ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ«ΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥΣ ΕΩΣ ΤΟ 1960»Εργασία στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνηςΑπό τους μαθητές του ΣΤ2 του 12ου Δημοτικού Σχολείου Βέροιας

Ντέλα Λίλιαν, Ντόντη Μαρία, Οικονομίδου Βαρβάρα, Παπαδημητρίου Γεωργία-Άρτεμη, Παπαθανασίου Μαρία, Πατρίκας Παναγιώτης, Παυλίτσας Μιχαήλ, Πυροβολάκης Γεώργιος, Ριστέμογλου Κορίνα, Σαμαράς Γρηγόριος, Σαράφης Σωτήριος, Σιδηροπούλου Λίμπερα, Σκάλα Άγγελος, Σπάτα Μαργαρίτα, Σταμάτης Ιωάννης, Στεφανίδου Φωτεινή, Τσανίδου Ειρήνη, Τσαχουρίδης Γεώργιος, Αποστολίδης Κωνσταντίνος

Υπεύθυνη εκπαιδευτικός :Μηρτσέκη Βασιλική

2011-2012

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΕΙΣΑΓΩΓΗΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣΟι τουρκικές συνοικίεςΗ ζωή των ΧριστιανώνΤα σπίτια της πόληςΟι γέφυρες Η εκπαίδευση στα χρόνια της ΤουρκοκρατίαςΟι γάμοιΟι τουρκικές συνοικίεςΚεντρικός τούρκικος Μαχαλάς ΤσερμένιΗ εκπαίδευση των ΤουρκωνΧαμάμΗ Ζωή των Μουσουλμάνων ΓυναικώνΦαγητά και γλυκά

Οι Βλάχοι της ΒέροιαςΟι συνοικίες των ΒλάχωνΟι εργασίες τους’Η ζωή των Γυναικών Η ζωή τουςΤα σπίτια τουςΉθη και έθιμα

Οι Εβραίοι της πόληςΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝΑνατολική ΘρακηΜικρά ΑσίαΗ Ελληνικότητα της ΣμύρνηςΠοντιακός ΕλληνισμόςΗ αυτοκρατορία της ΤραπεζούνταςΟ Πόντος από το 1850 εως το 1922Το Χρονικό της εξόντωσης των Ελλήνων

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣΟι Πόντιοι στην Οθωμανική αυτοκρατορίαΤο Νεοτουρκικό κομιτάτοΤο χρονολόγιο των Βαλκανικών πολέμωνΗ ποντιακή αντίστασηΤο τελειωτικό χτύπημα στον Ποντιακό Ελληνισμό

2

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝΗ συνθήκη των ΜουδανιώνΗ καταστροφή της ΣμύρνηςMαρτυρίεςΒασικό χρονολόγιο προσφυγικού ζητήματοςΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑΑπό την Ανατολή στην ΕλλάδαΠροσφυγιάΤα στρατόπεδα καραντίναςΦτάνοντας στη ΘεσσαλονίκηΗ ιστορία της προσφυγιάς από τις εφημερίδεςΗ συμπεριφορά των γηγενών απέναντι στους πρόσφυγεςΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑΟι κλήροι Οι αγροτικοί κλήροιΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1959Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗ

ΒΕΡΟΙΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ –ΣΥΝΤΑΓΕΣΝτόπιων ΒεροιέωνΜικρασιατώνΠοντίων Θρακιωτών

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΗ ΣΥΝΘΉΚΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣΟΙ ΕΒΡΑΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣΟΙ ΟΜΟΛΟΓΙΕΣΠΗΓΕΣ

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗΗ ιδέα για αυτή την εργασία «γεννήθηκε»στις αρχές Οκτωβρίου του 2011.

Αιτίες υπήρχαν πολλές αλλά αφορμή στάθηκε το μάθημα της Ιστορίας της ΣΤ τάξης που αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν την περιοχή. Μακεδονικός αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι, η Γενοκτονία των Ποντίων από τους Νεότουρκους και καταστροφή της Σμύρνης, η προσφυγιά Μικρασιατών, Ποντίων, Θρακών και εγκατάστασή τους στην Μακεδονία Β΄ παγκόσμιος πόλεμος η ενοκτονία από τους Ναζί των Εβραίων και των Ρομά. Πολλά θέματα, πολλά ιστορικά γεγονότα και μέσα σε αυτά και τα 100 χρόνια της απελευθέρωσης της Βέροιας από τους Τούρκους. Η πρώτη επαφή μας με το θέμα και η απόφαση να ασχοληθούμε με την ιστορία της πόλης έγινε με την επίσκεψη μας (λίγο πριν τον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου του 1940) στη μοναδική σωζόμενη εβραϊκή συνοικία των Βαλκανίων, στην Μπαρμπούτα και κάναμε μάθημα εκεί σχετικά με τον πόλεμο του 1940-1945. Τότε, εκεί σε εκείνον το χώρο, ασχοληθήκαμε με πολλά. Εκεί, τα παιδιά για πρώτη φορά έμαθαν για τη ζωή των Εβραίων της πόλης, τις δουλειές τους και τις επαφές τους με τις άλλες θρησκευτικές κοινότητες της περιοχής (Χριστιανούς και μουσουλμάνους) για το τραγικό τέλος πολλών οικογενειών κατά την περίοδο της κατοχής της πόλης από τα SS που προσπάθησαν να εξολοθρεύσουν, όχι μόνο τους Εβραίους της πόλης στέλνοντάς τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και τους Ρομά, καθώς και πολλούς άλλους που αντιστάθηκαν στις ναζιστικές δυνάμεις της Γερμανίας. Εκεί τα παιδιά έκλεισαν τα μάτια και προσπάθησαν να αφουγκραστούν ήχους από το παρελθόν. Αυτό ήταν. Δεν χρειάστηκε τίποτα περισσότερο. Εκείνη την ημέρα ενθουσιασμένη από τις ερωτήσεις των παιδιών, τους ρώτησα αν θα μας ενδιέφερε να μάθουμε περισσότερα για την πόλη γιατί ακόμα και εγώ η ίδια δεν ήξερα πολλά. Και φυσικά κανείς δεν αρνήθηκε. Από εκείνη την ημέρα ξεκίνησε και η αναζήτηση του τίτλου. Τελικά μετά από απόφαση όλων μας αφού είχαμε ρίξει πολλές ιδέες, καταλήξαμε στον τίτλο «ΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥΣ ΕΩΣ ΤΟ 1960». Στην αρχή μας φάνηκε εύκολη υπόθεση αλλά στην πορεία αποδείχτηκε πως μόνο εύκολη δεν ήταν.

Είχα πει στα παιδιά «Όχι αντιγραφή μόνο και αυτούσια τα κομμάτια χωρίς να τα διαβάσουμε» και φυσικά ψάξιμο. Έτσι και έκαναν. Πήγαμε στη Δημόσια Βιβλιοθήκη πολλές φορές χωρισμένοι σε ομάδες. Πηγαίναμε ακόμα και μέσα στις γιορτές γιατί τότε είχαμε χρόνο να ασχοληθούμε περισσότερο και καθόμασταν και πολλές φορές και στις σκάλες για να μπορέσουμε να κάνουμε τη δουλειά μας. Ε δεν ήμασταν και λίγοι 14με 15 άτομα ..Που να μας χωρέσει ο χώρος της βιβλιοθήκης.? Αλλά δεν μας πείραζε. Ήταν διασκέδαση το ψάξιμο και το διάβασμα έτσι

Εκεί άλλοι έψαχναν για τους Πόντιους ,άλλοι για τους Εβραίους άλλοι για τους Βλάχους, Μικρασιάτες, Θρακιώτες, άλλοι για τον Μακεδονικό αγώνα και άλλοι για ότι αφορούσε την πόλη. Βρήκαμε δεκάδες βιβλία. Διαβάσαμε κάποια αποσπάσματα από αυτά και κρατήσαμε τα πιο ουσιώδη. .Προσπαθούσαν τα παιδιά να είναι δικά τους τα κομμάτια όσο μπορούσαν (καθώς οι ικανότητές τους στην περίληψη με νοηματική πληρότητα δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως ακόμα στην ηλικία των 12 )αλλά ακόμα και όπου δεν ήταν εύκολο να κάνουν περίληψη και να συνδυάσουν πολλές πληροφορίες μαζί για να κάνουν μια παράγραφο τα

4

μετέφεραν αυτούσια παραθέτοντας και τις πηγές. Στην αρχή πάντα τις ξεχνούσαν είναι η αλήθεια αλλά σιγά σιγά έμαθαν να το κάνουν.. Και όσο συνεχίζαμε τόσο πιο πολλά στοιχεία βρίσκαμε. Στην προσπάθεια αυτή κινητοποιήσαμε συλλόγους (Συλλογο Μικρασιατών,Εύξεινο Λεσχη,Σύλλογο Βλάχων ,Θρακιώτικη Εστία Βέροιας για να μας παραχωρήσουν υλικό και φυσικά δεν αφήσαμε από έξω τις οικογένειές μας. Παππούδες γιαγιάδες, γονείς, μας έδιναν συνεντεύξεις είτε στο σχολείο είτε στα σπίτια μας.. Αρχίσαμε όλοι μαζί- και μέσα σε αυτούς και εγώ προσωπικά -να ενδιαφερόμαστε για πράγματα και να μαθαίνουμε ιστορίες που ποτέ δεν θα μαθαίναμε καθώς ,δυστυχώς, η γενιά που θυμάται και βίωσε κομμάτια του παρελθόντος χάνεται.. Μέχρι και από τη Διευθύντριά μας ,κ Θεοδώρα Γούτση ζητήσαμε να μάθει πως ήρθαν οι παππούδες της στην περιοχή της Μελίκης και πως ήταν η ζωή τους τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς αφού και η ίδια κατάγεται από πρόσφυγική οικογένεια της ΑνατολικήςΡωμυλίας όπως από προσφυγικές οικογένειες καταγόμαστε οι περισσότεροι μέσα στην τάξη μας Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό.. Νιώθαμε και περήφανοι γιατί καταλαβαίναμε ότι πολλοί από τους ηλικιωμένους μας που ο χρόνος τους έχει περιθωριοποιήσει ξανανιώνανε και θυμόντουσαν πράγματα και μας λέγανε ιστορίες ξαναζώντας τες και όταν τους λέγαμε ότι θα τη δημοσιεύσουμε κιόλας τότε ένα δάκρυ χαράς ή ικανοποίηση φαινόταν στα μάτια τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ όταν ένα απόγευμα σε μια γιορτή του Σχολείου που αφιερώσαμε στην παράδοση (Τόποι και χοροί της πατρίδας μας)ήρθε ένας από τους ηλικιωμένους που μοιράστηκε την προσωπική του ιστορία (που θα δείτε καταγεγραμμένη παρακάτω) για να καμαρώσει το εγγονάκι του. Πήγα να τον ευχαριστήσω προσωπικά για τη συνέντευξη που έδωσε στην ανηψιά του για να μας τη φέρει και τα μάτια του γέμισαν δάκρυα. Ήταν σαν να μου έλεγε «Ευχαριστώ που με τιμάτε, που με βοηθάτε να υπάρχω ακόμα και που θα συνεχίσω να υπάρχω μέσα από την καταγεγραμμένη από τα παιδιά ιστορία μου»..Εκεί λύγισα. Βασανισμένοι άνθρωποι που πολλές φορές μέσα στην καθημερινότητά μας ξεχνάμε ..Και τότε θυμάμαι είπα στους μαθητές μου να μάθουν όσα μπορούν περισσότερα από τους παππούδες και τις γιαγιάδες τους γιατί είναι ένα τρόπος να τιμάμε το παρελθόν τους και την ιστορία τους. Δεν θέλαμε πια απλά μια εργασία που να αναφέρεται μόνο στο σχέδιο των σπιτιών και στην πόλη σαν σχέδιο ..Θέλαμε να έχει στοιχεία συνύπαρξης ή αντιθέσεων ,προσωπικές ιστορίες άγνωστες και μικρές, θλιβερές και αστείες, στιγμές χαράς αλλά και πόνου. Ανθρώπινες στιγμές. Στιγμές, προσωπικής ιστορίας. Οι συνεντεύξεις και οι πληροφορίες που έρχονταν ήταν πολλές και ταυτόχρονα ψάχναμε σε βιβλία για συνεντεύξεις που είχαν δοθεί σε άλλους πιο μπροστά από εμάς από ανθρώπους που ποτέ δεν θα γνωρίζαμε.. Ακόμα και εγώ προσωπικά άνοιγα κουβέντα με τη μητέρα μου ή με συγγενείς μου για να μάθω το δικό μου παρελθόν..

Και η εργασία συνεχιζόταν μέσα και έξω από το σχολείο της ώρες της ευέλικτης αλλά και της ιστορίας καθώς και σε ώρες εκτός σχολικού ωραρίου.. Κοντά στο Πάσχα είδαμε ότι τόσο υλικό δεν θα μπορούσε να ταξινομηθεί να καταγραφεί να επιμεληθεί και να παραδοθεί μέχρι τον Ιούνιο . Έτσι μετά από συνεννόηση με τη Διευθύντριά μου αποφασίσαμε να την συνεχίσουμε και μέσα στο καλοκαίρι με στόχο να παραδοθεί μέχρι τον Οκτώβριο του 2012 παραμονή του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Βέροιας..Παρόλο που

5

ήμουν αποσπασμένη στο σχολείο αυτό και η υπηρεσία μου έληξε τον Ιούνιο και παρόλο που οι μαθητές μου θα πήγαιναν στο Γυμνάσιο αποφασίσαμε ότι πρέπει να το κάνουμε,.

Συναντηθήκαμε πολλές φορές μέσα στο καλοκαίρι η υπεύθυνη ομάδα επιμέλειας των κειμένων και εγώ για την συγγραφή της εργασίας Πολλές φορές τα κούραζε τα παιδιά όλο αυτό το υλικό που θα έπρεπε να ξαναδιαβάσουν ( σε πολλά κείμενα γινόταν εκ νέου επεξεργασία καθώς αφαιρούσα ή πρόσθετα υλικό ή διαμόρφωνα αλλιώς το όλο κείμενο για να έχει μια συνοχή και συνάφεια σε χρονική σειρά ) ..καθώς οι ώρες δεν ήταν λίγες που περνούσαμε μαζί εξηγώντας τους το γιατί έγινε αυτό και γιατί αφαιρέθηκε εκείνο ενώ μπορούσαν να παίζουν έξω με τους φίλους τους.. Αλλά τα παιδιά ήταν εκεί..Μέχρι το τέλος ακόμα και όταν άρχισε η νέα σχολική χρονιά και οι υποχρεώσεις τους πια ήταν περισσότερες..

Τελικά η εργασία ολοκληρώθηκε και πήρε την τελική της μορφή στις αρχές του Οκτώβρη του 2012 περιλαμβάνοντας υλικό που βγήκε μέσα από έρευνα σε δεκάδες βιβλία Βεροιέων και μη συγγραφέων που κατέγραψαν στοιχεία της πόλης ,μέσα από μαρτυρίες και συνεντεύξεις προσφύγων και γηγενών κατοίκων ,από εφημερίδες και υλικό εποχής..

Πριν μπούμε στο κύριο μέρος της εργασίας ας μας επιτραπεί να ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους που στάθηκαν δίπλα μας και ομολογούμε ότι κανένας από όσους το ζητήσαμε δεν μας αρνήθηκε τη βοήθειά του..Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους Κατερίνα -Στόκα -Παπαδημητρίου (μητέρα μαθήτριας της τάξης ,μου)που σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μας μας βοήθησε τραβώντας φωτογραφίες και ψάχνοντας για σημαντικά στοιχεία που θα μας βοηθούσαν.και που μας συνόδευε σε κάθε περιήγηση στην πόλη :κ.Πυρινό (Συνταξιούχος καθηγητής ) Νεοκλή Κουρουζίδη, (Συνταξιούχος Δάσκαλος και τον ευχαριστούμε που μας έδωσε την ευκαιρία να διαβάσουμε αποσπάσματα από το βιβλίο του μαθαίνοντας μέσα από τις δικές του εξιστορήσεις όχι μόνο τη δύσκολη ζωή της προσφυγιάς εκείνα τα χρόνια αλλά και την πορεία της εκπαίδευσης που την έζησε σα φοιτητής και σαν δάσκαλος) Ζεδραλή Σ (Δάσκαλος),Γ.Λιόλιο δικηγόρο και τους αείμνηστους Κ.Χιονίδη και Ε,Σβαρνόπουλο Μελετίδη και Ε.Ζάχο για το υλικό που χρησιμοποιήσαμε από τα βιβλία τους μέσα στην τάξη και που μας βοήθησαν στη ανάπτυξη της εργασίας μας Ανεκτίμητη στάθηκε επίσης και η βοήθεια των :1)Καμπούρη Γιάννη, Διευθυντή της ΔΕΠΑΠ Βέροιας ,με το φωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε αλλά και με τις επεξηγήσεις του για κάθε φωτογραφία που έχουμε βάλει στην εργασία μας.,2)Ντόντου Κανέλλου ,στρατιωτικού και ιστορικού συλλέκτη που μας έδωσε επίσης υλικό 3)Δημήτρη Κουκούδη Αρχιτέκτονα που μου έδωσε χρήσιμες πληροφορίες τόσο για την οικιστική ανάπτυξη όσο και για την αρχιτεκτονική της πόλης,καθώς και για τις αναπαλαιώσεις με τις οποίες έχει ασχοληθεί για πολλά χρόνια 4)Νίκου Μαυροκεφαλίδη Πρόεδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Βέροιας που μας δέχτηκε στο γραφείο του και μας μίλησε για το Δημαρχείο της πόλης και την ιστορία του Παράλληλα ευχαριστούμε αυτούς που αυθόρμητα μας έδωσαν τις προσωπικές τους ιστορίες και εμπλουτισαν τη γνώση του παρελθόντος μας και θα μας επιτρέψετε να τους αναφέρουμε :Γεωργιάδου Νίκη (οικιακά) Γούτση Κωνσταντίνος κάτοικος Μελίκης(γεωργός)Ζευγαρόπουλο Θεόφιλο,

6

(Συνταξιούχος Αρτοποιός) ,Θεοδωρίδη Γρηγόριο (δάσκαλος) Ιωαννίδου Τατιανή (Συνταξιούχος) Λαζαρίδη Κ(γεωργός) Μηρτσέκη Ιωανίδου Αικατερίνη ,(Συνταξιούχος Υπάλληλος πρώην Παιδόπολης Βέροιας) Οικονομίδη (ιδιοκτήτης Αλευρόμυλων Βεροιας) Σαρρημιχαηλίδη Παυλο (αντιπρόεδρος της Εύξεινου Λεσχης Βέροιας),Στόκα Μαρίτσα(Οικιακά) ,Στόκα Γιάννη, ,Τσαμήτρο Ηλία(Δάσκαλος) για τις συνεντεύξεις τους και τις πληροφορίες που μας έδωσαν για την ιστορία της πόλης

Επίσης δεν θα μπορούμε να παραλείψουμε και τους ανθρώπους της Α/θμιας εκπαίδευσης Ν.Ημαθίας όπως : Τον Προϊστάμενο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης κ.Διαμαντόπουλο Διονύσιο 2) Τον Σχολικό Σύμβουλο κ Κουτσουπιά Φώτη 3)Το δάσκαλο και Υπεύθυνο καινοτόμων προγραμμάτων της Α/θμιας εκπαίδευσης την περίοδο της εργασίας μας που μας έδειξε την πόλη αλλά και μας έδωσε πάρα πολλά στοιχεία Χάρη Κουρουζίδη .. που μας στήριξαν στο έργο μας αυτό και που μας έδιναν την άδεια για να μπορούμε να κάνουμε ότι χρειάζεται για να βγει αυτό το αποτέλεσμα

Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα μας επιτρέψετε να απευθύνουμε στον άνθρωπο που μας έδειξε την συμπαράστασή του σε όλη τη διάρκεια της εργασίας μας και δέχτηκε κάθε αίτημά μας στηρίζοντάς μας ηθικά αλλά και ουσιαστικά. Στη Διευθύντρια του 12ου Δ.Σ.Βέροιας κ.Γούτση Θεοδώρα που πραγματικά στάθηκε αρωγός όλης αυτής της προσπάθειας..

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ

Η πόλη της Βέροιας βρίσκεται στην Κεντρική Μακεδονία και έιναι πρωτέυουσατου νομού Ημαθίας στους πρόποδες του όρους Βερμιο ενώ τριγύρω έχει διάφορους λόφους όπως το :Καρσί Μπαγλάρ (σημερ.Προφήτης Ηλίας) Παναγία Δοβρά , Καλόγρια , Βάντα και Γκαλίγκα.

Η πόλη της Βέροιας πρωτοαναφέρεται απο τον Θουκυδίδη το 432 π.χ σε εκστρατεία των Αθηναίων προς την Ποτίδαια.. Η ονομασία της πόλης κατά άλλους οφείλεται στην αδερφή του ποτάμιου θεού ΄Ολγανου που ήταν κόρη του βασιλιά Βέρητα και είχε το όνομα Βέροια και άλλο από το ρήμα Φέρ-ω που εξαιτίας τοπικού ιδιωματισμού μετατράπηκε σε “βερ” με δεύτερο συνθετικό το (ρόϊα) που σημαίνει ρόδι και φύτρωνε στην περιοχή ή με το (ρους, ροϊα) που σημαίνει 'ΡΕΩ”

Η Βέροια επί Αρχελάου (413-399 αποκτά οργανωτικές δομές ενώ επί Μ.Αλεξάνδρου πολλοί Βεροιείς θα τον συνοδέψουν στην εκστρατεία του και όταν θα χτιστεί η πόλη Χαλέπι της Συρίας από τον Σέλευκο Α΄ ιδρυτή της δυναστείας των Σελευκιδών θα ονομαστεί Βέροια προς τιμή των στρατιωτών του Μ.Αλεξάνδρου..

Μετά τη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. όταν παραδόθηκε στους Ρωμαίους, λεηλατήθηκε ασύστολα ενώ οι ηγετικές της μορφές εστάλησαν εξόριστοι στη Ρώμη. Παρά ταύτα η περίοδος της λατινοκρατίας σήμανε για τη Βέροια μία εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη. Στην πόλη οργανώνονταν γιορτές με το όνομα “Ολύμπια” και αργότερα “Αλεξάνδρεια Ολύμπια”, για να τιμηθεί ο Αυτοκράτορας ή ο Μεγαλέξανδρος. Οι πολίτες διαιρούνταν σε ελεύθερους και δούλους.

7

Στη διάρκεια της ρωμαϊκής κατοχής προσέλκυσε πολλούς από διάφορα μέρη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ανάμεσά τους πολλοί Εβραίοι. Γι’ αυτή την κοινότητα των Εβραίων, επισκέφθηκε την πόλη ο Απόστολος των Εθνών Παύλος στη δεύτερη και τρίτη περιοδεία του (51 μ.Χ. και 56-57 μ.Χ.), τουλάχιστον δύο με τρεις φορές και δίδαξε στη Συναγωγή τους, αλλά και σε χώρο έξω από τα τείχη, στο γνωστό μέχρι σήμερα «Βήμα του Αποστόλου Παύλου». Αποτέλεσμα της επίσκεψης αυτής ήταν να ασπαστούν το Χριστιανισμό πολλοί Βεροιείς, Εβραίοι αλλά και Έλληνες και Ελληνίδες εθνικοί.

Από το 392 μ.Χ. και μετά η παρουσία της Βέροιας γίνεται ακόμα εντονότερη. Διοικητικά υπάγεται στη Θεσσαλονίκη μέχρι τον 10ο ή 11ο αιώνα, οπότε και αποτελεί έδρα θέματος με Δούκα επικεφαλή της διοίκησής του. Οι τάξεις που διοικούσαν την πόλη αυτή την εποχή, ήταν : οι “άριστοι”, ο “δήμος”, η “εκκλησία του δήμου” και ο “κλήρος”.

Οι Βούλγαροι στα 812 μ.Χ. πιθανόν, ασφαλώς όμως στα 985 μ.Χ. την κατέστρεψαν με τον Σαμουήλ.

Το 1204 ο αρχηγός της 4ης σταυροφορίας Βονιφάτιος ο Μομφερατικός κατέκτησε την πόλη.

Τη βυζαντινή εποχή (από το 392 μ.Χ. και μετά) η παρουσία της Βέροιας γίνεται ακόμα εντονότερη. Ανήκει διοικητικά στη Θεσσαλονίκη μέχρι τον 10ο ή 11ο αιώνα, οπότε και αποτελεί έδρα θέματος με Δούκα επικεφαλή της διοίκησής του. Οι τάξεις που διοικούσαν την πόλη αυτή την εποχή, ήταν : οι "άριστοι", ο "δήμος", η "εκκλησία του δήμου" και ο "κλήρος". Οι άριστοι υπέβαλλαν τις εισηγήσεις και αποφάσιζε ο λαός και ο κλήρος με ψηφοφορία. Οι άρχοντες η' "κεφαλές" της πόλης ήταν τα εκτελεστικά όργανα της διοίκησης. Οι κοινωνικές - οικονομικές τάξεις ήταν: οι ευγενείς, η μεσαία τάξη και ο λαός. Αυτοί που ασχολούνταν με τα χωράφια ήταν οι ιδιοκτήτες γης, οι ελεύθεροι εργάτες γης και οι δουλοπάροικοι. Υπήρχαν γύρω στην πόλη ελεύθερα χωριά, "κεφαλοχώρια" και "ζευγηλατεία", δηλαδή αγροκτήματα των γαιοκτημόνων. Αναπτύσσεται σταδιακά το εμπόριο, η χειροτεχνία και μια πρώιμης μορφής βιοτεχνία. Τα άφθονα νερά της περιοχής, που αποτέλεσαν την κινητήρια δύναμη ενός μεγάλου αριθμού νερόμυλων και άλλων εργαστηρίων με υδροκίνηση (κατεργασίας μαλλιού) βοήθησαν σ' αυτή την ανάπτυξη.

Πολλοί είναι οι ναοί που χτίζονται στην πόλη, συνήθως σε ερείπια και με οικοδομικά υλικά παλαιότερων ιερών (σήμερα σώζονται 48 βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί ναοί 11ου - 19ου μ.Χ. αιώνα). Οι αγιογραφίες που τους διακοσμούν, αποτελούν δείγμα εξαιρετικής τέχνης.

Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας η πόλη οχυρώνεται ακόμη περισσότερο, γιατί δέχεται επιδρομές και καταλήψεις για κάποια διαστήματα, από διάφορους κατακτητές: Γότθους, Ούνους, Βούλγαρους, Γέτες, Σλάβους, Σαρακηνούς, Κουμάνους, Πατζινάκες, Νορμανδούς, Σταυροφόρους, Σέρβους και τέλος Οθωμανούς, που αγωνίστηκαν πολύ και για πολλά χρόνια, να την κατακτήσουν.

Οι Οθωμανοί την κυρίευσαν και την έχασαν πολλές φορές σε διάστημα 50 ετών. Μετά από 3 πολιορκίες (το 1373 από τον Καρά Χαλήλ πασά Χαϊρεδδίν, το 1385 από τον σουλτάνο Αχουμάτη, το 1393 από τον Βαγιαζίτ τον Α),δεν

8

κατάφερε να γλυτώσει και έπεσε οριστικά στα χέρια του Μουράτ του Β΄ εγγονού του Βαγιαζήτ το 1430 Στο τέλος δεν κατάφερε να γλυτώσει και έπεσε στα χέρια τους το 1433 ή 1448-49, το Πάσχα, ύστερα από μεγάλη αντίσταση των κατοίκων και την προδοσία του Βεροιώτη ξυλοκόπου Ιωάννη Χαριτόπουλου, του αποκαλούμενου από τους ντόπιους "Χατζηγκαντβία" ή "Γκαντβία". Η αντίσταση των Βεροιωτών εξόργισε τους Οθωμανούς, που εκδικήθηκαν με σφαγές, ατιμώσεις, λεηλασίες. Μπήκαν στο Μητροπολιτικό ναό, συνέλαβαν τον Μητροπολίτη Αρσένιο, τον βασάνισαν, τον έσφαξαν στη νότια πόρτα του ναού και τον κρέμασαν για παραδειγματισμό, μαζί με άλλους ιερείς και προκρίτους στο πλατάνι, που βρίσκεται μέχρι σήμερα στην οδό Κεντρικής, απέναντι από τη δυτική πόρτα της τότε μητρόπολης, που τη μετέτρεψαν σε τζαμί.

Ακολούθησαν πέντε σχεδόν αιώνες τουρκοκρατίας, με αποτυχημένες επαναστάσεις. Σ’ αυτά τα χρόνια, κυριαρχούν η καταπίεση, το παιδομάζωμα, ο φόβος, οι βασανισμοί, οι εκτελέσεις, οι εκβιασμοί, οι αυθαιρεσίες, οι παρανομίες. Οι Έλληνες χριστιανοί περιορίζονται σε χωριστές κλειστές αυτοδιοικούμενες συνοικίες και γειτονιές με κοινωνικό κέντρο τις εκκλησίες, που άλλοτε χτίζονται κρυφά και δεν ξεχωρίζουν πολλές φορές από τα γύρω σπίτια κι άλλοτε οι τούρκικες αρχές παραχωρούν άδειες για το χτίσιμό τους. Πολλοί Βεροιώτες μεταναστεύουν στο εξωτερικό, όπου μορφώνονται και δημιουργούν. Άλλοι βγαίνουν στο βουνό και πολεμούν τους Τούρκους. Η διαμάχη ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους είναι συνεχής. Παρ’ όλα αυτά αναπτύσσεται το εμπόριο και η βιοτεχνία της υφαντικής. Τα γεωργικά επίσης προϊόντα του πλούσιου κάμπου της είναι άφθονα. Τα πράγματα δείχνουν να αλλάζουν μετά το Χατι Χουμαγιούν που εξέδωσε ο Σουλτάνος και ύστερα η συνύπαρξη αρχίζει και γίνεται πιο ουσιαστική και άμεση .

Η Βέροια μετά την πολιορκία της και την άλωσή της από τους Τούρκους έχει πια τρεις κοινότητες. Τη Μουσουλμανική στο Βόρειο και δυτικό τμήμα της πόλης, την Εβραϊκή στο Βόρειο δυτικό τμήμα και τη Χριστιανική. Στη Χριστιανική κοινότητα υπάρχουν Σέρβοι και Βούλγαροι που κατοικούν εντός των τειχών και Έλληνες που κατοικούν στο Βόρειο και Ανατολικό τμήμα. Έχουν τα σπίτια τους γύρω από εκκλησίες....Οι κοινότητες αυτές λοιπόν καταλαμβάνουν συγκεκριμένες θέσεις μέσα το χώρο της πόλης και φτιάχνουν τις δικές τους συνοικίες

Μετά την οθωμανική κατάκτηση, η πόλη επεκτείνεται για πρώτη φορά έξω από τα βυζαντινά τείχη. Σε δημοσιευμένη ιεροδικαστική καταχώρηση του 1599 αναφέρεται η συνοικία του Αγίου Νικολάου. Εκτός αυτής, οι παλιότερες γνωστές συνοικίες φαίνεται να είναι της Μητρόπολης και της Φανερωμένης (15ος αιώνας;) αλλά και του Αγίου Παταπίου ή Μεγάλου Σωτήρα (1602). Ο Εβλιγιά Τσελεμπή (17ος αιώνας) αναφέρει δεκαέξι μουσουλμανικές και δεκαπέντε χριστιανικές συνοικίες. Σε ιεροδικαστική καταχώριση του 1759 αναφέρονται δώδεκα μουσουλμανικές και δεκαέξι χριστιανικές συνοικίες. Ο Delacoulonche καταγράφει το 1858 δεκαέξι τζαμιά και δεκαέξι χριστιανικές ενορίες.

Το βορειότερο σημείο εγκατάστασης των μουσουλμάνων μέσα από τα τείχη της πόλης πρέπει να ήταν η συνοικία της Παλιάς Μητρόπολης. Τουλάχιστον τον 19ο αιώνα ο εντός των βυζαντινών τειχών χώρος ανήκει σε χριστιανικές

9

συνοικίες, ενώ οι περισσότερες μουσουλμανικές συνοικίες βρίσκονταν εκτός των τειχών. Μόνο τρεις μουσουλμανικές συνοικίες (Μπαμπά Τεκέ, Σινάν Μπέη και Τσαρσί Μπασί) κάλυπταν ένα τμήμα του νότιου τομέα της βυζαντινής πόλης

Το 17ο αιώνα η πόλη είχε 300 νερόμυλους, που κινούνταν από τα νερά των ποταμών. Τόπος συνάντησης όλων ήταν η στεγασμένη κλειστή αγορά, η οποία κάηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1864. Τα αρχοντικά και μη σπίτια και τα δημόσια κτίρια, που χτίζονται στην πόλη, μαρτυρούν τον πλούτο της. Από τις ελληνικές-χριστιανικές συνοικίες η «Κυριώτισσα» είναι εκείνη, που διατηρήθηκε μέχρι σήμερα στην καλύτερη κατάσταση και γι’ αυτό κρίθηκε διατηρητέα από την Αρχαιολογική υπηρεσία. Πολλά σπίτια, εκκλησίες, δρομάκια συντηρήθηκαν και αναστηλώθηκαν. Σήμερα έχει σχεδόν την αρχική της μορφή. Τα σπίτια είναι κτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, με οχυρωματική διάταξη, δεν έχουν εξωτερικά παράθυρα στο ισόγειο, με εσωτερική βοτσαλόστρωτη αυλή, σύμφωνα με τη «Μακεδονική» λεγόμενη αρχιτεκτονική. Την εποχή του μακεδονικού αγώνα στους τοίχους που χώριζαν τις αυλές των σπιτιών, ανοίχτηκαν πορτούλες «απάν(οι)ξε(ι)ς» ή «πορτοπούλες», που βοηθούσαν τη μυστική και ακίνδυνη διαφυγή των αγωνιστών, όταν γινόταν έλεγχος από τους Τούρκους. Οι χριστιανοί είχαν διοικητική αυτονομία. Διοικούνταν από τους προεστούς και ένα συμβούλιο. Αυτονομία είχαν και οι συνοικίες και ενορίες. Η Βέροια είχε ελληνικό σχολείο από το 1650.

Κτηματολογικά κατάστιχα του τέλους του 19ου αιώνα αναφέρουν έντεκα μουσουλμανικές και δεκαπέντε χριστιανικές συνοικίες. Ο Struck αναφέρει το 1908 δώδεκα χριστιανικές συνοικίες. Σε κανονισμό της ελληνικής κοινότητας της Βέροιας του 1912 καταγράφονται δεκατρείς ενορίες. Τουλάχιστον κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, οι χριστιανικές συνοικίες της πόλης αναφέρονταν στα οθωμανικά έγγραφα ως «βαρόσι».Στις αρχές του 20ού αιώνα πολλά οικοδομικά τετράγωνα της πόλης είχαν τη μορφή κλειστών συνόλων γύρω από κάποιο μνημείο και ήταν γνωστά ως βακούφικα, γιατί συχνά τα ομοιογενή κτήρια στις πλευρές του τετραγώνου ανήκαν σε βακούφια. Παραδείγματα βακούφικων κτηρίων σώζονται γύρω από τους ναούς Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης, Αγίου Γεωργίου του Μικρού, Περιβλέπτου, Παναγίας Δεξιάς και Αγίου Νικολάου του άρχοντος Καλοκρατά.

Η βόρεια πλευρά της Βέροιας, η περιοχή βόρεια των ναών της Περιβλέπτου και της Έξω Παναγιάς καθώς και της κατεδαφισμένης Αγίας Βαρβάρας, ήταν ακατοίκητη και καλυπτόταν από κήπους έως την έλευση των μικρασιατών προσφύγων.

Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας ο λαός της πόλης αντιμετωπίζει βουλγάρικη και ρουμάνικη προπαγάνδα. Οι Βεροιώτες οργανώνονται εναντίων τους μέσα από την «Εθνική Άμυνα», συμμετέχουν στο «Μακεδονικό Αγώνα» με επικεφαλή τον Αναστάσιο Σιορμανωλάκη και προετοιμάζουν το έδαφος για την απελευθέρωση.

Η απελευθέρωση της πόλης από τον τούρκικο ζυγό έγινε στις 16 Οκτωβρίου 1912 (στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων), χωρίς σύγκρουση, αφού προηγουμένως είχε γίνει συνεννόηση του Μητροπολίτη και των Ελλήνων

10

προεστών με τον Τούρκο Δήμαρχο της πόλης ώστε να μην χυθεί αθώο αίμα και των δύο λαών. Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας αντιμετωπίζει τις βουλγαρικές επιθέσεις των Κομιτατζήδων. Οι Βεροιώτες ήδη από το 1904 οργανώνονται εναντίων τους μέσα από την «Εθνική Άμυνα», συμμετέχουν στο «Μακεδονικό Αγώνα» και προετοιμάζουν το έδαφος για την απελευθέρωση. Για τις ανάγκες του Αγώνα ιδρύθηκε στη Βέροια το “Εθνικό Κομιτάτο” με πρόεδρο τον πρόκριτο της πόλης, Αναστάσιο Σιορμανολάκη, που έστησε το αρχηγείο του στο Μακροχώρι. Ελληνικά αντάρτικα σώματα άρχισαν τη δράση τους στην περιοχή της Βέροιας και ιδίως στη λίμνη των Γιαννιτσών, γνωστή την εποχή εκείνη σαν “Βάλτος”. Από τους Μακεδονομάχους της πόλης, μάχιμους και μη, αξίζει να αναφέρουμε τους Ε. Χριστοδούλου, Κ. Μαλούτα, Μ. Καρακωστή, Α. Παπαδήμο, Α. Τσικερδάνο, Ε. Βελτσίδη, Αντ. Αντωνιάδη, Κ. & Σ. Βαφείδη, Κ. Ρέππα, Α. Σμυρλή, Γ. Καρατζόγλου, Σ. Κουκουτέγο και Μ. Γκαλίτσιο. Απελευθερώθηκε το 1912 χωρίς σύγκρουση, αφού προηγουμένως είχε γίνει συνεννόηση του Μητροπολίτη και των Ελλήνων προεστών με τον Τούρκο Δήμαρχο της πόλης ώστε να μην χυθεί αθώο αίμα και των δύο λαών ..

--> Σύνθεση οικισμού 1912: α) γλώσσα ιδίωμα σλαβικής /θρησκεία χριστιανική, β) γλώσσα τουρκική / θρησκείαμουσουλμανική, γ) γλώσσα βλάχικη / θρησκεία χριστιανική, δ)γλώσσα ελληνική / θρησκεία χριστιανική, ε) γλώσσα ισπανική /θρησκεία εβραϊκή και στ) γλώσσα τσιγγάνικη / θρησκείαχριστιανική.Απαρίθμηση 1913: Βέροια, 7.039 άρρενες και 6.773 θήλεις.Υποχρεωτική μετανάστευση το 1924 των μουσουλμάνωνκατοίκων στην Τουρκία.Βέροια , εγκατάσταση 1.665 χριστιανώνπροσφύγων / 405 οικογενειών [ΕΑΠ].--> Σύνθεση 1927: μικτός οικισμός, γηγενών (Ελλήνων,Εβραίων βλάχων)

Τσιγγάνων και προσφύγων. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18) η Βέροια ήταν κέντρο

επιχειρήσεων. και μετά ακολουθεί η εισροή των προσφύγων 1922-1923.Το 1924 έφυγαν από τη Βέροια οι Τούρκοι κάτοικοι που κατοικούσαν για αιώνες στην περιοχή πηγαίνοντας πια προς την Ανατολή στην Τουρκία.. Οι Χριστιανοί παραμένουν στην πόλη και ενισχύονται από τους πρόσφυγες που καταφθάνουν μετά το 1922 από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία..Η πόλη της Βέροιας αλλάζει μέσα στην πάροδο των αιώνων.. Συνοικίες που υπάρχουν χάνονται ,ενώ δημιουργούνται νέες που φέρουν τη σφραγίδα των προσφύγων που πολλοί από αυτούς καταφεύγουν σε περιοχές έξω από την πόλη και κάνουν νέα χωριά μεταφέροντας τις ονομασίες από τις αλησμόνητες πατρίδες τους. Πόντιοι ,Μικρασιάτες, Θρακιώτες ενισχύουν την πόλη που μεταλλάσσεται σε ένα πολυπολιτισμικό μωσαϊκό που ο ένας σιγά σιγά μαθαίνει από τον άλλο και μαθαίνει τον άλλο.

Η πόλη άρχισε να παίρνει σιγά σιγά καθαρά ελληνικό χαρακτήρα. Επιδιορθώθηκαν οι δρόμοι, απόκτησε ηλεκτροφωτισμό και ύδρευση το 1925. Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι πνευματικοί και καλιτεχνικοί τομείς, με την ίδρυση

11

διάφορων συλλόγων, κυκλοφορία εφημερίδων, ίδρυση ωδείου με χορωδία και θεατρική ομάδα. Αναπτύχθηκε επίσης η οικονομία της πόλης με τη γεωργία, βιοτεχνία, εμπόριο.

Την πρόοδό της ανέκοψε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή και ο Εμφύλιος. Η πόλη αντιστάθηκε και θρήνησε πολλά θύματα σ’ αυτό το διάστημα (1940-49). ,οι Εβραίοι χάνονται με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα και την μεταγωγή πολλών οικογενειών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το 1943 και όσοι απέμειναν ,ελάχιστοι γυρίζουν πίσω αλλά δεν παραμένουν και φεύγουν είτε για το Ισραήλ είτε για άλλες πόλεις..

Μετά το 1950 και μέχρι σήμερα αναπτύσσεται ειρηνικά και προοδεύει, σε σημείο που να θεωρείται μία από της πιο πλούσιες και όμορφες ελληνικές πόλεις.

Σήμερα έχουν διασωθεί σε ικανοποιητικό βαθμό δύο συνοικίες που διατηρούν τον ιστό της οθωμανικής περιόδου: η εβραϊκή Μπαρμπούτια και η χριστιανική Κυριώτισσα.

.Ο σεβασμός στην ιστορία αυτής της πόλης αν και πέρασε από διάφορες δύσκολες στιγμές μέχρι να αποκτηθεί τελικά επικράτησε και έτσι όλοι μαζί μπόρεσαν να κάνουν την πόλη της Βέροιας πιο δυνατή και όλοι να λένε πια όταν τους ρωτούν 'από που είσαι?'Να απαντούν: είμαι Βεροιώτης με καταγωγή από Πόντο ,Μικρασία ή Θράκη....

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΤΟΠΟΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΥ ΜΩΣΑΪΚΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1940 ΠΕΡΙΠΟΥ

Ο κοινωνικός και λειτουργικός διαχωρισμός του αστικού χώρου στα χρόνια της

Τουρκοκρατίας παίρνει συγκεκριμένη μορφή με διακεκριμένα τμήματα της πόλης για

τους Έλληνες χριστιανούς, του Τούρκους και τους Εβραίους. Χαρακτηριστική είναι η

διαίρεση της πόλης σε γειτονιές. , και δρόμους με κυρίαρχη την κεντρική οδό που άρχιζε από τη βόρεια «Βασιλική» πύλη, διερχόταν από την αγορά και κατέληγε στην πλατεία Ωρολογίου, όπου υπήρχαν δύο οχυροί πύργοι και πιθανόν η ακρόπολη της Βέροιας.. Χαρακτηριστική είναι ηδιαίρεση της πόλης σε κύτταρα με σαφή όρια, τις γειτονιές που προσδίδουν στην πολυεθνική πόλη ένα χαρακτήρα

12

μωσαϊκού φυλετικών καιπολιτισμικών ενοτήτων – γειτονιών (πόλεις μέσα στις πόλεις, Παρθενόπουλος, 2001).

Τόπος κοινής συνάντησης είναι η αγορά, στο κέντρο των ελληνικών συνοικιών

της Βέροιας. Μέχρι την πυρκαγιά του 1864 διασώζονταν η στεγασμένη αγορά της

πόλης, την οποία αναφέρει και ο Εβλιγιά Τσελεμπή. Η αγορά, με 600 καταστήματα,

μπεζεστένι με έξι τρούλους και 15 πλούσια στολισμένα χάνια εμπόρων, έκλεινε τη

νύχτα με 3-4 μεγάλες θύρες – πύλες που αντιστοιχούσαν στις κύριες αρχαίες πύλες.

Οι συνοικίες της Βέροιας αποτελούσαν αυτοδιοικούμενες μονάδες. Για τοναριθμό τους υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Το 17ο αιώνα αναφέρονται 16μουσουλμανικές, 15 συνοικίες χριστιανών Ελλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων

«Λατίνων»(Βλάχων) και 2 ομάδες Εβραίων. Αργότερα, το 19ο αιώνα, σύμφωνα με τιςυπάρχουσες πληροφορίες, οι τουρκικές συνοικίες είναι 12 και οι ελληνικές

12 έως 16.Υπάρχουν ακόμη μια εβραϊκή συνοικία και μια συνοικία Γύφτων. Οι αριθμοί

αυτοί δεδιαφέρουν πολύ από αυτούς που παραδίδει ο Εβλιγιά, και δείχνουν την

ιστορικήσυνέχεια της οργάνωσης του χώρου και τη δύναμη του θεσμού. Ο ιδιαίτεροςχαρακτήρας της γειτονιάς σχετίζεται με τα ειδικά κοινωνικά και πολιτισμικάχαρακτηριστικά των εθνοτήτων. Αναδεικνύουν τον πολιτισμό ως σημαντικόπαράγοντα πολεοδομικής οργάνωσης.

Οι ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ

Ο πληθυσμός της πόλης, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, κυμαίνεταιμεταξύ των 4.000 και 20.000 (16ος – 20ος αιώνας). Οι Τούρκοι της Βεροίας διέμεναν στο Νότιο Και δυτικό τμήμα της πόλης.

Γύρω από τα τζαμιά/Μερικές συνοικίες είναι:

ΙΝΕ ΜΠΟΥΝΡ(Σημερινοί Λαδόμυλοι)ΣΙΝΑΝ ΜΠΕΗ (περιοχή από «Ζαχαροπλαστείο Σερεμέτα»μέχρι την πλατεία

ωρολογίουΤΣΕΡΜΕΝΙ(Η περιοχή γύρω από την πλατεία Μάρκου Μπότσαρη)YOLA GELDI (Περιοχή Πασά Κιόσκι που από τα τείχη του μπήκαν στην

πόλη οι Οθωμανοί)Από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας αναφέρονται, στην πόλη και

τα χωριά, προεστοί που αντιπροσωπεύουν τους κατοίκους και παίρνουν μέρος μαζί με τους κρατικούς υπαλλήλους στη συλλογή φόρων και το διακανονισμό των τοπικών υποθέσεων.

13

Η διοικητική αυτονομία των χριστιανών περιλαμβάνει το θεσμό των προεστών και ενός ευρύτερου συμβουλίου. Αυτοδιοικούμενες είναι και οι ενορίες, των οποίων οι

πρόκριτοι μπορούσαν να προβαίνουν σε διαβήματα. Τα συνοικιακά συμβούλια της

Βέροιας είχαν 6 ή 7 μέλη (Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, 1990).η ευθύγραμμη χάραξη της οδού Κυριωτίσσης, που οδηγεί σε άνοιγμα –

πιθανή πύλη – του τείχους χωρίζει κατά την Τουρκοκρατία τις ελληνικές συνοικίες από τις οθωμανικές,

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυστυχώς δεν έχουμε πολλές μαρτυρίες από τους πρώτους αιώνες σχετικά με την ζωή των Χριστιανών στη Βέροια, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι το1800.. Εκείνο που μπορέσαμε μόνο να βρούμε είναι γενικές πληροφορίες. και θεωρήσαμε επίσης ότι όσα γνωρίζουμε για τη ζωή των υπολοίπων κατοίκων του Ελλαδικού χώρου συνέβαιναν αντίστοιχα και εδώ στην πόλη μας. Μπορέσαμε μόνο να βρούμε στοιχεία από το 1800 και μετά και βασικά μέσα από βιβλία που έγραψαν έγκριτοι άνθρωποι της πόλης που είτε με τη μορφή πληροφοριών είτε με τη μορφή ακόμα και λογοτεχνημάτων μας έβαλαν μέσα στην εποχή εκείνη..

Ξεχωρίζει μέσα σε αυτές τις πληροφορίες η ιστορία του Ζήση Καραδήμου από τη Δυτική Μακεδονία που το 1705 εναντιώθηκε στην εφαρμογή του τουρκικού διατάγματος για το παιδομάζωμα και μέσα στην πόλη της Νάουσας έδωσε μάχη μαζί με τους γιούς του για αυτό.. Ο ίδιος τραυματίστηκε θανάσιμα και οι δύο γιοί του απαγχονίστηκαν. Από εκεί και πέρα δεν υπάρχει διαταγή ή μνεία για παιδομάζωμα στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Τα σπίτια ήταν πολύ κοντά το ένα στο άλλο και πίσω από μια κλειστή βαριά εξώθυρα συνήθως υπήρχε μια κεντρική αυλή και γύρω γύρω τα σπίτια κυρίως συγγενών. Παρόλες τις απαγορεύσεις οι Έλληνες εξακολουθούσαν και έκαναν ότι τους χαρακτήριζε σαν Χριστιανούς και κρατούσαν τα ήθη και τα έθιμά τους.

Τόπος συνάντησης των γυναικών και των παιδιών οι εσωτερικές αυλές των σπιτιών

Οι γυναίκες έφτιαχναν μόνες τα ρούχα και τα στρωσίδια των σπιτιών και φυσικά τα προικιά των κοριτσιών. Για τους άντρες τόπος συνάντησης ήταν η αγορά και ο δρόμος της Κεντρικής. Εκεί στα καφενεία μάθαιναν τα νέα και το τι συνέβαινε, από τους πραματευτάδες και τους γυρολόγους της εποχής εκείνης..

Η Βέροια είναι η πόλη της βροχής.. Όλο τον χειμώνα βρέχει. Αυτή την περίοδο η ζωή συγκεντρώνεται στα χαγιάτια των σπιτιών(υπόστεγα) όπου οι γυναίκες συνεχίζουν τις υφαντικές εργασίες τους Το 1864 μια μεγάλη φωτιά καταστρέφει την αγορά..Κινδυνεύει ακόμα και η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου..,Καταστρέφει το Μπεζεστένι(κλειστή

14

υφασματαγορά που έχει και αργυροχρυσοχοεία με τετράγωνο θολοσκέπαστο θόλο) ,εκατό σπίτια 300 μαγαζιά ,8 εκκλησίες, τη Μητρόπολη, το σχολείο και τη βιβλιοθήκη..

ΤΑ ΣΠΊΤΙΑ.

Ο κύριος Κουκούδης αρχιτέκτονας και γνώστης της αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας της πόληςπου μάλιστα ασχολήθηκε και με την αναπαλαίωση συνοικιών-κατοικιών της πόλης μας (η μελέτη μάλιστα που έκανε με την ομάδα του βραβεύθηκε και διακρίθηκε στην 4η έκθεση αρχιτεκτονικού έργου .) Μας είπε ότι:

«Να επισημάνω ότι η μελέτη μας προέβλεπε κυβόλιθους γρανίτη σε όλη την έκταση των δρόμων αλλά δεν επιτέυχθηκε αυτό... . Η δε παλιά πόλη και τα σπίτια έχουν χτιστεί με τη λεγόμενη τεχνοτροπία «Τουρκομπαρόκ» το οποίο είναι ένα αρχιτεκτονικό ύφος απόλυτα παρεξηγημένο και παρερμηνευμένο. Και θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι στα περισσότερα κτήρια της «βαλκανικής αρχιτεκτονικής παράδοσης» που εφαρμόστηκε και στην Βέροια -Καστοριά -Κοζάνη -Σιάτιστα -Έδεσσα υπάρχει εμφανής ή αφανής αυτή η αρχιτεκτονική . Είναι ένα σωρό τα μορφολογικά στοιχεία αυτού του ρυθμού που απαντώνται στα μακεδονικά σπίτια της Περιόδου αυτής όπως και στο Πήλιο στα Αμπελάκια , στη Καβάλα Ελευθερούπολη Δράμα και Αγιο Όρος .Οι γύψινοι φεγγίτες με τα χρωματιστά γυαλάκια- τα ταβάνια με τούς ρόδακες -τα τζάκια με τα μπουχαριά -οι ζωγραφικές τεχνικές εσωτερικά και εξωτερικά( σημ. όποιος ενδιαφέρεται να δει να εξωτερική ζωγραφική σε κτίσμα , ας περάσει μια βόλτα από το σπίτι των Μπαρμπαργυραίων στη συμβολή Κυριωτίσσης και Ειρήνης και ας κοιτάξει ψηλά . Έπεσαν τα ροζ επιχρίσματα και φαίνονται οι μπλε περικοκλάδες στον άσπρο φόντο του καμπύλου Τουργκομπαρόκ καλύματος της αστρέχας . . Το ίδιο το (( σαχνισί )) σαν όρος έχει τόση ανατολή μέσα του που η μετάφρασή του και μόνο είναι απόδειξη του εκλεκτικισμού αυτής της αρχιτεκτονικής .ΣΑΧ -ΝΙ-ΣΙ σημαίνει To κάθισμα- η θέση -η θέα του ΣΑΧΗ ..

Τα σπίτια λοιπόν που συναντάμε στη Βέροια είναι σε κλειστές συνοικίες με μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική που ονομάζουμε Μακεδονική ή Βαλκανική και που δεν συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας…Σαχνισιά, ζωγραφική στα ταβάνια και περίτεχνοι ρόδακες.κλπ στενά δρομάκια με κλίση προς το κέντρο για να φεύγουν τα απόνερα πόρτες βαριές με γυφτόκαρφα συνθέτουν το σκηνικό των σπιτιών. Διώροφα τα πιο πολλά έχουν κάτω πλυσταριά, σταύλους ή μαγαζιά..

Η καθαρή οχυρωματική διάταξη της βεροιώτικης αρχιτεκτονικής διαπιστώνεται από την χαμηλή θύρα «απάνοιξη»στους μανδρότοιχους των μεσοτοιχιών και στα υπόγεια που χρησίμευαν σαν μυστικά περάσματα για τους ιδιοκτήτες.. Μαλιστα αυτή η οχυρωματική διάταξη θα φανεί χρήσιμη πολύ αργότερα κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα καθώς από αυτές τις υπόγειες στοές θα διέφευγαν πολλοί μακεδονομάχοι..

Η διάταξη αυτών των σπιτιών που αναπτύσσονταν πίσω από τις βαριές εξώπορτες βοήθησε τους κατοίκους τους να μην νιώθουν τόσο βαριά επάνω τους

15

την απαγόρευση της κυκλοφορίας και της επικοινωνίας. Αυτή ήταν από ψυχολογική πλευρά η δημιουργία του μαχαλά.

Οι δρόμοι και οι γέφυρες της πόληςΟι δρόμοι ήταν λιθόστρωτα και καλντερίμια τα οποία ήταν στενά και ποτέ

δεν ακολουθούσαν μια ευθεία γραμμή αλλά ούτε είχαν το ίδιο πάχος. Σταυροδρόμια δεν υπήρχαν αντίθετα είχαν το σχήμα ταυ στο σημείο συνάντησής τους με τον κύριο δρόμο

Οι γέφυρες της πόλης απαιτούσαν εξειδικευμένη τεχνική και φυσικά τεχνίτες τα λεγόμενα μπουλούκια «Κουδαραίων»Η ομάδα τους ,το μπουλούκι περιελάμβανε ,χτιστάδες μαραγκούς, ξυλογλύπτες κλπ

Έτσι έρχονταν στην πόλη ξακουστοί για τα χρόνια εκείνα πετράδες και χτίστες κυρίως από τα λεγόμενα σημερινά Μαστοροχώρια της Ηπείρου (Κόνιτσα)ή αλλιώς Πέτρινα Χωριά.. Χτισμένες με πέτρα και τεχνική με αψίδες ,άντεξαν στο χρόνο πολλές από αυτές..

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ.Οι πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση των παιδιών μέχρι τα μέσα του

19ου αιώνα δεν είναι πολλές. Ελάχιστα γνωρίζουμε για τον τρόπο διδασκαλίας και πόσα παιδιά και από που φοιτούν στα σχολεία της πόλης μας,. Οι πληροφορίες ξεκινάνε από το 1849

Σε ένα πρακτικό του 1849 αναφέρεται η επαναλειτουργία της”Ελληνικής Σχολής” και ιδρύεται η “Αλληλοδιδακτική Σχολή” Στη Βέροια. το 1865 μετά από πρόσκληση του τότε Μητροπολίτη Ιωακείμ έρχεται οΜανιός ή Μανος και ιδρύει σχολείο και βιβλιοθήκη στην πόλη και μάλιστα για να παρακινήσει τους μικρούς και τους μεγάλους να μεταβούν σε αυτό φοιτά και ο ίδιος ως μαθητής Στα 1876-1877 μνημονεύονται τριτάξιο «ελληνικόν σχολείον», αλληλοδιδακτικό σχολείο και παρθεναγωγείο μαζί με νηπιαγωγείο με πολυάριθμους μαθητές.Το 1872 -1875 την ευθύνη των Σχολείων την έχει η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου και επειδή δεν αναφέρονται έφοροι σχολείων καταλαβαίνουμε ότι την ευθύνη της λειτουργίας και της συντήρησης είχαν οι επίτροποι της εκκλησίας

ΣχολείαΤον Μάρτιο του 1874 δημιουργήθηκε και ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Βεροίας».Το 1883-1886 λειτούργησαν στη Βέροια με την ευθύνη της Μητρόπολης Νηπιαγωγείο,Δημοτικό,Ελληνικό Σχολείο ,και Παρθεναγωγείο με αρκετούς μαθητές στο καθένα από αυτά..1888-1889 λειτούργησε στη Βέροια “Αστική Σχολή” με 6 τάξεις αρχικά και με μια προκαταρκτική από το έτος 1892-1893.

Στη Βέροια λειτουργούσαν από το 1849 δύο ελληνικά σχολεία..

16

Οι γάμοι των Χριστιανών (1870-1910περίπου ) Οι περισσότεροι γίνονται με προξενιό.. Η μάνα της νύφης με την

προξενήτρα πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού να συνεννοηθούν.. Συνήθως το ζευγάρι έμενε με τους γονείς του άνδρα ή αν ήταν εύποροι ζούσαν σε διπλανά σπίτια στην ίδια αυλή.. Πριν την συμφωνία και το δόσιμο των χεριών μεταξύ των οικογενειών έπρεπε να υπογραφεί το προικοσύμφωνο..

Περιλάμβανε τα πάντα..Τα ρούχα ,ασπρόρουχα , κεντήματα, προσόψια ,χρυσαφικά ,είδη οικιακής χρήσης και σκεύη ,χωράφια ,χρυσό και λίρες..

Ας δούμε μερικές ονομασίες.ΑΝΤΕΡΙ ΚΑΤΑΚΩΡΦΟΥΣ: Χιτώνας αντρικός ανοιχτός μπροστάΛΕΣΤΡΑ ΚΗΣΤΕΡΝΙ :Ζώνη κίτρινηΛΕΜΠΕΚΕΣ:ΓιλέκοΠΙΣΤΙΜΑΛΙΑ :Προσόψι λουτρούΜΠΙΛΙΝΤΖΕΚΙΑ :ΒραχιόλιαΤΖΕΡΤΖΕΦΙΑ :ΣεντόνιαΓΚΙΟΥΜΙΑ:Μεταλικά μικρά δοχεία συνήθως για μεταφορά νερού ΝΤΟΥΝΤΟΥΜΙ : Περίπου ένα ΣτρέμμαΚατόπιν και αν συμφωνούσαν γίνονταν τα αρραβωνιάσματα στο σπίτι της

Νύφης μόνο που γίνονταν νωρίς και τελείωναν πολλές φορές πριν το απογευματινό ναμάζι(προσευχή) των μουσουλμάνων ή το αργότερα πριν την απαγόρευση της κυκλοφορίας (λίγο πριν τη δύση του ήλιου)

..

Το τραπέζι των αρραβώνων

Αυτό είχε διάφορα καλούδιαΕίχε σούρτα-φέρτα δηλαδή κρέας με μπάμιες ..Το έλεγαν έτσι γιατί ενώ

πήγαιναν τους ταβάδες με το κρέας στο φούρνο που θα τα έψηνε για αρκετή ώρα έπρεπε μετά από ώρες να πάνε και τις μπάμιες που θα συνόδευαν το κρέας. Άλλο φαγητό ήταν το «Ξεστημένο» που φτιαχνόταν με μακεδονίς δηλαδή με μαϊντανό ..Χρησιμοποιούσαν κιμά και κάθε βώλο τον τύλιγαν σε μακεδονίς και το έβαζαν σε κατσαρόλα με ελάχιστο ζουμί.. Ήταν από τα πιο εκλεκτά και αγαπημένα πιάτα των Βεροιωτάδων που το σέρβιραν χωρίς αυγολέμονο δηλαδή «Ξεστημένο».Από αυτό πήρε και την ονομασία του το φαγητό.

Με το που πήγαιναν στο σπίτι της νύφης οι γονείς μιλούσαν μεταξύ τους συμφωνούσαν έδιναν τα χέρια και αφού σταύρωναν τις βέρες τις περνούσαν στα χέρια του ζευγαριού.

