Μελέτη Διάγνωσης των Αναγκών της Τοπικής Αγοράς Εργασίας

Συγγραφή Μελέτης: Win to Win – Business Consultants

Φεβρουάριος 2014

“Η ανάλυση των στοιχείων της εγγεγραμμένης ανεργίας

αναδεικνύει την ανάγκη ύπαρξης λεπτομερέστερων στοιχείων που

θα απεικονίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά των ανέργων.”

Σκοπιμότητα & Αναγκαιότητα Ύπαρξης της

Δράσης

Περιεχόμενα Περιεχόμενα ....................................................................................................................................................... 2

1. Το Αναπτυξιακό Προφίλ της Περιφέρειας ................................................................................................. 4 1.1 Εισαγωγή ..................................................................................................................................................... 4 1.2 Κύρια Γεωμορφολογικά Χαρακτηριστικά ................................................................................................... 5

1.3 Πληθυσμός – Δημογραφικά Χαρακτηριστικά ............................................................................................. 8 1.4 Υποδομές ................................................................................................................................................... 10 1.5 Οικονομικός Χαρακτήρας και Τρέχουσα Κατάσταση Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος ............................ 12 1.6 Απασχόληση – Ανεργία ............................................................................................................................. 18 1.6.1 Καταγεγραμμένη Ανεργία από τον ΟΑΕΔ ............................................................................................. 18

1.6.2 Καταγεγραμμένη Ανεργία από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ................................................................................. 21 Πίνακας 12 – Ανεργία (%) ανά Περιφέρεια .................................................................................................... 24 1.7 Μορφωτικό Επίπεδο .................................................................................................................................. 24

1.8 Σύνοψη Κεφαλαίου .................................................................................................................................... 26 2. SWOT Analysis ........................................................................................................................................ 28 2.1 Η Ανάλυση SWOT στη Λήψη Στρατηγικών Αποφάσεων ........................................................................ 28

2.2 Σύνοψη Αναπτυξιακών Χαρακτηριστικών Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας .............................................. 32

2.3 Ανάλυση SWOT Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδα ........................................................................................ 33 2.3.1 Δυνατά Σημεία (Strengths) ..................................................................................................................... 33 2.3.2 Αδύνατα Σημεία (Weaknesses)............................................................................................................... 36

2.3.3 Ευκαιρίες (Opportunities) ....................................................................................................................... 41 2.3.4 Κίνδυνοι (Threats) .................................................................................................................................. 43

2.4 Σύνοψη Κεφαλαίου .................................................................................................................................... 45 3. Ανάλυση της Αγοράς Εργασίας στην ΠΔΕ .............................................................................................. 47 3.1 Βασικά Χαρακτηριστικά Απασχόλησης και Ανεργίας στην Περιφέρεια .................................................. 47 Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2013 ...................................................................................................................................... 48

3.2 Σύνοψη Κεφαλαίου .................................................................................................................................... 63 4. Διάγνωση Αναγκών Αγοράς Εργασίας .................................................................................................... 65

4.1 Γενικές Πληροφορίες ................................................................................................................................. 65 4.2 Προτεραιότητες Γεωργικής Πολιτικής ...................................................................................................... 67

4.3 Προτεινόμενες Πολιτικές για την Αγορά Εργασίας .................................................................................. 69 4.4 Προοπτικές Ελληνικού Γεωργικού Κλάδου .............................................................................................. 72 4.5 Τρόπος Κάλυψης των Αναγκών της Περιφερειακής Αγοράς Εργασίας – Τεκμηρίωση Προτεινόμενης

Παρέμβασης ..................................................................................................................................................... 76 4.5.1 Κλάδος / Περιοχή Παρέμβασης .............................................................................................................. 77

4.5.2 Ομάδα Στόχος και Βασικά Χαρακτηριστικά της .................................................................................... 79 4.5.3 Προτεινόμενες Δράσεις .......................................................................................................................... 81

1η Φάση της Παρέμβασης: Μάθε για τη δράση «Α(Γ)ΡΩΓΟΣ» - Ενέργειες

Ενημέρωσης & Ευαισθητοποίησης. ......................................................................................... 81 5. Συνέργειες με την Υπάρχουσα Τοπική, Περιφερειακή και Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης ................... 84 Βιβλιογραφία ................................................................................................................................................... 95

1. Το Αναπτυξιακό Προφίλ της Περιφέρειας

1.1 Εισαγωγή

Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος (ΠΔΕ εφεξής) αποτελείται από τους νομούς Αιτωλοακαρνανίας, Ηλείας και

Αχαΐας. Αποτελεί την 6η μεγαλύτερη σε έκταση περιφέρεια της χώρας, την 5

η μεγαλύτερη σε πυκνότητα

πληθυσμού και την 4η μεγαλύτερη σε πραγματικό πληθυσμό. Πρόκειται για μία σχετικά πυκνοκατοικημένη

ζώνη, με έντονες τάσεις αστικοποίησης. Λόγω της θέσης της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, και της

γειτνίασής της, τόσο με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εσωτερικά σύνορα) όσο και με τρίτες χώρες

(εξωτερικά σύνορα), υπάρχει έντονο στοιχείο μεταναστών και παλιννοστούντων. Η ύπαρξη κλειστής

φυλακής στην Αχαΐα, η λειτουργία κέντρων μέριμνας ΑΜΕΑ καθώς και η ύπαρξη ομάδων κίνησης κατά

των εξαρτησιογόνων ουσιών σηματοδοτούν την ύπαρξη αντίστοιχων ομάδων πληθυσμού. Τέλος, στην

Περιφέρεια δραστηριοποιείται σημαντικός αριθμός τσιγγάνων.

Η ανεργία στη περιφέρεια, όπως και σε όλες τις περιφέρειες της χώρας, παρουσιάζει τεράστια αύξηση, με

το ποσοστό της να τριπλασιάζεται στο διάστημα 2010-2013. Το 2010 η ανεργία στη ΠΔΕ ήταν στο 9,3%,

ενώ στο γ’ τρίμηνο του 2013 η ανεργία που καταγράφηκε ανερχόταν στο 28,8%. Ανησυχητικές διαστάσεις

παίρνει και η φτώχεια στην ΠΔΕ, αφού με βάση τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής

Στατιστικής Αρχής (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), το 30,6% του πληθυσμού της περιφέρειας βρίσκεται υπό τον κίνδυνο της

φτώχιας, με τα ποσοστά αυτά σε νομαρχιακό επίπεδο να κυμαίνονται στο 39,2% για το νομό

Αιτωλοακαρνανίας, στο 24,4% για το νομό Αχαΐας και στο 31,7% για το νομό Ηλείας. Όσον αφορά τον

εργαζόμενο πληθυσμό, το 10% αυτού ασχολείται με τη γεωργία, την αλιεία, τη δασοκομία και τα συναφή

επαγγέλματα, το 14,9% με το λιανικό και χονδρικό εμπόριο, το 67% με τις υπηρεσίες και το εναπομείναν

8,1% ασχολείται με τις κατασκευές, την παραγωγή ενέργειας, τα λατομεία, τα ορυχεία και λοιπά συναφή

επαγγέλματα (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011).

1.2 Κύρια Γεωμορφολογικά Χαρακτηριστικά

Ο νομός Αχαΐας καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου. Συνορεύει προς τα ανατολικά με

το νομό Κορινθίας, προς τα νότια με το νομό Αρκαδίας, προς τα νοτιοδυτικά με το νομό Ηλείας, ενώ στα

δυτικά βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος και βόρεια από το πατραϊκό και τον κορινθιακό κόλπο. Το

μεγαλύτερο μέρος του νομού είναι ορεινό και ιδιαίτερα το ανατολικό και νότιο τμήμα του. Στο ανατολικό

τμήμα υψώνεται το ορεινό συγκρότημα των Αροανίων που είναι ένα από τα ωραιότερα βουνά της Ελλάδας,

με απότομες πλαγιές και πολλά δάση. Στα όρια με το νομό Ηλείας υψώνεται ο Ερύμανθος και ανατολικά το

όρος Παναχαϊκό. Στο δυτικό τμήμα του νομού εκτείνεται η μεγάλη πεδιάδα της Αχαΐας. Τα ποτάμια του

νομού Αχαΐας έχουν μικρό μήκος, με κυριότερα τον Βουραϊκό, τον Σελήνους, τον Χελμό και τον Δοράνιο, ο

οποίος συνεχίζει τον ρου του στην Αρκαδία ως Λάδωνας. Οι ακτές της Αχαΐας έχουν μικρό διαμελισμό. Στο

βορειοδυτικό της άκρο σχηματίζεται η λιμνοθάλασσα Καλογριά, ενώ ανάμεσα στα ακρωτήρια Άραξος και

Ρίο σχηματίζεται ο Πατραϊκός Κόλπος και ανατολικότερα ακολουθούν οι όρμοι του Αιγίου και το ακρωτήρι

της Ακράτας.

Όσον αφορά το νομό Αιτωλοακαρνανίας, τα νοτιοδυτικά παράλια χαρακτηρίζονται απ' την παρουσία

λιμνοθαλασσών, με γνωστότερες αυτές του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού. Ο Αχελώος ξεχωρίζει από τα

υπόλοιπα ποτάμια στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, όντας ο μεγαλύτερος ποταμός του νομού, ο οποίος

αποτελεί και το φυσικό όριο ανάμεσα στην Αιτωλία και την Ακαρνανιά, ενώ άλλοι γνωστοί ποταμοί της

περιοχής είναι ο Εύηνος κι ο Μόρνος. Στην ενδοχώρα του νομού δεσπόζει η Τριχωνίδα, η οποία είναι και η

μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας (96 km²). Στο νομό υπάρχουν επίσης οι λίμνες: Αμβρακία, Λυσιμαχία,

Οζερός και οι τεχνητές λίμνες του Καστρακίου, των Κρεμαστών και Στράτου. Τα βουνά της

Αιτωλοακαρνανίας περιλαμβάνουν το Παναιτωλικό, που είναι το ψηλότερο βουνό του νομού (1.924 μ.) στα

βορειοανατολικά, τα Ακαρνανικά όρη στα δυτικά, Βορειοδυτικά τα Όρη Βάλτου, στα νότια το όρος

Αράκυνθος, Νοτιοανατολικά τα Όρη Ναυπακτίας γνωστά και ως Κράβαρα και τέλος ανάμεσα στα

Ναυπάκτια Όρη και το Παναιτωλικό Όρος και χωρίς να διακόπτεται ο ορεινός όγκος βρίσκονται τα Όρη

Λιδωρικίου.

Τέλος, αναφορικά με το νομό Ηλείας αξίζει να σταθούμε στο φυσικό του περιβάλλον που χαρακτηρίζεται

από πλούσια ποικιλία χλωρίδας και πανίδας, με πευκοδάση και κυπαρίσσια στα ημιορεινά και πεδινά καθώς

το κλίμα, ως μεσογειακό και θερμό με σχετικά υψηλά ποσοστά βροχοπτώσεων και διακυμάνσεις της

θερμοκρασίας, ευνοεί την ανάπτυξη τέτοιου είδους ζωής. Ο νομός διαθέτει επίσης πλήθος ιαματικών πηγών

με σημαντικότερες του Καϊάφα, της Κυλλήνης, της Φρασινιάς, του Πουρναριού. Ο νομός Ηλείας διαθέτει

μεγάλες πεδινές εκτάσεις ενώ οι ορεινοί όγκοι εντοπίζονται κυρίως στα σύνορα με το νομό Αρκαδίας και το

νομό Μεσσηνίας. Οι γεωργικές εκτάσεις του νομού καταλαμβάνουν το 67% των χρήσεων γης και

πιθανότατα ταυτίζονται με τις πεδινές περιοχές που προσφέρουν χωράφια για καλλιέργεια. Με τη βοήθεια

του χάρτη, όπου φαίνεται η συγκέντρωση των δασικών εκτάσεων, εύκολα διαπιστώνεται πως οι περιοχές με

τις μικρότερες συγκεντρώσεις ταυτίζονται με την πεδιάδα της Ηλείας. Οι δασικές και ημιφυσικές εκτάσεις

καταλαμβάνουν το 30% του εδάφους και όπως φαίνεται από τον διπλανό χάρτη, οι υψηλότερες

συγκεντρώσεις τους εντοπίζονται στα σημεία όπου εντοπίζονται και οι ορεινοί όγκοι του νομού. Οι τεχνίτες

περιοχές αποτελούν μόλις το 2% στις χρήσεις γης του νομού και οι εκτάσεις νερού (ποτάμια, λίμνες) το 1%.

Όσον αφορά τη γεωμορφολογική κατανομή του πληθυσμού, είναι εμφανές ότι ο νομός Αχαΐας αποτελεί τον

πλέον αστικό νομό της περιφερείας, ο νομός Αιτωλοακαρνανίας τον πλέον ισορροπημένο, ενώ ο νομός

Ηλείας είναι ο πλέον αγροτικός νομός. Ουσιαστικά, στα πλαίσια της ίδιας περιφέρειας εμφανίζονται και τα

τρία διαθέσιμα ήδη γεωμορφολογικής κατανομής του πληθυσμού. Ο πληθυσμός είναι κατά συντριπτική

πλειοψηφία συγκεντρωμένος στα πεδινά σημεία, εν συνεχεία στα ημιορεινά και τέλος στα ορεινά μέρη.

Μόνο στο νομό Αχαΐας υφίσταται μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στα ορεινά από ότι στα ημιορεινά

μέρη. Η περιφέρεια χαρακτηρίζεται κατά βάση ορεινή, με μόνο το νομό Ηλείας να αποτελεί κατά βάση

πεδινό νομό. Χαρακτηριστικό είναι πως στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Αχαΐας οι ορεινές περιοχές

έχουν μεγαλύτερη επιφάνεια από τις ημιορεινές, ενώ στο νομό Ηλείας οι εκτάσεις έχουν περίπου την ίδια

επιφάνεια.

Πίνακας 1: Γεωμορφολογική κατανομή του πληθυσμού της ΠΔΕ (απογραφή 2001)

Πληθυσμός

Επιφάνεια (τ.χμ.)

Με εσωτερικά ύδατα Χωρίς εσωτερικά ύδατα

Σύνολο Περιφέρειας 740.506 11.350 11.067

Αστικά 411.633 1.406 1.323

Αγροτικά 328.873 9.944 9.744

Πεδινά 547.989 3.467 3.343

Ημιορεινά 103.204 2.869 2.749

Ορεινά 89.313 5.014 4.976

ΝΟΜΟΣ ΑΙΤΩΛΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

224.429 5.460,888 5.218,971

Αστικά 113.047 927,694 850,069

Αγροτικά 111.382 4.533,194 4.368,902

Πεδινά 123.141 1.244,332 1.157,302

Ημιορεινά 66.984 1.825,941 1.709,241

Ορεινά 34.304 2.390,615 2.352,428

ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣ 322.789 3.271,507 3.264,627

Αστικά 216.592 161,644 161,619

Αγροτικά 106.197 3.109,863 3.103,008

Πεδινά 263.438 705,986 699,286

Ημιορεινά 18.007 487,977 487,977

Ορεινά 41.344 2.077,544 2.077,364

ΝΟΜΟΣ ΗΛΕΙΑΣ 193.288 2.617,776 2.583,434

Αστικά 81.994 316,559 311,740

Αγροτικά 111.294 2.301,217 2.271,694

Πεδινά 161.410 1.516,803 1.486,186

Ημιορεινά 18.213 554,956 551,481

Ορεινά 13.665 546,017 545,767

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, απογραφή πληθυσμού

1.3 Πληθυσμός – Δημογραφικά Χαρακτηριστικά

O μόνιμος πληθυσμός της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ανέρχεται

σε 679.796 άτομα. Είναι η τέταρτη σε πληθυσμό περιφέρεια της Ελλάδος, συγκεντρώνοντας το 6,3% του

συνολικού πληθυσμού της χώρας. Ο πληθυσμός της περιφέρειας φαίνεται μειωμένος σε σχέση με την

απογραφή του 2001, όταν οι κάτοικοι της περιφέρειας ανέρχονταν στους 740.506. Να σημειωθεί πως στη

συνέχεια της μελέτης χρησιμοποιούνται τα στοιχεία της απογραφής του 2001, αφού η ΕΛ.ΣΤΑΤ. δεν έχει

κάνει ακόμα διαθέσιμα στο ευρύ κοινό τα αντίστοιχα (αναλυτικά) στοιχεία της απογραφής του 2011.

Ο πληθυσμός των Νομών Αιτωλοακαρνανίας και Ηλείας είναι κυρίως αγροτικός, αφού μόνο το 33% και

25% αντίστοιχα είναι αστικός, σε αντίθεση με τον Νομό Αχαΐας, όπου το 66% του πληθυσμού είναι

αστικός. Συνολικά παρατηρείται ότι σημαντική αύξηση του πληθυσμού παρουσιάζουν κυρίως οι

παραθαλάσσιοι Δήμοι των Νομών Αχαΐας και Ηλείας και οι παρά τον οδικό άξονα Ναυπάκτου - Αγρινίου

του Νομού Αιτωλοακαρνανίας. Αντίθετα, οι ορεινοί Δήμοι παρουσιάζουν πληθυσμιακή μείωση,

αναδεικνύοντας το έλλειμμα ανάπτυξης των ορεινών περιοχών της Περιφέρειας.

Το 59% περίπου του πληθυσμού της ΠΔΕ βρίσκεται στην παραγωγική ηλικία μεταξύ των 20 – 65 ετών, ενώ

άλλο ένα 23% είναι παιδιά και έφηβου μέχρι 20 ετών. Συνολικά το 46% του πληθυσμού της περιφέρειας

είναι κάτω των 35 ετών, στοιχείο που καταδεικνύει τη δυναμική της περιφέρειας όσον αφορά την ύπαρξη

ανθρώπινου δυναμικού, σε παραγωγική ηλικία

Πίνακας 2: Πληθυσμός ΠΔΕ κατά ηλικιακή κατηγορία και νομό (απογραφή 2001)

Ομάδες ηλικιών Σύνολο Περιφέρειας Νομός Αιτωλίας και

Ακαρνανίας Νομός Αχαΐας Νομός Ηλείας

ΣΥΝΟΛΟ 740.506 224.429 322.789 193.288

0-4 36.475 11.710 15.806 8.959

5-9 39.748 12.909 16.743 10.096

10-14 44.655 14.141 18.931 11.583

15-19 54.237 15.984 25.172 13.081

20-24 57.281 15.193 28.354 13.734

25-29 54.625 15.594 24.878 14.153

30-34 55.823 16.110 25.226 14.487

35-39 51.478 15.046 23.086 13.346

40-44 51.355 15.114 22.434 13.807

45-49 46.337 13.575 20.556 12.206

50-54 45.335 13.659 19.719 11.957

55-59 34.745 11.018 14.539 9.188

60-64 41.402 13.408 16.926 11.068

65-69 42.383 13.767 16.866 11.750

70-74 36.665 12.114 14.336 10.215

75-79 23.959 7.633 9.638 6.688

80-84 13.523 4.297 5.344 3.882

85+ 10.480 3.157 4.235 3.088

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, απογραφή πληθυσμού

Στην ΠΔΕ διαμένουν 219.098 νοικοκυριά (Πίνακας 3, απογραφή 2001). Ως νοικοκυριό ορίζεται κάθε

ενεργά οικονομικό μέλος της κοινωνίας το οποίο διαθέτει το δικό του τόπο κατοικίας. Ένα βασικό

χαρακτηριστικό του πληθυσμού αποτελεί το είδος της κύριας ασχολίας του υπευθύνου του κάθε

νοικοκυριού. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία εξ’ αυτών το 47,37% είναι εργαζόμενοι, το 49,09%

αποτελούν οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, φοιτητές και άλλοι), ενώ ένα 2% περίπου

αναζητεί εργασία εκ του οποίου το 0,6% αναζητεί εργασία για πρώτη φορά (νέο νοικοκυριό). Τονίζεται πως

το ποσοστό αυτό δεν αποτελεί το ποσοστό ανεργίας του νομού, αλλά το ποσοστό των υπευθύνων

νοικοκυριών που αναζητούν εργασία.

Πίνακας 3: Κύρια ασχολία υπευθύνου νοικοκυριού (ΠΔΕ, 2001)

Κύρια Ασχολία Υπεύθυνου Νοικοκυριού Αριθμός Νοικοκυριών

Εργαζόμενος (-ή) 103.792

Ζητούσε εργασία 6.283

Ζητούσε εργασία για πρώτη φορά 1.467

Οικονομικά μη ενεργοί 107.556

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2001, απογραφή πληθυσμού

1.4 Υποδομές

Η ΠΔΕ περιλαμβάνει σειρά υποδομών οι οποίες χωρίζονται σε διαφορετικές κατηγορίες και αποτελούν

αναπτυξιακά εργαλεία:

Αεροδρόμια: Αερολιμένας Αράξου (στρατιωτικό – νομοθετημένο σημείο εισόδου εξόδου),

Λιμάνια: Λιμένας Πατρών, μικρότεροι τουριστικοί λιμένες σε Αιτωλοακαρνανία (Ναύπακτος και

αλλού) και σε Ηλεία (Κατάκολο και αλλού).

Ακαδημαϊκά Ιδρύματα: Πανεπιστήμιο Πατρών, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, ΤΕΙ Πάτρας,

ΤΕΙ Μεσολογγίου.

Τεχνολογικά Πάρκα και Τεχνοπόλεις: στην περιοχή της Πάτρας

Βιομηχανικές Περιοχές και Βιομηχανικά Πάρκα: Βιομηχανικές περιοχές υφίστανται τόσο στο

νομό Αχαΐας, όσο και στο νομό Αιτωλοακαρνανίας, ενώ βιομηχανικό πάρκο υπάρχει μόνο στο νομό

Αχαΐας.

Υποδομές Υγείας (Δημόσια και Ιδιωτικά Νοσοκομεία): στο νομό Αχαΐας υπάρχουν 10 μονάδες,

στο νομό Αιτωλοακαρνανίας υπάρχουν 4 μονάδες, όπως και στο νομό Ηλείας που υπάρχουν ακόμα

4 μονάδες.

Τουριστικές Υποδομές: κλίνες σε ξενοδοχεία – καταλύματα υπάρχουν 7.242 στο νομό Αχαΐας,

3.797 στο νομό Αιτωλοακαρνανίας και 7.740 στο νομό Ηλείας.

Μέσα στις υποδομές της περιφέρειας ανήκει και το μεγάλο έργο της γέφυρας του Ρίου – Αντιρρίου που

συνδέει με ταχύτητα και ασφάλεια Αχαΐα και Αιτωλοακαρνανία, ενώ ξεκίνησαν και ολοκληρώνονται τα

έργα της Ιονίας Οδού που συνδέει την ΠΔΕ με την περιφέρεια της Ηπείρου και την Εγνατία Οδό, καθώς

και τα έργα στην Εθνική Οδό Κορίνθου – Πατρών, που θα συνδέσει την Περιφέρεια με το μεγάλο αστικό

κέντρο της Αθήνας.

Οι υποδομές αυτές αποτελούν στοιχεία προς αξιοποίηση τόσο για την περαιτέρω ανάπτυξη της υπάρχουσας

οικονομικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας της περιφέρειας, όσο και για τον οποιοδήποτε μελλοντικό

σχεδιασμό. Στόχος είναι ο εντοπισμός των ιδιαίτερων εκείνων χαρακτηριστικών τα οποία παρέχουν

ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις επιχειρήσεις της περιφέρειας έναντι εγχώριων και ξένων ανταγωνιστών,

προκειμένου να επιβιώσουν της οικονομικής κρίσης, να μεγεθυνθούν και να συνεισφέρουν στην ευρύτερη

περιφερειακή ανάπτυξη.

1.5 Οικονομικός Χαρακτήρας και Τρέχουσα Κατάσταση Περιφέρειας

Δυτικής Ελλάδος

Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος είναι μία σχετικά πυκνοκατοικημένη ζώνη με έντονες τάσεις

αστικοποίησης, την ώρα που δεν διαθέτει ένα σαφώς καθορισμένο αναπτυξιακό χαρακτήρα. Την περίοδο

1995-2003 όταν και πραγματοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό η σύγκληση της ελληνικής οικονομίας, η ΠΔΕ

παρέμεινε μάλλον στάσιμη (<0.5% ετησίως), γεγονός που συνετέλεσε στη σημερινή της αναπτυξιακή

υστέρηση.

Ο οικονομικός χαρακτήρας της περιφέρειας είναι προσανατολισμένος στην παροχή υπηρεσιών. Όπως και οι

περισσότερες περιφέρειες της χώρας έτσι και στη ΠΔΕ δόθηκε στο παρελθόν μεγάλο βάρος στον τριτογενή

τομέα με τη συμμετοχή του στην εθνική Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ εφεξής) να φτάνει το 71%

(έναντι 79,1% σε εθνικό επίπεδο), σε μικρότερο βαθμό στο δευτερογενή τομέα με τη συμμετοχή στην

εθνική ΑΠΑ να φτάνει το 17% (έναντι 17,8% σε εθνικό επίπεδο) και σε ακόμα μικρότερο βαθμό στον

πρωτογενή τομέα, με τη συμμετοχή στην εθνική ΑΠΑ να φτάνει το 10% (έναντι 3,1% σε εθνικό επίπεδο).

