χιούμορ - σάτιρα

35
Μάθημα: Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη: Γ΄ Γυμνασίου θεματική Ενότητα: Χιούμορ και σάτιρα “Κωμικά τεχνάσματα και ηθικές αξίες σε χιουμοριστικά και σατιρικά κείμενα.” Σπυροπούλου Σοφία, 1 o Γυμνάσιο Πυλαίας

description

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ' Γυμνασίου

Transcript of χιούμορ - σάτιρα

Page 1: χιούμορ - σάτιρα

Μάθημα Νεοελληνική Λογοτεχνία

Τάξη Γ΄ Γυμνασίου

θεματική Ενότητα Χιούμορ και σάτιρα

ldquoΚωμικά τεχνάσματα και ηθικές αξίες

σε χιουμοριστικά και σατιρικά κείμεναrdquo

Σπυροπούλου Σοφία 1o Γυμνάσιο Πυλαίας

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Διδακτική σκοπιμότητα της ενότητας

1 Η παιδαγωγική αξιοποίηση της ευθυμίας και της διασκέδασης

που προσφέρει το κωμικό στοιχείο

2 Η ανάγκη να αντιληφθούν οι μαθητές ότι ενώ ο τρόπος

πρόσληψης του κωμικού μεταβάλλεται όταν αλλάζουν οι εποχές και

οι κοινωνικές δομές οι μηχανισμοί παραγωγής του γέλιου

παραμένουν ίδιοι

3 Η διασύνδεση της ενότητας με τα μαθήματα Νεοελληνική

Γλώσσα Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Ιστορία Μουσική

Καλλιτεχνικά Πληροφορική

4 Η υλοποίηση των στόχων που θέτουν τα Προγράμματα Σπουδών

για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο α)

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας

και της Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο το οποίο στηρίζεται στις αρχές

του κριτικού γραμματισμού διερεύνηση και ερμηνεία των ιδεολογικών

κοινωνικών τεχνολογικών διεργασιών που οδηγούν και παράγουν πολιτισμικά

προϊόντα όπως η γλώσσα και η λογοτεχνία

β) ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Γυμνάσιο όπου στους ειδικούς

σκοπούς του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

αναφέρονται τα εξής

laquoΟι μαθητές πρέπει να μπορούν

α Να προσλαμβάνουν το λογοτεχνικό κείμενο ως έργο τέχνης και

αισθητικό φαινόμενο στενά δεμένο με την εποχή του

β Να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής γλώσσας το

μεταφορικό και συμβολικό χαρακτήρα της και να ανακαλύψουν την

αισθητική λειτουργία της

γ Να κατακτήσουν την ικανότητα συναισθηματικής συμμετοχής

δ Να ερμηνεύουν με δημιουργικό τρόπο τα λογοτεχνικά έργα

ε Να ανακαλύψουν και να ασκήσουν τις καλλιτεχνικές δεξιότητές

τουςraquo

Σκοποθεσία της ενότητας

Παιδαγωγικοί στόχοι

Yπηρετούνται μέσα από διαφορετικά είδη διδασκαλίας

κυρίως της ομαδοσυνεργατικής

Αναμένεται η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας των

μαθητών μεταξύ τους και με τον καθηγητή τριά τους η

αλληλεπίδραση η ανάληψη πρωτοβουλιών η ενίσχυση της

αυτοεκτίμησής τους η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας η

προώθηση της φιλαναγνωσίας

Γνωστικοί στόχοι

α Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού

(χιούμορ ειρωνεία σάτιρα κτλ)

β Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό

στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα

γ Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα τους στόχους του

τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό

στοιχείο καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού

δ Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία

της σάτιρας Να συνειδητοποιούν δηλαδή πως η σάτιρα

προκαλεί γέλιο μελαγχολία ή θυμό για την αναμόρφωση της

κοινωνίας

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 2: χιούμορ - σάτιρα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Διδακτική σκοπιμότητα της ενότητας

1 Η παιδαγωγική αξιοποίηση της ευθυμίας και της διασκέδασης

που προσφέρει το κωμικό στοιχείο

2 Η ανάγκη να αντιληφθούν οι μαθητές ότι ενώ ο τρόπος

πρόσληψης του κωμικού μεταβάλλεται όταν αλλάζουν οι εποχές και

οι κοινωνικές δομές οι μηχανισμοί παραγωγής του γέλιου

παραμένουν ίδιοι

3 Η διασύνδεση της ενότητας με τα μαθήματα Νεοελληνική

Γλώσσα Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Ιστορία Μουσική

Καλλιτεχνικά Πληροφορική

4 Η υλοποίηση των στόχων που θέτουν τα Προγράμματα Σπουδών

για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο α)

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας

και της Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο το οποίο στηρίζεται στις αρχές

του κριτικού γραμματισμού διερεύνηση και ερμηνεία των ιδεολογικών

κοινωνικών τεχνολογικών διεργασιών που οδηγούν και παράγουν πολιτισμικά

προϊόντα όπως η γλώσσα και η λογοτεχνία

β) ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Γυμνάσιο όπου στους ειδικούς

