1

3 ο ΕΠΑΛ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2013-2014

ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Β’ ΕΠΑΛ Α και Β τετραμήνου με θέμα:

“Η μέλισσα και το περιβάλλον”

(Θερμορύθμιση)

Μαθητές:

Αναγνωστόπουλος Α., Βασιλακοπούλου Λ., Βασιλείου Α., Βλάχου Χ., Γεωργίου Ι.,

Γιαννέτας Α., Γιώτης Α., Γκάρου Θ., Γκάτζιος Δ., Δούβαλης Α., Δούβλη Ε.,

Δραγάτης Γ., Ζώνιος Κ., Κάλλου Α., Καμμένου Β., Κατσιώρα Π., Κέντρος Ι.,

Κοντογιάννης Ε., Κορδαλή Γ., Κοσμά Β., Λύτης Δ.

Υπό την επίβλεψη των καθηγητών: -Μπάρκα Γεωργίου (Γεωπόνου- ΠΕ.14.04)

-Σίντου Ιωάννη (Γεωπόνου- ΠΕ.14.04)

ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2014

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ……………………………………………………………… 4

ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ………………………………………………………….. 5

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………….. 6

I.1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ….……………………………………… 7

Ι.2. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ ………………………………………..... 7

Ι.2.1. Ο βιολογικός κύκλος του μελισσιού ..…………………………………… 8

Ι.2.2. Η γλώσσα των μελισσών………………………………………………. 12

Ι.2.3. Σχέσεις μελισσών από διαφορετικές αποικίες ….……………………….. 12

Ι.2.4. Διάρκεια ζωής ………………………………………………………… 13

Ι.2.5. Αναπαραγωγή ……….……………………………………………….. 13

Ι.2.6. Αναζήτηση τροφής ……………………………………………………. 14

I.2.7. Πώς οι μέλισσες φτιάχνουν το μέλι …………………………………….. 14

Ι.2.8. Άλλα προϊόντα ………………….…………………………………….. 15

ΙΙ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ……………..…………………………………………… 17

ΙΙ.1.ΥΛΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ .……………………………………………….. 17

ΙΙ.2. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ………………………………………………. 18

ΙΙ.2.1. Προετοιμασία του πειράματος …………………………………………… 19

ΙΙ.2.2. Τρόπος μετρήσεων ………….…………………………………………… 19

ΙΙ.3. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ – ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ …….……………………………. 19

ΙΙ.3.1. Φαινολογικές παρατηρήσεις …..……………….……………………….. 19

ΙΙΙ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ- ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ……………………………………… 20

ΙΙΙ.1 ΓΕΝΙΚΑ ……….………..……………………………………………… 20

ΙΙΙ.1.1. Η μεταβολή του βάρους της κυψέλης ………………………………….. 20

ΙΙΙ.1.2. Η μεταβολή της εσωτερικής και της εξωτερικής θερμοκρασίας …………… 21

ΙΙΙ.1.3. Η μεταβολή της εσωτερικής και της εξωτερικής υγρασίας ….…………… 22

IV. ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ………………………………………. 22

V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΑΜΕ……………………………… 24

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το πειραματικό μέρος της εργασίας αυτής έγινε από τους συμμετέχοντες μαθητές της

Β’ τάξης με κατεύθυνση τον τομέα της Γεωπονίας, του 3ου ΕΠΑΛ Ιωαννίνων , στο 2ο

Εργαστηριακό Κέντρο Ιωαννίνων.

Οι μετρήσεις έγιναν στο μελισσοκομείο του εκπαιδευτικού μας, που είναι στην τοπική

κοινότητα Περιβλέπτου δημοτικής ενότητας Περάματος του δήμου Γιαννιωτών.

Συντάχθηκε με σκοπό την παρουσίαση ειδικής θεματικής δραστηριότητας σύμφωνα με

την υπ΄ αριθ. 37596/Γ2/03-04-2012 Υ.Α. (ΦΕΚ 1131 Β΄), του Υπουργείου Παιδείας.

Ιδιαίτερα ευχαριστούμε τον καθηγητές μας , κ. Μπάρκα Γεώργιο, και Σίντο Ιωάννη

Γεωπόνους (ΠΕ14.04) , που μας βοήθησαν, σε όλες τις φάσεις του πειράματος και μας

καθοδήγησαν σε ένα άγνωστο περιβάλλον για μας , των μελισσών. Πρέπει να τονίσουμε και την

συμβολή τους, στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων και στην παρουσίαση της εργασίας αυτής.

Τέλος, ευχαριστίες οφείλουμε και στην διευθύντρια του σχολείου μας, 3ου ΕΠΑΛ

Ιωαννίνων κ. Κρανιώτη Αντωνία και στον διευθυντή του 2ου Εργαστηριακού Κέντρου

Ιωαννίνων κ. Μπουκουβάλα Μιχαήλ, για την βοήθεια και συμπαράστασή τους στην

διεξαγωγή αυτής της ερευνητικής μας εργασίας.

ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2013-14

Η ομάδα των μαθητών της Β1’ τάξης γεωπονίας

Αναγνωστόπουλος Α., Βασιλακοπούλου Λ., Βασιλείου Α., Βλάχου Χ., Γεωργίου Ι., Γιαννέτας Α., Γιώτης Α., Γκάρου Θ.,

Γκάτζιος Δ., Δούβαλης Α., Δούβλη Ε., Δραγάτης Γ., Ζώνιος Κ., Κάλλου Α., Καμμένου Β., Κατσιώρα Π., Κέντρος Ι.,

Κοντογιάννης Ε., Κορδαλή Γ., Κοσμά Β., Λύτης Δ.

4

ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ

a.p. = apis mellifera (το επιστημονικό όνομα της μέλισσας, που εκμεταλλευόμαστε για την παραγωγή μελιού)

CO2 = χημικός τύπος του διοξειδίου του άνθρακα

5

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Είναι γνωστό ότι οι μέλισσες, είναι ένα είδος κοινωνικών εντόμων, που μπορούν να

ελέγχουν το περιβάλλον της κυψέλης, προκειμένου να επιβιώσουν στις δύσκολες

περιβαλλοντικές αλλαγές του γεωγραφικού χώρου που είναι εγκατεστημένες. Οι αποικίες

μελισσών μπορούν να διατηρήσουν τη θερμοκρασία της κυψέλης μέσα σε σχετικά στενά όρια

(32 oC – 34 oC) παρ’ όλο, που το εξωτερικό περιβάλλον διακρίνεται από ένα ευρύ φάσμα

εξωτερικών θερμοκρασιών (Simpson, 1961). Η διατήρηση της θερμοκρασίας, σε έρευνες που

έγιναν, την σχετίζουν με αλλαγές στην μεταβολική τους δραστηριότητα και συμπεριφορά τους

(Kronenberg και Heller, 1982).

