Δυσλεξίαδημοτικόστο

Χατζηθεοδώρου ΓεωργίαMΕd

δραστηριότητεςπροτάσεις διδασκαλίας

sxediomathimatos.gronline publishing

1

Δυσλεξία στο δημοτικό

δραστηριότητεςπροτάσεις διδασκαλίας

Γεωργία Χατζηθεοδώρου

sxediomathimatos.gronline publishing

© 2013

2

Δυσλεξία στο δημοτικόΔραστηριότητες, προτάσεις διδασκαλίας

Γεωργία Χατζηθεοδώρου

Πρώτη έκδοση: Σεπτέμβριος 2013Διορθώσεις- επιμέλεια: Μαρία ΜαυρομμάτηΣελιδοποίηση-εξώφυλλο: Βαγγέλης Κολότσιος

© 2013, Γεωργία Χατζηθεοδώρου και Σχέδιο Μαθήματος

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή ή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος έργου ή εκμετάλλευσή του με οποιονδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγού-μενη γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με τον Νόμο 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. Επίσης απαγορεύ-εται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυ-

πικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

3

ΠεριεΧόΜενα

Εισαγωγή 5ΚΕΦαΛαιΟ 1αντιΛήπτιΚΕσ ΛΕιτΟυργιΕσ: ΟπτιΚΟ-αΚΟυστιΚή-πΟΛυαισθήτήριαΚή αντιΛήψή 1.1 Οπτική αντίληψη 71.2 ακουστική αντίληψη 171.3 Οπτικοακουστική αντίληψη 221.4 πολυαισθητηριακή αντίληψη 26ΚΕΦαΛαιΟ 2ΜνήΜΟνιΚΕσ ΛΕιτΟυργιΕσ: ΛΕιτΟυργιΚή- βραχυπρΟθΕσΜή- ΜαΚρΟπρΟθΕσΜή ΜνήΜή 2.1 Λειτουργική μνήμη – Μνήμη ακολουθιών 302.2 Μακροπρόθεσμη μνήμη 342.3 βραχυπρόθεσμη Λειτουργική μνήμη 37ΚΕΦαΛαιΟ 3γραΦιΚΟσ χωρΟσ Και αναγνωστιΚή ΛΕιτΟυργια 3.1 χωροχρονικός προσανατολισμός 413.2 γραφοκινητικότητα - Κατάκτηση γραφικού χώρου 453.3 Φωνολογική ενημερότητα 543.4 προανάγνωση 603.5 ανάγνωση 633.6 γραφή 663.7 Μορφολογία- Ορθογραφία 703.8 σημασιολογία 733.9 γραπτή έκφραση 76ΚΕΦαΛαιΟ 4ΜαθήΜατιΚα 4.1 αριθμοί και μαθηματικά σύμβολα 804.2 σύνδεση γλώσσας και Μαθηματικών 88ΚΕΦαΛαιΟ 5συΜπΕριΦΟρα 5.1 συναισθηματική υποστήριξη 92βιβΛιΟγραΦια 97

4

αφιερωμένο στους γονείς μου, που ένθερμα υποστη-ρίζουν κάθε μου βήμα...

αφιερωμένο στους ξεχωριστούς μαθητές μου, που μέσα από αυτούς αβίαστα συνεχίζω να ανακαλύπτω

τη γνώση...

“Everybody is a Genius. But if you judge a fish by its ability to climb a tree, it will live its whole life

