ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΚΟΥΤΡΑ, M.Α.

ΓΕΛ Οινοφύτων

«Διαβάζω, διαβάζεις, διαβάζουμε:

Δραστηριότητες φιλαναγνωσίας και

επικοινωνίας στο πλαίσιο του μαθήματος της

Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου»

ΗΜΕΡΙΔΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

«ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟΥ»

31-10- 2013, Λιβαδειά

Διοργάνωση: Στρατής Μαϊστρέλλης

Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Βοιωτίας

«Διαβάζω, διαβάζεις, διαβάζουμε: Δραστηριότητες φιλαναγνωσίας και επικοινωνίας

στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας

της Α΄ Λυκείου, κατά το σχολικό έτος 2011-2012

στο ΓΕΛ Οινοφύτων»

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΚΑΙ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

• Η αξία της ανάγνωσης

• Στοιχεία ερευνών για την αναγνωστική

συμπεριφορά των νέων (EUROSTAT/EKEBI)

• Η ανάγνωση στην εποχή του Διαδικτύου ή «μια

φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένα βιβλίο»

• Θεωρίες για το ρόλο του αναγνώστη και τη

διαδικασία της ανάγνωσης

• Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάγνωση και

τον αναγνώστη

Η αξία της ανάγνωσης Γιατί διαβάζουμε;

• ανάγνωση ως συσσώρευση

συμβολικού κεφαλαίου, π.χ. διαμόρφωση σχολικής ή επαγγελματικής αξίας

• ανάγνωση ως προετοιμασία για δράση

• ανάγνωση ως αποκάλυψη του «εγώ»: Μου φάνηκε πως εγώ ο ίδιος ήμουν το άμεσο αντικείμενο του βιβλίου μου (Μαρσέλ Προυστ)

• ανάγνωση ως αποκάλυψη του «άλλου»: Αν το μόνο που θέλετε είναι να κοιταχτείτε σε έναν καθρέφτη, τι διαβάζετε βιβλία; (Άμος Οζ)

• ανάγνωση ως «διαφυγή» από τον κόσμο

• ανάγνωση ως «απόκτηση» ενός κόσμου (ο οποίος μας έλειπε έως την πράξη της ανάγνωσης)

Θεωρίες για το ρόλο του αναγνώστη

και τη διαδικασία της ανάγνωσης

Απόλαυση;

Παιχνίδι;

Ανακάλυψη;

Αποκωδικοποίηση;

Δημιουργία;

Συνδημιουργία;

Αναδημιουργία (παζλ);

Παρα-δημιουργία;

Προσωπικό βίωμα;

Κοινωνικό προϊόν;

Ιστορικό παράγωγο;

Επικοινωνιακή πράξη;

Ψυχική διεργασία;

Πολιτισμική πρακτική;

Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάγνωση

To τι αποκομίζει κανείς από το κείμενο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το τι εισάγει αρχικά σ’ αυτό.

Η ανάγνωση δεν είναι μια άχρονη και ιδεολογικά ουδέτερη πρακτική.

Την ανάγνωση επηρεάζουν:

τόπος

χρόνος

κοινωνικές παράμετροι

πολιτισμικές μεταβλητές

σκοπός

πρακτικές

Παράγοντες δεκτικότητας του αναγνώστη

Βαθμός επάρκειας του αναγνώστη (εμπειρία – δεξιότητες ανάγνωσης)

Συνθήκες ανάγνωσης (χρόνος – χώρος – κατάσταση)

Σχέση αναγνώστη-συγγραφέα

Προσδοκίες του αναγνώστη

Πνευματική υποδομή του αναγνώστη (γνώσεις – πείρα ζωής) Εμπειρίες και συνειρμοί του αναγνώστη

Κύριοι παράγοντες δεκτικότητας του μαθητή-αναγνώστη

η ύπαρξη αναγνωστών στο οικογενειακό/φιλικό περιβάλλον

η ύπαρξη βιβλιοθήκης στο σπίτι

η υλοποίηση φιλαναγνωστικών δραστηριοτήτων στην τάξη

(«Καλλιεργείται η αγάπη για το διάβασμα;

Τόποι ανάγνωσης και τρόποι εκπαίδευσης», έρευνα 2011)

Η αναγνωστική συμπεριφορά των νέων

ΕΚΕΒΙ, 2010

• 15-24 ετών: 50% διαβάζουν (44% 1-9 το χρόνο – 6% 10-24 το χρόνο)

• Θετικοί παράγοντες: ανώτερη εκπαίδευση – αστικά κέντρα – γυναικείο φύλο – υψηλός δείκτης πολυπολιτισμικότητας – ένας γονέας μέσης ή ανώτερης εκπαίδευσης

• Βασικοί λόγοι μη ανάγνωσης: έλλειψη χρόνου – έλλειψη απόλαυσης / ενδιαφέροντος (77%)

• Προτίμηση: ελληνική λογοτεχνία – μυθιστόρημα –σύγχρονο – κοινωνικό

• Κύριος λόγος αρεσκείας: το θέμα

EUROSTAT, 2011

• Πιο πολλοί άντρες διαβάζουν εφημερίδες.

• Πιο πολλές γυναίκες διαβάζουν βιβλία.

Ελλάδα (25-64 ετών):

Αρ. βιβλίων στο σπίτι: 42% > 0-25 / 36%>26-100 / 22%>περισσότερα από 100.