Αυτό γινόταν παρουσία πολλών προσκεκλημένων κυρίως συγγενών.. Ακολουθούσε πριν το φαγητό το κέρασμα από τη νύφη ..Οι άντρες συνήθως έπιναν ρακί την οποία συνόδευαν μεζέδες κυρίως παστουρμά ,κομματάκια από στήθος κοτόπουλου καλοβρασμένα με μπόλικο μαύρο πιπέρι συνοδευμένα με μικρές μπουκίτσες ψωμί και μικρά τηγανιτά κεφτεδάκια ..

Ακολουθούσε το φαγητό το οποίο αναφέραμε πιο πάνω,μικρά γλέντια που όμως τελείωναν νωρίς εξαιτίας της απαγόρευσης..

17

ΟΙ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ

Οι τουρκικές συνοικίες της Βέροιας κατελάμβαναν τα ψηλότερα τμήματα της

πόλης στη νότια πλευρά της, και επεκτείνονταν έξω από τα τείχη Τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των μουσουλμάνων συντέλεσαν στη δημιουργία διαφορετικής οργάνωσης για τους οικισμούς τους. Ενώ οι αυλές διατηρούν τον κλειστό χαρακτήρα με ψηλούς διαχωριστικούς τοίχους και εσωστρεφείς κατοικίες, το σύνολο έχει λιγότερο αστικό χαρακτήρα Οι κατοικίες παρακολουθούν τις διαδρομές, χωρίς να διαρθρώνονται σε οικοδομικά τετράγωνα, ενώ πολλοί δρόμοι είναι αδιέξοδοι. Σε ορισμένα κεντρικά σημεία των μουσουλμανικών συνοικιών υπήρχαν εκτεταμένοι ελεύθεροι χώροι, πιθανόν ιδιοκτησίες πλουσίων Τούρκων, που φανερώνουν την ανώτερη κοινωνική τους θέση που εκδηλώνεται όχι μόνο με τα ωραία και κοσμημένα αρχοντικά, αλλά και με τους κήπους και τους ανοικτούς χώρους για διάφορες χρήσεις. Περισσότερο συνεκτικός είναι ο αστικός ιστός στις τουρκικές συνοικίες, που βρίσκονται μέσα στην περίμετρο της παλιάς πόλης, όπου τα κύρια χαρακτηριστικά έχουν ήδη διαμορφωθεί από τους βυζαντινούς χρόνους. Από τις κατοικίες των Τούρκων διασώζονται ελάχιστες στο νότιο τμήμα της πόλης. Ελάχιστα είναι και τα σωζόμενα τζαμιά, των οποίων ο αριθμός έφτανε πιθανόν τα 16,περιλαμβανομένων και των εκκλησιών που μετατράπηκαν σε τεμένη. Στις ίδιες περιοχές πρέπει να εντοπίζονται οι τρεις μεντρεσέδες (ιεροδιδασκαλεία), τα δέκα γραμματοδιδασκαλεία για τα παιδιά των μουσουλμάνων, οι πέντε τεκέδες των δερβίσηδων, τα πτωχοκομεία, καθώς και τα πέντε διπλά λουτρά από τα οποία σώζεται και σήμερα το διπλό λουτρό του Σινάν του Αλατά (Ελληνική Παραδοσιακή

Αρχιτεκτονική, 1990)Από αναφορές που υπάρχουν από το 1680 έως το 1720 πολλοί Εβραίοι

ασπάστηκαν τον Ισλαμισμό μετά την περιοδεία του συντρόφου του Σαμπετάι Σεβή , Νατάν ,στη Βέροια αλλά διέμεναν έξω από τους τούρκικους μαχαλάδες..

ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΜΑΧΑΛΑΣ ΤΣΕΡΜΕΝΙ

Το κέντρο της Βρίσκεται αριστερά στην πλατεία Ωρολογίου γύρω στα 500 μέτρα.. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στη Βέροια εκεί έφταναν πρώτα τα «χαφαντίσια»(τα νέα )..Εκεί ήταν το κέντρο των κοινωνικών και επαγγελματικών γεγονότων που αφορούσαν του Τούρκους.. Μάλιστα λένε ότι εκεί δεν έφτανε «Χριστιανικό –Ελληνικό πόδι»

Εκτός από το κανονικό δρόμο της πλατείας αυτής υπήρχε και ένα άλλο που διέσχιζε την πλατεία και την έκοβε στα δύο.

Ήταν η πρώτη συνοικία από την οποία περνούσε το τρεχούμενο νερό ..Ονομαζόταν η «επάνω Βέροια ,η καθαρή»

18

Όπως αναφέραμε αυτή ήταν η κεντρική τουρκική συνοικία .Γύρω απλώνονταν οι υπόλοιπες..Στα ανατολικά προς την περιοχή της Κυριώτισσας υπήρχε ο μπαμπά Τεκές και το Τσαγλαίκ προς Νοτιοανατολικά ο δρόμος που ήρθαν ο Γιολάλγκελντι ,και στην ανηφοριά το Πασακιόσκι ,Στα νότια το Μπαίρ (παρυφές Λόφου Βικέλα) και αφού περνούσε κανείς το μεγάλο νεκροταφείο στην περιοχή με τα πολλά κυπαρίσσια έφτανε στην πλατεία με το ρολόι.. Στα αριστερά ήταν ο δρόμος προς τους Κισλάδες (σημερινοί στρατώνες)και δεξιά το Αραάπ Μααλεσί και δεξιότερα μέχρι το βασιλικό ποταμό και την Μπαρμπούτα..

Η Εκπαίδευση των παιδιών

Γραμματοδιδασκαλείο

Δάσκαλος των παιδιών ήταν ο Χότζας με βοηθούς έναν χότζα και ένα Δερβίση ..Τα παιδιά συλλάβιζαν δυνατά και φυσικά το κύριο μάθημα ήταν η διδασκαλία του Κορανίου, το Ευαγγέλιό τους και ο κώδικας των Νόμων του κράτους..

ΙεροδιδασκαλείοΟι ανώτεροι μαθητές του Ιεροδιδασκαλείου ήταν οι Σοφτά που ήταν

σπουδαστές των εφτά πρώτων τάξεων του Μενδρεσέ (ιεροδιδασκαλείο) ,και οι Ντανισμάν (σπουδαστές της όγδοης τάξης του Μενδρεσέ ) που προορίζονταν για Σύμβουλοι της διοίκησης..

Χαμάμ

Το χαμάμ ήταν απαραίτητο για τους Μουσουλμάνους και τις μουσουλμάνες ..Εξαλείφονταν οι αμαρτίες της ψυχής. Πριν από το Ναμάζι (προσευχή των Μουσουλμάνων)το κοράνι επιβάλλει το πλύσιμο του σώματος εκτός από μερικές πλύσεις των ποδιών χεριών και προσώπου. Συνήθως ο χώρος είχε κεραμικά πλακάκια , σοφράδες, ναργιλέδες και σκεύη για το μπάνιο. Το νερό έτρεχε άφθονο ενώ οι μυρωδιές και τα αρώματα ήταν διάχυτα στο χώρο..

Συνήθως έφερναν μαζί τους οι μουσουλμάνοι πεσκίρια(πετσέτες )πιστιμάλια(μεγάλη πετσέτα σώματος)ασπρόρουχα, σαπούνια ,χτένες, χέννα ,και ναλίν(ξυλοπάπουτσα ή αλλιώς τσόκαρα)τα οποία όταν ήταν πλούσιοι τα κουβαλούσαν οι δούλες ή οι δούλοι..

Η ζωή των Μουσουλμάνων ΓυναικώνΟι γυναίκες μεγάλωναν για να γίνουν σύζυγοι αλλά αυτό δεν της απαγόρευε

να πηγαίνουν στο γραμματοδιδασκαλείο,(1890) ή σε μουσικό σχολείο(ειδικά οι κόρες εύπορων μουσουλμάνων)

Φορούσαν φερετζέ αλλά εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως στους κόλπους της μουσουλμανικής θρησκείας είχαν επίσης αναπτυχθεί αιρετικές -προς την ορθόδοξη θρησκεία των μουσουλμάνων – ομάδες που δεν επέβαλλαν στις γυναίκες τον φερετζέ ούτε τον απαιτούσαν

19

Φαγητά και γλυκά Σιροπιαστά. κανταίφια ,μπακλαβάδες σαραγλί, λουλε(είδος σαραγλιού)

ιτςλί(είδος μελομακάρονου ,σμυρνέικα κουλουράκια ,τσουρέκια με καρύδια, καρυδόπιτες ,φλογέρες,ρυζόγαλα .γιαουρτόπιτες ,κετέδες Καισάρειας.

Οι Βλάχοι της Βέροιας

Από διάφορα βιβλία και κυρίως από το ημερολόγιο αλλά και από μαρτυρίες βλάχων της πόλης συμπεραίνουμε ότι η εγκατάστασή τους στην Βέροια είναι πολύχρονη .και διαχρονική..Οι περισσότεροι ζούσαν στις περιοχές πάνω από την Μπαρμπούτα ή κοντά στην εκκλησία της Παναγίας Δεξιάς..

Ο Χιονίδης στην»ιστορία της Βέροιας» αναφέρει,ότι: «Η μαζική εγκατάσταση των Βλάχων στη Βέροια, από τις προαιώνιες Πινδικές τους κοιτίδες, έγινε τη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα. Είναι ωστόσο σίγουρο ότι Βλάχοι υπήρχαν στη Βέροια και κατά τη Βυζαντινή περίοδο και κατά την Τουρκοκρατία. Έτσι, γνωρίζουμε ότι το 1350 μ.Χ., ο αρχιτσέλιγκας Μαρτζελάτος βοήθησε το Βυζαντινό αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό στην ανακατάληψη της Βέροιας την οποία κατείχε προηγουμένως, για μικρό διάστημα, ο Σέρβος Στέφανος Δουσάν «

Ο Τούρκος Περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρει ότι ανάμεσα στους κατοίκους της Βέροιας (1668) υπήρχαν και "Λατίνοι" και φυσικό είναι αυτή η πληροφορία να αφορά τους Βλάχους της Βέροιας.

Γύρω από το 1770, μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης, πολλοί Μοσχοπολίτες - αστοί - εγκαταστάθηκαν και στη Βέροια, ενώ η μαζική εγκατάσταση των Βλάχων στη Βέροια έγινε πενήντα χρόνια αργότερα - όταν ο Αλήπασας χτύπησε τα βλάχικα αρματολίκια Κάτω από αυτές τις συνθήκες, τσελιγκάδες από τα ευημερούντα βλαχοχώρια της Πίνδου και κυρίως από την Αβδέλα, αντί για τη Θεσσαλία, τράβηξαν κατά τη Μακεδονία, και μοίραζαν το χρόνο ανάμεσα στα χειμαδιά της Κασάνδρας και στα βοσκοτόπια του Μπέλες και του Βέρμιου, όπου έφτιαξαν τα "καλύβια" του Μπαντραλέξη, το σημερινό ΣέλιΤα ίδια χρόνια, Βλάχοι κατοίκησαν και το Ξερολείβαδο, και Σελιώτες και Ξερολειβαδιώτες έκαναν και την Ντόλιανη (Κουμαριά).

Για μερικά χρόνια πριν το 1831 ζούσε στη Βέροια και ο Βλάχος ευεργέτης Ζαππας ενώ οι Βλάχοι της Βέροιας, το 1878, πρωτοστάτησαν στην εξέγερση του Κολινδρού, με επικεφαλής τους Μπαντραλεξέους, και η οποία κατέληξε στο ολοκαύτωμα "στους Αγίους Πάντες" πάνω από τα Παλατίτσια όπου όπως

20

αναφέρεςι η παράδοση 7 γυναίκες έπεσαν από τον βράχο του Γαλακτού για να μην τις πιάσουν οι Τούρκοι

Στη Βέροια, μετά τη δεκαετία του ΄50 προσήλθαν και άλλοι Βλάχοι από τη Μπριάζα, την Αρμάτα, τη Σμίξη, τη Νέβεσκα, το Μπλάτσι κ.ά. Βλάχοι στο νομό, επίσης ζουν και σε πολλά χωριά του κάμπου της Βέροιας, κυρίως Περιβολιώτες και Αρβανιτόβλαχοι.

Τα καλοκαίρια ανέβαιναν και ζούσαν στην περιοχή του Ξηρολίβαδου ‘η του Σελίου πάνω στα βουνά του Βερμίου. Οι εργασίες τους ήταν κυρίως κτηνοτροφικές..Πολλοί από τους Βεριανους βλάχους ήταν μεγαλοτσελιγκάδες με μεγάλα κοπάδια ζώων και άλλοι -οι περισσότεροι -είχαν λιγότερα ζώα..

Οι συνοικίες των ΒλάχωνΟι Βλάχοι διέμεναν σε πολλές οδούς και περιοχές της πόλης. Εδώ θα

αναφέρουμε μερικές ενδεικτικά:Επί της οδου Κόδρου αριστερά και δεξιά από αυτήν και παράλληλα με τον

Τριπόταμο μέχρι το κτηνιατρείο μέχρι το 1960 κατοικούνταν αποκλειστικά από βλάχους. Τα βλαχόπουλα μάθαιναν την Ελληνική γλώσσα στο σχολείο.Σε αυτή υπήρχαν βλάχικες γειτονιές όπως του Αγίου Σπυρίδωνα του Αγίου Νικολάου του Μουλά Μουσταφά(οδού Επισκόπου Θεοφίλου) οι οποίες έκλειναν με πόρτα.

Στην Εβραϊκή συνοικία μετά το 1948Περιοχή Κεμάλ Μπέη και Αγίας Κυριακής. Εδώ ζούσαν κυρίως

Μουσουλμάνοι .Όμως κοντά στο ποτάμι ψηλά από τις όχθες και τη χαράδρα που δημιουργεί ζούσαν βλάχικες οικογένειες.

Στην περιοχή κάτω από τον Άγιο Αντώνιο μέχρι την ΥπαπαντήΠεριοχή γύρω από το Βήμα του Αποστόλου Παύλου και μέχρι το

Τσερμένι ..Κυρίως κατοικούσαν γύρω απο την Πλατεία Ωρολογίου μέχρι το Βήμα του Αποστόλου Παύλου και όχι σε μεγάλο βάθος απο το Δημοτικό σχολείο ως το Τσερμένι

Οι εργασίες των βλάχωνΟι βλάχοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και οι εργασίες τους

έχουν σχέση με αυτές. Η χειροτεχνική παραγωγή των βλάχων σε σχέση με την ανάπτυξη της υφαντουργίας και της επεξεργασίας μαλλιού ήταν η πρώτη από τις εργασίες των Βλάχων χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ασχολούνταν αποκλειστικά όλοι μόνο με αυτό. Οι Βλάχοι ήταν και ξακουστοί χρυσοχόοι. Πέρα από την κτηνοτροφία και την χρυσοχοεία οι μεταφορές ήταν ο κύριος άξονας της οικονομίας των Βλάχων. Μετέφεραν ξυλεία και κάρβουνα με τα ζώα τους. Κάθε άτομο δούλευε 5-7μουλάρια και είχε και ένα άλογο.

Η ζωή των γυναικώνΗ ζωή των γυναικών ήταν δύσκολη και κοπιαστική. Ως και τον 19ο αιώνα ζει

στο περιθώριο και βιώνει δύσκολες καταστάσεις από την ανδροκρατούμενη τότε κοινωνία όπως τη βιώνουν και όλες οι γυναίκες της περιόδους εκείνης.

Ωστόσο η Βλάχα γυναίκα χαίρει εκτίμησης στο σπίτι και φυσικά η γηραιότερη έχει το γενικό κουμάντο Οι περιηγητές της εποχής αναφέρουν ότι τους

21

εντυπωσιάζει ότι οι γυναίκες έχουν το κουμάντο του σπιτιού σε αντίθεση με άλλες σε άλλα χωριά που είναι σκλάβες στα ίδια τους τα σπίτια. Αυτό όμως συμβαίνει στις πυρηνικές οικογένειες της εποχής και όχι στις διευρυμένες, όπου σε αυτές η γυναίκα προσφωνεί όλους τους άντρες «αφέντη» υπακούει στην πεθερά και σέβεται την ιεραρχία μεταξύ των συννυφάδων της

Από τις πιο δύσκολες ήταν το πλύσιμο των μαλλιών στο ποτάμι..Οι νέες ταεπλεναν και οι μεγαλύτερες γνώστριες της βαφής των νημάτων ετοίμαζαν το καζάνι για το τελικό στάδιο δηλαδή το βάψιμο του μαλλιού…Μετά προχωρούσαν στις επόμενες διαδικασίες μέχρι το σχηματισμό του νήματος και φυσικά στη δημιουργία χειροποίητων στον αργαλειό ενδυμασιών ή στρωσιδιών. Μετά την ανάπτυξη της βιομηχανίας πολλοί δημιούργησαν κύρια στη Λάρισα και τη Βέροια εξαγωγικές μονάδες φλοκάτης.

Κάθε βλάχικη οικογένεια και πολλές φορές πολλές μαζί είχαν το φούρνο τους ..Ετσι οι γυναίκες φούρνιζαν ψωμί συνήθως μια φορά την εβδομάδα

Η ζωή τουςΆνθρωποι της φύσης οι Βλάχοι την έκαναν τραγούδι.. Κάθε εκδήλωσή τους

γινόταν τραγούδι.. Οι πίκρες οι χαρές η ξενιτιά, η κλέφτικη ζωή. Τραγούδια αργά και μακρόσυρτα που ξεκινούσαν στη Βέροια και τέλειωναν στο Σέλι..

Aπό το Βέρμιο το χειμώνα κατέβαιναν πολλοί στα χειμαδιά της Κασσάνδρας .Φορτωμένα στα άλογα κουβαλούσαν όλο το νοικοκυριό τους .Τα βράδια κάνανε στάσεις έστηναν τέντες για να προφυλαχτούν από τις καιρικές συνθήκες.

.Τα σπίτια τουςΉταν μεγάλα για να ικανοποιούν τις ανάγκες της οικογένειας χτισμένα με

πέτρα(di ceatra) και σκεπασμένα με πλάκες.(cu plocii)Από το υλικό που μας παραχώρησε ο σύλλογος Βλάχων μάθαμε ότι πολλές

από τις φωτογραφίες του παρελθόντος τις τράβηξαν οι αδερφοί Γιάννης και Μίλτος Μανάκια που ήταν και οι πρώτοι κινηματογραφιστές στα Βαλκάνια και κατάγονταν από την Άβδελλα Γρεβενών. Έζησαν την περίοδο 1878-1954και 1882-1964 αντίστοιχα.

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑΟι χαρές ,οι γάμοι και τα πανηγύρια τους γίνονταν συνήθως το καλοκαίρι

στην ανοικτή ύπαιθρο μακριά από τον Αγά του κάμπου και ήταν δεμένα άρρηκτα με τη γιορτή της Παναγίας το 15Αύγουστο.

Ο αρραβώνας και ο γάμος..Ο αρραβώνας έχει ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνική ζωή των Βλάχων.

Γινόταν με προξενιό .Οι προξενήτρες πήγαιναν το βραδάκι κάθονταν στο τζάκι που έκαιγε και ανακάτευαν πολλές φορές τη φωτιά. .Έτσι έδειχναν σημάδι για ποιο λόγο πήγαιναν.. Οι γονείς αναλάμβαναν την υπόθεση και στην κοπέλα δεν έπεφτε λόγος. Όταν τα συμφωνούσαν τότε σειρά είχαν οι γονείς του άντρα που πήγαιναν στο σπίτι της κοπέλας και έδιναν το σημάδι σαν ένδειξη ότι θα κρατήσουν το λόγο τους.Ο αρραβώνας γινόταν σε ευρύ κύκλο και οι γονείς του νέου φέρνουν το μεγάλο σημάδι (semnulu marli) δαχτυλίδια κοσμήματα δώρα επισφράγιζαν τον αρραβώνα. Η κοπέλα όμως δεν έβλεπε τον αρραβωνιαστικό της

22

μέχρι το γάμο και σαν αρραβωνιασμένη πια δεν πήγαινε ούτε στη βρύση για νερό με τις φίλες της. Ο αρραβώνας κρατούσε ένα χρόνο. Μετά γινόταν ο γάμος.

Ο γάμος κρατοΎσε μια βδομάδα από Τρίτη σε Τρίτη. Την Τετάρτη το απόγευμα μια φίλη της νύφης καλούσε σπίτι τις φίλες της να πάρουν μέρος στο acatsa alatlu δηλαδή στο ζύμωμα. Το ζυμάρι αυτό το τύλιγαν σε άσπρα μαντήλια και οι συγγενείς έριχναν σε αυτό νομίσματα που τα μοιράζονταν μεταξύ τους το πρωί της Πέμπτης.. Τότε στήναν και το φλάμπουρο του γάμου στην σκεπή και ετοίμαζαν και τα σφαχτά για το γλέντι του γάμου. Την Παρασκευή πήγαιναν οι συγγενείς να δουν τα προικιά. Φλοκάτες, χαλιά, μαξιλάρια όλα υφαντά .Το βράδυ του Σαββάτου γινόταν το γλέντι στο σπίτι του γαμπρού ενώ στης νύφης το γλέντι του αποχαιρετισμού.

Το πρωί του γάμου οι συγγενείς πήγαιναν με δώρα για να ευχηθούν στο νέο ζευγάρι ενώ οι φίλοι του γαμπρού με τα αδέρφια και τα ξαδέρφια του πήγαιναν να πάρουν το νουνό από το σπίτι του με κάθε επισημότητα ενώ μετά τον ερχομό του ξεκινούσε το ξύρισμα του γαμπρού με αντίστοιχο τραγούδησε κάθε στιγμή ενώ στο σπίτι της νύφης την έντυναν και την τραγουδούσαν επίσης. Τρία παιδιά από το γαμπρό καβάλα στα άλογα πάνε να πάρουν τη νύφη. Ένας από αυτούς βάζει τα παπούτσια και το πέπλο .Η νύφη τρεις φορές το πετάει αλλά μετά το δέχεται.. Μόλις τελειώσει η διαδικασία ο φίλος του γαμπρού δέχεται επίθεση συμβολικά από τους συγγενείς της νύφης. Η κοπέλα τότε αποχαιρετάει το πατρικό της και βγαίνει έξω συνοδεία του αδερφού της ενώ πίσω της ρίχνουν κόκκινο κρασί για ευόδωση του γάμου και αρχίζουν οι τουφεκιές.. Είναι η στιγμή που πάει ο νουνός να πάρει τη νύφη.

Μετά το μυστήριο χορεύουν πρώτα ο νουνός μετά οι πεθεροί και πεθερές μετά ο γαμπρός και μετά η νύφη. Στο σπίτι του γαμπρού η μάνα του την υποδέχεται με βούτυρο και ψωμί σημάδι ευτυχίας και ευημερίας. Μετά η νύφη αλείφει την εξώπορτα και η πεθερά περνάει ένα άσπρο μαντήλι στο λαιμό τους το δένει και τους τραβάει μέσα όπου ξεκινάει πια το γλέντι του γάμου

ΠρωτοχρονιάΤα ήθη και τα έθιμα για την πρωτοχρονιά λείπουν αλλά έχουν διασωθεί

μερικά όπως το έθιμο των «Λιγουτσάρηδων». Έβγαιναν ξημερώματα Πρωτοχρονιάς στους δρόμους ντυμένοι με βαριές κάπες και σειρές από κουδούνια. Πήγαιναν σε σπίτια και ο πατέρας προσπαθούσε να αναγνωρίσει ποιος είναι πίσω από τα σκεπασμένα πρόσωπα. Μόνο ο αρχηγός το είχε ξεσκέπαστο. Τα τραγούδια τους ήταν ποικίλα. Στους τσελιγκάδες μιλούσαν για πρόβατα στα παιδιά για γράμματα και στους νέους εύχονταν να βρουν ταίρι.

Άλλο ένα έθιμο ήταν το βράδυ της πρωτοχρονιάς να ρίχνουν στραγάλια στο πάτωμα και τα παιδιά να τα μαζεύουν με το στόμα για να βρίσκουν τροφή τα ζώα όλο το χρόνο ενώ το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς γύρω στις 12 έκοβαν την πίτα στην οποία μέσα έβαζαν όχι μόνο φλουριά αλλά και άλλα σύμβολα ανάλογα με τις ασχολίες της οικογένειας.

Ο κύκλος των γιορτών έκλεινε την παραμονή των Φώτων που καθάριζαν το τζάκι για αν φύγουν τα κακά πνεύματα.

Άλλο έθιμο -της Αποκριάς αυτό –ήταν η χάσκα. Πήγαιναν τα παιδιά στο σπίτι του παππού και μετά το φαγητό εκείνος έβαζε ένα αυγό σε μια άσπρη κλωστή και το έβαζε στον πλάστη. Μετά κάθονταν όλοι σε κύκλο και περνούσαν

23

τον πλάστη πάνω από τα ανοιχτά στόματα.. Όποιος το έπιανε με το στόμα θεωρούνταν πολύ τυχερός.

Το Πάσχα μέχρι τη Μεγάλη Τετάρτη οι γυναίκες καθάριζαν τα σπίτια τους .Τη μεγάλη Τετάρτη έπιαναν το ζυμάρι για τα ψωμιά του χρόνου και παράλληλα ετοίμαζαν και την μπογιά για το βάψιμο των αυγών της Μ.Πέμπτης. Δεν σούβλιζαν αρνί καθώς επειδή οι άντρες ήταν απασχολημένοι πολύ αυτή την περίοδο δεν είχαν χρόνο..

Οι Εβραίοι της Βέροιας

Μπενρουμπή Μαζαλτόβ, του Σάμπη και της Τζεντίλ. Αφανίστηκε στο

Αουσβιτς-Μπιρκενά ου το 1943 σε ηλικία ενός έτους. Ασσέρ Μπέλλα, του Οβαδιά και της Ματθίλδης. Αφανίστηκε στο Αουσβιτς-Μπιρκενάου το 1943 σε ηλικία 26 ετών. Σαμουέλ Πέρλα, του Μεντές και της Ματθίλδης. Αφανίστηκε στο Αουσβιτς-Μπιρκενάου το 1943 σε ηλικία οκτώ ετών. Στρούμσα Ιακό, του Ασσέρ και της Ντουντού. Αφανίστηκε στο Αουσβιτς -Μπιρκενάου το 1943 σε ηλικία τριών ετών. Χανανιά Σολομών, του Αζαριά. Αφανίστηκε στο Αουσβιτς -Μπιρκενάου το 1943 σε ηλικία 55 ετών. Το προσκλητήριο των νεκρών είναι μακρύ. Οικογένειες ολόκληρες εβραίων της Βέροιας εξοντώθηκαν από τους ναζί το 1943, ακολουθώντας τη μοίρα έξι εκατομμυρίων ομοθρήσκων τους οι οποίοι μαρτύρησαν στα κρεματόρια μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκαν σημίτες. Συνολικά 460 νεκρούς θρήνησε η εβραϊκή κοινότητα στην πόλη αυτή της Δυτικής Μακεδονίας, ενώ 136 ακόμη είχαν την τύχη να γλιτώσουν από τα νύχια της Γκεστάπο και να διασωθούν. Ο Λιόλιος στο πολυσέλιδο και άριστα τεκμηριωμένο βιβλίο του μας δίνει μια συγκλονιστική εικόνα του πογκρόμ που εξαπέλυσαν οι αρχές κατοχής εναντίον των 150 εβραϊκών οικογενειών της πόλης, συμπληρώνοντάς το με πλήθος φωτογραφίες, χάρτες, πίνακες, χρονολόγιο γεγονότων και βιβλιογραφία. Έτσι η υποδειγματική αυτή προσέγγιση ζωντανεύει στα μάτια μας με τρόπο μοναδικό έναν τυπικό διωγμό μιας εβραϊκής κοινότητας σε μια μικρή πόλη της Βόρειας Ελλάδας. Ενας ραβίνος θυμάται Οι μαρτυρίες τις οποίες συγκέντρωσε ο Λιόλιος ανασυνθέτουν γλαφυρά την ατμόσφαιρα της εποχής. Όπως θυμάται ο ραβίνος στη συναγωγή της Βέροιας Αζαρία Χανανία Σαμπετάι, την άνοιξη του 1941 οι αρχές κατοχής έκλεισαν όλους τους εβραίους σε γκέτο, σε μερικούς παλιούς και άθλιους δρόμους. Είναι υποχρεωμένοι να φορούν ένα ειδικό σήμα. Το σχολείο τους σφραγίζεται. «Πρέπει να φύγουμε- είπα στη γυναίκα μου- και προτρέπω και άλλους να κάνουν το ίδιο. Πώς όμως ν΄ αφήσουμε μονομιάς όλα όσα με τόσο κόπο και τόσα χρόνια είχαμε συγκεντρώσει; Η αδελφή μου Εσμεράλδα και ο σύζυγός της μας ακολουθούν. Περπατούμε όλη τη νύχτα για να φθάσουμε στο χωριό Σφηκιά. Ο αδελφός μου και η γυναίκα του, εξαντλημένοι, μένουν στο χωριό. Θα σκοτωθούν σε μια γερμανική επιδρομή. Σκοτώνουν αδιακρίτως Ελληνες και Εβραίους. Μόνο το 1951 μπορώ να βρω τα πτώματά τους και να τα μεταφέρω στη Θεσσαλονίκη». Οπως λέει ο ραβίνος, κρύβονταν ανάμεσα στους χωρικούς. Τη νύχτα

24

λαγοκοιμούνταν. Με τον παραμικρό ψίθυρο «έρχονται», έφευγαν στα βουνά. «Οι χωρικοί ήταν καλοί, αλλά φτωχοί. Επρεπε επίσης να δώσουν τη συνεισφορά τους στους παρτιζάνους. Η είδηση των εκτοπίσεων έφθασε και σε μας. Είχαμε μεγάλη έγνοια για την τύχη των ομοθρήσκων μας. Υποθέταμε πως μια σκληρή μοίρα τους περίμενε στην Πολωνία, αλλά κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τι ήταν ο φρικτός θάνατος στους θαλάμους των αερίων. Δεν το μάθαμε παρά μετά τον πόλεμο. Παλαιά, κατά είκοσι αιώνες, η κοινότητά μας χάθηκε μέσα σε λίγες μέρες».

Το φουστάνι της χωρικής Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που ΄Ελληνες με κίνδυνο της ζωής τους έκρυψαν εβραίους. Η οικογένεια του Σαρφατή-Αζαρία που ήταν τραπεζίτης δεν πήρε τον δρόμο για την Κεντρική Ευρώπη, ύστερα από επιμονή της συζύγου του Σαρίνας. Έβαλαν λίγα ρούχα σε σάκους και το έσκασαν στα χωριά των Πιερίων. «Καθώς φθάσαμε στο σημείο να ζητιανεύουμε- λέει η Σαρίνα-, εγώ πήγαινα κι έραβα με το μεροκάματο σε οικογένειες διαφόρων χωρικών. Τα παιδιά μου δουλεύανε στα χωράφια για λίγο ψωμί. Ο σύζυγός μου, ανήσυχος για την τύχη των ομοθρήσκων μας, έπεσε άρρωστος βαριά. Τον έβλεπα να λιώνει κάθε μέρα. Αποφάσισα λοιπόν να πάω στη Βέροια να φέρω φάρμακα. Δανείσθηκα το φουστάνι μιας χωρικής κι έφθασα μπροστά στο σπίτι μου. Είναι νύχτα. Χτυπώ στη γειτόνισσα. “Α!- είπε- Κυρία Σαρίνα, εσείς είσθε ξυπόλητη. Πήραν όλους τους Εβραίους κι έχουν επιτάξει το σπίτι σας οι Γερμανοί”. Την παρακάλεσα να πάει να μου βρει κάτι ρούχα που είχα αφήσει σ΄ ένα μπαούλο. Πήγε. Ύστερα πήγα στο γιατρό μας. Δεν θέλουν να μ΄ ανοίξουν. Άρχισα να παρακαλάω. Επιτέλους με αναγνωρίζουν και μου δίνουν φάρμακα. Γύρισα στο χωριό κι έτσι χάρις στους ‘Έλληνες φίλους της Βέροιας και στους καλούς χωρικούς, που όλοι τους ξέρανε πως είμαστε Εβραίοι, κατορθώσαμε να γλιτώσουμε. Όταν επιστρέψαμε στη Βέροια, που είχε αδειάσει από τον εβραϊκό πληθυσμό, τότε κατάλαβα καλά πόσο δίκιο είχα που δεν πίστεψα τις διαβεβαιώσεις του αρχηγού της Κομαντατούρ. Στην Πολωνία πηγαίναμε για να πεθάνουμε...».]

Ξεκινήσαμε την ιστορία των Εβραίων από το τέλος..Ισως γιατί οι μαρτυρίες είναι μόνο όσες διέσωσε και μπόρεσε να μαζέψει ο κ.Λιόλιος που ασχολήθηκε με το θέμα αυτό αφήνοντας πίσω του ένα έργο αδιάψευστο μάρτυρα των όσων πέρασαν οι Εβραϊοι της πόλης. καθώς το «κυνήγι των μαγισσών που είχε εξαπολύσει η Ναζιστική Γερμανία ενάντια στους Εβραίους. Ρομά κλπ οδήγησε τους κατοίκους της Εβραϊκής συνοικίας αυτής της μικρής πόλης στον αφανισμό ..Χρησιμοποιήσαμε ένα μέρος του βιβλίου του το οποίο υπάρχει στο διαδίκτυο ..Από εκεί και πέρα θα μοιραστούμε μαρτυρίες από ανθρώπους που θυμούνται αμυδρά την ιστορία τους λίγο πριν το τέλος τους.. Ελάχιστοι μάρτυρες πια παρέμειναν στην πόλη για να πουν πως ήταν ,πως ζούσαν πριν ..Οι περισσότεροι έχουν χαθεί στη λήθη που φέρνει ο χρόνος..

Ο κύριος Ζευγαρόπουλος μας ανέφερε «ήταν ήρεμοι άνθρωποι. Λίγο κλειστοΊ χαρακτήρες ..Αλλά δεν είχαμε προβλήματα.. Είχαν και αυτοί τα δικά τους όπως όλοι μας εκείνα τα χρόνια.. Η επιβίωση ήταν πάνω από όλα. Τα τελευταία χρόνια κοντά στο 1940 η ζωή τους δεν ήταν η καλύτερη αλλά το ίδιο

25

ίσχυε για όλους μας... Θυμάμαι ότι όταν έφυγαν κατά την περίοδο της κατοχής κάποιοι ξαναγύρισαν αλλά τα σπίτια τους είχαν επιταχθεί και στέγαζαν πια πρόσφυγες κυρίως Θρακιώτες. Ταλαιπωρημένοι άνθρωποι αυτοί ταλαιπωρημένοι και οι ίδιοι μοιράστηκαν πολλές φορές την ίδια στέγη.. Αλλά τι το θες.. Η πόλη πια δεν τους κρατούσε.. Δεν μπορούσαν να μείνουν. .Έτσι έφυγαν.. Έμειναν οι Κοέν και σιγά σιγά ορθοπόδησαν»

Τον Ιούνιο του 2012 Ο Γιώργος και η Παναγιώτα Λαναρά καθώς και ο Πάτερ Νέστορας Καραμητσόπουλος από την περιοχή της Βέροιας βραβεύτηκαν μετά θάνατον με τον τίτλο του "Δικαίου των Εθνών" για το τρομερό θάρρος που επέδειξαν στην διάσωση του Έλληνα – Εβραίου Ιωσήφ Ντανιέλι, της συζύγου του Μπουένα και των δέκα παιδιών τους από τις διώξεις των Ναζί κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα βραβεία παρέλαβαν η Ευδοξία Καραμητσοπούλου, κόρη του ιερέα Νέστορα Καραμητσόπουλου και η Γεωργία Λαναρά, εγγονή του Γεωργίου Λαναρά. Ο Σιμόν Ντανιέλι, γιός του Ιωσήφ, ο οποίος σήμερα είναι 82 ετών και διαμένει στο Ισραήλ, ταξίδεψε στην Βέροια ειδικά για την εκδήλωση. Στην ομιλία του, αναφέρθηκε στην πορεία της ζωής του και τόνισε ότι από τους 850 Εβραίους που ζούσαν στην Βέροια, επιβίωσαν μετά τον πόλεμο οι 120. «Ευχαριστώ τους Βεροιώτες για όσα έκαναν για εμάς».

Ο τίτλος του "Δικαίου των Εθνών" δίδεται από το Γιάντ Βασέμ, το Ίδρυμα και Μουσείο που δημιουργήθηκε στην Ιερουσαλήμ από το Κράτος του Ισραήλ για την διαιώνιση της μνήμης των έξι εκατομμυρίων μαρτύρων και ηρώων του Ολοκαυτώματος. Η υψηλή αυτή τιμητική διάκριση απονέμεται σε άτομα που έθεσαν την ζωή τους σε κίνδυνο για να διασώσουν Εβραίους από τους Ναζιστές. Για την απονομή του τίτλου διενεργείται διεξοδική έρευνα από το Γιάντ Βασέμ και απαιτείται ειδική έγκριση από το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ.

Οι τιμώμενοι λαμβάνουν διπλώματα και μετάλλια από το Γιάντ Βασέμ ενώ αναρτάται και πλακέτα με το όνομα τους σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο του Μουσείου σε τελετή που πραγματοποιείται στην Ιερουσαλήμ.

Η ιστορία της διάσωσηςΗ οικογένεια Ντανιέλι ζούσε στη Βέροια. Ο Ιωσήφ Ντανιέλι ήταν έμπορος

σιτηρών και συντηρούσε την οικογένειά του αξιοπρεπώς. Το 1941 η Ελλάδα κατελήφθη από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς. Σύντομα εφαρμόστηκαν αντιεβραϊκά διατάγματα. Απαγορεύτηκε στους Εβραίους να κυκλοφορούν από τις έξι το απόγευμα μέχρι τις έξι το πρωί της επόμενης ημέρας και υποχρεώθηκαν να φορούν το κίτρινο αστέρι.

Το 1942 ο Ιωσήφ Ντανιέλι αποφάσισε να μεταφέρει την οικογένειά του στο χωριό Συκιά. Εκεί, ο Λαναράς, γεωργός το επάγγελμα, τους παραχώρησε ένα δωμάτιο στον επάνω όροφο του σπιτιού του. Όταν υπήρχε ανάγκη, ο Ντανιέλι εξαργύρωνε τα χρυσά νομίσματα που είχε στην κατοχή του για να αγοράσουν τρόφιμα. Συχνά υπήρχε ο φόβος των Γερμανών που έρχονταν στο χωριό. Τότε, ο Λαναράς βοηθούσε την οικογένεια Ντανιέλι να κρυφτούν στο δάσος. Εκεί κρύβονταν για κάποιο διάστημα, από κάποιες ώρες μέχρι και λίγες εβδομάδες. Ο Λαναράς βοήθησε την οικογένεια Ντανιέλι να κτίσει ένα υπόστεγο στο δάσος για να προστατεύεται από τον καιρό και τα άγρια ζώα που υπήρχαν στο δάσος, όπως λύκοι και αλεπούδες.

26

Μια ημέρα, οι Γερμανοί έκαναν επιδρομή στο χωριό και απαίτησαν από τον ιερέα Νέστορα Καραμητσόπουλο να τους αποκαλύψει τους Εβραίους που κρύβονταν στο χωριό. Ο ιερέας, με κίνδυνο της ζωής του, αρνήθηκε πεισματικά ότι υπήρχαν Εβραίοι στο χωριό. Οι Γερμανοί δεν ικανοποιήθηκαν από την απάντησή του και έλεγξαν συστηματικά όλα τα σπίτια. Βρήκαν κρυμμένους Εβραίους σε οκτώ σπίτια. Οι Γερμανοί έκαψαν ολοσχερώς τα οκτώ αυτά σπίτια, ενώ ο ιερέας δεν γλύτωσε από την οργή τους. Έκαψαν το σπίτι του και τον βασάνισαν ξεριζώνοντας τη γενειάδα του.

Χάρη σε μεγάλο βαθμό στο θάρρος της οικογένειας Λανάρα και του Ιερέα Καραμητσόπουλου ολόκληρη η οικογένεια Ντανιέλι διασώθηκε. Ο Ιωσήφ Ντανιέλι, η σύζυγός του και τα δέκα παιδιά τους επέστρεψαν στην πρότερη κατοικία τους στη Βέροια, ταλαιπωρημένοι, αλλά ζωντανοί.

Σχεδόν 300 Έλληνες έχουν βραβευθεί από το Γιάντ Βασέμ. Μεταξύ αυτών και ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Δαμασκηνός, ο Διοικητής της Ελληνικής Αστυνομίας κατά την διάρκεια της Κατοχής, Άγγελος Έβερτ, οι μακαριστοί Μητροπολίτες Ζακύνθου και Δημητριάδος, Χρυσόστομος και Ιωακείμ αντίστοιχα, ο πρώην Δήμαρχος Ζακύνθου, Λουκάς Καρρέρ και πολλοί άλλοι αφανείς ήρωες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

ΛατρείαΟ Ιουδαϊσμός είναι η παραδοσιακή θρησκεία των Εβραίων. Ο θεός τους

είναι ο Ιεχωβά ή Γιαχβέ, ο οποίος είναι παντογνώστης, παντοδύναμος, πανάγαθος και δημιούργησε το σύμπαν και συνεχίζει να το κυβερνά. Σύμφωνα με την παραδοσιακή εβραϊκή πίστη, ο Ιαχωβά εγκαθίδρυσε μια διαθήκη με τον εβραϊκό λαό, και του αποκάλυψε τους νόμους Του και τις εντολές Του με την μορφή της Τορά .

Η άσκηση του Ιουδαϊσμού είναι αφιερωμένη στη μελέτη της Τορά και στην τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου, έτσι όπως είναι καταχωρημένη εκεί . Τορά. Ονομάζεται η διδασκαλία, η οδηγία ή ο νόμος. Είναι το κεντρικό και σημαντικότερο έγγραφο των Ιουδαίων σεβαστό από τους Εβραίους. Η Τορά είναι το πρώτο μέρος του Τανάκ και αποτελείται από πέντε βιβλία. Η Τορά είναι επίσης γνώστη ως Πεντάτευχο.

-Γένεσις-‘Εξοδος -Leviticus-Αριθμοί -Δευτερονομία Τανάκ είναι η εβραϊκή βίβλος. Αποτελείται από τρία μέρη, την Τορά, τους

Προφήτες και τα Αγιόγραφα. Περιλαμβάνει 24 βιβλία. Την ονομασία την πήρε από το ακρωνύμιο των λέξεων Τορά, Νεβιέιμ, Καθουβέιμ (Τ-Ν-Κ)

Συναγωγή: Είναι ο τόπος λατρείας των Ιουδαίων. Αποτελείται από ένα μεγάλο χώρο προσευχής και μικρότερα δωμάτια μελέτης. Συνήθως περιλαμβάνει και χώρο κοινωνικών συναθροίσεων, καθώς και γραφεία. Στην αίθουσα λατρείας υπάρχουν γύρω-γύρω καθίσματα, ενώ στο κέντρο βρίσκεται ένα υπερυψωμένο

27

βάθρο, από το οποίο γίνονται τα αναγνώσματα από την Τορά . Το εϊχάλ είναι ο χώρος όπου φυλάσσονται οι Κύλινδροι του Νόμου. Το εϊχάλ έχει τη μορφή εσοχής στον τοίχο ή ντουλάπας ή μικρού δωματίου με ράφι όπου τοποθετούνται οι Πάπυροι του Νόμου. Και στους δυο τύπους εϊχάλ, οι πλούσια διακοσμημένες πόρτες είναι καλυμμένες με μια χρυσοκέντητη κουρτίνα ( παροχέτ). Απέναντι από το εϊχάλ στον ίδιο άξονα συμμετρίας βρίσκεται το τεϊβά. Το τεϊβά στη συναγωγή είναι το μέρος όπου διαβάζονται οι Κύλινδροι του Νόμου και όπου ο ραβίνος ηγείται της λειτουργίας.

Στη συναγωγή ο χώρος προσευχής των ανδρών είναι ξεχωριστός από το χώρο των γυναικών. Ο χώρος των γυναικών ονομάζεται εζράτ νασίμ. Στις συναγωγές πριν από τον 19ο αιώνα, ο γυναικωνίτης βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με την αίθουσα των ανδρών και διαχωριζόταν από αυτήν με ξύλινο καφασωτό. Αργότερα, ο γυναικωνίτης εμφανίζεται υπερυψωμένος σαν μπαλκόνι ή εξώστης, πάνω από την αίθουσα των ανδρών και αρχικά διατηρεί το ξύλινο καφασωτό. Στις νεότερες συναγωγές το ξύλινο καφασωτό δε χρησιμοποιείται πια.

Γιορτές.-Προσκυνηματικές γιορτές : Πάσχα ( πέρασμα από την Ερυθρά Θάλασσα),

Πεντηκοστή ( αποκάλυψη του θεού στο Σινά), Sukkoth (γιορτή της Σκηνοπηγίας-περιπλάνηση προγόνων στην έρημο).

-Πουρίμ (γεγονότα βιβλίου της Εσθήρ, η οποία ήταν μία Εβραία κοπέλα που κατάφερε να γίνει βασίλισσα της Περσίας)

-Χανούκα (νίκη των Μακκαβαίων ιερέων κατά των Ελλήνων της Συρίας (Σελευκιδών), οι οποίοι προσπάθησαν να επιβάλλουν στους Εβραίους τους δικούς τους θεούς)

-Γιορτή του νέου έτους -Ιερή μέρα : Σάββατο (ημέρα κατάπαυσης όλων των δραστηριοτήτων και

αναζήτησης της πνευματικής αναγέννησης)

Ο Μακεδονικός αγώνας και η πόλη της Βέροιας

Κατά το πρότυπο της Φιλικής εταιρείας οι Βεροιώτες ίδρυσαν μια νέα εταιρεία με σκοπό να μυήσουν τους κατοικους όχι μόνον της πόλης αλλά και της ευρύτερης περιοχής στον αγώνα ενάντια στην Οθωμανική αυτοκρατορία αλλά και στην Βουλγαρική προπαγάνδα με την ονομασία «Εθνική Εταιρεία» .Τα μέλη όρκιζε ο αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος Η πρώτη συνάντηση των μελών έγινε στο σπίτι του Εμμανουήλ Χριστοδούλου.

Πρωτεργάτες ήταν: ο Αναστάσιος Σιορμανωλάκης Κωνσταντίνος ΜαλούταςΜερκούριος ΚαρακωστήςΑθανάσιος ΠαπαδήμοςΠερικλής ΧριστοδούλουΔημήτριος ΤούσιαςΧαραλαμπος Ιωαννίδης

28

Αντώνιος ΤσικερδάνοςΕμμανουήλ Ζάχος’Εμμανουήλ ΦουντούκαςΜέλημά τους ήταν η συγκέντρωση τόσο αγωνιστών όσο και η οργάνωση του

αγώνα..Πολλές φορές οι τουρκοι παρόλο που έβλεπαν αντάρτικες ομάδες να

κινούντια στα χωριά βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο δρούσαν οι Βούλγαροι δεν έλεγαν τίποτα και πάνω από όλα δεν πρόδιδαν τις αντάρτικες μονάδες που έβλεπαν να κινούνται στην περιοχή του βάλτου.

Όμως δεν αντιδρούσαν όλοι έτσι και κυρίως ο τουρκικός στρατός.Από τους πρώτους νεκρούς ήταν 13 νέα παιδιά που πήγαιναν να

πολεμήσουν και έπεσαν σε τουρκική ενέδρα. Ένας μόνον σώθηκε που έφερε πίσω την είδηση

Από εκεί και πέρα πολλοί νέοι από διάφορα χωριά της περιοχής τα΄χθηκαν και πολέμησαν για την πατρίδα τους

Στην ευρύτερη περιοχή του Βερμίου έδρασαν τα σώματα του καπετάν Ακρίτα(Κ.Μαζαράκη),του καπετάν Γαρέφη,του καπετάν Μαλέα του καπετάν Τάσου Μπομπότα (Βεροιώτης του οποίου το αληθινό όνομα είναι Κουκουτέγος Στέργιος)του καπετάν Κορακα και άλλων καπεταναίων ανταρτών.

Ο Καπετάν Ακρίτας έκανε περιοδείες και δεν ήθελε συμπλοκές εκτός αν η κατάσταση τοαπαιτούσε.Έτσικέρδισε με τομέρος του πολλούς Ελληνες αλλά και λησταντάρτες που πολέμησαν στο πλευρό πολλών καπετάνιων

Η κατάσταση εκείνα τα χρόνια δεν ήταν εύκολη.. Υπήρχαν και κάποιοι -πέρα από τους Βούλγαρους -οι οποίοι ήθελαν να κερδίσουν την περιοχή και να την ανεξαρτητοποιήσουν κάτω από την κυριαρχία της Ρουμανίας και προσπαθούσαν να το πετύχουν αυτό κάνοντας ότι μπορούσαν για να εξαλείψουν την Ελληνική συνείδηση . Έτσι πολλοί από τους «Ρουμανίζοντες» της περιοχής ήταν ενάντια στην ένωση της Βέροιας και των περιχώρων με την υπόλοιπη Ελλάδα και έτσι πέρα από τους Τούρκους και τους Βούλγαρους οι Μακεδονομάχοι έπρεπε να προσέχουν και αυτούς.

Σύντομα τα χωριά όμως του Βερμίου οπλίσθηκαν ικανοποιητικά με όπλα γιαν να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε απειλή χωρίς να χρειάζονται τη βοήθεια πια των αντάρτικων ομάδων για να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς τους.

Σημαντικό γεγονός εκείνης της περιόδου είναι η «Εθνική εκδρομή»..ένα τέχνασμα να μεταφερθούν.όπλα από τους Μακεδονομάχους.Την Κυριακή 12 Ιουνίου του 1904 με αφετηρίες περιοχές .οπως το Μοναστήρι(Σημερινά Μπίτολα Σκοπίων)την Φλώρινα ,την Καστοριά την Έδεσα τη Νάουσα τη Θεσσαλονίκη, κάτοικοι των περιοχών αυτών επισκέφτηκαν τη Βέροια. Εκεί τους υποδέχτηκαν πλήθος Βεροιέων κατοίκων και με τη συνοδεία 2 φιλαρμονικών(Θεσσαλονίκης και Βέροιας)πήγαν στην «Ελιά»όπου χόρεψαν όλοι μαζί παραδοσιακούς χορούς και τραγούδησαν.. Το βράδυ που επέστρεφε το τρένο κανείς δεν πρόσεξε ότι είχε λιγότερους επιβάτες. Πολλοί ήταν αντάρτες που προωθήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή ενώ τα πολεμοφόδια που ήταν στο τρένο σε διάφορα σημεία κρυμμένα επίσης μοιράστηκαν στις αντάρτικες μονάδες Μακεδονομάχων

29

Ο καπετάν Κόρακας ανέλαβε δράση στην περιοχή περίπου το 1906..Στη δική του ομάδα ήταν 36 άτομα και μέσα σε αυτούς 10 Κρητικοί..

Η ζωή των Μακεδονομάχων δεν ήταν καθόλου εύκολη./.Ζούσαν μέσα στα χιόνια σε άδεια από τους κατοίκους σπίτια που έφευγαν για να γλιτώσουν από τις θηριωδίες των Βουλγάρων ..Πολλές φορές κάτοικοι των χωριών από τα οποία περνούσαν τους φιλοξενούσαν τη νύχτα.. Πολλές φορές τους πρόδιδαν και πάρα πολλοί πέθαιναν στις μάχες ή ξέφευγαν ακολουθώντας στενά και υπόγεια δρομάκια που πολλές φορές ήταν κάτω από τα σπίτια.

Στην ευρύτερη περιοχή έχουμε 2 σημαντικές μάχες. Μια στην περιοχή Χοντροσουγλα ανάμεσα στο Τσόρνοβο και το Χωροπάνι και η άλλη κοντά στο Νησί Αλεξάνδρειας όπου Νησιώτες βαρκάρηδες μετέφεραν μέσα στο βάλτο μακεδονομάχους για να χτυπήσουν Βούλγαρους κομιτατζήδες

Τελικά η Βέροια απελευθερώθηκε στις 16 Οκτωβρίου του 2012 αναίμακτα.. Ο τουρκος Δήμαρχος Χαλίλ Βεης συμφώνησε στην ειρηνική παραδοση της πόλης.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ-Ε Y ΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ –ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΘΡΑΚΗ,ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ:ΟΙ ΧΑΜΕΝΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

30

ΠΟΝΤΟΣ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ

31

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΡΩΜΥΛΙΑ Μέσα στους πρόσφυγες θα πρέπει να εντάξουμε και τους πρόσφυγες που

δεν ήρθαν εδώ κατά το 1914 ή μετά τη συνθήκη της Λοζάνης αλλά μετά τη συνθήκη του Νεϊγύ, τότε που η Ανατολική Ρωμυλία δίνεται στη Βουλγαρία και έρχονται από εκεί χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες στην Μακεδονία και τη Θεσσαλία (περίοδο 1920-1923..)

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ

32

Από το 1600 έως και το 1900 περίπου, διάφοροι Ευρωπαίοι περιηγητές, γεωγράφοι και εθνογράφοι άρχισαν να συλλέγουν, έπειτα από επιτόπιες έρευνες, στατιστικά στοιχεία που αφορούσαν στην εθνολογική σύνθεση του θρακικού χώρου.

Αδυνατώντας να αντλήσουν στοιχεία και πληροφορίες από τις Τουρκικές αρχές, που έτσι κι αλλιώς παρουσίαζαν πάντοτε για λόγους σκοπιμότητας τον αριθμό των χριστιανικών πληθυσμών αισθητά μειωμένο, αναγκάστηκαν να διατρέξουν όλη την περιοχή και να συλλέξουν τα στοιχεία που ζητούσαν. Από την έρευνά τους αυτή προκύπτει ότι σε όλη την περιοχή της Θράκης, από την Ανατολή μέχρι την Δύση και από τον Βορρά μέχρι το Νότο, υπερτερεί το Ελληνικό στοιχείο.

Την ισχυρότερη απόδειξη για τη δύναμη του Ελληνικού στοιχείου της Θράκης αποτελεί η κατάσταση της Ελληνικής εκπαίδευσης. Το 1876 στα 423 τουρκικά δημοτικά σχολεία σε ολόκληρη την Οθωμανική αυτοκρατορία φοιτούσαν 19.330 μαθητές.

Την ίδια εποχή, ΜΟΝΟΝ στην περιφέρεια της Θράκης, ο Ελληνικός μαθητικός πληθυσμός (αγόρια και κορίτσια) έφτανε τις 25.623 με 380 σχολεία. Ο μαθητόκοσμος της εποχής εκείνης ήταν περίπου το 5% του συνολικού Ελληνικού πληθυσμού (505.200) που κατοικούσε στην Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία.Ο πληθυσμός στη διοίκηση της Ραιδεστού είναι 117.600 Έλληνες έναντι 19.000 μουσουλμάνων και στην Καλλίπολη 98.000 έναντι 35.000 μουσουλμάνων σύμφωνα με τις στατιστικές του 1878.

Μετά τους βαλκανικούς πολέμους και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, εξαιτίας των διώξεων των Ελλήνων και των αθρόων μεταναστεύσεων τουρκικών πληθυσμών, οι Έλληνες υποχώρησαν στη δεύτερη θέση με μικρή διαφορά από τους Τούρκους. 39% οι Έλληνες, 42% οι Τούρκοι και 11% οι Βούλγαροι.

Σύμφωνα με στοιχεία του 1918 η εθνολογική σύσταση της Θράκης έχει ως εξής:

ΒΙΛΑΕΤΙ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣΈλληνες :....366.363Τούρκοι :....508.311Βούλγαροι:...107.843Αρμένιοι:.....24.060

33

Ισραηλίτες:...19.300Διάφοροι:......1.096ΣΥΝΟΛΟ:....1.026.973

ΒΙΛΑΕΤΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣΈλληνες :......364.459Τούρκοι :......449.114Βούλγαροι:.......4.331Αρμένιοι:......159.193Ισραηλίτες:.....46.521Διάφοροι:......150.055ΣΥΝΟΛΟ:......1.173.673

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη βιοτεχνία μάλλινων, αλλά και τη καλαθοπλεκτική ,τη μεταξουργία την ψαθοποιεία, την αργιλοπλαστική τη χαλκουργία και φυσικά ασχολούνται με την αλιεία(κυρίως οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης της Ραιδεστού της Καλλίπολης ) και την κτηνοτροφία ενώ στις πεδιάδες καλλιεργούνται δημητριακά όσπρια και κηπευτικά..

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Εκτείνεται στο δυτικά της Ασιατικής Ηπείρου σε μια γραμμή νοητή από την Ισσό έως την Τραπεζούντα της Μαύρης Θάλασσας. Ο πληθυσμό ς της είναι ένα μείγμα από διάφορες εθνότητες όπου οι Έλληνες από τα 9 500.000μ περίπου εκατομμύρια πληθυσμό που έχει η Μικρά Ασία είναι περίπου 2.660.000

Οι Μικρασιάτες καλλιεργούν σταφίδα, βαμβάκι καπνό και Ελιές.. Το 1876 οι Η Σμύρνη γίνεται εξαγωγικό λιμάνι αλλά και αποκτά την αίγλη που της αρμόζει. Οι εξαγωγές αυξήθηκαν σχεδόν στο τετραπλάσιο και έτσι κατέκτησε μια θέση στον σύνολο του εξαγωγικού εμπορίου που φτάνει το 45 % το 1850.Σε αυτό βοήθησε και η γραμμή η σιδηροδρομική από τη Σμύρνη μέχρι το Αιδήνι ενώ πλέον εργάζονται σε αυτό πάρα πολλοί Έλληνες σαν τεχνίτες και προσωπικό. Χτίζονται πόλεις στους σταθμούς και οι πόλεις αυτές αναπτύσσονται..

Στον τομέα της Βιομηχανίας αναπτύσσονται η ταπητουργία ,η νηματουργία, και η συσκευασία πολλών προϊόντων..

Οι Έλληνες της Σμύρνης παρόλο που οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες ανήκουν σε εταιρίες ξένων υπηκόων έχουν αναπτύξει μικρότερες ενώ υπάρχουν και ελληνικές επιχειρήσεις σαπωνοποιείας, ελαιουργίας ,μηχανουργεία, βυρσοδεψεία.(443 Ελληνικές έναντι 98 Τουρκικών το 1891-1900)Στη Δεύτερη όμως δεκαετία του 20ου αιώνα (1911-1919) οι επιχειρήσεις που ανήκουν σε Έλληνες είναι 194 έναντι 58 Τουρκικών .Η μείωση που παρατηρείται λίγο πριν την Μικρασιατική καταστροφή είναι εξαιτίας του μποϋκοτάζ που εξαπέλυσε το νεοτουρκικό κομιτάτο του Κεμάλ..

34

Εκείνη την περίοδο(τέλη 19ου αρχές 20ου αιώνα ) πέρα από την Βιομηχανία ανθεί και η μουσική.. Υπάρχουν και ελληνικές δισκογραφικές εταιρίες που μεταφέρουν τη μουσική των Ελλήνων της Ανατολής σε δίσκους και δισκάκια για γραμμόφωνα..(περισσότερες πληροφορίες για τη μουσική στο βιβλίο …………..

Στο βιβλίο της «Εδεσματολόγιον της Σμύρνης» η κυρία Έφη Γρηγοριάδου ξεκινάει με ένα ποίημα του Σεφέρη..Του βραβευμένου με Νόμπελ ποιητή με καταγωγή από τη Σμύρνη με το οποίο θα ξεκινήσουμε την αφήγηση του παρελθόντος των Μικρασιατών..

«περάσαμε κάβους πολλούς. πολλά νησιά Τη θάλασσα που φέρνει την άλλη θάλασσαΓλάρους και φώκιες

Αράξαμε σ΄ ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινάμε κελαηδίσματα πουλιώννερά που αφήνανε στα χέρια τη μνήμημιας μεγάλης ευτυχίας»Γιώργος Σεφέρης

Η ιστορία της Σμύρνης ξεκινάει από το 1100 από τους Εφέσιους και πήρε το όνομά της από την αμαζόνα «Σμύρνη» που κατάκτησε την Έφεσο. Η πόλη που είχε φτάσει στο απόγειό της στα χρόνια της βασιλείας του Κροίσου καταστράφηκε από τον Κύρο.. Ο Μέγας Αλέξανδρος σχεδίαζε να χτίσει μία νέα Σμύρνη .σχέδιο που υλοποιήθηκε αργότερα από τον Αντίγονο που έβαλε τα θεμέλια και ο Λυσίμαχος έχτισε τα πρώτα σπίτια που στο μεταξύ κατέρρευσε πάλι και πάνω της χτίστηκε η πόλη που υπάρχει σήμερα..

Κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία η πόλη διατηρούσε την αυτονομία της και υμνήθηκε από την Ρώμη σαν την ωραιότερη πόλη.