σκοπούς του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

αναφέρονται τα εξής

laquoΟι μαθητές πρέπει να μπορούν

α Να προσλαμβάνουν το λογοτεχνικό κείμενο ως έργο τέχνης και

αισθητικό φαινόμενο στενά δεμένο με την εποχή του

β Να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής γλώσσας το

μεταφορικό και συμβολικό χαρακτήρα της και να ανακαλύψουν την

αισθητική λειτουργία της

γ Να κατακτήσουν την ικανότητα συναισθηματικής συμμετοχής

δ Να ερμηνεύουν με δημιουργικό τρόπο τα λογοτεχνικά έργα

ε Να ανακαλύψουν και να ασκήσουν τις καλλιτεχνικές δεξιότητές

τουςraquo

Σκοποθεσία της ενότητας

Παιδαγωγικοί στόχοι

Yπηρετούνται μέσα από διαφορετικά είδη διδασκαλίας

κυρίως της ομαδοσυνεργατικής

Αναμένεται η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας των

μαθητών μεταξύ τους και με τον καθηγητή τριά τους η

αλληλεπίδραση η ανάληψη πρωτοβουλιών η ενίσχυση της

αυτοεκτίμησής τους η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας η

προώθηση της φιλαναγνωσίας

Γνωστικοί στόχοι

α Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού

(χιούμορ ειρωνεία σάτιρα κτλ)

β Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό

στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα

γ Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα τους στόχους του

τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό

στοιχείο καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού

δ Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία

της σάτιρας Να συνειδητοποιούν δηλαδή πως η σάτιρα

προκαλεί γέλιο μελαγχολία ή θυμό για την αναμόρφωση της

κοινωνίας

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 3: χιούμορ - σάτιρα

Διδακτική σκοπιμότητα της ενότητας

1 Η παιδαγωγική αξιοποίηση της ευθυμίας και της διασκέδασης

που προσφέρει το κωμικό στοιχείο

2 Η ανάγκη να αντιληφθούν οι μαθητές ότι ενώ ο τρόπος

πρόσληψης του κωμικού μεταβάλλεται όταν αλλάζουν οι εποχές και

οι κοινωνικές δομές οι μηχανισμοί παραγωγής του γέλιου

παραμένουν ίδιοι

3 Η διασύνδεση της ενότητας με τα μαθήματα Νεοελληνική

Γλώσσα Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Ιστορία Μουσική

Καλλιτεχνικά Πληροφορική

4 Η υλοποίηση των στόχων που θέτουν τα Προγράμματα Σπουδών

για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο α)

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας

και της Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο το οποίο στηρίζεται στις αρχές

του κριτικού γραμματισμού διερεύνηση και ερμηνεία των ιδεολογικών

κοινωνικών τεχνολογικών διεργασιών που οδηγούν και παράγουν πολιτισμικά

προϊόντα όπως η γλώσσα και η λογοτεχνία

β) ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Γυμνάσιο όπου στους ειδικούς

σκοπούς του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

αναφέρονται τα εξής

laquoΟι μαθητές πρέπει να μπορούν

α Να προσλαμβάνουν το λογοτεχνικό κείμενο ως έργο τέχνης και

αισθητικό φαινόμενο στενά δεμένο με την εποχή του

β Να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής γλώσσας το

μεταφορικό και συμβολικό χαρακτήρα της και να ανακαλύψουν την

αισθητική λειτουργία της

γ Να κατακτήσουν την ικανότητα συναισθηματικής συμμετοχής

δ Να ερμηνεύουν με δημιουργικό τρόπο τα λογοτεχνικά έργα

ε Να ανακαλύψουν και να ασκήσουν τις καλλιτεχνικές δεξιότητές

τουςraquo

Σκοποθεσία της ενότητας

Παιδαγωγικοί στόχοι

Yπηρετούνται μέσα από διαφορετικά είδη διδασκαλίας

κυρίως της ομαδοσυνεργατικής

Αναμένεται η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας των

μαθητών μεταξύ τους και με τον καθηγητή τριά τους η

αλληλεπίδραση η ανάληψη πρωτοβουλιών η ενίσχυση της

αυτοεκτίμησής τους η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας η

προώθηση της φιλαναγνωσίας

Γνωστικοί στόχοι

α Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού

(χιούμορ ειρωνεία σάτιρα κτλ)

β Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό

στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα

γ Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα τους στόχους του

τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό

στοιχείο καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού

δ Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία

της σάτιρας Να συνειδητοποιούν δηλαδή πως η σάτιρα

προκαλεί γέλιο μελαγχολία ή θυμό για την αναμόρφωση της

κοινωνίας

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 4: χιούμορ - σάτιρα

β) ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Γυμνάσιο όπου στους ειδικούς

σκοπούς του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

αναφέρονται τα εξής

laquoΟι μαθητές πρέπει να μπορούν

α Να προσλαμβάνουν το λογοτεχνικό κείμενο ως έργο τέχνης και

αισθητικό φαινόμενο στενά δεμένο με την εποχή του

β Να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής γλώσσας το

μεταφορικό και συμβολικό χαρακτήρα της και να ανακαλύψουν την

αισθητική λειτουργία της

γ Να κατακτήσουν την ικανότητα συναισθηματικής συμμετοχής

δ Να ερμηνεύουν με δημιουργικό τρόπο τα λογοτεχνικά έργα

ε Να ανακαλύψουν και να ασκήσουν τις καλλιτεχνικές δεξιότητές

τουςraquo

Σκοποθεσία της ενότητας

Παιδαγωγικοί στόχοι

Yπηρετούνται μέσα από διαφορετικά είδη διδασκαλίας

κυρίως της ομαδοσυνεργατικής

Αναμένεται η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας των

μαθητών μεταξύ τους και με τον καθηγητή τριά τους η

αλληλεπίδραση η ανάληψη πρωτοβουλιών η ενίσχυση της

αυτοεκτίμησής τους η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας η

προώθηση της φιλαναγνωσίας

Γνωστικοί στόχοι

α Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού

(χιούμορ ειρωνεία σάτιρα κτλ)

β Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό

στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα

γ Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα τους στόχους του

τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό

στοιχείο καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού

δ Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία

της σάτιρας Να συνειδητοποιούν δηλαδή πως η σάτιρα

προκαλεί γέλιο μελαγχολία ή θυμό για την αναμόρφωση της

κοινωνίας

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 5: χιούμορ - σάτιρα

Σκοποθεσία της ενότητας

Παιδαγωγικοί στόχοι

Yπηρετούνται μέσα από διαφορετικά είδη διδασκαλίας

κυρίως της ομαδοσυνεργατικής

Αναμένεται η ανάπτυξη πνεύματος συνεργασίας των

μαθητών μεταξύ τους και με τον καθηγητή τριά τους η

αλληλεπίδραση η ανάληψη πρωτοβουλιών η ενίσχυση της

αυτοεκτίμησής τους η ανάπτυξη κριτικής ικανότητας η

προώθηση της φιλαναγνωσίας

Γνωστικοί στόχοι

α Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού

(χιούμορ ειρωνεία σάτιρα κτλ)

β Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό

στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα

γ Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα τους στόχους του

τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό

στοιχείο καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού

δ Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία

της σάτιρας Να συνειδητοποιούν δηλαδή πως η σάτιρα

προκαλεί γέλιο μελαγχολία ή θυμό για την αναμόρφωση της

κοινωνίας

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 6: χιούμορ - σάτιρα

Γνωστικοί στόχοι

α Να κατανοήσουν οι μαθητές τις διαβαθμίσεις του κωμικού

(χιούμορ ειρωνεία σάτιρα κτλ)

β Να γνωρίσουν τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το κωμικό

στοιχείο στα χιουμοριστικά κείμενα

γ Να διερευνούν το κίνητρο του συγγραφέα τους στόχους του

τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνει το χιουμοριστικό και σατιρικό

στοιχείο καθώς και τους αποδέκτες του κωμικού

δ Να συνειδητοποιούν την ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία

της σάτιρας Να συνειδητοποιούν δηλαδή πως η σάτιρα

προκαλεί γέλιο μελαγχολία ή θυμό για την αναμόρφωση της

κοινωνίας

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 7: χιούμορ - σάτιρα

Δεξιότητες των μαθητών

α Να διακρίνουν τα χιουμοριστικά από τα σατιρικά κείμενα

β Να εντοπίζουν τους τρόπους με τους οποίους παράγεται

το χιουμοριστικό και σατιρικό στοιχείο μέσα στο κείμενο

γ Να χρησιμοποιούν τη σάτιρα ως ιστορική πηγή για την

ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών μιας εποχής

δ Να μετατρέπουν ένα χιουμοριστικό και σατιρικό κείμενο

σε laquoσοβαρόraquo και αντίστροφα

ε Να συνδέουν τις παρατηρήσεις τους με άλλα μαθήματα

(πχ Ιστορία) αλλά και με την καθημερινή ζωή

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 8: χιούμορ - σάτιρα

Αrsquo Φάση Πριν από την Ανάγνωση

Για την κατανόηση της ειρωνείας 1 διδακτική ώρα

Μέθοδος διδασκαλίας μετωπική και ομαδοσυνεργατική

(ομάδες των 2 ατόμων)

I Διάκριση των μορφών της ειρωνείας

α) Δραματική ή Τραγική ειρωνεία

(παιχνίδι ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια)

β) Σωκρατική ειρωνεία (προσποίηση άγνοιας)

γ) Η ειρωνεία ως λεκτικός τρόπος (σχήμα λόγου κατά το

οποίο χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις με εντελώς

διαφορετική και αντίθετη σημασία από εκείνη που έχουμε

στο νου μας)

