ΙΣΤΟΡΙΑ Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

1.ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

2. Η Αίγυπτος.

2.1 Η χώρα

Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν Αίγυπτο το βορειοανατολικό τμήμα της Αφρικής που το διαπερνούσε ο Νείλος. Ήταν τόσο μεγάλη η προσφορά του Νείλου στην Αίγυπτο, ώστε ο Ηρόδοτος ονόμασε την Αίγυπτο «δώρο του Νείλου». Ο ποταμός διακλαδίζεται σε παραπόταμους δημιουργώντας ένα δέλτα, κάνοντας έφορο το έδαφος. Πέρα από αυτό το δέλτα απλώνεται η έρημος. Η Αίγυπτος εξελίχθηκε γιατί ο Νείλος πλημμύριζε το καλοκαίρι και όταν απομακρύνονταν τα νερά του, άφηνε μία λάσπη που βοηθούσε τη γη να καρποφορήσει. Στη νότια χώρα δεν υπήρχαν δάση, μόνο πέτρες συνεπώς έλειπε η ξυλεία. Στις όχθες του Νείλου έβρισκε κανείς καλάμια, λωτούς, πάπυρους και πολλά είδη πουλιών. Η χώρα χωρίζεται σε δύο τμήματα: 1) Το νότιο και ορεινό ( Άνω Αίγυπτος), και 2) Το βόρειο με το δέλτα του Νείλου. Αυτό το τμήμα βρέχεται από τη Μεσόγειο. Εδώ όμως βρισκόταν και το πιο αδύναμο σημείο της Αιγύπτου, η χερσόνησος του Σινά, γιατί από εδώ εισέβαλλαν οι εχθροί της Αιγύπτου. Παρόλα αυτά, αποτελούσε το μέρος όπου η Αίγυπτος επικοινωνούσε με τους υπόλοιπους λαούς της Ανατολής.

2.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση.

Η ζωή των Αιγυπτιών εξαρτιόταν από το Νείλο και τις πλημμύρες του. Οι κάτοικοι έμαθαν να συνεργάζονται για την άρδευση των χωραφιών και για να συντηρούν τα αυλάκια που μετέφεραν το νερό του Νείλου για πότισμα. Έπρεπε όμως να υπάρχει και ένα κράτος που θα επιβλέπει αυτές τις εργασίες. Οι Αιγύπτιοι καλλιεργούσαν σιτάρι, κριθάρι, λινάρι, οπωροφόρα και κηπευτικά. Μάζευαν λωτούς και παπύρους από τις όχθες του Νείλου. Πολλές οικογένειες κατασκεύαζαν μπύρα από κριθαρένιο ψωμί. Οι Αιγύπτιοι ασχολήθηκαν και με την κτηνοτροφία και το ψάρεμα στο Νείλο. Βάση της οικονομίας ήταν η γεωργία. Την οργάνωσή της αναλάμβανε και επέβλεπε το κράτος. Οι βασιλικοί υπάλληλοι παρακολουθούσαν τις εργασίες και ένα ποσοστό της παραγωγής το κρατούσαν για τον Φαραώ.

Ο λαός εργαζόταν στα μεγάλα έργα που κατασκεύαζαν οι Φαραώ (ναοί, ανάκτορα, ταφικά μνημεία). Επίσης υπήρχαν πολλοί τεχνίτες ( μεταλλουργοί, ξυλουργοί, κεραμοποιοί, ναυπηγοί, αρχιτέκτονες). Αρκετοί από αυτούς εργάζονταν σε ιδιωτικά εργαστήρια όμως οι περισσότεροι εργάζονταν για λογαριασμό του Φαραώ στα ανάκτορα, γιατί η παραγωγή και το εμπόριο ελέγχονταν από το Φαραώ. Το εμπόριο γινόταν με προϊόντα τα οποία περίσσευαν στους Αιγυπτίους όπως δημητριακά, πάπυρος, χρυσός, κλπ. Έκαναν εισαγωγή σε προϊόντα που τους έλειπαν όπως

ξυλεία, χαλκός, άργυρος κλπ. Επίσης άλλος ένας κλάδος που απασχολούσε πολλούς Αιγυπτίους ήταν η παροχή υπηρεσιών. Μορφωμένοι πολίτες με ειδικές γνώσεις δούλευαν στη διοίκηση του κράτους: ιερείς ( το κράτος ήταν θεοκρατικό), γραφείς που ήξεραν τα δύσκολα ιερογλυφικά, επαγγελματίες στρατιωτικοί για την άμυνα. Έτσι το κράτος οργανώθηκε καλύτερα και λειτουργούσε εύρυθμα.

Η κοινωνία: Επειδή συμμετείχαν οι Αιγύπτιοι στην παραγωγή, διαμορφώθηκαν ανάλογα και οι κοινωνικές τάξεις. 1) Φαραώ: ήταν ο επίγειος θεός και το κράτος. Ο λαός στήριζε τις ελπίδες του σ’αυτόν και έτσι πίστευε ότι όλη αυτή η συλλογική προσπάθεια για τη χώρα, θα αποδώσει. Η θέληση του Φαραώ ήταν νόμος. Ήταν απροσπέλαστος.

2) Οι ιερείς: ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι – γραφείς: ήταν η τάξη των ισχυρών. Ήταν γνώστες των ιερογλυφικών.

3) Οι επαγγελματίες στρατιωτικοί: Ήταν κληρονομικό επάγγελμα. Ο Φαραώ τους παραχωρούσε εκτάσεις γης. Για καλλιέργεια.

4) Οι ελεύθεροι πολίτες: Αποτελούσαν το μεγαλύτερος μέρος της αιγυπτιακής κοινωνίας, ήταν γεωργοί ή τεχνίτες που εργάζονταν για το Φαραώ.

5) Οι δούλοι: προέρχονταν από πολέμους ή τους αγόραζαν. Υπήρχαν ιδιωτικοί δούλοι, συνήθως δύο για κάθε οικογένεια και κρατικοί δούλοι που ανήκαν στο φαραώ και δούλευαν σε κρατικά εργαστήρια, λατομεία, ορυχεία, ναούς κλπ.

Στην κοινωνική πυραμίδα της Αιγύπτου υπήρχε ευελιξία δηλαδή μπορούσε κάποιος να περάσει από τη μία τάξη στην άλλη. Έτσι άνθρωποι χαμηλής κοινωνικής τάξης κατάφεραν να αποκτήσουν ανώτατα αξιώματα.

Η πολιτική οργάνωση: Η οργάνωση του κράτους βασιζόταν στην ιδέα της θεοποίησης του Φαραώ. Η θρησκεία καθόριζε αποφασιστικά τη ζωή των Αιγυπτίων. Επιγραφές αναφέρουν το φαραώ ως θεό, ενώ σε άλλα κείμενα αντιμετωπίζεται ως άνθρωπος. Όμως αυτό δεν μειώνει τη θεϊκή υπόστασή του γιατί στη θρησκεία των Αιγυπτιών και στους μύθους τους οι θεοί είχαν ανθρώπινες ιδιότητες.

Ο ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αναπτύχθηκε κατά την 3η χιλιετία π.Χ στα νησιά των Κυκλάδων. Η καλή γεωγραφική θέση των νησιών και το γεγονός ότι βρίσκονταν κοντά το ένα στο άλλο, διευκόλυνε την επικοινωνία μεταξύ τους. Η οικονομία τους στηριζόταν στην γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία αλλά κυρίως στη βιοτεχνία και το εμπόριο. Υπήρχαν πλούσια κοιτάσματα ορυκτών ( μάρμαρο στην Πάρο και τη Νάξο, οψιανός

στη Μήλο, άργυρος στη Σίφνο, με αποτέλεσμα οι Κυκλαδίτες να ασχοληθούν με τη μεταλλοτεχνία, την κατασκευή μαρμαρινων αγγείων και εργαλείων από οψιανό. Επίσης ήταν οι πρώτοι που έφτιαξαν πλοία που ταξίδευαν στην ανοιχτή θάλασσα. Τα προϊόντα της βιοτεχνίας τους τα αντάλλασαν με γεωργικά προϊόντα από τα οποία είχαν έλλειψη. Η οικονομία τους ενισχύθηκε και από το διαμετακομιστικό εμπόριο, οι βάσεις του οποίου μπήκαν αυτή την περίοδο, με τη μεταφορά αγαθών από άλλες περιοχές. Μάλλον ασχολούνταν και με την πειρατεία. Οι Κυκλαδίτες ήταν κυρίαρχοι στο Αιγαίο στην 3η χιλιετία και είχαν επεκταθεί εμπορικά σε μεγάλη κλίμακα. Απόδειξη για αυτό είναι κάποιες κυκλαδικές εγκαταστάσεις που βρέθηκαν στην Κρήτη και στις ανατολικές ακτές της Ηπειρωτικής Ελλάδας.

Η οργάνωση της κοινωνίας τους ήταν εξελιγμένη όπως και η καθημερινή ζωή τους. Αυτό αποδεικνύεται από: 1) Τα μαρμάρινα και κεραμικά σκεύη που είχαν παράξενα σχήματα και πρωτότυπη διακόσμηση 2) τα μαρμάρινα ειδώλια 3) τα αρχιτεκτονικά απομεινάρια από οικισμούς 4) τα έργα μεταλλοτεχνίας.

Στις αρχές της 2ης χιλιετίας, ο κυκλαδικός πολιτισμός αρχίζει να χάνει την πρωτοτυπία του και επηρεάζεται από την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα. Έτσι ο κυκλαδικός πολιτισμός της μέσης εποχής του χαλκού, είναι ένα κράμα από νησιωτικό πολιτισμό, κρητικά στοιχεία και επιρροές από την κυρίως Ελλάδα. Επίσης μειώνεται και η κυριαρχία των Κυκλαδιτών στο Αιγαίο καθώς η ναυτική δύναμη των Μινωιτών ενισχύεται. Για να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους πρόσφεραν τις ναυτικές τους γνώσεις στους Μινωίτες.

Περίπου στα 1500 π. Χ το ηφαίστειο της Θήρας εκρήγνυται και καλύπτει μία πόλη- το σημερινό Ακρωτήρι. Οι κάτοικοι της Θήρας εγκαταλείπουν το νησί πριν την καταστροφή. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για άλλους νησιώτικους οικισμούς, αν εγκαταλείφθηκαν ή αν καταστράφηκαν. Από τότε όμως, άλλαξαν οι συνθήκες στο Αιγαίο και αυτό συνέβαλε στην επικράτηση των Μυκηναίων το 14ο αιώνα.

Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Πρόκειται για τον πολιτισμό της Κρήτης κατά την εποχή του χαλκού που ονομάστηκε έτσι από το βασιλιά Μίνωα.

Από τα νεολιθικά χρόνια, ο πολιτισμός αλλά και η ζωή των Μινωιτών είχαν διαμορφωθεί από τους ακόλουθους παράγοντες: 1) τη γεωγραφική θέση της Κρήτης, μεταξύ τριών ηπείρων. 2) τη μορφολογία του εδάφους το οποίο είχε μικρές και εύφορες πεδιάδες μεταξύ βουνών 3) το ζεστό κλίμα. Εκτός από τη διάκριση της εποχής του χαλκού σε πρώιμη, μέση, ύστερη οι μελετητές χρησιμοποιούν και τη διαίρεση σε χρονικές περιόδους με βάση την κατασκευή , την οργάνωση και την

καταστροφή των ανακτορικών κέντρων στην Κρήτη, προκριμένου να μελετήσουν το Μινωικό πολιτισμό.

Α. Η ιστορία και η κοινωνία. Η πρώιμη εποχή του χαλκού συμπίπτει με την προανακτορική περίοδο. Οι οικισμοί στηρίζονται οικονομικά στην γεωργία και την κτηνοτροφία, αλλά έχουν αναπτύξει και εμπορικές σχέσεις , με νησιά του Αιγαίου, την Εγγύς Ανατολή και την Αίγυπτο. Υπήρχαν έμπειροι τεχνίτες αλλά και κοινωνικές ομάδες οι οποίες σχηματίζονται με βάση τον καταμερισμό εργασίας. Αποδείξεις αυτών είναι τα βιοτεχνικά προϊόντα της κεραμικής, της λιθοτεχνίας, της πλεκτικής, της υφαντικής και της μεταλλοτεχνίας. Οι αρχηγοί, οι οποίοι ήταν κάτοχοι της καλλιεργήσιμης γης, απέκτησαν σταδιακά δύναμη, μέχρι να περάσει η εξουσία στα χέρια των λίγων, των πρώτων βασιλέων.

Για πρώτη φορά στη Ζάκρο, στη Φαιστό, στην Κνωσό και τα Μάλια, περίπου το 1900 π.Χ οικοδομούνται συγκροτήματα που μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ανάκτορα. ‘Εχουν μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους γεγονός που αποδεικνύει ότι ανήκαν σε μεγαλογαιοκτήμονες.