Η ανάγνωση στην εποχή του Διαδικτύου ή

… «μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένα βιβλίο»…

Εθνικό Ίδρυμα Αλφαβητισμού στη Μ.Βρετανία

52% των παιδιών προτιμά να διαβάζει από

ηλεκτρονική συσκευή και 32% από βιβλία

Οι μαθητές που προτιμούν το χαρτί

είναι δύο φορές πιθανότερο να έχουν

επιδόσεις άνω του μέσου όρου στην

ικανότητα ανάγνωσης

Μόνο το 12% των μαθητών που

προτιμούν να διαβάζουν στην οθόνη

δηλώνει ότι απολαμβάνει πραγματικά

το διάβασμα, συγκριτικά με το 51%

των παιδιών που προτιμούν τα βιβλία.

Η ανάγνωση στην εποχή του Διαδικτύου ή

… «μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένα βιβλίο»…

• Η ανάγνωση είναι μια κοινωνική πρακτική που – ιστορικά και διαχρονικά -δεν εξαρτάται αποκλειστικά από το έντυπο βιβλίο.

• Δεν είμαστε μόνον αυτό που διαβάζουμε, είμαστε επίσης προϊόν του τρόπου με τον οποίο διαβάζουμε.

• Η ταχύτητα, η συντομία των μηνυμάτων, όπως και η μικρή διάρκεια του χρόνου της ανάγνωσης, γεννούν νέους τρόπους να σκεφτόμαστε.

• Το υπερσυνδεδεμένο άτομο αναπτύσσει μια ευφυϊα γρήγορη, ευεπηρέαστη, που αντιδρά σε ερεθίσματα, αλλά δεν αφήνει στον εαυτό του καθόλου χρόνο για να ονειροπολήσει, ακόμη και για να σκεφτεί.

• Ο δισταγμός, το διφορούμενο, δεν είναι πλέον στιγμές για σκέψη, ευκαιρίες για εμβάθυνση σε ένα ζήτημα, αλλά προβλήματα του λογισμικού, λάθη που πρέπει γρήγορα να διορθωθούν.

• Το ψηφιακό υπερ-κείμενο αποκτά όλο και μεγαλύτερη αποσπασματικότητα, που αλλάζει τους όρους της ανάγνωσης, αλλά και της αφήγησης, μέσα στο ψηφιακό περιβάλλον.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

ΩΣ ΣΥΝΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΚΑΙ ΕΜΨΥΧΩΤΗ

• Οι προσδοκίες

• Οι στόχοι

• Οι επιλογές

• Οι ενέργειες /

παρεμβάσεις

• Οι προβληματισμοί

Οι (κρυφές ή φανερές…) προσδοκίες

• Ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας (ενδιαφέρον, διάθεση, πρόθεση,

επιλογή, απόφαση για ανάγνωση) στο πλαίσιο της ενότητας «Τα φύλα στη λογοτεχνία».

(βλ. Πρόγραμμα Σπουδών Λογοτεχνίας Α’ Λυκείου> Σκοπός: Η δημιουργία ενός

«έθνους αναγνωστών» - Προώθηση της φιλαναγνωσίας, της δημιουργίας, δηλαδή συστηματικών και ανεξάρτητων αναγνωστών, οι οποίοι αισθάνονται την ανάγνωση ως βασική τους ανάγκη και είναι ικανοί να επιλέγουν και να αξιοποιούν τα αναγνώσματά τους.

• Προσωπική επικοινωνία και προσέγγιση του κάθε μαθητή (διερεύνηση προσωπικών ενδιαφερόντων, αναγνωστικής εμπειρίας, δυσκολιών/φραγμών, ιδιοσυγκρασίας, προτιμήσεων, ψυχικής διάθεσης)

• Ενδυνάμωση της ατομικότητας του κάθε μαθητή μέσα από την ανάγνωση

• Τόνωση της οριζόντιας επικοινωνίας ανάμεσα στους μαθητές

• Ενδυνάμωση της ομάδας μέσα από την ανάγνωση

• Ανάδειξη και διερεύνηση διαφορετικών οπτικών γωνιών, απόψεων, εμπειριών

• Αποκάλυψη και επεξεργασία στερεότυπων και απλουστεύσεων

• Προβληματισμός πάνω στη σύνθετη φύση της ανθρώπινης κατάστασης (του κόσμου;)

Οι στόχοι

• Να επιλέξουν ένα βιβλίο βάσει δικών τους προσωπικών κριτηρίων

• Να απορρίψουν (ενδεχομένως) ένα βιβλίο και να το αφήσουν «αδιάβαστο» εφόσον δεν τους κρατά το ενδιαφέρον

• Να αναζητήσουν άλλο βιβλίο και να συνεχίσουν την ανάγνωση

• Να απολαύσουν την ανάγνωση ενός βιβλίου στους δικούς τους ρυθμούς, στις δικές τους συνθήκες και με τον δικό τους τρόπο

• Να προτείνουν το βιβλίο που τους άρεσε σε φίλους/συμμαθητές τους κατά την κρίση τους

• Να συζητήσουν ελεύθερα με τους συμμαθητές/φίλους με αφορμή το «μοιρασμένο» βιβλίο

• Να διατυπώσουν τα σχόλιά τους για το βιβλίο που διάβασαν σε μια συνέντευξη

• Να συμμετάσχουν σε μία προσομοιωτική τηλεοπτική «εκπομπή» λόγου ως μέλη ενός panel κριτικών και αναγνωστών

• Να ζητήσουν και δεύτερο ή τρίτο βιβλίο για να διαβάσουν στον ελεύθερο χρόνο τους αργότερα ή και το καλοκαίρι.

