∫∞ƒ§√™ º√À∂¡∆∂™

Ο συγγραφέας ως συνείδηση ενός έθνους

Για να φτάσεις στη συνοικία Πεδρεγκάλ πρέπει να κάνεις έναόχι ευκαταφρόνητο ταξίδι. Ξεκινάς από το κέντρο της Πόληςτου Μεξικού, διασχίζεις τις συνοικίες με τα ψηλά γυάλινα κτίριαπου, πανομοιότυπα πλέον σε όλο τον κόσμο, φιλοξενούν εται-ρίες και επιχειρήσεις, περνάς σε συνοικίες με κτίσματα των αρ-χών του εικοστού αιώνα, ύστερα ανεβαίνεις σε εναέριους δρό-μους που προσπερνούν βιαστικά μια θάλασσα από καλύβια ή α-πό φτωχόσπιτα που θυμίζουν καλύβια, και φτάνεις σε μια πε-ριοχή ξανά ντυμένη με δένδρα, δένδρα και φαρδείς δρόμους καιπλατείες. Ύστερα, προχωρώντας σε μια λεωφόρο, στρίβεις προςτα δεξιά και μπαίνεις σε ένα είδος λαβυρίνθου από στενούς δρό-μους και ψηλούς φράκτες. Κάθε τόσο, σε κάποιες γωνίες, δια-κρίνεις δυο τρεις σεκιουριτάδες να καπνίζουν και να σε μετράνεμε το βλέμμα τους, μέχρι να βεβαιωθούν ότι δεν είσαι παράται-ρος εκεί πέρα, ότι κάποιο από τα κρυμμένα πίσω από τους ψη-λούς φράκτες σπίτια πράγματι σε περιμένει.

Εδώ μένει ο Φουέντες. Στον ίδιο δρόμο, λίγο παρακάτω, μέ-νει και ο Μάρκες, χρόνια τώρα κάτοικος Μεξικού.

Πίσω από τον ψηλό φράκτη, στο χρώμα του κεραμιδιού, έναωραίο σπίτι της δεκαετίας του ’60. Ένας μικρός κήπος με δύο μο -ντερνιστικά γλυπτά, κι ύστερα η μεγάλη τζαμαρία του σαλονιού.Δίπλα στην τζαμαρία η πόρτα. Την περνάς, στο χολ το πρώτοπράγμα που βλέπεις είναι ένα πορτρέτο του πεθαμένου γιου τηςοικογένειας, που η αιμοφιλία δεν του επέτρεψε να γίνει ζωγρά-φος όπως ο ίδιος επιθυμούσε.

Το σαλόνι, κτισμένο σε δύο επίπεδα, είναι γεμάτο πίνακες και 225

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 225

φωτογραφίες. Στους πίνακες ξεχωρίζει αμέσως ένα πορτρέτο τουσυγγραφέα, και η προσωπογραφία μιας όμορφης γυναίκας με τοναέρα βαμπ της δεκαετίας του ’40. Είναι η μάνα του Φουέντες,και ο ζωγράφος που την απαθανάτισε είναι ο Σικέιρος. Δεν χορ-ταίνω να το κοιτάζω. Είναι η πρώτη φορά που βλέπω προσωπο-γραφία φτιαγμένη από τον Σικέιρος, είναι η πρώτη φορά πουβλέπω έργο του κομουνιστή Σικέιρος που δεν έχει σχέση με τηνεπανάσταση.

Στις φωτογραφίες μάς ξεναγεί ο ίδιος ο Φουέντες. Αισθάνεταικάπως αμήχανα που έχει ντυθεί σπορ, ενώ η Μικέλα κι εγώ φο-ράμε τα καλά μας. «Δεν σε έχω δει ποτέ με γραβάτα, είσαι πάνταντυμένος κάζουαλ», δικαιολογείται και προθυμοποιείται να πάεινα αλλάξει. Δεν τον αφήνω, είναι μια χαρά έτσι του λέω, μπορώόμως να βγάλω εγώ τη γραβάτα. Τελικά μένουμε ως έχουμε.

Ένα μεγάλο κομμάτι του 20ού αιώνα σε φωτογραφίες. Το πα -ρελθόν του Φουέντες ως πρέσβη του Μεξικού σε διάφορες χώ-ρες τον έκανε να γνωρίσει πολλούς γνωστούς ανθρώπους τηςπολιτικής και της τέχνης. Ιδού μαζί με τον Αραφάτ να παραλαμ-βάνουν το Βραβείο του Πρίγκιπα των Αστουριών, ιδού μαζί μετον Μιτεράν σε θερμή χειραψία, ιδού μαζί με το ζεύγος Κλίντον,ιδού μαζί με τη χήρα Αλιέντε, ιδού πάλι μαζί με τους βασιλείςτης Ισπανίας να παραλαμβάνει το Βραβείο Θερβάντες, ιδού πα-ρέα με τον Νερούδα. Κι ύστερα φωτογραφίες του Μπονιουέλ,του Μάρκες, του Καρπεντιέρ, αλλά και του Μαρτσέλο Μαστρο-γιάνι. Στη συλλογή και δύο φωτογραφίες του Τρούμαν και τουΡούζβελτ που έβγαλε ο πατέρας του. Ανάμεσά τους, σπαρμένεςεδώ κι εκεί, φωτογραφίες της οικογένειας Φουέντες: η πανέμορ-φη, κατάξανθη σύζυγος Σίλβια, δημοσιογράφος και μούσα του,και τα δύο παιδιά τους, ο αιμοφιλικός Κάρλος Φουέντες Λεμούς,που πέθανε στα είκοσι έξι του χρόνια, και η Νατάσα ΦουέντεςΛεμούς, που δεν βρήκε ποτέ τη δύναμη να ξεφύγει από τα ναρ-κωτικά και πέθανε το 2005 σε ηλικία τριάντα ένα χρονών. Κάθεφορά που πέφτει πάνω σε ένα οικογενειακό στιγμιότυπο, ο συγ-γραφέας λέει ένα βιαστικό «η οικογένειά μου» κι ύστερα περνάειτο ίδιο βιαστικά στην επόμενη φωτογραφία.2

26

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 226

227

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

Η φωτογραφία με τον Φουέντες που αγαπώ περισσότερο:η συζήτηση αφορά τη γραβάτα μου (φωτό Δημήτρης Κορδελάς)

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 227

Την πρώτη φορά που γνώρισα το ζεύγος Φουέντες, ήταν τον Σε-πτέμβριο του 2003 στην Αθήνα, όταν είχε έρθει να δώσει μια διά-λεξη, προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Θερβάντες και των τεσ-σάρων εκδοτικών οίκων που τότε μοιράζονταν τα βιβλία του:Άγρα, Θεμέλιο, Καστανιώτης, Ωκεανίδα. Η εκδήλωση είχε γίνειστην ταράτσα, πάνω από τη Στοά του Βιβλίου, και είχε συγκε-ντρώσει πάνω από πεντακόσια άτομα. Μια μέρα μετά, προσκε-κλημένοι της Μαρίνας Ηλιάδη, μια μεγάλη παρέα (ανάμεσά τουςη Νάτι Γάλβεζ, η τότε διευθύντρια του Ινστιτούτου Θερβάντες,και ο Σταύρος Πετσόπουλος των εκδόσεων Άγρα) πήγαμε να πε -ράσουμε ένα Σαββατοκύριακο στην Ύδρα. Μαζί μας, φυσικά, οΚάρλος, η Σίλβια και η Νατάσα Φουέντες.

