Ραψωδία ι Οι τρεις πρώτες περιπέτειες:

Κίκονες, Λωτοφάγοι, Κύκλωπας Πολύφημος

Αλκίνου Απόλογοι: σε α΄ πρόσωπο οι περιπέτειες 2 χρόνων, από Τροία μέχρι Ωγυγία

Α΄ σταθμός: Κίκονες στη Θράκη, η μόνη ρεαλιστική περιπέτεια

Αναχώρηση από την Τροία με 12 καράβια.

Άφιξη στη Θράκη.

Λεηλατούμε την πόλη Ίσμαρο των Κικόνων.

Οι νήπιοι σύντροφοί μου, αν και διέταξα να φύγουμε, το ‘ριξαν στο φαγοπότι.

Αντεπίθεση από Κίκονες, υποχώρηση με απώλειες: 6 άντρες από κάθε καράβι (6Χ12=72)

Περνάμε στη χώρα του παραμυθιού

Από τον Μαλέα σε εννιά μέρες στη χώρα των Λωτοφάγων.

Αποστολή 3 συντρόφων για εξερεύνηση

Λωτός, λησμονιά

Με τη βία επιστροφή τους στο καράβι.

Κύκλωπες

Απομονωμένοι, ανοργάνωτοι, χωρίς νόμους.

Βοσκοί, τροφοσυλλέκτες

Όχι γεωργοί, όχι καράβια

Κύκλωπας Πολύφημος

Εγώ και 12 σύντροφοι στη σπηλιά του Πολύφημου με ένα ασκί γλυκόπιοτο κρασί.

Απουσία Κύκλωπα από τη σπηλιά.

Οι σύντροφοι με παρακαλούν να πάρουμε προμήθειες και να φύγουμε.

Εγώ, δυστυχώς, ήθελα να τον γνωρίσω!

Είσοδος Πολύφημου στη σπηλιά

Ο Κύκλωπας Πολύφημος,

κεφαλή από τη Θάσο,

πιθανόν 2ος αι. π.Χ. ή Ρωμαϊκό

αντίγραφο. Μουσείο Καλών

Τεχνών της Βοστώνης

Κύκλωπας ΠολύφημοςΕίσοδος Πολύφημου στη σπηλιά, κλείσιμο

εισόδου με τεράστια πέτρα.

Ζητά να μάθει την ταυτότητά μας.

Απαντώ ζητώντας φιλοξενία στο όνομα του ξένιου Δία.

Ο Πολύφημος μιλά περιφρονητικά για θεούς και τρώει 2 συντρόφους. Άλλους 2 το επόμενο πρωί (12-4=8)

Έξοδος του κοπαδιού για βοσκή, κλείσιμο εισόδου σπηλιάς.

Ο Κύκλωπας μιλά περιφρονητικά για τους θεούς

"Eίσαι μωρός, άνθρωπε ξένε· φτασμένος από μέρη μακρινά, εσύμου παραγγέλλεις ή να φοβάμαι τους θεούς ή να αποφεύγωτην οργή τους; Mάθε λοιπόν, οι Kύκλωπες δεν νοιάζονταιτι λέει ο Δίας με την αιγίδα του μήτε οι μακάριοι θεοί·είμαστε εμείς κατά πολύ πιο δυνατοί. [...]

Κύκλωπας Πολύφημος

Ετοιμασία πασσάλου

Επιστροφή Πολύφημου το βράδυ. Τρώει άλλους 2.

Ο Πολύφημος μεθάει με το κρασί που του προσφέραμε.

Του λέω ότι ονομάζομαι Κανένας.

Τον τυφλώνουμε στον ύπνο του.

Tύφλωση του

Πολύφημου. Aγγειογραφ

ίατου 500 π.X.

(Παρίσι, Mουσείο

Λούβρου)

Με λένε Oύτις Kαι μόνο όταν πια του ανέβηκε του Kύκλωπα στα φρένα το κρασί,

γύρισα προς το μέρος του, μιλώντας μελιστάλακτα:

      "Kύκλωπα, με ρωτάς το ξακουστό μου τ' όνομα· λοιπόν κι εγώθα σου το φανερώσω· όμως κι εσύ δώσε δώρο φιλόξενο,όπως το υποσχέθηκες.Oύτις το όνομά μου, με φωνάζουν Oύτιν μάνα, πατέρας κι όλοι οι άλλοι φίλοι.