Ήταν από τα πιο σημαντικά λιμάνια της Μεσογείου και ειδικά του Αιγαίου

Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣΟ Ludwig Ros Γερμανός καθηγητής της Ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο

Αθηνών και έφορος αρχαιοτήτων επί Όθωνος σε μελέτη του για τη Σμύρνη που δημοσιοποιήθηκε το 1845 αναφέρει ότι : «Παρόλη την ποικιλία των Εθνών η Σμύρνη στα βασικά χαρακτηριστικά της παραμένει Ελληνική ακόμα και μετά από τόσες αλλαγές στο πέρασμα χιλιετηρίδων κάτω από την κυριαρχία Περσών, Ρωμαίων, Βυζαντινών, Σαρακηνών, Φράγκων,και Τουρκων.Η πόλη που λέγεται Σμύρνη δεν έπαψε ποτέ να είναι η Ιωνία..(Έφη Γρηγοριάδου:Εδεσματολόγιον Σμύρνης)

ΠΟΝΤΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

35

Ο Πόντος είναι η ελληνική ονομασία της γεωγραφικής περιοχής των ΒΑ. ακτών της Μικράς Ασίας η παράλια περιοχή της Καππαδοκίας, ανατολικά της Παφλαγονίας, η οποία σήμερα ανήκει στην Τουρκία. Η γεωγραφική θέση του Πόντου ορίζεται δυτικά από τον ποταμό Παρθένιο της Βιθυνίας, νότια από την οροσειρά Ολγασύς, ανατολικά από τη λεγόμενη Μικρή Αρμενία και βόρεια από τη θάλασσα του Ευξείνου Πόντου που σήμερα ονομάζεται Μαύρη Θάλασσα (τουρκικά: Καρά-Ντενίζ).Ο Πόντος υπήρξε στην αρχαιότητα πεδίο έντονου ελληνικού αποικισμού (Η περιοχή του Πόντου από τον 11ο ΠΧ αιώνα έχει κατοικηθεί από Ελληνικά φύλλα ).. αλλά και βασίλειο επί Μιθριδάτη Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο, ξανά υπήρξε ως ανεξάρτητο κράτος.

Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ . Με την κατάλυση του βυζαντινού κράτους από τους σταυροφόρους (1204) οι

αδελφοί Αλέξιος και Δαβίδ, απόγονοι της αυτοκρατορικής δυναστείας των Κομνηνών, ίδρυσαν στην περιοχή του Πόντου ανεξάρτητο βασίλειο, γνωστό και ως «Αυτοκρατορία των Μεγάλων Κομνηνών». Στα 257 χρόνια της, ο Πόντος γνώρισε μεγάλη οικονομική ευμάρεια και πολιτιστική ακμή.

Το λιμάνι της Τραπεζούντας αναπτύχθηκε σε κέντρο εμπορίου, όπου έδρευαν προξενεία Γενουατών, Μασσαλιωτών, Βενετών, κ.ά. Οι τελωνειακοί φόροι και η παραγωγή μεταλλευμάτων εξασφάλιζαν την οικονομική ευρωστία του κράτους.

Οι Μεγαλοκομνηνοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών. Οι μονές του Πόντου έγιναν κέντρα πολιτιστικής ανάπτυξης, που προσέλκυσαν πολλούς λόγιους της πρώην Βασιλεύουσας. Πόντιοι λόγιοι όπως ο χρονικογράφος Μιχαήλ Πανάρετος, ο μαθηματικός και αστρονόμος Γρηγόριος Χιονιάδης και οι θεολόγοι Βησσαρίων, Γεώργιος Τραπεζούντιος και Γεώργιος Αμιρούτζης διέπρεψαν στις επιστήμες. Οι θαυμάσιες τοιχογραφίες και τα χειρόγραφα που σώζονται μαρτυρούν την ιδιαίτερη ανάπτυξη της ζωγραφικής, ενώ σπουδαία κτίσματα, εκκλησίες, μονές, ανάκτορα και δημόσια κτίρια δείχνουν τη λαμπρότητα της εποχής.

Με σύμβολο τον μονοκέφαλο αετό και προστάτη τον Άγιο Ευγένιο, πολιούχο Τραπεζούντας, οι Μεγαλοκομνηνοί διατήρησαν την αυτοκρατορία τους ως το 1461, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, οπότε υπέκυψε και ο Πόντος στους Οθωμανού.Μέχρι το 1923 και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε κατ΄ επιταγή της Συνθήκης της Λοζάνης κατοικούνταν, σε σημαντικό ποσοστό, από ελληνόφωνους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς

Ο Πόντος από το 1850 1922Ο Πόντος αποτελεί για τους ξένους της εποχής εκείνης αναπόσπαστο

κομμάτι τη Μικρά Ασίας.(Ξανθόπουλου-Κυριάκου 2001:Ο Πόντος των Ελλήνων Ιστορικά (109))

Χαρακτηριστικό ήταν ότι πολλοί λόγω των διώξεων είχαν μπει προς την ενδοχώρα που ήταν πλούσια σε μεταλλεύματα.

Ήταν άνθρωποι που καταπιάνονταν με όλα..Χτίστες .φουρναραίοι ,μυλωνάδες, ράφτρες γανωτήδες ,μαραγκοί. ξυλογλύπτες χρυσοχόοι, κλπ

36

Η εκπαίδευση των παιδιών μέχρι το 1865 ήταν ελλιπής. Μετά το Χατι Χουμαγιουν όμως κυρίως η αστική τάξη άρχισε να επιζητά τη μόρφωση για να στελεχωθούν κατάλληλα οι νεοαναπτυσσόμενες επιχειρήσεις. Έτσι άρχισαν να γίνονται σε πόλεις και χωρία σχολεία..Το 1890 υπήρχαν 500 σχολεία όπου φοιτούσαν 21 000 μαθητές και δίδασκαν 543 δάσκαλοι μέχρι που έφτασε η στιγμή να υπάρχουν 1200 δημοτικά 7 ημιγυμνάσια και να φοιτούν σε αυτά 70000 μαθητές.. Ξακουστό ήταν το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε τότε η Εκκλησία που στήριξε κάθε προσπάθεια εκπαίδευσης των παιδιών στα εκεί σχολεία.. οι Πόντιοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν τη γλώσσα και τη θρησκεία τους, να αποκτήσουν κυρίαρχη οικονομική θέση στα αστικά κέντρα της περιοχής τους, να επιδείξουν έναν αξιόλογο δημογραφικό δυναμισμό που τους επέτρεψε να επεκταθούν και στις περιοχές του Καυκάσου και της Κριμαίας, και τέλος να αναπτύξουν μια σημαντική εκπαιδευτική δραστηριότητα.Τα αίτια της οικονομικής ανάπτυξης θα πρέπει να αναζητηθούν αρχικά στην εκμετάλλευση των μεταλλείων της Αργυρούπολης, στη συνέχεια στη διάνοιξη του εμπορικού δρόμου Τραπεζούντας-Ταυρίδας και αργότερα των οικονομικών ανταλλαγών, μέσω θαλάσσης με τα λιμάνια του Ευξείνου Πόντου κυρίως εκείνα της Κριμαίας.Η οικονομική ανάκαμψη συνδυάστηκε με δημογραφική άνοδο.Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 άτομα, το 1880 σε 330.000 άτομα οι οποίοι κατοικούσαν κυρίως στα αστικά κέντρα. Ο ποντιακός ελληνισμός που ζούσε στις αρχές του 20ου αιώνα στις περιοχές Σινώπης, Αμάσειας, Τραπεζούντας, Σαμψούντας, Λαζικής, Αργυρούπολης, Σεβάστειας, Τοκάτης, και Νικόπολης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αριθμούσε, σύμφωνα με υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Οθωμανικών αρχών περίπου 600.000 άτομα (Ο Ελληνικός πληθυσμός που κατοικούσε εκεί ήταν σύμφωνα με την απογραφή που ζήτησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος 400.000 κάτοικοι περίπου το 1910 -1911κυριώς στη Σεβάστεια και την Τραπεζούντα.) Παράλληλα στη νότια Ρωσία, στην περιοχή του Καυκάσου, την ίδια εποχή υπήρχαν περίπου 150.000 Πόντιοι, που είχαν μετοικίσει εκεί μετά την Άλωση της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς το 1461.Οι Πόντιοι διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες, και θέατρα, με τα οποία έκαναν αισθητό τόσο το υψηλό πνευματικό τους επίπεδο, όσο και το εθνικό τους φρόνημα.Ο ποντιακός ελληνισμός, από την πτώση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1461) γνώρισε κατά καιρούς διωγμούς, σφαγές, ξεριζωμούς και προσπάθειες για το βίαιο εξισλαμισμό και εκτουρκισμό του.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Οι Πόντιοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία . Μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία οι Πόντιοι αποτελούσαν το πιο αποκομμένο κομμάτι του Ελληνισμού, που ζούσαν σε μια περιοχή φτωχή, χωρίς ιδιαίτερο

37

ενδιαφέρον για την κεντρική διοίκηση. Επιπλέον αποτελούσαν μειοψηφία μέσα σε ένα πλήθος αλλόθρησκων και αλλόγλωσσων λαών, όπως οι Κούρδοι και οι Αρμένιοι.Η κατάσταση που υπήρχε στον μικρασιατικό χώρο πριν την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας περιγράφεται γλαφυρά από τη σοσιαλιστική εφημερίδα «Ο Λαός» που εκδίδονταν στην Κωνσταντινούπολη:«Όλοι οι μουσουλμάνοι ήταν ίσοι αναμεταξύ τους. Όλοι μπορούσαν να γίνουν πασάδες ή στρατηγοί. Μα δεν παραδέχονταν για ίσους με τον εαυτό τους τούς χριστιανούς και τους Εβραίους παρά τους ονομάζανε γκιαούρηδες. Τους απογόνους των παλαιών κατοίκων τους μεταχειρίζονταν σαν ξένους. Δεν τους επέτρεπαν να γίνουν αξιωματικοί ή υπάλληλοι. Δεν τους δέχονταν για μάρτυρες στα τουρκικά δικαστήρια. Η τουρκική κυβέρνηση τους ανέχονταν μόνο, βάζοντάς τους να πληρώνουν ένα χωριστό φόρο, το χαράτσι. Τους ονόμαζαν ραγιάδες (κοπάδια) και δεν τους ήθελαν για άλλο τίποτα παρά για να τρέφουν το μουσουλμανικό λαό. Στις επαρχίες μόνο οι μουσουλμάνοι ήτανε γαιοκτήμονες. Οι χριστιανοί ήταν αγρότες, απαράλλαχτα όπως οι δούλοι στο μεσαίωνα. Πριν την κατοχή, οι χριστιανοί αυτοί ήσαν έθνη ανεξάρτητα και πάντα είχαν βαστάξει τη γλώσσα, τη φορεσιά τους και τις συνήθειες τους…».Παρ’ όλα αυτά Η οθωμανική κατάκτηση του μικρασιατικού Πόντου μπορεί να διακριθεί σε τρεις περιόδους.A’ περίoδοςΗ πρώτη αρχίζει με την άλωση της Τραπεζούντας το 1461 και λήγει στα μέσα του 17ου αιώνα. Την περίοδο αυτή οι Τούρκοι κρατούν ουδέτερη στάση κατά των Ελλήνων του Πόντου.B’ περίoδοςΗ δεύτερη αρχίζει στα μέσα του 17ου αιώνα και λήγει με το τέλος του πρώτου ρωσοτουρκικού πολέμου. Χαρακτηρίζεται με τη θρησκευτική βία κατά των χριστιανικών πληθυσμών. Κατά την περίοδο αυτή πραγματοποιούνται ομαδικοί εξισλαμισμοί των ελληνικών πληθυσμών.Γ’ περίoδοςΗ τελευταία περίοδος, που τελειώνει το 1922 υποδιαιρείται σε δύο υποπεριόδους.• A’ υποπερίοδοςΗ πρώτη αρχίζει με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774. Χαρακτηρίζεται από τη συστηματική προσπάθεια των τοπικών αρχών να μην εφαρμόζουν προς όφελος των χριστιανών τους φιλελεύθερους νόμους.• B’ υποπερίοδοςΗ δεύτερη υποπερίοδος αρχίζει το 1908 και χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη του τουρκικού εθνικισμού

Η απόφαση για την εξόντωσή τους πάρθηκε από τους Νεότουρκους το 1911, εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και ολοκληρώθηκε από το Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ(1919 – 1923).

ΤΟ ΝΕΟΤΟΥΡΚΙΚΟ ΚΟΜΙΤΑΤΟ «ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ»

38

Το Νεοτουρκικό Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» ιδρύθηκε το 1889. Στο συνέδριό τους, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1911 πάρθηκε η απόφαση, ότι η Μικρά Ασία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα. Η απόφαση αυτή καταδίκασε σε θάνατο διάφορες εθνότητες. Στην απόφαση γράφεται:«Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα, όπου η μωαμεθανική θρησκεία και οι μωαμεθανικές αντιλήψεις θα κυριαρχούν και κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα θα καταπνίγεται… Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η πλήρης οθωμανοποίηση όλων των υπηκόων της Τουρκίας. Και είναι ολοκάθαρο ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει με την πειθώ. Άρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένοπλη βία… Το δικαίωμα των άλλων εθνοτήτων να έχουν δικές τους οργανώσεις θα πρέπει να αποκλειστεί.»Οι Νεότουρκοι αρνούνται πως υπάρχει εθνικό ζήτημα στην Τουρκία Σε μια μυστική σύσκεψη υπό την προεδρία του Ταλαάτ Πασά,στέλεχος των Νεότουρκων λέει:«Τα έθνη που απέμειναν από παλιά στην Αυτοκρατορία μας, μοιάζουν με ξένα και βλαβερά χόρτα που πρέπει να ξεριζωθούν. Να ξεκαθαρίσουμε τη γη μας. Αυτός άλλωστε είναι και ο σκοπός της επανάστασής μας.»Στην ίδια σύσκεψη ο δρ, Ναζίμ λέει:«…Θέλω να ζήσει ο Τούρκος. Και θέλω να ζήσει μόνο σ αυτά τα εδάφη και να είναι ανεξάρτητος. Εκτός των Τούρκων όλα τα άλλα στοιχεία να εξοντωθούν, άσχετα σε ποια θρησκεία ή πίστη ανήκουν. Αυτή η χώρα πρέπει να καθαρίσει από τα ξένα στοιχεία. Οι Τούρκοι πρέπει να κάνουν την εκκαθάριση.»Ένας παράγοντας που παρεμβαίνει υπέρ των οθωμανικών συμφερόντων είναι ο γερμανικός. Οι Γερμανοί έχουν τεράστια συμφέροντα στην Τουρκία. Οικονομικά και στρατιωτικά.. Γι αυτό το λόγο η γερμανική πολιτική εκπονεί ένα πρόγραμμα ακεραιότητας της Τουρκίας. Κινητήρια δύναμη είναι οι γερμανικές τράπεζες, οι οποίες έχουν κολοσσιαίες επιχειρήσεις στην Ασία.

Το χρονολόγιο των Βαλκανικών πολέμων.. Μέσα σε αυτή τη χρονική περίοδο συμβαίνουν συνταρακτικά γεγονότα στα

Βαλκάνια και θα σταθούν καθοριστικά για τις μετέπειτα εξελίξεις και για την Ελλάδα αλλά και για τον Ελληνισμό της Ανατολικής Θράκης του Πόντου της Ρωμυλίας και της Μικράς Ασίας .Αύγουστος 191227 Αυγούστου:Η Ρωσία και η Γαλλία ανησυχούν απο το φιλοπόλεμο ρεύμα στη Βουλγαρία..Η πύλη ζητάει την βοήθεια των Μεγάλων Δυνάμεων28...Συγκρούσεις μεταξύ Τουρκικών και Βουλγαρικών δυνάμεων στα τουρκοβουλγαρικά σύνοραΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 19124 Σεπτ...Η Βουλγαρία ετοιμάζει ανακοίνωση προς τα Βαλκανικά κράτη με σκοπό τη διαμαρτυρία στην πύλη για την δεινή κατάσταση των Χριστιανών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία9... Διαδηλώσεις στην Αθήνα κατά των διώξεων των Ελλήνων απο τους Οθωμανούς12...Βουλγαρικές απειλές κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αν δεν δοθεί

39

Ανεξαρτησία στη Μακεδονία17....Κινητοποίηση 300000 αντρών ΄εναντι 600000 των Συμμαχικών Δυνάμεων30..Ένταση στα Βαλκάνια.. Ελλάδα,Σερβία,Ρωσία.Μαυροβούνιο διατάσουν κινητοποιήσεις31...ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ..130000 'Ελληνες στρατιώτες υπό τα όπλα..Πολλοί είναι κάτοικοι εξωτερικού

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1912

1 ΟΚΤΩΒ..Απορρίπτεται από την Πύλη η διακοίνωση των συμμάχων της Βαλκανικής για προνόμια στη Μακεδονία..Ο Βενιζέλος ανακοινώνει επίσημα την επιστράτευση8 ...Το Μαυροβούνιο κηρύσσει επίσημα πόλεμο στην Τουρκία9..Ο Ελληνικός στόλος στη Λήμνο.12..Ο Στέφανος Δραγούμης διορίζεται Γενικός Διοικητής της Κρήτης16 Απελευθερώνεται η Βέροια..Η διανομή της ευρωπαικής Τουρκίας πια θεωρείται γεγονός20..Ο Βούλγαρος Βασιλιάς υπόσχεται βοήθεια στους Χριστιανούς που μάχονται στην Μακεδονία23..Συνεχής αποχώρηση των Τουρκικών στρατευμάτων..Απελευθερώνονται τα Γιαννιτσά26..Καταλαμβανουν οι Έλληνες τη Θεσσαλονίκη με επέμβαση του Β.Γεωργίου καθώς ο διάδοχος Κωνσταντίνος ζητά να πάνε δυνάμεις στο Μοναστήρι(σήμερα: Bitolla Σκοπίων) ενώ ο Βενίζελος θεωρεί ύψιστης σημασίας την προέλαση των Δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη γιατί ήξερε ότι προχωρούσαν προς τα εκεί Βουλγαρικές Δυνάμεις. Στις 3 το μεσημέρι ο Ελληνικός στρατός προελαύνει ..Οι Βούλγαροι συνεχίζουν την πορεία τους προς την πόλη παρόλο που με γραπτή ειδοποίηση είχαν ενημερωθεί για την παράδοσή της στον Ελληνικό στρατό29...Οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν την Καβάλα

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1912

1....Η Ελλάδα καταλαμβάνει τη Σαμοθράκη2..Το Μετσοβο8 ...Τη Φλώρινα12..Η Σάμος κηρύσσει την ένωση με την Ελλάδα18 Χολέρα στην Κωνσταντινούπολη19..Οι Βαλκανικοί Σύμμαχοι ζητούν να αποσυρθούν τα τουρκικά στρατεύματα από την Ευρώπη πλην της περιοχής των Δαρδανελίων για να αρχίσουν διαπραγματεύσεις24..Συνάντηση στο Λονδίνο των αντιπροσώπων της Τουρκίας Βουλγαρίας και Σερβίας ενώ ο 'Έλληνας πρωθυπουργός θα παρακολουθεί τις διαπραγματεύσεις..

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 19128 Δεκεμβρίου οι 'Έλληνες καταλαμβάνουν την Κορυτσά

40

10..Η Ναυμαχία της Έλλης..Μετά από την νίκη στις ακτές της Έλλης ο Ελληνικός στόλος ελέγχει το Αιγαίο.. Ναυαρχίδα του στόλου -το παροπλισμένο πια στη Σαλαμίνα θωρηκτό- "Γ.ΑΒΕΡΩΦ"27...Διακόπτονται οι διαπραγματεύσεις. Οι Τούρκοι είναι αδιάλλακτοι.. Ανακαλούνται οι πληρεξούσιοί της από το Λονδίνο

Ιανουάριος 191322..Η Τουρκία αποδέχεται τους όρους για ειρήνευση στην Βαλκανική και παραχωρεί την Ανδριανούπολη23 ..Εξέγερση των Νεότουρκων για τις παραχωρήσεις που έκανε η Τουρκία

27..Διακόπτονται πάλι οι διαπραγματεύσεις31 Ιανουαρίου.. Στρατιωτικό πραξικόπημα των Νεότουρκων ανατρέπει την Οθωμανική κυβέρνηση..

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 191321..Παραδίδονται τα Γιάννενα

ΜΑΡΤΙΟΣ 19136 ..Δολοφονείται ο Βασιλιάς Γεώργιος στη Θεσσαλονίκη15..Η Αδριανούπολη καταλαμβάνεται από τους Βούλγαρους18...Οι μοναχοί του Αγίου Όρους απειλούν να κάψουν τα μοναστήρια αν επιβληθεί ξένη συγκυριαρχία στον Άθω31..Η Βουλγαρία δέχεται να δώσει την Σιλίστρια στη Ρουμανία αρκεί να της δώσουν τη Θεσσαλονίκη..Η Ρωσία και η Αυστρία είναι πρόθυμες να στηρίξουν την απαίτηση της Βουλγαρίας αλλά φοβούνται πως η Ελλάδα πάνω σε αυτό θα είναι αμετακίνητη.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 19131..Ελληνες και Σέρβοι μελετούν άρθρο προς αντιμετώπιση της Βουλγαρίας που αυθαιρετεί συνεχώς30.Βουλγαρική ενέδρα εναντίων Ελλήνων αγγελιοφόρων στον Στρυμόνα

ΜΑΙΟΣ 19135.Συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων εξαιτίας της προσπάθειας Βουλγαρικών στρατευμάτων να καταλάβουν καίριες θέσεις που έχουν οι Έλληνες ανατολικά της Θεσσαλονίκης11,,Η ύπαρξη ουδέτερης ζώνης διευκολύνει τους Βούλγαρους να κατεβάσουν στρατό κοντά στη Θεσσαλονίκη19..Τα Τουρκικά στρατεύματα επιτίθενται στη Βουλγαρία20..Υπογράφεται Ελληνοσερβική Συνθήκη30...Υπογράφεται συνθήκη Ειρήνης μεταξύ Τουρκίας και Βαλκανικού συνδέσμου(Σύσταση του κράτους της Αλβανίας)

ΙΟΥΝΙΟΣ 19137 ..Οι Βούλγαροι οργανώνουν κίνημα στη Μακεδονία για να προκαλέσουν την

41

επέμβαση των Μ.Δυνάμεων

21..Κηρύσσεται ξανά πόλεμος..-Καταλαμβάνεται το Κιλκίς από τους 'Έλληνες22..Κατάληψη της Δοϊράνης26 ..Μάχη της Στρώμνιτσας29 Ιουνίου ..Κατάληψη της Καβάλας..Η νίκη είναι σημαντική καθώς απέκοψε την προέλαση των Βουλγάρων Δυτικά..

ΙΟΥΛΙΟΣ 19131..Η Ελλάδα και η Σερβία κήρυξαν πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας4..Η Ρουμανία διατάζει κινητοποίηση των στρατευμάτων της για να μπει στον Β'Βαλκανικό πόλεμο14..Καταλαμβάνεται η Ξάνθη17..Η Ρουμανία με διάβημά της ζητά από τη Βουλγαρία να σταματήσει τις επιθέσεις και στέλνει διάγγελμα ότι θα ταχθεί υπέρ της Ελλάδας. Την ημέρα που άρχισε ο νέος πόλεμος οι Βούλγαροι σκότωσαν στο Δοξάτο Δράμας 3350 κατοίκους.. Ο Βασιλιάς Φερδινάνδος της Βουλγαρίας το αρνείται λέγοντας" Όλα αυτά αποτελούν δόλιες συκοφαντίες των Ελλήνων)19...Στη Νύσσα υπογράφεται πενθήμερη ανακωχή για διαπραγματεύσεις οι οποίες θα ξεκινήσουν στο Βουκουρέστι31 Ιουλίου..Συνθήκη Βουκουρεστίου..Θέμα τριβής ήταν η αξίωση των Βουλγάρων να αμφισβητήσουν τα Ελληνικά δίκαια και να περιορίσουν τις αξιώσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου..Οι Βούλγαροι αγνοώντας την πραγματικότητα προτείνουν σύνορα σαν να μην έχει συμβεί πόλεμος και ο εκπρόσωπός της αναφέρει ότι ακόμα και αν υποχωρήσουν την Καβάλα δεν την δίνουν. Τελικά οι Βούλγαροι παίρνουν την Ξάνθη και τη Στρώμνιτσα και οι Έλληνες την Καβάλα..Ολόκληρη η Μακεδονία ανήκει πια στην Ελλάδα..

'Άλλα γεγονότα που πρέπει να αναφερθούν για εκείνη τη χρονική περίοδοΣεπτέμβριος 1913..-Χολέρα στην Βαλκανική..700 θύματα μέχρι τώρα-Οι κάτοικοι της Κορυτσάς κηρύττουν την Ελληνικότητα της πατρίδας τους-60 γυναίκες της Κορυτσάς κατάρτησαν Ιερό Λόχο για την προάσπιση της Ανεξαρτησίας της Ελληνικότατης Ηπείρου

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1913-Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση η Ελλάδα από τις 30 Σεπτεμβρίου 1912 μέχρι το Μάρτιο του 1913 σπατάλησε για το στρατό 349.000.000 φράγκα η Σερβία 226,5 η Βουλγαρία 767 και η Τουρκία 900

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1913-Υπογράφηκε το σύμφωνο Ειρήνης μεταξύ Ελλάδας -Τουρκίας..Το Αλβανικό θα λυθεί με επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων,δίνεται η Ίμβρος και η Τένεδος στην Τουρκία

42

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1913

Κηρύσσεται η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα(14 Δεκεμβρίου)17 Δεκεμβρίου στη Φλωρεντία οι Μ.Δυνάμεις δίνουν στην Αλβανία τη Χιμάρα,Κορυτσά,'Αγιους Σαράντα,Δέλβινο,Βουθρωτό,Αργυρόκαστρο..300000 'Έλληνες θα ζουν πια κάτω υπό την Κυριαρχία των Αλβανών..

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 19143...Οι πρεσβευτές των Δυνάμεων της Τριπλής Συμμαχίας επέδωσαν την απάντησή τους σχετικά με τα νησιά του Αιγαίου και την 'Ηπειρο. Όλα τα νησιά του Αιγαίου θα κατοχυρωθούν στην Ελλάδα εκτός από την Ίμβρο και την Τένεδο..

Αρχίζει ο Διωγμός των Ελλήνων της Θράκης ,επιθέσεις εναντίων των Μικρασιατών και των Ποντίων..-Η Ελλάδα απαλλοτριώνει οικόπεδα6 % επί των αστικών και 10 % επί των αγροτικών εδαφών της για να εγκατασταθούν οι πρώτοι πρόσφυγες

28 Ιουνίου Δολοφονείται ο διάδοχος της Αυστρίας Φερδινάνδος στο Σεράγεβο.. Σύννεφα πολέμου αρχίζουν να μαζεύονται..

Η Ιστορία όμως συνεχίζεται..Οι μήνες που ακολουθούν για την Ευρώπη θα ναι κρίσιμοι. Όλα είναι ρευστά και όλα αλλάζουν ταχύτατα. Επεκτατικές δυνάμεις θα εμφανιστούν με στόχο την κυριαρχία εδαφών για πρώτες ύλες και ένας νέος πόλεμος, Παγκόσμιος αυτή τη φορά .δεν θα αργήσει να έρθει..

Το χρονικό της εξόντωσης των Χριστιανών Ελλήνων (Πόντου, Ανατολικής Θράκης και Μικράς Ασίας)

Το 1914 αρχίζουν οι μεγάλες διώξεις κατά των Ελλήνων της Ιωνίας και της Ανατολικής Θράκης.Το 1915 τα ευρωπαϊκά κράτη είχαν εμπλακεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και οι Τούρκοι εκπόνησαν ένα σχέδιο εξόντωσης των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας -Πόντου Τον Ιούνιο πραγματοποιήθηκε η εξορία και στη συνέχεια η σφαγή των Αρμενίων, ενώ αρχίζουν οι πρώτες βιοπραγίες εναντίον του ποντιακού στοιχείου.

Τον Δεκέμβριο του 1916 εκπονήθηκε από τους Τούρκους στρατηγούς Εμβέρ και Ταλαάτ σχέδιο εξόντωσης του άμαχου ελληνικού πληθυσμού του Πόντου που προέβλεπε: «Άμεση εξόντωση μόνον των ανδρών των πόλεων από 16-60 ετών και γενική εξορία όλων των ανδρών και γυναικόπαιδων των χωριών στα ενδότερα της Ανατολής με πρόγραμμα σφαγής και εξόντωσης». Το πρόγραμμα ξεκίνησε 15 ημέρες αργότερα και εφαρμόστηκε κυρίως στις περιοχές της Σαμψούντας και της Πάφρας.

Οι Τούρκοι άρχισαν με την επιστράτευση όλων από 16-60 ετών και την αποστολή τους σε Τάγματα Εργασίας. Παράλληλα αμφισβήτησαν το δικαίωμα των Ελλήνων να ασκούν ελεύθερα τα επαγγέλματά τους και επί πλέον απαγόρευσαν τους μουσουλμάνους να εργάζονται επαγγελματικά με τους Έλληνες με την ποινή της τιμωρίας από τις στρατιωτικές Αρχές.Οι Τούρκοι πολύ

43

σύντομα, χωρίς προσχήματα πια περνούν στην επίθεση. Αρχίζουν οι διωγμοί και οι σκοτωμοί.

Οι διωγμοί εκδηλώθηκαν αρχικά με τη μορφή σποραδικών κρουσμάτων βίας, καταστροφών, απελάσεων και εκτοπισμών.Πολύ γρήγορα όμως έγιναν συστηματικοί, πιο οργανωμένοι και εκτεταμένοι και στρέφονταν τόσο κατά των Ελλήνων όσο και κατά των Αρμενίων. Εμπνευστής και εγκέφαλος αυτής της επιχείρησης της γενοκτονίας ήταν ο Μεχμέτ Ταλαάτ, υπουργός των Εσωτερικών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Καλούσε τις αρχές να μη δείχνουν κανένα έλεος και εξαπολύθηκαν οι διωγμοί κατά των «ανεπιθύμητων».

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αναγκάστηκε, σε ένδειξη πένθους, να κλείσει στις 15 Μαΐου 1914 όλες τις εκκλησίες και τα σχολεία και να καταγγείλει στις Μεγάλες Δυνάμεις τους νέους διωγμούς. Δεν κατάφερε όμως τίποτε γιατί κηρύχθηκε στο μεταξύ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, στον οποίο η Τουρκία έλαβε μέρος ως σύμμαχος της Γερμανίας

Η κατάσταση που επικρατεί ανάγκασε χιλιάδες Έλληνες των παραλίων της Μικρασίας να εγκαταλείψουν τις προαιώνιες εστίες τους και να μετοικήσουν με πολυήμερες εξοντωτικές πορείες.

Σύμφωνα με μια έκθεση της Ελληνικής Πρεσβείας, με ημερομηνία τον Ιούνιο του 1915 είναι γραμμένα τα εξής: «Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερνόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία από τα βασανιστήρια. Το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και τέρμα των δεινών τους, γιατί οι βάρβαροι κάτοικοι των χωριών, τους παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα …»

Σκοπός των Τούρκων ήταν, με τους εκτοπισμούς, τις πυρπολήσεις των χωριών, τις λεηλασίες, να επιτύχουν την αλλοίωση του εθνολογικού χαρακτήρα των περιοχών που κατοικούνταν από Ρωμιούς και να καταφέρουν ευκολότερα των εκτουρκισμό εκείνων που θα απέμεναν.

Η ποντιακή αντίσταση

Οι Έλληνες του Πόντου αρχίζουν να οργανώνουν ομάδες αυτοάμυνας των χωριών τους. Χαρακτηριστικό των συνθηκών οργάνωσης των ένοπλων ομάδων των Ελλήνων είναι τα γεγονότα της Σάντας. Στις 17 Δεκεμβρίου 1917, σε Γενική τους Συνέλευση οι κάτοικοι αποφασίζουν την ίδρυση αντάρτικων ομάδων για να προστατευθούν από τις επιθέσεις που οργάνωναν κατά καιρούς τουρκικές συμμορίες. Το σύνθημα που κυριάρχησε στη συνέλευση ήταν: «Να ληστέψουμε τους ληστές». Μεγάλη συμμετοχή στις ένοπλες ομάδες έχουν και οι γυναίκες. Η σημαντικότερη αντάρτικη ομάδα της περιόδου ως το 1918, έχει για αρχηγό την καπετάνισσα Πελαγία.

«Από τις γυναίκες των Παφραλήδωνπήραν τα όπλα οι μισέςγια να διώξουν τους Τούρκους.Σκοτώθηκαν όλες!».

Σύντομα το κίνημα φουντώνει. Στην ακμή του αριθμεί σε περισσότερους από 18.000 ένοπλους. Οι τουρκικές πηγές μιλούν για 25.000 αντάρτες που έγιναν «ο

44

φόβος και ο τρόμος των τουρκικών χωριών». Οι απόψεις ότι πρέπει να γίνει «Γενική Επανάσταση» των Ελλήνων σε συνδυασμό με την προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων με στόχο την δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αρχίζουν να διατυπώνονται δημόσια.

Τον Οκτώβριο του 1917 ιδρύεται στο Αικατερινοντάρ της νότιας Ρωσίας η «Κεντρική Εθνική Επιτροπή Ποντίων» με στόχο την απελευθέρωση του Πόντου. Τον ίδιο μήνα συναντάται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ο Κ. Κωνσταντινίδης και τον ενημερώνει για τους στόχους του ποντιακού κινήματος.

Το τελειωτικό χτύπημα στον Ποντιακό ΕλληνισμόΗ ήττα της Τουρκίας από τις δυνάμεις της Αντάντ και το τέλος του Α΄

Παγκοσμίου πολέμου έφερε μια προσωρινή ανάπαυλα στο απάνθρωπο σχέδιο των Νεότουρκοι.Οι Πόντιοι πίστεψαν ότι το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου θα έφερνε και οριστικό τέρμα στα δεινά τους.Οι εκκλήσεις τους για να συμπεριληφθούν στο ελληνικό κράτος δεν εισακούστηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος θεωρούσε ότι ο Πόντος ήταν πολύ απομακρυσμένος από τις υπόλοιπες ελληνικές περιοχές έτσι πρότεινε να προχωρήσουν οι Πόντιοι στη δημιουργία μιας ομοσπονδίας με τους Αρμένιους, και πράγματι ο αρχιεπίσκοπος Τραπεζούντας Χρύσανθος Φιλιππίδης και ο πρόεδρος των Αρμενίων Αλέξανδρος Χατισιάν υπέγραψαν τον Ιανουάριο του 1920 συμφωνία για τη δημιουργία Ποντοαρμενικού κράτους. Όμως τον Νοέμβριο του 1920 ο αρμενικός στρατός ηττήθηκε στο Ερζερούμ από τις δυνάμεις του Κεμάλ με αποτέλεσμα να συνθηκολογήσουν οι Αρμένιοι και να μείνουν οι Πόντιοι μόνοι τους.

Το 1919 αρχίζει νέος διωγμός κατά των Ελλήνων από το κεμαλικό καθεστώς, πολύ πιο άγριος κι απάνθρωπος από τους προηγούμενους. Στις 19 Μαΐου, με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα (με την υποστήριξη των Άγγλων), αρχίζει η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας.

Ο Κεμάλ σύντομα αυτονομείται και αρχίζει τη συγκρότηση ενός εθνικιστικού τουρκικού κινήματος, εκμεταλλευόμενος τα θρησκευτικά συναισθήματα του λαού Συνεργαζόμενος με ληστρικές συμμορίες αρχίζει την συγκρότηση στρατού.

Η τουρκική εθνοσυνέλευση δημιουργεί τον «Κεντρικό Στρατό» με έδρα την Σεβάστεια. Στα καθήκοντα αυτού του στρατού περιλαμβάνονται η εξόντωση των Ελλήνων ανταρτών. Το κεμαλικό κίνημα χαρακτηρίζεται από ένα φανατικό, επιθετικό και επεκτατικό εθνικισμό. Ο Κεμάλ είναι ο εκφραστής της οθωμανικής γραφειοκρατίας και των στρατοκρατών, Τα χαρακτηριστικά του κεμαλικού κινήματος είναι η τυραννία και η εκμετάλλευση. Ο φιλονεϊσμός και άλλες αντίστοιχες ιδεολογίες είναι η νομοτέλεια του Κεμαλισμού.Με τη βοήθεια μελών του Νεοτουρκικού Κομιτάτου συγκροτεί μυστική οργάνωση, τη Mutafai Milliye, κηρύσσει το μίσος εναντίον των Ελλήνων και σχεδιάζει την ολοκλήρωση της εξόντωσης του ποντιακού ελληνισμού.

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει σ’ αυτό το σημείο στον Τοπάλ Οσμάν, έναν Τούρκο συμμορίτη ο οποίος ενεργούσε, λεηλατούσε και γενικώς διέπραττε

45

τις θηριωδίες, ασύστολα, με τον μανδύα του στρατιωτικού. Μέχρι το 1919, ο Τοπάλ Οσμάν και οι άνδρες του ήταν υπεύθυνοι για φόνους πολλών χιλιάδων Ελλήνων και για λεηλασίες εκατοντάδων ελληνικών χωριών. Στις 29 Μαΐου 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ κάλεσε τον Τοπάλ Οσμάν σε μυστική συνάντηση στην πόλη Χάβζα της Αμισού και ως ο νέος αρχηγός του τουρκικού κράτους, να του δώσει εξουσιοδότηση-νομιμοποίηση, χρήμα και όπλα για να τελειώνει μια για πάντα με τους Ρωμιούς του Πόντου.Όταν λοιπόν πληροφορήθηκε ο Tοπάλ Oσμάν την επιθυμία του Mουσταφά Kεμάλ να συναντηθεί μαζί του, πήρε τους στενούς του συνεργάτες και πήγε στη Xάβζα.

H συνομιλία των πρωτεργατών της ποντιακής γενοκτονίας ήταν σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με τον Tούρκο ιστοριογράφο Sener Cemal, η ακόλουθη:Mουσταφά Kεμάλ: «Bλέπω ότι ήσουν φιλόπατρις από τα νεανικά σου χρόνια. Ακολουθείς ακόμη και τώρα τα ιδανικά που έθεσες από τότε. Πρέπει να παλέψουμε μέχρι να απελευθερωθεί η χώρα και να μη μείνει ούτε ένας εσωτερικός ή εξωτερικός εχθρός. Θα υπερασπιστείς τα χωριά και τις πόλεις της Mαύρης Θάλασσας. H συμμορία σου από μια ανοργάνωτη και ανεκπαίδευτη δύναμη θα γίνει ένα τάγμα. Διοικητής του τάγματος αυτού θα είσαι εσύ. Θα σου δώσουμε νέους και θρασείς αξιωματικούς… Mε την πάροδο του χρόνου και μόλις θα έχουμε ενδείξεις ότι παρανομούν θα τους καθαρίσουμε όλους».Tοπάλ Oσμάν: «Mην ανησυχείτε καθόλου Πασά μου! Θα προσφέρω τέτοιο «θυμίαμα» στους Ρωμιούς του Πόντου, που θα πνιγούν σαν τις σφήκες στις σπηλιές».Έκτοτε ο Τοπάλ Οσμάν άρχισε μεθοδικά να ξεκαθαρίζει το τοπίο, θωρείται ότι αυτός και το σύνταγμα του είναι υπεύθυνοι για τις περισσότερες σφαγές στην περιοχή του κεντρικού και του δυτικού Πόντου, με ιθύνοντα νου, για τη δεύτερη φάση της εγκληματικής του δράσης, τον Μουσταφά Κεμάλ.

Ο μουσταφά Κεμάλ αναδεικνύοντας τον Τοπάλ Οσμάν γενικό αντιπρόσωπό του στην παραλιακή ζώνη του Πόντου με απεριόριστο δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στους Πόντιους έγινε ο ηθικός αυτουργός των απερίγραπτων εγκλημάτων του συνεργάτη του..Επιπλέον ο Οσμάν Αγάς έστελνε στον Κεμάλ ολόκληρα φορτία νομίσματα και χρυσαφικά που έπαιρνε λεηλατώντας τα σπίτια πλουσίων Ελλήνων

Οι Πόντιοι αντάρτες ζητούν ενίσχυση από την ελληνική κυβέρνηση. Οι εκκλήσεις τους όμως για στρατιωτική βοήθεια μένουν αναπάντητες από την ελληνική κυβέρνηση.

Δυστυχώς το ελληνικό κράτος δεν μπορεί να κατανοήσει την δυναμική που έχει ο ποντιακός αγώνας. Καμία βοήθεια δεν αποστέλλεται στους Ελληνες.Οι αντάρτες βρίσκονται σε κατάσταση απόγνωσης. Καμία βοήθεια δεν φτάνει σε αυτούς πλέον. Οι Σοβιετικοί έχουν αποκόψει τους δρόμους εφοδιασμού από τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας .Ένα πλοίο που φορτώνεται στον Πειραιά με όπλα και πυρομαχικά για αυτούς δεν ξεκινά ποτέ. Ανεξάρτητα από την αδυναμία και την πολυδιάσπασή τους, οι Πόντιοι αντάρτες φέρνουν σε δύσκολη θέση τον τουρκικό στρατό. Παρ’ όλο που με τον αριθμό τους αντιστοιχούσαν σε μια μεραρχία, κατόρθωσαν να αντιμετωπίσουν πολλαπλάσιο τουρκικό στρατό.

Μέσα σε λίγα χρόνια ο Κεμάλ εξόντωσε τον ελληνισμό του Πόντου και της Ιωνίας. Τα θύματα της γενοκτονίας θα ήταν πολύ περισσότερα, αν δεν υπήρχε

46

το ποντιακό αντάρτικο. Με την επικράτηση του Κεμάλ, οι διωγμοί συνεχίζονται με μεγαλύτερη ένταση. Στήνονται στις πόλεις του Πόντου τα διαβόητα έκτακτα δικαστήρια ανεξαρτησίας, που καταδικάζουν και εκτελούν την ηγεσία του ποντιακού ελληνισμού. Υπολογίζεται ότι συνολικά λόγω αυτών των μέτρων έχασαν τη ζωή τους 350.000 Πόντιοι.H δικαστική διαδικασία ήταν κωμικοτραγικά συνοπτική. Δίκη και κρέμασμα.. Ελάχιστοι γλίτωσαν. Έκτοτε και μέχρι τον Αύγουστο του 1922 ο Κεμάλ, προχώρησε ανενόχλητος στη σταδιακή εξόντωση του Ποντιακού Ελληνισμού.Τον Οκτώβριο του 1922 με μεσολάβηση των συμμαχικών δυνάμεων η ελληνική κυβέρνηση και ο Κεμάλ συμφώνησαν να μεταφερθούν οι Έλληνες του Πόντου με τουρκικά καράβια στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί με ελληνικά στην Ελλάδα. Υπεύθυνος για την ομαλή μετακίνηση των προσφύγων ορίστηκε ο Αλέξανδρος Πάλλης.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ «ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

Με τη συνθήκη των Σεβρών δόθηκε η περιοχή της Σμύρνης σαν επαρχία στην Ελλάδα και η Ανατολική Θράκη εκτός της περιοχής της Κωνσταντινούπολης(1920).Η Ελλάδα στέλνει στρατό στη Σμύρνη (Μικρά Ασία)που από τους Τούρκους θεωρείται στρατός κατοχής. Ο Ελληνικός στρατός με την προτροπή και την υποστήριξη των Άγγλων προχωράει προς την ενδοχώρα .Ο στρατός μετά από τρία περίπου χρόνια μαχών (1922)φτάνει και στρατοπεδεύει στο Σαγγάριο ποταμό σε μια νοητή ευθεία γραμμή Αφιόν Καραχισάρ Κιουτάχεια Εσκί Σεχίρ..Ο τουρκικός στρατός οπισθοχωρούσε στην ενδοχώρα αφήνοντας τον Ελληνικό να προελαύνει Ο Κεμάλ Ατατουρκ άρχισε να οργανώνει την αντίστασή του στην Άγκυρα ..

Το ηθικό του Ελληνικού στρατού ήταν πεσμένο 1ον λόγω του οι άντρες είναι 3 χρόνια μακριά από τα σπίτια τους και 2ον ελλείψει του ανεφοδιασμού. Η αντεπίθεση του Κεμάλ με τους Τσέτες είχε σαν αποτέλεσμα την άτακτη υποχώρηση του Ελληνικού στρατού Το τέλος ήταν πια πολύ κοντά..

Στις 27 Αυγούστου(παλιό ημερολόγιο)οι Τσέτες του Κεμάλ μπαίνουν στην Σμύρνη.. Η αρχή του τέλους δεν απείχε πια παρά μόνο κάτι μέρες. Η στιγμή που χιλιάδες Χριστιανοί Έλληνες θα αναγκάζονταν να φύγουν από τα πατρογονικά εδάφη τους είχε πια φτάσει.

Η συνθήκη των Μουδανιών

Οι σύμμαχοι και η τουρκική αντιπροσωπεία υπέγραψαν τη συνθήκη στις 28 Σεπτεμβρίου/11 Οκτωβρίου 1922 στην Κωνσταντινούπολη. Το τελικό κείμενο της ανακωχής διαμορφώθηκε χωρίς τη συμμετοχή της Ελλάδας. Οι Έλληνες υπέγραψαν την 1η/14 Οκτωβρίου 1922. Ωστόσο, ο Έλληνας αρμοστής της Κωνσταντινούπολης είχε ανακοινώσει τη συμφωνία της Ελλάδας με τους όρους της ανακωχής μία ημέρα πριν από την ελληνική υπογραφή.

47

ΠεριεχόμενοΤο κύριο θέμα της ανακωχής αφορούσε τα σύνορα της Ελλάδας με την

Τουρκία στην Ανατολική Θράκη, που ορίστηκε να είναι ο ποταμός Έβρος (Μαρίτσα). Ανάλογα με την απώλεια του εδάφους στη Θράκη καθορίστηκε η γραμμή υποχώρησης των ελληνικών στρατευμάτων και ξεκίνησε η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τους Έλληνες. Η συνθήκη προέβλεπε η υποχώρηση των Ελλήνων να πραγματοποιηθεί σε 15 ημέρες, και σε 30 ημέρες να αναλάβει η Τουρκία την εξουσία στην περιοχή. Οκτώ χιλιάδες Τούρκοι αστυνομικοί εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Θράκη κατά τη διάρκεια της εκκένωσης. Η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά πέρασαν υπό τουρκική κυριαρχία και η Τουρκία υποχρεώθηκε να επιτρέψει την ελεύθερη διέλευση των πλοίων από τα Στενά.5 Η επιθυμία των Τούρκων να περιληφθεί η Δυτική Θράκη στην επικράτειά τους δεν πραγματοποιήθηκε. Η περιοχή δυτικά του Έβρου παρέμεινε ελληνική επικράτεια.

ΑποτελέσματαΜετά την υπογραφή της συνθήκης ακολούθησε η άμεση αποχώρηση του

ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη, ενώ παράλληλα οι Έλληνες που ζούσαν εκεί έφυγαν για την Ελλάδα. Ο ελληνικός πληθυσμός που μετακινήθηκε ήταν 250.000 άνθρωποι. Η προσφυγιά, την οποία επικύρωσε επίσημα η Συνθήκη της Λοζάνης, αποτέλεσε και για τις δύο πλευρές μια τραυματική εμπειρία, που, μαζί με τα δεινά που επισώρευσε η ελληνοτουρκική πολεμική σύγκρουση, ενσωματώθηκε στη συλλογική μνήμη τροφοδοτώντας όχι σπάνια αισθήματα αντιπαράθεσης.

Στις 12/25 Νοεμβρίου 1922 η διοίκηση της Ανατολικής Θράκης πέρασε στην Τουρκία. Στη Συνθήκη της Λοζάνης του 1923 καθορίστηκαν οι ακριβείς όροι της ανταλλαγής των πληθυσμών, δηλαδή η υποχρεωτική μετακίνηση των ορθόδοξων Τούρκων υπηκόων στην Ελλάδα και των μουσουλμάνων Ελλήνων υπηκόων στην Τουρκία. Τα σύγχρονα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία είναι αυτά που συμφωνήθηκαν στις συνθήκες των Μουδανιών και της Λοζάνης.(Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού : Ακολουθεί η συνθήκη της Λοζάνης (θα τη βρείτε στις παραπομπές)και ξεκινάει ο δρόμος της μετεγκατάστασης των Χριστιανών από την Μικρά Ασία ,τη Θράκη και τον Εύξεινο Πόντο στην Ελλάδα

ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Η ΖΩΉ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ «…..Καταστήματα απίθανα πλημμυρισμένα με φώτα και όπου και αν

περπατούσες ένιωθες χαρούμενος από τα κουδουνάκια που ακουγόντουσαν παντού, Το τραμ πάνω σε ράγες το έσερναν δύο άλογα με κουδουνάκια…..

Όλος ο εμπορικός κόσμος ήταν Χριστιανικός..Έλληνες και Αρμένιοι είχαν τα πιο καλά και πλούσια μαγαζιά. Οι Τούρκοι είχαν κάτι φτωχομάγαζα σε μικρά σκοτεινά σοκάκια ..Όλοι τους έμεναν σε απόκεντρες γειτονιές και νωρίς - νωρίς μαζευόντουσαν μέσα. Τούρκους έβλεπες σε παρακατιανές δουλειές

48

Οι Τούρκοι δούλευαν αραμπατζήδες ,σε σανοπωλεία, σε μαγαζιά για κάρα.Τα παιδιά τους σπανίων σπούδαζαν .Σαν αγγαρεία το είχαν. Αν ήξεραν γράμματα γινόντουσαν αξιωματικοί.Αν ήταν πλούσιοι αγάδες γινόντουσαν Μπέηδες και ξεθέωναν τους εργάτες στη δουλειά….Οι πασάδες είχαν το δικό τους χαβά.. Χάσμα αγεφύρωτο. Τα παιδιά που γεννιόντουσαν στα χαρέμια ζούσαν καλά.. Ήταν τιμή για κάποιον αξιωματικό να πάρει νύφη από το χαρέμι του πασά..

Οι χριστιανοί όμως που ζούσαν στην ενδοχώρα υπέφεραν από τους Τούρκους. Εκεί τα πράγματα ήταν διαφορετικά αλλιώτικα.. Στη Σμύρνη όχι.. Ιδίως τώρα που οι Έλληνες την είχαν ντύσει στα γαλανόλευκα.. Μια λαχτάρα μόνο είχαν ..Να αναπνεύσουν ελευθερία για πάντα. Κανείς δεν ήθελε να φύγει από τα καλά του..Κανείς δεν ήθελε να αφήσει τη γη των προγόνων του..»

Αντέλ Κουρτιαν(Από το βιβλίο της ΄Εφης Γρηγοριάδου) Δυστυχώς όμως τίποτα δεν έγινε όπως το περίμεναν.

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣΤηλεγράφημα Ταλαάτ ..(Δημοσιεύτηκε στη Γαλλική εφημερίδα «Le temps

στο φύλλο της 29ης Ιουλίου 1916 μετά από 2 χρόνια που στάλθηκε το τηλεγράφημα)

«Γιλντίζ 14-5-2014 Προς το διοικητή της Σμύρνης Ραχμή Μπέη

Οι Έλληνες Οθωμανοί υπήκοοι της περιφέρειάς σας αποτελούν πλειονότητα ,η οποία δυνατόν να αποβεί επικίνδυνη

Γενικότερα όσοι ζουν στα παράλια της Μικρασίας συμπεριλαμβανομένων και αυτών της Νομαρχίας σας πρέπει να εξαναγκαστούν αν εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μεταφερθούν στους νομούς Ερζερούμ Ερζιγκιάν και αλλού. Τούτο επιβάλλουν πολιτικοί και στρατιωτικοί λόγοι Αν αρνηθούν να εκκενώσουν τις περιοχές τους ,δώστε οδηγίες στους μουσουλμάνους αδελφούς μας να τους εξαναγκάσουν ,μεταχειριζόμενοι προς τούτο κάθε μέσον και κάθε είδους έκτροπα.Οι Έλληνες πρέπει να υποχρεωθούν να υπογράψουν βεβαίωση ,στην οποία να δηλώνουν ότι φεύγουν και εγκαταλείπουν τις εστίες τους με δική τους θέληση και πρωτοβουλία ..Η βεβαίωση αυτή είναι αναγκαία για να μη δημιουργηθούν αργότερα πολιτικά ζητήματα..

Υπογραφές.Υπουργός Εσωτερικών Ταλαάτ Διευθυντής Υπουργείου Εσωτερικών \Χιλμή---------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΔΗΜΉΤΡΗΣ ΦΩΤΙΑΔΗΣ

49

«…..Στις 27 Αυγούστου 1922 η ημισέληνος κυματίζει στη Σμύρνη..Οι Τσέτες μπαίνουν στην πόλη γύρω στις 11 με τον Αρχιτσέτη Μπεχλιβάν.. Αργότερα μπαίνει μεγάλη δύναμη ιππικού και το απόγευμα σύνταγμα πεζικού.. Την άλλη μέρα 28 Αυγούστου (παλιό ημερολόγιο)10 Σεπτεμβρίου έφτανε η πρώτη Τουρκική στρατιά με διοικητή τον φοβερό Νουρεντίν πασά..Ο Χρυσόστομος Σμύρνης βρήκε τραγικό θάνατο.. Ακολουθεί η σφαγή των Αρμενίων και κατόπιν έρχεται και η ώρα των Ελλήνων και των άλλων Χριστιανών.Το μένος των Τσετών είναι μεγάλο..Εκδικητικό. Σφαζουν ,λεηλατούν κλπ..Οι Ρωμιοί γύρεψαν καταφύγια στις εκκλησίες,στα πεζοδρόμια της προκυμαίας ,στα γήπεδα του «Πανιωνίου» και του «Απόλλωνα»όπου λέγεται ότι εκεί έθαψαν οι Τούρκοι το σκήνωμα του Χρυσοστόμου. Φωτιά απλώνεται..Η Σμύρνη είχε καταστραφεί αρκετές φορές από σεισμούς γι αυτό τα σπίτια είχαν ξύλινο σκελετό για να αποκτήσουν ελαστικότητα και τα χωρίσματα ήταν από τσατμάδες.. «Τα αναρίθμητα πυρωμένα καρφιά εκσφενδονίζονται σαν βόλια ,λες και χιλιάδες πολυβόλα χτυπάνε την πολιτεία που καίγεται».Οι ελπίδες όλων ακουμπάνε στα ξένα πολεμικά.. Δεν είναι δυνατόν να αφήσουν την πόλη στην τύχη της.. Εκείνοι όμως δεν κάνουν τίποτα.. Παραμένουν αμέτοχοι.. Μια ομοβροντία από τα πλοία θα σταματούσε την καταστροφή αλλά οι διαταγές ήταν να μην εμπλακουν.. Ο Κεμάλ είχε νικήσει και οι ξένες δυνάμεις ήθελαν να τα έχουν πια καλά μαζί του.. Ο κόσμος πηγαίνει κατατρομαγμένος στην Πούντα(ονομασία της προκυμαίας)..Οι Τούρκοι προσπαθούν να σταματήσουν το πλήθος που τους παρασέρνει. Μια λύση υπάρχει ..Η φυγή.. Ο Δρόμος είναι η θάλασσα. Οι Σμυρνιοί έχοντας ο καθένας μαζέψει ό,τι μπορούσε που χωρούσε σε έναν μπόγο είναι πια μια μεγάλη μάζα μαζί με τους πρόσφυγες που έχουν έρθει από το εσωτερικό για να διαφύγουν μέσω θαλάσσης.. Μέσα σε εκείνο το χαμό ακούς να φωνάζουν ονόματα.. Πέτρο…Μαρία …Ζαν…Τακουί….Εντουάρντο.. Γκοφρέντο.. Μόνο πόνος ,δάκρυα και απελπισία.. Οι Τούρκοι έχουν πιάσει με μεγάλες; Δυνάμεις τη Βόρεια έξοδο .Δεν αφήνουν τα πλήθη να προχωρήσουν πέρα από την Πούντα.. Αναγκαστικά η πορεία σταματάει.. Η φωτιά έχει φτάσει στο κέντρο της προκυμαίας.. Ο κόσμος είναι τόσος που δεν μπορεί να ξεφύγει.. Μερικοί παίρνουν φωτιά και τότε ρίχνονται στη θάλασσα για να γλιτώσουν.. Ο κόσμος επιβιβάζεται τρομοκρατημένος σε βάρκες.. Προσπαθεί να ανέβει στα καράβια .Οι Έλληνες στρατιώτες που έφτασαν στη Σμύρνη μετά την οπισθοχώρηση φοράνε πολιτικά για να μ μην τους πιάσουν αιχμαλώτους οι Τούρκοι.. Όσους είχαν πιάσει τους είχαν απογυμνώσει τελείως.. Δεν φορούσαν παρά μόνο τα εσώρουχά τους και όλοι ξέραμε ότι πήγαιναν στο θάνατο..»

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

«……Στις 5 Σεπτεμβρίου ο Νουρεντίν βγάζει διαταγή «Να κρατηθούν όλοι οι Έλληνες και οι Αρμένιοι από 18 ετών μέχρι 45 να κρατηθούν αιχμάλωτοι μέχρι πέρατος των εχθροπραξιών»..Πλέον καταλαβαίναμε πως μόνο η φυγή θα μας έσωζε.. Η τύχη το έφερε να είναι εκεί στο Κορδελιό που μέναμε ένα πλοίο με ξένη σημαία (ρυμουλκό)ιδιοκτησία όμως Ρωμιού.. Πληροφορηθήκαμε πως θα έφευγε την άλλη μέρα το πρωί παίρνοντας -με το αζημίωτο βέβαια –μερικούς επιβάτες..

50

Την αυγή ξεκινήσαμε.. Ίσαμε ογδόντα άνθρωποι καταφέραμε να παστωθούμε πάνω σε αυτό.. Αποχαιρέτα την τήν Αλεξάνδρεια που φεύγει

Όσο το ρυμουλκό προχωράει τα σπίτια της Τουρκικής συνοικίας που δεν κάηκαν και τα σπίτια της Πούντας μικραίνουν και όλο μικράινουν..Μόνο μαύρος καπνός πλανιέται ώσπου χάνεται και αυτός.. Ξέρω πως δεν θα την ξαναδώ ποτέ πια ,ποτέ..»

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

MΑΡΙΤΣΑ ΣΤΟΚΑΗ κυρία Στόκα είναι από τη Βέροια και μας αφηγείται την ιστορία του Θείου

της

«….Ο κόσμος έτρεχε πανικοβλημένος.. Κάποιοι έπεφταν στη θάλασσα είτε από μόνοι τους είτε γιατί με τόσο κόσμο στην προκυμαία δεν χωρούσαν και έτσι οι πρώτοι έπεφταν στη θάλασσα και πολλοί επειδή δεν ήξεραν κολύμπι πνιγόντουσαν και τα κύματα τα σκαμπανέβαζαν.. Ήταν γεμάτη από πτώματα η θάλασσα της Σμύρνης....Τα πλοία στέκονταν εκεί και δεν έκαναν τίποτα να σταματήσουν ή να βοηθήσουν τον κόσμο που παρακαλούσε να τους σώσουν από τον βέβαιο θάνατο....Πολλοί που ήξεραν κολύμπι βέβαια είχαν ανέβει σε πολεμικά πλοία με την ελπίδα ότι σώθηκαν.. Από άλλα πλοία έριχναν καυτό νερό να μην ανέβουν .. Μέσα σε αυτό το χαλασμό ήταν και ο αδερφός της μάνας μου που είχε ανέβει σε ένα από αυτά μαζί με άλλους. Αγγλικό ήταν. Νόμισε ότι σώθηκε όταν άκουσε να λένε μεταξύ τους ότι θα τους παραδώσουν στους Τούρκους.. Τότε ξαναπήδησε στη θάλασσα.. Τον έσωσε ένα Γαλλικό πλοίο.. Δεν ξέρω που και πώς ενώθηκε η οικογένειά μου. Ξέρω μόνο πως πολλοί είχαν χαθεί μέσα στην παραζάλη και στο πλήθος που προσπαθούσε να ξεφύγει.. Βρέθηκαν πολύ αργότερα και έσμιξαν.. Μα ο Γολγοθάς δεν είχε ακόμα τελειώσει καθώς όταν έφταναν στην Ελλάδα πολλοί Έλληνες εδώ δεν τους ήθελαν.. Ταλαιπωρηθήκανε πολύ….»

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ΤΖΟΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ Πρόξενος των Η.Π.Α στη Σμύρνη

Ο τότε πρόξενος των Η.Π.Α στη Σμύρνη Τζώρτζ Χόρτον ,που παρακούοντας τη διαταγή του Υπάτου Αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη έκανε ότι μπορούσε για να βοηθήσει και να σώσει Χριστιανούς, στο βιβλίο του «The blight of Asia” (Νέα Υόρκη 1926)πιστεύει πως μόνο η καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους μπορεί να συγκριθεί με τη συμφορά της Σμύρνης. Και προσθέτει:

«.. Όπως το αντιτορπιλικό ξεμάκραινε από τη φοβερή σκηνή και το σκοτάδι απλωνόταν ,οι φλόγες που φυσομανούσαν πια σε μεγάλο μέρος της πολιτείας λάμπανε όλο και περισσότερο δημιουργώντας ένα σκηνικό απαίσιας και μακάβριας ομορφιάς .Ωστόσο στην Καρχηδόνα δεν υπήρχε κανένας

51

Χριστιανικός Στόλος να ατενίζει αδιάφορα που γι αυτήν υπεύθυνες ήταν οι κυβερνήσεις τους..»

