ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για τα φύλλα εργασίας προέρχεται εξολοκλήρου από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Διαβάζουμε:

Οι Κυκλάδες οφείλουν το όνομά τους στη γεωγραφική τους θέση. Οι αρχαίοι 'Έλληνες τις φαντάζονταν σαν έναν κύκλο γύρω από το ιερό νησί της Δήλου όπου σύμφωνα με το μύθο η κυνηγημένη Λητώ έφερε στο φως τον Απόλλωνα και την Άρτεμη.Πριν από 5000 χρόνια περίπου, την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200-2000 π.Χ.), γεννήθηκε στις Kυκλάδες, στα μικρά αυτά νησιά του Αιγαίου, ένας καινούριος και ξεχωριστός πολιτισμός, ο Κυκλαδικός. Οι Kυκλαδίτες έγιναν γρήγορα πολύ καλοί ναυτικοί και με τα καράβια τους ταξίδευαν για να γνωρίσουν άλλους πολιτισμούς, καθώς και για να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους. Ήταν δηλαδή καλοί έμποροι, αλλά και γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ψαράδες και κυνηγοί.Κατοικούσαν σε μικρές πόλεις που στην αρχή ήταν χτισμένες στις παραλίες και αργότερα στις πλαγιές των λόφων, ίσως για να αισθάνονται πιο ασφαλείς. Τα σπίτια τους ήταν μικρά με τοίχους από πέτρες και λάσπη και στέγες από ξύλινα δοκάρια, καλάμια και πηλό.

Από τον Κυκλαδικό Πολιτισμό δεν σώθηκαν καθόλου γραπτά κείμενα. Για τον τρόπο που ζούσαν και την τέχνη τους μαθαίνουμε από τα αγγεία, τα ειδώλια, τα όπλα, τα εργαλεία και τα κοσμήματα που βρίσκουν οι αρχαιολόγοι στις ανασκαφές.

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΦύλλο Εργασίας 1

1 η ομάδα : Ονοματεπώνυμα μαθητών 1.2.3.4.5.

ΠΡΟΘΗΚΗ 1

Βιολόσχημα ειδώλια     Πρωτοκυκλαδική περίοδος

(3200- 2800 π.Χ.)

Οι αρχαίοι Κυκλαδίτες, όπως και οι άνθρωποι σε όλα τα μέρη του κόσμου,

από τα πολύ παλιά χρόνια, θέλησαν να αποδώσουν την

ανθρώπινη μορφή. Το υλικό που διάλεξαν για να σκαλίσουν τα ειδώλια

ήταν το λευκό μάρμαρο που άλλωστε υπήρχε άφθονο

γύρω τους.

Mερικά από τα αγαλματάκια που κατασκεύαζαν οι

Kυκλαδίτες δε θύμιζαν και πολύ την ανθρώπινη μορφή. Το περίγραμμά τους θύμιζε περισσότερο το σχήμα του

βιολιού, και γι’ αυτό οι αρχαιολόγοι τα ονόμασαν

βιολόσχημα.

Αν τα παρατηρήσετε όμως καλά, θα ξεχωρίσετε ένα

μακρύ λαιμό (χωρίς κεφάλι), ώμους, τονισμένη μέση και

φαρδιά λεκάνη, χαρακτηριστικά του γυναικείου σώματος.

Πρόκειται λοιπόν για μια σχηματική απόδοση της

γυναικείας μορφής.

1. Σχεδιάστε μέσα στο πλαίσιο το

βιολόσχημο που σας έκανε

εντύπωση από την προθήκη 1

και τη σελίδα με τα περισσότερα

βιολόσχημα.

2. Στην προθήκη 2, το ειδώλιο

(εικόνα 1) απεικονίζει έναν

άνδρα καθισμένο σε σκαμνί

κρατώντας ένα κύπελλο στο

χέρι. Σε τι διαφέρει το ειδώλιο

αυτό από το διπλανό του

(εικόνα 2).

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

______________________________

ΠΡΟΘΗΚΗ 2

Ορισμένα μαρμάρινα ειδώλια απεικονίζουν καθιστές μορφές.

Ο «εγείρων πρόποσιν» (εικόνα 1), έχει προτεταμένο το δεξί χέρι χωρίς υποστήριγμα, κάτι που είναι σπάνιο στην Κυκλαδική τέχνη.

Ο πιο συνηθισμένος τύπος ειδωλίου είναι αυτός με τα διπλωμένα χέρια (εικόνα 2). Το

ύψος τους κυμαίνεται από λίγα εκατοστά έως και 1,50 περίπου μ. και έχουν βρεθεί τόσο σε

οικισμούς όσο και σε νεκροταφεία.