Σημαντικό επίτευγμα της παλαιοανακτορικής αυτής εποχής ήταν η εφεύρεση της γραφής. Πρόκειται για συνδυασμό ιερογλυφικής γραφής , όπως δείχνει ο δίσκος της Φαιστού, και γραμμικής Α’ , γραφή με γραμμικά σύμβολα. Βρέθηκε σε πινακίδες και αγγεία. Και οι δύο δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί. Από την αρχή αυτής της περιόδου η Κρήτη κυριάρχησε στο Αιγαίο ( μινωική θαλασσοκρατία). Τα μινωικά ανάκτορα δεν ήταν οχυρωμένα και αυτό οδήγησε στη θεωρία της pax minoica ( μινωική ειρήνη). Τα πρώτα ανάκτορα καταστράφηκαν για λόγους που δεν γνωρίζουμε, περίπου το 1700 π.Χ. Σύντομα, οικοδομήθηκαν νέα ανάκτορα στη θέση τους, μεγαλύτερα και πολυτελέστερα.

Στη νεοανακτορική περίοδο, στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκεται ο ηγεμόνας οποίος έχει όλες τις εξουσίες. Δίπλα του βρίσκονταν η αριστοκρατία αξιωματούχων. Γύρω από το ανάκτορο, διέμενε το πλήθος του λαού, που ήταν γεωργοί ή τεχνίτες και εξαρτιόνταν οικονομικά από το ανάκτορο. Δεν είναι απολυταρχικός ο τρόπος διακυβέρνησης. Έχουμε όμως αστική οργάνωση της κοινωνίας , παράλληλα με την ανακτορική, που αποδεικνύεται από μικρότερα οικοδομικά συγκροτήματα και από άλλες πόλεις που βρέθηκαν. Πολλοί κάτοικοι των πόλεων δεν ασχολούνταν με τις χειρωνακτικές εργασίες αλλά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία και την παροχή υπηρεσιών ως δημόσιοι υπάλληλοι και είχαν αποκτήσει μεγάλα εισοδήματα.

Στην Μινωική κοινωνία ιδιαίτερη θέση είχε η γυναίκα. Είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη θρησκεία ενώ ήταν κοινωνικά ίση με τον άντρα. Οι γυναίκες συμμετείχαν σε επικίνδυνα αθλήματα όπως τα ταυροκαθάψια και πήγαιναν στο κυνήγι μαζί με τους

άντρες. Φρόντιζαν την εξωτερική τους εμφάνιση και φορούσαν περίτεχνα τολμηρά ενδύματα.

Αυτή την περίοδο η Κρήτη έχει επαφές με την ανατολική Μεσόγειο, ενώ τα χάλκινα τάλαντα και τα ελεφαντόδοντα που βρέθηκαν μαρτυρούν τις σχέσεις με την Κύπρο και τη Συρία. Επίσης υπήρχε επαφή με την Αίγυπτο όπως αποδεικνύουν οι τοιχογραφίες της εποχής του Τούθμωστ Γ’ στις οποίες απεικονίζονται οι απεσταλμένοι των Κεφτί με δώρα για το Φαραώ. Η μορφή που έχουν οι Κεφτί μοιάζει πολύ με τους Κρήτες, όπως απεικονίζονται στα μινωικά έργα. Οι Μινωίτες επεκτάθηκαν και στο Αιγαίο. Αυτή η περίοδος ακμής διακόπηκε το 1500 π. Χ όταν καταστράφηκαν τα ανάκτορα για δεύτερη φορά. Η καταστροφή οφείλεται μάλλον στην έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Μόνο η Κνωσός συνέχισε την πορεία της για ένα αιώνα ακόμα. Με αυτή την καταστροφή δεν τερματίστηκε όμως και ο μινωικός πολιτισμός.

Η μετανακτορική περίοδος , όπως ονομάζεται η περίοδος που κυριάρχησαν οι Μυκηναίοι στην Κρήτη, κράτησε ως τα 1100 π.Χ . Οι πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β’ που βρέθηκαν στην Κνωσό μαρτυρούν την μυκηναϊκή επικράτηση στην Κρήτη. ( Η Γραμμική Β’ ήταν η γραφή των Μυκηναίων).

Θρησκεία: Κυρίαρχο ρόλο στη μινωική θρησκεία, είχε μία γυναικεία θεότητα που ταυτίζεται με την θεά της γονιμότητας. Δίπλα της υπήρχε ένας μικρός θεός. Ιερό ζώο ήταν ο ταύρος και τα κέρατά του ήταν ιερά σύμβολα. Επίσης ιερό σύμβολο ήταν ο διπλός πέλεκυς.

Λάτρευαν τους θεούς στην ύπαιθρο, σε κορυφές των βουνών ή σε ειδικούς χώρους στα ανάκτορα. Ναοί δεν υπήρχαν. Μεγάλη θρησκευτική γιορτή ήταν τα ταυροκαθάψια.

Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση του μυκηναϊκού κόσμου

Από την κλειστή αγροτική οικονομία της εποχής του Χαλκού, περνάμε στο εμπόριο ως οικονομικό παράγοντα. Μετά το 1500π.χ οι Μυκηναίοι αναπτύχθηκαν γρήγορα στο εμπόριο και έκαναν έξοδο στο Αιγαίο. Η οικονομική ανάπτυξη των Μυκηναίων φαίνεται από τα μέγαρα, που ήταν χτισμένα σε οχυρωμένες ακροπόλεις. Τα μέγαρα ήταν τα κέντρα οικονομικών δραστηριοτήτων.

Μια μεγάλη μερίδα πληθυσμού ασχολιόταν με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Πολλοί ήταν εξειδικευμένοι τεχνίτες (κεραμουργοί, ξυλουργοί, ναυπηγοί, χαλκουργοί, χρυσοχόοι, κλπ). Άλλοι ήταν έμποροι και ναυτικοί. Σημαντική κοινωνική ομάδα ήταν οι ιερείς και ο στρατός που αποτελούνταν από επαγγελματίες στρατιώτες. Ο ηγεμόνας του ανακτόρου ήταν υπεύθυνος για τη διαχείριση του πλούτου κάθε περιοχής. Ήταν πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός αλλά είχε και θρησκευτική και δικαστική εξουσία. Δεν υπήρχε θεοκρατική οργάνωση ούτε ισχυρό ιερατείο. Τελευταία κοινωνική τάξη ήταν οι δούλοι.

Παρόλο που ο μυκηναϊκός πολιτισμός είχε κοινά χαρακτηριστικά σε όλο το χώρο εξάπλωσής του, δεν υπήρχε ένα ενιαίο κράτος. Η χώρα τους ήταν χωρισμένη σε 4-5 μεγάλα τμήματα, όσα και τα ανάκτορα. Πρόκειται για «ομοσπονδιακά» κράτη. Ίσως αυτά τα κράτη να ήταν υποτελή στις Μυκήνες.

Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για την οργάνωση του μυκηναϊκού κράτους παρά μόνο από τις πινακίδες από το ανάκτορο της Πύλου. Ανώτατος άρχοντας ήταν ο άνακτας , άρχοντας του ανακτόρου από το οποίο πήγαζε κάθε εξουσία. Υποτελείς σε αυτόν ήταν κάποιοι τοπικοί άρχοντες, διοικητές περιφερειών. ( λααγέτας). Επόμενη τάξη είναι αυτή των ευγενών ( επέτες) που σημαίνει ακόλουθοι. Μετά βρίσκονται οι τελεστές οι οποίοι ήταν περιφερειακοί διοικητές. Στους Μυκηναίους η λέξη βασιλιάς δεν σήμαινε κάποιο ιδιαίτερο τιμητικό τίτλο. Ήταν ο αρχηγός σε οποιαδήποτε ομάδα ακόμα και αυτή π.χ των χαλκουργών. Αντίθετα στον Όμηρο η λέξη «βασιλεύς» δηλώνει τον ανώτατο άρχοντα.

Ο πολιτισμός

Ο μυκηναϊκός κόσμος ήταν διασπαρμένος αλλά είχε κάποια χαρακτηριστικά που αποδεικνύουν την πολιτιστική συνοχή του και φαίνεται ότι ένωναν τους Έλληνες.

α) η κοινή γλώσσα: Πρόκειται για μία πρώιμη γλώσσα που υπάρχει σε πινακίδες της γραμμικής Β’.

β) οι κοινές θρησκευτικές δοξασίες: Εμφανίζονται οι πρώτες λατρείες θεών με οργανωμένο τρόπο και τα ονόματα των θεών που θα αποτελούν αργότερα το δωδεκάθεο.

γ) Ομοιομορφία στον υλικό πολιτισμό στη ζωή των Μυκηναίων.

Όπου και αν εξαπλώθηκαν οι Μυκηναίοι, τα έργα τέχνης, το όπλα, η ενδυμασία, ο καλλωπισμός κ.α παρουσίαζαν ομοιότητες.

Η Μυκηναϊκή τέχνη είναι πιο συγκροτημένη από την Μινωική. Οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες εξαρτιόνταν από τα ανάκτορα και εξυπηρετούσαν τις ανάγκες τους.

Μυκηναϊκή αρχιτεκτονική: οχυρωμένες ακροπόλεις, ανάκτορα, ταφικές κατασκευές.

Τα ανάκτορα τα κατασκεύαζαν σε επιλεγμένες θέσεις και τα οχύρωναν με τείχη. Η κατασκευή του ήταν απλή. Πυρήνας του ήταν το μέγαρο. Το μέγαρο ήταν ένα μία ορθογώνιο κτίριο που χωρίζεται σε 3 μέρη: α) έναν ανοικτό χώρο μπροστά που επικοινωνεί με μία μεγάλη αυλή β) τον πρόδομο, που ήταν ένας προθάλαμος. γ) το κυρίως μέγαρο με μια μεγάλη εστία στο κέντρο με 4 κολόνες γύρω της για να στηρίζεται η οροφή. Στη δεξιά πλευρά της αίθουσας πρέπει να υπήρχε ο θρόνος. Αριστερά και δεξιά από την αυλή υπήρχαν πολλά διαμερίσματα.

Οι θολωτοί τάφοι είναι το σημαντικότερο δείγμα μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής. Είναι ταφικές κατασκευές και αποτελούνται από ένα θάλαμο κλειστό σαν κυψέλη. Η είσοδος είχε ένα τρίγωνο από πάνω της. Στην είσοδο φτάνουμε αφού διασχίσουμε ένα μακρύ διάδρομο που οι πλευρές του είναι κτισμένες. Η είσοδος έκλεινε με μία ξύλινη πόρτα. Μετά την ταφή, ο θάλαμος και ο διάδρομος καλύπτονταν με χώμα. Έτσι σχηματιζόταν ένας μικρός λόφος. Ο πιο σημαντικός θολωτός τάφος είναι ο θησαυρός του Ατρέως, στις Μυκήνες.

Οι τοιχογραφίες διακοσμούν τα ανάκτορα και οι αγγειογραφικές παραστάσεις ( οι παραστάσεις πάνω στα αγγεία) δείχνου ότι υπήρχαν έμπειροι καλλιτέχνες. Στην αρχή επηρεάστηκαν από τους Μινωίτες αλλά αργότερα δεν απεικόνιζαν σκηνές από τη φύση, μόνο τελετουργικές, πολεμικές ή σκηνές κυνηγιού. Το 12ο αιώνα τα ζωικά θέματα έγιναν απλώς διακοσμητικά σχέδια. Η μυκηναϊκή τέχνη επηρεάστηκε και από τον τρόπο ζωής και από τις αντιλήψεις των Μυκηναίων.

2. Η αρχαία Ελλάδα (1100-330π.χ)

2.1 Ομηρική εποχή (1100-750)

Αφού παρήκμασε ο Μυκηναϊκός πολιτισμός, για τρεις αιώνες επικράτησε αναστάτωση στην Ελλάδα. Τα ελληνικά φύλα μετακινούνταν συνεχώς. Πρόκειται για μία μεταβατική εποχή. Προς το τέλος της, οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε διάφορες περιοχές και ξεκίνησε σταδιακά η ανασυγκρότησή τους. Γι’αυτή τη μεταβατική περίοδο, κύρια πηγή πληροφοριών είναι τα Ομηρικά Έπη. Έτσι αυτά τα

χρόνια τα αποκάλεσαν η μελετητές «Ομηρική Εποχή», ενώ χαρακτηρίστηκαν και ως «ελληνικός Μεσαίωνας» ή «σκοτεινοί χρόνοι», γιατί τη θεώρησαν ως περίοδο παρακμής. Δεν γνωρίζαμε πολλά για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, όμως μετά από αρχαιολογικά ευρήματα, θα λέγαμε ότι τελικά πρόκειται για μία φάση ανασυγκρότησης όπου οι Έλληνες προσπαθούσαν να οργανωθούν. Τότε ξεκίνησε σταδιακά ο ελληνικός πολιτισμός.