Επίσης αργότερα θα πει: «….Μια από τις πιο ζωντανές εντυπώσεις που πήρα μαζί μου φεύγοντας από

τη Σμύρνη ήταν το αίσθημα της καταισχύνης πως ανήκω στο ανθρώπινο γένος»… Όταν ο Horton έφτασε στην Αθήνα, πήρε πολλά τηλεγραφήματα από το

προσωπικό των αμερικανικών πλοίων, στα οποία του ανέφεραν ότι έστελναν πρόσφυγες και ζητούσαν τη βοήθεια του για την αποβίβαση τους. Αφού βοήθησε να βρεθεί τροφή και στέγη για τους πρόσφυγες, ο Horton πήγε στην Ουάσιγκτον, όπου κατέθεσε σε ακροάσεις του Κογκρέσου και αγωνίστηκε να περάσει νόμος που να επιτρέπει στους πρόσφυγες να πάρουν στην Αμερική τους συγγενείς και τους γονείς τους.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ελένη Καραντώνη Αναφέρεται στη σφαγή που έγινε από τα κεμαλικά στρατεύματα μετά το

τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου. Η Μαρτυρία προέρχεται από το δίτομο «Έξοδος» του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Η Ελένη Καραντώνη ζούσε στο Μπουνάρμπασι, έντεκα χιλιόμετρα βορειανατολικά της Σμύρνης. Το Μπουνάρμπασι είχε χίλιους κατοίκους, από τους οποίους οι οκτακόσιοι ήταν Έλληνες:

«… Άρχισε ο στρατός μας να φεύγει. Χτυπούσαν τις πόρτες μας και ζητούσαν ρούχα για να βγάλουν το χακί από πάνω τους. Πόσους δεν ντύσαμε! Οι μεγάλοι οι δικοί μας ξεκουμπιστήκαν και φύγανε κι αφήσαν τον κόσμο στο έλεος του Θεού. Έφταναν οι στρατιώτες ξυπόλητοι, γυμνοί, κουρελιασμένοι, πρησμένοι, νηστικοί. Οι Τούρκοι κατέβαιναν και έσφαζαν τους Έλληνες. Το ίδιο έκαναν και οι δικοί μας. Παντού φωτιά και μαχαίρι άκουες και έβλεπες. Από τους κατοίκους του Μπουνάρμπασι έμειναν καμιά δεκαριά οικογένειες… Μερικοί κατάφεραν να φύγουν, σέρνοντας με την κοιλιά προς το Σικλάρι και από κει στη Σμύρνη. Τους άλλους όλους τους ατιμάσανε, τους σφάξανε, τους κρεμάσανε, τους κάψανε. Κι εκείνους που κατάφεραν από το Σικλάρι να φτάσουν στη Σμύρνη, όταν ήρθε ο Κεμάλ, τους έπιασε και τους έσφαξε. Εμείς βρισκόμασταν στη Σμύρνη. Πλημύρρα οι μαχαλάδες στο αίμα. Βάλανε φωτιά οι Τούρκοι, μια ώρα μακριά. «Μη φοβάστε είναι μακριά», μας είπε ο νοικοκύρης του σπιτιού που μέναμε. Σ’ ένα τέταρτο η φωτιά είχε έρθει σε μας. Ρίχνανε βενζίνη και προχωρούσε. Βγήκαμε στο δρόμο. Φωτιά από τη μια, θάλασσα από την άλλη. Βρισκόμασταν στη μέση. Και οι Τσέτες) βρίσκονταν στη μέση, και έσφαζαν και σκότωναν. Τη νύχτα οι Τσέτες έκαναν επίθεση ν’ αρπάξουν, να σφάξουν, ν’ ατιμάσουν. «Βοήθεια! Βοήθεια!» φώναζε ο κόσμος. Τα εγγλέζικα πλοία ήταν απέναντι. Έριχναν τους προβολείς. Σταματούσαν για λίγο. Τη νύχτα θέλαμε να πάμε προς νερού μας. Επήγαμε λίγο πιο έξω, φρίκη! Βρεθήκαμε σε μια χαβούζα (μεγάλος ανοιχτός λάκος). Γύρω γύρω, στα χείλια της χαβούζας σπαρταρούσαν κορμιά, και μέσα η χαβούζα ήταν γεμάτη κεφάλια. Έπαιρναν όποιον έπιαναν, τον πήγαιναν στην άκρια της χαβούζας Τον έσφαζαν και ήταν φοβερό. Όσοι το είδαν τρελάθηκαν. Το

52

τρελοκομείο γέμισε από τρελούς σαν τον πέταγαν. Εκεί σ’ αυτό το μέρος χάσαμε και τον πατέρα μου. Τον αδελφό μου τον έσφαξαν στο χωριό.

Έβγαλαν, μετά, ιταλικά και ελληνικά πλοία και μας πήραν. Πόσους; Ούτε ένα είκοσι τοις εκατό δεν επήραν. Τέτοια καταστροφή δεν είδαν τα μάτια μου«..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ..

Ξεκινάμε αυτό το κομμάτι των μαρτυριών με μια μαρτυρία που αναφέρεται στη σημερινή περιοχή του Πόντου από έναν μουσουλμάνο συγγραφέα που γεννήθηκε στην περιοχή και αυτό για να τονίσουμε το καθεστώς που υπάρχει σήμερα στην περιοχή και να καταλάβουμε ότι οι Τούρκοι ήθελαν να σβήσουν κάθε μνήμη κάθε κομμάτι ύπαρξης των Ποντίων στην περιοχή και ότι θα το έκαναν με κάθε μέσο ..Κατόπιν θα συνεχίσουμε με άλλες μαρτυρίες της εποχής εκείνης..

«…και εγώ κατάγομαι από τον Πόντο –μια πολύ μεγάλη περιοχή. Όταν ήμουν παιδί και νέος δεν ήξερα ότι πριν από λίγο καιρό ζούσαν στην περιοχή αυτή και Έλληνες! Και ο υπόλοιπος πληθυσμός αποκαλούσε τα ελληνικά ή τέλος πάντων τα ποντιακά, που ακόμα και σήμερα μιλιούνται σε αρκετά μέρη, «η άλλη γλώσσα». Δυσκολεύτηκα πολύ ώσπου να διαπιστώσω ότι αυτή η «άλλη γλώσσα» ήταν ελληνικά. Γιατί πολλούς τους εξισλάμισαν, τους έκαναν τεχνητούς Τούρκους, και σήμερα βέβαια είναι Τούρκοι πολίτες. Οι ίδιοι φοβούνται πολύ, παρά το γεγονός ότι σήμερα είναι Μωαμεθανοί. Όμως δεν είναι λίγοι ανάμεσά τους που στην καθημερινότητά τους μιλάνε ελληνικά/ποντιακά. Αργότερα έμαθα από έναν ειδικό ότι υπάρχουν πολλά χωριά των οποίων οι κάτοικοι ομολογούν πως είναι Χριστιανοί. Εγώ, και άλλοι πολλοί, πιστεύαμε μέχρι τώρα πως είναι Μωαμεθανοί. Και για να επανέλθω αν ανοίξει κανείς τη Συνθήκη του Διεθνούς Δικαίου των Λαών θα διαβάσει τον ορισμό της γενοκτονίας: Όταν εξοντώνεται ένα μέρος μιας εθνικής ή θρησκευτικής ομάδας, μιλάμε για γενοκτονία.»

Συνέντευξη του Ντογάν Ακανλί, Συγγραφέα Κολωνία 2007.

Στις 31 Αυγούστου του 1920 σε έκθεση του Πατριαρχείου αναφέρονται τα εξής: «..Ο Δήμαρχος της πόλης Οσμάν Αγάς ..διέταξε αμέσως τους Τούρκους της Κερασούντας να απομακρυνθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα.. Κατόπιν έκλεισε όλους τους Χριστιανούς άνδρες στο Ελληνικό σχολείο το ξενοδοχείο BelleVue και σε ένα μεγάλο κτήριο με πρόθεση να τους σκοτώσει.. όλα τα χριστιανικά σπίτια λεηλατήθηκαν ..Κάθε βράδυ έβγαζαν έξω 5-6 Χριστιανούς από το σχολείο και τους σκότωναν..

53

Σημαντική μαρτυρία είναι και της Τόμσον Έλεν μέλος της Αμερικάνικης Επιτροπής Περιθάλψεως αυτόπτης μάρτυρας των μαρτυρίων του Ποντιακού Ελληνισμού.. Το κείμενο είναι αυτούσιο..

«Μετέβην εις Ανατολήν δια το έργον των ορφανών της Αμερικανικής Επιτροπής περιθάλψεως άνευ προλήψεως τίνος εν σχέσει μες τας εθνότητας ή θρησκείας. Επέστρεψα με αίσθημα φρίκης και απογοητεύσεως αναλογιζόμενην ότι εν έτει 1922 είναι επιτετραμμένον να ζώσιν υπό τοιάυτας συνθήκας άτομα και να υπάρχουσι τοιαύται κυβερνήσεις.

Εβοηθούμεν με ενδύματα και τρόφιμα –οσάκις μας επετρέπατο τούτο-τας συνοδείας βρικολάκων ,ισχνών λιμοττουσών Ελληνίδων γυναικών και παιδίων σίτινες κλονιζόμενοι διέσχιζαν την Ανατολή διερχόμενοι δια του Χαρπούτ και των οποίων οι νεφελώδεις οφθαλμοί εξείχαν εκ των κογχών των και τα οστά των απλώς εκαλύπτοντο με το δέρμα. Έφεραν επί της ραχέως των πάντοτε τα σκελετώδη βρέφη των ,οδηγούντο άνευ τροφής και ενδυμάτων υπό χωροφυλάκων ,μέχρις όταν έπιπταν νεκροί..

Οι οφθαλμοί μου ακόμη διατηρούν το φρικώδες θέαμα το οποίον είδον και το οποίον δεν θα λησμονήσω, όπως δεν θα λησμονήσω ποτέ το ανοικτόν εκείνον νεκροταφείον πέριξ του Χαρπούτ ,μέσω του οποίου έζησα τον παρελθόντα χειμών.. Πολλοί με ερωτούν αν οι εκθέσεις αύται είναι αληθείς.. Κατόπιν ενός έτους τοιαύτης πείρας το όλον ζήτημα με εκπλήττει. Η εργασία των ορφανοτροφείων με ανάγκαζε να μεταβαίνω εις τα έξω πόλεως χωρία όπου ευρίσκονται τα καθιδρύματά μας..Δύναμαι δε να ορκισθώ ότι λέγων την αλήθειαν….

Κατά τη διαμονή μου ένα Αμισώ τα πέριξ Ελληνικά χωρία επυρπολήσθησαν και οι κάτοικοι μετετοπίσθησαν συν γυναιξί και τέκνοις ..Κατά τον Ιούνιον προ της αφίξεως μου οι Έλληνες νέοι εξορίσθησαν της Αμισού.. Ευθύς δε μετά την άφιξίν μας οι γέροντες ειδοποιήθηκαν και απηλάθησαν νύκτωρ.. Παρετήρουν δε όλον το διάστημα τα καιόμενα χωρία..Κατά Αύγουστον ήρθεν είδησις ότι αι γυναίκες θα υφίσταντο την ίδια τύχη ..Το οίκημά μας περιεκυκλώθη υπό των δυστύχων γυναικών ,αίτινες έκρουαν την θύραν και παρουσιάζουσαι τα μικρά των μας παρεκάλουν να τα κρατήσωμεν εφόσον μας ήτο αδύνατον να σώσωμεν αυτά……

«…Η άδειά μας έφτασε περί τα τέλη Αυγούστου και μας επετράπη να αναχωρήσωμεν.. Διασχίσαμε την Ανατολήν υπό τον φλέγοντα ήλιον συναντώντες καθ όδόν πολλούς ομίλους γερόντων της Αμισού και κατοίκων άλλων λιμένων της Μαύρης Θάλασσης ,οίτινες οδεύον ο Θεός γνωρίζει που ,οδηγούμενοι υπό Τούρκων χωροφυλάκων.Τα πτώματα έκειντο εις τα άκρα των οδών..Μόλις φθάσαμε εις Μαλάτειαν συναντήσαμε τους υπολειφθέντες νέους ενός ομίλου..Οι άνθρωποι αυτοί προσπαθούσαν να τραφούν με σούπα εκ χόρτων..Ουδεμίαν τροφήν τους παρεσχέθη υπό των Τούρκων κατά τα εκ 500 μιλιών ταξιδίον εκ Αμισού.. Όταν γυνή της φέρουσα το βρέφος της απέθνησκε ,τούτο παρελαμβάνετο υπό των ψυχρών βραχιώνων της και παραδείδετο είς άλλην ,η δε φρικώδης συνοδεία εξηκολούθη τον δρόμον της..Η όλη συνοδεία ήταν μια πορεία πτωμάτων μια πορεία θανάτου δια μέσου της Ανατολή..Αναρίθμητοι ταξιδεύσαντες το διάστημα του Χειμώνος ,και χιλιάδες προσβληθέντες υπό τύφου είχον φριχτάς γάγγραινας εις τους πόδας.. Ούτοι είχον ριφθεί εξόν του Χαρπούτ…

54

Την 5η Φεβρουαρίου μετεβαίνομεν έφιπποι συνοδεία και έτερου Αμερικανού όπως επισκέφθωμεν ορφανοτροφείον τι έξω της πόλεως οπότε εφθάσαμε πλησίον αρχαίας κρήνης απεχούσης πέντε λεπτά εκ Μεζρέ..Τη στιγμήν εκείνη ηκούσαμε φωνάς οι οποίες διέφεραν από τους συνήθεις στεναγμούς των προσφύγων .Πλησιάσαντες ευρέθημεν προ 300 μικρών παιδιών τα οποία συνωθούντο εντός κύκλου.20 Τούρκοι χωροφύλακες είχαν αφιπεύσει και εκτύπων σκληρώς δια των βαρέων ξίφων των τα δυστυχή παιδιά.. Μια μητέρα η οποία ώρμησε να σώση το παιδί της ,υπέστην την ίδιαν τύχη και ερίφθησεν έξω.. Τα παιδιά εκύπτον καταγής ή υψώνον τα μικράς χείρας των δια να αποφύγουν τα κτυπήματα..

Από στατιστικάς εκ Σεβάστειας υπολογίζονται εις τα 30000 ,8000 απέθανον εις Χαρπούτ ,2000 έμειναν εις Μαλάτειαν μέχρι τέλους του παρελθόντος Μαρτίου 15000 εστάλεισαν εις Διαρβεκίρ κατά τη διάρκειαν των παγερών καταιγίδων του χειμώνος ..Τα τρία τέταρτα εξ αυτών ήσαν γυναικόπαιδα. Όταν δε απέθνησκον εις τους δρόμους ή εις τα άκρα των οδών ερίπτοντο εις μίαν άκραν και κατετρώγοντο υπό των ορνέων.. Τα ωραιότερα κορίτσια παρελήφθησαν εις τα χαρέμια των Τούρκων οι οποίοι εκόμπαζον φανερά δια τον αριθμόν των γυναικών τας οποίας είχον συλλέξει δια τον άνω σκοπόν. 3000 εκ των αποσταλέντων εις Διαρβεκίρ επέθανον καθ οδόν και 1000 μετά την εκεί αφιξίν μας.9000 εστάλησαν προς το Βατλίς και πιθανώς απέθανον καθότι το Βατλίς είναι εν μέρει κατεστραμμένον..

Όταν ητοιμαζώμεθα προς αναχώρησιν ο Τούρκος διοικητής μας εκάλεσε και μας ζήτησε όπως διαψεύσωμεν τας εκθέσεις του κ. Γιόργουελ και του Δρος Μ.Γουόρθ όταν θα εφθάνομεν εις Βηρυττόν ή Κωνσταντινούπολιν. Ο Βαλής μας ηπείλησεν ότι ,εν τη περιπτώση δεν υποσχόμεθα ,δεν θα μας έδινε την άδειαν αναχωρήσεως…Εν τέλει επετύχομεν την άδειαν χωρίς να δώσωμεν άλλην υπόσχεσιν παρά ότι θα είπωμεν την αλήθεια επί όσων είδομεν και ιδού ότι εκράτησα την υπόσχεσίν μου προς τον Τουρκο Βαλήν Χαρπούτ..»(πηγή Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού .τόμος 2ος ,λήμμα «Γενοκτονία Πόντου» εκδόσεις Μαλλιάρη –Παιδεία)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΡΩΜΥΛΙΑΣ

Η Ευθαλία Ντόβα από τα Βοδενά έλεγε. « . . . γίνονταν πολλές κακοποιήσεις στo

Χωριό Έτσι μας έλεγαν οι γονείς μας ..Καταρχήν μέσα στο σπίτι μας ήρθαν οι Βούλγαροι και έβαλαν φωτιά…Πήγαν στου μπαξέδες ..Σε μας έσπασαν τις κερασιές τα αμπέλια ..Μας κατέστρεψαν..Οι Βούλγαροι αυτοί ήρθαν από τη Μακεδονία. Εφυγαν από εδώ και πήγαν στη Βουλγαρία.. Τους έλεγαν τους δικούς μας «εσείς να φύγετε από εδώ.. Είναι δικά μας αυτά τα μέρη ..Εσείς να πάτε στην

55

Ελλάδα.». Τους είπαν ότι κρέμασαν τον πρόεδρο των Βοδενών. Έτσι έφυγαν οι δικοί μου

\Ο Σωτήρης Δουλγερογλου ;από τη Φιλιππούπολη είπε ότι όταν ήρθαναπό την πατρίδα τους δεν είχαν ελληνικά ονόματα γιατί οι Βούλγαροι τα

άλλαζανκαι τα έκαναν βουλγαρικά για παράδειγμα δεν έγραφαν Δουλγέρογλου αλλάΝτουλγκέροφ..

Βασικό χρονολόγιο προσφυγικού ζητήματος • 1922 3 Νοεμβρίου Με Νομοθετικό Διάταγμα ιδρύεται το "Ταμείο

Περίθαλψης Προσφύγων" ως ΝΠΔΔ. Καταργήθηκε και διαλύθηκε το 1925.• 1922 11 Νοεμβρίου: Εκκενώνεται η χερσόνησος της Καλλίπολης από

25.000 Έλληνες• 1923 30 Ιανουαρίου Υπογράφεται η Σύμβαση περί ανταλλαγής ελληνικών

και τουρκικών πληθυσμών στη Λοζάνη• 1923 3 Μαΐου Με Ν.Δ/γμα συστήνεται "Γενική Διεύθυνση Ανταλλαγής

Πληθυσμών" (ΓΔΑΠ) στο (ελληνικό) Υπουργείο Γεωργίας, προκειμένου να συντονίσει και να βοηθήσει το έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας στην προβλεπόμενη Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής πληθυσμών. Εξ αυτής ιδρύονται στη συνέχεια (1924) Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών. Το 1926 η ΓΔΑΠ κατάρτισε το "Γενικό Μητρώο Ανταλλαξίμων" που συντάχθηκε με βάση τη διοικητική διαίρεση της Θράκης και της Μικράς Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Πόντου.

• 1923 24 Ιουλίου: Υπογράφεται η Συνθήκη της Λοζάνης, σύμφωνα με την οποία ορίζεται ο ποταμός Έβρος ως σύνορο Ελλάδας Τουρκίας ενώ παραχωρούνται τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος στη Τουρκία.

• 1923 29 Σεπτεμβρίου: Ιδρύεται η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων, που επικυρώνεται με το Ν.Δ/γμα της 13ης Οκτωβρίου 1923 ως αυτόνομος οργανισμός με έδρα την Αθήνα υπό την εποπτεία της ΚτΕ και υπό την προεδρία του Αμερικανού διπλωμάτη Ερρίκου Μοργκεντάου με τετραμελές συμβούλιο. Η λειτουργία της άρχισε τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

• 1923 5 Οκτωβρίου Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης περί Ανταλλαγής Πληθυσμών της Λοζάνης αρχίζει στη Κωνσταντινούπολη η λειτουργία της "Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής Πληθυσμών".

• 1924 13 Ιουνίου: Εκ της ΓΔΑΠ του Υπουργείου Γεωργίας ιδρύονται Γραφεία Ανταλλαγής Πληθυσμών στις οικονομικές εφορίες των αποκαλούμενων "Νέων Χωρών", στην έννοια των οποίων περιλαμβάνονται: η Θράκη, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Κρήτη και το ΒΑ. Αιγαίο.

• 1925 5 Μαΐου: Κατ' εφαρμογή του σχετικού ψηφίσματος της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης (της 7ης Απριλίου), το Ελληνικό Δημόσιο υπογράφει σύμβαση με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος για την πληρωμή προκαταβολής στους δικαιούχους πρόσφυγες ως έναντι και μέχρι της αποπληρωμής της όλης περιουσίας τους, που αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν στη Τουρκία. Για τον

56

σκοπό μάλιστα αυτό το Ελληνικό Δημόσιο εκχώρησε στην Εθνική Τράπεζα τα μουσουλμανικά ακίνητα που δεν είχαν παραχωρηθεί στην Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Δύο ακόμη ανάλογες συμβάσεις υπογράφτηκαν τρία χρόνια μετά, τον Απρίλιο και τον Νοέμβριο του 1928. Μετά τα παραπάνω, καταργήθηκε και το αρχικό "Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων" που είχε ιδρυθεί τρία χρόνια πριν (Νοέμβριο του 1922).

• 1925 21 Ιουνίου: Υπογράφεται στην Άγκυρα η "Σύμβαση Άγκυρας 1925", γνωστότερη ως Συμφωνία Εξηντάρη - Ρουσδή κατά την οποία η Ελλάδα παραιτείται του δικαιώματος επιστροφής των "φυγάδων" της Κωνσταντινούπολης, ενώ ταυτόχρονα ρυθμίζεται το ζήτημα των "εγκατεστημένων" (établis) στη Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα διευθετούνται το ζήτημα των μουσουλμανικών κτημάτων που δεν είναι ανταλλάξιμα στην Ελλάδα καθώς και το ζήτημα της Δυτικής Θράκης.

• 1926 1 Δεκεμβρίου Υπογράφεται στην Αθήνα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας η Σύμβαση Αθηνών (1926), η οποία προβλέπει την εξαγορά των μη ανταλλάξιμων κτημάτων και ακινήτων και από τις δύο χώρες.

• 1930 10 Ιουνίου: Υπογράφεται στην Άγκυρα μεταξύ Ελλάδας Τουρκίας η ομώνυμη Σύμβαση Άγκυρας (1930) που προβλέπει γενικά την απάλειψη και οριστική εκκαθάριση των οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ των δύο Χωρών. Τόσο οι ελληνικές περιουσίες στη Τουρκία όσο και οι μουσουλμανικές στην Ελλάδα περιέρχονται στη κυριότητα του τουρκικού και ελληνικού Δημοσίου αντίστοιχα. Παράλληλα με αυτά ρυθμίζονται τα ζητήματα "φυγάδων" και "εγκατεστημένων" (établis) της Κωνσταντινούπολης καθώς και των μουσουλμάνων της Δ. Θράκης[

Η υποχρέωση υποδοχής, περίθαλψης και ένταξης των προσφύγων αναγκάζει την ελληνική κυβέρνηση να ζητήσει βοήθεια από την Κοινωνία των Εθνών με δάνειο 10.000.000 λίρες Αγγλίας και να προσφύγει σε διαρκείς εξωτερικούς δανεισμούς με καταθλιπτικούς για την οικονομία όρους και σκανδαλώδεις ρήτρες, υπεύθυνες τόσο για την εσωτερική κρίση του 1929 –αποτέλεσμα της διεθνούς κρίσης- όσο και για την πτώχευση του 1932.

Το 1923 ιδρύθηκε αυτόνομος οργανισμός με την επωνυμία «Επιτροπή αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ)», με έδρα την Αθήνα υπό την εποπτεία της ΚτΕ και υπό την προεδρία του Αμερικανού διπλωμάτη Ερρίκου Μοργκεντάου με τετραμελές συμβούλιο, και με σκοπό την οριστική στέγαση και την απασχόληση των προσφύγων. Για την περίθαλψή τους διατέθηκαν πόροι του Ελληνικού κράτους, συνεισέφεραν ιδιωτικές οργανώσεις και βοήθησαν οργανισμοί όπως ο Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός ο Σουηδικός Ερυθρός Σταυρός, ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός, η YMCA κ.ά.

57

Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μετά την καταστροφή της Σμύρνης ακολούθησε η συνθήκη των Μουδανιών και η Συνθήκη της Λωζάνης. Έτσι ξεκίνησε ο Γολγοθάς χιλιάδων Ελλήνων της Μικράς Ασίας του Εύξεινου Πόντου και της Ανατολικής Θράκης. Ο ερχομός των προσφύγων στην Ελλάδα δεν ήταν εύκολος ,Μπορείτε να το δείτε στο 10 λεπτο βίντεο στη διεύθυνση : http://vimeo.com/10069165

Η Προσφυγιά

Ξεριζωθήκαν χιλιάδες και ήρθαν εδώ.. Στην αρχή δεν ήξεραν που τους πηγαίνουν.. Η Ελλάδα μόλις έχει αποκτήσει νέα εδάφη και βγαίνει τραυματισμένη και αποδυναμωμένη από την Μικρασιατική εκστρατεία ..

Από μαρτυρίες που έχουν αναφερθεί σε βιβλία και εργασίες για εκείνη την περίοδο μαθαίνουμε ότι οι ξεριζωμένοι Έλληνες υπέφεραν πολλά μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα.. Οι πρόσφυγες στοιβάζονταν πάνω στα καράβια μαζί με ζώα κάρα κλπ..Πολλοί ταλαιπωρημένοι από τις κακουχίες πέθαναν πριν φτάσουν στην Ελλάδα.. Όσοι πέθαιναν τους έριχναν στη θάλασσα χωρίς να του αποδίδονται νεκρικές τιμές ή να ψάλλεται η νεκρική ακολουθία. Οι 'Έλληνες του Πόντου και οι υπόλοιποι που διέφυγαν στη χώρα που ήταν η μητρόπολη των ΑΡΧΑΊΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΏΝ αποικιών της Ανατολής ΓΙΑ ΠΆΝΩ ΑΠΟ 2500 ΧΡΌΝΙΑ δεν γίνονται εύκολα αποδεκτοί.. Τους μεταφέρουν σε πρόχειρα προσφυγικά καταλύματα στη Χαλκιδική, στη Θεσσαλονίκη, και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και εκεί στοιβάζονται σε σκηνές και περιμένουν να τους οδηγήσουν στα μέρη που θα κατοικήσουν.. Κατά δεκάδες πεθαίνουν από τις αρρώστιες και την αδυναμία.. Ανάλογες καταστάσεις συνέβαιναν και στο ταξίδι ξηράς. Οι άνθρωποι με πεζοπορία , πολλές φορές , έφταναν στο ελληνικό έδαφος

Εκτός από τις ταλαιπωρίες του ταξιδιού είχαν να θρηνούν και θύματααπό διάφορες αιτίες (αρρώστιες, ατυχήματα , καιρικά φαινόμενα, κ.ά.) . Κι οθάνατος εν πορεία αφήνει βαρύ πίσω τον πόνο, γιατί[ είναι βουβός ο

θάνατος,δίχως κερί. δίχως παπά, ίσως και δίχως δάκρυ .Οι πρόσφυγες με τον ερχομό τους στην Ελλάδα περνούσαναπό τα Λοιμοκαθαρτήρια . Μερικά από αυτά ήταν στην Κωνσταντινούπολη (

Μ π εσίκ -Τασί) , στην Μακρόνησο , στον Αη . Γιώργη και στο Καραμπουρνού της Θεσσαλονίκης,

Οι συνθήκες όπως στην Οία στο Μπεσίκ Ταρσί και αλλού ήταν άθλιες όπως αναφέρει η Ελένη Κοροΐδου

Στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν περί τους 1.500.000 πρόσφυγες. Οι 400.000 περίπου προέρχονταν από το μικρασιατικό Πόντο, οι 250.000 από την Ανατολική Θράκη και οι υπόλοιποι από τη Δυτική Μικρά Ασία και την Καππαδοκία. Περίπου 70.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Σοβιετική Ένωση, στις ήδη υπάρχουσες ελληνικές κοινότητες. Στην Ελλάδα οι πρόσφυγες πέρασαν από τις

58

εξευτελιστικές διαδικασίες των λοιμοκαθαρτηρίων της Μακρονήσου, του Χαρμάν Κιοϊ κ.ά. Με βάση τα στοιχεία της Κοινωνίας των Εθνών, σε πολλές περιοχές της νέας τους εγκατάστασης κατά τα πρώτα χρόνια πέθανε από τις κακουχίες το 20% των προσφύγων, ενώ αντιστοιχούσε 1 γέννηση σε 3 θανάτους.

ΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΚΑΡΑΝΤΙΝΑΣΓια τους πρόσφυγες που έρχονταν από πολύ μακριά, επομένως μετά τον

πανικό, μια κι έφταναν αρκετό καιρό αργότερα, τους Πόντιους, Καυκάσιους, Καππαδόκες, δημιουργήθηκαν στρατόπεδα καραντίνας, «λοιμοκαθαρτήρια» διάφορα, στο Καραμπουρνάκι, Κερατσίνι, Μακρόνησο, όπου τους κρατούσαν απομονωμένους με άγρια συρματοπλέγματα και γεμάτα όπλα, επί μήνες και μήνες, μέσα σε άθλιες σκηνές, ώσπου να βεβαιωθούν ότι έπαψε κάθε κίνδυνος για μεταδοτικές αρρώστιες ανατολίτικες, που δήθεν οι εδώ δεν είχαν. Όσο κι αν τα μέτρα εκείνα ήταν δικαιολογημένα, η εγκατάλειψη και η αθλιότητα ήταν εντελώς αδικαιολόγητη και εξαιρετικά εύγλωττη ως προς τα αισθήματα των αφεντικών, που εντούτοις έφταιγαν για τα πάντα. Πέθαναν πάρα πολλοί εκεί στα στρατόπεδα μέσα, που πραγματικά έμειναν γερά φραγμένα για τους ανθρώπους, όχι όμως και για τα κουνούπια, τους ανωφελείς κώνωπες. Οι παρθενικοί μα εξασθενημένοι οργανισμοί αυτών των προσφύγων άρπαξαν το μικρόβιο της ελονοσίας, κάτι που τους ήταν ολότελα άγνωστο. Και για πολλούς άρχισε η κατρακύλα.

Η .κ.Μηρτσέκη Βασιλική δασκάλα της τάξης μας ,μας μετέφερε όσα της είπε ο θείος της Γρηγόρης Θεοδωρίδης ,δάσκαλος και εκείνος, σε διάφορες συζητήσεις τους..Παρόλο πού ήταν μικρή θυμάται που της έλεγε ότι εκεί μέσα η ζωή τους δεν ήταν εύκολη. Πείνα, εξαθλίωση ,αρρώστιες θάνατοι ήταν καθημερινά φαινόμενα. Ακόμα της είχε πει και για τα πράγματα που έφερναν μαζί τους και πολλά από τα είδη πρώτης ανάγκης όπως ρούχα κουβέρτες και χαλιά εξαιτίας των φαρμάκων που χρησιμοποιούσαν για την απολύμανση, καταστράφηκαν εκεί. Όλοι ένιωθαν άρρωστοι ,βρώμικοι και φυσικά αγωνιούσαν για το που θα βρεθούν .που θα τους πάνε που θα τους στείλουν..

Άνθρωποι καταβεβλημένοι σωματικά και ψυχικά, οι πρόσφυγες έφτασαν στην Ελλάδα στοιβαγμένοι κατά εκατοντάδες μέσα στα καράβια που τους μετέφεραν. Οι μολυσματικές ασθένειες τους θέριζαν, ενώ η σωματική ταλαιπωρία επιδείνωνε την κατάστασή τους. Όταν έφτασαν στην Ελλάδα, οι περισσότεροι από αυτούς παρουσίαζαν την εικόνα «μάλλον πτωμάτων κινουμένων ή ζώντων ατόμων».6

Η προσωρινή στέγαση προσφύγων έγινε καταρχήν σε γήπεδα, θέατρα, αυλές εκκλησιών, δημόσια κτήρια, σε παράγκες, σε σκηνές, σε χαμόσπιτα και σε καλύβες που βρίσκονταν σε εγκαταλελειμμένα χωριά, σε οικισμούς αμιγώς προσφυγικούς. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες. Δεν υπήρχαν έργα υποδοχής, ούτε δίκτυα ύδρευσης, ηλεκτροφωτισμού και αποχέτευσης. Έλειπαν παντελώς οι χώροι αναψυχής, ενώ μεταδίδονταν εύκολα επιδημικές ασθένειες όπως ο εξανθηματικός τύφος, η γρίπη, η ελονοσία, η φυματίωση και η ευλογιά, παρούσες ήδη στην Ελλάδα και πριν την άφιξη των προσφύγων. Φαίνεται λογικό, λοιπόν, το γεγονός ότι δόθηκε προτεραιότητα στην αντιμετώπιση στοιχειωδών και πιεστικών αναγκών, όπως ήταν η διατροφή που αντιμετωπίστηκε με την οργάνωση

59

συσσιτίων και παροχή τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, όπως και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη

Η διατροφή τους ήταν κάκιστη,. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20 επιτόπιες έρευνες σε καταυλισμούς οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πολλοί θάνατοι προσφύγων οφείλονταν όχι απλώς στην κακή διατροφή τους αλλά στην πλήρη ασιτία. Ακόμα μεγαλύτερο ήταν το πρόβλημα της ύδρευσης. Το διαθέσιμο νερό ήταν σχεδόν πάντοτε μολυσμένο και προκαλούσε την εκδήλωση και τη μετάδοση επιδημικών ασθενειών όπως ήσαν οι δυσεντερίες και ο τύφος. Αρμόδιοι πρότειναν να συμπεριληφθούν στα πρώτα μέτρα για την αντιμετώπιση της προσφυγικής θνησιμότητας η παροχή σαπουνιού και ρουχισμού. πολλοί πρόσφυγες προέρχονταν από μολυσματικές περιοχές του μικρασιατικού χώρου ή από περιοχές που ήταν ελώδεις, όπως το Αϊδίνη και η Αμισός του Πόντου, επιδείνωσε την κατάσταση της υγείας τους, αφού και στην Ελλάδα εγκαταστάθηκαν σε περιοχές επίσης βεβαρημένες. Ας ληφθεί υπόψη ότι ο οργανισμός πολλών προσφύγων παρουσίασε δυσκολία να προσαρμοστεί σε κλιματολογικές συνθήκες, που τις περισσότερες φορές ήταν εντελώς διαφορετικές από αυτές στις οποίες είχαν συνηθίσει.

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες είχαν αποτέλεσμα την εκδήλωση επιδημιών και τη γρήγορη εξάπλωσή τους . Ο εξανθηματικός τύφος ήταν η πρώτη δοκιμασία στην οποία υποβλήθηκαν όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν από το πλήθος των ασθενειών που ενδημούσαν στα μικρασιατικά παράλια και στα καράβια που τους μετέφεραν στην Ελλάδα. Η Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας θεώρησε τους προσφυγικούς καταυλισμούς των πόλεων πραγματικές εστίες μόλυνσης για τη δημόσια υγεία και διέταξε την παρακολούθησή τους από υγειονολόγους. Μέχρι τον Απρίλιο του 1923 είχαν εμβολιαστεί περίπου μισό εκατομμύριο πρόσφυγες,ενώ έγιναν και αποφθειριάσεις

Στους αγροτικούς πληθυσμούς τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα, με μεγαλύτερη πληγή εκεί την ελονοσία· το δεύτερο εξάμηνο του 1923, με βάση επίσημες στατιστικές, στους 100 θανάτους προσφύγων που διαπιστώθηκαν στη Μακεδονία, οι 70 οφείλονταν στην ασθένεια αυτή. Τον επόμενο χρόνο, οικισμοί προσφύγων στη Χαλκιδική, τις Σέρρες, τα Γιαννιτσά, την Πιερία και το Κιλκίς έχασαν περίπου το 20% του πληθυσμού τους από ελονοσία, τύφο και δυσεντερία που οφειλόταν κυρίως στην κατανάλωση μολυσμένου νερού. Το ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων αποτελούσε ένα στατιστικό σοκ για τους υγειονολόγους καθώς σε κάθε γέννηση αντιστοιχούσαν τρεις θάνατοι προσφύγων. Η ουσιαστική παράμετρος που διαμόρφωνε αυτή την κατάσταση δεν ήταν μονάχα η αυξημένη θνησιμότητα των προσφύγων, αλλά και το γεγονός ότι οι κακουχίες και τα βάσανα, ιδίως του πρώτου καιρού, οδηγούσαν σε χιλιάδες πρόωρους τοκετούς και αποβολές. Μονάχα η εφαρμογή ενός συστήματος υγειονομικής φροντίδας στους προσφυγικούς πληθυσμούς επέτρεψε τη βαθμιαία αντιμετώπιση του προβλήματος της βρεφικής θνησιμότητας. Το 1929 η κατάσταση είχε αντιστραφεί πλήρως και σε κάθε θάνατο πρόσφυγα αντιστοιχούσαν πλέον τρεις νέες ζωές.11

Επιπλέον, η σκληρή εργασία τους, συνήθως κάτω από εξαιρετικά ανθυγιεινές συνθήκες, έθετε σε μια ακόμη δοκιμασία την ήδη κλονισμένη υγεία τους. Επιθεωρήσεις αρμοδίων σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου περιέγραφαν τις

60

συνθήκες εργασίας των προσφύγων με μελανά χρώματα ενώ, όχι σπάνια, διαπίστωναν ότι παιδιά κάτω των δέκα ετών εργάζονταν σε βιομηχανικές μονάδες.

Ακόμα χειρότερες ήταν οι συνθήκες της στέγασης. Στις παρυφές των αστικών κέντρων χιλιάδες αυτοσχέδια σπίτια-τρώγλες, ανήλιαγα και χωρίς εξαερισμό, στέγαζαν προσφυγικές οικογένειες για δεκαετίες ολόκληρες. Σε αυτές τις συνοικίες με παράγκες η φυματίωση έβρισκε τις πιο κατάλληλες συνθήκες για να αναπτυχθεί. Ασθένεια που εξαρτιόταν κυρίως από τις συνθήκες της στέγασης, η φυματίωση δεν είχε αποκληθεί αναίτια από τους υγειονολόγους «η νόσος της κατοικίας». Μονάχα το 1933, με βάση επίσημες στατιστικές, περίπου 150.000 άνθρωποι ασθένησαν από τη φυματίωση, 8.070 άνθρωποι από αυτούς πέθαναν, ενώ ανεπίσημοι υπολογισμοί της εποχής κάνουν λόγο για υπερδιπλάσια θύματα της νόσου.14

Ωστόσο, το πρόβλημα δεν οφειλόταν μονάχα στην έλλειψη των στοιχειωδέστερων ανέσεων σε σχέση με το ζήτημα της κατοικίας. Σημαντικότερα ήταν εκείνα τα προβλήματα που είχαν να κάνουν με την απουσία απαραίτητων για τη δημόσια υγεία υποδομών, όπως ύδρευση και αποχέτευση, των οποίων η έλλειψη δημιουργούσε ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση και την εξάπλωση λοιμωδών ασθενειών. Στη Μακεδονία του Μεσοπολέμου τουλάχιστον πεντακόσια χωριά, ανάμεσά τους πολλά προσφυγικά, δεν υδρεύονταν. Ακόμα όμως και στην περίπτωση που λειτουργούσαν δίκτυα ύδρευσης, υπήρχαν τέτοια προβλήματα ώστε συχνά μετατρέπονταν σε πραγματικές εστίες μόλυνσης.15

Στους συνοικισμούς των πόλεων η ύδρευση είχε εκχωρηθεί άτυπα σε ιδιώτες που μετέφεραν το νερό με τα κάρα τους σε στάμνες και το πουλούσαν στους κατοίκους, ενώ παράλληλα υπήρχαν βρύσες που εξυπηρετούσαν ολόκληρες γειτονιές συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Και στις δύο περιπτώσεις το νερό αυτό, στάσιμο εκ των πραγμάτων και μολυσμένο, αποτελούσε τη βασικότερη αιτία για την εξάπλωση τυφοειδούς πυρετού, εντερίτιδας και άλλων ασθενειών του πεπτικού συστήματος.

Ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια της άφιξής τους οι πρόσφυγες παρουσίασαν μεγάλη κινητικότητα στις μετακινήσεις τους, περιφερόμενοι σε αναζήτηση μόνιμης εγκατάστασης από τις αστικές προς τις αγροτικές περιοχές και τανάπαλιν, παρά τις επιδιώξεις των διαδοχικών κυβερνήσεων για αύξηση της αγροτικής παραγωγής Και κάποτε για πολλούς πρόσφυγες το μαρτύριο παίρνει τέλος..Η ελληνική ύπαιθρος που μένει ακαλλιέργητη τους περιμένει..Τους οδηγούν σε χωριά που πριν ζούσαν Βούλγαροι, Τούρκοι, τους μοιράζουν κλήρους- χωράφια.Οι Έλληνες του Πόντου ,οι Έλληνες της Ανατολής ,μαθημένοι από σκληρή δουλειά χτίζουν με πλιθιά τα πρώτα σπίτια,φτιάχνουν λάσπη για τα πατώματα και αρχίζουν να φτιάχνουν έπιπλα για το νέο τους σπίτι..

Η ίδια η ΕΑΠ φρόντισε ώστε οι αστοί στην πλειοψηφία τους πρόσφυγες που προέρχονταν από τον ίδιο οικισμό ή ευρύτερη περιοχή να εγκαθίστανται μαζί στο ελληνικό έδαφος[ ως μικροϊδιοκτήτες. Η προσπάθεια μαζικής μετακίνησης προσφυγικών πληθυσμών στη μακεδονική γη πέραν της αναπτυξιακής αγροτικής πολιτικής εξυπηρέτησε και τον πολιτικό στόχο της αντικατάστασης των σλαβόφωνων, που μετανάστευαν αναγκαστικά είτε προς τη Βουλγαρία και τη Σερβία. είτε προς τις χώρες του Νέου Κόσμου.

61

.

ΦΤΑΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΕδώ στην πανερημιά«... Εδώ κατέβασαν το ανθρωπομάνι από το Βατούμ. Άλογα τουμπανιασμένα

κείτονταν χάμω. [...] Πρασινισμένα βαλτονέρια στους χωματόλακκους, όπου κουνούπια και σκνίπες έχουν γιατάκι και μόνιμο στέκι. Ούτε δρόμος, ούτε μονοπάτι. Μονάχα λακκούβες γεμάτες λάσπη. [...]

Από το Λοιμοκαθαρτήριο, ίσια στην Καλαμαριά, στους θαλάμους. Εξήντα οι θάλαμοι. [...] Όλοι ξυλοδεσιά. πισσόχαρτο στη στέγη. Στηρίζονται σε πασσάλους, μισό μέτρο πάνω απ’ τη γης. [...] Στη μέση τα κοινόχρηστα αποχωρητήρια. [...]

Αυτοί, που στο στόμα τους ζουν ακόμα τα υπολείμματα της γλώσσας του Ομήρου, αυτοί που δούλευαν τη μέρα στο χωράφι, στο μαγαζί, και τη νύχτα στητοί φρουρούσαν με τα μάνλιχερ τα πανάρχαια ελληνικά χώματα, τις πανάρχαιες ελληνικές ρίζες, [...] αυτοί εδώ στην πανερημιά, στην εγκατάλειψη θα ζήσουν; Οι γυναίκες κάνανε τον πόνο δύναμη και βάλθηκαν να συγυρίζουν. Να βολέψουν την οικογένειά τους σε μια κόχη. Η πρώτη τους δουλειά να στουμπώσουν με παλιόχαρτα και κουρέλια τις τρύπες στα σανίδια. Να μην μπαινοβγαίνουν ο αγέρας, οι σκόνες, τα ποντίκια, οι σκορπιοί, τα μαμούνια.»

Ιφιγένεια Χρυσοχόου, Το χρονικό της προσφυγιάς στη Θεσσαλονίκη, Φιλιππότης

Εικόνες από την προκυμαία«… Πήγα στην προκυμαία και παρακολούθησα την αποβίβαση μιας

καραβιάς προσφύγων. Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί πιο τραγικό θέαμα. Είδα εφτά χιλιάδες ανθρώπους να έχουν συσσωρευτεί σ’ ένα πλοίο, όπου θα αρκούσαν δύο χιλιάδες για να το κατακλύσουν. Ήταν στριμωγμένοι σαν σαρδέλες στο κατάστρωμα, μια συστρεφόμενη και δονούμενη μάζα ανθρώπινης αθλιότητας. (…) Αποβιβάστηκαν τυλιγμένοι σε κουρέλια, πεινασμένοι, άρρωστοι, γεμάτοι ζωύφια (…)».

Η προσωπική μαρτυρία του «ρεμπέτη» Τάκη Μπίνη«... Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη στις 22 Νοεμβρίου 1923 στην οδό Αγίου

Δημητρίου σε μια παράγκα (…) Η Θεσσαλονίκη τότε είχε γεμίσει πρόσφυγες, κουρελιάρηδες, νηστικούς και άστεγους. (…) Εμάς σε λίγους μήνες το κράτος μας έδωσε κατοικία στην Άνω και Κάτω Τούμπα. Ήταν ο μεγαλύτερος προσφυγικός συνοικισμός της πόλης. Οι κάτοικοι Σμυρνιοί, Αϊβαλιώτες, Βουρλιώτες, Φωκιανοί, Καραμπουρνιώτες και από άλλα μέρη της Μ. Ασίας. Και λίγοι από το Ικόνιο και την Καισάρεια, που πολλοί απ’ αυτούς δεν ήξεραν καθόλου τα ελληνικά (…) Όλοι αυτοί οι χιλιοβασανισμένοι είχαν μέσα τους ζωντάνια, ελπίδα και αισιοδοξία. Παρ’ όλη τη φτώχεια, την κακομοιριά, τη δυστυχία, την ανέχεια

62

και την παντελή έλλειψη φαρμάκων και ειδών υγιεινής διατηρούσαν τις παράγκες τους καθαρές και στολισμένες (…) Τα βράδια γινόντουσαν γλέντια όμορφα και αντιλαλούσαν οι γύρω συνοικίες από τα μικρασιάτικα τραγούδια τους».

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Το «προσφυγικό» μέσα από τις εφημερίδες της εποχής«... Η τραγική καθημερινή εποποιία των προσφύγων αναβιώνει μέσα από τις

στήλες της Εφημερίδας των Βαλκανίων του Ν. Καστρινού, η οποία καταγράφει τις περιπέτειες των προσφύγων και προσπαθεί να αφυπνίσει αρμόδιους και μη.

Στις 18 Σεπτεμβρίου 1922 η εφημερίδα φωτογραφίζει την προσφυγική αθλιότητα:

«… Ερριμένοι τήδε κακείσαι, άνδρες, γυναίκες, γραίαι, γέροντες, παιδιά, ληστευόμενοι αναισχύντως κατά την αποβίβασιν των εις το τελωνείον (…) εις μάτην αναμένουν μίαν χειρονομίαν, η οποία να ανακουφίσει τα δεινά των. (…)».

Στο φύλλο της 20ής Οκτωβρίου 1922 διαβάζουμε: «…Η Θεσσαλονίκη υπερεπληρώθη μέχρις ασφυξίας προσφύγων. (…) Αι

υπηρεσίαι στεγάσεως και περιθάλψεως (…) προ του “σισύφειου” έργου των, μετ’ ανησυχίας και απελπισίας, βλέπουν τον ολοένα αυξανόμενον αριθμόν των αστέγαστων. (…) Οι πρόσφυγες, οι οποίοι έμεναν εις το ύπαιθρον, εις την προκυμαίαν, βλέποντες ότι κινδυνεύουν να αποθάνουν από το κρύο και από τη βροχή επιχείρησαν χθες να εγκατασταθούν βιαίως, μετέβησαν εις την συνοικίαν του Αγ. Δημητρίου, όπου εισόρμησαν εις διάφορα τουρκικά και ελληνικά οικήματα και εγκαταστάθηκαν…».

Η «Στήλη διά τους πρόσφυγας», όπου δημοσιεύονται ειδήσεις, πληροφορίες και «παν ό,τι αφορά και ενδιαφέρει τους πρόσφυγας» καθιερώνεται στην Εφημερίδα των Βαλκανίων από τις πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου 1922 (π.χ. «Ζητείται ο σύζυγος της Α.Π. εκ Βρυούλων και τα τέκνα τους Κωνσταντίνος, Ηλίας, Ευάγγελος και Μηνάς»). Πίσω από τις λέξεις αναζητούν, αγνοούμενοι, ο γνωρίζων, ζητείται κτλ., κρύβεται ανυπολόγιστος ανθρώπινος πόνος αλλά και τόσο μεγάλες προσδοκίες.

Η Εφημερίς των Βαλκανίων (28.9.1922) μας πληροφορεί ότι «η συνάδελφος Μακεδονία άνοιξε από των στηλών της έρανο υπέρ των μικρών ορφανών προσφυγοπαίδων. Η πρωτοβουλία αυτή επικροτείται γενικώς και από της πρώτης ημέρας ενισχύθη σημαντικώς».

Ιφιγένεια Χρυσοχόου, “Το χρονικό της προσφυγιάς στη Θεσσαλονίκη”, Φιλιππότηςαπό τη διαδραστική εφαρμογή του ΕΛΙΑhttp://www.wow.gr/projects/thessaloniki/index.htm

63

Οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Σμύρνη άρχισαν να καταφθάνουν το Σεπτέμβριο του 1922. Βέβαια η πόλη είχε ήδη δεχθεί αλλεπάλληλα και σημαντικά προσφυγικά ρεύματα: Υπολογίζεται π.χ. ότι το 1916 υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη 30.000 και πλέον πρόσφυγες ομογενείς από τη Βουλγαρία, τη Σερβία, τη Μικρά Ασία, τη Ρωσία, τον Καύκασο. Η έλευση όμως και η εγκατάσταση των προσφύγων στην πόλη το 1922-24 θ’ αλλάξει ριζικά τη μορφή, τη δυναμική και την προοπτική της. Το 1923, σύμφωνα με έκθεση της Αμερικανικής Επιτροπής Περίθαλψης, 110.000 πρόσφυγες «στεγάζονταν σ’ επιταγμένα δωμάτια (…) στο λοιμοκαθαρτήριο του Μικρού Καρα-Μπουρνού, στο αγγλικό στρατόπεδο της Καλαμαριάς, στην παλιά Τουρκική Γεωργική Σχολή, στο γαλλικό νοσοκομείο του Χαριλάου, στον καταυλισμό του Λεμπετ και στο αγγλικό νοσοκομείο του Χαρμάνκιοϊ αλλά και σε 116 σημεία μέσα στην πόλη». [...]

Γιώργος Αναστασιάδης

Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΓΗΓΕΝΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣΗ άφιξη των προσφύγων στη Ελλάδα προκάλεσε γενική κρίση. Οι

πρόσφυγες αντιμετώπισαν πραγματικό μίσος από τους ντόπιους Όσοι πήγαν στα αστικά κέντρα δυσκολεύτηκαν πολύ..Ο κόσμος δεν τους δέχεται εύκολα..Και γιατί να το κάνουν?Οι ανθρώπινες ψυχές που καταφθάνουν εδώ είναι σκιές του εαυτού τους..Εξαθλιωμένοι,με ελάχιστα υπάρχοντα ,βρώμικοι και ρακένδυτοι ,μιλούν πολλοί μια ξένη προς αυτούς γλώσσα πέραν της επίσημης καθομιλουμένης,και δεν ταιριάζουν με την εικόνα της Ελλάδας του πολιτισμού και μιας Ελλάδας που αντιμετωπίζει εσωτερικά πολιτικά προβλήματα ..Δεν νοιάζονται πολλοί για το αν οι γυναίκες ,οι άντρες ή τα παιδιά που βλέπουν στις ουρές των συσσιτίων ήταν κάποτε νοικοκυραίοι με σπίτια,άλογα,ζώα χωράφια,μορφωμένοι,επιστήμονες κλπ.. Ναι η πορεία των Ελλήνων της Ανατολής στην πατρίδα τους ,στη μητέρα Ελλάδα δεν ήταν στρωμένη με ρόδα. .Αντίθετα.. Συνάντησε πολλά αγκάθια και έπρεπε να βρουν τρόπο να τα καθαρίσουν για να κάνουν το χώμα γόνιμο και το δρόμο τους πιο εύκολο... Ο Μάρκος Βαμβακάρης, Σκυριανός στην καταγωγή, περιέγραψε θαυμάσια την κατάσταση αυτή: "Έμενε ο κόσμος στα βαγόνια των σιδηροδρόμων. Έμενε εκεί που είχε καμιά αποθήκη εγκαταλειμμένη. Τσαντήρια κάνανε. Καταστροφή, μεγάλη καταστροφή. Να μην ξαναδούν τα μάτια μας τέτοια πράγματα. Το τι τραβήξανε αυτοί οι άνθρωποι δεν λέγεται. Ατιμαστήκανε. Γίνανε χάλια, χάλια, χάλια. ’σε που

64

ήταν ατιμασμένοι από κει με τους Τούρκους που τους καταδιώκανε. Και κατόπιν εδώ που ήρθανε τα ίδια. Προσπαθήσανε, κάνανε χίλια δύο να βρίσκουνε το ψωμί τους, μέχρι να βρουν ένα σπίτι να κάτσουνε. Αν ένας πατέρας είχε πέντε-έξη παιδιά και κορίτσια, άλλα άρπαγε ο ένας από δω, άλλα ο άλλος από κει. Καταστροφή μάνα μου... Και οι ντόπιοι δεν τους έβλεπαν με καλό μάτι. Αλλά τους βρίζανε. Χίλια δύο. Φύγετε από δω ρε! Πηγαίνετε παρά πέρα. Δεν τους κοιτάζανε. Δεν είχαν την αγάπη να πουν για στάσου, συγγενείς μας είναι, Έλληνες πραγματικοί. Να τους αγκαλιάσουμε. Δεν έγινε αυτό το πράμα, εγώ δηλαδή τι είδα. Μπορεί αλλού. Ήθελαν να τους κλέψουνε οι κλεφταράδες που ήταν εδώ πέρα. Ν' αρπάξουν ό,τι είχαν. Να τους κλέψουνε, να τους γελάσουνε. Απατεώνες."

Δεδομένης της προσμονής εκμετάλλευσης των γαιών από τους ντόπιους πληθυσμούς, της υπερπροσφοράς εργασίας και των προσπαθειών του κεφαλαίου να την εκμεταλλευτεί, όπως επίσης και των συχνών επιτάξεων κατοικιών, οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν εχθρικά τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές. Στον αντίποδα πιθανώς βρίσκεται η βοήθεια μερίδας ντόπιων κατοίκων και πολλοί ιδιωτών, οι οποίοι πρόσφεραν ατομικά ή οργανωμένα με τη διενέργεια εράνων, την οργάνωση πρόχειρων συσσιτίων, τη διανομή ψωμιού, την παροχή ρουχισμού, φαρμάκων κ.α..

Η σύγκρουση ντόπιων και προσφύγων, θέτει τη σφραγίδα της σ' όλη την επόμενη περίοδο. Οι γηγενείς αμφισβητούν την ελληνικότητα των προσφύγων. Ο τότε εισαγγελέας Βαζούρας έγραψε: "Η βρισιά τουρκόσπορος μαζί με σωρό ανάλογες βρισιές, όπως σκατοουγλούδες, παληοαούτηδες κ.λπ. ήταν στην ημερήσια διάταξη, από ανώτερα και κατώτερα κυβερνητικά όργανα..." Το χάσμα ενισχύθηκε και συντηρήθηκε από τον άγριο οικονομικό ανταγωνισμό. τόσο στην ιδιοποίηση της γης, όσο και στις εμπορικές δραστηριότητες."

Αυτό πραγματικά συνέβη όταν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες σε χωριά της Δυτική Μακεδονίας αλλά και της Κεντρικής.. Οι ντόπιοι κάτοικοι μαθάινοντας για την ανταλλαγή προέβησαν πολλοί σε αγορά των κτημάτων παρόλο που αυτό απαγορεύτηκε. Άλλες περιπτώσεις ήταν ότι θεώρησαν του πρόσφυγες καταπατητές καθώς πολλοί νοίκιαζαν ή εργάζονταν σε χωράφια Τούρκων αλλά και Βούλγαρων οι οποίοι αποχώρησαν και έτσι θεώρησαν ότι οι τίτλοι ιδιοκτησία θα περνούσαν σε αυτούς. Μάλιστα ήταν τόση η έχθρα σε κάποια χωριά που δεν τους δέχτηκαν καθόλου αλλά και αν ένα ζευγάρι ερωτευόταν και η γυναίκα ή ο άντρας ήταν πρόσφυγας προσπαθούσαν να αποτρέψουν το γάμο κατηγορώντας τους πρόσφυγες κακούς ,ξυπόλητους συμφεροντολόγους κλπ.. Μάλιστα αυτό συνεχίστηκε σε πολλά μέρη της Δυτικής Μακεδονίας μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 80 .Υπήρξε μαρτυρία όπου οι γονείς του άντρα δεν ανέφεραν την καταγωγή της νύφης γιατί ήταν πόντια και σκέφτονταν τι θα πει το χωριό ενώ δεν υπήρξε ποτέ άλλη πρόσφυγας νύφη ή γαμπρός στο χωριό τους.

Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑΣύμφωνα με τα αναλυτικά στοιχεία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως

Προσφύγων (ΕΑΠ), μέχρι το τέλος του 1926, είχαν εγκατασταθεί στη Μακεδονία 111.001 προσφυγικές οικογένειες, με συνολικό πληθυσμό 419.662 άτομα.

65

Κατά την ΕΑΠ, 69.775 προσφυγικές οικογένειες, με συνολικό πληθυσμό 258.967 άτομα, είχαν εγκατασταθεί σε 934 συνοικισμούς που χαρακτηρίστηκαν από την επιτροπή ως αμιγώς προσφυγικοί.

Ένας αριθμός 41.226 προσφυγικών οικογενειών, συνολικού πληθυσμού 160.695 ατόμων, είχαν εγκατασταθεί σε 442 συνοικισμούς όπου υπήρχαν και γηγενείς κάτοικοι, γι αυτό και χαρακτηρίστηκαν από την επιτροπή ως μικτοί συνοικισμοί.

Από τα προαναφερόμενα στοιχεία προκύπτει ότι υπήρχαν 686 συνοικισμοί στην Μακεδονία, που μπορούσαν να χαρακτηριστούν την περίοδο 1926-1928, ως συνοικισμοί με αμιγώς γηγενή πληθυσμό.

Η ΕΑΠ εγκατέστησε 3.926 προσφυγικές οικογένειες / 15.132 άτομα σε 71

οικισμούς (συνοικισμούς). Σε 14 από τους οικισμούς αυτούς, οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν ως αμιγώς προσφυγικοί, εγκαταστάθηκαν 912 οικογένειες / 3.215 άτομα. Σε 57 μικτούς οικισμούς (γηγενών και προσφύγων) εγκαταστάθηκαν 3.014 οικογένειες / 11.917 άτομα.

παλαιά

ονομασίαμετονομασί

αοικογένε

ιεςάτ

ομασύνθεσ

ηΑγία Βαρβάρα 99 4

02προσφ

υγικόΑγία Μαρίνα 72 2

37προσφ

υγικόΆμμος 31 1

18μικτό

Άνω Κοπανός 94 374

μικτό

Ασώματα 5 18 μικτόΒέρροια 405 1

665μικτό

Βέτσιστα Αγγελοχώρι 97 375

μικτό

Γενή Κιόι Βάλτος 16 63 μικτόΓεράκι 19 63 προσφ

υγικόΓιανάκοβον Γιανακοχώρ

ι17 79 μικτό

Γιάντσιστα Γιάνισσα 131 483

μικτό

Γιδάς 35 134

μικτό

Γκολέμα Ρέκα Μέγα Ρεύμα 149 457

προσφυγικό

Γκολέσιανη Γυμνοτόπι 64 2 μικτό

66

42Διαβατός 45 1

76μικτό

Διαβόρνιτσα Νέα Κούκλαινα

105 505

μικτό

Δόλιανη Κουμαριά 37 130

μικτό

Ζερβοχώρι 65 205

μικτό

Καβάσιλα 2 8 μικτόΚαρατσαλή Μαυροδένδ

ρι2 7 μικτό

Καστανιά 39 148

προσφυγικό

Κάτω Κοπανός 112 469

μικτό

Κάτω Λουζίτσα Κάτω Τριπόταμον

53 248

προσφυγικό

Καψόχωρα 1 4 μικτόΚορυφή 24 88 μικτόΚουλούρα 2 5 μικτόΚούμανιτς 26 95 προσφ

υγικόΚουτσούφλιανη Άγιος

Παύλος14 46 μικτό

Κρεββατάς 5 17 μικτόΚωστοχώρι 35 1

05προσφ

υγικόΛαζοχώριον 43 1

56προσφ

υγικόΛιανοβέρι Λιανοβέργι 31 1

43μικτό

Λουτρός 4 13 μικτόΛυκόβιστα Λυκογιάννη

ς65 2

46μικτό

Μελίκη 43 156

μικτό

Μετς Μέση 4 19 μικτόΜικρό

Αλάμπορο 10 36 μικτό

Μικρογούζι 127 526

μικτό

Μονή Προδρόμου

37 149

μικτό

67

Μονόσπητα 8 32 μικτόΜουσταλή 14 47 προσφ

υγικόΜπάρμπες

ΚούτλεςΒεργίνα 122 3

91μικτό

Μπρανιάτα 61 243

μικτό

Νάουσσα 211 862

μικτό

Νέος Πρόδρομος

49 183

προσφυγικό

Νεοχωρόπουλον

21 87 μικτό

Νησέλι 22 86 μικτόΝησελούδι 13 50 μικτόΝησί 43 1

73μικτό

Παλαιοχώρα 16 51 μικτόΠαλαιοχώρι 18 75 μικτόΠαλατίτσα 51 1

77μικτό

Πλατύ 175 560

προσφυγικό

Ποζαρίτες Κεφαλοχώρι 1 3 μικτόΡάχωβα Ραχιά 47 1

64μικτό

Ραψομανίκη 17 50 μικτόΡέσιανη Βρυσάκι 46 1

74μικτό

Σάδηνα Καράβι 23 93 μικτόΣερμαρίνοβο Μαρίνα 65 2

70μικτό

Σκυλίτσι 25 95 μικτόΣταυρός 27 1

30μικτό

Σφήνιτσα Σφήνα 64 270

μικτό

Σχοινάς 16 60 μικτόΤαραμών Ταγαροχώρι 39 1

51μικτό

Τόπλιανη Γεωργιανοί 82 288

προσφυγικό

Τουρκοχώρι 124 458

μικτό

68

Τρίκκαλα 110 448

μικτό

Τριχοβίτσα Καμποχώρι 50 206

μικτό

Τσερκόβιανη Μικρή Σάντα

57 226

προσφυγικό

Τσινάφορον 25 97 μικτόΧωροπάνη 119 5

22μικτό

(Υλικό του Δ.Χρυσοχόου)

Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Βέροια έγινε σε δύο φάσεις .H Πρώτη φάση έγινε μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας και πριν την έναρξη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και η δεύτερη φάση 1915-1924.ΤΟ 1914 ήρθαν στη Βέροια Πόντιοι από τον Καύκασο ,Θρακιώτες από την Ανατολική και Βόρεια Θράκη και δυο τρεις οικογένειες από τη Δυτική Θράκη ..Πολλοί είχαν έρθει για αν αποφύγουν την στράτευσή τους στον Τουρκικό στρατό..