Η μελέτη μας αυτή, έχει σκοπό να μετρήσουμε τις μεταβολές, της θερμοκρασίας, της

υγρασίας, της συγκέντρωσης του CO2, μέσα και έξω από μία κυψέλη μελισσών και τις αλλαγές

του βάρους της κυψέλης την χειμωνιάτικη περίοδο, προκειμένου να εκτιμήσουμε πόση ενέργεια

καταναλώνουν για την διατήρηση της σταθερότητας του περιβάλλοντος μέσα στην κυψέλη, να

κατανοήσουμε το φαινόμενο της θερμορύθμισης και να το αξιοποιήσουμε με κατάλληλες

αγρονομικές επεμβάσεις, τις οποίες μπορούμε να διαχέουμε στους μελισσοκόμους, έτσι ώστε

εφαρμόζοντας αυτές να πετυχαίνουν καλύτερα οικονομικά οφέλη.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κύριος στόχος αυτής της εργασίας, είναι εκπαιδευτικός, για

την “ζωντανή” εισαγωγή στην πειραματική έρευνα, των μαθητών της δευτεροβάθμιας

επαγγελματικής εκπαίδευσης, που έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή, με ερευνητικές

εργασίες.

Χρησιμοποιούμε απλές μεταβλητές (θερμοκρασία, υγρασία, βάρος, συγκέντρωση CO2 ),

που μεταβάλλονται σε σχέση με τον χρόνο , για να δείξουμε και να κατανοήσουμε,

επιστημονικούς όρους, τεχνολογίες και τεχνικές, που πρέπει να γνωρίζουμε , για την

ανακάλυψη των φυσικών νόμων και της φυσικής αλήθειας.

Μέσα από αυτές τις αλήθειες, μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα, που θα στοχεύουν

στην βελτίωση της υπάρχουσας τεχνολογίας και τεχνικών στην μελισσοκομία, η οποία

συμβάλλει θετικά στην μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας και τη διατήρηση του

περιβάλλοντος.

(Οι εκπαιδευτικοί τους, Μπάρκας Γεώργιος - Σίντος Ιωάννης, 2013-14)

6

Ι.1. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΜΕΛΛΙΣΩΝ

Η παλαιοντολογία αναφέρει ότι ο πρόγονος της μέλισσας–σφήκας, άφησε την θηρευτική

δραστηριότητα της σφήκας στην εξελικτική της πορεία και στράφηκε στην συλλογή γύρης και

νέκταρ πριν 100 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Το αρχαιότερο απολίθωμα μελισσών που μας

δίνει πληροφορίες ότι έκαμε συλλογή (γύρη και νέκταρ), χρονολογείται περίπου 40

εκατομμυρίων χρόνων.

Η εξέλιξη αυτή συνδέεται στενά με την εμφάνιση των ανθοφόρων φυτών στη Γη και

την εξέλιξη αυτών, ώστε να γίνουν τα ανθοφόρα φυτά η κυρίαρχη βλάστηση στον πλανήτη.

Αυτό σημαίνει ότι οι μέλισσες έχουν ειδικές δεξιότητες να αναγνωρίζουν

τις μυρουδιές, τα σχήματα και τα χρώματα των λουλουδιών και

προσφέρουν συνεργατικά οφέλη στα φυτά, εκτελώντας την

διασταυρούμενη επικονίαση, που επιτρέπει την εμφάνιση σπόρων και

ανταλλαγή γενετικού υλικού μεταξύ διαφόρων φυτών, με αντάλλαγμα

δύο πόρους τροφής ζωτικής σημασίας για τις ίδιες , τη γύρη και το

νέκταρ.

Από αυτούς τους προγόνους προέκυψαν οι σημερινές μορφές

Εικόνα:1 κοινωνικών δομών των μελισσών, ως μόνιμες αποικίες. Σύμφωνα με το

αρχείο των απολιθωμάτων, υπάρχουν λίγες μορφολογικές διαφορές, μεταξύ των μελισσών που

υπήρχαν σε αποικίες πριν 30 εκ. ετών και των σημερινών. Η χρονικά μεγάλη πορεία στη

ζωή, εξηγεί και την καλά ανεπτυγμένη κοινωνική τους συμπεριφορά ( βλ.Valero). Στην εικόνα

1 βλέπουμε τοιχογραφία στη Βαλένθια της Ισπανίας ηλικίας 16.000 ετών, απεικονίζεται μια

γυναίκα σε ένα δέντρο στο οποίο υπάρχει μια φυσική φωλιά από μέλισσες, κρατώντας ένα

δοχείο για να τοποθετήσει τις κηρήθρες.

I.2. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Η μέλισσα είναι έντομο που ζει κατά μεγάλες οικογένειες μέσα σε κυψέλες. Μέσα σε κάθε

κυψέλη υπάρχουν τρία είδη μελισσών: η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι

κηφήνες.

Το σώμα της μέλισσας αποτελείται από τρία μέρη: το κεφάλι , το θώρακα και την κοιλιά, συνολικού μήκους 1,5 εκ., περίπου στο μέγεθος ενός μέτριου φιστικιού.

7

Η μέλισσα έχει τρίχωμα διαφορετικού χρώματος στο σώμα της. Αυτές οι τρίχες κάνουν τις ρίγες των μελισσών να φαίνονται καφέ και κίτρινες. Στο κεφάλι της έχει δεξιά και αριστερά δύο μεγάλα μάτια , που αποτελούνται από 13.000 περίπου μικρά μάτια το καθένα και έτσι έχει τη δυνατότητα να βλέπει ταυτόχρονα μπροστά , πίσω, πάνω και κάτω. Στο κέντρο του κεφαλιού της έχει ακόμα τρία απλά μάτια, που σχηματίζουν τρίγωνο. Έχει δυο κεραίες, που είναι σαν δέκτες ραδιοφώνου. Είναι τα όργανα της ακοής και της όσφρησης.

Στο στόμα η μέλισσα έχει μια γλώσσα μακριά, παχιά και εύκαμπτη. Στην άκρη είναι σαν προβοσκίδα με μικρό κουταλάκι, που είναι μαζί όργανο αφής και γεύσης. Όταν δεν τη μεταχειρίζεται, την κρατά κουλουριασμένη στην κοιλιά της. Με την προβοσκίδα ρουφά το νέκταρ από τα λουλούδια.

Από το θώρακα ξεφυτρώνουν δυο ζευγάρια διάφανα, λεπτά αλλά δυνατά φτερά, σαν μεμβράνη από ζελατίνη, ώστε να μπορεί να πετάξει μακριά για τροφή. Το γρήγορο κούνημα των φτερών τους προκαλεί ένα χαρακτηριστικό ήχο, το γνωστό μας «ζουζούνισμα».

Τα 6 πόδια της μέλισσας είναι κι αυτά τριχωτά και τελειώνουν στις άκρες τους σε νύχια αγκιστρωτά. Στα πίσω πόδια της έχει μικρές

κοιλότητες, που λέγονται καλάθια. Αυτά μοιάζουν σαν κίτρινα μπαλόνια, γιατί εκεί βάζει τη γύρη από τα άνθη.

Η κοιλιά της μέλισσας αποτελείται από 6 δαχτυλίδια. Στην άκρη της κοιλιάς υπάρχει το κεντρί το οποίο συγκοινωνεί με έναν αδένα, που έχει μέσα δηλητήριο. Είναι το μοναδικό της όπλο εναντίον των εχθρών της. Όταν ενοχληθεί, αμύνεται με το κεντρί αυτό, που φέρει στο άκρο του μικρά αγκίστρια στραμμένα προς τα μέσα. Έτσι, όταν βυθιστεί σε έναν ελαστικό ιστό, όπως το δέρμα του ανθρώπου, η

μέλισσα είναι αναγκασμένη να εγκαταλείψει το κεντρί με τα σπλάχνα, που είναι συνδεδεμένα μαζί του και κατά συνέπεια πεθαίνει. Οι κηφήνες δεν έχουν κεντρί.