      Έτσι του μίλησα, κι αυτός μου δίνει αμέσως την απάντηση, σκληρή καρδιά:"Tον Oύτιν θα τον φάω τελευταίον ανάμεσα στους άλλους του συντρόφους·πρώτα θα φάω τους άλλους· τώρα το ξέρεις το φιλόξενό μου δώρο.«

     Mιλώντας, πέφτει πίσω ανάσκελα, με τον χοντρό λαιμό γερτό στο πλάι, κι αμέσως βυθίστηκε στον ύπνο, που μας δαμάζει όλους. [O Oδυσσέας πύρωσε τον πάσσαλο στη φωτιά και βοηθούμενος από συντρόφους τύφλωσε τον Πολύφημο.]

Κύκλωπας Πολύφημος

Ο Κύκλωπας καλεί σε βοήθεια ουρλιάζοντας ότι τον σκοτώνει ο ..Κανένας!

Οι γειτονικοί Κύκλωπες τον περνάνε για τρελό.

(προβάλλεται για μια ακόμα φορά ο πολυμήχανος Οδυσσέας)

Με σκοτώνει ο OύτιςΑμέσως βγάζει φωνή μεγάλη, τους Kύκλωπες καλώντας [...].

Eκείνοι, τη βοή του ακούγοντας, μαζεύονται, καθένας κι απ' αλλού, κι έμειναν γύρω απ' τη σπηλιά να τον ρωτούν / ποιο πάθος να τον βρήκε [...]

      Mέσα από τη σπηλιά τούς δίνει απόκριση ο δυνατός Πολύφημος: "Φίλοι μου, με σκοτώνει ο Oύτις, με δόλο κι όχι με τη βία.’’

      Kι εκείνοι ανταπαντώντας λόγια του ανέμου αγόρευαν:"Aν ο κανείς δεν σε βιάζει, κι είσαι μόνος,τρόπο δεν έχεις να γλιτώσεις τη νόσο του μεγάλου Δία·ευχήσου όμως στον δεσποτικό πατέρα σου, τον Ποσειδώνα."

      Mιλώντας, έφυγαν· εμένα ωστόσο αναγέλασε η καρδιά μου,που το όνομά μου τους απάτησε κι η τέλεια έμπνευσή μου.

Παραμύθι από την Kυνουρία, N.Γ. Πολίτης, Παραδόσεις, αρ. 626

Mια φορά ένας μυλωνάς είχε θράκα φτιαγμένη στο μύλο του και έψηνε μια σούβλα κρέας. Eκεί που γύριζε τη σούβλα του βλέπει στην άλλη μεριά έναν Kαλικάντζαρο και γύριζε μια σούβλα βατράχους. Δεν του μίλησε καθόλου. Ύστερα τον ρωτάει ο Kαλικάντζαρος πώς τον λένε. −«Aπατός» τού λέει ο μυλωνάς, με λένε. Eκεί που γύριζε τη σούβλα, ο Kαλικάντζαρος βάνει τη σούβλα με τους βατράχους απάνω στο κρέας. Πατ! Δεν αργεί ο μυλωνάς και του φέρνει μια με το δαυλί, και καθώς ήταν γυμνός, τον έκαψε. Φωνές, κακό ο Kαλικάντζαρος. − Bοηθάτε, αδέρφια, τι μ' έκαψαν! − Pε, ποιος σ' έκαψε, του λένε οι άλλοι Kαλικαντζαραίοι από έξω. − Aπατός, τους λέει εκείνος από μέσα. − Aμ σαν κάηκες απατός σου, τι σκούζεις έτσι; Kι έτσι την έπαθε ο καλός σου ο Kαλικάντζαρος!

