ΤΕΙ Πάτρας- Παράρτημα ΠύργουΤμήμα Πληροφορικής και ΜΜΕ

ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Δρ. Λήδα Τσενέ

Τι είναι επικοινωνία;

Είναι δύσκολο να περιγράψουμε την επικοινωνία χρησιμοποιώντας έναν και μόνο ορισμό.

Η επικοινωνία είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο που “δανείζεται” στοιχεία από πολλές επιστήμες (γλωσσολογία, ανθρωπολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία κλπ).

Τι είναι επικοινωνία;

Λαμβάνουμε ως δεδομένο ότι όλα τα είδη επικοινωνίας περιλαμβάνουν σημεία και κώδικες. Τα σημεία είναι αντικείμενα ή πράξεις που αναπαριστούν κάτι (Pierce, Harris). Οι κώδικες είναι συστήματα τα οποία καθορίζουν τους συσχετισμούς των σημείων.

Λαμβάνουμε ως δεδομένο ότι αυτά τα σημεία και οι κώδικες μεταδίδονται ή είναι διαθέσιμοι σε άλλους. Η μετάδοση και η λήψη τους, άρα η επικοινωνία, είναι η πρακτική των κοινωνικών σχέσεων.

Λαμβάνουμε ως δεδομένο ότι η επικοινωνία είναι κεντρική στη ζωή μας και στην κουλτούρα μας. Η μελέτη της επικοινωνίας απαιτεί τη μελέτη της κουλτούρας μέσα στην οποία παράγεται.

Τι είναι η επικοινωνία;

“Επικοινωνία είναι η κοινωνική διάδραση μέσω μηνυμάτων”

John Fiske

“Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή πληροφοριών και η μετάδοση μηνυμάτων”

Katz & Khan

Είδη Επικοινωνίας:

Λεκτική Οπτική Εσωτερική Διαπροσωπική Μαζική

Τι είναι η επικοινωνία;

Κοινωνικοί μελετητές και φιλόσοφοι όπως ο Πλάτωνας ή ο Αριστοτέλης προσέγγισαν τη διαδικασία της επικοινωνίας υπό το πρίσμα της ρητορικής.

Από την πολύ αρχή, η επικοινωνία ορίστηκε σαν τη διαδικασία όπου ο πομπός (ρήτορας) κατασκεύαζε μηνύματα τα οποία μεταδίδονταν στο δέκτη με στόχο ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα.

Θεωρία της Επικοινωνίας

Στα χρόνια πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η επικοινωνία και ειδικότερα η μαζική επικοινωνία δεν είχε μελετηθεί ιδιαίτερα ως επιστημονικό αντικείμενο.

Ερευνητές από διαφορετικά επιστημονικά πεδία άρχισαν να μελετούν την επίδραση της επικοινωνίας στην κοινωνία.

Δεκαετίες αργότερα, η επικοινωνία άρχισε να ερευνάται ως αυτόνομο αντικείμενο αρχικά στα Πανεπιστήμια της Β. Αμερικής.

Θεωρία της Επικοινωνίας

Δύο ήταν οι βασικές “σχολές” που προσέγγισαν επιστημονικά την επικοινωνία:

Διαδικαστική-γραμμική (the process school) Σημειωτική (semiotics school)

Η πρώτη προσεγγίζει την επικοινωνία ως μεταβίβαση μηνυμάτων, ενώ η δεύτερη ως παραγωγή και ανταλλαγή νοημάτων.

Θεωρία της Επικοινωνίας: the process school

Εξετάζει: πώς οι πομποί και οι δέκτες κωδικοποιούν και

αποκωδικοποιούν πώς οι πομποί χρησιμοποιούν τα κανάλια και τα

μέσα επικοινωνίας αν η επικοινωνία είναι αποτελεσματική και

έγκυρη

Προσλαμβάνει την επικοινωνία σαν μια διαδικασία κατά την οποία ένα πρόσωπο επηρεάζει τη συμπεριφορά ή τη σκέψη ενός άλλου.

