Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

12
Η σημαία της οικογένειας ΠΑΝΑ 1 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Τ Ο Μ Ο Σ 3 ( 1 9 7 8 - 1 9 7 9 ) Χ. Γ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ Η ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΠΑΝΑ - ΛΟΪΖΑΤΟΥ Α Ν Α Τ Υ Π Ο 1 Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΑΝΑ

description

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Transcript of Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Page 1: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Η σημαία της οικογένειας ΠΑΝΑ1

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Τ Ο Μ Ο Σ 3 ( 1 9 7 8 - 1 9 7 9 ) Χ. Γ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ

Η ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΠΑΝΑ -

ΛΟΪΖΑΤΟΥ Α Ν Α Τ Υ Π Ο

1 Η ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΑΝΑ

Page 2: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Α Ρ Γ Ο Σ Τ Ο Λ Ι 19 79

ΤΟ ΟΙΚΟΣΗΜΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

ΠΑΝΑ2

2 ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΟ Α ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΣΤΟ ΤΑΦΟ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΠΑΜ. ΠΑΝΑ

(1838-1882)

Page 3: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

Τ Ο Μ Ο Σ 3 ( 1 9 7 8 - 1 9 7 9 )

Χ. Γ. ΠΑΤΡΙΝΕΛΗ

Η ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ

Κ Α Ι ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΠΑΝΑ - ΛΟΪΖΑΤΟΥ

Α Ν Α Τ Υ Π Ο

Α Ρ Γ Ο Σ Τ Ο Λ Ι

19 7 9

Page 4: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Η ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΓΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ

ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ TOT ΚΛΑΔΟΐ ΠΑΝΑ - ΛΟ-ΡΖΑΤΟΤ

(Πίνακες Α' - Β')

1. Αρχική μου πρόθεση δεν ήταν νά εμπλακώ, μέ τό σύντομο τοϋτο

δημοσίευμα μου, στην όχι σπάνια μικρόλογη οικογενειακή ιστοριογραφία, αλ­

λά νά παρουσιάσω τό μικρό αρχείο ενός κλάδου της κεφαλονίτικης οικογέ­

νειας Πανά, τό όποιο είχα την ευκαιρία νά αναδιφήσω. Τελικά δμως θεώ­

ρησα αναγκαίο νά ανατρέξω στά ιστορικά της οικογένειας Πανα, και ειδι­

κότερα στό ζήτημα της απώτερης καταγωγής της, όταν διαπίστωσα πόσες

ανακρίβειες και αστήρικτες εικασίες έχουν έπισωρευθεϊ γ ιά τό ζήτημα αυτό.

Πιστεύω άλλωστε ότι τέτοιες ιστορικές αναδρομές και διευκρινήσεις δεν θά

ήσαν αταίριαστες μέ τό χαρακτήρα τ ω ν «Κεφαλληνιακών Χρονικών».

2. Πρώτος τό 1904 ό κορυφαίος ερευνητής της κεφαλονίτικης ιστο­

ρίας Η λ ί α ς Τσιτσέλης έ'γραψε — Οχι χωρίς κάποια επιφύλαξη — οτι «ή οι­

κογένεια Πανά, κατά τάς έν τώ οΐκω παραδόσεις, κατάγεται έκ τής ισπανι­

κής κώμης Panades. Τό έν Αειβαθοϊ χωρίον Σπαρτιά ήτο ή παλαιά τών

Πανάδων κατοικία, ό δέ εκεί ναός του Ά γ ι ο υ Νικολάου ήτο καθολικός» 1.

Τον επόμενο χρόνο ό Μενέλαος Πάνας, στη μονογραφία του περί τών Πα­

νάδων τής Επαναστάσεως και τών μετέπειτα χρόνων, προαναγγέλλει την

έκδοση συμπληρωματικού τεύχους (πού δέν εκδόθηκε τελικά), όπου επρό­

κειτο νά διαλάβει «και περί τής δοξασίας ότι ή οικογένεια Πανά κατάγεται

έξ ευγενούς Ισπανικής οικογενείας De Panas, κατελθούσης εις Ελλάδα μετά

του Δον Ιωάννου και λαβούσης μέρος εις την έν Ναυπάκτω ναυμαχίαν τής

7 Όκτωβρίου 1571, καθ' ην κατεναυμαχήθη ό οθωμανικός στόλος. Προς τ ι ­

μήν τής οικογενείας Πανά, ώς λέγεται, έλαβε και εν χωρίον έν Ι σ π α ν ί α τό

ονομά της, κληθέν Dellos Panados» 2. Στό παράρτημα δέ τοϋ βιβλίου του

ό Μενέλαος Πανάς δημοσιεύει βεβαίωση, πού εκδόθηκε τό 1848 από τον

τότε άρχειοφύλακα Κεφαλληνίας Σπ. Φωκά, κατά την όποια μέλη τής οικο­

γένειας Πανά μετείχαν ήδη τό 1593 στό Συμβούλιο τών ευγενών του νη-

1 . Η . Τ Σ Ι Τ Σ Ε Λ Η , Κ ε φ α λ λ η ν ι α κ ά Σ ύ μ μ ι κ τ α , Α ' , Α θ ή ν α 1 9 0 4 , σ . 5 0 4 - 5 0 5 .

2 . Μ Ε Ν Ε Λ Α Ο Υ Μ Ι Λ Τ Ι Α Δ Ο Υ Π Α Ν Α , Μ ο ν ο γ ρ α φ ί α περί τ η ς καθόλου δ ρ ά σ ε ω ς τ η ς οικο­

γ ε ν ε ί α ς Π α ν α (και ιδίως τ ο ϋ Η λ ί α Π έ τ ρ ο υ Πανα) κ α τ ά τ ό ν ίερ&ν υπέρ α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς τ ή ς

Ε λ λ ά δ ο ς α γ ώ ν α τ ο ϋ 1 8 2 1 - 1 8 2 8 , ' Α θ ή ν α 1 9 0 5 , σ . ν θ ' τ ο ϋ π α ρ α ρ τ ή μ α τ ο ς .

1

Page 5: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

2 Χ. Γ. Π α τ ρ ι ν έ λ η

σιοϋ 3. Προφανώς δ άρχειοφύλακας Σπ. Φωκάς είχε υπόψη του τδ λεγό­

μενο Libro Consigli του 1593, πού σώζεται στδ Ιστορικό 'Αρχείο Κεφαλ­

ληνίας 4 .