Όμως κάποιοι Έλληνες που δοκίμασαν , όπως οι ίδιοι λένε, δύο προσφυγιές. Αυτοί ήταν οι Θρακιώτες της Ανατολικής Θράκης , οι οποίοι το 1920, με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης , επέστρεψαν στις

εστίες τους. Βέβαια υπήρχαν και Θρακιώτες από την Ανατολική Θράκη που δεν

γύρισαν πίσω επειδή μάλλον ήταν φτωχοί και δεν είχαν αφήσει κάτι πίσω τους ώστε να αναγκαστούν να ξαναμπούν στη διαδικασία της επιστροφής στα σπίτια τους..

Δύο προσφυγιές όμως είχαν και ορισμένοι Θρακιώτες της Βόρειας Θράκης( Ανατολική Ρωμυλία ) . Ο λόγος της δεύτερης προσφυγιάς φαίνεται από

αυτά πουέγραψε n Δήμητρα Mαραvτίδoυ για τη γιαγιά της , στο Λεύκωμα της

Θρακικής ;Εστίας Βέροιας (1991). ΄Αναφέρει ότι η γιαγιά της έκαναν το πρώτο ταξίδι προσφυγιάς στην

Ελληνική σημερινή Θράκη. Όταν ξανάφτιαξαν τα πράγματα γύρισαν πίσω αλλά αναγκάστηκαν να φύγουν πάλι και αυτή τη στιγμή πιο μακριά εξαιτίας των Βούλγαρων που έκαιγαν χωρία κλπ. Εφυγαν με λίγα πράγματα και η βροχή τους ταλαιπωρούσε από την Πρώτη μέρα. Όπως η πείνα και οι αρρώστιες..

Ο Γιάννης Αλεξιάδnς από τη Βιζύη στο βιβλίο του « Βεροιώτικα κ α ιΘρακιώτικα » περιγράφει το ξερίζωμα της δικής του οικογένειας το 1914

.Ραιδεστός –Θεσσαλονίκη-Βέροια.. Πρώτο σπίτι στην Καραχμέτ και μετά στον Άγιο Δημήτριο στο σπίτι του Κύρκου.. Η φτώχεια τους ταλαιπωρεί.. Το 1920 με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης γυρίσουν πίσω για να ξεκινήσουν πάλι το ταξίδι της επιστροφής όταν αρχές Οκτωβρίου εκκενώνεται η περιοχή ..Ένα στραβό κάρο, λίγες ελπίδες, κατεστραμμένα όνειρα συνοδεύουν την πορεία τους για πίσω. Μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λοζάνης (και παραμονή για το χειμώνα στο Σουφλί) ξεκινάνε πάλι το ταξίδι για τη Βέροια.

69

Την εγκατάσταση των προσφύγων ανέλαβε τη ΕΑΠ (ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΆΣΕΩΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ )όπως αναφέραμε παραπάνω..Τους πρώτους πρόσφυγες Θρακιώτες και Πόντιους τους εγκατέστησε στο Καρσί Μαχαλά πάνω από τη γέφυρα Καραχμέτ που στην αρχή ονομάστηκε Ματζίρικα ή Ματζίρκα δηλαδή προσφυγικά.. και άλλοι έμεινα στο ΙΜΑΡΕΤ στο πτωχοκομείο στη μεγάλη άιθουσα.. Πολλές εκκλησίες μάλιστα σε όλο το νομό και όχι μόνο στη Βέροια φιλοξένησαν πρόσφυγες.. Η διευθύντρια του Σχολείου μας κυρία Δώρα Γούτση που κατάγεται από την Ανατολική Θράκη από το χωριό «Κωστίς» μας μετέφερε τη μαρτυρία των δικών της ανθρώπων όπως της τα είπε ο πατέρας της κύριος Κωνσταντίνος Γούτσης. «Όταν ήρθαν στην περιοχή έμειναν πολλοί πρόσφυγες στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στη Μελίκη....Ζούσαν εκεί μέχρι να φτιαχτούν τα σπίτια .Σε αυτά βοήθησε .όλο το χωριό. Όλοι μαζί έχτιζαν το ένα σπίτι μέχρι να μπει μια οικογένεια και οι υπόλοιποι διέμεναν στην εκκλησία.. Μετά έφτιαχναν το επόμενο για άλλη οικογένεια και μετά το επόμενο για την άλλη. Μη φανταστείτε τούβλα ή κάτι άλλο .Με πλίνθους ήταν αλλά ήταν τα σπίτια τους πια .Και τα έφτιαχναν όλοι μαζί.. Όλοι για έναν και ένας για όλους. ξαναλέω ..Όταν πια πήγαν όλοι στα σπίτια τους ,άδειασε η εκκλησία και ο κόσμος άρχισε να ξαναφτιάχνει τη ζωή του ..Κάποια στιγμή έμαθαν ότι είχε παρθεί απόφαση να τη γκρεμίσουν. Όλοι όσοι είχαν βρει καταφύγιο στην εκκλησία. έτρεξαν και προασπιστήκαν τον Ναό ,κατάφεραν και σταμάτησαν την καταστροφή του και λίγο λίγο με δικές τους προσπάθειες και χρήματα τον ξαναέχτισαν.»

Σε άλλες αναφορές και συνεντεύξεις διαβάσαμε ότι πολλούς όταν ήρθαν το 22 από τη Θράκη τους πήγαν στο Τσερμένι. Εκεί τους εγκατέστησαν στα σπίτια των Τούρκων που ετοιμάζονταν και εκείνοι για την ανταλλαγή, και τους μάζευαν πολλές οικογένειες μαζί ώστε να παραχωρηθούν δωμάτια στους πρόσφυγες σαν πρόχειρη λύση στην αρχή τουλάχιστον.

Βέβαια όπως μας ανέφεραν πρόσφυγες που ήρθαν στην πόλη στην αρχή πολλοί γηγενείς κάτοικοι τους αντιμετώπισαν επιφυλακτικά έως σκληρά . Αυτό συνέβαινε και στα χωριά και πολλές φορές εκεί στην ύπαιθρο τα πραγματα ήταν πιο δύσκολα...Οι ντόπιοι τους αντιμετώπισαν στην αρχή σκληρά .

Πολλές φορές, μάλιστα, οι ντόπιοι μετέφεραν αυτή η αρνητική τους διάθεση και στα

παιδιά τους. Αυτό είχε ως συνέπεια οι μικροί ντόπιοι να μην παίζουν με τουςσυνομηλίκους τους πρόσφυγες, να τους περιφρονούν, να τους κοροϊδεύουν

κτλ.Και αυτό κράτησε σχεδόν για μια δεκαετία.. Περίπου στο 1935-1937 αρχίζει να ομαλοποιείται η κατάσταση σε επίπεδο κοινωνίας εννοείται γιατί δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ντόπιοι γηγενείς βοήθησαν και στήριξαν οικογένειες ποντίων και Μικρασιατών..

Στο άρθρο του ο Χαράλαμπος Χιονίδης στην εφημερίδα «Αστήρ»Βεροιας το 1932 με τίτλο «Πρόσφυγες και γηγενείς ενωθείτε» μας δίνει τη χαρακτηριστική ζωή τότε Σίγουρα για κανέναν δεν ήταν εύκολη αυτή η κατάσταση .. Οι γηγενείς είχαν την άποψη ότι οι πρόσφυγες φταίνε για την κακή κατάσταση της χώρας και ότι αν δεν ήταν αυτοί θα ήταν όλα μια χαρά και από την άλλη οι πρόσφυγες εκλάμβαναν όλη την αρνητικότητα των γηγενών και σε

70

συνδυασμό με τις θύμησες της περιόδου ‘22-΄24 κατηγορούσαν τους γηγενείς ως απάτριδες συμφεροντολόγους κλπ..(Σε αυτό το άρθρο του ο Χαράλαμπος Χιονίδης παρακαλεί και τις 2 πλευρές να κατανοήσουν ότι έχουν κοινά συμφέροντα και πορεία και ότι όλοι μαζί πρέπει να εργαστούν για το καλό του τόπου αφήνοντας πίσω τις αντιπαλότητες και τις έριδες..)

Υπήρχε κάποια βάση στη επιφυλακτικότητα και των 2 μερών αν λάβουμε υπόψη μας την ιδιαιτερότητα της γλώσσας και τα διαφορετικά ήθη και έθιμα που είχαν οι πρόσφυγες κυρίως Πόντιοι και Μικρασιάτες γιατί αυτοί είχαν διαφορετική γλώσσα (πολλοί Μικρασιάτες ήταν Τουρκόφωνοι )..Η σχέση Θρακιωτών και ντόπιων οικοδομήθηκαν πιο εύκολα εξαιτίας της κοινής γλώσσας που χρησιμοποιούσαν ενώ είχαν σχεδόν παρόμοια έθιμα και μουσική με τους Μακεδόνες και μάλιστα υπάρχουν και αναφορές –συνεντεύξεις σε διάφορα βιβλία συλλόγων της πόλης που οι που μιλάνε για επαφή εξ αρχής με τους ντόπιους κυρίως σε επαγγελματικό επίπεδο που μετεξελίχτηκε και σε προσωπική σχέση...

Τα πράγματα δεν ήταν εύκολα για πολλούς πρόσφυγες λοιπόν..Η κυρία Ιωαννίδου Αικατερίνη από το Μετέν (μητέρα της δασκάλας μας )μας ανέφερε ότι όταν ήταν να φύγουν ο πατέρας της και ο παππούς της που ήταν εύποροι είχαν πάρει μαζί τους χρυσό. Αλλά οι Τούρκοι που τους είχαν πάρει χαμπάρι τους προέτρεψαν να κάνουν το χρυσό τουρκικές χάρτινες λίρες και έτσι έκαναν.Μετέτρεψαν το χρυσό τους σε λίρες που όταν έφτασαν στην Ελλάδα δεν άξιζαν τίποτα.. Ευτυχώς όμως είχαν φέρει μερικές μαζί τους και έτσι μπόρεσαν να στήσουν το νέο τους σπιτικό (αφού τους πήγαν Κιλκίς πρώτα και μετά στην Ημαθία )στην Επισκοπή Νάουσας. Η κυρία Κατερίνα ήρθε στην πόλη της Βέροιας το 1963 όταν έπιασε δουλειά στην Παιδόπολη Βέροιας (θα μιλήσουμε παρακάτω για αυτήν)όπου και γνώρισε το σύζυγό της Μηρτσέκη Βασίλη παντρεύτηκαν και έμεινε από τότε στην Βεροια. Μαλιστα μας ανέφερε και ένα περιστατικό όπου αρραβωνιασμένη πήγε στην Αθήνα όπου διέμενε η μητέρα του συζύγου της ο οποίος ήταν Ηπειρώτης στην καταγωγή.. Όταν πήγε στο σπίτι και έβαλαν τραπέζι εκεί που έκαναν πρόποση η μητέρα και γιαγια της δασκάλας μας είπε «Ευτυχώς αγόρι μου δεν έφερες «αούτσα»(Έτσι έλεγαν τις Πόντιες)και εκείνος χαμογελώντας είπε «Σώπα μάνα.. Αούτσα είναι» ..Αυτή ήταν η πρώτη και τελευταία αναφορά στην καταγωγή μου»μας είπε και μας ενημέρωσε ότι ευτυχώς κανένα απολύτως πρόβλημα δεν είχε με την πεθερά της αντίθετα εκείνη τη στήριξε πολύ και μάλιστα έμοιαζε και πολύ στην ίδια της τη μητέρα που είχε χάσει στα 12 χρόνια της με αποτέλεσμα να την αγαπήσει ακόμα περισσότερο Δυστυχώς μέσα σε 8 μήνες έχασε και τη δεύτερη μητέρα που απόκτησε

(Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι οι μεικτοί γάμοι προκαλούσαν ακόμα και το 1964 αλλά ευτυχώς λίγες περιπτώσεις αρραβώνων μεταξύ γηγενών και προσφύγων διαλύονταν .)

Σε δύσκολη ο οικονομική κατάσταση ήταν και οι γονείς του ΧαράλαμπουΙντζεβίδη . Ο πατέρας του , όταν έφτασαν στη Βέροια , είχε μόλις 9 λίρες, οι

οποίεςΓρήγορα ξοδεύτηκαν για τις ανάγκες ς της οικογένειάς του , μέχρι να βρει

κάποιαΕργασία

71

Η Πελαγία Ταραλά από τη βόρεια Θράκη (Κούκλενα) περιγράφοντας την οικονομική τους κατάσταση όταν ήρθαν εδώ , είπε : « Τα λεφτά μας ήταν πολύ λίγα.. Όταν ήρθαμε εδώ έπρεπε να πιαστείς από το βελόνι για να γίνεις νοικοκύρης. Από το μηδέν ξεκινήσαμε’

Και η Ωραία Θεοδωροπούλου από την ίδια περιοχή αντιμετώπισε ανάλογα προβλήματα «Ήρθαμε από τα Βοδενά με άδεια χέρια ‘..

Ο Παύλος Σαρημιχαηλίδης Αντιπροεδρος της Εύξεινου Λέσχης Βέροιας απόγονος επίσης προσφύγων μας έδωσε στοιχεία για τη δική του οικογένεια. «Από αυτά που μου έχουν πει οι δικοί μου ήρθαν από την Ορντού κατέβηκαν στην Πελοπόννησο και από εκεί στην Καλαμαριά .Ανέβηκαν μετά στο Τσοτύλι για μερικά χρόνια.Οι παππούδες μου έφυγαν λόγω μη εργασίας από εκεί και ήρθαν στον κάμπο. Άλλοι πήγαν στην Ν.Νικομήδεια και άλλοι στον Άγιο Αθανάσιο..Τελικά κατέληξαν στο Π.Σκυλίτσι με άλλες 3-4 οικογένειες..Περισσότερες λεπτομέρειες πως και από που ήρθαν δεν μπόρεσα να μάθω.. Εκείνο που ξέρω είναι ότι οι παππούδες μου ήταν και οι δύο ορφανά αλλά κατόρθωσαν να επιβιώσουν και να διατηρήσουν άσβεστες τις μνήμες του Πόντου επηρεάζοντας με τις ιστορίες τους και μένα..Νιώθω περήφανος για την καταγωγή μου και το παρελθόν μου»Περα από τον ΕΑΠ όμως θα πρέπει να αναφερθούμε και στην Εκκλησία που για τη στήριξη των προσφύγων στη Βέροια, η Μητρόπολη μοίραζε τρόφιμα κυρίως σε αυτούς που δεν είχαν τίποτα μέχρι να ορθοποδήσουν ενώ όπως αναφέραμε πολλές εκκλησίες «πρόσφεραν κεραμίδι» στα κεφάλια αυτών των ανθρώπων που είχαν χάσει τα πάντα .. Ταυτόχρονα το κράτος για την ιατρική περίθαλψή τους στήνει και προσφυγικό Νοσοκομείο (στην Οδό Διός) ..

Η ΟΙΚΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Με τον ερχομό των προσφύγων έπρεπε να χτιστούν και να δημιουργηθούν

νέες κατοικίες αλλά και συνοικίες.. Τα σπίτια που χτίστηκαν εξυπηρετούσαν όσο ήταν δυνατόν αυτό ακόμα και το επάγγελμα και την τάξη που άνηκε η προσφυγική οικογένεια.. Έτσι χτίστηκαν άλλα σπίτια για γεωργούς άλλα για αστούς .άλλα για εμπόρους ώστε να μπορούν να εξυπηρετούνται και όσον αφορά το επάγγελμά τους. Και το κόστος ήταν ανάλογα του υλικού.. Άλλα ήταν πέτρινα άλλα πλίνθινα. Τα σπίτια που διέμεναν οι πρόσφυγες ήταν είτε σπίτια που ανήκαν σε Τούρκους και ήταν ανταλλάξιμα .είτε σε σπίτια που χτίστηκαν από την ΕΑΠ και το Κράτος είτε διέμεναν σε σπίτια που αγοράστηκαν φθηνά είτε νοικιάστηκαν..

Οι περιοχές που δόθηκαν στους πρόσφυγες και οι νέοι συνοικισμοί ήταν.Α)Περιοχή βήματος Αποστόλου Παύλου Β)Οδός Πιερίων-Λαδόμυλοι

Γ)Περιοχή Ελιάς –λεωφόρος Ανοίξεως Δ)περιοχή γύρω από την Υπαπαντή Ε)Περιοχή πάνω από το γήπεδο και τέλος ο συνοικισμός του Προμηθέα..

Για την περιοχή του Αποστόλου Παύλου αναφέρεται πως ήταν παλιά Τουρκικό νεκροταφείο

Η περιοχή των Λαδομύλων δόθηκε κυρίως σε αγροτικές οικογένειες και για αυτό ονομάστηκε η περιοχή και «αγροτικά» Τα περισσότερα οικόπεδα δόθηκαν και εξοφλήθηκαν αργότερα με δάνεια.

72

Στην περιοχή της Ελιάς υπήρχαν κυρίως μπαχτσέδες και κήποι τω Μουσουλμάνων της περιοχής..

(Η φωτογραφία είναι νεότερη αλλά αποδεικνύει το πώς ήταν η περιοχή της Ανοίξεως περίπου τη δεκαετία του 50.ΑΡΧΕΙΟ :ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΜΠΟΥΡΗ

) ]Η ΕΑΠ μετά την απαλλοτρίωση μοίρασε τα οικόπεδα που κληρώθηκαν

κυρίως σε αστούς χτίστηκαν όμορφα σπιτάκια στην περιοχή και πληρώθηκαν με ομολογίες ..

Σπίτια έγινα και στην περιοχή της Υπαπαντής αλλά δεν ήταν τόσο ευρύχωρα όπως της Ελιάς .

Στο συνοικισμό που δημιουργήθηκε κοντά στο σημερινό γήπεδο έμειναν κυρίως πρόσφυγες από την Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία.

Για το συνοικισμό του Προμηθέα αναφερθήκαμε πιο πάνω..Μη φανταστούμε όμως πως όλα ήταν ρόδινα. Υπήρχαν σοβαρά προβλήματα

όπως ότι τα σπίτια πολλές φορές (πχ αυτά που νοικιάστηκαν είτε αγοράστηκαν είτε ακόμα και που χτίστηκαν πρόχειρα ) είχαν σοβαρά προβλήματα.

Κατά την έρευνά μας ανακαλύψαμε ότι πολλά από τα σπίτια ήταν αδόμητα(δηλαδή όχι σε τετράγωνα αλλά και πολλές κατασκευές ήταν παράνομες ώστε να μπορούν οι πρόσφυγες να στεγάσουν την οικογένειά τους που απαριθμούσε σε πολλά μέλη.

Έγιναν βεβαία καταγραφές των περιουσιών που άφησαν πίσω τους οι πρόσφυγες με αποτέλεσμα η κατανομή να μην είναι ισότιμη με ό,τι άφησαν πίσω τους..

Η δασκάλα μας ανέφερε ότι ο κ Γρηγόρης Θεοδωρίδης έλεγε ότι τα χρόνια που πέρασαν δεν ήταν εύκολα. Αλλά για αυτούς που είχαν ένα καλό κομπόδεμα η αρχή ήταν όσο εύκολη μπορούσε να είναι σε αυτό το ξένο μέρος θείος του είχε χρήματα έχτισε σπίτια αποζημιώθηκε για την εργασία τους και έτσι ξεκίνησε να καλυτερεύει τη ζωή του/Το μόνο που τον πίκραινε ήταν οι ομολογίες.. Ενώ ήταν

73

αστοί αποζημιώθηκαν σαν αγροτική οικογένεια κάτι που σήμαινε μικρότερη αποζημίωση .Αλλά αυτό δεν τους πτόησε. «Είμαστε μαχητές και γερά σκαριά και τα καταφέραμε να στηριχτούμε στα πόδια μας όσα και να έλεγαν για εμάς..Ξεκινήσαμε όλοι από την αρχή.. Για πολλούς δεν ήταν εύκολο .Ήξεραν μια δουλειά και αυτή μόνο γνώριζαν να κάνουν. Τη γη δεν την ήξεραν . Έψαχναν λοιπόν για ένα μεροκάματο στην αρχή για να αρχίσουν να εξασφαλίζουν τα προς το ζην στην οικογένειά τους. Τα μεροκάματα λίγα..Κάποιοι στάθηκαν τυχεροί Πήραν τα μαγαζιά από τους Τούρκους που έφευγαν και δούλεψαν ..Άρχισαν όμως να ανοίγουν αρτοποιεία, κάποιοι Μικρασιάτες έφτιαχναν χαλιά ,άλλοι έφτιαχναν χαλβά και ταχίνι(όπως ο Κανδύλας που ήρθε στη Βέροια μετά το 40 αφού πρώτα είχε ξεκινήσει στη Θεσσαλονίκη .άλλοι έγιναν έμποροι και παντοπώλες, γανωματήδες άλλοι επιδιόρθωναν έπιπλα αλλά και έφτιαχναν ή διόρθωναν εργαλεία για αγροτικές δουλειές. Ο καθένας με ό,τι ήξερε και μπορούσε να κάνει πορευόταν..»

ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΚΛΗΡΟΙΜεγάλο πρόβλημα αντιμετώπισαν και οι πρόσφυγες που πήγαν στα χωριά ή

δημιούργησαν αγροτικές κοινότητες από το μηδέν.. Αναφερθήκαμε παραπάνω ότι πολλοί τους θεωρούσαν καταπατητές χωραφιών και κλήρων και πολλές φορές οι διαμάχες ήταν έντονες.. Σίγουρα μπαίνοντας στο πνεύμα της εποχής μπορούμε να καταλάβουμε ότι και οι δύο πλευρές είχαν δίκιο να νιώθουν πικραμένοι και απογοητευμένοι και δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε κανέναν Τελικά με νόμο του 1929 κανονίζεται το τι θα γίνει με τα μουσουλμανικά χωράφια ..Έτσι ξεκινάει και η από κατάσταση των αγροτών και η εγκατάστασή τους σε μέρη νέα με στόχο την ενδυνάμωση της υπαίθρου αλλά και την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής.. Μοιράζονται κλήροι και η έκτασή τους ποικίλει σημαντικά.. Εξαρτάται από το έδαφος, την ποιότητα του εδάφους αλλά και τον αριθμό των μελών της οικογένειας. Οι πρόσφυγες ασχολήθηκαν σε αυτές τις περιοχές με νέες καλλιέργειες, έκτρεφαν βοοειδή και πρόβατα και προσπαθούσαν να δημιουργήσουν με ελάχιστα εφόδια ξανά τη ζωή τους..

«..Όταν πήγαμε στους Γεωργιανούς δεν ΕΊΧΑΜΕ ΤΊΠΟΤΑ. Μας έφεραν και ξεκινήσαμε από το 0. Φτιάξαμε σπίτια με πέτρες και πλίνθους. Είχαμε ελάχιστα χρήματα αλλά και ελλείψεις σε πολλά είδη. Για να χτίσουμε το σπίτι δώσαμε όσες λίρες είχαμε.. Μη φανταστείς πολλές. Καμιά 10αριά ήταν ,αλλά ήταν μια βάση..»μας ανέφερε ο Θεόφιλος Ζευγαρόπουλος αρτοποιός από τους Γεωργιανούς.. «…Όταν ήρθαμε εδώ τίποτα δεν υπήρχε παρά μόνο τα χειμαδιά των βλάχων κτηνοτρόφων .Από το τίποτα έγινε χωριό.10 οικογένειες όλες κιόλες ,αυτές ήταν…»

Η κυρία Ιωαννίδου Μηρτσέκη Αικατερίνη (Επισκοπή Νάουσας) αναφέρει «….Εγώ είμαι γεννημένη το 1938..Το σπίτι που μεγάλωσα το έφτιαξε ο πατέρας τα αδέρφια μου αλλά και συγγενείς.. Όποιος μπορούσε βοηθούσε. Ήταν από πέτρα ξύλο και πλίνθους. Δεν ήταν ότι καλύτερο αλλά ήταν σπίτι.. Είχε το μαγειρειό, τη σάλα και 2 δωμάτια. Δουλέψανε σκληρά αλλά και μεις τα παιδιά δουλέψαμε για να κάνουμε κάτι..\Τα χωράφια που είχε η οικογένειά μου ήταν

74

ακαλλιέργητα ,χέρσα θα έλεγα.. Αλλά τα κάναμε χωράφια αποδοτικά. Δουλεύαμε πολύ σκληρά. Πολύ και σκληρά.. Ξέρω όμως πως δεν πεινάσαμε.. Ο πατέρας μου δούλευε με τη μάνα και τα αδέρφια στα χωράφια και εγώ σαν μικρότερη έκανα δουλειές,, Μη φανταστείς ότι ήμουν μεγάλη.. Πρώτη φορά στα 8 προσπάθησα να κάνω ψωμί και μάλιστα φούσκωσε τόσο πολύ που ούτε και γω το πίστευα. Η μάνα μου όταν γύρισε από το χωράφι κατάκοπη θυμάμαι είπε: «Αχ να ευχαριστήσω την αδερφή μου που βοήθησε..Τότε θυμωμένη είπα στη μάνα: «Μάνα πια αδερφή σου?Η θεία ούτε ήρθε.. Εγώ τα ζύμωσα και τα έψησα» και εκείνη μετά την απορία της με αγκάλιασε.. Πια είχα μεγαλώσει..]Και ήμουν 8 χρονών... Εκείνο το ζύμωμα όμως ακόμα το θυμάμαι και με πονάνε τα χέρια. Τα είχαμε όλα όμως. Το τυρί μας το κρέας μας ,τα τουρσιά μας ,τα παστά μας. Όχι δεν πεινάσαμε και να μη λέω ψέματα δεν πεινάσαμε ούτε στον πόλεμο.. Όσοι ζούσαν στα χωριά ήταν καλά, τα κατάφεραν....Στάθηκαν στα πόδια τους.. Ο πατέρας μάλιστα πριν το πόλεμο αλλά και στα μέσα του πολέμου ήταν από τα πιο σεβαστά πρόσωπα στο χωριό. .Αλλά και όλη η οικογένειά μας το ίδιο.»

Τα περισσότερα στρέμματα και κλήροι μοιράστηκαν κοντά στο 1932 και οι πρόσφυγες ξεπλήρωναν το χρέος που είχε οριστεί για τους κλήρους όχι μόνο σε αξία αλλά και με τόκο στην ΑΤΕ. Το ίδιο ίσχυε και για τους αστούς μετά το 1930

Η ΕΑΠ έδωσε στους αγρότες σιναπόσπορο, σιτάρι καλαμπόκι κλπ όπως μοίρασαν και ζώα.. Ήταν η «μαγιά» για να ξεκινήσουν οι οικογένειες την αγροτική τους καλλιέργεια..

Στους πρόσφυγες της πόλης δόθηκαν κλήροι 12 -18 στρεμμάτων ανάλογα με την οικογένεια ..Τα 24 έφταναν τα ποτιστικά στον κάμπο και τα πιο άγονα μέχρι τα 30 στρέμματα. .

«Ηρθαμε το 1918 από τον Άγιο Γιάννη της Θράκης στη Βέροια» μας αναφέρει ο κύριος Διαμαντής Λαζαρίδης, «Φύγαμε το 1922 πίσω και ξαναγυρίσαμε το 1924 χωρίς μάνα χωρίς πατέρα ,3 αδέρφια μόνα. Όταν μας πήγαν στο χωρίο ήταν ένας βάλτος. Ζητήσαμε από τους ντόπιους να ενωθεί το χωριό αλλά δυστυχώς δεν δεχτηκαν. Φοβόταν ο κόσμος μην τους πάρουμε τα χωράφια..Καθαρίσαμε το βάλτο και το κράτος μας έφτιαξε του αποικισμού σπίτια.Το 1929-1930 μας έδωσαν κλήρους..30 στρέμματα για κάθε οικογένεια και όταν γεννιόταν ένα παιδί παίρναμε άλλα 10..»

Η περίπτωση των αποζημιώσεων αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερηδιαδικασία.. (Αναφορά θα βρείτε στο παράρτημα) Το σίγουρο είναι ότι

απογοητεύτηκαν πάρα πολλοί από τις αποφάσεις αυτές και το χειρότερο οι αγρότες ζημιώθηκαν και οικονομικά .

Τίποτα όμως δεν σταμάτησε την ανάπτυξη της πόλης.. Μπορεί φυσικά να υπήρχαν προσωπικές αντιπαραθέσεις αλλά η αλήθεια είναι ότι η Βέροια σαν πόλη μπόρεσε και άφησε πίσω τις ατομικές διαφορές και σιγά -σιγά παρόλο που οι γηγενείς, οι Βλάχοι και οι πρόσφυγες είχαν τα δικά τους ήθη έθιμα και παραδόσεις και τα τηρούσαν –ακολουθούσαν στα σπίτια και στις συναντήσεις τους ,μπόρεσαν να συνυπάρξουν ..Από αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Βέροια ήταν ίσως η πρώτη από τις πόλεις που εφάρμοσε την πολυπολιτισμικότητα καθώς σεβάστηκε την διαφορετικότητα. των προσφύγων. Από το 1935 και πέρα η πορεία όλων των κατοίκων της πόλης ήταν κοινή και αδιαίρετη και πορεύονται

75

πια όλοι μαζί μέσα στο χρόνο στις πολιτικές ανακατατάξεις αλλά και στις κοινωνικές που θα φέρει λίγα χρόνια αργότερα ο δεύτερος παγκόσΜιο; Πόλεμος

Οι σύλλογοι της πόλης.

Το Μάρτιο του 1898 ιδρύεται ο «Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Βέροιας»με σκοπό τη μόρφωση των μαθητών. Το 1880 διαλύεται και ιδρύεται η αδελφότης «ΑΘΗΝΑ» μεν σκοπό φιλανθρωπικό. Εκδίδει 2 περιοδικά και μία εφημερίδα. Ειχε δασκάλους εκκλησιαστικής μουσικής και γυμναστή ..Ο φιλανθρωπικός της σκοπός ήταν η παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ,χρημάτων και καύσιμης ύλης. Το 1898 μετονομάζεται σε «ΜΕΛΙΣΣΑ»καθώς ο Τούρκος διοικητής υποψιάζεται πως η ονομασία ΑΘΗΝΑ έχει σχέση με την πρωτεύουσα του Ελληνικού- τότε- Βασιλείου την Αθήνα.

Το 1916 ιδρύεται ο πνευματικός σύλλογος «ΕΛΙΚΩΝ»που συγχωνεύεται αργότερα (1924)με τον ιδρυθέντα σύλλογο «ΜΕΓΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ»

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗ ΒΕΡΟΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1969Η Βέροια κατακτήθηκε το 1430 από τους Οθωμανούς και απο εκεί και πέρα

ειναι ελάχιστα τα στοιχεία που έχουμε σχετικά με την εκπαίδευση των παιδιών..

1911-1940 η Μητρόπολη συνεχίζει το έργο της και ενισχύει τα σχολεία..Όλα αυτά τα χρόνια και μεταγενέστερα πέρα από τη Μητρόπολη ενισχύουν

τα σχολεία και πολλοί πλούσιοι Βεροιώτες είτε με μεταθάνατον δωρεές είτε ζώντες..

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΒΕΡΟΙΑΣΣημαντικές πληροφορίες για την εκπαίδευση των παιδιών παίρνουμε από

τους κανονισμούς που εξέδιδαν τα σχολεία της πόλης κυρίως το Γυμνάσιο..Οι κανονισμοί αυτοί άλλαζαν ανάλογα με τις εκάστοτε πολιτικές κυβερνήσεις και ήταν σχεδόν ίδιες και για το Γυμνάσιο Αρρένων αλλά και για το Γυμνάσιο Θηλέων..(Το υλικό είναι από το βιβλίο του ΠΑΎλου Πυρινού “Βεροιώτικα Σημειώματα”Βεροια 2009 εκδοση:βιβλιοπωλείο Πυρινός)

'Στον κανόνισμό του Γυμνασίου Βέροιας του 1931 ισχύουν άρθρα που υπάρχουν ακόμα και σήμερα(εγκαιρη προσέλευση μαθητών,αδικαιολογητες απουσίες ,καθήκοντα εφημερευόντων καθηγητών)αλλά υπάρχουν και άρθα που παραξενέυουντους σημερινούς μαθητές όπως:

“Αρθρο 6οΝ :Κουρά μαθητώνΚρίνει σκόπιμον όπως πάντες οι μαθητές ανεξαιρέτως κείρωσι την κόμην δια

μηχανής ,τούτο όμως να συνιστάται εις τους μαθητάς και να εφαρμοζεται ηπίως πως.

ΑΡΘΡΟ 8ον.Παρακολούθησις των μαθητών εκτός σχολείουΕπιβάλλεται να γίνηται παρακολούθησις των μαθητών εκτός σχολείου

εναλλάξ υπό των καθηγητών συνεννοούμενων προς τούτο ανά δύο ,ενίοτε και του κ.Γυμνασιάρχου μετά καθηγητών.

ΑΡΘΡΟ 9ον Πηλίκια μαθητών

76

Να υποχρεωθούν να φέρουν οι μαθηταί πηλίκιον με το σύστημα ως έχει τούτο και τον αριθμό μαθητολογιού ενός εκάστου.

ΑΡΘΡΟ 11 Απαγορεύεται το ποδηλατοδρομείν εκτός των εχόντων ιδιωτικά τοιάυτα ,και

τούτων δύναμένων να ποδηλατοδρομώσι μόνον την Κυριακήν και το απόγευμα της Πέμπτης ,εφ όσον τούτο είναι ελέυθερο.Ομοίως απαγορεύεται απολύτως η εις δημοσίους χώρους συμμετοχή των μαθητών και μαθητριών”

Στο άρθρο 10 του κανονισμού του 1935 γίνεται αναφορά και στον εκκλησιασμό των μαθητών κάθε Κυριακή ο οποίος γινόταν ομαδικά..Αναφέρονται λοιπόν τα εξής:

“Ως προς τον εκκλησιασμό των μαθητών ο σύλλογος λαβών υπ όψιν τους κλιματολογικούς όρους της πόλεως ήτοι τας αφθονας χιόνας ,την τρομερήν υγρασίαν ,την ελλιπεστάτην υπόδησιν και ανεπαρκή περιβολή της πλειονότητας των μαθητών,το δριμύ ψύχος ,την απειλήν των εκ των ως άνω λόγων της υγείας των μαθητών αποφασίζει να μη γίνηται ο εκκλησιασμός ομαδικός αλλά να διενεργείαι ούτος απο το σκοπιμώτερον και λογικώτερον καθ όλον το έτος ως εξής:

Εις ορισμένα ημέρας οποίαι του Αγ.Δημητρίου,Αγ. Γεωργίου,Αγ Κωνσταντίνου,Τριών Ιεραρχών ,Ευαγγελισμού και του πολιούχου της πόλης Αγ.Αντωνίου ο εκκλησιασμός να γίνηται ομαδικός εις τον ναόν ,εις ον λειτουργεί ο Σεβ,.Μητροπολίτης Βέροιας δια να παρακολουθούν οι μαθηταί και το θείο κήρυγμα..

Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται πως τις υπόλοιπες Κυριακές οι μαθητές θα έπρεπε να πηγαίνουν στις εκκλησίες της συνοικίας τους όπου θα καταγράφονται απο τους καθηγητές του σχολείου ενώ την επόμενη μέρα θα δίνονται τα όνόματα όσων απουσίαζαν στον Γυμνασιάρχη.

1940 ιδρύεται Ιερατική Σχολή στη Βέροια στον Ξενώνα του Ιερού Ναού του Αγίου Αντωνίου

Από εκεί και περα οι κανονισμοί είναι αυτοί που διέπουν την καθημερινότητα των μαθητών

Τα παιδονομικά μέτρα του κανονισμού του γυμνασίου Βέροιας (1951)*Αναφέρουμε μερικά:Άρθρον 2ονΟ μαθητής οφείλει αγάπην,σέβας και υπακοήν εις τους καθηγητάς αυτού

,τον Γυμνασιάρχην ,τον Μητροπολίτην ,και τον κ.Νομάρχη ,ους και χαιρετά πάντοτε

Άρθρον 15ονΚαθ' εκάστην Κυριακή οι μαθηταί θα εκκλησιάζωνται με τη συνοδεία 2

καθηγητών .Η αδικαιολόγητος απουσία των θα λαμβάνεται υπ' όψιν τοσον δια την διαγωγήν αυτών ,όσον και για την βαθμολογία εις το μάθημα των Θρησκευτικών.

Στον κώδικα σχολείων του 1958 βρίσκουμε πάλι άρθρα που οι σημερινοί μαθητές δεν γνωρίζουν

*Αρθρο 4ον '“Να απονέμη (ο μαθητής)τον προσήκοντα χαιρετισμό εις τους διδάσκοντας

δια ζώσης φωνής .....”

77

*'Αρθρο 6ον Να κωφεύη προς πάσαν ιδεολογίαν και προπαγάνδα αντίθετον προς τα

ιδεώδη της Φυλής μας ,τας Χριστιανικάς αρχάς και τας Εθνικάς Παραδόσεις.*'Αρθρο 9ον Απαγορεύεται εις τους μαθητάς να περιφέρωνται ανα τας οδούς πέραν της

8ης εσπερινήςκατα τους Χειμερινούς μήνας και της 9ης Εσπερινής κατα τους θερινούς και να συχνάζουν εις κινηματογράφους ,σφαιριστήρια ,παντός είδους κέντρα ψυχαγωγίας και να καπνίζουν.

Από αναφορά του κ Πυρινού στο βιβλίο του αναφέρεται ότι ο κάθε μαθητής είχε δική του σχολική ταυτότητα και μάλιστα στο πίσω μέρος αναγραφόταν και ο ύμνος του Γυμνασίου και πιστεύω ότι αξίζει να τον παραθέσουμε..

Του Γυμνασίου Βέροιας οι λεβέντες παν μπροστάπροχωρούν γιατί πιστεύουν σε μεγάλα ιδανικάΣτο Θεό,στην Πατρίδα μα και στην Ελευθεριάθυσιάζουνε τα πάντα ,με τη φλόγα στην καρδιά.

Των παιδιών του Γυμνασίου ένας είναι ο σκοπόςπώς να γίνη ο λαός μας σαν πρωτύτερα τρανός και ο θείος Παρθενώνας άπλετο να δώση φωςγια να πάρει φως και πάλι ο καθείς της γης λαός.Τελευταίος Κανονισμός του Γυμνασίου Αρρένων Βέροιας ήταν αυτός του

1969 ο οποίος εκδόθηκε κατα τη δικτατορία..Τα περισσότερα άρθρα ισχύουν από την δημιουργία του πρώτου

κανονισμού , ενώ προσθέτονται και άλλα .'Αξια λόγου και αναφοράς από αυτόν τον κανονισμό είναι τα άρθρα 9 .12 και 13

Αρθρον 9: Να μη φέρη μεθ΄εαυτού εις το Σχολείον μη εγκεκριμένα παρά του

Υπουργέιου Παιδέιας βιβλία και λοιπά έντυπα.

'Αρθρον 12:Να συμμορφώνεται προς τας αρχάς της Ελληνοχριστιανικής αγωγής ,να

εργάζεται δια την επικράτησιν αυτών και να κωφεύη προς πάσαν ιδεολογίαν αντιθέτον προς τα ιδεώση της Φυλής .

'Αρθρον 13Να μη μετέχη σε συλλόγους ή σωματεία εξαιρέσει των επιτρεπομένων υπό

του Υπουργείου Παιδείας ήτοι του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων,και Κατηχητικών Σχολείων ,του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και των αθλητικών Συλλόγων των επιμελούντων υπό την άμεσον εποπτέια των καθηγητών της Σωματικής Αγωγής.

Διαβάζοντας μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο του κ.Νεοκλή Κουρουζιδη καταλάβαμε ότι η εκπαίδευση( όχι μόνο για τους πρόσφυγες αλλά και για τους γηγενείς Βεροιείς ) ήταν για τους λίγους εκείνα τα χρόνια αλλά και χρειαζόταν να ξεπεράσεις πολλά εμπόδια..Ένας μαθητής ,ένα παιδί,ένας φοιτητής δεν είχε να κάνει μόνο με τη δύσκολη οικονομική κατάσταση που επικρατούσε και με τις θυσίες τις δικές του και της οικογένειάς του αλλά και με τις χρονικές συγκυρίες

78

που έζησαν όλοι οι Έλληνες και που αφησαν έκδηλα τα σημάδια στις ψυχές..Ξεριζωμός,πόλεμος,κατοχή,φόβος…Και όμως πάλευαν όσοι ήθελαν να μορφωθούν και ακολούθησαν το δικό τους δρόμο..

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΟΧΗΑυτό το μέρος της ιστορίας έφερε αναμνήσεις σε πολλούς από όσους μας

μίλησαν.Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος πολλοί από τους συνομιλητές μας ήταν νέα παιδιά

και πολλές φορές νιώσαμε πως γύριζαν πίσω//«Ήταν δύσκολα χρόνια»μας ανέφερε ο κύριος Ζευγαρόπουλος. Θυμάμαι πως

μάζευα ξύλα και προσπαθούσα να τα πάω στην πόλη να τα πουλήσω. Δεν είχαμε λεφτά και κάναμε ότι μπορούσαμε να βοηθήσουμε τους γονείς μας..»

«Θυμάμαι»μας είπε η κυρία Στόκα ότι ημουν στο σχολείο όταν μάθαμε ότι γίνεται πόλεμος. Μας έδιωξαν να πάμε σπίτια μας..Αυτό ήταν.. Σταμάτησα το σχολείο στην Τρίτη Τετάρτη Δημοτικού..Δεν ξαναπήγα. Θυμάμαι ακόμα πως έφευγαν τα απιδιά γιατον πόλεμο.. Δεν θα ξεχάσω τον ήχο της καμπάνας όταν μαθεύτηκε ότι πήραμε την Κορυτσά και ρίχναμε τους Ιταλούς στη θάλασσα.. Πανηγύρια και χαρές γιατί πιστέψαμε ότι ο πόλεμος όπου να ναι τελειώνει.. Και τότε ήρθαν οι Γερμανοί.

Η γέφυρα του Αλιάκμονα που χτίστηκε την περίοδο 1925-1927ανατινάχθηκε από τους Άγγλους στην προσπάθειά τους να καθυστερήσουν την προέλαση των Γερμανών προς το εσωτερικό της χώρας.

(η γέφυρα του Αλιάκμονα πριν την ανατίναξη)

79

Η γεφυρα ανατινάχτηκε για να καθυστερήσει την Γερμανική κάθοδο

Η Βέροια την περίοδο της κατοχής δέχτηκε γερμανικό στρατό....Επίταξαν πολλά σπίτια και ξενοδοχεία για να μείνουν Πολλούς δεν μας πείραξαν. Και γιατί να το κάνουν? Αγράμματοι άνθρωποι ήμασταν και φοβισμένοι.. Η χειρότερη στιγμή ήταν όμως όταν άρχισαν οι διωγμοί των Εβραίων..

Μάθαμε ότι τους είχαν βάλει στη σειρά.. Κάποιοι είχαν προλάβει να φύγουν στα βουνά αλλά πολλοί έμειναν πίσω.. Τους έβαλαν στη σειρά και τους οδηγούσαν στο σταθμό μέσω της Κεντρικής. Εκεί έβλεπες το φίλο να κοιτάει το φίλο και να μην μπορεί να αρθρώσει λέξη όχι από το φόβο αλλά από το σοκ και τον πόνο. Γυναίκες άντρες παιδιά Ο θάνατος μύριζε από μακριά και κάποιοι τον ένιωθαν κιόλας.. Το άσχημο και το πιο πικρό ότι μαθαίναμε ότι σε άλλα μέρη της Ελλάδας κάποιοι τους πρόδιδαν για να καρπωθούν τις περιουσίες τους.. Είχαμε και εδώ τέτοιους. Αλλά σε καιρό πολέμου όλα γίνονται»..

Αγνωστες προσωπικές στιγμές ερχονται στην επιφάνεια αλλά μέσα από αυτές μαθάινουμε και γνωρίζουμε ένα μέρος της ιστορίας της περιοχής μας..

80

«Όταν ήρθαν οι Γερμανοί πήγαν με το μέρος τους πολλοί Έλληνες»λέει ο κύριος Γιάννης Στόκας .Γεννήθηκε στη Βεροια το 1926. «Ο πόλεμος του 40 με βρήκε να δουλεύω στο καφενείο του Μπαρμπα Λάκη του Σάχα. Σε λίγο καιρό ήρθαν και οι Γερμανοί.. Οργανώθηκα στην Αντίσταση. Μια μέρα θυμάμαι που έλαβα μέρος σε μια επικίνδυνη αποστολή .Έπρεπε να χτυπήσουμε το 6ο Δημοτικό σχολείο όπου διέμεναν εκεί οι Πουλικοί. Ο Πούλιος ήταν Έλληνας αξιωματικός που προσχώρησε στη Γερμανική πλευρά. Ήταν άγριος και πολλά υπέφεραν οι Έλληνες από αυτούς..Φορούσαν μάλιστα Γερμανική στολή και είχαν Γερμανικό οπλισμό.. Θα τους χτυπούσε μια αντάρτικη ομάδα με Αρχηγό τον Κλέαρχο ενώ μαζί του ήταν άλλα 28 παλικάρια. Συνήθως οι Πουλικοί μαζεύονταν όλοι για φαγητό απέναντι από την Αγία Βαρβάρα που ήταν τα μαγειρεία. Εγώ θα φώναζα το σύνθημα «Γιώργο ,το άλογο γύρισε σπίτι».Πράγματι εγώ με τα άλλα παιδιά παίζαμε μπίλιες.. Αλλά δεν έδωσα το σύνθημα γιατί πήγαιναν εκείνη την ημέρα ένας ένας για φαγητό. Τελικά έγινε στις4 το μεσημερι το χτύπημα.. Άτιμοι άνθρωποι ήταν»

Ιστορίες μας αφηγήθηκαν όλοι για τον πόλεμο.«Ο πατέρας μου» μας είπε η κυρία Ιωαννίδου «ήταν κοινοτάρχης στο χωριό.

Ερχόμενοι οι Γερμανοί είπαν στον πατέρα μου ότι θα έρθουν σπίτι. για να φάνε. Σφάζει ο πατέρας μου κότες και ετοιμάζει το φαγητό. Όταν ήρθαν πριν μπούνε σπίτι ο Γερμανός αξιωματικός αφόπλισε όλους τους στρατιώτες και ζήτησε από τον πατέρα μου να μη βγάλει κρασί. Φοβήθηκε να μη γίνει θανατικό. Έφαγαν ήπιαν και αφού μας αποχαιρέτησε τότε τους έδωσε τα όπλα. Τα χωριά μας δεν τα πείραξαν οι Γερμανοί αλλά δεν έπαυε ο κόσμος να τους φοβάται.»

Η παραμονή τους στη Ελλάδα έδιωξε πολλούς από τις πόλεις..Εκεί και ειδικά στις μεγάλες πεινούσαν και έκαναν ότι μπορούσαν να φύγουν στα χωριά..

«Ήρθαν από τη Θεσσσαλονίκη πολλοί στη Βέροια και στα χωριά.. Εκεί πεινουσαν. Εδώ τουλάχιστον κάτι θα έβρισκαν να ταΐσουν τα παιδιά τους. Αλλά πολλούς τους εκμεταλεύονταν οι επιτήδειοι και οι μαυραγορίτες μέχρι να φτάσουν εδώ,»μας είπε η κυρία Μαρίτσα Στόκα.. Οχι .εμείς στα χωριά δεν πεινάσαμε όπως οι πόλεις..»Μας είπε στη συνέντευξή της.

Ο Στέφανος Ζάχος αναφέρει στο βιβλίο του «Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη» ότι όταν μπήκαν τα στρατεύματα κατοχής στην πόλη κατέλαβαν και το Πρωτοδικείο και μετέφεραν όλο το υλικό μαζί ,με το Τουρκικό αρχείο σε ασφαλέστερα μέρη.

Φωτογραφικό υλικό υπάρχει στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ και μας τις παραχώρησε ο κύριος Γιάννης Καμπούρης από το αρχείο του)

Η ΒΕΡΟΙΑ ΣΤΑ ΝΕΟΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

Μετά το 1944 και μετά τον εμφύλιο που δυστυχώς δεν αφησε αλώβητο κανέναν Έλληνα,η πόλη άρχισε να επανέρχεται στη φυσιολογική της ζωή. Οι άνθρωποι επανήλθαν στις δουλειές τους και σιγά σιγά η τεχνολογία και η ανάπτυξη έφτασαν και εδώ.. Η αγροτική παραγωγή αυξήθηκε και οι Δημόσιες

81

Υπηρεσίες κάνουν την εμφάνισή τους.. Δρόμοι ανοίγονται,έχει έρθει και το ρεύμα και όλα δέιχνουν πως η ανάπτυξη δεν θα σταματήσει. Οι σχέσεις μεταξύ των προσφυγικών ομάδων και των γηγενών, κατά τη δεκαετία του 60 άρχισαν συσφίγγονται και να αφήνονται στην άκρη οι μικρές και ασήμαντες διαφορές.. Τα παιδιά πηγαίνουν σχολείο ,οι γειτονιές και η κοινωνική συζήτηση ή άλλιώς κουτσομπολιό δίνει και παίρνει στις μικρές γειτονιές κυρίως κατά τις απογευματινές ώρες.. Ταυτόχρονα η πόλη άλλαζει μορφή.. Στη θέση των παλιών σπιτιών χτίζονται πλέον πολυκατοικίες.

Δυστυχώς όμως κανένας δεν σκεφτόταν τότε και την ιστορία που χανόταν..Ευτυχώς έμειναν αλώβητες στο χρόνο κάποιες γειτονιές (Παναγία Δεξια΄,Κυριώτισσα,Εβραική συνοικία)για να μας θυμίζουν το παρελθόν και να μαθαίνουν πια οι νεότεροι.

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΒΕΡΟΙΕΩΝ Πρώτα από όλα την ημέρα του Αγίου Φιλίππου στη Βέροια τη γιόρταζαν με

επισκέψεις σε σπίτια. Την επόμενη ξεκινούσε η νηστεία των Χριστουγέννων, Τα παιδιά ετοιμάζονταν για τις γιορτές φτιάχνοντας αστεράκια και φάτνες που θα χρησιμοποιούσαν την παραμονή το βράδυ τα παιδιά που θα έβγαιναν να φέρουν το μήνυμα της Γέννησης.. Την επόμενη έλεγαν τα κάλαντα και τους έδιναν για ρεγάλο ξυλοκέρατα καρύδια, κάστανα σύκα.,

Το Πάσχα δεν διέφερε καθόλου από το σημερινό. Νηστεία. βαψιμο αυγών, και τη Μεγάλη Πέμπτη πήγαιναν στα μαντριά να πάρουν το αρνί. Μετά την Ανάσταση πήγαιναν σπίτι.

Ένα χαρακτηριστικό δεν μπορούμε να το πούμε έθιμο αλλά ήταν χαρακτηριστικό της εποχής ήταν και τα σταυραδέλφια . Κορίτσια που ήθελαν κάποιο φίλο να τα προστατέυει διάλεγαν ένα καλό γειτονόπουλο και του ζητούσαν να γίνει στυραδέλφι τους Αν οι γονείς δέχονταν τότε ο παπάς έπαιρνε τα παιδιά ,τους περιέζωνε με την Αγία Ζώνη ,τους κάλυπτε με το πετραχήλι του και έλεγε ευχές.. Αυτά τα παιδιά μπορεί να μην ήταν αδέλφια από την ίδια οικογένεια αλλά γινόντουσαν κάτω από την σκέπη του Θεού.

Οι αρραβωνιασμένοι πάλι δεν έμεναν μόνοι.. (1916)Στις γιορτές τα συνόδευαν οι γονείς στο σπίτι του αρραβωνιαστικού τους, και αν ήταν να πάνε στην «ΕΛΗΑ»στο μοναδικό εξοχικό καφενείο τη συνόδευαν οι γονείς της ή ο αδερφό της. Ακόμα και στην περίπτωση που μια αρραβωνιασμένη κοπέλα έμενε για λίγο στα πεθερικά της(ποτέ βράδυ)τη συνόδευε ο πεθερός ή ο μεγαλύτερος στην οικογένεια και όχι ο αρραβωνιαστικός της..

Ο Στέφανος Ζάχος αναφέρει πως στις γιορτές ο αρραβωνιαστικός δεν έδινε το δώρο του απευθείας στην κοπέλα αλλά το άφηνε κάτω από το μαξιλάρι της και μόλιςαυτός έφευγε έτρεχαν όλοι να δουν τι άφησε.. Συνήθως ήταν κόσμημα ή χρήματα.

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ-ΣΥΝΤΑΓΕΣ

82

Οι Πρόσφυγες πια σε ξένο τόπο προσπαθούσαν ειδικά τα πρώτα χρόνια να στήσουν ξανά τα σπιτικά τους. Όμως έφεραν μαζί τους τα ήθη και τα έθιμά τους που σιγά αναβίωναν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 70..Εθιμα που σε πολλά χωριά τα ακολουθούσαν περισσότερο από ότι στην πόλη. Δεν ήταν τόσο οι αστικές κοινωνίες των προσφύγων όσο τα χωριά που κρατούσαν και κρατάνε ακόμα διάφορα έθιμα που είχαν στους τόπους τους και μεταφέρουν στους νεότερους στοιχεία της καταγωγής και του τρόπου ζωής των προγόνων.. Πολλά ήθη και έθιμα αναβιώνουν πια σαν δρώμενα από τους διάφορους Συλλόγους που δραστηριοποιούνται στην πόλη μας. Η Εύξεινος Λέσχη για τους Πόντιους ,ο Σύλλογος Μικρασιατών ,Ο Σύλλογος Θρακιωτών Βέροιας θυμίζουν ακόμα στους παλιότερους και μαθάινουν στους νεότερους τα ήθη και έθιμα του τόπου τους..

ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΣ ‘Ο ΓάμοςΓια τους Μικρασιάτες ο γάμος αποτελούσε ιερό καθήκον, τόσο για τους

ίδιους όσο και για την κοινωνία. Αγαπούσαν την οικογένεια και φρόντιζαν να τη δημιουργήσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Όπως κρατούσαν τις αρχές και την παράδοση στην πατρίδα, έτσι κι εδώ τώρα δεν άλλαξαν καμιά από τις όμορφες συνήθειές τους, όπως αυτή του γάμου.

Σκοπός του γάμου ήταν η διατήρηση της γενιάς με την απόκτηση παιδιών, η καλή ανατροφή τους, καθώς και η αρμονική συμβίωση του άντρα με τη γυναίκα.

Οι καλές κοπέλες και οι ικανές προξενήτρες ήταν περιζήτητεςΟ έρωτας ερχόταν με το γάμο και όχι το αντίστροφο. Ο έρωτας ήταν

συνέπεια της οικογένειας Όταν οι γονείς έβλεπαν ότι το παιδί μεγάλωνε, το συζητούσαν μεταξύ τους και πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του νονού, έστελναν προξενιά για να το παντρέψουν. Τα κορίτσια από 10-15 χρονών ήταν όλα αρραβωνιασμένα. Για την προίκα τους φρόντιζαν ήδη από την ώρα που γεννιόταν κι έλεγαν: «Το κορίτσι στο πεσούκι και η προίκα στο σεντούκι».

Οι προξενήτρες ήταν γνωστές και δαχτυλοδεικτούμενες στη μικρή κοινωνία του χωριού και τις διέκρινε η καπατσοσύνη και η μαεστρία της πειθούς του συνομιλητή τους. Αυτές συνήθως ήταν χήρες μεγαλογυναίκες, που δε χάρηκαν στεφάνι ούτε μια ολοκληρωμένη κι ευτυχισμένη οικογένεια. Ίσως αυτός να ήτανε κι ο λόγος, που ασχολούνταν με τα προξενιά

Έβρισκε τρόπο, λοιπόν, η προξενήτρα και επισκεπτόταν το σπίτι της υποψήφιας νύφης κάνοντας τη ‘δουλειά’ της συστηματικά. Πρώτα πρώτα φρόντιζε η επίσκεψή της να είναι όσο γίνεται διακριτική και σκαρφιζόταν ένα τέτοιο μαχανά, ώστε να μη δώσει τροφή για σχόλια στις κουτσομπόλες του χωριού. Αφού στρογγυλοκάθονταν και σεργιανούσε την κουβέντα από `δω κι από `κει, φρόντιζε να τη φέρει στα γύρω τριγύρω και στο καυτό θέμα της προξενιάς.

83

Άμα έμπαινε το νερό στ’ αυλάκι, αρχινούσε τα παινέματα και τα γλυκόλογα για το ‘λεγάμενο’ αποσπώντας το ποθητό ΝΑΙ κι ορίζονταν η μέρα του λόγου.

Η μέρα αυτή ήταν συνήθως μια μεγάλη γιορτή, μια σχόλη, έτσι ώστε να επισημοποιεί από μόνη της αυτό το μοναδικό γεγονός της ζωής του ζευγαριού. Την ημέρα του λόγου, που σήμαινε αυτόματα και τον αρραβώνα - το ‘συνηβασμό’, όπως τον έλεγαν- οι γονείς του γαμπρού μαζί με το νονό και κάνα δυο πολύ στενά, συγγενικά πρόσωπα πήγαιναν στο σπίτι της κοπέλας, για να τη ζητήσουν επίσημα. Εκεί γίνονταν οι σχετικές διευκρινήσεις, όσον αφορά στην προίκα, στο ‘τράχωμα’, για να μην υπάρξουν παρεξηγήσεις στο μελλοντικό έγγαμο βίο του αντρόγυνου. Το τράχωμα μπορεί να ήταν ένα βόδι, μια αγελάδα ή χρυσές λίρες. Οι γονείς δίνανε τα χέρια και στη συνέχεια ο γαμπρός και η νύφη δώριζαν τα λεγόμενα ‘μανέτια’ στα πεθερικά φιλώντας τους το χέρι. Δώρα γίνονταν και σε όλα τα μέλη των δύο οικογενειών, απ’ τη γιαγιά και τον παππού μέχρι τον πιο μικρό. Αυτά τα δώρα ήταν συνήθως κάλτσες, μαντήλια, προσόψια, μαξιλαροθήκες, πουκάμισα, τα οποία είχαν φροντίσει να προμηθευτούν νωρίτερα. Έτσι ο λόγος τους γινότανε συμβόλαιο, σύμφωνα με τον άγραφο νόμο της κοινωνίας του χωριού.

Εδώ πρέπει να πούμε πως οι μικρασιάτες δε συνήθιζαν να παντρεύουν τα παιδιά τους μακριά στα ξένα. Ένας από τους λόγους ήταν ότι ήθελαν να έχουν τα παιδιά κοντά τους, ώστε κάθε ώρα και στιγμή να βλέπουν πως περνούν

Ύστερα, ακόμη και να ήθελε κάποιος να συμπεθεριάσει με ντόπιους των διπλανών χωριών, ήταν αδύνατο να συμβεί, αφού όλοι τους έβλεπαν με μισό μάτι. Γι’ αυτούς ήταν οι ματζίρηδες, οι ξενομερίτες. Ήταν οι τουρκόσποροι, που ήρθαν να μοιραστούν τα χωράφια μαζί τους. Ο αρραβώνας κρατούσε τέσσερα – πέντε χρόνια. Πες πως οι καιροί ήταν δύσκολοι, πες πως οι γονείς είχαν οικογενειακές υποχρεώσεις, ποιος ξέρει;

Πολλές φορές το αρραβωνιασμένο ζευγάρι ζούσε στον ίδιο μαχαλά και δεν βλέπονταν σχεδόν καθόλου. Μονάχα το χειμώνα, που τελείωναν οι δουλειές, αντάμωναν τα μάτια τους κλεφτά σ’ εκείνα τα γλέντια, που γίνονταν στα σπίτια τους. Άντε και σε κάποια Αποκριά για σε καμιά πασχαλιά ή τα Χριστούγεννα, που πήγαινε η νύφη στα πεθερικά για να τους φιλήσει το χέρι.