Θεωρία της Επικοινωνίας: the semiotics school

Εξετάζει: πώς τα μηνύματα διαδρούν με τους ανθρώπους

προκειμένου να παραχθεί νόημα πώς τα μηνύματα διαδρούν μέσα σε ένα

συγκεκριμένο πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον

έννοιες σημασιοδότησης

Για αυτή τη σχολή η μελέτη της επικοινωνίας είναι η μελέτη των κειμένων και του κοινωνικοπολιτιστικού πλαισίου.

the Process vs the Semiotics school

Process School Ακουμπά στις

κοινωνικές επιστήμες (ψυχολογία και κοινωνιολογία)

Μιλά για πράξεις επικοινωνίας

Κοινωνική διάδραση= η η διαδικασία επίδρασης του ενός στον άλλο

Semiotics School Ακουμπά κυρίως στη

γλωσσολογία Μιλά για έργα

επικοινωνίας Κοινωνική διάδραση=

η διάδραση ξεχωριστών ατόμων που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα ή κοινωνία

the Process vs the Semiotics school

Process School Μήνυμα είναι ότι

παράγεται κατά τη διαδικασία της επικοινωνίας.

Η πρόθεση/ το κίνητρο του πομπού έχει βαρύνοντα ρόλο.

Το μήνυμα είναι αυτό που δημιουργεί ο πομπός.

Semiotics School Το μήνυμα είναι μια

κατασκευή από σήματα τα οποία σε διάδραση με τον δέκτη δημιουργούν νόημα.

Ο πομπός έχει μικρότερο ρόλο σε σχέση με το κείμενο και πώς αυτό “διαβάζεται”.

Η αποκωδικοποίησή του επηεράζεται από το ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο και υπόβαθρο.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το αριστοτέλειο μοντέλο

Μοντέλα Επικοινωνίας: το αριστοτέλειο μοντέλοΟ Αριστοτέλης, στο μοντέλο που πρότεινε πριν 2000

χρόνια περίπου, ενσωματώνει πέντε βασικά στοιχεία της επικοινωνίας:

Ομιλητής Ομιλία ή μήνυμα Κοινό Επίδραση/αποτέλεσμα Περίσταση/αιτία/στόχος

Σε αυτό το μοντέλο, ο Αριστοτέλης προτείνει στον ομιλητή να κατασκευάσει ένα λόγο για διαφορετικά αροατήρια, για διαφορετικές περιστάσεις και με διαφορετική επίδραση.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Lasswell (1948)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Lasswell (1948)

Ποιος Τι (μήνυμα) Κανάλι/Μέσο Κοινό Ακροατήριο Αποτέλεσμα

Ο Lasswell δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο αποτέλεσμα (στην επίδραση που θα έχει το μήνυμα στον δέκτη) απ' ότι στο ίδιο το μήνυμα.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Shannon & Weaver

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Shannon & Weaver (1949)

Το μοντέλο των Shannon and Weaver είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα γραμμικής εφαρμογής της επικοινωνίας, ως μεταφοράς μηνυμάτων. Αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στα εργαστήρια της Bell Telephone και κύριος στόχος τους ήταν να βρουν ποια κανάλια επικοινωνίας μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πιο αποτελεσματικά.

.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Shannon & Weaver (1949)

Στο μοντέλο αυτό η πηγή είναι αυτός που αποφασίζει ποιο μήνυμα θα σταλεί. Το επιλεγμένο μήνυμα μετατρέπεται από έναν μετασχηματιστή σε σήμα το οποίο στη συνέχεια αποστέλλεται μέσω του καναλιού στον αποδέκτη.

Για παράδειγμα, σε μια συνομιλία το στόμα είναι ο μετασχηματιστής, το σήμα είναι τα ηχητικά κύματα που περνούν μέσα από το κανάλι του αέρα και το αυτί είναι ο αποδέκτης.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Shannon & Weaver (1949)

Οι Shannon και Weaver εντόπισαν τρία επίπεδα προβλημάτων στη μελέτη της επικοινωνίας:

Επίπεδο A: Με πόση ακρίβεια μπορούν να μετασχηματιστούν τα σύβολα της επικοινωνίας; (τεχνικά προβλήματα)

Επίπεδο B: Πόσο έγκυρα τα μετασχηματισμένα σήματα μεταφέρουν το επιθυμητό νόημα; (προβλήματα σημασιολογίας)

Επίπεδο Γ: Πόσο αποτελεσματικά επηρεάζει τους δέκτες το εκλαμβανόμενο μήνυμα; (προβλήματα αποτελεσματικότητας)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Shannon & Weaver (1949)

Η έννοια του θορύβου: Οτιδήποτε προστίθεται στο σήμα μεταξύ του

μετασχηματισμού και της λήψης του μηνύματος και δεν προέρχεται από την πηγή.

Η έννοια της πληροφορίας: Κάθε τι που μειώνει την αβεβαιότητα

Η έννοια του καναλιού: Τα φυσικά μέσα τα οποία μετασχηματίζουν τα

σήματα/σημεία

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Shannon & Weaver (1949)

Η έννοια του Μέσου: Τα τεχνικά ή φυσικά μέσα μετατροπής των μηνυμάτων

σε σήματα που μπορούν να μεταδοθούν. Οτιδήποτε παράγει, διακινεί και επεξεργάζεται σήματα.