(δείτε περισσότερα ειδώλια κανονικού τύπου)

2

εικόνα 1Μαρμάρινο καθιστό

ειδώλιο «ο εγείρων πρόποσιν»

Πρωτοκυκλαδική περίοδος

(2800-2300 π.Χ.)

εικόνα 2Ειδώλιο γυναικείας

μορφής   Πρωτοκυκλαδική

περίοδος (2800-2300 π.Χ.)

______________________________

______________________________

Βιoλόσχημα ειδώλια

Μάρμαρο ΚυκλαδικόΠρωτοκυκλαδική περίοδος (3200-2800 π.Χ.)

3

πίσω

Ειδώλια γυναικείας μορφής κανονικού τύπου

Ο πιο συνηθισμένος τύπος ειδωλίου είναι αυτός που βλέπετε με τα διπλωμένα χέρια πάνω από την κοιλιά (με το αριστερό πάντα πάνω από το δεξί), τα ελαφρώς λυγισμένα γόνατα, την κλίση του κεφαλιού προς τα

πίσω και τα ανασηκωμένα πέλματα.Ο τύπος αυτός ονομάζεται "κανονικός".

4

πίσω

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΦύλλο Εργασίας 2

2 η ομάδα : Ονοματεπώνυμα μαθητών 1.2.3.4.5.

ΠΡΟΘΗΚΗ 1

Ειδώλιο γυναικείας μορφής Πρωτοκυκλαδική περίοδος

(2800-2300 π.Χ.)

Τα  ειδώλια, όπως τα βλέπουμε σήμερα έχουν το λευκό χρώμα

του μαρμάρου. Οι αρχαίοι όμως καλλιτέχνες που τα

κατασκεύαζαν, ζωγράφιζαν τα μάτια, το στόμα, τα μαλλιά,

καθώς και άλλες λεπτομέρειες που χάθηκαν με το πέρασμα

του χρόνου. Έτσι η εντύπωση που θα έδιναν τα αγαλματάκια θα ήταν πολύ διαφορετική από

αυτή που έχουμε συνηθίσει.

Τα  χρώματα που χρησιμοποιούσαν ήταν ορυκτά,

φυσικά δηλαδή χρώματα που βρίσκονται στη γη.

Για να ετοιμάσουν το χρώμα έπρεπε πρώτα να τρίψουν το

ορυκτό ώσπου να γίνει πούδρα, χρησιμοποιώντας δυο πέτρες

και στη συνέχεια να το ανακατέψουν με λάδι ή νερό

(πιθανόν και αβγό) για να σταθεροποιηθεί. Τέλος, με ένα πινελάκι έβαφαν τα ειδώλια.

1. Δείτε περισσότερες πληροφορίες

για το χρώμα στην κυκλαδική

τέχνη και σχεδιάστε το πρόσωπο

του ειδωλίου που βλέπετε στην

εικόνα μέσα στο πλαίσιο

τονίζοντας με χρώμα τα σημεία

που ζωγράφιζαν.

κεφάλι ειδωλίου

2. Στο λεπτό πρόσωπο αυτού του

ειδωλίου δηλώνονται ανάγλυφα

τα ……………., η ……………..

και το …………….., ενώ ο

λαιμός είναι αναλογικά πολύ

ΠΡΟΘΗΚΗ 2

Ειδώλια ανδρικών μορφών

εικόνα 1 εικόνα 2 κορμός αγάλματος μαρμάρινο ειδώλιο κυνηγού ανδρικής μορφής ή πολεμιστή

Η ανδρική μορφή αναπαριστάνεται σπάνια στην κυκλαδική τέχνη. Συνήθως

τη συναντούμε σε καθιστά ειδώλια, ειδώλια μουσικών ή σε ειδώλια

κυνηγών/πολεμιστών (στα τέλη της ίδιας περιόδου). Τα γνωστά παραδείγματα ανδρικών ειδωλίων στην «κανονική»

όρθια στάση είναι ελάχιστα.

5

……………

Το χρώμα στην κυκλαδική τέχνη

.

Τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν οι Κυκλαδίτες ήταν κυρίως το κόκκινο και το γαλάζιο και σπανιότερα, το πράσινο και το μαύρο. Τα χρώματα ήταν ορυκτά και προέρχονταν:

- το κόκκινο από οξείδια του σιδήρου (αιματίτη), ερυθρή ώχρα  ή κιννάβαρι (θειούχο υδράργυρο), υλικό που δεν εντοπίζεται στο Αιγαίο και πιθανότατα εισαγόταν από τα Βαλκάνια ή την Μικρά Ασία- το γαλάζιο από αζουρίτη (ανθρακικό χαλκό)- το πράσινο από μαλαχίτη ή υδροξείδιο του αζουρίτη- το μαύρο συναντιέται σπάνια και πιθανόν προέρχεται από οξείδωση κάποια άλλης χρωστικής, ίσως του αζουρίτη. 