ΕΊ'κοσι χρόνια αργότερα δ Ευγένιος Ραγκαβής ανακεφαλαιώνει τά περί

ισπανικής καταγωγής τής οικογένειας καΐ επιβεβαιώνει — βασιζόμενος στδ

αύτδ Libro Consigli — δτι πράγματι τδ 1593 δεκαοκτώ τουλάχιστον μέλη

τής οικογένειας Πανα — πού κλιμακώνονται σέ τρεις γενιές (πατέρες, γιο'^

εγγονοί)—ήσαν μέλη του Συμβουλίου των ευγενών. Τδ γεγονός αυτό, πα­

ρατηρεί δ Ραγκαβής, καθώς επίσης και τδ δτι τέσσερις άλλοι Πανάδες φέ­

ρονται ώς ήδη πεθαμένοι σέ μεγάλη ηλικία πριν άπδ τδ 1593, μας υποχρεώ­

νει νά υποθέσουμε δτι πολύ πιδ πριν άπδ τδ 1571 (ναυμαχία Ναυπάκτου)

είχαν οί Πανάδες έλθει άπδ την Ι σ π α ν ί α στην Κεφαλονιά Β.

3. Ή υπόθεση του Ραγκαβή, ώς πρδς τούς χρονικούς υπολογισμούς,

αποδεικνύεται σήμερα ορθή. Πραγματικά οί Πανάδες είχαν πολύ πριν άπδ

τδ 1571 εγκατασταθεί στην Κεφαλονιά. Συγκεκριμένα, στις 18 Ιουλίου 1537

δ δημόσιος νοτάριος καί ιερέας Ι ω ά ν ν η ς Πανάς «ρεγιστράρε») στδ πρωτό­

κολλο του την άπδ 15 Δεκεμβρίου 1535 διαθήκη κάποιου Δημητρίου Κο-

ρισιάνου άπδ τδ 'Αράκλι. Τη διαθήκη αύτη γνωρίζουμε άπδ αντίγραφο της,

πού πέρασε τδ 1553 στδν κώδικα του δ νοτάριος του Άρακλιοϋ Ανδρέας

Α μ ά ρ α ν τ ο ς 6 . Τ Ηταν λοιπόν και δ Ι ω ά ν ν η ς Πάνας νοτάριος Άρακλιοϋ ;

Εϊναι πάντως δ πρώτος Πανάς πού συναντάμε στην Κεφαλονιά. Αργότερα,

σέ συμβόλαιο τής 12 Φεβρουαρίου 1568, μνημονεύεται δ « Α ν τ ώ ν η ς Πανάς

τοΰ Ανδρέα» άπδ «χωρίον τοϋ Σπαρτέος» 7 . "Εκτοτε τά Σπαρτιά μαρτυ-

ροϋνται ώς ή μόνιμη εστία των Πανάδων.

4. "Οσο γ ι ά την υποτιθέμενη ισπανική καταγωγή τής οικογένειας, Ιχε'

κανείς νά παρατηρήσει τά έξης : α' -Εγκατάσταση Ι σ π α ν ώ ν στήν Κεφαλο-

3. Α υ τ ό θ ι , σ . α ' .

4 . Π ρ ό κ ε ι τ α ι νά εκδοθεί ά π ό τ ο ν κ. Νίκο Γ. Μοσχονα.

5. E U G E N E R I Z O R A N G A B E , L i v r e d 'or de la Noblesse Ionienne, τόμ. B ' :

Cephalonie, Α θ ή ν α 1 9 2 6 , σ . 4 9 2 - 9 3 . Α ν τ λ ώ ν τ α ς ά π ό τ ο ν Τ σ ι τ σ έ λ η , τ ο ν Μεν. Π α ν α

και τ ο ν Ρ α γ κ α β ή , διάφοροι α ρ θ ρ ο γ ρ ά φ ο ι ε γ κ υ κ λ ο π α ι δ ε ι ώ ν κ α ι ά λ λ ω ν δ η μ ο σ ι ε υ μ ά τ ω ν

ε π α ν α λ α μ β ά ν ο υ ν τ ά περί ι σ π α ν ι κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς τ η ς οικογενείας Π α ν α (βλ. π.χ. τ ό σ χ ε ­

τ ι κ ό άρθρο σ τ η α Μ ε γ ά λ η Έ λ λ η ν . Ε γ κ υ κ λ ο π α ί δ ε ι α » , Ι Θ ' , σ . 5 1 0 ) . Δεν ξ έ ρ ω π ο ϋ σ τ η ρ ί ­

ζ ε τ α ι ή Μ Α Ρ Ι Α I. Μ Α Ρ Κ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ ( Δ η μ ή τ ρ ι ο ς Π ά ν α ς - Κ α π ι τ σ ή ς , ( ( Κ ε φ α λ ο ν ί τ ι κ η Πρόο­

δος», τ ε ύ χ η 4 5 - 4 6 , Σ ε π τ . - Ό κ τ . 1 9 7 5 , σ . 1 7 1 - 3), π ο ύ σ η μ ε ι ώ ν ε ι δ τ ι « κ α τ ά π α ρ ά δ ο σ ι ν

( ή οικογένεια Π α ν α ) κ α τ ά γ ε τ α ι ά π ό τ η ν V i l l a f r a n c a τ η ς Ι σ π α ν ί α ς » .

6 . Ό κ ώ δ ι κ α ς α π ό κ ε ι τ α ι σ τ ο Ι σ τ ο ρ ι κ ό Α ρ χ ε ί ο Κ ε φ α λ λ η ν ί α ς . Ή μ ν ε ί α τ ο ϋ Ι ω ά ν ν η

Π α ν α σ τ ο φ . 1 3 β .

7 . Βλ. κ ώ δ ι κ α νοταρίου Α ν δ ρ έ α Μ α υ ρ ο ϊ ω ά ν ν η (στο Ι σ τ ο ρ ι κ ό Α ρ χ ε ί ο Κ ε φ α λ λ η ν ί α ς )

φ . Ι α . Κ α ι τ ά δύο έ γ γ ρ α φ α (περί Ι ω ά ν ν η κ α ί περί Α ν τ ώ ν η Π α ν α ) μοϋ τ ά υ π έ δ ε ι ξ ε ό φ ί ­

λος γ ι α τ ρ ό ς κ α ί ι σ τ ο ρ ι ο δ ί φ η ς κ . Γ ε ρ ά σ ι μ ο ς Π ε ν τ ό γ α λ ο ς .

