Το μουσείο και η ανασκαφή

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Tï Ìïõóåßïêáé ç

ÁíáóêáöÞ

Tï Ìïõóåßïêáé ç

ÁíáóêáöÞ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΩΡΟ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ ΤΟΥ

ΝΕΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

ΕπιµέλειαΣταµατία Ελευθεράτου

ΑΘΗΝΑ 2006Έκδοση του Οργανισµού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης

ΕΚΘΕΣΗ

Οργάνωση

Οργανισµός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακροπόλεως

Πρόεδρος Καθ. Δηµήτριος Παντερµαλής

Α΄ Εφορεία Κλασικών και Προϊστορικών Αρχαιοτήτων

Διευθύντρια Δρ. Άλκηστις Χωρέµη Σπετσιέρη

Συντονισµός

Καθηγητής Δηµήτριος Παντερµαλής

Επιµέλεια

Σταµατία Ελευθεράτου

Αρχαιολόγος, Α΄ ΕΠΚΑ

Αρχιτεκτονική µελέτη

Ελένη Σπάρτση – Schema 4 Architects

Υποστήριξη οργάνωσης

Νίκη Δόλλη, ΟΑΝΜΑ

Συντήρηση αντικειµένων

Αµαλία Γάκη, ΟΑΝΜΑ

Ελένη Γκοβάτσου, ΟΑΝΜΑ

Δηµήτρης Μαραζιώτης, Α΄ ΕΠΚΑ

Γεωργία Ματζίκα, ΟΑΝΜΑ

Ρούλα Τζαµουράνη, ΟΑΝΜΑ

Βασιλική Τζεµπετζή, ΟΑΝΜΑ

Μακέτα

Δηµήτριος Δηµητριάδης

Επίβλεψη κατασκευών

Νικόλαος Ταµπακάκης, ΟΑΝΜΑ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ

Επιστηµονική επιµέλεια

Σταµατία Ελευθεράτου

Αρχαιολόγος, Α΄ ΕΠΚΑ

Επιστηµονικοί συνεργάτες

Αρχαιολόγοι ΟΑΝΜΑ

Άννα - Μαρία Αναγνωστοπούλου

Θεµιστοκλής Βάκουλης

Άννα Βλαχάκη

Ειρήνη Καρρά

Αγγέλικα Κουβέλη

Ειρήνη Μανώλη

Ιωάννα Μπουγάτσου

Ιωάννα Παπαλόη

Τατιάνα Πούλου

Νίκη Σακκά

Υποστήριξη έκδοσης

Νίκη Δόλλη, ΟΑΝΜΑ

Φωτογραφίες

Βαγγέλης Τσιάµης

Αρχείο Α΄ ΕΠΚΑ

Σχέδια

Παναγιώτα Νίκα, ΟΑΝΜΑ

Αλέξανδρος Νίκας, ΟΑΝΜΑ

Σχεδιασµός και εκτύπωση καταλόγου

ADJUST LANE

4 5

Η Θέση

ΕνότητεςEνότητες

Ο Οικισµός - Οι Δρόµοι

Οι Τάφοι

Από τον κόσµο των παιδιών

Από τον κόσµο των γυναικών

Ο Ανδρώνας - Το Συµπόσιο

Ο Φωτισµός - Τα Λυχνάρια

Το Νερό - Τα Πηγάδια και οι Δεξαµενές

Τα “Εγκαίνια”

Η Οικονοµία - Το Εµπόριο

Τα Οικοδοµήµατα

Τα Εργαστήρια

Οι Λατρείες

Το Μαγειρείο και τα Σκεύη του

Συντοµογραφίες - Bιβλιογραφία

10

12

14

28

34

52

58

64

76

90

102

118

136

148

154

??

Πρόλογοι

6 7

Το 1997, τρία χρόνια πριν ξεκινήσει ο διεθνής διαγωνισµός για την ανάδειξη µελετητικού γραφείου για το Νέο Μουσείο της

Ακρόπολης, άρχισε µια εκτεταµένη και µεθοδικά οργανωµένη ανασκαφή στο οικοδοµικό τετράγωνο Μακρυγιάννη προκειµένου

να ερευνηθεί αρχαιολογικά η περιοχή όπου είχε χωροθετηθεί το Νέο Μουσείο.

Τα ευρήµατα ήταν πλούσια στη βόρεια και δυτική πλευρά σε αντίθεση µε το υπόλοιπο οικόπεδο, όπου είχαν κατασκευαστεί

εγκαταστάσεις του στρατοπέδου Χωροφυλακής, όπως υπόγεια καταφύγια και δεξαµενές καυσίµων. Οι ανασκαφικές έρευνες

έφεραν στο φως ένα πυκνοδοµηµένο κοµµάτι της αρχαίας Αθήνας µε αλλεπάλληλες οικοδοµικές φάσεις, από τις οποίες οι

καλύτερα διατηρούµενες ήταν αυτές της όψιµης αρχαιότητας. Οι αρχαιότητες προσδιόρισαν το αρχιτεκτονικό σχέδιο στη

βάση του Μουσείου. Εκεί όπου δεν υπήρχαν ή σώζονταν ελάχιστα ερείπια ορίστηκε η κατασκευή των υπογείων επιπέδων, που

καταλαµβάνουν πολύ λιγότερο από το µισό της δοµηµένης οριζόντιας επιφάνειας. Στην ανασκαµµένη έκταση επικάθισε µια

ευρύχωρη υπόστυλη αίθουσα µε διάτρητη οροφή για να επιτρέπει τη θέαση της ανασκαφής από το ισόγειο και να αφήνει το

φως της ηµέρας να φτάνει ως εκεί.

Οι αρχαίες οδικές αρτηρίες υπαγόρευσαν τους αρχιτεκτονικούς άξονες στο κάτω µέρος του Μουσείου συνδέοντάς το µε την

ανασκαφή σε αντίθεση µε την επίστεψη του κτηρίου όπου η Αίθουσα του Παρθενώνα αλλάζει κατεύθυνση και γίνεται παράλληλη

µε τον αρχαίο ναό στην κορυφή του Ιερού Βράχου.

Η Έκθεση «Το Μουσείο και η Ανασκαφή» στήθηκε για να προετοιµάσει την οριστική παρουσίαση των κινητών ευρηµάτων

στον ανασκαφικό χώρο. Εδώ δοκιµάζονται τα υλικά κατασκευών, η προσπέλαση του επισκέπτη, η θεµατική οργάνωση

των αρχαιολογικών ευρηµάτων και η εκθεσιακή αισθητική, που επιβάλλει η ένταξη της ανασκαφής στην αρχιτεκτονική του

Μουσείου.

Οι ανασκαφικές εργασίες χρηµατοδοτήθηκαν από τον Οργανισµό Ανέγερσης του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης και

πραγµατοποιήθηκαν µε την εποπτεία της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων.

Δηµήτριος Παντερµαλής

Πρόεδρος

Οργανισµού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης

8 9

Στο πλαίσιο της προετοιµασίας της έκθεσης του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, η Α΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών

Αρχαιοτήτων και ο Οργανισµός Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης αποφάσισαν την οργάνωση στο Κέντρο Μελετών

Ακροπόλεως (κτήριο Weiler) έκθεσης µε τίτλο «Το Μουσείο και η Ανασκαφή». Σκοπός της έκθεσης είναι να παρουσιασθεί ένα

δείγµα του τρόπου που η ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη και τα ευρήµατά της θα παρουσιαστούν ως επιτόπιο έκθεµα

µέσα στο Νέο Μουσείο, σύµφωνα µε το µουσειογραφικό πρόγραµµα.

Η ανασκαφή για το Νέο Μουσείο διενεργήθηκε µεταξύ των ετών 1997-2003. Την επιστηµονική εποπτεία είχε η Α΄ ΕΠΚΑ, µε

τις αρχαιολόγους Σταµατία Ελευθεράτου και Νικολέτα Σαραγά, ενώ στο έργο απασχολήθηκε µεγάλος αριθµός προσωπικού

όλων των ειδικοτήτων. Η ανασκαφή έφερε στο φως τα κατάλοιπα µιας τυπικής συνοικίας της αρχαίας Αθήνας σε επάλληλες

οικοδοµικές φάσεις µε καλύτερα διατηρηµένες αυτές της ύστερης αρχαιότητας. Πρόκειται για τη συνέχεια των οικοδοµηµάτων

που είχαν αποκαλυφθεί λίγα χρόνια νωρίτερα στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου, στο πλαίσιο της ανασκαφής για το σταθµό

Ακρόπολη του ΜΕΤΡΟ που διενήργησε επίσης η Α΄ ΕΠΚΑ.

Μετά το πέρας της ανασκαφής, από το 2004 κ.ε. το επιστηµονικό προσωπικό µε επικεφαλής την αρχαιολόγο της Εφορείας

Στ. Ελευθεράτου ασχολήθηκε µε την επεξεργασία του πολυάριθµου αρχαιολογικού υλικού. Αποδελτιώθηκαν ηµερολόγια,

εκπονήθηκαν σχέδια των φάσεων των οικοδοµηµάτων, καταρτίστηκαν τεύχη µε τα σηµαντικότερα αρχαιολογικά σύνολα από

οικοδοµήµατα, δεξαµενές, φρέατα, τάφους κ.ά., συντηρήθηκαν ευρήµατα και προετοιµάστηκε το υλικό της περιοδικής αλλά και

της µόνιµης έκθεσης στο επιτόπιο µουσείο.

Στην περιοδική έκθεση ‘Το Μουσείο και η Ανασκαφή’ παρουσιάζονται 550 αντικείµενα διαφόρων εποχών, µέρος του πλούσιου

αρχαιολογικού υλικού που αποκάλυψε η αρχαιολογική έρευνα. Στην πλειονότητά τους προέρχονται από την ανασκαφή για

το Νέο Μουσείο και συµπληρώνονται από ευρήµατα της όµορης ανασκαφής για το Μετρό. Τα εκθέµατα οργανώνονται σε

12 θεµατικές ενότητες οι οποίες, πλαισιωµένες µε κατάλληλο εποπτικό υλικό, δίνουν στον επισκέπτη µιαν ιδέα της ζωής του

πυκνοκατοικηµένου αυτού τµήµατος της πόλης, στους ΝΑ πρόποδες της Ακρόπολης. Η επιλογή των αντικειµένων έγινε µε

τρόπο που να τεκµηριώνεται η κάθε θεµατική ενότητα, γνωρίζοντας ωστόσο ότι κάποια αντικείµενα είχαν περισσότερες από

µια χρήσεις. Ορισµένα γλυπτά είναι ιδιαίτερης καλλιτεχνικής ποιότητας και µαρτυρούν για τη διατήρηση του υψηλού επιπέδου

της Αττικής γλυπτικής τέχνης µέχρι και την ύστερη αρχαιότητα. Η ακολουθία των εκθεσιακών ενοτήτων υπαγορεύτηκε ως ένα

βαθµό από τις ιδιαιτερότητες της αίθουσας, ενώ τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν (επίστρωση του δαπέδου µε λεπτή στρώση

άµµου, ξύλινοι διάδροµοι κίνησης, µεταλλικές προθήκες εργαστηριακού τύπου, µεγάλο πανό µε φωτογραφίες της ανασκαφής),

στοχεύουν στην απόδοση του περιβάλλοντος της ανασκαφής, όπως θα διαµορφωθεί µέσα στο Νέο Μουσείο.

Στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, µετά το εισαγωγικό κείµενο κάθε θεµατικής ενότητας, ακολουθούν εν είδη

καταγραφής τα αντικείµενα µε τη φωτογραφία, την θέση εύρεσης και την βιβλιογραφική τους τεκµηρίωση.

Δρ Άλκηστις Χωρέµη-Σπετσιέρη

Διευθύντρια της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

8

10

Η ΘέσηΗ θέση1.

Η ευρύτερη περιοχή στα νότια της Ακρόπολης υπήρξε κατά την αρχαιότητα τόπος διαφόρων θρησκευτικών και πνευµατικών

εκδηλώσεων αλλά και µια καλά οργανωµένη αστική ζώνη. Η πλαγιά του βράχου φιλοξένησε δύο από τα σπουδαιότερα Ιερά

της πόλης - του Διονύσου Ελευθερέως και του Ασκληπιού - αλλά και δύο σηµαντικά δηµόσια οικοδοµήµατα, το Θέατρο του

Διονύσου και το Ωδείο του Περικλέους, όπου διεξάγονταν δραµατικοί και µουσικοί αγώνες. Μια σειρά από Χορηγικά Μνηµεία

που οι νικητές των αγώνων ίδρυαν δίπλα στο Θέατρο αλλά και έξω από αυτό - κατά µήκος της οδού των Τριπόδων - κοσµούσαν

την περιοχή και τόνιζαν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Στους ελληνιστικούς και ρωµαϊκούς χρόνους, επιφανείς προσωπικότητες

κατασκεύασαν µνηµειώδη οικοδοµήµατα, όπως η Στοά που δώρισε στην πόλη ο βασιλιάς της Περγάµου Ευµένης και το Ωδείο

που χρηµατοδότησε ο Ηρώδης ο Αττικός. Ανατολικότερα βρίσκονταν ορισµένα πανάρχαια ιερά - του Ολυµπίου Διός, της Γης,

του Πυθίου Απόλλωνα κ.ά. Οι αρχαίες πηγές τοποθετούν στη νότια περιοχή της πόλης και άλλα, που η αρχαιολογική έρευνα

δεν έχει ακόµη εντοπίσει, όπως το Ιερό του Διονύσου “εν Λίµναις” - τον αρχαιότερο τόπο λατρείας του θεού στην Αθήνα - και

το Ιερό του Κόδρου, του τελευταίου βασιλιά της πόλης που προσέφερε τη ζωή του για να τη σώσει.

Το οικόπεδο Μακρυγιάννη βρίσκεται στα νότια του

Θεάτρου του Διονύσου, σε απόσταση περίπου 100 µ.

από αυτό. Η ανασκαφή του έφερε στο φως τµήµα του

οικιστικού ιστού της αρχαίας πόλης, σε επάλληλες

οικοδοµικές φάσεις και κατέδειξε τη χρήση του χώρου

από τους ύστερους νεολιθικούς έως και τους µέσους

βυζαντινούς, αλλά και τους νεώτερους χρόνους. Κανένα,

όµως, από τα αναζητούµενα ιερά δεν εντοπίστηκε εδώ.

Η ιστορία του χώρου ξεκινά από την ύστερη νεολιθική

περίοδο (περί το 3000 π.Χ.). Αποτελούσε τότε τµήµα

της εγκατάστασης που απλωνόταν στις πλαγιές της

Ακρόπολης. Για την πρώιµη εποχή του χαλκού (2800 - 2000

π.Χ.) τα στοιχεία είναι περιορισµένα. Κατά τη µέση εποχή

του χαλκού (2000 - 1600 π.Χ.) η περιοχή χρησιµοποιήθηκε

ως τόπος κατοίκισης αλλά και ως χώρος ενταφιασµού των

νεκρών. Μια τρίτη περίοδος κατοίκισης γύρω στον 14ο

αι. π.Χ. άφησε τα ίχνη της στο χώρο, ενώ µια επόµενη

εγκατάσταση, µετά τα µέσα του 8ου αι. π.Χ., διαδέχθηκε

ένα αρκετά εκτεταµένο νεκροταφείο που λειτούργησε τον

10ο - 9ο αι. π.Χ.

Εικ. 2. Αεροφωτογραφία της ανασκαφής.

Στους αρχαϊκούς χρόνους (7ος - 6ος αι. π.Χ.) η περιοχή - κατά το µεγαλύτερο τουλάχιστον τµήµα της - βρισκόταν ακόµη έξω

από τα τείχη της πόλης και µόνο µετά τους περσικούς πολέµους ο νέος, ευρύτερος οχυρωµατικός περίβολος (Θεµιστόκλειο

τείχος - 479 π.Χ.) την συµπεριέλαβε στη διαδροµή του. Η συστηµατική, όµως, κατοίκιση και η πολεοδοµική της οργάνωση

επήλθε αργότερα, τις τελευταίες µόλις δεκαετίες του 5ου αι. π.Χ. Το γεγονός αυτό µπορεί να συνδεθεί µε την αύξηση

του αστικού πληθυσµού και των στεγαστικών αναγκών που δηµιούργησε η εκκένωση της αττικής υπαίθρου, εξ’ αιτίας των

σπαρτιατικών επιδροµών στα χρόνια του πελοποννησιακού πολέµου.