Η μέλισσα δεν αναπνέει όπως ο άνθρωπος, αλλά έχει τρύπες στο σώμα, μέσα από τις οποίες περνά ο αέρας.

Η μέλισσα, την άνοιξη και το καλοκαίρι τρέφεται από τη γύρη και το γλυκό νέκταρ των λουλουδιών. Το χειμώνα τρέφεται με μέλι, που έχει αποθηκέψει στις κηρήθρες της κυψέλη.

Ι.2.1.Ο βιολογικός κύκλος του μελισσιού

Η μέλισσα είναι ένα κοινωνικό έντομο και υπάρχουν τρείς διαφορετικοί τύποι εντόμων

σε μια κυψέλη (κοινωνία-αποικία). Η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι κηφήνες. Κάθε τύπος (τάξη)

έχει διαφορετική λειτουργία στην αποικία. Η βασίλισσα και οι εργάτριες είναι θηλυκά έντομα

και οι κηφήνες αρσενικά.

Κάθε τάξη έχει διαφορετικό χρόνο ανάπτυξης μέσα σε διαφορετικού τύπου κελιά. Ο χρόνος

ανάπτυξης της βασίλισσας είναι 16 ημέρες και είναι ο συντομότερος. Αναπτύσσεται σε ένα πολύ

ιδιαίτερης κατασκευής κελί, το βασιλικό κελί. Τα βασιλικά κελιά μοιάζουν με ανεστραμμένους

κώνους και κρέμονται από την επιφάνεια της κηρήθρας. Βρίσκονται συνήθως περίπου στις

άκρες της κηρήθρας αλλά μπορεί να υπάρχουν σε όλο το πλάτος της. Η αποικία κατασκευάζει

8

βασιλικά κελιά όταν υπάρχει ανάγκη αντικατάστασης της

βασίλισσας. Η αναπτυσσόμενη βασιλική κάμπια συνεχώς

περιβάλλεται με βασιλικό πολτό, μία ειδική τροφή, υψηλής

θρεπτικής αξίας που παράγεται από τους αδένες των

εργατριών. Αυτό το διατροφικό πρόγραμμα ονομάζεται

"μαζική - διατροφή" και συνεχίζεται καθ' όλη την διάρκεια

της ανάπτυξης της βασίλισσας.

Όλες οι νεαρές κάμπιες οι οποίες έχουν ηλικία

μικρότερη 2 ημερών τρέφονται με το ίδιο διατροφικό

πρόγραμμα της μαζικής διατροφής. Μετά όμως την 2η

ημέρα, οι κάμπιες των εργατριών στρέφονται βαθμιαία σε

ένα διατροφικό σχήμα με ένα μίγμα από βασιλικό πολτό,

μέλι και γύρη. Με αυτό το σχήμα τρέφονται περιοδικώς

επειδή η επάρκεια τροφής δεν είναι πάντοτε προσβάσιμη.

Αυτό το διαφορετικό διατροφικό σχήμα, είναι αυτό που καθορίζει την τάξη της ενήλικης

θηλυκής μέλισσας. Έτσι κάθε αυγό ή κάμπια νεότερη των 2 ημερών, έχει την δυνατότητα

ανάλογα με την διατροφή της να εξελιχθεί σε βασίλισσα ή εργάτρια.

9

Βασίλισσα Κηφήνας Εργάτρια

σχετικό

μέγεθος Μεγάλο Μέσον Μικρό

Σε κάθε Κυψέλη 1 Από 0 μέχρι 200 Από 20-200 χιλιάδες

διάρκεια ζωής 2χρόνια ανάλογα

με το σπέρμα

Την άνοιξη 21-32

ημέρες

το καλοκαίρι 90

ημέρες ή μέχρι

ζευγάρωμα

Τον χειμώνα δεν

υπάρχουν

Άνοιξη & καλοκαίρι 20-40

μέρες

Χειμώνας 140 ημέρες

Φύλο Θηλυκό Αρσενικός στείρα θηλυκά

Λειτουργίες -Σκοτώνει τις

αδελφές και τη

μητέρα της

-ζευγαρώνει με τα

αρσενικά

Γεννά 1500 αυγά

/ ημέρα = 200 χιλ.

αυγά / έτος

-εκκρίνει τη

φερομόνη

9-hydroxydecenoic

οξύ

HOOC =

CCCCCC-COH-C

Γονιμοποιούν τη

βασίλισσα.

Παράγουν θερμότητα

και ζεσταίνουν το

γόνο, αερίζουν την

κυψέλη το καλοκαίρι

κουνώντας τα φτερά

τους.

Διαμοιράζουν το

νέκταρ

- χτίζουν την κηρήθρα

-ταΐζουν τις προνύμφες

-ταΐζουν τους νέους κηφήνες

-ελέγχουν την ζωή των

κηφήνων με το τάϊσμα τους

-ταΐζουν την Βασίλισσα

-καθαρίζουν την κυψέλη

-συλλέγουν νέκταρ

-συλλέγουν γύρη

-συγκεντρώνουν πρόπολη

-μετατρέπουν το νέκταρ σε

μέλι

-συγκεντρώνουν νερό

-υπερασπίζονται την

κυψέλη

-χτίζουν βασιλικά κελιά -

κίνηση για την παραγωγή

νέων βασιλισσών

10

Το "καπάκι - σφράγισμα" του κελιού της εργάτριας είναι αδιαφανές και επίπεδο. Η

ενήλικη μέλισσα βγαίνει από το κελί μετά την πλήρη μεταμόρφωσή της σε 21 ημέρες από την

εναπόθεση του αυγού. Η περίοδος ανάπτυξης των κηφήνων είναι 23 ημέρες. Οι κηφήνες

αναπτύσσονται μέσα σε ίδιου σχήματος κελιά με αυτά των εργατριών, όμως λίγο μεγαλύτερα.

Η ακόλουθη διάταξη περιγράφει τους χρόνους ανάπτυξης των τάξεων, αρχίζοντας από

την στιγμή της εναπόθεσης του αυγού. Τα στοιχεία μπορεί να διαφέρουν στον πραγματικό

χρόνο κατά 1 ημέρα ή 2 και αυτό εξαρτάται από το είδος της μέλισσας, τις καιρικές συνθήκες και

την εποχή του χρόνου.

Στάδιο ανάπτυξης σε ημέρες Εργάτριες Βασίλισσα Κηφήνες

Εκκόλαψη αυγών μετά από: 3 3 3

Κάμπια 6 6 6

Σφράγισμα κελιών

2 1 2

Περίοδος ανάπαυσης 2 2 3

Μετατροπή σε νύμφη 1 1 1

Διάρκεια σε κατάσταση νύμφης 7 3 9

Έξοδος ενήλικων μετά από: 21 16 24

11

I.2.2. Η γλώσσα των μελισσών

Οι μέλισσες συνεννοούνται μεταξύ τους με χορό, συχνά με

σπαρταριστό ρυθμό, ηχητικές εκπομπές και οσμές.