Page 6: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Ή Κ ε φ α λ ο ν ί τ ι κ η οικογένεια Π α ν α κ τ λ . 3

νια τό 16ο αιώνα οΰτε μαρτυρεϊται οΰτε φαίνεται πιθανή 8. β' - Τό όνομα

De Panas και τό τοπωνύμιο Dellos Panados είναι ανύπαρκτα στην Ι σ π α ­

νία, οΰτε σημαίνουν τίποτε στα ισπανικά. γ ' - Ή ετυμολογία τοϋ επωνύμου

είναι προφανώς ελληνική : Πανάς = ό κατασκευαστής ή έμπορος πανιών,

κατά τό Ψωμάς, Κρασάς, Μεταξάς κλπ.

Σύμφωνα μέ τις ενδείξεις πού μπόρεσα νά συγκεντρώσω, ή οικογένεια

Πανά κατάγεται άπό τήν "Ηπειρο και ειδικότερα άπό τά Ι ω ά ν ν ι ν α . Συγ­

κεκριμένα, στό Μητρώο Β' τής Ελληνικής Αδελφότητας τής Βενετίας κα­

ταχωρίζεται έγγραφη ώς μελών τής Αδελφότητας, μέ χρονολογία 6 Δεκεμ­

βρίου 1533, τοϋ «Ser Zorzi Pana da Gianina» και τοϋ —προφανώς συγ­

γενούς του — «Ser Zuan Pana» 9. Είναι οί πρωϊμότερες γνωστές μνείες τοϋ

επωνύμου Πανάς. Ό Γεώργιος Πανάς μαρτυρεϊται επίσης στη Βενετία και

τό 1564 ώς «Zorzi Pana dalla Gianenaw 1 0 . "Ενα χρόνο νωρίτερα (1563)

μνημονεύεται στή Mariegola τής Αδελφότητας ό Stathi P a n a 1 1 (χωρίς

κανένα άλλο προσδιορισμό). Έ ν α αιώνα αργότερα, στό βιβλίο θανάτων τής

ενορίας τοϋ Sant ' Antonio τής Βενετίας σημειώνεται ότι την 7η Δεκεμβρίου

1676 πέθανε σέ ηλικία 64 ετών ό Νικόλαος Πανάς τοϋ Μάνου, άπό τά Ι ω ά ν ­

νινα 1 2 . Τοϋ Νικολάου αύτοΰ Πανά είναι γνωστή και ή διαθήκη, άπό τήν οποία

φαίνεται ότι ό Νικόλαος ήταν έ'μπορος 1 3 .

'Αφοΰ λοιπόν οί πρωϊμότερες μαρτυρίες περί τής οικογενείας Πανά τήν

εντοπίζουν στά Ιωάννινα, είναι εόλογο νά δεχθοΰμε ότι οί Πανάδες πού εμ­

φανίζονται στήν Κεφαλονιά άπό τό 1537 και πέρα αποτελούν κλάδο τής ηπει­

ρωτικής εκείνης οικογένειας. Πρέπει δέ νά σημειωθεί ότι ώς τά τέλη τοϋ

8 . Ε ΐ ν α ι ε κ π λ η κ τ ι κ ή ή ε υ π ι σ τ ί α τ ο ϋ κ ρ ι τ ι κ ό τ α τ ο υ κ α τ ά τ ά ά λ λ α Τ σ ι τ σ έ λ η προς

προφορικές παραδόσεις , σ χ ε τ ι κ έ ς μ έ τ ή ν απώτερη κ α τ α γ ω γ ή δ ι α φ ό ρ ω ν ο ι κ ο γ ε ν ε ι ώ ν τ ή ς

Κ ε φ α λ ο ν ι ά ς , δ π ω ς ε ί ν α ι δ υ σ ε ξ ή γ η τ η ή φ ι λ ο δ ο ξ ί α τ ό σ ω ν κ ε φ α λ ο ν ί τ ι κ ω ν ο ι κ ο γ ε ν ε ι ώ ν ν ά

συνδεθούν μ έ τ ή ν Ι σ π α ν ί α . Έ κ τ ο ς ά π δ τ ή ν π ε ρ ί π τ ω σ η τ η ς ο ικογένειας Π α ν ά , ό Τ σ ι τ σ έ λ η ς

υ ι ο θ ε τ ε ί ε π ί σ η ς ε ν τ ε λ ώ ς α σ τ ή ρ ι κ τ ε ς ((παραδόσεις», κ α τ ά τ ί ς όποιες ο ί ο ικογένειες Σ κ α λ -

τ σ ο ύ ν η , Τ σ ι μ ά ρ α , Κ ο ν τ ο μ ί χ α λ ο υ ( C o n t e M i k a l o s ! ) , κ α τ ά γ ο ν τ α ι άπό τ ή ν Ι σ π α ν ί α . Ή

ε ξ ω φ ρ ε ν ι κ ό τ ε ρ η ϊ σ ω ς π ε ρ ί π τ ω σ η ε ί ν α ι τ ή ς ο ικογένειας Ρ α ζ ή , τ ή ς οποίας γ ε ν ά ρ χ η ς υ π ο ­

τ ί θ ε τ α ι ό Ά ρ ο υ ν άλ Ρ α σ ί δ και αμεσότεροι πρόγονοι οί δοϋκες Ρ ά τ ζ ι β ι λ τ ή ς Π ο λ ω ν ί α ς .

( Τ ς Ι Τ ς Ε Λ Η , δ.π., Α ' , σ . 5 6 7 , 6 0 0 , 6 1 8 , 7 8 1 ) .

9 . Φ Ά Ν Η ς Μ Α Υ Ρ Ο Ε Ι Λ Η , Σ υ μ β ο λ ή σ τ ή ν ι σ τ ο ρ ί α τ ή ς ε λ λ η ν ι κ ή ς α δ ε λ φ ό τ η τ α ς Βενε­

τ ί α ς σ τ ό Ι Σ Τ ' α ι ώ ν α . Έ κ δ ο σ η τ ο ϋ Β ' Μ η τ ρ ώ ο υ ε γ γ ρ α φ ώ ν ( 1 5 3 3 - 1 5 6 2 ) [ Β ι β λ ι ο θ ή κ η

Ι σ τ ο ρ ι κ ώ ν Μ ε λ ε τ ώ ν , 1 0 3 ] , ' Α θ ή ν α 1 9 7 6 , σ . 2 1 5 , άρ. έ γ γ ρ α φ η ς 2 3 4 και 2 3 5 . Ή χρο­

ν ο λ ο γ ί α τ ή ς ύ π ' άρ. 2 3 4 ε γ γ ρ α φ ή ς ε ί ν α ι π ρ ο φ α ν ώ ς 1 5 3 3 και δχι 1 5 3 6 .