Έκτοτε η κατοίκιση υπήρξε σχεδόν αδιάλειπτη µέχρι και

τον 12 αι. µ.Χ. Νέα οικοδοµήµατα χτίζονταν πάνω στα παλιά

και παρότι το αστικό τοπίο µεταµορφωνόταν διαρκώς, οι

βασικοί άξονες παρέµεναν σχεδόν αναλλοίωτοι. Η συνεχής

χρήση του χώρου δηµιούργησε ένα ψηλό ανάγλυφο

αρχαιολογικών στρωµάτων και ένα πυκνό πλέγµα

αρχιτεκτονικών καταλοίπων που η ανάλυσή τους, αν και

εξαιρετικά πολύπλοκη, ξεδιπλώνει την ιστορία της περιοχής.

Οι περίοδοι ευηµερίας και ύφεσης, τα χρόνια παρακµής και

ανάκαµψης, οι καταστροφές από τις εχθρικές εισβολές

ή άλλα αίτια αποτυπώνονται έµµεσα στα χαλάσµατα,

στα στρώµατα καταστροφής, στους λάκκους απόρριψης

των κατεστραµµένων οικοσκευών, στα γεµίσµατα των

δεξαµενών και των πηγαδιών.

11Eικ. 1. Γενικό τοπογραφικό ευρύτερης περιοχής οικοπέδου Μακρυγιάννη.

1

2

3

4

3 Ανασκαφή Οικοπέδου Μακρυγιάννη

Οχυρωµατικός περίβολος 4

1

2

Ακρόπολη

Θέατρο Διονύσου

12 13

O Οικισµός - Οι Δρόµοι2.

Εικ. 3. Οχετός και ανακουφιστικοί αµφορείς της οδού ΝΜΑ-ΙΙΙ.

12

Ο Οικισµός - Οι Δρόµοι

Ο οικισµός των ιστορικών χρόνων - που ανήκε ίσως στον αρχαίο δήµο του Κολλυτού - οργανώθηκε στις πλευρές δύο

ανηφορικών δρόµων (οδός ΜΕΤΡΟ-Ι και ΝΜΑ-ΙΙ) που συνέκλιναν έξω από τον περίβολο του Διονυσιακού θεάτρου. Η κεντρική

οδική αρτηρία της περιοχής βρισκόταν ανατολικότερα, στην πορεία σχεδόν της σηµερινής οδού Μακρυγιάννη (οδός ΜΕΤΡΟ-

IV). Πρόκειται για το δρόµο που διέσχιζε το ανατολικό τµήµα της πόλης και συνέδεε τους βόρειους δήµους µε τον Φαληρικό

όρµο, διαµέσου των αντίστοιχων πυλών του τείχους, της Αχαρνικής στα βόρεια και της Φαληρικής στα νότια. Ένας τρίτος,

εγκάρσιος δρόµος που ξεκινούσε από τα ανατολικά (οδός ΝΜΑ-Ι), κατευθυνόταν προς τις δυτικές συνοικίες και την αρχαία

Αγορά. Ανάµεσά τους ένα πυκνό πλέγµα διασταυρούµενων οδών, που ακολουθούσε την µορφολογία του εδάφους, σχηµάτιζε

ακανόνιστες, αλλά ορθολογικά ρυµοτοµηµένες οικοδοµικές νησίδες, οργανωµένες σε κλιµακωτά άνδηρα.

Οι δρόµοι της περιοχής ήταν στενοί, µε πλάτος γύρω στα 4.00 µ., χωρίς πεζοδρόµια, χωµάτινοι, µε φθορές στην επιφάνειά

τους από τους τροχούς των αµαξών. Σε ορισµένες εποχές πήλινοι ή µολύβδινοι αγωγοί ύδρευσης, τοποθετηµένοι κάτω από

τα οδοστρώµατα, εξασφάλιζαν νερό σε σηµαντικά κτήρια ή εργαστήρια. Από τους ελληνιστικούς χρόνους (µετά τα µέσα του

4ου αι. π.Χ.) µεγάλοι υπόνοµοι διαπερνούσαν τους κεντρικούς δρόµους και

παραλάµβαναν τα όµβρια και τα λύµατα, µε τη βοήθεια πλευρικών αγωγών,

από τα αποχωρητήρια, τις αυλές των σπιτιών και τα λουτρά. Οι υπόνοµοι αρχικά

ήταν κατασκευασµένοι µε πεταλόσχηµες κεραµίδες, τοποθετηµένες σε ζεύγη,

ανάστροφα η µια πάνω στην άλλη. Η εντατική, όµως, χρήση τους και οι συχνές

επισκευές µετέβαλαν διαρκώς τη µορφή τους. Συχνά µεγάλοι αµφορείς,

τοποθετηµένοι επάνω ή δίπλα στους οχετούς δρούσαν ανακουφιστικά και τους

προστάτευαν από τις ισχυρές πιέσεις που δεχόταν, ενώ φρεάτια καθαρισµού

κατασκευασµένα σε τακτά διαστήµατα, διασφάλιζαν την καλή τους λειτουργία.

Στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους οι οικοδοµικές νησίδες ήταν

µικρότερες και το οδικό δίκτυο πυκνότερο. Στην ανασκαφή του οικοπέδου

εντοπίστηκαν 17 δρόµοι. Θεωρείται, όµως, βέβαιο ότι το αρχικό δίκτυο ήταν πιο

πυκνό, µε δρόµους που σήµερα δεν είναι ορατοί καθώς καλύπτονται από τα

µεταγενέστερα οικοδοµήµατα. Όλοι οι δρόµοι δεν χαράχτηκαν την ίδια εποχή

ούτε είχαν την ίδια διάρκεια ζωής. Στους ελληνιστικούς χρόνους οι άξονες

ορισµένων µετατοπίστηκαν, γεγονός που ίσως συνδέεται µε την ανακατασκευή

του Διονυσιακού θεάτρου και το ευρύτερο οικοδοµικό πρόγραµµα της εποχής

του Λυκούργου. Στη ρωµαϊκή πάλι περίοδο, µε την αύξηση του εµβαδού των

κατοικιών, αρκετοί δρόµοι καταπατήθηκαν. Το φαινόµενο συνεχίστηκε µέχρι

και την ύστερη αρχαιότητα, οπότε τα µεγάλα οικοδοµικά συγκροτήµατα της

εποχής περιέλαβαν στις εγκαταστάσεις τους ακόµη περισσότερους δρόµους,

αφήνοντας σε χρήση µόνο τις βασικές οδικές αρτηρίες. Εικ. 4. Σχεδιαστική αποτύπωση της ανασκαφής µε χρωµατική απόδοση των κύριων οικοδοµικών φάσεων.

5oς - 4ος αι. π.Χ4ος - 1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.2ος - 3ος αι. µ.Χ.3ος - 4ος αι. µ.Χ.4ος - 5ος αι. µ.Χ.5ος - 6ος αι. µ.Χ.6ος - 7ος αι. µ.Χ.

ΟΙΚΙΑ Η

ΟΙΚΙΑ ΓΟΙΚΙΑ N

ΟΙΚΙΑ M

ΚΤ

ΗΡ

ΙΟ Φ

ΟΙΚΙΑ ΘΟΙΚΙΑ Β

ΟΙΚΙΑ Α

ΟΙΚΙΑ ΣΤ

ΚΤΗΡΙΟ Ε

ΟΙΚΙΑ Π

ΟΙΚΙΑ ΟΚΤΗΡΙΟ Ζ

OIKIA Ρ

ΟIKIA Δ

OIKIA Σ

ΟIKIA Τ

ΟΙΚΙΑ Λ

ΟΙΚΙΑ Κ

ΟΙΚΙΑ Ξ

ΔΥΤΙΚΟ ΛΟΥΤΡΟ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΛΟΥΤΡΟΟΔΟΣ ΝΜΑ - VII

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - ΙV

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - V

ΟΔ

ΟΣ Ν

ΜΑ

- II

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - VIIΙ

ΠΑ

ΡΟ

ΔΟ

Σ Ν

ΜΑ

- Ι

ΠΑ

ΡΟ

ΔΟ

Σ Ν

ΜΑ

- Ι

Ι

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - I

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΛΟΥΤΡΟ

ΚΡΗΝΗ;

ΟΔΟ

Σ Μ

ΕΤΡ

Ο -

IV

ΟΔ

ΟΣ Μ

ΕΤΡ

Ο - I

ΟΔ

ΟΣ Μ

ΑΚ

ΡΥΓΙΑ

ΝΝ

Η

ΚΤΗΡΙΟ ΒΑΪΛΕΡ

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - VΙ

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - Χ

ΟΔ

ΟΣ

ΝΜ

Α -

ΙII

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - ΙΧ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΜΑΡΜΑΡΟΤΕ-

ΧΝΙΑΣ

14

Τα ΟικοδοµήµαταΑρχιτεκτονικά κατάλοιπα της ύστερης νεολιθικής και της πρώιµης εποχής του χαλκού δεν βρέθηκαν στην ανασκαφή. Τα

στρώµατα ωστόσο µε κεραµική της εποχής µαρτυρούν κάποιου είδους εγκατάσταση, ίσως πρόχειρες καλύβες από κλαδιά που εξαφανίστηκαν. Λίγο καλύτερα διατηρήθηκαν τα λείψανα του οικισµού της µέσης εποχής του χαλκού (2000 - 1600 π.Χ.), ένα µικρό τµήµα δωµατίου και ένα πηγάδι στα νότια της ανασκαφής και ένα ακόµη τµήµα δωµατίου µε πηλοδάπεδο, στα δυτικά. Το ίδιο αποσπασµατικά, αλλά σε όλη την έκταση του χώρου, βρέθηκαν τα κατάλοιπα της ύστερης εποχής του χαλκού (1400 - 1300 π.Χ.) - παχιά στρώµατα µε κεραµική και ένας λάκκος µε σπασµένα αγγεία (αποθέτης) - αλλά και της ύστερης γεωµετρικής περιόδου (µετά τα µέσα του 8ου αι. π.Χ.) - τοιχάρια και δάπεδα δωµατίων, ένας αποθέτης µε κεραµική, τέσσερα πηγάδια και εκτεταµένες επιχώσεις.

Τα λιγοστά πηγάδια των αρχαϊκών χρόνων µαρτυρούν χρήση του χώρου κατά τον 6ο αι. π.Χ., η απουσία, όµως, αρχιτεκτονικών καταλοίπων δείχνει ότι η εγκατάσταση δεν είχε οργανωµένο χαρακτήρα. Τα σπαράγµατα ενός τοίχου, πλάτους 1.40 µ. στα βορειοδυτικά της ανασκαφής αλλά και τα πλούσια στρώµατα µε κεραµική των χρόνων της περσικής καταστροφής στα βορειοανατολικά (ανασκαφή ΜΕΤΡΟ), υποδεικνύουν τα νότια όρια της αρχαϊκής πόλης, που θα πρέπει να έφτανε µέχρι τις βόρειες παρυφές του οικοπέδου.

Σε όλη την έκταση της ανασκαφής αποκαλύφθηκαν τµήµατα οικιών των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (5ος - 1ος αι. π.Χ.), διαταραγµένα ωστόσο ή «σφραγισµένα» από τα µεταγενέστερα οικοδοµήµατα. Πρόκειται για τυπικά αθηναϊκά σπίτια όπως τα γνωρίζουµε και από άλλα σηµεία της πόλης. Στενοί διάδροµοι οδηγούσαν σε µικρή εσωτερική αυλή γύρω από την οποία οργανώνονταν οι υπόλοιποι χώροι: τα καθηµερινά δωµάτια, το δωµάτιο συµποσίων (ανδρώνας), η κουζίνα, οι αποθήκες και κάποτε κάποιο εργαστήριο ή κατάστηµα µε ιδιαίτερη είσοδο από το δρόµο. Στον όροφο, όταν υπήρχε, θα ήταν εγκατεστηµένα τα δωµάτια των γυναικών (γυναικωνίτες). Οι τοίχοι ήταν χτισµένοι µε ωµές πλίνθους πάνω σε λιθόκτιστες βάσεις και τα δάπεδα ήταν στρωµένα µε πατηµένο χώµα ή πηλό και σπανιότερα µε κονίαµα. Εξαίρεση αποτελούσαν τα δάπεδα των ανδρώνων, που κάποτε ήταν ψηφιδωτά («Οικίες Θ, Σ και Ο») και των αυλών, που ήταν στρωµένα µε βότσαλα ή κεραµικές ψηφίδες. Οι κατοικίες, µε επιδιορθώσεις και ανακατασκευές, παρέµειναν σε χρήση µέχρι τον 1ο αι. π.Χ., οπότε καταστράφηκαν, πιθανότατα κατά την άλωση της πόλης από τα στρατεύµατα του Σύλλα το 86 π.Χ., ή ίσως λίγο αργότερα.

Τα Οικοδοµήµατα3.

Τον 1ο αλλά κυρίως τον 2ο αι. µ.Χ., η περιοχή αναδιοργανώθηκε. Νέες κατοικίες κατέλαβαν τη θέση των παλαιότερων, σε µια εποχή γενικότερης ανάκαµψης της πόλης, η οποία ανοικοδοµήθηκε, επεκτάθηκε και επιβλήθηκε σε ολόκληρο τον ελληνορωµαϊκό κόσµο ως κέντρο των γραµµάτων και των τεχνών. Τα νέα σπίτια ακολουθούσαν την παραδοσιακή, εσωστρεφή οργάνωση, έγιναν ωστόσο µεγαλύτερα, ενώ ορισµένα απέκτησαν περίστυλες αυλές και ιδιαίτερους χώρους υγιεινής (αποχωρητήρια). Οι τοίχοι των δωµατίων και των στοών καλύπτονταν µε πολύχρωµες τοιχογραφίες, ενώ µαρµάρινα τραπέζια µε περίτεχνα στηρίγµατα, µικρά ή µεγαλύτερα αγάλµατα θεών και προτοµές επιφανών προσώπων κοσµούσαν το εσωτερικό και τις αυλές. Την ίδια εποχή κατασκευάστηκαν και τα πρώτα λουτρά («Δυτικό» και «Κεντρικό λουτρό / α΄ φάση») που ίσως ήταν ιδιωτικά, ενταγµένα στις εγκαταστάσεις των πιο εύπορων σπιτιών. Στα τέλη του 3ου αι. µ.Χ., τα περισσότερα οικοδοµήµατα καταστράφηκαν, πιθανότατα από τους Ερούλους, λαό βαρβαρικό που εισέβαλε στην πόλη το 267 µ.Χ. Παχιά στρώµατα από διαλυµένες πλίνθους και πεσµένες κεραµίδες στέγης, σπασµένα αγγεία δίπλα σε εστίες µαγειρείων, γεµίσµατα πηγαδιών και δεξαµενών, µαρτυρούν την καταστροφή.

Εικ. 6. Άποψη της Οικίας Θ (οικοδοµικές φάσεις 1ου αι. π.Χ. έως 7ου αι. µ.Χ.).Εικ. 5. Ο ανδρώνας µε το προθάλαµο της Οικίας Θ (5ος - 4ος αι. π.Χ.).