believing that it is stupid.”Albert Einstein

5

ειΣαΓωΓή

το παρόν βιβλίο αποτελεί έναν ιδιαίτερα πρακτικό οδηγό που αφορά σε προτάσεις διδασκαλίας παιδιών με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες- Δυσλεξία στο Δημοτικό σχολείο. περιλαμβάνει πλήθος εξειδικευμένων δραστηριοτήτων και ασκήσεων που περιγράφονται βήμα βήμα, με χρήση εύκολων στην εύρεση υλικών και απλής, κατανοητής γλώσσας. Οι στόχοι των δραστηριοτήτων, είναι βασισμένοι στο πειραματικό ανα-λυτικό πρόγραμμα σπουδών για παιδιά με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, ενώ ο σκοπός αυτών είναι η εξειδικευμένη εκπαιδευτική υποστήριξη των μαθητών, μέσα από μια ευχάριστη και συνάμα βιωματική και δημιουργική προσέγγιση.στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου παρουσιάζονται δραστηριότητες που αναπτύσσουν και ενισχύουν τις αντιληπτικές Λειτουργίες, δηλαδή την Οπτική αντίληψη, την ακουστική αντίληψη, την Οπτικοακουστική αντίληψη και την πολυαισθητηριακή αντίληψη.το δεύτερο κεφάλαιο, περιλαμβάνει δραστηριότητες οι οποίες αφορούν στις Μνημονικές Λειτουργίες, όπως είναι η Λειτουργική μνήμη, η Μακροπρόθεσμη μνήμη, αλλά και βραχυπρόθεσμημνήμη.το τρίτο κεφάλαιο ασχολείται με τον γραφικό χώρο και την αναγνωστική Λειτουργία. σε αυτό,περιγράφονται δραστηριότητες σχετικές με τον χωρο-χρονικό προσανατολισμό, την γραφοκινητικότητα, τη φωνολογική ενημερότητα, την προανάγνωση, την ανάγνωση, τη γραφή, τη μορφολογία-ορθογραφία, τη σημασιολογία και τη γραπτή έκφραση.στο τέταρτο κεφάλαιο, σκιαγραφούνται δραστηριότητες που αφορούν στα Μαθηματικά και ειδικότερα στους αριθμούς και στα Μαθηματικά σύμβολα καθώς επίσης και στη σύνδεση της γλώσσας και των Μαθη-ματικών.το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου εστιάζει τόσο σε δραστηριότητες, όσο και σε ιδέ-ες-συμβουλές σχετικές με τη συμπεριφορά των παιδιών με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες-Δυσλεξία. συναισθηματική υποστήριξη, αυτοδιαχείριση συμπεριφοράς, θετική συμπεριφορά αλλά και κοινωνική συμπεριφορά, είναι οι κυριότερες περιοχές που αναλύονται.Εύχομαι από καρδιάς, το παρόν βιβλίο να αποτελέσει έναν πολύτιμο οδηγό όχι μόνο στον εκπαιδευτικό που ασχολείται με τον ευαίσθητο τομέα της εκπαίδευσης των παιδιών Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες-Δυ-σλεξία, αλλά και στον γονέα, και σε κάθε άλλο ενδιαφερόμενο.

91

5 ΚεΦαΛαιό 5ΣυΜΠεριΦόρα

92

5.1 Συναισθηματική υποστήριξη

Στόχοι:

Μετά την ολοκλήρωση των δραστηριοτή-των, οι μαθητές να είναι σε θέση:◊ να κατανοούν και να αποδέχονται το

πρόβλημά τους◊ να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους◊ να αυτοαξιολογούν τις πράξεις τους◊ να ενθαρρύνονται στην ενίσχυση της

θετικής συμπεριφοράς◊ να αναπτύσσουν κοινωνικές συνήθειες

υλικά:

ήλεκτρονικός υπολογιστής, χρωματιστά χαρτόνια, φύλλα μεγέθους α4, νάιλον με φουσκάλες, ποικίλα γραφικά μέσα (μαρκα-δόροι, ξυλομπογιές, κηρομπογιές, δαχτυλο-μπογιές), βιβλία- παραμύθια.