Τα ποσοστά αυτά μεταβάλλονται σημαντικά σε επίπεδο νομού, με τον πρωτογενή τομέα να υπερβαίνει το

10% και το 20%, στις περιπτώσεις των νομών Αιτωλοακαρνανίας και Ηλείας αντιστοίχως, στοιχείο που

υποδηλώνει την ύπαρξη δυναμικότητας στον εν λόγω κλάδο. Το ακόλουθο διάγραμμα (Διάγραμμα 1)

παρουσιάζει τη συμμετοχή του κάθε τομέα στην εθνική ΑΠΑ σε επίπεδο περιφέρειας, ενώ σε επίπεδο

νομών παρουσιάζει τη συμμετοχή του κάθε τομέα στη διαμόρφωση της περιφερειακής ΑΠΑ.

Διάγραμμα 1: Συμμετοχή του κάθε τομέα στο σχηματισμό της ΑΠΑ

Εν τούτοις αξίζει να σημειωθεί πως ο πρωτογενής τομέας της περιφέρειας υπερβαίνει σημαντικά του

αντίστοιχου μέσου όρου της χώρας, γεγονός που υποδεικνύει την ύπαρξη μίας σημαντικής περιφερειακής

δύναμης στην παραγωγή (περιφερειακής και εθνικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας). Επιπροσθέτως, ο

πρωτογενής τομέας της ΠΔΕ χαρακτηρίζεται από υψηλή εξειδίκευση και αποτελεί το 13% της

Περιφερειακής ΑΠΑ, με τάσεις αυξητικές λόγω της οικονομικής κρίσης που έχει περιορίσει σημαντικά τη

δυναμική του τριτογενή τομέα υπηρεσιών. Τα στοιχεία αυτά υποδεικνύουν την ανάγκη διερεύνησης

ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων από την περαιτέρω επέκταση, και τη συστηματική στήριξη του εν λόγω

τομέα παραγωγής.

Η ΠΔΕ αποτελεί μία από τις φτωχότερες περιφέρειες της χώρας, όσον αφορά το κατά κεφαλήν ΑΕΠ

(Πίνακας 4). Το στοιχείο αυτό σχετίζεται με την τρέχουσα οικονομική κατάσταση στην Περιφέρεια, αλλά

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας

Νομός Αχαίας

Νομός Αιτωλοακαρνανίας

Νομός Ηλείας

10,4

6,9

12,9

21,2

17,9

22,5

20,4

14,5

71,7

70,6

66,7

64,3

Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας

και με τις μελλοντικές δυνατότητες της για χρηματοδότηση καθώς σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς

κανονισμούς για να εισέλθει μια Περιφέρεια στο ΕΣΠΑ πρέπει το ΑΕΠ ανά κάτοικο να είναι χαμηλότερο

από το 75% του μέσου εισοδήματος της ΕΕ. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία η ΠΔΕ αποτελεί μία από τις

τρεις φτωχότερες περιφέρειες της χώρας, γεγονός που επιδρά στο σύνολο της οικονομικής της ζωής και στις

προοπτικές επαγγελματικής δραστηριοποίησης σε αυτήν.

Πίνακας 4: ΑΕΠ - Κατά κεφαλή εισόδημα ανά Περιφέρεια (ευρώ) για το έτος 2011

Ανατολική Μακεδονία 13.338

Κεντρική Μακεδονία 14.611

Δυτική Μακεδονία 18.760

Θεσσαλία 13.251

Ήπειρος 12.957

Ιόνια Νησιά 17.676

Δυτική Ελλάδα 13.946

Στερεά Ελλάδα 16.913

Πελοπόννησος 15.166

Αττική 25.224

Βόρειο Αιγαίο 14.765

Νότιο Αιγαίο 20.896

Κρήτη 16.225

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011, “Κατά κεφαλή ακαθάριστο εγχώριο προϊόν κατά περιφέρεια και νομό”

Τα στοιχεία κατάταξης της περιφέρειας σε εθνικό περιφερειακό επίπεδο (Πίνακας 5) καταδεικνύουν πως

υστερεί σε σημαντικά μεγέθη που είναι αναλογικά του πληθυσμού της, έστω και αν σε απόλυτα μεγέθη

παρουσιάζει σημαντικά νούμερα. Το στοιχείο αυτό επαληθεύει το ότι η περιφέρεια αν και διαθέτει πόρους,

αυτοί μάλλον παραμένουν συγκριτικά αναξιοποίητοι αφού το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παραμένει ένα από τα

χαμηλότερα σε εθνικό επίπεδο. Μεταξύ των 3 νομών που απαρτίζουν την ΠΔΕ, ο νομός Αχαΐας εμφανίζει

τις καλύτερες επιδόσεις, γεγονός που, ασφαλώς, σχετίζεται με το λιμάνι και τη βιομηχανική περιοχή της

Πάτρας που συγκεντρώνει μεγάλο κομμάτι εμπορικής και βιομηχανικής δραστηριότητας.

Πίνακας 5: Κατάταξη ΠΔΕ και των νομών της σε εθνικό επίπεδο

(ποσά σε χιλ. ευρώ)

Κατάταξη σε σχέση με τις 13

περιφέρειες

Κατάταξη Νομού Αχαΐας

σε σχέση με τους 52 νομούς

Κατάταξη Νομού

Αιτωλ/νίας σε σχέση με τους

52 νομούς

Κατάταξη Νομού

Ηλείας σε σχέση με τους 52 νομούς

Αποταμιευτικές Καταθέσεις ανά Κάτοικο 13 30 48 52

Δηλωθέν Εισόδημα ανά Φορολογούμενο 10 5 44 40

Φόρος Εισοδήματος ανά Φορολογούμενο

9 5 42 41

Φορολογούμενοι 4 4 8 22

Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 4 4 10 23

Φόρος εισοδήματος φ.π. 4 4 14 25

Αποταμιευτικές καταθέσεις 6 4 15 24

Η συνολική συμμετοχή της περιφέρειας στη διαμόρφωση του εθνικού ΑΕΠ είναι μικρότερη του 5%

(Πίνακας 6), ενώ η συμμετοχή του κάθε νομού της περιφέρειας σε αυτό υποδεικνύει την ύπαρξη μεγάλων

ανισοτήτων. Η οικονομική σύγκλιση και η αύξηση της συμμετοχής στο εθνικό ΑΕΠ μπορεί να επιτευχθεί

με την ανάπτυξη των κλάδων εκείνων που οι νομοί παρουσιάζουν συγκριτικό ή / και ανταγωνιστικό

πλεονέκτημα, αν συνυπολογιστούν επιπρόσθετοι παράγοντες, όπως η γεωγραφική θέση, οι ανάγκες των

αγορών, η οικονομική συγκυρία και άλλα.

Πίνακας 6: Ποσοστό συμμετοχής στο εθνικό ΑΕΠ (2011)

% Συμμετοχής στο Εθνικό ΑΕΠ

Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 4,6%

Νομός Αχαΐας 2,45%

Νομός Αιτωλοακαρνανίας 1,25%

Νομός Ηλείας 0,9%

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011, Δελτίο Τύπου, “ Περιφερειακοί Λογαριασμοί: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία για το έτος

2011”

Η συμμετοχή στο εθνικό ΑΕΠ βασίζεται σε έναν σημαντικό αριθμό επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται

στην ΠΔΕ (Πίνακας 7). Με βάση τα εθνικά δεδομένα πάντως και αναλογικά με το μέγεθος του πληθυσμού

τις περιφέρειας, η επιχειρηματικότητα υστερεί έναντι άλλων περιφερειών και αξίζει να διερευνηθούν τα

αίτια αυτά, σε επίπεδο κατάρτισης για την ανάπτυξη επιχειρηματικότητας, αλλά και σε επίπεδο

επαγγελματικών τομέων στους οποίους η επιχειρηματικότητα αυτή μπορεί να διοχετευτεί. Ένα από τα

βασικά χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας της περιφέρειας είναι το γεγονός πως κυρίαρχος κλάδος

όσον αφορά τον κύκλο εργασιών αποτελούν οι επιχειρήσεις λιανικού και χονδρικού εμπορίου, οι οποίες αν

και αποτελούν μόλις το 5% - 6% την επιχειρήσεων της περιφέρειας, ο κύκλος εργασιών τους ανέρχεται

μεταξύ 22 – 25% του συνολικού κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων της ΠΔΕ.

Πίνακας 7: Αριθμός επιχειρήσεων που εδρεύουν στην ΠΔΕ (2002)

Αριθμός Επιχειρήσεων Κύκλος Εργασιών σε εκ. ευρώ

Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας 46.418 5.845,82

Νομός Αχαΐας 22.051 3.406,19

Νομός Αιτωλοακαρνανίας 13.929 1.440,3

Νομός Ηλείας 10.438 999,33

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2002, Μητρώα Επιχειρήσεων: “Αριθμός επιχειρήσεων και τζίρος αυτών (σε εκατομμύρια ευρώ) κατά

Περιφέρεια και κλάδο οικονομικής δραστηριότητας”

Στην ΠΔΕ δραστηριοποιείται το 5,28% των επιχειρήσεων της χώρας. Αναλυτικότερα, στο νομό Αχαΐας

εδρεύει το 2,51% των επιχειρήσεων της χώρας, με συνολικό κύκλο εργασιών ίσο με το 1,41% του

συνολικού κύκλου εργασιών σε επίπεδο χώρας. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στον

κλάδο του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου, στις χερσαίες μεταφορές, στην επισκευή μηχανοκίνητων

οχημάτων και μοτοσικλετών, καθώς και στις υπηρεσίες εστίασης.

Στο νομό Αιτωλοακαρνανίας εδρεύει το 1,58% των επιχειρήσεων της χώρας με τζίρο ίσο με το 0,6% του

συνολικού τζίρου. Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του νομού δραστηριοποιούνται στον τομέα του λιανικού

και χονδρικού εμπορίου, στις υπηρεσίες επισκευής μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών, στις

εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες, στις υπηρεσίες εστίασης και στη βιομηχανία τροφίμων.

Στο νομό Ηλείας δραστηριοποιείτε το 1,19% των επιχειρήσεων της χώρας, με τζίρο που αντιστοιχεί στο

0,41% του συνολικού τζίρου της χώρας. Και στην περίπτωση του νομού Ηλείας κυριαρχούν οι επιχειρήσεις

λιανικού και χονδρικού εμπορίου, η βιομηχανία τροφίμων, οι εξειδικευμένες κατασκευαστικές

δραστηριότητες, η εστίαση και οι υπηρεσίες επισκευής μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών.

Μέσα στα δυνατά σημεία της περιφέρειας περιλαμβάνεται το γεγονός πως διαθέτει πληθώρα επιχειρήσεων

που δραστηριοποιούνται στο χονδρικό εμπόριο, αλλά και σειρά επιχειρήσεων με αντικείμενο της μεταφορές

προϊόντων. Μεγάλο ρόλο παίζει η ύπαρξη του λιμανιού της Πάτρας ως κόμβος με τη Δυτική Ευρώπη, αλλά

και η ευρύτερη θέση της περιφέρειας που την καθιστά εμπορικό και διαμετακομιστικό κόμβο. Η περαιτέρω

ανάπτυξη της περιφέρειας μπορεί λοιπόν να προέλθει από την παραγωγή προϊόντων, τα οποία και θα

αποτελέσουν τη βάση περαιτέρω ανάπτυξης κλάδων όπως το εμπόριο και οι μεταφορές. Όπως καθίσταται

σαφές, ήδη στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Ηλείας υπάρχει ανεπτυγμένη σε κάποιο βαθμό η

πρωτογενής παραγωγή και η βιομηχανία τροφίμων. Η περαιτέρω ποιοτική επέκταση και επιχειρηματική

ανάπτυξη των εν λόγω κλάδων και τομέων οικονομικής δραστηριότητας, μπορούν να αποτελέσουν

περιφερειακό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και βάση ανάπτυξης σε επίπεδο επιχειρηματικό και σε επίπεδο

δημιουργίας θέσεων εργασίας.

1.6 Απασχόληση – Ανεργία

Η ενότητα χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αναλύεται η ανεργία όπως αυτή καταγράφεται από τον

ΟΑΕΔ (άνεργοι που καταγράφονται και βγάζουν κάρτα ανεργίας) και η ανεργία όπως αυτή καταγράφεται

από την Ελληνική Στατιστική Αρχή για το σύνολο της χώρας και για τις επιμέρους γεωγραφικές περιοχές.

1.6.1 Καταγεγραμμένη Ανεργία από τον ΟΑΕΔ

Ο ΟΑΕΔ είναι ο μόνος φορέας που μπορεί να παρέχει πληροφορίες αναφορικά με την εγγεγραμμένη

ανεργία μέσα από το δίκτυο των τοπικών του υπηρεσιών σ’ όλη την Ελλάδα. Αν και έχουν καταβληθεί

σημαντικές προσπάθειες μηχανοργάνωσης των υπηρεσιών του ΟΑΕΔ που καταγράφουν τους ανέργους,

εντούτοις παραμένουν αρκετά σημαντικά προβλήματα τα οποία δημιουργούν ζητήματα ως προς τον ακριβή

αριθμό των ανέργων. Τα ζητήματα αυτά είναι:

η ανάπτυξη και δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος το οποίο θα συνδέει

τα μητρώα του οργανισμού με τους φορείς ασφάλισης και τις κατά τόπους εφορίες,

με την μη εγγραφή όλων όσων μένουν άνεργοι στα μητρώα του οργανισμού, ενός παράλληλα

γράφονται σε αυτόν άτομα που δικαιούνται (φοιτητές),

με το συχνό λάθος της συσχέτισης της ανεργίας με το επίδομα ανεργίας, οπότε και υπάρχουν άτομα

που δεν εγγράφονται άνεργοι όταν δεν δικαιούνται επίδομα.

Σύμφωνα με στοιχεία του Ο.Α.Ε.Δ. οι επίσημα εγγεγραμμένοι άνεργοι στην Π.Δ.Ε. αυξήθηκαν από τους

42.494 που ήταν το Δεκέμβριο 2010, σε 49.441 τον αντίστοιχο μήνα του 2011, φτάνοντας σε ακόμα

υψηλότερα νούμερα το Δεκέμβριο του 2012 όταν οι άνεργοι στην ΠΔΕ έφτασαν τους 55.151. Συνολικά

λοιπόν, για το διάστημα Δεκ. 2010 – Δεκ. 2012, η ανεργία αυξήθηκε κατά 29,78% στην ΠΔΕ. Από τους

εγγεγραμμένους ανέργους το 2012 (Δεκέμβριος) στην ΠΔΕ, το 44,8% (24.707) αυτών είναι μακροχρόνια

άνεργοι (για διάστημα μεγαλύτερο των 12 μηνών), ενώ το 55,2% (30.444) είναι άνεργοι για διάστημα

μικρότερο των 12 μηνών.

Τα τελευταία στοιχεία του ΟΑΕΔ που αφορούν το Νοέμβριο του 2013 είναι ακόμα πιο ανησυχητικά. Στον

παρακάτω πίνακα (Πίνακας 8) παρουσιάζεται σε απόλυτους αριθμούς ο αριθμός των ανέργων ανά

περιφέρεια καθώς και η ποσοστιαία κατανομή αυτών στο σύνολο της χώρας. Παρατηρούμε πως η ΠΔΕ

υπέστη μία περαιτέρω αύξηση στον αριθμό των ανέργων φτάνοντας τους 67.284 ανέργους, κάνοντας την

ΠΔΕ τρίτη σε (απόλυτο) αριθμό ανέργων ανάμεσα στις περιφέρειες της χώρας, πίσω μόνο από τις

Περιφέρειες της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας.

Ο Πίνακας 9 αποκαλύπτει ένα επιπλέον ανησυχητικό εύρημα που αφορά την ΠΔΕ. Τα στοιχεία

καταδεικνύουν πως η ΠΔΕ είναι η περιφέρεια που κατέγραψε για το 2013 την μεγαλύτερη ποσοστιαία

αύξηση (23,45%) σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2012. Αν στα παραπάνω νούμερα προστεθούν και

6.995 ενήλικες (ικανοί για εργασία) οι οποίοι έχουν σταματήσει να αναζητούν εργασία1, ολοκληρώνεται η

εικόνα του πόσο έχει πληγεί η απασχόληση στην ΠΔΕ την περίοδο της οικονομικής κρίσης.

Πίνακας 8 – Αριθμός ανέργων και η ποσοστιαία κατανομή τους ανά Περιφέρεια

Πηγή: ΟΑΕΔ 2013, Συνοπτική Έκθεση Στοιχείων Ανέργων & Επιδοτούμενων (Νοεμβρ. 2013)

1 που αντιστοιχεί σε ποσοστιαία αύξηση 3,39% σε σχέση με το 2012, ωστόσο η ποσοστιαία αύξηση των μη

αναζητούντων εργασία είναι μικρή σε σχέση με τις αντίστοιχες των υπόλοιπων περιφερειών της χώρας.

Πίνακας 9 – Μεταβολές ανέργων αναζητούντων εργασία ανά Περιφέρεια

Πηγή: ΟΑΕΔ 2013, Συνοπτική Έκθεση Στοιχείων Ανέργων & Επιδοτούμενων (Νοεμβρ. 2013)

1.6.2 Καταγεγραμμένη Ανεργία από την ΕΛ.ΣΤΑΤ.

Σχετικά με την εξέλιξη της απασχόλησης και της ανεργίας για το 2011 στη ΠΔΕ, βάση των στοιχείων που

είναι διαθέσιμα από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., ισχύουν τα εξής:

Το εργατικό δυναμικό από 321,6 χιλιάδες εργαζόμενους το Α Τρίμηνο του 2011 μειώθηκε σε 315

χιλιάδες εργαζόμενους το Γ Τρίμηνο του 2011. Συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 το

εργατικό δυναμικό μειώθηκε κατά 2%, κάτι οφείλεται κατά κύριο λόγω στα αποτελέσματα μείωσης

της απασχόληση κατά το 2011. Το στοιχείο αυτό δείχνει πως το ποσοστό μετανάστευσης είναι σε

χαμηλά επίπεδα. Η ανεργία αυξήθηκε από 27,1% που ήταν στο γ’ τρίμηνο του 2012, στο 28,8% το

αντίστοιχο τρίμηνο του 2013, όντας σταθερά στις 3 πρώτες θέσεις των Περιφερειών της χώρας με τη

μεγαλύτερη ποσοστιαία ανεργία.

Οι απασχολούμενοι μειώθηκαν από 273 χιλιάδες το Α Τρίμηνο του 2011, σε 256,7 χιλιάδες το Γ

Τρίμηνο (μείωση της τάξεως του 6% - μείωση 2,74% σε επίπεδο χώρας). Συγκριτικά με το

αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 οι απασχολούμενοι μειώθηκαν κατά 8%.

Οι άνεργοι αυξήθηκαν από 48,5 χιλιάδες το Α Τρίμηνο του 2011, σε 58,3 χιλιάδες το Γ Τρίμηνο του

2011 (αύξηση της τάξεως του 20,2% - αύξηση 10,81% σε επίπεδο χώρας). Συγκριτικά με το

αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 οι άνεργοι αυξήθηκαν κατά 44,66%.

Ο μη οικονομικά ενεργός πληθυσμός αυξήθηκε από 299,7 χιλιάδες το Α Τρίμηνο του 2011, σε 307,4

χιλιάδες το Γ Τρίμηνο του 2011 (αύξηση της τάξεως του 2,56% - αύξηση 1,05% σε επίπεδο χώρας).

Συγκριτικά με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 ο μη οικονομικά πληθυσμός αυξήθηκε κατά 3,71%.

Πίνακας 10: Στοιχεία Απασχόλησης και Ανεργίας (ΕΛ.ΣΤΑΤ.)

(χιλ. εργαζόμενοι) ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ Δυτική Ελλάδα

Α Τ

ρίμ

ηνο

20

11

Εργατικό Δυναμικό 4.987,0 321,6

Απασχολούμενοι 4.194,4 273,1

Άνεργοι 792,6 48,5

Μη οικονομικά ενεργοί 4.342,4 299,7

Β

Τρ

ίμη

νο

20

11

Εργατικό Δυναμικό 4.967,2 316,0

Απασχολούμενοι 4.156,3 265,0

Άνεργοι 810,8 51,0

Μη οικονομικά ενεργοί 4.370,5 305,9

Γ Τ

ρίμ

ηνο

20

11

Εργατικό Δυναμικό 4.957,6 315,0

Απασχολούμενοι 4.079,3 256,7

Άνεργοι 878,3 58,3

Μη οικονομικά ενεργοί 4.388,4 307,4

Τα στοιχεία δείχνουν μικρή μετανάστευση, μικρή αύξηση του μη οικονομικά ενεργού πληθυσμού,

σημαντική μείωση του απασχολούμενου εργατικού δυναμικού και ραγδαία αύξηση των ανέργων. Η

επιδείνωση της κατάστασης είναι κατά κύριο λόγω αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και της

επιβάρυνσης που αυτή πρόσθεσε στην περιφερειακή οικονομία κατά το έτος 2011. Μόνο στο επίπεδο της

ανεργίας τα αποτελέσματα αφορούν και το 2010. Το εργατικό δυναμικό ως ποσοστό του συνολικού

πληθυσμού για το Γ Τρίμηνο του 2011 αποτελεί το 50,6% (έναντι 52% για την αντίστοιχη περίοδο του

2010), ενώ το ποσοστό των ανέργων στο σύνολο του εργατικού δυναμικού για την ίδια περίοδο αποτελεί το

18,5% (έναντι 12,5% για την αντίστοιχη περίοδο του 2010). Το επίπεδο ανεργίας αυξάνεται πολύ ταχύτερα

στην ΠΔΕ έναντι του αντίστοιχου μεγέθους που αφορά το σύνολο της χώρας.

Αν στα παραπάνω προσθέσουμε και τα στοιχεία που παρατίθενται στους Πίνακες 11 και 12,

αντιλαμβανόμαστε πλήρως την εξέλιξη της ανεργίας στην ΠΔΕ. Από το 2009 μέχρι και το β’ τρίμηνο του

2013, το ποσοστό ανεργίας στην ΠΔΕ έχει υποστεί ποσοστιαία αύξηση της τάξεως του 185%, γεγονός που

κάνει επιτακτική την ανάγκη λήψης αποφάσεων και μέτρων που θα τονώσουν την απασχόληση σε επίπεδο

περιφέρειας.

Πίνακας 11 - Μέσο ποσοστό ανεργίας της ΠΔΕ και των νομών της (2005-2012)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Δυτική Ελλάδα 10,5 9,5 9,7 9,6 9,5 11,7 17,3 25,5

Αιτωλοακαρνανία 11,0 9,2 10,3 9,1 9,2 11,7 18,4 29,1

Αχαΐα 11,5 10,7 9,6 10,2 10,2 13,5 19,3 29,3

Ηλεία 7,7 7,1 8,6 9,1 8,6 8,2 12,0 13,3

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2005 - 2012

Πίνακας 12 – Ανεργία (%) ανά Περιφέρεια

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2013, Δελτίο Τύπου (Σεπτεμ. 2013)

1.7 Μορφωτικό Επίπεδο

Το Διάγραμμα 2 παρουσιάζει την κατανομή του πληθυσμού κατά επίπεδο εκπαίδευσης. Τα στοιχεία

δείχνουν πως η περιφέρεια υπολείπεται της χώρας σε επίπεδο αποφοίτων ανώτατης και μέσης εκπαίδευσης,

ενώ διαθέτει άνω του εθνικού μέσου αποφοίτους δημοτικού. Το στοιχείο αυτό καθορίζει σε μεγάλο βαθμό

και τις αναπτυξιακές δυνατότητες της περιφέρειας, αφού η εκπαίδευση και η γνώση αποτελούν

καθοριστικούς παράγοντες οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας.

Είναι χαρακτηριστικό πως η ανεργία απλά αυξάνεται για τους αποφοίτους ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς

και για τους αποφοίτους δημοτικού και λυκείου, ενώ μειώνεται σημαντικά μόνο για τους απασχολούμενους

με μεταλυκειακή εκπαίδευση. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει πως στην παρούσα χρονική περίοδο η αγορά

εργασίας δίνει έμφαση στην εξειδικευμένη κατάρτιση και στη στοχευμένη και πρακτική επιμόρφωση.

Διάγραμμα 2: Ποσοστιαία κατανομή του πληθυσμού κατά επίπεδο εκπαίδευσης

1.8 Σύνοψη Κεφαλαίου

Συνοπτικά Συμπεράσματα Κεφαλαίου:

1. Η ΠΔΕ αποτελεί μία από τις φτωχότερες περιφέρειες (ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ) της χώρας,

γεγονός που επιβαρύνει το φαινόμενο εγκατάλειψης της υπαίθρου για την αναζήτηση εργασίας στα

μεγάλα αστικά κέντρα.

2. Η ΠΔΕ παρουσιάζει ανομοιογένεια ως προς την κατανομή των επιμέρους τομέων παραγωγικής

δραστηριότητας. Η απόκλιση που παρουσιάζεται ως προς την συνεπακολουθούμενη οικονομική

μεγέθυνση σε επίπεδο νομών, μπορεί να ανασχεθεί με την συστηματική ανάπτυξη και αξιοποίηση

των τομέων εκείνων που παρουσιάζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε κάθε νομό.