15

16

Η εικόνα της περιοχής κατά το α΄ µισό του 4ου αι. µ.Χ. δεν είναι απολύτως σαφής. Ο χώρος βρέθηκε έξω από το νεόδµητο Υστερορωµαϊκό τείχος και ίσως για κάποιο χρονικό διάστηµα εγκαταλείφθηκε, αν και τα νοµίσµατα και οι λύχνοι της εποχής δηλώνουν κάποια δραστηριότητα. Προς τα τέλη πάντως του αιώνα ή τις αρχές του επόµενου, η οικοδοµική δραστηριότητα εντάθηκε σε ολόκληρη την πόλη η οποία αναδείχθηκε σε ένα από τα σηµαντικότερα κέντρα της “εθνικής” παιδείας. Η ανάκαµ-ψη αυτή διαπιστώνεται και στο οικόπεδο Μακρυγιάννη. Τα νέα οικοδοµήµατα διατήρησαν σε µεγάλο βαθµό τις κατόψεις των παλαιότερων ή προσαρµόστηκαν στους άξονές τους. Τα υλικά, όµως, και ο τρόπος δόµησης διέφεραν. Πάνω σε βαθιές θεµελι-ώσεις από αργολιθοδοµή ή χυτό υλικό εδράζονταν κτιστές ανωδοµές µε ενδιάµεσες στρώσεις οπτοπλίνθων και ισχυρό συνδε-τικό κονίαµα. Μια συστάδα κατοικιών στο κέντρο περίπου της ανασκαφής (οικίες Γ, ΣΤ, Η) µαρτυρά την επιβίωση του τύπου της οικίας µε περίστυλη αυλή, στρωµένη µε µαρµαροψηφίδες, πήλινες πλάκες ή µαρµάρινα πλακίδια (opus sectile). Στα ανατολικά, σε υψηλότερο επίπεδο, κατασκευάστηκε µια πολυτελής αστική κατοικία µε ιδιωτικό λουτρό («Κτήριο Ζ»), σχεδιασµένη σύµ-φωνα µε τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της εποχής. Διέθετε µεγάλη αίθουσα µε ψη-φιδωτό δάπεδο, που η µία στενή πλευρά σχηµάτιζε αψίδα. Επρόκειτο πιθανότατα για τρικλίνιο που η αψιδωτή του απόληξη αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό πολλών οικιών της ύστερης αρχαιότητας στην Αθήνα και αλλού. Την ίδια εποχή ένα µικρό δηµόσιο λουτρό («Ανατολικό λου-τρό»), στη συµβολή των οδών ΜΕΤΡΟ-Ι και ΝΜΑ-Ι, εξυπηρετούσε καθώς φαίνεται τις ανάγκες των υπόλοιπων κατοίκων της περιοχής. Τα λουτρά, δηµόσια και ιδιωτικά, παρά τις µικρές τους διαστάσεις διέθεταν όλους του αναγκαίους χώρους: αποδυτήριο για την εναπόθεση των ρού-χων και τη συναναστροφή των λουοµένων και αίθουσες για το ψυχρό (frigidarium), το χλιαρό (tepidarium) και το θερµό λουτρό (caldarium). Οι τελευταίες θερµαίνονταν µε το συνηθισµένο στα ρωµαϊκά λουτρά υποδαπέδιο σύστηµα των υποκαύστων, µε κυκλικούς συνήθως στυλίσκους και µε εντοίχιο σύστηµα θέρµανσης, συνι-στώµενο από κυλινδρικά πηνία ή πήλινες πλάκες µε κωνικές αποφύσεις (tegulae mammatae). Εικ. 9. Οι θερµοί χώροι του

Κεντρικού λουτρού (οικοδοµικές φάσεις 5ου και 6ου/7ου αι. µ.Χ.).Εικ. 8. Σχεδιαστική αποκατάσταση Οικιών Γ, ΣΤ, Η (5ος - 6ος αι. µ.Χ.).

17

τα οικοδοµήµατα

ΟΙΚΙΑ ΣΤ

ΟΙΚΙΑ Γ

ΟΙΚΙΑ Η

ΟΔ

ΟΣ Ν

ΜΑ

- ΙΙ

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - Ι

ΠΑ

ΡΟ

ΔΟ

Σ Ν

ΜΑ

- Ι

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - VΙΙΙ

ΟΙΚΙΑ Θ ΟΙΚΙΑ Α

18

Τα κτήρια µε την παραπάνω µορφή λειτούργησαν µέχρι το τέλος του 5ου αι. µ.Χ. οπότε καταστράφηκαν, ίσως κατά την επιδροµή των Βανδάλων, το 467 µ.Χ. Στα τέλη όµως του αιώνα ή στις αρχές του επόµενου επισκευάστηκαν ή κτίστηκαν εξαρχής. Στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου, πάνω στα ερείπια του παλαιότερου «Κτηρίου Ζ» ανεγέρθηκε ένα επιβλητικό σε µέγεθος οικοδόµηµα, κατοικία πιθανότατα επιφανούς προσώπου. Το συγκρότηµα οργανώθηκε γύρω από µεγάλη περίστυλη αυλή µε στοές στρωµένες µε ψηφιδωτά, τµήµατα των οποίων βρέθηκαν σε παλαιότερες έρευνες στα θεµέλια του κτηρίου Weiler. Η πρόσβαση γινόταν από την οδό ΝΜΑ-ΙΙ µέσω µιας ηµικυκλικής εξέδρας - εισόδου µε ψηφιδωτό δάπεδο και κλίµακα καθόδου προς το χαµηλότερο επίπεδο της κατοικίας. Το κτήριο διέθετε επίσηµη πτέρυγα υποδοχής µε µεγάλη αψιδωτή αίθουσα στα δυτικά, ιδιαίτερους χώρους διαµονής µε ψηφιδωτά δάπεδα στα νότια, ιδιωτικό λουτρό στα νοτιοδυτικά και πολλούς βοηθητικούς χώρους τριγύρω. Μάρτυρες της πολυτέλειας του κτηρίου αποτελούν τα γλυπτά και τα θραύσµατα αρχιτεκτονικών µελών (κίονες, κιονόκρανα, επιστύλια, ανάγλυφες πλάκες, ορθοµαρµαρώσεις, χρωµατιστά µαρµάρινα πλακίδια) που περισυλλέχτηκαν τόσο από τη περιοχή του όσο και από γειτονικές περιοχές.

Η διάρκεια ζωής των κτηρίων του 6ου αι. µ.Χ. δεν είναι γνωστή. Οι επισκευές ωστόσο που διαπιστώθηκαν δείχνουν µακροχρόνια χρήση. Ίσως να επιβίωσαν µέχρι τα τέλη του αιώνα και να καταστράφηκαν από τους Σλάβους το 582 µ.Χ., αν και σαφείς ενδείξεις της καταστροφής δεν υπάρχουν.

Λίγο αργότερα, στο τέλος του 6ου ή στη διάρκεια του 7ου αι. µ.Χ., στα δυτικά του Κτηρίου Ζ προστέθηκε µια νέα πτέρυγα («Κτήριο Ε»), που κατέλαβε την θέση των δύο παλαιότερων οικιών Η και ΣΤ. Είναι το κτήριο που διατηρήθηκε καλύτερα και κυριαρχεί σήµερα στην ανασκαφή. Υποθέτουµε ότι οι αίθουσες και η κεντρική αυλή του «Κτηρίου Ζ» επιδιορθώθηκαν και εξακολούθησαν να χρησιµοποιούνται µε την ίδια περίπου κάτοψη. Αν η υπόθεση είναι ορθή τότε προκύπτει ένα επιβλητικό σε µέγεθος συγκρότηµα που καταλαµβάνει ολόκληρη την περιοχή µεταξύ των τριών κύριων οδικών αρτηριών (οδοί ΜΕΤΡΟ-Ι, ΝΜΑ ΙΙ, ΝΜΑ-Ι), µε ελεύθερους χώρους στο πίσω µέρος και πολλά βοηθητικά κτίσµατα κοντά στους δρόµους, που προστάτευαν και αποµόνωναν το οικοδόµηµα. Το «Κτήριο Ε» αναπτυσσόταν σε δύο ορόφους από τους οποίους διατηρήθηκαν µόνο τα ερείπια του κάτω. Στο κέντρο, δέσποζε µεγάλη αψιδωτή αίθουσα υποδοχής, µε συνεχόµενο τρίκογχο τρικλίνιο. Λίγο βορειότερα, µεγάλη κυκλική αίθουσα µε ενσωµατωµένο πηγάδι συνιστούσε, ίσως, είδος πύργου. Τριγύρω, ένας µεγάλος


Eικ. 11. Σχεδιαστική αποκατάσταση Κτηρίων Ζ και Ε (6ος και 7ος αι. µ.Χ.).

19Εικ. 10. Η αυλή της Οικίας Γ.

αριθµός δωµατίων και το επισκευασµένο την εποχή αυτή «Κεντρικό λουτρό» εξασφάλιζαν άνετη διαµονή πολλών ατόµων. Το κάτω επίπεδο θα πρέπει να προοριζόταν για βοηθητικές λειτουργίες ενώ τα καµαροσκέπαστα πηγάδια και οι επιµεληµένες υπόγειες δεξαµενές, εξασφάλιζαν σηµαντικές ποσότητες νερού. Η διάρκεια ζωής του «Κτηρίου Ε» δεν φαίνεται να ξεπερνά τον 7ο αι. µ.Χ., τα αίτια όµως και οι συνθήκες εγκατάλειψης του δεν είναι γνωστά. Στους επόµενους αιώνες εγκαταστάθηκαν στα ερείπιά του εργαστήρια κεραµικής και µεταλλοτεχνίας. Στη διάρκεια του 9ου ή τον 10ο αι. µ.Χ. όλα τα κτήρια της περιοχής κατέρρευσαν και ο χώρος καλύφθηκε µε τα κρηµνίσµατά τους.

Κατά τον 11ο - 12ο αι. η περιοχή αποτελούσε τµήµα του συνοικισµού που εκτεινόταν βορειότερα, στην περιοχή του Διονυσιακού θεάτρου. Τα νέα οικοδοµήµατα - σπίτια µάλλον και αποθήκες µε µεγάλα πιθάρια και κτιστούς αποθηκευτικούς σιρούς στα υπόγειά τους - ήταν κατασκευασµένα µε ευτελή υλικά και συνδέονταν µε τις µεγάλες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις - εργαστήρια κεραµικής και µεταλλοτεχνίας - που εκτείνονταν σε όλη σχεδόν την ανασκαφή.

ΚΤΗΡΙΟ Ζ

ΚΤΗΡΙΟ Ε

ΟΔ

ΟΣ Ν

ΜΑ

- ΙΙ

ΟΔΟΣ ΝΜΑ - ΙΙ

ΟΔ

ΟΣ Μ

ΕΤΡ

Ο - Ι

ΠΑ

ΡΟ

ΔΟ

Σ Ν

ΜΑ

- Ι

ΠΑ

ΡΟ

ΔΟ

Σ Ν

ΜΑ

- Ι

Ι

ΚΤΗΡΙΟ Ζ

ΚΤΗΡΙΟ Ε

20

Στις αρχές του 13ου αι. µ.Χ. η περιοχή εγκαταλείφθηκε οριστικά, ακολουθώντας την παρακµή και συρρίκνωση που επέφερε στην πόλη η κατάληψή της από τους Φράγκους. Ο χώρος βρέθηκε έξω από το Ριζόκαστρο, το τείχος που περιέβαλλε µικρή περιοχή στη ρίζα του βράχου της Ακρόπολης. Στη συνέχεια, και σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, χρησιµοποιήθηκε µόνο για αγροτικούς σκοπούς, έξω και πάλι από τον περίβολο που κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αι. µε πρωτοβουλία του βοεβόδα Χατζή Αλή Χασεκή.

Μετά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, ο στρατηγός Μακρυγιάννης αγόρασε κτήµατα στην περιοχή, η οποία από τότε φέρει το όνοµά του. Με την µεταφορά στην Αθήνα της πρωτεύουσας του νεοσύστατου κράτους, οικοδοµήθηκε για τις ανάγκες του Βαυαρικού στρατού, το µεγάλο στρατιωτικό νοσοκοµείο σε σχέδια του Γερµανού µηχανικού Wilhelm Weiler. Στη δεκαετία

Εικ. 13. Μερική άποψη του Κτηρίου Ε.Εικ. 12. Το εσωτερικό της υπόγειας καµαροσκέπαστης δεξαµενής του Κτηρίου Ε.

21


του 1930 στο οικόπεδο εγκαταστάθηκε το σύνταγµα Χωροφυλακής και σταδιακά κατασκευάστηκαν διάφορα κτίσµατα, τα οποία σε µεγάλο βαθµό κατέστρεψαν τις αρχαιότητες, ιδιαίτερα στο ΝΑ τµήµα του οικοπέδου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, το οικόπεδο και το κτήριο Weiler παραχωρήθηκαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία η οποία έκτοτε στεγάζει διάφορες λειτουργίες της. Στα τέλη της δεκατίας του ’90 στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου κατασκευάστηκε ο σταθµός Ακρόπολη του ΜΕΤΡΟ, µετά την ολοκλήρωση της αρχαιολογικής έρευνας. Η ανέγερση του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης αναµένεται να δώσει νέα πνοή στην περιοχή και οι αρχαιότητες που αποκάλυψε η ανασκαφή, τεκµήρια της ζωής και των έργων των απλών, καθηµερινών ανθρώπων, θα συνυπάρξουν µουσειακά µε τα αριστουργήµατα του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού.

22


23

6

10

8

7

9

1

5

3

2

4

1. Βάση ιωνικού κίονα2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5140Ύψ. 0,16, διάµ. 0,34, πλευρά πλίνθου 0,42 µ. Βάση ιωνικού κίονα αττικού τύπου µε συµφυή πλίνθο από πεντελικό µάρµαρο. Φέρει δύο σπείρες, σκοτία και δύο ταινίες. Από την κιονοστοιχία του περιστυλίου της αυλής της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Σκλάβου -Μαυροειδή, αρ. 46, σ. 48, αρ. 48, σ. 49, Γραµµένος-Κνιθάκης, αρ. 371, σ. 144, αρ. 375, σ. 145, αρ. 391, σ. 150. πίν. 48-49, Corinth XVII, αρ. 91, σ. 75, πίν. 25.

2. Βάση ιωνικού κίονα µε βάθρο3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5143, ΝΜΑ 5144Βάση: Ύψ. 0,18, διάµ. 0,42 µ. Βάθρο: Υψ. 0,356, µήκ. 0,465, πλάτ. 0,46 µ. Βάση ιωνικού κίονα αττικού τύπου πάνω σε τετράπλευρο βάθρο µε σχηµατοποιηµένα πλαστικά κυµάτια, από πεντελικό µάρµαρο. Από τη φάση του 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Σκλάβου - Μαυροειδή, αρ. 47, σ. 48, Ορλάνδος, σ. 266, εικ. 213, Agora XXIV, Α 3863, σ. 41, πίν. 42.

3. Ιωνικό κιονόκρανο2ος / 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1961Ύψ. 0,13, µήκ. 0,40, πλάτ. 0,37 µ.Από πεντελικό µάρµαρο. Οι έλικες απολήγουν σε ηµισφαιρικούς, ανάγλυφους οφθαλµούς, ο εχίνος κοσµεί-ται µε ιωνικό κυµάτιο. Τα προσκεφάλαια φέρουν διακόσµηση από φύλλα άκανθας και στη µέση ζωστήρες µε δεσµούς. Βρέθηκε κατά την κατεδάφιση σύγχρονου κτηρίου της παρόδου Χατζηχρήστου. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora ΧΙV, πίν. 57, σ. 103-107, picture book “The stoa of Attalos”, πίν. 26.

4. Ιωνικό κιονόκρανοΠιθανώς 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3905, ΝΜΑ 279 Ύψ. 0,11, µήκ. 0,42, πλάτ. 0,33 µ.Από µάρµαρο Υµηττού. Εχίνος µε τρία ωά και σχηµατοποιηµένα λογχοειδή φύλλα. Μεταξύ εχίνου και ελί-κων τρίφυλλα ηµιανθέµια. Οι έλικες απολήγουν σε ηµισφαιρικό ανάγλυφο οφθαλµό. Αποτελείται από δύο συγκολλούµενα τµήµατα που βρέθηκαν σε διαφορετικά σηµεία της ανασκαφής. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Ορλάν-δος, σ. 314, εικ. 270, Agora XXIV, Α 3867, Α 3856, Γραµµένος - Κνιθάκης, αρ. 333, σ. 132, πίν. 41, αρ. 292, σ. 117, πίν. 36, αρ. 287, σ. 116, πίν. 35.