I.2.3. Σχέσεις μελισσών από διαφορετικές αποικίες

Οι μέλισσες δεν δέχονται ξένη μέλισσα ή βασίλισσα μέσα στην κυψέλη τους. Οι φύλακες

που προστατεύουν την είσοδο την αντιλαμβάνονται αμέσως, την πλησιάζουν, την ψάχνουν με

τις κεραίες τους και την πετούν έξω από την κυψέλη ή την σκοτώνουν με το κεντρί τους, αν

Ημέρες μετά την έξοδο από το κελί Καταμερισμός της εργασίας μέσα στην κυψέλη

1 – 3 Καθαρισμός των κελιών

4 – 5 Διατροφή των ηλικιωμένων προνυμφών με γύρη και μέλι

6 – 11 Διατροφή των νέων προνυμφών με βασιλικό πολτό

12 – 16 Ωρίμανση του νέκταρ, Αποθήκευση μελιού και γύρης, εξαερισμός και καθαρισμός

της κυψέλης

17 – 20 Παραγωγή κεριού & χτίσιμο κηρήθρας Φύλαξη και αερισμός κυψέλης.

21 +

Σύντομες πτήσεις για απομνημόνευση της περιοχής της κυψέλης

Αναζήτηση και μεταφορά νέκταρ, γύρης, νερού και πρόπολης

12

επιμένει να μπει. Εξαίρεση κάνουν για τους κηφήνες, που είναι καλοδεχούμενοι σε όποια

κυψέλη κι αν μπουν, καθώς και για τις μέλισσες, που με γεμάτο τον πρόβολο με νέκταρ και τα

πόδια από γύρη, μπαίνουν κάποτε κατά λάθος σε ξένη κυψέλη και γίνονται δεκτές φιλικά.

I.2.4. Διάρκεια ζωής

Η βασίλισσα ζει μέχρι 4 - 5 χρόνια, αλλά ύστερα από το δεύτερο χρόνο της ζωής της αρχίζει να γερνά, λιγοστεύει ο αριθμός των αυγών που γεννά και γι' αυτό συνήθως οι εργάτριες την αντικαθιστούν.

Η εργάτρια ζει μέχρι 40 μέρες.

Ο κηφήνας ζει 4 μέχρι 5 μήνες.

I.2.5. Αναπαραγωγή

Όταν εκκολαφθεί από το βασιλικό κελί ή βασιλοκύτταρο η βασίλισσα τις πρώτες 2-3

μέρες περιφέρεται μέσα στην κυψέλη σαν ξένη, αδιάφορη για τις μέλισσες που την τριγυρίζουν,

όπως και εκείνες είναι αδιάφορες για τη νέα βασίλισσα , την οποία ούτε περιποιούνται ούτε την

τρέφουν. Την τρίτη μέχρι την πέμπτη ημέρα από την εκκόλαψή της, εφόσον ο καιρός είναι

καλός, ηλιόλουστη ημέρα χωρίς άνεμο, βγαίνει στη σανίδα

πτήσεως της κυψέλης και κάνει μερικές δοκιμαστικές πτήσεις

διαγράφοντας κύκλους μπροστά στην κυψέλη, χωρίς να

απομακρυνθεί περισσότερο από δύο τρία μέτρα, με το κεφάλι

πάντα γυρισμένο προς την κυψέλη, σημαδεύοντας τη θέση της

κυψέλης της σε σχέση με τα αντικείμενα που την

περιτριγυρίζουν.

Όταν έπειτα από αλλεπάλληλες τέτοιες πτήσεις χαράζει στο μνημονικό της την

τοποθεσία της κυψέλης της, τότε ξεκινά με ορμή για το γαμήλιο ταξίδι και αμέσως τρέχουν

κατόπι της οι κηφήνες της κυψέλης και των άλλων κυψελών, όσοι πετούν στην περιοχή

εκείνη, προσελκυσμένοι από την ουσία που εκκρίνουν οι σιαγονικοί αδένες της βασίλισσας.

Το ζευγάρωμα με τον κηφήνα γίνεται πετώντας ψηλά στον αέρα. Η βασίλισσα

ζευγαρώνει με τον πρώτο κηφήνα που την πλησιάζει από τους πολλούς που την κυνηγούν και

αυτός φυσικά θα είναι ο πιο ταχύς και ο πιο δυνατός για να μπορέσει να την φτάσει στο

φρενιασμένο πέταγμά της. Πάντως το τίμημα της επιτυχίας του κηφήνα να γονιμοποιήσει τη

βασίλισσα είναι ο θάνατος, γιατί στο ζευγάρωμα αποσπώνται τα γεννητικά του όργανα και

πέφτει νεκρός από τον ακρωτηριασμό. Μετά το γαμήλιο πέταγμα η βασίλισσα επιστρέφοντας

στην κυψέλη της καθαρίζεται από τις μέλισσες, ακολουθεί ανάπαυση 48 ωρών και αμέσως

κατόπιν αρχίζει να γεννά. όταν γεννήσει 80 με 100 αυγά σταμaτά λίγα λεπτά για να

13

ξεκουραστεί και να πάρει τροφή. Τότε αμέσως οι μέλισσες που την περιτριγυρίζουν την

χαϊδεύουν με τις κεραίες τους και την τροφοδοτούν μέσα στο στόμα με βασιλικό πολτό.

I.2.6. Αναζήτηση τροφής

Οι μέλισσες μπορούν να απομακρυνθούν μέχρι 3 - 4 χιλιόμετρα από την κυψέλη προς

αναζήτηση τροφής.

I.2.7. Πώς οι μέλισσες φτιάχνουν το μέλι

Η πρώτη ύλη του μελιού είναι το νέκταρ από το οποίο παράγεται το ανθόμελο και το μελίτωμα. Το νέκταρ το παίρνουν οι μέλισσες από τα άνθη, ενώ το μελίτωμα προέρχεται από τα παράσιτα των φυτών. Τα παράσιτα απορροφούν το χυμό, ο οποίος περνά από το πεπτικό τους σύστημα και σχηματίζεται το μελίτωμα, το οποίο χρησιμοποιούν για τις ανάγκες τους. Αυτό που περισσεύει βγαίνει με μορφή σταγονιδίων, που οι μέλισσες απομυζούν από το σώμα των παρασίτων ή από τα φύλλα των φυτών όπου πέφτει το μελίτωμα.

Οι συλλέκτριες προσθέτουν στο νέκταρ και στο μελίτωμα σάλιο και το μεταφέρουν στις κυψέλες. Εκεί το μοιράζουν στις εργάτριες και στους κηφήνες. Μέχρι να τοποθετηθεί στα κελιά περνά πολλές φορές από τη μια μέλισσα στην άλλη και κάθε φορά προστίθεται σάλιο, το οποίο μεταβάλλει τα σάκχαρα. Το υγρό πιπιλίζεται από τις μέλισσες πολλές φορές, 15 - 20 λεπτά. Η διαδικασία αυτή συμπυκνώνει το υγρό. Κατά τη διάρκεια πολλών ημερών εξατμίζεται το νερό και η πυκνότητα του υγρού αυξάνει σε σάκχαρα ώσπου να φτάσει στο 70 με 80%. Στη συνέχεια οι μέλισσες καλύπτουν το συμπυκνωμένο μέλι με ένα κάλυμμα από κερί.