Οι επιλογές

Κριτήρια επιλογής προτεινόμενων βιβλίων

• Διαβασμένα από εμένα

• «Καταξιωμένα» στο αναγνωστικό κοινό ή/και τη λογοτεχνική κριτική (ορισμένα «κλασικά» - άλλα όχι)

• Άντρες και γυναίκες συγγραφείς

• Διαφορετικών εποχών/ιστορικών συνθηκών/ιδεολογικών ρευμάτων

• Θέματα που έκρινα ότι ενέπιπταν και σε θεματικούς κύκλους του μαθήματος

της Γλώσσας, όπως οικογένεια, τρίτη ηλικία, έρωτας, εφηβεία/νεότητα,

γάμος, μετανάστευση, ρατσισμός, κτλ.

• Ήρωες έφηβοι/νέοι – θέμα σχετικό με την εφηβεία (σε αρκετά)

• Ανάδειξη του ρόλου των φύλων (εύκολα ανιχνεύσιμο)

• Διαφορετικού γλωσσικού ύφους & «ατμόσφαιρας»

• Ελληνική και ξένη λογοτεχνία

• Μυθιστορήματα – νουβέλες – διηγήματα (ώστε παιδιά με μικρή αναγνωστική εμπειρία ή δυσκολίες να μπορούν να διαλέξουν διήγημα ή νουβέλα)

• Δυνατότητα δανεισμού από εμένα ή από τη βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Οινοφύτων.

Οι επιλογές

Ελληνική λογοτεχνία:

• Μυθιστορήματα: «Η Φόνισσα» του Αλ. Παπαδιαμάντη, «Η Τιμή και το Χρήμα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, «Ο αρχαιολόγος» του Ανδρέα Καρκαβίτσα, «Λεωνής» του Γιώργου Θεοτοκά, «Eroica» του Κοσμά Πολίτη, «Λεμονοδάσος» του Κοσμά Πολίτη, «Ο Βασίλης ο Αρβανίτης» του Στράτη Μυριβήλη, «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» του Στράτη Μυριβήλη, «Αργώ» του Γιώργου Θεοτοκά, «Λούμπεν» της Έλλης Αλεξίου, «Λωξάντρα» της Μ. Ιορδανίδου, «Ελένη ή ο Κανένας» της Ρέας Γαλανάκη, «Αύριο μια άλλη χώρα» της Σώτης Τριανταφύλλου, «Θράσος» της Τατιάνας Αβέρωφ.

• Διηγήματα (επιλεγμένα από συλλογές): «Ζητείται ελπίς» του Αντώνη Σαμαράκη, «Μικρές ατιμίες» του Πάνου Καρνέζη, «Καιρός σκεπτικός» της Ιωάννας Καρυστιάνη.

Ξένη λογοτεχνία:

• Μυθιστορήματα: «Πίκρα» του Νικ Χόρνμπι, «Άσπρο κορίτσι Μαύρο κορίτσι» της Τζόις Κάρολ Όουτς, «Μια στιγμή στον άνεμο» του Αντρέ Μπρινκ, «Ταξίδια με τη θεία μου» του Γκράχαμ Γκριν.

• Διηγήματα (επιλεγμένα από τη συλλογή): «Ο Μπετόβεν ήταν κατά το 1/16 Μαύρος» της Νομπελίστριας Ναντίν Γκόρντιμερ.

Οι ενέργειες / παρεμβάσεις

• Συζήτησα με τον κάθε μαθητή προσωπικά για την επιλογή λογοτεχνικού έργου.

• Παρακίνησα τους μαθητές να διαλέξουν το ίδιο ή διαφορετικά βιβλία ανάλογα με τα ενδιαφέροντα, τους στόχους, τις ανησυχίες τους ή απλώς τη διάθεσή τους.

• Αντιμετώπισα κάθε μαθητή ως πρόσωπο, με τον δικό του ρυθμό, στυλ, νοοτροπία απέναντι στην ανάγνωση.

• Δεν επέβαλα τη συνανάγνωση ή την παράλληλη ανάγνωση. Ενθάρρυνα τη διαφορετική αυτόνομη πορεία ανάγνωσης σε κάθε μαθητή, προσδοκώντας (από μέσα μου) ότι ίσως κάπου θα συναντιούνταν.

• Εάν κάποιο βιβλίο οδήγησε σε παράλληλη ανάγνωση ή συνανάγνωση, αυτό προέκυψε στην πορεία, αυθόρμητα, και επισημάνθηκε και ερμηνεύτηκε εκ των υστέρων.

• Πρότεινα ενδεικτικό ερωτηματολόγιο-σχέδιο συνέντευξης, στο οποίο θα απαντούσε (όχι υποχρεωτικά γραπτώς) μετά την ανάγνωση του βιβλίου.

• Πέρα από το ενδεικτικό ερωτηματολόγιο-σχέδιο συνέντευξης, άφησα να αναδυθούν και άλλοι – μη προγραμματισμένοι - «μονόλογοι» ή «διάλογοι».

• Στο τέλος, εμψύχωσα μια ομαδική δραστηριότητα, δηλαδή μία παρουσίαση των βιβλίων από τους μαθητές αναγνώστες-κριτικούς υπό τη μορφή (προσομοιωμένης, εννοείται!) τηλεοπτικής συνέντευξης (διάρκειας δύο διώρων).