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 9: χιούμορ - σάτιρα

Κωνσταντίνος Καβάφης laquoΔέησιςraquo

Η θάλασσα στα βάθη της πήρrsquo έναν ναύτη-

Η μάνα του ανήξερη πηαίνει κι ανάφτει

στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί

για να επιστρέψει γρήγορα και νάνrsquo καλοί καιροί -

και όλο προς τον άνεμο στήνει τrsquo αυτί

Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή

η εικών ακούει σοβαρή και λυπημένη

ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 10: χιούμορ - σάτιρα

II Παρουσίαση των λεπτών διακρίσεων της λεκτικής

ειρωνείας

Χαριεντισμός λεπτό πείραγμα σχεδόν αδιάκριτο

ανεπαίσθητο

Αστεϊσμός (χιούμορ) λεπτή ειρωνεία που προκαλεί ευθυμία

και έχει σκοπό να επαινέσει ή να κατηγορήσει ή απλώς να

εξωτερικεύσει συναισθήματα

Ειρωνεία λεκτικός τρόπος κατά τον οποίο χρησιμοποιούμε

λέξεις ή φράσεις με διαφορετική σημασία από ότι έχουμε στο

νου μας για να αστειευτούμε ή να πειράξουμε κάποιον

Ειρωνικές εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας laquoκαλά τα

κατάφερεςraquo αντί laquoτα έκανες θάλασσαraquo laquoμπράβο θαυμάσιαraquo

αντί laquoτίποτα χάλιαraquo Η ειρωνεία φαίνεται από το χρώμα και τον

τόνο της φωνής την έκφραση και τις κινήσεις μας προκαλεί

ευχαρίστηση γέλιο αλλά και ενόχληση δυσαρέσκεια

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 11: χιούμορ - σάτιρα

Μυκτηρισμός έντονη ειρωνεία (κάτι στιγμιαίο και

παροδικό που σκοπό έχει να αποδοκιμάσει και να υβρίσει

κάποιο πρόσωπο ή πράξη) Αρχίζει συνήθως με

επιφωνήματα

Χλευασμός αναφέρεται όπως και ο μυκτηρισμός και

απευθύνεται στους άλλους Στηρίζεται στην περιφρόνηση

και το μίσος είναι έντονη και διαρκείας εκδήλωση

Αποσκοπεί στον εμπαιγμό και εξευτελισμό των άλλων

Καγχασμός μεγάλο και σφοδρό γέλιο προκαλείται από

έξυπνο αστείο ή κωμικό πάθημα άλλου είναι αυθόρμητος

χωρίς κακή πρόθεση αλλά ενοχλητικός

Σαρκασμός ειρωνεία που πηγάζει από μίσος κακία

εκδίκηση και πικρό εμπαιγμό των άλλων Πχ η τύχη

σαρκάζει

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 12: χιούμορ - σάτιρα

χαριεντισμός

αστεϊσμός

ειρωνεία

μυκτηρισμόςχλευασμός

καγχασμός

σαρκασμός

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 13: χιούμορ - σάτιρα

Προτεινόμενα κείμενα

Ποιήματα των Ζαχαρία Παπαντωνίου

(Ο παπαγάλος το Αγροτικό)

Δημητρίου Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Γ Σουρή (Φασουλής Φιλόσοφος Η ζωγραφιά μου)

δημοτικά τραγούδια (Το τραγούδι του Χάρου)

Ο Ρωσαγγλογάλλος

Πεζά κείμενα Λασκαράτου Ανδρέα Ο κακός

μαθητής Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός

μου Αλ Παπαδιαμάντη Η Δασκαλομάννα Φώτα ndash

Ολόφωτα κα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 14: χιούμορ - σάτιρα

Ο παπαγάλος Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Σαν έμαθε τη λέξη καλησπέρα

ο παπαγάλος είπε ξαφνικά

laquoΕίμαι σοφός γνωρίζω ελληνικά

Τι κάθομαι δω πέραraquo

Την πράσινη ζακέτα του φορεί

και στο συνέδριο των πουλιών πηγαίνει

για να τους πει μια γνώμη φωτισμένη

Παίρνει μια στάση λίγο σοβαρή

ξεροβήχει κοιτάζει λίγο πέρα

και τους λέει laquoκαλησπέραraquo

Ο λόγος του θαυμάστηκε πολύ

Τι διαβασμένος λένε ο παπαγάλος

Θα rsquoναι σοφός αυτός πολύ μεγάλος

αφού μπορεί και ανθρώπινα μιλεί

Απrsquo τις Ινδίες φερμένος ποιος το ξέρει

πόσα βιβλία μαζί του να rsquoχει φέρει

με τι σοφούς εμίλησε και πόσα

να ξέρει στων γραμματικών τη γλώσσα

laquoΚυρ παπαγάλε θα rsquoχομε την τύχη

νrsquo ακούσωμε τις λες και πάρα πέραraquo

Ο παπαγάλος βήχει ξεροβήχειhellip

μα τι να πει Ξανάπε laquoκαλησπέραraquo

(από το βιβλίο Zαχαρίας Λ Παπαντωνίου Xελιδόνια Bιβλιοθήκη Eκπαιδευτικού Oμίλου 1920)

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 15: χιούμορ - σάτιρα

Δημοτικό του Χρόνη

― Πολλά τουφέκια αντιβογούν μιλιόνια καριοφίλια

Μήνα σε γάμο πέφτουνε μήνα σε πανηγύρι

― Κι ουδέ σε γάμο πέφτουνε κι ουδέ σε πανηγύρι

Αλή Τσεκούρας χαίρεται και ρίχνει στο σημάδι

5 Πάγει κι ο Χρόνης για να ιδεί σεργιάνι για να κάμει

laquoΏρα καλή μπουλούκμπασηraquo laquoΚαλώς το Χρόνη οπού rsquoρθε

Πώς τά rsquoχεις Χρόνη μrsquo τα παιδιά τι κάνουν τα παιδιά σουraquo

laquoΣε προσκυνούν μπουλούκμπαση και σου φιλούν τα χέρια

Δώδεκα μέρες έλειπα τι κάνουνε δεν ξέρωraquo

10 laquoΓια άπλωσε Χρόνη στον τορβά για λύσε το δισάκι

θα βρεις δυο μήλα κόκκινα δυο πατρινά λεμόνιαraquo

Πάγει κι ο Χρόνης και κοιτάει μες στον τορβά και βλέπει

βλέπει το πρώτο του παιδί το πρώτο παλικάριmiddot

τηράζει κι άλλη μια φορά τrsquo άλλο παιδί του βλέπει

15 Πέφτει στραβός με το σπαθί στο τούρκικο τrsquo ασκέρι

βαρεί δεξιά βαρεί ζερβιά βαρεί μπροστά και πίσω

κόβει Αρβανίτες δώδεκα και δυο μπουλουκμπασήδες

(Ειρωνεία)

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 16: χιούμορ - σάτιρα

Δ Κόκκου Ο Αντιπολιτευόμενος

Αντιπολιτευόμενος ο μακαρίτης ήτο

είχ ευγενή αισθήματα αρχάς και πεποιθήσεις

και υπό τούτων πάντοτε αγνώς ενεφορείτο΄

αλλ όμως τον κατέβαλον στομαχικαί παθήσεις

Απέθανε φιλόπατρις και ομιλών και γράφων΄

με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον

(Ειρωνεία)

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 17: χιούμορ - σάτιρα

Το τραγούδι του Χάρου

Ο Χάρος έκατσε ψηλά και τραγουδεί πανώρια

λέει τραγούδια τση χαράς και περισσοκαυκάται

Για ιδέ σπίθιαν τα ρήμαξα κι αυλαίς αράχνιασά τσοι

και αδέρφια που ξεχώρισα πού σαν αγαπημένα

κ οι στράταις καμαρώναν τα κι ο κόσμος έτρεμέν τα

Χώρισα μάνναις πο παιδιά παιδιά πού τσοι μαννάδες

εχώρισα κι αντρόϋνα που σαν αγαπημένα

(Σαρκασμός)