3. Η ΠΔΕ υπερτερεί έναντι των άλλων περιφερειών ως προς τον πρωτογενή της τομέα, με τη συμβολή

του στην εθνική ΑΠΑ να υπερβαίνει τον εθνικό μέσο όρο. Αποτελεί λοιπόν ο πρωτογενής τομέας

σημείο επιχειρηματικής ενασχόλησης και πεδίο λήψης μέτρων για τη μείωση της ανεργίας.

4. Η ΠΔΕ διαθέτει αρκετά ανεπτυγμένους κλάδους εμπορίου (λιανικού αλλά κυρίως χονδρικού),

καθώς και εξελιγμένο κλάδο χερσαίων και άλλων μεταφορών. Η ύπαρξη πρωτογενούς τομέα

παραγωγής και βιομηχανίας τροφίμων, μπορούν να αποτελέσουν τη συμπληρωματική εκείνη

δραστηριότητα που θα διαμορφώσει περιφερειακό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και θα αποτελέσει

μοχλό συλλογικής ανάπτυξης και μείωσης της ανεργίας.

5. Η ανεργία επιβαρύνθηκε σημαντικά κατά το διάστημα 2009-2013. Το επίπεδο ανεργίας αυξάνεται

πολύ ταχύτερα στην ΠΔΕ έναντι του αντίστοιχου μεγέθους που αφορά το σύνολο της χώρας.

6. Η ανεργία μειώνεται έστω και οριακά μόνο για τους αποφοίτους μεταλυκειακής εκπαίδευσης,

στοιχείο που καταδεικνύει πως η στοχευμένη και πρακτική κατάρτιση αποτελεί επιθυμητό από την

αγορά εργασίας στοιχείο.

2. SWOT Analysis

2.1 Η Ανάλυση SWOT στη Λήψη Στρατηγικών Αποφάσεων

Η ανάλυση SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) ως μεθολογικό εργαλείο, αποτελεί ένα

υπόδειγμα καταγραφής των σημαντικότερων συμπερασμάτων που προκύπτουν από την ανάλυση και την

καταγραφή του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος της περιοχής μελέτης. Απώτερος στόχος είναι ο

εντοπισμός των ισχυρών σημείων στη βάση των οποίων μπορεί να στηριχθεί η αναπτυξιακή πορεία της

περιοχής αναφοράς και να καθοριστούν οι στρατηγικές κατευθύνσεις μιας συνεκτικής και συνολικής

στρατηγικής τοπικής ανάπτυξης. Επίσης, ο εντοπισμός και η καταγραφή των αδύνατων σημείων αποτελεί

την αναγκαία βάση για εκείνες τις πολιτικές και δράσεις που θα συνέβαλαν στη αντιμετώπισή τους. Σε ένα

δυναμικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον παρουσιάζονται ευκαιρίες και κίνδυνοι, που πρέπει να αξιολογούνται

και να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό των παρεμβάσεων πολιτικής υπέρ της περιοχής αναφοράς.

Οι δύο πρώτες κατευθύνσεις συνδέονται με την ανάλυση του εσωτερικού περιβάλλοντος, δηλαδή των

ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής μελέτης και αφορούν αποκλειστικά τον προσδιορισμό των

πλεονεκτημάτων ή μειονεκτημάτων που πηγάζουν από την υφιστάμενη υποδομή, τις χωρικές διαρθρώσεις

και τα στοιχεία που διαμορφώνουν το κοινωνικοοικονομικό προφίλ της περιοχής. Η συλλογή, ανάλυση και

επεξεργασία των φυσιογνωμικών, οικονομικών, κοινωνικών και λοιπών στοιχείων που έχει προηγηθεί

επιτρέπει την αξιολόγηση και τη σύνοψη των συμπερασμάτων σχετικά με τα δυνατά και αδύνατα σημεία

που σκιαγραφούν το χαρακτήρα της υπό μελέτη περιοχής. Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που

συγκροτούν το εσωτερικό περιβάλλον της περιοχής μελέτης, εντοπίζονται και εξειδικεύονται οι παράμετροι

που συνιστούν τα δυνατά σημεία, τα οποία πρέπει να αναπτύξει η παραγωγική δραστηριότητα στην

περιοχή, καθώς και τα αδύνατα σημεία, τα οποία καλείται να περιορίσει, ώστε να μην αποτελούν

ανασταλτικό παράγοντα στην ανάπτυξή της. Αντίστοιχα, λαμβάνοντας υπόψη τα συμπεράσματα από την

ανάλυση του εξωτερικού περιβάλλοντος, προσδιορίζονται τα σημεία εκείνα που διαφαίνεται να αποτελούν

ευκαιρίες για ανάπτυξη και τα οποία θα πρέπει να εκμεταλλευθεί ο στρατηγικός αναπτυξιακός σχεδιασμός

της περιοχής μελέτης, καθώς και οι κίνδυνοι που ενδέχεται να αντιμετωπίσει στο μέλλον η περιοχή

αναφοράς.

Συνοψίζοντας, η μεθοδολογία της SWOT ανάλυσης αποσκοπεί στη διαμόρφωση αναπτυξιακής στρατηγικής

με βάση δύο καίριες κατευθύνσεις:

(α) την εξωτερική αξιολόγηση, όπως αποτυπώνεται από τους κινδύνους και τις ευκαιρίες του υπό

εξέταση συστήματος (περιοχής) στο περιβάλλον που λειτουργεί και

(β) από την εσωτερική αξιολόγηση, όπως αποτυπώνεται από τις δυνάμεις και τις αδυναμίες μέσα στο

υπό εξέταση σύστημα (περιοχή).

Οι δύο ανωτέρω κατευθύνσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με το βαθμό ελέγχου των παραγόντων και

αλλαγών μέσα σε κάθε κατηγορία. Η δυναμική και απεριόριστη φύση του εξωτερικού περιβάλλοντος

μπορεί σοβαρά να παρακωλύσει τη διαδικασία του στρατηγικού προγραμματισμού, ενώ οι εσωτερικοί

παράγοντες καθιστώνται ευκολότερα κατανοητοί και υπό έλεγχο.

Σε επίπεδο περιφερειακής ανάπτυξης, η ανάλυση SWOT συνδέεται με τη διαμόρφωση αναπτυξιακής

στρατηγικής, σε ένα περιβάλλον με διακυμάνσεις, περιορισμούς και αυξανόμενο ανταγωνισμό. Έμφαση

δίδεται σε ένα σύνολο παραγόντων που ασκούν ευμενή ή δυσμενή επίδραση στο παραγωγικό σύστημα της

περιοχής αναφοράς. Οι παράγοντες αυτοί συνήθως αφορούν εξωγενείς και ενδογενείς περιορισμούς αλλά

και δυνατότητες που δημιουργούνται τόσο στο τοπικό / περιφερειακό επίπεδο, όσο και από την

αλληλεξάρτηση του τοπικού με το εθνικό και το διεθνές επίπεδο αναφοράς. Οι εξωτερικές ευκαιρίες και

απειλές μπορούν να έχουν επιπτώσεις στο ρυθμό ανάπτυξης της περιοχής και να απαιτούνται μέτρα δράσης

για προώθηση υποστηρικτικών ή / και διορθωτικών πολιτικών, ανάλογα με τη δυναμική των εξελίξεων. Η

εσωτερική ανάλυση των δυνάμεων και των αδυναμιών αποσκοπεί στην αξιολόγηση των πόρων, των

οργανωτικών και λοιπών δυνατοτήτων που έχει η περιοχή προκειμένου να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες στο

εξωτερικό της περιβάλλον ή να αναδείξει τομείς που ενδέχεται να πρέπει να δράσει, ώστε να αντιμετωπίσει

τις προκλήσεις του εξωτερικού της περιβάλλοντος. Η ανάλυση και η μεθοδική αξιοποίηση των

πληροφοριών για το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον της υπό μελέτη περιοχής είναι καθοριστικής

σημασίας για τον περιορισμό της αβεβαιότητας στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων και στη διαμόρφωση

ενός ρεαλιστικού πλαισίου αναφοράς για την ορθολογική αξιολόγηση των ορίων ανάπτυξης και

απασχόλησης στην περιοχή μελέτης. Με βάση αυτά η SWOT ανάλυση περιλαμβάνει:

1. Strengths: = δύναμη, πόροι, ικανότητες περιοχής αναφοράς που μπορεί να χρησιμοποιήσει

αποτελεσματικά προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της.

2. Weaknesses: αδυναμίες, περιορισμοί, ελαττώματα ή ατέλειες που εμποδίζουν την περιοχή αναφοράς

στην επίτευξη των στόχων της.

3. Opportunities: ευκαιρίες, ευνοϊκή κατάσταση, αλλαγή, ή συγκυρία στο εξωτερικό περιβάλλον που

μπορεί να ωφελήσει την περιοχή αναφοράς.

4. Threats: κίνδυνοι, δυσμενής κατάσταση, απειλές στο περιβάλλον της περιοχής αναφοράς που μπορεί

να επηρεάσει δυσμενώς την υλοποίηση της αναπτυξιακής στρατηγικής.

Οι ενέργειες που αναλαμβάνονται και μπορούν να συναχθούν από τους τέσσερις αυτούς

τομείς είναι οι ακόλουθες:

Στήριξη στις δυνάμεις της περιοχής αναφοράς.

Περιορισμός των αδυναμιών.

Αξιοποίηση των ευκαιριών.

Αντιμετώπιση των απειλών.

Στην περίπτωση ανάλυσης του αναπτυξιακού προφίλ της ΠΔΕ και της διαμόρφωσης στρατηγικών και

πολιτικών για την εφαρμογή ενός περιφερειακού προγράμματος με έμφαση στην απασχόληση, τα στάδια

εφαρμογής της ανάλυσης έχουν όπως παρακάτω.

Περιγραφή – προκαταρκτικές ενέργειες: τη συλλογή στοιχείων και πληροφοριών, και την ανάπτυξη της

μεθοδολογίας, καθώς και την ανάλυση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο θα διαμορφωθεί αποτελεσματική

αναπτυξιακή στρατηγική με έμφαση στην ενίσχυση της απασχόλησης.

Ανάλυση: καταγραφή των παραγόντων που επηρεάζουν την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη με την

ανάλυση των δυνατοτήτων και αδυναμιών, που είτε υποστηρίζουν είτε παρεμποδίζουν την αναπτυξιακή

διαδικασία καθώς και των ευκαιριών και των κινδύνων (ανάλυση SWOT). Αποτύπωση του παραγωγικού

δυναμικού και ανάλυση της δυναμικής του στην περιοχή αναφοράς. Ανάλυση του πληθυσμού και των

χαρακτηριστικών των ανέργων.

Διαμόρφωση στρατηγικής: διαμόρφωση των βασικών κατευθύνσεων της στρατηγικής ανάπτυξης - με

έμφαση στην αύξηση της απασχόλησης - με τον προσδιορισμό πιθανών δράσεων ή την υπόδειξη τομέων

στους οποίους η περιοχή αναφοράς μπορεί να αναπτύξει σημαντικό δυναμικό συγκριτικό πλεονέκτημα στο

άμεσο μέλλον.

2.2 Σύνοψη Αναπτυξιακών Χαρακτηριστικών Περιφέρειας Δυτικής

Ελλάδας

Με βάση τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο πρώτο κεφάλαιο, όπου γίνεται η αποτύπωση της ΠΔΕ και

τον παρακάτω πίνακα ο οποίος συνοψίζει τους ενδεικτικούς αναπτυξιακούς δείκτες ευημερίας θα προκύψει

η περαιτέρω ανάλυση για τη λήψη αποφάσεων και τη χάραξη στρατηγικής. Αυτό γίνεται με την ανάλυση

των πλεονεκτημάτων, μειονεκτημάτων, προοπτικών και απειλών που αντιμετωπίζει μια περιοχή, δηλαδή με

την ανάλυση SWOΤ.

Πίνακας 13: Αναπτυξιακοί δείκτες ευημερίας ΠΔΕ

(ποσά σε χιλ. ευρώ) Περιφέρεια Δυτικής

Ελλάδας Κατάταξη σε σχέση με τις

13 περιφέρειες

Αποταμιευτικές Καταθέσεις ανά Κάτοικο 8,8 13

Δηλωθέν Εισόδημα ανά Φορολογούμενο 13,45 10

Φόρος Εισοδήματος ανά Φορολογούμενο 1,0 9

Συμμετοχή στα συνολικά μεγέθη της χώρας

Φορολογούμενοι 5,7% 4

Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 4,9% 4

Φόρος εισοδήματος φ.π. 3,9% 4

Αποταμιευτικές καταθέσεις 3,7% 6

2.3 Ανάλυση SWOT Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδα

2.3.1 Δυνατά Σημεία (Strengths)

Η περιφέρεια αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς κόμβους της χώρας καθώς ενώνει τη

χώρα με τα λιμάνια της Ιταλίας και της Δυτικής Ευρώπης, τη Δυτική Πελοπόννησο και την Ήπειρο με την

Αττική και την Πρωτεύουσα Αθήνα και τέλος τη Δυτική Πελοπόννησο και τη Δυτική Ελλάδα με την αγορά

των Βαλκανίων. Η εκμετάλλευση αυτού του πλεονεκτήματος συνδέεται με τη διαθεσιμότητα και ανάπτυξη

των υποδομών, καθιστώντας τις μεταφορές και τις μεταφορικές υποδομές βασική προϋπόθεση ανάπτυξης

της περιοχής.

Συμπληρωματικό, ως προς το ανωτέρω είναι η ύπαρξη υποδομών μεταφοράς, όπως η γέφυρα Ρίου –

Αντιρρίου και το Λιμάνι της Πάτρας που αποτελεί «πύλη» εισόδου και εξόδου στη χώρα από τη δυτική

Ευρώπη. Σημαντικά έργα υποδομής που έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία έτη μέσω του Β’ και Γ’ ΚΠΣ,

καθώς και έργα που είναι σε εξέλιξη ή σε σχεδιασμό, δίνουν έμφαση στη βελτίωση των οδικών μεταφορών

και τις υποστηρικτικές δράσεις των μεταφορικών υποδομών Στα πλαίσια του αναπτυξιακού προγράμματος,

τα αναπτυξιακά έργα στο νομό αποσκοπούν στην άρση της απομόνωσης, στην αποδοτικότερη γεωργική

εκμετάλλευση και τη στήριξη της κτηνοτροφίας, στην προώθηση εναλλακτικών μορφών οικονομικής

δραστηριότητας και την ανάπτυξη του τουρισμού ως βασικών μοχλών ανάπτυξης, με την ανάδειξη των

συγκριτικών πλεονεκτημάτων της περιοχής. Με την ολοκλήρωση των έργων υποδομών η διασύνδεση με

την Ήπειρο και την Εγνατία Οδό, αλλά και με την Αττική και τον Λιμένα Πειραιώς θα καταστεί ακόμα

ταχύτερη και ασφαλής.

Η περιφέρεια είναι προνομιούχος από την άποψη του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς φιλοξενεί πολλά,

σημαντικά και ποικίλα ευαίσθητα οικοσυστήματα. Η περιοχή μελέτης

αποτελεί για τα Ελληνικά δεδομένα ένα μοναδικό συνδυασμό ορεινού, πεδινού και παράλιου τοπίου, με

πλούσιους υδάτινους πόρους, που συνθέτουν ένα περιβάλλον υψηλού φυσικού κάλλους. Η φυσική

κληρονομιά έλκει σειρά επισκεπτών, συμβάλλοντας στην αναπτυξιακή πορεία της ΠΔΕ. Έμφαση μπορεί να

δοθεί σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού που ο φυσικός πλούτος επιτρέπει να αναπτυχθούν (ορειβασία,

κανό, καγιάκ, περιπατητικός, περιηγητικός τουρισμός και άλλα). Ενδεικτικά αναφέρονται:

Αιτωλοακαρνανία: Δέλτα Αχελώου, Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου – Αιτωλικού και εκβολές Εύηνου

& Νήσοι Εχινάδες (SPA), Όρος Παναιτωλικό, Όρος Βαράσοβα, Λίμνες Βουλκάρια και Σαλτίνι,

Λίμνη Αμβρακία, Λίμνη Οζέρος, Λίμνες Τριχωνίδα και Λυσιμαχεία, Όρος Αράκυνθος και στενά

Κλεισούρας.

Αχαία: Λιμνοθάλασσα Καλογριάς, Δάσος Στροφιλιάς και Έλος Λάμιας (SPA), Όρος Χελμός και

ύδατα Στίγος, Φαράγγι Βουραϊκού, Αισθητικό Δάσος Καλαβρύτων (SPA), Όροι Μάρμπας και

Κλόκος, Φαράγγι Σελινούντα, Αλυκή Αιγίου, Όρος Παναχαϊκό, Όρος Ερύμανθος, Σπήλαιο

Κάστριον.

Ηλεία: Οροπέδιο Φολόης, Εκβολές (Δέλτα) Πηνειού, Ολυμπία, Θίνες και Παραλιακό Δάσος

Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Λιμνοθάλασσα Κοτύχι, Παράκτια Θαλάσσια Ζώνη από Καλογριά έως

Κυλλήνη, Θαλάσσια Περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας.

Παράλληλα, με τη φυσική κληρονομιά κινείται και η πολιτιστική κληρονομιά της περιφέρειας, η οποία

έλκει ταξιδιώτες. Η περιφέρεια είναι πλούσια σε πόρους πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίοι αποτελούν

στοιχείο έλξης τουριστικής κίνησης τόσο από μόνοι τους όσο και σε συνδυασμό με τους υπόλοιπους

τουριστικούς πόρους. Η περιοχή μελέτης διαθέτει πλούσια πολιτιστική παράδοση και έχει να επιδείξει από

μνημεία αρχαιότητας και βυζαντινά μνημεία, έως και νεώτερα μνημεία, αναπαλαιωμένα γεφύρια, μύλους

κ.α. Τα μνημεία αυτά είναι πόροι τοπικής σημασίας, όπως επίσης και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που

διοργανώνονται κατά καιρούς στην περιοχή και αποτελούν στοιχεία προσέλκυσης επισκεπτών. Μεταξύ των

πολιτιστικών αξιοθέατων περιλαμβάνεται σημαντικός αριθμός μουσείων, εκκλησιών και μοναστηριών. Η

πραγματοποίηση πολιτιστικών εκδηλώσεων (όπως, Πατρινό Καρναβάλι, Εκδηλώσεις Ναυμαχίας

Ναυπάκτου κα.) ενισχύουν την πολιτιστική υποδομή και δραστηριότητα της περιοχής.

Kατά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ανάπτυξη υποδομών, αγροτουρισμού και οικοτουρισμού για την

κάλυψη αυξανόμενης τουριστικής ζήτησης. Ανάπτυξη παρουσιάζει επίσης ο αθλητισμός αναψυχής, όπως

ιππασία, ιστιοπλοΐα, κανό, καγιάκ, πεζοπορία, ποδηλασία βουνού, ερασιτεχνικό ψάρεμα, αιωροπτερισμός

και παραπέντε και οργανωμένες διαδρομές πεζοπορίας σε δασικούς δρόμους, λιβάδια και δάση. Ως

αποτέλεσμα δημιουργήθηκε σημαντικός αριθμός επιχειρήσεων παροχής τουριστικών υπηρεσιών, οι οποίες

επιβιώνουν από τον τουρισμό αυτό και μπορούν να καλύψουν απαιτήσεις υψηλών προδιαγραφών. Στην

ανάπτυξη της περιοχής έχει συμβάλλει και η υποστήριξη διαφόρων Ευρωπαϊκών και εγχώριων

προγραμμάτων για την ενίσχυση των υποδομών, με έμφαση την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του

φυσικού περιβάλλοντος.

Τέλος, η περιφέρεια παράγει πολλά παραδοσιακά - τοπικά προϊόντα, τα οποία χαρακτηρίζουν την

περιοχή. Τα γεωργικά και κτηνοτροφικά αγαθά είναι μερικά από τα προϊόντα που μπορούν να αναδείξουν

ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στη γεωργία, κτηνοτροφία και στον τουρισμό της περιοχής, γιατί συνδέονται

με το συγκριτικά καθαρό περιβάλλον της ελληνικής υπαίθρου, την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και την

πιο ενεργή οικολογική συνείδηση που σταδιακά διαμορφώνουν οι καταναλωτές. Το συγκριτικό

πλεονέκτημα της σημαντικής πρωτογενούς παραγωγής αποτελεί κρίσιμη μάζα για την υποστήριξη

μεταποιητικών δραστηριοτήτων, με έμφαση στην παραγωγή προϊόντων οικολογικής καλλιέργειας και

«ονομασίας προέλευσης» και την ανάπτυξη της τυποποίησης και της συσκευασίας αγροτικών προϊόντων

για εξαγωγή.

2.3.2 Αδύνατα Σημεία (Weaknesses)

Στα αδύναμα σημεία της ΠΔΕ συγκαταλέγεται το χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, που κυμαίνεται κάτω του

μέσου όρου της χώρας. Η συμμετοχή του αγροτικού τομέα στο συνολικό ΑΕΠ της περιφέρειας παρουσιάζει

μείωση, ενώ παρατηρούνται σοβαρές διαφορές των παραγωγικών χαρακτηριστικών μεταξύ των αγροτών

των πεδινών και ορεινών περιοχών. Ο δευτερογενής τομέας χαρακτηρίζεται «ασθενικός», με μικρή αύξηση

τη δεκαετία του ’90 προερχόμενη κυρίως από τον κλάδο των κατασκευών. Ο τομέας της μεταποίησης

παρουσιάζει μικρή αλλά συνεχή πτώση στην απασχόληση, αδυνατώντας έτσι να απορροφήσει το εργατικό

δυναμικό που απελευθερώνεται από τον πρωτογενή τομέα.

Επιπροσθέτως, παρά το γεγονός ότι ο πρωτογενής τομέας έχει σημαντικό ρόλο στην αναπτυξιακή πορεία

του νομού, επιδρώντας τόσο στο δευτερογενή όσο και στον τριτογενή τομέα τις οικονομίας με

πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, εντούτοις η ανάπτυξη των τριών τομέων παρουσιάζει στρεβλώσεις

και ανισορροπίες. Κρίνονται αναγκαίες πολιτικές που να συμβάλλουν στη βελτίωση της παραγωγικότητας

του πρωτογενούς τομέα που να στηρίζονται στους ακόλουθους άξονες:

- έγγειες αναδιαρθρώσεις, πολιτική χρήσεων γης

- βελτίωση υποδομών και εκσυγχρονισμός των εκμεταλλεύσεων

- αξιοποίηση των τοπικών πόρων

- ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού και κατάρτιση του

- μέγεθος εκμετάλλευσης, βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, βιωσιμότητας

- ανάπτυξη και βελτίωση θεσμικών υποδομών

- επιστημονική υποστήριξη - ενημέρωση - έρευνα - εκπαίδευση

- παραγωγή ανταγωνιστικών προϊόντων προέλευσης με βελτίωση της ποιότητας

- βελτίωση συνθηκών παραγωγής, μεταποίησης και εμπορίας

- προστασία του περιβάλλοντος.

Η λήψη των απαραίτητων μέτρων θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση των αδυναμιών, στην αναδιοργάνωση

και στον εκσυγχρονισμό του πρωτογενή τομέα και κυρίως στην αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που

συνδέονται με την παγκόσμια αγορά, την ανταγωνιστικότητα, το περιβάλλον, την ποιότητα και τις νέες

τεχνολογίες. Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου παραμένει τομέας κρίσιμης προτεραιότητας με

ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνικοοικονομική βάση και στην προστασία, την ορθολογική διαχείριση και την

αξιοποίηση των φυσικών πόρων.

Το παρατηρούμενο υψηλό ποσοστό ανεργίας της περιφέρειας αποτελεί σημαντική αδυναμία με

κοινωνικοοικονομικές συνέπειες. Οι κατηγορίες που πλήττονται περισσότερο είναι ιδιαίτερα οι νέοι

επιστήμονες (εφόσον η ζήτηση σε τοπικό επίπεδο αφορά ανειδίκευτους) και βέβαια οι ευπαθείς ομάδες του

πληθυσμού, οι γυναίκες και οι κοινωνικά αποκλεισμένοι. Σε σύνδεση με αυτό είναι και η συρρίκνωση του

αγροτικού εισοδήματος καθώς και η μετακίνηση του ανθρώπινου δυναμικού από την ύπαιθρο στα αστικά

κέντρα, οι μικροί ρυθμοί ανάπτυξης και τα προβλήματα αναδιάρθρωσης, οι περιορισμένες οδικές συνδέσεις,

η απομόνωση ορεινών περιοχών, και η έλλειψη επαρκών συνδέσεων με μεγάλα οδικά δίκτυα και

εμπορικούς κόμβους. Η αυξανόμενη τάση ανεργίας που παρατηρείται, εάν συνδυαστεί και με την τάση

φυγής των νέων, αναμένεται να έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην περιφερειακή οικονομία. Για

την αντιμετώπιση του σύνθετου προβλήματος της ανεργίας απαιτούνται ενέργειες για την προώθηση της

επιμόρφωσης και της κατάρτισης.