Λόγος για να βρεθεί το ζευγάρι μόνο ούτε να το συζητάμε.. Ήταν πολύ δύσκολα τα πράγματα τότε και για τους δυο ..Ο κόσμος το θεωρούσε ντροπή να βρίσκονται..

Στην πατρίδα, όπως κι εδώ, τη Δευτέρα μια εβδομάδα πριν από το γάμο στα σπίτια των μελλόνυμφων γίνονταν γενική καθαριότητα. Ασβέστωναν, έχριζαν με κοκκινόχωμα τα χαγιάτια, τα πεζούλια γύρω στις αυλές. Την ίδια μέρα ο γαμπρός με τους φίλους του πήγαιναν στο βουνό και έφερναν ξύλα για το τζάκι και το ψήσιμο των φαγητών για τις ημέρες του γάμου.

Οι μεζέδες για τα κεράσματα ετοιμάζονταν πάνω σε τσίγκινους, μεγάλους και αστραφτερούς δίσκους, με δύο χερουλάκια στις άκρες τους. Τους είχαν αγορασμένους επί τούτου για τέτοιες μεγάλες μέρες. Τα μεζελίκια αυτά ήταν τα ‘κιοφτούδια’, μικρά μικρά στρογγυλά κεφτεδάκια μαζί με μπόλικα ‘τουβλούδια’, κάτι ζυμαρένιοι, μικροί κύβοι, ζυμωμένοι με μπυρομαγιά και διάφορα μπαχαρικά. Στη μέση του δίσκου είχαν την καράφα με το τσίπουρο και τις ‘δαχτυλήθρες’,

84

Την Τρίτη καλούσαν τους ξένους, δηλαδή αυτούς που δεν ήταν συγγενείς, μ’ ένα κεράκι κι ένα κομμάτι κόκκινη ζάχαρη.

Την Τετάρτη έστελνε ο γαμπρός τα ‘παλουκούδια’ στο σπίτι της νύφης. Αυτά ήταν δύο καρφιά και πάνω τους τυλιγμένος, σπάγκος για να κρεμάσουν την προίκα. Η προίκα ήταν όλη φτιαγμένη από τα χέρια της νύφης, υφασμένη στον αργαλειό, κεντημένη και ραμμένη με πολύχρωμες κλωστές κι ολομέταξα υφάσματα.

Συναγωνίζονταν οι κοπέλες ποια θα έχει τα καλύτερα και περισσότερα προικιά κρεμασμένα στο γάμο της.

Την ημέρα αυτή μαζεύονταν οι φιληνάδες της νύφης για να κρεμάσουν την προίκα της στην καλή της κάμαρα. Αφού τελείωναν το σχολαστικό κρέμασμα, τραγουδούσαν τη νύφη με τραγούδια επαινετικά για την καματεροσύνη και την προκοπή της: «Η νύφη μας να χαίρεται τα πέντε δάχτυλά της, που έραψε και κέντησε τα ωραία τα προικιά της». Μαζί και με άλλα τραγούδια του γάμου, με γέλια και φωνές δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα γιορταστική στη ‘χαρά’, όπως αποκαλούσαν το γάμο.

Την Πέμπτη ζύμωναν τα πρωτόψωμα. Έβαζαν τη σκάφη σ’ ένα τραπέζι και δυο αντικριστές κοπέλες κοσκίνιζαν και ζύμωναν το αλεύρι ενώ άλλες τραγουδούσαν κι άλλες χόρευαν χτυπώντας νταερέ. Οι ελεύθερες κι οι νιόπαντρες έπρεπε με τη σειρά τους να ζυμώσουν τα πρωτόψωμα. Όλες μαζί βοηθούσαν να γεμίσουν τα ταψιά. Πολλά ταψιά με πρωτόψωμα για να φτάσουν στα καλέσματα και να κρατήσουν ένα για να το σπάσουν στο κεφάλι της νύφης την ημέρα του γάμου.

Την Παρασκευή καλούσαν τους συγγενείς μ’ ένα κομμάτι πρωτόψωμο κι ένα κερί. Για τους πολύ κοντινούς συγγενείς το κομμάτι ήταν μεγαλύτερο. Τους αρραβωνιασμένους τους καλούσαν μ’ ένα ολόκληρο ταψί και με τα όργανα να παίζουν.

Το Σάββατο ήταν η μέρα του λουτρού και της προσωπικής καθαριότητας ενώ οι φίλες της νύφης της βούρτσιζαν τα μαλλιά και την τραγουδούσαν Αφού γύριζαν στο σπίτι του γαμπρού, άρχιζε η διαδικασία του μπερμπερίσματος. Στο κέντρο της καλής κάμαρας κάθιζαν το γαμπρό σε μια καρέκλα, με τα πόδια του να πατούν μέσα σ’ ένα μεγάλο σινί. Κι αυτό για να `ναι σιδερένιος και γερός. Αργά αργά οι φίλοι του τον ξύριζαν τραγουδώντας το τραγούδι του γάμου:

Παράλληλα ετοίμαζαν και τα ‘καβάδια’. το νυφικό δηλαδή μαζί με ένα επίσημο φόρεμα, για να το φορέσει η νύφη μετά το γάμο, τα παπούτσια και το καθρεφτάκι για να στολιστεί. Τα τακτοποιούσαν επιμελώς πάνω σε δίσκους, για να τα πάνε στο σπίτι της νύφης, πάλι με συνοδεία συγγενών και οργάνων.

Στο σπίτι της νύφης επικρατούσε μια συγκινητική ατμόσφαιρα, αφού σε λίγες ώρες θα το αποχωριζόταν. Τα τραγούδια, μελαγχολικά κι αυτά, βάρυναν λίγο την ατμόσφαιρα:

Ο γαμπρός με τους συγγενείς του πήγαιναν να καλέσουν τον κουμπάρο χορεύοντας και τραγουδώντας το «Κέρνα μας-κέρνα μας»:

.Εκεί τους περιμένουν με έκδηλη χαρά και τους κερνούνε τσίπουρο και μεζέδες. Στα πιάτα έχουν σερβιρισμένο και τον απαραίτητο ‘ζερτέ’. Μια σούπα από σιτάρι βρασμένο και πασπαλισμένο με κανέλα και λίγη ζάχαρη. Μετά από τα

85

κεράσματα έπαιρναν τον κουμπάρο και όλοι μαζί διάβαιναν στο σπίτι της νύφης, όπου γλεντούσαν ως το ξημέρωμα.

Την Κυριακή από το πρωί, στο σπίτι του γαμπρού έπαιζαν τα όργανα. Στο σπίτι της νύφης ετοίμαζαν τους τσεβρέδες, δηλαδή τα δώρα για το γαμπρό και τους στενούς συγγενείς του. Τα έβαζαν πάλι σε δίσκους και τα πήγαιναν με όργανα στο σπίτι του γαμπρού. Εν τω μεταξύ η προίκα της νύφης ξεκρεμάστηκε και ετοιμάστηκε σε δίσκους και μπαούλα, για να `έρθουνε από το σόι του γαμπρού να την πάρουνε. Όταν έφτανε εκείνη η ώρα, κάποιος συγγενής της νύφης καθόταν επάνω σ’ ένα σεντούκι γεμάτο με τα προικιά της και δεν άφηναν να το πάρουν αν δεν έταζαν. Οι συγγενείς του γαμπρού έδιναν το μπαξίσι, αφού προηγούνταν ένα υποτιθέμενο παζάρι για να γίνει η ‘συναλλαγή’. Οι δύο πλευρές διαπραγματεύονταν με μεγάλη δόση χιούμορ, ώσπου εικονικά αγόραζε ο γαμπρός την προίκα και κουβαλώντας τη στα χέρια την πήγαιναν στο σπίτι του γαμπρού, όπου την έραιναν με ρύζι για να στεριώσει.

Τώρα ήταν η ώρα να στολίσουνε τη νύφη τραγουδώντας την οι φίλες της τραγούδια επαινετικά για την ομορφιά και τα κάλλη της. Έπειτα την φορούσαν το πέπλο με επιμέλεια.

Ύστερα οι κοπέλες έκοβαν το πρωτόψωμο στο κεφάλι της και μοιράζονταν τα κομμάτια για να κολλήσουν και να καλοπαντρευτούν. Άλλες το έβαζαν το βράδυ στο προσκέφαλο τους για να ονειρευτούν τον καλό τους.

Έτσι φτάνει σιγά σιγά η ώρα, που η νύφη φιλά τα χέρια των γονιών της και τους αποχαιρετά.

Η μάνα έδενε με τρόπο διακριτικό ένα κομμάτι από δίχτυ ψαρά στη μέση της νύφης. Αυτό το έβαζαν για να προφυλάξει τη νύφη από κάθε κακό μάτι και σκέψη κάποιου πιθανού σατανικού εχθρού(το κομμάτι του διχτιού το δίνουν ακόμα για το κακό μάτι.). Τώρα πλέον η νύφη ήταν έτοιμη, στολισμένη και καμαρωτή, με τα μαλλιά της κότσο και με το αραχνοΰφαντο πέπλο να τον σκεπάζει πεσμένο ως κάτω στη μέση της.

Το νυφικό στις πιο παλιές εποχές ήταν ραμμένο από ολομέταξο ύφασμα, ατλάζι σε μορφή βράκας. Η μόδα όμως της Ευρώπης δεν άφησε ανεπηρέαστα ακόμα κι αυτά τα μικρασιατικά παράλια κι έτσι δειλά δειλά οι πιο νέες νύφες φόρεσαν το μακρύ ολόλευκο νυφικό, που δεν το νοίκιαζαν αλλά αγόραζαν λευκό, μεταξωτό ύφασμα, το έραβαν μόνες τους και το κρατούσαν για όλη τους τη ζωή. Οι δαντελωτές γιρλάντες γύρω στον ποδόγυρο, στη μέση και στα μανίκια μαζί με το χειροκέντητο πέπλο αποτελούσαν ένα εργόχειρο μοναδικής τέχνης.

Οι στιγμές ήταν γεμάτες συγκίνηση αυτή την ώρα του αποχωρισμού και έξω η μουσική από τα όργανα σήμαινε τον ερχομό του γαμπρού και του κουμπάρου. Ο γαμπρός φτάνει έξω από την πόρτα της νύφης και τη βρίσκει κλειστή. Από μέσα ακούγονται οι φωνές των κοριτσιών, που ζητούν χρήματα, μπαξίσι. Ο γαμπρός πληρώνει, μα οι κοπέλες ζητούν περισσότερα γιατί η νύφη είν’ όμορφη και ακριβή. Διασκεδάζουν κι εδώ λίγο τη στιγμή του παζαριού και τελικά ανοίγουν την πόρτα, αφού πάρουν πρώτα το απαραίτητο ρεγάλο.

Στη συνέχεια ο γαμπρός φιλά το χέρι των γονιών της νύφης και ξεκινούν όλοι μαζί για την εκκλησία. Η νύφη κατεβαίνοντας τις σκάλες στέκει στην εξώπορτα, γυρνά το πρόσωπο κι αντικρίζει το σπίτι. Είναι η ώρα που ο πατέρας

86

της πατάει το κεφάλι τρεις φορές και η νύφη σκύβει σε θέση μετάνοιας, ως ένδειξη αποχαιρετισμού.

Αυτός ο ψαλμός ικανοποιούσε ηθικά τον πατέρα της νύφης, γιατί ο ύμνος της Παρθένου ψάλονταν μονάχα σε νύφες, που παρέμεναν τίμιες ως την ημέρα του γάμου τους. Τον γέμιζε υπερηφάνεια, γι’ αυτό και έδινε μπαξίσι σ’ αυτόν που τον έψαλε.

Τα όργανα έπαιζαν ακούραστα μπροστά, με τα παλικάρια να χορεύουν και τους καλεσμένους να ακολουθούν στο διάβα για την εκκλησία. Εκεί στην πόρτα περίμενε ο παπάς τους μελλόνυμφους

. Τα στέφανα ήταν της εκκλησίας και κοινά για όλους. Καμιά φορά και οι βέρες ήταν δανεικές, να τις φορέσουν οι μελλόνυμφοι την ώρα του μυστηρίου και ύστερα να τις επιστρέψουν.

(Από αναφορά στο βιβλίο της Έφης Γρηγοριάδου «Εδεσματολόγιον Σμύρνης» μαθαίνουμε ότι τα στέφανα που χρησιμοποιούσαν στους γάμους στη Σμύρνη ήταν φτιαγμένα από τεχνητούς λεμονανθούς και γιασεμιά που από τις άκρες των φύλλων τους έπεφταν χρυσές τρέσες ,Ήταν δεμένα με ένα λευκό τούλι που συμβόλιζε την αγνότητα της νύφης. Επίσης αναφέρει ότι πολλές νύφες φορούσαν ένα φέσι που πάνω του είχε επίχρυσα σύρματα και μια κόκκινη σκεπή κεντημένη με χρυσάφι και μετάξι που έφτανε μέχρι την πλάτη ενώ το ντύσιμο του γαμπρού εκείνης της περιόδου ήταν τα καθημερινά του σαλβάρια ..Γιλέκο ,συχνά φέσι, εσλέκι ,βράκα , παπούτσια και τα τουζλούκια..

Εκείνο που κάνει εντύπωση για τους γάμους στη Σμύρνη είναι ότι συχνά έκλεβαν τις νύφες. Αυτό γινόταν μάλιστα τη μέρα του γάμου. Ο πεθερός μάλιστα της νύφης ,σε όλη τη διαδρομή κρατούσε ένα μπαστούνι για να αποθαρρύνει του επίδοξους «κλέφτες» και να προστατέψει τη νύφη του.. Όταν έφταναν στην εκκλησία η νύφη πετούσε ένα μήλο πίσω της που συμβόλιζε ότι άφηνε το παλιό. Κατά τη διάρκεια του Ησαΐα οι καλεσμένοι πετούσαν ρύζι στάρι και φλουριά ενώ σε όλη τη διάρκεια του μυστηρίου κρατούσαν στα χέρια τους άσπρες λαμπάδες.

Μετά τη στέψη ο δρόμος οδηγούσε στου γαμπρού το σπίτι. Από τα σπίτια που περνούσε το ψίκι*, έβγαιναν οι δίσκοι με το ρακί και τα γλυκίσματα. Η νύφη κι ο γαμπρός περίμεναν υπομονετικά, ώσπου να κεραστούνε όλοι και συνέχιζαν. Αυτό επαναλαμβανόταν τόσες φορές όσα και τα σπίτια που έβγαζαν δίσκο. Ακόμα κι όταν έβρεχε ή χιόνιζε, αυτό δεν τους εμπόδιζε να χορεύουν, να πίνουν και να τραγουδούν στο δρόμο.

Κάποτε έφταναν στο σπίτι του γαμπρού. Εκεί τους περίμεναν με καλωσορίσματα κι ευχές, όπως: να ζήσετε στεριωμένοι κλπ. Τους προσέφεραν το σερμπέτι δηλ. νερό με ζάχαρη, όπως επίσης και καρύδια με μέλι. Έβαζαν ένα ψωμί στην αμασχάλη της νύφης και την οδηγούσαν στο εσωτερικό του νέου πλέον σπιτιού της. Την ώρα αυτή έπρεπε να φιλήσει τα χέρια των γονιών του γαμπρού και όλων των προσκεκλημένων. Έπειτα καθόταν στο κρεβάτι και την έφερναν δύο μικρά παιδιά, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι. Τα κρατούσε για λίγο στα γόνατά της και όλοι την εύχονταν να αποκτήσει παιδιά.

Τη Δευτέρα το βράδυ, μετά την Κυριακή του γάμου, μαζεύονταν πάλι οι συγγενείς του γαμπρού και της νύφης φέρνοντας δώρα. Στρώνονταν τραπέζια και χόρευαν μέχρι το πρωί. Τη μέρα αυτή το έθιμο ήταν να τραγουδήσει η νύφη. Τα

87

όργανα σταματούσαν και όλοι οι καλεσμένοι σώπαιναν για ν` ακουστεί το τραγούδι της νύφης, που στέκονταν καταμεσής της κάμαρης πλουμιστή και στολισμένη. Το τραγούδι αυτό μπορεί να ήτανε χαρούμενο για λυπητερό, ακόμα και μοιρολόι. Μ` αυτό η νύφη έβγαζε μέσα απ` τα σωθικά της τη χαρά, τη λύπη, καμιά φορά και το παράπονο, αφού οι άλλοι όριζαν τη ζωή και την τύχη της χωρίς να πάρουν τη δικιά της γνώμη.

Την Τρίτη ο γαμπρός με τους φίλους του πήγαινε επίσκεψη στο σπίτι της πεθεράς του κι ύστερα στου κουμπάρου.

Την επόμενη Κυριακή γινόταν η αντίχαρα. Η νύφη έβαζε το νυφικό της και στολιζόταν για να δεχτεί τους συγγενείς στο σπίτι της. Πάλι γλέντια, πάλι φαγιά, κρασιά και τραπεζώματα. Κι έπειτα από σαράντα μέρες το ανδρόγυνο πήγαινε στην εκκλησία για να πάρει την ευλογία του παπά.

ΒΑΦΤΙΣΗ Η βάφτιση ήταν σημαντικό γεγονός..Σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας

τα αβάπτιστα τα έλεγαν Δράκο και Δρακούλα..Η βάφτιση που την έλεγαν και φώτιση γινόταν μετά που σαράντιζε το

μωρό.Οι γονείς δεν ήταν παρόντες στη βαφτιση..Μόλις ο νουνός έλεγε το όνομα τότε έτρεχαν τα παιδιά στο σπίτι για να πουν το όνομα στους γονείς και ο πατέρας τους έδινε λεφτά και γλυκά..Ο κουμπάρος μόλις ο παπάς έλεγε για Τρίτη φορά το όνομα του παιδιού πετούσε κέρματα στην αυλή της εκκλησία για να είναι σιδερένιο το παιδί.. Μετά τη βάφτιση ο νουνός πήγαινε το παιδί στη μητέρα του και εκείνη για το πάρει έπρεπε να υποκλιθεί τρεις φορές μπροστά του..Οι συγγενείς μοίραζαν γλυκά και μετά ακολουθούσε γλέντι μέχρι το πρωί.

Τα κεντήματα ,τα υφαντά,τα οικιακά σκεύη(Οι πληροφορίες είναι από το βιβλίο της Έφης Γρηγοριάδου:Το

εδεσματολόγιον Σμύρνης)Ξεχωριστή θέση είχε στα σπίτια των μικρασιατών ακόμα και στην πατρίδα

τους ο αργαλειός και στη δεύτερη πατρίδα τους η ραπτομηχανή.. Με τον αργαλειό έφτιαχνα τα στρωσίδια ,τα σκεπάσματα,τα εσώρουχα τις βαμβακερές τους βράκες αλλά και τα κιλίμια και τις κουρελούδες που έστρωναν το χειμώνα για να ναι ζεστό το σπίτι. . Έφτιαχναν επίσης μόνες τους οι γυναίκες ακόμα και τις κουρτίνες των σπιτιών..

Στις κρεβατοκάμαρες και ειδικά πάνω από το προσκέφαλο του κρεβατιού είχαν στους τοίχους «μπάντες»(ένα είδος ελαφριού χαλιού αλλά που ήταν για τον τοίχο)όχι μόνο για διακόσμηση αλλά και για να κρατούν ζέστη.Οι παραστάσεις τους ήταν ξεχωριστές και μετέφεραν κομμάτια από το παρελθόν και τη ζωή στην ύπαιθρο..

Τα οικιακά σκεύη ήταν κυρίως από χαλκό ή πηλινα..Οι χαλκουργοί τα χάραζαν με απλές γραμμές αλλά και με σχέδια..Η συντήρησή τους ήταν δουλειά του γανωτή επάγγελμα που πια δεν υπάρχει στις μέρες μας αλλά που μπορούμε να δούμε στο Λαογραφικό Μουσείο της Κοζάνης..

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ..

88

Έθιμα που ακολούθησαν και προσπαθούσαν να τηρήσουν και στην Ελλάδα οι Μικρασιάτες..

Η Ανάσταση είχε δημιουργήσει παραδόσεις και έθιμα θρησκευτικού περιεχομένου που περιλάμβαναν τελετουργίες συμβολικού χαρακτήρα

Τη Μ.Τετάρτη οι γυναίκες ζύμωναν εφτάζυμα και τσουρέκια και την ίδια

μέρα έφτιαχναν το προζύμι για το ψωμί της χρονιάςΤη Μ.Πεμπτη έβαφαν τα αυγά συνήθως κόκκινα’Τη Μ.Παρασκευή τα κορίτσια και κυρίως οι ελεύθερες μάζευαν λουλούδια

για να στολίσουν τον Επιτάφιο.Το αρνί της Κυριακής του Πάσχα συνήθως δεν το σούβλιζαν αλλά το έβαζαν

με ρύζι αμύγδαλα και κουκουνάρι στη χόβολη από τη νύχτα του Μ.Σαββάτου για να είναι έτοιμο το μεσημέρι της Κυριακής

ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝΤο Απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων οι μικρότεροι έβγαιναν να

πουν τα κάλαντα με σιδερένια τριγωνάκια και σήμαντρα..Για ρεγάλο έπαιρναν παράδες φρούτα και φοινίκια(μελομακάρονα).Οι μεγαλύτεροι έφτιαχναν καραβάκια από ξύλο ή χαρτί.. Τα σπίτια εκείνη την περίοδο καθαρίζονταν για να ναι καθαρά να υποδεχτούν το νέο χρόνο. Σε πολλές περιοχές του Νομού πέρα από τους Πόντιους και οι Καππαδόκες πριν από τα Χριστούγεννα ξεκινούσαν τα γουρουνοσφαξίματα .Ανήμερα τα Χριστούγεννα έτρωγαν από το κρέας που το μαγείρευαν με διάφορους τρόπους.. Παρόλο που η κατάσταση τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς ήταν δύσκολα τα Χριστούγεννα τα γιόρταζαν με κάθε επισημότητα και ανάλογα με τις ανέσεις τους. Τα γλυκά όμως όπως φοινίκια και μπακλαβάδες είχαν την τιμητική τους..’

Το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι στρωνόταν αργά το βράδυ μετά την Λειτουργία. Το ίδιο γινόταν και το μεσημέρι ανήμερα τωνΧριστουγέννων. Καθόντουσαν όλοι γύρω από το τραπέζι (συνήθως όλα τα μέλη της οικογένειας ακόμα και τα παντρεμένα παιδιά )έτρωγαν αλλά πολλές φορές η μελαγχολία και οι θύμισες διέκοπταν τη χαρά ..Λογικό ήταν εκείνες τις εποχές ..Δεν ήταν εύκολο ..Τέτοιες μέρες πάντα θυμάσαι το σπίτι σου όπου και αν βρίσκεσαι..

Κατόπιν τη θέση τους έπαιρναν τα Μικρασιάτικα παραδοσιακά τραγούδια. Που γέμιζαν τα χωριά και τα σπίτια της πόλης..

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤο πρωί όλη η οικογένεια πήγαινε στην Εκκλησία. Στο γυρισμό ο πατέρας

έσπαγε το ρόδι .. Το πετούσε με όλη τη δύναμή του για να απλωθούν παντού οι καρποί του ώστε να έχει το σπίτι ευημερία. Μετά έκαναν ποδαρικό πατώντας πάνω σε σίδερο και έλεγαν: «Σίδερο πάνω ,σίδερο κάτω ,σίδερο οι άνθρωποι που είναι μέσα σίδερο η μέση μου σίδερο το κεφάλι μου» και ακολουθούσε το κόψιμο της πίτας. Το πρώτο κομμάτι ήταν του Χριστού ,μετά της Παναγίας, μετά του σπιτιού του Αϊ Βασίλη ,του φτωχού και ακολουθούσαν τα κομμάτια που

89

αντιπροσώπευαν την οικογένεια. Τα φαγητά τους ήταν κόκορας με ρύζι ,κεμπάπ με ρύζι και γενικά χρησιμοποιούσαν ρύζι για να είναι γεμάτος και με αφθονία ο καινούργιος χρόνος..

Οι γιορτές έκλειναν με τα Θεοφάνεια και για εκείνη την ημέρα οι μεγαλύτεροι έλεγαν ότι έφευγαν οι καλικάντζαροι που τρύπωναν στα σπίτια και τα έκαναν όλα άνω κάτω..

ΤΑ ΕΔΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

Tα φαγητά της Μικράς Ασίας κλείνουν μέσα τους τα αρώματα της Ανατολής..

Ένα προς ένα τα γλυκά και τα φαγητά τους τα έφεραν στην Ελλάδα και πλούτισαν τις συνταγές της..

Το χειμώνα οι σούπες δεν έλειπαν από κανένα τραπέζι .Συνήθιζαν μάλιστα να την τρώνε και για πρωινό.. Την έλεγαν «τσόρβα»..Οι πιο συνηθισμένες ήταν η φασουλοσιρβ(σούπα με φασόλια) το μπορς (σούπα με λαχανικά και κρέας )και φυσικά ο πατσάς..

Οι πίτες και τα πεϊνερλί ήταν στην καθημερινότητά τους και δεν έλειπαν από κανένα σπίτι(ειδικά τα μυστικά τους ακόμα και όταν ήρθαν στην Ελλάδα δεν τα μαρτύρησαν. Αλλά ακόμα και αν ήξερες ή ξέρεις τη συνταγή της ζύμης(γιατί εκεί κρύβεται το μυστικό)θα πρέπει να δοκιμάσεις πολλές φορές να φτιάξεις μέχρι να πετύχεις το τέλειο πεϊνερλί,,

Το πιλάφι ήταν από τα πιο προσφιλή εδέσματα που συνόδευε τα κρέατά τους αλλά και σκέτο που το συνόδευαν με το «Χοσάφι» την πατροπαράδοτη κομπόστα με από σταφίδες ξερά δαμάσκηνα και βερίκοκα

Την Άνοιξη μαγείρευαν το «καριστριρμάν»..Έκοβαν ένα κρεμμύδι κομμένο σε ροδέλες το τηγάνιζαν στο βοΎτυρο και έριχναν αυγά χτυπημένα με λίγο αλεύρι .Το ίδιο έκαναν και με το φρέσκο κρεμμυδάκι.

Το καλοκαίρι έτρωγαν πολύ το «στιβαχτόν» που δεν ήταν άλλο από το μουσακά.

Από ξηρούς καρπούς έτρωγαν τα πάντα αλλά προτιμούσαν τα στραγάλιαΑπό γλυκά πάλι στις γιορτές και τα επίσημα γεύματα είχαν τα

«τσιριχτά»(λουκουμάδες) , «Σουσλάτς» (ρυζογαλο),σημήτια,και σταφισόψωμα ενώ τα παιδά προτιμούσαν το υποβρύχιο και φυσικά το «Κετέν Χελβά» που δεν ήταν άλλο από το γνωστό σε όλους μας «μαλλί της γριάς»

Παρακάτω σας δίνουμε μερικές συνταγές της Μικράς Ασίας..

Καλή σας όρεξη..

ΣΥΝΤΑΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΑΤΖΕΜ ΠΙΛΑΦΙ1 κιλό αρνάκι γάλακτος 1 κρεμμύδι μέτριο ψιλοκομμένο 3/4 φλιτζάνι τσαγιού βούτυρο η φυτίνη 2 κουταλάκια τσαγιού κοφτά αλάτι λίγο πιπέρι

90

1 1/2 φλιτζάνι τσαγιού πολτοποιημένης ντομάτας 2 φλυτζάνια τσαγιού ρύζι τύπου μπάρμπα Μπεν

Κόβουμε το αρνάκι σε μικρά κομμάτια και αφού ζεσταίνουμε το 1/2 βούτυρο μέσα σε μια κατσαρόλα ρίχνουμε το αρνί με το ψιλοκομμένο κρεμμύδι και τα τσιγαρίζουμε ρίχνοντας αμέσως μετά το αλάτι, το πιπέρι και τη πολτοποιημένη ντομάτα με ένα φλιτζάνι νερό, κατεβάζουμε τη θερμοκρασία λίγο και τα αφήνουμε να σιγοβράσουν για περίπου μισή ώρα. Σε μία άλλη κατσαρόλα ρίχνουμε το άλλο μισό βούτυρο και όταν ζεσταθεί ρίχνουμε 3 φλυτζάνια ζεστό νερό και το ρύζι ανακατεύοντας και αμέσως μετά προσθέτουμε το κρέας με το ζουμί του και το αφήνουμε σε μέτρια φωτιά για 20 λεπτά.

Αν έχουμε αυξημένη χοληστερόλη αντί για βούτυρο η φυτίνη βάζουμε λάδι. ΓΚΙΟΛ ΜΠΟΥΡΕΚ1 πακέτο φύλλο μπακλαβά

100 γραμμμάρια κασέρι

150 γρ.Φετα

4 αυγά

Αλάτι

3 κουτακλιές βουτυρο

½ φλυτζάνι γάλα

Κόβουμε τα ΄φυλλά του μπακλαβά στη μέση και στη συνέχεια σε 8 μεγάλα τρίγωνα..Βαζουμε στην άκρη του τριγώνου κομμάτακια από το κασέρι και τη φέτα και τα τυλίφγουμκε σε ρολό.Τα στρίβουμε σε σχήμα σαλιγκαριού και τα τοποθετουμε το ένα δίπλα στο άλλο.Χτυπάμε το αυγά με το γάλα και το βούτυρο λιωμένο και το αλλάτι και περιχύνουμ εμε αυτό τα μπουρέκια ..Τα αφήνουμ ένα μείνουν μία ώρα..Στο διάστημ ααυτό αλείφουμε τα μπουρέκια με το μβουτυρο που έχει χυθεί στο ταψί..Τα ψήνουμε σε μέτριο φούρνο μέχρι να ροδίσουν..

ΓΑΪΛΑ ΤΣΟΡΜΠΑ(Σούπα του βοσκού)

6 ποτήρια ζωμό κότας

1 κουταλιά αλέυρι

‘1 ½ κουταλάκι ρύζι

91

2 ποτήρια γιαούρτι1 αυγό

Πλένουμε και σουρώνουμε το ρύζι. Βλαζουμε σε κατσαρόλα το ζωμόπροσθέτουμε το ρύζι και τα αφήνουμ ένα βράσουν. Σε άλλο σκέυος ρίχνουμε το γιαούρτι ,το αυγό ,το αλέυρι και ανακατέυουμε καλά.Προσθέτουμε στο μείγμα του γιαουρτιού ζωμό από την κότα κουταλιά κουταλιά μέχρι να γίνει αραιό σαν σουπα..Αδειάζουμε τη σουπα στην κατσαρόλα με το ρύζι προσθέτοντας αλάτι και αφήνουμε να βράσει λίγη ώρα ακόμα.

ΛΑΧΜΑΤΧΖΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗ ΖΎΜΗ

500 γρ.αλέυρι

Λίγο νερό

30 γρ.μαγιά

ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΜΙΣΗ

200 ΓΡ. ΚΙΜΆ ΜΟΣΧΑΡΊΣΙΟ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟ 2 ΦΟΡΈΣ

2 κρεμμύδια τριμμένα

Λίγο μαιντανό

3 πιπεριές κομμένες

Αλάτι πιπέρι

Μια ντομάτα ώριμη πολτοποιημένη

1 κουταλιά πελτέ τομάτας

½ σκελίδα σκόρδο

½ φλιτζάνι ελαιόλαδο

ΓΙΑ ΤΗ ΖΥΜΗΑδειάζουμε το αλεύρι σε μια λεκάνη ,ανοίγουμε μια λακουβίτσα στο κέντρο

ρ’ίχνουμε το νερό ,το αλάτι και τη μαγιά διαλυμένη σε λίγο νερό και ζυμώνουμε δυνατά για αρκετή ώραμέχρι να σχηματίστέι μια ομοιόμορφη μαλάκή ζύμη..Αν

92

χρειαστέι προσθέτουμε λίγο νερό..Χωρίζουμε τη ζύμη σε 8 ίσες μπάλες και τις αφήνουμε σε ζεστό μέρος να φουσκώσουν..

ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΜΙΣΗΑναμειγνύουμε πολύ καλά τον κιμά με τα κρεμμύδια ,το σκόρδο ,το

μαιντανό ,τις πιπεριές,την ντομάτα τον πελτέ το ελαιόλαδο ,το αλάτι και το πιπέρι..

Ανοίγουμε τις μπάλες σε πίτες πάχους ενός δαχτύλου. Απλώνουμε στις πίτες μια λεπτή στρώση γέμισης και τις τοποθετούμε σε λαδωμένη λαμαρίνα

.Ψήνουμε τις πίτες για 8-10μλεπτά στους 270 βαθμούς στην κάτω θέση του φούρνου..Μολις ψηθούν τις κόβουμε στα 4 και στα χωρίσματα βάζουμε λεπτές φέτες τομάτας κρεμμύδι κομμένο σε λεπτές ροδέλες φυλλαράκια μαϊντανό και μισό λεμόνι

ΕΡΓΟΛΑΒΟΙ

50 γρ.Αμύγδαλα ξεφλουδισμένα

3 φλυτζάνια ζάχαρη

3 ασπράδια αυγού

2 βανίλιες

Μαρμελάδα της αρεσκέιας σας

Αλάθουμε σε μπλέντερ τα αμύγδαλα και χτυπάμε τα ασπράδια στο μίξερ να φουσκώσουν .Ρίχνουμε τη ζάχαρη ,τη βανίλια και τα αμύγδαλα απαλά και σχηματίζουμε μια ζύμη να στέκει.Στρώνουμε σε ένα ταψί λαδόχαρτο το βουτυρώνουμε και μεταφέρουμε κουταλιά κουταλιά το μείγμα στο ταψί σε αρκετή απόσταση τη μία κουταλιά από την άλλη για να μη φουσκώσουν κατά το ψήσιομο και κολλήσουν μεταξύ τους.Βαζουμε από πάνω έξεφλουδιμένα αμύγδαλα και ψήνουμε 20 λεπτά μέχρι να ροδίσουν..Τα ξεκολλάμε πολύ προσεκτικά να μη σπάσουν και τα αφήνουμε να στεγνώσου,,Αν θελουμε τα ενώνουμε ανα δύο με τη μαρμελάδα.

ΣΟΚΟΛΑΤΑΚΙΑ ΜΕ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ

5πορτοκάλια με χοντρή φλούδα

93

1 κιλό σοκολάτα κουβερτούρα

25 κουταλιές καλαμποκέλαιο

ΓΙΑ το σιροπι

2 ½ φλυτζάνια ζάχαρη

2 ποτήρια νερό

Λίγη βανίλια

Κόβουμε τα πορτοκάλια οριζόντια σε φέτες.Βαζουμε μια κατσαρόλα νερό μέχρι τη μέση και μόλις κοχλάσει ρίχνουμε τις φέτες των πορτοκαλιών και αφήνουμε να βράσουν για 5 λεπτά μέχρι να μαλακώσει η φλούδα τους. Τα βγάζουμε και τα αφήνουμε να σουρώσουν

ΓΙΑ ΤΟ ΣΙΡΟΠΙ: Σε μια κατσαρόλα βάζουμε τα υλικά για το σιρόπι και τα αφήνουμε να βράσουςν 2-3 λεπτά για να δέσει..Ρίχνουμε στο σιρόπι τις φέτες του πορτοκαλιού και τη μία πάνω στην άλλη ,χαμηλωνουμε τη φωτιά και τα αφήνουμε να τραβήξουν σχεδόν όλο το σιρόπι.Τα βγάζουμε μετά και τα αφήνουμε πάνω σε λαδόκολα να στεγνώσουν και να στραγγίξουν

Στη συνέχεια σε μπαιν μαρί λιώνουμε τη σοκολάτα και αφού βαλουμε και το καλαμποκέλαιο (για αν αποκτήσει γυαλάδα η σοκολάτα)κόβουμε στη μέση τα κομμάτια του πορτοκαλιού και βουτάμε το μισό στη σοκολάτα.Ταπλώνουμε σε αλουμινόιχαρτο και τα αφήνουμε να στεγνώσουν..

ΤΑΒΟΥΚ ΓΚΙΟΣΟΥ

100 γραμ. βρασμένο στήθος κότας

6 ποτήρια γάλα

¼ του ποτηριού ζαχαρη ½ φλυτζανάκι ανθος αραβοσίτου

1 φλυτζανάκι κορν φλάουρ

1 ποτήρι νερό

½ κουταλάκι αλάτι Κανέλα

94

Κόβουμε το στήθος ψιλά ψιλά κομματάκια μέχρι να γίίνει ίνες΄.Τα πλένουμε με χλιαρό νερό και τα στραγγίζουμε να στεγνω΄σουν καλά.Βραζουμε σε μια κατσαρόλα το γάλα με τη ζάχαρη και το αλάτι .Σε άλλο σκεύος αναμειγνύουμε το κορν φλάουρ με το ανθος αραβοσίτου .Χύνουμε από σχετικά ψηλά έναποτήρι νερό λαο ανακατέυουεμ..Προσθέτουμε το χυλό σιγά σιγά στο γάλα που βράζει,Όταν το μείγμα αρχίσει να πήζει ρίχνουμε τις ίνες τηςκότας λίγες λίγες και ψήνουμε νανακατέυοντας μέχρι ναπήξει η κρέμα. Αδειάζουμε το μείγμα σ εμεγάλη πιατέλα και αφήνουμε να κρυώσει..Κόβουμε την κρέμα σε κομμάτια και σερβίρουμε με κανέλα.(υπέροχη γέυση και δεν μυρίζει καθόλου κοτόπουλο)

ΤΟΥΛΟΥΜΠΆΚΙΑ

30 γρ λιωμένο βούτυρο(μισό φλυτζανάκι)

200 γρ αλεύρι

4 αυγά Ένα κουταλάκι αλεύρι Για το τηγάνι

250 γρ μαργαρίνη ή ηλιέλαιο

Για το σιρόπι

500 γρ ζαχαρη

450 γρ νερό

1 κουταλάκι χυμό λεμονιού

Κάνουμε το σιρόπι βράζοντάς τα όλα μαζί για 15 λεπτά περίπουΣε άλλο σκεύος λιώνουμε το βούτυρο προσθέτουμε 4 ½ φλιτζάνια νερό και

ένα κουταλάκι αλάτι.Οταν βράσει χαμηλώνουμε τη φωτιά ρίχνουμε το αλεύρι και το ανακατεύουμε με γρήγορες κινήσεις μέχρι να σχηματιστεί μια μαλακή ζύμη.Με ξύλινη κουτάλα και σε χαμηλή φωτιά ανακατεύουμε τη ζύμη πιέζοντάς την και γυρνώντας της από όλες τις πλευρές 5-6 φορές περίπου.Αφήνουμ ετη ζύμη να κρυώσει..Αφού κρυώσει χτυπάμε τα 4 αυγά και τα ρίχνουμε στη ζύμη..Ζεσταίνουμε το λάδι βάζουνε το μείγμα σε κορνέ και κάνουμε τουλουμπάκια μικρά. Λίγο μικρότερα από ένα δάχτυλο..Βαζουμε λίγα στο λάδι γιατί φουσκώνουν Προς το τέλος δυναμώνουμε τη φωτιά να ροδίσουν.. Αφού ροδίσουν τις σουρώνουμε μέχρι να στραγγίσει το επιπλέον λάδι και τις βάζουμε

95

σε κρύο νερό για 15 λεπτά περίπου.. Τις βάζουμε σε πιατέλα και τις περιχύνουμε το σιρόπι..

Χιουνκιάρ μπεγεντί με τας κεμπάπΥλικά: 3 μεγάλες στρογγυλές μελιτζάνες, 100 γρ. αλεύρι, 3 κουταλιές βούτυρο, αλάτι, 1 ½ ποτήρι γάλα, 1 ποτήρι τριμμένο κεφαλοτύρι, 1 λεμόνι το χυμό.Εκτέλεση: Τρυπάμε τις μελιτζάνες μ' ένα μαχαίρι σε διάφορα σημεία.

Αφαιρούμε τα φύλλα τους και τις ψήνουμε στα κάρβουνα ή στη σχάρα. Τις γυρίζουμε συνεχώς μέχρι να σκουρύνουν και να γίνουν πλακί. Βάζουμε σ' ένα δοχείο νερό και το χυμό ενός λεμονιού, ρίχνουμε μέσα τις ψημένες μελιτζάνες και τις αφήνουμε να μείνουν για 15 λεπτά. Κόβουμε το κοτσάνι και τις ξεφλουδίζουμε. Αφαιρούμε τους σπόρους, τις βάζουμε σ' ένα τρυπητό, τις κόβουμε σε μικρά κομματάκια και τις στραγγίζουμε. Καίμε λίγο το βούτυρο σε μια κατσαρόλα, ρίχνουμε το αλεύρι και ανακατεύουμε με ένα σύρμα πολύ καλά σε χαμηλή φωτιά. Προσθέτουμε τις μελιτζάνες και ανακατεύουμε συνεχώς. Στο μεταξύ βράζουμε το γάλα. Δυναμώνουμε λίγο τη φωτιά και ανακατεύουμε το μείγμα της μελιτζάνας προσθέτοντας λίγο λίγο το γάλα και το αλάτι. Ανακατεύουμε με δύναμη μέχρι το μείγμα να γίνει πουρές. Προσθέτουμε το τυρί και σβήνουμε τη φωτιά.

Ιτς πιλάφ Υλικά: 1 ποτήρι ρύζι νυχάκι, 2 ποτήρια ζωμό από κοτόπουλο, 250 γρ. εντόσθια πουλιών, 2 κουταλιές σούπας βούτυρο γάλακτος, ½ ματσάκι άνηθο ψιλοκομμένο, 50 γρ. μαύρες σταφίδες (που τις μουσκεύουμε για να φουσκώσουν), 100 γρ. κάστανα, βρασμένα και ψιλοκομμένα, αλάτι, πιπέρι, κουκουνάρι, κανέλα, ζάχαρη Εκτέλεση: Σοτάρουμε τα εντόσθια ψιλοκομμένα με μία κουταλιά βούτυρο.

Καβουρδίζουμε τα κουκουνάρια σε τηγάνι, τα προσθέτουμε στα εντόσθια μαζί με το ζωμό, τις σταφίδες, τα κάστανα, τον άνηθο ψιλοκομμένο, την κανέλα, τη ζάχαρη, το αλάτι και το πιπέρι. Αφού πάρουν 2-3 βράσεις, ρίχνουμε το ρύζι, χαμηλώνουμε τη φωτιά και μαγειρεύουμε το πιλάφι για 10 λεπτά. Στη συνέχεια κατεβάζουμε την κατσαρόλα από τη φωτιά και σκεπάζουμε το ρύζι με καθαρή πετσέτα για να απορροφήσει τους υδρατμούς. Ύστερα από ένα τέταρτο είναι έτοιμο για να το σερβίρουμε.

96

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΘΡΑΚΙΩΤΩΝΟ ΓΑΜΟΣOι ετοιμασίες του γάμου ξεκινούσαν μια εβδομάδα πριν την στέψη. Το σπίτι

της νύφης παραχωρούσε ένα δωμάτιο για να κρεμαστεί η προίκα. Το δωμάτιο της νύφης.

Από την Δευτέρα έπλεναν όλα τα προικιά και την Πέμπτη έπρεπε να είναι κρεμασμένα στους τοίχους πάνω σε σχοινιά. Επίσης την Πέμπτη τα ελεύθερα κορίτσια ζύμωναν τα τσουρέκια για το κάλεσμα.

Από την Παρασκευή άρχιζε το κάλεσμα. Το κάλεσμα της νύφης γινόταν με κουφέτα τυλιγμένα σε γκοφρέ χαρτί. Τους συγγενείς τους καλούσαν και με τσουρέκι.

Το Σάββατο το πρωί ο γαμπρός με συνοδεία οργανοπαικτών και τους φίλους του περνούσε από όλα τα σπίτια για να τους καλέσει προσφέροντας τσίπουρο. Καλεσμένο ήταν όλο το χωριό. Η διαδικασία του καλέσματος άρχιζε το πρωί και τελείωνε το βράδυ. Συνήθως από την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ο γαμπρός περιερχόταν σε κατάσταση μέθης. Το γλέντι γινόταν χώρια στον γαμπρό και χώρια στην νύφη.

Το πρωί της Κυριακής ο γαμπρός πήγαινε με τα όργανα και έπαιρνε τον κουμπάρο και τον συνόδευε στο σπίτι του όπου το γλέντι βρισκόταν σε εξέλιξη. Ο κουμπάρος με τα όργανα και χωρίς τον γαμπρό έβαζαν το νυφικό στους δίσκους και ότι άλλα αντικείμενα ήθελαν να πάνε στην νύφη , της το πήγαιναν και στην συνέχεια επέστρεφαν πίσω στο γλέντι. Ο γαμπρός έβγαινε στην αυλή , έβαζε ένα ταψί όπου και πατούσε και ο κουρέας τον κούρευε και τον ξύριζε. Τα όργανα έπαιζαν λυπητερά τραγούδια, οι συγγενείς έριχναν λεφτά στο ταψί και οι γυναίκες χόρευαν τις μαντηλίκες .Χόρευαν δηλαδή με τα μαντήλια τα οποία τα σταύρωναν μπροστά από τον γαμπρό .Τα χρήματα που μάζευαν στο ταψί ήταν η αμοιβή του κουρέα. Την νύφη την έντυναν, αφού την προηγούμενη μέρα την είχαν λούσει τρεις φίλες της και την στόλιζαν ελεύθερα κορίτσια.Όταν ο γαμπρός πήγαινε στην νύφη με τα όργανα την ίδια στιγμή η προίκα της νύφης φορτώνονταν στα κάρα. Η νύφη στολισμένη χαιρετούσε το σόι της και εκείνοι της έδιναν συμβουλές. Στην συνέχεια χαιρετούσε το σόι της νύφης και ο γαμπρός .Ο κουμπάρος καθόταν και έτρωγε την κότα που ήταν μαγειρεμένη με γέμιση και όμορφα στολισμένη καθώς και τη περέκι (ποντιακή πίτα ).

Μετά το τέλος όλων αυτών των συνηθειών, ξεκινούσαν για την εκκλησία.Μπροστά πήγαιναν οι οργανοπαίχτες , ακολουθούσαν ο γαμπρός ,η νύφη και οι συγγενείς. Μετά την στέψη έξω από την εκκλησία στήνονταν μεγάλο γλέντι το οποίο συνεχιζόταν στο σπίτι του γαμπρού. Μόλις η νύφη έφτανε στο σπίτι του γαμπρού η πεθερά της έβαζε δύο ψωμιά στις μασχάλες της και ένα πιάτο στην είσοδο του σπιτιού, για να το σπάσει. Οι Θρακιώτες του χωριού είχαν το έθιμο να τοποθετούν την νύφη στην είσοδο του σπιτιού και αυτή με τη σειρά της έπρεπε να κάνει τρεις σταυρούς με βούτυρο και το δάχτυλο που χρησιμοποίησε στο τέλος να το γλείψει η πεθερά. Στο σπίτι, το κρεβάτι ήταν στρωμένο και η νύφη καθόταν σε αυτό και της έβαζαν στην

97

αγκαλιά της ένα αγοράκι για να είναι το πρώτο παιδί αρσενικό. Εν συνεχεία ξεκουράζονταν λίγο και μετά έβγαλαν στην αγκαλιά της ένα αγοράκι για να είναι το πρώτο της παιδί αρσενικό . Εν συνέχεια ξεκουραζόταν λίγο και μετά έβγαινε για να αρχίσει ο χορός , τον οποίο έπρεπε να σύρει πρώτη Ο γαμπρός πήγαινε στο σπίτι του πεθερού συνοδευόμενος από όργανα και έπαιρνε τα πεθερικά και τους συγγενείς τους για να διασκεδάσουν μαζί . Το γλέντι διαρκούσε όλο το βράδυ . Μερικοί κλεφτοκοτάδες από το σόι του γαμπρού πήγαιναν στο σπίτι της νύφης και έκλεβαν όσες κότες μπορούσαν . Τις μετέφεραν στο γλέντι , τις έσφαζαν και μέχρι το πρωί τις μαγείρευαν με σούπα . Εάν δεν έτρωγαν σούπα όλοι οι συγγενείς το γλέντι δεν τελείωνε .Η νύφη για 15 ημέρες δεν πήγαινε στο πατρικό της σπίτι . Μετά την πάροδο αυτής περιόδου , πήγαινε στην εκκλησία και μετά χάριζε στους συγγενείς του γαμπρού τα μαντηλώματα -κάλτσες πλεγμένες –από την ίδια . Τέλος , πήγαινε στην μητέρα της όπου τις έκαναν το τραπέζι και την φιλοξενούσαν τα επόμενα δύο βράδια

ΕΘΙΜΟ ΤΗΣ ΑΝΟΜΒΡΙΑΣ Σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας οι κάτοικοι του χωριού τελούσαν ένα

έθιμο που οι ρίζες του κρατούσαν από την παλιά πατρίδα τους .Οι νέοι του χωριού κατασκεύαζαν μία κουσκουντούρα (σκιάχτρο ) και το γυρνούσαν στους δρόμους από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας :

΄΄Κουσκουντούρα νεϊστερ αλάχ ταρ για νούιστερ ΄΄ δηλαδή , ΄΄Η κουσκουντούρα τι ζητάει ;απ’ τον θεό βροχή ζητάει ΄΄

Μόλις το έλεγαν αυτό , οι νοικοκυρές έβγαιναν έξω με μία κατσαρόλα γεμάτη νερό και έβρεχαν την κουσκουντούρα . Μαζί με αυτή βρέχονταν και οι νέοι που την συνόδευαν . Κατά παράδοξο τρόπο , μετά από μία από δύο μέρες έβρεχε .

ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΓΑΓΓΡΑΣΤην παραμονή των Φώτων ,τα παιδιά μαζί με τον ιερέα πήγαιναν όλη μέρα

από σπίτι σε σπίτι και έψελναν το ΄εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου κύριε’ ενώ ο ιερέας, με τον σταυρό και τον βασιλικό, έραινε τους ανθρώπους και το εσωτερικό του σπιτιού, όπως έκανε και κάθε πρώτη του μηνός. Στις απόκριες διασκέδαζαν και γλεντούσαν πηγαίνοντας από το ένα σπίτι στο άλλο.Την καθαρά Δευτέρα άρχιζε το καθάρισμα του σπιτιού και των σκευών αλλά και των ανθρώπων, σώματος και ψυχής με θρησκευτική μυστικοπάθεια

Συνταγές ΘράκηςΘρακιωτικος μπακλαβάςΥλικά

Για το σιρόπι1 1/2 κούπα νερό1 κούπα ζάχαρη1/2 κούπα μέλι

98

Φλούδα απο ενα λεμόνι1 ξύλο κανέλαςΤον χυμό απο 1/4 του λεμονιού

Για την πίτα1 πακέτο λεπτό φύλλο τύπου Βηρυτού250 γρ βούτυρο λιωμένο (σε μπρικάκι σε πολύ χαμηλή φωτιά)1 κουπα κοπανισμένα καρύδια1 κούπα σουσάμι καβουρδισμένο (σε τηγανάκι χωρίς λιπαρή ουσία για λίγα λεπτά σε μέτρια φωτιά)5-6 ξερά σύκα κομμένα σε μικρά κομματάκια1 κουταλιά της σούπας ζάχαρη1 κουταλάκι του γλυκού κανέλα τριμένη1 κουταλάκι του γλυκού γαρύφαλλο κοπανισμένο

Διαδικασία

Ξεπαγώνουμε το φύλλο μέσα στην συσκευασία του σύμφωνα με τις οδηγίες ξεπαγώματος.Οταν ξεπαγώσει, απλώνουμε τα φύλλα μας σε επιφάνεια εργασίας και τα σκεπάζουμε με μια νωπή πετσέτα. Τα κρατάμε σκεπασμένα με την πετσέτα για να μην μας ξεραθούν.Ανακατεουμε σε ενα μπολ τα καρύδια με το σουσάμι, τα σύκα, την ζάχαρη, τη κανέλα και το γαρύφαλλο.

99

Ξεκινάμε με το σιρόπι και βάζουμε όλα τα υλικά του σιροπιού σε μέτρια φωτιά και ανακατεύουμε να λιώσει η ζάχαρη και το μέλι. Βράζουμε με κλειστό καπάκι για 15-20 λεπτά. Αποσύρουμε απο την φωτιά και βγάζουμε την κατσαρόλα έξω να κρυώσει.Προθερμαίνουμε τον φούρνο μας στους 180 βαθμούς, αντιστάσεις πάνω κάτω, η σχάρα στην μεσαία θέση του φούρνου.Παίρνουμε ένα ταψάκι στο μέγεθος του φύλλου μας και το βουτυρώνουμε καλά με πινέλο. Τοποθετούμε ένα φύλλο και το βουτυρώνουμε καλά. Τοποθετουμε δευτερο φύλλο και το βουτυρώνουμε. Τοποθετουμε τρίτο φύλλο και το βουτυρώνουμε. Με ενα κουταλάκι παίρνουμε ποσότητα απο την γέμιση και την απλώνουμε στο φύλλο.

100

Τοποθετούμε απο πάνω το τέταρτο φύλλο και το βουτυρώνουμε. Συνεχίζουμε με το 5ο φύλλο και βουτυρώνουμε. Ξαναστρώνουμε και άλλη γέμιση. συνεχίζουμε με το 6ο φύλλο, βουτυρώνουμε, το 7ο, και πάλι βάζουμε γέμιση. τέλος τοποθετουμε βουτυρώνοντας ενα ενα τα υπόλοιπα φύλλα 2- 3 φύλλα.Κόβουμε τον μπακλαβά σε κομμάτια ή τρύγωνα και αν θέλουμε βάζουμε σε κάθε κομμάτι και απο ένα ολόκληρο μοσχοκάρφι. Ψηνουμε την πίτα για 60 λεπτά ή μέχρι να κοκκινήσει αρκετά και ομοιόμορφα.Μολις βγάλουμε τον μπακλαβά και ειναι καυτός, τον περιλούζουμε με το κρύο σιρόπι και διασκεδάζουμε με το τσιρτσίρισμα :) .Αφήνουμε τον μπακλαβά να "ξεκουραστεί" και να πιεί με την ησυχία του το σιρόπι.Τέλος αν θέλουμε πασπαλίζουμε με κοπανισμένο φυστίκι Αιγίνης.

Καρκαβίτσα θρακιώτικη

Τι χρειαζόμαστε:• χοιρινά έντερα • 1 συκωταριά χοιρινή πλήρης (συκώτι,πνευμόνι,καρδιά,σπλήνα) • 1 κιλό κρέας χοιρινό (αν είναι δυνατόν καβουρμάς σπιτικός) • 3 μεγάλα πράσσα ψιλοκομμένα • φλούδα από μισό πορτοκάλι ψιλοκομμένη • 2 πιπεριές κόκκινες τσούσκες ψιλοκομμένες (ή περισσότερες αν το

θέλουμε πολύ καυτερό) • 2 κουτ. σούπας σπυριά μπαχάρι • 2 κουτ. σούπας σπυριά μαύρο πιπέρι • 3 κουτ. σούπας κόκκινο γλυκό πιπέρι σκόνη • 2 κουτ. σούπας αλάτι (αυξάνουμε κατά προτίμηση) • 1,5 φλυτζ. ρύζι

101

Πως το κάνουμε:1. Πλένουμε πολύ καλά τα έντερα. 2. Πλένουμε καλά την συκωταριά, την ζεματάμε, πετάμε τα περιττά

λίπη και την κόβουμε κομματάκια περίπου 2x2 ή και λίγο μεγαλύτερα. 3. Βράζουμε λίγο το χοιρινό κρέας και το κόβουμε σε αντίστοιχα

μικρά κομματάκια. (Αν έχουμε έτοιμο σπιτικό καβουρμά απλώς τον κόβουμε κομματάκια)

4. Βάζουμε όλα τα υλικά μαζί σε μια μεγάλη λεκάνη και τα ανακατεύουμε καλά, προσθέτουμε νερό για να είναι σχετικά υδαρής η γέμιση και με την βοήθεια ενός χωνιού γεμίζουμε τα έντερα ένα ένα δένοντας τις άκρες με κλωστή.

5. Βάζουμε τα γεμάτα έντερα κυκλικά σε μεγάλη κατσαρόλα και τα βράζουμε σε ελαφρά αλατισμένο νερό που τα σκεπάζει καλά, σιγά σιγά 5-6 ώρες σε χαμηλή φωτιά, κάνοντας με μια οδοντογλυφίδα τρύπες στα έντερα (μόλις πάρουν βράση) για να μην σκάσουν και διαλυθεί η γέμιση στην κατσαρόλα.

Λίγα μυστικά ακόμαΠΡΟΣΟΧΗ : Για να γεμίσουν εύκολα τα έντερα η γέμιση πρέπει να είναι

υδαρής. Αν "μπουκώσει" το γέμισμα ρίχνουμε λίγο νερό στο χωνί. Υπάρχουν ειδικά χωνιά με φαρδύ άνοιγμα κάτω, αλλά μπορείτε να κόψετε ένα απλό φαρδύ χωνί ένα δύο πόντους κάτω από το άνοιγμα ώστε η τρύπα του να είναι στο φαρδύτερο δυνατόν σημείο. Δεν τιγκάρουμε φούλ τα έντερα, τα αφήνουμε μισοάδεια, ώστε να έχουν περιθώριο να φουσκώσουν μέσα τα ρύζια και τα άλλα υλικά χωρίς να σκάσουν. Τα έντερα που γεμίζουμε τα έχουμε ήδη κομμένα σε μήκος περίπου μισό μέτρο. Μετά το γέμισμα δένουμε τις δύο άκρες καλά με κλωστή. Φροντίζουμε να έχουμε πολλά έντερα γιατί μερικές φορές έχουμε απώλειες από κάποια που είναι σκισμένα. Τα έντερα ΔΕΝ τα βράζουμε, είναι ωμά την ώρα που τα γεμίζουμε.

Παλιά την καρβαβίτσα την έβραζαν πάνω στην σόμπα όλη νύχτα με χαμηλή φωτιά σιγά σιγά. Τα μυρωδικά και μπαχαρικά μπορείτε να τα αυξομειώσετε ανάλογα τις προτιμήσεις σας σε έντονη και απαλή γεύση. Το σωστό είναι πικάντικη καυτερή γεύση με έντονη μυρωδιά μπαχαρικών.

Γευστικά ταιριάζει πολύ με σαλάτα λάχανο τουρσί..ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΗ ΚΑΣΕΡΟΠΙΤΑ

Υλικά 6 φύλλα κρούστας

για τη γέμιση 1/2 κούπας λάδι 1 κούπα γάλα 5 αβγά 1/2 κ.γ.μπέικιν πάουντερ 400 γρ. κασέρι της επιλογής σας(κατά προτίμηση πικάντικο)

για το άλειμμα ανακατεύουμε 2-3 κουταλιές λάδι με 2-3 κουταλιές γάλα

102

Εκτέλεση Ακακατεύουμε όλα τα υλικά της γέμισης μαζί σε ένα μπολ.

Στρώνουμε σε βουτυρωμένο ταψί (37x26)ένα φύλλο σουρώνοντάς το.

Ρίχνουμε το 1/5 της γέμισης.

Επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία μέχρι να τελειώσουν τα φύλλα και η γέμιση.

103

Τελειώνουμε με φύλλο που το αλείφουμε με το μείγμα λαδιού-γάλακτος.

Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 180-200 βαθμούς μέχρι να ροδίσει.

ΚΟΤΟΠΟΥΛΟ ΜΕ ΛΑΧΑΝΟ ΤΟΥΡΣΙ1 κοτόπουλο μεγάλο • 2 λάχανα τουρσί μικρά • 2 φλ. καφέ ρύζι καρολίνα • 4-5 κουταλιές γλυκιά παπρικα

104

• 1 καυτερή πιπεριά (προαιρετικά) • 1/2 - 1 φλυτζάνι λάδι • 2 κουταλιές φυτίνη Εκτέλεση:

Ψιλοκόβουμε το λάχανο τουρσί. Το τσιγαρίζουμε σε ανοιχτή κατσαρόλα 10 λεπτά.

Προσθέτουμε το κοτόπουλο σε μερίδες, την καυτερή πιπεριά και την πάπρικα. Φέρνουμε μερικές βόλτες να ανακατευτούν τα υλικά.

Τοποθετούμε σε ταψί. Προσθέτουμε ζεστό νερό 2-3 κούπες.

Ψήνουμε περίπου 1-1/2 ώρα, μέχρι να ψηθεί το κοτόπουλο. Ίσως χρειαστεί να προσθέσουμε λίγο νερό. 15 λεπτά πριν το τέλος, ρίχνουμε το ρύζι και ανακατεύουμε.

ΚΟΤΟΠΟΥΛΟ ΜΕ ΤΡΑΧΑΝΑ Η ΠΛΙΓΟΥΡΙΝόστιμο Παραδοσιακό φαγητό που έχει ως κύρια υλικά τον Παραδοσιακό Τραχανά της Θράκης ή το Πλιγούρι.

Υλικά1 κοτόπουλο βρασμένο 3 φλιτζάνες τραχανά χονδρό 9 φλιτζάνες από το ζωμό της κότας 1 κρεμμύδι ψιλοκομμένο 2 – 3 ντομάτες τριμμένες στον τρίφτι ½ φλiτζάνα λάδι λίγο αλάτι

ΕκτέλεσηΒάζουμε σε μία κατσαρόλα το λάδι το αφήνουμε να κάψει και τσιγαρίζουμε το κρεμμύδι. Προσθέτουμε τη ντομάτα, το αλάτι και τα αφήνουμε να βράσουν. Στη συνέχεια βάζουμε το ζωμό από το βρασμένο κοτόπουλο και μόλις αρχίσει να βράζει ρίχνουνε τον τραχανά. Το αφήνουμε να πάρει μια δυο βράσεις και το αδειάζουμε σε ένα ταψί στο οποίο έχουμε βάλει το κοτόπουλο. (αν ο ζωμός είναι λιγότερος από την ποσότητα που θέλουμε προσθέτουμε νερό). Το ψήνουμε στους 150 βαθμούς μέχρι να ροδίσει το κοτόπουλο και ο τραχανάς να πιάσει μια ροδαλή κρούστα.

Μιλινάκια

ΥΛΙΚΑ

• 1 φλιτζάνι νερό• 1 κουταλιά ξύδι• 1/2 κουταλάκι αλάτι• 1 αυγό (προαιρετικά)• αλεύρι όσο πάρει λάδι για το τηγάνισμα

Γέμιση

105

Το μίγμα της γέμισης μπορεί να ποικίλει: μυζήθρα ή τυρί με αυγά ή σπανάκι με τυρί και αυγά ή κιμά καβουρδισμένο με κρεμμύδι ή πράσο.

ΕΚΤΕΛΕΣΗ

1. Βάζουμε όλα τα υλικά της ζύμης σε ένα μπολ και τα ζυμώνουμε καλά. Προσοχή το ζυμάρι δεν πρέπει να είναι πολύ σφικτό γιατί θα δυσκολέψει στο άνοιγμα των φύλλων. 2. Αφήνουμε το ζυμάρι να ξεκουραστεί (όσο περισσότερο μείνει τόσο πιο εύκολα ανοίγουν τα φύλλα).3. Χωρίζουμε τα φύλλα σε 12 κομμάτια ένα για μιλινάκι. Ανοίγουμε τα φύλλα με το πλαστήρι (οκλαβού όπως λέγεται στη Θράκη) όσο πιο λεπτά μπορούμε και τα γεμίζουμε με τη γέμιση που έχουμε επιλέξει.4. Τα διπλώνουμε έτσι ώστε να πάρουν το σχήμα μεγάλου τετραγώνου και τα τηγανίζουμε.

ΜΙΚΙΚΙΑ

Υλικά:2 ½ ΠΟΤΉΡΙΑ ΝΕΡΌ ΧΛΙΑΡΌ1 ΚΙΛΌ ΑΛΕΎΡΙ40 – 50 ΓΡΑΜΜΆΡΙΑ ΜΑΓΙΆ1 ΚΟΥΤΑΛΙΆ ΤΗΣ ΣΟΎΠΑΣ ΜΈΛΙ1 ΚΟΥΤΑΛΆΚΙ ΚΟΦΤΌ ΑΛΆΤΙ

Εκτέλεση:Διαλύουμε τη μαγιά, το μέλι και το αλάτι στο χλιαρό νερό. Προσθέτουμε το αλεύρι και ζυμώνουμε καλά τα υλικά μέχρις ότου ενωθούν καλά, χωρίς να υπάρχουν σβόλοι στη ζύμη. Η ζύμη μας πρέπει να είναι αρκετά μαλακή. Σε αντίθετη περίπτωση προσθέτουμε λίγο νερό (χλιαρό). Αφήνουμε τη ζύμη σε ζεστό μέρος να φουσκώσει. Όταν φουσκώσει η ζύμη βάζουμε σε μια κατσαρόλα το λάδι και το αφήνουμε να κάψει καλά. Στη συνέχεια παίρνουμε ένα μικρό κομματάκι από τη ζύμη και το πλάθουμε στην παλάμη μας με τον ίδιο τρόπου που πλάθουμε τα γνωστά κεφτεδάκια. Με τον αντίχειρά μας κάνουμε μία τρύπα στη μέση και καθώς το ταλαντεύουμε στα δάχτυλα μας για να γίνει μεγαλύτερο η το άνοιγμα, το ρίχνουμε στο καυτό λάδι. Με αυτό τον τρόπο τηγανίζουμε όλα τα ΜΙΚΙΚΙΑ και τα σερβίρουμε ζεστά κυρίως με μέλι ή ότι άλλο μας αρέσει.

ΠΟΝΤΙΑΚΑ ΕΘΙΜΑΑρραβώνας Οι γονείς του παιδιού, οι οποίοι ήταν αποκλειστικά υπεύθυνοι για την

εξεύρεση νύφης, αφού έδιναν το λόγο, όριζαν την ημέρα των αρραβώνων , που συνήθως ήταν Σάββατο. Ο «πρώτος» αρραβώνας, η απλή υπόσχεση γάμου, κατά την οποία γινόταν η ανταλλαγή δαχτυλιδιών λεγόταν πρωτοβάλεμαν . Λίγες μέρες

106

μετά την καταφατική απάντηση του πατέρα της νέας, ο πατέρας του νέου με συγγενείς και φίλους και με τη συνοδεία μουσικών οργάνων πήγαιναν στο σπίτι της νέας για τον αρραβώνα.

Απαραίτητη ήταν η παρουσία του παπά για την αλλαγή των δαχτυλιδιών « χωρίς παπάν σουμάδ' κι έτον ». Τα δαχτυλίδια ήταν πάντα χρυσά. Αυτός που τα άλλαζε ήταν υποχρεωμένος και να τους στεφανώσει. Τα δώρα που έκαναν στην υποψήφια νύφη ήταν φλουριά, δαχτυλίδι, σταυρός, χρήματα κ.α.

Μετά την τελετή ακολουθούσε το φαγοπότι. Συνηθιζόταν εκείνη την ημέρα να προσφέρεται σουμαδοψώμι (παρασκευαζόμενο ψωμί για τα σουμάδα) από τους γονείς του νέου στους συγγενείς της νέας.

Οι αρραβώνες σπάνια διαλύονταν. Σε περιπτώσεις διάλυσης έλεγαν «Έκλωσαν τη σουμάδα» και επέστρεφαν τα δώρα. Ήταν πάρα πολύ ατιμωτικό και ο νέος έπρεπε να ξενιτευτεί αφού πλέον δεν τον σήκωνε το κλίμα του χωριού.

Γάμος Στους Έλληνες του Πόντου πιο διαδεδομένος ήταν ο όρος « χαρά », που

υπογράμμιζε το χαρμόσυνο τούτο γεγονός των ανθρώπωνΟι Πόντιοι πάντρευαν τα παιδιά τους πολύ νωρίς, συνήθως, 20-23 χρόνων τα αγόρια και σε μικρότερη ηλικία τα κορίτσια. Αν το κορίτσι περνούσε το εικοστό έτος συνήθιζαν να τη λένε γεροντοκόρη. Πολλές φορές οι γονείς « λογόδοναν » την κόρη τους όταν αυτή έπαιζε με τα παιδάκια της γειτονιάς. Την τύχη της κοπέλας όριζε ο δυναμικός πατέρας αφού η συγκατάνευσή της στο γάμο ήταν περιττή. Ούτε όμως και ο νέος μπορούσε να έχει τη δική του γνώμη για τη μελλοντική του σύζυγο. Ο λόγος του πατέρα ήταν νόμος απαράβατος.

!Η συγκατάθεση των γονιών για το γάμο της κόρης τους λεγόταν

«λογόπαρμαν». Η πρώτη συμφωνία για την ημέρα του γάμου γινόταν στα «τελειώματα», στο «ψαλάφεμαν». Αλλά όταν πλησίαζε ο καιρός του γάμου πήγαιναν 7-8 μέρες πριν από τη στέψη, το βράδυ συνήθως, οι στενοί συγγενείς του νέου, στο σπίτι της κόρης και έπαιρναν το λόγο, δηλαδή την τελευταία διαβεβαίωση. Έλεγαν: «Εμείς λέγομε σα οχτώ απάν να εφτάμε το γάμον. Ντο λέτε κι εσείς;». Όταν συμφωνούσαν για την ημερομηνία, γινόταν το κέρασμα της νύφης, ομελέτα ή «τζαμούρ» με μπόλικο βούτυρο. Τότε μάλιστα κλείδωναν κι ένα λουκέτο και το έβαζαν στην τσέπη του γαμπρού. Θα το ξεκλείδωνε όταν πήγαινε να σμίξει με τη νύφη, στη νυφική παστάδα το βράδυ της Δευτέρας.

Στον Πόντο δεν υπήρχε ο αναχρονιστικός θεσμός της προίκας..Η νύφη έκανε δώρα μόνο στο γαμπρό, στα καινούρια γονικά και στους κοντινούς συγγενείς. Παρόλα αυτά συνηθιζόταν να μεταφέρουν τα πράγματα (προίκα) της νύφης πάνω σε κάρο, συνοδευόμενο από λυράρη που έπαιζε τραγούδια του γάμου, προσκαλώντας τον κόσμο (λάλεμα) στη «χαρά».

Επίδειξη προίκας, Από την Τετάρτη μέχρι την Παρασκευή δυο παλικάρια με λύρες, με ένα

μπουκάλι ούζο και ένα ποτήρι ή με κεριά έβγαιναν και καλούσαν όλο το χωριό στο γάμο.

Πέρα από τα προπαρασκευαστικά στάδια της τελευταίας εβδομάδας πριν από την Κυριακή του γάμου, η βασική διαδικασία του αρχίζει το Σάββατο το βράδυ, με τα δυο αντίστοιχα γλέντια στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης.

107

Ξημερώνει η Κυριακή. Λίγο πριν ή μετά την απόλυση της εκκλησίας, ο κουμπάρος και η παρέα του, κεφάτοι, τραγουδώντας έρχονται στο σπίτι του γαμπρού. Μετά από φιλοφρονήσεις και ανταλλαγές ευχών με τους συγγενείς, αρχίζουν να ξυρίζουν το γαμπρό. Έπαιρνε η μητέρα του γαμπρού μια πετσέτα, τον σταύρωνε και την έριχνε στον ώμο του κουρέα. Έβαζαν ένα ταψί, ο γαμπρός πατούσε μέσα στο ταψί και ο κουρέας τον ξύριζε. Άντρες και γυναίκες με σταυρωτά άσπρα μαντήλια χόρευαν μπροστά του και έριχναν χρήματα σε μια πιατέλα. Ο λυράρης έπαιζε και τραγουδούσε:

.Η γαμήλια πομπή μετά τις ευχές των γονέων είναι παραταγμένη.Την

αποτελούσε μια ομάδα οπλισμένων από 20-30 παλικάρια με έναν αρχηγό, που βάδιζε σε αρκετή απόσταση από την πομπή. Κατά διαστήματα τα παλικάρια πυροβολούσαν ομαδικά με εντολή του αρχηγού. Αυτά τα ομαδικά πυρά λέγονταν τονανμάδες και τόνιζαν τη μεγαλοπρέπεια και τον πανηγυρικό χαρακτήρα της τελετής. Τους οπλισμένους ακολουθούσαν οι ηλικιωμένοι πάνω στα άλογα, ο γαμπρός πάνω σε κόκκινο ή άσπρο άλογο, έχοντας ως οδηγό του τον κουμπάρο. Ο γαμπρός περιστοιχιζόταν από συγγενείς, φίλους και τις παρανυφάδες, οι οποίες ήταν νιόπαντρες και φορούσαν τα « νεγαμ'κα » τους, δηλαδή τη νυφική τους στολή. Στο τέλος ακολουθούσε η υπόλοιπη πομπή που λεγόταν « οψίκ ». Κατά τη διαδρομή, η πομπή σταματούσε σε διάφορα σημεία, όπως σε σταυροδρόμια, σε ρεματιές, σε γεφύρια και ο γαμπρός έβγαζε από το ζωνάρι του το τρίγων και το πετούσε σαν ξόρκι για την εξουδετέρωση των κακών πνευμάτων.

Γαμήλια πομπή,Όταν έφτανε η πομπή σε σημείο από όπου φαινόταν πια το χωριό της νύφης,

ο επικεφαλής των οπλοφόρων, ο τονανμά μπασί, έδινε το σύνθημα του πυροβολισμού. Επακολουθούσε σωστό πανδαιμόνιο από τους εκκωφαντικούς κρότους των πυροβολισμών και τα σύννεφα του καπνού του μπαρουτιού από τους πυροβολισμούς. Στον Όφη, δικαιούνταν να πυροβολούν μόνο από την πλευρά του γαμπρού. Αν γινόταν παράβαση του κανονισμού από την πλευρά της νύφης, το πράγμα έπαιρνε δυσάρεστες διαστάσεις με απρόβλεπτα επακόλουθα, γιατί μια τέτοια πράξη θεωρούνταν μεγάλη προσβολή και βαριά βρισιά για το γαμπρό.

Έξω από το σπίτι της νύφης οι συμπέθεροι, οι συγγενείς και όλοι οι καλεσμένοι, γειτόνοι και φίλοι υποδέχονται εγκάρδια το γαμπρό, τους γονείς και όλη τη συνοδεία τους. Ανταλλάσσονται ευχές, φιλιά, κεράσματα και άλλα.

Κατά την ποντιακή συνήθεια, ο γαμπρός έπρεπε να σχίσει ένα χοντρό κούτσουρο για να αποδείξει ότι είναι σε θέση να αναλάβει τα οικογενειακά βάρη, δηλαδή τα έξοδα της οικογένειας. Το σχίσιμο αυτό του κούτσουρου γινόταν με τσεκούρι μέσα στην αυλή του πεθερού, μπροστά στα μάτια των γειτόνων, οι οποίοι τον επευφημούσαν.

Η νύφη στολισμένη με γραφικά νυφάτικα και με το πρόσωπο καλυμμένο με πέπλο περιμένει την έξοδο από το πατρικό της. Η μητέρα της έφερνε μια πίτα μέσα σ'ένα σεντόνι, η νύφη την έσπαγε πάνω απ' το κεφάλι της και η μητέρα της τη μοίραζε στους καλεσμένους. Όταν η νύφη αναχωρούσε από το πατρικό της σπίτι, παρ' όλες τις συγκλονιστικές στιγμές του αποχωρισμού, οι συμβουλές των δικών της και ιδίως της μάνας της, προς αυτήν ήταν πολύ σκληρές: « Εσύ ατώρα

108

θα γίνεσαι άλλο οσπίτ'. Εμάς να ανασπάλτς και να αγαπάς τον άντρα σ' και τα πεθερκά σ' ». Μια τέτοια συμβουλή της μάνας, που ασφαλώς έκρυβε το βαθύ πόνο του αποχωρισμού, υπογράμμιζε το καθήκον της νύφης να συμβάλλει στη θεμελίωση του καινούριου σπιτικού με τρόπο αυστηρό.

Όταν ξεπροβόδιζαν τη νύφη συνήθιζαν να τραγουδούν:Με λαμπρότητα και γραφικότητα, κάτω από τους ήχους των μουσικών

οργάνων και των τραγουδιών, η γαμήλια πομπή ξεκινάει από το σπίτι της νύφης και φτάνει στην εκκλησία.

Πριν από τη στέψη, ο ιερέας απευθύνει στο γαμπρό το ερώτημα: « Αγαπάς ατέν ;» και προς τη νύφη « Αγαπάς ατόν ;» Με την καταφατική τους απάντηση προχωράει στη στέψη.

Αφού τελειώσει η τελετή της στέψης, η γαμήλια πομπή προχωράει προς το σπίτι του γαμπρού.

Μετά τη στέψη, μπροστά πηγαίνουν γαμπρός και νύφη ενώ τους συνοδεύει τιμητικά ο κουμπάρος. Οι συγγενείς της νύφης παρεμβάλλουν στην πορεία τούτη διάφορα εμπόδια, για να τη δυσκολέψουν. Θέλουν να δείξουν πως δίνουν στο γαμπρό πολύτιμο στοιχείο ζωής (τη νύφη) και επομένως πρέπει να αναλογισθεί τις ευθύνες του. Γονείς και στενοί συγγενείς του γαμπρού περιμένουν να υποδεχτούν τους νιόπαντρους, τον αητέν και την περιστέραν , τους συγγενείς, φίλους και όλους τους καλεσμένους. Στην πόρτα περιμένει η μάνα του γαμπρού με κουφέτα ή ρύζι για να ράνει τους νιόπαντρους. Τοποθετεί ένα πιάτο πάνω στο κατώφλι. Η νύφη σπάει το πιάτο με το πόδι της και ο κόσμος χειροκροτεί και φωνάζει « άξια ».

Μετά την είσοδο του γαμπρού, της νύφης και των άλλων καλεσμένων οδηγούν πρώτα το γαμπρό, τη νύφη, τον κουμπάρο και τους συμπεθέρους στο τραπέζι.

Έπειτα ακολουθούσε το θήμιγμαν . Επτά πρωτοστέφανα ζευγάρια και ένα επιπλέον άτομο( το τεκ ) συγκροτούσαν έναν κυκλικό χορό. Κάθε ζευγάρι κρατούσε από μια αναμμένη λαμπάδα. Παρών ήταν και ο παπάς με το πετραχήλι του, κρατώντας λαμπάδα και θυμιατό ψάλλοντας δίστιχα για να το επαναλάβουν μετά και οι άλλοι:

Μετά το γλέντι ακολουθούσε το νυφείον . Η νύφη παρέμενε εκεί αρκετή ώρα και στο διάστημα αυτό την επισκέπτονταν διάφορα άτομα, ακόμη και παιδιά. Στο νυφείον έφερναν και κάθιζαν στα γόνατα της νύφης ένα αγόρι δίνοντας της την ευχή να είναι αγόρι το πρώτο παιδί που θα κάνει και ο γαμπρός του έδινε χρήματα.

Το πρωί της Τρίτης η νύφη έπαιρνε ένα γκιούμι νερό, μια λεκάνη και πετσέτες και πήγαινε με μια κοπέλα (φίλη, κουνιάδα) να πλείνει τα πόδια των συγγενών. Άμα τους έπλενε τα πόδια τους φορούσε κάλτσες και τους έκανε δώρα. Έτσι τέλειωνε ο ποντιακός γάμος που κρατούσε τρεις μέρες και δυο νύχτες.

ΧριστούγενναΤα παιδιά έψελναν τα ποντιακά κάλαντα και τους έδιναν, αντί για λεφτά,

ξηρούς καρπούς, ξερά σύκα και κερατούτσες που έμοιαζαν με φασόλια αλλά ήταν γλυκές. Σε άλλα μέρη οι Πόντιοι, παραμονές Χριστουγέννων, μαζεύονταν στην πλατεία και αποφάσιζαν για το γιορτινό τραπέζι.

Ο κουκαράς

109

Τον κουκαρά κατασκεύαζαν οι γυναίκες κρυφά από τα παιδιά τους. Αυτός αποτελούνταν από ένα μεγάλο κρεμμύδι πάνω στο οποίο κάρφωναν σε ημικύκλιο εφτά φτερά από κότα ή κόκορα (όσες οι εβδομάδες της νηστείας). Χωρίς να γίνουν αντιληπτές από τα παιδιά τον κρεμούσαν από το ταβάνι. Το κρέμασμα γινόταν την Καθαρά Δευτέρα πολύ νωρίς. Έτσι όταν ξυπνούσαν τα παιδιά αντίκριζαν τον κουκαρά να κρέμεται από το ταβάνι και να κουνιέται. Αν δεν συμμορφώνονταν με το κράτημα της νηστείας τα φοβέριζαν ότι θα τα φάει ο κουκαράς. Με τρόπο φυσούσαν τον κουκαρά που καθώς κουνιόταν και περιστρέφονταν προκαλούσε τον φόβο. Κάθε εβδομάδα που περνούσε αφαιρούσαν και ένα φτερό μέχρι να τελειώσουν όλα με το τελείωμα της νηστείας.

ΠρωτοχρονιάΤο βράδυ όλη η οικογένεια συγκεντρωνόταν για να περάσει μαζί τη γιορτή.

Το τραπέζι ήταν γεμάτο με φρούτα(πορτοκάλια, μανταρίνια, ξερά δαμάσκηνα, ροδάκινα, σταφίδες κ.α.), ξηρούς καρπούς(φουντούκια, καρύδια, φιστίκια, αμύγδαλα, κάστανα), γλυκά, ξερές φέτες από κυδωνόπαστο κτλ. Οι μικροί του σπιτιού έλεγαν τα κάλαντα για τους μεγαλύτερους της οικογένειας, κι ύστερα κάθονταν όλοι στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι. Οι γυναίκες συνήθιζαν να βράζουν ένα κοτόπουλο σε σιγανή φωτιά(καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας) για να έχουν όλο το χρόνο φαγητό.

Την πίτα έκοβε ο αρχηγός της οικογένειας, αφού πρώτα χάραζε με το μαχαίρι το σημείο του σταυρού και έλεγε, « εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος ». Πρώτα ξεχώριζε ένα κομμάτι για την Εικόνα του σπιτιού, έπειτα ένα για τη Δουλειά, κι ύστερα έδινε ένα κομμάτι σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Ξεχώριζε επίσης κομμάτια και για όσους έλειπαν. Σε ορισμένα μέρη, χώριζαν ειδικά κομμάτια και για την Παναγία, το Χριστό, τον ξένο.

Έπειτα ο αρχηγός της οικογένειας ανακάτευε μερικά νομίσματα με φουντούκια και καρύδια και τα πετούσε προς την οροφή λέγοντας ταυτόχρονα, « Κάλαντα και καλός καιρός, πάντα και του χρόνου ». Η κίνηση αυτή γινόταν τρεις φρές. Τα παιδιά κάθε φορά έπεφταν στο δάπεδο ψάχνοντας να βρουν τα νομίσματα. Στη συνέχεια, ο πατέρας μαζί με τη μητέρα, με το θυμιατό στο χέρι, γύριζαν όλα τα δωμάτια του σπιτιού και τα θυμιάτιζαν λέγοντας διάφορες ευχές ή ψέλνοντας τροπάρια. Μετά το θυμιάτισμα, ο πατέρας καλαντίαζε τα παιδιά, δηλαδή τους έδινε τα δώρα τους. Στο τραπέζι υπήρχε μάσα σ' ένα βάζο ένα κλαδί ελιάς. Όσοι είχαν (μυστική) επιθυμία, συνήθως οι γυναίκες και μάλιστα τ' ανύπαντρα κορίτσια, έκοβαν απ' αυτό ένα φύλλο, το σάλιωναν και το έριχναν στο τζάκι, όπου έκαιγε το καλαντοκούρ' . Αν το φύλλο έσκαζε και στριφογύριζε πριν καεί, τότε αυτό που είχαν στο νου τους, θα γινόταν μέσα στην επόμενη χρονιά.

Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς, γυναίκες με διάφορα δώρα στα χέρια(τσουρέκια, γλυκίσματα, φρούτα, ψημένο σιτάρι, αλάτι κλπ.) επισκέπτονταν τη βρύση του χωριού ή το ποτάμι και τα εναπόθεταν εκεί κοντά, λέγοντας την ευχή: «Κάλαντα και καλός καιρός, πάντα και του χρόνου». Τότε ακριβώς έπαιρναν το καλαντόνερον. Πίστευαν πως η ροή του νερού πάνω στην αλλαγή του χρόνου σταματούσε για λίγο. Αν σ' αυτή τη μυστηριακή ώρα βρισκόταν κάποιος κι έβλεπε το φαινόμενο, το θεωρούσαν τον πιο αθώο και τον πιο τυχερό του χωριού. Κι ό,τι ζητούσε, σαν ιδιαίτερη επιθυμία, θα το έβρισκε. «Επλερούτον σα μουράτα τ'», γίνονταν οι επιθυμίες του πραγματικότητα.

110

Παίρνοντας κανείς νερό, δεν έπρεπε να γυρίσει να δει πίσω του. Γιατί τότε τ' άστρα του ουρανού πέφτουν και σβήνουν μέσα στα νερά και οι άγγελοι σχίζουν τον Ιορδάνη ποταμό και στον ουρανό κολλάνε άλλα αστέρια. Εκείνη την ώρα τα νερά μουγκρίζουν, βοούν, δημιουργούνται τεράστια κύματα και «γνεφίζ'νε», ξυπνούν.

Τότε αν κανείς γυρίσει πίσω του να δει, αρρωσταίνει ψυχικά( παθάν', βλάφκεται, αχπαράεται ) και μένει για καιρό άρρωστος.

Γι' αυτό δεν πήγαιναν για καλαντόνερο οι λεχώνες και οι ασαράντιστες.Το καλάντισμα της βρύσης γινόταν ιδιαίτερα από τις ελεύθερες κοπέλες του

χωριού. Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς πρόσφεραν στο « πεγάδ » διάφορα φρόυτα και ιδίως μήλα. Και για ανταπόδοση περίμεναν από τη βρύση ν' ανοίξει την τύχη τους με την καινούρια ροή του νερού, μετά τη σύμφωνη διακοπή του, σύμφωνα με τα παραπάνω. Τα ελεύθερα παλικάρια του χωριού καιροφυλακτούσαν, κι όταν αποχωρούσαν οι κοπέλες, πλησίαζαν στη βρύση κι έτρωγαν τα φρούτα. Το παλικάρι, που έτρωγε το μήλο της συγκεκριμένης κοπέλας, θα την ερωτευόταν και σύντομα θα την παντρευόταν, κατά την ποντιακή λαϊκή πίστη. Επενεργούσαν εδώ κάποιες μαγικές δυνάμεις, καθώς διαλαλεί η ποντιακή δημοτική ποίηση:

Στον Πόντο συνήθιζαν, επίσης, το βράδυ της Πρωτοχρονιάς να καίνε στο τζάκι ένα χοντρό κούτσορο, το καλαντοκούρ'. Το συνέχισαν και πολλά χρόνια αργότερα στηνΕλλάδα.Σύμφωνα με τις ποντιακές λαϊκές δοξασίες, το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, με την αλλαγή του χρόνου, τα δαιμόνια κατεβαίνουν από την καπνοδόχο και η φωτιά τα εμποδίζει. Επειδή τα δαιμόνια είναι πολλά και έρχονται σταδιακά, το καλαντοκούρ' πρέπει να είναι μεγάλο. Διάλεγαν λοιπόν ένα μεγάλο κούτσουρο, συνήθως από βελανιδιά, για να διαρκέσει ολόκληρη τη νύχτα(σε μερικές μάλιστα περιοχές ολόκληρο το Δωδεκαήμερο), που έμενε αμετακίνητο στη θέση του ώσπου να καεί ολότελα. Η συνεχής διατήρηση της φλόγας αποτελούσε απαραίτητο όρο για την επιτέλεση του σκοπού του. Αν λοιπόν η φλόγα έσβηνε από κάποια αιτία, αυτό θεωρούνταν κακοσημαδιά. Οποιαδήποτε ενόχληση από το καλαντοκούρ'(καπνός, δυσοσμία κλπ.) ήταν ανεκτή. Ο τυχόν θόρυβος(τρίξιμο) που έκανε ενώ καιγόταν το καλαντοκούρ', νόμιζαν ότι οφειλόταν στο κάψιμο των δαιμονίων.

Στον Πόντο, για τ' ανύπαντρα κορίτσια έλεγαν: «Εσύ κορίτσι που θέλεις να ονειρευτείς στον ύπνο σου αν θα πάρεις πλούσιο άντρα ή φτωχό, κρύψε κρυφά, χωρίς κανένας να σε δει, την πρώτη σου μπουκιά από τη βασιλόπιτα του τραπεζιού. Σαν κλειστείς μοναχή σου στην κάμαρά σου, άλειψέ την με μέλι και με βούτυρο, άνοιξε το παράθυρο που βλέπει κατά το Βοριά και στάσου εκεί τα μεσάνυχτα και πες:

Ω! Γενάρη, Καλαντάρη και καλά καλαντισμένε, εκεί στις Άκριες που θα πας κι εκεί που θα γυρίσεις εκεί ΄ναι οι Μοίρες των Μοιρών και η δική μου Μοίρα. Αν είναι πλούσια και καλή, πες της να ΄ρθει να μ' εύρει αν είναι και πεντάφτωχη, πάλι να ΄ρθει να μ' εύρει.

Κοιμήσου ύστερα με τη μπουκιά αφημένη στο παράθυρο και θα δεις στον ύπνο σου αυτό που ευχήθηκες.

111

• Το καλαντόνερονΚαλαντόνερον ονομαζόταν το πρώτο νερό που έπαιρναν τα μεσάνυχτα της

Πρωτοχρονιάς από την βρύση, την πηγή ή το πηγάδι από όπου προμηθεύονταν το πόσιμο νερό. Της λήψης του καλαντόνερου προηγούνταν το καλαντίασμαν της βρύσης. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα τοποθετούσαν κοντά ‘ς σο πεγάδ’ (βρύση) διάφορα δώρα όπως ξηρούς καρπούς (λεφτοκάρα, καρύδα, σύκα) στάρι, γλυκά, μήλα, κυδώνια, κ.λ.π. λέγοντας την ευχή: Κάλαντα και καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Αυτός που έπαιρνε το νερό, μέχρι να το πάει στο σπίτι δεν κοιτούσε πίσω του ούτε μιλούσε σε κανέναν. Έπινε όλη η οικογένεια από λίγο και ράντιζαν το σπίτι, την αυλή, τις αποθήκες, τα ζώα, τα χωράφια κ.λ.π.

Πάσχα Η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής ξεκινούσε τη Καθαρή Δευτέρα. Ήταν

αυστηρότατη για όλους. Νήστευαν μέχρι και οι λεχώνες και οι άρρωστοι και τα παιδιά. Για να φοβίσουν μάλιστα τα παιδιά ώστε να νηστέψουν χρησιμοποιούσαν ένα σκιάχτρο που το έλεγαν κουκαρά. Το κρεμούσαν στην οροφή του σπιτιού την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα. Κάτω από το βλέμμα το κουκαρά τα παιδιά έτρωγαν μόνο νηστίσιμα. Από το προηγούμενο βράδυ τα παιδιά φιλούσαν το χέρι του παππού, της γιαγιάς, του μπαμπά και της μαμάς. Αγκαλιάζονταν τα αδέρφια και φιλιούνταν. Την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας οι πιστοί πήγαιναν στην εκκλησία, κοινωνούσαν, έπαιρναν αντίδωρο και από ΄κει και πέρα όσοι άντεχαν κρατούσαν νηστεία για 40 μέρες. Τις τρεις πρώτες μέρες δεν έτρωγαν τίποτα και δεν έπιναν ούτε νερό. Τη Σαρακοστή, τα καφενεία ήταν ανοιχτά, ο κόσμος πήγαινε, αλλά δεν χόρευε κανένας. Κάθε Παρασκευή πήγαιναν στην εκκλησία στους Χαιρετισμούς. Όταν πλησίαζε η Μεγάλη Εβδομάδα σκούπιζαν τα σπίτια, τις αυλές και όλο το χωριό.

Μετά τα εμπόνεστα και τη Σαρακοστή, ιδιαίτερη σημασία είχε η Κυριακή των Βαϊων, όταν παιδιά 10-15 χρονών έβγαιναν στους μαχαλάδες να ψάλλουν τα αντίστοιχα κάλαντα και να λάβουν αντί δώρου τα κερκέλα (κουλούρια), τοι σακιαρλαμάδες (καραμέλες), παράδες(από τους συγγενείς) ή σπανιότερα από κάποιο μαντίλι. Τα κάλαντα διέφεραν από τόπο σε τόπο.

Βάια βάια το βαϊ, τρώμε οψάρα και χαμψίν και τ' απάν την Κερεκήν τρώμε βούτορον, τυρίνc Τ' απάν η Κερεκή , ήταν αυτή του Πάσχα.

Ένα ποντιακό έθιμο της Κυριακής των Βαϊων ήταν και το βάεμαν . Το απόγευμα του Σαββάτου του Λαζάρου σε ορισμένες περιοχές του Πόντου τα παιδιά κρατώντας ένα ανθισμένο κλαδί λεύκας και ένα καλαθάκι για να βάζουν μέσα τ' αυγά που θα μάζευαν, γυρνούσαν τα σπίτια ψάλλοντας την Ανάσταση του Λαζάρου και οι νοικοκυρές τους έδιναν κουλούρια, « κερκέλια », που τα περνούσαν στο κλαδί της λεύκας, αλλά και αυγά. Στα περισσότερα όμως μέρη του Πόντου το « βάεμαν » γινόταν την Κυριακή μετά την εκκλησία.

Αντί στο καλάθι, τα κουλούρια περνιόνταν καμιά φορά σε σπάγκο, που η μια άκρη του ήταν δεμένη πίσω στη μέση των παιδιών και η άλλη ελεύθερη για το

112

σκοπό αυτό. Κάθε κουλούρι που περνούσε από το σπάγγο πήγαινε έτσι πίσω στην πλάτη του παιδιού.

Οι Πόντιοι προετοιμαζόταν ψυχικά με τη νηστεία και τις αλληλοδιάδοχες γιορτές, που μεσολαβούσαν ως το Πάσχα, για τον ερχομό της. Αποκορύφωμα βέβαια της αναμονής ήταν η Μεγάλη Εβδομάδα, που κλιμάκωνε τα θρησκευτικά αισθήματα από ημέρα σε ημέρα, προετοιμάζοντας τις ψυχές των πιστών για το Μέγα Σάββατο, τη νύχτα της Ανάστασης και συνακόλουθα τη λύτρωση-λύση του θείου δράματος.

Την Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές έφτιαχναν τσουρέκια και έβαφαν αυγά. Τα αυγά τα έβαφαν με κρεμυδόφυλλα. Έπαιρναν φλούδες από κρεμμύδια και τούλι από τις μπομπονιέρες και το έκοβαν έτσι ώστε να μπορούν να δέσουν τα αυγά. Έπειτα κάλυπταν το αυγό με κρεμμυδόφυλλα και το έβαζαν να βράσει για δέκα λεπτά σε ξίδι και νερό. Μετά την βράση , έβγαζαν την κλωστή που τα είχαν δέσει και έτσι σχηματιζόταν πάνω στα αυγά διάφορα σχέδια και αποχρώσεις. Ύστερα τα σκούπιζαν και τα άλειφαν με λάδι.

Τη Μεγάλη Παρασκευή δεν έτρωγαν ούτε ελάδ'.Το μορολόγι της Παναγίας ήταν λαϊκός θρήνος της Μεγάλης Παρασκευής,

αφιερωμένος στον ψυχικό σπαραγμό της Παναγίας, που τα Πάθη της προκάλεσανΤο μοιρολόγι της Παναγίας το τραγουδούσαν τα κορίτσια, κυρίως, το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, συγκεντρωμένα σε μικρές ομάδες μπροστά στον επιτάφιο.

Το Μ. Σάββατο, έτρωγαν ελαφρά το βράδυ(πλακίν με τ'αβλούκα, κορκοτέναν, σιρβάν κτλ.) και κοιμούνταν νωρίς για να μπορέσουν να ξυπνήσουν εύκολα. Το σπίτι είχε ήδη ετοιμαστεί από τη Μεγάλη Πέμπτη, όταν γινόταν και το αποδράνισμαν των μπακιρικών( το τρίψιμο-καθάρισμα). Τα ρούχα περίμεναν τα μέλη της οικογένειας καθαρά και φροντισμένα. Όλοι όφειλαν να φορέσουν τα καλύτερά τους, για να φανεί ο πανηγυρικός χαρακτήρας της γιορτής. Εξυπακούεται ότι ολόκληρη τη Μεγάλη Εβδομάδα τ' αντρόγυνα απέφευγαν τους καβγάδες και τις προστριβές κι οι μάνες πρόσεχαν πώς μιλούσαν στα παιδιά τους, για να μη κολατίγουνταν (να μην κολαστούν).

Το Χριστός Ανέστη, που έλεγε ο παπάς, πάντοτε συνοδευόταν από τον ήχο που έβγαζαν τα πιστόφα , τα ρεβόλα και τ' άλλα όπλα που βροντούσαν, για να διαλαλήσουν το ότι αναστήθηκε ο Χριστός. Μετά την είσοδο του ιερέα στην εκκλησία, η λειτουργία συνεχιζόταν ως το πρωί και κανείς βέβαια δεν έφευγε. Τα παιδιά στο προαύλιο τσούγκριζαν τ'αυγά(το τσούγκρισμα διαρκούσε και τις τρεις ημέρες του Πάσχα. Την πρώτη μέρα τσούγκριζαν με το μυτίν, τη δεύτερη με τον κώλον και την Τρίτη με την κοιλίαν). έπειτα από τη μετάληψη και την απόλυση της εκκλησίας, επέστρεφαν στο σπίτι οικογενειακώς, προσπαθώντας να διατηρήσουν το φως της λαμπάδας, για ν' ανάψουν μ' αυτό την καντήλα. Συχνά προσκαλούσαν στο σπίτι συγγενείς ή φίλους, για να φάνε μαζί. Το τραπέζι ήταν γεμάτο φαγώσιμα, μη νηστίσιμα. Σημειώνεται ότι το σουβλιστό αρνί δε συνηθιζόταν στον Πόντο.

Το επόμενο πρωί, μόλις τέλειωνε η εκκλησία, έβαζαν τραπέζι κι έτρωγαν όλοι μαζί ως το μεσημέρι. Την πρώτη μέρα του Πάσχα τα καφενεία ήταν κλειστά. Όλος ο κόσμος ήταν έξω από τα σπίτια του και τσούγκριζαν αυγά. Οι μεγάλοι σε ομάδες 3-4 ατόμων πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι μαζί με μια λύρα, χόρευαν,

113

τσούγκριζαν αυγά, τους κερνούσαν ούζο και μετά έφευγαν. Ερχόταν η δεύτερη Ανάσταση, η ώρα 12.00 το μεσημέρι. Πήγαινε πάλι ο κόσμος στην εκκλησία. Έπειτα όλο το χωριό μαζευόταν στην κεντρική πλατεία ή μπροστά στο σχολείο και χόρευαν.

Το απόγευμα, μετά τη δεύτερη Ανάσταση, άρχιζαν οι ανταλλαγές επισκέψεων. Οι νοικοκυρές πρόσφεραν στους επισκέπτες ρακί με μεζέ φούστορον, τυρί κτλ. Οι επισκέψεις συνεχίζονταν ως το βράδυ.

Το Πάσχα συνήθως επέστρεφαν και οι ξενιτεμένοι(ξενιτάντ') ή όσοι κάτοικοι χωριών ήταν εγκατεστημένοι σε πόλεις και γύριζαν στις πατρίδες τους, για να περάσουν την ημέρα της Λαμπρής με τους συγγενείς τους.

Οι τρεις μέρες της Λαμπρής στον Πόντο λέγονταν λαμπροήμερα . Σ'όλα τα σπίτια το τραπέζι ήταν στρωμένο με πασχαλινά φαγώσιμα και ιδιαίτερα με κόκκινα αυγά και λαμπροκουλούρες.

Στα χωριά, μετά τα οικογενειακά τραπέζια της πρώτης ημέρας, τη δεύτερη ημέρα στήνονταν χοροί και γλέντια στα αλώνια ή σε ανοιχτούς χώρους κι εκεί με τη συνοδεία της λύρας χόρευαν και τραγουδούσαν(το ομάλ', τη Τρυγώνας, το λαγκευτόν). Σε όσους τόπους συνηθιζόταν το έθιμο του Ιούδα, το σχετικό ομοίωμα καιγόταν μετά τη δεύτερη Ανάσταση.

βαρένικαΡωσικής προέλευσης ζυμαρικό έδεσμα, το έφεραν στην Ελλάδα οι εκ Ρωσίας

προερχόμενοι Πόντιοι το 1922-23.Υλικά:1 κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις1 κουταλιά της σούπας ελαιόλαδο1,5 κουταλάκι κοφτό αλάτι800 γραμμάρια ανθότυρο θρυμματισμένο1/2 κιλό αγελαδινό βούτυροΣυνταγή για περίπου 120-130 τεμάχιαΕκτέλεση:Σε μια ευρύχωρη λεκάνη ρίχνουμε το αλεύρι, το λάδι και το αλάτι και

προσθέτοντας λίγο λίγο χλιαρό νερό, ετοιμάζουμε μια ζύμη τόσο σφιχτή ώστε να ανοίγεται σε φύλλο. Την αφήνουμε να ξεκουραστεί για μια ώρα. Ανάλογα με το χώρο που έχουμε για το άνοιγμα του φύλλου, παίρνουμε 1/4 ή 1/3 της ζύμης και ανοίγουμε φύλλο, πάχους 2 περίπου χιλιοστών. Κόβουμε στρογγυλά τεμάχια ζύμης, χρησιμοποιώντας ένα ποτήρι νερού, πιέζοντας ανάποδα πάνω στο φύλλο. Από τη διάμετρο του ποτηριού, θα εξαρτηθεί ο αριθμός των τεμαχίων (Μεγάλη διάμετρος λιγότερα, μικρή περισσότερα). Τα ενδιάμεσα κομμάτια ζύμης τα ξαναπλάθουμε και τα αφήνουμε στην άκρη για να τα χρησιμοποιήσουμε στο τέλος. Τα κομμάτια ζύμης που έχουμε κόψει, τα γεμίζουμε με ανθότυρο και τα κλείνουμε σε σχήμα μισοφέγγαρου. Τα τοποθετούμε σε μια βαμβακερή πετσέτα και τα σκεπάζουμε για να μη ξεραθούν, μέχρι να τελειώσουμε όλη την παρασκευή. Ανοίγουμε το επόμενο φύλλο κ.ο.κ. Όταν τελειώσει όλη η παρασκευή, ζεσταίνουμε νερό σε μια χύτρα κατά τα 3/4, προσθέτοντας και δύο κουταλάκια αλάτι. Όταν αρχίσει να βράζει το νερό, ρίχνουμε 25-30 τεμάχια βαρένικα. Επειδή είναι κρύα τα βαρένικα, σταματάει το νερό να βράζει. Όταν ξαναρχίσει να βράζει, αφήνουμε για 12-15 λεπτά να βράσουν και τα βγάζουμε με

114

μια κουτάλα τρυπητή, στραγγίζοντάς τα καλά. Τα τοποθετούμε σε ένα δοχείο, κατά προτίμηση πυρίμαχο (για να μπορούν να ζεσταθούν σε φούρνο μικροκυμάτων αν χρειαστεί). Φροντίζουμε να έχουμε βραστό νερό, για να συμπληρώνουμε στη χύτρα όταν μειώνεται η στάθμη. Συνεχίζουμε μέχρι να ψηθούν όλα τα βαρένικα. Σε μια μικρή χύτρα ή σε τηγάνι, καίμε το αγελαδινό βούτυρο και περιχύνουμε τα βαρένικα. Είναι έτοιμα για σερβιρί

Χαβίτσ’ Υλικά:2 κούπες καλαμποκίσιο αλεύρι1.5 κουταλάκι αλεύρι250-300 γραμμάρια αγελαδινό βούτυροΕκτέλεση: Σε μια χύτρα βράζουμε 1,5 λίτρο νερό, προσθέτοντας 1,5 κουταλάκι αλάτι.

Σε ένα ευρύχωρο μπολ, ρίχνουμε 2 κούπες καλαμποκίσιο αλεύρι, κατά προτίμηση φουρνιστό και ανακατεύουμε με κρύο νερό, φτιάχνοντας ένα αραιό χυλό. Ρίχνουμε σιγά σιγά το χυλό στη χύτρα με το νερό που βράζει ανακατεύοντας συνέχεια. Καίμε αγελαδινό βούτυρο σε ένα τηγάνι και το ρίχνουμε σιγά σιγά στη χύτρα με το χυλό ανακατεύοντας συνέχεια. Κατεβάζουμε τη χύτρα από το μάτι της κουζίνας. Το χαβίτσ’ είναι έτοιμο. Σερβίρεται ζεστό.

Υ.Γ. Μπορεί να παρασκευαστεί και σε άλλες δύο παραλλαγές: 1. Προσθέτοντας τσιγαρίδες (τσιργάνα*) τα οποία έχουμε έγκαιρα ετοιμάσει

και τα ρίχνουμε στη χύτρα όσο είναι ακόμα στη φωτιά. (Τσιργάνα=μικρά τεμάχια τσιγαρισμένου χοιρινού κρέατος με λίπος, κάτι σαν μπέϊκον)

2. Προσθέτοντας μικρούς κύβους κίτρινου ή αγελαδινού τυριού όσο η χύτρα είναι ακόμα στη φωτιά και ανακατεύοντας μέχρι να λειώσουν. Η παραλλαγή αυτή λέγεται και τυροκλωστή επειδή το λειωμένο τυρί δημιουργεί κλωστές κατά το φάγωμα.

Τανωμένον Τσορβά ή σουρβάΣούπα από ξεφλουδισμένο και χοντροκομμένο σιτάρι (κορκότο)Υλικά: 1 κούπα κορκότο1,5 κουταλάκι αλάτιΔυόσμοςΜιτζίν (πασκιτάν) ή γιαούρτι στραγγιστό σε ποσότητα κατά προτίμησηΕκτέλεση: Σε μια χύτρα βράζουμε 1,5 λίτρο νερό, προσθέτοντας 1,5 κουταλάκι αλάτι.

Όταν αρχίσει να βράζει το νερό, ρίχνουμε το κορκότο ανακατεύοντας. Αφήνουμε να βράσει μέχρι να χυλώσει ελαφρά. Μετά χαμηλώνουμε τη θερμοκρασία και ρίχνουμε το μιτζίν (πασκιτάν) ή το γιαούρτι, αφού προηγουμένως το έχουμε αραιώσει με νερό που πήραμε από τη χύτρα. Ανακατεύουμε μέχρι να ομογενοποιηθεί το μείγμα. Ρίχνουμε το δυόσμο ψιλοκομμένο (φρέσκο ή ξερό) και κατεβάζουμε από τη φωτιά. Ανάλογα με την επιθυμία καθενός μπορεί να

115

προστεθεί στο πιάτο του επιπλέον μιτζίν (πασκιτάν) ή γιαούρτι. Επίσης αν είναι πολύ συμπυκνωμένη η τσορβά μπορεί να αραιωθεί με ζεστό νερό.

Προσοχή αν χρησιμοποιήσουμε μιτζίν (πασκιτάν) η αραίωση δεν πρέπει να γίνει με πολύ ζεστό νερό γιατί θα κόψει.

Το μιτζίν ή πασκιτάν (μυζήθρα) παρασκευάζεται από το υπόλειμμα του δουρβανίσματος (το ταν). Το ταν βράζεται μέχρι να κόψει και μπαίνει σε πάνινη σακούλα για να στραγγίσει από τα υγρά. Για να γίνει καλό στράγγισμα πλακώνουμε τη σακούλα με μια καθαρή πέτρα. Όταν ολοκληρωθεί το στράγγισμα, βγάζουμε το μιτζίν από τη σακούλα, κατά προτίμηση το αλατίζουμε και το βάζουμε στο ψυγείο.

Χοσάφ’Ποντιακή κομπόστα. Το χοσάφ’ γίνεται με διάφορα ξερά φρούτα (άγρια

απίδια, αχλάδια, φέτες μήλα, δαμάσκηνα, σύκα, σταφίδες). Σε μια χύτρα με ανάλογο νερό βράζουμε τα ξερά φρούτα ώσπου να μαλακώσουν. Κατά προτίμηση προσθέτουμε και ζάχαρη. Συνήθως σερβίρεται κρύο. Παλαιότερα πολλές φορές τρωγόταν και σαν φαγητό με ψωμί.

Υ.Γ. Πριν μερικές δεκαετίες τα ξερά φρούτα (τα τζίρα) τα παρήγε η κάθε οικογένεια μόνη της συλλέγοντας και αποξηραίνοντάς τα την εποχή της ωρίμανσής τους.

Πιρόχ’Το πιρόχ’ είναι ρωσικής προέλευσης γλυκό (παρεμφερές της πάστα-φλώρα)

και το έφεραν οι εκ Ρωσίας προερχόμενοι Πόντιοι το 1922-23.Υλικά για τη ζύμη: 700 γραμμάρια αλεύρι για όλες τις χρήσεις250 γραμμάρια μαγειρικό λίπος τύπου φυτίνη1 κούπα ζάχαρη για τη ζύμη3 αυγάξύσμα ενός λεμονιού1 πρέζα αλάτι20 γραμμάρια μπέϊκιν πάουντερΥλικά για τη γέμιση:2 κούπες (περίπου 500 γραμμάρια) μαύρες σταφίδες1/2 κούπα ζάχαρηΕκτέλεση: Ετοιμάζουμε πρώτα τη γέμιση για να κρυώσει μέχρι να τη

χρησιμοποιήσουμε. Βράζουμε τις σταφίδες με λίγο νερό και τη μισή κούπα ζάχαρη, μέχρι να δέσει σαν γλυκό κουταλιού. Αυτή είναι η παραδοσιακή γέμιση. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαρμελάδα οποιασδήποτε επιθυμητής γεύσης.

Ανακατεύουμε πολύ καλά στο μίξερ, σε δυνατή ταχύτητα το μαγειρικό λίπος μέχρι να ασπρίσει. Προσθέτουμε τη ζάχαρη και ανακατεύουμε μέχρι να διαλυθεί. Ανακατεύοντας συνέχεια προσθέτουμε το μπέϊκιν πάουντερ, το αλάτι και τα αυγά. Μεταφέρουμε το μείγμα σε μια λεκάνη και ζυμώνουμε με το χέρι, προσθέτοντας λίγο λίγο το αλεύρι μέχρι να γίνει μια ζύμη που να μην κολλάει στο χέρι. Παίρνουμε τα 2/3 της ζύμης και τα στρώνουμε σε ένα βουτυρωμένο ημίβαθο ταψί, σε ομοιόμορφο πάχος. Πάνω στη ζύμη που έχουμε στρώσει στο ταψί

116

απλώνουμε τη γέμιση. Παράλληλα ανοίγουμε το φούρνο να ζεστάνει, επάνω & κάτω στους 200 βαθμούς. Παίρνουμε την υπόλοιπη ζύμη και ανοίγουμε φύλλο, πάχους 3 χιλιοστών περίπου. Κόβουμε με ροδάκι, λωρίδες φάρδους 2 εκατοστών περίπου, και τις τοποθετούμε παράλληλα μεταξύ τους σε απόσταση 3-4 εκατοστών και διασταυρούμενες σε σχήμα ρόμβου. Αντί για λωρίδες μπορούν να γίνουν μπαστούνια διαμέτρου ενός εκατοστού περίπου. Ψήνουμε στο φούρνο που έκαψε, για 40 λεπτά περίπου, ελέγχοντας το γλυκό μας μέχρι να ροδίσει.

ΣΥΝΘΗΚΗ ΛΩΖΑΝΝΗΣ Συνθήκη της Λωζάνης/Σύμβασις Περί ανταλλαγής των Ελληνικών

και Τουρκικών πληθυσμών VI. ΣΥΜΒΑΣΙΣ ΠΕΡΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ

117

ΚΑΙ ΠΡΩΤΌΚΟΛΛΟΝ ΥΠΟΓΡΑΦΕΝΤΑ ΤΗ 30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1923

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ συνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων.Άρθρον 1.Από της 1ης Μαΐου 1923, θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των

Τούρκων υπηκόων, ελληνικού ορθοδόξου θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών, και των Ελλήνων υπηκόων, μουσουλμανικού θρησκεύματος, των εγκατεστημένων επί των ελληνικών εδαφών.

Τα πρόσωπα ταύτα δεν θα δύνανται να έλθωσιν ίνα εγκατασταθώσιν εκ νέου εν Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι, άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως της Ελληνικής Κυβερνήσεως.

Άρθρον 2.Δεν θα περιληφθώσιν εις την εν τω πρώτω άρθρω προβλεπομένην

ανταλλαγήν:α) οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως·β) οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης.Θέλουσι θεωρηθή ως Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως, πάντες οι

Έλληνες οι εγκατεστημένοι ήδη προς της 30ης Οκτωβρίου 1918, εν τη περιφέρεια της Νομαρχίας Κωνσταντινουπόλεως, ως αύτη καθορίζεται δια του νόμου του 1912.

Θέλουσι θεωρηθή ως μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης, πάντες οι Μουσουλμάνοι οι εγκατεστημένοι εν τη περιοχή ανατολικώς της μεθορίου γραμμής της καθορισθείσης τω 1913 δια της Συνθήκης του Βουκουρεστίου.

Άρθρον 3.Οι Έλληνες και οι Μουσουλμάνοι, οι εγκαταλείψαντες ήδη από της 18ης

Οκτωβρίου 1912 τα εδάφη, ων οι 'Έλληνες και τούρκοι κάτοικοι θέλουσιν αμοιβαίως ανταλλαγή, θα θεωρηθώσι περιλαμβανόμενοι εν τη ανταλλαγή τη προβλεπομένη εν τω 1 άρθρω.

Η έκφρασις “μετανάστης” εν τη παρούση Συμβάσει, περιλαμβάνει πάντα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα τα μέλλοντα να μεταναστεύσωσιν ή έχοντα μεταναστεύσει από της 18ης Οκτωβρίου 1912.

Άρθρον 4.Πάντες οι ικανοί άρρενες (hommes valides), οι ανήκοντες εις τον ελληνικόν

πληθυσμόν, ων αι οικογένειαι εγκατέλειψαν ήδη το τουρκικόν έδαφος, οι κρατούμενοι νυν εν Τουρκία, θα αποτελέσωσι το πρώτον τμήμα εξ Ελλήνων οίτινες θα σταλώσιν εις Ελλάδα συμφώνως τη παρούση Συμβάσει.

Άρθρον 5.Υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων των άρθρων 9 και 10 της παρούσης

Συμβάσεως, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και αι απαιτήσεις των εν Τουρκία Ελλήνων ή των εν Ελλάδι Μουσουλμάνων, ουδόλως θέλουσι θιγή συνεπεία της γενησομένης δυνάμει της παρούσης Συμβάσεως ανταλλαγής.

Άρθρον 6.Ουδέν κώλυμα θέλει παρεμβληθή, δι' οιανδήποτε αίτιαν, ως προς την

αναχώρησιν προσώπων ανηκόντων εις τους ανταλλακτέους πληθυσμούς. Εν

118

περιπτώσει τελεσιδίκου καταδίκης εις επανορθωτικήν ποινήν και εν περιπτώσει μη οριστικής καταδίκης ή ποινικής διώξεως κατά μετανάστου, ο τελευταίος ούτος θέλει παραδοθή υπό των Αρχών της διωκούσης χώρας, εις τας Αρχάς της εις ην μεταβαίνει χώρας, ίνα εκτίση την ποινήν του ή δικασθή.

Άρθρον 7.Οι μετανάσται θέλουσιν αποβάλει την ιθαγένειαν της εγκαταλειπομένης παρ'

αυτών χώρας και αποκτήσει την της χώρας προς ην κατευθύνονται, άμα τη αφίξει των εις το έδαφος ταύτης.

Οι μετανάσται, οι εγκαταλείψαντες ήδη την μεν ή την ετέραν των δύο χωρών και μη αποκτήσαντες εισέτι την νέον αυτών υπηκοότητα, θέλουσιν αποκτήσει την υπηκοότητα ταύτην κατά την χρονολογίαν της υπογραφής της παρούσης Συμβάσεως.

Άρθρον 8.Οι μετανάσται θα ώσιν ελεύθεροι να συναποκομίσωσιν ή να μεταφέρωσι την

πάσης φύσεως κινητήν αυτών περιουσίαν χωρίς δια τον λόγον τούτον να τοις επιβληθή τέλος τι εξαγωγικόν ή εισαγωγικόν ούτε άλλος τις φόρος.

Ομοίως τα μέλη πάσης κοινότητος (περιλαμβανομένου του προσωπικού των τεμενών (τζαμιών), μοναστηριών (τεκκέ), ιερατικών σχολών (μεδρεσέ), εκκλησιών, μοναστηρίων, σχολείων, νοσοκομείων, εταιρειών, συνεταιρισμών και νομικών προσώπων ή άλλων ιδρυμάτων οιασδήποτε φύσεως), ήτις θέλει εγκαταλείψει το έδαφος ενός των συμβαλλομένων Κρατών, δυνάμει της παρούσης Συμβάσεως, θα έχωσι το δικαίωμα να συναποκομίσωσιν ελευθέρως ή να μεταφέρωσι την εις την εαυτών κοινότητα ανήκουσαν κινητήν αυτών περιουσίαν.

Υπό των Αρχών των δύο χωρών θέλει παρασχεθή πάσα ευκολία μεταφοράς, τη συστάσει της Μικτής Επιτροπής, της προβλεπομένης υπό του άρθρου 11.

Οι μετανάσται οίτινες δεν ήθελον δυνηθή να συναποκομίσωσι πάσαν ή μέρος της κινητής αυτών περιουσίας δύνανται ν' αφήσωσι ταύτην επί τόπου. Εν τη περιπτώσει ταύτη, αι τοπικαί αρχαί υποχρεούνται να καθορίσωσι, παρισταμένου και του μετανάστου, την άξιον της παρ' αυτών εγκαταλειπομένης κινητής περιουσίας. Τα πρωτόκολλα, περιέχοντα τον κατάλογον και την άξιον της υπό του μετανάστου εγκαταλειπομένης κινητής περιουσίας, θα συντάσσωνται εις 4 αντίτυπα, ων το εν θα φυλάσσηται παρά των τοπικών Αρχών, το δεύτερον θα παραδίδηται εις την εν τω άρθρον 11 προβλεπομένην Μικτήν επιτροπήν ίνα χρησιμεύση ως βάσις δια την εν τω άρθρω 9 προβλεπομένην εκκαθάρισιν, το τρίτον αντίτυπον θα παραδίδηται εις την Κυβέρνησιν της εις ην μεταναστεύει χώρας και το τέταρτον εις τον μετανάστην.

Άρθρον 9.Η ακίνητος αγροτική ή αστική περιουσία, η ανήκουσα εις τους μετανάστας,

εις τας εν τω άρθρω 9 αναφερομένας κοινότητας, ως και η παρά των μεταναστών ή των κοινοτήτων εγκαταλειπομένη κινητή περιουσία, θέλουσιν εκκαθαρισθή συμφώνως προς τας κατωτέρω διατάξεις υπό των μικτών επιτροπών των προβλεπομένων εν άρθρω 11.

Αι περιουσίαι, αι κείμεναι εις τα εδάφη τα υπαγόμενα εις την υποχρεωτικήν ανταλλαγήν, ανήκουσαι δε εις εκκλησιαστικά ή εις ευαγή καθιδρύματα κοινοτήτων εγκατεστημένων εις έδαφος μη υπαγόμενον εις την ανταλλαγήν, ανήκουσαι δε εις εκκλησιαστικά ή εις ευαγή καθιδρύματα κοινοτήτων

119

εγατεστημένων εις έδαφος μη υπαγόμενον εις την ανταλλαγήν, θέλουσιν ομοίως εκκαθαρισθή υπό τους αυτούς όρους.

Άρθρον 10.Η εκκαθάρισις της κινητής και ακινήτου περιουσίας της ανηκούσης εις

πρόσωπα εγκαταλείψαντα ήδη τα εδάφη των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών, θεωρούμενα δε δυνάμει του άρθρου 3 της παρούσης Συμβάσεως ως υπαγόμενα εις την ανταλλαγήν των πληθυσμών, θέλει συντελεσθή συμφώνως προς το άρθρον 9 και ανεξαρτήτως παντός μέτρου οιουδήποτε χαρακτήρας, όπερ, συμφώνως προς τους νόμους ή άλλα διοικητικά μέτρα πάσης φύσεως, θεσπισθέντα από της 18ης Οκτωβρίου 1912 εν Ελλάδι ή εν Τουρκία ή καθ' οιονδήποτε άλλον τρόπον, έσχεν ως αποτέλεσμα οιονδήποτε περιορισμόν του δικαιώματος της ιδιοκτησίας επί της περιουσίας ταύτης, οίον κατάσχεσις, αναγκαστική πώλησις και άλλα. Εν περιπτώσει καθ' ην εις τας εν τω παρόντι ή εν τω άρθρω αναφερομένας περιουσίας είχεν επιβληθή μέτρον τοιαύτης φύσεως, η αξία τούτων θέλει καθορισθή υπό της εν τω άρθρω 9 προβλεπομένης Επιτροπής, ως εάν δεν είχον εφαρμοσθή τα εν λόγω μέτρα.

Όσον αφορά τας απαλλοτριωθείσας περιουσίας, η Μικτή Επιτροπή θέλει προβή εις νέαν εκτίμησιν των από της 18 Οκτωβρίου 1912 απαλλοτριωθεισών τούτων περιουσιών, αίτινες ανήκον εις πρόσωπα υποκείμενα εις την ανταλλαγήν των δύο χωρών και αίτινες κείνται εις τα υποκείμενα εις ανταλλαγήν εδάφη. Η Επιτροπή θα καθορίση υπέρ των ιδιοκτητών αντιστάθμισμα προς επανόρθωσιν της ζημίας, ην θέλει βεβαιώσει. Το ποσόν του αντισταθμίσματος τούτου θέλει αχθή εις πίστωσιν των ιδιοκτητών τούτων και εις χρέωσιν της Κυβερνήσεως επί του εδάφους της οποίας ευρίσκονται τα απαλλοτριωθέντα ακίνητα. Εις ην περίπτωσιν τα εν τοις άρθροις 8 και 9 αναφερόμενα πρόσωπα δεν ήθελον εισπράξει το εισόδημα των περιουσιών της καρπώσεως, των οποίων είχον κατά τον ένα ή τον άλλον τρόπον στερηθή, η ανταπόδοσις της αξίας των εισοδημάτων θέλει τοις εξασφαλισθή επί τη βάσει της μέσης προπολεμικής αποδόσεως, καθ' όν τρόπον θέλει ορίσει η Μικτή Επιτροπή.

Η εν τω άρθρω 11 προβλεπομένη Μικτή Επιτροπή κατά την εκκαθάρισιν των εν Ελλάδι περιουσιών των Βακουφιών και των εκείθεν απορρεόντων δικαιωμάτων και συμφερόντων ως και των αναλόγων ιδρυμάτων των ανηκόντων εις Έλληνας εν Τουρκία θέλει εμπνευσθή εκ των καθιερωθεισών αρχών εις τας προηγούμενας Συνθήκας, όπως εξασφάλιση πλήρως τα δικαιώματα και συμφέροντα των ιδρυμάτων τούτων και των ιδιωτών των εχόντων σχετικά συμφέροντα.

Η εν τω άρθρω 11 προβλεπομένη Μικτή Επιτροπή θέλει εφαρμόσει τας διατάξεις ταύτας.

Άρθρον 11.Εντός προθεσμίας ενός μηνός από της ενάρξεως της ισχύος της παρούσης

Συμβάσεως, θέλει ιδρυθή Μικτή Επιτροπή εδρεύουσα εν Τουρκία ή εν Ελλάδι και συνισταμένη εκ τεσσάρων μελών δι' έκαστον των Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών, και εκ τριών μελών εκλεγομένων υπό του Συμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών μεταξύ των υπηκόων των Δυνάμεων των μη μετασχουσών εις τον πόλεμον του 1914-1918. Η προεδρεία της Επιτροπής θέλει ασκηθή διαδοχικώς υφ' ενός εκ των ουδετέρων τριών τούτων μελών.

120

Η Μικτή Επιτροπή θα έχη το δικαίωμα να συνιστά, εις ους ήθελεν εγκρίνει τόπους, Υποεπιτροπάς εργαζομένας υπό τας διαταγάς της. Εκάστη τούτων θ' αποτελήται εξ ενός Τούρκου, ενός Έλληνος ως μελών και ενός Προέδρου ουδετέρου, υποδειχθησομένου υπό της Μικτής Επιτροπής. Η Μικτή Επιτροπή θα καθορίση την εις τας Υποεπιτροπάς ανατεθησομένην εξουσίαν.

Άρθρον 12.Η Μικτή Επιτροπή θέλει ασκεί την επιτήρησιν και διευκολύνει την υπό της

παρούσης Συμβάσεως προβλεπομένην μετανάστευσιν και προβαίνει εις την υπό των άρθρων 9 και 10 εκκαθάρισιν της κινητής και ακινήτου περιουσίας.

θέλει ορίζει τον τρόπον της μεταναστεύσεως και της ως άνω οριζόμενης εκκαθαρίσεως.

Εν γένει η Μικτή Επιτροπή θα δύναται να λαμβάνη πάντα τα κατάλληλα μέτρα προς εκτέλεσιν της παρούσης Συμβάσεως και θα λύη παν εκ της Συμβάσεως ταύτης αναφυόμενον ζήτημα.

Αι αποφάσεις της Μικτής Επιτροπής θα λαμβάνωνται κατά πλειονοψηφίαν. Πάσα διαφορά αφορώσα τας υπό εκκαθάρισιν περιουσίας, δικαιώματα και συμφέροντα θέλει κανονίζηται οριστικώς υπ' αυτής.

Άρθρον 13.Η Μικτή Επιτροπή θα έχη παν δικαίωμα όπως διατάξη την ενέργειαν

εκτιμήσεως της κινητής και ακινήτου περιουσίας της εκκαθαρισθησομένης δυνάμει της παρούσης Συμβάσεως, αφού εξετάση τους ενδιαφερομένους ή αφού αρμοδίως καλέση αυτούς προς εξέτασιν.

Ως βάσις εκτιμήσεως των υπό εκκαθάρισιν περιουσιών θέλει ληφθή η εις χρυσόν αξία των.

Άρθρον 14.Η Επιτροπή θέλει παραδώσει εις τον ενδιαφερόμενον ιδιοκτήτην δήλωσιν

αναγράφουσαν το εις αυτόν οφειλόμενον ποσόν εκ της στερήσεως της περιουσίας του, ήτις περιουσία θέλει παραμείνη εις την διάθεσιν της Κυβερνήσεως επί του εδάφους της οποίας αύτη κείται.

Τα επί τη βάσει των ειρημένων δηλώσεων οφειλόμενα ποσά θ' αποτελέσωσιν οφειλήν της Κυβερνήσεως της χώρας, εις ην θα ενεργηθή η εκκαθάρισις, έναντι της Κυβερνήσεως της χώρας, εις ην ανήκει ο μετανάστης. Ούτος δικαιούται κατ' αρχήν να λάβη εν τη χώρα, ένθα μεταναστεύει και δια τα ποσά άτινα τω οφείλονται, περιουσίαν ίσης αξίας και της αυτής φύσεως οία η παρ' αυτού εγκαταλειφθείσα.

Κατά εξ μήνας θέλει καταρτίζηται λογαριασμός των παρά των οικείων Κυβερνήσεων οφειλομένων ποσών, επί τη βάσει των ως άνω εκδιδομένων δηλώσεων.

Κατά την γενικήν εκκαθάρισιν, εάν υφίσταται ισοτιμία μεταξύ των αμοιβαίως οφειλομένων ποσών, οι σχετικοί λογαριασμοί θέλουσι συμψηφισθή. Εάν η μία των Κυβερνήσεων είναι οφειλέτις έναντι της ετέρας μετά τον γενόμενον συμψηφισμόν, το χρεωστικόν υπόλοιπον θέλει καταβληθή τοις μετρητοίς. Εάν η οφειλέτις Κυβέρνησις ζήτηση προθεσμίας δια την καταβολήν ταύτην, η Επιτροπή δύναται να τη παράσχη ταύτας, υπό τον όρον όπως το οφειλόμενον ποσόν πληρωθή το πολύ εις τρεις ετησίας δόσεις. Η Επιτροπή θέλει ορίζει τους πληρωτέους τόκους κατά τας προθεσμίας ταύτας.

121

Εάν το πληρωτέον ποσόν είναι αρκούντως σημαντικόν και απαιτεί μακροτέρας προθεσμίας, η οφειλέτις Κυβέρνησις θα πληρώσει τοις μετρητοίς ποσόν καθοριστέον υπό της Μικτής Επιτροπής μέχρι 20% επί του συνόλου του οφειλομένου ποσού και θα εκδώση δια το υπόλοιπον ομολογίας δανείου αποφέρουσας τόκον καθορισθησόμενον υπό της Μικτής Επιτροπής και εξοφλητέας εις διάστημα είκοσι ετών κατά μέγιστον όριον. Δια την υπηρεσίαν του δανείου τούτου η οφειλέτις Κυβέρνησις θα διάθεση εγγυήσεις εγκρινομένας υπό της Επιτροπής. Η διαχείρισις των εγγυήσεων τούτων ως και η είσπραξις των προσόδων αυτών θέλει ενεργείται εν Ελλάδι υπό της Διεθνούς Επιτροπής και εν Κων/πόλει υπό του Συμβουλίου του Δημοσίου Χρέους. Εν περιπτώσει ασυμφωνίας όσον αφορά τας εγγυήσεις ταύτας, ο καθορισμός τούτων ανατίθεται εις το Συμβούλιον της Κοινωνίας των Εθνών.

Άρθρον 15.Προς διευκόλυνσιν της μεταναστεύσεως τα ενδιαφερόμενα Κράτη θέλουσι

προκαταβάλει χρηματικά ποσά εις την Μικτήν Επιτροπή, κατά τους παρ' αυτής ορισθησομένους όρους.

Άρθρον 16.Αι Κυβερνήσεις της Τουρκίας και της Ελλάδος θέλουσι συμφωνήσει μετά

της εν τω 11 άρθρω προβλεπομένης Μικτής Επιτροπής επί παντός ζητήματος αφορώντος τας γενησομένας γνωστοποιήσεις εις τα πρόσωπα, άτινα δέον να εγκαταλείψωσι τα εδάφη των δυνάμει της παρούσης Συμβάσεως και τους λιμένας εις ους τα εν λόγω πρόσωπα θέλουσι κατευθυνθή, όπως μεταφερθώσιν εις τας χώρας του προορισμού των.

Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη αναλαμβάνουσιν αμοιβαίως την υποχρέωσιν, όπως ουδεμία άμεσος ή έμμεσος πίεσις ασκηθή επί των μελλόντων να ανταλλαγώσι πληθυσμών ίνα εξαναγκασθώσι να εγκαταλείψωσι τας εστίας των ή αποξενωθώσι της περιουσίας των προ της οριζομένης προθεσμίας δια την αναχώρησίν των. Αναλαμβάνουσιν ομοίως την υποχρέωσιν, όπως μη υποβάλωσι τους εγκαταλείψαντας ή μέλλοντας να εγκαταλείψωσι την χωράν μετανάστας εις ουδένα φόρον ή τέλος έκτακτον. Ουδέν εμπόδιον θέλει παρεμβληθή δια την παρά των κατοίκων, των δυνάμει του άρθρου 2 εξαιρουμένων της ανταλλαγής περιοχών, ελεύθεραν άσκησιν του δικαιώματος αυτών όπως παραμείνωσιν έχει ή επιστρέψωσιν και απολαμβάνωσιν απωλύτως της ελευθερίας των και των δικαιωμάτων αυτών ιδιοκτησίας εν Τουρκία και εν Ελλάδι. Η διάταξις αύτη δεν θέλει προβληθή ως λόγος παρεμποδίσεως της ελευθέρας αποξενώσεως της περιουσίας της ανηκούσης εις τους κατοίκους των ειρημένων περιοχών των εξαιρουμένων της ανταλλαγής ως και της εκουσίας αναχωρήσεως εκείνων εκ των κατοίκων τούτων, οίτινες επιθυμούσι να εγκαταλείψωσι την Τουρκίαν ή την Ελλάδα.

Άρθρον 17.Αι δαπάναι της συντηρήσεως και λειτουργίας της Μιτής Επιτροπής και των

οργάνων αυτής θέλουσιν επιβαρύνει κατά την ορισθησομένην υπό της Επιτροπής αναλογίαν τας ενδιαφερομένας Κυβερνήσεις.

Άρθρον 18.

122

Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη υποχρεούνται να επιφέρωσιν εις την οικείαν αυτών νομοθεσίαν τας τυχόν αναγκαίας τροποποιήσεις προς εκτέλεσιν της παρούσης Συμβάσεως.

Άρθρον 19.Η παρούσα Σύμβασις θα έχη το αυτό κύρος και την αυτήν ισχύν έναντι των

ώδε Υψηλών Συμβαλλομένων Μερών, ωσεί περιελαμβάνετο αύτη εν τη Συνθήκη Ειρήνης, ήτις θέλει συναφθή μετά της Τουρκίας. Η ισχύς ταύτης άρξεται αμέσως μετά την επιχύρωσιν της ειρημένης Συνθήκης παρά των δυο υψηλών Συμβαλλομένων Μερών.

ΠΡΟΣ ΠΙΣΤΩΣΙΝ ΤΟΥΤΩΝ, οι υπογεγραμμένοι Πληρεξούσιοι, ων τα πληρεξούσια έγγραφα ευρέθησαν εν πλήρει τάξει και κατά τους απαιτουμένους τύπους, υπέγραψαν την παρούσαν Σύμβασιν.

ΕΓΕΝΕΤΟ εν Λωζάννη, τη 30ή Ιανουαρίου 1923. εις τρία αντίτυπα, ων το εν θέλει επιδοθή εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν, το έτερον εις την Κυβέρνησιν της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίας και το τρίτον θέλει κατατεθή εις τα αρχεία της Κυβερνήσεως της Γαλλικής Δημοκρατίας, ήτις θέλει επιδώσει επίσημα αυτού αντίγραφα εις τας λοιπάς Δυνάμεις αίτινες θα υπογράψωσι την Συνθήκην Ειρήνης μετά της Τουρκίας.

Ε.Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣM. ISΜΕΤΔ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΟΣDr. RIZA NOURHASSAN

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝΟΙ ΥΠΟΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΙ, δεόντως

εξουσιοδοτημένοι, δηλούσιν ότι η Τουρκική Κυβέρνησις, χωρίς ν' αναμείνη την έναρξιν της ισχύος της υπό σημερινήν χρονολογίαν μετά της Ελλάδος συναφθείσης Συμβάσεως περί ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών, και κατ' εξαίρεσιν του άρθρου 1 της Συμβάσεως ταύτης, θέλει απελευθερώσει, άμα τη υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης, τους ικανούς άρρενας (homines valides) περί ων προνοεί το άρθρον 4 της ρηθείσης Συμβάσεως και εξασφαλίσει την αναχώρησίν των.

ΕΓΕΝΕΤΟ εις τριπλούν εν Λωζάννη, την τριακοστήν Ιανουαρίου του χιλιοστού εννιακοσιοστού εικοστού τρίτου έτους.

Μ. ΙSMETDr. RIZA NOURHASSAN2.Η ΠΛΗΡΩΜΗ ΤΩΝ ΟΜΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΙ ΔΑΝΕΙΩΝ ΤΩΝ

ΠΡΟΣΦΥΓΩΝΟ Ζερδαλής αναφέρει συγκεκριμένα, : «…Από το καλοκαίρι του 1927 πρόσφυγες άρχισαν να προσκομίζουν στην

Ε.ΑΠ . τα πιστοποιητικά που πήραναπό τη Μικτή Ελληνοβουλγαρική Επιτροπή για τις περιουσίες που

εγκατέλειψαν

123

στη Βουλγαρία . Τα πιστοποιητικά αυτά έφεραν τόκο 6% και ήταν εξαγοραστέα σε

12 χ ρ ό ν ι α από την ημερομηνία διανομής των οριστικών Ομολογιών , η οποία

προβλεπόταν να ολοκληρωθεί σε ένα χρόνο . Εγγύηση για τις αποζημιώσεις ; αυτές

αποτελούσαν τα εισοδήματα του κράτους.Η Ε.ΑΠ. όμως είχε το δικαίωμα να εισπράξει ένα συμπληρωματικό 2%,που αντιπροσώπευε τη διαφορά μεταξύ του 6% αυτών των Ομολογιών και

του8%, το οποίο εισέπραττε από τους αγρότες πρόσφυγες για τα χρέη τους( Ομολογίες του 1926) . Ακόμη διατήρησε και το δικαίωμα να επιβάλει μιασυμπληρωματική πληρωμή σε περίπτωση που προέκυπτε κάποια διαφορά

από τημετατροπή των δραχμών σε στερλίνες (Λ.Α).Μέχρι τις 30 Ιουνίου , 1927, το συνολικό ποσό που αντιπροσώπευαν ταπαραπάνω κατατιθέμενα πιστοποιητικά, ανερχόταν σε 1.938 .000 δρχ. έναντιποσού των 600 .000 .000 δρχ. Από εκεί και πέρα άρχιζε η αποζημίωση σεΟμολογίες.Αν συγκρίνουμε λοιπόν τις αποζημιώσει θα δούμε ότι οι αστικές ήταν πιο

πλεονεκτικές από τις αγροτικές γιατί οι αστοί πρόσφυγες:1. αποζημιώνονταν με 3.000 δρχ. περισσότερες από ότι οι αγρότες ,2. έπαιρναν τις αποζημιώσεις ; χωρίς προηγούμενο συμψηφισμό με τα χρέη(γύρω στις 23.000 δρχ .) ,3. Άρχισαν να πληρώνονται από το 1927 ενώ οι αγρότες από το 30 με

συμψηφισμό 4 . αποζημιώνονταν κατά τα 4/5, με Ομολογίες τοκοφόρες από την 1nΙανουαρίου 1927, και κατά το 1/5, με μετρητά.. Αντίθετα , οι αγρότες

αποζημιώνονται μόνο με Ομολογίες , τοκοφόρες»

3…ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ‘“ΕΒΡΑΙΚΗ ΣΥΝΑΓΩΓΗ....Στο τέρμα της οδού Ολγάνου στη βορειοδυτική

πλευρά του εσωτερικού της εβραϊκής συνοικίας δίπλα στην όχθη του Τριποτάμου βρίσκεται το πέτρινο κτίριο της Συναγωγής με περίτεχνο εσωτερικό διάκοσμο. Τέσσερις κίονες στο κέντρο του χώρου ορίζουν

το Βήμα (Τεβά), ενώ το Ιερό (Εχάλ) βρίσκεται στον ανατολικό τοίχο. Το πάτωμα είναι φτιαγμένο από ξύλινες σανίδες και στο κέντρο είναι διακοσμημένο με μωσαϊκά διακοσμητικά πλακάκια. Πίσω

από τη συναγωγή διασώζεται ακόμη το μικβέ (θρησκευτικός λουτρώνας). Σε αντίθεση με τις χριστιανικές συνοικίες που είχαν την εκκλησία στη μέση, στην Εβραϊκή συνοικία η Συναγωγή ήταν στην ίδια σειρά με τα σπίτια. Σήμερα η συναγωγή είναι κλειστή και ανοίγει μονάχα όταν Εβραίοι

ταξιδεύουν και έρχονται εδώ για να προσευχηθούν...”

124

η εβραϊκή συναγωγή της Βέροιας“....Παραδόσεις που διατηρήθηκαν αλλά διαφοροποιήθηκαν από τις

επιμέρους κοινότητες είναι προπάντων οι θρησκευτικές. Η ζωή του Εβραίου ρυθμίζεται με λεπτομέρεια από τον Σουλχάν Αρούκ (προετοιμασμένο πίνακα), στον οποίο βρίσκεται καθετί που είναι αναγκαίο για να ρυθμίσει

τη ζωή σύμφωνα με τις απαιτήσεις της θρησκείας. Ο θρήσκος Εβραίος (που τηρεί τις εντολές) φέρει ήδη τα ίχνη μιας παράδοσης που ανάγεται στη Βίβλο: τη γενειάδα και τα μαλλιά που κατεβαίνουν σε πλεξίδες από τους κροτάφους. Μόνο, όμως, οι πιο συντηρητικοί τηρούν τις παραδόσεις αυτές κι όλο και περισσότεροι θρήσκοι Εβραίοι ξυρίζονται. Ωστόσο, για όλους τους

Εβραίους που τηρούν τον θρησκευτικό νόμο διατηρείται η υποχρέωση να έχουν καλυμμένο το κεφάλι. Έτσι, υπάρχουνΕβραίοι που φορούν μεγάλο καπέλο με στρογγυλό μπορ και από κάτω ένα κάλυμμα ή μόνο ένα μικρό καρφιτσωμένο κάλυμμα. Μια άλλη βιβλική εντολή που σέβονται

αυστηρά όλοι οι Εβραίοι και η οποία με την πάροδο του χρόνου έγινε σημαία εθνικής ταυτότητας, περισσότερο ακόμα και από θρησκευτικό σύμβολο, είναι η περιτομή, που εφαρμόζεται σε όλα τα αρσενικά παιδιά την 8η ημέρα της ζωής τους.

Οι γιορτές του εβραϊκού ημερολογίου

Οι περισσότερες από τις γιορτές, εξαιτίας του καθαρά εθνικού χαρακτήρα της εβραίκής θρησκείας,είναι ταυτόχρονα θρησκευτικές και εθνικές, θρησκευτικές και ποιμενικές, θρησκευτικές και λαϊκές.

Γιορτάζονται σύμφωνα με τις ημερομηνίες του σεληνιακού ηλιακού εβραϊκού ημερολογίου, το οποίο χωρίζει το έτος σε 12 (ή 13) σεληνιακούς μήνες: το πρώτο σεληνιακό-ηλιακό έτος αντιστοιχεί με το έτος 3760 π.Χ. (ισραηλιτική χρονολογία της δημιουργίας του κόσμου). Για να συμπίπτουν οι γιορτές με τη σωστή ημερομηνία, προστίθεται επτά φορές ανά 19 χρόνια ένας συμπληρωματικός μήνας.

Η πρώτη γιορτή του ημερολογίου είναι το Πάσχα, κατά το οποίο γιορτάζεται η Έξοδος των Εβραίων από την Αίγυπτο. Γιορτάζεται με την αφήγηση της Εξόδου από την Αίγυπτο (Σέντερ), που γίνεται σε οικογενειακό κύκλο την πρώτη βραδιά της γιορτής. Επί οκτώ μέρες οι πιστοί τρώνε άζυμο ψωμί. Η γιορτή του Πάσχα είναι ταυτόχρονα η γιορτή της άνοιξης και της προσκύνησης στο Ναό. Στα κιμπούτς, ταυτόχρονα με το Πάσχα εορτάζονται η επέτειος της εξέγερσης του γκέτο της Βαρσοβίας και ο πόλεμος της ανεξαρτησίας του Ισραήλ, ενώ με την προσφορά των πρώτων σταχυών αντικαθίσταται το προσκύνημα στο Ναό και η προσφορά των πρωτότοκων ζώων των ποιμνίων.

125

Οι άλλες γιορτές, του προσκυνήματος στην Ιερουσαλήμ, η γιορτή της Πεντηκοστής κι εκείνη της Σκηνοπηγίας (το φθινόπωρο, στο τέλος της συγκομιδής των γεωργικών προϊόντων) γιορτάζονται και αυτές είτε παραδοσιακά, με προσευχές στις συναγωγές, είτε με πιο σύγχρονο πνεύμα, με την κατασκευή σκηνών (που θυμίζουν τις περιπλανήσεις του εβραϊκού λαού στην έρημο) στα μπαλκόνια των σπιτιών ή στις αυλές και με χορούς και αγροτικές γιορτές στα κιμπούτς. Μετά την ενοποίηση της Ιερουσαλήμ, η προσκύνηση στο τείχος του Ναού το αποκαλούμενο Τείχος των Δακρύων) συνδέθηκε με την πορεία προς την Ιερουσαλήμ. Επί τέσσερις ημέρες Ισραηλινοί και Ισραηλίτες από όλον τον κόσμο διατρέχουν περίπου 40 χιλιόμετρα στα περίχωρα της πόλης για να βρεθούν ξανά στους δρόμους του κέντρου, στον χορό και στη διασκέδαση που κλείνει την πορεία.

Η πιο επιβλητική γιορτή του εβραϊκού ημερολογίου είναι η Ημέρα του

Εξιλασμού (Γιομ Κιππούρ), ημέρα απόλυτης νηστείας και θρησκευτικής περισυλλογής. Η καθημερινή ροή της ζωής σταματάει και ακόμα και εκείνοι που δεν μετέχουν στις θρησκευτικές γιορτές πηγαίνουν στις συναγωγές, τουλάχιστον την παραμονή, για να ακούσουν την Κολ Νιδρέ, την επίσημη προσευχή που ανοίγει τη γιορτή. Ο ήχος του σοφάρ (κέρατο κριαριού) σημειώνει το τέλος της. Ακόμα και η γιορτή της Χανουκά, της γιορτής των φώτων, που υπενθυμίζει την ιστορική νίκη του Ιούδα του Μακκαβαίου και των Ασμοναίων επί των Ελλήνων και των Σύρων, έχει τη θρησκευτική της όψη: πραγματικά, ο θρύλος διηγείται το θαύμα ενός φιαλιδίου με ιερό λάδι που βράθηκε στο Ναό και έκαιγε συνεχώς επί 8 ημέρες, ωσότου οι ιερείς μπόρεσαν να ετοιμάσουν νέα δόση λαδιού. Γι’ αυτό και κατά τη γιορτή καίνε επί 8 ημέρες κεριά. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται λυχνίες ή κηροπήγια με 8 βραχίονες και δεν χρησιμοποιείται η μενορά, δηλαδή η πατροπαράδοτη επτάφωτη λυχνία του Ναού, που αποτελεί σήμερα και το έμβλημα του κράτους του Ισραήλ.

Έναν μήνα πριν από το Πάσχα είναι η γιορτή των Πουρίμ, σε ανάμνηση της βασίλισσας Εσθήρ, που έπεισε τον βασιλιά Ασσουήρη (τον Ξέρξη Α') να μην εξοντώσει τους Εβραίους. Είναι επίσης γιορτή διασκεδάσεων και του τέλους του χειμώνα. Ο μεγάλος σεβασμός των παραδόσεων τηρείται

και το Σάββατο (Σαμπάτ), το οποίο είναι ημέρα ειρήνης, περισυλλογής και μελέτης.

“ΠΕΣΑΧ”Πρώτο στη σειρά των γιορτών του Κυρίου είναι το Πάσχα. Καθιερώθηκε

στην εθνική ζωή του Ισραήλ ακριβώς τη νύχτα που θα έφευγε από την Αίγυπτο. Η λέξη σημαίνει «πέρασμα, διάβαση».

Αυτή είναι η βασική γιορτή, πάνω στην οποία βασίζονται οι επόμενες 6 γιορτές. Ο Θεός συνολικά απαιτούσε να φάνε τη νύχτα του Πάσχα 3 συμβολικές τροφές: το αρνί, το άζυμο ψωμί και τα πικρά

χόρτα . Η θυσία έπρεπε να είναι ένα νεαρό αρνί, που απεικόνιζε την αθωότητα, ψημένο με φωτιά που απεικόνιζε την κρίση που θα έπεφτε πάνω σ’ αυτό αντί για τον πρωτότοκο. Το άζυμο ψωμί, που έπρεπε να φαγωθεί, συμβόλιζε την καθαρότητα της θυσίας, αφού το προζύμι, με την ιδιότητα

126

της ξινίλας του, ήταν σύμβολο της αμαρτίας Τα πικρά χόρτα που έπρεπε να φαγωθούν, ήταν υπενθύμιση της θλίψης του αρνιού.

Η τελετουργία του ΠάσχαΟ Θεός όρισε το Πάσχα να τηρείται σαν μια ανάμνηση για πάντα με μια

τελετουργία. Αυτή η τελευταία σκοπό είχε να ενσωματώσει το αρνί, το άζυμο ψωμί και τα πικρά χόρτα και να προκαλέσει ερωτήσεις στο μυαλό των παιδιών, έτσι ώστε η ιστορία της Εξόδου να επαναλαμβάνεται από γενιά σε γενιά. Ο Θεός όμως, δεν έδωσε λεπτομέρειες για το πώς θα γινόταν η τελετουργία, αλλά μόνον ότι έπρεπε να τηρηθεί.

Μερικούς αιώνες πριν το Χριστό, άρχισε να αναδύεται μια κατά κάποιο τρόπο παραδοσιακή πασχαλινή τελετουργία, που λέγεται σέντερ,λέξη που στα εβραϊκά σημαίνει σειρά, ή τάξη. Επιβάλλει την παραδοσιακή σειρά των Βιβλικών αναγνωσμάτων, προσευχών, συμβολικών φαγητών και των ύμνων στη πασχαλινή τελετουργία. Η βασική σειρά του πασχαλινού σέντερ σήμερα, παραμένει ως επί το πλείστον όπως ήταν εδώ και 2.000 χρόνια, αν και συνεχώς εξωραϊζόταν με πιο πολλά τραγούδια και παραδόσεις μέσα από το Μεσαίωνα.

Ο σύγχρονος εορτασμός (σέντερ) του Πάσχα

Το Πάσχα είναι οικογενειακή γιορτή, όπου κάθε μέλος της εβραϊκής οικογένειας έχει να παίξει έναν ρόλο.

Πριν να φτάσει το Πάσχα γίνονται επίμονες προετοιμασίες για να απαλλαγεί το σπίτι από όλα τα ένζυμα ψωμιά και τα ανάλογα προϊόντα. Στον Ιουδαϊσμό το προζύμι συμβολίζει την αμαρτία. Το σπίτι σκουπίζεται, οι τσέπες αδειάζουν απ’ το περιεχόμενό τους, τα ρούχα πλένονται, τα μαγειρικά σκεύη ζεματίζονται με καυτό νερό και τα πρόχειρα πιάτα και σερβίτσια αντικαθίστανται με όμορφες πασχαλιάτικές πορσελάνες, κρυστάλλινα και ασημένια επιτραπέζια σκεύη.

Η τελετουργία του Πάσχα συνήθως είναι αρκετά μακριά, καθώς η ιστορία του ξετυλίγεται μέσα από τις πολλές προσευχές, τους ύμνους και τα αφηγηματικά αναγνώσματα στη Χαγγαντά.

Μερικές φορές η γιορτή διαρκεί μέχρι τα μεσάνυχτα, ή ακόμα και τις πρώτες πρωινές ώρες, προτού τα κουρασμένα μέλη της οικογένειας πάνε για ύπνο.

Όλοι στην οικογένεια κάθονται σε συγκεκριμένες θέσεις. Ο αρχηγός της οικογένειας (πατέρας ήπαππούς) κάθεται στο κεφάλι του γιορτινού τραπεζιού και διευθύνει τα δρώμενα. Στα δεξιά του κάθεται ο νεώτερος για να εκπληρώσει αργότερα έναν ειδικό ρόλο στη διάρκεια της γιορτής.

Αριστερά του κάθεται ο τιμώμενος επισκέπτης, θέση που μερικές φορές κρατιέται για τονπροφήτη Ηλία.

Την έναρξη του σέντερ κάνει η μητέρα του σπιτιού ανάβοντας τα πασχαλινά κεριά, με την ελπίδα ότι το φως των κεριών θα φωτίσει τα πνεύματα της οικογένειας.

Μετά, με τα χέρια της καλύπτει τα μάτια της κι απαγγέλει μια ευλογία πάνω από τα κεριά ευχαριστώντας τον Θεό γι’ αυτήν την ειδική περίπτωση: “ Ευλογημένος να είσαι Εσύ, Κύριε ο Θεός μας, Βασιλιά του Σύμπαντος, που μας αγίασες με τις εντολές Σου και στο όνομά Σου ανάβουμε τα φώτα της γιορτής.”

127

το πιάτο του σεντέρΤο πρώτο ποτήριΟ Κύριος χρησιμοποίησε 4 εκφράσεις που τις αντιπροσωπεύουν 4

ποτήρια.για να περιγράψει την απελευθέρωση που υποσχέθηκε στους Εβραίους από την Αίγυπτο: «Θα σας βγάλω, θα σας ελευθερώσω από τη δουλεία, θα σας λυτρώσω, και θα σας πάρω στον εαυτό μου για λαό μου» . Αφού το κρασί είναι συχνά σύμβολο της χαράς του θερισμού, τα 4 ποτήρια κρασιού στη διάρκεια της τελετουργίας του Πάσχα αντανακλούν την τετραπλή χαρά της Λύτρωσης του Κυρίου. Το κρασί πρέπει να είναι κόκκινο για να θυμίζει σ’ αυτούς που συμμετέχουν το αίμα του αρνιού.

Αρχίζοντας την τελετή, ο πατέρας μοιράζει το πρώτο ποτήρι του κρασιού και ζητάει απ’ όλουςνα σηκωθούν απ’ το τραπέζι. Έπειτα σηκώνει το ποτήρι του ψηλά και λέει το κιντούς:

Ευλογημένος να είσαι Συ Κύριε ο Θεός μας, βασιλιά του σύμπαντος, που δημιούργησες τον καρπό της αμπέλου. Ευλογημένος να είσαι Συ, Κύριε ο Θεός μας, που μας διάλεξες για την υπηρεσία Σου μεταξύ των εθνών… Ευλογημένος να είσαι Συ, Κύριε ο Θεός μας, βασιλιά του σύμπαντος, που μας διαφύλαξες στη ζωή, που μας διατήρησες και μας έκανες ικανούς να φτάσουμε στην εποχή αυτή.

Το πρώτο, λοιπόν, ποτήρι αντιπροσωπεύει το πρώτο από τα 4 «θα», που ανέφερε ο Θεός: « Θα σας βγάλω από κάτω από τα φορτία των Αιγυπτίων » . Ο Κύριός μας, σαν ο αρχηγός στην τελετουργία του Πάσχα στο Ανώγειο, ήταν Αυτός που είπε το κιντούς: «Και αφού πήρε το ποτήρι, ευχαρίστησε…»

128

Το πλύσιμο των χεριών (Ουρχάτζ)

Το πλύσιμο είναι και ήταν πάντα μια πολύ σπουδαία προσωπική και θρησκευτική πράξη για τους Ιουδαίους. Όχι μόνον καθάριζε, αλλά και τους θύμιζε τους ιερείς, καθώς προετοιμάζονταν για τη λατρεία και την υπηρεσία.

Η δεύτερη τελετουργία του Πάσχα είναι γνωστή σαν το πλύσιμο των χεριών. Ένας από την οικογένεια φέρνει μια στάμνα με νερό, λεκάνη και πετσέτα στον καθένα που κάθεται στο τραπέζι

για να πλύνει τα χέρια του. Αποτελεί μια συμβολική πράξη καθαρισμού κι εξαγνισμού, καθώς προετοιμάζονται για φαγητό.

Τα πράσινα λαχανικά (καρπάς)Μετά το πλύσιμο των χεριών, οι συμμετέχοντες παίρνουν μαϊντανό ή

οποιοδήποτε πράσινο λαχανικό, το βουτάνε σε ένα μπολ με αλατόνερο και το τρώνε. Το καρπάς είναι μια υπενθύμιση ότι το Πάσχα γιορτάζεται την άνοιξη, με την ανανέωση της φύσης. Τ’ αλατόνερο μνημονεύει τα δάκρυα του πόνου και των θλίψεων που έχυναν οι Ισραηλίτες όσο ήσαν σκλαβωμένοι στην Αίγυπτο. Ο μαϊντανός συμβολίζει τον ύσσωπο που χρησιμοποίησαν για ν’ αλείψουν τους παραστάτες της πόρτας με αίμα.

Το κόψιμο του μεσαίου ματζά (γιαχάτζ)Μια σακούλα από λινό ύφασμα περιέχει τρία ματζά. Ο πατέρας παίρνει από

αυτήν το μεσαίο ματζά και το κόβει στη μέση. Το μισό το ξαναβάζει στη θέση του και το υπόλοιπο το τυλίγει σε μια άσπρη πετσέτα από λινό ύφασμα και το κρύβει κάπου μέσα στο σπίτι, ενώ τα παιδιά καλύπτουν τα μάτια τους. Το κρυμμένο ματζά καλείται αφικόμην ή άρτος της θλίψης. Είναι γνωστό στο Πάσχα, σαν επιδόρπιο. Εμφανίζεται αργότερα στη λατρεία για να απεικονίσει μια πολύ σπουδαία αλήθεια .

Οι 4 ερωτήσειςΣτο σημείο αυτό, το νεώτερο μέλος της οικογένειας καλείται να απαγγείλει

τον καλά προετοιμασμένο του ρόλο. Το παιδί ρωτάει τον αρχηγό της οικογένειας για το Πάσχα και την τελετουργία του. Θέλει να μάθει γιατί αυτή η νύχτα είναι διαφορετική από όλες τις άλλες νύχτες.

Κάνει λοιπόν τις παραδοσιακές ερωτήσεις για να εκπληρώσει αυτό που αναφέρεται στην Έξοδο:

«Και όταν σας λένε οι γιοι σας: τι σημαίνει σε σας αυτή η λατρεία;» Ακτινοβολώντας από χαρά και προσδοκία το παιδί ρωτάει:

Γιατί αυτή η νύχτα είναι διαφορετική από ό λες τις άλλες νύχτες; Όλες τις άλλες νύχτες τρώμε είτε ζυμωτό είτε άζυμο ψωμί, γιατί αυτή τη νύχτα τρώμε μόνον άζυμο ψωμί; Όλες τις άλλες νύχτες τρώμε όλων των ειδών τα χορταρικά – γιατί αυτή τη νύχτα τρώμε μόνο πικρά χόρτα; Όλες τις άλλες νύχτες, δεν βουτάμε ούτε μια φορά, γιατί αυτή τη νύχτα βουτάμε δυο φορές; Όλες τις άλλες νύχτες τρώμε είτε καθισμένοι είτε γερμένοι, γιατί αυτή τη νύχτα τρώμε γερμένοι;

Το δεύτερο ποτήρι

129

Μετά πίνεται το δεύτερο ποτήρι κρασιού, και απαντώντας στις 4 ερωτήσεις, ο πατέρας αρχίζει τη μακροσκελή αφήγηση της ιστορίας του Πάσχα. Αναφέρει πώς ξεκίνησε το έθνους με τη κλήση

του Αβραάμ στην Ουρ, τις υποσχέσεις του Θεού στους Πατριάρχες, την ιστορία με τον Ιωσήφ και

τα αδέλφια του, τη σκλαβιά των Εβραίων, την απελευθέρωση τους με τον Μωυσή και το δόσιμο του Νόμου.

Καθώς περιγράφονται οι 10 πληγές, καθένας που συμμετέχει στη τελετουργία του Πάσχα βουτάει το μικρό του δάκτυλο στο κρασί κι απαριθμεί μία προς μία τις 10 πληγές, καθώς τοποθετεί τη σταγόνα του κρασιού πάνω στο πιάτο του. Με την πράξη τους αυτή, οι Εβραίοι εκφράζουν τη λύπη που αισθάνθηκαν για τη θλίψη των εχθρών τους, των Αιγυπτίων. Καθώς ξετυλίγεται η ιστορία του Πάσχα, εξηγείται προσεχτικά ο δίσκος του σέντερ κι όλα τα συμβολικά στοιχεία που περιέχει.

Πριν πάρουν το δεύτερο ποτήρι κρασιού, απαγγέλλεται το πρώτο μισό των ψαλμών δοξολογίας, γνωστοί σαν χαλλέλ . Κατά το Ταλμούδ, οι Λευίτες έψαλλαν αυτούς τους ψαλμούς, όταν θυσιάζονταν τα αρνιά κάθε οικογένειας. Μετά απαγγέλλεται μια προσευχή για το κρασί και πίνουν το 2ο ποτήρι, που αντιπροσωπεύει το 2ο «θα»: «Και θα σας ελευθερώσω απ’ τη δουλεία σας»

Το βούτηγμα του άζυμου ψωμιού (ματζά)

Στην προετοιμασία για το γεύμα, όλοι οι συμμετέχοντες πλένουν τα χέρια τους για δεύτερη φορά για τελετουργικό καθαρισμό. Μετά ο πατέρας παίρνει το πάνω ματζά και το υπόλοιπο από το μεσαίο ματζά, τα κομματιάζει και τα διαμοιράζει σε όλους. Όλοι πρέπει να φάνε ένα κομμάτι ματζά βουτηγμένο στα χαζερέτ (πικρά χόρτα) και στο χαροσέτ (γλυκό μίγμα από μήλα, καρύδια και κανέλα). Τα πικρά χόρτα θυμίζουν την πικρή σκλαβιά των Εβραίων, ενώ το γλυκό χαροσέτ

θυμίζει τη γλυκύτητα της λύτρωσης από την πικρή σκλαβιά (πικρόγλυκη ανάμνηση). Καθένας βάζει λίγα πικρά χόρτα ανάμεσα σε δυο κομμάτια ματζά. Λέγεται σάντουιτς του Χιλλέλ , όνομα που πήρε προς τιμή του μεγάλου ραβίνου του α' αιώνα μ.Χ., Χιλλέλ, που δίδασκε ότι θα

έπρεπε να φάνε αρκετή ποσότητα πικρών χόρτων για να δακρύσουν. Έτσι, καθένας μπορεί να ταυτιστεί με τους προγόνους του στην Αίγυπτο.Στη διάρκεια αυτής της τελετουργίας συνέβηκε ένα άλλο σπουδαίο γεγονός στο Μυστικό Δείπνο. Ο Ιησούς προείπε ότι ένας από τους μαθητές Του θα Τον πρόδιδε. Ο Πέτρος είπε στον Ιωάννη, που ήταν γερμένος στον Ιησού, να ρωτήσει για το ποιον αφορούσε αυτό. Ο Ιησούς απάντησε ότι θα ήταν αυτός στον οποίο θα έδινε ένα βουτηγμένο ματζά.

Ο Ιησούς βούτηξε το ματζά και το έδωσε στον Ιούδα τον Ισκαριώτη (Ιωάννης 13:21-27).Η Γραφή δεν είναι ξεκάθαρη ως προς τη σειρά με την οποίαν κάθονταν στο τραπέζι. Ίσως ο Ιούδας να καθόταν αριστερά του Κυρίου, στη θέση

130

τιμής, και πολύ φυσικά να έλαβε το ματζά πρώτος, σύμφωνα με την παράδοση. Μπορεί επίσης ο Ιησούς να άπλωσε το χέρι του στην απέναντι μεριά του τραπεζιού και να άρχισε να μοιράζει το ματζά με πρώτο τον Ιούδα. Όμως, αν τηρήθηκε η παράδοση, ο καθένας έλαβε ένα βουτηγμένο κομμάτι ματζά εκείνη τη νύχτα. Ίσως γι’ αυτό οι

μαθητές δεν κατάλαβαν ποιος ήταν ο προδότης. Πάντως, έτσι κι αλλιώς, ο Ιούδας έφυγε από τη λατρεία και βγήκε έξω για να τελειώσει την προδοσία του. Αυτή η τελετουργία ελάμβανε χώρα πριν απ’ το γεύμα κι ο Ιούδας δεν ήταν παρών όταν αργότερα ο Ιησούς θέσπισε την Κοινωνία μετά

το δείπνο.

Το Δείπνο

Μετά μοίραζαν το δείπνο. Την εποχή του Ιησού και γενικά πριν από την καταστροφή του Ναού(70 μ.Χ.), το δείπνο αποτελείτο από ψητό αρνί, σερβιρισμένο με πικρά χόρτα κι άζυμο ψωμί. Σήμερα, όμως, δε σερβίρεται πασχαλινό αρνί (πεσάχ) το Πάσχα. Αντί γι’ αυτό σερβίρεται η κνήμη ενός αρνιού που υπενθυμίζει τα αρνιά που θυσιάζονταν ετησίως, πριν την καταστροφήτου Ναού, εδώ και 2.000 χρόνια.

Σήμερα όμως το δείπνο έχει πολύ μεγαλύτερη ποικιλία και πολυτέλεια. Ένα παραδοσιακό πασχαλινό γεύμα περιλαμβάνει νόστιμα ιουδαϊκά πιάτα με ψάρι, κοτόπουλο ή ψητό μοσχάρι,

πατάτες, καρότα με μέλι, άζυμο ψωμί με γέμιση καρύδια, σιγοβρασμένα φρούτα και κέικ, πίτες ψημένες με αλεύρι πατάτας (δηλαδή άζυμες).

Το κρυμμένο ματζάΜετά το γιορταστικό γεύμα αρχίζει το ψάξιμο. Στέλνουν τα παιδιά έξω για

να βρουν το μισό ματζά που τυλίχτηκε και κρύφτηκε, γνωστό σαν αφικόμην. Αυτά ψάχνουν παντού με μεγάλη έξαψη επειδή ξέρουν ότι όποιος το βρει θα πάρει βραβείο. Από μια μακρινή γωνιά του σπιτιού ηχεί μια

χαρούμενη φωνή ότι ο θησαυρός ανακαλύφθηκε. Οι ραβίνοι λένε ότι το αφικόμην είναι σπουδαίο, επειδή η τελετουργία δεν μπορεί να τελειώσει μέχρις ότου ο καθένας φάει ένα κομματάκι απ’ αυτό, σε ανάμνηση του πασχαλινού αρνιού. Μερικοί μάλιστα πιστεύουν ότι το αφικόμην, είναι

σπουδαιότερο κι από την κνήμη του αρνιού.

Το τρίτο ποτήριΑμέσως μετά σερβίρεται το τρίτο ποτήρι κρασιού, το ποτήρι της λύτρωσης ,

που συνοδεύεται από το τρίτο «θα»: « Θα σας λυτρώσω με απλωμένο βραχίονα και με μεγάλες κρίσεις » (Έξοδος6:6). Στο σημείο αυτό της τελετουργίας του Πάσχα ήταν που ο Ιησούς θέσπισε την Κοινωνία. Ο Λουκάς λέει ότι ήταν «το ποτήρι αφού δείπνησαν» το 3ο ποτήρι ή ποτήρι της λύτρωσης που διάλεξε ο Ιησούς ως ανάμνηση του έργου Του στο σταυρό.

Το τέταρτο ποτήρι

131

Μετά σερβίρεται και πίνεται το τέταρτο ποτήρι κρασιού, το ποτήρι της αποδοχής ή του αίνου . Είναι το τελευταίο από τα τέσσερα «θα»: « Θα σας πάρω στον εαυτό μου για λαό μου, και θα

είμαι Θεός σας »Αυτό ήταν το ποτήρι για το οποίο ο Χριστός είπε ότι δε θα το έπινε πια, μέχρι την ημέρα που θα το πιει καινούργιο με τους μαθητές Του στη Βασιλεία. Γνώριζε ότι η ώρα της αποδοχής Του απ’

το εβραϊκό έθνος ήταν ακόμα μελλοντική κι επομένως η χαρά Του δεν θα ήταν πλήρης μέχρι τότε.

Ο τελικός ύμνος

Στο τέλος της τελετής συνήθως έψελναν έναν ύμνο. Αυτό ήταν παράδοση στις μέρες του Ιησου.Ίσως ο Ματθαίος, επειδή έγραφε σε ιουδαϊκό ακροατήριο, ήξερε ότι θα γνώριζαν το όνομα του ύμνου, αφού σύμφωνα με την παράδοση κάθε τελετουργία του Πάσχα τέλειωνε με το δεύτερο μισό του χαλλέλ

ΣΟΥΚΟΤ Η ΓΙΟΡΤΉ ΣΚΗΝΟΠΗΓΊΑΣΗ σημασία της γιορτής του ΣουκότΜετά τις δέκα Ημέρες του Δέους, στην πανσέληνο του μήνα Τισσρί,

γιορτάζουνε το Σουκότ, την χαρούμενη γιορτή της Σκηνοπηγίας, της εκπλήρωσης και της συνάθροισης των αγαθών που ρέουν ύστερα από την μετάνοια και την συγχώρεση.

Τα "σύννεφα της δόξας" που συνόδευαν και προστάτευαν τους Εβραίους στην πορεία τους στην έρημο, μετά την Εξοδο από την Αίγυπτο, εξαφανίστηκαν μετά την μεγάλη αμαρτία με το χρυσό μοσχάρι που κατασκεύασαν, περιμένοντας τον Μωϋσή να κατέβει από το όρος Σινά. Η Θεϊκή προστασία επέστρεψε στους Εβραίους μόνο ύστερα από την τήρηση της εντολής του Θεού, να κτίσουν την Σκηνή του Μαρτυρίου, το Οελ Μοέντ, όπου θα τοποθετούσαν τις Δέκα Εντολές. Το κτίσιμο της Σκηνής ξεκίνησε την 15η ημέρα του μήνα Τισσρί και σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, της επανένωσης του Εβραϊκού λαού με την διάχυτη αγάπη και φροντίδα του Θεού, γιορτάζουνε το Σουκότ και τηρούνε την Εντολή που αναφέρει χαρακτηριστικά η Τορά: "Επί επτά ημέρες θα κατοικείτε σε σκηνές, για να γνωρίζουν οι απόγονοί σας, ότι έβαλα τους Ισραηλίτες να κατοικούν σε σκηνές, όταν τους έβγαλα από την Γή της Αιγύπτου."

Το Σουκότ, μαζί με το Πέσαχ και το Σσαβουώτ, είναι οι τρείς γιορτές προσκυνήματος, Σσελοσσά Ρεγκαλίμ, όπως ονομάζονται, κατά την διάρκεια των οποίων οι Εβραίοι ανέβαιναν με τα πόδια μέχρι την Ιερουσαλήμ για να προσκυνήσουν τον Κύριο στον Ναό Του, το Μπέτ-Αμικντάσς, και

να του προσφέρουν μέρος από την σοδειά τους.Τις μέρες του Ιερού Ναού στην Ιερουσαλήμ, στις προσφορές της εορτής του

Σουκότ

132

περιλαμβάνονταν εβδομήντα βόδια, που αντιστοιχούσαν σε εβδομήντα έθνη – για την

ευημερία, την ειρήνη και την αρμονία ανάμεσα στα «έθνη του κόσμου».Εθιμα και Πρακτικές του ΣουκότΚατά την διάρκεια των επτά ημερών της γιορτής, από το βράδυ της

Παρασκευής έως το απόγευμα της Παρασκευής τρώνε όλα τα γεύματα μέσα στην Σουκά, εκτός εάν βρέχει. Εξαιρείται η πρώτη νύχτα που τρώνε μία φέτα ψωμί μέσα στην Σουκά ακόμα κι' αν βρέχει. Η Σουκά είναι μία προσωρινή κατασκευή, η σκεπή της οποίας φτιάχνεται μόνο από γήϊνα υλικά.

Τα τέσσερα είδηΜέσα στην Σουκά, κάθε μέρα του Σουκότ, από την Κυριακή έως και την

Παρασκευής (εξαιρουμένης της μέρας του Σαββάτου), κρατάνε μαζί και "κουνάνε" τέσσερα είδη φυτών: το ετρόγκ (κίτρο), το λουλάβ ( κλαδί φοίνικα), δύο κλωνάρια ιτιάς (αραβότ) και τρία κλωνάρια μυρτιάς (αντασίμ). Τα τέσσερα αυτά είδη φυτών αντιπροσωπεύουν τον Εβραϊκό λαό και παρομοιάζουν την γεύση και την καρποφορία που έχουν ή δεν έχουν τα φυτά αυτά, με την γνώση της Τορά και τις καλές πράξεις που κάνουν ή δεν κάνουν οι άνθρωποι. Το γεγονός ότι η Μιτσβά απαιτεί το κράτημα και των τεσσάρων ειδών μαζί, συμβολίζει την ενότητά που πρέπει να υπάρχει στον Εβραϊκό λαό παρά τις όποιες διαφορές. Το "κούνημα" των τεσσάρων φυτών προς όλες τις κατευθύνσεις, συμβολίζει την επιβλητική παρουσία του Θεού σε όλες τις διαστάσεις του χώρου.

ΣαβουοτΤο Σσαβουότ είναι η δεύτερη από τις τρεις μεγαλύτερες γιορτές (Το Πέσαχ

είναι η πρώτη και το Σουκότ η τρίτη) και πέφτει ακριβώς πενήντα μέρες μετά το Πέσαχ. Η Τορά δόθηκε στο λαό του Ισραήλ από το Θεό, στο `Ορος Σινά, περίπου 3300 χρόνια πριν.

Η λέξη Σσαβουότ σημαίνει «εβδομάδες». Σηματοδοτεί τη συμπλήρωση των εφτά εβδομάδων μεταξύ του Πέσαχ και του Σσαβουότ κατά τη διάρκεια της οποίας ο λαός του Ισραήλ προετοιμάστηκε για την παράδοση της Τορά. Καθαρίστηκε από τα σημάδια της σκλαβιάς. Το Σσαβουότ σημαίνει επίσης «όρκοι». Με την παράδοση της Τορά, ο λαός του Ισραήλ αντάλλαξε όρκους με το Θεό να μην εγκαταλείψει ποτέ ο ένας τον άλλον.

ΠουρίμΤο Πουρίμ είναι μια μεγάλη γιορτή,σε ανάμνηση της βασίλισσας Εσθήρ, που

έπεισε τον βασιλιά Ασσουήρη (τον Ξέρξη Α') να μην εξοντώσει τους Εβραίους. Παιδιά και μεγάλοι αγαπούν να το γιορτάζουν με τις παραδοσιακές μιτσβότ (εντολές) και τα συναρπαστικά έθιμα της ημέρας.

Μεταμφιέσεις, αυτιά του Αμάν για επιδόρπιο μετά το γεύμα του Πουρίμ (με γέμιση δαμάσκηνο, βατόμουρο ή βερίκοκο), στριφογύρισμα της ροκάνας στο όνομα του Αμάν στη Μεγκιλά και προσφορά Μισσλοάχ μανότ που είναι δώρα με τρόφιμα σε φίλους.

Τέλος, έχουνε και το Μισσλοάχ μανότ. Αυτό ποικίλλει από ένα σταφιδόψωμο, μπισκότα και αναψυκτικό ως ένα δίμετρο ψάθινο καλάθι γεμάτο με παλαιά κρασιά και εκλεκτά εδέσματα.

133

ΧΑΝΟΥΚΑΣτα εβραϊκά, η λέξη Χανουκά σημαίνει αφοσίωση. Μετά τη νίκη των

Μακκαβαίων εναντία στους Σύριους Ελληνιστές, ξαναπόκτησαν τον Ιερό Ναό και τον αφιέρωσαν στην υπηρεσία του Θ_ού. . Χανουκά επίσης σχετίζεται με τη λέξη "Χινούχ" – που σημαίνει εκπαίδευση.

.”...Χρειάζονται 44 κεριά, συμπεριλαμβανομένου του Σσαμάσς για να γιορτάσετε σωστά όλες τις νύχτες του Χανουκά.

Το παιχνίδι με τη σβούρα είναι μια ωραία παράδοση του Χανουκά. Την εποχή που

κυβερνούσε ο Αντίοχος, η μελέτη της Τορά ήταν απαγορευμένη και γι 'αυτό μελετούσαν κρυφά.

Εάν κάποιος αξιωματικός ερχόταν, έβγαζαν αυτά τα παιχνίδια και παρίσταναν ότι έπαιζαν.Τα γράμματα Νουν, Γκιμελ, Χέϊ και Σσιν, είναι τα αρχικά του Νες Γκαντόλ Χαγία Σσαμ «Ένα μεγάλο θαύμα συνέβη εκεί» Στο Ισραήλ, το Σσιν αντικαθίσταται με ένα Πέϊ - Νες Γκαντόλ Χαγία Πο "Ένα μεγάλο θαύμα συνέβη εδώ."

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

Εδώ θα μας επιτρέψετε να παραθέσουμε την ιστορία της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου..Το κείμενο μεταφέρεταιν αυτούσιο από την ιστοσελίδα Της Εκκλησίας.

«Ὁ Ἱερὸς Ναὸς εἶναι ἀφιερωμένος ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου τοῦ Νέου. Ὁ Ἄγιος Ἀντώνιος, ὁ Νέος, ὁ Βεροιεύς, ἐγενήθη εἰς Βέροιαν καὶ ἔζησε στὸ τέλος τοῦ 10ου ἢ στὶς ἀρχὲς τοῦ 11ου αἰώνα. Ἀσκήτευσε καὶ ἐκοιμήθη εἰς τὴν Ἱερὰν Μονὴν Τιμίου Προδρόμου (Σκήτη) Βεροίας. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου, τὸ σεπτὸν σκήνωμά του τοποθετεῖται εἰς τὸν Ἱερὸν Ναὸν Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ποὺ ὑπῆρχε εἰς τὴν θέσιν τοῦ σημερινοῦ Ναοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου.

Τὸ 1860 ὁ Ναὸς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καταστρέφεται ἀπὸ πυρκαϊὰ καὶ εἰς τὴν θέσιν του ἀναγείρεται ὁ νέος Ναὸς ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου τοῦ Βεροιέως, ἐγκαινιασθεὶς, κατὰ τὸν μῆνα Ἰούλιον, ὑπὸ τοῦ Μητροπολίτου Θεοκλήτου τοῦ Βυζαντίου.

Τὸ 1898, στὶς 4 Φεβρουαρίου, καταστρέφεται ἀπὸ πυρκαϊὰ καὶ αὐτὸς ὁ Ναὸς καὶ ἀνοικοδομεῖται ὁ σημερινὸς Ναὸς μὲ δωρεὰ τῆς Εὐδοξίας Μαλακούση. Τὰ ἐγκαίνια τοῦ σημερινοῦ Ναοῦ ἔγιναν τὴν 12ην

Σεπτεμβρίου 1904, ἐπὶ Μητροπολίτου Βεροίας καὶ Ναούσης Κωνσταντίνου Ἰσαακίδη, τοῦ ἀπὸ Νεοκαισαρείας τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Ὁ

134

Ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου εἶναι ρυθμοῦ Βασιλικῆς καὶ τρίκλιτος, μὲ περιφεριακὸν νάρθηκα καὶ δύο μεταγενέστερα κωδωνοστάσια.»

ΠΗΓΕΣΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ «Η ΠΑΡΕΛΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ»από το βιβλίο «ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΑΙΜΑ»Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

• ΕΦΗ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ «ΕΔΕΣΜΑΤΟΛΟΓΙΟΝ ΣΜΥΡΝΗΣ» Εκδόσεις κοχλίας

• Ε.ΖΑΧΟΥ «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΒΕΡΟΙΩΤΗ»• ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ • Γιώργος Λιόλιος

«Σκιές της πόλης.»Αναπαράσταση του διωγμού των Εβραίων της Βέροιας Εκδόσεις Ευρασία, 2008,

• Γ.Χ. Χιονίδης, Ιστορία της Βέροιας, τόμος 2ος, Βυζαντινοί Χρόνοι, Θεσ/νίκη 1970, σελ. 48 - 49 και 106). (Για τους βλάχους της Βέροιας)

• ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ• -*21ος κώδικας του Ιστορικού Αρχείου Βέροιας με τον τίτλο”Βιβλίον

Παιδαγωγικών Συνεδρίων του εν Βεροία Γυμνασίου σελ 1-3)• Νεοκλής Κουρουζίδης, «Μια ζωή συννεφιές και λιακάδες» • «ΧΡΟΝΙΚΑ» εφημερίδα• ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ:Εκδόσεις

ΜΑΛΛΙΑΡΗ ΠΑΙΔΕΙΑ• ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΒΕΡΟΙΑΣ• ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (Ιούλιος-Αύγουστος

2007)Εκατονταετής επέτειος από την επίσημη Έναρξη της Ένοπλης Φάσης του Μακεδονικού Αγώνα στο Βέρμιο Όρος και στην επαρχία Βέροιας 1904

135

• ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ-ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

• Γενικά στοιχεία για την πόλη της Βέροιας(μελέτη των Ζαχαρόπουλου Παναγιώτη,Μαυροματίδου Βίλμα,Παρθενοπούλου Σοφία,Σιδηροπούλου Στέλλα); http://library.tee.gr/digital/kma/kma_m1233.pdf

• http://inaab.blogspot.gr/p/blog-page_31.html (για τον ιερο Ναό Αγιου Αντωνίο Βεροιας

• http://4gym-veroias.ima.sch.gr/perivallontiki-agalmata.htm ΘΕΜΑ: Αγάλματα, προτομές και αναμνηστικές πλακέτες της πόλης Βέροιας

• http://emipima.files.wordpress.com/2010/05/xronika_8.p df

• http://medusa.libver.gr/bitstream/123456789/3673/1/ixn ilatontas_tin_veria.pdf’ Θεμα: «ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΒΕΡΟΙΑ» 3ο Δημοτικό Σχολείο Βέροιας

• http://www.livepedia.gr/index.php/%CE%92%CE%AD%CF%81%CE %BF%CE%B9%CE%B1_%5C%CE%97%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%AF%CE%B1( Η πόλη της Βεροιας και η ιστορία της)

• ΣΚΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ..Ενα Βίντεο που δημιούργησε ο Γ.Καλλιγάς βασισμένο στο ομώνυμο βιβλιο του Γ.Λιόλιου

• http://enantiastonantisimitismo.wordpress.com/2010/05/04/skies_tis_polis_ kalligas/

• Wikipediahttp :// el . wikipedia . org / wiki /% CE %92% CE % AD % CF %81% CE % BF % CE

% B 9% CE % B 1 • http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CF

%86%CF%85%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1_%28%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE%29 ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

• http://www.e-yliko.gr/htmls/istoria/gr_piges/fikeim6.aspx Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ

136

http://thrakiveria.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=231&Itemid=24 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΒΕΡΟΙΑΣ

• http://www.ekeo.gr/tag/%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE %B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CE%BA%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1/ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΟΠΛΩΝ «ΑΘΗΝΑ» .ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

• http://www.ehw.gr/asiaminor/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=6384 (Συνθήκη Μουδανιών)

• http://www.apodimos.com/arthra/07/Dec/ENA_DAKRY_GIA_THN_GEN OKTONIA_TOY_MIKRASIATIKOY_ELLHNISMOY/index.htmΑληθινές μαρτυρίες για την μικρασιατική καταστροφή.

• http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CF %86%CF%85%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1_%28%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AE%29(προσφυγικό ζήτημα –Μικρασιατική καταστροφή)

• http://www.wow.gr/projects/thessaloniki/index.htm Ιφιγένεια Χρυσοχόου, “Το χρονικό της προσφυγιάς στη Θεσσαλονίκη”, Φιλιππότηςαπό τη διαδραστική εφαρμογή του ΕΛΙΑ

• http://www.e-yliko.gr/htmls/istoria/gr_piges/fikeim6.aspx (Πηγές για την εγκατάσταση των προσφύγων μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης)

• Μικρασιατικήκαταστροφή : http://www.ekeo.gr/tag/%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CE%BA%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1/

• http://www.promitheas-veria.gr/index.php/whereabouts/promitheas-district (Ο (ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΠΡΟΜΗΘΕΑ)

• www.serra.gr • www.kallithea.gr • www.giannitsa.gr • www.vasilopita.g

137