Από την πρώτη στιγμή καταλάβαμε ότι κάτι δεν πήγαινε κα-λά με τη Νατάσα. Κλεισμένη τις περισσότερες ώρες στο δωμάτιότης, αρνιόταν να βγει έστω και για φαγητό, πράγμα που εξόργι-ζε τον πατέρα της. Η Σίλβια, προσπαθώντας να κρατήσει τα προ -σχήματα και ταυτόχρονα να ηρεμήσει τον σύζυγό της, του εξη-γούσε χαμηλόφωνα ότι δεν πειράζει, ότι η κόρη τους θα βγει ό-ταν το θελήσει, κι ότι καλύτερα θα ήταν να μην επιμένουν. ΟΚάρλος είχε όμως εντελώς αντίθετη γνώμη. Η Νατάσα όφειλενα αποδέχεται τους κανόνες του σπιτιού που τη φιλοξενούσε, δενμπορούσε να περιφρονεί τον κόσμο γύρω της και να περνάει τημέρα της κλεισμένη σε ένα δωμάτιο.

Δεν νομίζω ότι εκείνες τις μέρες στην Ύδρα ακούστηκε ποτέη λέξη «ναρκωτικά», όλοι όμως ξέραμε τι συνέβαινε και ζούσαμεβουβά το δράμα αυτής της οικογένειας, δράμα που δεν φαινόταννα σταματά με τον θάνατο του ενός παιδιού. Η επιμονή του πα-τέρα Φουέντες μπορεί να φαινόταν εκτός τόπου και χρόνου, εύ-κολα όμως καταλάβαινες ότι ήταν η δική του προσπάθεια να ξα-ναφέρει την κόρη του στη ζωή. Άλλωστε, ένα χρόνο πριν, σε ένααπό τα ωραιότερα βιβλία του, το Σε αυτά πιστεύω, έγραφε:

Η Νατάσα κι εγώ είμαστε τόσο κοντά και τόσο μακριά ο έναςαπό τον άλλο όπως ο καθένας μέσα στο ίδιο του το δέρμα (...)Ήξερε υπερβολικά πολλά, η ασπίδα της ήταν μια κουλτούρα ε-2

28

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 228

ξίσου λαμπερή και καταραμένη. Δεν έμαθε να εφευρίσκει τον ε-αυτό της σε μια σκηνή, σε ένα κομμάτι χαρτί. Έπρεπε να παίζειτην ιστορία της...

Ο πατέρας, προικισμένος με αυτή την ιδιαίτερη διαίσθησηπου έχουν οι συγγραφείς, έβλεπε καθαρότερα από τους άλλουςπρος τα πού πήγαινε η ιστορία της κόρης του, και προσπαθούσενα αντιδράσει στον φαταλισμό της οικογενειακής του δυστυχίας.

Στην Ελλάδα οι Φουέντες ήρθαν πάλι το καλοκαίρι του 2007,προσκεκλημένοι ενός εφοπλιστή φίλου τους, ο οποίος τους έδω-σε τη δυνατότητα να κάνουν με το σκάφος του μια βόλτα στοΑι γαίο. Είχαν ήδη περάσει δυο χρόνια από το θάνατο της κόρηςτους, και οι δυο τους έκαναν μια υπεράνθρωπη προσπάθεια νασυνεχίσουν τη ζωή τους. Βρεθήκαμε σε ένα εστιατόριο στο Γκά-ζι. Στον Καστανιώτη είχαμε ήδη εκδώσει την Ανήσυχη παρέα, έ-να βιβλίο με μπόλικο θάνατο στις σελίδες του, αλλά και μια πε-ρίεργη αίσθηση αθανασίας, όπου η ζωή μοιάζει να είναι απλώςένα σύντομο πέρασμα από την κούνια στον τάφο. Μιλήσαμε γιατο νέο βιβλίο, δεν μιλήσαμε για τον θάνατο της κόρης τους. Μό-νο μια στιγμή, στη μέση του γεύματος, η Σίλβια, που καθόταν δί-πλα μου, μου ψιθύρισε: «Έμαθες για τη Νατάσα, δεν έμαθες;»

Όταν, έξι μήνες αργότερα, βρεθήκαμε στο σπίτι τους στο Με-ξικό κι αρχίσαμε τα γυρίσματα, κάποια στιγμή η Σίλβια πέτυχετον Απόστολο Καρακάση κι εμένα μακριά από τον σύζυγό της.«Θέλω να σας ζητήσω μια χάρη», μας είπε. «Φωτογραφίστε ταπαιδιά μου, θέλω να είναι κι αυτά στην ταινία, μαζί μας». Μαςτο είπε συνωμοτικά, να μην το μάθει ο άντρας της, σαν να μηνήθελε να δείξει ότι το μυαλό της εξακολουθεί να είναι εκεί, καρ-φωμένο στα δυο νεκρά παιδιά της.

Σε αντίθεση με εμένα που επιμένω πάντα να βάζω σε προτε-ραιότητα τα συναισθήματα των άλλων ακόμα και σε βάρος τηςδημοσιογραφικής έρευνας, ο Απόστολος δίνει μεγαλύτερο βά-ρος στο τελικό αποτέλεσμα, στην όσο το δυνατόν λεπτομερέστε-ρη πληροφόρηση του κοινού. Κι από τη στιγμή που ξεκαθάρισαπως, σε ό,τι με αφορούσε, δεν επρόκειτο να κάνω καμία ερώτη- 229

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 229

ση στον Φουέντες για τα νεκρά παιδιά του, ο Απόστολος αποφά -σισε να βάλει τον συγγραφέα να διαβάσει ένα σπαρακτικό κεί-μενο από το Σε αυτά πιστεύω, ένα κείμενο που μιλούσε για τηνοικογένειά του. Ο Φουέντες, καθισμένος στον μικρό κήπο τουσπιτιού του, έριξε μια ματιά στο κείμενο που του ζήτησε ο Από-στολος να διαβάσει, συνειδητοποίησε ποιο ήταν, συννέφιασε αλ-λά δεν έφερε αντίρρηση. Και, φορώντας την πιο επαγγελματικήαπό τις μάσκες που διέθετε, άρχισε να διαβάζει. Μόνο μια στιγ-μή, ένιωσα τη φωνή του να ραγίζει. Όμως δεν σταμάτησε, πήρεμια βαθιά ανάσα και συνέχισε να διαβάζει για τη γυναίκα του,για τη μεγάλη κόρη του από τον προηγούμενο γάμο του, και γιατα δυο νεκρά του παιδιά.

