6ο Γυμνάσιο Πατρών

Μάθημα: Οικιακή Οικονομία

Ελληνική Λαϊκή ΠαράδοσηΠαρελθόν- Παρόν και Μέλλον

Ομάδα εργασία

Τάσση Μαρία Τουλούπη Ιωάννα

Τμήμα Β4

Έχουμε χρέος «σ αυτούς που ήλθαν, πέρασαν, θα ΄ρθούν και θα περάσουν»,Κ. Παλαμάς

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ασπόστου Αικατερίνη

ΠΑΤΡΑΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Περιεχόμενα Σελ

Πρόλογος 3

Εισαγωγή 4

Ορισμός (Ήθη, έθιμα, παραδόσεις) 5

Εθιμικό δίκαιο 6

Περιγραφή ηθών, εθίμων, παραδόσεων 7

Ελληνική λαϊκή τέχνη 10

Αξία, σημασία και προσφορά της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης- Σύνδεση με το παρόν 11

Ενεργά- Μη ενεργά στοιχεία της Λαϊκής Παράδοσης 13

Διατήρηση της Λαϊκής Παράδοσης 15Προτάσεις

Συμβολή του λαϊκού πολιτισμού στην ανάπτυξη 17Προτάσεις

Συμπεράσματα 18

Επίλογος 19

Βιβλιογραφία 20

2

Πρόλογος

Η παρούσα εργασία έγινε από μία ομάδα μαθητριών της Β΄ τάξης, του 6ου Γυμνασίου Πατρών, για να παρουσιαστεί στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας. Η ομάδα μας επέλεξε το θέμα: «Ελληνική λαϊκή παράδοση παρελθόν-παρόν και μέλλον» και προσπάθησε να το προσεγγίσει με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο.

Το θέμα μας έχει τεράστιο εύρος, καθώς ασχολείται με τις τρεις διαστάσεις του χρόνου, παρελθόν, παρόν και μέλλον. Η εργασία αυτή σίγουρα δεν μπορεί και δεν φιλοδοξεί να καλύψει πλήρως το θέμα, ούτε να το παρουσιάσει με πολλές επιμέρους λεπτομέρειες. Κάτι τέτοιο απαιτεί πολύ χρόνο και χρειάζεται άπειρες σελίδες, καθώς η «Ελληνική λαϊκή παράδοση» αποτελεί ένα μεγάλο μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομίας, δημιούργησε το παρόν και θα χτίσει το μέλλον.

Ένα σύνθημα και μια προτροπή που ακούγεται τα τελευταία χρόνια είναι «επιστροφή στην παράδοση». Αυτό φανερώνει τον προβληματισμό κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου, σχετικά με ποιόν τρόπο η παράδοση θα συμβάλλει στην προκοπή μας ως άτομα και ως κοινωνία. Πώς η γνώση και η διατήρησή της, αποτελούν για τους μεγαλύτερους εγγύηση για το μέλλον του έθνους μας; Ποιά η σημασία και η αξία της παράδοσης, ιδιαίτερα της «ελληνικής λαϊκής παράδοσης», την οποία η νεολαία καταδικάζει και θεωρεί οπισθοδρομικό όποιον την ακολουθεί; Πρέπει να γίνεται αντιγραφική τήρηση των παραδοσιακών αξιών; Ποία είναι τα ενεργά στοιχεία της λαϊκής παράδοσης σήμερα, πόσα μπορούμε να επαναφέρουμε και πώς θα τα διατηρήσουμε στο μέλλον; Πώς η αναγνώριση και εμπέδωση των στοιχείων της παράδοσης μπολιάζονται στο δικό μας πολιτισμό και ενώνουν το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον; Αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα, με όσο το δυνατό καλύτερο τρόπο, θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στην παρούσα εργασία μας, ώστε όλοι να καταλάβουμε τι είναι τελικά «ελληνική λαϊκή παράδοση» και πόσο σημαντική είναι για μας, τον ελληνισμό και την πατρίδα μας.

Επιπροσθέτως, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την καθηγήτρια της Οικιακής Οικονομίας, κυρία Ασπόστου Αικατερίνη ,που μας έδωσε την ευκαιρία και ασχοληθήκαμε, με τη μελέτη και κατανόηση της «ελληνικής λαϊκής παράδοσης» και να κατανοήσουμε την τεράστια αξία που έχει για εμάς, και τις επόμενες γενιές.

Πάτρα, Ιανουάριος 2013.

Τμήμα Β4Τάσση Μαρία

Τουλούπη Ιωάννα

3

Εισαγωγή Λέγοντας «ελληνική λαϊκή παράδοση» εννοούμε τον πολιτισμό που δημιουργήθηκε στα μεταβυζαντινά χρόνια και αποτελεί πλούσια πολιτισμική κληρονομία για εμάς.

Εικόνα 1:Αγιογραφία, Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη. -- Εικόνα 2: Τμήμα τοιχογραφίας του κρητικού ζωγράφου Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά που εικονίζει μουσικούς στη βυζαντινή εποχή.1546, Άγιον Όρος, μονή Σταυρονικήτα, καθολικό.

Η ελληνική παράδοση είναι τα λαϊκά δημιουργήματα που τα ονομάζουμε λαϊκό πολιτισμό, όπως τα ήθη και έθιμα, δημοτικά τραγούδια, παραμύθια, παραδόσεις, διάφορα κτίσματα, η γλώσσα, το ντύσιμο, οι θρησκευτικές παραδόσεις, αλλά κι ότι επιβίωσε από παλιότερες εποχές και συνθέτει το νεοελληνικό ήθος και ύφος ζωής, τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη ζωή και τον κόσμο ο νεοέλληνας, όπως η περηφάνια, η αγωνιστικότητα, η αγάπη για την ελευθερία κ.τ.λ. Με λίγα λόγια, λαϊκή παράδοση ονομάζεται η μετάδοση όλης της γνώσης και όλων των ηθικών, πολιτιστικών, καλλιτεχνικών και θρησκευτικών αξιών από μια γενιά στην άλλη.