Οι μετακινήσεις (11ος-9ος αι.)

Τον 12αι. π.Χ. διαπιστώνεται αραίωση του πληθυσμού, άρα πριν τη διείσδυση των Δωριέων (του τελευταίου φύλου, που τοποθετείται χρονικά τον 11ο αι.) υπάρχει γενικότερη αναστάτωση στον αιγιακό χώρο με αντίκτυπο στην ηπειρωτική χώρα. Έλλειψη αντιστάσεων διευκόλυνε τη διείσδυση των Δωριέων και συνέβαλε σε ανακατατάξεις των Ελληνικών πληθυσμών στην κυρίως Ελλάδα. Ταυτόχρονα συντέλεσε στη δημιουργία μεταναστευτικού ρεύματος προς τις ακτές της Μ. Ασίας.

Εγκυρότερες πληροφορίες για τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, μας παρέχουν ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης

Θουκυδίδης => μετά τα τρωικά έγιναν 2 σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμών:

1) Θεσσαλοί: κατοικούσαν στη Θεσπρωτία – μετακινήθηκαν στην περιοχή που σήμερα φέρει το όνομά τους. Η εγκατάστασή τους υποχρέωσε τους παλαιότερους κατοίκους, τους Βοιωτούς, να μετακινηθούν νοτιότερα, στην περιοχή των Θηβών.

2) Δωριείς: η κάθοδος προκάλεσε μεγαλύτερες και ευρύτερες πληθυσμιακές ανακατατάξεις στον ελλαδικό χώρο. Ξεκίνησαν από τη Βορειοδυτική Ελλάδα και κατέβαιναν σταδιακά και κατά κύματα. Τόποι εγκατάστασης: Πίνδος, Φθιώτιδα, νότια περιοχή Ολύμπου και Όσσας. Από την Πίνδο κάποιοι Δωριείς πήγαν στη Δωρίδα και μετά στην Πελοπόννησο. Μια ισχυρή ομάδα εγκαταστάθηκε στη Λακωνία. Οι Δωριείς μπήκαν στη Πελοπόννησο με σκοπό να υποτάξουν τους Αχαιούς-Μυκηναίους. Αυτή την στρατιωτική επιχείρηση οι Δωριείς την «ερμήνευσαν», τη δικαολόγησαν με το μύθο της επανόδου των Ηρακλειδών, ότι τάχα οι απόγονοι του Ηρακλή επέστρεψαν στα παλιά τους εδάφη. (…). Η κάθοδος των Δωριέων δημιούργησε δημογραφικό πρόβλημα και ανάγκασε τους ντόπιους πληθυσμούς να μετακινηθούν.

Ο Πρώτος Ελληνικός αποικισμός

Από τα μέσα του 11ου αι. ως τον 9ο αι.. Γέφυρα ήταν τα νησιά του Αιγαλιου για να περάσουν στην Μ.Ασία, στις δυτικές ακτές της. Αυτή η μετανάστευση ονομάστηκε πρώτος ελληνικός αποικισμός. Νησιά Αιγαίου, Μ. Ασία => υπήρχε ήδη ενδιαφέρον γι’ αυτές τις περιοχές από την μυκηναϊκή εποχή

Αιολείς: Θεσσαλοί που μετακινήθηκαν προς το Αιγαίο συγκεκριμένα στα νησιά Τένεδο και Λέσβο και ακτές Μ. Ασίας, στην περιοχή που ονομάστηκε Αιολίς.

Ίωνες: από Πελοπόννησο, Αττική, Εύβοια (αλλά και άλλα έθνη όπως Μολοσσοί, Αρκάδες, Φωκείς, Πελασγοί) μετακινηθήκαν προς Σάμο και Χίο και στα απέναντι

παράλια της Μ. Ασίας όπου ίδρυσαν 12 πόλεις. Αυτές οι πόλεις αποτέλεσαν αργότερα μια θρησκευτική οργάνωση, το Πανιώνιο , με κέντρο το ιερό του Ποσειδώνα στο ακρωτήριο της Μυκάλης. Οι Ίωνες επικράτησαν μεταξύ των φυλών και έτσι όλη η περιοχή ονομάστηκε Ιωνία.

Δωριείς έφυγαν πολύ καλά οργανωμένοι, διότι δεν μετακινήθηκαν πιεζόμενοι από άλλα φύλλα. Έφυγαν από Σπάρτη, Τροιζήνα, Επίδαυρο προς Θήρα, Μήλο, Κρήτη, Ρόδο (Ιαλυσός, Κάμιρος, Λίνδος), Κω και στην Μ. Ασία την Κνίδο και Αλικαρνασσό. Οι πόλεις, Ιαλυσός, Κάμιρος, Λίνδος της Ρόδου, η πόλη της Κω, η Κνίδος και η Αλικαρνασσός στη Μ. Ασία αποτέλεσαν τη θρησκευτική οργάνωση Δωρική Εξάπολη, με κέντρο το ιερό του Απόλλωνα στο ακρωτήριο της Κνίδου.

Όλα τα ελληνικά φύλα εγκαταστάθηκαν μόνιμα μετά τη μετανάστευσή τους στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τη Μικρά Ασία και προχώρησαν έπειτα στην ενδοχώρα. Αναμείχθηκαν μεταξύ τους αλλά και με ντόπιους πληθυσμούς.

Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση.

α) Οικονομία : Αυτή την εποχή κύρια οικονομική πηγή ήταν η γη. Η κλειστή αγροτική οικονομία στήριζε την παραγωγή δηλαδή τα μέλη μιας οικογένειας αλλά και άνθρωποι που εξαρτιόνταν οικονομικά από αυτήν την οικογένεια, αποτελούσαν τον οίκο. Ο οίκος αναλάμβανε την παραγωγή. Οι άνθρωποι του οίκου δεν εξειδικεύονταν σε μία εργασία γι’αυτό δεν ήταν ανεπτυγμένη η βιοτεχνία. Τα προϊόντα που παρήγαγε ένας οίκος, τα κατανάλωναν τα μέλη του. Όταν παρουσιαζόταν έλλειψη κάποιων προϊόντων, οι οίκοι τα εξασφάλιζαν με τους παρακάτω τρόπους: 1) Ανταλλακτικό εμπόριο μεταξύ των οίκων 2) Ανταλλαγή δώρων 3) Πόλεμος 4) Πειρατεία. Υπολόγιζαν την αξία των προϊόντων ανάλογα με τα βόδια, τα μέταλλα, τα δέρματα ζώων ή ακόμα και τους δούλους που θα αντάλλασσαν με το συγκεκριμένο προϊόν. Εκείνη την εποχή οι Φοίνικες έκαναν εξωτερικό εμπόριο για την προμήθεια μετάλλων και δούλων. Γενιότερα ο οίκος ως όρος δεν αφορά μόνο τα άμεσα μέλη της οικογένειας αλλά και όλους όσους εργάζονται και καταναλώνουν αγαθά στο πλαίσιό του). Ο οίκος λειτουργεί ως οικονομική και κοινωνική ομάδα.

β) Η κοινωνία Ο οίκος καθόρισε την κοινωνική διαστρωμάτωση. Όταν τα ελληνικά φύλα σταμάτησαν να μετακινούνται και εγκαταστάθηκαν κάπου μόνιμα, τα μέλη του οίκου που ήταν συγγενείς, απέκτησαν γη και οικονομική ισχύ. Αυτοί ήταν οι άριστοι (ευγενείς).Στον οίκο όμως ανήκαν και άνθρωποι που δεν ήταν συγγενείς με τους άριστους. Πρόκειται για μεγάλο αριθμό ατόμων που ονομάστηκε πλήθος. Ιδιαίτερη κατηγορία οι δημιουργοί οι οποίοι είναι οι μεταλλουργοί, ξυλουργοί, αγγειοπλάστες. Δεν ήταν προσκολλημένοι σ’ έναν οίκο αλλά σε μια κοινότητα από περισσότερους οίκους. Ήταν ανεξάρτητοι από τον οίκο αλλά εξαρτώνταν οικονομικά από περισσότερους οίκους. Είχαν εξειδικευτεί σε μία εργασία. Με τη δουλειά τους κάλυπταν τις ανάγκες μιας κοινότητας την οποία την αποτελούσαν πολλοί οίκοι. Οι δούλοι βρίσκονται στη βάση της κοινωνικής ιεραρχίας και ουσιαστικά είναι μέρος της περιουσίας του οίκου. Είχαν αποκτηθεί από πολέμους ή από πειρατείες.

γ) Πολιτική Οργάνωση. Στις πρώτες ελληνικές κοινωνίες τα κράτη ήταν φυλετικά, δηλαδή κάθε φυλή μπορούσε να αποτελέσει ένα κράτος. Επίσης φυλετικό κράτος

μπορούσε να δημιουργηθεί αν μια φυλή χωριζόταν ή αν κάποιες φυλές ενώνονταν. Για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους, τα φυλετικά κράτη οργανώθηκαν πολιτικά. Μετά την απόκτηση μόνιμων εγκαταστάσεων, οι φυλετικοί αρχηγοί μετατρέπονται σε κληρονομικούς βασιλείς. Ο βασιλιάς της ομηρικής εποχής συγκέντρωνε όλη την εξουσία, δηλ. στρατιωτική, θρησκευτική, δικαστική. Δίπλα σ’ αυτόν υπάρχει συμβούλιο αποτελούμενο από τους αρχηγούς των ισχυρών γενών, οι ευγενείς, οι οποίοι ονομάζονται κι αυτοί βασιλείς. Ο βασιλιάς ασκεί την εξουσία του μαζί μ’ αυτό το συμβούλιο, που αργότερα θα περιοριστεί η εξουσία και θα εξελιχθεί στη Βουλή των Γερόντων. Ο βασιλιάς όταν θέλει να ανακοινώσει τις αποφάσεις του καλεί τους πολεμιστές σε σύνοδο – εκκλησία του δήμου. Προς το τέλος των ομηρικών χρόνων παρατηρείται σταδιακή αύξηση των ευγενών που προέρχεται μάλλον από την αμφισβήτηση των δυνατοτήτων του βασιλιά.

Ο πολιτισμός

Όταν καταστράφηκαν τα μυκηναϊκά ανάκτορα, ξεχάστηκε και η δύσκολη γραμμική Β’ που την γνώριζαν μόνο οι γραφείς. Για 3 αιώνες περίπου οι Έλληνες δεν χρησιμοποίησαν γραφή. Στα τέλη του 9ου αιώνα ή στις αρχές του 8ου αιώνα π.χ, η γραφή επανεμφανίζεται. Τα σύμβολά της όμως δεν αντιστοιχούν σε συλλαβές αλλά σε φθόγγους. Η ελληνική αλφαβητική γραφή προέκυψε μετά από την επεξεργασία και τροποποίηση του φοινικικού αλφαβήτου. Οι Έλληνες πρόσθεσαν φωνήεντα και προσάρμοσαν το αλφάβητο έτσι ώστε να αποδίδει όλες τις φωνές και τους φθόγγους της ελληνικής γλώσσας.

Την ομηρική εποχή δημιουργήθηκαν τα πρώτα ιερά. Αυτά απέκτησαν πανελλήνιο χαρακτήρα (δηλαδή προσέρχονταν εκεί, κάτοικοι όλου του ελλαδικού χώρου) ενώ διατηρήθηκαν οι τοπικές λατρείες θεών αλλά το ολυμπιακό δωδεκάθεο θα είναι κοινός τόπος λατρείας από όλες τις φυλές των Ελλήνων.

Εκείνη την εποχή εμφανίζεται και η πρώτη προφορική ελληνική ποίηση, η ομηρική ποίηση. Επίσης αναπτύσσονται η κεραμική και η μικροτεχνία.

Από την μυκηναϊκή εποχή πρέπει να υπήρχαν τραγούδια που μιλούσαν για ήρωες. Πιθανότατα, με βάση αυτά τα τραγούδια οι Έλληνες των αποικιών της Μ. Ασίας, συγκρότησαν τα ομηρικά έπη. Οι ραψωδοί, οι ποιητές των ομηρικών χρόνων, ήξεραν ήδη το σχετικό περιεχόμενο και πρόσθεταν δικά τους στοιχεία, όταν τραγουδούσαν τις περιπέτειες των ηρώων. Κατά την παράδοση, ο Όμηρος συνέθεσε τα δύο έπη, πρώτα την Ιλιάδα ( στα μέσα του 8ου αι.) και μετά την Οδύσσεια ( στα τέλη του 8ου αι. ή στις αρχές του 7ου αι. π.Χ).

Η τέχνη της ομηρικής εποχής ονομάστηκε γεωμετρική τέχνη, γι’αυτό και την ομηρική εποχή την ονομάζουμε και γεωμετρική εποχή. Η ονομασία οφείλεται στα γεωμετρικά σχέδια που υπήρχαν πάνω στα αγγεία για διακόσμηση. Θα συναντήσουμε όμως τέτοια σχέδια και στα έργα μικροτεχνίας.

