ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ADLER.pdf

ΑΣΡΑΛΤΕ ΚΕΣΣΑΛΟΝΛΚΘΣ, 2009 – 2010, Ε1, ΒΕΝΕΤΘ ΣΟΦΛΑ, “ΟΛ ΡΑΛΔΑΓΩΓΛΚΕΣ ΡΟΕΚΤΑΣΕΛΣ ΤΘΣ ΚΕΩΛΑΣ ΤΟΥ ALFRED ADLER”

1

ΑΝΩΣΑΣΗ ΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ (Α..ΠΑΙ.Σ.Ε.)

Παράρτημα Θεςςαλονίκησ ΕΣΗΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΚΑΣΑΡΣΙΗ (Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.)

«ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕ ΠΡΟΕKΣΑΕΙ ΣΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΟΤ ALFRED ADLER»

Πτυχιακή Εργαςία τησ πουδάςτριασ

Βενέτη οφίασ του Βαςιλείου ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΣΟ 2009 – 2010

Μάθημα: Παιδαγωγική Ψυχολογία και Διαπροςωπικέσ χέςεισ Επόπτησ Καθηγητήσ: Οικονόμου Ανδρέασ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΑΙΟΣ 2010


2

«Ο άνκρωποσ ξζρει πολφ περιςςότερα από ότι καταλαβαίνει.»

«Ρικανότατα, θ μεγαλφτερθ πθγι δυςτυχίασ είναι θ αποτυχία να ανταποκρικοφμε ςτισ απαιτιςεισ.»

«Δεν μποροφμε να ςκεφτοφμε, να νιϊςουμε ι να πράξουμε χωρίσ τθν αντίλθψθ ενόσ ςτόχου.»

ΑΛΦΕΝΤ ΑΝΤΛΕ (1870 – 1937)


3

Περιεχόμενα

Κεφάλαιο 1: Ειςαγωγι ............................................................................. 4

Κεφάλαιο 2: Μεκοδολογία Ζρευνασ. ....................................................... 9

Κεφάλαιο 3: Επιςκόπθςθ Βιβλιογραφίασ. ............................................. 10

Κεφάλαιο 4: Θ Κεωρία του Άλφρεντ Άντλερ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ 12

Κεφάλαιο 5: Θ Εφαρμογι τθσ Κεωρίασ του Adler ςτθν Ραιδαγωγικι. .. 39

Κεφάλαιο 6: Κριτικι ςτθ Κεωρία του Adler. .......................................... 49

Κεφάλαιο 7: Οι Αντλεριανζσ Επιδράςεισ. .............................................. 50

Κεφάλαιο 8: Συμπεράςματα Ζρευνασ. ................................................... 51

Βιβλιογραφία ......................................................................................... 52

Σχιματα ................................................................................................. 54


4

Κεφάλαιο 1: Ειςαγωγή

1.1 Το Ερευνθτικό Πρόβλθμα Ορμϊμενθ από το εφςτοχο παράδειγμα τθσ περίπτωςθσ του Theodore Roosevelt, το οποίο κζτει ο κακθγθτισ George Boeree ςτθν ιςτοςελίδα του, ςτο δικτυακό τόπο του Ρανεπιςτθμίου Shippensburg τθσ Ρενςυλβανία των ΘΡΑ (http://www.webspaces.ship.edu), κα ικελα να ξεκινιςω τθν παρακάτω εργαςία διατυπϊνοντασ κάποια παρόμοια ερωτιματα: Ροιοι είναι οι λόγοι για τουσ οποίουσ κάποια παιδιά εξελίςςονται με επιτυχία και άλλα όχι; Γιατί υπάρχουν παιδιά τα οποία, αν και βρίςκονται αντιμζτωπα με διαφόρων ειδϊν προβλιματα και δυςκολίεσ από πολφ μικρι θλικία, κατορκϊνουν να τα ξεπεράςουν και να ακμάςουν, ενϊ άλλα παιδιά, τα οποία μεγαλϊνουν με όλα, κατά τα φαινόμενα, τα εφόδια, «αποτυγχάνουν» ι «αδρανοποιοφνται» ι ακόμα καλφτερα δεν παρουςιάηουν τθν αναμενόμενθ εξζλιξθ; Είναι οι περιπτϊςεισ ςπουδαίων ανκρϊπων, οι οποίοι ξεκίνθςαν τθ ηωι τουσ με πολλά προβλιματα και παρόλα αυτά διακρίκθκαν ςε διάφορουσ τομείσ, όπωσ αυτζσ των Δθμοςκζνθ, Theodore Roosevelt, Ludwig Van Beethoven, Albert Einstein, George Patton, Bill Gates, Henry Ford κακϊσ και άλλεσ που ο κακζνασ μπορεί να ανακαλζςει από τθν κακθμερινι του ηωι, απλά ςυμπτϊςεισ ενάντια ςτον νόμο των πικανοτιτων; Ιταν μια ςυγκεκριμζνθ ποιότθτα των παραπάνω ανκρϊπων που τουσ βοικθςε να ξεπεράςουν τα προβλιματα του μικρόκοςμοφ τουσ και να κζςουν τουσ εαυτοφσ τουσ υπεράνω των περιοριςμϊν τθσ πραγματικότθτάσ τουσ ι ιταν τα ίδια τα εμπόδια αυτά που λειτοφργθςαν καταλυτικά ενεργοποιϊντασ το μθχανιςμό για τθ μετζπειτα εξζλιξι τουσ; Κατ’ επζκταςθ, θ ζλλειψθ εμποδίων ι φαινομενικϊν προβλθμάτων μπορεί να λειτουργιςει αναςταλτικά για τθν εξελικτικι πορεία των ανκρϊπων ι όλοι οι άνκρωποι ζχουν ζμφυτθ τθ δυναμικι να προςδιορίηουν μόνοι τουσ τθν εξελικτικι τουσ πορεία; Αν το τελευταίο ιςχφει, μπορεί θ δυναμικι αυτι να προςδιοριςτεί κατά τθν παιδικι θλικία του ανκρϊπου και να πραγματοποιθκοφν ςε αυτι μεκοδικζσ παιδαγωγικζσ παρεμβάςεισ με ςτόχο τθν ενεργοποίθςι τθσ; Αν για κάποιο λόγο, θ δυναμικι αυτι παραμζνει αδρανοποιθμζνθ, μπορεί αυτό να διαγνωςτεί και να κεραπευκεί με τθν κατάλλθλθ ψυχοπαιδαγωγικι προςζγγιςθ; Ζνα πλαίςιο απαντιςεων ςτα παραπάνω ερωτιματα ζχει επιχειριςει να διαμορφϊςει ο κεμελιωτισ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ, Άλφρεντ Άντλερ (1870 – 1937). (Ρθγζσ: 1. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu, 2. http://www.biography.com).

http://www.webspaces.ship.edu/



5

1.2 Βιογραφικά Στοιχεία του Alfred Adler

O Alfred Adler, γεννικθκε ςτισ 7 Φεβρουαρίου 1870 ςτθ Βιζννθ από Οφγγρο πατζρα και πζκανε ςτισ 28 Μαΐου 1937ςτο Άμπερντθν τθσ Σκωτίασ κατά τθ διάρκεια επαγγελματικισ επίςκεψθσ ςτο πανεπιςτιμιο τθσ πόλθσ. Τρίτοσ ανάμεςα ςτα επτά παιδιά τθσ οικογζνειασ, υπιρξε εξαιρετικά φιλάςκενοσ και αδφναμοσ οργανιςμόσ ωσ παιδί ενϊ φαίνεται, κατά τθ διάρκεια τθσ παιδικισ του θλικίασ, να βίωςε επίςθσ εξαιρετικά τεταμζνεσ και ανταγωνιςτικζσ ςχζςεισ με οριςμζνα από τα αδζρφια του, παράγοντεσ οι οποίοι ςυνετζλεςαν αμφότεροι ςτθ δθμιουργία ενόσ αιςκιματοσ κατωτερότθτασ. Ραρόλο που και οι δφο οι γονείσ του υπιρξαν πολφ υπερπροςτατευτικοί και δοτικοί μαηί του, ιδιαίτερα κυριαρχικι υπιρξε ςτθ ηωι του Alfred Adler θ φυςιογνωμία του πατζρα του, ο οποίοσ υπιρξε ενκαρρυντικόσ και υποςτθρικτικόσ και φαίνεται ότι διαδραμάτιςε πρωταρχικό ρόλο ςε αυτό που αργότερα ο ίδιοσ Adler προςδιόριςε ωσ το προςωπικό του τρόπο ηωισ. Αποφοίτθςε από τθν Λατρικι Σχολι τθσ Βιζννθσ το 1895 και ξεκίνθςε τθν καριζρα του ςτθν Λατρικι αςκϊντασ τθν ειδικότθτα του οφκαλμίατρου ενϊ ςφντομα ςτράφθκε προσ τθ γενικι πακολογία. Δφο χρόνια αργότερα παντρεφτθκε τθν ρωςίδα κοινωνικι ακτιβίςτρια άιςα Τιμόφεβνα Απςτάιν, με τθν οποία απζκτθςε τζςςερα παιδιά. Ανκρωπιςτισ από πολφ νωρίσ, τον ζλκυε ιδιαίτερα θ ανκρωπιςτικι πλευρά του ςοςιαλιςμοφ και αγωνίςτθκε υπζρ τθσ διατιρθςθσ τθσ δθμοκρατικισ παράδοςθσ και ενάντια ςτθν καταπίεςθ των μαηϊν τόςο κατά τθ διάρκεια των φοιτθτικϊν του χρόνων όςο και κατά τθ διάρκεια τθσ επαγγελματικισ του ςταδιοδρομίασ. Αφορμι για τθν εναςχόλθςι του με τθν επιςτιμθ τθσ ψυχολογίασ υπιρξε θ παρατιρθςθ τθσ ςυμπεριφοράσ των αςκενϊν του ςτο πακολογικό ιατρείο που διατθροφςε, θ οποία τον οδιγθςε ςτθ διαμόρφωςθ και τθ ςυςχζτιςθ ιδεϊν και κεωριϊν ςχετικά με τισ ζννοιεσ τθσ «ςωματικισ ελαττωματικότθτασ», του «αιςκιματοσ κατωτερότθτασ» και τθσ «υπεραναπλιρωςθσ». Οι νεωτεριςτικζσ αυτζσ ιδζεσ αλλά και θ δθμόςια τοποκζτθςι του υπζρ των κεωριϊν του ςφγχρονοφ του, Σίγκμουντ Φρόιντ, ςυγκίνθςαν το ενδιαφζρον του τελευταίου, ο οποίοσ απζςτειλε το 1901 ςτον Άλφρεντ Άντλερ επίςθμθ πρόςκλθςθ ςυμμετοχισ ςτισ ομάδεσ επιςτθμονικϊν ςυηθτιςεων που διοργάνωνε. Για τα επόμενα δζκα χρόνια, ο Άντλερ ςυνεργάςτθκε με το Φρόιντ, αμφιςβθτϊντασ ςυχνά κάποιεσ από τισ κεωρίεσ του, ενϊ τθν περίοδο 1910-1911 διετζλεςε πρόεδροσ τθσ Ψυχαναλυτικισ Εταιρίασ τθσ Βιζννθσ. Θ κθτεία του ωσ πρόεδροσ τθσ τελευταίασ, ζλθξε το 1911 όταν ο ίδιοσ με μια ομάδα υποςτθρικτϊν του, ακολουκϊντασ το παράδειγμα του Καρλ Γιοφνγκ, διαφοροποιικθκαν ζντονα και εν ςυνεχεία αποςχίςτθκαν από τθν ςχολι τθσ φροχδικισ ψυχανάλυςθσ. Το 1912 ο Άντλερ ίδρυςε τθν Εταιρία Ατομικισ Ψυχολογίασ, με ζντονθ ςυμμετοχι ορκοδόξων οπαδϊν του Νίτςε. Κατά τθ διάρκεια του Α’ Ραγκοςμίου Ρολζμου, διζκοψε προςωρινά τθν επιςτθμονικι του δραςτθριότθτα για να υπθρετιςει ωσ γιατρόσ ςτον Αυςτριακό ςτρατό,


6

ενϊ μεταπολεμικά επζςτρεψε ςτθν ενεργό επιςτθμονικι δράςθ πιο δθμοφιλισ από ποτζ τόςο ςτθν Ευρϊπθ όςο και ςτθν Αμερικι. Θ διαρκϊσ αυξανόμενθ απιχθςθ του ζργου του ςτισ ΘΡΑ, οδιγθςε το 1927 ςτθν ανακιρυξι του ωσ επίτιμου κακθγθτι ςτο πανεπιςτιμιο Κολοφμπια (Columbia). Ο επίλογοσ ςτθ ηωι και το ζργο του, επιλκε χρονικά ςτο αποκορφφωμα τθσ απιχθςθσ του ζργου του ςτισ ΘΡΑ, ςε θλικία 67 ετϊν. (Ρθγζσ: 1. «Alfred Adler 1870-1937», Ειρινθ Τηελζπθ, Συμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, Pg.Dipl., MSc., City University London, http://www.psychologynet.gr, 2. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu).

1.3 Τα Ερευνθτικά Πεδία και το Επιςτθμονικό Ζργο του Alfred Adler Σε φιλοςοφικό επίπεδο ο Άλφρεντ Άντλερ επθρεάςτθκε ζντονα τόςο από τθν τελεολογικι ςκζψθ των Αριςτοτζλθ και Εμμανουιλ Καντ (Immanuel Kant) και τισ ζννοιεσ που ειςιγαγε ο Γερμανόσ φιλόςοφοσ Φρίντριχ Νίτςε (Friedrich Nietzsche) περί του αγϊνοσ για αυτό-δθμιουργία και τθσ καταλυτικισ, κινθτιριασ επικυμίασ των ανκρϊπων για δφναμθ, όςο και από τισ κεωρίεσ τθσ ολότθτασ (holism) και του «Ππωσ ‘Αν» τθσ επίπλαςτθσ πραγματικότθτασ (“Als Ob”) του Νοτιοαφρικανοφ φιλοςόφου Ηαν Σμουτσ (Jan Smuts) και του Γερμανοφ Φιλοςόφου Χανσ Φάιχινγκερ (Hans Veihinger) αντίςτοιχα. Ταυτόχρονα, ζντονα είναι τα ςθμάδια τθσ επιρροισ τθσ Σωκρατικισ και Ρλατωνικισ διδαςκαλίασ και μεκοδολογίασ ςτισ προτεινόμενεσ από τον Άλφρεντ Άντλερ μεκόδουσ και τεχνικζσ ψυχοκεραπείασ. Ζχοντασ βακιά ριηωμζνεσ και καταςταλαγμζνεσ τισ επιρροζσ των παραπάνω φιλοςοφικϊν ερμθνειϊν ςχετικά με διαφορετικζσ διαςτάςεισ τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ και με πρϊτθ φλθ τισ κλινικζσ παρατθριςεισ των αςκενϊν του, τα προςωπικά του βιϊματα τθσ παιδικισ του θλικίασ και τισ ζντονεσ ουμανιςτικζσ καταβολζσ του, ο Άλφρεντ Άντλερ, αςχολικθκε με τθν εξελικτικι ανάπτυξθ του ανκρϊπου και ιδιαίτερα των παιδιϊν, τθν ανάλυςθ τθσ προςωπικότθτασ, το πρόβλθμα των νευρϊςεων και τθν ανάπτυξθ ςχετικϊν μεκόδων ψυχοκεραπείασ, κεμελιϊνοντασ τθν Ατομικι Ψυχολογία. Συμμεριηόμενοσ τισ απόψεισ του Φρόιντ ςχετικά με τθν επιρροι του αςυνείδθτου ςτθ διαμόρφωςθ τθσ ςυμπεριφοράσ του ανκρϊπου και τθν ερμθνεία των ονείρων, γριγορα διαφοροποιικθκε από αυτζσ αμφιςβθτϊντασ τθ ςυνεχι ςφγκρουςθ του αςυνείδθτου με το ςυνειδθτό και τθν παντοδυναμία τθσ γενετιςιασ ορμισ ωσ κακοριςτικοφ παράγοντα για τθ διαμόρφωςθ τθσ δραςτθριότθτασ και κατ’ επζκταςθ τθσ εξζλιξθσ του ανκρϊπου και υπογραμμίηοντασ ταυτόχρονα τισ ζννοιεσ τθσ ολότθτασ του ατόμου, του αυτό-προςδιοριςμοφ του ατόμου και τθσ ςθμαςίασ τθσ κοινωνικισ επιρροισ ςτθ διαμόρφωςθ τθσ ανκρϊπινθσ ςυμπεριφοράσ. (Ρθγζσ: 1. «The Influence of Nietzsche», Paul Brians, Washington State University, April 1998, http://www.wse.edu,

http://www.psychologynet.gr/

http://www.wse.edu/


7

2. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu, 3. «Adlerian Psychotherapy: An Overview of Theory and Practice», http://www.essays.cc, 4. «Was ist “das Ich"», Susan Bridle and Amy Edelstein, http://www.enlightennext.org, 5. «Alfred Adler 1870-1937», Ειρινθ Τηελζπθ, Συμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, Pg.Dipl., MSc., City University London, http://www.psychologynet.gr, 6. ).


http://www.essays.cc/

http://www.enlightennext.org/



8

1.4 Ο Ερευνθτικόσ Στόχοσ

Στόχοσ τθσ παροφςθσ μελζτθσ είναι να ερευνθκοφν και να εντοπιςτοφν οι παιδαγωγικζσ προεκτάςεισ των κεωριϊν του Άλφρεντ Άντλερ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ κακϊσ και οι εφαρμογζσ τουσ ςτθ ςφγχρονθ Ραιδαγωγικι με ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτθ διάγνωςθ και τθ κεραπεία.

1.5 Οι Ερευνθτικοί Σκοποί Οι επιμζρουσ ςκοποί τθσ παροφςθσ μελζτθσ είναι οι παρακάτω:

Θ επιςκόπθςθ των βαςικϊν ςθμείων τθσ κεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ.

Ο προςδιοριςμόσ και θ περαιτζρω ανάλυςθ και θ των ςθμείων εκείνων τθσ κεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ, τα οποία άπτονται τθσ Ραιδαγωγικισ επιςτιμθσ.

Θ επιςκόπθςθ τθσ προτεινόμενθσ, από τον Άλφρεντ Άντλερ, προςζγγιςθσ για τθ ψυχοπαιδαγωγικι διάγνωςθ και κεραπεία.

Θ ζρευνα τθσ ιςτορικισ εφαρμογισ των ψυχοπαιδαγωγικϊν κεωριϊν του Άλφρεντ Άντλερ και τθσ κριτικισ που ζχουν υποςτεί.

Θ διατφπωςθ ςυμπεραςμάτων και προτάςεων για τθν εφαρμογι τθσ ψυχοπαιδαγωγικισ κεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ ςτο ςφγχρονο ςχολείο ςε προλθπτικό και παρεμβατικό επίπεδο.


9

Κεφάλαιο 2: Μεθοδολογία Έρευνασ.

Στόχοσ τθσ παροφςθσ μελζτθσ είναι θ διερεφνθςθ των παιδαγωγικϊν προεκτάςεων τθσ κεωρίασ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ του Άλφρεντ Άντλερ και του τρόπου με τον οποίο μποροφν να εφαρμοςτοφν ςτθν ςφγχρονθ παιδαγωγικι για τθν υποςτιριξθ τθσ εξελικτικισ ανάπτυξθσ των παιδιϊν. Λδιαίτερθ ζμφαςθ κα δοκεί ςτθν διάγνωςθ και τθ κεραπεία, κα γίνει όμωσ αναφορά και ςτουσ βαςικοφσ άξονεσ προλθπτικισ εφαρμογισ τθσ κεωρίασ του Άντλερ ςτθν Ψυχοπαιδαγωγικι υπό τθν μορφι ςυμπεραςμάτων. Θ διεξαγωγι τθσ μελζτθσ και θ διατφπωςθ των ςυμπεραςμάτων κα ακολουκιςει μια δομι, θ οποία κα ξεκινιςει με μια ζρευνα των γενικϊν αρχϊν τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ του Άντλερ και κα εξελιχκεί ςτθν πιο εξειδικευμζνθ διερεφνθςθ και διατφπωςθ, υπό τθν μορφι ςθμείων, των παιδαγωγικϊν προεκτάςεων τθσ τελευταίασ. Από τα παραπάνω ςθμεία, κα επιχειρθκεί απομόνωςθ και θ περαιτζρω μελζτθ εκείνων τα οποία περιγράφουν τθ διαδικαςία διάγνωςθσ και κεραπείασ, κακϊσ κρίνονται από τθ ςπουδάςτρια πρωταρχικισ ςθμαςίασ για τθν ενίςχυςθ τθσ εξελικτικισ πορείασ των παιδιϊν. Εν ςυνεχεία, κα πραγματοποιθκεί μελζτθ των εφαρμογϊν των παιδαγωγικϊν προεκτάςεων τθσ κεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ ςτθν πράξθ κακϊσ και διερεφνθςθ των κριτικϊν τισ οποίεσ ζχουν αυτζσ αντιμετωπίςει κατά καιροφσ, ωσ τρόποσ ενίςχυςθσ τθσ κεωρίασ με παραδείγματα από τθν πράξθ. Στο τελευταίο μζροσ τθσ μελζτθσ, κα πραγματοποιθκεί θ ανακεφαλαίωςθ και αναδιατφπωςθ των ςθμείων τθσ κεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ που εςτιάηουν ςτθν πρόλθψθ, τθ διάγνωςθ και τθ κεραπεία προβλθμάτων ςτθν εξελικτικι πορεία των παιδιϊν, υπό τθ μορφι ςυμπεραςμάτων και προτάςεων για τθν εφαρμογι τουσ ςτο ςφγχρονο ςχολείο. Θ παραπάνω δομι, κα εξυπθρετιςει τθν επίτευξθ των επιμζρουσ ςκοπϊν τθσ παροφςασ μελζτθσ, όπωσ αυτοί ζχουν διατυπωκεί ςτθν Ενότθτα 1.5 παραπάνω.


10

Κεφάλαιο 3: Επιςκόπηςη Βιβλιογραφίασ.