1 0 . Κ . Μ Ε Ρ Τ Ζ Ι Ο Υ , Τ ό έ ν Β ε ν ε τ ί α ή π ε ι ρ ω τ ι κ ό ν άρχεϊον, « Η π ε ι ρ ω τ ι κ ά Χ ρ ο ν ι κ ά » ,

ΙΑ' ( 1 9 3 6 ) , σ. 2 4 2 .

1 1 . Αυτόθι, σ . 2 4 3 . 1 2 . Κ . Μ Ε Ρ Τ Ζ Ι Ο Υ , Θ ω μ ά ς Φ λ α γ γ ί ν η ς κ α ί ό Μικρός Έ λ λ η ν ο μ ν ή μ ω ν , [ Π ρ α γ μ α τ ε ϊ α ι

τ η ς Α κ α δ η μ ί α ς Α θ η ν ώ ν , 9 ] , ' Α θ ή ν α 1 9 3 9 , σ . 2 4 7 σ η μ . 3 .

1 3 . Κ . Μ Ε Ρ Τ Ζ Ι Ο Υ , Ό Μ ι κ ρ ό ς Έ λ λ η ν ο μ ν ή μ ω ν , τεΰχος Β ' , Ι ω ά ν ν ι ν α 1 9 6 0 , σ . 8 0 .

Page 7: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

4 Χ. Γ. Π α τ ρ ι ν έ λ η

18ου αιώνα σε καμιά άλλη ελληνική περιοχή δεν άπαντα τό επώνυμο Πα­

νάς 1 4 .

"Οσο γ ια την πληροφορία τοϋ Τσιτσέλη δτι οί Πανάδες ήσαν παλαιό­

τερα καθολικοί, είναι φανερό δτι πρόκειται γ ιά προέκταση τών περί "ισπανι­

κής καταγωγής παραδόσεων.

5. Κάτω άπδ ποιες συνθήκες μεταφυτεύθηκε δ κλάδος αυτός τών Πα­

νάδων στην Κεφαλονιά δεν είναι δύσκολο νά εικάσουμε. "Οπως είναι γνωστό,

ευθύς μετά την οριστική εδραίωση τους στην Κεφαλονιά (1500) οί Βενετοί

προσπάθησαν, γιά λόγους αμυντικούς κυρίως, νά πυκνώσουν τον πληθυσμό

τοϋ νησιοΰ. Παραχωρώντας γαίες, φέουδα, τίτλους καί φορολογικές απαλ­

λαγές κατόρθωσαν νά προσελκύσουν μεγάλες ομάδες έποικων, Ελλήνων και

Αρβανιτών, άπδ την Πελοπόννησο κυρίως, άλλα καί άπδ την "Ηπειρο καί

άπδ άλλες τουρκοκρατούμενες περιοχές 1 5 . "Ετσι μέσα σέ λίγες δεκαετίες δ

πληθυσμός τοϋ νησιοΰ υπερδιπλασιάσθηκε.

Άν οί Πανάδες έ'φθασαν τότε στην Κεφαλονιά ενταγμένοι σέ κάποια

ομάδα Η π ε ι ρ ω τ ώ ν εποίκων δεν εΐναι γνωστό 1 6 . Ό χρόνος πάντως τής εγ­

καταστάσεως τους στο νησί πρέπει νά τεθεί στην πρώτη ή τή δεύτερη δεκα­

ετία τοϋ 16ου αιώνα, άφοΰ τδ αξίωμα τοϋ νοταρίου, πού φέρει τό 1537 δ

Ιωάννης Πανάς, προϋποθέτει μακρά οπωσδήποτε διαμονή στον τόπο.

6. Δέν είναι γνωστό πότε ακριβώς διαχωρίζεται άπό τον κύριο κορμό

τής οικογένειας Πανα ό κλάδος τών Πανα - Λοϊζάτων. Ό Εύγ. Ραγκαβής 17

σημειώνει ώς αρχαιότερο γνωστό γόνο τοϋ κλάδου τον Νικόλαο Πανά-Λοϊ-

ζάτο, γεννημένο γύρω στά 1755. Ά π ό τδ μικρό άρχεϊο τών Πανα - Λοϊζάτων

γνωρίζουμε τώρα καί τδν πατέρα, τδν αδελφό καί πολλά άλλα μέλη τής οι­

κογένειας, πού εΐτε αγνοούνται, εΐτε αναγράφονται μέ εσφαλμένα ή ελλιπή

στοιχεία άπό τδν Ραγκαβή. "Ετσι, συνδυάζοντας τά δεδομένα τοϋ αρχείου

1 4 . Ε ξ α ί ρ ε σ η α π ο τ ε λ ο ύ ν ο ί Πανάδες τ ή ς Ζ α κ ύ ν θ ο υ , π ο ύ ξέρουμε δ μ ω ς δ τ ι προέρ­

χ ο ν τ α ι ά π ό τ η ν Κ ε φ α λ ο ν ι ά . Σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α τ δ 1 5 9 4 ενας «Θεόδωρος Π ά ν α ς , π ο τ έ Φ ρ α γ κ ί ­

σκου, ά π δ Σ π α ρ τ ι ά Κ ε φ α λ λ η ν ί α ς » ή τ α ν ήδη ε γ κ α τ ε σ τ η μ έ ν ο ς σ τ ή Ζ ά κ υ ν θ ο ( R A N G A B E ,

δ.π., σ . 4 9 3 , άρ. 1 1 ' πρβλ. κ α ί άρ. 2 1 ) . Γόνοι τ ο ϋ ζ α κ υ θ ι ν ο ύ α ύ τ ο ϋ κ λ ά δ ο υ σ ώ ζ ο ν τ α ι μέχρι

σ ή μ ε ρ α . Κ α τ ά τ ά α λ λ α , ό π α λ ι ό τ ε ρ ο ς μ η Κ ε φ α λ ο ν ί τ η ς (καί μ ή Γ ι α ν ν ι ώ τ η ς ) Π ά ν α ς ε ΐ ν α ι ,