Ο λαϊκός πολιτισμός είναι ο καθρέφτης ενός λαού. Όπως κάθε άνθρωπος έχει το δικό του χαρακτήρα, έτσι και κάθε έθνος έχει κι αυτό το δικό του χαρακτήρα. Η μελέτη της λαϊκής παράδοσης και η αγάπη γι’ αυτή πλουτίζουν τη γνώση, συγκινούν και συντελούν στη διατήρηση της πολιτιστικής μας ταυτότητας.

Εικόνα 1: Παραδοσιακό υφαντό με θέμα από το

Βυζάντιο - Εικόνα 2: Φώτης Κόντογλου, συγκέντρωσε

στοιχεία λαϊκής παράδοσης και ένωσε το Βυζάντιο με

4

τον 20αιώνα. Επανέφερε την παραδοσιακή αγιογραφία, η οποία είχε χαθεί κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Ορισμός (ήθη, έθιμα, παραδόσεις).

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις είναι τρείς έννοιες που αναφέρονται συνήθως μαζί και αλληλοσυμπληρώνονται.

Τα ήθη είναι καθιερωμένα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς, που είναι σύμφωνα με το άγραφο ηθικό δίκαιο. Είναι τύποι συμπεριφοράς που ακολουθούσαν οι άνθρωποι από την αρχαία εποχή ως τα νεότερα χρόνια στις διαπροσωπικές και στις κοινωνικές τους σχέσεις. Π.χ. ο ρόλος του πατέρα, της μητέρας, των παιδιών, ο θεσμός του γάμου, της φιλοξενίας κ.α. ήταν ήθη που καθόρισαν την ταυτότητα του ελληνισμού. Τα ήθη αποτελούν τους άγραφους κανόνες συμπεριφοράς, τις αντιλήψεις και τις νοοτροπίες μιας κοινωνίας.

Έθιμο είναι μια μακροχρόνια κοινή συνήθεια που έχει καθιερωθεί και ρυθμίζει την ομαδική ζωή ενός λαού. Βρίσκεται ανάμεσα στην παράδοση και στον νόμο και έχει τις ρίζες του σε θεμελιώδεις εκδηλώσεις του ανθρώπου από τα αρχαιότατα χρόνια. Το έθιμο δεν συνδέεται με τις μεμονωμένες συνήθειες του κάθε ατόμου, όταν αυτές δεν έχουν σχέση με το κοινωνικό σύνολο. Δεν υπόκειται στις αλλαγές που επιβάλλει η κατά καιρούς «μόδα». Χωρίς να έχει την ακαμψία του νόμου, έχει όμως τις περισσότερες φορές δύναμη ίση σχεδόν μ’ αυτήν που προέρχεται από το νόμο. Με λίγα λόγια έθιμα είναι κανόνες που δεν τους έχει θεσπίσει η πολιτεία αλλά ο ίδιος ο λαός και μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά με την παράδοση. Τα έθιμα δεν είναι αιώνια. Έχουν μεγάλη διάρκεια, αλλά κάποτε αλλάζουν ή σβήνουν, ίσως γιατί παρεμποδίζουν τη λειτουργία και την ανάπτυξη ορισμένων νέων θεσμών.

Η λέξη παράδοση είναι παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι» που σημαίνει δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον. Είναι δηλαδή η παράδοση μια διαδικασία, μια μεταβίβαση – συνήθως προφορική – με την οποία μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη ήθη, έθιμα, γνώσεις ή δοξασίες και έτσι διαιωνίζονται. Οι πολιτιστικές αξίες του παρελθόντος, που έδωσαν το ιδιαίτερο χρώμα, που διαμόρφωσαν τα διακριτικά στοιχεία του ελληνικού λαού αποτελούν την ελληνική παράδοση. Οι αξίες αυτές εξακολουθούν και σήμερα να αρδεύουν τον πολιτιστικό μας χώρο και να προσθέτουν στο παρόν στοιχεία από τις εθνικές μας ρίζες.

5

Εθιμικό δίκαιο

Με τον όρο "Άγραφος νόμος" (unwritten law, ungeschriebenes Recht) χαρακτηρίζεται το σύνολο των κανόνων δικαίου που δεν υπάρχουν κάπου γραμμένοι. Παράδειγμα άγραφου νόμου είναι το έθιμο ή εθιμικό δίκαιο. Το εθιμικό δίκαιο αποτελείται από κανόνες που αφ' ενός μεν ισχύουν, χωρίς να έχουν τεθεί υποχρεωτικά από την Πολιτεία, αλλά έχουν διαμορφωθεί και επιβληθεί μετά από μακροχρόνια, αδιάκοπη και ομοιόμορφη εφαρμογή από τον ίδιο τον λαό ενός γεωγραφικού τόπου ή χώρας με την προϋπόθεση της απόδοσης σ’ αυτούς ενσυνείδητης δεσμευτικής ισχύος. Θα πρέπει δηλαδή οι κανόνες αυτοί να εφαρμόζονται επί μακρό χρόνο με "συνείδηση δικαίου" (opinio iuris), υπό την αντίληψη ότι είναι δεσμευτικοί. Δεν έχει σημασία, αν η πεποίθηση στηρίζεται σε πλάνη, ούτε αν συμφωνεί ο κανόνας με τα χρηστά ήθη, γιατί τα βασικά στοιχεία ενός εθίμου είναι η μακρά και ομοιόμορφη εφαρμογή με την πεποίθηση πως εφαρμόζεται κανόνας δικαίου.