Η έννοια του κώδικα: Κώδικας είναι ένα σύστημα νοημάτων κοινών για τα

μέλη ενός κοινωνικού και πολιτιστικού συνόλου. Αποτελείται από σήματα, κανόνες και συμβάσεις που ορίζουν πώς αυτά τα σήματα χρησιμοποιούνται και συνδυάζονται.

Η έννοια της ανάδρασης (feedback): Η μεταφορά της αντίδρασης του δέκτη πίσω στον

πομπό.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Newcomb (1953)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Newcomb (1953)

Η κύρια καινοτομία αυτού του μοντέλου είναι η προσέγγιση του ρόλου της επικοινωνίας στις κοινωνικές σχέσεις. Δίνει έμφαση, όχι τόσο στο μήνυμα (το οποίο δεν εμφανίζεται σαν ξεχωριστό στοιχείο στο διάγραμμά του), αλλά κυρίως στον κοινωνικό στόχο της επικοινωνίας που είναι η διατήρηση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Charles E. Osgold (1954)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Charles E. Osgold (1954)

Η επικοινωνία είναι μια δυναμική διαδικασία υγιούς διαδραστικής σχέσης μεταξύ πομπού και δέκτη.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Wilbur Schramm (1954)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Wilbur Schramm (1954)

Μοιάζει αρκετά με το μοντέλο του Osgold. Και εδώ, η επικοινωνία είναι διάδραση και πομπός και δέκτης δρουν παράλληλα σαν αποκωδικοποιητές, ερμηνευτές, μετασχηματιστές και αποδέκτες σημάτων.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Gerbner (1956)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Gerbner (1956)

Αν και είναι πολύ κοντά σε αυτό των Shannon & Weaver είναι πιο σύνθετο, καθώς μας επιτρέπει να μελετήσουμε τη φύση και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην αντίληψη και την παραγωγή ενός μηνύματος μέσω των ΜΜΕ.

Συσχετίζει το μήνυμα με την πραγματικότητα και εισάγει δύο προσεγγίσεις για την επικοινωνιακή διαδικασία:

Αντιληπτική (perceptual or receptive) Επικοινωνιακή ή προσέγγιση των μέσων και του

ελέγχου (communicating or means and control)

Πρόσβαση και διαθεσιμότητα (access and availability)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Westley & MacLean (1957)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο των Westley & MacLean (1957)

Εφαρμογή κυρίως στη μαζική επικοινωνία. Εισήγαγαν το στοιχείο του editorial-communicating, δηλαδή της διαδικασίας απόφασης για το τι και πώς θα επικοινωνηθεί.

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Jakobson (1960)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Jakobson (1960)H αφετηρία του Jakobson είναι ένα επικοινωνιακό μοντέλο στο οποίο συμμετέχουν έξι βασικοί παράγοντες:

o αποστολέας ή πομπόςο παραλήπτης ή δέκτης το μήνυμα ο επικοινωνιακός κώδικας το πλαίσιο αναφοράς το κανάλι

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του Jakobson (1960)

Kαθένας από τους παράγοντες αυτούς ορίζει μια επικοινωνιακή λειτουργία. Eιδικότερα, κάθε παράγοντας της γλωσσικής επικοινωνίας ορίζει μία λειτουργία της γλώσσας. Aνάλογα λοιπόν με τον παράγοντα στον οποίο εστιάζει η επικοινωνία, διακρίνονται έξι βασικές γλωσσικές λειτουργίες:

η αναφορική εστιάζει στο πλαίσιο αναφοράς

η συγκινησιακή εστιάζει στον πομπό

η βουλητική εστιάζει στον δέκτη

η φατική εστιάζει στο κανάλι

η μεταγλωσσική εστιάζει στον κώδικα

η ποιητική εστιάζει στο μήνυμα

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του David Berlo (1960)

Μοντέλα Επικοινωνίας: το μοντέλο του David Berlo (1960)

To 1960, o David Berlo επέκτεινε το γραμμικό μοντέλο των Shannon και Weaver’s (1949) και πρότεινε το “SMCR” Μοντέλο Επικοινωνίας (Sender-Message-Channel-Receiver) το οποίο διαχωρίζει τη διαδικασία της επικοινωνίας σε ξεκάθαρα μέρη και προσθέτει επιπλέον παράγοντες που επηρεάζουν το επικοινωνιακό αποτέλεσμα.