Το ενδεικτικό σχέδιο συνέντευξης

• Γράψτε τον τίτλο και το συγγραφέα του βιβλίου:

• Λαμβάνοντας υπόψη ότι κανείς από τους συμμαθητές σας δεν γνωρίζει το περιεχόμενο του βιβλίου που διαβάσατε, δώστε σε πέντε σειρές μια μικρή περίληψή του.

• Σε ποια εποχή νομίζετε ότι είναι γραμμένο το βιβλίο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

• Σε ποια εποχή νομίζετε ότι εκτυλίσσεται η ιστορία του βιβλίου; Πάλι δικαιολογήστε την απάντησή σας.

• Θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, να είχε γραφτεί το βιβλίο αυτό σήμερα; Δικαιολογήστε την απάντησή σας;

• Η ιστορία του βιβλίου θα μπορούσε να συμβεί και σήμερα; Πάλι δικαιολογήστε την απάντηση σας.

• Σε ποιον τόπο εξελίσσεται η ιστορία του βιβλίου;

• Θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας,, η ιστορία του βιβλίου να εκτυλίσσεται στον δικό σας τόπο (π.χ. την πόλη ή το χωριό σας);

• Το φύλο του συγγραφέα (άντρας ή γυναίκα) φαίνεται στο θέμα και στον τρόπο γραφής της ιστορίας, κατά τη γνώμη σας;

• Ένας συγγραφέας αντίθετου φύλου θα έγραφε με τον ίδιο τρόπο την ιστορία και θα διάλεγε το ίδιο θέμα ιστορίας για να γράψει, κατά τη γνώμη σας; Δικαιολογήστε την απάντηση σας.

• Ποιος/-α ή ποιοι/-ες είναι οι βασικοί χαρακτήρες του βιβλίου;

• Ποιος από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας φάνηκε πιο συμπαθής;

• Ποιος από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας φάνηκε πιο ενδιαφέρων;

• Ποιος από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας φάνηκε πιο πειστικός/αληθινός;

• Περιγράψτε τον βασικό χαρακτήρα του βιβλίου. Στη συνέχεια, χαρακτηρίστε τον με τρεις μόνο λέξεις (ιδιότητες).

• Είτε είναι άντρας είτε γυναίκα, βρείτε τρία χαρακτηριστικά ή πράξεις του που να προβάλλουν την ανδρική ή τη γυναικεία ταυτότητά του, αντίστοιχα.

• Νιώσατε ποτέ ότι ταυτίζεστε (δηλ. βρίσκετε κοινά σημεία) με κάποια πλευρά/σημείο του βασικού χαρακτήρα; Αν ναι, σε ποιο σημείο;

• Ποια συναισθήματα σας προκάλεσε ο βασικός χαρακτήρας;

• Ποια ανθρώπινη σχέση νομίζετε ότι κυριαρχεί μέσα στην ιστορία του βιβλίου; Πώς θα τη χαρακτηρίζατε;

• Ποια συναισθήματα σας προκάλεσε η παραπάνω σχέση;

• Νιώσατε ποτέ ότι ταυτίζεστε με κάποια πλευρά/σημείο της ανθρώπινης αυτής σχέσης; Αν ναι, σε ποιο σημείο;

• Aν μπορούσαν να «ζωντανέψουν» οι χαρακτήρες του βιβλίου, σε ποιον θα θέλατε να μιλήσετε και τί θα του λέγατε, τί θα τον ρωτούσατε;

• Αν μπορούσατε να συνεχίσετε τη ζωή του βασικού χαρακτήρα του βιβλίου, τί συνέχεια θα της δίνατε; Πώς θα εξελίσσατε τον χαρακτήρα σε άλλες ηλικίες και φάσεις της ζωής του;

• Θα προτείνατε αυτό το βιβλίο σε κάποιο φίλο ή φίλη σας; Αν ναι, σε ποιους νομίζετε ότι θα άρεσε περισσότερο, στα αγόρια ή στα κορίτσια; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

• Γράψτε μια κριτική του βιβλίου (περίπου 100 λέξεων), παρουσιάζοντας τις καλές και τις κακές πλευρές του, σύμφωνα με το δικό σας γούστο και άποψη. Λάβετε υπόψη ότι θα μπορούσε να δημοσιευθεί στη σχολική εφημερίδα ή ιστοσελίδα.

Τι φέρνει στο κείμενο.

• Θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, να είχε γραφτεί το βιβλίο αυτό σήμερα; Δικαιολογήστε την απάντησή σας;

• Η ιστορία του βιβλίου θα μπορούσε να συμβεί και σήμερα; Πάλι δικαιολογήστε την απάντηση σας.

• Θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, η ιστορία του βιβλίου να εκτυλίσσεται στον δικό σας τόπο (π.χ. την πόλη ή το χωριό σας);

• Το φύλο του συγγραφέα (άντρας ή γυναίκα) φαίνεται στο θέμα και στον τρόπο γραφής της ιστορίας, κατά τη γνώμη σας;

Τι μπορεί να «βγάλει» από το κείμενο.

• Σε ποια εποχή νομίζετε ότι είναι γραμμένο το βιβλίο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

• Σε ποια εποχή νομίζετε ότι εκτυλίσσεται η ιστορία του βιβλίου; Πάλι δικαιολογήστε την απάντησή σας.