2.2 ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (750-480)

Πρόκειται για την εποχή της οικονομικής, πολιτιστικής, πολιτικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου.

Στα τέλη της Ομηρικής εποχής, παρουσιάστηκε μία οικονομικοκοινωνική κρίση. Αυτή αντιμετωπίστηκε, από τα μέσα του 8ου αιώνα,με δύο τρόπους: 1) Οργανώθηκαν πόλεις-κράτη 2) ιδρύθηκαν αποικίες ( δεύτερος ελληνικός αποικισμός). Κατά τον 7ο και τον 6ο αιώνα αρχίζει να διαμορφώνεται ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Η αρχαϊκή εποχή τελείωσε με τους πολέμους των Ελλήνων εναντίον των Βαρβάρων. Οι Έλληνες νίκησαν και άρχισε να γεννιέται η εθνική συνείδηση, δηλαδή ένιωθαν ότι όλοι μαζί ανήκουν σε ένα έθνος. Επιπλέον, φάνηκε ότι η οργάνωση της πόλης κράτους έφερε αποτελέσματα θετικά για τους Έλληνες.

Η γένεση της πόλης-κράτους.

Πόλη κράτος: ο χώρος που βρίσκεται μία οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων κάτω από μία εξουσία. Για να οργανωθεί μία πόλη κράτος έπρεπε να κυριαρχήσουν οι πολίτες σε ένα συγκεκριμένο χώρο που περιελάμβανε είτε μία πόλη είτε μία πόλη και την ευρύτερη περιοχή της ( ύπαιθρο.). Επίσης έπρεπε να υπάρχει μία εξουσία για να αντιμετωπιστούν τα κοινά προβλήματα.

Συστατικά στοιχεία της πόλης κράτους.: Από γεωγραφική άποψη, α) Πόλις ή άστυ, ήταν το κέντρο εξουσίας, πρόκειται για ένα χώρο με τείχη συνήθως. β) Ύπαιθρος χώρα: Βρισκόταν γύρω από το άστυ, ήταν μια περιοχή που την καλλιεργούσαν και περιελάμβανε μικρότερους οικισμούς, τις κώμες.

Από οργανωτική άποψη: οι πολίτες συμμετείχαν στα κοινά και στη λήψη αποφάσεων, άλλοτε λιγότερο άλλοτε περισσότερο. Από τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και από το βαθμό που συμμετείχαν οι πολίτες στα κοινά ,διαμορφώθηκε το τρίτο συστατικό στοιχείο της πόλης κράτους, γ) το πολίτευμα. Οι πολίτες έχουν τρεις βασικές επιδιώξεις: ελευθερία, αυτονομία, και αυτάρκεια. Πολεμούσαν για την ανεξαρτησία της πόλης κράτους, οι ίδιοι θέσπιζαν νόμους και συμμετείχαν στην παραγωγή αγαθών, προκειμένου να μη λείπει τίποτα από την πόλη τους.

Η σημασία του θεσμού της πόλης κράτους

Αν η πόλη κράτος κάλυπτε αυτές τις τρεις βασικές επιδιώξεις, τότε επιβίωνε και εξελισσόταν. Αυτές οι επιδιώξεις εμπόδιζαν τους Έλληνες να οργανωθούν σε ένα ενιαίο κράτος και ενίσχυαν τον τοπικισμό. Αυτός ήταν αιτία πολλών εμφύλιων συγκρούσεων. Όμως η προσπάθεια για ελευθερία, αυτονομία και αυτάρκεια, συνέβαλαν στα πολιτιστικά επιτεύγματα και γενικότερα στις επιτυχίες κάθε πόλης κράτους.

Οι άνθρωποι οργανώνονταν σε πόλεις και στα παλαιότερα χρόνια (π.χ οι Σουμέριοι στη Μεσοποταμία). Όμως ποτέ άλλοτε οι κάτοικοι δεν συμμετείχαν στην πολιτική δραστηριότητα, δηλαδή να προασπίζονται την έννοια της ελευθερίας, να δρουν μαζί για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους αλλά και να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους. Οι έννοιες «πολίτης» και «πολιτική» γεννήθηκαν μέσα στην πόλη κράτος. Επίσης κάθε ανώτερο πολιτιστικό επίτευγμα πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της πόλης κράτους (δημοκρατία, ποίηση, θέατρο, φιλοσοφία, ρητορική, πολεοδομία, επιστήμη).

Οικονομική και κοινωνική οργάνωση

Η πόλη κράτος συνδέεται άμεσα με τιε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που επικρατούσαν στις ομηρικές κοινωνίες. Αυτές οι συνθήκες διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Όταν τα ελληνικά φύλα μετακινούνταν, κάποια από αυτά αυτονομήθηκαν, εγκαταστάθηκαν σε μία περιοχή μόνιμα και οι κοινές θρησκευτικές λατρείες και η χωροταξική οργάνωση αυτών των φύλων, οδήγησαν στη δημιουργία της πόλης κράτους. Αυτά τα φύλα ίσως αναμείχθηκαν και με άλλα και αν δεχθούμε αυτή την εκδοχή, οι πρώτες πόλεις κράτη πρέπει να σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια του Α’ αποικισμού στα παράλια της Μ. Ασίας. Στην Ελλάδα, η πόλη κράτος δημιουργήθηκε όταν 1) τμήματα από διαφορετικά φύλα έγιναν ανεξάρτητα και οργανώθηκαν ή 2)ενώθηκαν κάποιες γειτονικές κοινότητες ή 3) από κάποιες κώμες, ομάδες ενώθηκαν με δική τους διοίκηση. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις πρόκειται για συνοικισμό. Άρα όλες οι πόλεις κράτη δεν οργανώθηκαν με τον ίδιο τρόπο.

Η κρίση του Ομηρικού κόσμου

Μετά τον 9ο αιώνα π.χ. αυξήθηκε ο πληθυσμός στις ομηρικές κοινότητες και αυτό οδήγησε σε οικονομική κρίση γιατί: 1) δεν υπήρχε καλλιεργήσιμη γη που να καλύπτει τις ανάγκες όλων των κατοίκων. 2) δεν υπήρχαν αρκετά μέσα εκμετάλλευσης της γης. 3) Η γη βρισκόταν στα χέρια των λίγων. 4) δεν ειδικευόταν κανείς σε τομείς εργασίας 5) δεν είχαν οι Αθηναίοι άλλους πόρους εκτός από τη γη.

Ταυτόχρονα με την κρίση, περιορίστηκε η βασιλική εξουσία και αυξήθηκε η δύναμη των ευγενών. Αυτοί εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι δεν υπήρχε οργανωμένος στρατός και αμφισβήτησαν την εξουσία του βασιλιά. Η δύναμή τους στηριζόταν στην κατοχή πολλών εκτάσεων γης. Ονόματα των ευγενών: αγαθοί, εσθλοί, άριστοι, ευπατρίδες κλπ. Αυτά τα ονόματα έδειχναν την κοινωνική τους προέλευση και τάξη. Ασκούσαν το σώμα τους και καλλιεργούσαν το πνεύμα τους. Έτρεφαν άλογα και ήταν πάντοτε έτοιμοι για να πολεμήσουν. Γι’αυτό και ονομάστηκαν ιππείς.

Στις πόλεις κράτη, εκτός από τους ευγενείς υπήρχαν και άλλοι μικροί ή μεσαίοι ιδιοκτήτες γης καθώς και ακτήμονες. Αυτοί ονομάζονταν πλήθος, όχλος, κακοί κλπ. Αργότερα κάποιοι από αυτούς ασχολήθηκαν με το εμπόριο, τη ναυτιλία, τη βιοτεχνία και πλούτισαν. Όμως δεν έγιναν ακόμα πολιτικά ίσοι με τους ευγενείς.

Από τότε που γεννήθηκαν οι πόλεις κράτη ζούσαν σε αυτές πολλοί δούλοι. Η δουλεία διατηρήθηκε γιατί οι πολίτες πίστευαν ότι οι ίδιοι πρέπει να είναι απαλλαγμένοι από βαριές εργασίες για να ασχολούνται με τα κοινά. Πολλές φορές όμως κάποιος γινόταν δούλος εξαιτίας των χρεών του προς τους ευγενείς. ( Αθήνα μέχρι τον 6ο αι. π.χ, Σπάρτη κλπ).

Η αντιμετώπιση της κρίσης.

Η ομηρική οικονομική κρίση συνεχίστηκε και στα πρώτα στάδια της πόλης κράτους και ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστεί στα πλαίσια μιας κλειστής αγροτικής κοινωνίας. Οι λύσεις που δόθηκαν ήταν: 1) ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου 2) κατακτητικοί πόλεμοι και επέκταση των εδαφών 3) ίδρυση αποικιών.

Κάθε πόλη κράτος επέλεξε κάποια λύση από τις παραπάνω ή τις συνδύασε. Η Αθήνα ξεπέρασε την κρίση αναπτύσσοντας τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Η Σπάρτη, το Άργος κλπ, κατέκτησαν τα γειτονικά τους εδάφη. Η Κόρινθος, τα Μέγαρα, Η Χαλκίδα, η Μίλητος κλπ συνδύασαν αυτές τις λύσεις, ιδρύοντας και αποικίες.

Όσες περιοχές ήταν απομονωμένες ( Μακεδονία, Ήπειρος, Αρκαδία κλπ) διατήρησαν τη φυλετική οργάνωση και δεν ακολούθησαν την ίδια οικονομική αλλά και γενικότερα εξελικτική πορεία.

Ο δεύτερος αποικισμός (8-6ος αι.π.χ)

Ο αποικισμός είναι αναγκαστική μετακίνηση ανθρώπων από την πόλη τους, είναι η εγκατάστασή τους σε νέα περιοχή και η ίδρυση εκεί μιας νέας πόλης. Δεν μοιάζει με την εξάπλωση των ελληνικών φύλων στα παράλια της Μικράς Ασίας κατά τον 11ο έως τον 9ο αιώνα. Ο αποικισμός οργανωνόταν λεπτομερειακά, από τη μητρόπολη ( μητέρα-πόλη). Οι αποικίες ήταν νέες πόλεις κράτη αυτόνομες και αυτάρκεις. Οι σχέσεις με τη μητρόπολη ήταν χαλαρές, ανύπαρκτες και σπάνια εχθρικές.

Τα αίτια της ίδρυσης των αποικιών ήταν: 1) η στενοχωρία επειδή αυξήθηκε ο πληθυσμός και περιορίστηκαν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. 2) έλλειψη πρώτων υλών ιδιαίτερα μετάλλων. 3) Αναζήτησαν νέες αγορές για εμπόριο. 4) οι εσωτερικές πολιτικές κρίσεις ανάγκασαν κάποιους ανθρώπους να απομονωθούν. 5) είχαν περισσότερες γνώσεις για τους θαλάσσιους δρόμους και τις νέες περιοχές εγκατάστασης. 6) Οι Έλληνες ήταν ριψοκίνδυνοι (όπως φαίνεται και από την Οδύσσεια).

Από τα μέσα του 8ου αιώνα ως τα μέσα του 6ου αιώνα οι Έλληνες εξαπλώθηκαν στους θαλάσσιους δρόμους ( στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο) εμποδίζοντας το εμπόριο άλλων λαών όπως των Φοινίκων. Έτσι οι Έλληνες επανασυνδέθηκαν με τη Μεσόγειο και επηρέασε την οικονομία, την κοινωνία και τον πολιτισμό των Ελλήνων.

Ο Ελληνικός πολιτισμός και ο τρόπος ζωής ( θρησκεία, πολιτική, αισθητική κλπ) μεταφέρθηκε και στις αποικίες. Αντάλλαξαν πολιτιστικά στοιχεία με τους ντόπιους. Ιδιαίτερη επιρροή άσκησαν στον τομέα της γραφής. Για παράδειγμα, το Χαλκιδικό αλφάβητο, διαδόθηκε από τους Χαλκιδείς αποίκους στους Ιταλούς και αποτέλεσε τη βάση του λατινικού αλφαβήτου.

Η οικονομική κρίση έξω από τις πόλεις κράτη, αντιμετωπίστηκε κυρίως με το εμπόριο. Δεν πρόκειται για ανταλλακτικό εμπόριο αλλά απέκτησε χαρακτήρα εμπορευματοχρηματικό με την κοπή και χρήση του νομίσματος. Όλες οι συναλλαγές γίνονται με το νόμισμα. Έτσι δημιουργείται και μία νέα κατηγορία πολιτών αυτοί που πλούτισαν με το εμπόριο. Τώρα διεκδικούν μερίδιο στην εξουσία. Η δουλεία αναπτύσσεται ακόμα περισσότερο γιατί είναι αναγκαία τα φτηνά εργατικά χέρια. Χρησιμοποιούνται και δούλοι αργυρώνυτοι, δηλαδή αγορασμένοι.