Άλλωστε, η συγγραφή είναι το δικό του σωσίβιο. Και ο ρόλοςτου αφηγητή της πραγματικότητας της χώρας του που ο ίδιοςέδω σε στον εαυτό του, η δική του παρηγοριά.

«Ο πατέρας μου ήταν διπλωμάτης και ταξίδευε πολύ σε ολόκλη-ρη την αμερικανική ήπειρο. Στα μαθητικά μου χρόνια περνούσατον χειμώνα σε σχολεία στην Ουάσιγκτον, και τα καλοκαίρια σεσχολεία στο Μεξικό. Είχα δηλαδή δύο σχολεία, δύο γλώσσες, δύοδιαφορετικές αντιλήψεις του κόσμου: τη βορειοαμερικανική τηςεποχής του Ρούζβελτ και του Νιου Ντιλ, και τη μεξικανική τηςεποχής της Επανάστασης. Ζούσα και τις δύο αυτές συνθήκες συ -μπληρωματικά τη μια προς την άλλη μέχρι τον Μάρτιο του ’38.Μέχρι τότε ήμουν πολύ δημοφιλής στο σχολείο μου στην Ουά-σιγκτον, συμμετείχα σε θεατρικές παραστάσεις, έγραφα κείμενα,ήμουν ένα απόλυτα φυσιολογικό παιδί. Στις 18 Μαρτίου όμωςτου ’38, ο Πρόεδρος του Μεξικού Λάζαρο Κάρδενας εθνικοποίη -σε τον πετρελαϊκό πλούτο της χώρας. Εκείνη λοιπόν τη μέραξαφνικά ένιωσα ένας στιγματισμένος, κάποιος που οι συμμαθη-τές του έπρεπε να απομονώσουν ως ξένο και κομουνιστή. Διότιαυτή την πράξη επαναπατρισμού του εθνικού μας πλούτου πουμέχρι τότε εκμεταλλεύονταν οι ξένες εταιρείες, οι Βορειοαμερι-κανοί την αντιμετώπισαν ως ληστρική πράξη. 2

30

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 230

»Ήμουν λοιπόν γιος διπλωμάτη στα χρόνια της Επανάστασης.Ο πατέρας μου όφειλε να υπερασπίζεται τους επαναστατικούςνόμους, την εθνικοποίηση του πετρελαίου, τον διαχωρισμό Κρά -τους και Εκκλησίας. Κι όλα αυτά παρουσιάζονταν στην παγκό-σμια κοινή γνώμη ως φρικαλεότητες, ενώ το Μεξικό παρουσια-ζόταν ως η χώρα της αναρχίας, της άκρατης βίας, της απόλυτηςσύγχυσης. Χρειάστηκε, λοιπόν, από νωρίς να συνειδητοποιήσωότι η χώρα μου ήταν μια χώρα που δεχόταν έντονη κριτική. Θυ-μάμαι, μια φορά, θα ήμουν εννιά χρονών, είχαμε πάει με τον πα-τέρα μου να δούμε μια ταινία, το Man of conquest, που είχε ωςθέμα της την απόσχιση του Τέξας από το Μεξικό. Ουσιαστικάήταν η βιογραφία του Σαμ Χιούστον, το όνομα του οποίου έχειπάρει η πρωτεύουσα του Τέξας. Σε μια σκηνή με έντονο αντιμε-ξικάνικο χρώμα, σηκώθηκα όρθιος πάνω στην καρέκλα μου καιάρχισα να φωνάζω: “Ζήτω το Μεξικό! Θάνατος στους Γκρίν-γκος!” Φυσικά ο πατέρας μου με τράβηξε αμέσως έξω από τοσινεμά, εγώ όμως ήμουν πανευτυχής που είχα μπορέσει να εκ-φράσω την εθνική μου συνείδηση.

»Τα πρώτα μου γραφτά ήταν περιγραφές του Μεξικού. Επει-δή ζούσα συχνά στο εξωτερικό, πολλοί μου ζητούσαν να μιλήσωγια τη χώρα μου, κι έτσι άρχισα να γράφω γι’ αυτήν. Ύστερα, στηΧιλή, μαζί με τον διάσημο σήμερα χιλιανό καντιανό φιλόσοφοΡομπέρτο Τορέτι επιχειρώ το πρώτο μου μυθιστόρημα, ένα μυθι-στόρημα επηρεασμένο από τον Δουμά. Είχαμε αποφασίσει ότι ηδράση ενός καλού μυθιστορήματος πρέπει να ξεκινάει πάντα απότη Μασσαλία. Το μυθιστόρημα το είχε κρατήσει εκείνος, και με-τά χάθηκε σε κάποιο μπαούλο της μάνας του. Έτσι παραμένειάγνωστο τι ακριβώς είχαμε γράψει. Το μόνο που θυμάμαι είναιότι αφορούσε έναν μαύρο δικτάτορα στην Αϊτή που ζούσε στηνκορυφή ενός βουνού και είχε μια ερωμένη την οποία κακομετα-χειριζόταν, μια ερωμένη που παρέπεμπε στην Τζέιν Έιρ. Εκείνοςόμως επιμένει ότι η υπόθεση του μυθιστορήματος ήταν τελείωςδιαφορετική. Έχω εγώ όμως δίκιο, κι εκείνος άδικο.

»Στα παιδικά μου χρόνια διάβαζα Βερν, Δουμά, Στίβενσον καιΤουέιν: αυτοί είναι οι τέσσερις συγγραφείς των παιδικών μου χρό- 231

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 231

νων που εξήψαν τη φαντασία μου. Είναι και οι τέσσερις συγγρα-φείς που βασίζονται στην αφήγηση, γι’ αυτό και συγκινούν ακό-μα τους νέους. Βλέπετε, όσο και να προσπαθεί κανείς να αποφύ-γει το αφηγηματικό στοιχείο, κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, θατο υπηρετήσει. Αυτές οι εικόνες δεν μας εγκαταλείπουν ποτέ.