Ο ίδιοσ ο Άλφρεντ Άντλερ παρακζτει το πρωτογενζσ υλικό για τισ επιςτθμονικζσ κεωρίεσ του και τισ βαςικζσ αρχζσ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ ςτο ςυγγραφικό του ζργο. Στα βιβλία του «Το Νόθμα τθσ Ηωισ» και «Θ Γνϊςθ τθσ Ηωισ», ο Άντλερ παρακζτει τισ βαςικζσ αρχζσ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ δίνοντάσ τουσ μια ςαφι φιλοςοφικι διάςταςθ κοςμοκεωρίασ. Και ςτα δυο βιβλία περιγράφονται αναλυτικά οι, κυριαρχοφςεσ ςτθν «κόςμο»-κεωρία του, ζννοιεσ τθσ ςωματικισ διάπλαςθσ, τθσ νεφρωςθσ, των ςυμπλεγμάτων κατωτερότθτασ και υπεροχισ, του κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ και του ςτυλ ηωισ, ενϊ ταυτόχρονα γίνεται ιδιαίτερθ αναφορά ςτο ςυςχετιςμό των παραπάνω εννοιϊν με τισ διαταραχζσ τθσ ςεξουαλικότθτασ. Ταυτόχρονα, τονίηεται θ αναςταλτικι επίδραςθ των προβλθμάτων κατά τθν παιδικι θλικία τόςο ςε ατομικό όςο και ςε ςυλλογικό επίπεδο και υπογραμμίηεται θ αγωγι ωσ βαςικόσ τρόποσ αντιμετϊπιςισ τουσ. Οι προτάςεισ του για τθν ενςωμάτωςθ τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ ςτθν αγωγι του παιδιοφ και το ςχολικό βίο, αναλφεται περαιτζρω από τον Άλφρεντ Άντλερ, ςτο βιβλίο του «Θ Ατομικι Ψυχολογία ςτο Σχολείο», όπου τονίηεται θ ςθμαςία των πζντε πρϊτων ετϊν τθσ ηωισ του ανκρϊπου αλλά και των τυχαίων τραγικϊν του εμπειριϊν για τθν περαιτζρω εξελικτικι του ανάπτυξθ. Στο ίδιο βιβλίο γίνεται εμφανισ θ επίδραςθ τθσ διδαςκαλίασ του Σίγκμουντ Φρόιντ για το αςυνείδθτο και τα όνειρα και τθν ερμθνεία τουσ, ςτο επιςτθμονικό ζργο του Άντλερ, με τθν προςωπικι όμωσ «ερμθνευτικι» απόδοςθ του τελευταίου. Ππωσ και ςτα περιςςότερα από τα βιβλία του, ζτςι και ςε αυτό, ο Άντλερ πλαιςιϊνει τισ διατυπωμζνεσ κεωρίεσ του με τα ιςτορικά 5 κλινικϊν περιπτϊςεων παιδικισ ψυχοπακολογίασ. Ο κακοριςτικόσ ρόλοσ τθσ παιδικισ θλικίασ, υπογραμμίηεται από τον Άντλερ και ςτο βιβλίο του «Ανκρωπογνωςία» όπου και αναλφεται περαιτζρω θ ςθμαςία τθσ ςειράσ γζννθςθσ μζςα ςτθν οικογζνεια αλλά και των ςχζςεων ανάμεςα ςτα αδζρφια. Στο ίδιο βιβλίο αναπτφςςει ο ςυγγραφζασ τθ κεωρία του για είδθ χαρακτιρα και τα πρωταρχικά ςυναιςκιματα του ανκρϊπου ενϊ αφιερϊνει ζνα ξεχωριςτό κεφάλαιο ςτισ ςχζςεισ των δυο φφλων ςτο οποίο μπορεί κανείσ να διακρίνει τισ γνιςιεσ και ουςιαςτικζσ φεμινιςτικζσ προδιακζςεισ του. Τζλοσ, ςτο βιβλίο του «Οι Νευρϊςεισ και θ Ερμθνεία τουσ – 37 ατομικζσ περιπτϊςεισ», ο Άλφρεντ Άντλερ, παρακζτει ιςτορικά περιςτατικϊν τα οποία και χρθςιμοποιεί για τθν τεκμθρίωςθ τθσ κεωρίασ του περί νευρϊςεων, με ιδιαίτερθ και πάλι αναφορά ςτθν παιδικι θλικία. Οι George C. Boeree, κακθγθτισ Ψυχολογίασ ςτο Ρανεπιςτιμιο Σίπενμπεργκ τθσ Ρενςυλβανία των ΘΡΑ και θ Ειρινθ Τηελζπθ, ςυμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, παρακζτουν χριςιμεσ μετά-πλθροφορίεσ ςχετικά με τθ ηωι και το ζργο του Άλφρεντ Άντλερ, ςτα ςχετικά άρκρα τουσ, τα οποία είναι δθμοςιευμζνα ςτουσ δικτυακοφσ τόπουσ www.webspace.ship.edu και www.psychologynet.gr αντίςτοιχα. Στα ίδια άρκρα γίνεται απόπειρα και από τουσ δυο ςυγγραφείσ κατθγοριοποίθςθσ τθσ κεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ γφρω από

http://www.webspace.ship.edu/



11

οριςμζνουσ βαςικοφσ άξονεσ. Οι Henry I. Stein, PhD και Martha E. Edwards, PhD, αφιερϊνουν ςτθ κεωρία του Άλφρεντ Άντλερ ζνα ολόκλθρο κεφάλαιο με τον τίτλο «Classical Adlerian Theory and Practice», ςτο βιβλίο τουσ «Psychoanalytic Versions of the Human Condition: Philosophies of Life and Their Impact on Practice», όπου και παρακζτουν τα βαςικά ςθμεία τθσ Αντλεριανισ ψυχοκεραπείασ ςε μια κλίμακα 12 ςταδίων κακϊσ και τισ 4 προτεινόμενεσ κεραπευτικζσ τεχνικζσ. Σχετικά με τθν εφαρμογι των Αντλεριανϊν αρχϊν ςτο ςχολικό περιβάλλον, οι Pryor, D.B. και Tollerud, T.R. ςτο άρκρο τουσ “Applications of Adlerian Principles in School Settings”, που δθμοςίευςαν ςτο περιοδικό Professional School Counseling, 2(4), 299-304, 1999, παρακζτουν μια ενδιαφζρουςα ςφνοψθ των βαςικϊν αξόνων των Αντλεριανϊν ςυμβουλευτικϊν παρεμβάςεων ςτο ςχολικό ςφςτθμα.

Τζλοσ, χριςιμεσ πλθροφορίεσ για τθ ηωι, το ζργο και τθ φιλοςοφία του Άλφρεντ Άντλερ μπορεί κανείσ να βρει ςτουσ δικτυακοφσ τόπουσ των διαφόρων ινςτιτοφτων και ςχολϊν τα οποία ζχουν ιδρυκεί κατά καιροφσ με αποςτολι τθ διάδοςθ τθσ κεωρίασ του Άντλερ, όπωσ τα ICASSI (International Committee of Adlerian Summer Schools and Institutes, http://www.icassi.net), NASAP (North American Society for Adlerian Psychology, http://www.alfredadler.org), το βρετανικό ASIIP (Adlerian Society and Institute for Individual Psychology, http://www.adleriansociety.co.uk/ και το Adler School of Professional Psychology, ζνα από τα αξιολογότερα ςτισ ΘΡΑ (http://www.adler.edu/ ).

http://www.icassi.net/

http://www.alfredadler.org/

http://www.adleriansociety.co.uk/

http://www.adler.edu/


12

Κεφάλαιο 4: Η Θεωρία του Άλφρεντ Άντλερ τησ Ατομικήσ Ψυχολογίασ.

4.1 Οι Βαςικοί Άξονεσ τθσ Θεωρίασ του Άντλερ

Ο Άλφρεντ Άντλερ, επθρεαςμζνοσ από τθ κεωρία τθσ ολότθτασ του ατόμου του Ηαν Σμουτσ αλλά και από τθν κλαςςικι φιλοςοφικι ςκζψθ, αντιμετωπίηει το άτομο ωσ ζνα ενιαίο αδιαίρετο ςφνολο, ζνα ςφςτθμα, ςτο οποίο αλλθλεπιδροφν ςυνεχϊσ και ολοκλθρϊνονται οι ςωματικζσ, κοινωνικζσ και ψυχολογικζσ διαδικαςίεσ. Ο πυρινασ αυτόσ τθσ ςκζψθσ του Άντλερ, οδιγθςε ςτθν ονομαςία τθσ κεωρίασ ανάλυςθσ τθσ προςωπικότθτασ και τθσ εξελικτικισ ανάπτυξθσ του ανκρϊπου, τθν οποία ανζπτυξε κακϊσ και τθ βαςιςμζνθ ςε αυτιν προτεινόμενθ μεκοδολογία ψυχοκεραπείασ, Ατομικι Ψυχολογία. Βάςει τθσ παραπάνω καταβολισ, θ κεωρία τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ του Άλφρεντ Άντλερ μπορεί να ςυνοψιςτεί ςτισ παρακάτω βαςικζσ αρχζσ (Ansbacher & Ansbacher, «The Individual Psychology of Alfred Adler», New York: Basic Books, 1956): 1. Σθν αρχι τθσ ενότθτασ και του αδιάςπαςτου του ατόμου. Σφμφωνα

με τον Άντλερ, το άτομο είναι ζνα ενιαίο ςφνολο και δεν αποτελείται από επιμζρουσ διαχωριςμζνα μζρθ ι επιμζρουσ αλλθλο-ςυγκρουόμενεσ δυνάμεισ (φιλοςοφικι κεωρία του ολιςμοφ). Το κάκε άτομο ςυμπεριφζρεται ωσ ενότθτα ςτθν οποία όλεσ οι ςκζψεισ, τα ςυναιςκιματα, οι πράξεισ, τα όνειρα και οι αναμνιςεισ οδθγοφν προσ τθν ίδια κατεφκυνςθ.

2. Σθν αρχι τθσ δθμιουργικότθτασ του ατόμου και του προςανατολιςμοφ του τελευταίου ςε ςτόχουσ. Μία από τισ βαςικζσ κινθτιριεσ δυνάμεισ του ατόμου είναι θ ίδια θ νομοτελειακι φυςικι ροπι για ανάπτυξθ και εξζλιξθ. Θ κεωρία του Άντλερ, τοποκετεί το άτομο ςε ζνα ςυνεχι τελεολογικό αγϊνα για τθν επίτευξθ κάποιου , αςυνείδθτου τισ περιςςότερεσ φορζσ, ςτόχου ιδιαίτερθσ ςθμαςίασ, επιτυχίασ ι υπεροχισ. Θ τάςθ αυτι δθμιουργείται ςτθν πρϊιμθ παιδικι θλικία του ατόμου, όταν δθλαδι οι ματαιωτικζσ εμπειρίεσ που βιϊνει το παιδί οδθγοφν ςτθν ανάπτυξθ ζντονων αιςκθμάτων κατωτερότθτασ, τα οποία με τθ ςειρά τουσ οδθγοφν ςτθν δθμιουργία «φανταςτικϊν», ι καλφτερα, επίπλαςτων ςτόχων υπεροχισ. Θ ζνταςθ και το βάκοσ των ςυναιςκθμάτων κατωτερότθτασ, προςδιορίηουν τον πιχθ για τον εκάςτοτε ςτόχο και τον μετα-μορφϊνουν ςε «τελικό ςκοπό» τθσ ςυμπεριφοράσ του ατόμου. Στα ψυχικά υγιι άτομα, ο ςτόχοσ υπεροχισ αφορά τθν αντιμετϊπιςθ δυςκολιϊν και τθν κοινωνικι ςυνειςφορά, ενϊ ςτα άτομα με ψυχικζσ διαταραχζσ, ο ςτόχοσ υπεροχισ τίκεται πάντα ςε ςχζςθ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ.

3. Σθν αρχι του αυτοπροςδιοριςμοφ και τθσ μοναδικότθτασ του ατόμου. Ο ςτόχοσ υπεροχισ μπορεί να επθρεάηεται από κοινωνικοφσ ι φυςικοφσ παράγοντεσ (π.χ. κλθρονομικζσ καταβολζσ), όπωσ θ ολότθτα του ατόμου επιβάλλει, αλλά πάντα προςδιορίηεται από τθ δθμιουργικότθτα και τθ ςκζψθ του ίδιου του ατόμου. Ο


13

τρόποσ με τον οποίο αναπτφςςεται ζνα άτομο είναι μοναδικόσ, δθμιουργικόσ και εξαρτάται από τισ υποκειμενικζσ ερμθνείεσ που δίνει το άτομο ςτισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ. Κατά τον Άντλερ, το άτομο δεν είναι πακθτικό κφμα τθσ κλθρονομικότθτασ και του περιβάλλοντοσ αλλά ενεργόσ διαμορφωτισ και ερμθνευτισ τθσ προςωπικισ του κατάςταςθσ.

4. Σθν αρχι τθσ κοινωνικισ ζνταξθσ. Αν και ςυςτθματικό ςφνολο από μόνοσ του, ο άνκρωποσ είναι και μζροσ μεγαλφτερων ςυνόλων όπωσ θ οικογζνεια, το ςχολείο, θ κοινότθτα, θ κοινωνία, το ζκνοσ, ο πολιτιςμόσ, ο πλανιτθσ, το ςφμπαν κ.λπ., με τα οποία βρίςκεται ςε ςυνεχι αλλθλεπίδραςθ και ςτα οποία ςυναντά τισ τρεισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ: τθν κοινότθτα, τθν εργαςία και τθν αγάπθ. Θ αλλθλεπίδραςθ του ανκρϊπου με κάκε ζνα από τα παραπάνω ςφνολα πραγματοποιείται ςταδιακά και ο τρόποσ με τον οποίο το άτομο κα αλλθλεπιδράςει με το πρϊτο από τα υπερςφνολα του κα είναι κακοριςτικόσ για τον τρόπο με τον οποίο το άτομο κα ςυνεχίςει να αλλθλεπιδρά με τα υπόλοιπα υπερςφνολα.

5. Σθν αρχι τθσ αίςκθςθσ τθσ κοινότθτασ. Ο κάκε άνκρωποσ ζχει τθν ζμφυτθ ικανότθτα να αναπτφςςει ςυναιςκιματα διαςφνδεςθσ με τα υπόλοιπα όντα και να ςυμβιϊνει αρμονικά ςτα πλαίςια του κοινωνικοφ περιβάλλοντοσ. Θ αίςκθςθ τθσ ενςωμάτωςθσ ςε ζνα κοινωνικό ςφνολο και ςτθ ροι τθσ εξζλιξισ του, δίνει ςτον άνκρωπο το αναγκαίο προςωπικό ςυναίςκθμα αςφάλειασ.

6. Σθν αρχι τθσ πνευματικισ υγείασ. Θ κοινωνικι χρθςιμότθτα και θ κοινωνικι ςυνειςφορά αποτελοφν τα κριτιρια τθσ πνευματικισ υγείασ. Τα προβλιματα προςαρμογισ του ανκρϊπου ςτο κοινωνικό ςφνολο χαρακτθρίηονται και προςδιορίηονται ςε μεγάλο βακμό από αδρανζσ ι υποανάπτυκτο αίςκθμα κοινότθτασ, από βακφτατο αίςκθμα κατωτερότθτασ και από υπερβάλλοντα ςτόχο προςωπικισ υπεροχισ ζναντι των υπόλοιπων μελϊν τθσ κοινότθτασ.

Σφμφωνα με τον Άλφρεντ Άντλερ, καμία εμπειρία δεν μπορεί να προκαλζςει επιτυχία ι αποτυχία ςτον άνκρωπο, μπορεί όμωσ να λάβει διαφορετικζσ ερμθνείεσ από τον τελευταίο. Ωσ πθγι αποτυχίασ για τον άνκρωπο, κεωρεί ο Άντλερ τθν λανκαςμζνθ ερμθνεία, ι παρερμθνεία των εμπειριϊν του από τον ίδιο, ενϊ θ δυνατότθτα αυτοπροςδιοριςμοφ του ανκρϊπου προκφπτει από τθν ίδια τθ δυνατότθτα τθσ απόδοςθσ τθσ δικισ μασ ερμθνείασ ςτισ εμπειρίεσ μασ. Ο τρόποσ με τον οποίο ερμθνεφουμε ι παρερμθνεφουμε τισ εμπειρίεσ μασ είναι προϊόν τθσ αλλθλεπίδραςθσ μασ με περιβαλλοντικοφσ και κλθρονομικοφσ παράγοντεσ. Σφμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου, «Θ κλθρονομικότθτα και το περιβάλλον αποτελοφν τα δομικά υλικά. Θ τελικι μορφι του οικοδομιματοσ, προςδιορίηεται από εμάσ τουσ ίδιουσ». Με άξονα τισ παραπάνω αρχζσ, ο Άντλερ αςχολικθκε και ανζπτυξε τουσ παρακάτω κεωρθτικοφσ άξονεσ:


14

(α) Η αίςκθςθ τθσ κοινότθτασ και το κοινωνικό ενδιαφζρον.

Ο Άντλερ ςτιριξε τθν ψυχολογία του ςτθν κεντρικι ιδζα του αιςκιματοσ τθσ κοινότθτασ και του κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ (Ansbacher and Ansbacher, 1956, 134). Οι άνκρωποι οι οποίοι ζχουν ζνα απο-τελεςματικά ανεπτυγμζνο κοινωνικό ενδιαφζρον, ζχουν ζντονα ριηωμζνο το αίςκθμα του «ανικειν» ςτθν ανκρϊπινθ φυλι το οποίο τουσ βοθκά να νιϊςουν εμπάκεια, κατανόθςθ, αποδοχι και τάςθ ςυνεργαςίασ με τουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ. Οι άνκρωποι αυτοί, μποροφν να αποδεχτοφν και να αντιμετωπίςουν ευκολότερα τισ χαρζσ αλλά και τισ δυςκολίεσ τθσ ηωισ, βιϊνουν τθ ςθμαςία τουσ ωσ μονάδεσ του κοινωνικοφ ςυνόλου, νιϊκουν ότι ζχουν κάτι πολφτιμο να προςφζρουν ςτουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ και ςτθν κοινωνία και δεν αρκοφνται ςτθν πακθτικι προςδοκία ςτιριξθσ από τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ αλλά νιϊκουν ζντονθ τθν υποχρζωςθ τθσ δικισ τουσ προςφοράσ προσ του άλλουσ και αντλοφν ικανοποίθςθ από αυτι. Σε γνωςτικό επίπεδο, οι άνκρωποι με ανεπτυγμζνθ αίςκθςθ κοινότθτασ, παραδζχονται τθν διαςφνδεςθ και τθν αλλθλεξάρτθςι τουσ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ και αναγνωρίηουν τθν αμφίδρομθ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν ευθμερία του ατόμου και τθν ευθμερία του κοινωνικοφ ςυνόλου. Σε επίπεδο ςυμπεριφοράσ, αυτζσ οι ςκζψεισ και τα ςυναιςκιματα μεταφράηονται ςε πράξεισ με ςτόχο τθν προςωπικι τουσ ανάπτυξθ και τθ βοικεια των άλλων ανκρϊπων (Stein, 1998). Ζτςι, ςτον πυρινα του το αίςκθμα κοινότθτασ του Άντλερ είναι ζντονα δθμοκρατικό και αφορά τθν ανάπτυξθ των ατόμων ςτα πλαίςια τθσ κοινωνίασ με τρόπο ικανοποιθτικό προσ τα ίδια και χριςιμο προσ το κοινωνικό ςφνολο. Αντίκετα με τα προγενζςτερα ρεφματα και τα ρεφματα τθσ εποχισ του ο Άντλερ, δεν αποδζχκθκε τισ ιδζεσ τθσ ςφγκρουςθσ ανάμεςα ςτο ατομικό και το κοινωνικό ςυμφζρον αλλά τοποκζτθςε το ατομικό ςυμφζρον ωσ ικανι και αναγκαία ςυνκικθ για τθν επίτευξθ του κοινωνικοφ ςυμφζροντοσ και τθν κοινωνικι εξυγίανςθ. Το αίςκθμα τθσ κοινότθτασ του Άντλερ, δεν περιορίηεται όμωσ μόνο ςτισ ςχζςεισ των ανκρϊπων με τουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ, αλλά επεκτείνεται για να καλφψει τισ ςχζςεισ μασ με το οικοςφςτθμά μασ, μια πρϊιμα διατυπωμζνθ ιδζα τθσ φυςικισ νοθμοςφνθσ, το παρόν και το παρελκόν μασ. Το τι μποροφμε να καταφζρουμε ςτθ ηωι μασ εξαρτάται ςε μεγάλο βακμό από τισ ςυνειςφορζσ άλλων ανκρϊπων προςωπικά ςε εμάσ αλλά και ςτο κοινωνικό ςφνολο κατά το παρελκόν, γεγονόσ το οποίο μεταφζρει ςε εμάσ τουσ ίδιουσ τθν υποχρζωςθ διαιϊνιςθσ του κφκλου ςυνειςφζροντασ προσ το μζλλον.

(β) Η ζννοια τθσ τελεολογίασ και ο τελικόσ ςκοπόσ του ατόμου.

Θ δυναμικι τθσ ίδιασ τθσ τάςθσ αναπλιρωςθσ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ είναι τελεολογικι, δθλαδι εκφράηεται με τθν επιςτράτευςθ όλων των ςωματικϊν και ψυχολογικϊν κινιςεων του ατόμου για ζνα ςκοπό (Ansbacher and Ansbacher, 1956, 92). Ο ςκοπόσ αυτόσ είναι ςυνικωσ ζνα πλαςματικό δθμιοφργθμα του ατόμου, διαμορφϊνεται βάςει υποςυνείδθτων ερμθνειϊν τθσ πραγματικότθτασ από το τελευταίο, αντικατοπτρίηει μια φανταςτικι ιδανικι κατάςταςθ τελειότθτασ,


15

ολοκλιρωςθσ ι αναπλιρωςθσ και ονομάηεται από τον Άντλερ, τελικόσ ςκοπόσ. Το αντιφατικό χαρακτθριςτικό του τελικοφ ςκοποφ κατά τον Άντλερ, είναι ότι αν και ο ίδιοσ ο τελικόσ ςκοπόσ αντιπροςωπεφει ζναν υποκειμενικό και επίπλαςτο τρόπο προβολισ του μζλλοντοσ, είναι αυτόσ ο ίδιοσ που κακοδθγεί τισ πράξεισ μασ ςτο παρόν (Stein, 1998), και όχι το ίδιο το παρόν ι ακόμα περιςςότερο το παρελκόν. Στα ψυχικά υγιι άτομα, ο τελικόσ ςκοπόσ παίρνει τθ μορφι ιςόβιασ δζςμευςθσ προσ τθ βζλτιςτθ ανάπτυξθ των ικανοτιτων και τθσ προςωπικότθτάσ τουσ προσ όφελοσ των ιδίων και του κοινωνικοφ ςυμφζροντοσ.

(γ) Τα αιςκιματα κατωτερότθτασ και υπεροχισ και θ τάςθ αναπλιρωςθσ.