Ο γραπτός νόμος και το έθιμο είναι ισότιμες και ισοδύναμες πηγές του δικαίου, σύμφωνα με το άρθρο 1 του αστικού κώδικα που ορίζει πως οι κανόνες του δικαίου περιλαμβάνονται στους νόμους και τα έθιμα. Σε πολλές νομοθεσίες κρατών υπάρχουν απαγορεύσεις δημιουργίας δικαίου από τα έθιμα. Οι ίδιες απαγορεύσεις υπήρχαν και στο Ιουστινιάνειο και το βυζαντινό δίκαιο, ωστόσο όμως δε στάθηκαν ικανές να παρεμποδίσουν τη δημιουργία εθιμικού δικαίου. Το έθιμο, στη χώρα μας, στα νεότερα χρόνια αποτέλεσε σημαντική πηγή και βάση σπουδαίων αρχών του γραπτού δικαίου, π.χ. της αρχής «του άτυπου των συμβάσεων». Στο ελληνικό Δίκαιο το έθιμο δεν μπορεί να υπερισχύσει του νόμου, ισχύει δηλαδή το συμπληρωτικό και όχι το καταργητικό έθιμο. Κανένα έθιμο επίσης δεν έχει ισχύ, αν συγκρούεται με τη δημόσια τάξη, δηλαδή με θεμελιώδεις κανόνες της έννομης τάξης (π.χ. βεντέτα). Η ισχύς του εθίμου ρυθμίζεται στον Αστικό Κώδικα

Εικόνες: Παραδοσιακά έθιμα σήμερα

Περιγραφή ηθών, εθίμων, παραδόσεων.

Ήθη και έθιμα είναι δύο λέξεις στενά δεμένες μεταξύ τους. Τα ήθη είναι

6

αντιλήψεις, ενώ τα έθιμα είναι πράξεις, ενέργειες με τις οποίες εκφράζονται τα ήθη. Παραδόσεις είναι τα έθιμα που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά, οι διάφοροι θρύλοι γύρω από διάφορα πράγματα, ζώα κ.τ.λ.

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις του ελληνικού λαού διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) εκείνα που έχουν σχέση με το λεγόμενο κύκλο της ζωής (γέννηση, γάμος, θάνατος). β) εκείνα που συνδέονται με το λεγόμενο κύκλο του έτους, δηλαδή με τις ασχολίες των ανθρώπων, που αφορούν την οικιακή ζωή και την εργασία καθώς και τις θρησκευτικές γιορτές στις τέσσερις εποχές του χρόνου.

Αναλυτικότερα: Τα έθιμα ορίζουν την οικογενειακή ζωή, τις σχέσεις των μελών της οικογένειας και τις συνήθειές τους. Συνδέονται με την καθημερινή ζωή, την εργασία και τις κοινωνικές σχέσεις. Συχνά επιβάλλουν αυστηρούς κανόνες ζωής, όπως η «βεντέτα» στην Κρήτη και η «εκδίκηση» στη Μάνη.

Διακρίνονται σε τοπικά, όταν αναφέρονται σε συγκεκριμένο τόπο, και γενικά, όταν αναφέρονται σε όλο το λαό. Επίσης μπορούν να χωριστούν σε κοινωνικά, όταν ορίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων ή των κοινωνικών τάξεων και σε θρησκευτικά, όταν ορίζουν τη θέση των ανθρώπων απέναντι στο Θεό.

Οι μεγάλες στιγμές στη ζωή του ανθρώπου, δηλ. η γέννηση, η βάφτιση, ο γάμος και ο θάνατος, συνοδεύονται από έθιμα, θρησκευτικά και κοινωνικά. Παράδειγμα, το έθιμο του γάμου περιλαμβάνει τους αρραβώνες, τα προικιά της νύφης, το εκκλησιαστικό μυστήριο και μετά το μυστήριο ακολουθεί χορός, φαγητό κ.α.

Τα έθιμα που συνδέονται με την οικιακή ζωή έχουν ως σημείο αναφοράς το σπίτι, που είναι το κέντρο της οικογενειακής ζωής και γι' αυτό θα πρέπει να προφυλαχτεί από κάθε κακό με ένα στοιχείο-φύλακα. Π.χ. Κατά τη θεμελίωση ενός σπιτιού γίνεται αγιασμός ή για να βγει γερό ένα παιδί τοποθετούν στην κούνια του διάφορα φυλαχτά. Ακόμα, σε ότι αφορά την εργασία, οι γεωργοί περιμένουν την ημέρα του Σταυρού για να ευλογηθεί ο σπόρος κ.α. Τέλος, στα οικιακά έθιμα κατατάσσονται και τα έθιμα της φιλοξενίας που έχουν πανάρχαιες καταβολές. Τα λατρευτικά έθιμα διακρίνονται:

7

α) σε εκείνα που τελούνται σε έκτακτες περιπτώσεις π.χ. λιτανεία ή δέηση όταν υπάρχει ανομβρία και β) σε εκείνα που τελούνται τακτικά σύμφωνα με το εορτολόγιο της εκκλησίας και τις εποχές του έτους. Τα οποία διακρίνονται σε Χριστιανικά (Χριστούγεννα, Φώτα, Πάσχα, Δεκαπενταύγουστος κ.λπ.) και σε ειδωλολατρικά (Απόκριες-Καρναβάλι).

Εκτός από τα έθιμα που συνδέονται με τις θρησκευτικές γιορτές για τον Χριστό, την Παναγία και τους αγίους, υπάρχουν έθιμα που αναφέρονται σε ορισμένες ημέρες του χρόνου, όπως η Πρωτομαγιά ή 1η Μαρτίου, που επικρατεί η συνήθεια να δένουν στον καρπό του χεριού των παιδιών τον «Μάρτη». Επίσης, οι άνθρωποι τηρούν κάποια έθιμα για να έχουν καλή τύχη, για να αποφύγουν το κακό ή για να προβλέψουν το μέλλον.