Τα πολιτεύματα: Στην πόλη κράτος η εξουσία βρέθηκε στα χέρια των κοινωνικών τάξεων που επικρατούσαν κάθε φορά. Σε κάθε πόλη κράτος υπήρχαν διαφορετικού είδους συγκρούσεις και μεταβολές στο πολίτευμα. Η εξέλιξη των πολιτευμάτων

ήταν η ακόλουθη: βασιλεία αριστοκρατία ολιγαρχία τυρρανίδα δημοκρατία.

Όταν δημιουργήθηκαν οι πόλεις κράτη είχε αρχίσει να παρακμάζει η βασιλεία. Βασιλεία υπήρχε μόνο σε περιοχές που εξακολουθούσαν να είναι οργανωμένες κατά φυλές και όχι να είναι πόλεις κράτη, π.χ Ήπειρος, Μακεδονία κλπ.

Στην αρχή της ιστορικής πορείας της πόλης κράτους, ισχυρή τάξη ήταν οι ευγενείς και επιβλήθηκε το αριστοκρατικό πολίτευμα. Η εξουσία των άριστων – ευγενών στηριζόταν στην κατοχή γης και στην καταγωγή τους.

Μετά τον αποικισμό, οι οικονομικές συνθήκες μεταβλήθηκαν και με την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας,1) νέες κοινωνικές ομάδες όπως βιοτέχνες, έμποροι , ναυτικοί, τεχνίτες, ισχυροποιήθηκαν. Έτσι, αποφάσισαν να διεκδικήσουν την εξουσία.2) Η αριστοκρατία άρχισε να κλονίζεται και από την ύπαρξη της οπλιτικής φάλαγγας. Πρόκειται για ένα νέο στρατιωτικό σώμα στο οποίο ανήκουν πολίτες που είχαν την ιδιότητα του πολεμιστή αλλά και την οικονομική δυνατότητα να εξοπλίζονται με δικά τους έξοδα. Η οπλιτική φάλαγγα γέννησε την ιδέα της ισότητας και στην άσκηση εξουσίας.

Στα τέλη του 7ου και τις αρχές του 6ου αι. π.χ οι διαφορές και οι διαμάχες εντάθηκαν μεταξύ ευγενών από τη μια πλευρά και πλούσιων μαζί με το πλήθος από την άλλη. Το πρόβλημα αυτό εν μέρει αντιμετωπίστηκε με την κωδικοποίηση ( καταγραφή) των άγραφων νόμων (εθιμικό δίκαιο). Τους νόμους αυτούς τους κατέγραψαν πρόσωπα από την τάξη των ευγενών τα οποία όμως ήταν αποδεκτά από όλους. Νομοθέτες ή αισυμνήτες ήταν ο Λυκούργος στη Σπάρτη, ο Σόλων και ο Δράκων στην Αθήνα κλπ. Όταν καταγράφηκαν οι νόμοι, το κριτήριο συμμετοχής στην εξουσία ήταν η οικονομική κατάσταση κάθε πολίτη. (π. χ νομοθεσία Σόλωνα). Συνεπώς, το πολίτευμα μετατράπηκε σε ολιγαρχικό ( ή τιμοκρατικό). Ονομάστηκα και τιμοκρατικό γιατί κριτήριο της κοινωνικής κατάταξης ήταν τα «τιμήματα» δηλαδή το εισόδημα.

Όμως το ολιγαρχικό πολίτευμα δεν έδωσε λύσεις σε όλα τα προβλήματα και αυτό δημιούργησε αντιθέσεις. Κάποιοι θέλησαν να εκμεταλλευτούν τις κοινωνικές διαμάχες και προσπάθησαν να επιβάλλουν την εξουσία τους. Αυτοί ήταν κυρίως ευγενείς οι οποίοι είχαν την υποστήριξη των κατώτερων κοινωνικών ομάδων. Στηριγμένοι στο λαό, λοιπόν, επέβαλαν το πολίτευμα της τυραννίδας. Η λέξη «τύραννος» είναι λυδικής προέλευσης. Κάποιοι τύραννοι ήταν καλοί ηγέτες και φρόντιζαν τους πολίτες και τις πόλεις (Πολυκράτης στη Σάμο, Περίανδρος στην Κόρινθο, Πεισίστρατος στην Αθήνα κλπ). Οι περισσότεροι τύραννοι είχαν βίαιο τέλος ενώ οι διαθέσεις των πολιτών απέναντί τους φαίνονται από τις δολοφονικές απόπειρες εναντίον τους.

Μετά την πτώση των τυράννων, στα τέλη του 6ου αι. σε άλλες πόλεις επιβλήθηκε ολιγαρχία ενώ σε άλλες έγιναν κάποιες μεταρρυθμίσεις στους νόμους που άνοιξαν το δρόμο για τη δημοκρατία.( μεταρρύθμιση του Κλεισθένη).

Στο δημοκρατικό πολίτευμα, ανώτερο πολιτειακό όργανο ήταν η εκκλησία του δήμου. Ήταν η συνέλευση όλων των ενήλικων κατοίκων που είχαν πολιτικά

δικαιώματα. Κάθε πολίτης έπαιρνε το λόγο και εξέφραζε ελεύθερα την άποψή του (ισηγορία) και ψήφιζε τους νόμους (ισονομία).

Η Σπάρτη είχε ολιγαρχικό πολίτευμα από τον 7ο αι. ως τη ρωμαϊκή κατάκτηση τον 2ο αι. Η Αθήνα δεν είχε την ίδια σταθερότητα αφού πέρασε από όλα τα πολιτειακά στάδια από την αριστοκρατία τον 7ο αι. ως την δημοκρατία που επικράτησε στα τέλη του 6ου αι.

Ο πολιτισμός: Στην αρχαϊκή εποχή η ποίηση εκφράζει βιώματα και συναισθήματα. Στον πεζό λόγο, οι πρώτοι φιλόσοφοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν τον κόσμο ( φυσικοί φιλόσοφοι) και να αφηγηθούν ήθη και έθιμα λαών, ανοίγοντας το δρόμο για την γραφή της ιστορίας. Η τέχνη επηρεάστηκε αρχικά από την Ανατολή ( ανατολίζουσα φάση) μετά όμως απέκτησε χαρακτηριστικά που απεικόνιζαν τις αισθητικές αντιλήψεις των Ελλήνων. Στους αρχαϊκούς χρόνους έχουμε δύο βασικούς ρυθμούς στην αρχιτεκτονική, τον δωρικό και τον ιωνικό. Κατασκευάστηκαν τα πρώτα μεγάλα αγάλματα, οι κούροι και οι κόρες, ενώ μεγάλη εξέλιξη παρατηρείται στην κεραμική, με το μελανόμορφο και ερυθρόμορφο ρυθμό. ( μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία).

Στην Ιωνία παρατηρούνται οι πρώτες πνευματικές και καλλιτεχνικές ανησυχίες. Εκεί γεννήθηκε και η φιλοσοφία. Αυτές οι ανησυχίες διαδόθηκαν και στον υπόλοιπο ελληνικό χώρο δηλαδή και στην Ελλάδα και στις αποικίες. Αυτή την περίοδο σταθεροποιούνται οι θρησκευτικές λατρείες και αντιλήψεις των Ελλήνων. Κάθε θεός αποκτά σταθερά στοιχεία στην μορφή του και αυτή η μορφή γίνεται πανελληνίως αποδεκτή. Επίσης κάποιοι τόποι λατρείας των θεών γίνονται πανελλήνια ιερά και η φήμη τους ξεπερνά την Ελλάδα ( Δελφοί, Ολυμπία, Δήλος κλπ.)

Οι περσικοί πόλεμοι: Τα πρώτα 20 χρόνια του 5ου αιώνα, οι Έλληνες αντιμετώπισαν τους Πέρσες. Αφορμή για να στραφούν οι Πέρσες εναντίον της Ελλάδας ήταν η αποτυχημένη Ιωνική Επανάσταση, που έγινε το 499 ως το 494 π.Χ ( πρόκειται για την εξέγερση των Ελλήνων της Ιωνίας οι οποίοι ήταν υποτελείς στους Πέρσες.)

• Η πρώτη επίθεση των Περσών στην Ελλάδα κατέληξε σε καταστροφή του στόλου τους στο Ακρωτήριο του Άθω, λόγω θαλασσοταραχής. Όμως ο στρατός τους υπέταξε τους Έλληνες της Θράκης και της Μακεδονίας (492 π.Χ)

• Η πρώτη οργανωμένη επιχείρηση των Περσών είχε σκοπό την τιμωρία των Ερετριέων και των Αθηναίων γιατί βοήθησαν τους Έλληνες της Ιωνίας στην επανάστασή τους. Τελευταία μάχη της εκστρατείας, ήταν η μάχη στο Μαραθώνα, όπου οι Αθηναίοι και οι Πλαταιείς νίκησαν τους Πέρσες το 490 π.Χ.

• Στη δεύτερη οργανωμένη εκστρατεία τους, οι Πέρσες είχαν αρχηγό τον Ξέρξη ο οποίος επιτέθηκε στην Ελλάδα με τεράστια χερσαία και θαλάσσια δύναμη. Στόχος του ήταν να κυριεύσει όλη την Ελλάδα. Οι ελληνικές πόλεις, επειδή έβλεπαν τον περσικό κίνδυνο να πλησιάζει, συγκάλεσαν συνέδριο στην Κόρινθο ( 481 π.Χ) όπου αποφάσισαν να συμμαχήσουν για να αμυνθούν μ’αυτόν τον τρόπο απέναντι στους Πέρσες. Οι Έλληνες κατάφεραν να διώξουν τους Πέρσες μετά από νικηφόρες μάχες.( Θερμοπύλες – Λεωνίδας, Αρτεμίσιο, Σαλαμίνα – Θεμιστοκλής, Πλαταιές –

Παυσανίας, Μυκάλη). Εκείνη την περίοδο και οι Έλληνες της δύσης αντιμετώπισαν με επιτυχία τους Καρχηδόνιους στη Σικελία ( μάχη της Ιμέρας, 480 π.Χ).

2.3 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (480-323 π.Χ)

Η εποχή από το τέλος των περσικών πολέμων ως το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ονομάζεται Κλασική Εποχή. Πρόκειται για μια λαμπρή περίοδο ανάπτυξης του ελληνικού πολιτισμού και τότε διαμορφώθηκαν και οι αρχαιοελληνικές αξίες.

Η νίκη στους περσικούς πολέμους τόνωσε την αυτοπεποίθηση των Ελλήνων οι οποίοι ένιωσαν αυτάρκεις και είχαν την ψυχική ευφορία του νικητή ο οποίος επιθυμεί να ξαναδημιουργήσει όσα κατάστρεψε ο πόλεμος. Κατάληξη αυτών των παραγόντων ήταν τα πολιτικά και πολιτιστικά επιτεύγματα εκείνης της εποχής.

Μετά τους περσικούς πολέμους η Αθήνα ήταν ηγεμονική δύναμη για 50 χρόνια. Βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τη Σπάρτη. Οι Έλληνες χωρίστηκαν σε δύο στρατόπεδα, άλλοι υποστήριζαν τους Αθηναίους και άλλοι τους Σπαρτιάτες και δημιουργήθηκαν δύο μεγάλοι συνασπισμοί. Κατάληξη αυτού του διαχωρισμού ήταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος, που κράτησε περίπου 30 χρόνια.

Στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα οι Πέρσες ενισχύουν τον ανταγωνισμό των πόλεων κρατών, παρέχοντας χρήματα ή στρατιωτική βοήθεια. Στο δεύτερο μισό του αιώνα φάνηκε ότι οι Έλληνες έπρεπε να συμμαχήσουν εναντίον των Περσών. Πρόκειται για μία προσπάθεια που ξεκίνησαν οι Μακεδόνες με αρχηγό τον Φίλιππο Β΄. Όμως το εγχείρημα αυτό ολοκληρώθηκε από το Μ. Αλέξανδρο.

Η συμμαχία της Δήλου – Αθηναϊκή ηγεμονία

Αφού τελείωσαν οι περσικοί πόλεμοι, η Αθήνα έγινε μεγάλη ναυτική δύναμη. Έγινε επικεφαλής της Α’ Αθηναϊκής συμμαχίας, για να ικανοποιήσει τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις της.

Έδρα της συμμαχίας ήταν η Δήλος ( Δηλιακή Συμμαχία). Εκεί βρισκόταν το συμμαχικό ταμείο και συγκεντρώνονταν οι αντιπρόσωποι των πόλεων στη Δήλο, κάθε χρόνο. Στην αρχή τα μέλη ήταν ισότιμα. Ως φόρο έδιναν πλοία ή χρήματα.

Οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τη συμμαχία για να επιβληθούν στους συμμάχους. Πρώτα χρησιμοποίησαν τη συμμαχία για να νικήσουν τους Πέρσες και μετά για να είναι πανελλήνιοι ηγεμόνες. Οι σύμμαχοι δεν εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους ανοιχτά, ακόμα και οι Σπαρτιάτες προσπαθούσαν με πλάγιο τρόπο να μετριάσουν τη δύναμη της Αθήνας.

Ο Κίμων, αριστοκρατικός, υποστήριζε τη συνεργασία με τη Σπάρτη. Ήταν αρχιστράτηγος στη συμμαχία εναντίον των Περσών τους οποίους νίκησε στις εκβολές του ποταμού Ευρυμέδοντα στις Μικρασιατικές ακτές. Ακολούθησε φιλολακωνική πολιτική και αυτό έφερε την πολιτική του ήττα και τη διακοπή φιλικών σχέσεων μεταξύ της Σπάρτης και της Αθήνας. Αυτό συνέβη όταν οι Σπαρτιάτες έδιωξαν την Αθηναϊκή βοήθεια που είχε στείλει ο Κίμων για να τους βοηθήσει στο Γ’ Μεσσηνιακό πόλεμο, όταν είχαν εξεγερθεί οι είλωτες της Μεσσηνίας.

Στην Αθήνα εκείνη την εποχή επικράτησαν οι δημοκρατικοί με αρχηγό τον Εφιάλτη και περιόρισαν τις δραστηριότητες των αριστοκρατικών. Ο Κίμων εξοστρακίστηκε και ο Εφιάλτης δολοφονήθηκε. Τότε αρχηγός των δημοκρατικών έγινε ο Περικλής.

Η Αθήνα μετέτρεψε τη συμμαχία σε ηγεμονία. Αυτό έγινε τυπικά με τη μεταφορά του ταμείου της συμμαχίας από την Δήλο στην Αθήνα, στην ακρόπολη. Ουσιαστικά όμως έγινε με επιθέσεις των Αθηναίων σε πόλεις που ήθελαν να αποστατήσουν, να φύγουν από τη συμμαχία.

Ο Κίμων επιστρέφει ύστερα από 10χρονη εξορία, υπογράφει πενταετή ανακωχή με τη Σπάρτη και θα επιτεθεί εναντίον των Περσών στην Κύπρο, όπου και πεθαίνει στη μάχη του Κιτίου. Τον επόμενο χρόνο ο αθηναϊκός στρατός νικά τον περσικό στη Σαλαμίνα της Κύπρου.

Οι Αθηναίοι συνθηκολογούν με τους Πέρσες και τους υποχρεώνουν να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των πόλεων της Μ. Ασίας. Η συνθήκη αυτή ονομάστηκε Καλλίειος. ‘Αλλοι ιστορικοί την ονομάζουν Κιμώνειο Ειρήνη γιατί ο Κίμων ήταν υπεύθυνος για αυτήν με τις νίκες του εναντίον των Περσών.

Όταν πέθανε ο Κίμων, ανέλαβε την εξουσία ο Περικλής ο οποίος έκλεισε ειρήνη με τους Σπαρτιάτες για 30 χρόνια. ( Τριακοντούτεις Σπονδαί).

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος ( 431 – 404 π.Χ.) Οι συγκρούσεις μεταξύ των Αθηναίων και των αντιπάλων τους που ήταν κυρίως οι Σπαρτιάτες, οι Θηβαίοι και οι Κορίνθιοι σταμάτησαν με την υπογραφή της τριακονταετούς ειρήνης ( 445 π.Χ). Όμως δεν λύθηκαν οι διαφορές τους.

Η Αθηναϊκή και η Πελοποννησιακή συμμαχία, δημιουργούσαν συνεχώς ανταγωνισμούς που θα έφταναν σε ανοιχτή σύγκρουση. Επιπλέον παράγοντες που οδηγούσαν στις αντιπαραθέσεις ήταν: 1) Η φυλετική διαφορά: Αθηναίοι= Ίωνες, Σπαρτιάτες= Δωριείς. 2) Διαφορά στο πολίτευμα, Σπάρτη = ολιγαρχία, Αθήνα= Δημοκρατία 3) Οι ηγεμονικές τάσεις της Αθήνας. Η Ελλάδα χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα. Οι αφορμές χρειάζονταν μόνο, για να ξεκινήσει ο πόλεμος. Αυτός κράτησε περίπου 30 χρόνια. Τον κατέγραψαν δύο ιστορικοί ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφώντας. Χωρίζεται σε τρεις περιόδους: 1) Αρχιδάμειο ή Δεκαετή Πόλεμο (431-421 π.Χ) 2) Σικελική εκστρατεία (415- 413 π.Χ) , 3) Δεκελεικό ή Ιωνικό Πόλεμο (413-404 π.Χ).

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος είχε ολέθριες συνέπειες ιδιαίτερα για τις πόλεις που ήταν πεδία μάχης ή για εκείνες που ήρθαν σε αντιπαράθεση με μία από τις μεγάλες δυνάμεις όπως συνέβη με τις Πλαταιές, τη Μυτιλήνη, τη Μήλο κλπ. Εκτός από τις μεγάλες υλικές καταστροφές και τα θύματα, δημιουργήθηκαν και προϋποθέσεις που ευνοούσαν την ανάμειξη των Περσών στα εσωτερικά θέματα της Ελλάδας. Άμεση και φανερή συνέπεια του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν η ήττα της Αθήνας και η ανάδειξη της Σπάρτης σε νέα ηγεμονική δύναμη, την οποία αναγνώρισαν οι ελληνικές πόλεις. Οι έμμεσες συνέπειες για τις πόλεις- κράτη θα φανούν τον επόμενο αιώνα.

Η κρίση της πόλης κράτους

Τον 4ο αι, π.Χ οι πόλεις κράτη αντιμετώπισαν προβλήματα κοινωνικά και οικονομικά. Μεγάλωσε ο ανταγωνισμός μεταξύ τους και οι συγκρούσεις ήταν πιο συχνές ενώ πολλές φορές τις υποκινούσαν οι Πέρσες. Αυτοί έδιναν χρήματα πότε στη μία πόλη και πότε στην άλλη για να καταφέρουν να τις διασπάσουν και να τις φέρουν αντιμέτωπες. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου επικράτησαν οι Σπαρτιάτες, οι Πέρσες κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα αντισπαρτιατικό συνασπισμό από τη Θήβα, την Κόρινθο, το Άργος και την Αθήνα γεγονός που οδήγησε στον Βοιωτικό ή Κορινθιακό πόλεμο (395-386 π.Χ). Ο πόλεμος αυτός τελείωσε με την σύναψη μιας ταπεινωτικής για τους Έλληνες ειρήνης, τη Βασίλειο ή Ανταλκίδειο Ειρήνη. Σύμφωνα με αυτήν οι Σπαρτιάτες παρέδωσαν στο βασιλιά της Περσίας τις ελληνικές πόλεις των παραλίων της Μ. Ασίας και την Κύπρο, ενώ διακήρυξαν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων, εκτός από τα νησιά Ίμβρος, Λήμνος, Σκύρος που παρέμειναν στην κατοχή των Αθηναίων. Επίσης οι Σπαρτιάτες έγιναν τοποτηρητές της ειρήνης στην κυρίως Ελλάδα. Έτσι, με αυτή τη συμφωνία οι Σπαρτιάτες έγιναν όργανα των Περσών.

Την ηγεμονία θα τη διεκδικήσουν και οι Θηβαίοι. Δύο σημαντικές μάχες , στα Λεύκτρα (371 π.Χ) και στη Μαντινεία ( 362 π.Χ) θα σημαδέψουν την άνοδο και την πτώση της Θηβαϊκής ηγεμονίας αντίστοιχα.

Οι πόλεμοι μεταξύ των πόλεων κρατών, οι κοινωνικές αναταραχές και οι παρεμβάσεις των Περσών στα εσωτερικά θέματα της Ελλάδας ήταν τα σημάδια παρακμής των ελληνικών πόλεων κρατών.

Η πανελλήνια ιδέα

Η παρακμή του ελληνικού κόσμου απασχόλησε κάποιους πνευματικούς ανθρώπους.

Η πανελλήνια ιδέα ήταν μία πολιτική έκφραση-πρόταση που διατυπώθηκε από το σοφιστή Γοργία στα τέλη του 5ου αιώνα. Όμως κύριος υποστηρικτής και εκφραστής της ιδέας ήταν ο Ισοκράτης. Στον «Πανηγυρικό» του λόγο (380 π.χ) διατυπώνει την άποψη ότι η Αθήνα πρέπει να αναλάβει τον αγώνα εναντίον των Περσών αν ξαναγίνει ηγεμονία. Μετά, η έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στην Αθήνα από τους υπόλοιπους Έλληνες και η αδυναμία της να επιβληθεί, άλλαξε την άποψή του. Τώρα υποστηρίζει ότι μόνο ένας ισχυρός μονάρχης μπορεί να ενώσει τους Έλληνες εναντίον των Περσών όπως ο Ευαγόρας, βασιλιάς της Σαλαμίνας της Κύπρου, ο Ιάσονας, τύραννος των Φερών της Μαγνησίας κλπ. Όταν γέρασε πια, ο Ισοκράτης θεωρούσε ότι ένας τέτοιος ηγέτης μπορούσε να είναι ο Φίλιππος ο Β’ της Μακεδονίας. Ο Ισοκράτης κατάφερε να μη σκέφτεται τοπικιστικά αλλά να ενδιαφέρεται για το κοινό καλό των Ελλήνων. Αντίθετος στην πανελλήνια ιδέα ήταν ο Δημοσθένης ο οποίος πίστευε στην κυριαρχία της Αθήνας.

Ο Φίλιππος ο Β’ και η ένωση των Ελλήνων

Ο Φίλιππος ο Β’ αφού σταθεροποίησε τη θέση του στο θρόνο, έθεσε ως στόχο τη δημιουργία ενός ισχυρού μακεδονικού κράτους και την προσπάθεια επέκτασής του.

Για να γίνει δυνατό το μακεδονικό κράτος ο Φίλιππος έπραξε τα ακόλουθα: 1) Σταμάτησε τις επιδρομές των Ιλλυρίων και των Παιόνων στα βόρεια σύνορα 2)

Οργάνωσε ισχυρό στρατό με κύριο στρατιωτικό σώμα την μακεδονική φάλαγγα που την αποτελούσαν οι πεζέταιροι σε σχηματισμούς βάθους 16 σειρών. Το βασικό τους όπλο ήταν ένα δόρυ 6 μέτρων, η σάρισα. Στο ιππικό κατατάχθηκαν οι ευγενείς, οι έταιροι όπως ονομάζονταν. Στο στρατό επίσης υπήρχαν σώματα ακοντιστών, τοξοτών, πελταστών. 3) Ισχυροποίησε την οικονομία. Κατέλαβε τα ορυχεία χρυσού του Παγγαίου, έκοψε νόμισμα, τους χρυσούς στατήρες. Το νόμισμα αυτό κατάφερε να εκτοπίσει τα περσικά νομίσματα (τους δαρείκους) από την Ελλάδα. 4) Ακολούθησε επεκτατική εξωτερική πολιτική η οποία στην αρχή είχε σκοπό να εξασφαλίσει κάποια εδάφη στους στρατιώτες της μακεδονικής φάλαγγας. Αργότερα όμως καθώς ο Φίλιππος κατέβαινε προς την κεντρική και νότια Ελλάδα, σκοπός ήταν η ένωση όλων των Ελλήνων υπό την αρχηγία του Φιλίππου.

Πρώτα, ο Φίλιππος κατέλαβε τις πόλεις της Χαλκιδικής και τα εδάφη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ενώ έφτασε μέχρι και τις δυτικές ακτές του Εύξεινου Πόντου.

Αργότερα, με αφορμή τα προβλήματα στο μαντείο των Δελφών, επενέβη στη Θεσσαλία και στη Νότιο Ελλάδα. Αντιμετώπισε τους Θηβαίους που είχαν συμμαχήσει με τους Αθηναίους, στη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ) και έτσι έγινε ο ηγέτης που θα μπορούσε να ενώσει όλους τους Έλληνες υπό την αρχηγία του εναντίον των Περσών.

Αυτή η πανελλήνια ένωση πραγματοποιήθηκε σε συνέδριο στην Κόρινθο το 337 π.Χ όπου συμμετείχαν όλες οι πόλεις εκτός από τη Σπάρτη και συμφώνησαν τα παρακάτω: 1) Απαγορεύεται να συγκρούονται οι ελληνικές πόλεις και η αλλαγή των πολιτευμάτων τους με βίαιο τρόπο. 2) Προστασία στην ελεύθερη ναυσιπλοϊα και καταδίκη της πειρατείας. 3) ίδρυση πανελλήνιας συμμαχίας, αμυντικής και επιθετικής, με αρχηγό τον Φίλιππο Β’.