Θ διαδικαςία ανάπτυξθσ τθσ προςωπικότθτασ του ατόμου ξεκινά κατά τθ βρεφικι θλικία, κατά τθν οποία το άτομο αρχίηει να ςυνειδθτοποιεί τθν ανεπάρκεια του ςτισ κακθμερινζσ δραςτθριότθτεσ του ςε ςχζςθ με τισ επιδόςεισ των ενθλίκων γφρω του και να βιϊνει τισ πρϊτεσ εμπειρίεσ ματαίωςθσ. Το αποτζλεςμα τθσ διαδικαςίασ αυτισ είναι θ ανάπτυξθ αιςκθμάτων κατωτερότθτασ (ι αλλιϊσ μειονεξίασ), τα οποία είναι κατά τον Άντλερ φυςιολογικζσ αντιδράςεισ ςτθν επίγνωςθ τθσ αδυναμίασ μασ να κάνουμε αυτό που επικυμοφμε. Τα αιςκιματα κατωτερότθτασ γίνονται το κίνθτρο μιασ τάςθσ αναπλιρωςθσ προσ τθν κατεφκυνςθ τθσ προςωπικισ υπεροχισ, θ οποία εκφράηεται με τθ διάκεςθ για ανάπτυξθ, ευθμερία, ιςχφ, επιτυχία και εξιςορρόπθςθ των αποτυχιϊν ςε μια κατεφκυνςθ, με επιτυχίεσ ςε μια άλλθ, ενϊ ςυχνά θ ίδια τάςθ αναπλιρωςθσ των αιςκθμάτων κατωτερότθτασ οδθγεί ςτθ δθμιουργία υπερβάλλοντοσ αιςκιματοσ υπεροχισ. Θ ςτιριξθ, θ ενκάρρυνςθ, θ ενίςχυςθ τθσ ςυνεργαςίασ και τθσ αλλθλεξάρτθςθσ με τουσ άλλουσ, από τισ κυριαρχικζσ φιγοφρεσ ςτθν παιδικι θλικία του ατόμου και ιδιαίτερα από τθ μθτζρα του, το βοθκά να αντιμετωπίςει τισ δυςκολίεσ τθσ ηωισ ενεργοποιϊντασ και αναπτφςςοντασ ζνα υγιζσ αίςκθμα κοινότθτασ. Αυτά τα παιδιά είναι πιο πικανό να εξελιχκοφν ςε ενιλικεσ, οι οποίοι κα είναι ςε κζςθ να αντιμετωπίςουν αποτελεςματικά και ικανοποιθτικά τισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ: τθν εργαςία, τθν αγάπθ και τθν κοινότθτα, να ςυνεχίςουν τθν ανάπτυξι τουσ και να ςυνειςφζρουν ςτο κοινωνικό ςφνολο. Στθν αντίκετθ περίπτωςθ, τα παιδιά τα οποία δεν ζχουν λάβει τθν κατάλλθλθ ςτιριξθ και ενκάρρυνςθ κατά τθν παιδικι τουσ θλικία, και δεν ζχουν αναπτφξει ζνα υγιζσ αίςκθμα κοινότθτασ, είναι πολφ πικανό να εξελιχκοφν ςε αποκαρρυμζνουσ ενιλικεσ με υπερβάλλοντα αιςκιματα κατωτερότθτασ και να αναπτφξουν ζνα τελικό ςκοπό εξίςου υπερβάλλοντα προκειμζνου να αναπλθρϊςουν τθ βακιά ριηωμζνθ αίςκθςθ μειονεξίασ τουσ. Ο τελικόσ ςκοπόσ των ατόμων αυτϊν είναι εγωκεντρικόσ και κοινωνικά άχρθςτοσ κακϊσ τα οδθγεί ςε μια φανταςτικι υπεροχι. Το ίδιο όμωσ ςυμβαίνει κατά τον Άντλερ και με τα παιδιά τα οποία ζχουν λάβει τθν υποςτιριξθ και τθν ενκάρρυνςθ από το οικογενειακό τουσ περιβάλλον με ακατάλλθλο και υπερβάλλοντα τρόπο. Τα παιδιά αυτά


16

αναπτφςςουν ζντονα αιςκιματα υπεροχισ, τα οποία επίςθσ αναχαιτίηουν τθ δθμιουργία υγιοφσ αιςκιματοσ κοινότθτασ και τα κατευκφνουν ςε εξίςου εγωκεντρικοφσ τελικοφσ ςκοποφσ. Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει να τονίςουμε ότι ο Άντλερ δεν αντιμετωπίηει αφοριςτικά τον ςτόχο προςωπικισ υπεροχισ αλλά τον κεωρεί δείγμα ψυχοπακολογίασ όταν ο τελευταίοσ αφορά υπεροχι ζναντι των υπόλοιπων μελϊν τθσ κοινότθτασ και όχι υπεροχι για το κοινωνικό ςυμφζρον. Αντίκετα, θ τάςθ αναπλιρωςθσ που αφορά και οδθγεί ςτθν αυτοβελτίωςθ και το ςυμφζρον τθσ κοινότθτασ, είναι για τον Άλφρεντ Άντλερ δείγμα ψυχικισ υγείασ. Επίςθσ, κα ιταν χριςιμο να αναφζρουμε ότι τα αιςκιματα κατωτερότθτασ κατά τον Άντλερ βρίςκονται ςε λανκάνουςα κατάςταςθ ςε όλουσ τουσ ανκρϊπουσ και είναι οι αρνθτικζσ επιδράςεισ εξωγενϊν παραγόντων ι τθσ φυςικισ ελαττωματικότθτασ του ίδιου του ατόμου αυτά τα οποία μποροφν να τα ενιςχφςουν ςε τζτοιο βακμό ϊςτε να είναι μθ διαχειρίςιμα και να απειλοφν τθν αναπτυξιακι εξζλιξθ του τελευταίου.

Σχιμα 1. Η τάςθ αναπλιρωςθσ και θ ψυχοπακογζνεια τθσ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ.

(δ) Η προςωπικι λογικι και προςωπικόσ τρόποσ ηωισ του ατόμου και πωσ διαμορφϊνονται.


17

Το οικογενειακό περιβάλλον και οι εξωτερικζσ κοινωνικζσ επιρροζσ είναι κρίςιμεσ για τθ διαχείριςθ των αιςκθμάτων κατωτερότθτασ και τθ διαμόρφωςθ του τελικοφ ςκοποφ του ατόμου. Ο τελικόσ ςκοπόσ είναι το αποτζλεςμα μιασ διαδικαςίασ μοναδικισ ςε κάκε άτομο. Ο Άντλερ αποκάλεςε τθ χαρακτθριςτικι και μοναδικι τελεολογικι προςζγγιςθ και αντιμετϊπιςθ τθσ ηωισ από το άτομο, προςωπικό τρόπο ηωισ. Ο προςωπικόσ τρόποσ ηωισ, είναι κατά τον Άντλερ, ο τρόποσ με τον οποίο το άτομο προςεγγίηει ι αποφεφγει τισ τρεισ κφριεσ αποςτολζσ τθσ ηωισ και προςπακεί να πετφχει τον επίπλαςτο τελικό ςκοπό του και κυριαρχείται από τθν υφιςτάμενθ τάςθ αναπλιρωςθσ του. Οι ψυχολογικζσ κινιςεισ που αναπτφςςει το άτομο και ο τρόποσ ερμθνείασ των εμπειριϊν του ςτα πλαίςια του προςωπικοφ τρόπου ηωισ του και επίτευξθσ του τελικοφ ςκοποφ του, ςυγκροτοφν αυτό που ονομάηει ο Άντλερ, προςωπικι λογικι ι αλλιϊσ προςωπικό «ςχιμα» ςυναίςκθςθσ. Στα ψυχικά υγιι άτομα, ο προςωπικόσ τρόποσ ηωισ είναι ευζλικτοσ, κετικόσ και προςαρμόηεται ςτο εκάςτοτε πρόβλθμα και ςτισ εκάςτοτε ςυνκικεσ ενϊ ςτα αποκαρρυμζνα άτομα, ο προςωπικόσ τόποσ ηωισ είναι ανελαςτικόσ και αμυντικόσ και θ προςωπικι τουσ λογικι διαμορφϊνεται από ζνα πρωτόγονο αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ, το οποίο αυξάνει τθν απόςταςθ ανάμεςα ςτθν αντίλθψθ και ερμθνεία τθσ πραγματικότθτασ από το άτομο και ςτθν ίδια τθν πραγματικότθτα. Κατά τον Άντλερ, ο προςωπικόσ τρόποσ ηωισ διαμορφϊνεται από τουσ ακόλουκουσ ςθμαντικοφσ παράγοντεσ: 1. Τθ ςωματικι ελαττωματικότθτα του ατόμου ι αλλιϊσ τισ φυςικζσ του

καταβολζσ. 2. Τθ ςειρά γζννθςθσ του ατόμου μζςα ςτθν οικογζνεια. 3. Το κοινωνικό ενδιαφζρον και τθν αίςκθςθ κοινότθτασ του ατόμου. Οι παράγοντεσ αυτοί αναλφονται περαιτζρω ςτθν ενότθτα 4.2.1 παρακάτω.

(ε) Οι τφποι προςωπικότθτασ

Ραράλλθλα με τθ κεωρία του τθσ Ατομικισ Ψυχολογίασ, ο Άντλερ ειςιγαγε τθν τυπολογία του περί τθσ προςωπικότθτασ των ατόμων, χαρακτθρίηοντασ τζςςερισ διαφορετικοφσ τφπουσ ατόμων ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο ο κάκε τφποσ αντιμετωπίηει το αίςκθμα κατωτερότθτασ του και τθν επιτυχία ι αποτυχία του να το διαχειριςτεί με τρόπο προςωπικά και κοινωνικά χριςιμο. Οι τφποι προςωπικότθτασ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ είναι οι εξισ: 1. Κυριαρχικόσ Σφποσ. Είναι ο τφποσ ο οποίοσ εμφανίηει μεγάλο βακμό

δραςτθριοποίθςθσ για τθν επίτευξθ του ςτόχου του, παρουςιάηει όμωσ αποδυναμωμζνο κοινωνικό ενδιαφζρον, γεγονόσ που τον κάνει να φζρεται με εγωκεντρικό, δυναςτικό και ουςιαςτικά αντικοινωνικό τρόπο.

2. Δεκτικόσ Σφποσ. Είναι ο τφποσ ο οποίοσ παρουςιάηει ζλλειψθ δραςτθριοποίθςθσ και κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ. Κεωρεί δεδομζνο το ενδιαφζρον των άλλων, ζχει χάςει τθν αυτονομία του, εξαρτάται


18

από τουσ άλλουσ για τθν επίλυςθ των προβλθμάτων του και δεν γνωρίηει πϊσ να κάνει πράγματα για τον εαυτό του.

3. Αποφευκτικόσ Σφποσ. Είναι ο τφποσ που χαρακτθρίηεται από αναποφαςιςτικότθτα ςε πολλοφσ τομείσ τθσ ηωισ του. Θ δραςτθριοποίθςθ, θ ενεργθτικότθτα και το αίςκθμα κοινότθτασ ςτον τφπο αυτό δεν είναι επαρκϊσ ανεπτυγμζνα. Θ νωκρότθτα που βιϊνει ο ςυγκεκριμζνοσ τφποσ είναι ςυνικωσ αποτζλεςμα τθσ ψυχρότθτασ που ειςζπραξε από το εξωτερικό του περιβάλλον και τθν οποία αναμζνει ότι κα ειςπράττει ςε όλθ του τθ ηωι.

4. Κοινωνικά Χριςιμοσ Σφποσ. Είναι ο τφποσ που χαρακτθρίηεται από αναγνϊριςθ και αποδοχι τθσ αλλθλεξάρτθςισ του με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ, κετικι δραςτθριοποίθςθ και ενεργθτικότθτα τα οποία επιςτρατεφει προσ το ςυμφζρον του ίδιου και του κοινωνικοφ ςυνόλου.

(ςτ) Οι νευρϊςεισ

Τα αιςκιματα κατωτερότθτασ και υπεροχισ, κατά τον Άντλερ, δεν είναι απλά προβλιματα, αλλά αποτελοφν νευρϊςεισ κλίμακασ μεγζκουσ που επθρεάηει ολόκλθρθ τθ ηωι του ανκρϊπου. Οι νευρϊςεισ αυτζσ λαμβάνουν τθ μορφι ντροπισ, εςωςτρζφειασ, διςταγμοφ, αναποφαςιςτικότθτασ, δειλίασ, ςυμμόρφωςθσ, υποταγισ, εξάρτθςθσ από άλλουσ και ακόμα και εκμετάλλευςθσ των άλλων για τθν αντιμετϊπιςθ των προκλιςεων ςτισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ.


19

Σχιμα 2. Η ερμθνεία των εμπειριϊν και θ ςυμβολι τθσ ςτθν εξελικτικι ανάπτυξθ του ανκρϊπου κατά τον Άλφρεντ Άντλερ.

4.2 Η Ψυχοπακολογία και θ Ψυχοκεραπεία κατά τον Άλφρεντ Άντλερ

4.2.1 Η ψυχοπακολογία κατά τον Άλφρεντ Άντλερ

Ο Άλφρεντ Άντλερ εςτιάηει τθν ψυχοπακολογία ςτθν αποκάρρυνςθ του ατόμου, θ οποία μπορεί να προκλθκεί από τθν παρουςία δυο ςυνκθκϊν πακογζνειασ, ενόσ υπερβάλλοντοσ αιςκιματοσ μειονεξίασ και ενόσ ανεπαρκϊσ ανεπτυγμζνου αιςκιματοσ κοινότθτασ, οι οποίεσ προκαλοφν αποτυχίεσ ςτο άτομο ι κάνουν το τελευταίο να τισ περιμζνει ωσ φυςικό επακόλουκο τθσ δραςτθριότθτάσ του. Τα αποκαρρυμζνα άτομα, ζχοντασ ζνα λανκάνον αίςκθμα κοινότθτασ, αναηθτοφν επίπλαςτουσ τρόπουσ για να ανακουφίςουν το υπερβάλλον αίςκθμα κατωτερότθτάσ τουσ, χωρίσ όμωσ ςτθν πραγματικότθτα να το ξεπερνοφν, και να αποφφγουν τισ φαινομενικά απροςπζλαςτεσ δυςκολίεσ, χωρίσ ςτθν πραγματικότθτα να τισ αντιμετωπίηουν. Οι επίπλαςτοι αυτοί μθχανιςμοί προςταςίασ τουσ δίνουν ζνα προςωρινό και ευάλωτο αίςκθμα υπεροχισ, το οποίο τουσ βοθκά να προςτατεφςουν τον ευάλωτο εαυτό τουσ από τθν αποτυχία, ενϊ πολλζσ φορζσ μπορεί να πάρουν τθ μορφι υποτίμθςθσ των άλλων ανκρϊπων, επίκριςθσ, μθδενιςμοφ, ενοχϊν, απομόνωςθσ, φοβιϊν, άγχουσ, κατάκλιψθσ, καταχριςεων, εκιςμϊν και τάςεων αυτοκτονίασ. Πλοι οι παραπάνω μθχανιςμοί προςταςίασ είναι κυρίωσ υποςυνείδθτοι και αν και πολφ επϊδυνοι για το άτομο το οποίο τουσ αναπτφςςει, θ προςταςία του εαυτοφ του και θ ανακοφφιςθ του εγϊ του είναι τόςο πρωταρχικισ ςθμαςίασ που το ίδιο το άτομο επιλζγει να υποβάλει τον εαυτό του ι τουσ άλλουσ ςε αυτιν τθν επίπονθ διαδικαςία αντί να ειςζλκει ςτθν «επικίνδυνθ» περιοχι τθσ αποκάλυψθσ και αντιμετϊπιςθσ του υποκείμενου υπερβάλλοντοσ αιςκιματοσ κατωτερότθτάσ τουσ. Κατά τον Άντλερ, τρεισ είναι οι παράγοντεσ που μποροφν να ενεργοποιιςουν τθν ανάπτυξθ υπερβάλλοντοσ αιςκιματοσ κατωτερότθτασ:

1. Η δυναμικι τθσ οικογζνειασ. Θ οικογενειακι δυναμικι, ςυμπερι-λαμβανομζνθσ τθσ ςυμπεριφοράσ των γονζων και τθσ ςειράσ γζννθςθσ του παιδιοφ ςτθν οικογζνεια, μπορεί να ενεργοποιιςουν τθν ενίςχυςθ του αιςκιματοσ κατωτερότθτασ ςτον άνκρωπο κατά τθν παιδικι του θλικία. Δφο είναι τα είδθ τθσ γονεϊκισ ςυμπεριφοράσ που μποροφν να επθρεάςουν αρνθτικά τθ διαδικαςία αυτό-αξιολόγθςθσ του ατόμου, το παραχάιδεμα και θ παραμζλθςθ ι θ κακομεταχείριςθ. Τα παρα-χαϊδεμζνα παιδιά τείνουν να κεωροφν δεδομζνθ τθ διακριτικι μεταχείριςθ και τθ ςυνεχι προςοχι των άλλων, να αναπτφςςουν εξάρτθςθ από τρίτουσ για τθν επίλυςθ των προβλθμάτων τουσ χωρίσ να εξαςκοφνται τα ίδια ςτθν αντιμετϊπιςθ των δυςκολιϊν τθσ ηωισ και να βιϊνουν ζντονα αιςκιματα ματαίωςθσ από τισ μεταγενζςτερεσ ςχζςεισ τουσ με άτομα του ζξω-οικογενειακοφ περιβάλλοντοσ. Τα παραμελθμζνα παιδιά και τα παιδιά που ζχουν πζςει κφματα απόρριψθσ και κακομεταχείριςθσ δεν ζχουν βιϊςει τθν αγάπθ και τθ ςυνεργαςία και ςυχνά νιϊκουν απομονωμζνα και καχφποπτα. Πταν αντιμετωπίηουν


20

δυςκολίεσ ωσ ενιλικεσ, τείνουν να υπερτιμοφν τισ δυςκολίεσ και να υποτιμοφν τισ δικζσ τουσ δυνατότθτεσ ενϊ επιηθτοφν τθν προςοχι και το ενδιαφζρον για να αναπλθρϊςουν τα ςυναιςκιματα που δεν βίωςαν κατά τθν παιδικι τουσ θλικία. Είναι αξιοςθμείωτο ότι και τα παραχαϊδεμζνα και τα παραμελθμζνα ι κακοποιθμζνα παιδιά μεγαλϊνουν αναπτφςςοντασ τισ ίδιεσ προςδοκίεσ από τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ. Νιϊκουν ότι δικαιοφνται τα πάντα και δεν ζχουν καμία υποχρζωςθ απζναντι ςτουσ άλλουσ. Θ ςειρά γζννθςθσ των παιδιϊν ςτθν οικογζνεια, μπορεί κατά τθν Άντλερ, να επθρεάςει τθν αναπτυξιακι εξζλιξθ των παιδιϊν ουςιαςτικά και κρίςιμα, κακϊσ τα παιδιά μπορεί να αποκαρρυνκοφν αν νιϊςουν ότι απειλοφνται από τα αδζρφια τουσ, ότι βρίςκονται ςε δυςμενι κζςθ ανάμεςα τουσ θ ςε ανταγωνιςτικι κζςθ με αυτά. Θ εξζλιξθ αυτι δεν είναι νομοτελειακι και δεν εξαρτάται τόςο από τθν απόλυτθ ςειρά γζννθςθσ του παιδιοφ αλλά περιςςότερο από τθν ψυχολογικι κατάςταςθ τθν οποία αυτι επιφζρει, πολλζσ φορζσ ςε ςυνάφεια με τθ ςυμπεριφορά των γονιϊν, και τθν ερμθνεία τθσ από τα ίδια τα παιδιά. 2. Οι φυςικζσ προδιακζςεισ και αναπθρίεσ. Θ φυςικι ελαττωματικότθτα, όπωσ αλλιϊσ αποκαλείτο από τον Άντλερ, μπορεί να δθμιουργιςει ςτο παιδί ι τον ενιλικα μια γενικευμζνθ απαίτθςθ διακριτικισ μεταχείριςθσ και ςυνεχοφσ προςοχισ ενϊ τα ςυναιςκιματα οίκτου των άλλων μποροφν να επθρεάςουν δυςμενϊσ τθ διαδικαςία αυτό-αξιολόγθςισ του και να υπερτονίςουν το αίςκθμα κατωτερότθτάσ του. 3. Οι κοινωνικζσ επιρροζσ. Οι κοινωνικζσ επιρροζσ του ζξω-οικογενειακοφ περιβάλλοντοσ μποροφν επίςθσ να διαμορφϊςουν τον τρόπο που ζνα άτομο βλζπει και αξιολογεί τον εαυτό του και τουσ άλλουσ. Οι οικονομικζσ, εκνικζσ, φυλετικζσ, ςεξιςτικζσ, κρθςκευτικζσ και εκπαιδευτικζσ διακρίςεισ μποροφν να οξφνουν τα αιςκιματα κατωτερότθτασ των ατόμων είτε μζςα από αντικειμενικζσ δράςεισ τισ οποίεσ ζχει υποςτεί το άτομο είτε από τθν ερμθνεία που δίνει το άτομο ςτισ δράςεισ αυτζσ. Επίςθσ, ο Άντλερ πρωτοπορϊντασ ςτθν εποχι του, περιζγραψε τα αιςκιματα κατωτερότθτασ που δθμιουργεί ακόμα και ςτισ μζρεσ μασ θ επιλεκτικι κοινωνικι υποβάκμιςθ του γυναικείου φφλου και αλλά θ διακριτικι μεταχείριςθ και θ υπερτίμθςθ του ανδρικοφ φφλου και τόνιςε τθν αξία τθσ ιςότθτασ μεταξφ των δυο φφλων ωσ κεμζλιο για τθν υγιι μεταξφ τουσ ςυνεργαςία. Σφμφωνα με τα παραπάνω, τα άτομα ωσ παιδιά χρθςιμοποιοφν με δθμιουργικότθτα τισ πρϊιμεσ εμπειρίεσ τουσ, τισ κλθρονομικζσ καταβολζσ τουσ και τισ φυςιολογικζσ διαδικαςίεσ για να εντυπϊςουν τθν αίςκθςι τουσ για τον εαυτό τουσ και για τον κόςμο, να διαμορφϊςουν τθν τάςθ προσ ζνα τελικό ςκοπό επιτυχίασ, ςθμαςίασ και αςφάλειασ και να υιοκετιςουν τον κατάλλθλο προςωπικό τρόπο ηωισ που εξυπθρετεί τθν επίτευξθ του ςκοποφ αυτοφ. Τα άτομα τα οποία δεν βιϊνουν αποκαρρυμζνα τθ διαδικαςία αυτι, αναπτφςςουν μια προςωπικι λογικι, δθλαδι μια αντίλθψθ για τον εαυτό τουσ και τισ κφριεσ αποςτολζσ τθσ ηωισ, κοντά ςτθν αποκαλοφμενθ από τον Άντλερ «κοινι


21

λογικι» και μια ικανότθτα ςφνδεςθσ και ςυνεργαςίασ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ. Τα άτομα τα οποία δεν ζχουν ανεπτυγμζνθ αίςκθςθ ςφνδεςθσ και ςυνεργαςίασ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ αναπτφςςουν μια προςωπικι λογικι με μεγάλθ απόκλιςθ από τθν ονομαηόμενθ «κοινι λογικι». Σε αυτιν θ αποκλίνουςα προςωπικι λογικι, κυριαρχεί ζνα αντικετικό «ςχιμα» ςυναίςκθςθσ, το οποίο το άτομο χρθςιμοποιεί πιςτά για να ταξινομιςει τον εαυτό του και τουσ άλλουσ, να οργανϊςει τισ εμπειρίεσ του και να αντλιςει αςφάλεια. Πλα τα άτομα ςτθν πρϊιμθ παιδικι τουσ θλικία χρθςιμοποιοφν το αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ, το οποίο ζχουν αναπτφξει, για να αντλιςουν αςφάλεια ταξινομϊντασ ενςτικτωδϊσ τισ προςλαμβάνουςεσ εμπειρίεσ και αντιλιψεισ τουσ για τα πράγματα ςε απλουςτευμζνεσ, γενικευμζνεσ και ακραίεσ κατθγορίεσ ανάλογα με τον αν το ερζκιςμα πρόςλθψθσ κεωρείται από αυτά «καλό» ι «κακό». Κάτω από υγιείσ και «κανονικζσ» αναπτυξιακζσ διαδικαςίεσ, τα παιδιά αναπτφςςουν ςταδιακά τθν ικανότθτα να αντιλαμβάνονται τισ ανεπαίςκθτεσ κλιμακϊςεισ των ποιοτικϊν χαρακτθριςτικϊν ςτουσ εαυτοφσ τουσ και τουσ άλλουσ, αποδυναμϊνοντασ ςταδιακά το αντιφατικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ το οποίο κυριαρχεί ςτθν παιδικι προςωπικι λογικι τουσ. Τα αποκαρρυμζνα άτομα αντικζτωσ, εξαιτίασ τθσ υπερτονιςμζνθσ αναςφάλειάσ τουσ δεν καταφζρνουν να εξελίξουν τθ προςωπικι λογικι τουσ πζρα από το πρωτόγονο αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςισ τθσ και ςυνεχίηουν να ερμθνεφουν αντικετικά και κατά ςυνζπεια απορριπτικά όλεσ τισ προςλαμβάνουςεσ εμπειρίεσ και αντιλιψεισ τουσ. Για παράδειγμα, αποκαρρυμζνοι ενιλικεσ με αντικετικά ςχιματα ςυναίςκθςθσ, μποροφν να αντιλθφκοφν μόνο τθν ανικανότθτα και τθν αριςτεία ερμθνεφοντασ ζτςι τθν αποτυχία να αριςτεφςουν ωσ πλιρθ ανικανότθτα. Επίςθσ κατά τον ίδιο τρόπο προβάλλουν τθν προςωπικι λογικι τουσ ςτουσ άλλουσ ανκρϊπουσ βιϊνοντασ ζντονα ςυναιςκιματα απόρριψθσ. Θ αντιφατικότθτα που υπάρχει ςτθν ζννοια του αντικετικοφ ςχιματοσ ςυναίςκθςθσ είναι ότι ενϊ το παγιωμζνο αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ ςτα άτομα επθρεάηει τθν ικανότθτά τουσ να αντιλαμβάνονται τα πράγματα ςτθ ςωςτι τουσ διάςταςθ, παρόλα αυτά εξυπθρετεί τθν προςταςία του τελικοφ ςκοποφ και του προςωπικοφ τρόπου ηωισ του ατόμου. Αν ζνα άτομο νιϊκει ζνα ςυγκεκριμζνο αίςκθμα κατωτερότθτασ (πχ ζλλειψθ ιςχφοσ), τότε κα κάνει τα αδφνατα δυνατά να το αναπλθρϊςει πλθγϊνοντασ τον εαυτό του και τουσ άλλουσ και επιςτρατεφοντασ ςυναιςκθματικά τθν επίφαςθ του ςυγκεκριμζνου αιςκιματοσ κατωτερότθτασ για να αγνοιςει ι να δικαιολογιςει αυτι του τθ ςυμπεριφορά. Στθν πραγματικότθτα, παρόλο που το ςυγκεκριμζνο αίςκθμα κατωτερότθτασ είναι επίπλαςτο και δεν υπάρχει πραγματικά, το άτομο αποφεφγει να το παραδεχτεί γιατί το ίδιο το αίςκθμα εξυπθρετεί τον παγιωμζνο του τρόπο ηωισ και τελικό ςκοπό.