5. Ιωνικό κιονόκρανοΌψιµος 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3907Ύψ. 0,132, µήκ.0,30, πλάτ. 0,235 µ.Από τεφρόλευκο µάρµαρο (Νάξου;) Έλικες που απολήγουν σε οφθαλµούς, ιωνικό κυµάτιο στον εχίνο, εγχάρα-κτο τεκτονικό σύµβολο «Β» στον άβακα. Βρέθηκε σε βυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή του «Κτηρίου Ε» κοντά στο Φρέαρ 36. Αδρά δουλεµένο, πιθανώς ηµίεργο. Αδηµοσίευτο.

6. Επίστεψη 5ος / 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3912Ύψ. 0,105, µήκ. 0,46, πλάτ. 0,22 µ.Τµήµα επίστεψης, ίσως θυρώµατος από λευκό µάρµαρο, πιθανότατα πεντελικό. Φέρει διακόσµηση από ιωνι-κό κυµάτιο µε οξυκόρυφα ωά και κάτω ζώνη αστραγάλων. Βρέθηκε στην περιοχή του «Κεντρικού Λουτρού». Αδηµοσίευτο. Για παρόµοια, βλ. Σκλάβου - Μαυροειδή, αρ. 92, σ. 69.

7. Επίστεψη2ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. NMA 1069Ύψ. 0,13, µήκ. 0,37, πλάτ. 0,14 µ.Από λευκό µάρµαρο, πιθανότατα πεντελικό. Η διακόσµηση αναπτύσσεται σε δύο ζώνες. Στην πάνω φυλλο-φόροι βλαστοί µε ελικοειδή κίνηση. Στην κάτω πεντάφυλλα ανθέµια που περιβάλλονται από βλαστούς και εναλλάσσονται µε άνθη λωτού. Από την ανατολική πτέρυγα του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Σκλάβου -Μαυροειδή, αρ. 91, σ. 69, Corinth XVII, αρ. 100-101, σ. 76, πίν. 27.

8. Επίστεψη 2ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 274Ύψ. 0,14, µήκ. 0,43, πλάτ. 0,16 µ.Από µάρµαρο Υµηττού. Παρόµοιο µε το ΝΜΑ 1069, αλλά µε λιγότερο έξεργο ανάγλυφο. Από παλαιά δοκιµα-στική τοµή στο δυτικό τµήµα του οικοπέδου. Αδηµοσίευτο.

9. Επίκρανο 4ος / 5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. NMA 1821Ύψ. 0,30, πλάτ. 0,44, πάχος 0, 06 µ.Κορινθιακό επίκρανο ψευδοπαραστάδας από πεντελικό µάρµαρο. Το κεντρικό ανθέµιο πλαισιωµένο από δι-µερείς έλικες. Στο πάνω µέρος άνθος. Από δωµάτιο της κεντρικής πτέρυγας του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Γραµµένος - Κνιθάκης αρ. 548, 557, 569, σ. 201-211, πίν. 69, Corinth XVII, αρ. 94, σ. 75, πίν. 26.

10. Πλάκα ορθοµαρµάρωσηςΤέλη 5ου / αρχές 6ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5241Ύψ. 0,30, µήκ. 0,29, πλάτ. 0,26 µ.Πλάκα από λευκό λεπτοκρυσταλλικό µάρµαρο. Ολόκληρη η επιφάνεια φέρει διακόσµηση µαιάνδρου από συνεχόµενους αγκυλωτούς σταυρούς. Βρέθηκε στην κεντρική πτέρυγα του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Δηµητροκάλης, σ. 140, πίν. 107, σ. 148, πίν. 131.

24


25

11

14

12

13

11. Ηγεµόνας κέραµοςΡωµαϊκών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3211Ύψ. 0,145, πλάτ. 0,14 µ.Πήλινος ηγεµόνας κέραµος (ακροκέραµος). Επιγραφή ΔΙΟΝΥΣΟΣ. Από τη θεµελίωση τοίχου της «Οικίας Θ» (οικοδοµική φάση 2ου αι. µ.Χ.). Αδηµοσίευτο. Για παρόµοια ως προς το διάκοσµο βλ. Kerameikos X, Ζ139, σ. 235-236, εικ. 261α.

12. Ηγεµόνας κέραµοςΎστερος 1ος - πρώιµος 2ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5193Ύψ. 0,22, πλάτ. 0,19 µ.Πήλινος ηγεµόνας κέραµος (ακροκέραµος). Από την περιοχή του «Κτηρίου «Φ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora V, αρ. G 205-207, σ. 44, πίν. 49

13. Ηγεµόνας κέραµος Ρωµαϊκών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5194Ύψ. 0,22, πλάτ. 0,18 µ.Πήλινος ηγεµόνας κέραµος (ακροκέραµος). Βρέθηκε σε επιφανειακή επίχωση στην περιοχή του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Ancient Athenian Building Methods, The Athenian Agora, Picture Book 21, σ. 26, εικ. 47.

14. Τοιχογραφίες3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5181Μέγ. διάστ. 0,02-0,10 µ. Αναγνωρίζονται σχηµατοποιηµένα φυτικά θέµατα, µίµηση ορθοµαρµάρωσης και χρωµατιστές ταινίες. Από το στρώµα καταστροφής της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτα.

15

18

16

17

15. Ψηφιδωτό δάπεδο6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρετ. Μ 2567Μέγ. σωζ. διαστάσεις α) 1,48 x 1,07, β) 1,95 x 0,57, γ) 0,50 x 0,52 µ. Στο κυρίως θέµα εφαπτόµενοι κύκλοι από λευκές και µαύρες ψηφίδες σχηµατίζουν τετράφυλλα µε ροµβοει-δές κόσµηµα στο κέντρο. Στο πλαίσιο, ζώνη από κισσόφυλλα µε κυµατοειδείς βλαστούς σχηµατίζονται µε την επιπλέον χρήση κυανόφαιων και ρόδινων ψηφίδων. Αποκολλήθηκε από αίθουσα της ανατολικής πτέρυγας του «Κτηρίου Ζ». Βρέθηκε στην ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 65, σ. 88.

16. Ψηφιδωτό δάπεδο6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2568 Μέγ. σωζ. διαστάσειςα) 1,20 x 0,96, β) 1,51 x 0,32, γ) 1,77 x 0,85 µ.Λευκές, µαύρες, ρόδινες και κυανόφαιες ψηφίδες. Στο κεντρικό θέµα οκτάφυλλοι ρόδακες µε καµπτόµενα άκρα εγγράφονται σε οκτάγωνα. Στο πλαίσιο ορθογώνια περιγράµµατα που εσωκλείουν λοξές ταινίες, εναλλάσσονται µε σβάστικες. Από αίθουσα της ανατολικής πτέρυγας του «Κτηρίου Ζ». Βρέθηκε στην ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 66, σ. 90.

17. Ψηφιδωτό δάπεδο6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΥW 1Μέγ. σωζ. διαστάσεις α) 1,01 x 0.95, β) 1,06 x 0,81, γ) 1,40 x 0,69 µ.Στο κεντρικό θέµα πολύχρωµα γεωµετρικά κοσµήµατα (ρόµβοι, τετράγωνα, ζατρίκιο, φολίδες) και στο πλαί-σιο πλοχµός. Από το περιστύλιο της αυλής του «Κτηρίου Ζ». Βρέθηκε στο υπόγειο του κτηρίου Weiler. Πρβλ. Ατζακά, Πελεκανίδης.

18. Πλάτων1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 163Ύψ. 0,41, πλάτ. 0,225 µ.Εικονιστική κεφαλή του Πλάτωνος από πεντελικό µάρµαρο. Πρόκειται για ρωµαϊκό αντίγραφο και πιθανότατα προοριζόταν για ένθεση σε ερµαϊκή στήλη. Αποτελεί ένα από τα είκοσι περίπου γνωστά παραδείγµατα πορ-τραίτων του φιλοσόφου. Βλ. Τριάντη.

26


27

19

22

20

21

19. Τραπεζοφόρο 2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 122Ύψ. 0,42, µέγ. πλάτ. 0,115 µ.Πάνω µέρος µαρµάρινου στηρίγµατος πλάκας τραπεζιού σε µορφή φανταστικού ζώου. Κεφάλι πάνθηρα µε καµπυλωµένο κορµό, αναφύεται µέσα από φύλλα άκανθας. Από το πίσω µέρος εκφύεται «κιλλίβαντας» πάνω στον οποίο στηριζόταν η πλάκα του τραπεζιού. Αποτελεί πιθανότατα το ένα από τα τρία πόδια κυκλικού τραπεζιού. Βρέθηκε στην αυλή της «Οικίας Α», στα δυτικά της οδού ΝΜΑ-ΙΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Cohon 1984, Στεφανίδου - Τιβερίου, σ. 145-146, Κοκκορού-Αλευρά, σ. 333-335, Corinth XII, αρ. 879, σ. 129, πίν. 64, Délos XVIII, εικ. 65-69, σ. 137-139, πίν. ΧΙΧ, σ. 140-145, πίν. ΧΧ, Richter 1966, σ. 111-112, εικ. 572.

20. Τραπεζοφόρο2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3509Ύψ. 0,30, µέγ. πλάτ. 0,145 µ.Τµήµα τραπεζοφόρου από µάρµαρο Υµηττού, πλαστικά διακοσµηµένο µε κεφάλι πάνθηρα. Το στήριγµα της πλάκας είναι σε µορφή δέντρου µε φύλλα και άνθη στο πάνω µέρος. Πρόκειται µάλλον για «µονοπόδιο», στήριγµα δηλαδή ορθογώνιας πλάκας τραπεζιού που η µία της πλευρά ακουµπούσε σε τοίχο. Βρέθηκε στη Δεξαµενή ΧΙΙ της αυλής της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Στεφανίδου-Τιβερίου, αρ. 160, σ. 145, 292, πίν. 83.

21. Κρατήρας1ος αι. π.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1514Ύψ. 0,66, διάµ. χείλους 0,56 µ.Διαστ. βάσης 0,22 x 0,22 µ.Καλυκόσχηµος κρατήρας από πεντελικό µάρµαρο. Το αγγείο είναι ηµιτελές (ηµίεργο) και σήµερα σώζεται κατά τα δύο τρίτα. Στη µία όψη ανάγλυφη γενειοφόρος µορφή, πιθανότατα σατύρου. Τα θραύσµατά του αγγείου βρέθηκαν τοποθετηµένα µε τάξη σε λάκκο ανοιγµένο σε στρώµα του 3ου αι. µ.Χ. στην περιοχή του «Κτηρίου Φ». Ίσως προέρχεται από το κοντινό εργαστήριο µαρµαροτεχνίας. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Cohon 1993, σ. 313-330, Κοκκορού-Αλευρά, σ. 329-330. Για τους µαρµάρινους κρατήρες και τη χρήση τους στη διακόσµηση των ρωµαϊκών επαύλεων βλ. Grassinger.

22. Αγωγός ύδρευσηςΒ΄µισό 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2564 Α-Γ και Μ 2565 Α-Β Μήκ. 0,57, διάµ. 0,108 µ.Πήλινα στελέχη κυλινδρικού αγωγού ύδρευσης. Από την οδό ΜΕΤΡΟ-Ι. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 30, σ. 58.

23

26

24

25

23. ΑγωγόςΠαλαιοχριστιανικοί χρόνοιΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 5293Ύψ. 0,144-0,173, µήκ. 0,60 και 0,478, πλάτ. 0,212-0,22 µ.Στελέχη πήλινου αποχετευτικού αγωγού, σχήµατος ανεστραµµένου Π. Από διάδροµο της «Οικίας Α». Αδη-µοσίευτος.

24. Πλίνθοι στυλίσκων υποκαύστου λουτρού4ος / 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5179Ύψ. 0,035, διάµ. 0,30 µ. Από το υποδαπέδιο σύστηµα θέρµανσης του «Ανατολικού» λουτρού. Βλ. Ελευθεράτου 2000, σ. 299-315, πίν. 14-15.

25. Πλίνθοι τοιχοποιίας λουτρού (tegulae mamatae)5ος - 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5180 και ΝΜΑ 5185Ύψ. 0,03, ύψ. µαστοειδούς απόφυσης 0,06, µήκ. 0,14, 0,19, πλάτ. 0,135, 0,13 µ. Από το εντοίχιο σύστηµα θέρµανσης του «Κεντρικού» και του «Ανατολικού» λουτρού. Αδηµοσίευτα.

26. Θερµαντικά πηνία3ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5182, ΝΜΑ 5183, ΝΜΑ 5184Μήκ. 0,95, 0,102, 0,09, διάµ. 0,056, 0,056, 0,048 µΑπό το εντοίχιο σύστηµα θέρµανσης της αρχαιότερης φάσης του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτα. Για τη χρήση των πήλινων πηνίων στα συστήµατα θέρµανσης βλ. Υegül, σ. 363-365, εικ. 455α, Γούναρης, σ. 17.

28

Τα ΕργαστήριαΗ κατηφορική κλίση του εδάφους, που ευνοούσε

τη συγκέντρωση νερών και λάσπης στα χαµηλότε-

ρα σηµεία, στάθηκε ίσως, η αιτία της εγκατάστασης

εργαστηρίων στην περιοχή από πολύ νωρίς. Μεγάλα

ορύγµατα και αύλακες ανοιγµένα στο φυσικό βράχο αλλά

και τα κατάλοιπα κλιβάνων των µεσοελλαδικών και γεωµε-

τρικών χρόνων έρχονται να επισηµάνουν τη δραστηριότητα

αυτή.

Μετά την ένταξη της περιοχής στον οικιστικό ιστό της πό-

λης η βιοτεχνική δραστηριότητα - τουλάχιστον σε ότι αφορά

στις οχληρές εγκαταστάσεις - φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε

για να επαναληφθεί και πάλι στους ελληνιστικούς χρό-

νους. Ορισµένα εργαστήρια συνυπήρχαν µε τις κατοικίες,

όπως συνέβη στην περίπτωση της Οικίας Θ. Στην αυλή της

ιδρύθηκε τον 3ο αι. π.Χ. γναφείο ή πλυντήριο, µε σύστηµα

τριών ανισόπεδων δεξαµενών και αγωγούς παροχής νερού

και αποχέτευσης.

Στο δεύτερο µισό του 2ου αι. π.Χ. η εργαστηριακή δρα-

στηριότητα εντάθηκε. Στις πλευρές της οδού ΜΕΤΡΟ-Ι

αναπτύχθηκαν εργαστήρια κοροπλαστικής, από τα οποία

διατηρήθηκαν λείψανα κλιβάνων, µάζες άψητου πηλού

και θραύσµατα από τις πήλινες µήτρες κατασκευής ει-

δωλίων. Στις εγκαταστάσεις του ανήκε πιθανότατα ένα

σύστηµα δεξαµενών µε αγωγούς που εξέβαλαν στον

οχετό του δρόµου. Τέλος ένας καλά διατηρηµένος κλίβα-

νος λίγο νοτιότερα, θα πρέπει να χρησιµοποιήθηκε στην

παρασκευή χρωµάτων, πιθανότατα για τη διακόσµηση

των ειδωλίων. Την ίδια περίπου εποχή, στα βόρεια της

οδού ΝΜΑ-Ι λειτούργησε εργαστήριο µεταλλοτεχνίας,

από το οποίο ήλθαν στο φως ένας αβαθής λάκκος

και πολλές µικρές οπές στο έδαφος, µε στάχτες, σκωρίες

και χάλκινα µικροαντικείµενα.

Τα Εργαστήρια4.