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 18: χιούμορ - σάτιρα

Γ Σουρή από το Φασουλής Φιλόσοφος

Και τrsquo είσαι άνθρωπε μωρέ που φλυαρείς εμπρός μου

αν με τα ζώα τα λοιπά παραβληθείς του κόσμου

Έχεις την χαίτη λιονταριού και το κεντρί της σφήκας

Έχεις πτερά του παγωνιού και της στρουθοκαμήλου

ή του προβάτου το μαλλί το γάλα της κατσίκας

τα δόντια του ελέφαντος το στόμα κροκοδείλου

hellip

Και ύστερα κορδώνεσαι και θεωρείς ως δώρον

και το μυαλό της κεφαλής και το μυαλό της ράχης

συ του Δαρβίνου η μαϊμού συ δίπουν μαστοφόρον

συ άνθρωπε θαυμάσιε που κακό ψόφο νάχεις

(Χλευασμός της ανθρώπινης αδυναμίας)

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 19: χιούμορ - σάτιρα

Για την κατανόηση της σάτιρας 2 διδακτικές ώρες

Διακρίνουμε τη σάτιρα από την κωμωδία και την ειρωνεία

Στο Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων επισημαίνεται ότι laquoμε τους

όρους σάτιρα ή σατιρικός χαρακτηρίζουμε συνήθως ένα

λογοτεχνικό έργο ή ένα συγκεκριμένο απόσπασμα από

λογοτεχνικό έργο το οποίο έχει ταυτόχρονα σκωπτική και

έντονα επικριτική διάθεση απέναντι σε συγκεκριμένα

ζητήματα της επικαιρότητας ή της καθημερινής ζωήςraquo

Διερευνούμε τους στόχους εναντίον των οποίων μπορεί να

στραφεί η σάτιρα (ανθρώπινα ελαττώματα κακώς κείμενα

της κοινωνίας ξεπερασμένες ιδέες ή αντιλήψεις που

κρατούν δέσμιο τον άνθρωπο

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 20: χιούμορ - σάτιρα

Προτεινόμενα κείμενα

Ανωνύμου Ο Ρωσαγγλογάλλος

Αλ Σούτσου laquoΟ επιστάτης των εθνικών οικοδομών

επί Ι Καποδίστριαraquo

Γ Σουρή Ο Ρωμηός Ποιος είδε κράτος λιγοστό

Ανδρέα Λασκαράτου Προβόδισμα

Κ Παλαμά Σατιρικά Γυμνάσματα

Κ Καρυωτάκη Στο Άγαλμα της Ελευθερίας που

φωτίζει τον κόσμο Δημόσιοι Υπάλληλοι κλπ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 21: χιούμορ - σάτιρα

ΑΝΩΝΥΜΟΣ O Ρωσσαγγλογάλλος

Το κείμενο του Ρωσσαγγλογάλλου είναι ανώνυμη σάτιρα με κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις η

οποία χρονολογείται γύρω στα 1812 Έχει διαλογική μορφή και απεικονίζει τη θλιβερή κατάσταση που

επικρατεί στη σκλαβωμένη Ελλάδα Το απόσπασμα που ακολουθεί περιλαμβάνει τους 37 πρώτους

στίχους

ΟΛΟΙ

Ειπέ μας ω φιλέλληνα πώς φέρτε την σκλαβίαν

και την απαρηγόρητον των Τούρκων τυραννίαν

Πώς τες ξυλιές και υβρισμούς και σιδηροδεσμίαν

παίδων παρθένων γυναικών ανήκουστον φθορίαν

Πώς δε τον καθημερινόν των συγγενών σας φόνον

τον άδικον αναίτιον και χωρίς τινα πόνον

Δεν είσθ εσείς απόγονοι εκείνων των Ελλήνων

των ελευθέρων των σοφών και των φιλοπατρίδων

Και πώς εκείνοι απέθνησκον διά την ελευθερίαν

και τώρα εσείς υπόκεισθε εις τέτοιαν τυραννίαν

Και ποίον γένος ως εσείς εστάθη φωτισμένον

εις την σοφίαν δύναμιν κι εις όλα ξακουσμένον

Πώς νυν εκαταστήσατε την λάμπουσαν Ελλάδα

Βαβαί ως ένα σκέλεθρον ως σκοτεινήν παστάδα

Oμίλει φίλτατε Γραικέ ειπέ μας την αιτίανmiddot

μη κρύψης τίποτες ημών λύε την απορίαν

O ΦΙΛΕΛΛΗΝ

Ρωσσαγγλογάλλοι

Ελλάς και όχι άλλη

ήτον ως λέτε τόσον μεγάλη

Νυν δε αθλία

και αναξία

επειδή άρχει η αμαθία

Όσ ημπορούσι

να την ξυπνούσι

τούτ εις το χείρον την οδηγούσι

Αυτή στενάζει

τα τέκνα κράζει

στο να προκόπτουν όλα προστάζει

Και τότ ελπίζει

ότι κερδίζειmiddot

εκείν οπού χει νυν την φλογίζει

Μα τις τολμήσει

μ αληθή κλίσι

σ ελευθερίαν να την κινήση

Όστις τολμήση

να την ξυπνήση

πάγει στον Άδη χωρίς τινα κρίσιν

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 22: χιούμορ - σάτιρα

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ

O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί I ΚαποδίστριαTο σατιρικό ποίημα του Aλέξανδρου Σούτσου τοποθετείται χρονικά όπως σημειώνεται στον τίτλο της