Περιγραφή: αντλούμε μαζί με τα παιδιά από το διαδίκτυο πληροφορίες για διάσημους δυσλεκτικούς, όπως ο αϊνστάιν, ο Λεονάρντο ντα βίντσι, ο τόμας Έντισον, ο πάμπλο πικάσσο, ο γουώλτ ντΊσνεϊ και ο τζον Λένον. τοποθετούμε τα παιδιά σε κύκλο. συζητάμε μαζί τους σχετικά με τη ζωή των ανθρώπων αυτών, τα επιτεύγματα και τις ανακαλύψεις τους. τονίζουμε στα παιδιά ότι το κοινό όλων αυτών των διάσημων ανθρώπων ήταν η δυσλεξία. Επεκτείνουμε τη συζήτηση αναφέροντας τους ότι η δυσλεξία είναι μόνο ένα όνομα για να εξηγήσουμε το γιατί μερικά παιδιά συναντούν δυσκολία στην ανάγνωση και στη γραφή και το ότι είναι πολύ πιθανό να την έχουν και άλλοι συγγενείς/συμμαθητές/φίλοι/γεί-τονες/τους και δεν το γνωρίζουν. τους ονίζουμε ότι με τη δυσλεξία γεννιέται κανείς, όπως γεννιέται κάποιος με μακριά χέρια ή με πράσινα μάτια. παράλληλα, υπογραμμίζουμε το γεγονός ότι η δυσλε-ξία δεν έχει καμία σχέση με τη νοητική καθυστέρηση. τους εξηγούμε ότι τα άτομα με δυσλεξία είναι άτομα ιδιαίτερα ικανά που σκέφτονται και μαθαίνουν με έναν τρόπο διαφορετικό από τους υπόλοι-πους ανθρώπους, ενώ πολλές φορές η ικανότητα τους αυτή τους κάνει να υπερέχουν (υψηλή ευρη-ματικότητα και φαντασία, σκέψη με εικόνες). προάγουμε τον διάλογο και αφήνουμε τα παιδιά να κα-ταθέσουν ελεύθερα τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους. Είμαστε ανοιχτοί, υπομονετικοί, διαθέσιμοι στο να ακούσουμε αλλά και έτοιμοι να απαντήσουμε σε κάθε ερώτηση και απορία τους, σε κάθε ανησυχία και φόβο τους πάντα με ειλικρίνεια και χρήση προσαρμοσμένου για την ηλικία τους λεξιλογίου. Κλείνουμε τη συζήτηση εμπνέοντάς τους την αξία της διαφορετικότητας του κάθε ανθρώπου.

1η δραστηριότηταΌλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι

93

τα παιδιά με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες- Δυσλεξία έχουν ανάγκη από ένα περιβάλλον υποστηρικτικό που θα τους προσφέρει αγάπη χωρίς όρους και που θα τους κάνει να αισθάνονται αποδεκτοί και ασφαλείς. ας μην τους το στερούμε!

Περιγραφή: τοποθετούμε τα παιδιά σε κύκλο και καθόμαστε ανάμεσα τους. τους εξηγούμε ότι για να λειτουργήσει σωστά μια τάξη, είναι απαραίτητο να υπάρχουν κανόνες. συζητάμε μαζί τους σχετικά με το τι πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν μέσα στην τάξη έτσι ώστε αυτή να λειτουργεί σωστά αλλά και τι πιστεύουν ότι δεν μπορούν να κάνουν. σε συνέχεια του διάλογου ρωτάμε τα παιδιά τι περιμένουν από εμάς, ενώ κάνουμε σαφές και τι περιμένουμε εμείς από αυτά. αφήνουμε τα παιδιά να τοποθετη-θούν ελεύθερα. Επίσης, θα πρέπει να συζητηθούν και να συμφωνηθούν οι συνέπειες της μη τήρησης των όρων του συμβολαίου. Όλοι μαζί, συντάσσουμε τους όρους του συμβολαίου σε χαρτόνια. στο τέλος του συμβολαίου υπογράφουν ένα ένα όλα τα παιδιά αλλά και ο/η εκπαιδευτικός της τάξης. τοποθετούμε το συμβόλαιό σε εμφανές σημείο έτσι ώστε να είναι ορατό σε όλους. το παιδαγωγικό συμβόλαιο είναι ωφέλιμο να πραγματοποιείται στις πρώτες ημέρες γνωριμίας μας με τους μαθητές δηλαδή κατά την αρχή της σχολικής χρονιάς.