Σε γενικές γραμμές η περιφέρεια διαθέτει μεν ένα ανταγωνιστικό πρωτογενή τομέα, αλλά η έλλειψη

εξειδικευμένου δευτερογενή τομέα αποτελεί τροχοπέδη ανάπτυξης. Η βιομηχανία και βιοτεχνία κινούνται

κυρίως γύρω από τον τομέα μεταποίησης κάποιων αγροτικών προϊόντων, με ελάχιστες μονάδες

μεταποίησης των λοιπών αγροτικών και κτηνοτροφικών αγαθών και πρώτων υλών. Παρόμοια εικόνα με τον

δευτερογενή τομέα παρουσιάζει και ο τριτογενής τομέας. Τα στοιχεία αυτά αφορούν κυρίως τους νομούς

Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας, καθώς ο νομός Αχαΐας διαθέτει αξιόλογη βιομηχανική παραγωγή. Έλλειψη

σχεδίου σύνδεσης της παραγωγής των τριών τομέων (πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς) και

ειδικά η έλλειψη εξειδικευμένου δευτερογενούς τομέα που να αξιοποιεί αποτελεσματικά τα προϊόντα

γεωργίας και κτηνοτροφίας αποτελούν βασικές περιοριστικές αδυναμίες ανάπτυξης και ενίσχυσης της

απασχόλησης του νομού.

Όπως αναφέρθηκε ο νομός χαρακτηρίζεται από παραγωγή μεγάλης ποικιλίας τοπικών προϊόντων, που

προέρχονται από ένα αγνό περιβάλλον, δεν είναι χημικώς επιβαρημένα και γενικώς παράγονται με

παραδοσιακό τρόπο. Όμως τα παραδοσιακά προϊόντα δεν είναι πιστοποιημένα και δεν προβάλλονται με

ενιαίες στρατηγικές προβολής ούτως ώστε να δημιουργούνται οικονομίες κλίμακας και να αποτελούν

χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς της περιοχής. Η απόκτηση ταυτότητας (brand name) για πολλά τοπικά

προϊόντα που είναι χαρακτηριστικά της περιοχής και η ευρύτερη δυναμική προώθησή τους εκτός της

τοπικής οικονομίας θα μπορούσε να ενισχύσει την εξωστρέφεια των τοπικών επιχειρήσεων και να

συμβάλλει στην ανάπτυξη διαφοροποιημένων οικονομικών δραστηριοτήτων. Μία τέτοια προσέγγιση θα

έχει πολλαπλασιαστικά αναπτυξιακά αποτελέσματα και θα παρέχει συνέργιες τόσο στον γεωργικό και

κτηνοτροφικό τομέα, όσο και στον τομέα της μεταποίησης και του τουρισμού, ενισχύοντας την αγορά

απασχόλησης.

Το σχετικά περιορισμένο μέγεθος της τοπικής αγοράς και ο προσανατολισμός των περισσότερων τοπικών

επιχειρήσεων στην εσωτερική (περιφερειακή) ή / και την εθνική αγορά παρά προς μία εξωστρεφή

(εξαγωγική) δραστηριοποίηση (ειδικά στους νομούς Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας), οδηγεί στη λειτουργία

επιχειρήσεων με μικρό μέγεθος σε κατακερματισμένους οικονομικούς κλάδους. Λόγω της ευρείας

διασποράς και του μικρού μεγέθους των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, παρατηρείται έλλειψη

επιχειρηματικής συνεργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρείται δυσκολία ανάληψης σημαντικών

επενδυτικών πρωτοβουλιών και συντονισμού κοινής πολιτικής, μη ορθολογική αξιοποίηση κεφαλαιακών

και ανθρώπινων πόρων και ανάπτυξη συνθηκών στρεβλού ανταγωνισμού. Σε συνάφεια, καθίσταται

εμφανής η απουσία τοπικών επιχειρήσεων-leaders που το μέγεθός τους θα συνέβαλε στο να

λειτουργήσουν ως πόλοι ανάπτυξης και άλλων υποστηρικτικών, συμπληρωματικών και περιφερειακών σε

αυτές επιχειρήσεων και θα αποτελούσαν πεδίο απασχόλησης και εκπαίδευσης στελεχιακού και εργατικού

δυναμικού. Υπάρχει ανάγκη βελτίωσης του επιπέδου κατάρτισης και δεξιοτήτων των εργαζομένων,

ενώ σημαντικό είναι το γεγονός ότι η ανάληψη επιχειρηματικότητας από νέους επιχειρηματίες παραμένει

περιορισμένη. Το μέγεθος της αγοράς και ο εσωστρεφής προσανατολισμός των επιχειρήσεων σε συνδυασμό

με την έλλειψη μηχανισμών διαρκούς εκπαίδευσης και ενημέρωσης των επιχειρηματιών και την ελλιπή

διασύνδεση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με τους παραγωγικούς φορείς της περιφέρειας επιδεινώνουν την

κατάσταση.

Δεδομένων των περιορισμένων εναλλακτικών αναπτυξιακών επιλογών, η τουριστική δραστηριότητα έχει

αναπτυχθεί σημαντικά, με έμφαση στις περιοχές υψηλού φυσικού κάλλους. Η τουριστική ανάπτυξη όμως

είναι συνυφασμένη με εγγενείς αδυναμίες, καθώς διαμορφώνονται συνθήκες άνισης κατανομής πόρων

μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, ενώ η αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων για τον τοπικό πληθυσμό

εξαρτάται από σειρά παραγόντων, όπως εκπαίδευση, τοπική κουλτούρα, οικολογική συνείδηση κα. Η

εποχικότητα, επίσης, που χαρακτηρίζει τις τουριστικές δραστηριότητες επιδρά στην παραγωγικότητα όλων

των εμπλεκόμενων φορέων. Παρατηρείται παράλληλα, τουριστικός κορεσμός σε συγκεκριμένες περιοχές

ιδίως σε περιόδους αιχμής που εξαντλεί τη φέρουσα ικανότητα, ενώ διαπιστώνονται οικιστικές αυθαιρεσίες

και πολεοδομικές ανομοιομορφίες που επιβαρύνουν την περιβαλλοντική ισορροπία. Η διατήρηση

ισορροπίας μεταξύ ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος είναι πρωταρχικής σημασίας για την

οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας.

Δεδομένου του συμπαγούς ορεινού όγκου που καλύπτει μεγάλο ποσοστό της ΠΔΕ, παρά τα σημαντικά έργα

υποδομής (κυρίως οδοποιίας), η άρση της απομόνωσης των πλέον ορεινών περιοχών δεν έχει

αντιμετωπισθεί πλήρως (ιδιαιτέρως με την επικράτηση δυσμενών καιρικών συνθηκών) και η

προσβασιμότητα παραμένει δύσκολη. Για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης ιδίως στις ορεινές περιοχές

προϋπόθεση είναι η εξασφάλιση, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, αρμονικού συνδυασμού

στόχων και διαδικασιών που υπαγορεύουν η προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, η

αναπτυξιακή διαδικασία και η χωροταξία.

Μία από τις κρισιμότερες απειλές για την περιοχή μελέτης, είναι η μείωση αλλά και γήρανση του

πληθυσμού, ένα δημογραφικό χαρακτηριστικό με πορεία δύσκολα αναστρέψιμη. Είναι αξιοσημείωτη η

τάση μαρασμού και εγκατάλειψης που επικρατεί στις ορεινές ιδίως περιοχές και που ενισχύεται τα

τελευταία χρόνια, δεδομένων των περιορισμένων αναπτυξιακών δυνατοτήτων, των προβληματικών δικτύων

υποδομών και της απουσίας ευκαιριών για απασχόληση του νέου ενεργού δυναμικού. Οι αναγκαίες

πολιτικές εκτιμάται ότι πρέπει να στοχεύουν στην ενίσχυση του κοινωνικού ιστού και στη συγκράτηση του

πληθυσμού, γιατί οι υγιείς κοινωνικές δομές είναι η βάση για μια μακροχρόνια ανάπτυξη. Δεν αρκεί η

παροχή αποσπασματικών κινήτρων αλλά η χάραξη μίας κοινής ευρύτερης αναπτυξιακής προσέγγισης με

έμφαση στην αντιμετώπιση των αυξημένων δυσκολιών που οι ορεινές περιοχές παρουσιάζουν.

2.3.3 Ευκαιρίες (Opportunities)

Η Ελληνική οικονομία έχει εξασφαλίσει σημαντική χρηματοδότηση μέσω του τελευταίου κοινοτικού

πλαισίου στήριξης για την υλοποίηση δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων. Παρέχονται συνεπώς

δυνατότητες για χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων καθώς τα περισσότερα προγράμματα δίνουν έμφαση

στην ενίσχυση περιφερειακών περιοχών. Η διοχέτευση πόρων στην περιοχή με τη μορφή κινήτρων και

ενισχύσεων αναμένεται να προσελκύσει επενδυτικό ενδιαφέρον αλλά και να συμβάλλει σημαντικά στη

βελτίωση των υποδομών και την ανάπτυξη των τοπικών επιχειρήσεων. Η σύνδεση των επιδοτούμενων

επενδύσεων με την απασχόληση αναμένεται να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της

ανεργίας. Μία σειρά από σημαντικά έργα, τα οποία είτε βρίσκονται σε φάση υλοποίησης είτε σε φάση

σχεδιασμού και υποβολής προτάσεων, στοχεύουν στην περαιτέρω ενίσχυση των υποδομών και την

επέκταση των υποστηρικτικών δικτύων και υπηρεσιών. Εκατόν δέκα νέα έργα συνολικού ύψους 170

εκατομμυρίων ευρώ εντάχθηκαν μέσα στο 2011 στο ΕΣΠΑ Δυτικής Ελλάδας. Ανάμεσα τους η

ανακατασκευή του Γενικού Νοσοκομείου Πάτρας «Άγιος Ανδρέας» και η προμήθεια ιατρικού και

νοσοκομειακού εξοπλισμού, το νέο Νοσοκομείο Αγρινίου και η εκ βάθρων αναβάθμιση του λιμανιού στο

Κατάκολο Ηλείας καθώς και το πρόγραμμα Αστικών Αναπλάσεων. Το Ολοκληρωμένο σχέδιο

Ανάπλασης του λιμανιού του Κατακόλου αναμένεται να προσελκύσει κατά μέσο όρο 60 αφίξεις

κρουαζιερόπλοιων κάθε μήνα και ο στόχος είναι ξεκάθαρος, πλήρης ανάπλαση της παραλιακής ζώνης και

οδική σύνδεση του λιμανιού με το εθνικό οδικό δίκτυο.

Ο πλούτος των φυσικών και πολιτιστικών πόρων της περιφέρειας, η εναλλαγή των φυσικών τοπίων και η

ποικιλία των οικοσυστημάτων παρέχουν ευκαιρίες για περαιτέρω ανάπτυξη ειδικών οικονομικών

δραστηριοτήτων στην κατεύθυνση αυτή. Βασική προϋπόθεση αποτελεί ο προσεκτικός αναπτυξιακός και

χωροταξικός σχεδιασμός και προγραμματισμός για τη διαμόρφωση συνθηκών περιβαλλοντικής ισορροπίας,

με στόχο την προστασία της φυσικής, ανθρώπινης και πολιτιστικής κληρονομιάς. Με βάση τους πόρους

αυτούς, ευνοείται η ανάπτυξη νέων εναλλακτικών δραστηριοτήτων, ιδίως στον τομέα των ‘ήπιων’

τουριστικών υπηρεσιών, όπως αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, αθλητισμός αναψυχής, ιαματικός

τουρισμός, οικοτεχνικό πάρκο, παρατηρητήρια οικοσυστημάτων κα.. Η προσέγγιση αυτή κινείται σε

αντιδιαστολή με το μοντέλο του μαζικού οργανωμένου τουρισμού και απευθύνεται σε επισκέπτες με

σεβασμό στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, ενισχύοντας την ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης.

Σημαντικό χαρακτηριστικό των νέων αυτών μορφών αναψυχής είναι η μικρής κλίμακας, ελεγχόμενη και

ρυθμιζόμενη ανάπτυξη, με σεβασμό στο περιβάλλον.

Οι παρατηρούμενες μεταβολές στις διατροφικές συνήθειες και η έμφαση στην αναβάθμιση της ποιότητας

ζωής συμβάλλουν στην αυξημένη ζήτηση αγνών, βιολογικών και παραδοσιακών προϊόντων που

προέρχονται από καθαρό περιβάλλον, ευνοώντας έτσι περιοχές που έχουν τη δυνατότητα να τα παράγουν.

Τα στοιχεία αυτά ευνοούν την προώθηση του εκσυγχρονισμού του αγροτικού τομέα με έμφαση στην

ποιότητα, στη διαφοροποίηση της παραγωγής δια μέσου της δημιουργίας επίλεκτων αγορών (αγορών -

νησίδων), στην ανασυγκρότηση των δομών εμπορίας και τυποποίησης, στην εκπαίδευση και τεχνική

υποστήριξη του αγροτικού πληθυσμού, στην παραγωγή οικολογικών προϊόντων ονομασίας προέλευσης και

στην ενίσχυση νέων συλλογικών μορφών οργάνωσης των αγροτών. Σε συνδυασμό, ο τομέας της

μεταποίησης θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό μοχλό ‘εξωστρεφούς’ ανάπτυξης του νομού, καθώς η

ανάπτυξη του παραμένει περιορισμένη για να δώσει εναλλακτική απασχόληση στους κατοίκους. Η

μεγέθυνση των επιχειρήσεων, η διείσδυσή τους σε νέες αγορές και η αξιοποίηση του θεσμικού πλαισίου

κινήτρων και ενισχύσεων μπορεί να επιτευχθεί πιο αποτελεσματικά με τη διαμόρφωση νέων επιχειρήσεων

ειδικά στον πρωτογενή τομέα.

Η σταδιακή ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων, συνδεδεμένων με το περιβάλλον και τον

αγροτουρισμό μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση μίας νέας τουριστικής κουλτούρας και συνείδησης, που

συνδέεται άμεσα με την τοπική κουλτούρα, τα ήθη, έθιμα και παραδόσεις, γεγονός που αναμένεται να

συμβάλλει στην περαιτέρω αύξηση της τουριστικής ζήτησης. Αποτελεί πρώτης προτεραιότητας στόχο η

σύναψη ενός «Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας» μεταξύ των επαγγελματιών του τουριστικού κλάδου, με

στόχο τη διασφάλιση συνεχούς, απρόσκοπτης και υγιούς πορείας της τουριστικής δραστηριότητας,

παράλληλα με την παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας.

2.3.4 Κίνδυνοι (Threats)

Για να μεγιστοποιηθεί η απορρόφηση των Ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων είναι απαραίτητο να

υπάρχει έγκυρη και άμεση πληροφόρηση, αντίστοιχη αποτελεσματικότητα εκ μέρους των αρμοδίων

φορέων, τόσο δημόσιων όσο και ιδιωτικών που εμπλέκονται σε διαδικασίες προγραμματισμού, λήψης

αποφάσεων και διεκδίκησης πόρων και κοινωνική συναίνεση και συνειδητοποίηση.

Η αγορά της ΠΔΕ είναι ουσιαστικά άμεσα εξαρτημένη από το ύψος της παραγωγής του τριτογενή τομέα

και ιδιαίτερα του χονδρικού εμπορίου και των χερσαίων μεταφορών. Το γεγονός αυτό αυξάνει το επίπεδο

κινδύνου σε περίπτωση απρόβλεπτων δυσμενών εξελίξεων στον τομέα και μπορεί να επιφέρει σημαντικές

στρεβλώσεις στη συνολική οικονομική δραστηριότητα της περιφέρειας. Ο δευτερογενής τομέας παραμένει

υποδεέστερος άλλων περιφερειών με την ποσοστιαία συμμετοχή του στη συνολική παραγωγή να βαίνει

μειούμενη. Αν και ο κλάδος των κατασκευών και του ηλεκτρισμού παρουσίασε σημεία απορρόφησης

εργατικού δυναμικού, ο τομέας της μεταποίησης παρουσιάζει μικρή αλλά συνεχή πτώση στην απασχόληση,

επιδεικνύοντας στρεβλώσεις. Η παραπάνω οικονομική διάρθρωση, όπου αναδεικνύεται η εξάρτηση του

μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού από τον τριτογενή τομέα και η ασθενής ανάπτυξη του δευτερογενή

τομέα, εκτιμάται μεταξύ των βασικότερων περιοριστικών απειλών για την οικονομική ανάπτυξη του νομού.

Όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα, σημείο κινδύνου αποτελεί η έλλειψη επαρκούς κατάρτισης και

εξειδικευμένου προσωπικού, που θα επιτρέψουν την στόχευση στην ποιότητα και τη διαμόρφωση

πιστοποιημένων προϊόντων με το σήμα αναγνώρισης της περιφέρειας προέλευσης. Η ύπαρξη

καταρτισμένου ως προς τα περιφερειακά αγροτικά προϊόντα, εργατικού δυναμικού αντανακλάται όχι μόνο

στον περιορισμό της πρωτογενούς παραγωγής, αλλά και στην αποτελεσματική της αξιοποίηση σε επίπεδο

δευτερογενούς παραγωγής (έλλειψη εξειδικευμένων και πιστοποιημένων βιομηχανιών και μεταποιητικών

μονάδων), αλλά και σε επίπεδο τριτογενούς τομέα (έλλειψη υπηρεσιών πιστοποίησης και ενιαίας

στρατηγικής προβολής του brand name των περιφερειακών προϊόντων).

Οι δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης και παροχής εναλλακτικών μορφών τουριστικών υπηρεσιών ενέχει

και σημαντικούς κινδύνους, ιδίως για πολλές ευαίσθητες οικολογικά περιοχές. Οι φυσικοί πόροι που

ακριβώς αναδεικνύουν τουριστικά μία περιοχή φέρουν και τον κίνδυνο δυνητικής καταστροφής της, εφόσον

η εντατική χρήση των πόρων αυτών υπερβεί συγκεκριμένα όρια ανοχής του συστήματος. Συνεπώς, η

αλόγιστη ανάπτυξη και η έλλειψη συγκεκριμένου σχεδιασμού και πολιτικής, που να είναι σε συνάρτηση με

τις ιδιαιτερότητες και ευαισθησίες της κάθε περιοχής, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους περιβαλλοντικής

υποβάθμισης και απαξίωσης των πρωτογενών φυσικών πόρων. Επίσης, η ανάπτυξη ήπιας μορφής

εναλλακτικού τουρισμού απευθύνεται συνήθως σε άτομα με υψηλές απαιτήσεις ποιότητας, γεγονός που

δημιουργεί συνθήκες έντονου ανταγωνισμού μεταξύ τοπικών προορισμών. Εφόσον μία περιοχή υστερεί σε

ποιότητα, οι τουριστικές ροές θα κατευθυνθούν σταδιακά σε ανταγωνιστικούς γειτονικούς προορισμούς.

Βεβαίως, ιδίως για ορεινές περιοχές, τα περιθώρια τουριστικής ανάπτυξης απειλούνται από τα τοπικά

προβλήματα που οι περιοχές αντιμετωπίζουν με ευρύτερα διαρθρωτικά και αναπτυξιακά προβλήματα και

δομικές ανεπάρκειες. Η αναποτελεσματική διαχείριση ευαίσθητων φυσικών πόρων ενδέχεται

μεσοπρόθεσμα να προκαλέσει πολλαπλασιαστικές επιδράσεις τόσο στην οικονομική όσο και στην

κοινωνική δραστηριότητα με αρνητικά συνολικά αποτελέσματα.

2.4 Σύνοψη Κεφαλαίου

Συνοπτικά Συμπεράσματα Κεφαλαίου:

1. Τα δυνατά σημεία της ΠΔΕ σχετίζονται: α) με το γεγονός πως αποτελεί τεράστιας σημασίας

εμπορικό κόμβο και διαθέτει ή διαμορφώνει σταδιακά τις υποδομές μεταφορές που απαιτούνται, β)

με τον φυσικό πλούτο που διαθέτει, γ) με την πολιτιστική κληρονομιά που διαθέτει, δ) με την

ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού και αγροτουρισμού και ε) με την ύπαρξη πλειάδας

τοπικών – παραδοσιακών προϊόντων.

2. Τα αδύνατα σημεία της ΠΔΕ σχετίζονται: α) με το χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, β) με στρεβλώσεις

και ανισσοροπίες στους τρεις τομείς παραγωγικής δραστηριότητες, γ) με τη μεγάλη ανεργία, δ) με

την έλλειψη εξειδικευμένου δευτερογενή τομέα που να αξιοποιεί τα προϊόντα του πρωτογενή, ε) με

την έλλειψη πιστοποίησης και ενοποιημένης στρατηγικής προβολής των προϊόντων του πρωτογενή

τομέα παραγωγής, στ) με το ασθενές επιχειρηματικό περιβάλλον (επιχειρήσεις μικρού μεγέθους,

απουσία επιχειρήσεων – leaders, έλλειψη κατάρτισης εργαζομένων και επιχειρηματιών), ζ) με την

ύπαρξη εγγενών αδυναμιών στη λειτουργία του τουρισμού, η) με την αδυναμία άρσης της

απομόνωσης των ορεινών περιοχών και θ) με τη μείωση και γήρανση του πληθυσμού.

3. Οι ευκαιρίες που παρουσιάζονται για την ΠΔΕ είναι: α) με τις χρηματοδοτικές ευκαιρίες των

συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη

επιχειρηματικότητας και στη μείωση της ανεργίας, β) η αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών

πόρων, γ) η προώθηση του εκσυγχρονισμού του αγροτικού τομέα με έμφαση στην ποιότητα και δ) η

διαμόρφωση ενός τοπικού συμφώνου ποιότητας.

4. Οι κίνδυνοι που παρουσιάζονται για την ΠΔΕ είναι: α) αναποτελεσματικότητα στην απορρόφηση

επενδυτικών και αναπτυξιακών κονδυλίων, β) υψηλή εξάρτηση από τον τομέα των υπηρεσιών και

παράβλεψη των παραγωγικών τομέων, γ) έλλειψη κατάρτισης εργατικού δυναμικού που να μπορεί

να προωθήσει σε όλα τα στάδια παραγωγής την επιχειρηματική φιλοσοφία και δ) κίνδυνοι που

σχετίζονται με την αλόγιστη και χωρίς σχεδιασμό τουριστική ανάπτυξη.

3. Ανάλυση της Αγοράς Εργασίας στην ΠΔΕ

3.1 Βασικά Χαρακτηριστικά Απασχόλησης και Ανεργίας στην

Περιφέρεια

Ο Πίνακας 14 μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα την μορφή-σύνθεση της απασχόλησης στην ΠΔΕ.

Αρχικά, παρατηρούμε πως 1 στους 4 κατοίκους της ΠΔΕ ασχολείται με τον πρωτογενή τομέα παραγωγής

(γεωργία, δασοκομία, αλιεία), γεγονός που αναδεικνύει την δυναμική του συγκεκριμένου τομέα στην

συγκεκριμένη Περιφέρεια. Το αμέσως μεγαλύτερο ποσοστό απασχόλησης καταλαμβάνει το (χονδρικό και

λιανικό) εμπόριο με 16%, ακολουθούμενο από τους κλάδους/τομείς της εκπαίδευσης (8,9%), της δημόσιας

διοίκησης και άμυνας (8,4%), της μεταποίησης (7%) και των μεταφορών και αποθήκευσης (5,2%). Αν

συνδυάσουμε το ποσοστό απασχόλησης του πρωτογενή τομέα με αυτό της μεταποίησης προκύπτει πως 1

στους 3 απασχολούμενους, ταιριάζει στο αντικείμενο δράσης της «Α(Γ)ΡΩΓΟΣ Αναπτυξιακή», γεγονός

που επιβεβαιώνει την προοπτική ανάπτυξης των συγκεκριμένων κλάδων στην ΠΔΕ.

Στους πίνακες που ακολουθούν περιγράφεται αναλυτικά η ανεργία στην ΠΔΕ. Από τους πίνακες γίνεται

εύκολα αντιληπτό, ότι υπάρχει επιτακτική ανάγκη τόνωσής της αγοράς εργασίας, η οποία όπως και θα

δούμε (ήδη αναφερθήκαμε στο πρώτο κεφάλαιο) έχει υποστεί σημαντικά πλήγματα το διάστημα της

οικονομικής κρίσης, όπως και η χώρα στο σύνολό της. Τα στοιχεία που παραθέτουμε είναι επιλεγμένα από

τα επίσημα στοιχεία που έχουν περισυλλέξει ΟΑΕΔ και ΕΛ.ΣΤΑΤ., καθώς και από μελέτες του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ.

Πίνακας 14 – Αναλογία % απασχολουμένων ηλικίας 15 ετών και άνω στην ΠΔΕ, κατά κλάδο

οικονομικής δραστηριότητας

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2013 Δελτίο Τύπου (Σεπτεμ. 2013)

Τα στοιχεία που αφορούν την ανεργία στην χώρα μας, καταστούν σαφές πως δύσκολα η ΠΔΕ θα

αποτελούσε εξαίρεση, αφού τα τελευταία χρόνια η ανεργία στο σύνολο της χώρας έχει πάρει ανεξέλεγκτες

διαστάσεις. Σύμφωνα με το τριμηνιαίο δελτίου τύπου της ΕΛ.ΣΤΑΤ., κατά το Β΄ Τρίμηνο του 2013 ο

αριθμός των απασχολούμενων (στο σύνολο της χώρας) ανήλθε σε 3.632.184 άτομα και των ανέργων σε

1.350.435. Το ποσοστό ανεργίας ήταν 27,1%, έναντι 27,4% του προηγούμενου τριμήνου και 23,6% του

αντίστοιχου τριμήνου του 2012. Η απασχόληση αυξήθηκε κατά 1,0% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο

και μειώθηκε 4,2% σε σχέση με το Β΄ Τρίμηνο του 2012. Ο αριθμός των ανέργων μειώθηκε κατά 0,4% σε

σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και αυξήθηκε κατά 15,5% σε σχέση με το Β΄ Τρίμηνο του 2012.