πρώτης έκδοσης το Mάιο του 1831 και φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο η ρομαντική ποίηση

παρεμβαίνει στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα της εποχής της

Φοίνικες και ταλαράκια το πουγκί μου κουδουνίζει

και το στόμα μου σαμπάνιες και ρυζόγαλο μυρίζειmiddot

χαιρετάτε με με σέβας με βαθύν προσκυνισμόνmiddot

επιστάτης κύριοί μου έγινα οικοδομών

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Έκτακτε Διοικητή μου πόσα γρόσια θησαυρίζεις

Όσα παίρνω σ ένα μήνα σ ένα χρόνο τα κερδίζεις

Έκτακτα τον μήνα παίρνεις εσύ χίλιαhellip κι ας να μη

Εγώ παίρνω τρεις χιλιάδες εις την κάθε πιθαμή

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Η αυτού Πανεξοχότης μ αγκαλιάζει κάθε μέρα

Μα ρημάζω το Ταμείον Αλλού βλέπει βρέχει πέρα

φθάνει μόνον πουρνό βράδυ να τον λέγω εις τ αυτί

τι φρονεί ο ένας κι άλλος και τι δρόμο περπατεί

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Σήμερον το Ναύπλιόν μας η πρωτεύουσά μας είναιmiddot

αύριο θα είναι λέγουν αι περίφημαι Αθήναι

Τότε γρόσια μιλιούνια τότε δα θα ξοδευθούν

και πατόκορφ απ εμένα αι Αθήναι θα κτισθούν

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Κριματίζει όποιος λέγει πως εγώ μισώ τα φώτα

τα σχολεία στην τιμή μου τ αγαπώ απ όλα πρώταmiddot

και πολλές φορές λαχαίνει στ όνειρό μου να ιδώ

πως οικοδομώ Μουσεία κι απ το στρώμα τραγουδώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Με κολνούνε οι γυναίκες και γλυκές ματιές με ρίχνουνmiddot

μ όλες μου τες άσπρες τρίχες πως μ ορέγουνται με δείχνουνmiddot

γαμβρός είμαι όπου πάγω κι εις το κάθε σπιτικό

ταπεινότατες προτάσεις υπανδρείας αγρικώ

Τερερέμ λαλά λαλάmiddot

η δουλειά πάγει καλά

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 23: χιούμορ - σάτιρα

Ανδρέας Λασκαράτος

Προβόδισμα

Σύρτε λοιπόν σύρτε στίχοι μου Μπορεί να μην είστε ποίησες αλλά θέλ είσθ ελπίζω

κατιτί καλύτερο από ποίησεςmiddot θέλ είσθε σήμερα κεντιστήρι για το κοιμώμενο ελληνικό

πνεύμα και αύριο μεθαύριο μαρτυρίες του σήμερα

Σύρτε στίχοι μου σύρτε τυπωθείτε

Δεν είναι πουλιό στον κόσμο αφορεστάδες

Βουβοί σβησμένοι πάν οι υποκριτάδες

Και σεις μπορείτε τώρα να φανείτε

Λεύθεροι στίχοι ελεύθερα μιλείτε

Στηλιτέψετε ολούθε τσι ασχημάδες

Παρόμοια σε λαϊκούς ή σε παπάδεςmiddot

Εμπαίξετ τες όπου τες ιδείτε

Στην Αίγυφτό σας ως και σεις κρυμμένοι

Άγγελος και σ εσάς φέρνει την είδησηmiddot

laquoΕλάτεraquo σας φωνάζει laquoείν πεθαμένοι

Οι ζητούντες να πνίξουν τη συνείδησηraquo

Σύρτε στίχοι μου εβγήτε παρρησία

και φωνάξετε Ζήτω Ελευθερία

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 24: χιούμορ - σάτιρα

Στο Άγαλμα της Eλευθερίας που φωτίζει τον κόσμο

Λευτεριά Λευτεριά σχίζει δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου Tο φως σου

χωρίς να καίει τυφλώνει το λαό σου

Πεταλούδες χρυσές οι Aμερικάνοι

λογαριάζουν πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου

Λευτεριά Λευτεριά θα σ αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτσια κι εβραίοι

Eίναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη

πολλές οι αμαρτίες που θα διαβάσουν

οι γενεές όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray

Λευτεριά Λευτεριά σε νοσταλγούνε

μακρινά δάση ρημαγμένοι κήποι

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος και μοχθούνε

και τη ζωή τους εξακολουθούνε

νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει

Κ Καρυωτάκη (πικρή ειρωνεία και σάτιρα)

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 25: χιούμορ - σάτιρα

Για τα κωμικά τεχνάσματα 1-2 διδακτικές ώρες

Αφόρμηση από την Ειρήνη του Αριστοφάνη

1 Ζητάμε από τους μαθητές να εντοπίσουν τα κωμικά

σημεία

2 Ανακαλύπτουμε τις τεχνικές με τις οποίες παράγεται το

γέλιο

3 Διαπιστώνουμε ότι στο θεατρικό κείμενο μπορούμε να

διακρίνουμε α) το κωμικό της γλώσσας (προφορικό

λεκτικό χιούμορ) από

β) το κωμικό της δραματουργίας (χιούμορ που αφορά

τους χαρακτήρες και τις τεχνικές της πλοκής

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 26: χιούμορ - σάτιρα

ΕΡΜΗΣ

Από πού με πήρε ανθρωπίλα Ο μέγας Ηρακλής

νικά

Ετούτο το κακό τι είναι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Αλογοσκάθαρο