2η δραστηριότηταΠαιδαγωγικό συμβόλαιο

παρακάτω παρατίθενται επιπλέον τεχνικές, οι οποίες θα βοηθήσουν τους μαθητές μας να αυτοδια-χειριστούν τη συμπεριφορά τους, ελέγχοντας τόσο τις αντιδράσεις όσο και τις πράξεις τους.

• Δημιουργία γωνιάς χαλάρωσης: Μέσα στη σχολική τάξη δημιουργούμεμια μικρή γωνιά στην οποία το παιδί μπορεί να καταφύγει αν παρουσιάσει κάποια έντονη αντίδραση. τοποθετούμε σε αυτή μικρές δραστηριότητες που απασχολούν τα χέρια οι οποίες μπορούν να χαλα-ρώσουν τα παιδιά και να τα ηρεμήσουν. Μπάλες μείωσης άγχους-έντασης (anti-stress), φύλλα α4 και ποικίλα γραφικά μέσα, παζλ, νάιλον με φουσκάλες (bubble wrap), είναι μερικές μόνο ιδέες για τον εμπλουτισμό της γωνιάς.

επιπλέον τεχνικές αυτοδιαχείρισης συμπεριφο-ράς

94

• Κοινωνικές ιστορίες: Δημιουργούμε κοινωνικές ιστορίες. Οι κοινωνικές ιστορίες είναι μια μέθο-δος που χρησιμοποιείται για να διδάξει στα παιδιά ποικίλες κοινωνικές δεξιότητες όπως διαχείρι-ση συναισθημάτων, διαχείριση συμπεριφοράς, φιλία, παιχνίδι. Οι κοινωνικές ιστορίες έχουν συ-γκεκριμένη δομή αλλά και μορφή. Δημιουργός τους, η Carol Gray (1991). Ένα ψηφιακό βιβλίο με ενδιαφέρουσες κοινωνικές ιστορίες είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://eva-edu.gr/images/flashbook/index.html

Video με την Carol Gray στο οποίο εξηγεί τι είναι οι κοινωνικες ιστορίες, πως μπορεί κανείς να τις δημιουργήσει, αλλά και τι πρέπει να προσέχουμε κατά τη σύνθεσή τους. http://www.youtube.com/watch?v=vjlIYYbVIrI

• Παιχνίδια διαχείρισης θυμού: υπάρχουν πολλά παιχνίδια που βοηθούν αποτελεσματικά τα παι-διά να διαχειριστούν το θύμο τους. βαθύτερος στόχος τους δεν είναι η καταστολή η απαγόρευση του συναισθήματος του θυμού, αλλά αντίθετα η αποδοχή του ως ένα φυσιολογικό συναίσθημα και η εκμάθηση τρόπων κατεύθυνσης και διαχείρισης του μέσα από τρόπους με μορφή παιγνιώ-δη. ή τεχνική της «μικρής χελώνας» είναι διαθέσιμη στην ακόλουθη ιστοσελίδα:

http://www.youtube.com/watch?v=aGHzv_PF-hc. Οδηγίες και φύλλο εργασίας για το «φανάρι δια-χείρισης θυμού» : http://www.freeprintablebehaviorcharts.com/anger%20pdf/anger%20stoplight%20filled%20in.pdf

• Πίνακες ελέγχου και αυτοαξιολόγηση των πράξεων: σε αυτούς τους πίνακες οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να καταγράφουν καθημερινά τις πράξεις τους και να αυτοελέγχουν τη συμπεριφορά τους: http://www.freeprintablebehaviorcharts.com/anger%20pdf/control%20ange r%20chart.pdf

• τεχνικές ηρεμίας: Δημιουργούμε μαζί με τα παιδιά πίνακες με εναλλακτικούς τρόπους-τεχνικές που τα βοηθούν να εκτονωθούν και να ηρεμήσουν. πλαστικοποιούμε τους πίνακες και τους τοπο-θετούμε σε σημεία εμφανή. Μερικές ιδέες είναι διαθέσιμες στην παρακάτω :

http://www.freeprintablebehaviorcharts.com/anger%20pdf/calm%20down%20strategies.pdf