6

αζουρίτης

ερυθρή ώχρα

Φιάλη, Πρωτοκυκλαδική περίοδος (2800-2300 π.Χ.)

πίσω

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΦύλλο Εργασίας 3

3 η ομάδα : Ονοματεπώνυμα μαθητών 1.2.3.4.5.

ΠΡΟΘΗΚΗ 1

Μαρμάρινος κρατηρίσκος («καντήλα») με κωνικό λαιμό, σχεδόν

ημισφαιρκό σώμα με τέσσερις διάτρητες κάθετες αποφύσεις και

κωνικό πόδι.Πρωτοκυκλαδική περίοδος

(3200-2800 π.Χ.)

Μαρμάρινος κρατηρίσκος ("καντήλα") με κωνικό λαιμό, αχινόσχημο σώμα με τέσσερις

διάτρητες αποφύσεις και κωνικό πόδι.

Τα σκεύη αυτά αποκαλούνται και

"καντήλες" επειδή μοιάζουν με τα καντήλια

των ορθόδοξων χριστιανικών εκκλησιών.

Η χρήση των κρατηρίσκων, μαρμάρινων ή πήλινων, δεν

είναι γνωστή.Οι πήλινοι κρατηρίσκοι

χρησίμευαν στην καθημερινή ζωή, ενώ οι μαρμάρινοι ήταν σκεύη

πολυτελείας.

1. Με βάση αυτά που διαβάσατε

και το σκίτσο, σε τι νομίζετε ότι

χρησίμευαν οι τρύπες στα

μαρμάρινα σκεύη σαν αυτά που

βλέπετε μέσα στην προθήκη 1;

_____________________________

_____________________________

_____________________________

_____________________________

_____________________________

_____________________________

_____________________________

2. Παρατηρήστε το ειδώλιο στην

προθήκη 2 και συμπληρώστε με

ό,τι ταιριάζει.

Το …………………..που βλέπεις

απεικονίζει μια γυναίκα και είναι

κατασκευασμένο από

…………………… Στο πρόσωπο

ξεχωρίζει μόνο η ………………    

Τα χέρια είναι ………………….

κάτω από το στήθος και τα δάχτυλα

των ποδιών στραμμένα προς τα

κάτω.                         

ΠΡΟΘΗΚΗ 2

εικόνα 2

Ειδώλιο γυναικείας μορφής

Πρωτοκυκλαδική περίοδος

(2800-2300 π.Χ.)

Oι αρχαίοι Kυκλαδίτες θέλησαν να αποδώσουν την ανθρώπινη μορφή. Το υλικό που υπήρχε

άφθονο γύρω τους ήταν το λευκό μάρμαρο και έτσι το διάλεξαν για να σκαλίσουν τα

αγαλματάκια, τα ειδώλια, μικρά είδωλα θεού, όπως είναι μια από τις πολλές σημασίες της λέξης.

Τα ειδώλια φαίνεται πως είχαν ιδιαίτερη σημασία για τους αρχαίους Kυκλαδίτες. Τα περισσότερα

είναι γυναικεία και έχουν βρεθεί σε τάφους μαζί με άλλα αντικείμενα που συνόδευαν το νεκρό στο

μακρινό ταξίδι του. Ο πιο συνηθισμένος τύπος ειδωλίου είναι αυτός με τα διπλωμένα χέρια.

7

Υποθετική αποκατάσταση χρωματικής διακόσμησης

κυκλαδικού ειδωλίου Αναπαράσταση χρωματικής διακόσμησης ειδωλίου από

τη Νάξο

Πίσω

8

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΦύλλο Εργασίας 4

4 η ομάδα : Ονοματεπώνυμα μαθητών 1.2.3.4.5.

ΠΡΟΘΗΚΗ 1

εικόνα 1Πήλινα τηγανόσχημα σκεύη

Πρωτοκυκλαδική περίοδος

(2800-2300 π.Χ.)