Στη διάρκεια του 1ου αι. π.Χ. µια µεγάλη έκταση στα νότια της οδού ΝΜΑ-Ι καταλήφθηκε από υπαίθριο εργαστήριο µαρµαρο-

τεχνίας, το οποίο λειτούργησε και τον επόµενο αιώνα. Πρόκειται για ένα από τα νεοαττικά εργαστήρια που τα προϊόντα τους,

αντίγραφα κυρίως και µεταπλάσεις παλαιότερων έργων τέχνης, διοχετεύονταν στις αγορές της Ρώµης και των άλλων µεγάλων

πόλεων της εποχής. Μέσα στις παχιές στρώσης λατύπης

και σκόνης µαρµάρου βρέθηκαν πολλά ηµιτελή θραύσµατα

γλυπτών, αγγείων καθώς και µεγάλος αριθµός µολύβδινων

εργαλείων, πιθανώς για την κατασκευή προπλασµάτων ή για

το σηµάδεµα οδηγών. Στα νότια του ίδιου χώρου αποκαλύ-

φθηκε λάκκος χύτευσης χάλκινων αγαλµάτων µε τα υπολείµ-

µατα από τις πήλινες µήτρες των διαδοχικών χυτεύσεων.

Ένα δεύτερο χαλκουργείο της ίδιας εποχής (1ος αι. µ.Χ.)

ήλθε στο φως βορειότερα, στην ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ.

Στα βόρεια της οδού ΝΜΑ-Ι την ίδια περίοδο λειτούργησε κε-

ραµικό πιθανότατα εργαστήριο από το οποίο διατηρήθηκαν

αποσπασµατικά δύο ορθογώνιοι κλίβανοι και πυκνό σύστηµα

αγωγών.

Μετά την παύση λειτουργίας τους οι χώροι των εργαστη-

ρίων καταλήφθηκαν από κατοικίες. Στις επόµενες περιό-

δους η εργαστηριακή δραστηριότητα εγκαταλείφθηκε, εάν

εξαιρέσει κανείς ένα εργαστήριο σιτηρών (αρτοποιείο;) του

3ου αι. µ.Χ., ενταγµένο στο αστικό περιβάλλον της εποχής.

Η οργανωµένη βιοτεχνική δραστηριότητα επαναλήφθηκε

πολύ αργότερα, τον 8ο / 9ο αι. µ.Χ., όταν στους χώρους

των εγκαταλειµµένων κτηρίων της ύστερης αρχαιότητας

λειτούργησαν εργαστήρια κεραµικής και µεταλλοτεχνίας.

Στους µέσους βυζαντινούς χρόνους (10ος / 12ος αι. µ.Χ.), σε

ολόκληρη σχεδόν την έκταση της ανασκαφής εγκαταστάθη-

καν εργαστήρια κεραµικής και πιθανότατα µεταλλοτεχνίας,

από τα οποία διατηρήθηκαν κλίβανοι, δεξαµενές και λάκκοι

απόρριψης σπασµένων ή αποτυχηµένων προϊόντων. Ένα

ακόµη εργαστήριο, πιθανώς βυρσοδεψείο, στα ανατολικά

της οδού ΜΕΤΡΟ-ΙΙΙ, εντάσσεται στην ίδια περίοδο. Εικ. 14. Εργαστήριο µεταλλοτεχνίας στα βόρεια της οδού ΝΜΑ-Ι (2ος αι. π.Χ.).

Εικ. 15. Λάκκος χύτευσης χάλκινων αγαλµάτων (1ος αι. π.Χ. - 1ος αι. µ.Χ.).

29

30

τα εργαστήρια

31

27

30

28

29

27. Μήτρα και το εκµαγείο τηςΤέλη 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4319Ύψ. 0,19, µέγ. πλάτ. 0,10 µ.Τµήµα πήλινης µήτρας για την κατασκευή πήλινου ειδωλίου Αφροδίτης καθισµένης σε βράχο. Το ειδώλιο απηχεί πιθανότατα αγαλµατικό πρότυπο ροδιακού εργαστηρίου του 2ου αι. π.Χ. Βρέθηκε µαζί µε µάζες άψη-του πηλού σε εργαστηριακό χώρο στα δυτικά της οδού ΜΕΤΡΟ–Ι. Αδηµοσίευτη. Για τον εικονογραφικό τύπο βλ. LIMC II, λ. «Αφροδίτη» αρ. 879, σ. 94. αρ. 879.

28. Μήτρες Τέλη 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. α) Μ 4321 β) Μ 4320 α) Ύψ. 0,07, µέγ. πλάτ 0,16, β) Ύψ. 0,07, µέγ. πλάτ. 0,09 µ.Δύο θράυσµατα από πήλινες µήτρες που αποδίδουν πιθανότατα πτυχές ενδύµατος. Βρέθηκαν σε κυκλικό όρυγµα στα δυτικά της οδού ΜΕΤΡΟ–Ι. Αδηµοσίευτα.

29. Κεφάλι αγάλµατος1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 98Σωζ. ύψ. 0,16 µ.Κεφάλι αγάλµατος παιδικής µορφής, από πεντελικό µάρµαρο. Αρχικό στάδιο επεξεργασίας, µετά το ξεχόν-δρισµα του αρχικού όγκου του µαρµάρου και την αδρή απόδοση των ανατοµικών χαρακτηριστικών του προ-σώπου. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου µαρµαροτεχνίας. Αδηµοσίευτη. Για την παραγωγή των αττικών εργαστηρίων γλυπτικής του 1ου αι. π.Χ. και του 1ου αι. µ.Χ. βλ. Γ. Κοκκορού – Αλευρά, σ. 322 – 325.

30. Κεφάλι αγαλµατίου1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3345Σωζ. ύψ. 0,152 µ.Μάρµαρο πεντελικό. Αρχικό στάδιο επεξεργασίας, µετά το ξεχόνδρισµα του αρχικού όγκου του µαρµάρου και την αδρή απόδοση των ανατοµικών χαρακτηριστικών του προσώπου. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτη.

34

32

33

32. Άκρο χεριού1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3593Σωζ. µήκ. 0,20, µέγ. πλάτ 0,105 µ.Άκρο δεξιού χεριού αγάλµατος φυσικού µεγέθους από παριανό µάρµαρο. Αρκετά προχωρηµένο στάδιο επεξεργασίας, ιδιαίτερα στα δάκτυλα και σε τµήµα της ράχης του µετακαρπίου. Από τις επιχώσεις του ερ-γαστηρίου. Αδηµοσίευτο.

33. Άκρο χεριού1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2517Σωζ. µήκ. 0,20, µέγ. πλάτ. 0,09 µ.Άκρο δεξιού χεριού αγάλµατος φυσικού µεγέθους από µάρµαρο Θάσου. Στάδιο επεξεργασίας αρκετά προ-χωρηµένο. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτο.

34. Αγαλµάτιο Αλεξάνδρου 1ος αι. π.Χ. - 1ος αι. µ.Χ.Aρ. Ευρ. ΝΜΑ 3447Σωζ. ύψ. 0,21 µ.Μαρµάρινο αγαλµάτιο νεανικής ανδρικής µορφής, πιθανότατα Αλεξάνδρου στον τύπο του Ήλιου. Ο Αλέξαν-δρος αναγνωρίζεται από την αναστολή της κόµης, δηλ. τον τρόπο µε τον οποίο τα µαλλιά στέκονται όρθια πάνω από το µέτωπο. Πρόκειται για σχεδόν ολοκληρωµένο έργο, πριν την τελική λείανση της επιφάνειας. Βρέθηκε σε λάκκο του εργαστηρίου µαζί µε λατύπη µαρµάρου. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Bieber 1964, αρ. 56, σ. 59, πίν. xxvii, αρ. 71, σ. 63-64, πίν. xxxvi, αρ. 80-85, σ. 66, πίν. xli-xlii, αρ. 90-91, σ. 70-71, πίν. xlv, Hermann, αρ. 8, σ. 102, αρ. 39, σ. 118, Siganidou, αρ. 155, σ. 181, Pantermalis, αρ. 2, σ. 20. Για παρόµοια απεικόνιση του Ήλιου βλ. LIMC V, αρ. 172, σ. 1021.

3131. Άκρο χεριού1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. NMA 160Σωζ. ύψ. 0,12, πλάτ. 0,13 µ.Μάρµαρο πεντελικό. Άκρο αριστερού χεριού κολοσσικού αγάλµατος. Αρχικό στάδιο επεξεργασίας. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτο.

3535. Λεκανίδα1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1497Ύψ. 0,031, διάµ. χείλους 0,115, διάµ. βάσης 0,075 µ.Τετράωτη λεκανίδα, από παριανό µάρµαρο. Αρχικό στάδιο εργασίας. Έχει αποδοθεί το περίγραµµα του αγ-γείου και των τεσσάρων οριζόντιων λαβών. Η εσωτερική κοιλότητα δεν έχει απολαξευτεί και στην επιφάνεια του µαρµάρου σώζονται οι οδηγοί. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτη.

3636. Λεκανίδα1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1506Ύψ. 0,056, διάµ. χείλους 0,19, διάµ. βάσης 0,09 µ.Τετράωτη λεκανίδα από πεντελικό µάρµαρο. Στάδιο επεξεργασίας προχωρηµένο. Έχει απολαξευτεί η εσω-τερική κοιλότητα, χωρίς όµως να λειανθεί η επιφάνεια τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XIV, σ. 188, πίν. 95. β.

32

τα εργαστήρια

33

38

3737. Λεκανίδα1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3462Ύψ. 0,02, διάµ. 0,09 µ.Τετράωτη λεκανίδα, από παριανό µάρµαρο. Σώζεται περίπου κατά το ήµισυ. Στάδιο επεξεργασίας προχω-ρηµένο. Έχει απολαξευτεί η εσωτερική κοιλότητα, χωρίς να λειανθεί η επιφάνεια. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτη.

38. Φιάλη1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4582Ύψ. 0,038, διάµ. 0,14 µ.Μάρµαρο πεντελικό. Στάδιο επεξεργασίας προχωρηµένο, ιδιαίτερα στην εξωτερική επιφάνεια. Η εσωτερική κοιλότητα έχει απολαξευτεί, χωρίς να λειανθεί η επιφάνειά της. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου.Αδηµοσίευτη.

39

42

40

41

39. Φιάλη1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3777Ύψ. 0,032, διάµ. 0,16 µ.Μάρµαρο Θάσου. Στάδιο επεξεργασίας προχωρηµένο, ιδιαίτερα στην εξωτερική επιφάνεια. Η εσωτερική κοιλότητα έχει απολαξευτεί, χωρίς να λειανθεί η επιφάνειά της. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδη-µοσίευτη.

40. Τριπτήρας1ος π.Χ. / 1ος µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5259Μήκ. 0,9, πλάτ. 0,052, πάχ. 0,31 µ.Τριπτήρας από καστανότεφρο ασβεστόλιθο. Βρέθηκε σε λάκκο του εργαστηρίου µαζί µε λατύπη µαρµάρου. Χρησιµοποιήθηκε πιθανότατα στην τελική λείανση της επιφάνειας των προϊόντων του εργαστηρίου. Αδηµο-σίευτος. Για λίθινους τριπτήρες από τα εργαστήρια µαρµαροτεχνίας στην Αθηναϊκή Αγορά βλ. Agora XIV, σ. 187, πίν. 95. γ.

41. Τριπτήρας1ος αι.π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ.Ευρ. ΝΜΑ 5260Μήκ. 0,103, πλάτ. 0,7, πάχ. 0,6 µ. Τριπτήρας από τεφρογάλαζο υµήττειο µάρµαρο. Από τις επιχώσεις του εργαστηρίου. Αδηµοσίευτος.

42. Μήτρα χύτευσης1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5258Ύψ. 0,245, πλάτ. 0,21 µ.Βάση και τµήµα των πλευρικών τοιχωµάτων πήλινης µήτρας χύτευσης χάλκινου αντικειµένου (αγάλµατος;), µε την τεχνική του χαµένου κεριού. Βρέθηκε στη θέση της, στον ανώτερο λάκκο χύτευσης του χαλκουρ-γείου. Αδηµοσίευτη. Για παρόµοιες µήτρες από τα εργαστήρια µεταλλοτεχνίας της Αθηναϊκής Αγοράς βλ. Mattusch, σ. 340-379, πίν. 77-98. Για τη διαδικασία χύτευσης και για εργαστήρια άλλων περιοχών βλ. Λιλι-µπάκη - Ακαµάτη.

4343. Εργαλεία 1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3304, 3306, 3307, 3309 - 3316.Διάφορα µολύβδινα εργαλεία από το εργαστήριο µαρµαροτεχνίας. Αδηµοσίευτα. Για τη χρήση τους ως εργαλεία για τη κατασκευή προπλασµάτων από εύπλαστο υλικό (κερί, πηλό ή πίσσα), πρβλ. Shear, σ. 389, Χατζηδηµητρίου, σ. 147, σηµ. 762.

4444. Τσουκάλι11ος / 12ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. NMA 2223Ύψ. 0,23, διάµ. 0,25, διάµ. χείλους 0,153 µ.Πήλινο ελλατωµατικό τσουκάλι. Βρέθηκε σε λάκκο απόρριψης δίπλα στον Κλίβανο 2 στα βόρεια της οδού ΝΜΑ-Ι. Βλ. Σαραγά, σ. 272, εικ. 10α.

4545. Τσουκάλι 11ος / 12ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2231Ύψ. 0,161, διάµ. 0,188 µ. Πήλινο ελλατωµατικό τσουκάλι.Βρέθηκε σε λάκκο απόρριψης δίπλα στον Κλίβανο 2 στα βόρεια της οδού ΝΜΑ-Ι. Βλ. Σαραγά, σ. 272, εικ. 11α.

34

Η Οικονοµία - Το ΕµπόριοΗ Οικονοµία - Το Εµπόριο5.

Εικ. 16. Εµπορικοί αµφορείς.

35

Το εµπόριο υπήρξε για την Αθήνα βασικός παράγοντας οικονοµικής ανάπτυξης σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. Η περιο-

χή του οικοπέδου Μακρυγιάννη βρισκόταν µακριά από τον πυρήνα της δραστηριότητας αυτής - την Αγορά - στην άλλη πλευρά

της πόλης. Έτσι η εµπορική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε εδώ είχε περισσότερο τοπικό χαρακτήρα, τον οποίο ασφαλώς

τόνωνε η γειτνίαση µε τους πολυσύχναστους χώρους του Ιερού και του θεάτρου του Διονύσου αλλά και του Ασκληπιείου.

Στη διακίνηση, αποθήκευση και µεταφορά διαφόρων προϊόντων, ιδιαίτερα του κρασιού, χρησιµοποιήθηκαν οι οξυπύθµενοι

αµφορείς, µεγάλα πήλινα αγγεία µε δύο λαβές, µυτερό πάτο και στενό στόµιο που κλεινόταν ερµητικά µε πώµα. Το ιδιαίτερο

σχήµα αλλά και τα σφραγίσµατα στις λαβές τους δείχνουν την προέλευση των κρασιών που έπιναν οι Αθηναίοι. Τα σφραγίσµα-

τα - σύµβολα και επιγραφές - δήλωναν την πόλη και τον κατασκευαστή ή τον ιδιοκτήτη του αµπελώνα, ενώ η αναγραφή του

ονόµατος του επωνύµου άρχοντα προσδιόριζε τη χρονιά εµφιάλωσης. Στην ανασκαφή βρέθηκε µεγάλος αριθµός αµφορέων ή

µόνο των ενσφράγιστων λαβών τους από την Κνίδο, τη Ρόδο, τη Χίο, τη Θάσο, την Πάρο, την Κω και τη Σινώπη.

Η εµπορική δραστηριότητα στην περιοχή επιβεβαιώνεται και από τον σηµαντικό αριθµό µέτρων και σταθµών. Τα περισσότερα

προέρχονται από χώρους που βρίσκονταν κοντά στους δρόµους, πιθανότατα εµπορικά καταστήµατα, εργαστήρια, ταβέρνες

κ.λ.π. Ήταν κατασκευασµένα από µάρµαρο ή µέταλλο, κυρίως µόλυβδο, σε διάφορα σχήµατα. Ήταν παρόµοια µε τα επίσηµα

µέτρα του δηµοσίου, χωρίς όµως να φέρουν τα διακριτικά του.