• Σε ποιον τόπο εξελίσσεται η ιστορία του βιβλίου;

• Ποιος/-α ή ποιοι/-ες είναι οι βασικοί χαρακτήρες του βιβλίου;

• Περιγράψτε τον βασικό χαρακτήρα του βιβλίου. Στη συνέχεια, χαρακτηρίστε τον με τρεις μόνο λέξεις (ιδιότητες).

Τι «κρατάει» από το κείμενο

• Ποιος από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας φάνηκε πιο συμπαθής;

• Ποιος από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας φάνηκε πιο ενδιαφέρων;

• Ποιος από τους χαρακτήρες του βιβλίου σας φάνηκε πιο πειστικός/αληθινός;

• Περιγράψτε τον βασικό χαρακτήρα του βιβλίου. Στη συνέχεια, χαρακτηρίστε τον με τρεις μόνο λέξεις (ιδιότητες).

• Είτε είναι άντρας είτε γυναίκα, βρείτε τρία χαρακτηριστικά ή πράξεις του που να προβάλλουν την ανδρική ή τη γυναικεία ταυτότητά του, αντίστοιχα.

• Ποια ανθρώπινη σχέση νομίζετε ότι κυριαρχεί μέσα στην ιστορία του βιβλίου; Πώς θα τη χαρακτηρίζατε;

Ένα πλαίσιο αλληλεπίδρασης

με το κείμενο, τον εαυτό τους, τους άλλους, τον κόσμο

Ένα πλαίσιο αλληλεπίδρασης

με το κείμενο, τον εαυτό τους, τους άλλους, τον κόσμο

Τι αλλάζει στο κείμενο

• Ένας συγγραφέας αντίθετου φύλου θα έγραφε με τον ίδιο τρόπο την ιστορία και θα διάλεγε το ίδιο θέμα ιστορίας για να γράψει, κατά τη γνώμη σας; Δικαιολογήστε την απάντηση σας.

• Αν μπορούσατε να συνεχίσετε τη ζωή του βασικού χαρακτήρα του βιβλίου, τί συνέχεια θα της δίνατε; Πώς θα εξελίσσατε τον χαρακτήρα σε άλλες ηλικίες και φάσεις της ζωής του;

Τι αλλάζει από τον εαυτό του/τον κόσμο του

• Ποια συναισθήματα σας προκάλεσε ο βασικός χαρακτήρας;

• Νιώσατε ποτέ ότι ταυτίζεστε (δηλ. βρίσκετε κοινά σημεία) με κάποια πλευρά/σημείο του βασικού χαρακτήρα; Αν ναι, σε ποιο σημείο;

• Ποια συναισθήματα σας προκάλεσε η παραπάνω σχέση;

• Νιώσατε ποτέ ότι ταυτίζεστε με κάποια πλευρά/σημείο της ανθρώπινης αυτής σχέσης; Αν ναι, σε ποιο σημείο;

• Aν μπορούσαν να «ζωντανέψουν» οι χαρακτήρες του βιβλίου, σε ποιον θα θέλατε να μιλήσετε και τί θα του λέγατε, τί θα τον ρωτούσατε;

Τι μεταφέρει/επικοινωνεί στους άλλους

• Λαμβάνοντας υπόψη ότι κανείς από τους συμμαθητές σας δεν γνωρίζει το περιεχόμενο του βιβλίου που διαβάσατε, δώστε σε πέντε σειρές μια μικρή περίληψή του.

• Θα προτείνατε αυτό το βιβλίο σε κάποιο φίλο ή φίλη σας; Αν ναι, σε ποιους νομίζετε ότι θα άρεσε περισσότερο, στα αγόρια ή στα κορίτσια; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

• Γράψτε μια κριτική του βιβλίου, παρουσιάζοντας τις καλές και τις κακές πλευρές του, σύμφωνα με το δικό σας γούστο και άποψη. Λάβετε υπόψη ότι θα μπορούσε να δημοσιευθεί στη σχολική εφημερίδα ή ιστοσελίδα.

Οι προβληματισμοί

• Είναι σκόπιμη η επιλογή βιβλίων ενηλίκων (συγγραφέων κάποιας

ηλικίας, με διαμορφωμένο πνευματικό κόσμο, εμπειρίες ζωής) αντί

για βιβλία της λεγόμενης νεανικής/εφηβικής λογοτεχνίας; Μήπως

πάμε να φορέσουμε στους μαθητές ένα «ρούχο» που δεν τους

κάνει;

• Πώς αντιμετωπίζουμε την πρόταση/πρωτοβουλία μαθητών να

διαβάσουν βιβλία από το σπίτι τους (συγγενικό-φιλικό περιβάλλον)

που ουσιαστικά συγκρούονται με τη διαμορφωμένη αντίληψη για τη

«λογοτεχνικότητα» που έχουμε εμείς ως φιλόλογοι;

• Πώς διαχειριζόμαστε τις κοινωνικές, πολιτισμικές και γλωσσικές

ανισότητες και διαφορές, που παρουσιάζονται τελικά και ως

αναγνωστικές ανισότητες, όταν καλούμε τους μαθητές να επιλέξουν

βιβλία με βάση τα προσωπικά τους κριτήρια;

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΩΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ

• Οι προσδοκίες

• Οι επιλογές & προτιμήσεις

• Οι πρωτοβουλίες

• Τα «επιτεύγματα» & οι χαρές

Οι προσδοκίες

• Μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού οι μαθητές (κυρίως μαθήτριες) που είχαν διαβάσει πάνω από ένα εξωσχολικό βιβλίο.