22

Σχιμα 3: Το αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ και θ εξζλιξι του.

Τα αποκαρρυμζνα άτομα μπορεί να λειτουργοφν ςχετικά καλά για οριςμζνα χρονικά διαςτιματα, όταν ζχουν μια ψευδαίςκθςθ προςωπικισ αξίασ ι ςθμαςίασ προερχόμενθ από τισ προςωπικζσ τουσ ιδζεσ, οι οποίεσ όμωσ δεν ανταποκρίνονται ςτθν πραγματικότθτα. Σε κάποια χρονικισ ςτιγμι όμωσ οι προςωπικζσ ιδζεσ και θ προςωπικι λογικι τουσ κα ζρκει ςε ςφγκρουςθ με τθν πραγματικότθτα δθμιουργϊντασ ζτςι ςοκ τα οποία μποροφν να οδθγιςουν ςτθν εμφάνιςθ ςυμπτωμάτων. Τα ςυμπτϊματα αυτά, αν και ςθμαντικό ςτοιχείο εκτίμθςθσ, δεν αποτελοφν αυτά κακαυτά το βαςικό επίκεντρο ερμθνείασ των ψυχολογικϊν δυςκολιϊν ενόσ ατόμου αλλά ο τρόποσ κατά τον οποίο χρθςιμοποιοφνται από το ίδιο το άτομο. Τα ςυμπτϊματα αυτά καλφπτουν τα υποβόςκοντα βακιά εντυπωμζνα αιςκιματα κατωτερότθτασ και χρθςιμοποιοφνται από το άτομο για να αποςταςιοποιθκεί από τισ «επικίνδυνεσ» για αυτό αποςτολζσ τθσ ηωισ και να προςτατεφςει τθν ψευδαίςκθςι του. Θ εςτίαςθ ςτα ίδια τα ςυμπτϊματα μπορεί να εμποδίςει τθν κατανόθςθ και τθν αποκάλυψθ του υποκείμενου ζντονου αιςκιματοσ κατωτερότθτασ και να οδθγιςει ςτθ διαιϊνιςθ των ςυμπτωμάτων υπό τθν ίδια ι διαφορετικι μορφι. Κατά τον Άντλερ, οι ςοβαρζσ από τισ ιπιεσ ψυχολογικζσ διαταραχζσ διακρίνονται από βάκοσ των αιςκθμάτων κατωτερότθτασ, τθν ζλλειψθ


23

του αιςκιματοσ κοινότθτασ και το φψοσ του τελικοφ ςκοποφ (Stein, 1998).

4.2.2 Οι Αντλεριανζσ παρεμβάςεισ

Οι παρεμβάςεισ τισ οποίεσ προτείνει ο Άλφρεντ Άντλερ ςτον τομζα τθσ ψυχικισ υγείασ μποροφν να οργανωκοφν ςε τρία κλιμακωτά επίπεδα: 1. τθν πρόλθψθ. Ο Άντλερ εςτιάηει τθν πρόλθψθ κυρίωσ ςτθν παιδικι

θλικία του ατόμου και κεωρεί ότι ο καλφτεροσ τρόποσ οργάνωςισ τθσ είναι ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ. Κατά τθν προλθπτικι διαδικαςία ο Άντλερ επιςτρατεφει τόςο τουσ εκπαιδευτικοφσ όςο και τουσ γονείσ των παιδιϊν και ειδικοφσ επιςτιμονεσ (κοινωνικοφ λειτουργοφσ και ςυμβοφλουσ) και θ ίδια προλθπτικι διαδικαςία απευκφνεται τόςο ςτα παιδιά όςο και ςτουσ γονείσ τουσ και τουσ εκπαιδευτικοφσ.

2. τθ ςυμβουλευτικι κακοδιγθςθ. Ο Άντλερ προτείνει τθ ςυμβουλευτικι κακοδιγθςθ υπό τθ μορφι χρονικά περιοριςμζνθσ, υποςτθρικτικισ διαδικαςίασ εςτιαςμζνθσ ςε ςυγκεκριμζνα προβλιματα (γονεϊκζσ ςχζςεισ, ςυμβουλευτικι γάμου, επαγγελματικόσ προςανατολιςμόσ και προςωπικι ανάπτυξθ). Θ ςυμβουλευτικι κακοδιγθςθ ζχει περιοριςμζνθσ εμβζλειασ αποτελζςματα όςον αφορά ςτθν εςωτερικι γνϊςθ, τθν αλλαγι ςτάςεων και ςυμπεριφοράσ και ςτοχεφει κυρίωσ ςτθ ςτιριξθ του ατόμου ςε κομβικά ςθμεία τθσ αναπτυξιακισ τουσ εξζλιξθσ και ςε περιόδουσ προςωπικισ κρίςθσ και αλλαγισ ςτθ ηωι τουσ αλλά δεν μπορεί να ζχει μακροχρόνια και ουςιαςτικά αποτελζςματα ςτθν αλλαγι τθσ προςωπικισ λογικισ του ατόμου.

3. τθν ψυχοκεραπεία. Οι ουςιαςτικζσ και μακροχρόνιεσ αλλαγζσ ςτθν προςωπικι λογικι και τον προςωπικό τρόπο ηωισ του ατόμου κατά τον Άντλερ μπορεί να προκφψουν από τθ διαδικαςία ψυχοκεραπείασ. Ο ςτόχοσ τθσ Αντλεριανισ διαδικαςίασ ψυχοκεραπείασ είναι θ ανάπτυξθ του ατόμου από ζνα μερικϊσ ςε ζνα πλιρωσ λειτουργικό άτομο. Ζνα πλιρωσ λειτουργικό άτομο αντιμετωπίηει τισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ με μεγαλφτερο κάρροσ, δθμιουργικότθτα, ςυνεργαςιμότθτα, ςυνειςφορά και ικανοποίθςθ όταν και εφόςον βιϊςει τον «καλφτερο εαυτό του», αναπτυχκεί δθλαδι βζλτιςτα και υιοκετιςει το υγιζςτερο αίςκθμα κοινότθτασ. Το υγιζςτερο και βζλτιςτο αίςκθμα κοινότθτασ του ατόμου κα βελτιϊςει τθν ποιότθτα ηωισ όχι μόνο του ατόμου αλλά και των γφρω του και κατ’ επζκταςθ του κοινωνικοφ ςυνόλου οδθγϊντασ ζτςι ςτθν κοινωνικι εξυγίανςθ.


24

Σχιμα 4: Οι Αντλεριανζσ παρεμβάςεισ ςτθν ψυχικι υγεία.

4.2.3 Σα 12 τάδια τθσ κλαςςικισ Αντλεριανισ Ψυχοκεραπείασ.

Θ Αντλεριανι ψυχοκεραπεία είναι ζνα κράμα κεωρίασ, ςτθν φιλοςοφίασ, αξιϊν και υψθλϊν ιδανικϊν. Στόχοσ τθσ ψυχοκεραπείασ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ είναι θ αφφπνιςθ του κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ , θ «εξυγίανςθ» του τελικοφ ςκοποφ και του τρόπου ηωισ του αςκενοφσ και θ ανάπτυξθ του πλιρωσ λειτουργικοφ «καλφτερου εαυτοφ» του, πάντα ςε ςυνάφεια με τθν κοινωνικι χρθςιμότθτα και προσ το όφελοσ του κοινωνικοφ ςυμφζροντοσ. Αναφορικά με τθ λειτουργικότθτα του ατόμου ςτθν κοινωνία και τθν ανάπτυξθ τθσ προςωπικότθτάσ του, ο Άντλερ κζτει τον πιχθ αρκετά υψθλότερα από το επίπεδο που θ ςθμερινι κοινωνία αποδζχεται ωσ «κανονικό» ι «μζςο» και το οποίο χαρακτθρίηεται από, κατά κοινι ομολογία, περιοριςμζνθ ψυχολογικι ανάπτυξθ, και επιδιϊκει να εμπνεφςει μζςα από τθ κεραπευτικι διαδικαςία το ιδανικό τθσ βζλτιςτθσ ανάπτυξθσ και αξιοποίθςθσ τθσ δυναμικισ των ατόμων κακϊσ και τθσ ζμφυτθσ τάςθσ προσ τα υψθλά ιδανικά και τισ υψθλζσ αξίεσ, προσ το όφελοσ των ιδίων και τθσ κοινωνίασ, ςτο οποίο μπορεί κανείσ να διακρίνει ζντονεσ τισ επιδράςεισ τθσ Αριςτοτελικισ φιλοςοφίασ. Μπορεί κάποιοι από τουσ αςκενείσ να μθν ζχουν τθν επικυμία να εξερευνιςουν αυτι τθν κατεφκυνςθ, αλλά ο κεραπευτισ κα πρζπει ςε κάκε περίπτωςθ να είναι προετοιμαςμζνοσ να βοθκιςει αυτοφσ που τθν ζχουν και να εμπνεφςει τθ διάκεςθ ςε αυτοφσ που δεν τθν ζχουν. Τζλοσ, θ υιοκζτθςθ «υψθλϊν» αξιϊν και ιδανικϊν ανάλογα με τα ενδιαφζροντα του κάκε ατόμου, κεωρείται από τον Άντλερ ωσ ςτόχο και μζςο για τθ βελτίωςθ του ςκοποφ και του τρόπου ηωισ του ατόμου.


25

Αξιοςθμείωτο είναι επίςθσ το γεγονόσ ότι ςτα τελευταία ςτάδια τθσ διαδικαςίασ ψυχοκεραπείασ που προτείνει ο Άλφρεντ Άντλερ, το άτομο, ι καλφτερα ο αςκενισ, αναπτφςςει ο ίδιοσ τθν εςωτερικι διάκεςθ, το κίνθτρο και τισ ικανότθτεσ να αναλάβει το ρόλο του «κεραπευτι» απζναντι ςε άλλουσ, πυροδοτϊντασ με αυτόν τον τρόπο μια αλυςιδωτι διαδικαςία «κοινωνικισ εξυγίανςθσ». Οι Henry I. Stein και Martha E. Edwards, ςτο κεφάλαιο «Classical Adlerian Theory and Practice» του βιβλίου τουσ «Psychoanalytic Versions of the Human Condition: Philosophies of Life and Their Impact on Practice», παρουςιάηουν μια μεκοδικι οργάνωςθ τθσ διαδικαςίασ ψυχοκεραπείασ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ ςε 12 ςτάδια, τα οποία οργάνωςε αρχικά θ Sophie de Vries και εξζλιξε ο Henry Stein. Τα 12 αυτά ςτάδια αφοροφν ςε μια ςτρατθγικι κλιμακωτισ αλλαγισ τθσ ςυμπεριφοράσ του ατόμου μζςω τθσ αφφπνιςθσ και τθσ ενίςχυςθσ του κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ του τελευταίου ενϊ ςτα τελευταία ςτάδια επιχειρείται επαφι και διάδραςθ με τον πνευματικό κόςμο του «αςκενοφσ», τισ χρθςιμο-ποιοφμενεσ αξίεσ και τα ιδανικά του. Ραρακάτω παρατίκεται μια ςφντομθ περίλθψθ των ςταδίων αυτϊν. τάδιο 1: Εμπάκεια και Συςχζτιςθ Ο αρχικόσ κεραπευτικόσ ςτόχοσ είναι να βοθκθκεί ο αςκενισ να γίνει ζνα πιο ςυνεργάςιμο άτομο, αρχισ γενομζνθσ από τθν ίδια τθ κεραπεία. Οποιαδιποτε αλλαγι ςτθν ςυμπεριφορά του ατόμου κα πρζπει να τροφοδοτθκεί από το ίδιο το άτομο και ζτςι ο κεραπευτισ κα πρζπει να τονίςει τθ ςπουδαιότθτα τθσ ςυνεργαςίασ του αςκενοφσ τόςο για τθν ίδια τθ κεραπεία όςο και για το ρυκμό τθσ εξζλιξισ τθσ, ιδιαίτερα ςτισ περιπτϊςεισ ςτισ οποίεσ ο τελευταίοσ επιρρίπτει όλθ τθν ευκφνθ και το βάροσ για τισ επικυμθτζσ αλλαγζσ ςτον κεραπευτι. Ρροτεινόμενεσ από τον κεραπευτι ιδζεσ είναι επικυμθτζσ, προκειμζνου όμωσ να ζχουν αποτελζςματα, κα πρζπει να εφαρμοςτοφν με τθ ςυνεργαςία του ίδιου του αςκενοφσ ςε πραγματικζσ καταςτάςεισ. Αρχικά, κα πρζπει ο κεραπευτισ να αφιςει το περικϊριο ςτον αςκενι να εκφράςει τα αρνθτικά του ςυναιςκιματα χωρίσ ζντονεσ διακοπζσ, προςφζροντασ αποδοχι, κατανόθςθ, εμπάκεια και ηεςταςιά προκειμζνου να αναπτυχκεί το επικυμθτό κλίμα εμπιςτοςφνθσ και ιςχυρισ ςυςχζτιςθσ. Το επικυμθτό είναι να μπορεί ο κεραπευτισ να ζρκει, μικροςκοπικά, κοντά ςτον αςκενι ςε ψυχολογικό επίπεδο, να κατανοιςει ακριβϊσ τθν κατάςταςθ και τα ςυναιςκιματά του, χωρίσ όμωσ να ταυτιςτεί ι να εμπλακεί ςυναιςκθματικά με τον τελευταίο ζτςι ϊςτε να μπορεί να εμπνεφςει ελπίδα για αλλαγι, εμπιςτοςφνθ, επιβεβαίωςθ και να μπορεί να ςυηθτιςει τισ προτεινόμενεσ ιδζεσ του για βελτίωςθ με διαφγεια. τάδιο 2: Συλλογι Ρλθροφοριϊν Ο κεραπευτισ κα πρζπει ςυλλζξει τισ ςχετικζσ και απαραίτθτεσ για αυτόν πλθροφορίεσ από τον αςκενι, ςυμπεριλαμβανομζνων του παρόντοσ και ςυχνά φαινομενικοφ μόνο προβλιματοσ και του ιςτορικοφ του, τον τρόπο λειτουργίασ του αςκενοφσ ςτισ τρεισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ (κοινότθτα, αγάπθ και εργαςία), το οικογενειακό του ιςτορικό, τισ


26

πρϊιμεσ αναμνιςεισ του, τα όνειρά του και τισ πολιτιςμικζσ και κρθςκευτικζσ καταβολζσ του. Ψυχολογικά τεςτ και τεςτ νοθμοςφνθσ μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν τόςο για τθν αποφυγι παραλείψεων όςο και για τθ ςυλλογι πλθροφοριϊν τισ οποίεσ ο αςκενισ δεν είναι ςε κζςθ να δϊςει μόνοσ του. Ο κεραπευτισ κα πρζπει να ζχει υπόψθ του ότι οι πλθροφορίεσ που ζχει ςυλλζξει από τον αςκενι, περιζχουν πάντα ζνα βακμό αλλοίωςθσ κακϊσ και ςοβαρζσ παραλείψεισ, ςυνκικθ θ οποία κακιςτά ςχεδόν αναπόφευκτθ τθν κεραπευτικι προςζγγιςθ βάςει υποκζςεων εργαςίασ, οι οποίεσ κα πρζπει να τίκενται προςεκτικά και να ανατροφοδοτοφνται όταν αυτό χρειάηεται με τα αποτελζςματα τθσ περαιτζρω ανάπτυξθσ του εαυτοφ του αςκενοφσ. Μετά τθν ολοκλιρωςθ τθσ ςυλλογισ πλθροφοριϊν, ο κεραπευτισ πραγματοποιεί παράλλθλθ μελζτθ των τάςεων και νορμϊν τθσ παιδικισ θλικίασ και του παρόντοσ κακϊσ και ανάλυςθ του πλοφςιου υλικοφ προβολισ από τισ πρϊιμεσ αναμνιςεισ και τα πρϊιμα όνειρα, και αναπτφςςει προκαταρκτικζσ υποκζςεισ ςχετικά με τα αιςκιματα κατωτερότθτασ, τουσ ςτόχουσ, το ςτυλ ηωισ, τθν προςωπικι λογικι και τα αντικετικά ςχιματα ςυναίςκθςθσ τα οποία υποβόςκουν ςτον αςκενι. τάδιο 3: Διευκρινιςεισ Κατά το ςτάδιο αυτό, ο κεραπευτισ χρθςιμοποιεί τθ Σωκρατικι μζκοδο για να εκμαιεφςει πλθροφορίεσ για τα βαςικά πιςτεφω του αςκενοφσ ςχετικά με τον εαυτό του, τουσ άλλουσ και τθ ηωι γενικότερα βαςιςμζνοσ ςε ςυμπτωματικζσ ςυμπεριφορζσ του τελευταίου. Εν ςυνεχεία, οι επιπτϊςεισ τθσ κοςμοκεωρίασ αυτισ του αςκενοφσ αξιολογοφνται και ςυγκρίνονται με νζεσ δυνατότθτεσ με ςτόχο τθ διαφϊτιςθ και τθ διόρκωςθ τυχόντων λανκαςμζνων αντιλιψεων και ευκυγράμμιςθ τθσ προςωπικισ λογικισ του αςκενοφσ με τθν «κοινι λογικι». Θ διόρκωςθ των λανκαςμζνων ιδεϊν και θ ευκυγράμμιςθ τθσ προςωπικισ λογικισ του αςκενοφσ προχποκζτουν τθν ανίχνευςθ, τθ διαφϊτιςθ και τθν περαιτζρω διερεφνθςθ του τρόπου με τον οποίο τα ςτοιχεία αυτά παγιϊκθκαν από τον αςκενι εξαρχισ κατά τθν παιδικι του θλικία. Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει να ςθμειϊςουμε ότι, τα φαινομενικά ςυμπτϊματα, τα οποία παρουςιάηει ζνασ αςκενισ, μπορεί να εξυπθρετοφν ωσ δικαιολογίεσ για να αποφφγει ο τελευταίοσ πράγματα που δεν κζλει να κάνει. Στισ περιπτϊςεισ αυτζσ, ο κεραπευτισ μπορεί με ςχετικι αςφάλεια να αποκαλφψει τισ υποκείμενεσ αρνιςεισ με ερωτιςεισ ςχετικζσ με το τι κα ζκανε ο αςκενισ αν δεν είχε τα εν λόγω ςυμπτϊματα. τάδιο 4: Ενκάρρυνςθ Ο αυτοπροςδιοριςμόσ του ατόμου, αποτελεί βαςικό άξονα τθσ κοςμοκεωρίασ του Άλφρεντ Άντλερ. Σφμφωνα με αυτόν, ο κεραπευτισ δεν μπορεί να δϊςει από μόνοσ του κάρροσ ςτον αςκενι αλλά αντικζτωσ ο αςκενισ κα πρζπει να αντλιςει το κάρροσ και τθ δφναμθ που απαιτοφνται για να αλλάξει τθ ςυμπεριφορά του, εςωτερικά. Ο ρόλοσ του κεραπευτι ςε αυτι τθ διαδικαςία είναι να ενιςχφςει τθν


27

εμπιςτοςφνθ του αςκενοφσ ςτον εαυτό του, αναγνωρίηοντασ και επιςθμαίνοντασ περιςτάςεισ ςτισ οποίεσ ο αςκενισ επζδειξε κάρροσ ςτο παρελκόν, όπωσ για παράδειγμα θ αναηιτθςθ βοικειασ ςτο πρόβλθμά του ι θ ίδια θ ςυμμετοχι του ςτθ κεραπεία. Εν ςυνεχεία, ο κεραπευτισ μπορεί να οδθγιςει τον αςκενι ςε μικρά βιματα αλλαγισ ςυμπεριφοράσ με προοδευτικά αυξανόμενεσ απαιτιςεισ ςε κάρροσ. Ο ςτόχοσ αυτισ τθσ διαδικαςίασ είναι να ξεπεράςει ο αςκενισ το φόβο ματαίωςθσ και αποτυχίασ, και να αναπτφξει το κάρροσ του με τθν ςταδιακι επιτυχθμζνθ υιοκζτθςθ νζων ςυμπεριφορϊν. Ο πειραματιςμόσ και θ πρακτικι υιοκζτθςθ νζων ςυμπεριφορϊν είναι προςδιορίηουν ςε μεγάλο βακμό τον ρυκμό και τθν ίδια τθν επιτυχία τθσ κεραπείασ. Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει να τονίςουμε ότι είναι ςθμαντικό ότι θ διαδικαςία ζκκεςθσ του αςκενοφσ ςε νζεσ ςυμπεριφορζσ κα πρζπει να είναι μεκοδικά ελεγχόμενθ από τον κεραπευτι ϊςτε να είναι προοδευτικι, επαναλαμβανόμενθ, με ςυγκεκριμζνο βθματιςμό και με εφικτό ςτόχο προκειμζνου αφενόσ μεν να ζχει ο αςκενισ τον απαιτοφμενο χρόνο να αφομοιϊςει τισ ςχζςεισ αιτιότθτασ ανάμεςα ςτθν αλλαγι των ςυναιςκθμάτων του και τθν αλλαγι τθσ ςυμπεριφοράσ του και αφετζρου να αποφευχκοφν εκ νζου αιςκιματα ματαίωςθσ προερχόμενα από ενδεχόμενθ αποτυχία κατά τθν υιοκζτθςθ τθσ επικυμθτισ ςυμπεριφοράσ. Ο γνιςιοσ και υγιισ αυτοςεβαςμόσ, δεν μεταδίδεται με τθν επιδοκιμαςία ι τουσ επαίνουσ, αλλά αποκτάται από τισ προςωπικζσ εμπειρίεσ αντιμετϊπιςθσ δυςκολιϊν του κακενόσ. Κάτω από αυτό το πρίςμα, κα πρζπει ο αςκενισ να οδθγείται ςε μικρά, προοδευτικά, πρακτικά βιματα, τα οποία να ζχουν ωσ ςτόχο τθν αντιμετϊπιςθ δυςκολιϊν τισ οποίεσ ο τελευταίοσ απζφευγε να αντιμετωπίςει ςτο παρελκόν. Μετά τθν ολοκλιρωςθ των βθμάτων αυτϊν και κατά τθ διάρκειά τουσ, τα νεοαποκτθκζντα ςυναιςκιματα του αςκενοφσ ςχετικά με τισ προςπάκειεσ του και τα αποτελζςματά τουσ κα πρζπει να αναγνωρίηονται και να ςυηθτοφνται. Οριςμζνοι αςκενείσ μπορεί να ζχουν υπερβάλλοντα και επίπονα αιςκιματα κατωτερότθτασ και να επικυμοφν τθν άμεςθ εξαφάνιςι τουσ μζςω τθσ κατανόθςθσ του ςτόχου τουσ, πράγμα το οποίο δεν είναι εφικτό. Αντί αυτοφ, ο κεραπευτισ κα πρζπει εκ πρϊτθσ να ςτοχεφει ςτθ μείωςθ του αιςκιματοσ κατωτερότθτασ ςε διαχειρίςιμο επίπεδο και εν ςυνεχεία να επιχειρεί να πείςει τον αςκενι ότι το αίςκθμα κατωτερότθτασ ςε κανονικό επίπεδο είναι φυςιολογικό και ςφνθκεσ και ότι αποτελεί μια πολφ υγιι αφορμι για αυτοβελτίωςθ. Στθν προςπάκεια τουσ να αποφφγουν τθν αποτυχία, μερικά αποκαρρυμζνα άτομα ςυχνά μειϊνουν το επίπεδο και τθν εμβζλεια τθσ δραςτθριότθτασ τουσ, αντιδροφν πακθτικά ςτισ πράξεισ των άλλων και καταφεφγουν ςτισ ενζργειεσ εκείνεσ τισ οποίεσ εκλαμβάνουν ωσ αςφαλείσ ι ςυναιςκθματικά επωφελείσ. Σε αυτοφσ τουσ αςκενείσ κα πρζπει να επιδιϊκεται θ ςταδιακι αφξθςθ του επιπζδου, τθσ εμβζλειασ και τθσ ποιότθτασ τθσ δραςτθριότθτάσ τουσ. Συχνά, ζνα πρϊτο βιμα