Το εύρος των συναλλαγών υπογραµµίζεται και από τις χιλιάδες νοµίσµατων που έφερε στο φώς η ανασκαφή. Τα παλαιότερα

είναι στην πλειονότητά τους Αθηναϊκά χωρίς να λείπουν και αυτά των άλλων πόλεων. Από τους ρωµαϊκούς χρόνους µαζί µε τα

αθηναϊκά κυκλοφορούν και νοµίσµατα που έκοψαν οι ρωµαίοι αυτοκράτορες. Ο Αδριανός (117-138 µ.Χ.) και οι διάδοχοί του,

σεβόµενοι την αίγλη της πόλης, επέτρεψαν τη συνέχιση της κοπής αυτόνοµων χάλκινων νοµισµάτων, χωρίς την υποχρέωση

απεικόνισης του εκάστοτε αυτοκράτορα. Από τα τέλη του 3ου αι. µ.Χ. µέχρι και τους βυζαντινούς χρόνους οι συναλλαγές γίνο-

νταν µε τα κοινά για όλη την αυτοκρατορία νοµίσµατα των µεγάλων νοµισµατοκοπείων της εποχής.

Σε ορισµένες περιπτώσεις, η πολιτεία διένειµε στους πολίτες πήλινα ή µολύβδινα σύµβολα, που είχαν παρόµοια χρήση µε

τα σηµερινά κουπόνια. Αυτά µπορούσαν να είναι θεατρικά εισιτήρια για τα Μεγάλα Διονύσια (θεωρικά), αποδείξεις αµοιβής

για τη συµµετοχή στη Βουλή (βουλευτικά), στο Δικαστήριο (δικαστικά), στην Εκκλησία του Δήµου (εκκλησιαστικά) ή δελτία για

τις δωρεάν διανοµές σίτου (σιτωνικά). Κατά τους ρωµαϊκούς χρόνους φαίνεται ότι τα σύµβολα περιορίζονται στα θεωρικά και

σιτωνικά, καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι την εποχή αυτή οι πολίτες εξακολουθούσαν να αµείβονται για την άσκηση των

δηµοσίων καθηκόντων τους.

Τα µολυβδόβουλα ήταν σφραγίσµατα σε µολύβι µε τα οποία οι βυζαντινοί αξιωµατούχοι, οι αυτοκράτορες, οι κληρικοί αλλά

και οι ιδιώτες επικύρωναν τα επίσηµα και ιδιωτικά έγγραφα, εξασφαλίζοντας το απόρρητό τους. Παρόµοια χρήση είχαν στους

ρωµαϊκούς χρόνους (1ος - 3ος αι. µ.Χ.) και οι µικροσκοπικές χάλκινες θήκες που περιείχαν σφραγίσµατα πάνω σε κερί.

36

η οικονοµία - το εµπόριο

37

47

4646. Αµφορέας1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4637 Ύψ. 0,82, µέγ. διάµ. 0,29 µ.Πήλινος οξυπύθµενος εµπορικός αµφορέας. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora V, F 92, σ. 20, πίν. 3.

47. Αµφορέας1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4322 Ύψ. 0,97, µέγ. διάµ. 0,40 µ.Πήλινος οξυπύθµενος εµπορικός αµφορέας από την Αδριατική (Ιστρία). Βρέθηκε στο Φρέαρ 64 της ανα-σκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora V, Μ 14, σ. 86, πίν. 19, Böttger, αρ. 19-29, σ. 326, πίν. 97.1.

48

51

49

50

48. ΑµφορέαςΒ΄ µισό 3ου / αρχές 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2534 Ύψ. 0,63, µέγ. διάµ. 0,22 µ.Πήλινος οξυπύθµενος εµπορικός αµφορέας από την περιοχή του Αιγαίου. Βρέθηκε στο Φρέαρ 54 της ανα-σκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 50, σ. 76.

49. Αµφορέας 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4523 Ύψ. 0,57, µέγ. διάµ. 0,195 µ.Πήλινος οξυπύθµενος εµπορικός αµφορέας. Από το Φρέαρ 20 της αυλής της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora V, M 373, σ. 119, πίν. 34, 41.

50. Πώµατα αµφορέων 5ος / 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 5163 β) ΝΜΑ 5165 γ) ΝΜΑ 5158 δ) ΝΜΑ 5160 Μέγ. διάµ. α) 0,077, β) 0,059, γ) 0,056, δ) 0,035 µ. Πήλινα. Βρέθηκαν στο Φρέαρ 20 της αυλής της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Bass-Van Doorninck, σ. 160-161, εικ. 8:7.

51. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος ΙΙΙ ή IVα (220 - 188 π.Χ.)Αρ. Ευρ. Μ 4190 Σωζ. µήκ. 0,07, πλάτ. 0,045 µ.Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Ορθογώνιο σφράγισµα µε επιγραφή ΕΠΙ ΑΡΤΕ[ΜΩΝΟΣ] ΔΗΜΗΤΡΙ[(ΟΣ)]. Σύµβολο τρίαινα. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Grace 1985, σ. 32, Jöhrens, αρ. 274, σ. 104.

5252. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος IVα (188 - 167 π.Χ.)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3266 Σωζ. µήκ. 0,067, πλάτ. 0,045 µ.Από την «Οικία Θ». Ορθογώνιο σφράγισµα µε επιγραφή ΦΡΟΥΡΑΡΧΟΥ [ΘΕ]ΥΔΟΤΟΥ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Grace 1985, σ. 33 (πριν το 157 π.Χ.), Jöhrens, αρ. 326, σ. 117.

5353. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος IVβ (167 -146 π.Χ.)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3250 Σωζ. µήκ. 0,114, πλάτ. 0,049 µ.Από την «Οικία Θ». Ορθογώνιο σφράγισµα µε επιγραφή ΕΠΙ ΑΝΑ[-]ΞΙΠΠΙΔΑ ΑΠΟΛΛΩ[Ν]ΙΟΥ ΚΝΙΔΙΟΝ. Σύµβολα: άγκυρα και τρίαινα. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 450, σ. 149, Grace 1985, σ. 32.

5454. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος V (146 - 108 π.Χ.)Αρ. Ευρ. Μ 4189 Σωζ. µήκ. 0,167, πλάτ. 0,047 µ.Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή: ΕΠΙ ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΔΩ-ΡΟΣ ΚΝΙΔΙΟΝ. Σύµβολο: βουκράνιο. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 572, σ. 181.

5555. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος δυαρχίας VΙα (107 - 98 π.Χ.)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3247Σωζ. µήκ. 0,105, πλάτ. 0,082 µ.Από την «Οικία Θ». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή: [ΙΑ]ΣΩΝ ΚΑΛΛΙΠΟΣ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 693, σ. 211, Grace 1956, αρ. 158, σ. 158.

38


39

57

5656. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος δυαρχίας VΙβ ( 97-88 π.Χ.)Αρ. Ευρ. Μ 4148Σωζ. µήκ. 0,115, πλάτ. 0,044 µ.Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Φέρει κυκλικό σφράγισµα µε βουκράνιο και στην περιφέρεια επιγραφή: ΑΓΑΘΟΚΛΗΣ [ΘΕ]ΥΚΡΙΤΟΣ ΚΝΙΔΙΟΝ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 687, σ. 210, AS75, AS76, σ. 289, Grace 1985, σ. 35.

57. Λαβή αµφορέα από την ΚνίδοΠερίοδος VII (µετά το 78 π.Χ.)Αρ. Ευρ. Μ 4185 Σωζ. µήκ. 0,057, πλάτ. 0,04 µ.Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Κυκλικό σφράγισµα µε την επιγραφή ΕΠΙ Α[ΡΙ]ΣΤΟΠ[ΟΛ]ΙΟΣ. Αδηµοσί-ευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 792, σ. 235.

58

61

59

60

58. Λαβή αµφορέα από τη ΡόδοΠερίοδος Ι (Τέλη 4ου ως 241 π.Χ.) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3245 Σωζ. µήκ. 0,075, πλάτ. 0,037 µ.Από το «Εργαστήριο µαρµαροτεχνίας». Ηλιακό σύµβολο και ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή: ΕΠΙ ΕΥΦΡΑΝΟΥ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 6, σ. 13, µε ανάγνωση ΕΠΙ ΕΥΦΡΑΝΟ[ΡΙΔΑ] (;)

59. Λαβή αµφορέα από τη ΡόδοΠερίοδος ΙΙ (240 - 206 π.Χ.)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4294 Σωζ. µήκ. 0,068, πλάτ. 0,04 µ.Από την «Οικία Α». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή ΘΕΣΜΟΦΟΡΙ[ΟΥ] ΔΙΣΚΟΥ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 98, σ. 42

60. Λαβή αµφορέα από τη ΡόδοΠερίοδος ΙΙΙ (205 - 176 π.Χ.) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3249 Σωζ. µήκ. 0,072, πλάτ. 0,045 µ.Από την «Oικία Θ». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή ΕΠΙ ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΑΡΤΑΜΙΤΙΟΥ. Αδηµο-σίευτη. Πρβλ. Börker - Burow, αρ. 300, σ. 36, πίν.12.

61. Λαβή αµφορέα από τη ΡόδοΠερίοδος V (146-108 π.Χ.)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4210 Σωζ. µήκ. 0,075, πλάτ. 0,043 µ.Από την «Οικία Θ». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή [ΙΑ]ΣΟΝ[ΟΣ] σε πλαίσιο. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 239, σ. 90.

6262. Λαβή αµφορέα από τη Χίο250 - 225 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4287 Σωζ. µήκ. 0,03, πλάτ. 0,045 µ.Από την «Οικία Η». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή ΙΚΕΣΙΟΥ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 856, σ. 250.

6363. Λαβή αµφορέα από τη Θάσο350 - 345 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4187 Σωζ. µήκ. 0,061, πλάτ. 0,043 µ.Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Ορθογώνιο σφράγισµα µε επιγραφή ΔΑΜΑΣΤΗΣ ΚΛΕΟΦΑΝΗΣ και σύµ-βολο αρυτήρα. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Garlan, αρ. 710, σ. 240.

6464. Λαβή αµφορέα από την ΠάροΑ΄ τέταρτο 2ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4274 Σωζ. µήκ. 0,11, πλάτ. 0,034 µ.Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή ΠΑΡΙΩΝ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Jöhrens, αρ. 871, σ. 258.

6565. Λαβή αµφορέα από τη ΣινώπηΑ΄ µισό 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4290 Σωζ. µήκ. 0,07, πλάτ. 0,045 µ.Από την περιοχή της «Οικίας Κ». Φέρει ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή ΑΣΤΥΝ[ΟΜΟΥΝΤΟΣ] ΧΟΡΗ-ΓΙΩΝΟΣ ΤΟΥ ΛΕΩΜΕΔΟΝΤΟΣ[--]ΔΙΟΥ. Δυσανάγνωστο σύµβολο, ίσως Νίκη που οδηγεί τέθριππο. Αδηµοσί-ευτη. Με το όνοµα του αξιωµατούχου Χορηγίωνος αλλά διαφορετική διάταξη των γραµµάτων και το όνοµα Νικίου στο τέλος βλ. Coja, αρ.109, σ. 408.

40


41

67

6666. Σταθµόν Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 1510 Ύψ. 0,084, µήκ. 0,21, πλάτ. 0,087 µ.Μαστοειδές µαρµάρινο σταθµόν. Βρέθηκε κοντά στη Δεξαµενή XXIV της «Οικίας Ο». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 105, σ. 117, Agora X, αρ. 8-10, σ. 36-38, πίν. 11-12, Corinth XII, αρ. 1646-1653, σ. 213, πίν. 97.

67. Σταθµόν4ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4317 Διαστάσεις 0,04 x 0,04 µ., βάρος 118 γρ., αξία 1/8 στατήρα. Μολύβδινο τετράγωνο σταθµόν µε ανάγλυφη παράσταση µισής χελώνας. Φέρει επιγραφή ΔΕΜΟ[ΣΙΟΝ], πρόκειται δηλ. για δηµόσιο σταθµό. Βρέθηκε κοντά στη συµβολή των οδών ΜΕΤΡΟ–Ι και ΝΜΑ–Ι, σε επιχώ-σεις του β΄ µισού του 4ου αι. π.Χ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora X, LW48, σ. 30, πίν. 8.

68

71

69

70

68. Σταθµόν Ελληνιστικών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 5121 Διαστάσεις 0,052 x 0,052 µ., βάρος 751 γρ., αξία 1 µνα.Μολύβδινο τετράγωνο σταθµό µε ανάγλυφη παράσταση δελφινιού. Από οδόστρωµα της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδη-µοσίευτο. Πρβλ. Agora X, LW8-16, σ. 27, πίν. 3-4.

69. Σταθµόν Ελληνιστικών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 5169 Διαστάσεις 0,042 x 0,042 µ., βάρος 234 γρ., αξία 1/4 στατήρα.Μολύβδινο τετράγωνο σταθµόν µε ανάγλυφη παράσταση χελώνας. Από διαταραγµένες επιχώσεις στην περιοχή της «Οικίας Λ», παραπλεύρως της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora X, LW34-44, σ. 29-30, πίν. 7.

70. Σταθµόν1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2527 Διαστάσεις 0,045 x 0,045 µ., βάρος 349 γρ., αξία 1/2 µνα.Μολύβδινο τετράγωνο σταθµόν µε ανάγλυφη παράσταση αµφορέα και επιγραφή ΗΜΙΜΕΤΡΟ. Από στρώµα καταστροφής του β΄ µισού του 1ου αι. π.Χ., του δωµατίου της «Οικίας Λ», παραπλεύρως της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Για παρόµοιο αλλά µε άλλη επιγραφή πρβλ. Agora X, LW30, σ. 29, πίν. 6.

71. ΣταθµόνΡωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 5119 Διάµ. 0,057 µ., βάρος 175 γρ., αξία 1/2 λίτρο.Μολύβδινο δισκοειδές σταθµόν. Από την περιοχή της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora X, LW64, σ. 31, πίν. 9, αλλά µε σφραγίδα.

72

72. ΣταθµόνΒ΄ µισό 1ου αι π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5106 Ύψ. 0,06, διάµ. βάσης 0,105 µ., βάρος 3,067 γρ., αξία 10 λίτρα.Μολύβδινο κωνικό σταθµόν. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Το βάρος του αντιστοιχεί σε λίθινα σταθµά. πρβλ. Agora X, SW 27, σ. 38.

73

73. ΣταθµάΕλληνιστικών χρόνωνα) Αρ. Ευρ. Μ 4340. Ύψ. 0,052, διάµ. βάσης 0,035 µ., βάρος 241 γρ. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ», στα βόρεια της oδού ΝΜΑ-Ι. β) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5108. Ύψ. 0,05, διάµ. βάσης 0,033 µ., βάρος 227 γρ. Από χώρο της «Οικίας Γ» της φάσης του 2ου / 3ου αι. µ.Χ., κοντά στην οδό ΝΜΑ-Ι.γ) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5109. Ύψ. 0,055, διάµ. βάσης 0,037 µ., βάρος 296 γρ. Από την περιοχή του «Εργαστηρίου µαρµαροτεχνίας». δ) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5107. Ύψ. 0,052, διάµ. βάσης: 0,033 µ., βάρος 220 γρ. Από την περιοχή της «Οικίας Ο». ε) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5111. Ύψ. 0,04, διάµ. βάσης 0,03 µ., βάρος 159 γρ. Από γέµισµα λάκκου παλαιοχριστιανικών χρόνων στην περιοχή της «Οικίας Κ». στ) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5110. Ύψ. 0,038, διάµ. βάσης 0,029 µ., βάρος 142 γρ. Από επίχωση του 6ου / 7ου αι. µ.Χ. στην περιοχή του «Κτηρίου Ζ» ζ) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5220. Ύψ. 0,042, διάµ. βάσης 0,031 µ., βάρος 164 γρ. Από χώρο της «Οικίας Γ». Παραπλεύρως της oδού ΝΜΑ-Ι. Μολύβδινα κωνικά σταθµά. Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Olynthus X, αρ. 2479, 2480, 2483, σ. 471-474, πίν. LΙΙΙ - CLV, Délos XVIII, αρ. 443-446, σ. 155-156, πίν. LVI.