Η σύνθεση του μελιού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Τα είδη φυτών απ' όπου συλλέγουν οι μέλισσες το νέκταρ και το μελίτωμα.

Τη φύση του εδάφους

Τη ράτσα μελισσών

14

Τη φυσική κατάσταση του μελισσιού κ.α.

Τα μέλια των μελιτωμάτων έχουν σκούρο χρώμα και κρυσταλλοποιούνται λίγο σε

αντίθεση με τα μέλια του νέκταρος. Η χημική σύνθεση του μελιού ποικίλει από είδος σε είδος. Το

μέλι περιέχει τα παρακάτω συστατικά:

-Νερό

-Γλυκόζη

-Φρουκτόζη

-Μαλτόζη

-Σακχαρόζη

-Άλλα σάκχαρα, οξέα, ένζυμα και βιταμίνες .

I.2.8. Άλλα προϊόντα

Βασιλικός πολτός που είναι πλούσια πηγή βιταμινών, ανόργανων στοιχείων και

αμινοξέων, γύρη, πρόπολη, κερί και δηλητήριο.

-Βασιλικός πολτός

Είναι προϊόν των υποφαρυγγικών αδένων των εργατριών, το οποίο αποθηκεύεται στα

βασιλικά κελιά για τη διατροφή των προνυμφών που θα γίνουν βασίλισσες, ή για διατροφή

νεαρών προνυμφών, έως τριών ημερών. Είναι ουσία λευκή, κρεμμώδης με γεύση γλυκόξινη έως

πικρή, πολύ πλούσια σε πρωτεΐνες και σάκχαρα, γεγονός που του προσδίδει υψηλή θρεπτική

αξία. Περιέχει, επίσης, βιταμίνες, κυρίως της ομάδας Β, καθώς και αντιμικροβιακές ουσίες.

--Χρήσεις Λόγω της χημικής του σύστασης ο βασιλικός πολτός έχει γίνει αντικείμενο έρευνας όσον αφορά στη χρήση του ως συμπλήρωμα διατροφής, όσο και για την παρασκευή καλλυντικών. Από έρευνες κυρίως στη Γαλλία και την Ιταλία, βρέθηκε ότι ο βασιλικός πολτός ωφελεί τον οργανισμό κυρίως για την τόνωση ηλικιωμένων ανθρώπων και γενικά κουρασμένων και αδύνατων οργανισμών. ---Προμήθεια – αποθήκευση Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην προμήθεια και την αποθήκευση του βασιλικού πολτού ώστε να αποφευχθούν συνθήκες οι οποίες αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά του. Αμέσως μετά τη συλλογή του, ο βασιλικός πολτός πρέπει να διατηρείται στην ψύξη (1-2oC) ή στην κατάψυξη, για μεγαλύτερο διάστημα αποθήκευσης. Πρέπει να αποφεύγεται η επαφή του με τον αέρα και το φώς γιατί οξειδώνεται και χάνει τις ιδιότητές του. -Γύρη

Είναι προϊόν που συγκεντρώνουν οι εργάτριες από τα άνθη των λουλουδιών. Έχει

μεγάλη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες και είναι απαραίτητη στις μέλισσες για την ενδυνάμωσή

τους, την εκτροφή του γόνου και το κτίσιμο των κηρηθρών. Όσον αφορά στον άνθρωπο,

χρησιμοποιείται ως συμπλήρωμα διατροφής, ιδιαίτερα από άτομα που ασχολούνται με τον

15

αθλητισμό, διότι έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, ελεύθερα αμινοξέα και βιταμίνες.

Συλλέγεται με γυρεοπαγίδες, οι οποίες πρέπει να τοποθετούνται κατάλληλα κατά την περίοδο

μεγάλης ανθοφορίας.

-Πρόπολη

Είναι ουσία ρητινώδους σύστασης την οποία συλλέγουν εξειδικευμένες εργάτριες, κατά

το τελευταίο στάδιο της ζωής τους, από φυτικά μέρη (κυρίως οφθαλμούς). Στη συνέχεια την

επεξεργάζονται και την αναμιγνύουν με δικά τους εκκρίματα και τη μεταφέρουν στην κυψέλη.

Έχει χρώμα που ποικίλλει από καστανοκίτρινο έως μαύρο, ανάλογα με τη σύστασή της. Είναι

αδιάλυτη στο νερό και διαλυτή στην αιθυλική αλκοόλη. Στους μελισσοκόμους δημιουργεί

προβλήματα γιατί λερώνει τα ρούχα και το μελισσοκομικό εξοπλισμό, αλλά και γιατί κολλά τα

πλαίσια στην κυψέλη και δυσκολεύει τους μελισσοκομικούς χειρισμούς. Τα τελευταία χρόνια

και μετά από έρευνες που έγιναν, χρησιμοποιείται για την παρασκευή καλλυντικών καθώς και

ως αντιμικροβιακό, αντιφλεγμονώδες, επουλωτικό πληγών, επουλωτικό έλκους στομάχου, για

θεραπεία εγκαυμάτων κ.α.

-Το κερί

Είναι προϊόν που παράγουν νεαρές εργάτριες από τους κηρογόνους αδένες που

βρίσκονται στην κοιλιά τους. Κύρια συστατικά του είναι οι εστέρες λιπαρών οξέων (70% ),

λιπαρά οξέα (14%) και υδατάνθρακες (12,5-16%). Το καθαρό κερί βγαίνει υπό μορφή λεπίων

από τους αδένες και είναι λευκό. Το χρώμα του κεριού στην κυψέλη είναι συνήθως κιτρινωπό,

λόγω της πρόσμιξης με γύρη και πρόπολη. Οι μέλισσες για παραγωγή ενός κιλού κεριού πρέπει

να καταναλώσει 10 κιλά μέλι και 8 κιλά γύρη.

Χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία καλλυντικών (κρέμες, λοσιόν, αποτριχωτικά,

σαμπουάν), στην παρασκευή λαμπάδων, κεριών και διακοσμητικών, στη φαρμακοβιομηχανία,

στη ζωγραφική, στην επιπλοποιΐα, στη φανοποιΐα, στη βυρσοδεψία κ.α.

-Το δηλητήριο

Είναι μίγμα ουσιών το οποίο διοχετεύεται μέσω του κεντριού προς τους εχθρούς της

μέλισσας, προκειμένου αυτή να αμυνθεί και να υπερασπιστεί το μελίσσι. Η μελιτίνη είναι η

κυριότερη ουσία του δηλητηρίου, η οποία συντελεί στο οίδημα (πρήξιμο) και στον πόνο που

προκαλείται μετά το κέντρισμα, όπως και η ισταμίνη (βιογενής αμίνη). Η απαμίνη είναι μια

άλλη ουσία του δηλητηρίου η οποία επηρεάζει το νευρικό σύστημα. Περιέχονται ακόμη και

διάφορα ένζυμα, όπως η υαλουρονιδάση και η Α- φωσφολιπάση.