ά π ' δσο μ π ό ρ ε σ α ν ά ε ξ α κ ρ ι β ώ σ ω , ό μνημονευόμενος σ ε έ γ γ ρ α φ ο τ ο ΰ 1 7 6 9 Ioannes P a n n a s

e x M a c e d o n i a , εμπορευόμενος σ τ ή ν Ο υ γ γ α ρ ί α (βλ. Σ π . Λ Α Μ Ι Ι Ρ Ο , «Νέος Έ λ λ η ν ο μ ν ή -

μ ω ν » , Ι Η ' ( 1 9 2 4 ) σ . 3 7 9 ) . Υ π ο π τ ε ύ ο μ α ι δ μ ω ς οτι κ α ί έ δ ώ π ρ ό κ ε ι τ α ι περί γόνου τ ο ϋ

γ ι α ν ν ι ώ τ ι κ ο υ κ λ ά δ ο υ τ ή ς ο ικογένειας, άφοΰ. ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ό δ τ ι δχι σ π ά ν ι α ό ορος Μ α κ ε δ ο ­

ν ί α τ η ν εποχή εκείνη έ κ ά λ υ π τ ε κ α ί τ ή ν "Ηπειρο.

1 5 . Α . Β Α Κ Α Λ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ , Ι σ τ ο ρ ί α τ ο ΰ Νέου Ε λ λ η ν ι σ μ ο ύ , Γ', Θ ε σ σ α λ ο ν ί κ η 1 9 6 8 ,

σ. 82 - 8 3 .

1 6 . Η π ε ι ρ ω τ ι κ ή ς κ α τ α γ ω γ ή ς ε ί ν α ι ε π ί σ η ς ή κ ε φ α λ ο ν ί τ ι κ η οικογένεια Β ρ υ ώ ν η κ α ί

ή ο ικογένεια Γ κ ι ό λ μ α , π ο ύ υ π ά ρ χ ο υ ν α κ ό μ η σ τ ή ν Κ ε φ α λ ο ν ι ά . Βλ. Τ Σ Ι Τ Σ Ε Λ Η , δ.π., Α ' , σ .

8 4 6 κ α ί Β ' , σ. 6 5 3 .

1 7 . R A N G A B E , δ.π., σ . 5 0 5 .

Page 8: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Ή Κ ε φ α λ ο ν ί τ ι κ η οικογένεια Π α ν α κ τ λ . 5

μέ τις ειδήσεις του Ραγκαβή (τις όποιες άντλησε κυρίως άπό τό Ιστορικό

'Αρχεϊο Κεφαλληνίας) έ'χουμε τον εξής γενεαλογικό πίνακα 18 :

Α '—Αντώνιος Πανάς - Λοϊζάτος (1), γεννημένος στις αρχές του 18ου

αιώνα.

Β '— Παιδιά τοϋ Αντωνίου : Γρηγόριος (2)· γεννήθηκε γύρω στά 1745

καί πέθανε τό 1815 (βλ. γ ι ' αυτόν τά σχόλια στά περιγραφόμενα παρακάτω

έγγραφα ύ π ' άρ. 1 καί 2). Νικόλαος (3), γεννημένος γύρω στά 1755.

Γ'— Γιος τοϋ Γρηγορίου : Λοΐζος (4), γιατρός- πέθανε άτεκνος στή Μυ­

τιλήνη. Παιδιά τοϋ Νικολάου : Γεράσιμος (5), γιατρός καί ιδιοκτήτης φαρ­

μακείου στό Αργοστόλι" γεννήθηκε τό 1779, νυμφεύθηκε τήν Αγγελ ική

Ίγγλέση καί πέθανε λίγο μετά τό 1851. Αντώνιος (6)· γιατρός άπό τό 1808

(βλ. παρακάτω τήν περιγραφή τοϋ εγγράφου άρ. 3)· ζοΰσε ακόμη τό 1845.

Δ'— Γιος Αντωνίου : Διονύσιος (7). Παιδιά Γερασίμου : Νικόλαος (8).

Λουΐζα (9)" παντρεύτηκε τό 1843 τον Σπυρίδωνα Φωκά- Παυλάτο. Γρηγό­

ριος (10). Μιχαήλ (11), αστυνόμος, όπως καί ό αδελφός του Γρηγόριος, στήν

περιφέρεια τής Λειβαθώς κατά τήν τελευταία περίοδο τής άγγλοκρατίας, ύπο-

λιμενάρχης Ληξουρίου τό 1882- γεννήθηκε τό 1825, νυμφεύθηκε τό 1854

τήν Ασημίνα Πανά - Δοναδάτου καί πέθανε το 1 9 0 0 1 Β . Αθανάσιος (12),

έμπορος στή Ρουμανία" νυμφεύθηκε τήν Τασούλα Άραβαντινοΰ.

Ε'— Παιδιά Γρηγορίου (10) : Σπυρίδων (13)' έζησε στή Ρωσία. Γε­

ράσιμος (14)" νυμφεύθηκε τη Διαμαντίνα Κοντεστιάρη" έζησε στον Πειραιά.

Ιίαναγής (15)" νυμφεύθηκε τήν Ευγενία Φραγκοπούλου" έζησε στον Πειραιά.

'Αδελαΐς (16)" παντρεύτηκε τον Σωκράτη Γρηγ. Βαλλιάνο. Παιδιά τοϋ Νικο­

λάου (8) : Λοΐζος (17). Ελένη (18)" παντρεύτηκε τον Θεόδωρο Πεφάνη.

Παιδιά τοϋ Μιχαήλ (11) : Γεράσιμος (19), έμπορος στή Ρουμανία" νυμφεύ­

θηκε τήν Α σ π α σ ί α - Πατσή Φραγκοπούλου. Παναγής (20), έμπορος στή Ρου-

1 8 . Α ρ ι θ μ ο ύ ν τ α ι μ έ ε λ λ η ν ι κ ο ύ ς α ρ ι θ μ ο ύ ς ο ί γενιές κ α ι μ έ α ρ α β ι κ ο ύ ς τ ά ά τ ο μ α .