»Με πατέρα αγνωστικιστή και μητέρα καθολική, στην Ουάσι-γκτον και στη Χιλή πήγαινα σε μη θρησκευτικά σχολεία. Μόλιςόμως έμεινα για μια περίοδο μόνος μου με τη μητέρα μου στο Με-ξικό, βρέθηκα αμέσως σε καθολικό σχολείο. Τελικά όμως ήτανμια θετική εμπειρία, αφού με βοήθησε να καταλάβω ότι όλοι στοΜεξικό, ακόμα και οι άθεοι, είναι κατά βάθος καθολικοί: όλοι πι-στεύουν στην Παρθένο της Γουαδελούπης. Ακολουθούν σπου-δές στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου της Πόλης του Μεξι-κού και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης στηνΕλβετία. Το 1951 επιστρέφω στο Μεξικό. Ήδη ανήκω στη νέα γε-νιά των αριστερών του Μεξικού. Είναι η εποχή που διαβά ζωΜαρξ και τους άλλους κλασικούς. Ένα χρόνο αργότερα δημο -σιεύω τη συλλογή διηγημάτων Οι μασκαρεμένες μέρες. Ύστερα, το1958, δημοσιεύω το πρώτο μου μυθιστόρημα με τίτλο Η πιο διάφα-νη περιοχή, ένα μυθιστόρημα που ήθελε να καταστήσει σαφές ότιείχε πια παρέλθει η εποχή της Επανάστασης και ότι ήδη ζούσαμεμια μετα-επαναστατική περίοδο. Από τότε, και για πολ λά χρό-νια, θα μοιράζομαι ανάμεσα στη διπλωματία και τη λογοτεχνία».

Ο Κάρλος Φουέντες είναι ένας πολυγραφότατος συγγραφέας.Έχει πάντα ένα μυθιστόρημα πάνω στο γραφείο του και άλλαπέντε, μισοδουλεμένα, στο συρτάρι. Όταν αισθάνεται έτοιμος νασυνεχίσει ένα από αυτά, το ανασύρει από το συρτάρι, το ολοκλη -ρώνει, κι ύστερα το παραδίδει στη μεγάλη του κόρη για δακτυ-λογράφηση.

Μόνιμο θέμα του το Μεξικό. «Ο Τζον Ντον Πάσος ασχολή-θηκε σε όλη του τη ζωή με τις ΗΠΑ, ο Φρανσουά Μοριάκ με τηΓαλλία, ο Μοράβια με την Ιταλία, ο Καζαντζάκης με την Ελλά-δα. Δεν μπορούμε να είμαστε όλοι Χένρι Τζέιμς, ο οποίος ήταν2

32

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 232

αληθινός κοσμοπολίτης και τοποθετούσε τις ιστορίες του το ίδιοεύκολα στην Ιταλία, στην Αγγλία ή στις ΗΠΑ. Οι ρίζες μου είναιστο Μεξικό, η φαντασία μου κατοικεί εδώ».

Πολλά από τα έργα του είναι γνωστά και στην Ελλάδα. ΗΑύρα, γραμμένη το 1962, ήρθε στην επικαιρότητα πάλι πριν απόμερικά χρόνια όταν ο υπουργός Εργασίας του Μεξικού προκά-λεσε την απόλυση μιας καθηγήτριας η οποία παρακίνησε τουςμαθητές της (μαζί και την κόρη του υπουργού) να διαβάσουν τηνουβέλα. Ο υπουργός σοκαρίστηκε, διότι ένα ζευγάρι, στη νου-βέλα, κάνει έρωτα κάτω από τον εσταυρωμένο. Η αντίδρασητου συγγραφέα ήταν ειρωνική: όλοι στο Μεξικό, είπε, έχουν ένανεσταυρωμένο πάνω από το κρεβάτι τους, και κάνουν έρωτα κά-τω από αυτόν. Ποιο, λοιπόν, το πρόβλημα;

Μέχρι την εμφάνιση του Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους (1962)τα κείμενα που είχαν γραφτεί για τη μεξικάνικη επανάσταση ή-ταν είτε χρονικά γεμάτα ημερομηνίες και μαρτυρίες, είτε εθνικι-στικές μπροσούρες που μικρή σχέση είχαν με τη λογοτεχνία. Στημεγάλη του επιτυχία πρέπει να έπαιξαν ρόλο όχι μόνο αυτή ηνέα οπτική με την οποία ο Φουέντες αντιμετωπίζει το θέμα τουαλλά και (όπως ο ίδιος παραδέχεται με ένα ντροπαλό χαμόγελο)οι λογοτεχνικές του αρετές, κυρίως η καινοτομία της δομής του.Παρόλο που πολλοί, στο Μεξικό και αλλού, ξαφνιάστηκαν μετον επαναστατικό τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας αντιμετω-πίζει τη ροή του χρόνου και την εμφάνιση των διαφορετικών χα-ρακτήρων του βιβλίου, καθώς και την ανάμειξη της Ιστορίας μετη μυθοπλασία, το βιβλίο θεωρήθηκε από τα σημαντικότερα τουΦουέντες, ίσως το αριστούργημά του.

Το Terra nostra (που του χάρισε και το έγκυρο βραβείο Ρό-μουλο Γκαλιέγος το 1975) είναι αναμφισβήτητα από τα πιο φιλό-δοξα έργα του Φουέντες, έτσι όπως προσπαθεί να κλείσει μέσαστις σελίδες του αιώνες ολόκληρους λατινοαμερικάνικης ιστο-ρίας. Ο Φουέντες δεν φοβάται να αναμετρηθεί ούτε με την Ιστο-ρία ούτε με τις προκαταλήψεις που στήνουν χορό γύρω από ταθέματα των «καθαρών» γηγενών και των «βρόμικων» εισβολέων.Είναι η πρώτη του προσπάθεια να διαβάσει μυθιστορηματικά την 233

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 233

ιστορία της δύσκολης σχέσης που είχαν από τον καιρό του Κο-λόμβου η Ευρώπη με την Αμερική, κι είναι ίσως το βιβλίο πουπερισσότερο τον παίδεψε. «Πέρασα μέρες ολόκληρες στη Βιβλιο -θήκη του Κογκρέσου στην Ουάσιγκτον και στη Βρετανική Βι-βλιοθήκη του Λονδίνου κρατώντας ατέλειωτες σημειώσεις για ταρούχα, τις συνήθειες, τις συμπεριφορές των ανθρώπων του πα-ρελθόντος. Ακόμα και για το πώς ήταν τα σκυλιά και πώς γινό-ταν το κυνήγι, διάβαζα» εξηγεί ο ίδιος, ο οποίος συνήθως δενκρατάει σημειώσεις, αλλά προτιμά, με την κεντρική ιδέα στομυαλό, να πιάνει τον ταύρο κατευθείαν από τα κέρατα.