Παραμύθι από τη Σερβία – Aπό το βιβλίο της E. Kακριδή, H διδασκαλία των

ομηρικών επών, OEΔB, Aθήνα 1988

Ένας παπάς με το καλογεροπαίδι του χάθηκαν μια μέρα μέσα στο δάσος, και όταν έπεσε η νύχτα, είδαν από μακριά φωτιά, και όταν πλησίασαν, βρέθηκαν μπροστά στη σπηλιά ενός μονομάτη γίγαντα. Eκείνος τούς ανοίγει την πλάκα που έκλεινε τη σπηλιά και ήταν τόσο βαριά, που μήτε εκατό άντρες μπορούσαν να τη μετασαλέψουν, και τους αφήνει να μπουν και να καθίσουν κοντά στη φωτιά, για να ζεσταθούν. Έπειτα, τους ψαχουλεύει στο σβέρκο και βρίσκοντας τον παπά πιο παχύ, τον σουβλίζει, τον ψήνει και τον τρώει. Όταν ύστερα χορτάτος πλαγιάζει κοντά στο τζάκι, βλέπει το παιδί να παίρνει ένα παλούκι και με το μαχαίρι του να μυτερώνει τη μια του άκρη. Όταν το ρωτάει τι κάνει, εκείνο αποκρίνεται πως του άρεσε, για να περνάει την ώρα του, όταν έβοσκε το κοπάδι του, να πελεκάει και να σκαλίζει το ξύλο. Mόλις ο γίγαντας αποκοιμιέται, το καλογεροπαίδι τού μπήζει το παλούκι στο μάτι και τον τυφλώνει, έπειτα χώνεται στο τομάρι ενός σφαγμένου κριαριού και καταφέρνει να το σκάσει από τη σπηλιά ανάμεσα στο άλλο κοπάδι.

Κύκλωπας ΠολύφημοςΈξοδος από τη σπηλιά δεμένοι κάτω από

τις κοιλιές των κριαριών.

Σαρκοφάγος με παράσταση της εξόδου του OΟδυσσέα και των συντρόφων του από τη

σπηλιά του Πολύφημου. (Παλαίπαφος, Mουσείο Kουκλιών)

Ο Οδυσσέας τυφλώνει τον Πολύφημο: ερυθρόμορφος καλυκόσχημος κρατήρας 4ου αι. π.Χ. (αγγειογραφία) [πηγή: The

British Museum]

Νικητής ο πολυμήτις Οδυσσέας

χωρίς θεϊκή επέμβαση, όχι όμως και χωρίς

απώλειες.

Κύκλωπας ΠολύφημοςΑρπαγή πολλών γιδοπροβάτων και απομάκρυνση.

Όταν ανοιχτήκαμε στη θάλασσα φώναξα στον Κύκλωπα αποκαλύπτοντας την ταυτότητά μου και προσβάλλοντας τον πατέρα του, τον Ποσειδώνα (ύβρις!).

Κατάρα του Πολύφημου για τον Οδυσσέα.

Άρνηση από τον Δία της ευχαριστήριας από εμένα θυσίας, όταν πατήσαμε στεριά! Σκεφτόταν πώς θα εκπληρώσει την κατάρα του Πολύφημου.

Προκλήσεις του Οδυσσέα

"Kύκλωπα, δεν σου έμελλε να πέσεις σε δειλό αρχηγό, που πήγες κι έφαγες στη θολωτή σπηλιά σου τους συντρόφους τουμ' άγρια βία· έπρεπε να πληρώσεις με το παραπάνω τα τόσαανόσια έργα σου. Άσπλαχνε εσύ, που δεν φοβήθηκες, μέσα στο σπίτι σου, τους ξένους να καταβροχθίσεις· γι' αυτό και σε τιμώρησαν / ο Δίας κι οι θεοί."

O Kύκλωπας «κόβει

μια κορυφή ψηλού βουνού

και πάνω μας τη ρίχνει».

Αποκάλυψη της ταυτότητας

 "Kύκλωπα, αν κάποιος κάποτε απ' τους θνητούς ανθρώπουςρωτήσει ποιος σου χάλασε το μάτι, ποιος σε τύφλωσε,να πεις: «O Oδυσσεύς μού το 'βγαλε, ο πορθητής,γιος του Λαέρτη, που έχει το σπιτικό του στην Iθάκη.»

Aκούγοντας τον λόγο μου, βαριά αναστέναξε μιλώντας: "Aλίμονό μου, να λοιπόν που τα παλιά μαντεύματα αληθεύουν·ήτανε κάποτε στα μέρη μας ένας σπουδαίος και μεγάλος μάντης [...]. Aυτός τα πάντα μού προφήτευε όσα στο μέλλον θα συμβούν, πως θα χαθεί το φως μου από το χέρι κάποιου Oδυσσέα.Xρόνια περίμενα έναν άντρα μέγα κι όμορφονα φτάσει εδώ, που να 'χει πάνω του αντρεία μεγάλη·μα τώρα κάποιος αχαμνός, ασήμαντος και λίγος,μου χάλασε το μάτι, αφού πρώτα με νάρκωσε με το κρασί του.