εικόνα 2

 

εικόνα 2

H κεραμική αποτελεί μια από τις πλουσιότερες πηγές γνώσης για την έρευνα

της ζωής και της τέχνης των αρχαίων Kυκλαδιτών. Τα περισσότερα αγγεία και σκεύη καθημερινής χρήσης ήταν πήλινα,

μια και ο πηλός είναι ένα πρόσφορο υλικό που δεν παρουσιάζει  ιδιαίτερες δυσκολίες στην επεξεργασία. Τα αγγεία πλάθονταν στο χέρι. Τα πιο συνηθισμένα σχήματα

ήταν πυξίδες (“κουτάκια” για κοσμήματα), κρατηρίσκοι, αρύβαλλοι, ασκοί, κωνικά

κύπελλα, κύλικες κ.ά.

Aνάμεσα στα πήλινα σκεύη ξεχωρίζουν τα τηγανόσχημα που θυμίζουν τηγάνια και

γι’ αυτό ονομάστηκαν έτσι. Τα μοτίβα που τα διακοσμούν είναι εμπνευσμένα από τον

κόσμο της θάλασσας: η σπείρα, που θυμίζει τα κύματα, ο ήλιος, τα αστέρια, ο

αστερίας.

Σε τι χρησίμευαν όμως τα τηγανόσχημα αγγεία; Ορισμένοι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως ήταν καθρέφτες, τύμπανα για τελετές, δίσκοι προσφορών ή ακόμα σκεύη για την

παραγωγή και φύλαξη αλατιού.

1. Παρατηρήστε καλά τη διακόσμηση στο τηγανόσχημο (εικόνα 1) και στα αγγεία (εικόνες 2 και 3).

2. Ποιο διακοσμητικό στοιχείο νομίζετε ότι επαναλαμβάνεται και στις τρεις εικόνες; Σχεδιάστε το μέσα στο πλαίσιο.

ΠΡΟΘΗΚΗ 2

εικόνα 1 εικόνα 2 «ο εγείρων πρόποσιν»

1. Οι εικόνες της προθήκης 2 περιλαμβάνουν μαρμάρινα ειδώλια που απεικονίζουν διαφορετικές μορφές το καθένα. Να τις περιγράψετε και να βρείτε τις ομοιότητες ή διαφορές τους. Τι πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε από αυτές.

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

______________________________________

9

εικόνα 3

ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΦύλλο Εργασίας 5

ΟΛΕΣ ΟΙ ΟΜΑΔΕΣΤοποθετήστε τις φράσεις του πίνακα στη σωστή τους θέση μέσα στα πλαίσια των εικόνων

1. βιολόσχημο ειδώλιο2. ειδώλιο γυναικείας μορφής κανονικού τύπου 3. ειδώλιο γυναικείας μορφής με χρώμα4. «καντήλα»5. τηγανόσχημο σκεύος6. σμίλη, εργαλείο απαραίτητο στον μαρμαροτεχνίτη

10

Σ Τ Α Υ Ρ Ο Λ Ε Ξ Ο

4 8 10 12 15 18

Β2 Α Γ Γ Ε Ι Α

ΟΛ Σ

5 Κ Τ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Α Μ Α Ρ Μ Α Ρ ΟΥ Α Ι Υ

7 Χ Α Λ Κ Ο Υ Φ Λ ΤΛ Ο Η Η

9 Α Ζ Ο Υ Ρ Ι Τ Η ΣΔ

11 Ε Ι Δ Ω Λ Ι ΟΣ Ψ

13 Ν Α Υ Τ Ι Κ Ο ΣΑ

15 Κ Υ Ν Η Γ ΙΟ

17 Π Α Ρ Ο Σ

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ2. Τα βρίσκουμε συχνά σε τάφους και είναι μαρμάρινα ή πήλινα.5. Συνόδευαν το νεκρό στον τάφο. / Υπάρχει άφθονο … στην Πάρο.7. Ο κυκλαδικός πολιτισμός αναπτύχθηκε στην εποχή του …9. Ορυκτό που δίνει το γαλάζιο χρώμα.11. Αγαλματάκι.13. Οι Κυκλαδίτες ήταν λαός …15. Μια από τις καθημερινές ασχολίες των αρχαίων Κυκλαδιτών.17. Νησί των Κυκλάδων φημισμένο για το μάρμαρό του.

ΚΑΘΕΤΑ4. Ομάδα νησιών στο Αιγαίο.8. Ορισμένα ειδώλια θυμίζουν…10. Ηφαιστιογενές πέτρωμα.

11

12. Τελευταία κατοικία των αρχαίων Κυκλαδιτών.15. Εργαλείο απαραίτητο στον μαρμαροτεχνίτη.18. Ξεχωρίζει στο πρόσωπο των ειδωλείων με «διπλωμένα χέρια».

Στάμου Ευαγγελία, φιλόλογος

12