1 9 . Γ ι ά τον Γρηγόριο κ α ί Μ ι χ α ή λ Π α ν α βλ. τ ό φ υ λ λ ά δ ι ο τ ο ϋ Π . Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ι Δ Ο Υ ,

Σ κ η ν α ί Σ π α ρ τ ι α ν α ί , ή τ ο ι τ ά ά θ λ α δύο α δ ε λ φ ώ ν , έ ν Π ά τ ρ α ι ς , έ κ τ ή ς τ υ π ο γ ρ α φ ί α ς « Α ί

Π ά τ ρ α ι » , 1 8 5 7 , όπου ο ί δύο α δ ε λ φ ο ί Π α ν ά κ α τ η γ ο ρ ο ύ ν τ α ι γ ι ά α υ θ α ι ρ ε σ ί ε ς κ α ι γ ι ά σ υ ν ε ρ ­

γ α σ ί α μ έ κ α κ ο π ο ι ο ύ ς τ ή ς περιοχής π ο ύ α σ τ υ ν ό μ ε υ α ν . Μοναδικό α ν τ ί τ υ π ο τ ο ϋ φ υ λ λ α δ ί ο υ

α π ό κ ε ι τ α ι σ τ ή Γεννάδειο Β ι β λ ι ο θ ή κ η (βλ. Γ Κ Ι Ν Η - Μ Ε Ξ Α , "Ελληνική Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α , Γ',

άρ. 1 0 8 2 5 ) . Σ τ ό ε ξ ώ φ υ λ λ ο κ α ί σ τ ή ν τ ε λ ε υ τ α ί α σ ε λ ί δ α ή κ τ η τ ο ρ ι κ ή ένδειξη : «Ν. ιερεύς

Π ο λ λ ά ν η ς » . Π ρ ό κ ε ι τ α ι β έ β α ι α γ ι ά τον γ ν ω σ τ ό λόγιο Κ ε φ α λ ο ν ί τ η Ιερέα Νικόλαο Π ο λ λ ά ν η .

"Οσο γ ι ά τον σ υ γ γ ρ α φ έ α τ ο ϋ φ υ λ λ α δ ί ο υ Π . Χ α ρ α λ α μ π ί δ η , δέν ε ί ν α ι άλλος άττό τ ο ν γ ν ω σ τ ό

λόγιο, ρ ι ζ ο σ π ά σ τ η π ο λ ι τ ι κ ό κ α ί δ η μ ο σ ι ο γ ρ ά φ ο Π α ν α γ ι ώ τ η Χ α ρ α λ ά μ π ο υ ς Π α ν ά (βλ. Τ ς Ι -

Τ Σ Ε Λ Η , ο.π., Α ' , σ . 5 0 7 - 1 0 ) , κ ά τ ο ι κ ο τ ό τ ε Σ π α ρ τ ι ώ ν , δ όποιος ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α μ ν η μ ο ­

ν ε ύ ε τ α ι σ τ ό φ υ λ λ ά δ ι ο ώ ς ένα ά π ό τ ά θ ύ μ α τ α τ ή ς α σ υ δ ο σ ί α ς τ ώ ν α σ τ υ ν ό μ ω ν α δ ε λ φ ώ ν Π α ν ά .

Α κ ρ ι β ώ ς δέ, επειδή στό φ υ λ λ ά δ ι ο ε π ι κ ρ ί ν ο ν τ α ι δ ρ ι μ ύ τ α τ α τόσο ο ί α δ ε λ φ ο ί Π α ν ά , δσο κ α ί

ή α γ γ λ ι κ ή δ ι ο ί κ η σ η , ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς έκρινε φρόνιμο νά π ρ ο σ τ α τ ε ύ σ ε ι τον ε α υ τ ό τ ο υ π ί σ ω

άπό τ ό ή μ ι ψ ε υ δ ώ ν υ μ ο : Π . [ = Π α ν α γ ι ώ τ η ς ] Χαραλαμπίδη; [ = γ ι ό ς Χ α ρ α λ ά μ π ο υ ς ] . Ά ς

σ η μ ε ι ω θ ε ί δ τ ι π ρ ό κ ε ι τ α ι π ι θ α ν ώ τ α τ α γ ι ά τ ό π ρ ώ τ ο α υ τ ο τ ε λ έ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ χ α ρ α κ τ ή ρ α δ η μ ο -

Page 9: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

6 Χ. Γ. Π α τ ρ ι ν έ λ η

μανία* νυμφεύθηκε την Καλλιόπη Κοκκόλη. Βικτωρία (21). Αγγελ ική (22);

παντρεύτηκε τον Δημοσθένη Δομένικο. Νικόλαος (23) (γενν. 1866, πέθ. 1933).

έμπορος στη Ρουμανία" νυμφεύθηκε τό 1906 τήν 'Ανδρονίκη Παντελέου.

Αικατερίνη (24)· παντρεύτηκε τον Αδαμάντιο Λικιαρδόπουλο. Ελένη (25)'

παντρεύτηκε τον Γεράσιμο Τραυλό. Παιδιά τοΰ Αθανασίου (12): Αριστείδης

(26). Η λ ί α ς (27), έ'μπορος στο Λιβόρνο (1850- 1865). Ανδρέας (28)· νυμ­

φεύθηκε τήν Αικατερίνη 'Αντων. Πανα - Ντονάδου. Παΰλος (29)· έζησε στη

Ρουμανία.

7. Τό μικρό οικογενειακό αρχείο τών Πανα - Λοϊζάτων κατέχει σήμερα

ό κ. Αθανάσιος Πανάς, γιος τοΰ Νικολάου (23). Αποτελείται άπό 115 έγ­

γραφα, πού καλύπτουν τήν περίοδο 1770 - 1933. Τά τρία αρχαιότερα καί πιο

αξιόλογα έγγραφα περιγράφονται καί σχολιάζονται παρακάτω. Τά υπόλοι­

πα χρονολογούνται άπό τό 1809 καί έξης καί αναφέρονται κυρίως στήν

τύχη τής αξιόλογης κτηματικής περιουσίας πού κατείχε τότε ή οικογένεια

στήν περιοχή τών Σπαρτιών (συμβόλαια αγοραπωλησιών, διανεμητήρια, ένοι-

κιαστήρια κλπ.) . Υπάρχουν επίσης προικοσύμφωνα, διαβατήρια, εξοφλη­

τικές αποδείξεις, δανειστικά ομόλογα, στρατολογικά έγγραφα καί αντίγρα­

φα ποικίλων δικαστικών εγγράφων. Τό μεγαλύτερο μέρος τών εγγράφων

αυτών σχετίζεται μέ ποικίλες δικαιοπραξίες τοΰ Μιχαήλ Γερασίμου Πανα

(11), ό όποιος, φαίνεται, συγκέντρωσε καί περιέσωσε καί όσα έγγραφα

αναφέρονται στους προγόνους του καί τούς άλλους συγγενείς του.