Οι παραδόσεις περιλαμβάνουν θρύλους, διηγήσεις και παραμύθι. Είναι διηγήματα του λαού, που έχει την τάση να πιστεύει ότι είναι αληθινά. Από τα αρχαία χρόνια οι Έλληνες δημιούργησαν θρύλους με θεούς καλούς και κακούς, δαίμονες και ήρωες. Προσωποποίησαν βουνά, ποτάμια, σπηλιές, ζώα και πουλιά. Έδωσαν τη δική τους ερμηνεία σε μετεωρολογικά φαινόμενα και για τα ουράνια σώματα. Οι διηγήσεις είναι θρησκευτικού περιεχομένου και αναφέρονται στη ζωή και στα θαύματα του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων και τα παραμύθια είναι για τα μικρά παιδιά.

Εικόνα 1: Ελληνική παραδοσιακή σκηνή, η γιαγιά λέει παραμύθια στα εγγόνια της, και γνέθει μαλλί.

Η παράδοση δεν είναι μονοσήμαντη. Έχει πολλούς κλάδους: γλωσσική παράδοση, πνευματική ( ήθη, έθιμα, δημοτικό τραγούδι, κάλαντα, παροιμίες, μυθοπλασία κ.τ.λ. ), οικιστική παράδοση ( χωριά και μεμονωμένα κτίσματα ), λαϊκή οικοτεχνία, ενδυματολογία, χοροί, γιορτές, πανηγύρια κ.τ.λ. Το πλάτος της καλύπτει τόσες πτυχές όσες και η ζωή, από τη χαρά ως το θάνατο. Έτσι διασώζει το ύφος με το οποίο ένας λαός ζει την καθημερινότητά του.

8

Ενδεικτικά αναφέρουμε: Tο δημοτικό τραγούδι και η μελωδία που το συνοδεύει αποτελεί ένα ιδιαίτερο κομμάτι της παραδοσιακής δημιουργίας που συνοδεύει όλες τις περιστάσεις της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου καθώς κα τις φάσεις του κύκλου της ζωής του, από τη γέννηση (νανούρισμα), το γάμο και τη διασκέδαση (ερωτικά, γαμήλια κλπ.) ως το θάνατο (μοιρολόγια).

Εικόνες : Όλοι οι λαοί με ιστορία έχουν να παρουσιάσουν και δημιουργήματα λαϊκής παράδοσης. Η ελληνική λαϊκή παράδοση (τέχνη) αντλεί τα θέματά της από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τα ήθη και τα έθιμά τους, τη θρησκευτική ζωή και το φυσικό περιβάλλον.

Ελληνική λαϊκή τέχνη

9

Όπως προαναφέραμε, εκτός από τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις, στη λαϊκή παράδοση περιλαμβάνονται χοροί, τραγούδια, γνωμικά και παροιμίες, καθώς και η λαϊκή τέχνη. Η ελληνική παραδοσιακή τέχνη είναι ιδιαίτερα σημαντική και παρουσιάζει δείγματα σε πολλούς τομείς όπως η Αρχιτεκτονική που περιλαμβάνει και άλλες τέχνες (π.χ. ξυλουργική, ξυλογλυπτική, λιθογλυπτική, σιδηρουργική, μεταλλοτεχνία, κεραμική, ζωγραφική). Λαϊκή τέχνη επίσης δημιουργήθηκε στους κλάδους της χειροτεχνίας και της διακοσμητικής (υφαντική, κεντητική, αργυροχοΐα αργυροχρυσοχοΐα).

Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μερικά από τα στοιχεία της λαϊκής παραδοσιακής μας τέχνης. Συγκεκριμένα στον τομέα της Αρχιτεκτονικής το παραδοσιακό σπίτι συναντάται με πολλές μορφές ανάλογα με την περιοχή (π.χ. Πελοπόννησος, Μακεδονία, νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου), το φυσικό περιβάλλον, τις κλιματολογικές συνθήκες και την κοινωνικοοικονομική θέση των ανθρώπων. Πέρα από τον τρόπο κατασκευής και τη διαρρύθμιση του σπιτιού, οτιδήποτε υπάρχει μέσα σ αυτό, όπως έπιπλα, τζάκι, διακοσμητικά αντικείμενα, ξύλινα και πήλινα σκεύη, χάλκινα και ορειχάλκινα στολίδια, υφάσματα οικιακής χρήσης, αποτελούν έργα τέχνης δουλεμένα με αγάπη και μεράκι.

Όσον αφορά στον τομέα της ενδυμασίας η ελληνική παραδοσιακή φορεσιά παρουσιάζει μία μεγάλη ποικιλία ανάλογα με την περιοχή (νησιωτική, ηπειρωτική Ελλάδα), τη χρήση (καθημερινή, γιορτινή, κοριτσίστικη, νυφική, γεροντική), το επάγγελμα, την κοινωνική θέση και την οικονομική κατάσταση. Η φορεσιά επίσης διακρίνεται σε ανδρική και γυναικεία. Και οι δύο τύποι φορεσιών αποτελούνται από πολλά κομμάτια. Εκείνη όμως που παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία και ενδιαφέρον είναι η γυναικεία φορεσιά. Ξεχωρίζει για την ποικιλία των υφασμάτων, τους συνδυασμούς των χρωμάτων, τις γούνες, τα κεντήματα με σχέδια παρμένα από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο.

Τέλος τα κοσμήματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της φορεσιάς. Βασικά υλικά για την κατασκευή τους ήταν κυρίως το ασήμι, αλλά και ο χρυσός που τον χρησιμοποιούσαν για επιχρύσωση, ο ορείχαλκος ή ο σκέτος χαλκός, οι φυσικές σκληρές πέτρες όπως οι αχάτες, τα κοράλλια και τα σμάλτα.