28

προσ λανκαςμζνθ κατεφκυνςθ και θ άμεςθ διόρκωςι του, μπορεί να λειτουργιςει κετικά προσ αυτιν τθν κατεφκυνςθ. τάδιο 5: Κατανόθςθ και Αναγνϊριςθ Οι ψυχολογικζσ κινιςεισ είναι οι διανοθτικζσ, ςυναιςκθματικζσ και ςυμπεριφοριςτικζσ αντιδράςεισ του ατόμου ςτα εξωτερικά ερεκίςματα τα οποία αντιμετωπίηει. Ραρόλο που οι προφορικζσ διατυπϊςεισ του αςκενοφσ ζχουν ιδιαίτερθ βαρφτθτα και κα πρζπει να αξιολογοφνται ςοβαρά από τον κεραπευτι, εξίςου μεγάλθ, και ίςωσ ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ μεγαλφτερθ, προςοχι κα πρζπει να δίνεται ςτον τρόπο με τον οποίο ο αςκενισ λειτουργεί και αντιδρά ςτισ βαςικζσ αποςτολζσ τισ ηωισ. Από αυτζσ, οι κινιςεισ και οι αντιδράςεισ του αςκενοφσ κατά τθ κεραπεία είναι οι πιο εμφανείσ. Φαινομενικά λεπτομζρειεσ όπωσ θ ςυνζπεια του αςκενοφσ ςτα ραντεβοφ, ο τρόποσ ςυμμετοχισ του ςτθ ςυηιτθςθ, θ προςοχι που δίνει ςτα λεγόμενα του κεραπευτι, θ ςυνζπεια ςτθν εφαρμογι των ςυμφωνθμζνων ενεργειϊν ανάμεςα ςτισ ςυνεδρίεσ, κα πρζπει να παρατθροφνται από τον κεραπευτι προςεκτικά και με ακρίβεια και να χρθςιμοποιοφνται εν ςυνεχεία για να βοθκιςουν τον αςκενι να κατανοιςει τουσ άμεςουσ ςτόχουσ και τον τελικό ςκοπό τουσ οποίουσ εξυπθρετοφν. Θ υποτίμθςθ και θ επικετικότθτα , αποτελοφν ςυχνά ςτρατθγικζσ, οι οποίεσ χρθςιμοποιοφνται από τουσ αςκενείσ ωσ μζςα τεχνθτισ ενίςχυςθσ του αυτοςεβαςμοφ τουσ και τιμωρίασ των άλλων ατόμων όταν αυτά δεν ανταποκρίνονται ςτισ λανκαςμζνεσ προςδοκίεσ τουσ. Θ επιλογι του «όπλου» το οποίο κα χρθςιμοποιιςουν ςε κάκε περίπτωςθ γίνεται με τζτοιο τρόπο ϊςτε να πλθγϊςουν κατά το μζγιςτο δυνατό βακμό τα αιςκιματα του «κφματόσ» τουσ. Σε απάντθςθ τζτοιων επικζςεων, ο κεραπευτισ κα πρζπει να αποκαλφπτει ςτον αςκενι τθν αναπο-τελεςματικότθτα τθσ τακτικισ αυτισ και υπογραμμίηει το γεγονόσ ότι οι επιπτϊςεισ τθσ για τον ίδιο τον αςκενι είναι δυςμενζςτερεσ από ότι για τα υποψιφια «κφματά» του. Ρροκειμζνου να διορκϊςει το αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ που ζχει παγιϊςει ο αςκενισ, ο κεραπευτισ κα πρζπει να το κζςει υπό αμφιςβιτθςθ διαλογικά. Θ πρϊτθ αντίδραςθ του αςκενοφσ είναι ςυνικωσ να αντιςτακεί ςτο διάλογο κακϊσ το παγιωμζνο αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ του παρζχει αςφάλεια και υποςτθρίηει τθν επιδίωξθ του παιδικοφ, εγωκεντρικοφ, τελικοφ ςκοποφ του. Ο τελικόσ ςκοπόσ του κάκε αςκενι, αντιπροςωπεφει προβολζσ του τι φαντάηεται ο τελευταίοσ ότι μπορεί να του εξαςφαλίςει τα αιςκιματα απόλυτθσ υπεροχισ, αςφάλειασ και ςπουδαιότθτασ. Κατά ςυνζπεια, όταν ο αςκενισ ζρχεται αντιμζτωποσ με τθν ανακεϊρθςθ του τελικοφ ςκοποφ του, οι εναλλακτικζσ που του παρουςιάηονται τον κλονίηουν και του δθμιουργοφν αιςκιματα μθδενιςμοφ, αναςφάλειασ και ακφρωςθσ. Το παγιωμζνο ςχιμα ςυναίςκθςθσ του αςκενοφσ είναι βαςιςμζνο ςε μια γνωςτικι ακαμψία, θ οποία δθμιουργεί πολφ ζντονα ςυναιςκιματα, «κλειδϊνοντάσ» τον ςε ζναν διπολικό (ανϊτεροσ / κατϊτεροσ) τρόπο κεϊρθςθσ του κόςμου, αποτίμθςθσ των εμπειριϊν και ςυςχζτιςθσ με άλλουσ ανκρϊπουσ. Ζτςι, ο κεραπευτισ, προκειμζνου να διορκϊςει το


29

αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ, καλείται να βοθκιςει τον αςκενι να μπορεί να κατανοιςει τα πραγματικά και ανεπαίςκθτα, διαφοροποιθτικά χαρακτθριςτικά των ανκρϊπων και των εμπειριϊν εγκαταλείποντασ τον απόλυτο και ανελαςτικό διαχωριςμό των παραπάνω ςε άκαμπτεσ κατθγορίεσ. Θ ςυμπεριφορά του κάκε αςκενοφσ είναι ςκόπιμθ και ςτοχεφει ςτθν επίτευξθ του τελικοφ ςκοποφ του. Αν ο τελικόσ ςκοπόσ του αςκενοφσ δεν εντάςςεται ςτθν «παραγωγικι» και «χριςιμθ» πλευρά τθσ ηωισ, τότε και τα ςυναιςκιματα του αςκενοφσ κα αναπτυχκοφν και κα παγιωκοφν με τζτοιον τρόπο ϊςτε να εξυπθρετοφν τον ςκοπό αυτό. Συχνά, οι άνκρωποι χρθςιμοποιοφν τα ςυναιςκιματά τουσ ωσ δικαιολογία για να αποφφγουν τθν ευκφνθ για τισ πράξεισ τουσ. Θ διαμόρφωςθ και θ χριςθ των ςυναιςκθμάτων από κάκε άτομο είναι μοναδικι και ο κεραπευτισ κα πρζπει να είναι ςε κζςθ να αναγνωρίηει του υποκείμενουσ ςκοποφσ των ςυναιςκθμάτων αυτϊν με ευαιςκθςία και ακρίβεια. Ο τελικόσ ςκοπόσ του κάκε ατόμου εμπεριζχει και τισ προςδοκίεσ του τελευταίου για τον ρόλο που κα πρζπει να διαδραματίηουν οι άλλοι ςτθ ηωι του. Αν για παράδειγμα, ο τελικόσ ςκοπόσ ενόσ ατόμου είναι να κυριαρχιςει, τότε το άτομο αυτό προςδοκεί από τουσ άλλουσ να είναι υποτακτικοί. Ο ρόλοσ του κεραπευτι είναι να βοθκιςει τον αςκενι να αναγνωρίςει τισ προςδοκίεσ που ζχει από τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ και τον αντίκτυπο που ζχουν οι προςδοκίεσ αυτζσ ςτισ διαπροςωπικζσ τουσ ςχζςεισ. Αντί τζτοιων απαιτιςεων από τουσ άλλουσ, ο αςκενισ κα πρζπει να μάκει να εςτιάηει ςτισ απαιτιςεισ που κα πρζπει να ζχει από τον ίδιο του τον εαυτό, και να προςδιορίηει πωσ κα μπορζςει να ςυνειςφζρει ςτθν προςωπικι του ανάπτυξθ, ςτουσ υπόλοιπουσ ανκρϊπουσ και ςτισ καταςτάςεισ. Αφοφ αναπτφξει το νόθμα των κινιςεων του αςκενοφσ και τουσ άμεςουσ ςτόχουσ του, ο κεραπευτισ οδθγείται ςτθν κατανόθςθ και τθν αποκάλυψθ τθσ κεντρικισ δυναμικισ που διαμορφϊνει το αίςκθμα κατωτερότθτασ, τον τελικό ςκοπό και τον τρόπο ηωισ του αςκενοφσ. Θ αποκάλυψθ του τελικοφ ςκοποφ του αςκενοφσ κα πρζπει να γίνεται με διπλωματία, διακριτικότθτα, κατανόθςθ και ευαιςκθςία. Ο αςκενισ κα πρζπει να ειςπράξει τθν αναγνϊριςθ των πρόςφατων επιτυχιϊν του αναφορικά με τισ μικρζσ εναρκτιριεσ αλλαγζσ τθσ ςυμπεριφοράσ του, προτοφ ζρκει αντιμζτωποσ με τισ λανκαςμζνεσ κατευκφνςεισ που ακολουκοφςε κατά το παρελκόν. Ο κεραπευτισ από τθν πλευρά του, μετά τθν αποκάλυψθ του τελικοφ ςκοποφ, κα πρζπει να βοθκιςει τον αςκενι να τον αξιολογιςει και να αποτιμιςει τι πραγματικά κερδίηει και τι χάνει ςτθν προςπάκεια επίτευξισ του. Το χιοφμορ, θ λογικι, ο αυτοςαρκαςμόσ, θ γελοιοποίθςθ και οι μεταφορζσ μποροφν να αποδειχκοφν χριςιμα όπλα για τθν απομυκοποίθςθ και τθν αμφιςβιτθςθ λανκαςμζνων και αρνθτικϊν τελικϊν ςκοπϊν. Σε γενικζσ γραμμζσ, θ πραγμάτευςθ του τελικοφ ςκοποφ τθσ ηωισ, δίνει το ζναυςμα ςτον αςκενι για μια ζντονθ μορφι περιςυλλογισ για το νόθμα τθσ ηωισ και τισ προτεραιότθτεσ τισ οποίεσ ο ίδιοσ κζτει για τθ διάκεςθ του εαυτοφ του, και κζτει τα κεμζλια για τισ πνευματικζσ


30

προςεγγίςεισ που κα επιχειρθκοφν ςτα τελευταία τρία ςτάδια τθσ κεραπείασ. τάδιο 6: Γνϊςθ Στο προθγοφμενο ςτάδιο, ο αςκενισ βαςίηεται ςτον κεραπευτι για να κατανοιςει τισ ψυχολογικζσ του κινιςεισ και τθ ςφνδεςι του με τον τρόπο ηωισ και τον τελικό ςκοπό του. Στο ςτάδιο αυτό και ζχοντασ ςθμειϊςει τισ προόδουσ των προθγοφμενων ςταδίων, ο αςκενισ μπορεί να κατανοιςει καταςτάςεισ ο ίδιοσ και να μοιραςτεί τισ ςκζψεισ του με τον κεραπευτι. Ρολλοί αςκενείσ αναπτφςςουν αρκετό κάρροσ και αυτοπεποίκθςθ ςχετικά με τισ γνϊςεισ τουσ ϊςτε δελεάηονται να τερματίςουν τθ κεραπεία ςε αυτό το ςτάδιο χωρίσ όμωσ να ζχουν ουςιαςτικά εφαρμόςει τισ νεοαποκτθκείςεσ γνϊςεισ τουσ και χωρίσ να ζχουν ακόμα ανακεωριςει τθ βαςικι κατεφκυνςθ ςτθ ηωι τουσ. τάδιο 7: Κενά Εμπειριϊν Μερικοί αςκενείσ, ζχουν αναπτφξει πολφ ζντονα αρνθτικά ςυναιςκιματα προερχόμενα από δυνατζσ εικόνεσ και αναμνιςεισ τισ παιδικισ τουσ θλικίασ. Αυτά τα ςυναιςκιματα είναι ςε κζςθ να επθρεάςουν και να «δθλθτθριάςουν» τισ ςχζςεισ τουσ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ. Άλλοι αςκενείσ, μπορεί μεν να παρουςιάηουν κετικά ςυναιςκιματα απζναντι ςτθ δουλειά και τισ ςχζςεισ τουσ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ, τα ςυναιςκιματα αυτά όμωσ μπορεί να υςτεροφν ςε βάκοσ και ποιότθτα. Οι ίδιοι αςκενείσ μπορεί να προςπακοφν να πράττουν το «ςωςτό» αλλά να μθν αποκομίηουν τθν απαιτοφμενθ ικανοποίθςθ ι ςτοργι κατά τθ διαδικαςία αυτι. Μπορεί να ζχουν επαρκι γνϊςθ και κατανόθςθ αλλά να υςτεροφν ςτθ κετικι ςυναιςκθματικι παρόρμθςθ για νζεσ πράξεισ. Ενϊ, με μερικοφσ αςκενείσ είναι εφικτό να προωκιςει ο κεραπευτισ αλλαγζσ ςτθ ςυμπεριφορά τουσ μζςω τθσ γνωςτικισ κατανόθςθσ, με άλλουσ μια ςυναιςκθματικι «απογφμνωςθ» μπορεί να είναι πιο αποτελεςματικι. Στισ περιπτϊςεισ αυτζσ, ο κεραπευτισ μπορεί να επιςτρατεφςει παιχνίδια ρόλων και αςκιςεισ δεκτικισ και φωτογραφικισ φανταςίασ για να βοθκιςει τον αςκενι να ανακεωριςει αρνθτικά ςτίγματα από τθ ςχζςθ του με τουσ γονείσ ι τα αδζρφια του και να τα αντικαταςτιςει με νζεσ, γαλουχθτικζσ και ενκαρρυντικζσ εμπειρίεσ και εικόνεσ. Θ ςφςταςθ βραχυχρόνιων ομάδων εργαςίασ ι θ διοργάνωςθ θμερίδων εργαςίασ ομάδων κεωροφνται προτεινόμενεσ τεχνικζσ για τα παιχνίδια ρόλων, ςτα οποία τα μζλθ τθσ ομάδασ καλοφνται να αναλάβουν τουσ ρόλουσ των γονζων και των αδερφϊν. Ριο μακροχρόνιεσ ςυνεδρίεσ ςε ατομικό επίπεδο μπορεί επίςθσ να είναι αποτελεςματικζσ. τάδιο 8: Ανακεϊρθςθ Στάςθσ Σε αυτό το ςτάδιο, θ διόραςθ και το νεοαποκτθκζν κάρροσ κινθτο-ποιοφνται προκειμζνου ο αςκενισ να προςεγγίςει τισ υφιςτάμενεσ δυςκολίεσ και τισ παραμελθμζνεσ ευκφνεσ του. Μικρά, πειραματικά βιματα επιχειροφνται ςτουσ κφριουσ ςτίβουσ τθσ ηωισ. Θ διαδικαςία αυτι αναμζνεται να είναι δφςκολθ αρχικά για τον αςκενι, κακϊσ δεν κα περιμζνει να αποκομίςει κάποιο κετικό ςυναίςκθμα ωσ αποτζλεςμα των βθμάτων του προσ τθ νζα κατεφκυνςθ. Εντοφτοισ, είναι δυνατόν θ


31

διαδικαςία αυτι να ξεκινιςει με τα βιματα ςτα οποία ο αςκενισ είναι ςε κζςθ να προχωριςει εκελοντικά και εν ςυνεχεία να επιχειρθκοφν πράξεισ κοινωνικά χρθςιμότερεσ. Σε γενικζσ γραμμζσ, όλα τα ςυμπεριφοριςτικά βιματα ςτα οποία ο αςκενισ ενκαρρφνεται να προβεί κατά τθ διάρκεια τθσ κεραπείασ, αφοροφν ςτθν βελτίωςθ τθσ αυτοπεποίκθςθσ και τθν αλλαγι του τρόπου ηωισ του. Ραρόλα αυτά, οι ριηικζσ αλλαγζσ ςτθ ςυμπεριφορά του αςκενοφσ πραγματοποιοφνται αφοφ ο αςκενισ και ο κεραπευτισ προςδιορίςουν και διαπραγματευτοφν μαηί τον τελικό ςκοπό και τον τρόπο ηωισ του πρϊτου. Κάτω από το πρίςμα αυτισ τθσ διόραςθσ, ο αςκενισ μπορεί να εργαςτεί για να αλλάξει τθ βαςικι κατεφκυνςθ των κινιςεϊν του και τον τρόπο προςζγγιςθσ του των τριϊν βαςικϊν αποςτολϊν τθσ ηωισ (εργαςία, κοινότθτα και αγάπθ). τάδιο 9: Ενίςχυςθ και Ενδυνάμωςθ Οι πράξεισ του αςκενοφσ ζχουν υπάρξει ςτθν πλειοψθφία τουσ εγωκεντρικζσ παρζχοντάσ του ζνα επίπλαςτο αίςκθμα προςταςίασ ι αυτοβελτίωςθσ ενϊ ταυτόχρονα δεν λάμβαναν υπόψθ τισ ανάγκεσ των άλλων ανκρϊπων. Ο κεραπευτισ κα πρζπει να βοθκιςει τον αςκενι να «απελευκερωκεί» από τον εγωκεντριςμό του και να εςτιάςει ςτουσ άλλουσ ανκρϊπουσ, ςε ζργα και ςτισ ανάγκεσ των καταςτάςεων. Πλεσ αυτζσ οι κετικζσ ενζργειεσ κα πρζπει να ενκαρρφνονται και να ςτθρίηονται. Κακϊσ ο αςκενισ αρχίηει να ξεπερνά τισ ουςιαςτικζσ δυςκολίεσ τισ οποίεσ πρωτφτερα απζφευγε, παγιϊνει τισ ενκαρρυντικζσ προςπάκειεσ, τα καλά αποτελζςματά τουσ και τα ςυνακόλουκα ςυναιςκιματα υπερθφάνειασ και ικανοποίθςθσ. Θ παραπάνω διαδικαςία ζχει ωσ αποτζλεςμα τθν ανακεϊρθςθ του εγωκεντριςμοφ του από τον ίδιο τον αςκενι. Θ ςυναιςκθματικι κακοδιγθςθ από τον κεραπευτι κατά τθ βιωματικι διαδικαςία και τθν ζκφραςθ των νζων ςυναιςκθμάτων μπορεί να ενιςχφςει τα κετικά αποτελζςματα αυτοφ του ςταδίου. τάδιο 10: Το Αίςκθμα τθσ Κοινότθτασ Το «υγιζσ» αίςκθμα κοινότθτασ του κεραπευτι, κα πρζπει να τονίηεται και να επιδεικνφεται ωσ παράδειγμα ςτον αςκενι ςυνεχϊσ και αρχισ γενομζνθσ από τα πρϊτα ςτάδια τθσ διαδικαςίασ αυτισ. Αποτελεςματικοί τρόποι επίδειξθσ «υγιοφσ» αιςκιματοσ κοινότθτασ από τθν πλευρά του κεραπευτι είναι θ άνευ όρων αποδοχι του αςκενοφσ ωσ ςυνάνκρωπο, θ ζκφραςθ ειλικρινοφσ και ουςιαςτικοφ ενδιαφζροντοσ για τα προβλιματά του αςκενοφσ μζςω τθσ ςυηιτθςθσ και τθσ ακοισ και θ ζκφραςθ ειλικρινοφσ διάκεςθσ για βοικεια και ςυμπαράςταςθ ςτον αςκενι. Θ διαδικαςία αυτι κα βοθκιςει τον αςκενι να αντιμετωπίςει τθν επιφυλακτικότθτά του απζναντι ςτον κεραπευτι και να εκτιμιςει το βάκοσ του ενδιαφζροντοσ και τθσ ενκάρρυνςισ του. Στο ςτάδιο αυτό, θ αντιμετϊπιςθ και υπερνίκθςθ των εμποδίων ζχει δθμιουργιςει κάρροσ, υπερθφάνεια και αυτοεκτίμθςθ ςτον αςκενι, ςυναιςκιματα τα οποία με τθ ςειρά τουσ τον ζχουν βοθκιςει να αναπτφξει ουςιαςτικότερθ ςυνεργαςία και αίςκθμα κοινότθτασ με τον κεραπευτι. Θ ςυνεργαςία αυτι και το αίςκθμα κοινότθτασ, κα πρζπει


32

ςτο ςτάδιο αυτό να επεκτακεί ϊςτε να καλφπτει τθ ςχζςθ του αςκενοφσ με τουσ υπόλοιπουσ ανκρϊπουσ, τθ ςυνεργαςία μαηί τουσ και τθν ουςιαςτικι ςυνειςφορά ςτθν ευθμερία τουσ Πςο ο αςκενισ αναπτφςςει εκ νζου το αίςκθμα κοινότθτάσ του, κα αποκτιςει εντονότερα κίνθτρα απόδοςθσ τόςο ςτο εργαςιακό περιβάλλον όςο και ςτισ ςχζςεισ του με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ. τάδιο 11: Ο Επαναπροςδιοριςμόσ του Σκοποφ Πςο ο αςκενισ ξεκινά να αποδεςμεφεται από τον παλαιό του ςκοπό και τρόπο ηωισ και να απομακρφνεται από τθν αςφάλεια και τθν προςταςία και το αίςκθμα προςωπικισ υπεροχισ ζναντι των άλλων ανκρϊπων, βιϊνει προςωρινά ζνα αίςκθμα αποπροςανατολιςμοφ κακϊσ του ανοίγονται νζοι ορίηοντεσ. Στο ςτάδιο αυτό, μετά τθν προςωπικι του εξερεφνθςθ και τον προςωπικό του πειραματιςμό με τθ βοικεια του κεραπευτι, ο αςκενισ μπορεί πλζον να υιοκετιςει ζνα νζο, ςυνειδθτό ςκοπό ηωισ, ο οποίοσ κα τον εμπνζει και κα είναι κοινωνικά χριςιμοσ. Ο αςκενισ κα πρζπει τϊρα να εγκαταλείψει τισ προθγοφμενεσ κατευκφνςεισ του και να αναηθτιςει καινοφριεσ, οι οποίεσ κα του προςφζρουν κετικότερθ αίςκθςθ του εαυτοφ του και μεγαλφτερθ εκτίμθςθ από τουσ άλλουσ. τάδιο 12: Θ Στιριξθ και θ Ενεργοποίθςθ Στο ςτάδιο αυτό, ο αςκενισ ζχει μάκει να αγαπάει τθ διαδικαςία αντιμετϊπιςθσ προβλθμάτων και εμποδίων, να προτιμά το άγνωςτο και να προςδοκά το απρόβλεπτο ςτθ ηωι του. Νιϊκοντασ ίςοσ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ και με διάκεςθ για εξζλιξθ και ανάπτυξθ, εκφράηει ζνα πνεφμα γενναιοδωρίασ και επικυμεί να μοιραςτεί τα επιτεφγματά του. Τϊρα, ο ίδιοσ ο αςκενισ είναι ςε κζςθ να αναλάβει ενκαρρυντικό ρόλο απζναντι ςε άλλουσ ανκρϊπουσ. Στο ςθμείο αυτό, μπορεί κανείσ εφκολα να παρατθριςει τθν αλυςιδωτι αντίδραςθ τθν οποία πυροδοτεί θ διαδικαςία ψυχοκεραπείασ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ προσ τθν κατεφκυνςθ του γενικοφ κοινωνικοφ ςυμφζροντοσ. Θ «κεραπεία» του αιςκιματοσ κοινότθτασ του ενόσ ατόμου και θ αποκατάςταςθ τθσ υγιοφσ λειτουργικότθτασ του μζςα ςτθν κοινότθτα αποτελεί το ζναυςμα για τθν εξυγίανςθ και των υπόλοιπων μελϊν τθσ κοινότθτασ. Επίςθσ, νιϊκοντασ δυνατότεροσ και περιςςότερο λειτουργικόσ, ο αςκενισ μπορεί να χρειαςτεί να επιλζξει ο ίδιοσ μια πρόκλθςθ θ οποία κα ενεργοποιιςει περαιτζρω τθν ανάπτυξθ του καλφτερου εαυτοφ του. Π,τι καλφτερο ζχει να δϊςει ο κάκε άνκρωποσ δεν προκφπτει απλά, αλλά ζρχεται ςαν αποτζλεςμα μιασ υγιοφσ αυτο-απαίτθςθσ, θ οποία μπορεί να προκφψει από μια απρόςμενθ κατάςταςθ ι από μια επιλεγμζνθ από τον ίδιο τον αςκενι πρόκλθςθ. Ρροκειμζνου να δϊςει το ερζκιςμα για τθν αναηιτθςθ μιασ τζτοιασ πρόκλθςθσ, ο κεραπευτισ κα πρζπει βοθκιςει τον αςκενι να αξιολογιςει τισ διακζςιμεσ εναλλακτικζσ, ουςιαςτικζσ, καταξιωμζνεσ, καταλυτικζσ και κοινωνικά χριςιμεσ προκλιςεισ και να επιλζξει τθν πιο κατάλλθλθ για τισ δυνατότθτζσ του (οφτε πολφ απαιτθτικι, οφτε πολφ εφκολθ). Θ πρόςκλθςθ αυτι, για μερικοφσ αςκενείσ, μπορεί να πάρει τθ μορφι μια αποςτολισ ηωισ.