Διάγραμμα 3: Αριθμός Απασχολουμένων και Ανέργων στο σύνολο της χώρας (Β’ Τρίμηνο 2012 –

Β’ Τρίμηνο 2013)

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., εργατικό δυναμικό (Τριμηνιαία), 2ο τρίμηνο 2013

Ο Πίνακας 15 που ακολουθεί μας δίνει των αριθμό απασχολουμένων ανά κλάδο παραγωγής στο σύνολο της

χώρας για τα έτη 1998, 2008 και 2013. Τα στοιχεία αυτά παρατίθενται αφενός για να δοθεί μία εικόνα για

την σύνθεση της απασχόλησης στη χώρα μας και αφετέρου για τονίσουμε το γεγονός πως ο αριθμός των

απασχολούμενων στην Ελλάδα ήταν μεγαλύτερος 15 χρόνια πριν από ότι είναι στις μέρες μας.

Πίνακας 15 – Απασχολούμενοι 15+ ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (ΕΛ.ΣΤΑΤ.,

A`Τρίμηνο 1998 – Γ`Τρίμηνο 2013 )

ΚΛΑΔΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΕ

ΣΥΜΠΤΥΞΗ

Α΄ τρίμηνο

1998

Β΄ τρίμηνο

1998

Γ΄ τρίμηνο

1998

Δ΄ τρίμηνο

1998

ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ 3.962,5 4.023,7 4.058,5 4.026,8

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 730,7 719,8 722,0 723,1

ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 916,3 935,3 956,1 939,3

ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ 2.315,5 2.368,6 2.380,4 2.364,5

Α΄ τρίμηνο

2008

Β΄ τρίμηνο

2008

Γ΄ τρίμηνο

2008

Δ΄ τρίμηνο

2008

Α΄ τρίμηνο

2013

Β΄ τρίμηνο

2013

Γ΄ τρίμηνο

2013

Δ΄ τρίμηνο

2013

4.511,6 4.582,5 4.589,8 4.553,6 3.595,9 3.632,2 3.635,9

517,9 518,7 513,9 516,9 487,4 494,0 503,2

1.019,4 1.022,2 1.024,6 999,5 577,1 572,7 562,9

2.974,3 3.041,6 3.051,3 3.037,2 2.531,5 2.565,4 2.569,8

Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., εργατικό δυναμικό (Τριμηνιαία), 1ο τρίμηνο 1998

Πρέπει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο πως τα στοιχεία που προσφέρει ο ΟΑΕΔ για την ανεργία είναι πιο

«μετριασμένα» για τους λόγους που αναφέραμε στην εισαγωγή του υποκεφαλαίου 1.6.1. (Καταγεγραμμένη

Ανεργία από τον ΟΑΕΔ). Για αυτό τον λόγο ο Πίνακας 16 που ακολουθεί εμφανίζει τους εγγεγραμμένους

ανέργους να είναι στο σύνολό τους (Εγγεγραμμένοι >= 12 μήνες και Εγγεγραμμένοι < 12 μήνες) 858.882.

Στη συνέχεια της παρούσης μελέτης θα προχωρήσουμε αρχικά, με την ανάλυση της σύνθεσης της απασχόλησης

και της ανεργίας αναφορικά με την ΠΔΕ χρησιμοποιώντας τα στοιχεία που διαθέτει η ΕΛ.ΣΤΑΤ. και στη

συνέχεια η ανάλυση θα ολοκληρωθεί με την διερεύνηση των στοιχείων που παραθέτει ο ΟΑΕΔ.

Πίνακας 16: Ανεργία στο σύνολο της Ελλάδας (ΟΑΕΔ – Νοέμβριος 2013)

Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 418.071 57.950

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 440.811 148.626

ΣΥΝΟΛΟ 858.882 206.576

Πηγή: ΟΑΕΔ 2013, “Συνοπτική Έκθεση Νοεμβρίου”

Στον Πίνακα 17 παρατηρούμε τη διαχρονική πορεία της ανεργίας όσον αφορά την ΠΔΕ. Βλέπουμε πως η

ανεργία ακολουθεί ανοδική πορεία από το 2009 και μετά, ξεκινώντας από το 9,5% και φτάνοντας σταδιακά στο

25,5% το 2012. Ο νομός Ηλείας είναι ο νομός που εμφανίζει τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας, ποσοστά που

βρίσκονται σταθερά αρκετά χαμηλότερα από τον μέσο όρο της Περιφέρειας. Έτσι το 2012 βρίσκει την Ηλεία με

13,3% ανεργία, ένα ποσοστό που είναι 12,2 μονάδες χαμηλότερο από το ποσοστό ανεργίας της ΠΔΕ. Οι νομοί

Αχαΐας και Αιτωλοακαρνανίας εμφανίζουν σχετικά παρόμοια ποσοστά ανεργίας, 29,3% και 29,1% αντίστοιχα, το

2012 και είναι οι δύο νομοί που είναι κυρίως υπεύθυνοι για το υψηλό ποσοστό ανεργίας στο σύνολο της

Περιφέρειας.

Πίνακας 17 - Μέσο ποσοστό ανεργίας της ΠΔΕ και των νομών της (2005-2012)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Δυτική Ελλάδα 10,5 9,5 9,7 9,6 9,5 11,7 17,3 25,5

Αιτωλοακαρνανία 11,0 9,2 10,3 9,1 9,2 11,7 18,4 29,1

Αχαΐα 11,5 10,7 9,6 10,2 10,2 13,5 19,3 29,3

Ηλεία 7,7 7,1 8,6 9,1 8,6 8,2 12,0 13,3

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2005 - 2012

Ακολουθούν οι Πίνακες 18 και 19 στους οποίους παρουσιάζονται οι βασικοί δείκτες απασχόλησης

αναφορικά με την ΠΔΕ, τόσο σε απόλυτους αριθμούς όσο και σε ποσοστιαία κατανομή. Ο αριθμός των

απασχολούμενων στην ΠΔΕ είναι 239.046. Το 72% των εργαζομένων είναι απασχολούμενοι σε

επιχειρήσεις μέχρι 10 ατόμων και το 49,1% των εργαζομένων είναι μισθωτοί. Επίσης το 59,6% των

απασχολούμενων ανήκουν στον κλάδο των υπηρεσιών, το 26,1% ασχολείται με την γεωργία ενώ μόλις το

7,2% εργάζεται στην βιομηχανία. Τέλος το ποσοστό ανεργίας στους νέους ηλικίας 15-29 ετών είναι αρκετά

υψηλά, όπως και σε όλη τη χώρα, αφού σχεδόν 1 στους 2 νέους αυτής της ηλικίας δεν εργάζονται (44,3%).

Πίνακας 18 – Βασικοί Δείκτες Απασχόλησης για την ΠΔΕ (2012)

Βασικοί Δείκτες Απασχόλησης (και τα δύο φύλα) ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Συνολικός πληθυσμός 726.676

Πληθυσμός Εργάσιμης Ηλικίας (15-64 ετών) 480.841

Μη Ενεργός Πληθυσμός 15-64 ετών 166.383

Εργατικό δυναμικό 316.920

Σύνολο απασχολουμένων 239.046

Απασχολούμενοι σε επιχειρήσεις μέχρι 10 άτομα 172.135

Μισθωτοί 117.300

Αυτοαπασχολούμενοι 75.699

Απασχολούμενοι στην γεωργία 62.448

Απασχολούμενοι στην βιομηχανία 17.225

Απασχολούμενοι στις υπηρεσίες 142.516

Μερική απασχόληση 12.481

Προσωρινή απασχόληση 9.025

Σύνολο ανέργων 77.874

Άνεργοι νέοι 15-29 ετών 28.394

Νεοεισερχόμενοι Άνεργοι («ΝΕΟΙ») 19.248

Μακροχρόνιοι άνεργοι 47.860

Άνεργοι που έχουν εργαστεί στο παρελθόν 58.626

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2012 (β’ Τριμήνου)

Πίνακας 19– Ποσοστά συμμετοχής βασικών δεικτών απασχόλησης στην ΠΔΕ (2012)

Βασικοί Δείκτες Απασχόλησης (και τα δύο φύλα)

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

% επί του Πληθυσμού

Εργάσιμης Ηλικίας

Μη Ενεργός Πληθυσμός 15-64 ετών 34, 6

Εργατικό δυναμικό 65,9

Σύνολο απασχολουμένων 49,7

% επί του Συνόλου των απασχολουμένων

Απασχολούμενοι σε επιχειρήσεις μέχρι 10 άτομα 72,0

Μισθωτοί 49,1

Αυτοαπασχολούμενοι 31,7

Απασχολούμενοι στην γεωργία 26,1

Απασχολούμενοι στην βιομηχανία 7,2

Απασχολούμενοι στις υπηρεσίες 59,6

Μερική απασχόληση 5,2

% επί των Μισθωτών

Προσωρινή απασχόληση 7,7

Ποσοστό Ανεργίας Σύνολο ανέργων 24,6

Άνεργοι νέοι 15-29 ετών 44,3

% επί του Συνόλου των ανέργων

Νεοεισερχόμενοι Άνεργοι («ΝΕΟΙ») 24,7

Μακροχρόνιοι άνεργοι 61,5

Άνεργοι που έχουν εργαστεί στο παρελθόν 75,3

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2012 (β’ Τριμήνου)

Περνώντας στα στοιχεία που προσφέρει ο ΟΑΕΔ για την απασχόληση και την ανεργία, στον Πίνακα 10

εμφανίζονται τα στοιχεία των εγγεγραμμένων στο μητρώο του ΟΑΕΔ για τον μήνα Δεκέμβριο 2011 στο

σύνολο της χώρας. Να τονίσουμε στο σημείο αυτό πως θα χρησιμοποιήσουμε στην ανάλυσή μας τα

στοιχεία του 2011, αφού παρόμοια αναλυτικά στοιχεία (στο σύνολό τους) δεν είναι ακόμα διαθέσιμα από

τον ΟΑΕΔ. Το σύνολο των ανέργων με κριτήριο την αναζήτηση εργασίας για τον μήνα Δεκέμβριο 2011

ανήλθε σε 730.621 άτομα. Από αυτά 291.804 (ποσοστό 39,94%) είναι εγγεγραμμένα στο μητρώο του

ΟΑΕΔ για χρονικό διάστημα ίσο ή και περισσότερο των 12 μηνών, και 438.817 (ποσοστό 60,06%) είναι

εγγεγραμμένα στο μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ για χρονικό διάστημα μικρότερο των 12 μηνών. Το σύνολο

των λοιπών (μη αναζητούντων εργασία) για τον μήνα Δεκέμβριο 2011 ανήλθε σε 177.270 άτομα όπου

35.527 (ποσοστό 20,04%) είναι εγγεγραμμένα στο μητρώο του ΟΑΕΔ για χρονικό διάστημα ίσο ή 1 και

περισσότερο των 12 μηνών, και 141.743 (ποσοστό 79,96%) εγγεγραμμένα για χρονικό διάστημα μικρότερο

των 12 μηνών.

Πίνακας 20: Ανεργία (Δεκέμβριος 2011)

Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 291.804 35.527

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 438.817 141.743

ΣΥΝΟΛΟ 730.621 177.270

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Πίνακας 21: Κατανομή Ανεργίας σε Κατηγορίες

Κοινοί & Λοιπές Κατηγορίες

επιδοτούμενων

Εποχικοί τουριστικών επαγγ/των

Σύνολο

Δικαιούχοι που πληρώθηκαν

και συνεχίζουν να είναι

δικαιούχοι

Νέες αιτήσεις ανέργων για επιδότηση

ΕΠΙΔΟΤΟΥΜΕΝΟΙ 201.048 72.819 273.867 248.583 40.016

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Με βάση τα στοιχεία του Πίνακα 21το σύνολο των επιδοτούμενων ανέργων (αφορά τον αριθμό των

δικαιούχων που πληρώθηκαν εντός του αντίστοιχου μήνα) ανέρχεται σε 273.867 άτομα από τα οποία οι

201.048 (ποσοστό 73,41%) είναι κοινοί και λοιπές κατηγορίες επιδοτουμένων και οι 72.819 (ποσοστό

26,59%) είναι εποχικοί τουριστικών επαγγελμάτων. Το σύνολο του αριθμού των δικαιούχων που

πληρώθηκαν και στο τέλος του μήνα συνεχίζουν να έχουν δικαίωμα επιδότησης ανέρχεται σε 248.583

άτομα. Το σύνολο των νέων αιτήσεων ανέργων για επιδότηση (σύμφωνα με την ισχύουσα διοικητική

διαδικασία, η πρώτη πληρωμή γίνεται 37 ημέρες μετά την εγγραφή του δικαιούχου επιδόματος ανεργίας)

ανέρχεται σε 40.016 άτομα.

Πίνακας 22: Στοιχεία Ανεργίας ανά Περιφέρεια

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΕΣ

ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΑΟΡΙΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΛΗΞΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΟΙΚΕΙΟΘΕΛΕΙΣ ΑΠΟΧΩΡΗΣΕΙΣ

ΑΝΑΓΓΕΛΙΕΣ ΠΡΟΣΛΗΨEΩΝ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ

1.360 2.887 656 1.868

ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 4.596 4.240 2.992 7.624

ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 838 2.250 328 1.361

ΗΠΕΙΡΟΥ 449 670 417 1.142

ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 1.536 1.160 991 2.064

ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 487 1.079 112 552

ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 1.242 579 1.092 2.292

ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 979 849 541 1.484

ΑΤΤΙΚΗΣ 13.390 5.373 8.758 19.848

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 1.041 1.186 511 2.084

ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 221 249 201 512

ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 701 1.693 368 1.019

ΚΡΗΤΗΣ 1.220 2.004 1.157 2.746

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 28.060 24.219 18.124 44.596

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Ο Πίνακας 22 παρουσιάζει την κατανομή της ανεργίας ανά περιφέρεια, εξετάζοντας ζητήματα καταγγελιών

συμβάσεων αορίστου χρόνου, λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου, οικειοθελείς αποχωρήσεις και

αναγγελίες προσλήψεις. Αν εξαιρέσει κανείς την περιφέρειας Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, που

υπάρχουν τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, η ΠΔΕ είναι δεύτερη σε

καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου, δωδέκατη σε λήξεις συμβάσεων αορίστου χρόνου, δεύτερη σε

οικειοθελείς αποχωρήσεις αλλά και δεύτερη σε αναγγελίες νέων προσλήψεων.

Όπως προκύπτει από τον πίνακα 23 το σύνολο των επιδοτούμενων ανέργων στη ΠΔΕ κατά τον μήνα

Δεκέμβριο (2011) ανέρχεται σε 12.527 άτομα. Από αυτά 8.264 (ποσοστό 65,97% - έναντι 59,95% σε εθνικό

επίπεδο) είναι κοινοί επιδοτούμενοι, 780 (ποσοστό 6,22% - έναντι 2,81% σε εθνικό επίπεδο) είναι

Οικοδόμοι επιδοτούμενοι, 2.012 (ποσοστό 16,06% - έναντι 26,59% σε εθνικό επίπεδο) είναι εποχικοί

τουριστικών επαγγελμάτων επιδοτούμενοι, 1.268 (ποσοστό 10,12% έναντι 9,38% σε εθνικό επίπεδο) είναι

εποχικοί λοιποί επιδοτούμενοι (αγροτικά), 186 (ποσοστό 1,48% - έναντι 0,93% σε εθνικό επίπεδο) είναι

εκπαιδευτικοί επιδοτούμενοι και 17 (ποσοστό 0,13% - έναντι 0,34% σε εθνικό επίπεδο) είναι λοιποί

επιδοτούμενοι.

Στους κοινούς ανέργους περιλαμβάνονται οι άνεργοι που προέρχονται απ' όλους τους κλάδους οικονομικής

δραστηριότητας, πλην αυτών που εντάσσονται στις λοιπές κατηγορίες, και των οποίων η σχέση εργασίας

ήταν αορίστου χρόνου. Ακόμα περιλαμβάνει τους ανέργους που απασχολήθηκαν στους αναφερόμενους

τομείς με σύμβαση ορισμένου χρόνου και δεν εντάσσονται σε μία από τις λοιπές κατηγορίες. Στους

οικοδόμους περιλαμβάνονται όσοι απασχολούνται στον κατασκευαστικό κλάδο και ασφαλίζονται στον

κλάδο εργατοτεχνιτών - οικοδόμων του ΙΚΑ - ΕΤΑΜ. Στους ανέργους εποχικού τουρισμού

περιλαμβάνονται οι εποχικοί από ξενοδοχειακές, τουριστικές, επισιτιστικές επιχειρήσεις συνεχούς ή

εποχικής λειτουργίας. Οι συγκεκριμένοι άνεργοι μπορούν να απασχολούνται σε μία ή περισσότερες

συνεχείς σεζόν. Στους εποχικούς λοιπούς (αγροτικά) περιλαμβάνονται οι εποχικοί μιας ή περισσότερων

σεζόν που απολύθηκαν από επιχειρήσεις μεταποίησης/διαλογής αγροτικών προϊόντων. Στους ανέργους

εκπαιδευτικούς περιλαμβάνονται οι ωρομίσθιοι και οι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί. Τέλος, στους λοιπούς

περιλαμβάνονται οι απολυθέντες λόγω επίσχεσης, λόγω απόλυσης από μεταφερόμενες ή συγχωνευόμενες

επιχειρήσεις, λόγω διακοπής λειτουργίας επιχείρησης.

Εξαιρώντας τις Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, η ΠΔΕ έρχεται πρώτη στην κατηγορία των

κοινών επιδοτουμένων, πρώτη στην κατηγορία των οικοδόμων επιδοτούμενων, τέταρτη στην κατηγορία

των εποχικών τουρισμού (τουριστικών επαγγελμάτων) επιδοτούμενων, έβδομη στην κατηγορία των

εποχικών λοιπών (αγροτικά) επιδοτούμενων, δεύτερη στην κατηγορία των εκπαιδευτικών επιδοτούμενων

και όγδοη στους λοιπούς επιδοτούμενους.

Πίνακας 23: Κατηγορίες Επιδοτουμένων Ανέργων

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΠΙΔΟΤΟΥΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΚΟΙΝΟΙ ΟΙΚΟΔΟΜΟ

Ι ΕΠΟΧΙΚΟΙ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΕΠΟΧΙΚΟΙ ΛΟΙΠΟΙ

(ΑΓΡΟΤΙΚΑ)

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

ΛΟΙΠΟΙ ΣΥΝΟΛΟ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ

ΘΡΑΚΗ 7.596 365 1.246 1.432 101 57 10.797

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

29.700 1.744 6.837 4.425 551 88 43.345

ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

3.590 267 303 318 106 2 4.586

ΗΠΕΙΡΟΣ 4.482 334 1.091 686 144 28 6.765

ΘΕΣΣΑΛΙΑ 8.920 532 1.238 898 226 68 11.882

ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 1.920 164 10.178 2.853 97 35 15.247

ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 8.264 780 2.012 1.268 186 17 12.527

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 6.207 208 1.034 547 102 120 8.218

ΑΤΤΙΚΗ 73.805 2.126 4.792 2.636 795 264 84.418

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 6.731 397 2.281 1.379 33 188 11.009

ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 1.617 95 2.017 560 40 7 4.336

ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 3.369 246 19.259 4.271 42 14 27.201

ΚΡΗΤΗ 7.977 446 20.531 4.410 137 35 33.536

164.178 7.704 72.819 25.683 2.560 923 273.867

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Στη ΠΔΕ τον Δεκέμβριο του 2011 δήλωσαν πως αναζητούν εργασία 49.411 άνεργοι, που αντιστοιχεί στο

6,77% του εθνικού αριθμού των ανέργων που αναζητούν εργασία. Το νούμερο αυτό κατατάσσει την

περιφέρεια τρίτη μετά τις Περιφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Είναι χαρακτηριστικό πως το

νούμερο αυτό αυξήθηκε κατά 2,17% έναντι του Νοεμβρίου του 2011, οδηγώντας επιπλέον 1.052 ανέργων

στην αναζήτηση εργασίας. Εξ αυτών, 22.290 άτομα χαρακτηρίζονται ως μακροχρόνια άνεργοι, άνω του

45% του συνολικού αριθμού ανέργων για το μήνα Δεκέμβριο, γεγονός που υποδηλώνει την ύπαρξη

δομικών προβλημάτων στην οικονομική λειτουργία που οδηγεί στην μακροχρόνια ανεργία.

Πίνακας 24: Άνεργοι - Άνδρες

Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 6.642 526

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 13.898 1.495

ΣΥΝΟΛΟ 20.540 2.021

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Στον Πίνακα 24 παρουσιάζεται οι άνεργοι άνδρες, ενώ στον Πίνακα 25 τα αντίστοιχα μεγέθη για τις

άνεργες γυναίκες. Τα στοιχεία δείχνουν πως για χρονικό διάστημα μικρότερο των 12 μηνών, τα νούμερα

ανέργων ανδρών και γυναικών είναι παρόμοια, αλλά υφίσταται σημαντική διαφοροποίηση σε αυτούς που

βρίσκονται σε ανεργία για πάνω από 12 μήνες. Οι άνδρες πλήττονται λιγότερο από τη μακροχρόνια ανεργία,

με τον αριθμό των μακροχρόνια ανέργων να υστερεί έναντι των βραχυχρόνια ανέργων, ενώ στις γυναίκες οι

μακροχρόνια άνεργες υπερτερούν σε απόλυτα νούμερα των βραχυχρόνια ανέργων.

Πίνακας 25: Άνεργοι - Γυναίκες

Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 15.648 1.363

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 13.253 1.564

ΣΥΝΟΛΟ 28.901 2.927

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Στον Πίνακα 24 παρουσιάζεται οι άνεργοι άνδρες, ενώ στον Πίνακα 25 τα αντίστοιχα μεγέθη για τις

άνεργες γυναίκες. Τα στοιχεία δείχνουν πως για χρονικό διάστημα μικρότερο των 12 μηνών, τα νούμερα

ανέργων ανδρών και γυναικών είναι παρόμοια, αλλά υφίσταται σημαντική διαφοροποίηση σε αυτούς που

βρίσκονται σε ανεργία για πάνω από 12 μήνες. Οι άνδρες πλήττονται λιγότερο από τη μακροχρόνια ανεργία,

με τον αριθμό των μακροχρόνια ανέργων να υστερεί έναντι των βραχυχρόνια ανέργων, ενώ στις γυναίκες οι

μακροχρόνια άνεργες υπερτερούν σε απόλυτα νούμερα των βραχυχρόνια ανέργων. Στον Πίνακα 26

παρουσιάζεται η διάρθρωση βάσει φύλλου της επιδοτούμενης ανεργίας. Οι άντρες υπερτερούν αριθμητικά,

ενώ παράλληλα είναι σχεδόν διπλάσιοι σε αριθμού που αυτοί που αιτήθηκαν για πρώτη φορά επιδότηση.

Πίνακας 26: Κατηγορίες Επιδοτούμενων Ανέργων Βάσει Φύλλου

Επιδοτούμενοι Κοινοί & Λοιπές

Κατηγορίες επιδοτούμενων

Εποχικοί τουριστικών επαγγ/των

Σύνολο

Δικαιούχοι που πληρώθηκαν και

συνεχίζουν να είναι δικαιούχοι

Νέες αιτήσεις ανέργων για επιδότηση

ΑΝΤΡΕΣ 6.371 733 7.104 6.315 921

ΓΥΝΑΙΚΕΣ 4.144 1.279 5.423 4.887 568

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Στον Πίνακα 27 παρουσιάζεται οι επιδοτούμενοι άνεργοι βάσει της ηλικιακής τους κατηγορίας. Βάσει των

στοιχείων είναι εμφανές ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επιδοτούμενων ανέργων προέρχονται από την

παραγωγικής ηλικία των 30 – 54, ενώ αντίστοιχη είναι και η ποσόστωση αυτών που αιτούνται για πρώτη

φορά επιδότηση.

Πίνακας 27: Κατηγορίες Επιδοτούμενων Ανέργων Βάσει Ηλικίας

Επιδοτούμενοι Κοινοί & Λοιπές

Κατηγορίες επιδοτούμενων

Εποχικοί τουριστικών επαγγ/των

Σύνολο

Δικαιούχοι που πληρώθηκαν

και συνεχίζουν να είναι

δικαιούχοι

Νέες αιτήσεις ανέργων για επιδότηση

< 30 2.686 421 3.107 2.779 364

30 – 54 7.130 1.443 8.573 7.662 1.019

> 55 699 148 847 761 106

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Αντίστοιχα είναι τα αποτελέσματα για το συνολικό αριθμό των ανέργων βάσει της ηλικίας τους (Πίνακας

28). Για τις ηλικίες κάτω των 30 ετών η πλειοψηφία είναι βραχυχρόνια άνεργοι, ενώ υπάρχει και ένας

σημαντικός αριθμός ατόμων που έχει παραιτηθεί της διαδικασίας αναζήτησης εργασίας. Στις ηλικίες μεταξύ

30 και 54 ετών, οι βραχυχρόνια άνεργοι απλά υπερτερούν των μακροχρόνια ανέργων, ενώ τριπλασιάζονται

αυτοί που έχουν πάψει να αναζητούν εργασία. Τέλος, στις ηλικίες άνω των 55 ετών, οι μακροχρόνια

άνεργοι υπερτερούν.