ΕΡΜΗΣ

Βρε σιχαμερέ και θρασύτατε και ξεδιάντροπε

και σιχαμερέ και κατασιχαμένε και σιχαμερότατε

πώς ανέβηκες εδώ πάνω σιχαμεροσιχαμερότατε

Ποιο το όνομά σου Μίλα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Το γένος Λέγε μου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Όνομα πατρός

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Του δικού μου Σιχαμερότατος

ΕΡΜΗΣ

Δεν υπάρχει περίπτωση να μην πεθάνεις μα τη Γη

αν δεν μου αποκαλύψεις ποιο στο καλό είναι το

όνομά σου

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Τρυγαίος Αμαρουσιώτης αμπελουργός δεινός

μη καταδότης μη πολυπράγμων

ΕΡΜΗΣ

Και ήρθες να κάνεις τι

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Για να σου φέρω αυτά τα κρέατα

ΕΡΜΗΣ

Αχ καημενούλη μου πώς έφτασες εδώ

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Α ρε λιμασμένε βλέπεις που δε σου φαίνομαι πια

σιχαμερότατος

Πήγαινε λοιπόν και φώναξέ μου τον Δία

ΕΡΜΗΣΆιντέεεΈχεις ακόμα δρόμο για τους θεούςέφυγαν έχουν μετακομίσει από χτεςΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι πήγανε πού γηςΕΡΜΗΣΆκου γηςΤΡΥΓΑΙΟΣΤότε πούΕΡΜΗΣΜακριά πολύ μακριάκάτω ακριβώς από τον θόλο του ουρανούΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι εσύ πώς και απόμεινες εδώ μονάχοςΕΡΜΗΣΚάθομαι και φυλάω τα κουζινικά που άφησαν εδώ οι θεοίτσουκαλάκια δισκάκια κανατάκιαΤΡΥΓΑΙΟΣΚαι οι θεοί μετακόμισαν για ποιο λόγο

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 27: χιούμορ - σάτιρα

ΕΡΜΗΣΈγιναν πυρ και μανία με τους ΈλληνεςΓι᾽ αυτό εγκατέστησαν εδώ που έμεναν τον

Πόλεμο και σας παρέδωσαν σ᾽ αυτόν να σας

κάνει ότι θέλει και γουστάρει

Εκείνοι μετακόμισαν όσο πιο ψηλά μπορούσαν

για να μη σας βλέπουν άλλο να πολεμάτε

και να μην ακούν τα παρακάλια σας

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Και για ποιο λόγο μας τα έκαναν αυτά Πες μου

ΕΡΜΗΣ

Επειδή προτιμούσατε τον πόλεμο ενώ εκείνοι

προσπάθησαν πολλές φορές να πετύχουν ειρήνη

και αν κάπου εκέρδιζαν κεφάλι οι Λακωνικοί

έλεγαν λόγια όπως

laquoΜα τους δυο σιούς τώρα θα πληρώσει ο

Αττικούτσικοςraquo

Αν πάλι είχατε κάποια επιτυχία εσείς οι Αττικωνικοί

και κατέφθαναν οι Λάκωνες ζητώντας ειρήνη

φωνάζατε η αφεντιά σας πριν ακούσετε

laquoΠάνε να μας τη φέρουν μα την Αθηνά

Δεν πρέπει να δεχθούμε μα τον Δία

Αν έχουμε την Πύλο θα ξανάρθουνraquo

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Εδώ που τα λέμε το ύφος του λόγου φέρει τη

σφραγίδα του τόπου μας

ΕΡΜΗΣ

Γι᾽ αυτό δεν ξέρω αν στο εξής θα ξαναδείτε ποτέ

την Ειρήνη

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Γιατί Πού έχει πάει

ΕΡΜΗΣ

Ο Πόλεμος την έκλεισε σε μια βαθιά σπηλιά

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Σε τι σπηλιά

ΕΡΜΗΣ

Σ᾽ αυτή εκεί κάτω

Βλέπεις και τι κοτρώνες και κακό έχει σωριάσει από

πάνω

για να μην την πάρετε στον αιώνα τον άπαντα

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Πες μου εμάς σαν τι ετοιμάζεται να μας κάνει

ΕΡΜΗΣ

Δεν ξέρω παρά μονάχα ένα

χθες βράδυ κουβάλησε ένα γουδί γιγάντιο

ΤΡΥΓΑΙΟΣ

Να το κάνει τι τέτοιο γουδί

ΕΡΜΗΣ

Σχεδιάζει να κοπανάει εκεί μέσα τις πόλεις

Ώρα όμως να του δίνω Όπου να ᾽ναι θαρρώ

βγαίνει ακούγεται ήδη από μέσα ο πάταγος

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 28: χιούμορ - σάτιρα

Αδυναμίες

και ελαττώματα

των προσώπων

ΑπροσδόκητοΑντίθεση ανάμεσα

στη λογική εξέλιξη

και την τροπή

των γεγονότων

ΑντίφασηΑσυνέπεια

λόγων και πράξεων

Επανάληψη

Πλάνη

(παρεξήγηση

ή απάτη)

Χιούμορ

δραματουργίαςΑφορά τους χαρακτήρες

και τις τεχνικές της

πλοκής

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 29: χιούμορ - σάτιρα

Υπερβολή

Υπαινιγμός

ή Υπόνοια

Μεταφορά

ΛογοπαίγνιοΕιρωνεία

Επανάληψη

Απροσδόκητο

ή παράδοξο

Αμφισημία

ή αμφιβολία

Λεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που

παράγουν κωμικό

αποτέλεσμα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 30: χιούμορ - σάτιρα

Α ΠροφορικόΛεκτικό χιούμορ

Σχήματα λόγου που προκαλούν κωμική εντύπωση

Αμφισημία ή αμφιβολία (διφορούμενη σημασία του νοήματος από

ομωνυμία ή ασάφεια στη σύνταξη)