Στα Κρυστάλλινα σύνορα (1996) διερευνά, με έναν διαφορετικότρόπο, τη σχέση Μεξικού και ΗΠΑ, τη σχέση φτώχιας και πλού-του. Όλες οι ιστορίες του βιβλίου διαδραματίζονται στη γραμμήτων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών. Οι χαρακτήρες του, όλοιάνθρωποι βασανισμένοι από τον αγώνα για επιβίωση και το ανέ-φικτο όνειρο για μια καλύτερη ζωή, αναγκάζονται να έρχονται σεεπαφή μεταξύ τους έχοντας ως κοινή συνισταμένη το μίσος καιτην απόγνωση. Βόρεια του ρίο γκράντε / νότια του ρίο μπράβο / αςπετάξουν οι λέξεις / κακόμοιρο Μεξικό / κακόμοιρες Ηνωμένες Πο-λιτείες / τόσο μακριά από τον Θεό / τόσο κοντά ο ένας στον άλλο.

Τα χρόνια με τη Λάουρα Δίας (1999) είναι μια οικογενειακήσάγκα, εν πολλοίς εμπνευσμένη από την ιστορία της οικογένειαςΦουέντες. Η Κλοτίλντε Βέλες, που πέφτει σε ενέδρα ληστών καιπροτιμά να της κόψουν με ματσέτα τα δάχτυλα παρά να παρα-δώσει οικειοθελώς τα δακτυλίδια της, μοιάζει εξαιρετικά με τηνπρογιαγιά του συγγραφέα η οποία, δεκαοχτώ χρονών, παντρεύε -ται τον χήρο Φουέντες, ένθερμο σοσιαλιστή, ο οποίος εγκατα-λείπει τη Γερμανία για να επιστρέψει και να φτιάξει μια φυτείακαφέ στη Βερακρούζ. «Αγαπώ ιδιαίτερα την πολιτεία της Βερα-κρούζ, νιώθω ιδιαίτερα δεμένος μαζί της. Μου αρέσει ο κόσμοςτης, και ίσως επειδή βρέχεται από θάλασσα, είναι ένα χαρούμε-νο μέρος, σε αντίθεση με το ζοφερό οροπέδιο της Πόλης τουΜεξικού. Είναι μια πολιτεία γεμάτη ήχους, φωνές, μουσικές».

Ο προπάππος Φουέντες γνωρίζει τη γυναίκα που θα του χα-ρίσει τρία παιδιά στο πανηγύρι της γιορτής της Υπαπαντής, στο2

34

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 234

χωριό Κλακοτάλπαν. (Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, στον δρόμομας για τη Χαλάπα, πηγαίνοντας για το σπίτι του Σέρχιο Πιτόλ,βρισκόμαστε κι εμείς στο ίδιο πανηγύρι. Στο κέντρο του χωριούμια τεράστια πλατεία ισπανικού ύφους, από αυτές που βρίσκειςπαντού στο Μεξικό, από τη Μέριντα μέχρι την Οαχάκα, φιλοξε-νεί χιλιάδες κόσμο, μικρούς, μεγάλους, γέρους, νέους, παντρεμέ-νους και ανύπαντρους, θρησκόληπτους και διονυσιακούς, στρα -τιώτες, αυτοσχέδιους μάγους, παγωτατζήδες, μουσικούς, πωλη-τές κατσαρίδων πασπαλισμένων με χρυσόσκονη, που πίνουν, γε -λάνε, τραγουδάνε, ερωτοτροπούν, χαίρονται τη ζωή τους. Στηνίδια πλατεία, με ορθάνοιχτες τις πόρτες της, κατάμεστη και η εκ-κλησία με τον ιερέα να ιερουργεί, ο ιερός και ο ανίερος έρως πουθα τραγουδούσε ο Φαμπρίτσιο Ντε Αντρέ μερικές χιλιάδες χι-λιόμετρα μακριά, όλα σε πλήρη σύμπνοια, οι μουσικές και οι ψαλ -μωδίες, οι γέλωτες και οι βρισιές, τα κυριακάτικα πρόσωπα καιτα κυριακάτικα ρούχα, τα χρώματα και τα φώτα, τα κτίσματα,τα αυτοσχέδια ικριώματα, τα δένδρα που έσωσαν τον κόσμο απότην ελονοσία. Χάνουμε τον οδηγό μας μέσα στην πολυκοσμία,περνάνε οι ώρες, μας τρώει η ανησυχία, βρισκόμαστε μόνοι σεμια θάλασσα από γελαστά πρόσωπα με τα κινητά μας να μη λει-τουργούν, και όταν τελικά ο οδηγός εμφανίζεται, δεν καταλα-βαίνει γιατί άραγε να έχουμε εκνευριστεί και δεν αφήσαμε τονεαυ τό μας να διασκεδάσει...)

Στο Κάθισμα του αετού (2002) η σύγκρουση ΗΠΑ και Μεξι-κού παίρνει τη μορφή σχεδόν επιστημονικής φαντασίας, αφού ηδράση εξελίσσεται το 2020. Αν όμως ξεχάσουμε προς στιγμή τηνημερομηνία (που προφανώς μπήκε για να μη γίνουν εύκολες ανα -φορές στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση του Μεξικού), όλα εί-ναι σημερινά: η διαφθορά, οι σκευωρίες, η τιμή του πετρελαίου,οι εκβιασμοί των ΗΠΑ, η αναρρίχηση μέσω του σεξ στα ανώτατακλιμάκια της εξουσίας. Ο Φουέντες αυτή τη φορά γίνεται πιο ει-ρωνικός και κοιτάζει την πολιτική από «τα μέσα» χρησιμοποιώ-ντας τη μακροχρόνια εμπειρία του από τη δουλειά του στο δι-πλωματικό σώμα.

Ειρωνικός είναι και ο τίτλος του μυθιστορήματος Όλες οι ευ- 235

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 235

τυχισμένες οικογένειες (2006). «Δανείστηκα τον τίτλο από την Άν-να Καρένινα του Τολστόι: Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιά -ζουν μεταξύ τους, λέει κάπου ο Τολστόι, αλλά κάθε δυστυχισμέ-νη οικογένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο. Το μυ-θιστόρημά μου αναφέρεται στις ενδοοικογενειακές διαμάχες, στιςδιχόνοιες, στα κρυφά πάθη που έχει να αντιμετωπίσει μια «ευ-τυχισμένη» οικογένεια». Τις ιστορίες του σπονδυλωτού αυτούμυθιστορήματος συνοδεύει ένα είδος αρχαιοελληνικού χορού, ηφωνή όλων όσοι δεν έχουν φωνή μέσα στο μυθιστόρημα αλλά,συχνά με βίαιη γλώσσα, αποφασίζουν να μιλήσουν και να σχο-λιάσουν τις ζωές των άλλων, τη ζωή στο Μεξικό.