Πίνακας 28: Άνεργοι Βάσει Ηλικίας

< 30 Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 6.376 373

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 9.818 700

ΣΥΝΟΛΟ 16.194 1.073

30 – 54 Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 13.926 1.104

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 15.572 2.040

ΣΥΝΟΛΟ 29.498 3.144

> 55 Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 1.988 412

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 1.761 319

ΣΥΝΟΛΟ 3.749 731

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Ο Πίνακας 29 παρουσιάζει τη κατανομή των επιδοτούμενων ανέργων βάσει του επιπέδου εκπαίδευσης τους.

Τα στοιχεία του συγκεκριμένου πίνακα δεν καταδεικνύουν κάποια συγκεκριμένη τάση, πέραν του ότι

αιτούνται για πρώτη φορά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό επιδότησης, άνεργοι υποχρεωτικής και

δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, από ότι άνεργοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η κατάρτιση και η εξειδίκευση

των γνώσεων επηρεάζει τα νούμερα αυτά.

Πίνακας 29: Κατηγορίες Επιδοτούμενων Ανέργων Βάσει Εκπαίδευσης

Επιδοτούμενοι Κοινοί & Λοιπές

Κατηγορίες επιδοτούμενων

Εποχικοί τουριστικών επαγγ/των

Σύνολο

Δικαιούχοι που πληρώθηκαν & συνεχίζουν να

είναι δικαιούχοι

Νέες αιτήσεις ανέργων για επιδότηση

Χωρίς Εκπαίδευση 10 4 14 11 3

Υποχρεωτική Εκπαίδευση

3.927 905 4.832 4.346 609

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

5.233 989 6.222 5.607 719

Τριτοβάθμια Εκπαίδευση

1.345 114 1.459 1.238 158

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

Αντίστοιχα είναι τα αποτελέσματα για το συνολικό αριθμό των ανέργων βάσει της εκπαίδευσης τους

(Πίνακας 30). Οι μακροχρόνια άνεργοι μειώνονται αναλογικά, όσο μεγαλώνει το εκπαιδευτικό υπόβαθρο

του ανέργου. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει την ευθεία συσχέτιση της γνώσης και της κατάρτισης με τη

μακροχρόνια ανεργία. Επιπροσθέτως, είναι εμφανές ότι όσο αυξάνεται το μορφωτικό επίπεδο, τόσο

μειώνεται ο αριθμός αυτών που έχουν παραιτηθεί της διαδικασίας αναζήτησης εργασίας.

Πίνακας 30: Άνεργοι Βάσει Κατηγορίας Εκπαίδευσης

Χωρίς Εκπαίδευση Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 291 105

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 337 83

ΣΥΝΟΛΟ 628 188

Υποχρεωτική Εκπαίδευση Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 7.971 902

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 9.030 1.513

ΣΥΝΟΛΟ 17.001 2.415

Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 11.370 744

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 13.572 1.238

ΣΥΝΟΛΟ 24.942 1.982

Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Άνεργοι

[Αναζητούντες Εργασία] Λοιποί

[Μη αναζητούντες εργασία]

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ >= 12 ΜΗΝΕΣ 2.658 138

ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ < 12 ΜΗΝΕΣ 4.212 225

ΣΥΝΟΛΟ 6.870 363

Πηγή: ΟΑΕΔ 2011

3.2 Σύνοψη Κεφαλαίου

Η ανάλυση των στοιχείων της εγγεγραμμένης ανεργίας αναδεικνύει την ανάγκη ύπαρξης λεπτομερέστερων

στοιχείων που θα απεικονίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά των ανέργων. Με βάση τις πληροφορίες που μας

παρέχουν τα υπάρχοντα στοιχεία της εγγεγραμμένης ανεργίας συμπεραίνουμε ότι :

η ανεργία στην ΠΔΕ βρίσκεται σε αυξητική τάση,

οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία των εγγεγραμμένων ανέργων,

οι γυναίκες παρουσιάζουν και μεγαλύτερες τάσεις ροπής προς την μακροχρόνια ανεργία,

το μεγαλύτερο ποσοστό εγγεγραμμένων ανέργων έχουν χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο

η ανεργία παρουσιάζει μία ιδιαίτερη αρνητική ροπή, καθώς φαίνεται να αυξάνεται και να

διογκώνεται το ποσοστό των ατόμων που είτε είναι μακροχρόνια άνεργοι, είτε έχουν παραιτηθεί της

διαδικασίας αναζήτησης εργασίας.

4. Διάγνωση Αναγκών Αγοράς Εργασίας

4.1 Γενικές Πληροφορίες

Για τη διάγνωση των αναγκών της αγοράς εργασίας της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας απαιτείται η

πλήρωση δύο πολύ βασικών προϋποθέσεων, που σχετίζονται με την εν γένει επιχειρηματική και οικονομική

δραστηριοποίηση στην εν λόγω περιοχή. Η πρώτη προϋπόθεση αφορά την καταγραφή των οικονομικών

δεδομένων της ΠΔΕ, την ανάδειξη των πλεονεκτημάτων της και των αδυναμιών που αντιμετωπίζει, καθώς

επίσης και των ευκαιριών - προοπτικών που διανοίγονται για το επόμενο χρονικό διάστημα. Η δεύτερη

προϋπόθεση αφορά την αποτύπωση και ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών της επιχειρηματικής

δραστηριότητας και της αγοράς εργασίας στην εν λόγω περιοχή, ο εντοπισμός των προβλημάτων, των

αιτίων της ανεργίας και των προσδιοριστικών παραγόντων της απασχόλησης.

Θεωρώντας ως βασική υπόθεση ότι η απασχόληση σε μία περιοχή προσδιορίζεται τόσο από το τι συμβαίνει

στον οικονομικό τομέα (οικονομικές δυνατότητες της περιοχής) όσο και από το τι συμβαίνει στην αγορά

εργασίας, μέσα από αυτή τη μελέτη έγινε προσπάθεια να παρουσιαστούν αυτές οι δύο πτυχές : η

πραγματική οικονομία και η αγορά εργασίας. Οι αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής προσδιορίζουν

τους ευνοϊκούς χώρους που μπορεί να πραγματοποιηθεί η αύξηση της απασχόλησης. Η γνώση της δομής

της αγοράς εργασίας προσδιορίζει τους παράγοντες που θα βοηθήσουν την καλύτερη οργάνωση της αγοράς,

τη σύζευξη της ζήτησης με την προσφορά εργασίας, την αύξηση της απασχόλησης και τη μείωση της

ανεργίας.

Όπως προέκυψε από τα αναπτυξιακά δεδομένα του νομού συμπεραίνουμε ότι:

η συμμετοχή του αγροτικού τομέα στο σύνολο της παραγωγής είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά

στους νομούς Αιτωλοακαρνανίας και Ηλείας, διαμορφώνοντας έναν τομέα επιχειρηματικής

ενασχόλησης και πεδίο λήψης μέτρων για τη μείωση της ανεργίας.

η βιομηχανική παραγωγή, όπως δείχνουν και τα στοιχεία, είναι σχετικά περιορισμένη (εξαίρεση

αποτελεί ο νομός Αχαΐας) και αφορά τομείς μεταξύ των άλλων και τη μεταποίηση των αγροτικών

προϊόντων

αν και σημαντικό μέρος του πληθυσμού ζει σε αγροτικές περιοχές, ο βαθμός αστικοποίησης

αυξάνεται τα τελευταία χρόνια

υπάρχει σχετική γεωγραφική απομόνωση ειδικά στις ορεινές περιοχές

η ΠΔΕ έχει ένα από τα χαμηλότερα κατά κεφαλή ΑΕΠ στην Ελλάδα, γεγονός που επιβαρύνει το

φαινόμενο εγκατάλειψης της υπαίθρου για την αναζήτηση εργασίας στα μεγάλα αστικά κέντρα.

το μέγεθος των επιχειρήσεων είναι μικρό και απουσιάζουν οι επιχειρήσεις – Leaders, που θα δώσουν

γενικότερη ώθηση στην αγορά μέσα από μακρόπνοες ιδιωτικές επενδύσεις.

υπάρχει έλλειψη επιχειρηματικής παιδείας, αλλά και έλλειψη κατάρτισης στο εργατικό δυναμικό

υπάρχει σημαντική τουριστική δραστηριότητα, αλλά με έλλειψη κατευθύνσεων για την διαμόρφωση

προσθετικής αξίας στο σύνολο της περιφερειακής οικονομίας

υπάρχει αρκετά ανεπτυγμένος κλάδος λιανικού και χονδρικού εμπορίου

υπάρχει αρκετά ανεπτυγμένος κλάδος χερσαίων μεταφορών.

Σ’ ότι αφορά τη δομή της αγοράς εργασίας με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και του ΟΑΕΔ προέκυψε ότι:

μειώνονται ο πληθυσμός σε ηλικία προς εργασία, το εργατικό δυναμικό, οι απασχολούμενοι και

αυξάνονται οι άνεργοι

η πλειοψηφία των απασχολουμένων έχει χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και ειδικότερα αποφοίτων

Δημοτικού και αποφοίτων Λυκείου

οι εγγεγραμμένες άνεργες γυναίκες στη ΠΔΕ αποτελούν την πλειοψηφία των εγγεγραμμένων

ανέργων

η πλειοψηφία των εγγεγραμμένων ανέργων στη ΠΔΕ έχει ηλικία 30 – 54 ετών

4.2 Προτεραιότητες Γεωργικής Πολιτικής

Με βάση τις προτεραιότητες που έχουν αναπτυχθεί από την ΠΑΣΕΓΕΣ, διαμορφώνεται η γεωργική

πολιτική ως εξής:

Πολιτική νερού, που είναι απόλυτα αναγκαίο να αντιμετωπιστεί το έλλειμμα των επενδύσεων για

την εξοικονόμηση αρδευτικού νερού και την αποτελεσματική διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Πολιτική γης, που απαιτείται προκειμένου να αρθούν όλα τα εμπόδια, οι στρεβλώσεις και οι

αγκυλώσεις, όχι μόνο για την άσκηση της αγροτικής δραστηριότητας, αλλά κυρίως για την

απρόσκοπτη υλοποίηση των επενδύσεων. Η οργάνωση και η ανάπτυξη του αγροτικού τομέα απαιτεί

πολιτικές που στοχεύουν στη διατήρηση της αγροτικής γης και στη χωροθέτησή της με την

καθιέρωση των χρήσεων γης, αλλά και την προστασία της ώστε να σταματήσει ο έντονος και συχνά

αλόγιστος ανταγωνισμός από τις άλλες χρήσεις γης (τουρισμός, βιομηχανία, οικιστική αξιοποίηση,

αλλά και να ληφθούν μέτρα - ένα μικρό τέλος, στις εγκαταλειμμένες γεωργικές γαίες).

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που μπορούν να αποτελέσουν συμπληρωματικό εισόδημα στις

αγροτικές περιοχές, όχι πλέον μεμονωμένα, αλλά με συλλογικά σχήματα (συνεταιρισμοί) που

εγγυώνται την επίτευξη οικονομίας κλίμακας. Κρίνεται επίσης απαραίτητη η στήριξη επενδύσεων με

συλλογικά σχήματα για την αξιοποίηση γεωργικής βιομάζας από υπολείμματα φυτικής και ζωικής

παραγωγής, για την παραγωγή πράσινης ενέργειας, με προτεραιότητα στις περιβαλλοντικά

υποβαθμισμένες περιοχές.

Προβολή και προώθηση αγροτικών προϊόντων, που απαιτούνται για την προώθηση των αγροτικών

προϊόντων στη διεθνή, την ευρωπαϊκή και την εγχώρια αγορά. Η βάση της πολιτικής για την

προώθηση θα πρέπει να αναφέρεται στα σημαντικά αγροτικά προϊόντα (ελαιόλαδο, ελιές, φέτα,

μέλι, κρασί, οπωροκηπευτικά, ιχθυοκαλλιέργειες κ.α.) και αν είναι δυνατό να συνδυάζεται με το

τουριστικό μας προϊόν.

Όσον αφορά την ΠΔΕ και τις προτεινόμενες παρεμβάσεις για την ανάπτυξη του γεωργικού τομέα, αυτές

πρέπει μεταξύ των άλλων να ενσωματώνουν στοιχεία που να σχετίζονται με την αποκατάσταση των

πυρόπληκτων περιοχών (Ηλεία και Αχαΐα), των πλημμυροπαθών περιοχών (Ηλεία). Οι προτεινόμενες

παρεμβάσεις πρέπει να αποσκοπούν: στην οικονομική ανάπτυξη, στη συγκράτηση του γεωργικού

πληθυσμού στην ύπαιθρο και στη δημιουργία βιώσιμων γεωργικών εκμεταλλεύσεων, με παραγωγή

προϊόντων που να εστιάζουν στις απαιτήσεις της αγοράς. Ειδικότερα οι στόχοι αφορούν: την ανάπτυξη της

βιολογικής γεωργίας, την προώθηση των ενεργειακών φυτών, την υιοθέτηση πρακτικών ολοκληρωμένης

διαχείρισης, τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών μονάδων, την καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών και την

ανάπτυξη δράσεων αγροτουρισμού (Εθνικό Σχέδιο Στρατηγικής Αγροτικής Ανάπτυξης 2007 – 2013,

Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Ιούλιος 2009).

4.3 Προτεινόμενες Πολιτικές για την Αγορά Εργασίας

Οι προτεινόμενες πολιτικές απασχόλησης που πρέπει να εφαρμοστούν στη ΠΔΕ πρέπει να έχουν

πολλαπλούς στόχους, τόσο βραχυπρόθεσμους όσο και μακροπρόθεσμους. Πρέπει επίσης να συνάδουν με

την αναπτυξιακή φυσιογνωμία της περιοχής και να μπορούν να συνδυάσουν στοιχεία από όλους τους τομείς

παραγωγικής δραστηριότητας της περιφέρειας. Μέσα στους στόχους της περιφερειακής πολιτικής για την

απασχόληση πρέπει να είναι οι ακόλουθοι:

αύξηση του πληθυσμού σε ηλικία προς εργασία, του εργατικού δυναμικού αλλά και του ποσοστού

συμμετοχής. Η μείωση του πληθυσμού σε ηλικία προς εργασία που παρατηρείται αποτελεί

σημαντικό εν δυνάμει κίνδυνο μακροπρόθεσμα αφού περιορίζει το μέγεθος του εργατικού

δυναμικού

βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου εκπαίδευσης ή / και κατάρτισης του εργατικού δυναμικού

προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγικότητα και η αποτελεσματικότητα του και να δημιουργηθούν

οικονομίες κλίμακας και υψηλές προστιθέμενες αξίες

ενίσχυση της απασχόλησης και μείωση της ανεργίας

Παράλληλα όμως οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τις υπάρχουσες συνθήκες στην

αγορά εργασίας και τις ευρύτερες οικονομικές συνθήκες της περιοχής. Ως εκ τούτου θα πρέπει να ληφθούν

υπόψη:

η μεγάλη συμμετοχή του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ του νομού

οι δυνατότητες ανάπτυξης του τουριστικού τομέα, ειδικά στο κομμάτι των εναλλακτικών μορφών

τουρισμού

η αξιοποίηση των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα ως μέσο επέκτασης της δραστηριότητας του

δευτερογενούς και του τριτογενούς τομέα

το μεγάλο ποσοστό αυτοαπασχόλησης και το χαμηλό ποσοστό των μισθωτών

το γεγονός πως η περιφέρεια αποτελεί έναν μεγάλης σημασίας εμπορικό κόμβο.

Αν θεωρήσουμε ότι η ποσοστιαία συμμετοχή του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ στο σύνολο της χώρας φθίνει

και άρα πιθανόν θα φθίνει και η συμμετοχή του αγροτικού τομέα της περιφέρειας στο ΑΕΠ, πρέπει η

αναπτυξιακή πολιτική να στοχεύει κατά κύριο λόγο στη σύνδεση του αγροτικού τομέα με το βιομηχανικό

τομέα (δηλαδή να ενισχυθούν οι βιομηχανικές μονάδες που επεξεργάζονται αγροτικά προϊόντα) αλλά και με

τον τουριστικό τομέα (αγροτουρισμός). Ως εκ τούτου αυτοί οι χώροι είναι πιθανοί χώροι δημιουργίας νέων

θέσεων εργασίας. Επιπροσθέτως, η τυποποίηση προϊόντων και η δημιουργία σήματος προέλευσης της ΠΔΕ,

θα συμβάλει περαιτέρω προς αυτήν την κατεύθυνση.

Επιπροσθέτως, η αύξηση της παραγωγής σε επίπεδο πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα παραγωγής

μπορεί να αναμορφώσει και να επεκτείνει τον ήδη ανεπτυγμένο κλάδο χερσαίων μεταφορών της

περιφέρειας. Το πέρασμα από το διαμετακομιστικό εμπόριο και τη μεταφορά προϊόντων, στη διακίνηση

περιφερειακών προϊόντων δημιουργώντας υψηλή προστιθέμενη αξία και ανάπτυξη.

Η ύπαρξη ισχυρού ποσοστού αυτοαπασχολουμένων θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση είτε για την

περαιτέρω ενίσχυσή του, που είναι και το ορθολογικότερο, είτε την περαιτέρω ενίσχυση των μισθωτών αν

θεωρήσουμε ότι το ποσοστό των τελευταίων υπολείπεται. Έχοντας όμως υπόψη ότι οι υπάρχουσες

επιχειρήσεις δεν προβαίνουν σε προσλήψεις και ότι υπάρχουν αρκετές αναπτυξιακές δυνατότητες σε τομείς

όπου η αυτοαπασχόληση είναι ισχυρή, κατανοούμε ότι μάλλον η πολιτική ενίσχυσης της αυτοαπασχόλησης

και δημιουργίας νέων επιχειρήσεων είναι μάλλον η πλέον επιθυμητή.

Το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο απασχολουμένων και ανέργων καθώς επίσης και η ανάγκη δημιουργίας

επιχειρήσεων σε τομείς όπου απαιτούνται δεξιότητες (π.χ. σύνδεση του αγροτικού τομέα με τη βιομηχανία

και τον τουριστικό τομέα και την ευρύτερη ανάπτυξη του τουριστικού τομέα), προϋποθέτει την ύπαρξη

ολοκληρωμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας τόσο σ’ ότι αφορά την τυπική εκπαίδευση όσο και σε ότι αφορά

την άτυπη εκπαίδευση, δηλαδή την κατάρτιση.

Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, τόσο από πλευράς τζίρου όσο και από την πλευρά του μεγέθους της

απασχόλησης, αναδεικνύει αφενός μεν το πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας αλλά και της σχετικά

απόλυτης εξάρτησης της απασχόλησης από τα οικονομικά δεδομένα της επιχείρησης. Η πλειοψηφία των

επιχειρήσεων φαίνεται ότι είναι εντάσεως εργασίας με αποτέλεσμα το εργασιακό κόστος να αποτελεί

μάλλον το μεγαλύτερο μέρος του κόστους παραγωγής αλλά και τον καθοριστικό παράγοντα της

ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Η δημιουργία δικτύων επιχειρήσεων ειδικά στον πρωτογενή τομέα

μπορεί να οδηγήσει στην καλύτερη αξιοποίηση των ήδη υπαρχόντων πόρων στη βελτίωση της

ανταγωνιστικότητάς και πιθανόν στην αύξηση της απασχόλησης.

4.4 Προοπτικές Ελληνικού Γεωργικού Κλάδου

Στην Ελλάδα, πριν την έναρξη της ύφεσης, ο αγροτικός τομέας κατέγραφε μεγάλη κάμψη, με σημαντική

μείωση στο αγροτικό εισόδημα - ιδιαίτερα έντονη κατά το 2008 (κατά 11% περίπου), απώλεια στην αξία

της φυτικής, κυρίως, παραγωγής και πτώση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας σε βασικές τιμές. Παρά

τις δυσμενείς αυτές εξελίξεις, η θέση του αγροτικού τομέα στην ελληνική οικονομία εξακολουθεί να

παραμένει σημαντική, κρινόμενη από τη σημαντική συμβολή του στην απασχόληση – η οποία μάλιστα

παρουσίασε άνοδο κατά τη διάρκεια της τριετίας 2008-2010, όσο και από τη συμμετοχή του στην

ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, που αποκτά βαρύνουσα σημασία σε ορισμένες περιφέρειες της χώρας.

Όπως εξάλλου έχει επισημανθεί και σε προηγούμενες αναφορές, ο αγροτικός τομέας αποτελεί βασικό

τροφοδότη σειράς προϊόντων και υπηρεσιών, ιδιαίτερης σημασίας για τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, η

οποία αποτελεί σταθερά τον κινητήριο μοχλό της μεταποίησης, αλλά και από τη συνεισφορά των αγροτικών

προϊόντων στο εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, που παρουσιάζει σταθερότητα και δυναμισμό

ακόμα και στην περίοδο της ύφεσης στην οικονομία.

Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι η παραγωγή του γεωργικού κλάδου (περιλαμβανομένης της γεωργίας, της

κτηνοτροφίας και της δασοπονίας) με όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας σε σταθερές τιμές (2000),

δεν μειώθηκε κατά τη διάρκεια της ύφεσης.

Αντίθετα, αυξήθηκε αισθητά τόσο κατά το 2009 (από 6,188 σε 6,865 δις ευρώ) όσο και κατά το 2010 (από

6,865 δις ευρώ σε 7,793 δις ευρώ), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από πρόσφατη έρευνα του ΚΕΠΕ

(ΚΕΠΕ, Οικονομικές Εξελίξεις, Τεύχος 15, Ιούνιος 2011), στην οποία επισημαίνεται ότι ο πρωτογενής

τομέας αποτέλεσε το μόνο σχεδόν τομέα της ελληνικής οικονομίας στον οποίο καταγράφηκε αύξηση

οικονομικής δραστηριότητας, όταν σε άλλους σημαντικούς τομείς της οικονομίας σημειώνεται το ίδιο

διάστημα μεγάλη πτώση, όπως για παράδειγμα στις κατασκευές (με πτώση -18%), στη μεταποίηση (-

11,8%) και στην ενέργεια (-10,3%).

Η χρησιμοποιούμενη γεωργική γη εκτιμάται το 2009 σε 38,2 εκατ. στρέμματα περίπου, περιλαμβάνοντας

860.000 αγροτικές εκμεταλλεύσεις, με μικρό μέσο μέγεθος (47 στρ.) που υπολείπεται αισθητά του μέσου

όρου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ-27 (126 στρ.).

Στο σύνολό του ο πρωτογενής τομέας απασχολεί κατά το έτος αυτό 537.000 άτομα, μέγεθος που

αντιπροσωπεύει το 11,9% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Το επίπεδο αυτό είναι σημαντικά

υψηλότερο του μέσου όρου στην ΕΕ-27 (5,1%) αποτελώντας το τρίτο στη σειρά μέγεθος απασχόλησης,

αμέσως μετά τη Ρουμανία (29,1%) και την Πολωνία (13%).

Η αξία της παραγωγής του γεωργικού κλάδου, σε τρέχουσες τιμές, εκτιμάται το 2009 σε 10,1 δις ευρώ

περίπου, ενώ η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του, σε βασικές τιμές, βρίσκεται στο χαμηλό επίπεδο των

5,6 δις ευρώ, μέγεθος που αναλογεί στο 5,4% στο σύνολο της οικονομίας. Ωστόσο το ποσοστό αυτό είναι

σημαντικά υψηλότερο του μέσου όρου της ΕΕ-27 (2,5%), αποτελώντας το δεύτερο στη σειρά ποσοστό

συμμετοχής μεταξύ όλων των χωρών μελών, αμέσως μετά τη Δανία (5,5%).

Η αξία των εισαγόμενων αγροτικών προϊόντων - περιλαμβανομένων των τροφίμων και των ποτών,

βρίσκεται σε υψηλό σημείο, καλύπτοντας το 13,6% της συνολικής αξίας των εισαγωγών, με αποτέλεσμα να

διαμορφώνεται αρνητικό ισοζύγιο στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων της χώρας, με έλλειμμα το οποίο κατά

το 2009 υπερβαίνει το επίπεδο των 2,2 δις ευρώ.

Οφείλεται ωστόσο να διευκρινιστεί, για συγκριτικούς λόγους, ότι αρνητικό παραμένει, σύμφωνα με

στοιχεία της Επιτροπής, το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων κατά το έτος αυτό σε 15 χώρες μέλη,

όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (-21,6 δις ευρώ), η Γερμανία (-10 δις ευρώ), η Ιταλία (-4,9 δις ευρώ), η Σουηδία

(-4 δις ευρώ), η Πορτογαλία (-2,7 δις ευρώ) κ.α.

Από την άλλη πλευρά, το μερίδιο των εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων - περιλαμβανομένων των

τροφίμων και των ποτών, στη συνολική αξία των εξαγωγών της χώρας παραμένει σημαντικό,

αντιπροσωπεύοντας ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό (25%), που αποτελεί την υψηλότερη αναλογία μεταξύ

όλων των χωρών μελών της ΕΕ-27.