Αξία, Σημασία και Προσφορά της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης- Σύνδεση με το παρόν

10

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της ιστορίας ενός λαού. Καλλιεργούν αξίες, επιβάλλουν τρόπους ζωής, ρυθμίζουν συμπεριφορές και τις σχέσεις των ανθρώπων στο οικογενειακό και στο κοινωνικό περιβάλλον. Ακόμα, τα στοιχεία αυτά συντέλεσαν στη διατήρηση του ελληνισμού και στη συνοχή του από την αρχαιότητα μέχρι τη Νεοελληνική Εποχή. Ιδιαίτερα στα χρόνια της τουρκοκρατίας η παράδοση σφυρηλάτησε και διατήρησε την εθνική συνείδηση και την ενότητα των Ελλήνων (π.χ. το κρυφό σχολειό ).

Εικόνα : Το κρυφό σχολειό

Η λαϊκή παράδοση αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά για τον ελληνικό λαό και έχει σημασία:

α. Ιστορική, γιατί μέσα από αυτή γίνονται γνωστά ιστορικά περιστατικά και πρόσωπα.β. Κοινωνική, γιατί συνδέει του ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες.γ. Ψυχολογική, γιατί παρέχει την ικανοποίηση της ανάγκης των ανθρώπων να γνωρίσουν πού ανήκουν.δ. Εκπαιδευτική, γιατί καθοδηγεί και επηρεάζει την ιδιοσυγκρασία του λαού.ε. Καλλιτεχνική, γιατί καλλιεργεί το καλλιτεχνικό αισθητήριο των ανθρώπων και εμπνέει συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφους, μουσικούς και άλλους καλλιτέχνες.

Αναλυτικότερα η λαϊκή παράδοση:

11

Μεταβιβάζει γνώσεις καθώς και επιστημονικές και πνευματικές κατακτήσεις. Συμπυκνώνει την πείρα αιώνων σ όλους τους τομείς της ανθρώπινης

δραστηριότητας. Με την ιστορική μνήμη αποφεύγουμε σφάλματα και λαθεμένες αποφάσεις για το

μέλλον. Αποτελεί συνδετικό κρίκο, που ενώνει τις παλιές γενιές με τις νέες. Είναι δηλαδή η

ζωντανή παρουσία του παρελθόντος. Προστατεύει τον πολιτιστικό πλούτο του παρελθόντος, που εκφράζει την εθνική

συνείδηση μιας εποχής στους διάφορους τομείς (εθνικό, ιστορικό, θρησκευτικό, καλλιτεχνικό, γλωσσικό, οικιστικό).

Συντελεί στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας, της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας ενός λαού.

Οδηγεί στην εθνική αυτογνωσία (γνώση εθνικών αρετών και ελαττωμάτων). Ενισχύει την εθνική ενότητα, γιατί ενθαρρύνει, προτρέπει ή αποτρέπει. Ιδιαίτερα, η εθνική παράδοση εμπνέει το σεβασμό και την πίστη στα μεγάλα ιδανικά

(αγάπη προς την πατρίδα, την ελευθερία, τη θρησκεία, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία) και τις αξίες.

Αποφεύγεται η εθνική αλλοτρίωση. Προσφέρει παραδείγματα και πρότυπα για μίμηση: αιώνια ιδανικά, αναλλοίωτες

ηθικές αξίες, που δοκιμάστηκαν και επέζησαν στο πέρασμα του χρόνου. Ενισχύει το πνεύμα της συλλογικότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, ιδιαίτερα η λαϊκή παράδοση (ζωγραφική,

αρχιτεκτονική, μουσική, ποίηση, κλπ.). Καλλιεργεί στα νέα άτομα το πνεύμα της άμιλλας προς τα πρότυπα του

παρελθόντος. Καλλιεργεί ηθικά, πνευματικά και πολιτιστικά τον άνθρωπο. Καλλιεργεί την εθνική περηφάνια.

Αποτελέσματα άρνησης της παράδοσης:

Η έλλειψη παράδοσης δημιουργεί προβλήματα ομοιογένειας και φυσιογνωμίας των λαών.

Απογυμνώνει το άτομο και την κοινωνία από τα πρότυπα, τα ιδανικά και τις αξίες, γιατί ο άνθρωπος αποκόβεται από τις ρίζες του.

Ο λαός που αποκόβεται από την παράδοση του, χάνει την εθνική του ταυτότητα, την αυτογνωσία του, και αφομοιώνεται από ξένες ισχυρότερες πολιτισμικές παραδόσεις.

Άρνηση της παράδοσης, σημαίνει αμφισβήτηση των παραδοσιακών αρχών και αξιών, κάμψη της εθνικής συνείδησης και έλλειψη στόχων και εμπειριών του παρελθόντος.

Η άρνηση του παρελθόντος φανερώνει ανωριμότητα, αλλοτρίωση του έθνους και οδηγεί στην ξενομανία και το μιμητισμό των ξένων προτύπων.

Γιατί «σβήνοντας κανείς ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνει και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον», λέει ο Σεφέρης.

Ενεργά- Μη ενεργά στοιχεία Λαϊκής Παράδοσης

12

Στην εποχή μας, η σχέση των ηθών και των εθίμων έχει διαταραχθεί. Τα ήθη, δηλαδή οι κοινωνικές αντιλήψεις, εξακολουθούν να υπάρχουν (ακόμα κι αν πολλά από αυτά είναι διαφορετικά από εκείνα των παλαιότερων χρόνων), όμως δε δημιουργούνται νέα έθιμα και πολλά από τα παλιά χάνονται, εξαιτίας του σύγχρονού τρόπου ζωής, Αυτό σχετίζεται με τον τερματισμό της κλειστής ζωής της αγροτικής κοινωνίας, που ήταν ο κατεξοχήν χώρος δημιουργίας εθίμων. Γιατί εκεί συνέτρεχαν οι λόγοι που ευνοούσαν τη δημιουργία και διατήρησή τους.

Ο σύγχρονος πολιτισμός, που στηρίζεται στην ανάπτυξη της επιστήμης και στην πρόοδο της βιομηχανίας και της τεχνολογίας, η αστικοποίηση και η εύκολη επικοινωνία σε παγκόσμια κλίμακα έχουν φέρει αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και στα ήθη, με αποτέλεσμα πολλά από τα στοιχεία της λαϊκής παράδοσης να μην είναι πλέον «ενεργά». Για παράδειγμα, δεν είναι δυνατό να διατηρηθεί η παραδοσιακή ενδυμασία ως ενεργό στοιχείο.