16

Σε κάθε κέντρισμα εισέρχονται στον εχθρό περίπου 0,1-0,5 mg δηλητηρίου, το οποίο

είναι τοξικότερο από το δηλητήριο της σφήκας. Το δηλητήριο χρησιμοποιείται πλέον από τον

άνθρωπο για τη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, ενώ γίνονται έρευνες για τη χρήση του

στη θεραπεία και άλλων ασθενειών. Σε υπερευαίσθητα άτομα, ακόμα και ελάχιστη ποσότητα

(κέντρισμα από μία μέλισσα) μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά προβλήματα (αλλεργικό σοκ).

ΙΙ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

ΙΙ.1. ΥΛΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ

Σ’ αυτό το πείραμα χρησιμοποιήθηκε ένα μελισσοκομείο από 14 κυψέλες στην τοπική

κοινότητα Περιβλέπτου δημοτικής ενότητας Περάματος του δήμου Γιαννιωτών, οι οποίες

αριθμήθηκαν από το 1 έως το 14 και επιλέχθηκαν για μετρήσεις ανά τρείς με τυχαίο τρόπο.

Έτσι φτιάχτηκαν τρείς ομάδες αποτελούμενες από τρείς κυψέλες η κάθε μία, ένα σύνολο

δηλαδή εννέα κυψελών.

Για τις μετρήσεις μας χρησιμοποιήσαμε τρεις ασύρματους

μετεωρολογικούς σταθμούς, Γερμανικής τεχνολογίας και

συγκεκριμένα τον τύπο AURIOL R/C weather station 4 –

LD3091,της εταιρείας Digi-tech ,Valtenweg 27A, D -65817

Eppstein (βλ. εικ.2).

Οι κυψέλες ήταν όλες ενός ορόφου και τοποθετήθηκαν οι

αισθητήρες (wireless sensors), στο κέντρο των κυψελών

Εικόνα:2 μεταξύ 5ου και 6ου πλαισίου (μέσα σε πλαστική σακούλα

διάτρητη και θερμοσυγκολλημένη έτσι ώστε να μετράει τις μεταβλητές (θερμοκρασία και

υγρασία) της κυψέλης χωρίς να μπορούν οι μέλισσες να απομονώσουν ή να καταστρέψουν τους

αισθητήρες με κερί ή πρόπολη (βλ.εικ.3). Ο κάθε εξωτερικός αισθητήρας

έχει μια εμβέλεια 25 m σε ανοιχτό χώρο. Ο Radio Controller AURIOL,

έχει επιπλέον τη δυνατότητα να μας δίνει τα στοιχεία της εξωτερικής

θερμοκρασίας και της εξωτερικής υγρασίας του περιβάλλοντος χώρου του

μελισσοκομείου, από ενσωματωμένο αισθητήρα. Έτσι έχουμε τη

δυνατότητα να παίρνουμε εξωτερική θερμοκρασία και σχετική υγρασία

Εικόνα:3 του περιβάλλοντος χώρου και εσωτερική θερμοκρασία και σχετική υγρασία

του εσωτερικού της κυψέλης από μικρή απόσταση από τις κυψέλες.

17

Εξ αιτίας του κόστους του ηλεκτρονικού ασύρματου αισθητήρα του διοξειδίου του

άνθρακα (CO2) εγκαταλείφτηκε η μέτρηση αυτής της παραμέτρου.

Το βάρος της κυψέλης έγινε με ηλεκτρονική ζυγαριά , και ζυγίζαμε το μικτό βάρος

κάθε κυψέλης.

Εικόνα: 4 Όλες οι μετρήσεις γινόταν κάθε Κυριακή από της 12 Γενάρη 2014 στις 10:00

περίπου το πρωί και πήραμε τις τελευταίες στις 06 Απριλίου 2014.

ΙΙ.2. ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ

Τα παρακάτω σχήματα δείχνουν παραστατικά, πως σχεδιάσαμε το πείραμά μας. Έχουμε

τις εξαρτώμενες μεταβλητές, που δεν επηρεάζει ο ερευνητής, (η εξωτερική και εσωτερική

υγρασία, η εξωτερική και εσωτερική θερμοκρασία και το βάρος των κυψελών) με αριθμό

τριών (3) μετρήσεων και με τρείς συνολικά επαναλήψεις . Ο σχεδιασμός έγινε, για αξιοποίηση

των στοιχείων με στατιστική ανάλυση. Εμείς όμως λόγω έλλειψης γνώσεων στατιστικής

ανάλυσης, θα παρουσιάσουμε τα διαγράμματα με βάση τους μέσους όρους των μετρήσεών μας.

Επαναλήψεις

I II III

Πρώτη μέτρηση

9η 2η 1η

Δεύτερη μέτρηση

13η 14η 12η

Τρίτη μέτρηση

6η 8η 11η

18

ΙΙ.2.1. Προετοιμασία του πειράματος

Οι κυψέλες ήταν τοποθετημένες σε περιοχή των Ιωαννίνων (Καστανή), ανάμεσα σε

βλάστηση με φυτά κουμαριάς, τις οποίες οι μέλισσες γέμισαν τα πλαίσια τους με μέλι κουμαριάς.

Κατά τις διακοπές των Χριστουγέννων μεταφέραμε τις κυψέλες στο δ.δ. Περιβλέπτου του

δήμου Γιαννιωτών, (βλ. εικ.5) για να έχουμε πρόσβαση και να πραγματοποιήσουμε τις

σχεδιαζόμενες μετρήσεις. Παρατηρήσαμε ότι δεν υπήρχε αυτή την εποχή (αρχές Δεκεμβρίου

Εικόνα: 5

2013) γόνος (αυγά – προνύμφες – σφραγισμένα κελιά με τέλεια έντομα) στα πλαίσια της κάθε

κυψέλης. Το βάρος της κυψέλης διαμορφώνονταν από το βάρος της μάζας των μελισσών, το

μέλι που είχαν αποθηκευμένο στα πλαίσια και από το βάρος των πλαισίων και της κυψέλης.

Επίσης παρατηρήσαμε ότι από κάθε κυψέλη, κάθε ημέρα χειμωνιάτικη, είχαμε ένα φυσιολογικό

θάνατο μελισσών σχεδόν σταθερό, τον οποίο δεν λάβαμε υπ’ όψη στα διαγράμματα βάρους,

θεωρώντας ότι δεν επηρεάζουν τα αποτελέσματα.