Πάντα και παντού το Μεξικό. Μόνο που στη λογοτεχνία τουΦουέντες η χώρα αυτή αποκτά οικουμενικά χαρακτηριστικά, γι’αυτό και τα βιβλία του συγγραφέα διαβάζονται από εκατομμύ-ρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Στο πιο πρόσφατο μυθιστό-ρημά του Η θέληση και η τύχη (2008) τον ρόλο του αφηγητή παίζειένα... κομμένο κεφάλι. Το κεφάλι ανήκει σε έναν από τους δύονεαρούς πρωταγωνιστές του βιβλίου οι οποίοι μαθαίνουν τη ζωήπεριτριγυριζόμενοι από μια μοιραία γυναίκα, έναν επαναστάτηιερέα, έναν δαιμόνιο δικηγόρο, έναν αδίστακτο μεγιστάνα, ένανάτυχο κρατούμενο. Γιατί όμως αν πέντε τίγρεις βρεθούν σε ένακλουβί, οι τέσσερις συμμαχούν για να σκοτώσουν την πέμπτη;ανα ρωτιέται ο Φουέντες σε αυτό το έργο που κάποιοι είδαν ωςτην πολιτική του διαθήκη.

«Είμαστε ένα μείγμα από διαφορετικές κουλτούρες: έχουμε τηνινδιάνικη κουλτούρα, την ισπανο-ευρωπαϊκή κουλτούρα, τηνκουλτούρα των μιγάδων, γεγονός που μας κάνει έναν λαό γεμά-το αντιφάσεις. Δεν νοείται Μεξικό χωρίς το ινδιάνικο ή το ισπα-νικό στοιχείο, παρότι το 80% από εμάς είμαστε μιγάδες. Μόνοτο 10% είναι “καθαροί” Ινδιάνοι, κι ένα άλλο 10% “καθαροί” λευ -κοί. Αν δεν συνειδητοποιήσουμε λοιπόν αυτή την πολιτισμική μαςεπιμειξία δεν θα μπορέσουμε ποτέ να συνειδητοποιήσουμε ποιοιακριβώς είμαστε, τις αντιφάσεις και τα επιτεύγματά μας. Διότι η2

36

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 236

πολιτισμική επιμειξία είναι αυτή που δίνει στο Μεξικό τον ιδιαί-τερο χαρακτήρα του.

»Γράφω για την Ιστορία του Μεξικού, αλλά δεν μένω ποτέστην “αντικειμενική” αλήθεια. Αυτού του είδους η αλήθεια δενμε ενδιαφέρει, με ενδιαφέρει κάτι άλλο, πολύ συγκεκριμένο: τοσημείο στο οποίο διασταυρώνεται το κοινωνικό με το ατομικόγεγονός. Το σημείο στο οποίο το άτομο συναντάει την κοινωνία,άρα και την Ιστορία: αυτή είναι η διασταύρωση που με ενδιαφέ-ρει. Δεν με ενδιαφέρει ο Αρτέμιο Κρους επειδή συμμετείχε στημεξικάνικη επανάσταση. Συμμετείχε ακριβώς όπως ο Φαμπρί-τσιο ντελ Ντόνγκο συμμετείχε στη μάχη του Βατερλό, δηλαδήχωρίς να έχει συνειδητοποιήσει πού ακριβώς βρίσκεται. Πολλοίχαρακτήρες ευρωπαϊκών μυθιστορημάτων διαδραματίζονται σεμια συγκεκριμένη στιγμή της Ιστορίας, αλλά δεν έμειναν εκεί,πήγαν παραπέρα, ή ίσως πίσω από αυτή.

»Η Επανάσταση υπήρξε ένα ορόσημο για το Μεξικό. Έφερεστο προσκήνιο όλα εκείνα τα στοιχεία της ζωής μας που η δικτα-τορία του Πορφύριο Ντίας είχε μεταμφιέσει. Βλέπετε, ο Ντίας, ό-πως πολλοί άλλοι λατινοαμερικάνοι πολιτικοί, πίστευε ότι ανμοιάζαμε στην Ευρώπη, θα προοδεύαμε όπως η Ευρώπη, ξε-χνώντας ότι η μισή χώρα ζούσε στην απόλυτη φτώχια. Κι αυτόβγήκε στην επιφάνεια με τη Μεξικάνικη Επανάσταση. Ίσως ξέ-ρετε μια περίφημη φωτογραφία που δείχνει έναν Ζαπατίστα ναπίνει καφέ στο Σάνμπορνς, ένα πολύ γνωστό και αριστοκρατικόκέντρο του Μεξικού: κάθεται με το μεγάλο ψάθινο καπέλο του,με το τουφέκι στο χέρι και μια μεγάλη ουλή στο πρόσωπο – μιαμεγάλη ανατροπή για την κοινωνία του τότε. Τώρα βεβαίωςμπαίνουμε πια σε μια άλλη εποχή, αλλά τα παιδικά μου χρόνιασημαδεύτηκαν από την επανάσταση.

»Σε ανύποπτο χρόνο ο Νερούδα είχε πει ότι όλοι οι συγγρα-φείς της Λατινικής Αμερικής κουβαλάνε στους ώμους τους έναβαρύ φορτίο, τις πατρίδες τους. Σκέφτομαι ότι σήμερα η αλή-θεια αυτή του Νερούδα ισχύει πολύ λιγότερο: η κοινωνική ευθύ-νη των συγγραφέων έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Ηευθύνη τους πλέον έχει επικεντρωθεί στη φαντασία και στη γλώσ- 237

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 237

σα που χρησιμοποιούν καθώς προσπαθούν να περιγράψουν τηνκοινωνία στην οποία ζουν. Να έχει αυτό δευτερεύουσα σημα-σία; Όχι! Το πρώτο πράγμα που κάνει ένα ολοκληρωτικό καθε-στώς είναι να απαγορεύει τους συγγραφείς, να καίει τα βιβλίατους και να τους φυλακίζει. Αυτό και μόνο αποδεικνύει ότι οισυγγραφείς είναι σημαντικότεροι από ό,τι συνήθως πιστεύουμεστις δημοκρατικές κοινωνίες. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό ναπαραμένουμε πιστοί στη φαντασία και στη γλώσσα ως πηγή τουέργου μας. Αν, βεβαίως, θέλεις να στρατευτείς σε ένα πολιτικόκίνημα ή κόμμα, αν θέλεις να γίνεις πολιτικό πρόσωπο, είσαι ε-λεύθερος να το κάνεις. Εγώ αυτό έκανα σε όλη μου τη ζωή. Άλ-λοι συγγραφείς δεν το κάνουν. Δεν τους κατηγορώ, μου αρκεί νακάνουν τη δουλειά τους ασκώντας την εξουσία της φαντασίαςκαι της γλώσσας.