Υπάρχουν, όμως, και ενεργά στοιχεία, τα οποία συντηρούνται από την προτίμηση των ανθρώπων στα παραδοσιακά προϊόντα (έπιπλα και διακοσμητικά αντικείμενα, εργόχειρα, φαγητά, τραγούδια, μουσική, χοροί), που είναι είτε αυθεντικά είτε κατασκευασμένα από σύγχρονους δημιουργούς, σύμφωνα με τα παλιά πρότυπα. Σε πολλές περιοχές έχουν δημιουργηθεί ειδικές σχολές και πολιτιστικοί σύλλογοι, όπου διδάσκονται η παραδοσιακή τέχνη, οι χοροί και η μουσική.

Εικόνα 1: Ελληνική παραδοσιακή

βασιλόπιτα

Εικόνα 2:Ελληνικό Χριστουγεννιάτικο έθιμο.

13

Εικόνα: ιδιωτική κατοικία που λειτουργεί ως μουσείο.

Αλλά και τα στοιχεία της λαϊκής τέχνης που δεν είναι ενεργά δε χάνονται. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας έχουν ιδρυθεί λαογραφικά μουσεία, όπου εκτίθενται αντικείμενα λαϊκής τέχνης και παρουσιάζονται η ιστορία και ο πολιτισμός του τόπου. Τα παραδοσιακά αντικείμενα, επίσης φυλάσσονται ως πολύτιμη προγονική κληρονομιά από όσους τα έχουν (ιδιωτικές συλλογές ή διασώζονται σε ιδιωτικές κατοικίες). Εξαίρεση έχουμε ίσως στις εκκλησιαστικές τέχνες (ξυλογλυπτική, μαρμαροτεχνία, αργυροχρυσοχοΐα και κεντητική) που εξακολουθούν να εξυπηρετούν τη λειτουργική αποστολή τους.

Επίσης, στις γιορτές που γίνονται προς τιμή του προστάτη αγίου κάθε περιοχής τηρούνται τα παλιά έθιμα, ακούγονται παραδοσιακά τραγούδια και χορεύονται παραδοσιακοί χοροί. Τέλος, αναβίωση εθίμων γίνεται και σε πολιτιστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται από τοπικούς φορείς και παρουσιάζονται από λαϊκά συγκροτήματα.

Διατήρηση της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης

14

Προτάσεις:

Η έλλειψη σωστής ενημέρωσης, πάνω στις εθνικές, λαϊκές και πολιτισμικές μας αξίες, η παγκοσμιοποίηση, με τον πολύ-πολιτισμό και το διεθνισμό και γενικά η τάση του ανθρώπου για απελευθέρωση απ’ όλες τις καθιερωμένες αξίες, οδηγούν στην απώλεια των ιδιαιτεροτήτων ενός λαού, υποβαθμίζουν την πολιτισμική ομοιομορφία, απομακρύνουν από την λαϊκή παράδοση και γενικά αλλοιώνουν το έθνος.. Γι’ αυτό, επιβάλλεται η επανασύνδεση με την παράδοση, ιδιαίτερα των νέων που αποτελούν το μέλλον του τόπου μας.

Η παιδεία πρέπει να αποκτήσει ηθικοπλαστικό λόγο. Η εκπαίδευση, δεν πρέπει να προωθεί τη στείρα αποστήθιση γνώσεων εφήμερης χρησιμότητας, αλλά να παρέχει μια ευρύτερη καλλιέργεια, γνώσης και μελέτης των αξιών του παρελθόντος. Πρέπει να εμφυσήσει στους νέους τα ιδεώδη της παράδοσης και να οικοδομήσει μια βιωματική σχέση των νέων με το παρελθόν και την εθνική κληρονομιά.

Οι πνευματικοί άνθρωποι μέσα από το δημιουργικό τους έργο να ωθήσουν τους νέους να γνωρίσουν, να αγαπήσουν και να σεβαστούν την παράδοση.

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι αποτελούν γερά στηρίγματα της ελληνικής παράδοσης, διότι διατηρούν και προβάλλουν το λαϊκό μας πολιτισμό αλλά και τον μεταβάλουν από μουσειακό είδος σε ζωντανό οργανισμό. Με τις εκδηλώσεις τους κάνουν πιο σαφείς τις ιδέες που αποκρυσταλλώνουν την ελληνική κουλτούρα αλλά και σταθεροποιούν τις πανανθρώπινες αξίες.

Ένας άλλος θεσμός που συμβάλλει στη γνώση του παρελθόντος, τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, την καλλιέργεια της ιστορικής συνείδησης αλλά και την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και κρίσης είναι τα μουσεία. Αυτά είναι τα θησαυροφυλάκια του παρελθόντος, όπου προβάλλεται η πορεία ενός λαού.

Η πολιτεία έχει χρέος να διαφυλάξει και να προβάλει τη λαϊκή μας παράδοση. Με κρατικές πρωτοβουλίες πρέπει να γίνεται προβολή των εθνικών θησαυρών από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και όχι μόνο. Να διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις και σχετικά προγράμματα, ώστε οι νέοι να έλθουν σε επαφή με την παράδοση, με κάθε μορφή λαϊκής τέχνης και με την πολιτιστική κληρονομιά γενικότερα.

15

Το Υπουργείο Πολιτισμού με ευαισθητοποίηση πρέπει να στηρίξει οικονομικά και ηθικά όλες τις προσπάθειες που γίνονται για την αναβίωση των παραδοσιακών αξιών.

Επίσης, η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι σε θέση να αξιοποιήσει το δυναμικό του λαϊκού μας πολιτισμού δημιουργώντας πολιτιστικούς φορείς και οργανισμούς, όπου θα εκφράζονται όλες οι μορφές του.