33

Σχιμα 5: Τα 12 ςτάδια Ψυχοκεραπείασ του Άλφρεντ Άντλερ.

Οργάνωςθ: Sophie de Vries. Εξζλιξθ: Henry Stein.

Εδϊ κα πρζπει να τονίςουμε ότι είναι ςθμαντικό να ςθμειωκεί πρόοδοσ ςε κακζνα από τα παραπάνω ςτάδια προτοφ θ κεραπεία μεταβεί ςτο επόμενο ςτάδιο. Επίςθσ, κα ιταν λάκοσ να παραλείψουμε να τονίςουμε ότι ο κεραπευτισ αποτελεί ζνα ςυνεχζσ ηωντανό παράδειγμα και μοντζλο ςυμπεριφοράσ προσ τον αςκενι κακϊσ είναι αυτόσ με τον οποίο ο αςκενισ επιχειρεί να αναδιαμορφϊςει το λανκάνον αίςκθμα κοινότθτάσ του, προτοφ το επεκτείνει ςτισ ςχζςεισ του με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ. Κα μποροφςαμε ακόμα και να ποφμε ότι ο κεραπευτισ επιτελεί το ρόλο τθσ οικογζνειασ ςε μια προςπάκεια αποικοδόμθςθσ και αναδόμθςθσ των εμπειριϊν και των εικόνων τισ οποίεσ ζχει αποκτιςει ο αςκενισ κατά τθν παιδικι του θλικία. Κατά αυτι τθν ζννοια, ο τρόποσ με τον οποίο ςυμπεριφζρεται ο κεραπευτισ κατά τθ διάρκεια τθσ κεραπείασ είναι κρίςιμοσ κακϊσ μπορεί να αποτελζςει αρνθτικό μοντζλο αν ο αςκενισ αντιλθφκεί ότι ο κεραπευτισ δεν εφαρμόηει ςτθν πράξθ αυτά που «διδάςκει» ςε κεωρθτικό επίπεδο. Ο ίδιοσ ο κεραπευτισ κα πρζπει να ζχει ιδθ αντιμετωπίςει και μειϊςει ςε διαχειρίςιμο επίπεδο τα δικά του αιςκιματα κατωτερότθτασ, να ζχει αναγνωρίςει και εξυγιάνει το δικό του τελικό ςκοπό και τρόπο ηωισ και να ζχει χτίςει ζνα ζντονο αίςκθμα κοινότθτασ προσ όλεσ τισ κατευκφνςεισ. Τζλοσ ο κεραπευτισ, κα πρζπει να είναι ςε κζςθ να ακολουκιςει το άτομο ςτθ διαδρομι τθσ φιλοςοφικισ αναηιτθςθσ του νοιματοσ τθσ ηωισ του και να του


34

εμπνεφςει τθν τάςθ προσ τα κατάλλθλα για αυτό υψθλά ιδανικά και αξίεσ.

4.2.3 Οι Θεραπευτικζσ Σεχνικζσ

Ραρόλο που τα παραπάνω ςτάδια αποτελοφν τον εννοιολογικό άξονα τθσ κεραπευτικισ διαδικαςίασ του Άντλερ, ι ίδια θ διαδικαςία χαρακτθρίηεται από ζνα μεγάλο βακμό ελευκερίασ, επιβεβλθμζνο κατά τον ίδιο από τθν μοναδικότθτα του ίδιο του αςκενοφσ και του κεραπευτι. Ρροκειμζνου να πετφχει το βζλτιςτο αποτζλεςμα και να εκμεταλλευτεί τισ αυκόρμθτεσ κεραπευτικζσ ευκαιρίεσ, ο κεραπευτισ καλείται να επιλζξει τθν πλζον κατάλλθλθ, για τον αςκενι και τθ χρονικι ςτιγμι, τεχνικι και να αναπτφξει μια μοναδικι κεραπευτικι ςτρατθγικι για κάκε περιςτατικό. Θ ςφγχρονθ Κλαςςικι Αντλεριανι κεραπευτικι ςτρατθγικι χαρακτθρίηεται από τζςςερισ τεχνικζσ: εκτίμθςθ, ςωκρατικό διάλογο, αςκιςεισ δεκτικισ και φωτογραφικισ φανταςίασ και παιχνίδια ρόλων, οι οποίεσ μποροφν να επιςτρατευτοφν ανάλογα με τθν καταλλθλότθτά τουσ, τισ δεξιότθτεσ του ίδιου του κεραπευτι, τα μοναδικά χαρακτθριςτικά του αςκενοφσ και τθν περίςταςθ. Οι τεχνικζσ αυτζσ ζχουν τθ ρίηα τουσ ςτθν αρχικι πρακτικι του Άντλερ και ζχουν αναπτυχκεί περαιτζρω από τουσ Sophie de Vries, Alexander Muller και Henry Stein. Ραρακάτω παρατίκεται μια ςφντομθ περίλθψθ των βαςικϊν ςθμείων τθσ κάκε τεχνικισ.

1. Εκτίμθςθ. Θ αναλυτικι αποτίμθςθ του τρζχοντοσ τρόπου ηωισ του αςκενοφσ εξυπθρετεί ωσ χριςιμοσ οδθγόσ για τθ κεραπευτικι διαδικαςία και ςυνικωσ λαμβάνει χϊρα κατά τα τρία πρϊτα ςτάδια τθσ κεραπείασ. Μια κεντρικι τεχνικι που ο ίδιοσ ο Άντλερ κεμελίωςε για τθν εκτίμθςθ του τρζχοντοσ τρόπου ηωισ του αςκενοφσ, είναι θ προβολι των πρϊιμων παιδικϊν αναμνιςεων (Adler, 1933). Οι αναμνιςεισ αυτζσ, ανεξάρτθτα από το αν είναι πραγματικζσ ι επίπλαςτεσ, ενςωματϊνουν τα κεντρικά πιςτεφω του ατόμου και τα αιςκιματα που ζχει το τελευταίο για τον εαυτό του και τον κόςμο γφρω του. Επιπρόςκετα, αντικατοπτρίηουν τα αιςκιματα κατωτερότθτασ του ατόμου, τον ςκοπό του, τθν τάςθ και το μοτίβο αναπλιρωςισ του, το επίπεδο και τθν εμβζλεια τθσ δραςτθριότθτάσ του, το κάρροσ του, το αίςκθμα κοινότθτα που ζχει αναπτφξει και τον τρόπο ηωισ του. Κάτω από το πρίςμα τθσ ςυςχζτιςθσ αυτισ, μια προςεκτικι ανάλυςθ των πρϊιμων αναμνιςεων του ατόμου μπορεί να οδθγιςει ςε ουςιαςτικι εκτίμθςθ των παραπάνω διαςτάςεων τθσ ψυχολογίασ του τελευταίου. Επιπρόςκετα ςτισ πρϊιμεσ αναμνιςεισ, ο κεραπευτισ ζχει ςτθ διάκεςθ του και τα παρακάτω εργαλεία και πθγζσ για να οδθγθκεί ςτθν εκτίμθςι του: (1) Θ περιγραφι των ςυμπτωμάτων, οι ςυνκικεσ και οι καταςτάςεισ κάτω από τισ οποίεσ ξεκίνθςαν να παρουςιάηονται και θ περιγραφι του αςκενοφσ των εναλλακτικϊν ενεργειϊν ςτισ οποίεσ κα προζβαινε αν δεν υπιρχαν τα ςυγκεκριμζνα ςυμπτϊματα, (2) θ τρζχουςα και προθγοφμενθ λειτουργία του ατόμου ςτισ ερωτικζσ, οικογενειακζσ και φιλικζσ ςχζςεισ κακϊσ και θ λειτουργία


35

του ςτο ςχολικό και το εργαςιακό περιβάλλον, (3) οι οικογενειακζσ καταβολζσ και θ οικογενειακι δυναμικι του ατόμου κακϊσ και τα μοτίβα και τθσ τάςθσ του εκτεταμζνου οικογενειακοφ περιβάλλοντοσ του, (4) τα προβλιματα υγείασ του ατόμου, θ φαρμακολθψία του, οι εκιςμοί και οι καταχριςεισ του, (5) θ δυναμικι προθγοφμενων κεραπειϊν ςτισ οποίεσ είχε ςυμμετάςχει ο αςκενισ και θ ςτάςθ του απζναντι ςτον κεραπευτι. Οι παραπάνω πλθροφορίεσ μποροφν να ςυλλεχκοφν από τον κεραπευτι είτε ςτα πρϊτα ςτάδια τθσ κεραπείασ υπό τθ μορφι ςυνζντευξθσ είτε με τθν ςυμπλιρωςθ του κατάλλθλου ερωτθματολογίου.

2. ωκρατικόσ Διάλογοσ. Θ Σωκρατικι μζκοδοσ κακοδιγθςθσ ενόσ ατόμου ςτθ γνϊςθ μζςα από μια ακολουκία μεκοδικϊν ερωτιςεων αποτελεί τθ βάςθ τθσ Αντλεριανισ κεραπείασ (Stein 1990;Stein 1991) κακϊσ ενςωματϊνει τθν αρχι τθσ ελευκερίασ, τθσ ιςότθτασ και του αλλθλοςεβαςμοφ ανάμεςα ςτα δυο άτομα, κεραπευτι και κεραπευόμενο, τα οποία μαηί αναηθτοφν τθ γνϊςθ με τρόπο διακριτικό και διπλωματικό. Θ τεχνικι αυτι μπορεί να χρθςιμοποιθκεί τόςο ςτα πρϊτα όςο και ςτα ενδιάμεςα ςτάδια τθσ κεραπείασ, ςτα μεν πρϊτα για τθ ςυλλογι πλθροφοριϊν, τθν αποςαφινιςθ εννοιϊν και τθν επιβεβαίωςθ αιςκθμάτων, ςτα δε ενδιάμεςα ςτάδια για τθ διείςδυςθ ςτα βακφτερα ςτρϊματα τθσ προςωπικισ λογικισ και τθν αποκάλυψθ κρυμμζνων αιςκθμάτων και υποςυνείδθτων ςκοπϊν. Ο κεραπευτισ, μπορεί επίςθσ να χρθςιμοποιιςει το Σωκρατικό διάλογο για να εξερευνιςει τισ προςωπικζσ και κοινωνικζσ προεκτάςεισ των αιςκθμάτων και του τρόπου ςκζψθσ και δράςθσ του αςκενοφσ αναφορικά με τισ βραχυχρόνιεσ και μακροχρόνιεσ επιπτϊςεισ τουσ. Κατά τθ διάρκεια τθσ διαδικαςίασ αυτισ, νζεσ επιλογζσ δθμιουργοφνται διαλεκτικά και εν ςυνεχεία εξετάηονται και αξιολογοφνται προκειμζνου να βοθκθκεί ο αςκενισ να προχωριςει ςε κατευκφνςεισ διαφορετικζσ από αυτζσ που κα επζλεγε αρχικά. Τα βιματα του αςκενοφσ προσ τισ νζεσ αυτζσ κατευκφνςεισ και τα αποτελζςματά τουσ εξετάηονται, αξιολογοφνται και επαναπροςδιορίηονται ςυνεχϊσ. Στα τελευταία ςτάδια τθσ κεραπείασ, ο Σωκρατικόσ διάλογοσ χρθςιμοποιείται για να αξιολογθκεί ο αντίκτυποσ τθσ νζασ κατεφκυνςθσ ςτθν οποία ζχει προχωριςει ο αςκενισ και να αναλυκεί μια νζα εναλλακτικι κοςμοκεωρία και φιλοςοφία ηωισ. Θ Σωκρατικι μζκοδοσ μεταφζρει τθν ευκφνθ για τθν παγίωςθ ςυμπεραςμάτων και τθ λιψθ αποφάςεων ςτον ίδιο τον αςκενι και αποδίδει ςτον κεραπευτι ςτο ρόλο του «ςυνδιαλεγόμενου», του μοχλοφ για τθ δθμιουργία ενόσ νζου τρόπου ηωισ και όχι το ρόλο του εξωτερικοφ, ανϊτερου ειδιμονοσ.

3. Αςκιςεισ Δεκτικισ και Φωτογραφικισ Φανταςίασ. Τα αιςκιματα που δθμιουργοφνται από τθ γνωςτικι διόραςθ και τθν υιοκζτθςθ νζασ ςυμπεριφοράσ διαφζρουν από αςκενι ςε αςκενι. Μερικοί αςκενείσ ζχουν ανάγκθ από ςυγκεκριμζνεσ παρεμβάςεισ προκειμζνου να προςεγγίςουν, να ενεργοποιιςουν ι να αλλάξουν τα


36

αιςκιματά τουσ. Θ δεκτικι και θ φωτογραφικι φανταςία, όταν αυτζσ χρθςιμοποιοφνται ςε ζνα αντλεριανό περιβάλλον ψυχοκεραπείασ, μποροφν να πυροδοτιςουν ςυναιςκθματικζσ «επαναςτάςεισ», ιδιαίτερα όταν οι αςκενείσ βρίςκονται ςε ςυναιςκθματικά αδιζξοδα. Θ φωτογραφικι φανταςία, μπορεί να χρθςιμοποιθκεί διαγνωςτικά για να αναδείξει ζντονα ςυμβολικζσ πνευματικζσ εικόνεσ ςθμαντικϊν για τον αςκενι και ςυχνά ςυναιςκθματικά φορτιςμζνων ανκρϊπων και καταςτάςεων. Θ δεκτικι φανταςία μπορεί να χρθςιμοποιθκεί κεραπευτικά για να αλλάξει τισ αρνθτικζσ εντυπϊςεισ τθσ παιδικισ θλικίασ που βαρφνουν τον αςκενι και ςυχνά του δθμιουργοφν χρόνια ςυναιςκιματα ενοχισ, φόβου και κυμοφ. Οι αςκιςεισ δεκτικισ και φωτογραφικισ φανταςίασ, χρθςιμοποιοφνται ςυνικωσ ςτα ενδιάμεςα ςτάδια τθσ κεραπείασ.

4. Παιχνίδια Ρόλων. Στα ενδιάμεςα ςτάδια τθσ κεραπείασ, τα παιχνίδια ρόλων δίνουν ςτουσ αςκενείσ τθν δυνατότθτα να βιϊςουν νζεσ, απαραίτθτεσ εμπειρίεσ και να εξερευνιςουν και να εφαρμόςουν νζεσ ςυμπεριφορζσ ςε ζνα αςφαλζσ περιβάλλον και με τθν κακοδιγθςθ, τθν ενκάρρυνςθ και τθν ανατροφοδότθςθ του κεραπευτι. Για τθν αναπλιρωςθ των εμπειριϊν του αςκενοφσ, όταν αυτό χρειάηεται, θ εργαςία ςε ομάδεσ κεραπείασ μπορεί να ζχει κετικά αποτελζςματα κακϊσ τα μζλθ τθσ ομάδασ μποροφν να αναλάβουν ρόλουσ ατόμων τα οποία για παράδειγμα δεν παρείχαν ςτον αςκενι ςτιριξθ ι ενκάρρυνςθ, όπωσ οι γονείσ ι τα αδζρφια του. Με τον τρόπο αυτό τα οφζλθ είναι αμφίδρομα τόςο για τον αςκενι όςο και για τα υπόλοιπα μζλθ τθσ ομάδασ. Ο αςκενισ από τθν πλευρά του κα προςλάβει καταπραχντικζσ και κεραπευτικζσ εμπειρίεσ με τισ οποίεσ κα αντικαταςτιςει τισ παλαιότερα εντυπωμζνεσ αρνθτικζσ εμπειρίεσ του ενϊ τα υπόλοιπα μζλθ τθσ ομάδασ κα ενιςχφςουν το δικό τουσ αίςκθμα κοινότθτασ ςυνειςφζροντασ ςτθν ευθμερία του «ςυνεργάτθ τουσ».


37

Σχιμα 6: Οι κεραπευτικζσ τεχνικζσ τθσ ςφγχρονθσ κλαςςικισ Αντλεριανισ κεραπείασ.

(Ρθγζσ: 1. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu, 2. «Adlerian Psychotherapy: An Overview of Theory and Practice», http://www.essays.cc, 3. «Was ist “das Ich"», Susan Bridle and Amy Edelstein, http://www.enlightennext.org/, 4. «Θ Γνϊςθ τθσ Ηωισ», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Επίκουροσ, Ακινα 1978, 5. «Το Νόθμα τθσ Ηωισ», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Επίκουροσ, Ακινα, 1974, 6. «Ανκρωπογνωςία», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Μπουκουμάνθ, Ακινα 1971, 7. «Alfred Adler 1870-1937», Ειρινθ Τηελζπθ, Συμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, Pg.Dipl., MSc., City University London, http://www.psychologynet.gr, 8. “Psychoanalytic Versions of the Human Condition: Philosophies of Life and Their Impact on Practice”, Dr. Henry I. Stein and Dr. Martha E. Edwards, Chapter 4: Classical Adlerian Theory and Practice, New York University Press, August 1998, 9: “The Individual Psychology of Alfred Adler”, Ansbacher Heinz L. and Ansbacher Rowena, New York: Basic Books, 1956,






38

10: “Individual Psychology”, Stein Henry, Twelve Stages of Creative Adlerian Psychotherapy, 1988, 44, 138-143 ).


39

Κεφάλαιο 5: Η Εφαρμογή τησ Θεωρίασ του Adler ςτην Παιδαγωγική.

Κατά τον Άλφρεντ Άντλερ, θ αναπτυξιακι εξζλιξθ του ατόμου και κατ’ επζκταςθ θ κοινωνικι εξυγίανςθ, ζχουν τισ ρίηεσ τουσ ςτθν παιδικι θλικία του ίδιου του ατόμου και ιδιαίτερα ςτα πζντε πρϊτα χρόνια τθσ ηωισ του. Κατά τον Άντλερ, είναι τότε που το άτομο βιϊνει τθν επαφι με το πρϊτο υποςφςτθμα ςτο οποίο ανικει (τουσ γονείσ και τα αδζρφια του), διαμορφϊνει τον παιδικό τρόπο ηωισ του, ο οποίοσ αργότερα κα εξελιχκεί και κα παγιωκεί ςτον τρόπο ηωισ τθσ ενιλικθσ ηωισ του, ςυνκζτει τουσ πρωταρχικοφσ, ενςτικτϊδεισ και λανκάνοντεσ ςκοποφσ του, οι οποίοι κα τον ςυνοδεφουν αυτοφςιοι ι μεταλλαγμζνοι ςε όλοι του τθ ηωι, βιϊνει τισ πρϊτεσ ματαιϊςεισ ςτισ προςπάκειζσ του και ςτιγματίηεται από τισ πρϊτεσ ςχζςεισ με τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ, παγιϊνει τα πρϊτα αιςκιματα κατωτερότθτασ και μειονεξίασ, κζτει τα κεμζλια για τθν ανάπτυξθ τθσ αίςκθςθσ τθσ κοινότθτασ και διαμορφϊνει το υγιζσ ι «διαςτρεβλωμζνο» κοινωνικό ενδιαφζρον του και τισ πρωταρχικζσ ψυχολογικζσ του κινιςεισ. Είναι ταυτόχρονα, θ περίοδοσ ςτθν οποία είναι αυτοφςιεσ, ανεπθρζαςτεσ και ζκδθλεσ οι κλθρονομικζσ καταβολζσ του ατόμου και θ υφιςτάμενθ, διακζςιμθ «πρϊτθ φλθ» τόςο ςε ςωματικό όςο και ςε πνευματικό και ψυχολογικό επίπεδο. Για τουσ παραπάνω λόγουσ, θ παιδικι θλικία, κατά τον Άλφρεντ Άντλερ, είναι θ πλζον ενδεδειγμζνθ, θλικιακά, περίοδοσ ςτθν ηωι του ατόμου τόςο για προλθπτικι παρακολοφκθςθ και παρζμβαςθ όςο και για διαγνωςτικζσ και κεραπευτικζσ παρεμβάςεισ. Οι αντλεριανζσ παρεμβάςεισ κατά τθ παιδικι θλικία δρομολογοφνται υπό τθ μορφι ςυμβουλευτικισ παρακολοφκθςθσ και κακοδιγθςθσ και ψυχοκεραπείασ ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ τόςο ςτα ίδια τα παιδιά όςο και ςτουσ φορείσ του οικογενειακοφ και του εκπαιδευτικοφ περιβάλλοντόσ τουσ.