»Ζούμε μια περίοδο παρακμής της Αριστεράς σε παγκόσμιοεπίπεδο. Για πολλά χρόνια η Αριστερά πίστευε ότι μπορούσε ναζήσει περιφρονώντας τις δημοκρατικές διαδικασίες. Αποδείχθη -κε ότι ήταν λάθος. Αριστερά χωρίς δημοκρατία δεν μπορεί ναυπάρ ξει. Όπως δεν μπορεί να υπάρξει Αριστερά όταν κοιτάζειτον κόσμο μέσα από τα δόγματα και δεν σκύβει στα πραγματικάτου προβλήματα. Ίσως σήμερα να γεννιέται μια νέα Αριστερά,ίσως αντί για τις μεγάλες κινητοποιήσεις του παρελθόντος να έ-χουμε μικρότερα κινήματα που θα ασχολούνται με υπαρκτά προ -βλήματα. Έχουμε πρόβλημα με το σύστημα υγείας στο Μεξικό;Ποιος θα ενδιαφερθεί αν όχι η Αριστερά; Επιμένει η Δεξιά σταθρησκευτικά σχολεία; Εμείς οι αριστεροί πρέπει να παλέψουμεώστε η δημόσια εκπαίδευση να μην έχει θρησκευτικό χαρακτήρα.

»Είναι νομίζω φανερό ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης δενεπιτρέπει πλέον τις ένοπλες επαναστάσεις, με την κλασική έννοιατου όρου. Πάρτε, για παράδειγμα, την εξέγερση των Τσιάπας στοΜεξικό. Ήταν μια προσπάθεια ένοπλης επανάστασης η οποίαμπορεί να αφύπνισε τη συνείδηση της χώρας αλλά δεν πήγε πολύμακριά. Οι μηχανισμοί της κυβέρνησης την εξουδετέρωσαν πολύεύκολα, κτίζοντας μερικά σχολεία εδώ κι εκεί, και φτιάχνονταςκάποιους αυτοκινητόδρομους. Υπάρχουν πολλοί τρόποι σήμερα2

38

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 238

για να κόψεις τα φτερά ενός επαναστατικού κινήματος. Η ανά-γκη βέβαια για αλλαγή, η ανάγκη για μια πιο δίκαιη κοινωνίαεξα κολουθεί να υπάρχει.

»Στη Λατινική Αμερική έχουμε όμως ένα σαφές παράδειγμαδιάστασης ανάμεσα στην επιθυμία για περισσότερους δημοκρα-τικούς θεσμούς, για ελεύθερο Τύπο και ελεύθερα συνδικάτα, θε-σμούς τους οποίους σιγά σιγά κατακτούμε, και την ανάγκη ναμειώσουμε τον αριθμό των ανθρώπων που εξακολουθούν να ζουνκάτω από το όριο της φτώχιας. Αν δεν καταφέρει η Δημοκρατίανα προσφέρει φαγητό, μόρφωση, στέγαση στα εκατομμύρια τωνμη προνομιούχων Λατινοαμερικανών, τότε οι δημοκρατικοί θε-σμοί που καταφέραμε να κατακτήσουμε θα κινδυνεύσουν. Είναιεπιτακτική ανάγκη η Δημοκρατία να λύσει όλα τα σοβαρά κοι-νωνικά προβλήματα για να επιβιώσει».

Στη μικρή τουαλέτα για τους ξένους, στο ισόγειο του σπιτιού,κορνιζαρισμένο το εξώφυλλο ενός παλιού αμερικάνικου περιοδι -κού. Αναφέρεται στο λατινοαμερικάνικο λογοτεχνικό μπουμ τηςδεκαετίας του ’60. Γύρω από ένα τραπέζι κάθονται ο Ρούλφο, οΚορτάσαρ, ο Μάρκες, ο Λιόσα και ο Φουέντες. Το αμερικάνικοεξώφυλλο εικονογραφεί τους πέντε συγγραφείς που έκαναν τηλατινοαμερικάνικη λογοτεχνία μόδα σε όλο τον κόσμο. Ο Ρούλ-φο κάθεται στην άκρη του τραπεζιού έχοντας κάπως γερμένητην πλάτη στους άλλους – ίσως επειδή ήταν ο μεγαλύτερος τηςπαρέας. Οι Λιόσα και Φουέντες δεν είναι μόνο οι νεότεροι, είναικαι οι ωραιότεροι από αυτή την ομάδα των πέντε.

Όπως όλοι οι άλλοι σπουδαίοι σύγχρονοι λατινοαμερικάνοιλογοτέχνες, έτσι και ο Φουέντες εκνευρίζεται όταν κάποιος ταυ-τίζει τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία με τον μαγικό ρεαλισμό.Ο μαγικός ρεαλισμός είναι ένα βασικό συστατικό των έργων τουφίλου του Μάρκες, όλοι οι υπόλοιποι, με την εξαίρεση ίσως τουΜπόρχες, δεν είχαν καμιά σχέση με αυτόν. Σύμπτωση αγαθή βοή -θησε να γίνουν γνωστοί στην Ευρώπη μια σειρά λατινοαμερικά-νων συγγραφέων την ίδια περίπου εποχή, γι’ αυτό και η όλη ιστο - 239

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 239

ρία πήρε τα χαρακτηριστικά μιας μεγάλης ανακάλυψης. Οι συγ-γραφείς αυτοί όμως είχαν πατήσει στα έργα προγενέστερωνσυγγραφέων, οι δύσκολες πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις τωνχωρών της Λατινικής Αμερικής γέννησαν στην κάθε χώρα ξεχω-ριστά σπουδαίες λογοτεχνίες, οι ίδιοι ήταν απλώς οι πιο τυχεροίπου συγκέντρωσαν τα φώτα της δημοσιότητας πάνω τους. Κατάτα άλλα –επιμένει και ο Λιόσα σε αυτό– δεν υπήρξε ούτε κοινήάποψη, ούτε κοινό λογοτεχνικό ρεύμα.

Ο Λιόσα και ο Φουέντες, οι νεότεροι και οι ωραιότεροι τηςπαρέας. Ιδιαίτερα ο Φουέντες θα μπορούσε να κάνει καριέρασταρ του σινεμά. (Και με το σινεμά είχε, στη ζωή του, αρκετά στε -νή σχέση: όχι μόνο γιατί κάποια βιβλία του, όπως ο Γερο-Γκρίν-γκο μεταφέρθηκαν στη μεγάλη οθόνη, αλλά και γιατί οι φήμεςτον φέρνουν να είχε κατά καιρούς ερωτικές σχέσεις με σταρ τουσινεμά. Μόνο εξακριβωμένο γεγονός ο δεσμός του με την όμορ-φη αλλά δυστυχή Τζην Σίμπεργκ, η οποία και του ενέπνευσε τοβιβλίο Ντιάνα, η μοναχική κυνηγός.) Ακόμα και σήμερα, παρά ταχρόνια που έχουν περάσει, είναι ένας πολύ ωραίος άντρας, μεστητό κορμί και τα κυματιστά μαλλιά του στη θέση τους. Κάθεμέρα ανεβαίνει μια στριφογυριστή στενή σκάλα σαν αυτές τωνμεσαιωνικών καμπαναριών, για να φτάσει στη μικρή ταράτσαπου φιλοξενεί το γραφείο του. Κάθεται και γράφει δίπλα σε έναμεγάλο παράθυρο από το οποίο βλέπει τα δύο ηφαίστεια Ποπο-κατέπετλ και Ιστακσίουατλ.