ΙΙ.2.2. Τρόπος μετρήσεων

Οι μετρήσεις εφ’ όσον όλα είχαν τοποθετηθεί στην οριστική τους θέση, άρχισαν μετά τις

διακοπές των γιορτών και συγκεκριμένα από την 12ην Γενάρη 2014 (ώρα πρωινή 09:30 έως

11:00, για να μη κυκλοφορούν οι μέλισσες και έχουμε λάθος στοιχεία στο βάρος των κυψελών)

και ημέρα Κυριακή για να έχουμε ελεύθερο χρόνο. Οι μετρήσεις για τις μεταβλητές, εσωτερική

19

θερμοκρασία και εσωτερική υγρασία κυψελών με την βοήθεια των εννέα (9) ασυρμάτων

αισθητήρων, που τοποθετήθηκαν και στις εννέα (9) κυψέλες και τριών (3) radio controller, που

ο κάθε controller έλεγχε τρείς αριθμημένους ασύρματους αισθητήρες (wireless sensors), γινόταν

από μικρή απόσταση από τις κυψέλες χωρίς να τις διαταράσσουμε. Μετά την λήψη αυτών των

μετρήσεων παίρναμε το βάρος των 9 κυψελών με τον ηλεκτρονικό ζυγό. Εδώ γινόταν

διαταραχή της αποικίας λόγω της μετακίνησης των κυψελών για την ζύγιση. Οι χαμηλές όμως

θερμοκρασίες ευνοούσαν τις ζυγίσεις, επειδή οι μέλισσες δεν πετούσαν και ήταν όλες μέσα στην

κυψέλη. Για την ασφάλεια μας σφραγίζαμε την πόρτα της κυψέλης με το ειδικό ξύλινο

πορτάκι.

Με ένα ηλεκτρονικό μετρητή θερμοκρασίας και υγρασίας μόνιμα τοποθετημένο και

σκεπασμένο για προστασία από τη βροχή, στη θέση του μελισσοκομείου, τύπου Oregon Scientific

Model No Ethg-912, λόγω της μεγάλης του ακρίβειας και σταθερότητας ελέγχαμε την

θερμοκρασία και την υγρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος του χώρου, και δεν λαβαίναμε υπ’

όψη τις μετρήσεις από τους εσωτερικούς αισθητήρες των radio controllers, γιατί θέλανε ηρεμία

και έκθεση στις εξωτερικές συνθήκες του περιβάλλοντος για πολύ ώρα.

ΙΙ.3. ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΕΣ - ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ

Για δεκατρείς (13) συνεχόμενες Κυριακές καταγράφαμε τις μετρήσεις σύμφωνα με τον

τρόπο που προαναφέραμε, χωρίς να μας δημιουργηθεί κάποιο σοβαρό πρόβλημα αναβολής των

μετρήσεων και των ζυγίσεων των κυψελών. Ο χρόνος διεξαγωγής του πειράματος ήταν από 12

Γενάρη 2014 μέχρι 06 Απρίλη 2014. Το σταμάτημα στις 06 Απριλίου κρίθηκε αναγκαίο, γιατί

έπρεπε να συμπληρωθούν με ορόφους οι κυψέλες λόγω νέων γεννήσεων και μεγάλου αριθμού

γόνου. Η ζύγιση από προηγούμενο χρονικό σημείο και μετά δεν είχε νόημα για τον σκοπό που

την πραγματοποιούσαμε, όπως θα δούμε στα αποτελέσματα και συμπεράσματα της μελέτης μας.

ΙΙ.3.1. Φαινολογικές παρατηρήσεις

Παρακολουθούσαμε ανά δεκαπενθήμερο την γενική κατάσταση των μελισσών

ανοίγοντας το καπάκι των μελισσών και παρατηρώντας τα αποθέματα των τροφών τους, τον

σχηματισμό της μελισσόσφαιρας κυρίως τις κρύες ημέρες, το αριθμό των νεκρών μελισσών που

υπήρχαν μέσα και έξω από τις κυψέλες και για ασθένειες.

20

ΙΙΙ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ – ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ

ΙΙΙ.1. ΓΕΝΙΚΑ

Όλα τα στοιχεία, που μετρήθηκαν με τον παραπάνω τρόπο και περιγράψαμε

εμφανίζονται με διαγράμματα ,για να μπορέσουμε να εξάγουμε τα συμπεράσματά μας.

ΙΙΙ.1.1. Η μεταβολή του βάρους της κυψέλης

Από το παρακάτω διάγραμμα 1 του βάρους των κυψελών σε σχέση με τον χρόνο κατά

τη νεκρή περίοδο συλλογής γύρης και νέκταρ από τις μέλισσες, φαίνεται καθαρά η συνεχής

μείωσης του βάρους (κυρίως των αποθεμάτων τροφών) που είχαν αποθηκεύσει οι μέλισσες,

φθάνοντας σε ένα ελάχιστο απόθεμα τροφών στις 9 Μαρτίου 2014 με μέσο βάρος κυψέλης 18

κιλά περίπου.

Διάγραμμα 1 . Η μεταβολή του βάρους των κυψελών κατά τη χειμωνιάτικη περίοδο

Από την 12η Ιανουαρίου (12η ημέρα στο διάγραμμα 1) μέχρι την 9η Μαρτίου (68η ημέρα

στο διάγραμμα 1) έχουμε συνεχή πτώση βάρους. Αν δούμε τις θερμοκρασίες που είχαμε αυτή

την περίοδο βλέπουμε ότι ήταν πολύ χαμηλές και δεν επέτρεπαν την έξοδο στις μέλισσες για να

21

συλλέξουν τροφή. Αυτή η περίοδος ήταν και η πιο δύσκολη στις αποικίες. Αν σκεφθούμε ότι από

τις φαινολογικές παρατηρήσεις που κάναμε ότι τα αποθέματα τροφών ήταν στα όρια, εύκολα

συμπεραίνουμε ότι αν ο καιρός συνέχιζε με δυσμενείς συνθήκες, ήταν αναγκαία η προσθήκη

τροφής για την επιβίωση των μελισσών.

ΙΙΙ.1.2. Η μεταβολή της εσωτερικής και της εξωτερικής θερμοκρασίας

Στο παρακάτω διάγραμμα 2 βλέπουμε πως μεταβάλλονται, η εξωτερική και η εσωτερική

θερμοκρασία των κυψελών σε σχέση με τον χρόνο, κατά την διάρκεια του πειράματός μας.

Διάγραμμα 2. Με την κόκκινη γραμμή η πορεία της εξωτερικής θερμοκρασίας και με την πράσινη η πορεία της

εσωτερικής θερμοκρασίας των κυψελών

Εδώ φαίνεται χαρακτηριστικά οι διαφορές των δύο θερμοκρασιών με αυξημένες τιμές της

εσωτερικής θερμοκρασίας των κυψελών (περίπου 33 βαθμούς Κελσίου), επιβεβαιώνοντας τους

άλλους μελετητές για το φαινόμενο της θερμορύθμισης των μελισσών στο χώρο των κυψελών.

Επίσης παρατηρούμε τη σταθερότητα της θερμοκρασίας περιβάλλοντος των μελισσών σε σχέση

με τον χρόνο και σε σχέση με τις μεταβολές τις εξωτερικής περιβαλλοντικής θερμοκρασίας.

22

ΙΙΙ.1.3. Η μεταβολή της εσωτερικής και της εξωτερικής υγρασίας

Το παρακάτω διάγραμμα 3 δείχνει τις μεταβολές τις σχετικής υγρασίας στο εξωτερικό

περιβάλλον του μελισσοκομείου και στο εσωτερικό περιβάλλον των κυψελών.

Διάγραμμα 3. Με την κόκκινη γραμμή η πορεία της εξωτερικής σχετικής υγρασίας (%) και με την πράσινη η πορεία της εσωτερικής σχετικής υγρασίας (%) των κυψελών

Από την πορεία των διαγραμμάτων φαίνεται ότι η εξωτερική υγρασία επηρεάζει και την

εσωτερική. Επειδή τα διαγράμματα είναι ανεπεξέργαστα στατιστικά ενδεχομένως να μη

υπάρχουν σημαντικές διαφορές.