7474. Σταθµά Ελληνιστικών χρόνωνα) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5112 Ύψ. 0,028, διάµ. βάσης 0,016 µ., βάρος 22 γρ. Από την περιοχή της «Οικίας Ξ», κοντά στην oδό ΝΜΑ-IV. β) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5 113 Ύψ. 0,013, διάµ. βάσης 0,019 µ., βάρος 16 γρ.Από οδόστρωµα της oδού ΝΜΑ-ΙΙ. Μολύβδινα κωνικά σταθµά. Αδηµοσίευτα. Για παρόµοια αλλά πολύ µεγαλύτερα πρβλ. ό.π.

42


43

77

7676. Αργυρό αθηναϊκό τετράδραχµοΤέλη 5ου / α΄ µισό 4ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. M 2678 Διάµ. 0,022 µ.Ε: Κεφαλή Αθηνάς προς δ. Φέρει αττικό κράνος διακοσµηµένο µε ανθέµιο και φύλλα ελιάς.Ο: ΑΘΕ. Γλαύκα προς δ. Αριστερά κλαδί ελιάς και µηνίσκος. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευ-το. Πρβλ. Svoronos, αρ. 28-45, πίν. 15 και αρ. 1-24, πίν. 16.

77. Αργυρό αθηναϊκό τετράδραχµοΒ΄ µισό 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2683 Διάµ. 0,023 µ.Ε: Κεφαλή Αθηνάς προς δ. Φέρει αττικό κράνος διακοσµηµένο µε ανθέµιο και φύλλα ελιάς.Ο: ΑΘΕ. Γλαύκα προς δ. Αριστερά κλαδί ελιάς και µηνίσκος. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευ-το. Πρβλ. Agora XXVI, σ. 8-10, 20, πίν. 2, αρ. 15b-g.

78

79

78. Χάλκινο νόµισµα ΚορίνθουΤέλη 5ου - 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3575 Διάµ. 0,013 µ.Ε: Πήγασος προς αρ.Ο: Τρίαινα. Από την περιοχή του µεταγενέστερου «Εργαστηρίου µαρµαροτεχνίας». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 667, σ. 221-222, πίν. 27.

79. Χάλκινο αθηναϊκό νόµισµαΓύρω στο 330 π.Χ.Αρ. Ευρ. M 3687 Διάµ. 0,014 µ.Ε: Τριπτόλεµος καθήµενος προς αρ. πάνω σε φτερωτό άρµα συρόµενο από δύο φίδια. Στο δεξί χέρι κρατά στάχυα σιταριού. Ο: Επάνω ΑΘΕ. Χοιρίδιο προς τα δεξιά πάνω σε µυστικιστική ράβδο. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 39, σ. 41, πίν. 4.

8080. Αργυρή δραχµή Κολοφώντα310 - 301 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3716 Διάµ. 0,016 µ.Ε: Κεφαλή Αλεξάνδρου προς δ. στον τύπο του Ηρακλέους Ο: [ΑΛ]ΕΞΑΝΔΡΟΥ δεξιά. Ζεύς ένθρονος προς αρ. κρατά αετό και σκήπτρο. Αριστερά Ν, κάτω Β. Αναµνη-στική κοπή προς τιµήν του Αλεξάνδρου Γ΄. Από την «Οικία Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. BMC Alexander, αρ. 1800, σ. 253, πίν. CXXVII.

8282. Χάλκινο νόµισµα του Κοινού των Βοιωτών338 - αρχές του 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4537 Διάµ. 0,013 µ.Ε: Βοιωτική ασπίδαΟ: Τρίαινα, δεξιά δελφίνι, αριστερά [ΒΟΙ]ΩΤ[ΩΝ]. Από την «Οικία Θ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 592, σ. 204, πίν. 25.

8181. Χάλκινο νόµισµα MεγάρωνΤελευταίο µισό 4ου - πρώιµος 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 686 Διάµ. 0,016 µ.Ε: Πρώρα πλοίου µε τρίποδα.Ο: Δύο δελφίνια περιβάλλουν επιγραφή [ΜΕΓ ή ΜΕΓΑ]. Στικτός κύκλος. Από την «Οικία Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 643, σ. 216, πίν. 26.

8383. Χάλκινο νόµισµα Θεσσαλίας302 - 294 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1846 Διάµ. 0,014 µ.Ε: Μακεδονική ασπίδα. Σώζεται πολύ µικρό τµήµα της.Ο: Λύρα. Αριστερά ΘΕΣΣΑ, δεξιά ΛΩΝ. Από διαταραγµένα στρώµατα στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Rogers, σ. 18, εικ. 3.

8484. Χάλκινο νόµισµα Πτολεµαίου ΙΙΙ247 - 222 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4742 Διάµ. 0,019 µ.Ε: Προτοµή Πτολεµαίου ΙΙΙ προς δ.Ο: ΠΤΟΛΕΜ[ΑΙΟΥ] ΒΑΣΙΛΕΩ[Σ]. Αετός προς αρ. πάνω σε κεραυνό. Πάνω δεξιά κέρας Αµαλθείας. Από την «Οικία Θ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 1007, σ. 283, πίν. 31.

7575. Αργυρή αθηναϊκή δραχµήΤέλη 5ου / α΄ µισό 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2583 Διάµ. 0,013 µ.Ε: Κεφαλή Αθηνάς µε αττικό κράνος διακοσµηµένο µε φύλλα ελιάς, προς δ. Ο: ΑΘΕ. Γλαύκα προς δ. Αριστερά κλαδί ελιάς. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Svoronos, αρ. 30-33, πίν. 16.

44


45

87

8686. Δίχαλκο του Κοινού των Ευβοέων191 - 170 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 696 Διάµ. 0,016 µ.Ε: Πεπλοφόρος γυναικεία κεφαλή προς δ.Ο: [ΕΥΒΟΙ/ΕΩΝ] Ταύρος προς δ., η κεφαλή κατ’ ενώπιον. Από την «Οικία Η». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 614, σ. 209, πίν. 25.

87. Χάλκινο νόµισµα Δυρραχίου 2ος - 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3943 Διάµ. 0,017 µ.Ε: Κεφαλή Διός προς δ.Ο: Τρίποδας εντός στεφάνου ελιάς. Αριστερά [ΛΟΥ], δεξιά ΧΑΙΡΙΛ. Από διαταραγµένα στρώµατα της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 551 α, σ. 197, πίν. 24.

88

89

88. Χάλκινο αθηναϊκό νόµισµα140 - 90 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4543 Διάµ. 0,01 µ.Ε: Τέττιγας.Ο: Α/[Θ]-Ε. Αµφορέας µε ανεστραµµένο κλαδί φοίνικα. Από την «Οικία Θ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 108, σ. 79, πίν. 10.

89. Χάλκινο αθηναϊκό νόµισµα87/6 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4314 Διάµ. 0,018µ.Ε: Κεφαλή Αθηνάς µε κορινθιακό κράνος προς δ.Ο: Α/Θ-Ε. Ζεύς προς δ, στο δεξί χέρι κρατά κεραυνό. Δεξιά αστέρι µεταξύ δύο µηνίσκων. Από την «Οικία Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 97, σ. 74, πίν. 9.

9090. Χάλκινο ασσάριο Μάρκου Αντωνίου37 - 36 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1844 Διάµ. 0,019 µ.Ε: [MANTIMPTER]COS[DE]SI[GITERETTERIIIVIRRPC]. Συζευγµένες κεφαλές Μ. Αντωνίου και Οκταβίας προς δ.Ο: [MOPPIVSCAPITOPRPRAFCLASSFC]. Τριήρης προς δ. Κάτω Α και γοργόνειο. Από την «Οικία Λ». Αδηµο-σίευτο. Πρβλ. Sear, αρ. 437, σ. 91.

9191. Χάλκινο αθηναϊκό νόµισµα36 - 33 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1940 Διάµ. 0,02 µ.Ε: Κεφαλή Αθηνάς Παρθένου προς δ. Στικτός κύκλος.Ο: Α-Θ/Ε. Αρχαϊκή απεικόνιση Δηλίου Απόλλωνα, προς αρ. Στο δεξί χέρι κρατά τις τρεις Χάριτες, στο αρι-στερό τόξο. Στο πεδίο αριστερά τέττιγας. Από την περιοχή της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 143, σ. 103-104, πίν. 13.

9292. Δηνάριο Οκταβιανού 29 - 27 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4744 Διάµ. 0,018 µ.Επάργυρο νόµισµα κράµατος χαλκού.Ε: Νίκη προς δ., πάνω σε πρώρα πλοίου. Στο δεξί χέρι κρατά στεφάνι.Ο: Οκταβιανός σε τέθριππο προς δ. Στο έξεργο: ΙMP. CAESAR. Από την «Οικία Θ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Sear, αρ. 458, σ. 93.

9393. Χάλκινο τετραµίσσιον Κλαυδίου 42 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΡώµηΑρ. Ευρ. M 4012 Διάµ. 0,018 µ.Ε: TICLAVDIVSCAESARAVG. Μόδιο.Ο: PONMTRPIMPCOSII, γύρω από µεγάλο SC. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. RIC. I., αρ. 88, σ. 126.

9494. Χάλκινη αθηναϊκή δραχµή 120 - 140 µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2937 Διάµ. 0,026 µ.Ε: Εντός δάφνινου στεφάνου προτοµή Αθηνάς προς δ. µε κορινθιακό κράνος και αιγίδα.Ο: ΑΘΗΝΑΙ-ωΝ. Αθηνά µε κορινθιακό κράνος και αιγίδα προς δ. Στο δεξί χέρι κρατά δόρυ, στο αριστερό Νίκη. Στικτός κύκλος. Από την περιοχή της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 172, σ. 128, πίν. 16.

8585. Χάλκινο επικεκοµµένο αθηναϊκό νόµισµα224/3 - 198 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 699. Διάµ. 0,022 µ. Ε: Κεφαλή Αθηνάς µε αττικό κράνος προς δ.Ο: Γλαύκα προς δ., η κεφαλή κατ’ ενώπιον. Στο πεδίο δεξιά αµφορέας. Επιγραφή ΑΘΕ. Από την «Οικία Ξ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 69, σ. 60-61, πίν. 7.

46


47

97

9696. Χάλκινη αθηναϊκή δραχµή 264 - 267 µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 580 Διάµ. 0,02 µ.E: Κεφαλή Αθηνάς µε κορινθιακό κράνος προς δ. Στικτός κύκλος.O: ΑΘ-Η-ΝΑ-Ι-ΩΝ. Αγωνιστική τράπεζα, κάτωθεν της οποίας αµφορέας. Πάνω στην τράπεζα: [στεφάνι], κεφαλή Αθηνάς προς δ., γλαύκα προς αρ. Στικτός κύκλος. Από στρώµα καταστροφής του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXVI, αρ. 386, σ. 161, πίν. 21.

97. Αντωνιανός Πρόβου276 - 282 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΡώµηΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 644Διάµ. 0,024 µ.Επάργυρο νόµισµα κράµατος χαλκού.Ε: IMP-CMAVRPROBVSPFAVG. Προτοµή αυτοκράτορα µε ακτινωτό διάδηµα προς αρ. Φέρει θωράκιο και κρατά αετοφόρο σκήπτρο.Ο: SOLIIN-VI-C-ΤΟ. Ο Ήλιος κατά µέτωπον πάνω σε καλπάζον τέθριππο. Στο αριστερό χέρι κρατά σφαίρα, στο δεξί φραγγέλιο. Στο έξεργο: R*E. Από δάπεδο δωµατίου της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. RIC V ΙΙ, αρ. 204, σ. 39.

9898. Χάλκινο νόµισµα Κωνσταντίνου Α΄330 - 335 µ.Χ. Νοµισµατοκοπείο: ΣίσκιαΑρ. Ευρ. Μ 3622 Διάµ. 0,018 µ.Ε: CONSTANTI-NVSMAXAVG. Δαφνοστεφής προτοµή αυτοκράτορα προς δ.Ο: GLOR-IAEXERC-ITV[S]. Δύο στρατιώτες µε δόρυ και ασπίδα, δεξιά και αριστερά από δύο λάβαρα. Στο έξεργο: •ASIS•. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LRBC, I, αρ. 747, σ. 19.

101. Χάλκινο νόµισµα Μαρκιανού 450 - 457 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: Κωνσταντινούπολη (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2807 Διάµ. 0,01 µ.Ε: Πλήρως εφθαρµένος.Ο: Μονόγραµµα Μαρκιανού εντός στεφάνου. Από δάπεδο δωµατίου, της παλαιοχριστιανικής φάσης της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LRBC, II, αρ. 2247, σ. 90.

9999. Χάλκινο νόµισµα Αρκαδίου 383 - 392 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΘεσσαλονίκηΑρ. Ευρ. Μ 3678 Διάµ. 0,016 µ.Ε: DNARCAD-IVSPFAVG. Προτοµή αυτοκράτορα µε διάλιθο διάδηµα προς δ.Ο: VIRTVS –AVGGG. Ο αυτοκράτορας προς αρ. µέσα σε πλοίο. Ποδοπατά αιχµάλωτο. Στο υπερυψωµένο δεξί χέρι κρατά φοίνικα πάνω σε σφαίρα, στο αριστερό λάβαρο. Δεξιά, καθιστή Νίκη κρατά πηδάλιο. Στο έξεργο: TES. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LRBC, II, αρ. 1855, σ. 81.

100100. Χάλκινο νόµισµα Θεοδοσίου Α΄ 383 - 392 µ.Χ. Νοµισµατοκοπείο: ΘεσσαλονίκηΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 570 Διάµ. 0,018 µ.E: DNTHEODO-[S]IVSPFAV[G]. Προτοµή αυτοκράτορος µε διάλιθο διάδηµα προς αρ. Στο δεξί χέρι κρατά µάππα, στο αριστερό σκήπτρο.O: [G]LORIAREI-PVBLICE. Πύλη στρατοπέδου. Στο έξεργο TES. Από το στρώµα καταστροφής της α΄ φάσης ( 5ος αι. µ.Χ.) του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LRBC, II, αρ. 1862, σ. 82.

101

102102. Χάλκινο εικοσανούµµιο Ιουστίνου Β΄ 565 - 578 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: Θεσσαλονίκη (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 585 Διάµ. 0,021 µ.Ε: [D]NIVSTI –NVSP[PAVC]. Ο Ιουστίνος και η Σοφία ένθρονοι. Ο Ιουστίνος κρατά στο δεξί χέρι σταυροφόρο σφαίρα, και η Σοφία επίσης στο δεξί, σταυροφόρο σκήπτρο.Ο: Κ. Αριστερά Α/Ν/[Ν/Ο]. Από θησαυρό 11 νοµισµάτων, που βρέθηκε στο στρώµα καταστροφής δωµατίου της «Οικίας Β». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Morrisson, I, αρ. AE06-AE15, σ. 134, πίν. ΧΧΙΙ.

9595. Χάλκινος σηστέρτιος Λεύκιου Βέρου 164 µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 3949 Διάµ. 0,031 µ.Ε: [L]AVRELVERVS-[AVGARMENIACVS] Δαφνοστεφής προτοµή αυτοκράτορα προς δ. Ο: TRPIIII-IMPIIC[OSII]SC. Ο αυτοκράτορας καθήµενος προς αρ. πάνω σε εξέδρα, συνοδεύεται από τρεις αξιωµατούχους και στέφει βασιλέα. Στο έξεργο [R]EXARME[ND]AT. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδη-µοσίευτο. Πρβλ. Sear, αρ. 1549, σ. 175.