Το συνέδριο της Κορίνθου επαναλήφθηκε το 336 π.Χ μετά τη δολοφονία του Φιλίππου, με ηγέτη τον Αλέξανδρο.

Το οικουμενικό κράτος του Μ. Αλεξάνδρου

Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου είχε στην αρχή ως στόχο την αντιμετώπιση του περσικού κινδύνου όμως τελικά κατέλυσε την περσική αυτοκρατορία. Ξεκίνησε από την Πέλλα το 334 π.Χ και ως το 325 π.Χ ο Μ. Αλέξανδρος έφτασε ως τον Ινδό ποταμό κατακτώντας έτσι την Ανατολή. Αυτή η κατάκτηση έγινε σε 3 φάσεις:

1) Από το 334- 331 π.Χ έγινε κυρίαρχος της Μ.Ασίας και απελευθέρωσε τις ελληνικές πόλεις που βρίσκονταν εκεί. Πρώτα συγκρούστηκε δύο φορές με τους Πέρσες στο Γρανικό ποταμό, το 334 π.Χ και στην Ισσό της Κιλικίας το 333 π.Χ. Μετά κατέλαβε τη Φοινίκη και την Παλαιστίνη και συνέχισε για την κατάκτηση της Αιγύπτου. Εκεί οι κάτοικοι τον υποδέχθηκαν ως απελευθερωτή και του έδωσαν τον τίτλο του Φαραώ. Στο Δέλτα του Νείλου ίδρυσε την Αλεξάνδρεια, το 331 π.Χ η οποία έγινε αργότερα το μεγαλύτερο πνευματικό και εμπορικό κέντρο της Μεσογείου.

2) Στη δεύτερη φάση από το 331 ως το 327 π.Χ πήγε στη Μεσοποταμία, συγκρούστηκε με τους Πέρσες στα Γαυγάμηλα και νίκησε το Δαρείο τον Γ΄ και

κατέλαβε τη Βαβυλώνα, τα Σούσα (331 π.Χ), την Περσέπολη, τις Πασαργάδες, τα Εκβάτανα (330 π.Χ). Συνέχισε την εκστρατεία καταλαμβάνοντας τις ανατολικές σατραπείες. Συνέλαβε το δολοφόνο του Δαρείου, το Βήσσο και τον παρέδωσε στη βασιλική οικογένεια. Στις άκρες της Περσικής αυτοκρατορίας ίδρυσε την Αλεξάνδρεια την Έσχατη. Σ’αυτές τις περιοχές, έμεινε για δύο χρόνια περίπου.

3) Η Τρίτη φάση περιλαμβάνει την εκστρατεία στην ινδική χερσόνησο. Ο Αλέξανδρος ήθελε να φτάσει ως τα πέρατα της οικουμένης που τότε πίστευαν ότι ήταν στην Ινδία. Στον Υδάσπη, παραπόταμο του Ινδού, νίκησε τον τοπικό ηγεμόνα Πώρο και έφτασε μέχρι τον Ύφαση ποταμό, ο οποίος ήταν και ο τελευταίος σταθμός της εκστρατείας του (326 π.Χ). Ο Μακεδονικός στρατός αντέδρασε και δεν επιθυμούσε να συνεχίσει την εκστρατεία. Έτσι ο Μ.Αλέξανδρος δεν έφτασε μέχρι το Γάγγη όπως ήθελε. Μέσα από τη χώρα των Μαλλών, που ήταν Ινδική φυλή έφτασε στις εκβολές του Ινδού και από εκεί πέρασε στην έρημο της Γεδρωσίας ενώ ο φίλος του ναύαρχος Νέαρχος, παρέπλευσε τις ασιατικές ακτές μέχρι τις εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη. Ο Μ.Αλέξανδρος πεθαίνει το 323 π.Χ στη Βαβυλώνα ενώ σχεδίαζε να κάνει τον περίπλου της Αραβίας.

Το έργο του Μεγάλου Αλεξάνδρου: 1) Στον στρατιωτικό τομέα, ο Μ. Αλέξανδρος ήταν ένας διορατικός στρατηγός και μεγαλοφυής. Αυτό αποδεικνύεται όχι μόνο από τις κατακτήσεις του αλλά και από τις κατάλληλες τακτικές και σχεδιασμούς που ακολουθούσε για να αντιμετωπίσει κάθε αντίπαλο και στις κατά μέτωπο επιθέσεις και στις πολιορκίες. 2) Στον πολιτικό τομέα: στόχος του ήταν να ενώσει τον ελληνικό και τον ασιατικό κόσμο κάτω από μία ισχυρή διοίκηση. Αποδέχτηκε τις τοπικές συνήθειες κάθε λαού, τις παραδόσεις, το διαφορετικό τρόπο διοίκησης. Διατήρησε τις σατραπείες και ανέθεσε την διοίκησή τους σε Έλληνες ή Πέρσες ηγεμόνες. Ήθελε, έτσι, να δημιουργήσει ένα διαφορετικό τρόπο διακυβέρνησης. 3) Στον οικονομικό τομέα Άφησε το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο και στράφηκε προς τη νομισματική οικονομία. Οι σατράπες δεν συγκέντρωναν πλέον τους φόρους και δεν διαχειρίζονταν το δημόσιο πλούτο. Ο Αλέξανδρος δημιούργησε μία φορολογική περιφέρεια με περισσότερες από μία σατραπείες και έτσι κατόρθωσε να μην ασχολείται κάθε σατραπεία ξεχωριστά, με τη φορολογία. Όλους τους θησαυρούς τους μετέτρεψε σε χρυσά νομίσματα. Κατ’αυτόν τον τρόπο, η αχανής αυτοκρατορία απέκτησε ένα ενιαίο νομισματικό σύστημα. 4) Στον πολιτιστικό τομέα: Η εκστρατεία του Αλεξάνδρου ήταν μία ένοπλη εξερεύνηση. Εκτός από κατάκτηση περιοχών στην Ασία,

•διαδόθηκε η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός,

• οι Έλληνες υιοθέτησαν πολλά στοιχεία της Ανατολικής παράδοσης, •ιδρύθηκαν πόλεις που εξελίχθηκαν σε μεγάλα εμπορικά και πνευματικά κέντρα,

•εξερευνήθηκαν περιοχές ως τότε άγνωστες και

•στην εκστρατεία συμμετείχαν φιλόσοφοι και ερευνητές γεγονός που αποδεικνύει την επιθυμία του Μ. Αλέξανδρου για έρευνα.

Ο Μ. Αλέξανδρος κυβέρνησε για μικρό χρονικό διάστημα (336-323 π.Χ), πέθανε νέος αλλά η μνήμη του έμεινε ανεξίτηλη. Η εκστρατεία του διαφοροποίησε τη ζωή των λαών της Ανατολής αλλά και της Μεσογείου. Σε παραδόσεις πολλών λαών ο Μ. Αλέξανδρος πήρε τη μορφή μυθικού ήρωα.

Ο πολιτισμός. Ο πολιτισμός δεν περιελάμβανε μόνο τα πνευματικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματα αλλά και στοιχεία από την καθημερινή ζωή των Ελλήνων, τόσο στην μητροπολιτική Ελλάδα όσο και στις αποικίες.

• Οι Έλληνες περιφρονούσαν την χειρωνακτική εργασία και προτιμούσαν να ασχολούνται με τα κοινά.

• Στοιχείο πολιτισμού ήταν και ο τρόπος που διασκέδαζαν στα συμπόσια, τις γιορτές, τα πανηγύρια και κυρίως τις θεατρικές παραστάσεις.

• Οι τελετές που αφορούσαν τη γέννηση, το θάνατο, το γάμο είχαν κοινωνικό χαρακτήρα. ( δηλαδή απευθύνονταν σε όλους τους πολίτες και όλοι οι πολίτες συμμετείχαν).

Η Αθήνα είχε την μεγαλύτερη πολιτισμική ανάπτυξη. Πνευματικοί άνθρωποι και καλλιτέχνες απ’όλη την Ελλάδα επισκέπτονταν την Αθήνα, καθώς τους προσέλκυε η ποιότητα ζωής και η ευημερία της πόλης. Ο 5ος αιώνας, ο «χρυσός αιώνας του Περικλή», βρίσκει την Αθήνα με σπουδαία οικοδομικά έργα στην Ακρόπολη και λαμπρές θρησκευτικές και πνευματικές εκδηλώσεις όπως τα Παναθήναια, τα Ελευσίνια Μυστήρια, θεατρικές παραστάσεις κλπ.

Φιλοσοφία 5ου αι.: Ο άνθρωπος θα γίνει το κέντρο του φιλοσοφικού ενδιαφέροντος. Επίσης η φιλοσοφία προσπαθεί τώρα να ερμηνεύσει τον κόσμο με την λογική. ( ορθολογισμός). Οι σοφιστές, ο Σωκράτης και αργότερα ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, τον 4ο αι., προσπάθησαν να βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων αναζητώντας, μέσω της φιλοσοφίας τους, πρακτικά εφαρμόσιμες θεωρίες.

Ιστοριογραφία: Ο Ηρόδοτος, ως πρώτος ιστορικός, αλλά κυρίως ο Θουκυδίδης, με το συστηματικό , επιστημονικό τρόπο γραφής και έρευνας της ιστορίας, θέτουν τα θεμέλια της ιστορικής επιστήμης. Επόμενος σπουδαίος ιστορικός, ο Ξενοφώντας.

Ποιητική Τέχνη: Εκπροσωπείται από τρεις μεγάλους τραγικούς ποιητές ( Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης) ενώ την πολιτική ζωή έκρινε με τις κωμωδίες του ο Αριστοφάνης.

Ρητορικός Λόγος: Ο ρητορικός λόγος αναπτύχθηκε γιατί ευνόησαν οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε στην Αθήνα, δηλαδή το δημοκρατικό πολίτευμα και η δικαιοσύνη που υπηρετούσε το συμφέρον του πολίτη. Ρήτορες: Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης.

Όπως αναφέραμε παραπάνω, οι φιλόσοφοι επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τον κόσμο με τη λογική ( ορθολογισμός). Συστηματοποίησαν, λοιπόν, τις μέχρι τότε γνώσεις για τον άνθρωπο και τον κόσμο, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς ασχολήθηκαν και με ειδικούς κλάδους όπως τα μαθηματικά, η αστρονομία, η φυσική, η αστρονομία κλπ. Στα μαθηματικά και την αστρονομία διακρίθηκε ο Μέτων, στην πολεοδομία ο Ιππόδαμος, στην ιατρική ο Ιπποκράτης. Ο Ιπποκράτης θεωρούσε ότι όλες οι ασθένειες οφείλονται σε φυσικά αίτια. Με αυτόν τον τρόπο στράφηκε η προσοχή στο ανθρώπινο σώμα και όχι σε μεταφυσικές αιτίες.

Ο Ελληνισμός στη Δυτική και Ανατολική Μεσόγειο

Οι Έλληνες δημιούργησαν αποικίες στη Δύση, στη Νότια Ιταλία, τη Σικελία, την Κυρηναϊκή, στη Γαλλία και την Ιβηρική Χερσόνησο. Οι σχέσεις με τους ντόπιους ήταν συνήθως ειρηνικές και μεταξύ των αποίκων και των ντόπιων αναπτύχθηκαν συχνά, εμπορικές και οικονομικές σχέσεις και αντάλλαξαν πολιτιστικά στοιχεία. Σε κάποιες περιπτώσεις βέβαια, συγκρούονταν μεταξύ τους. Αυτό το καταλαβαίνουμε από τα στρατιωτικά φυλάκια σε διάφορες περιοχές και από την εξαφάνιση στοιχείων από άλλους λαούς. Γενικότερα, οι Έλληνες άποικοι επηρεάστηκαν αλλά και επηρέασαν τους ντόπιους πληθυσμούς.

Οι Έλληνες που ζούσαν στην κυρίως Ελλάδα, στη Μικρά Ασία και την Κύπρο, αντιμετώπιζαν πρόβλημα με τους Πέρσες. Οι Έλληνες της Δύσης απειλούνταν από τους Καρχηδόνιους που ήθελαν να επεκταθούν στη Σικελία. Όταν όμως τελείωσαν οι Περσικοί πόλεμοι και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τους Καρχηδόνιους στην Ιμέρα της Σικελίας ( 480 π.χ) , οι σχέσεις των δύο λαών ( Ελλήνων της Δύσης και Καρχηδονίων) ήταν πιο ομαλές. Από τα τέλη του 5ου αι. όμως, οι Καρχηδόνιοι θα επιδιώξουν ξανά να κατακτήσουν τις ελληνικές πόλεις στη Δύση. Κατά τον 4ο αι. οι Έλληνες θα καταφέρουν πολλές φορές να τους σταματήσουν. Όμως οι εμφύλιοι πόλεμοι των Ελλήνων, επέτρεψαν στους Καρχηδόνιους να επεμβαίνουν στα εσωτερικά θέματα των πόλεων της Σικελίας. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί και στις πόλεις της κυρίως Ελλάδας παλαιότερα, όταν με τους εμφύλιους πολέμους επέτρεψαν στους Πέρσες να ανακατευτούν στα ελληνικά ζητήματα.