Αλλά και η οικογένεια πρέπει να προτρέπει τα παιδιά να συμμετέχουν σε ανάλογες εκδηλώσεις και δραστηριότητες για τη λαϊκή μας παράδοση. Οι γονείς οφείλουν να αναζητήσουν τρόπους και να γαλουχήσουν τα παιδιά τους με την γνώση των θησαυρών του παρελθόντος και με την ιδέα ότι το να είναι ανιστόρητα δεν συνάδει με την αξιοπρέπειά τους και την ιδιότητά τους ως μελών μιας κοινωνίας.

Τέλος δεν είναι λίγα τα άτομα που με τον προσωπικό τους μόχθο, την αγάπη τους και το μεράκι τους μπορούν και προσφέρουν τις γνώσεις, τις ιδέες τους και την ψυχή τους στην μετάδοση και διατήρηση της λαϊκής παράδοσης και του λαϊκού μας πολιτισμού.

Ελπίζουμε ότι με την ατομική και συλλογική προσπάθεια θα διατηρήσουμε και θα μεταδώσουμε και στις επόμενες γενιές όσα δημιούργησαν οι πρόγονοί μας. Γιατί πιστεύουμε ότι παράδοση δε σημαίνει οπισθοδρόμηση, αλλά πηγή γνώσεων, αρχών και αξιών από το παρελθόν για μια σωστή πορεία στο μέλλον

Όμως τήρηση της παράδοσης σε όλες τις γραμμές της σημαίνει αποστέωση και οδηγεί στη συντήρηση εξωτερικών τύπων, ενώ πρέπει να παίρνουμε το ζωντανό πνεύμα από την παράδοση και όχι τους κενούς τύπους. Γι’ αυτό για κάθε έθνος δύναμη και συστατικό του στοιχείο είναι και η παράδοση και η δημιουργία. Όταν μεταξύ παράδοσης και δημιουργίας, συντηρητικότητας και προοδευτικότητας βρεθεί ισορροπία, τότε το έθνος ζει με σταθερότητα, γιατί τότε το παρελθόν επιδρά  δημιουργικά στο παρόν. Και η ισορροπία επιτυγχάνεται, όχι με αντιγραφή των παλιών τρόπων, αλλά με δραστηριοποίηση των στοιχείων εκείνων που βοηθούν στην αντιμετώπιση των νέων μορφών της ζωής. Ο νεοέλληνας έχει χρέος να αποκαταστήσει την επαφή του με τις πηγές της νεοελληνικής πνευματικότητας και τις ηθικές αξίες της νέας ελληνικής ζωής. Έτσι θα έχουμε τα δικά μας θεμέλια, τις δικές μας ρίζες, για να μη μιμούμαστε ανόητα, αλλά από την ξένη εμπειρία να μπορούμε να παίρνουμε αυτό που μας ταιριάζει και αυτό που μπορούμε να αφομοιώνουμε γόνιμα.

Το να καλλιεργήσουμε την εθνική μας προσωπικότητα δε σημαίνει όμως ότι θα αρνηθούμε ή θα περιφρονήσουμε τις προσωπικότητες άλλων εθνών. Όλα τα έθνη έχουν κάτι να προσφέρουν στον πολιτισμό. Αλλά και κανένα δεν μπορεί να υπάρξει κλεισμένο στον εαυτό του. Η αλληλεξάρτηση των λαών εντείνεται κι έτσι αυξάνεται η ανάγκη ειρηνικής συμβίωσης και συνεργασίας τους. Εξάλλου η εθνική μας παράδοση με τα δυο μεγάλα ρεύματά της, τον ανθρωπισμό και το χριστιανισμό, μας κατευθύνει στο ιδανικό της πανανθρώπινης αδελφοσύνης. Όμως με τον ίδιο σεβασμό και την ίδια διαλλακτικότητα πρέπει να αντιμετωπίζουμε και να δεχόμαστε τον πολιτισμό και των άλλων και να τους θεωρούμε εξίσου αξιόλογους, αφού όλοι μαζί δημιουργούν τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό.

16

Συμβολή του λαϊκού πολιτισμού στο σήμερα

Προτάσεις:

o Οι γνώσεις σχετικά με την παραδοσιακή γεωργία και κτηνοτροφία μπορούν να βοηθήσουν στην παραγωγή βιολογικών προϊόντων.

o Οι γνώσεις για την παραδοσιακή ιατρική και φαρμακευτική μπορούν να φανούν χρήσιμες για την επεξεργασία φυτών και βοτάνων που χρησιμοποιούνται τόσο στις επιστήμες της υγείας όσο και στην αισθητική.

o Οι γνώσεις για την παραδοσιακή διατροφή μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία εργαστηρίων προϊόντων παραδοσιακής διατροφής και εστιατορίων ειδικευμένων στην τοπική παραδοσιακή κουζίνα.

o Οι γνώσεις για την παραδοσιακή τέχνη μπορούν να φανούν χρήσιμες για τη δημιουργία εργαστηρίων έργων τέχνης επηρεασμένων από την παράδοση. Επίσης, το υλικό που θα συγκεντρωθεί από όλα αυτά μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα ενός τοπικού μουσείου και να παρουσιαστεί σε εκδηλώσεις σχετικές με τον τοπικό πολιτισμό.

o Μπορεί να αναπτυχθεί πολιτισμικός τουρισμός και άλλες μορφές ήπιου τουρισμού και να δημιουργηθούν νέες δυνατότητες για τους νέους ανθρώπους.

o Η επαφή με το λαϊκό πολιτισμό θα μας φέρει κοντά σε έναν τρόπο ζωής και μια αισθητική που βασίζονται στο μέτρο, την αρμονία και το σεβασμό στο περιβάλλον. Αυτό θα επηρεάσει και το δικό μας τρόπο ζωής.

Εικόνα: Λαογραφικό

μουσείο.