Πίνακας 31 – Βασικά μεγέθη αγροτικού τομέα

Μεταξύ όλων των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας που παρακολουθεί η στατιστική αρχή ο αγροτικός

τομέας καλύπτει το 2010, αμέσως μετά το εμπόριο (18,1%), τον μεγαλύτερο αριθμό απασχολουμένων

(549,80 χιλ. και ποσοστό 12,4%), με απόσταση από τον κλάδο της μεταποίησης (10,7%), των κατασκευών

(7,3%) και του τουρισμού (7,0%). Ανάλογη βαρύτητα αποκτά η απασχόληση στον αγροτικό τομέα σε 8 από

τις 13 Περιφέρειες της χώρας, όπως η Πελοπόννησος (με ποσοστό 29,1%, έναντι του επόμενου κλάδου, του

εμπορίου, με ποσοστό 14,2%), η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (με ποσοστό 25,7% έναντι του 14,6%

του εμπορίου), η Θεσσαλία (με ποσοστό 24,3%, έναντι 16,6% του εμπορίου), η Δυτική Ελλάδα (21,8%

έναντι 17,6% του εμπορίου), η Στερεά Ελλάδα (21,5% έναντι του 14,5% του εμπορίου), η Ήπειρος (20,1%

έναντι του 17,4% του εμπορίου) και η Κρήτη (20,1% έναντι του 17,7% του εμπορίου).

Στο διάστημα της τριετίας 2008-2010, παρά την οικονομική κρίση που είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της

απασχόλησης στους περισσότερους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, στον αγροτικό τομέα

καταγράφεται αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων, συνεχίζοντας μια τάση που άρχισε από το τέλος

του 2008, η οποία συνδέεται με τον αυξημένο αριθμό των νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας που

ξεκινούν από τον αγροτικό τομέα, αλλά και με τη μετακίνηση εργαζομένων από άλλους τομείς της

οικονομίας. Σημειώνεται πάντως ότι ενώ στην αγορά εργασίας του δευτερογενούς και του τριτογενούς

τομέα οικονομικής δραστηριότητας της χώρας συνεχίζεται η επιδείνωση των βασικών δεικτών επίδοσης σε

όρους απασχόλησης και ανεργίας, χωρίς να υπάρχουν σαφείς νεότερες ενδείξεις ανάκαμψης, στην αγορά

εργασίας του αγροτικού τομέα παρατηρείται αύξηση της απασχόλησης - κατά 6,38% στην τριετία 2008-

2010, η οποία αντιστοιχεί σε 32.946 νέες θέσεις εργασίας.

Η εξέλιξη αυτή θεωρείται ιδιαίτερης σημασίας, μια από τη μια πλευρά οι βραχυχρόνιες προοπτικές της

απασχόλησης παραμένουν αρνητικές σε όλους σχεδόν τους κλάδους, ενώ από την άλλη το ποσοστό

ανεργίας συνεχώς μεγεθύνεται, φθάνοντας το Δεκέμβριο του 2010 στο 14,8%, έναντι του 10,2% τον

αντίστοιχο μήνα του 2009.

4.5 Τρόπος Κάλυψης των Αναγκών της Περιφερειακής Αγοράς

Εργασίας – Τεκμηρίωση Προτεινόμενης Παρέμβασης

Η όλη ανωτέρω ανάλυση, καθιστά εμφανή την ανάγκη υλοποίησης παρέμβασης, με συγκεκριμένα

χαρακτηριστικά, που θα στοχεύει σε ειδικές ομάδες – στόχους, με σημείο αναφοράς ένα συγκεκριμένο

κλάδο επαγγελματικής ενασχόλησης και με την αξιοποίηση συγκεκριμένων δράσεων. Η τεκμηρίωση της

επιλογής της περιγραφείσας στο «Σχέδιο Δράσης» παρέμβασης, θα αφορά τους κάτωθι τομείς:

τον κλάδο / περιοχή παρέμβασης,

την ομάδα στόχο και τα βασικά χαρακτηριστικά της,

τις προτεινόμενες δράσεις

4.5.1 Κλάδος / Περιοχή Παρέμβασης

Ο κλάδος δράσης της παρέμβασης, αποτελεί ο πρωτογενής τομέας παραγωγής και συγκεκριμένα, τη

γεωργική παραγωγή. Οι λόγοι που έχει επιλεγεί ο συγκεκριμένος κλάδος έχουν να κάνουν: α) με τη

σημασία και δυναμική του γεωργικού τομέα στον ελλαδικό χώρο και ειδικά στην ΠΔΕ, β) με τη δυνατότητα

του κλάδου να απορροφήσει ανέργους, αλλά και να δημιουργηθούν νέες επιχειρήσεις σε αυτόν και γ) με τις

συνέργιες που μπορούν να αναπτυχθούν με άλλους παραγωγικούς τομείς.

Η σημασία του γεωργικού τομέα είναι μεγάλη, τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Η γεωργία

παραμένει ένας από τους κύριους εθνικούς τροφοδότες εξαγωγών, ενώ μετά το εμπόριο αποτελεί τον κλάδο

με τη μεγαλύτερη συμβολή στην απασχόληση. Επιπροσθέτως, η γεωργία δεν έχει υποστεί τόσο έντονη

κρίση στον τομέα της απασχόλησης, όσο οι υπόλοιποι κλάδοι (ειδικά του τριτογενούς τομέα). Στην ενότητα

«Προοπτικές Ελληνικού Γεωργικού Κλάδου» έχει αναλυθεί η συστηματική προσφορά και σημασία του

γεωργικού κλάδου. Η σημασία του κλάδου, μεγεθύνεται στους νομούς εκείνους που διαθέτουν μεγαλύτερο

ποσοστό γεωργικής παραγωγής (Αιτωλοακαρνανία και Ηλεία), αλλά και στις περιπτώσεις εκείνες που ο

δευτερογενής τομέας προέρχεται από την επεξεργασία και τυποποίηση των γεωργικών προϊόντων, ενώ ο

τριτογενής τομέας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε υπηρεσίες εμπορίου και μεταφοράς.

Ο γεωργικός κλάδος είχε υποχωρήσει τα τελευταία 30 χρόνια ως παραγωγική δραστηριότητα, κυρίως λόγω

του φόρτου εργασίας που απαιτούσε, αλλά και λόγω της ύπαρξης υψηλής απορροφητικότητας του

ανθρώπινου δυναμικού από άλλους κλάδους. Το στοιχείο αυτό οδήγησε σε ανεκμετάλλευτους πόρους,

γεγονός που αποδείχτηκε με την έναρξη της οικονομικής κρίσης όταν ο γεωργικός κλάδος υπήρξε ένας από

τους ελάχιστους κλάδους που δεν παρουσίασε σημαντική μείωση του εργατικού δυναμικού του. Η γεωργική

έκταση της χώρα ανέρχεται σε 3.967.770 Ha που αποτελεί το 30,1% της συνολικής έκτασης, ενώ το

αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ-25 είναι 42%. Από αυτήν την έκταση το 82,7% βρίσκεται σε μειονεκτικές

περιοχές, γεγονός που καταδεικνύει την ύπαρξη αναξιοποίητων φυσικών πόρων. Η υπάρχουσα

δραστηριότητα, αλλά και η ύπαρξη πόρων αποτέλεσαν ένα ακόμα βασικό στοιχείο στην επιλογή του εν

λόγω κλάδου για την ανάπτυξη της παρέμβασης. Ο γεωργικός κλάδος είναι σε θέση να απορροφήσει

ανέργους, αλλά και να επιτρέψει τη διαμόρφωση νέων επιχειρήσεων γύρω από αυτόν, καθώς υπάρχει

σημαντικό κενό σε τομείς όπως οι βιοκαλλιέργειες και ο αγροτουρισμός.

Ο κλάδος της πρωτογενούς παραγωγής αποτελεί βάση για τη συνολική οικονομική ανάπτυξη. Η ύπαρξη

ενός συστημικού ως προς τη λειτουργία γεωργικού κλάδου, αποτελεί την αρχή της εφοδιαστικής αλυσίδας,

αφού παρέχει την πρώτη ύλη σε μία σειρά βιομηχανίες του δευτερογενούς τομέα παραγωγής. Τα

τυποποιημένα, επεξεργασμένα, συσκευασμένα γεωργικά προϊόντα απαιτούν εν συνεχεία την ύπαρξη μίας

σειράς επιχειρήσεων του τριτογενούς τομέα (εταιρείες λιανικού – χονδρικού εμπορίου, εταιρείες μεταφοράς

προϊόντων και άλλες) προκειμένου να φτάσουν στις αγορές. Επιπροσθέτως, η δημιουργία τυποποιημένων

τοπικών – παραδοσιακών αγαθών (βασιζόμενα στα αγροτικά προϊόντα) αποτελούν από μόνα τους έναν

ξεχωριστό κλάδο του οποίο ο ετήσιος κύκλος εργασιών και οι εξαγωγές συμβάλλουν σημαντικά στην

ελληνική οικονομία. Η δημιουργία προϊόντων «ονομασίας προέλευσης» της περιφέρειας αποτελούν μία

έμμεση προβολή και συνδυαστικά με δράσεις αγροτουρισμού συμβάλλουν στη βιώσιμη τουριστική

ανάπτυξη.

Η Περιοχή δράσης της παρέμβασης αφορά το σύνολο της ΠΔΕ. Η διαφορετικότητα ως προς το βάρος της

γεωργικής παραγωγής σε κάθε έναν από τους νομούς της περιφέρειας, η μεγάλη ποικιλία των καλλιεργειών

και η συμπληρωματικότητα ως προς την δραστηριότητα των άλλων παραγωγικών τομέων, αποτελούν

βασικούς λόγους για την υλοποίηση της δράσης στο σύνολο της ΠΔΕ. Επιπροσθέτως, η διασπορά των

ωφελούμενων στο σύνολο της ΠΔΕ είναι απαραίτητη για τη διαμόρφωση μίας επιχειρηματικής κουλτούρας

στον γεωργικό τομέα, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις νέες καλλιέργειες, τις νέες μεθόδους, τις νέες

τεχνολογίες, τα οικονομικά της εφοδιαστικής αλυσίδας και τις σύγχρονες μεθόδους προβολής.

4.5.2 Ομάδα Στόχος και Βασικά Χαρακτηριστικά της

Η ανάλυση των στοιχείων της εγγεγραμμένης ανεργίας στη ΠΔΕ αναδεικνύει την ανάγκη ανάληψης δράσης

για τη μείωση της ανεργίας. Με βάση τις πληροφορίες που παρέχουν τα υπάρχοντα στοιχεία της

εγγεγραμμένης ανεργίας γίνεται κατανοητό ότι η ανεργία στην ΠΔΕ βρίσκεται σε αυξητική τάση, το

μεγαλύτερο ποσοστό εγγεγραμμένων ανέργων έχουν χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, ενώ η ανεργία

παρουσιάζει μία ιδιαίτερη αρνητική ροπή, καθώς φαίνεται να αυξάνεται και να διογκώνεται το ποσοστό των

ατόμων που είτε είναι μακροχρόνια άνεργοι, είτε έχουν παραιτηθεί της διαδικασίας αναζήτησης εργασίας.

Επιπροσθέτως, η ανεργία πλήττει κυρίως της ηλικίες μεταξύ 30 – 54 ετών.

Στα πλαίσια αυτά, η παρέμβαση αποσκοπεί στην στοχευμένη εκπαίδευση και συμβουλευτική, προκειμένου

να πετύχει την επαγγελματική ένταξη μακροχρόνια ανέργων άνω των 45 ετών με χαμηλά τυπικά προσόντα

και άτομα σε κατάσταση φτώχειας / απειλούμενα από φτώχια. Βασικό χαρακτηριστικό της ομάδας στόχου

είναι το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης. Όπως έγινε εμφανές σε προηγούμενη ενότητα, η ΠΔΕ

υπολείπεται σε αποφοίτους ανώτατης και μέσης εκπαίδευσης. Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των

απασχολούμενων στη γεωργία αποτελεί σημαντικό πρόβλημα ανταγωνιστικότητας.

Το 69,5% αυτών είναι απόφοιτοι δημοτικού, το 14,3 % έχει τελειώσει μερικές τάξεις του δημοτικού ή δεν

έχει καμία εκπαίδευση, 15% είναι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης και μόλις 1,2% είναι απόφοιτοι ανώτατης

εκπαίδευσης. Επιπρόσθετο πρόβλημα αποτελεί το γεγονός πως μόλις το 2,9% των αγροτών με βασική

εκπαίδευση έχει λάβει οποιαδήποτε μορφή κατάρτισης κατά την περίοδο 2009/2010. Το στοιχείο αυτό

καταδεικνύει την ανάγκη για επαγγελματική εκπαίδευση των απασχολούμενων στον πρωτογενή – γεωργικό

τομέα προκειμένου να είναι σε θέση να προσαρμοστούν στις αλλαγές του οικονομικού περιβάλλοντος και

στις νέες τεχνολογίες – καλλιέργειες – μεθόδους παραγωγής.

Σημαντικό επίσης γεγονός αποτελεί η ανάγκη παροχής εξειδικευμένων συμβουλών και κατάρτιση σε πεδία

που σχετίζονται με την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων σημαντικής προστιθέμενης αξίας (τρόφιμα), με την

παραγωγή προϊόντων ολοκληρωμένης διαχείρισης και βιολογικής παραγωγής, με τον προσανατολισμό της

παραγωγής σε προϊόντα που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της αγοράς, με την προστασία του

περιβάλλοντος, με τη διαχείριση του εδάφους και των υδάτων, με την τοπική ανάπτυξη, με τη

διαφοροποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων, με θέματα καινοτόμων δραστηριοτήτων και με την

εισαγωγή τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών.

Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τα ειδικά χαρακτηριστικά της ανεργίας στην ΠΔΕ που αναλύθηκαν

εκτενώς σε προηγούμενες ενότητες καταδεικνύουν την σκοπιμότητα της δράσης ως προς την προτεινόμενη

ομάδα – στόχο και τις ανάγκες της προκειμένου να μπορέσει αυτή να επανενταχθεί ομαλά στην αγορά

εργασίας.

4.5.3 Προτεινόμενες Δράσεις

Η παρέμβαση θα υλοποιηθεί σε δύο κύκλους εξάμηνης διάρκειας, με κάθε έναν κύκλο να αποτελείται από 5

διακριτές φάσεις που αλληλοσυμπληρώνονται προκειμένου να πετύχουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα,

που δεν είναι άλλο από την ενσωμάτωση των ωφελούμενων ανέργων στην αγορά εργασίας. Οι πέντε αυτές

φάσεις περιλαμβάνουν:

1η Φάση της Παρέμβασης: Μάθε για τη δράση «Α(Γ)ΡΩΓΟΣ» - Ενέργειες Ενημέρωσης &

Ευαισθητοποίησης.

Στη φάση αυτή εκτελούνται δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με την Παρέμβαση,

προκειμένου αυτή να γίνει γνωστή στην κοινότητα των εν δυνάμει ωφελουμένων και να οδηγηθεί η

Σύμπραξη στην πρώτη πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Παράλληλα, θα διενεργηθούν οι

απαραίτητες δράσεις δικτύωσης για την ωρίμανση της Παρέμβασης και προκειμένου να

διαμορφωθεί πλαίσιο συνεργασίες με επιχειρήσεις ή / και φορείς που θα απορροφήσουν τους

ωφελουμένους.

2η Φάση της Παρέμβασης: Αναγνώριση των προσόντων και των αναγκών των ενδιαφερομένων

– Συμβουλευτική Υποστήριξη.

Η φάση αυτή περιλαμβάνει την ανάπτυξη στοχευόμενων δράσεων ομαδικής και ατομικής

συμβουλευτικής, με καθαρά επαγγελματικό προσανατολισμό. Στόχος είναι ο αποτελεσματικός

προσδιορισμός της υφιστάμενης κατάστασης και η ακριβής διάγνωση των αναγκών. Τα έμπειρα

στελέχη της Σύμπραξης, με τη διεπιστημονικότητα που τα διακρίνει θα μπορέσουν εν συνεχεία

να προσδιορίσουν τα επόμενα, απαραίτητα βήματα για τη δημιουργία της εξατομικευμένης

παρέμβασης που θα απαιτηθεί για τους ωφελούμενους.

3η Φάση της Παρέμβασης: Δικτύωση Αναπτυξιακής Σύμπραξης

Η φάση αυτή περιλαμβάνει την ανάπτυξη στοχευμένων δράσεων προβολής της δράσης ώστε να

υπάρξει η μέγιστη δυνατή αποδοχή της και δικτύωση με τοπικές κοινωνίες και παραγωγικούς

φορείς, τη διενέργεια συναντήσεων δικτύωσης, την καταγραφή και υιοθέτηση βέλτιστων

πρακτικών και τη δημιουργία εργαλείων δικτύωσης και επιχειρηματικότητας, ακόμα και μετά

την ολοκλήρωση της πράξης.

4η Φάση της Παρέμβασης: Κατάρτιση και Επιμόρφωση των Ωφελουμένων.

Η φάση αυτή αξιοποιεί το διαμορφούμενο από τα στελέχη της Σύμπραξης εκπαιδευτικό

πρόγραμμα (αποτέλεσμα των ευρημάτων της Φάσης 2), προκειμένου να εφοδιάσει τους

ωφελούμενους με τα απαραίτητα εφόδια για την επιτυχή δραστηριοποίηση τους στον αγροτικό

κλάδο και στην εμπορική και επιχειρηματική αξιοποίηση των προϊόντων του. Στην φάση αυτή,

θα ενσωματωθούν και τα αποτελέσματα από τη δράση δικτύωσης (Φάση 1) με τις επιχειρήσεις,

προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή σύνδεση των προσόντων που θα αποκτήσουν οι

ωφελούμενοι με τις πραγματικές ανάγκες της αγοράς εργασίας.

5η Φάση της Παρέμβασης: Επαγγελματική Υποστήριξη Ωφελουμένων.

Η φάση αυτή περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες ενέργειες και προετοιμασίες για την

αποτελεσματική υποστήριξη των ωφελουμένων στην αναζήτηση εργασίας ή / και στην

κατάρτιση επιχειρηματικών σχεδίων. Στόχος είναι η κατάλληλη προετοιμασία των ωφελουμένων

προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή και επιτυχής (επαν)ένταξη τους στην αγορά εργασίας.

6η Φάση της Παρέμβασης: Mentoring Γεωργικής Επιχειρηματικότητας.

Η φάση αυτή περιλαμβάνει τη παροχή επαγγελματικής υποστήριξης των ωφελουμένων για

χρονικό διάστημα τριών μηνών από την έναρξη της επαγγελματικής τους δράσης. Στόχος είναι η

υποβοήθηση των ωφελουμένων στην επίτευξη της μέγιστης δυνατής ανταπόκρισης στα νέα

επαγγελματικά τους καθήκοντα και στις εργασιακές απαιτήσεις και δυσκολίες που θα

συναντήσουν. Με τον τρόπο αυτό προσδοκάται η εξασφάλιση της διατηρησιμότητας των

αποτελεσμάτων της παρέμβασης.

5. Συνέργειες με την Υπάρχουσα Τοπική, Περιφερειακή και Εθνική

Στρατηγική Ανάπτυξης

Η δημιουργία της δράσης «Α(Γ)ΡΩΓΟΣ» στόχο δεν έχει μόνο να δημιουργήσει νέους αγρότες, αλλά

αγρότες – επιχειρηματίες ενταγμένους στα σύγχρονα επιχειρηματικά δρώμενα με αντίληψη για το πώς θα

μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους αξιοποιώντας τον πρωτογενή τομέα παραγωγής και ταυτόχρονα

παρέχοντας ποιοτικά αγροτικά προϊόντα είτε συμβατικής είτε βιολογικής καλλιέργειας. Είναι χρήσιμο να

κατανοήσουν ότι το σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον στον πρωτογενή τομέα και στην αγροτική

παραγωγή περιλαμβάνει έντονο διεθνή ανταγωνισμό, καθώς πλησιάζει το τέλος της περιόδου

προστατευτισμού (ελεύθερη παγκόσμια διακίνηση προϊόντων από τον ΟΠΕ, Ευρωμεσογειακή Συνεργασία

– ζώνη ελεύθερου εμπορίου κλπ) και την είσοδο στην επιχειρηματική γεωργία.

Σκοπός είναι να αντιληφθούν οι νέοι αγρότες που θα προκύψουν από τη Δράση τη συνολική λειτουργία της

αλυσίδας παραγωγής αγροτικών προϊόντων, ώστε να αντιλαμβάνονται τη σύνθεση του καλαθιού της

νοικοκυράς στα πλαίσια της μεσογειακής διατροφής και να μπορούν να προσαρμόζουν την παραγωγή τους

στα σημεία της εποχής, των καιρών και των δυνατοτήτων της γης που κατέχουν. Παράλληλα, με γνώση

ολόκληρης της αλυσίδας και μέσω σχετικών προωθητικών δράσεων προς ολόκληρη την περιοχή, μπορεί και

οι ίδιοι οι αγρότες ή λοιποί ενδιαφερόμενοι να αναπτύξουν επιχειρηματικές δράσεις συναφείς με την

αγροτική παραγωγή, που σχετίζονται με τη διάθεση και τη διανομή των αγροτικών προϊόντων, με τη

μεταποίησή τους, με την πιστοποίηση ποιότητας, γεωγραφικής προέλευσης, ονομασίας, διαδικασίας

παραγωγής, προστασίας περιβάλλοντος κλπ μέσω των αντίστοιχων σημάτων ποιότητας και των σχετικών

προτύπων ISO και την τυποποίηση και τη συσκευασία τους.

Το κομμάτι της πιστοποίησης αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό σημείο, καθώς είναι πάρα πολύ σημαντικό ο

καταναλωτής να γνωρίζει ότι τρώει γνήσιο προϊόν, πιστοποιημένο και για την ποιότητα και για την

προέλευσή του. Κι επειδή στο σύγχρονο κόσμο του διαδικτύου είναι σχετικά εύκολο ο χρήστης –

καταναλωτής να εντοπίσει την πληροφορία που αναζητά και κατά πόσον, όντως, υπάρχει η σχετική

πιστοποίηση, θα πρέπει ο νέος αγρότης – επιχειρηματίας να είναι έτοιμος να ανταπεξέλθει στις συνθήκες

του σύγχρονου και ανταγωνιστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, στο οποίο διατίθεται να εισχωρήσει.

Επιπλέον, θα πρέπει ο νέος αγρότης να είναι ενταγμένος στη σύγχρονη εποχή, να ξεφύγει από τα πρότυπα

του παρελθόντος και να μην εστιάζει αποκλειστικά στην παραγωγική διαδικασία, αλλά να βρίσκει

καινοτόμους τρόπους διαφήμισης και προώθησης του προϊόντος του. Οφείλει παράλληλα να δύναται να

αντιληφθεί τα οφέλη της δημιουργίας αγροτικών συνεταιρισμών, οι οποίοι, με το σύγχρονο τρόπο

λειτουργίας τους, θα επιτυγχάνουν καθετοποίηση της παραγωγής, της προώθησης και της διανομής

αγροτικών προϊόντων και μέσω της αξιοποίησης των οικονομιών κλίμακας, θα έχουν ως αποτέλεσμα την

παραγωγή ποιοτικών προϊόντων σε χαμηλότερες τιμές, την αποφυγή εμπλοκής μεγάλου αριθμού

μεσαζόντων ως τον τελικό καταναλωτή και άρα, τη δημιουργία μεγαλύτερου περιθωρίου κέρδους για

αυτούς και χαμηλότερης τελικής τιμής πώλησης για τον καταναλωτή. Έτσι, δεδομένης και της περιόδου

βαθύτατης οικονομικής κρίσης που διανύουμε, βοηθιέται το σύνολο της οικονομίας καθώς αυξάνεται η

παραγωγή, χωρίς παράλληλα να αυξάνεται το κόστος αγοράς του καλαθιού της νοικοκυράς. Παράλληλα με

αυτό, η δημιουργία ισχυρών συνεταιρισμών σε συνδυασμό με τις πιστοποιήσεις, μπορεί να εμφανίσει

ισχυρά εταιρικά σήματα [brand names] με απώτερο σκοπό την ταυτοποίηση της ονομασίας του προϊόντος

με τον τόπο προέλευσης (σε μικρότερη, μη περιφερειακή κλίμακα, θα μπορούσε αντί για τον τόπο

προέλευσης, το προϊόν να ταυτοποιηθεί με το όνομα του παραγωγού).