• Μισοί περίπου δεν είχαν διαβάσει κανένα εξωσχολικό βιβλίο.

• Οι μαθητές που είχαν διαβάσει εξωσχολικά βιβλία δήλωσαν τίτλους που δεν είχα καν ακουστά, εκτός, βέβαια, από 2-3 άτομα που είχαν διαβάσει τη σειρά του «Χάρι Πότερ».

• Γνωστά και κλασικά βιβλία της νεανικής λογοτεχνίας ή κόμικς δεν ακούστηκαν, με 2-3 εξαιρέσεις.

• Δήλωσαν επιθυμία όλοι να διαβάσουν ελληνική ή ξένη λογοτεχνία, μυθιστορήματα, νουβέλες ή διηγήματα.

Οι επιλογές & προτιμήσεις

Προσωπικές προτιμήσεις, σύμφωνα με δικά τους (δηλωμένα) κριτήρια και προσδοκίες: προτίμηση στο στοιχείο της περιπέτειας, του έρωτα, της οικογένειας, της

φιλίας, του ιστορικού πλαισίου, του χιούμορ, κτλ.

προτίμηση σε μυθιστόρημα/νουβέλα/διήγημα ανάλογα με την αναγνωστική εμπειρία/ετοιμότητα/ικανότητα/διαθέσιμο χρόνο/χώρο/διάθεση

προτίμηση σε συγκεκριμένο θέμα/πλοκή/ύφος ανάλογα με ιδιοσυγκρασία, συναισθηματική κατάσταση και τρέχουσα ψυχική διάθεση

Ιδιαίτερη προτίμηση στα σύγχρονα μυθιστορήματα και διηγήματα που αγγίζουν προβλήματα της εποχής μας.

Έκδηλο ενδιαφέρον για τα λεγόμενα μυθιστορήματα της εφηβείας ή της νεότητας, με θέματα που τους απασχολούν και οικείες καταστάσεις, σκέψεις και συναισθήματα.

Οι πρωτοβουλίες

Ορισμένα βιβλία «ταξίδεψαν» από μαθητή σε μαθητή μέσα από

αυθόρμητες πρωτοβουλίες, καθώς ο ένας μαθητής τα πρότεινε σε κάποιον που γνώριζε καλά σε φιλικό/διαπροσωπικό επίπεδο και, έτσι, πίστευε ότι θα τα απολάμβανε όσο και ο ίδιος.

Ένας μαθητής και μία μαθήτρια ανέλαβαν διαδοχικά το ρόλο του δημοσιογράφου-συντονιστή της υποτιθέμενης τηλεοπτικής εκπομπής λόγου/βιβλίου.

Έκαναν εισαγωγή, παρουσίασαν τους αναγνώστες-κριτικούς στους θεατές και τους προσκάλεσαν να μιλήσουν για τα λογοτεχνικά έργα που διάβασαν, απευθύνοντάς τους ερωτήσεις από το σχέδιο συνέντευξης που ήδη είχαν προετοιμάσει.

Τα βιβλία κυκλοφόρησαν ανάμεσα στους θεατές, οι οποίοι με τη σειρά τους κλήθηκαν να υποβάλουν πρόσθετες ερωτήσεις, εφόσον ήθελαν, στους αναγνώστες-κριτικούς. Έτσι, εμψυχώθηκε μία συζήτηση μεταξύ των αναγνωστών-κριτικών και των θεατών.

Η «εκπομπή λόγου» έκλεισε με διαπιστώσεις και παρατηρήσεις των συντονιστών, υπό μορφή σύνοψης. Εστιάστηκε στα αναδυόμενα βασικά θέματα, τα ανθρώπινα προβλήματα, τα «ανδρικά» και τα «γυναικεία» ζητήματα, τα βιβλία που ξεχώρισαν και άρεσαν περισσότερο, τα σημεία που – ενδεχομένως - πρόβαλαν περισσότερο οι ανδρικές και οι γυναικείες «φωνές» στη συντροφιά των αναγνωστών.

Φτιάξαμε ένα μικρό μπουφέ και ο αποχαιρετισμός συνοδεύτηκε με μιας μορφής «συνεστίαση»!

Τα «επιτεύγματα» και οι χαρές

• Ενίσχυση της αυτενέργειας & της αυτονομίας

• Ενίσχυση της αυτογνωσίας & αυτοεκτίμησης

• Δημιουργία ευχάριστου κλίματος στην τάξη

• Ανάπτυξη ατμόσφαιρας στοχασμού & κριτικής σκέψης

• Ανάπτυξη οριζόντιας επικοινωνίας & διαλόγου

• Ανάδειξη και αμοιβαία αναγνώριση «κοινών» σημείων

• Ανάδειξη και αμοιβαία αναγνώριση της διαφορετικότητας

• Ενθάρρυνση της αποκλίνουσας σκέψης

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ - ΦΑΣΕΙΣ

• Συζήτηση

• Επιλογή

• Ανάγνωση

• Επικοινωνία / ανταλλαγή

• Παρουσίαση σε μορφή

τηλεοπτικής εκπομπής λόγου

• Συζήτηση

• Σύνοψη – Παρατηρήσεις

• «Συνεστίαση»

ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΤΑ

• Το περιεχόμενο ως φορέας ιδεών, συναισθημάτων, καταστάσεων αποτέλεσε μεγαλύτερο κίνητρο και ερέθισμα για απόφαση και επιλογή ανάγνωσης, συνέχιση της ανάγνωσης, αλλά και προβληματισμού, έκφρασης και συζήτησης.