Στην Ανατολική Μεσόγειο, κυριότερη ελληνική περιοχή ήταν η Κύπρος. Είχε καλή γεωγραφική θέση και πλούσια κοιτάσματα χαλκού. Ηταν αναμενόμενο λοιπόν να προκαλέσει το ενδιαφέρον των Περσών αλλά και των Φοινίκων.

Η Κύπρος ήταν κατοικημένη από Έλληνες από τη Μυκηναϊκή εποχή. Στην ανατολική πλευρά της υπήρχαν αρκετοί Φοίνικες. Επίσης, επειδή η Κύπρος βρισκόταν κοντά στην Περσία, άρχισαν οι επιθέσεις των Περσών ήδη από την Αρχαϊκή εποχή. Όταν τελείωσαν οι Περσικοί πόλεμοι, η Κύπρος απελευθερώθηκε από τις ελληνικές συμμαχικές δυνάμεις. Την εποχή που κυριαρχούσε η Αθήνα στο Αιγαίο, ο Αθηναίος στρατηγός και πολιτικός Κίμων σκοτώθηκε στην προσπάθειά του να σταματήσει την κατάληψη του νησιού από τους Πέρσες. Μετά, οι Πέρσες ανακατέλαβαν την Κύπρο εκτός από την πόλη της Σαλαμίνας, την οποία κατέλαβαν οι Φοίνικες. Οι Έλληνες της Κύπρου

άρχισαν να την εγκαταλείπουν. Ο Ευαγόρας όμως κατόρθωσε να σταματήσει την ταλαιπωρία των Κυπρίων: έγινε βασιλιάς της Σαλαμίνας, αφού απομάκρυνε τους Φοίνικες. Όμως, όταν υπογράφηκε η Ανταλκίδειος ειρήνη (386 π.χ) το νησί παραδόθηκε στους Πέρσες με την συγκατάθεση των Ελλήνων. Ο Ευαγόρας προσπάθησε να αντισταθεί αλλά νικήθηκε, αποδέχθηκε τους όρους των Περσών και έγινε φόρου υποτελής. Η απελευθέρωση της Κύπρου ήρθε από τον Μ. Αλέξανδρο (332 π.χ).

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

1.1 Η διάσπαση του κράτους του Μεγ. Αλεξάνδρου

Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, διάδοχος δεν υπήρχε. Προσωρινά έγιναν συμβασιλείς, ο ετεροθαλής αδελφός του, Φίλιππος Αρριδαίος ( Φίλιππος Γ’) και ο αναμενόμενος γιος του από τη Ρωξάνη. Ωστόσο ο πρώτος ήταν ανίκανος να κυβερνήσει και γενικά και οι δύο δεν κάλυπταν τις προϋποθέσεις για να γίνουν άξιοι διάδοχοι. Γρήγορα εκδηλώθηκαν εξεγέρσεις, απελευθερωτικοί πόλεμοι και συγκρούσεις για τη διαδοχή.

Εξεγέρσεις και απελευθερωτικοί αγώνες

Όταν πέθανε ο Μ. Αλέξανδρος, οι Αθηναίοι με τους Αιτωλούς στράφηκαν εναντίον της Μακεδονίας. Η επίθεση αυτή είχε υποκινηθεί από τους Αθηναίους ρήτορες Υπερείδη και Δημοσθένη. Το αντιμακεδονικό μέτωπο διαλύθηκε μετά από τις συγκρούσεις που έγιναν στη Λαμία ( Λαμιακός Πόλεμος 322 π.Χ) και στη Θεσσαλία. Οι Μακεδόνες επικράτησαν. Αυτό είχε συνέπειες: 1) Οι Αθηναίοι άλλαξαν το πολίτευμα από δημοκρατικό σε ολιγαρχικό. 2) Πλήρωσαν χρηματική αποζημίωση 3) Εγκαταστάθηκε μακεδονική φρουρά στη Μουνιχία, που ήταν από τα λιμάνια του Πειραιά. 4) Ο Υπερείδης δολοφονήθηκε και ο Δημοσθένης αυτοκτόνησε. 5) Σε κάποιες πόλεις της Πελοποννήσου εγκαταστάθηκαν μακεδονικές φρουρές.

Οι Μακεδόνες δεν πρόλαβαν να τιμωρήσουν τους Αιτωλούς γιατί έπρεπε να πάνε στην Ασία, όπου είχαν ξεσπάσει διαμάχες μεταξύ των στρατηγών-διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου.

Στις ανατολικές επαρχίες, όπου η μακεδονική εξουσία ήταν χαλαρή, εξεγέρθηκαν οι ντόπιοι αλλά και οι Έλληνες που είχαν εγκατασταθεί στην Βακτριανή. Την εξέγερση κατέπνιξε ο Πείθων, ο Έλληνας διοικητής της Μηδίας. Μετά ο ίδιος, ανακήρυξε τον εαυτό του ανεξάρτητο διοικητή των Άνω Σατραπειών της Αυτοκρατορίας.

Οι συγκρούσεις των διαδόχων

Η λύση των νόμιμων διαδόχων (βλ. προηγούμενα) ήταν μία προσωρινή λύση. Οι φιλόδοξοι στρατηγοί του Αλεξάνδρου ήθελαν να καταλάβουν την εξουσία. Σ’αυτό τους βοηθούσε το γεγονός ότι δεν υπήρχε κεντρική εξουσία. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους στρατηγούς κράτησαν 20 χρόνια μέχρι που η αυτοκρατορία χωρίστηκε σε βασίλεια. Συνεχίστηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ των ηγεμόνων αυτών των ελληνιστικών βασιλείων μέχρι που οι ίδιοι σταθεροποίησαν την εξουσία τους.

Κατά την πρώτη περίοδο των συγκρούσεων ( 321-301 π.Χ) δολοφονήθηκαν οι νόμιμοι διάδοχοι και οι πιο ισχυροί στρατηγοί. Στη συνέχεια, μοίρασαν την εξουσία, στο Τριπαράδεισο της Συρίας (321 π.χ). Ο Αντίπατρος αναγορεύτηκε από το στρατό επιμελητής αυτοκράτορας και οι υπόλοιποι ανέλαβαν ο καθένας από μια περιοχή της αυτοκρατορίας. Πιο ισχυρός αναδείχθηκε ο Αντίγονος, που αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας και παραχώρησε τον τίτλο και στο γιο του Δημήτριο Πολιορκητή. Οι υπόλοιποι στρατηγοί συμμάχησαν εναντίον του Αντίγονου. Στη μάχη στην Ιψό της Φρυγίας (301 π.Χ) ο Αντίγονος ηττήθηκε και σκοτώθηκε. Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής διέφυγε τη σύλληψη και έγινε αργότερα βασιλιάς της Μακεδονίας. Οι στρατηγοί που νίκησαν, μοίρασαν τα εδάφη της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου και έγιναν βασιλείς. Μετά τη μάχη στην Ιψό δημιουργήθηκαν 4 βασίλεια: το βασίλειο της Αιγύπτου ( Πτολεμαίος), της Συρίας ( Σέλευκος), της Μακεδονίας (Κάσσανδρος), της Θράκης ( Λυσίμαχος).

Όμως οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μεταξύ του Λυσίμαχου και του Σέλευκου. Μετά τη μάχη στο Κουροπέδιον της Λυδίας και το θάνατο του Λυσίμαχου, τα εδάφη του βασιλείου της Θράκης μοιράστηκαν μεταξύ του βασιλείου της Μακεδονίας και της Συρίας. Αργότερα στη Μ. Ασία οργανώθηκε και ένα άλλο βασίλειο με κέντρο την πόλη Πέργαμο. Τέλος, εκτός από τα βασίλεια στην Ασία, δημιουργήθηκαν και άλλα μικρότερα κράτη, όπως της Βιθυνίας, της Αρμενίας, του Πόντου κλπ.

1.2 Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

α) οικονομικά. Ο ελληνιστικός κόσμος, που αποτελούνταν από Έλληνες και αλλοεθνείς, λειτουργούσε με ένα ενιαίο οικονομικό σύστημα. (κοινό νομισματικό σύστημα, κοινή δημοσιονομική πολιτική, κοινός τρόπος συναλλαγών).

Οι βασιλείς κατείχαν τη γη και το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής. Για να γίνει ευκολότερο το εμπόριο, χρησιμοποιήθηκαν τα ελληνικά νομίσματα και τα περσικά αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία. Δημιουργήθηκαν τράπεζες και οι συναλλαγές γίνονταν και με επιταγές.

β) Κοινωνικά. Οι έμποροι, οι τραπεζικοί και οι βασιλικοί υπάλληλοι, αποτέλεσαν την αστική τάξη, που την αποτελούσαν Έλληνες αλλά και ντόπιοι που είχαν εξελληνιστεί. Οι περισσότεροι ντόπιοι όμως ήταν εργάτες και μικροκαλλιεργητές που πήγαν στις μεγαλουπόλεις για μια καλύτερη τύχη. Ταυτόχρονα αναπτύχθηκε και η δουλεία . Όπου χρειάζονταν περισσότερα εργατικά χέρια, χρησιμοποιούνταν δούλοι. Επιπλέον οι δούλοι χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της πλούσιας ζωής των ηγεμόνων και των ανώτερων στρωμάτων.

γ) Πολιτικά Στα ελληνιστικά βασίλεια το πολίτευμα ήταν η απόλυτη μοναρχία. Ο ηγεμόνας συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες και κυβερνούσε μαζί με Έλληνες και λίγους εξελληνισμένους γηγενείς ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Οι υπήκοοι λάτρευαν τους ηγεμόνες ενώ κάθε υπήκοος ενδιαφερόταν μόνο για το προσωπικό του συμφέρον και όχι για το κοινό καλό.

Οι πόλεις της Ανατολής (Αντιόχεια, Αλεξάνδρεια, Πέργαμος) ήταν τα μεγαλύτερα διοικητικά, οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα του ελληνιστικού κόσμου. Ο ελλαδικός χώρος κυβερνήθηκε όπως προέβλεπε η μακεδονική βασιλεία, αλλά

κάποιες πόλεις-κράτη (Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος κλπ) διατήρησαν την αυτονομία τους αλλά υπάκουαν και στις εντολές του βασιλιά. Κάποιες άλλες περιοχές για να διατηρήσουν την αυτονομία τους, δημιούργησαν ομοσπονδίες ( Αιτωλοί, κάτοικοι Αχαϊας).

2.1 Τα ελληνιστικά πνευματικά κέντρα

Αλεξάνδρεια: Ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο (331 π.Χ)

Αντιόχεια: Ιδρύθηκε από το βασιλιά της Συρίας, Σέλευκο, στον Ορόντη ποταμό.

Πέργαμος: Πρωτεύουσα του κράτους των Ατταλιδών, στη Μ. Ασία.

2.2 Η γλώσσα: Κοινή Ελληνική ή Κοινή. Συνδυασμός ελληνικών διαλέκτων με βάση την αττική διάλεκτο. Είναι η γλώσσα της Βίβλου.

2.3 Η θρησκεία : Θρησκευτικός συγκρητισμός: Η συνένωση πολλών θρησκευτικών αντιλήψεων και η διαμόρφωση νέου τύπου λατρείας.

2.4 Τα γράμματα: Οι πρώτοι φιλόλογοι ( γραμματικοί). Ποίηση: Βουκολική ποίηση, επίγραμμα, νέα κωμωδία ( Μένανδρος).

Ιστοριογραφία: Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης (γράφει την ιστορία της εποχής του και προσπαθεί να εξηγήσει γιατί επικράτησαν οι Ρωμαίοι).

Φιλοσοφία: Πρακτικό και ηθικό περιεχόμενο. Ενδιαφέρεται για προβλήματα που αφορούν τη ζωή του ανθρώπου. Ζήνων: Το πρόβλημα της αξίας της ζωής. Η ζωή έχει μικρή αξία γι’αυτό ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και εγκρατής. Η φιλοσοφία του ονομάστηκε στωική φιλοσοφία. Επίκουρος: αν γνωρίσουμε τη φύση, δεν φοβόμαστε και έχουμε ψυχική ηρεμία. Η ευτυχία έρχεται μέσα από την πνευματική απόλαυση.

2.5 Επιστήμες: Γεωγραφία: Νέαρχος, Πυθέας ο Μασσαλιώτης, Ερατοσθένης.

Αστρονομία: