Ο εκπαιδευτικός: Τουλιόπουλος Φώτης

Οξέα-βάσεις-άλατα

Όπως έχουμε δει στην πέμπτη τάξη, τα υλικά σώματα διακρίνονται σε καθαρά σώματα και μίγματα.Τα καθαρά σώματα μπορεί να είναι είτε στοιχεία, τα μόρια των οποίων αποτελούνται από ένα μόνο είδος ατόμων, είτε χημικές ενώσεις στις οποίες τα μόρια αποτελούνται από διαφορετικά άτομα.

Στα ίχνη των οξέων και των βάσεων

Το μόριο του νερού είναι μια χημική ένωση

Οι χημικές ενώσεις χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με τις ιδιότητές τους και τη σύστασή τους. Οι τρεις κύριες κατηγορίες των χημικών ενώσεων είναι:

ΟξέαΒάσει

ςΆλατ

α

Ο χυμός του λεμονιού είναι

οξύ

Η μαγειρική σόδα είναι βάση

Η κιμωλία είναι ένα άλας

Τα οξέα είναι χημικές ενώσεις που έχουν ένα σύνολο κοινών ιδιοτήτων: όξινο χαρακτήρα: ξινή γεύση δίνουν χρώμα στους δείκτες όταν έρχονται σε επαφή μαζί τουςΟξέα περιέχονται στο λεμόνι, στο ξίδι και στα περισσότερα φρούτα. Εκεί οφείλεται η ξινή γεύση τους. Το κεντρί της μέλισσας περιέχει οξύ, όπως και τα πικραμύγδαλα.Οξέα υπάρχουν ακόμη στα αναψυκτικά, στις μπαταρίες των αυτοκινήτων και σε αρκετά καθαριστικά.

Οξέα

Οι βάσεις είναι χημικές ενώσεις που έχουν ένα σύνολο κοινών ιδιοτήτων: Έχουν χαρακτηριστική γεύση (καυστική)Αλλάζουν το χρώμα των δεικτών με τους οποίους έρχονται σε επαφή Αντιδρούν με τα οξέα και δίνουν άλαταΒάσεις περιέχονται σε πολλά καθημερινής χρήσης αντικείμενα, όπως η οδοντόπαστα, η μαγειρική σόδα, τα απορρυπαντικά που διαλύουν λίπη. Η αμμωνία είναι βάση και τη χρησιμοποιούμε στα τραύματα και στα τσιμπήματα της μέλισσας.

Βάσεις

ΟξέαΒάσει

ςΈχουν όξινη γεύση

Αλλάζουν το χρώμα των δεικτών

Έχουν καυστική γεύση και

σαπωνοειδή υφήΑλλάζουν το χρώμα

των δεικτώνΑντιδρούν με τα

μέταλλα και ελευθερώνουν

υδρογόνοΑντιδρούν με τις βάσεις και

σχηματίζουν άλατα και νερόΕίναι καλοί αγωγοί

του ηλεκτρικού ρεύματος

Αντιδρούν με τα οξέα και

σχηματίζουν άλατα και νερό

Είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρικού

ρεύματος

Υπάρχουν πολλά είδη οξέων:

ΟξέαΑκετυλοσαλικυλικό

οξύ

Ελαϊκό οξύ

Κιτρικό οξύ

Φωσφορικό οξύ

Υδροχλωρικό οξύ

Οξικό οξύ

Θειικό οξύ

Νιτρικό οξύ

Ανθρακικό οξύ

Τρυγικό οξύ

Βάσεις

Υδροξείδιο του νατρίου

Αμμωνία

Υδροξείδιο του ασβεστίου

Υδροξείδιο του νατρίου

Μαγειρική σόδα

Για να καταλάβουμε αν ένα υγρό είναι οξύ ή βάση, ρίχνουμε μέσα του μια μικρή ποσότητα από μια ουσία που λέγεται δείκτης.Οι δείκτες είναι ουσίες των οποίων το χρώμα αλλάζει ανάλογα με το ph του διαλύματος στο οποίο προστίθενται. Ανάλογα με το αν προστεθούν σε οξύ ή σε βάση οι δείκτες παίρνουν άλλο χρώμα. Με τον όρο ph εννοούμε τη συγκέντρωση ιόντων υδρογόνου σε ένα διάλυμα. Αν το ph είναι μικρότερο του 7, τότε το διάλυμα είναι όξινο. Αν είναι μεγαλύτερο του 7, τότε είναι αλκαλικό (βάση). Αν είναι ίσο με το 7, τότε είναι ουδέτερο.

Το ph

Στα ουδέτερα διαλύματα το ph=7

Στα όξινα διαλύματα το ph<7

Στα βασικά διαλύματα το ph>7

Το ph είναι ένας δείκτης για το πόσο όξινο ή βασικό είναι ένα διάλυμα. Παίρνει τιμές από 0 έως 14.

Σαν δείκτες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε: χυμό από κόκκινο λάχανο. Από μωβ, γίνεται κόκκινο με οξύ και γαλαζοπράσινο με βάση Το βάμμα του ηλιοτροπίου που γίνεται κόκκινο με οξύ και μπλε με βάση Το μαύρο τσάι που γίνεται χρυσαφί με οξύ Χυμό από κεράσια που γίνεται κόκκινος με οξύ και μπλε με βάση

Αλλαγή χρώματος δείκτη σε όξινο περιβάλλον (αριστερά)

Τα οξέα και οι βάσεις είναι χημικές ενώσεις και τις χρησιμοποιούμε καθημερινά τόσο στο σπίτι μας όσο και στη βιομηχανία.Όταν αναμειγνύονται μεταξύ τους, προκαλείται μια χημική αντίδραση που ονομάζεται εξουδετέρωση. Είναι δε δυνατόν να προκληθεί ουδέτερο διάλυμα από την αντίδρασή τους. Κατά την εξουδετέρωση δημιουργούνται νέες χημικές ενώσεις που ονομάζονται άλατα.

Άλατα του νατρίου: Ανθρακικό νάτριο και θειικό νάτριο

Αν σε διάλυμα οξέος ρίξουμε το διάλυμα μιας βάσης σταγόνα σταγόνα, θα παρατηρήσουμε πως το χρώμα αλλάζει και γίνεται μωβ. Αυτό σημαίνει πως πλέον δεν υπάρχει οξύ. Το ίδιο θα συμβεί αν ρίξουμε διάλυμα οξέος σε ένα διάλυμα βάσης. Και στις δύο περιπτώσεις το οξύ και η βάση δεν εξαφανίζονται. Απλά αντιδρούν μεταξύ τους και παράγουν άλλα υλικά. Η χημική αντίδραση ανάμεσα σε ένα οξύ και μία βάση ονομάζεται εξουδετέρωση. Τα νέα υλικά που παράγονται από την εξουδετέρωση ονομάζονται άλατα.

Άλατα

Εξουδετέρωση

Τα άλατα δε διαλύονται εύκολα στο νερό και αντίθετα με τα οξέα και τις βάσεις δεν αλλάζουν το χρώμα των δεικτών. Το νερό που πίνουμε περιέχει άλατα. Όταν περιέχει μεγάλη ποσότητα αλάτων το λέμε «σκληρό» και δεν είναι πόσιμο. Όταν πίνουμε «σκληρό» νερό, τότε τα άλατα συσσωρεύονται στον οργανισμό μας και δημιουργούν προβλήματα, όπως «πέτρες» στα νεφρά. Επίσης καταστρέφουν συσκευές, όπως τα πλυντήρια και τα ατμοσίδερα. Το θαλασσινό νερό περιέχει μεγάλες ποσότητες από άλατα, κυρίως μαγειρικό αλάτι, το οποίο στη χημεία λέγεται χλωριούχο νάτριο. Το αλάτι είναι απαραίτητο στον οργανισμό μας, αλλά σε μεγάλες ποσότητες κάνει κακό.

Το γνωστό αλάτι που χρησιμοποιούμε στην κουζίνα μας, προκύπτει από την εξουδετέρωση του υδροχλωρικού οξέος και του υδροξειδίου του νατρίου. Η χημική αντίδραση (εξουδετέρωση) είναι η εξής:

HCL + NAOH NACL + H2O

Τα οξέα και οι βάσεις χρησιμοποιούνται στην καθημερινή ζωή μας σε πολλά προϊόντα. Τα οξέα αντιδρούν με τα άλατα. Για το λόγο αυτό τα χρησιμοποιούμε για να καθαρίσουμε τα άλατα που συσσωρεύονται στα μπάνια μας, στις σωληνώσεις και σε συσκευές όπως καφετιέρες, σίδερα και πλυντήρια. Οι βάσεις έχουν την ιδιότητα να διαλύουν τα λίπη, γι’ αυτό και τα χρησιμοποιούμε για να καθαρίσουμε τα μαγειρικά σκεύη, τους φούρνους και τα τζάμια.

Τα οξέα και οι βάσεις στην καθημερινή ζωή

Κάποια από τα προϊόντα αυτά είναι εξαιρετικά επικίνδυνα γι’ αυτό και θέλουν πολλή προσοχή. Τα οξέα δημιουργούν ατμούς που κάνουν ζημιά στα μάτια και οι βάσεις είναι καυστικές και προκαλούν εγκαύματα. Στις συσκευασίες αυτών των προϊόντων αναγράφεται σε ετικέτες η επικινδυνότητά τους. Η χρήση τους θέλει προσοχή. Φοράμε γάντια και δεν τα αφήνουμε να έρθουν σε επαφή με το δέρμα ή τα μάτια μας.Πρέπει να φυλάσσονται μακριά από τα μικρά παιδιά.

Βάσεις χρησιμοποιούμε και στις οδοντόκρεμες για να εξουδετερώσουμε τα οξέα που αφήνουν τα φαγητά στα δόντια μας και τα οποία προκαλούν τερηδόνα.Επίσης βάσεις χρησιμοποιούνται στα αντιόξινα φάρμακα για να εξουδετερώσουμε τα οξέα του στομαχιού μας και να ανακουφιστούμε από τον πόνο.