IV. ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από το διάγραμμα της μεταβολής του βάρους της κυψέλης βλέπουμε ότι για διάστημα δύο (2)

μηνών περίπου (12 Γενάρη μέχρι 9 Μάρτη) έχουμε σταθερή μείωση του βάρους της κυψέλης.

Αυτό οφείλεται κυρίως στην μείωση του βάρους των τροφών, που είχε η κυψέλη και λιγότερο

στην μείωση του βάρους των μελισσών, λόγω θανάτου τους χειμερινούς μήνες. Οι δύσκολες

καιρικές συνθήκες (μειωμένη θερμοκρασία, βροχές, αέρας και αυξημένη υγρασία) δεν επέτρεψαν

στις μέλισσες να εξέρχονται της κυψέλης για συλλογή τροφής. Έτσι αναγκάζονταν να

καταναλώνουν τα αποθέματα των κυψελών, πράγμα το οποίο εκφράζεται με την μείωση του

βάρους της κυψέλης. Από 9 Μάρτη και μετά βλέπουμε ότι το βάρος αυξάνει συνεχώς, από

23

συλλογή τροφών και από αύξηση του πληθυσμού των μελισσών. Προφανώς η μεγάλη

κατανάλωση των αποθεμάτων τους (Γενάρη και Φλεβάρη) οφείλεται και στη ρύθμιση της

θερμοκρασίας της κυψέλης η οποία φαίνεται στο δεύτερο διάγραμμα. Διατηρείται σταθερή γύρω

στους (32 – 34) οC μέσα στην κυψέλη (επιβεβαίωση του Simpson,1961) και άλλων επιστημόνων

που αναφέρονται στο φαινόμενο της θερμορύθμισης. Ένα μέρος κατά συνέπεια κατανάλωσης

τροφής με την βοήθεια του μεταβολικών συστημάτων που διαθέτουν οι μέλισσες μετατρέπεται

σε θερμική ενέργεια και κρατούν το εσωτερικό περιβάλλον της κυψέλης σε αυξημένη

θερμοκρασία σε σχέση με την εξωτερική θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Από φαινολογικές

παρατηρήσεις σε συνδυασμό με τις αναλυτικές μετρήσεις συμπεραίνουμε ότι οι κυψέλες με

αυξημένο αριθμό μελισσών έχουν καλύτερη θερμορύθμιση από αυτές με λιγότερο πληθυσμό. Η

εξωτερική και η εσωτερική υγρασία (περιβάλλοντος και εσωτερικού κυψελών) φαίνεται ότι

υπάρχουν μικρές διαφορές με κυρίαρχο στοιχείο την εσωτερική σχετική υγρασία να είναι

μικρότερη από την εξωτερική σχετική υγρασία, ενώ θα περιμέναμε να είναι υψηλότερη καθ’

ολοκληρία λόγω της αναπνοής των μελισσών και την αποβολή υδρατμών. Το φαινόμενο

παρουσιάζει ενδιαφέρον για περαιτέρω έρευνα.

Από το σύνολο των αποτελεσμάτων και συμπερασμάτων, προκύπτουν αγρονομικά και

οικονομικά ενδιαφέροντα. Αγρονομικά έχουμε την απαραίτητη ύπαρξη τροφής στις κυψέλες

κατά τους μήνες που οι δυσμενείς συνθήκες περιβάλλοντος δεν επιτρέπουν την έξοδό τους για

συλλογή τροφής (γύρη και νέκταρ). Άρα η παρακολούθηση των κυψελών τους χειμερινούς

μήνες είναι απαραίτητη και στην περίπτωση που έχουν εξαντληθεί οι τροφές, πρέπει να τις

προσθέτει ο μελισσοκόμος. Οι τοποθεσίες που ξεχειμωνιάζουν τα μελίσσια πρέπει να έχουν

κλίμα ήπιο με καλές θερμοκρασίες και απάνεμο. Έτσι θα καταναλώνουν λιγότερες τροφές για

τη θερμορύθμιση της κυψέλης και την επιβίωσή τους με άμεσα οικονομικά οφέλη για τους

παραγωγούς. Αγρονομικά κρίνεται σκόπιμο το Χειμώνα να μειώνουμε τους ορόφους των

μελισσών σε ένα όροφο και μάλιστα να περιορίζεται η πόρτα εισόδου – εξόδου των μελισσών

στο ελάχιστο. Επίσης μεταξύ καπακιού και ορόφου να τοποθετείται κερόπανο για να

περιορίζονται οι απώλειες σε θερμοκρασία της κυψέλης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι απώλειες σε

θερμοκρασία σημαίνει μεγαλύτερη οικονομική επιβάρυνση στα έξοδα του μελισσοκομείου άρα

λιγότερο καθαρό αποτέλεσμα.

24

V. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΑΜΕ

1. Σαντά Λ., “ Μελισσοκομία”, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα 1994.

2. Pierre J. P., Μελισσοκομία, Εκδόσεις Ψύχαλου, Αθήνα, 1980

3. Δερματόπουλου Β., Σύγχρονη Πρακτική Μελισσοκομία, Εκδότης Σπύρου Σ., Αθήνα, 1980.

4. Human H, Nicolson SW, Dietemann, V (2006) Do honeybees,

5. Apis mellifera scutellata, regulate humidity in their nest? Naturwissenschaften 93: 397-401.

6. Kronenberg F, Heller CH (1982) Colonial thermoregulation in honey bees (Apis mellifera) J. Comp Physiol. B

148: 65-76

7. Seeley TD (1974) Atmospheric carbon dioxide regulation in honey -bee (Apis mellifera) colonies.

J. Insect Physiol. 20: 2301-2305.

8. Simpson J (1961) Nest Climate Regulation in Honey Bee Colonie: Honey bees control their domestic

environment by methods based on their habit of clustering together. Science 133: 1327 – 1333.

9. Ηλιάδης Ν., Βουτσινός Γ., “Τεχνολογία”, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα 2010.

10. Υφαντίδη Μ., Το Μελίσσι – Ένας Υπεροργανισμός, Καθ. Μελισσοκομίας Α.Π.Θ.

E-bibliography

11. https://sites.google.com/site/syzitiseis

12. https://iama.gr/ethno/arta/yfantidis.html

13. https://stougiannidis.gr/hypoglossal/32_melissa.html

14. http://www.melikonitsas.gr

15. http://milissocosmos.com/2014/07/blog-post_7.html#more

ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2013-14

Οι Μαθητές: Αναγνωστόπουλος Α., Βασιλακοπούλου Λ., Βασιλείου Α., Βλάχου Χ., Γεωργίου Ι., Γιαννέτας

Α., Γιώτης Α., Γκάρου Θ., Γκάτζιος Δ., Δούβαλης Α., Δούβλη Ε., Δραγάτης Γ., Ζώνιος Κ., Κάλλου Α., Καμμένου Β.,

Κατσιώρα Π., Κέντρος Ι., Κοντογιάννης Ε., Κορδαλή Γ., Κοσμά Β., Λύτης Δ.