95

ή ενθάρρυνση στην ενίσχυση της θετικής συμπεριφοράς πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των παιδιών με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες- Δυσλεξία. Έτσι λοιπόν μπορού-με να:

• χρησιμοποιούμε πίνακες επιβράβευσης της θετικής συμπεριφοράς, π.χ. http://www.freeprintablebehaviorcharts.com/behaviorcharts3-10.htm

• Διατηρούμε θετικό κλίμα.• προωθούμε την ενεργή συμμετοχή όλων των παιδιών μέσα στην τάξη. Έτσι μειώνονται προβλη-

ματικές συμπεριφορές που πηγάζουν από αισθήματα ανασφάλειας και συμπλέγματος κατωτερό-τητας. αποφεύγουμε τιμωρίες καθώς μπορεί να προκαλέσουν έντονες αντιδράσεις όπως θυμό αλλά και χαμηλή αυτοεκτίμηση, αποθάρρυνση και ντροπή.

• αποφεύγουμε χαρακτηρισμούς που περιγράφουν το ίδιο το παιδί και επικεντρωνόμαστε σε χαρακτηρισμούς που αφορούν τη συμπεριφορά του. για παράδειγμα αντί να πούμε «Μπράβο, είσαι υπέροχος», μπορούμε να γίνουμε περισσότερο ξεκάθαροι και συγκεκριμένοι λέγοντας: «Μπράβο, τα πήγες πάρα πολύ καλά σε αυτή την άσκηση, συνέχισε έτσι». χρησιμοποιώντας άμε-ση θετική ενίσχυση και σαφήνεια τα παιδιά κατανοούν καλύτερα το τι περιμένουμε από αυτά και ενισχύουν τη θετική τους συμπεριφορά.

• προσέχουμε να μην πέσουμε στην παγίδα της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Όλα τα παιδιά μπορούν να εκπαιδευτούν στη θετική συμπεριφορά.

• αναγνωρίζουμε και επιβραβεύουμε την προσπάθεια, ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα.• Δείχνουμε εμπιστοσύνη στα παιδιά και να τα κάνουμε να νιώθουν σημαντικά.

ανάπτυξη κοινωνικών συνηθειών

Μέρος της συναισθηματικής υποστήριξης των παιδιών είναι και η ανάπτυξη κοινωνικών συνηθειών. ας δούμε μερικούς τρόπους που θα βοηθήσουν τους μαθητές μας να τις αναπτύξουν ή/ και να τις ενισχύσουν:• αξιοποίηση ηλεκτρονικών μέσων για ανάπτυξη και ενίσχυση της υπευθυνότητας (λήψη αποφά-

σεων, ανεξαρτησία, ασφαλής διαβίωση, κ.ά.)Video: http://www.youtube.com/watch?v=LAm1TbddWQ4Λογισμικό:http://kidmedia.gr/index.php?option=com_content&view=articl e&id=112&catid=62&Itemid=132&lang=el• Δραματοποίηση δεξιοτήτων διαπροσωπικών σχέσεων όπως η ακρόαση και η ανταπόκριση στον

συνομιλητή, η αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων, η δημιουργία και διατήρηση σχέσεων, η κατανόηση αρχών συνεργασίας, η κατάλληλη συμπεριφορά σε διάφορες κοινωνικές συνθήκες.

• Δημιουργία κοινωνικών ιστοριών για να ενισχύσουν οι μαθητές μας δεξιότητες επικοινωνίας, όπως η αναζήτηση και η μετάδοση πληροφοριών, η ακρόαση των συνομιλητών, η προσωπική έκφραση, η επίλυση διαφορών, η κατανόηση ποικίλων επικοινωνιακών συνθηκών.

Οδηγός δημιουργίας κοινωνικών ιστοριών στην ιστοσελίδα: http://www.thegraycenter.org/social-stories

ενθάρρυνση στην ενίσχυση της θετικής συμπερι-φοράς

96

«Δεν προσαρμόζουμε τα παιδιά στις μεθόδους, αλλά τις μεθόδους στις ανάγκες των παιδιών.»Maria Montessori