5.1 Η Πρόλθψθ

Οι ίδιεσ οι κλινικζσ παρεμβάςεισ του Άντλερ είχαν ζνα ουςιαςτικό αντίκτυπο ςτον τομζα τθσ εκπαίδευςθσ υπό τθ μορφι προςπακειϊν πρόλθψθσ ψυχικϊν διαταραχϊν και προβλθμάτων ςτθν εξελικτικι ανάπτυξθ των παιδιϊν ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ (Adler 1957). Ο Άντλερ ξεκίνθςε από τθν κακοδιγθςθ και τθ ςυμβουλευτικι των γονζων αλλά ςφντομα ςυνειδθτοποίθςε ότι θ μαηικι πρόςβαςθ ςτα παιδιά κα ιταν εφικτι μόνο μζςα από τουσ δαςκάλουσ και το εκπαιδευτικό ςφςτθμα, το οποίο όχι πολφ πριν είχε αποκτιςει μαηικό και δθμόςιο χαρακτιρα. Από το 1930 άρχιςε να δθμιουργεί ζνα ςθμαντικό αρικμό κλινικϊν ςτα δθμόςια ςχολεία τθσ Βιζννθσ για τθν κακοδιγθςθ των παιδιϊν και για τθν εκπαίδευςθ των γονζων, δαςκάλων, κοινωνικϊν λειτουργϊν, ιατρϊν και άλλων επαγγελματιϊν. Στισ κλινικζσ αυτζσ, θ εκπαίδευςθ των επαγγελματιϊν πραγματοποιείτο, με πρωτοβουλία του ίδιου του Άντλερ, με ηωντανζσ επιδείξεισ με γονείσ και παιδιά μπροςτά ςτο ευρφ κοινό, μια πρϊιμθ μορφι παιχνιδιϊν ρόλων.


40

Ο Άντλερ, ζβλεπε τθν πρόλθψθ μζςω τθσ εκπαίδευςθσ ωσ τθν πρωταρχικι μορφι επζνδυςθσ ςτο μζλλον και τθν εξελικτικι ανάπτυξθ των παιδιϊν (Henry Stein, 1998). Oι καλφτεροι μζκοδοι πρόλθψθσ για τον ίδιο είναι θ ενκάρρυνςθ, θ καλλιζργεια υγιοφσ κοινωνικοφ ενδιαφζροντοσ, θ εξερεφνθςθ και θ βζλτιςτθ εκμετάλλευςθ τθσ δυναμικισ των παιδιϊν, θ επιςτράτευςθ των ικανοτιτων και θ καλλιζργεια των δεξιοτιτων τουσ με γνϊμονα το κοινωνικό ςυμφζρον, θ καλλιζργεια του αιςκιματοσ τθσ κοινότθτασ μζςα ςτθν οικογζνεια και τθν ευρφτερθ κοινωνία, θ καλλιζργεια του επιπζδου και τθσ εμβζλειασ τθσ δραςτθριότθτα των παιδιϊν και θ διαμόρφωςθ ενόσ προςωπικοφ τρόπου ηωισ κινοφμενου από υψθλζσ αξίεσ και υψθλά «κοινωνικά» ιδανικά. Θ προλθπτικι κακοδιγθςθ όμωσ κατά τθν Άντλερ, δεν περιορίηεται μόνο ςτα ίδια τα παιδιά, αλλά κα πρζπει να ςτοχεφει και ςτουσ φορείσ του άμεςου οικογενειακοφ και εκπαιδευτικοφ περιβάλλοντόσ τουσ όπωσ για παράδειγμα οι γονείσ, οι εκπαιδευτικοί και οι λοιποί ειδικοί επαγγελματίεσ όπωσ οι γιατροί και οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι οποίοι διαδραματίηουν ςθμαντικοφσ ρόλουσ ςτισ ηωζσ των παιδιϊν. Για τον Άλφρεντ Άντλερ, ο άνκρωποσ κατά τθν παιδικι του θλικία και ιδιαίτερα κατά τα πζντε πρϊτα χρόνια τθσ ηωισ του, βιϊνει μια ςυνεχι διαδικαςία κακοριςτικισ γνωςτικισ διαμόρφωςθσ μζςω τθσ αλλθλεπίδραςθσ με το γφρω του περιβάλλον, θ οποία δεν κα πρζπει να αφινεται ςτθν τφχθ αλλά να προςδιορίηεται από τθ ςυμπεριφορά καταρτιςμζνων γονιϊν και επαγγελματιϊν. Λδιαίτερα αποτελεςματικό τρόπο για τθν εκπαίδευςθ και τθν κακοδιγθςθ των τελευταίων, όπωσ ζχει ιδθ προαναφερκεί, ο Άντλερ κεωρεί τον παραδειγματιςμό και τθ μίμθςθ μζςω παιχνιδιϊν ρόλων. Τζλοσ, ιδιαίτερθ ζμφαςθ δίνει επίςθσ ςτθ ςυνεργαςία και τθν αλλθλεπίδραςθ ανάμεςα ςτουσ μακθτζσ, τουσ κακθγθτζσ, τουσ ειδικοφσ επαγγελματίεσ και τουσ γονείσ και ςτθν κακιζρωςθ του δθμοκρατικοφ πνεφματοσ ςτισ μεταξφ τουσ ςχζςεισ.


41

Σχιμα 7: Οι μζκοδοι των προλθπτικϊν Αντλεριανϊν παρεμβάςεων ςτο εκπαιδευτικό ςφςτθμα

Οι Pryor και Tollerud (1999), τονίηουν επίςθσ το ρόλο τθσ δθμοκρατίασ ςτθν τάξθ και ολόκλθρο το ςχολικό ςφςτθμα, ωσ μζκοδο πρόλθψθσ ςφμφωνα με τισ Αντλεριανζσ αρχζσ. Για αυτοφσ οι Αντλεριανζσ αρχζσ τθσ τάξθσ και των ορίων, τθσ ςυμμετοχισ των παιδιϊν ςτθν κατάρτιςθ των κανόνων τθσ τάξθσ και τθσ ςχολικισ μονάδασ, τθσ δθμοκρατικισ θγεςίασ από τθν πλευρά των εκπαιδευτικϊν και των ςυμβοφλων, τθσ εμπιςτοςφνθσ, τθσ πίςτθσ, τθσ ευγενοφσ άμιλλασ, τθσ ςυνεργαςίασ, τθσ εργαςίασ ςε ομάδεσ, τθσ ενςωμάτωςθσ του ςυνόλου ςε ζνα κοινό ςκοπό, των κίνθτρων, τθσ ενκάρρυνςθσ και τθσ αποδοχισ των λακϊν και τθσ αδυναμίασ από όλουσ τουσ φορείσ τθσ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ, δαςκάλουσ ςυμβοφλουσ και παιδιά, αποτελοφν βαςικοφσ άξονεσ δθμοκρατικότθτασ ςτθν τάξθ και ςτο ςχολικό ςφςτθμα.

5.2 Η Διάγνωςθ

Για τθ διάγνωςθ των ψυχοπακογζνειασ και των ενδεχόμενων προβλθμάτων ςτθν εξελικτικι ανάπτυξθ των παιδιϊν αλλά και τθν κακοδιγθςθ τθσ περαιτζρω κεραπείασ, ο Άλφρεντ Άντλερ προτείνει τθ μεκοδικι παρατιρθςθ και αξιολόγθςθ τθσ ςυμπτωματολογίασ των κλθρονομικϊν και οικογενειακϊν καταβολϊν του παιδιοφ, τθσ φυςικισ προδιάκεςισ του, τθσ «κοινωνικισ ςυμπεριφοράσ», του τρόπου ηωισ, του επιπζδου και τθσ εμβζλειασ τθσ δραςτθριότθτασ, των ψυχολογικϊν κινιςεων των παιδιϊν και τθσ ςτάςθσ του απζναντι ςτισ τρεισ βαςικζσ αποςτολζσ τθσ ηωισ (εργαςία, κοινότθτα, αγάπθ), ςτα πλαίςια του


42

εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ. Ο ίδιοσ, ςτο βιβλίο του «Θ Ατομικι Ψυχολογία ςτο Σχολείο» παρακζτει ζνα χριςιμο ερωτθματολόγιο – οδθγό, καταρτιςμζνο και ςχολιαςμζνο από τθ Διεκνι Ζνωςθ για τθν Ατομικι Ψυχολογία, για τα βαςικά ςθμεία παρατιρθςθσ και ερμθνείασ ςτθν παιδικι ςυμπεριφορά ωσ εξισ: 1. Από πότε υπάρχουν παράπονα; Σε ποια εξωτερικι και ψυχικι

κατάςταςθ ιταν το παιδί, όταν ζγιναν εμφανείσ οι πρϊτεσ αποτυχίεσ; Σθμαντικά γεγονότα είναι θ αλλαγι περιβάλλοντοσ, θ ζναρξθ του ςχολείου, θ αλλαγι του ςχολείου, θ αλλαγι δαςκάλου, οι καινοφριεσ φιλίεσ, αρρϊςτιεσ του παιδιοφ και των γονζων κλπ.

2. Σθμειϊκθκε κάτι αξιοπερίεργο ςτθ ηωι του παιδιοφ και πιο μπροςτά; Ραρουςίαςε το παιδί κάποια ςωματικι ι πνευματικι αδυναμία; Κάποια δειλία, αμζλεια, εςωςτρζφεια, αδεξιότθτα ι ηιλεια; Κάποια εξάρτθςθ ςτο φαγθτό, ςτο ντφςιμο, ςτο πλφςιμο ι ςτον φπνο; Μιπωσ φοβόταν να μείνει μόνο του ι να μείνει ςτο ςκοτάδι; Ζχει το παιδί ςχθματιςμζνθ άποψθ για το ρόλο του φφλου του και τα πρωταρχικά, δευτερεφοντα και τριτεφονται χαρακτθριςτικά του φφλου του; Ρϊσ βλζπει το παιδί το άλλο φφλο και πόςο πλθροφορθμζνο είναι ςεξουαλικά; Ρρόκειται για κετό, νόμιμο, εξϊγαμο ι παιδί ανάδοχθσ οικογζνειασ; Ρωσ ςυμπεριφζρεται θ οικογζνεια ςτο παιδί; Ζχει ακόμα το παιδί επαφι μαηί τουσ; Ρερπάτθςε και μίλθςε ζγκαιρα και χωρίσ λάκθ; Ζβγαλε ζγκαιρα τα δόντια του; Ραρουςίαςε κάποια ιδιαίτερα προβλιματα όταν μάκαινε να γράφει, να κάνει αρικμθτικζσ πράξεισ, να ηωγραφίηει, να τραγουδά, να κολυμπά; Μιπωσ δζκθκε αποκλειςτικά με ζνα μόνο πρόςωπο και ποιο ιταν αυτό; Θ μθτζρα, ο πατζρασ, και οι δυο γονείσ, κάποιο από τα αδζρφια, θ νταντά ι κάποιο άλλο πρόςωπο; Κα πρζπει να δοκεί ιδιαίτερθ προςοχι προκειμζνου να διαπιςτωκεί τυχόν εχκρικι τοποκζτθςθ απζναντι ςτθ ηωι, ςτισ αιτίεσ που προκάλεςαν κάποιο αίςκθμα κατωτερότθτασ, ςτθν τάςθ αποκλειςμοφ προβλθμάτων και ατόμων και ςε χαρακτθριςτικά εγωιςμοφ και ευαιςκθςίασ.

3. Δθμιοφργθςε το παιδί πολλά προβλιματα; Τι και ποιόν φοβάται το παιδί περιςςότερο; Μιπωσ φϊναηε ςτον φπνο του ι ζβρεχε το κρεβάτι του; Είναι αρχομανισ; Αν ναι, μόνο απζναντι ςτου αδφνατουσ ι και ςτουσ δυνατοφσ; Ζδειξε μιπωσ κάποια ζντονθ επικυμία να μπαίνει ςτο κρεβάτι κάποιου από τουσ γονείσ ; Είναι χοντροκομμζνο; Αδζξιο; αχιτικό; Ζξυπνο; Μιπωσ το πείραηαν και το κορόιδευαν πολφ; Ραρουςιάηει ιδιαίτερα φιλαρζςκεια ωσ προσ τα μαλλιά και τα ροφχα; Χϊνει τα δάχτυλα ςτθ μφτθ του; Τρϊει τα νφχια του; Είναι άπλθςτο ςτο φαγθτό; Με τισ παραπάνω ερωτιςεισ ξεκακαρίηεται με πόςο κάρροσ επιδιϊκει να υπεριςχφςει το παιδί και επίςθσ αν το πείςμα εμπόδιςε τον εξευγενιςμό των παρορμθτικϊν του πράξεων.

4. Ζκανε το παιδί εφκολα φιλίεσ ι ιταν ανάποδο και βαςάνιηε ανκρϊπουσ και ηϊα; Ζχει θγεμονικζσ τάςεισ ι μιπωσ απομονϊνεται; Είναι ςυλλζκτθσ, τςιγκοφνθσ ι φιλάργυροσ; Τα ερωτιματα αυτά


43

αφοροφν τθν ικανότθτά του να επικοινωνεί και το βακμό αποκάρρυνςισ του.

5. Ρϊσ είναι τϊρα το παιδί ςε όλεσ αυτζσ τισ ςχζςεισ; Ρϊσ ςυμπεριφζρεται ςτο ςχολείο; Του αρζςει να πθγαίνει; Αργεί το πρωί; Μιπωσ πριν ξεκινιςει για το ςχολείο είναι νευρικόσ και βιάηεται; Χάνει τα βιβλία, τθν τςάντα και τα τετράδιά του; Αναςτατϊνεται όταν είναι να κάνει τισ αςκιςεισ του ι να δϊςει εξετάςεισ; Ξεχνάει να κάνει τισ αςκιςεισ του ι αρνείται να τισ κάνει; Χάνει τον καιρό του; Είναι τεμπζλθσ ι νωκρόσ; Του λείπει θ αυτοςυγκζντρωςθ ι ενοχλεί ςτο μάκθμα; Ρωσ είναι με το δάςκαλό του; Τον αμφιςβθτεί ι δείχνει υπεροψία ι αδιαφορία; Ηθτά τθ βοικεια των άλλων όταν είναι να κάνει αςκιςεισ ι περιμζνει πάντα να του το ηθτιςουν; Είναι φιλόδοξοσ ςτθ γυμναςτικι και ςτα ακλιματα; Κεωρεί τον εαυτό του ανεπαρκι ι μιπωσ ατάλαντο; Διαβάηει μιπωσ πάρα πολφ; Τι είδουσ πράγματα προτιμάει; Κλζβει; Λζει ψζματα; Αυτζσ οι ερωτιςεισ μασ αποκαλφπτουν τθν προετοιμαςία του παιδιοφ για το ςχολείο και τισ επιπτϊςεισ του ςχολείου ςτο παιδί κακϊσ και τθ κζςθ που παίρνει απζναντι ςτα προβλιματα.

6. Ρειςτικζσ αποδείξεισ για τισ οικογενειακζσ ςυνκικεσ, για αρρϊςτιεσ ςτθν οικογζνεια, για αλκοολιςμό, εγκλθματικότθτα, νευρϊςεισ, αναπθρία, ςφφιλθ, επιλθψία. Για το επίπεδο ηωισ. Υπιρξαν κάνατοι ςτθν οικογζνεια και ςε ποια θλικία του παιδιοφ; Μιπωσ είναι ορφανό; Ροιοσ κυριαρχεί ςτθν οικογζνεια; Θ διαπαιδαγϊγθςι του είναι αυςτθρι, γκρινιάρικθ, παραχαϊδευτικι; Μιπωσ το φοβερίηουν με τουσ κινδφνουσ τθσ ηωισ; Ρϊσ είναι θ επιτιρθςι του; Ζτςι βλζπει κανείσ το παιδί μζςα ςτθν οικογενειακι του κζςθ και μπορεί να εκτιμιςει τισ εντυπϊςεισ που δόκθκαν ςτο παιδί.

7. Ροια ςειρά ζχει το παιδί ανάμεςα ςτα αδζρφια; Είναι το μεγαλφτερο, το δεφτερο, το μικρότερο, μοναχογιόσ, μοναχοκόρθ, μοναχοπαίδι; Υπάρχουν αντιηθλίεσ; Κλαίει ςυχνά; Γελάει χαιρζκακα; Υποτιμά τουσ άλλουσ άκριτα; Οι παραπάνω διευκρινιςεισ είναι ςθμαντικζσ για τθ χαρακτθρολογία και επεξθγθματικζσ ωσ προσ τθν τοποκζτθςθ του παιδιοφ απζναντι ςτουσ άλλουσ.

8. Τι επαγγελματικά ςχζδια είχε το παιδί μζχρι τϊρα; Ρωσ ςκζφτεται για το γάμο; Τι επάγγελμα ζχουν τα μζλθ τθσ οικογζνειασ; Ρωσ είναι ο γάμοσ των γονιϊν; Οι απαντιςεισ ςτα ερωτιματα αυτά επιτρζπουν ςυμπεράςματα για το κάρροσ και τθν εμπιςτοςφνθ που ζχει το παιδί ςτο μζλλον.

9. Ροια είναι τα αγαπθμζνα του παιχνίδια; Τα αγαπθμζνα του παραμφκια; Οι αγαπθμζνεσ του μορφζσ από τθν ιςτορία και τθν ποίθςθ; Ευχαριςτιζται να ενοχλεί τουσ άλλουσ όταν παίηουν; Χάνεται ςε φανταςίεσ; Σκζφτεται ψφχραιμα και απορρίπτει κάκε φανταςία; Ζχει φανταςιϊςεισ; Βάςει των παραπάνω αποκτοφμαι ενδείξεισ για πρότυπα με κατεφκυνςθ το ρόλο του ιρωα.

10. Ροιεσ είναι οι πιο παλιζσ αναμνιςεισ του παιδιοφ; Ζχει εντυπωςιακά ι ςυχνά επαναλαμβανόμενα όνειρα (πτιςθσ, πτϊςθσ, αναχαίτιςθσ, χάςιμο τραίνου, αγϊνεσ δρόμου, φυλάκιςθ, εφιάλτεσ); Συχνά,


44

ρωτϊντασ αυτά, διαπιςτϊνει κανείσ μια τάςθ για απομόνωςθ, προειδοποιθτικζσ φωνζσ με τθν ζννοια τθσ υπζρμετρθσ προφφλαξθσ, φιλόδοξεσ τάςθσ και προτιμιςεισ για μεμονωμζνα πρόςωπα.

11. Από ποια άποψθ αποκαρρφνκθκε το παιδί; Νιϊκει παραμεριςμζνο; Αντιδρά ευνοϊκά όταν το προςζχουν και το επαινοφν; Ζχει προλιψεισ; Το βάηει ςτα πόδια μπροςτά ςε δυςκολίεσ; Αρχίηει διάφορα πράγματα για να τα παρατιςει ςε λίγο; Νιϊκει αναςφάλεια μπροςτά ςτο μζλλον; Ριςτεφει ςτισ δυςμενείσ επιπτϊςεισ τθσ κλθρονομικότθτασ; Το αποκάρρυνε ςυςτθματικά το περιβάλλον του; Ζχει απαιςιόδοξθ κεϊρθςθ τθσ ηωισ; Οι απαντιςει αυτζσ μασ δείχνουν αν το παιδί ζχει χάςει τθν πίςτθ ςτον εαυτό του και ψάχνει το δρόμο του ςε λάκοσ κατεφκυνςθ.

12. Άλλου είδουσ κακζσ ςυνικειεσ όπωσ να κάνει γκριμάτςεσ και να ςυμπεριφζρεται κουτά, παιδιάςτικα και περίεργα; Τα παραπάνω μποροφν να μεταφραςτοφν ωσ άτολμεσ προςπάκειεσ να τραβιξει τθν προςοχι των άλλων επάνω του.

13. Ζχει κάποιο γλωςςικό ελάττωμα; Είναι άςχθμο; Κουτςό; Ζχει ςτραβά πόδια, είναι κακοφτιαγμζνο, πολφ κοντό; Ζχει ελαττϊματα ςτα αυτιά και τα μάτια; Είναι πνευματικά κακυςτερθμζνο; Αριςτερόχειρο; οχαλίηει; Είναι πολφ όμορφο; Με τισ ερωτιςεισ αυτζσ ανιχνεφουμε δυςκολίεσ τθσ ηωισ που ςυχνά το παιδί υπερτονίηει. Με τον τρόπο αυτό περιζρχεται ςυνεχϊσ ςε μια τάςθ αποκάρρυνςθσ. Μια παρόμοια λανκαςμζνθ εξζλιξθ βρίςκουμε και ςε πολφ όμορφα παιδιά. Αυκυποβάλλονται πωσ όλα τουσ χαρίηονται και δεν χρειάηεται να κοπιάςουν, χάνοντασ ζτςι τθν ευκαιρία να προετοιμαςτοφν ςωςτά για τθ ηωι.

14. Μιλά ανοιχτά για τθν ανικανότθτά του ι για το ελλιπζσ ταλζντο του ςτο ςχολείο; Για τθ δουλειά; Για τθ ηωι; Ζχει ςκζψεισ αυτοκτονίασ; Υπάρχει χρονικι ςχζςθ ανάμεςα ςτισ αποτυχίεσ του και τα παραςτρατιματά του; Υπερεκτιμά τθν εξωτερικι επιτυχία; Είναι δουλοπρεπισ, υποκριτισ ι επαναςτάτθσ; Αυτά αποτελοφν εκφράςεισ προχωρθμζνθσ αποκάρρυνςθσ φςτερα από προςπάκειεσ να ανζβει, οι οποίεσ αποτυγχάνουν λόγω τθσ ανικανότθτασ που το χαρακτθρίηει αλλά και λόγω τθσ ελλιποφσ κατανόθςθσ του περιβάλλοντοσ του. Κατόπιν ακολουκεί θ αναηιτθςθ ενόσ υποκατάςτατου ςε ζνα δευτερεφον πεδίο μάχθσ.

15. Κετικζσ επιδόςεισ του παιδιοφ. Αποτελοφν ςθμαντικι ζνδειξθ, επειδι πικανόν το ενδιαφζρον, οι κλίςεισ και οι προετοιμαςίεσ του παιδιοφ να δείχνουν προσ μια άλλθ κατεφκυνςθ από αυτι που ζχει πάρει μζχρι τϊρα.

Σφμφωνα με τον ίδιο τον Άντλερ, με βάςθ αυτζσ τισ ερωτιςεισ, που κα πρζπει πάντα να τίκενται υπό τθ μορφι Σωκρατικοφ διαλόγου, προκφπτει μια εικόνα τθσ προςωπικότθτασ του παιδιοφ, τθσ οποίασ οι αποτυχίεσ δεν πρζπει να κεωροφνται αυτονόθτεσ αλλά να φαίνονται κατανοθτζσ. Τα ςφάλματα που αποκαλφπτονται κα πρζπει πάντα να εξθγοφνται με φιλικότθτα, διακριτικότθτα, υπομονι και θρεμία.


45

Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει να υπογραμμίςουμε ότι, κατά τον Άντλερ θ παρατιρθςθ του παιδικοφ τρόπου ηωισ και των παιδικϊν ψυχολογικϊν κινιςεων δεν κα πρζπει να είναι τυχαία αλλά μεκοδικι, δεν κα πρζπει να περιορίηεται οφτε ςτο οικογενειακό οφτε ςτο ςχολικό περιβάλλον αλλά να καλφπτει και τα δυο και κα πρζπει να γίνεται από κατάλλθλα «εκπαιδευμζνουσ», ψυχικά «υγιείσ» και κοινωνικά «λειτουργικοφσ» γονείσ, εκπαιδευτικοφσ και ειδικοφσ επαγγελματίεσ, οι οποίοι κα είναι ςε κζςθ να διαγνϊςουν ενδεχόμενα προβλιματα ςτθν εξελικτικι ανάπτυξθ των παιδιϊν, να ςυνεργαςτοφν για τθν διόρκωςι τουσ ι να παραπζμψουν το παιδί ςτον κατάλλθλο ειδικό επιςτιμονα – κεραπευτι εντόσ ι εκτόσ τθσ ςχολικισ μονάδασ, όταν αυτό κρικεί απαραίτθτο. Ο ίδιοσ ο Άντλερ υπιρξε από τουσ πρϊτουσ που ςτιριξαν τθν αναγκαιότθτα τθσ ςυμμετοχισ κοινωνικϊν λειτουργϊν και ειδικϊν ψυχολόγων ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία.

5.3 Η Θεραπεία

Το παραπάνω ερωτθματολόγιο αποτελεί ζνα πολφ χριςιμο οδθγό τόςο για τθ διάγνωςθ όςο και τθν τροφοδότθςθ και τθν εφαρμογι των δϊδεκα κεραπευτικϊν ςταδίων τθσ κλαςςικισ Αντλεριανισ ψυχοκεραπείασ, τα οποία παρατίκενται ςτθν ενότθτα 4.2.2 παραπάνω, για τθ κεραπεία τθσ παιδικισ ψυχοπακογζνειασ. Θ ςυγκεκριμζνθ διαδικαςία κεραπείασ πραγματοποιείται ςε ςυνεργαςία με ειδικοφσ επιςτιμονεσ - κεραπευτζσ, ςε εξατομικευμζνο επίπεδο ι ςε επίπεδο ομάδων κεραπείασ, τόςο ςτα πλαίςια του ςχολικοφ ςυςτιματοσ όςο και ζξω από αυτό και αφορά ςε παιδιά με διαγνωςμζνα προβλιματα εξελικτικισ ανάπτυξθσ. Ζνα βιμα πριν όμωσ, όπωσ ζχουμε ιδθ ςυηθτιςει, ο εκπαιδευτικόσ κα πρζπει να είναι ςε κζςθ να ανιχνεφει προβλθματικζσ ςυμπεριφορζσ, να τισ ερμθνεφει κατάλλθλα, να λαμβάνει τα απαιτοφμενα διορκωτικά μζτρα, να λειτουργεί δθλαδι ςυμβουλευτικά, και να παραπζμπει το παιδί ςε κάποιον ειδικό επιςτιμονα – κεραπευτι, όταν αυτό κρικεί αναγκαίο. Οι Pryor, D.B. και Tollerud, T.R., ςτο άρκρο τουσ «Applications of Adlerian Principles in School Settings», ςτθν ζκδοςθ Professional School Counseling, 2(4), 299-304, 1999, περιγράφουν ςυνοπτικά μια γενικευμζνθ, «διορκωτικι», ςυμβουλευτικι διαδικαςία, βαςιςμζνθ ςτθν Αντλεριανι κεωρία, θ οποία μπορεί να εφαρμοςτεί ςε ευρεία και μαηικι κλίμακα από κατάλλθλα καταρτιςμζνουσ εκπαιδευτικοφσ ςτα πλαίςια του ςχολικοφ περιβάλλοντοσ. Σφμφωνα με τον Άντλερ, θ κακι διαγωγι ςτθν τάξθ είναι χαρακτθριςτικι ζνδειξθ υποκείμενων προβλθμάτων ςτθν εξελικτικι ανάπτυξθ των παιδιϊν ι ακόμα και ψυχοπακογζνειασ, και κα πρζπει να εγείρει κάποια παρεμβατικι βοικεια με τθ μορφι ςυμβουλευτικισ υποςτιριξθσ θ οποία κλιμακϊνεται ςε κεραπευτικι διαδικαςία αν αυτό κρικεί αναγκαίο. Οι Pryor και Tollerud, βαςιςμζνοι ςτισ Αντλεριανζσ αρχζσ, ςυνοψίηουν τα κίνθτρα τθσ κακισ διαγωγισ και τθσ αυτοκατάργθςθσ ςτο ςχολείο ςτα εξισ: 1. προςζλκυςθ προςοχισ,


46

2. εκδιλωςθ ιςχφοσ, 3. εκδίκθςθ, 4. αναπλιρωςθ κάποιου είδουσ ανεπάρκειασ που βιϊνεται από το

μακθτι , και τονίηουν ότι θ κατανόθςθ και θ αλλαγι του κινιτρου τθσ κακισ διαγωγισ κα επιφζρει καλφτερα αποτελζςματα από τθν προςπάκεια αλλαγισ τθσ ςυμπεριφοράσ του παιδιοφ αυτισ κακεαυτισ. Κάτω από το ίδιο πρίςμα, οι εκπαιδευτικοί και οι ςφμβουλοι μποροφν να ξεκινιςουν τισ διορκωτικζσ παρεμβάςεισ τθσ κακισ διαγωγισ (1) ενκαρρφνοντασ το παιδί με αποδοχι, εμπάκεια και ςεβαςμό και (2) εφαρμόηοντασ ελεγχόμενεσ λογικζσ επιπτϊςεισ ςτθν κακι διαγωγι με γνϊμονα τθ ςυνάφεια, το ςεβαςμό, τθ λογικι και το μζτρο. Οι μακθτζσ κα πρζπει να μάκουν ότι θ κακι διαγωγι επιφζρει δυςμενείσ επιπτϊςεισ όχι υπό τθ μορφι τιμωρίασ, θ οποία κα ζχει αντίκετα αποτελζςματα επικετικότθτασ, πακθτικότθτασ, άρνθςθσ και ζχκρασ, αλλά υπό τθ μορφι αξιοπρεποφσ και λογικισ πεικαρχίασ. Για τουσ ίδιουσ, οι εκπαιδευτικοί και οι ςφμβουλοι, προκειμζνου να κατανοιςουν και να ενκαρρφνουν τα παιδιά, κα πρζπει να κινθκοφν γφρω από ζξι κφριουσ άξονεσ: 1. Να προςπακιςουν να εκτιμιςουν πωσ μπορεί να αιςκάνεται το παιδί

και να επιβεβαιϊςουμε με το ίδιο τθν ορκότθτα και τθν ακρίβεια τθσ εκτίμθςισ τουσ.

2. Να δείξουν ςτο παιδί κατανόθςθ και αποδοχι. 3. Να κερδίςουν τθν εμπιςτοςφνθ του παιδιοφ. 4. Να εκφράςουν ςτο παιδί τα δικά τουσ ςυναιςκιματα με τρόπο μθ

δεικτικό. 5. Να ςυνεργαςτοφν με το παιδί για μια από κοινοφ αποδεκτι λφςθ ςτο

πρόβλθμα. 6. Να ςυνεργαςτοφν με το παιδί ςτισ περιοχζσ εκείνεσ που κα

αποτρζψουν μελλοντικά προβλιματα θ κα διορκϊςουν το τρζχον πρόβλθμα μζςω των λογικϊν επιπτϊςεων.

Κατά τθ διαδικαςία αυτι, οι εκπαιδευτικοί και οι ςφμβουλοι κα πρζπει να είναι ςε κζςθ να κατανοιςουν πότε το παιδί κα πρζπει να παραπεμφκεί ςε κάποιον ειδικό επιςτιμονα και να πράξουν ανάλογα.


47

Σχιμα 8: Οι Αντλεριανζσ ςυμβουλευτικζσ παρεμβάςεισ ςτθν κακι διαγωγι μακθτϊν ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ κατά Pryor και Tollerud.

Επίςθσ μεγάλθσ ςθμαςίασ είναι ο ρόλοσ των ςυμβοφλων, των κοινωνικϊν λειτουργϊν και των ειδικϊν επιςτθμόνων για τθν διάγνωςθ και ερμθνεία προβλθμάτων ψυχοπακογζνειασ και τθν εφαρμογι διορκωτικϊν παρεμβάςεων ςτουσ ίδιουσ τουσ γονείσ και τουσ εκπαιδευτικοφσ ςτα πλαίςια του ςχολικοφ ςυςτιματοσ ι τθν παραπομπι των τελευταίων ςε εξωτερικοφσ ειδικοφσ επιςτιμονεσ – κεραπευτζσ, όταν αυτό κρικεί απαραίτθτο, ωσ ικανό και αναγκαίο μζτρο για τθ κεραπευτικι διαδικαςία και τθ κεραπεία των ίδιων των παιδιϊν.


48

Σχιμα 9: Οι Αντλεριανζσ παρεμβάςεισ ςτο εκπαιδευτικό ςφςτθμα.

(Ρθγζσ: 1. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu, 2. «Adlerian Psychotherapy: An Overview of Theory and Practice», http://www.essays.cc, 3. «Was ist “das Ich"», Susan Bridle and Amy Edelstein, http://www.enlightennext.org/, 4. «Θ Γνϊςθ τθσ Ηωισ», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Επίκουροσ, Ακινα 1978, 5. «Το Νόθμα τθσ Ηωισ», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Επίκουροσ, Ακινα, 1974, 6. «Ανκρωπογνωςία», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Μπουκουμάνθ, Ακινα 1971, 7. «Alfred Adler 1870-1937», Ειρινθ Τηελζπθ, Συμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, Pg.Dipl., MSc., City University London, http://www.psychologynet.gr, 8. «Θ Ατομικι Ψυχολογία ςτο Σχολείο», Άλφρεντ Άντλερ, Εκδόςεισ Επίκουροσ, Ακινα 1990, 9. «Applications of Adlerian Principles in School Settings», Pryor, D. B. & Tollerud, T. R., Professional School Counseling, 2(4), 299 – 304, 1999).






49

Κεφάλαιο 6: Κριτική ςτη Θεωρία του Adler.

Θ κεωρία του Άντλερ ζχει δεχκεί κατά καιροφσ ζντονθ κριτικι με κφρια επιχειριματα τθν αμφιςβιτθςθ τθσ επιςτθμονικότθτασ τθσ όςον αφορά ςτθν οργάνωςθ, τθν παρουςίαςθ, τθν τεκμθρίωςι και τθν κακολικότθτά τθσ. Ο Άντλερ ςτιριξε ζνα μεγάλο μζροσ τθσ κεωρίασ του ςε μια ψυχολογία κοινισ λογικισ και ςε, κατά πολλοφσ υπεραπλουςτευμζνεσ, αλλά κατά τθ γνϊμθ μου νομοτελειακζσ εννοιολογικζσ ςυςχετίςεισ, για να αναπτφξει ζνα ςφςτθμα φιλοςοφικισ κεϊρθςθσ τθσ ψυχολογίασ και μια κοςμοκεωρία, θ οποία πολλοί επικριτζσ του ιςχυρίηονται ότι χαρακτθρίηεται από χαλαρότθτα ςτθ διατφπωςθ και τθ ςυςχζτιςθ των εννοιϊν και αδυναμία μζτρθςθσ και διαχείριςθσ των ςχζςεων αιτιότθτασ τουσ. Κατά πολλοφσ, θ κεωρία του Άντλερ χαρακτθρίηεται επίςθσ από ζλλειψθ και ουςιαςτικά αδυναμία πειραματικισ τεκμθρίωςθσ, γεγονόσ το οποίο κακιςτά ριψοκίνδυνθ τθ γενίκευςι τθσ. Τζλοσ θ μεγάλθ ζμφαςθ τθν πρακτικι και τθ διδαςκαλία που ζδωςε ο ίδιοσ ο Άντλερ και θ ζλλειψθ ςυςτθματικισ οργάνωςθσ και παρουςίαςθσ τθσ κεωρίασ του, αποτελοφν επίςθσ λόγω βολισ και αμφιςβιτθςθσ τθσ τελευταίασ από τουσ επικριτζσ του. Ο ίδιοσ ο Άντλερ υπεραςπίςτθκε τθ κεωρία του επιτάςςοντασ και αναλφοντασ εισ βάκοσ τισ βαςικζσ αρχζσ τθσ τελεολογικισ φιλοςοφικισ κοςμοκεωρίασ ςτθν οποία ςτιριξε τθν τελευταία. Για τον Άντλερ, θ τελεολογία απελευκερϊνει τισ ζννοιεσ από τα δεςμά τθσ «αναγκαιότθτασ», κακϊσ ςφμφωνα με αυτιν δεν πρζπει να περιμζνουμε το άτομο να ανταποκρίνεται με ςυγκεκριμζνο τρόπο ςε ςυγκεκριμζνεσ καταςτάςεισ. Το άτομο, ςφμφωνα με τον Άντλερ, ζχει επιλογζσ και δθμιουργεί μόνο του τθν προςωπικι λογικι και τον προςωπικό του τρόπο ηωισ, ενϊ θ παρεμβατικι του διαδικαςία επιχειρεί μόνο να επθρεάςει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφϊνονται τα τελευταία με τρόπο μοναδικό ςτο κάκε άτομο και με τθ ςυνεργαςία του ίδιου του ατόμου. Σφμφωνα με τα παραπάνω, κατά τον Άντλερ, θ πειραματικι τεκμθρίωςθ αποτελεί μια ψευδαίςκθςθ γενικευμζνων ςχζςεων αιτιότθτασ που περιςςότερο είναι ριψοκίνδυνθ παρά προςκζτει επιςτθμονικι εγκυρότθτα ςε μια ψυχολογικι κεωρία προςωπικότθτασ. (Ρθγζσ: 1. «Alfred Adler 1870-1937», Ειρινθ Τηελζπθ, Συμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, Pg.Dipl., MSc., City University London, http://www.psychologynet.gr, 2. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu)




50

Κεφάλαιο 7: Οι Αντλεριανέσ Επιδράςεισ.

Θ Ατομικι Ψυχολογία και θ κεωρία τθσ προςωπικότθτασ του Άλφρεντ Άντλερ, κυρίωσ λόγω του απλουςτευμζνου χαρακτιρα τθσ και τθσ ζμφυτθσ και νομοτελειακισ λογικισ ςυνάφειάσ τθσ, τα ςτοιχεία δθλαδι για τθν οποία τθν ζχουν βάλλει, ςυνάντθςε ευρεία αποδοχι και είχε ςθμαντικι επίδραςθ ςτα ςφγχρονά του και μετζπειτα ψυχολογικά ρεφματα. Επιδράςεισ των Αντλεριανϊν αρχϊν και τθσ Αντλεριανισ «κοςμοκεωρίασ» μπορεί κανείσ εφκολα να διακρίνει ςτο ζργο των Erich Fromm, Rollo May, Karen Horney, Julian Rotter, E. C. Tolman, Carl Rogers και Abraham Maslow με τον οποίο μάλιςτα μοιράηονται τισ ίδιεσ αριςτοτελικζσ απόψεισ για τθν ενεργοποίθςθ και αξιοποίθςθ τθσ βζλτιςτθσ δυναμικισ των ανκρϊπων για το ςυμφζρον τθσ κοινωνικισ εξυγίανςθσ. Στισ θμζρεσ μασ, υπάρχουν πολλζσ ςχολζσ και οργανιςμοί οι οποίοι ζχουν ςυςτακεί και λειτουργοφν για τθν προαγωγι των Αντλεριανϊν αρχϊν και τθσ Αντλεριανισ κεωρίασ όπωσ τα Λνςτιτοφτα ICASSI (International Committee of Adlerian Summer Schools and Institutes, http://www.icassi.net), NASAP (North American Society for Adlerian Psychology, http://www.alfredadler.org) και το βρετανικό ASIIP (Adlerian Society and Institute for Individual Psychology, http://www.adleriansociety.co.uk/ ). Επιπρόςκετα, ζχουν ιδρυκεί κατά καιροφσ διάφορα ςχολεία ςε πολλζσ χϊρεσ με ςκοπό τθ διάδοςθ τθσ Αντλεριανισ φιλοςοφίασ όπωσ το Adler School of Professional Psychology, ζνα από τα αξιολογότερα ςτισ ΘΡΑ, το οποίο ιδρφκθκε από τον Rudolf Dreikurs (http://www.adler.edu/ ).

(Ρθγζσ: 1. «Alfred Adler 1870-1937», Ειρινθ Τηελζπθ, Συμβουλευτικι Ψυχολόγοσ – Ψυχοκεραπεφτρια, Pg.Dipl., MSc., City University London, http://www.psychologynet.gr, 2. «Alfred Adler 1870-1937», Dr. C. George Boeree, Shippensburg University, http://www.webspaces.ship.edu, 3. “Psychoanalytic Versions of the Human Condition: Philosophies of Life and Their Impact on Practice”, Dr. Henry I. Stein and Dr. Martha E. Edwards, Chapter 4: Classical Adlerian Theory and Practice, New York University Press, August 1998).

http://www.nndb.com/people/409/000087148/





http://www.alfredadler.org/






51

Κεφάλαιο 8: Συμπεράςματα Έρευνασ.

Θ κεωρία του Άλφρεντ Άντλερ, δεν αποτελεί απλά μια ψυχολογικι κεωρία αλλά ζνα ςυγκροτθμζνο και ολοκλθρωμζνο τελεολογικό οικοδόμθμα φιλοςοφίασ, κεωρίασ και πράξθσ με βακιά δθμοκρατικά και ανκρωπιςτικά κεμζλια, και ζντονεσ τθσ επιρροζσ τθσ Ρλατωνικισ και τθσ Αριςτοτελικισ φιλοςοφίασ αλλά και τθσ κεωρίασ του ολιςμοφ. Ο Alexander Muller, ςυχνά αποκαλοφςε τθ δουλειά του Άλφρεντ Άντλερ ωσ «φιλοςοφικι ανκρωπολογία» (Stein, 1998). Το οικοδόμθμα αυτό του Άντλερ, αν και ονομάςτθκε από τον ίδιο «Ατομικι Ψυχολογία» και ζχει ωσ βαςικό πυρινα τθ βζλτιςτθ ανάπτυξθ των ατόμων μζςα ςτα πλαίςια του κοινωνικοφ ςυνόλου, ςτθν πραγματικότθτα πλαιςιϊνει τθν «λειτουργία» και τθν εξυγίανςθ τθσ ίδιασ τθσ κοινωνίασ.

Κατά τον Άντλερ, θ παιδικι θλικία, και ιδιαίτερθ θ πρϊιμθ παιδικι θλικία, αποτελοφν περίοδο ςτακμό για τθν εξελικτικι ανάπτυξθ του ατόμου και του κοινωνικοφ ςυνόλου. Θ οικογενειακι δυναμικι και οι εξωτερικζσ κοινωνικζσ επιδράςεισ που δζχεται το παιδί ςε αυτι τθν θλικία προςδιορίηουν κακοριςτικά τον τρόπο με τον οποίο το ίδιο το παιδί προβάλλει το μζλλον του, το οποίο με τθ ςειρά του διαμορφϊνει και υποκινεί τθν τρζχουςα πραγματικότθτα του παιδιοφ. Ο Άντλερ, αναγνωρίηοντασ αυτι τθ νομοτζλεια αλλά ταυτόχρονα δίνοντασ τθσ ζνα αιςιόδοξο χαρακτιρα αυτοπροςδιοριςμοφ και αλυςιδωτισ μεταδοτικότθτασ, προτείνει μια ςειρά παρεμβάςεων με προλθπτικό, διαγνωςτικό, ςυμβουλευτικό και κεραπευτικό χαρακτιρα, μζςα από το ίδιο το εκπαιδευτικό ςφςτθμα, με τθν πεποίκθςθ ότι θ αναμόρφωςθ τθσ προςωπικισ λογικισ των ατόμων μζςα από το εκπαιδευτικό ςφςτθμα κα οδθγιςει ςτθν αναμόρφωςθ του κοινωνικοφ ςυνόλου.


52

Βιβλιογραφία

Ζντυπθ

Corey, Gerald, (2005). Κεωρία και Ρρακτικι τθσ Συμβουλευτικισ και τθσ Ψυχοκεραπείασ. Ακινα: Εκδόςεισ Ζλλθν, Α' Ελλθνικι Ζκδοςθ.

Stein, Henry I., and Edwards Martha E., (1998). Psychoanalytic Versions of the Human Condition: Philosophies of Life and Their Impact on Practice. New York: University Press.

Ryckman, Richard M., (1989). Theories of Personality. California: Brooks / Cole Publishing Company, Pacific Grove, 4th Edition.

Stein, Henry, (1988).Twelve Stages of Creative Adlerian Psychotherapy, in Individual Psychology (Journal of Individual Psychology), 44:2, 138-143.

Άντλερ, Άλφρεντ, (1971). Ανκρωπογνωςία, ςειρά Εφαρμοςμζνθ Ψυχολογία. Ακινα: Εκδόςεισ Μπουκουμάνθ.

Άντλερ, Άλφρεντ, (1974). Οι Νευρϊςεισ και θ Ερμθνεία τουσ. Ακινα: Εκδόςεισ Μπουκουμάνθ.

Άντλερ, Άλφρεντ, (1978). Θ Γνϊςθ τθσ Ηωισ. Ακινα: Εκδόςεισ Επίκουροσ.

Άντλερ, Άλφρεντ, (1990). Θ Ατομικι Ψυχολογία ςτο Σχολείο. Ακινα: Εκδόςεισ Επίκουροσ.

Άντλερ, Άλφρεντ, (1974).Το Νόθμα τθσ Ηωισ. Ακινα: Εκδόςεισ Επίκουροσ.

Pryor, D.B and Tollerud D.R. (1999), Applications of Adlerian Principles in School Settings, Professional School Counseling, 2(4), 299-304.

Ψθφιακι

Ansbacher, Heinz L. and Ansbacher, Rowena, (eds), (1956). The Individual Psychology of Alfred Adler. New York: Basic Books. WEB: http://ourworld.compuserve.com/homepages/hstein/theoprac.htm, 12/02/10.

Dr. Boeree G.C., Alfred Adler 1870 – 1937, Shippensburg University, WEB: http://webspaces.ship.edu.

Τηελζπθ, Ειρινθ, Άλφρεντ Άντλερ (1870-1937), WEB: http://www.psychologynet.gr.

http://ourworld.compuserve.com/homepages/hstein/theoprac.htm

http://webspaces.ship.edu/



53

Bridle S. and Edelstein A., Was ist “das Ich”, WEB: http://www.enlightennext.org.

Δικτυακοί Σόποι

http://www.alfredadler.edu

http://www.wsu.edu

http://www.biography.com

http://www.adler.edu

http://www.icassi.net

http://www.adleriansociety.co.uk


http://www.alfredadler.edu/

http://www.wsu.edu/

http://www.biography.com/





54

Σχήματα

Σχιμα 1: Η τάςθ αναπλιρωςθσ και θ ψυχοπακογζνεια τθσ κατά τον Άλφρεντ Άντλερ (ςελ. 15).

Σχιμα 2: Η ερμθνεία των εμπειριϊν και θ ςυμβολι τθσ ςτθν εξελικτικι ανάπτυξθ του ανκρϊπου κατά τον Άλφρεντ Άντλερ (ςελ. 17).

Σχιμα 3: Το αντικετικό ςχιμα ςυναίςκθςθσ και θ εξζλιξι του (ςελ. 21).

Σχιμα 4: Οι Αντλεριανζσ παρεμβάςεισ ςτθν ψυχικι υγεία (ςελ. 23).

Σχιμα 5: Τα 12 ςτάδια Ψυχοκεραπείασ του Άλφρεντ Άντλερ (ςελ. 32).

Σχιμα 6: Οι κεραπευτικζσ τεχνικζσ τθσ ςφγχρονθσ κλαςςικισ Αντλεριανισ κεραπείασ (ςελ. 36).

Σχιμα 7: Οι μζκοδοι των προλθπτικϊν Αντλεριανϊν παρεμβάςεων ςτο εκπαιδευτικό ςφςτθμα (ςελ. 40).

Σχιμα 8: Οι Αντλεριανζσ ςυμβουλευτικζσ παρεμβάςεισ ςτθν κακι διαγωγι μακθτϊν ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ κατά Pryor και Tollerud (ςελ. 46).

Σχιμα 9: Οι Αντλεριανζσ παρεμβάςεισ ςτο εκπαιδευτικό ςφςτθμα (ςελ. 47).

ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ADLER.pdf

Documents

Transcript of ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ADLER.pdf