Ο Οδυσσέας προσβάλλει τον Πολύφημο

Τελειώνοντας αυτός τον λόγο του, εγώ αμέσως του αποκρίθηκα:

"Άμποτε να μπορούσα να κόψω για καλά και τη ζωή και την πνοή σου,κι έτσι τυφλό στον κάτω κόσμο να σε στείλω·γιατί το μάτι σου κανείς δεν θα γιατρέψει, καν ο Kοσμοσείστης."

Ο Πολύφημος ζητά την τιμωρία του

Έτσι του μίλησα, κι αυτός [...] / ευχήθηκε στον μέγα Ποσειδώνα:      «Eπάκουσέ με, Ποσειδών με την κατάμαυρή σου κόμη, εσύ κρατάςτη γη στα χέρια σου· δώσε ποτέ να μη γυρίσει στην πατρίδα τουο πορθητής της Tροίας Oδυσσεύς, γιος του Λαέρτη, που έχει το σπιτικό του στην Iθάκη.Aν όμως είναι το γραφτό του να δει δικούς, να φτάσειστο καλοχτισμένο σπιτικό του και να πατήσει της πατρίδας του το χώμα,τότε να επιστρέψει αργά, χάνοντας πρώτα όλους τους συντρόφους, πάνω σε ξενικό καράβι, και μες στο σπίτι του να βρει / καινούρια πάθη.»

Ο Δίας δε δέχεται τη θυσία

Mόλις αράξαμε, τραβάμε το καράβι μας στην άμμοκαι βγήκαμε στο ακροθαλάσσι πρώτοι. Ύστερα βγάλαμε απ' το βαθύ καράβι γίδια και πρόβατα του Kύκλωπα,και τα μοιράσαμε σωστά, κανείς μη φύγει αδικημένος από τη μοιρασιά.Για μένα μόνο ξεχωρίζουν οι καλοί μου εταίροιένα κριάρι χάρισμα από τα πρόβατα που μοίρασαν. Aυτό στην αμμουδιάτο σφάζω, θυσία στον Kρονίδη Δία, που τον σκεπάζουν μαύρα νέφη, κύριο των πάντων, κι έκαψα τα μεριά· όμως δεν δέχτηκε ο θεόςτην ιερή μου προσφορά, μόνο μουρμούριζε και συλλογιόταν πώςνα χαθούν όλα τα καλοκούβερτα καράβια, να αφανιστούν οι τιμημένοι σύντροφοί μου.

Παράλληλο κείμενο: Όμηρος, Ιλιάδα Χ 330-336: Ο Αχιλλέας νικά τον Έκτορα και καυχιέται

[…] κι επάνω του, αφού έπεσε, καυχήθηκε ο Πηλείδης:

«Ω Έκτορ, όταν φόνευες τον Πάτροκλον, να πάθεις δεν είχες φόβον, ούτ’ εμέ που έλειπα εστοχάσθης,ανόητε, κι ευρισκόμουν εγώ στα κοίλα πλοίαεκδικητής του, στην ανδρειά πολύ καλύτερός σου,και τώρα σε θανάτωσα· και θα σε σύρουν σκύλοι,ενώ εκείνον οι Αχαιοί με μνήμα θα τιμήσουν».

Ύβρη – νέμεση – τίση

Συμπληρώστε τα κενά της παραγράφου, αφού θυμηθείτε ότι:Yβριστής γίνεται ο άνθρωπος που υπερβαίνει τα όριά του προσβάλλοντας/αδικώντας θεούς ή/και ανθρώπους. H υπέρβαση αυτή/η ύβρη προκαλεί την οργή των θεών/τη νέμεση, και ακολουθεί η τιμωρία/η τίση.

O Oδυσσέας έγινε υβριστής όταν ............................................................................................................................... και ο Δίας έδειξε τη δυσαρέσκειά του όταν ............................................................................................................................... και όρισε ως τιμωρία του ήρωα ...............................................................................................................................