Απροσδόκητο ή παράδοξο ή παρά προσδοκία ( άλλο περιμένει ο

ακροατής κι άλλο λέει με χάρη ο ομιλητής)

Επανάληψη ή παλιλλογία (η επανάληψη της ίδιας λέξης ή φράσης)

Ειρωνεία (Λεκτική)

Λογοπαίγνιο (δημιουργείται πάνω σε δίσημες λέξεις ή από απλή

ομοηχία πχ Δες πότης μια φορά)

Μεταφορά (η λέξη αλλάζει σημασία μεταφέρεται από μία έννοια και σε

άλλη ή άλλες)

Υπαινιγμός ή Υπόνοια (παρουσιάζεται από μια λέξη ή φράση

προκαλεί την ανάμνηση κάποιου άλλου είτε ευχάριστο είναι είτε

δυσάρεστο χωρίς όμως να το εκφράζει απροκάλυπτα

Υπερβολή (υπερβολική αύξηση ή μείωση πράγματος για ζωηρότητα

στο λόγο)

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 31: χιούμορ - σάτιρα

Βrsquo Φάση Ανάγνωση περίπου 16 διδακτικές ώρες

Εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου

Προτεινόμενα κείμενα

Αποσπάσματα από τα θεατρικά κείμενα

Ειρήνη του Αριστοφάνη

Το φιόρο του Λεβάντε του Γρ Ξενόπουλου

Η Βαβυλωνία του Δ Βυζάντιου

Ζητείται ψεύτης του Δ Ψαθά

Κατζούρμπος του Γεωργίου Χορτάτση

Διηγήματα amp χρονογραφήματα

Ζαχαρία Παπαντωνίου Το παραστράτημα του Προέδρου

Εμμανουήλ Ροΐδη Η εορτή του πατρός μου Τα υαλοπωλεία

Μονόλογος ευαισθήτου

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Φώτα ndash Ολόφωτα Η Δασκαλομάννα Γ Βιζυηνού Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 32: χιούμορ - σάτιρα

Ερωτήσεις φύλλου εργασίας

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό

στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα

παρουσιάζεται σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η

σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό

πλαίσιο του κειμένου με βάση τις αντίστοιχες αναφορές που

υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που

παρουσιάζονται στο κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι

στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν

αντιστοιχίες στη σημερινή εποχή Ποιες είναι αυτές

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 33: χιούμορ - σάτιρα

1 Εντοπίστε τα κωμικά σημεία του κειμένου

2 Με ποια μέσα (τεχνικές) επιτυγχάνεται το κωμικόσατιρικό στοιχείο

3 Ποια κοινωνική πολιτική ή ανθρώπινη κατάσταση - πρόβλημα παρουσιάζεται

σχολιάζεται σατιρίζεται ή επικρίνεται

4 Πού αποσκοπεί η δημιουργία κωμικής εντύπωσης και η σάτιρα

5 Ποιο είναι το ιστορικό κοινωνικό πολιτικό ή ιδεολογικό πλαίσιο του κειμένου με

βάση τις αντίστοιχες αναφορές που υπάρχουν σε αυτό

6 Σε ποιο βαθμό θεωρείτε ότι οι ανθρώπινοι τύποι που παρουσιάζονται στο

κείμενο παραμένουν επίκαιροι και οικείοι στην κοινωνία μας σήμερα Πώς το

εξηγείτε

7 Ως προς το πρόβλημα που παρουσιάζεται υπάρχουν αντιστοιχίες στη σημερινή

εποχή Ποιες είναι αυτές

Φύλλο εργασίας

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 34: χιούμορ - σάτιρα

Γrsquo Φάση Μετά την ανάγνωση 4-5 διδακτικές ώρες

Δραστηριότητες

Σε αυτή τη φάση οι μαθητές μπορούν να παράγουν τον προσωπικό

τους λόγο επιλέγοντας κάποια ή κάποιες από τις παρακάτω

δραστηριότητες

bull Να γράψουν ένα σχετικά σύντομο σατιρικό κείμενο το οποίο μπορεί

να είναι χρονογράφημα διήγημα ή θεατρικό αξιοποιώντας όσα

έμαθαν

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο κόμικ ή μια σειρά από γελοιογραφίες

αν έχουν τις σχεδιαστικές ικανότητες Μπορούν να χρησιμοποιήσουν

και κατάλληλα λογισμικά

bull Να δημιουργήσουν ένα αστείο βίντεο ή μια αστεία ψηφιακή ιστορία

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β

Page 35: χιούμορ - σάτιρα

Βιβλιογραφία

Νεοελληνική Καλολογία Παπανικολάου Κ Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής Μέρος Γrsquo Σχήματα λόγου

Αχ Α Τζάρτζανου

Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων ΟΕΔΒ

Οι αισθητικές κατηγορίες Ευάγγελου Παπανούτσου τόμος Αισθητική

Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Νεοελληνικής

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003

Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της

Λογοτεχνίας για το Γυμνάσιο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Αθήνα 2011

Η Ποιητική της Ανατροπής Σάτιρα Ειρωνεία Παρωδία Χιούmicroορ στο

πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίmicroπα Κατερίνα Κωστίου

Τυπολογία του κωμικού στοιχείου στην Αρχαία Κωμωδία η περίπτωση των

Βατράχων του Αριστοφάνη Τόμτση Αικατερίνη

Διαβάζοντας Λογοτεχνία στο σχολείο Αποστολίδου Β Καπλάνη Β

Χοντολίδου Ετυπωθήτω

Πειραματισμοί με το χιούμορ διδακτικό σενάριο Αποστολίδου Β