Είναι περίεργο, πόσο διαφορετικά οι συγγραφείς αντιμετωπί -ζουν το θέμα του προσωπικού τους συγγραφικού χώρου (work -shop το ορίζει, στα αγγλικά, ο Φουέντες): άλλοι δεν θέλουν ναβλέπουν τίποτα, για να μην ξεχνιούνται, άλλοι θέλουν να βλέπουντον παράδεισο για να εμπνέονται. Ο Φουέντες θέλει, όταν γρά-φει, να βλέπει τον παράδεισο, ένα κομμάτι μεξικανικού παρα-δείσου, συνδεδεμένου με μύθους, δοξασίες και ιστορικά γεγονό-τα, ίσως για να επιβεβαιώνει την ανάγκη του να γράφει συνεχώςγια το Μεξικό.

Και το Μεξικό του ανταποδίδει με τον καλύτερο τρόπο αυ-τόν τον έρωτα. 2

40

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 240

Τη δεύτερη μέρα της συνέντευξής μας αποφασίζουμε να κα-τέβουμε μαζί στο κέντρο της Πόλης του Μεξικού. Θέλει να μαςκάνει τον τσιτσερόνε στις περίφημες τοιχογραφίες του ΝτιέγκοΡιβέρα στο Παλάσιο Νασιονάλ, στις οποίες ο μεγάλος κομουνι-στής ζωγράφος θέλησε να απαθανατίσει την ιστορία του Μεξι-κού, από την εποχή των Αζτέκων μέχρι την εποχή της βιομηχα-νικής επανάστασης και τον (εδώ βρισκόμαστε στη χώρα της ου-τοπίας) θρίαμβο του σοσιαλισμού.

Αυτή τη φορά τα πράγματα αντιστρέφονται: εκείνος φοράεικουστούμι και γραβάτα, εγώ ένα σκέτο πουκάμισο. Γελάμε καιπάλι με την έλλειψη συγχρονισμού μας, και αποφασίζουμε νακάνουμε τη βόλτα μας με τα ρούχα που φοράμε.

Σπάνιες φορές στη ζωή του ένας δημοσιογράφος μπορεί ναδει με τα ίδια του τα μάτια τον θρίαμβο της λογοτεχνίας όπως τονείδαμε η Μικέλα κι εγώ, εκείνο το πρωινό, στο Σόκαλο, την κε-ντρική πλατεία της Πόλης του Μεξικού, εκεί όπου το μπαρόκτου καθεδρικού ναού συμβιώνει με τα ερείπια της αζτέκικης πυ-ραμίδας, εκεί όπου το Σαγκράριο, με τα βαριά διακοσμητικά ανά -γλυφα της πρόσοψής του, καλημερίζει κάθε πρωί το λιτό ΕθνικόΑνάκτορο με τις τοιχογραφίες του Ριβέρα. Ο Φουέντες αρχίζεινα εξηγεί, αυτός είναι ο ιερός ιαγουάρος, εκεί είναι το κομμάτι γιατην ισπανική κατάκτηση, αυτός εκεί, πάνω στη φραγκοσυκιά,είναι ο μεξικάνικος αετός που κρατάει στο ράμφος του το σύμ-βολο του ιερού πολέμου των Αζτέκων, εκείνος στη γωνία είναι οΠέδρο Μόγια ντε Κοντρέρας, αρχιεπίσκοπος και αντιβασιλέαςτου Μεξικού, περισσότερο γνωστός ως τρομερός ιεροεξεταστής,εκεί είναι η Φρίντα Κάλο στον ρόλο μιας παιδαγωγού στη μελλο -ντική σοσιαλιστική κοινωνία του Μεξικού. Δεν τον αφήνουν ό-μως να συνεχίσει. Μόλις γίνεται αντιληπτή η παρουσία του αρ-χίζουν να τον πλησιάζουν άνθρωποι όλων των ηλικιών και νατου μιλάνε ή να του σφίγγουν το χέρι ή να ζητάνε αυτόγραφο. ΟΦουέντες είναι χαρούμενος, γελάει, δεν δείχνει ούτε για μια στιγ -μή να ενοχλείται. Βγαίνουμε στον δρόμο, προχωράμε προς τηνπυραμίδα. Τώρα τον αναγνωρίζουν όλο και περισσότεροι, κυ-ρίως λαϊκοί άνθρωποι που έχουν έρθει από διάφορα μέρη του 241

Κ Α Ρ Λ Ο Σ Φ Ο Υ Ε Ν Τ Ε Σ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 241

Μεξικού στην πρωτεύουσα, αλλά και νέοι που πρέπει να είναιφοιτητές και επίσης κάποιοι τουρίστες. Όλοι θέλουν μια φωτο-γραφία μαζί του, ή ένα αυτόγραφο. Όσοι δεν έχουν πρόχειρο έ-να κομμάτι χαρτί τρέχουν σ’ ένα διπλανό μπαράκι και παίρνουναπό τα τραπέζια χαρτοπετσέτες. Μα έχουν διαβάσει όλοι αυτοίβιβλία σου; τον ρωτάω. Όχι, βέβαια, μου απαντάει, με ξέρουν απότην τηλεόραση. Εκτελώ χρέη φωτογράφου, σχηματίζονται μικρέςουρές που περιμένουν υπομονετικά να τους φωτογραφίσω μετον συγγραφέα. Τους παρατηρώ, στα πρόσωπά τους έχουν τηνέκπληξη της αναπάντεχης συνάντησης και τον σεβασμό προς τονάνθρωπο των γραμμάτων – έναν σεβασμό που έχουμε χάσει στηνΕλλάδα. Κοιτάζω και τον Φουέντες, καταλαβαίνω ότι στη χώρατου περισσότερο κι από διάσημος συγγραφέας είναι ένα είδοςσοφού, ένα είδος πατριάρχη, ένα είδος οδηγητή, όπως θα ήθελαννα είναι χιλιάδες ηγέτες και ηγετίσκοι σε όλο τον κόσμο, και δενέγιναν ποτέ.

242

OΙ Κ Ε Ρ Α Ι Ε Σ Τ Η Σ Ε Π O Χ Η Σ ΜO Υ

ANTAIOS sel_DDD_Layout 1 16/05/2012 3:06 ΜΜ Page 242