• Η μορφή, το ύφος, η γλώσσα, η αφηγηματική μαστοριά έπαιξε έναν μάλλον δευτερεύοντα ρόλο σε σχέση με το περιεχόμενο.

• Συγκεκριμένο σύγχρονο ξένο μυθιστόρημα της εφηβείας («Πίκρα» του Νικ Χόρνμπι) πέρασε από χέρι σε χέρι και διαβάστηκε «φανατικά» από μια παρέα αγοριών. Συγκεκριμένα, αφού διαβάστηκε από έναν μαθητή, ο συγκεκριμένος μαθητής το πρότεινε σε έναν άλλο συμμαθητή του, ο οποίος στη συνέχεια το πρότεινε σε άλλο συμμαθητή του και κάπως έτσι, αλυσιδωτά, το βιβλίο διαβάστηκε από 4 αγόρια, δημιουργώντας έναν στενό φιλικό αναγνωστικό κύκλο. Όπως είπαν, «ο ήρωάς του και οι καταστάσεις που βιώνει, το ότι έχει την ίδια περίπου ηλικία μ’ εμάς, είναι αγόρι και ταυτιζόμαστε μαζί του, έπαιξαν ρόλο». Αναφέρθηκαν και στην αφηγηματική ικανότητα του συγγραφέα, που τους κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, ένας μαθητής είπε: «Το διάβασα μέσα σε μια μέρα. Δεν μπορούσα να το αφήσω από τα χέρια μου.». Φαίνεται ότι ο παράγοντας «φύλο», ανάμεσα σε άλλους, διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στην αναγνωστική συμπεριφορά.

• Ζητήματα όπως τα οικονομικά προβλήματα, το διαζύγιο, οι διαφυλικές σχέσεις, οι σχέσεις γονέων-εφήβων, η σχέση σχολείου-εφήβων, οι νεανικές κουλτούρες (μουσική – Διαδίκτυο – σκέιτμπορντ) φαίνεται ότι πέρα από τις επιμέρους κοινωνικές και πολιτισμικές διαφορές, συγκροτούν μια ενδιαφέρουσα κοινή λογοτεχνική «δεξαμενή».

ΟΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕΤΑ

Ορισμένοι μαθητές έμειναν στη θέση του ακροατή-συζητητή:

• μαθητές με δυσκολίες στη γραπτή και προφορική έκφραση (π.χ. αλλοδαποί μαθητές με γλωσσικό έλλειμμα)

• μαθητές με πολύ μικρή αναγνωστική εμπειρία

• μαθητές με γενικότερο πολιτισμικό έλλειμμα

• μαθητές με διάσπαση προσοχής ή ιδιαίτερα «ανήσυχη» ιδιοσυγκρασία, που τους εμπόδιζε να απομονωθούν, να συγκεντρωθούν και να διαβάσουν για ώρα.

• μαθητές που ξεκίνησαν ένα ή δύο βιβλία αλλά δεν τα ολοκλήρωσαν, γιατί δεν τους κέντριζαν αρκετά το ενδιαφέρον. Μια μαθήτρια δήλωσε: «Διάλεξα την Eroica του Κοσμά Πολίτη, γιατί μου είπατε ότι αφορά μια παρέα εφήβων και ο συγγραφέας είναι ένας μάστορας της αφήγησης. Όταν άρχισα να τη διαβάζω, βαρέθηκα αφόρητα. Την εγκατέλειψα. Θυμήθηκα ότι μου είπατε ότι έχει γυριστεί και ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη. Έψαξα στο YouTube και τη βρήκα. Την παρακολούθησα και μου άρεσε πολύ – ήταν βέβαια παλιά, αλλά βλεπόταν ευχάριστα. Το βιβλίο όμως δεν μπόρεσα να το συνεχίσω. Δεν έβρισκα κανένα ενδιαφέρον.»

Ορισμένοι μαθητές δεν παρέδωσαν τη γραπτή συνέντευξη, ενώ συμμετείχαν ως

ομιλητές στην εκπομπή λόγου. Ενδεχομένως, αυτό συνδέεται με:

• δυσφορία που τους προκαλεί η ενασχόληση με τον γραπτό λόγο (αφού απαιτεί αυξημένη προσοχή, συγκέντρωση, μεθοδικότητα, επιμέλεια)

• έλλειψη άσκησης και εμπειρίας στο γραπτό λόγο

• συγκεκριμένες δυσκολίες στη γραπτή και προφορική έκφραση (π.χ. αλλοδαποί μαθητές με γλωσσικό έλλειμμα)

• αδιαφορία και απουσία έλξης γι’ αυτό το είδος της έκφρασης.

ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

• Εβδομάδα βιβλίου στο σχολείο > έκθεση – παζάρι – εκθέσεις εικαστικών (εικόνων, φωτογραφιών, σκίτσων, αφισών που σχετίζονται με βιβλία) – ομιλίες – συζητήσεις – αναγνώσεις – προβολή ταινιών που μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο.