Τά σπουδαιότερα καί αρχαιότερα έγγραφα τοΰ αρχείου είναι τά έξης :

α'—Σημειώσεις τοΰ καπετάν Γρηγόρη Πανα - Λοϊζάτου περί τών χρη­

ματικών ποσών πού έλαβε άπό τις ρωσικές αρχές κατά τή διάρκεια τοΰ ρωσο-

τουρκικοΰ πολέμου καί μετέπειτα (Όκτώβριος 1770 - 3 Αυγούστου 1775).

Χαρτί. Δίαστ. 34 Χ 23. Κατάσταση διατηρήσεως καλή. Γραφή αδέ­

ξια, μέ πολλές ανορθογραφίες.

Πρόκειται περί δεκατεσσάρων συνολικά έγγραφων, σέ κάθε μιά άπό

τις όποιες μνημονεύεται ό τόπος, ό χρόνος, τό ποσό πού κατεβλήθη στον Γρη­

γόρη Πανα, καθώς καί τό πρόσωπο πού τον πλήρωσε. Χρονικά οί σημειώ­

σεις κλιμακώνονται άπό τον Όκτώβριο τοΰ 1770 ώς τις 3 Αυγούστου τοΰ

1775. Ώς τόποι πληρωμής αναφέρονται ή Λήμνος (δυο φορές), ή Πάρος

(τέσσερις φορές), ή Μύκονος (μιά φορά) καί τό Λιβόρνο (έπτά φορές). Οί

πληρωμές έγίνονταν σέ βενετικά τσεκίνια είτε άπό τον «κασιέρη τοΰ άφεντός»,

δηλ. τοΰ Αλεξίου Ό ρ λ ώ φ , ε'ίτε άπό τον «έξοχώτατο άμιράλιο» Σπυριδώφ,

εϊτε άπό τον «κονσόλα Ρέντεφόρτ», δηλ. τον "Αγγλο πρόξενο στο Λιβόρνο,

σ ί ε υ μ α τ ο ϋ Π α ν . Π α ν α , η λ ι κ ί α ς τ ό τ ε 2 5 χρονών. (Τό π ρ ο σ γ ρ α φ ό μ ε ν ο άπό τ ο ύ ς ΓκίΝΗ -

Μ Ε Ξ Α , ο.π., Β ' , άρ. 4 8 7 0 , σ τ ο ν Π α ν . Π α ν α φ υ λ λ ά δ ι ο « Τ ά Ό λ ύ μ π ι α εις τ ή ν Έ π τ ά ν η σ ο ν . . .

1 8 4 8 ) ) , ε ί ν α ι πολύ α π ί θ α ν ο ν ά γ ρ ά φ τ η κ ε π ρ ά γ μ α τ ι ά π ' α υ τ ό ν , σ έ η λ ι κ ί α μόλις 1 6 χρονών) .

Page 10: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Ή Κ ε φ α λ ο ν ί τ ι κ η οικογένεια Π α ν α κ τ λ .

πού εκπροσωπούσε τότε καί τά ρωσικά συμφέροντα 2 0 . Ώς αιτία πληρωμής

μιά φορά αναφέρεται : «άκόντο διά τούς ανθρώπους», καί άλλου: «εξη μήνες

δια 55 ανθρώπους». Επρόκειτο προφανώς περί χρημάτων πού προορίζονταν

γιά τή μισθοδοσία τοϋ πληρώματος πού απασχολούσε στο πλοίο του ό Γρη-

γόριος Πάνας.

β'— Διαβατήριο Γρηγορίου Πανα, 1783.

Χαρτί. Διαστ. 33 x 22. Κατάσταση διατηρήσεως μέτρια : Τό έγγραφο

είναι φθαρμένο σέ δύο σημεία κατά μήκος τής οριζόντιας πτυχώσεως.

"Εντυπο διαβατήριο μέ χειρόγραφες συμπληρώσεις τών στοιχείων ταυ­

τότητας τοΰ ενδιαφερομένου. Ώς επικεφαλίδα φέρεται τό όνομα καί ό τ ί ­

τλος τής αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β'. Τοποχρονολογία : Πετρούπολη, 12

Αυγούστου 1783. Υπογραφή : Ούστίν Ποτάπωφ, υποστράτηγος καί νομάρ­

χης Πετρουπόλεως. Κάτω αριστερά ή αυτοκρατορική σφραγίδα αποτυπω­

μένη σέ ισπανικό κερί.

Μέ τό έγγραφο αυτό παρέχεται ή άδεια στον Γρηγόριο Πανα, «υπο­

πλοίαρχο στή ρωσική υπηρεσία», νά αναχωρήσει άπό τη Ρωσία γιά τήν Ι τ α ­

λία.

Μέ βάση τά δύο παραπάνω έγγραφα, καθώς καί άλλες σκόρπιες ειδή­

σεις πού συναντάμε στο άρχεϊο τής οικογένειας, καί σέ συνδυασμό βέβαια

μέ όσα είναι ήδη γνωστά άπό άλλες πηγές, μποροΰμε τώρα νά σκιαγραφή­

σουμε πληρέστερα τό βίο καί τή δράση τοϋ Γρηγορίου Πανά - Λοϊζάτου.

Γεννήθηκε γύρω στά 1745 στά Σπαρτιά. Τό 1764 μνημονεύεται ώς ιδιο­

κτήτης φραγάτας 160 τόνων 2 1 . Τό 1.770, μετά τήν έκρηξη τής επαναστάσεως

στο Μοριά, έλαβε μέρος στήν πολιορκία τών Πατρών επικεφαλής σώματος

Κεφαλονιτών εθελοντών 2 2 . Μετά τήν κατάρρευση τής επαναστάσεως ακο­

λούθησε μέ τό πλοίο του τον ρωσικό στόλο στο Αιγαίο. Συμμετείχε στήν

ιστορική ναυμαχία τοΰ Τσεσμέ καί αργότερα διακρίθηκε ώς καταδρομέας.