Αυτό σε συνδυασμό με στοχευμένες δράσης προβολής στο εξωτερικό, παρέχει τη δυνατότητα αύξησης των

εξαγωγών και ευρύτερης προβολής της περιοχής, αλλά και ολόκληρης της χώρας στο εξωτερικό. Η

κατάλληλη προώθηση του προϊόντος στο εξωτερικό, δε θα πρέπει όμως να συνδέεται μόνο με αυτό καθ’

αυτό το προϊόν, αλλά με ολόκληρη την παραγωγική του διαδικασία, αναδεικνύοντας την ποιότητα και τις

κατάλληλες και πιστοποιημένες διαδικασίες που ακολουθούνται. Έτσι, ο σύγχρονος – επιχειρηματίας

αγρότης δύναται να αξιοποιήσει το προϊόν του όχι μόνο για την πώλησή του, αλλά και για τη δημιουργία

εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. αγροτουρισμός), όπου σε συνεργασία με τουριστικές μονάδες

τρίτων ή ιδιοκτησίας του, θα αναπτύξει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες αξιοποιώντας και

προβάλλοντας τις διαδικασίες παραγωγής. Με αυτόν τον τρόπο, εκτός του ότι επιτυγχάνεται έμμεση

διαφήμιση του προϊόντος μέσα από όσους ασκούν δράσεις αγροτουρισμού, πετυχαίνουμε επιπλέον

προσέλκυση εξειδικευμένου κοινού τουρισμού και ανάδειξη του δεσμού μεταξύ ενός προϊόντος, ενός τόπου

και των κατοίκων, γεγονός που όχι μόνο αντιπροσωπεύει την κληρονομιά που πρέπει να διατηρηθεί, αλλά

αποτελεί και μία σημαντική αυτοτελή οικονομική αξία, διότι οι καταναλωτές ενδιαφέρονται όλο και πιο

πολύ για την ποιότητα που συνδέεται με την γεωγραφική προέλευση και την τοπική παράδοση και τα

τοπικά έθιμα. Η προσέλκυση ανθρώπων που ασκούν εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι ένα ιδιαίτερα

σημαντικό στοιχείο, στα πλαίσια της δημιουργίας αγροτών – επιχειρηματιών, καθώς μέχρι στιγμής και η

Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, αλλά και ολόκληρη η χώρα δεν είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικές στον τομέα

αυτό.

Εκτός όμως, από τις συμβατικές και τις βιολογικές καλλιέργειες και τις δράσεις αγροτουρισμού, ένας

σύγχρονος επιχειρηματίας – αγρότης θα μπορούσε να οδηγηθεί και να καθοδηγηθεί και προς τις ενεργειακές

καλλιέργειες, οι οποίες βοηθούν στη διατήρηση του γεωργικού εισοδήματος, για παράδειγμα παραγωγή

βιοντήζελ (ελαιοκράμβη, ηλίναθος, βαμβάκι κλπ.) και παραγωγή βιοαιθανόλης (σιτάρι, κριθάρι,

ζαχαρότευτλα κλπ.).

Συμπερασματικά, με τη δράση αυτή, θα δημιουργηθούν σύγχρονοι αγρότες – επιχειρηματίες, οι οποίοι θα

απασχοληθούν με προϊόντα και δράσεις, που έχουν εξαγωγικό χαρακτήρα, που αναδεικνύουν την ταυτότητα

της περιοχής, που καλύπτουν τις επισιτιστικές ανάγκες της περιοχής και της χώρας, που μπορούν να

παράγουν βιολογικά και που μπορούν να δημιουργήσουν επιπλέον εισόδημα μέσω ενεργειακής

καλλιέργειας. Σημαντικό είναι όλα τα παραγόμενα προϊόντα να μπορούν συνδεθούν με την πολιτιστική

κουλτούρα, την τουριστική βιομηχανία και την εν γένει ανάπτυξη της περιοχής, ώστε μακροπρόθεσμα να

μειωθεί η ανεργία, να μειωθεί το ποσοστό πληθυσμού, που βρίσκεται κάτω από το επίπεδο φτώχειας και να

αυξηθεί το κατά κεφαλήν εισόδημα των κατοίκων.

Η επίτευξη των παραπάνω στόχων έχει να κάνει άμεσα όχι μόνο με τα αποτελέσματα της παρούσας

Δράσης, αλλά και με τις πιθανές συνέργειες που θα αναπτυχθούν με άλλες συναφείς Δράσεις ή με σχετικά

αναπτυξιακά και επιδοτούμενα προγράμματα της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος και της Κεντρικής

Κυβέρνησης.

Ένα εκ των βασικών συστατικών για την επιτυχή κατάληξη της Δράσης σχετίζεται με την απορρόφηση των

ωφελούμενων στην αγορά εργασίας είτε με τη δημιουργία υγειών αγροτικών επιχειρήσεων είτε με την

πρόσληψή τους σε υφιστάμενες αγροτικές εταιρείες. Είναι, λοιπόν, κρίσιμο να λάβουμε υπ’ όψιν άλλες

Δράσεις σχετικές με την επιχειρηματικότητα, τις πιστοποιήσεις, την προώθηση των αγροτικών προϊόντων,

της ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, τη μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων, τη συσκευασία

και την πιστοποίησή τους κλπ.

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα, πληθώρα παρεμφερών δράσεων ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας

στους τομείς ενδιαφέροντός μας υλοποιούνται από διάφορους φορείς, γεγονός που αναδεικνύει και την

κρισιμότητα της επιτυχίας της παρούσας δράσης, καθώς έτσι μεγιστοποιείται το συνολικό αποτέλεσμα και η

ωφέλεια του πληθυσμού σε επίπεδο Περιφέρειας.

Αναλυτικότερα, από πλευράς Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, έχουμε την εκπόνηση του «Επιχειρησιακού

Σχεδίου: Καλάθι Προϊόντων Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος». Με αυτό το επιχειρησιακό σχέδιο, η

Περιφέρεια προσπαθεί να θέσει ως υψηλή προτεραιότητά της τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αλλαγή του

αναπτυξιακού μοντέλου της περιοχής. Παράλληλα, επιχειρεί να δώσει έμφαση στην αγροτική

δραστηριότητα με σκοπό να συμβάλλει στη δημιουργία απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο. Το «Καλάθι των

Προϊόντων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας» αντιμετωπίζεται ως ένα κατ’ εξοχήν σύνολο πολιτικών και

επιμέρους στρατηγικών, ευελπιστεί να αντιμετωπίσει και να προτείνει λύσεις σε καίρια προβλήματα και

προκλήσεις, τις οποίες αντιμετωπίζουν οι αγρότες της περιοχής. Μεταξύ αυτών, η χαμηλή

ανταγωνιστικότητα της γεωργίας, οι εγχώριες διαρθρωτικές αδυναμίες της παραγωγικής και εμπορικής τους

οργάνωσης, η τεχνογνωστική τους στήριξη, ο σαφής προσδιορισμός και η αναβάθμιση του αγροτικού

επαγγέλματος, με σχέδιο, στόχους και καίρια στοχευμένες υλικές και άυλες επενδύσεις. Παράλληλα,

αναμένεται να εισαχθούν πολιτικές μέσω των οποίων θα επιδιωχθεί η ενίσχυση των αγροτικών κοινοτήτων,

με σκοπό αυτές να παρέχουν στους πολίτες τρόφιμα ποιότητας και υψηλής θρεπτικής αξίας τα οποία

παράγονται με βιώσιμο τρόπο. Με την πρωτοβουλία αυτή, η Περιφέρεια αποσκοπεί στη συγκέντρωση

χαρακτηριστικών τοπικών, παραδοσιακών προϊόντων που παρουσιάζουν τη δυνατότητα ταύτισης με το

αγροτοδιατροφικό πρότυπο της περιοχής και συνάμα αντανακλούν την ταυτότητα, την φυσιογνωμία και τα

πολιτισμικά χαρακτηριστικά του μέρους, ενώ αναμένεται να διαδραματίσουν ρόλο «πρεσβευτή» για την

εξωστρέφεια της Περιφέρειας. Οι επιμέρους δράσεις που θα υλοποιηθούν από την Περιφέρεια στα πλαίσια

του εν λόγω επιχειρησιακού σχεδίου είναι οι ακόλουθες:

Προώθηση των προϊόντων του καλαθιού της περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας με Εθνικό σήμα (Ελληνικό

brand name)

Θεσμοθέτηση Περιφερειακού Σήματος για την πιστοποίηση της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων

του καλαθιού

Υποστήριξη των συγκεκριμένων προϊόντων, όσον αφορά την εμπορική έρευνα και τεκμηρίωση, την

εφαρμοσμένη έρευνα, την εκπαίδευση, την προβολή και τα κίνητρα

Προώθηση της βιώσιμης πράσινης ανάπτυξης (βιολογικές καλλιέργειες, ΠΟΠ, ΠΓΕ, ολοκληρωμένη

διαχείριση)

Προστασία της βιοποικιλότητας της Δυτικής Ελλάδας μέσα από την διατήρηση και την ενίσχυση των

παραδοσιακών και ντόπιων ποικιλιών και καλλιεργειών, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχισή τους και η

σύνδεση τους με την τοπική οικονομία (τουριστικό προϊόν, εγχώρια αγορά, εξαγωγές, κλπ.)

Ανάδειξη της γεωγραφικής ενότητας της Δυτικής Ελλάδας ως προορισμό (τόπο) με ιδιαίτερη ταυτότητα,

χαρακτηριστική γεύση και άρωμα.

Επιπλέον αυτών, δύο ακόμη συνοδευτικές δράσεις αναμένεται να υλοποιηθούν και έχουν να κάνουν με τη

χονδρική και τη λιανική πώληση των αγροτικών προϊόντων. Αφενός, λοιπόν, έχουμε τη δημιουργία του

«Ηλεκτρονικού Καλαθιού της Περιφέρειας», που αποτελεί το πρώτο σημαντικό και ουσιαστικό βήμα και

θέτει τις βάσεις για να εξελιχθεί η διαδικτυακή πλατφόρμα του Ηλεκτρονικού Καλαθιού σε ηλεκτρονικό

marketplace B2B (Business To Business) με ηλεκτρονικές συναλλαγές μεταξύ παραγωγών ή/και

μεταποιητών και πελατών - καταναλωτών της διατροφικής αλυσίδας από την περιοχή και κυρίως από το

εξωτερικό και σε μία μεταγενέστερη φάση να εξελιχθεί σε τόπο διεθνών ηλεκτρονικών δημοπρασιών για τα

προϊόντα του καλαθιού. Ο σχεδιασμός αυτής της δράσης αναμένεται να γίνει από την Περιφέρεια και η

χρηματοδότηση από την Κεντρική Κυβέρνηση μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ψηφιακή

Σϋγκλιση.

Παράλληλα, αναφορικά με χονδρική πώληση αγροτικών προϊόντων σχεδιάζεται να δημιουργηθεί

«Δημοπρατήριο Αγροτικών Προϊόντων» αρχικά με φυσική και στη συνέχεια και με ηλεκτρονική μορφή, το

οποίο θα αποτελεί «μια συμβατικά ή ψηφιακά οργανωμένη αγορά αγροτικών προϊόντων, στο πλαίσιο της

οποίας οι παραγωγοί προσφέρουν τα προϊόντα αυτά σε ενδιαφερόμενους αγοραστές με ελεύθερα

διαπραγματεύσιμες τιμές, ενώ η διαπραγμάτευση, η διαμόρφωση της τελικής τιμής ανά προϊόν, οι σχετικές

πωλήσεις και οι πληρωμές λαμβάνουν χώρα εντός και διά του Δημοπρατηρίου». Μέσω του δημοπρατηρίου

αναμένεται να μειωθεί η ψαλίδα μεταξύ της τιμής του παραγωγού και της τιμής που αγοράζει ο

καταναλωτής, καθώς περιορίζεται σε μεγάλο βαθμό ο αριθμός των μεσαζόντων, ενώ δεδομένου και του

νέου Λιμένα Πατρός, ανοίγονται μεγάλες προοπτικές για εξαγωγές στις δυτικές χώρες, κυρίως την Ιταλία σε

πρώτη φάση.

Επιπλέον των δράσεων της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος, έχουμε το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής

Ανάπτυξης «Αλέξανδρος Μπαλτατζής», το οποίο σχετίζεται κυρίως με την ίδρυση νέων, την αναβάθμιση

και την επέκταση υφιστάμενων αγροτικών επιχειρήσεων. Συνδέει άμεσα τους δυνητικούς δικαιούχος με τον

ΟΓΑ, ενώ επιπλέον, ανάλογα με το εκάστοτε μέτρο που προκηρύσσεται, επιτρέπει τη συμμετοχή νομικών

προσώπων και δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου. Συγκεκριμένα, μπορούν να χρηματοδοτηθούν άμεσα, από

προσκλήσεις που είναι ανοιχτές ή προβλέπονται να ανοίξουν σύντομα, δράσεις που αφορούν τη στήριξη

παραγωγής αγροτικών προϊόντων (σχέδια Βελτίωσης, εγγειοβελτιωτικά έργα, δημόσια έργα ΟΠΑΑΧ), την

ίδρυση ή τη βελτίωση μονάδων μεταποίησης και εμπορίας και την ενίσχυση ιδιωτικών επενδύσεων

εμπορίας παραδοσιακών τοπικών προϊόντων και τροφίμων (ιδιωτικά ΟΠΑΑΧ, LEADER).

Δύο πολύ βασικά μέτρα που σχετίζονται άμεσα με τους ωφελούμενους της Δράσης αποτελούν τα:

Μέτρο 121: "Εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων"

Μέτρο 123: "Προστιθέμενη αξία των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων"

Συνοπτικά, το Μέτρο 121: "Εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων" που έχει ως στόχο τη βελτίωση

της συνολικής επίδοσης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων μέσω της στήριξης επενδύσεων και αφορά άμεσα

τους ωφελούμενους της δράσης:

Για τη βελτίωση της παραγωγής της εκμετάλλευσης μέσω της επέκτασης ή της αντικατάστασης

υφιστάμενων κλάδων ή της εισαγωγής νέων κλάδων παραγωγής που τα προϊόντα τους δεν

αντιμετωπίζουν προβλήματα διάθεσης,

Για τη βελτίωση της ποιότητας,

Για την προστασία του εδάφους, των νερών, της άμβλυνσης των κλιματικών αλλαγών και της

ασφάλειας στο χώρο της εργασίας,

Το Μέτρο περιλαμβάνει τις ακόλουθες δράσεις :

Ενθάρρυνση των επενδύσεων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις

Ενθάρρυνση των επενδύσεων μικρού κόστους στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις (Μικρά Σχέδια

Βελτίωσης με ειδική στήριξη για την προμήθεια εξοπλισμού αμελκτηρίων, παγολεκανών κλπ. στον

τομέα της αιγοπροβατοτροφείας)

Αντίστοιχα, το Μέτρο 123: "Προστιθέμενη αξία των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων", που

κυρίαρχο στόχο έχει τη βελτίωση στη μεταποίηση και εμπορία των πρωτογενών γεωργικών προϊόντων

μέσω της στήριξης επενδύσεων του παρόντος μέτρου και σχετίζεται έμμεσα με τους ωφελούμενους της

Δράσης, καθώς αποσκοπεί:

Στη βελτίωση της αποδοτικότητας στον τομέα της μεταποίησης και εμπορίας,

Στην προώθηση της μεταποίησης της γεωργικής παραγωγής για ενθάρρυνση παραγωγής και

αξιοποίησης μορφών ενίσχυσης ανανεώσιμης ενέργειας,

Στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών και καινοτομίας,

Στη διάνοιξη νέων ευκαιριών εξεύρεσης αγορών για τα γεωργικά προϊόντα,

Στην επίτευξη υψηλών επιπέδων ποιότητας στη μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων

Στη βελτίωση της προστασίας του περιβάλλοντος, της εργασιακής ασφάλειας, της υγιεινής και καλής

διαβίωσης των ζώων

Στην αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής των βιολογικών προϊόντων και των προϊόντων ΠΟΠ-

ΠΓΕ, μέσω της ανάπτυξης δικτύου μεταποίησης και εμπορίας τους.

Το μέτρο παρέχει στήριξη για υλικές ή άυλες επενδύσεις, οι οποίες βελτιώνουν τις συνολικές επιδόσεις των

επιχειρήσεων και αφορούν:

Στη μεταποίηση ή/και εμπορία προϊόντων (εξαιρουμένων των αλιευτικών)

Στην ανάπτυξη νέων προϊόντων, διαδικασιών και τεχνολογιών (εξαιρουμένων των αλιευτικών) και

Στην τήρηση των κοινοτικών προτύπων που εφαρμόζονται στη συγκεκριμένη επένδυση

Ακόμη, υπάρχουν τα Μέτρα των αξόνων 3 και 4 που αφορούν, ως επί το πλείστον, την ενίσχυση ιδιωτικών

επενδύσεων. Αφορούν δράσεις ενίσχυσης για δημιουργία και βελτίωση λειτουργίας επιχειρήσεων εστίασης

και αναψυχής, καταλυμάτων σε περιοχές της υπαίθρου για αύξηση του εξωγεωργικού εισοδήματος και

βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων στις περιοχές αυτές. Μέσω των δράσεων του άξονα 4 του

ΠΑΑ (LEADER) είναι δυνατή η χρηματοδότηση για τη σύσταση αγροδιατροφικής σύμπραξης ή συμφώνου

ποιότητας σε Περιφέρειες της χώρας. Με αυτά τα μέτρα μπορούν να χρηματοδοτηθούν δράσεις

αγροτουρισμού είτε απευθείας από του ωφελούμενους της Δράσης είτε από τρίτους.

Ένα επιπλέον πρόγραμμα, το οποίο έχει άρρηκτη σχέση με την παρούσα δράση είναι η «Εκμίσθωση

Αγροτεμαχίων» σε ενδιαφερόμενους. Από τους δυνητικούς δικαιούχους του προγράμματος αυτού,

σχετίζονται με την παρούσα δράση οι νέοι έως 35 ετών, με ετήσιο εισόδημα κοντά στο επίπεδο φτώχειας

και άνεργοι εγγεγραμμένοι στα αρχεία του ΟΑΕΔ. Η συνέργεια με αυτό το πρόγραμμα συνίσταται στο

γεγονός να μπορέσουν οι ωφελούμενοι, που θα εκπαιδευτούν στο κομμάτι των εξειδικευμένων αγροτικών

καλλιεργειών, να εκμισθώσουν αγροτεμάχια με χαμηλή τιμή σε βάθος πενταετίας ή εικοσιπενταετίας

ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας.

Εκτός αυτών, ένα ακόμη διαθέσιμο χρηματοδοτικό εργαλείο αποτελεί ο Επενδυτικός Νόμος 3908/2011, από

το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας. Από τον επενδυτικό νόμο, προβλέπεται

ενίσχυση Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΠΜΕ), Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ), Ομάδων ή

Συνεταιριστικών Οργανώσεων Παραγωγών και Δικτύων Επιχειρήσεων που θα ασχοληθούν με τον

εξωστρεφή προσανατολισμό της εμπορίας και προώθησης των ποιοτικών αγροτικών προϊόντων του

καλαθιού. Ενισχύονται οι ιδιωτικές επενδύσεις, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα καινούριο επιχειρηματικό

μοντέλο ανάπτυξης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, που στηρίζεται στην ανταγωνιστικότητα, την

εξωστρέφεια, την καινοτομία και την πράσινη ανάπτυξη. Η αξιοποίηση του Επενδυτικού Νόμου για την

παραγωγή ποιοτικών αγροτικών - διατροφικών προϊόντων, τα οποία διαθέτουν συγκριτικό πλεονέκτημα,

τόσο ως προς τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά, όσο και ως προς τον εξαγωγικό τους προσανατολισμό, πριν

ή και μετά τη μεταποίησή τους είναι επιβεβλημένη, γιατί έτσι διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις άσκησης

μιας σημαντικής πολιτικής περιφερειακού χαρακτήρα που στοχεύει στην υποστήριξη και αύξηση των

παραγωγικών επενδύσεων στον αγροτικό τομέα, που αποτελεί τη βάση της τοπικής και περιφερειακής

οικονομίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη συνέργεια επιχειρήσεων παραγωγής και αξιοποίησης αγροτικών -

διατροφικών προϊόντων (αγροτικοί συνεταιρισμοί, ομάδες παραγωγών) με τουριστικές επιχειρήσεις (π.χ.

ξενοδοχειακές μονάδες, ταβέρνες, παραδοσιακά καφενεία, τουριστικά γραφεία, κλπ.) με σκοπό την

εκπόνηση και την υλοποίηση επιχειρηματικών σχεδίων παροχής προϊόντων και υπηρεσιών ποιότητας.

Μέσω του Επενδυτικού Νόμοι, οι ωφελούμενοι από τη Δράση μπορούν να ιδρύσουν δική τους αγροτική

επιχείρηση, να επιδοτηθούν για δημιουργία αγροτουριστικών επιχειρήσεων, ενώ δίδεται ενίσχυση και σε

τρίτους για αντίστοιχου είδους δαπάνες.

Τέλος, εκτός των προαναφερθέντων, υπάρχει και το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας, το οποίο

χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και σκοπό έχει να παρέχει

χαμηλότοκα δάνεια ύψους 450 εκ. € σε όσους δραστηριοποιούνται ή σκοπεύουν να δραστηριοποιηθούν

στον πρωτογενή τομέα παραγωγής. Επιπλέον, υπάρχει και το ΕΤΕΑΝ (Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας

και Ανάπτυξης) μέσω του οποίου δίδονται χαμηλότοκα δάνεια για την ενίσχυση της εξωστρέφειας

(προσφέρεται κεφάλαιο κίνησης για τις εξαγωγικές επιχειρήσεις μέχρι 200.000 ευρώ και έως 4 μήνες, μέσω

του ΟΑΕΠ (Οργανισμό Ασφάλισης Εξαγωγικών Προϊόντων), για δαπάνες αγοράς πρώτων υλών,

εμπορευμάτων και υπηρεσιών και για κάλυψη μέρους της ίδιας συμμετοχής σε κάποιο από τα

προαναφερόμενα επιδοτούμενα προγράμματα.

Συμπερασματικά, μπορεί εύκολα κάποιος να παρατηρήσει ότι η προτεινόμενη Δράση εντάσσεται σε ένα

ευρύτερο πλαίσιο προσπάθειας προώθησης δημιουργίας νέων αγροτών – επιχειρηματιών, οι οποίοι μπορούν

να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει η γη, τις ευκαιρίες ανάπτυξης μέσω των χρηματοδοτικών

εργαλείων και το γεγονός ότι μέσα σε περιόδους ύφεσης γεννιούνται πολύ ευκολότερα υγιείς επιχειρήσεις,

εφόσον έχουν στιβαρά θεμέλια. Αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με την κατάλληλη εκπαίδευση των

ωφελουμένων από τη Δράση μπορούν να δημιουργήσουν νέους αγρότες – επιχειρηματίες, έτοιμους να

ανταποκριθούν στο σύγχρονο ανταγωνιστικό περιβάλλον του αγροτικού τομέα.

Βιβλιογραφία

Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού, (2013), “Ετήσια Έκθεση 2012 – Εργασία και

Απασχόληση στην Ελλάδα”, Ιανουάριος 2013.

ΕΛ.ΣΤΑΤ., (2014), “Δελτίο Τύπου – Περιφερειακοί Λογαριασμοί: Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία για το

Έτος 2011”, Ιανουάριος 2014.

ΕΛ.ΣΤΑΤ., (2013), “Η Ελλάδα με Αριθμούς – 2013”.

ΕΛ.ΣΤΑΤ., (2013), “Δελτίο Τύπου – Έρευνα Εργατικού Δυναμικού: Γ’ τρίμηνο 2013”, Δεκέμβριος 2013.

ΕΛ.ΣΤΑΤ., (2013), “Δελτίο Τύπου – Έρευνα Εργατικού Δυναμικού: Β’ τρίμηνο 2013”, Σεπτέμβριος 2013.

ΕΛ.ΣΤΑΤ., (2012), “Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο”, Τόμος 57 – Νο 12, Δεκέμβριος 2013.

Ινστιτούτο Εργασίας / ΓΣΕΕ, (2013), “Η Απασχόληση & η Ανεργία στην Ελλάδα το 2012”, Τεύχος 207,

Ιούλιος – Αύγουστος 2013.

Ινστιτούτο Εργασίας / ΓΣΕΕ, (2013), “Ετήσια Έκθεση 2013: Η Ελληνική Οικονομία και η Απασχόληση”,

Αύγουστος 2013.

Ινστιτούτο Εργασίας / ΓΣΕΕ, (2012), “Ετήσια Έκθεση 2012: Η Ελληνική Οικονομία και η Απασχόληση”,

Αύγουστος 2012.

ICAP Group, (2012), “Μελέτη: Απασχόληση – Ανεργία”.

ΟΑΕΔ, (2013), “Συνοπτική Έκθεση – Εγγεγραμμένοι στο Μητρώο του ΟΑΕΔ”, Δεκέμβριος 2013.

ΟΑΕΔ, (2013), “Συνοπτική Έκθεση – Εγγεγραμμένοι στο Μητρώο του ΟΑΕΔ”, Νοέμβριος 2013.

ΟΑΕΔ, (2013), “Συνοπτική Έκθεση – Εγγεγραμμένοι στο Μητρώο του ΟΑΕΔ”, Οκτώβριος 2013.

ΟΑΕΔ, (2013), “Έκθεση Β’ εξαμήνου 2012 – Οι Εξελίξεις στην Εγγεγραμμένη Ανεργία και τις Ροές της

Μισθωτής Απασχόλησης στον Ιδιωτικό Τομέα ”, Ιούλιος 2013.

ΟΑΕΔ, (2012), “Έκθεση Α’ εξαμήνου 2012 – Οι Εξελίξεις στην Εγγεγραμμένη Ανεργία και τις Ροές της

Μισθωτής Απασχόλησης στον Ιδιωτικό Τομέα ”, Νοέμβριος 2012.

Τράπεζα της Ελλάδος, (2010), “Η Ελληνική Αγορά Εργασίας: Χαρακτηριστικά, Εξελίξεις και Προκλήσεις”,

Μάρτιος 2010.