• Στήλη βιβλιοπαρουσίασης και λογοτεχνικής κριτικής στην ιστοσελίδα του σχολείου

• Παιχνίδι: Ταιριάξτε βιβλία με αναγνώστες και αναγνώστες με βιβλία. Κάθε μαθητής παίρνει μια λίστα με συμμαθητές του και μια λίστα με βιβλία. Πρέπει να αναζητήσει ατομικές πληροφορίες για τον κάθε συμμαθητή του και πληροφορίες για το περιεχόμενο των βιβλίων, ώστε να προτείνει σε συγκεκριμένους ανθρώπους συγκεκριμένα βιβλία.

• Βιβλίο-άλμπουμ φωτογραφιών (Ο καθένας φωτογραφίζεται με το αγαπημένο του βιβλίο και γράφει γιατί είναι το αγαπημένο του)

• Βιβλία με ασυνήθιστες μορφές (Οι μαθητές κατασκευάζουν/τροποποιούν το αγαπημένο τους βιβλίο για διαφορετικές χρήσεις και με διαφορετικές μορφές)

• Παιχνίδι: Μυστηριώδης αναγνώστης (Μια μέρα τη βδομάδα περνάει απροειδοποίητα ένας μαθητής ή καθηγητής ή γονιός και διαβάζει ένα απόσπασμα από κάποιο βιβλίο. Οι μαθητές προσπαθούν να προβλέψουν κάθε βδομάδα το άτομο και το βιβλίο/συγγραφέα που θα διαβάσει.)

• Επίσκεψη συγγραφέων (Αφού οι μαθητές έχουν διαβάσει σε ομάδες διαφορετικά βιβλία τους και έχουν έτοιμες παρατηρήσεις, ερωτήσεις και προβληματισμούς.)

• Παιχνίδι: Οι σκισμένες σελίδες (Οι μαθητές σε μικρές ομάδες διαβάζουν το ίδιο βιβλίο, με σκισμένες διαφορετικές σελίδες. Προσπαθούν να γράψουν ομαδικά ένα κομμάτι για να αποκαταστήσουν τη ροή του κειμένου. Στο τέλος, όλοι διαβάζουν αυτά που έγραψαν και ανταλλάσσουν τις «χαμένες» σελίδες που έχουν. Αναδεικνύεται η πιο «κοντινή» και η πιο «μακρινή» προσέγγιση σε σχέση με το γνήσιο κείμενο.)

• Λογοτεχνία από μαθητές για μαθητές: Αφού διαβάσουν όλοι το ίδιο βιβλίο, κάποιοι (με αγάπη για τη δημιουργική γραφή) γράφουν ομαδικά ή ατομικά κάτι που εμπνεύστηκαν με αφορμή το βιβλίο. Όσο το γράφουν, οι υπόλοιποι λειτουργούν ως εμψυχωτές, κριτικοί αναγνώστες και επιμελητές, και τους ανατροφοδοτούν. Στο τέλος, κάποιοι (με αγάπη για την ανάγνωση) διαβάζουν σε όλους την τελική μορφή των γραπτών, ώστε να γίνει συζήτηση και σχολιασμός. Τα τελικά γραπτά τα εκδίδουν κάποιοι (με αγάπη για την ψηφιακή επεξεργασία) και τα προωθούν κάποιοι άλλοι με αγάπη για την… επικοινωνία.

ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ:

Και στο Διαδίκτυο…

• Βιβλιοφιλικά ιστολόγια: Ο καθηγητής ή/και οι μαθητές δημοσιεύουν παρουσιάσεις και κριτικές βιβλίων, ενώ όλοι μπορούν να δημοσιεύσουν σχόλια.

• Λογοτεχνικά ιστολόγια: Οι μαθητές δημοσιεύουν δικά τους γραπτά προκειμένου να τα γνωστοποιήσουν και να δεχτούν σχόλια από τους συμμαθητές τους, τον καθηγητή τους και άλλους.

• Φιλαναγνωστικά εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης: Όλοι αναρτούν καταλόγους με τα βιβλία που έχουν διαβάσει ή διαβάζουν ή θέλουν να διαβάσουν, αναζητούν προτάσεις ανάγνωσης, προτείνουν, συζητούν με άλλους αναγνώστες, δημιουργούν ομάδες ανάγνωσης κτλ.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Τέρι Ήγκλετον (1989) Εισαγωγή στη Θεωρία της Λογοτεχνίας. Εκδόσεις Οδυσσέας: Αθήνα.

• Τζον Σπινκ (1990) Τα παιδιά ως αναγνώστες. Εκδόσεις Καστανιώτη: Αθήνα.

• Howard Gardner (1993) The Unschooled Mind: How Children Think and How Schools Should Teach. Fontana Press: London.

• Bernard Poulet (2009) Το Τέλος των Εφημερίδων και το Μέλλον της Ενημέρωσης. Εκδόσεις Πόλις: Αθήνα.

• Μάθηση: Άνοιξε κανένα βιβλίο! BHmagazino 26 Mαϊου 2013.

• EUROSTAT (2011) Cultural statistics, 2011 edition. European Commission.

• ΕΚΕΒΙ (2011) Γ’ Πανελλήνια έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς & πολιτιστικών πρακτικών, Δεκέμβριος 2010, METRONANALYSIS.

• Σοφία Καραγιάννη (2011) Η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας στο δημοτικό σχολείο: δραστηριότητες που ενισχύουν την ελεύθερη ανάγνωση στη σχολική τάξη. 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ ΠΤΔΕ, Αθήνα, 27-30 Μαϊου 2010. Πρακτικά Συνεδρίου, Τόμος Γ’, Αθήνα 2011.