Συγκεκριμένα κατόρθωσε νά συλλάβει μιά τουρκική φρεγάτα 12 πυροβόλων

καί μέ πλήρωμα 300 άνδρες, καθώς επίσης καί πέντε μικρότερα πλοία πού

έπλεαν στήν Αίγυπτο 2 3 . Κατά τή διάρκεια τοΰ πολέμου (1770 - 1774) έκι-

νεϊτο συχνά μεταξύ Αιγαίου καί Λιβόρνου, όπου, όπως είναι γνωστό, βρι-

2 0 . Π . ΚΟΝΤΟΠΑΝΝΗ, Ο ί "Ελληνες κ α τ ά τόν π ρ ώ τ ο ν έ π ί Α ι κ α τ ε ρ ί ν η ς Β ' ρ ω σ σ ο -

τ ο υ ρ κ ι κ ό ν πόλεμον ( 1 7 6 8 - 1 7 7 4 ) , ' Α θ ή ν α 1 9 0 3 , σ . 2 3 0 .

2 1 . Κ . Σ Α Θ Α , Ε ι δ ή σ ε ι ς τ ι ν έ ς περί εμπορίου κ α ί φορολογίας έ ν Ε λ λ ά δ ι έ π ί τ ο υ ρ κ ο ­

κ ρ α τ ί α ς , ( α ν α τ ύ π ω σ η άπό τ ό περ. « Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή Έ π ι θ ε ώ ρ η σ ι ς » 1 8 7 8 - 79) , ' Α θ ή ν α 1 9 7 7 ,

σ. 4 7 .

2 2 . I . ΦίΛΗΜΟΝΟΣ, π ρ ο λ ε γ ό μ ε ν α σ τ ά Α π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α τ ο ΰ Π α λ α ι ώ ν Π α τ ρ ώ ν

Γ ε ρ μ α ν ο ΰ (έκδ. Γ. Τ σ ο υ κ ά λ α ) , σ. 3 8 , σ η μ . γ ' . ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΗ, δ.π., σ. 1 4 6 .

2 3 . Κ . Α . Π Α Λ Α Ι Ο Λ Ο Γ Ο Υ , Ή μ ε ρ ο λ ό γ ι ο ν α ύ τ ό γ ρ α φ ο ν Σ τ ε φ ά ν ο υ Π έ τ ρ ο β ι τ ζ Χ μ ε -

τ ι ό β σ κ ι η , πλοιάρχου κ α τ ά τ ή ν εις Πελοπόννησον έ κ σ τ ρ α τ ε ί α ν τ ώ ν Ρ ώ σ ω ν , ((Παρνασσός»,

Η ' ( 1 8 8 4 ) , σ . 2 4 8 . Κ Ο Ν Τ Ο Γ Ι Α Ν Ν Η , δ.π., σ . 2 1 0 , 2 9 0 - 9 1 .

Page 11: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

8 Χ. Γ. Π α τ ρ ι ν έ λ η

σκόταν ή κύρια ναυτική βάση τών Ρώσων στή Μεσόγειο Μ. Τον Αύγουστο

τοϋ 1775 βρισκόταν ακόμη στό Λιβόρνο. Ακολούθησε κατόπιν τον ρωσικό

στόλο κατά τήν επιστροφή του στή Ρωσία μαζί μέ άλλους Κεφαλονίτες κατα­

δρομείς. Τό 1783 φεύγει άπό τή Ρωσία μέ προορισμό τήν Ι τ α λ ί α , πιθανώς

γιά νά περάσει στήν Ελλάδα καί νά δράσει — όπως τόσοι άλλοι "Ελληνες —

ώς πράκτορας τών Ρώσων γιά τήν προπαρασκευή τής σχεδιαζόμενης τότε

άπό τήν Αικατερίνη Β' νέας στρατιωτικής επεμβάσεως στον ελληνικό χώρο.

Πέθανε στά Σπαρτιά τό 1815.

γ ' — Δίπλωμα ιατρικής τοϋ Αντωνίου Πανά άπό τό Πανεπιστήμιο τής

Παβίας, 1808.

Περγαμηνή. Διαστ. 4 7 x 4 0 . Κατάσταση διατηρήσεως άριστη. Αρχικά

έρυθρόγραφα, τίτλοι καί ονόματα χρυσόγραφα. Τό κείμενο πλαισιώνεται άπό

διακοσμητικούς κλάδους δάφνης. Κάτω αριστερά ή σφραγίδα τοϋ πανεπιστη­

μίου έ'κτυπη σέ άνθόσχημο κομμάτι χαρτί επικολλημένο στήν περγαμηνή.

Χρονολογία εκδόσεως τοϋ διπλώματος : 19 Ιουνίου 1808.

Ό "Αντώνιος Πανάς (6) άσκησε τό επάγγελμα τοϋ γιατρού στά Σπαρ­

τιά, όπου μαρτυρεϊται άπό τό 1808 ώς τό 1845. Τον Νοέμβριο τοϋ 1821 οί

αδελφοί Γεράσιμος καί Αντώνιος Πανάς συντάσσουν «διανεμητήριον» τής

πατρικής τους περιουσίας, επειδή ό Αντώνιος «έμελέτα νά αναχώρηση έκ

Κεφαλληνίας», πιθανώς γιά νά περάσει στήν επαναστατημένη Ελλάδα. Δέν

εΐναι γνωστές όμως οί κινήσεις του κατά τά επόμενα χρόνια.

Χ. Γ. Π Α Τ Ρ Ι Ν Ε Λ Η Σ

2 4 . R . C . A N D E R S O N , N a v a l W a r s in the L e v a n t , 1 5 5 9 - 1 8 5 3 , P r i n c e t o n ,

N. J . , 1 9 5 2 , a. 2 9 4 , 2 9 7 .

Page 12: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΠΑΝΑ ΑΠΟ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ

Π Α Ν Α Γ Ι Ω Τ Η Σ Π Α Ν Α Σ

[Ο ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΣΜΟΥ

—Ο ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ—

Ο ΛΟΓΙΟΣ —Ο ΠΟΙΗΤΗΣ]

ΑΠΟ ΤΑ ΣΠΑΡΤΙΑ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ

ΑΝΑΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΗΝ «ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ»

ΜΕΛΕΤΗΣ

ΤΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ

ΠΑ

ΝΑ

ΓΗ

Σ Π

ΑΝ

ΑΣ

Ο Σ

ΠΑ

ΡΤ

ΙΝ

ΟΣ

-Ο Ρ

ΙΖ

ΟΣ

ΠΑ

ΣΤ

ΗΣ

-Ο Ε

ΠΑ

ΝΑ

ΣΤ

ΑΤ

ΗΣ

- Ο Π

ΟΙΗ

ΤΗ

Σ

ΡΙΖΟΣΠΑ