Το δοκίμιο, το άρθρο, η επιφυλλίδα

Χαρακτηριστικά

Ιστορία του Δοκιμίου (σελ.163-164)

• Πατέρας του δοκιμίου θεωρείται ο Michel de Montaigne (1533-1592).

• Έγραψε τα Essais (Δοκίμια)

• Κατέγραψε τις σκέψεις του γύρω από διάφορα θέματα (κοινωνικά, φιλοσοφικά, κ.α) με αντιδογματισμό και ελευθερία σκέψης.

Michel de Montaigne και Sir Francis Bacon

• Στην Αγγλία το δοκίμιο εγκαινιάστηκε από τον Sir Francis Bacon(1561-1626).

• Τα δικά του Essays είναι σύντομα και αφορούν ποικίλα θέματα. Ξεκινά από παρατηρήσεις στη συμπεριφορά των άλλων και προσπαθεί να καταλήξει σε επιστημονικά συμπεράσματα.

• Επιδιώκει να διδάξει, αλλά και να τέρψει τον αναγνώστη.

• Τα δοκίμια και των δύο αποτελούν γνήσια δημιουργήματα της Αναγέννησης.

• Το δοκίμιο θα φτάσει σε πλήρη ανάπτυξη το 17ο αι.= Διαφωτισμός.

• Σημαντικό έργο αποτελεί το «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση» του Άγγλου διαφωτιστή John Locke (1632-1704).

• Ακμή του δοκιμίου είναι ο 18ος αι. Σπουδαιότεροι δοκιμιογράφοι είναι ο Άγγλος David Hume (1771-1776) και ο Γάλλος F.Voltaire (1694-1778). Ο πρώτος θεωρεί το δοκίμιο «Γέφυρα επικοινωνίας σοβαρών συγγραφέων με απλούστερους αναγνώστες, ενώ ο δεύτερος εισάγει περισσότερα στοιχεία μελέτης πάνω σε θέματα πολιτισμού.

John Locke, David Hume και F.Voltaire

• Από το 19ο αι. ως σήμερα το δοκίμιο αγγίζει θέματα πολιτικής, ηθικής, κοινωνικής και πνευματικής ζωής με ένα πιο ελεύθερο και λογοτεχνικό τρόπο, καθώς και θέματα οικονομίας, ιατρικής, περιβάλλοντος και τεχνολογίας.

• Ενδεικτικά , στοχαστές που έγραψαν δοκίμια : T.S. Elliot, Erich Fromm, J. Marcouze, Ubertto Ecco κ.α

T.S. Elliot, Erich Formm και Ubertto Ecco

• Το ελληνικό δοκίμιο ξεκίνησε από την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, πχ. Αδαμάντιος Κοραής.

• Διαμορφώνεται στις αρχές του 20ου αι. οπότε κυριαρχούν τα μεγάλα εθνικά κοινωνικά και πνευματικά ζητήματα που απασχολούν τον ελληνισμό.

• Με τα πολιτικά προβλήματα ασχολήθηκαν οι Περικλής Γιαννόπουλος και ο Ίωνας Δραγούμης. Με τα εκπαιδευτικά οι Δελμούζος, Γληνός και Τριανταφυλλίδης. Με λογοτεχνικά θέματα ασχολήθηκαν οι Ροΐδης, Παλαμάς, Βάρναλης κ.α

• Δοκίμια με καθαρή μορφή γράφονται μετά το 1930. Με το δοκίμιο του Γιώργου Θεοτοκά «Ελεύθερο πνεύμα» αρχίζει η περίοδος του δοκιμίου. Με λογοτεχνικά θέματα ασχολούνται οι Τέλλος Άγρας, Γ. Σεφέρης, Οδ. Ελύτης, κ.α. Με προβλήματα του καιρού μας οι Άγγ. Τερζάκης, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος. Με εκπαιδευτικά και αισθητικά θέματα ο Ευ. Παπανούτσος.

Γιώργος Θεοτοκάς, Ευάγγελος Παπανούτσος και Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος

Χαρακτηριστικά ως προς το περιεχόμενο

• Είδος του πεζού λόγου.• Θίγει ένα θέμα ευρύτερου ενδιαφέροντος.

• Δεν είναι εξαντλητική μελέτη, αλλά απόπειρα προσέγγισης του θέματος

• Προβληματίζει τον αναγνώστη (με την πειθώ, την έκθεση ιδεών, την ψυχαγωγία) =διδάσκει χωρίς να ταυτίζεται με τη διδαχή.