17

 Συμπεράσματα

Μέσα από τη λαϊκή παράδοση αναζητάμε τις ρίζες μας και ανακαλύπτουμε τη φυσιογνωμία μας ως λαός, πιστοποιούμε την ταυτότητά μας, θωρακίζουμε τη συνέχιση του έθνους μας.

Παράδοση δε σημαίνει οπισθοδρόμηση, ούτε αποσυνδέεται από την πρόοδο, αλλά εξελίσσεται, βιώνοντας τις τρεις διαστάσεις του χρόνου ( παρελθόν – παρόν – μέλλον ) και συνδέεται με την έννοια της συνέχειας των στοιχείων εκείνων που έχουν τη δυνατότητα να επιζήσουν. Γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν είναι ποτέ στατική, δεν είναι στάσιμη. Με την παράδοση κρατούμε αυτό που έχουμε και προσθέτουμε αυτό που δημιουργούμε. Εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα και χτίζουμε το αύριο...

Η ελληνική λαϊκή παράδοση παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον, αποτελεί βασικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας και είναι απαραίτητο να τη διατηρήσουμε.

Επίσης, η σημασία της παράδοσης στη ζωή των ατόμων και των εθνών είναι μεγάλη γι’ αυτό οφείλουμε σεβασμό στις παραδόσεις, γιατί, όπως λέει ο Κ. Παλαμάς, έχουμε χρέος «σ αυτούς που ήλθαν, πέρασαν, θα ‘ρθούν και θα περάσουν».

Εικόνα 1: Κάλαντα, ένα έθιμο που διαρκεί ως τις μέρες μας.

Εικόνα 2: Παραδοσιακός νησιώτικος Γάμος.

Επίλογος

18

Παράδοση είναι η αλυσίδα που συνδέει τις γενιές μεταξύ τους. Με την παράδοση δεν υπάρχει χάσμα. Η γενιά μας συνδέεται με τις προηγούμενες αλλά και με εκείνες που θα έρθουν. Συνάμα αποτελεί και προϋπόθεση για την ύπαρξη του πολιτισμού. Γιατί ποτέ ο πολιτισμός μιας γενιάς δε δημιουργείται από το μηδέν. Ριζώνεται στο πολιτισμό των γενιών που πέρασαν. Ένας λαός που έχει ξεχάσει την παράδοση είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χάσει το μνημονικό του, που έχει πάθει αμνησία. Ιδιαίτερα σήμερα, που ο βιομηχανικός πολιτισμός έχει μια οικουμενικότητα, που καταργεί όλες τις διαδικασίες επιλογής, επιβάλλεται η ένταξη στον οικουμενικό πολιτισμό να συνδυάζεται με τη στερεότητα που εξασφαλίζει η παράδοση, ώστε οι κίνδυνοι της εξαφάνισης στο ευρύτερο σύνολο να παραμερίζονται. Άρα η παραδοσιακή γνώση, μας χρειάζεται, για να κρατήσουμε την ιστορική μας φυσιογνωμία.

Η χώρα μας με τη μακρύτερη πολιτιστική διαδρομή και με μια τόσο πλούσια και ξεχωριστή λαϊκή παράδοση, επιβάλλεται να δραστηριοποιηθεί και να διαφυλάξει τον πολιτισμό της αλλά και να τον προβάλλει με ευαισθησία και υπευθυνότητα στους άλλους λαούς.

Είναι χρέος όλων μας λοιπόν, να επαγρυπνούμε για την ιστορία μας, τις λαϊκές μας παραδόσεις, την αξιοπρέπειά μας στην εθνική μας υπόσταση. Το συλλογικό κίνημα πρέπει να λάβει δράση, πρέπει να αφυπνιστεί, να ανασυντάξει τις δυνάμεις του και με φρέσκιες ιδέες να συνεργαστεί με όλους εκείνους τους φορείς (Οικογένεια, Σχολείο, Τοπικό Συμβούλιο, Δήμος, Νομαρχία, Κεντρική Εξουσία, μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, Μέσα Ενημέρωσης). Όλοι μαζί μπορούμε να επαναφέρουμε στο προσκήνιο την παράδοση και με ένα σύγχρονο τρόπο να την παντρέψουμε με το σύγχρονο τρόπο ζωή. Είναι χρέος όλων μας, για εμάς και τις επόμενες γενιές.

Εικόνα : Μουσείο Ελληνικής λαϊκής παράδοσης-τέχνης

Βιβλιογραφία

Σημειώσεις καθηγήτριας, Αικατερίνης Ασπόστου ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, βιβλίο μαθητή

19

ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, τετράδιο εργασιώνΕγκυκλοπαίδεια ΠΑΙΔΕΙΑΕγκυκλοπαίδεια ΥΔΡΙΑΔιαδίκτυο: Google: Εικόνες: Ελληνική λαϊκή παράδοση, ήθη, έθιμα. βικιπαίδειαhttp :// laikiparadosi . blogspot . gr /2009/12/ blog - post _1186. html http :// titanis . pblogs . gr / tags / laiki - paradosi - gr . html http :// www . e - telescope . gr / el / arts - and - culture /524-2010-03-31-23-44-46 http :// www . e - telescope . gr / el / arts - and - culture /221-2010-03-31-23-42-52 http :// wwk . kathimerini . gr / kath /7 days /1995/06/11061995. pdf http :// gym - eleous . ioa . sch . gr /2001/ tmimab 1 b / ipiros . htm http :// e - emphasis . sch . gr / articles . php ? pId =1& iId =21& sId =431& aId =683 http :// repository . edulll . gr / edulll / retrieve /3453/1015. pdf http :// ellinwnparadosi . blogspot . gr / search / label /1 http://www.tovoion.com/productshttp://art-e-painting.blogspot.gr/

Αφιερώνουμε την εργασία μας………………

20

στους νέους της γενιάς μας……………

Ευχαριστούμε

Μαρία Ιωάννα

21

22