• Γέφυρα επικοινωνίας του συγγραφέα με τους αναγνώστες.

Δεν περιέχει εξειδικευμένη ορολογία.

Έχει περιορισμένη έκταση.

Χαρακτηριστικά ως προς τη γλώσσα (σελ.131)

• Καλλιέπεια= σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώσεις, κ.α)

Ρητορικά ερωτήματα

Ασύνδετο σχήμα

Σημεία στίξης

Ζωντάνια, παραστατικότητα

Συγκατάθεση αναγνώστη

Γρήγορος ρυθμός, κλιμάκωση συναισθημάτων

Επιδοκιμασία αποδοκιμασία, ειρωνεία, έμφαση…

• Καθημερινή γλώσσα

• Βραχυπερίοδος λόγος

• Μακροπερίοδος λόγος

• Α΄ πληθυντικό

• Α΄ ενικό

• Αφηρημένες έννοιες

Παραστατικότητα, αμεσότητα

Εύληπτος

Διατύπωση σύνθετων νοημάτων

Ταύτιση αναγνώστη-συγγραφέα

Εξομολογητικός τόνος

Εμβάθυνση

Ως προς τη δομή (σελ.121 και 131)

• Αποδεικτικό δοκίμιο• Σαφές θέμα που διατυπώνεται από την αρχή.• Τυπική δομή ( πρόλογος, κύριο θέμα, επίλογος).• Συγκροτημένη επιχειρηματολογία (χρήση μέσων

πειθούς).• Αναφορική χρήση της γλώσσα (πιο κοντά στον

επιστημονικό λόγο), αλλά και μεταφορική χρήση.

• Στοχαστικό δοκίμιο

• Χαλαρότερη δομή, με συνειρμική συσχέτιση ιδεών.

• Λόγος περισσότερο φορτισμένος.

• Μεταφορική χρήση της γλώσσας.

• Τόνος εξομολογητικός.

• Λογοτεχνικό δοκίμιο

• Μεγάλη φαντασία από την πλευρά του δοκιμιογράφου.

• Μεταφορική χρήση της γλώσσας.

• Προσεγγίζει ιδιαίτερα τη λογοτεχνία.

Επιστημονική σκέψη

Λογοτεχνία

Αποδεικτικό δοκίμιο

Δοκίμιο

ΣτοχαστικόΛογοτεχνικό

δοκίμιο

Άρθρο-χαρακτηριστικά (σελ.166)

• Δημοσίευμα σε εφημερίδα ή περιοδικό.

• Επίκαιρο ή ειδικό θέμα.

• Εφημερίδες

+περιοδικά

• Επιστημονικά περιοδικά

Κύριο άρθρο (ανυπόγραφο ή ενυπόγραφο, απόδιευθυντή, εκδότη, αρχισυντάκτη, συνεργάτη)- άρθρα ποικίλου περιεχομένου. Αρθρογραφούν επίσης επιστήμονες, συγγραφείς, πολιτικοί, καλλιτέχνες ,κ.α.

Άρθρα που παρακολουθούντις εξελίξεις σε μια επιστήμη.γράφονται από επιστήμονες,έχουν ορολογία και απευθύ-νονται σε περιορισμένο κοινό.

Διαφορές άρθρου- δοκιμίου

Άρθρο Δοκίμιο•Επικαιρικός χαρακτήρας

•Ξεκάθαρο θέμα

•Αναφορική λειτουργία της γλώσσας.

•Όχι προσωπικός τόνος

•Μικρή έκταση

•Γενικός ο χαρακτήρας του

•Κινείται ανάμεσα στην επιστήμη και τη λογοτεχνία

•Αναφορική και μεταφορική λειτουργία της γλώσσας.

•Προσωπικός τόνος

•Μεγάλη έκταση

Επιφυλλίδα (σελ.200-201)

• Δημοσιογραφικό κείμενο.• Γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέμα.• Θέματα επιστημονικά, καλλιτεχνικά…• Διαχρονικός χαρακτήρας, ακόμα κι αν

αφορμάται από την επικαιρότητα.• Προσιδιάζει τόσο προς το δοκίμιο όσο και προς

το άρθρο (δυσδιάκριτα τα όρια ειδικά με το άρθρο).

• Λαϊκό ανάγνωσμα σε συνέχειες (παλιότερα).