48


49

103103. Χάλκινη φόλλις Ηρακλείου615/6 - 623/4 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 685 Διάµ. 0,028 µ.Ψαλιδισµένη.Ε: Ο Ηράκλειος, ο Ηράκλειος - Κωνσταντίνος και η Μαρτίνα, ιστάµενοι κατά µέτωπον. Φέρουν σταυροφόρο στέµµα και είναι ενδεδυµένοι µε χλαµύδα. Στο δεξί χέρι κρατούν σταυροφόρο σφαίρα. Ο: m. Επάνω σταυρός. Αριστερά Á/[Í/Í/Ï]. Δεξιά (έτος κοπής): σώζεται το Ι. Στο έξεργο CONÅ. Από την οδό ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Morrisson, I, αρ. AE45-AE49, σ., 276, πίν. ΧLIII.

104104. Χάλκινη φόλλις Κώνσταντος Β΄642/3 µ.Χ. Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 2089 Διάµ. 0,024 µ.Ε: [ÅÍÔÏÕÔÏ-ÍÉÊÁ]. Ολόσωµος αυτοκράτορας κατά µέτωπον, φέρει χλαµύδα και σταυροφόρο στέµ-µα. Στο δεξί χέρι κρατά µακρύ σταυρό, στο αριστερό σταυροφόρο σφαίρα.Ο: m. Επάνω ÁÍÁ, δεξιά Í/Å/Ï/S, αριστερά [Ï]/Ö/Á. Από την κατάργηση του νότιου αποχωρητηρίου της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Morrisson, I, αρ. AE09-13, σ. 344-345, πίν. LIV.

105105. Χάλκινη φόλλις Κώνσταντος Β΄655/6 - 657/8 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 2017 Διάµ. 0,023 µ.Ψαλιδισµένη και πιθανώς επικεκοµµένη.Ε: Ολόσωµος αυτοκράτορας κατ΄ ενώπιον, φέρει χλαµύδα και σταυροφόρο στέµµα. Στο δεξί χέρι κρατά µακρύ σταυρό.Ο: m. Επάνω Ê. Αριστερά [Á]/Í/Í/[Ï]. Στο έξεργο [C]ONÅ. Από στρώµατα καταστροφής της τελευταίας φάσης του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Morrisson, I, αρ. AE25-28, σ. 346-347, πίν. LIV.

106. Χάλκινη φόλλις Τιβερίου ΙΙΙ698 - 705 µ.Χ. Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 1928 Διάµ. 0,02 µ.Επικεκοµµένη.E: Προτοµή κατά µέτωπον του αυτοκράτορος µε σταυροφόρο στέµµα. Στο δεξί χέρι κρατά δόρυ και στον αριστερό ώµο φέρει ασπίδα. Σώζονται οι προτοµές τριών αυτοκρατόρων µε σταυροφόρο στέµµα από το αρχαιότερο νόµισµα. O: Απροσδιόριστος λόγω φθοράς. Στο έξεργο [C]ÏÍ. Σώζονται ίχνη προτοµής αυτοκράτορα και δεξιά της Κ, από το αρχαιότερο νόµισµα. Από λάκκο ανοιγµένο σε στρώµατα κατάργησης της τελευταίας φάσης του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Morrisson, I, αρ. AE01-02, σ. 423, πίν. LΧΙΙ . Το νόµισµα είναι επικεκοµµένο πάνω σε φόλλι του Κώνσταντος Β΄ (666/7-667/8 µ.Χ., Morrisson, I, αρ. AE36-37, σ. 348, πίν. LIV ).

106

107. Χάλκινο δεκανούµµιο Φιλιππικού711 - 713 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 1920 Διάµ. 0,019 µ. Ε: Προτοµή κατά µέτωπον του αυτοκράτορος. Φέρει στέµµα και διάλιθο λώρο. Στο δεξί χέρι κρατά σταυρο-φόρο σφαίρα, στο αριστερό αετοφόρο σκήπτρο.Ο: Ι. Αριστερά σταυρός. Από στρώµατα καταστροφής της τελευταίας φάσης του «Κεντρικού λουτρού». Αδη-µοσίευτο. Πρβλ. Morrisson, ΙI, αρ. AE01, σ. 438, πίν. LΧV.

108. Χάλκινη φόλλις Κωνσταντίνου Z ´920 - 944 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4217 Διάµ. 0,025 µ.Ε: +RùmAn bASIL[Eõ]S[Rùm]. Κατά µέτωπον προτοµή Ρωµανού Α. Φέρει χλαµύδα και σταυροφό-ρο στέµµα. Στο δεξί χέρι κρατά λάβαρο και στο αριστερό σταυροφόρο σφαίρα. Ο: +RïMA/ h EnÈÅùbA/SILEVSRù/ mAIùn. Από µεσοβυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Morrisson, ΙI, αρ. AE31-54, σ. 575-576, πίν. LXΧVIII.

109. Χάλκινη φόλλις Νικηφόρου Γ ´ Βοτανειάτη1078 - 1081 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΚωνσταντινούποληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 677 Διάµ. 0,028 µ.Ε: Χριστός Αντιφωνητής, ηµίσωµος µετωπικός φέρει στόλα και κολόβιο. Με το δεξί χέρι ευλογεί, στο αριστε-ρό κρατά ευαγγέλιο. Στο πεδίο αριστερά [IC], δεξιά [XC] και κάτω αστέρια. Ο: Σταυρός µε κεραίες που καταλήγουν σε µικρά σφαιρίδια. Στο κέντρο οκτάκτινο αστέρι, εγγεγραµµένο σε κύκλο. Στα διάχωρα [C]ÖÍÄ. Από θησαυρό, κάτω από δάπεδο δωµατίου µεσοβυζαντινών χρόνων, στα δυτικά της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Morrisson, ΙI, αρ. AE05, σ. 661, πίν. XCII.

110. Χάλκινο τεταρτηρόν Αλεξίου Α´1092 - 1118 µ.Χ.Νοµισµατοκοπείο: ΘεσσαλονίκηΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 675 Διάµ. 0,024 µ.Πιθανώς επικεκοµµένο.Ε: Διάλιθος σταυρός σε βάση. Στις απολήξεις των τριών κεραιών του σφαιρίδια. Στα διάχωρα CÖÁËÄ. Ο: Κατά µέτωπον προτοµή του αυτοκράτορος. Φέρει στέµµα, διβητήσιο και λώρο. Στο δεξί χέρι κρατά σταυροφόρο σκήπτρο, στο αριστερό σταυροφόρο σφαίρα. Σώζεται επιγραφή Ï-[ ]Í. Από θησαυρό, κάτω από δάπεδο δωµατίου µεσοβυζαντινών χρόνων, στα δυτικά της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Morrisson, ΙI, αρ. AE14-22, σ. 685, πίν. XCV.

110

108

109

107

50


51

115. ΔακτυλιόλιθοςΕλληνιστικών χρόνων Αρ. Ευρ. NMA 2382Διαστάσεις 0,022 x 0,018 µ.Δακτυλιόλιθος από ορεία κρύσταλλο, σε δύο τµήµατα. Το κάτω τµήµα (σφραγίδα) φέρει έγγλυφη παράσταση ίππου που βόσκει. Γραµµή εδάφους. Το άνω, κυρτό τµήµα του λίθου λειτουργούσε ως προστατευτικό κάλυµ-µα της σφραγίδας. Από δάπεδο δωµατίου της «Οικίας Ο». Αδηµοσίευτος. Για παραστάσεις του ίδιου θέµατος αλλά σε µεταγενέστερα παραδείγµατα πρβλ. Middleton, αρ. 59, σ. 59, Vollenweider, αρ. 225, σ. 130, Pannuti, αρ. 260, σ. 144 (από την Ποµπηία).

111111. ΣύµβολοΕλληνιστικών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5175 Διάµ. 0,016 µ.Μολύβδινο µονόπαιστο σύµβολο µε παράσταση κέρνου µε πώµα. Στις λαβές του κέρνου στάχυα. Από διατα-ραγµένες επιχώσεις στην περιοχή της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora X, L204, σ. 106, πίν.26.

114. ΜολυβδόβουλοB΄ µισό 9ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2531 Διάµ. 0,029 µ.Ε: Μονόγραµµα και επιγραφή που διαβάζεται «Θεοτόκε βοήθει τω σω δούλω».Ο: Επιγραφή που διαβάζεται «Θεογνώστω βασιλικώ πρωτοσπαθαρίω και στρατηγώ Πελοποννήσου». Από επιφανειακά, διαταραγµένα στρώµατα στην περιοχή του νότιου προπνιγείου του «Κεντρικού λουτρού». Αδη-µοσίευτο. Πρβλ. Zacos -Veglery, αρ.2493αa-c, σ. 1352-1353, πίν. 166. Σχετικά µε τα αξιώµατα βλ. Corinth XII, σ. 313-314, Bury, σ. 112.

114

115

116

117

118

116. Δακτυλιόλιθος2ος - 3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2494Διαστάσεις 0,013 x 0,01 µ.Δακτυλιόλιθος µε έγγλυφη παράσταση Αθηνάς / Minerva, µε κορινθιακό κράνος, δόρυ στο δεξί χέρι και ασπί-δα µπροστά στα πόδια της. Aπό το αριστερό στηριγµένο στη µέση της χέρι, κρέµεται ιµάτιο. Mικρή γραµµή εδάφους. Από δάπεδο της φάσης του 5ου/6ου αι. µ.Χ. της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Vollenweider 1984, αρ. 371, σ. 226-227, Henkel, αρ. 1805, πίν. LXVIII, LXXV, σ. 163, Middleton, αρ. 36, σ. 46, Henig 1975, αρ. 27, σ. 18.

117. Θήκη σφραγίσµατος3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5100Ύψ. 0,005, µήκ. 0,037 µ.Χάλκινη, προστατευτική θήκη κέρινου σφραγίσµατος. Στην πάνω επιφάνεια του πώµατος ανάγλυφη διακό-σµηση µε ίχνη σµάλτου. Διακρίνεται ρόδακας. Δύο εγκοπές στα πλευρικά τοιχώµατα επέτρεπαν τη διέλευση του σπάγκου µε τον οποίο η θήκη προσδενόταν σε έγγραφο ή µικρό δέµα. Το κερί χυνόταν στο εσωτερικό της θήκης, πάνω στον σπάγκο και κατόπιν σφραγιζόταν, συνήθως µε κάποιον δακτυλιόλιθο. Τρεις οπές στον πυθµένα επέτρεπαν τη διαφυγή µικρής ποσότητας κεριού πάνω στο έγγραφο σταθεροποιώντας τη θήκη και εξασφαλίζοντας το απαραβίαστο. Παρόµοιες θήκες σφραγισµάτων έχουν βρεθεί, σε µεγάλο αριθµό, σε ρωµαϊκά στρατόπεδα και οικισµούς των βόρειων και δυτικών επαρχιών της αυτοκρατορίας. Ήταν συνήθως χάλκινες, σπανιότερα οστέινες, σιδερένιες ή µολύβδινες. Κατασκευάζονταν σε διάφορα σχήµατα (ορθογώ-νιο, τετράγωνο, κυκλικό, σε σχήµα ρόµβου ή φύλλου) και χρονολογούνται από τον 1ο αι. π.Χ. έως τον 3ο αι. µ.Χ. Στον ελληνικό χώρο δεν είναι ιδιαίτερα γνωστές. Ανάλογες θήκες που βρέθηκαν στην Κόρινθο (Corinth XII, αρ. 1400, 1401. πίν. 84, σ. 191), στη Δήλο ( Délos XVIII, αρ. 637, 1-4, πίν. LXVII, σ. 239, Β 883-4662, Β 3639, Β 5412, Β 5413 ) και την Κνωσό (Sackett 1992, αρ. 1, πίν. 317, αρ. 2.Β πίν. 320, σ. 382-383) είναι οστέ-ινες. Η θήκη ΝΜΑ 5100 βρέθηκε στο εσωτερικό αγωγού του 2ου / 3ου αι. µ.Χ., στην περιοχή της «Οικίας Κ». Αδηµοσίευτη. Για τις θήκες και την τυπολογία τους βλ. Derks - Roymans, για τη χρήση τους βλ. Henig 1974, σ. 31-32.

118. Θήκη σφραγίσµατος3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5101Ύψ. 0,005, µήκ. 0,029 µ.Χάλκινη, προστατευτική θήκη κέρινου σφραγίσµατος. Στην πάνω όψη κεντρικός ρόδακας µε σµάλτο και περι-µετρικά ρόδακες µε άλλο χρώµα σµάλτου. Από την περιοχή του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσίευτη.

113113. Μολυβδόβουλο7ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2538 Διάµ. 0,027 µ.Ε: Επιγραφή που διαβάζεται «των χαρτουλαρίων».Ο: Επιγραφή που διαβάζεται «του κήνσου». Τυχαίο εύρηµα στα δυτικά της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Zacos-Veglery, αρ. 2868, σ. 1635, πίν. 197, όπου και σχετικά µε το αξίωµα.

112112. Σύµβολο3ος αι µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5171 Διάµ. 0,018 µ. Μολύβδινο σύµβολο. Στη µία όψη φέρει παράσταση βότρυος. Στην άλλη όψη πτηνό προς δ. που στρέφει την κεφαλή προς τα πίσω. Από στρώµα καταστροφής του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσίευτο. Για παρόµοιο, αλλά µονόπαιστο µε βότρυ, πρβλ. Agora X, L288, σ. 114, πίν. 29.

52 53

Τα “Εγκαίνια”Τα “Εγκαίνια”6.

Εικ. 18. Το περιεχόµενο του “Εγκαινίου 16” µετά τη συντήρηση.

Η θεµελίωση ενός ιδιωτικού χώρου (κατοικία, καταστήµα, εργαστήριο) ή η εγκατάσταση νέων ενοίκων σε αυτόν, συνοδευόταν

συχνά από µια ιεροπραξία (εγκαίνιο, τελετουργική πυρά, θυσία θεµελίωσης), ανάλογη µε το νεώτερο έθιµο της σφαγής του

κόκορα στα θεµέλια των σπιτιών.

Η τελετουργία περιελάµβανε το κάψιµο µέσα σε µικρό λάκκο, µερών από ζώα και πτηνά και την κατάθεση πήλινων, συχνά

µικρογραφικών αγγείων που χρησίµευαν πιθανότατα στην τέλεση σπονδών ή στην εναπόθεση στερεών προσφορών.

Πρόκειται για αγγεία πόσης (κάνθαροι, σκύφοι), επιτραπέζια και µαγειρικά σκεύη (σκυφίδια, πινάκια, λοπάδες, µικρές χύτρες),

αγγεία λαδιού και µύρου (λήκυθοι, αλάβαστρα, µυροδοχεία) και λύχνους. Ο λάκκος µετά την τελετή σφραγιζόταν µε το δάπεδο

του χώρου. Από τη φύση των ευρηµάτων, µε έντονα τα ταφικά στοιχεία, συνάγεται ότι οι προσφορές απευθύνονταν στις χθόνιες

δυνάµεις της ελληνικής θρησκείας, σε αυτές που θα µπορούσαν να προστατεύσουν ή να αποτρέψουν το κακό µέσω του εξευ-

µενισµού τους. Το έθιµο, συχνό στην κλασική και ελληνιστική περίοδο, εξακολούθησε να ασκείται – σε µικρότερη ίσως κλίµακα

– σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. Στην ύστερη ωστόσο αρχαιότητα (5ος / 6ος αι. µ.Χ.) η καύση απουσιάζει και η προσφορά

περιορίζεται στην κατάθεση ενός ή δύο αγγείων, συχνά τοποθετηµένων το ένα ανάστροφα πάνω στο άλλο.

Στις ανασκαφές του οικοπέδου αποκαλύφθηκαν 32 εγκαίνια, αν και ο αριθµός τους θα πρέπει να ήταν µεγαλύτερος, αφού

πολλά από αυτά διαταράχτηκαν από την

εντατική χρήση του χώρου ή βρίσκονται

ακόµη «σφραγισµένα», κάτω από τα µε-

ταγενέστερα οικοδοµήµατα. Ανάλογοι

λάκκοι εγκαινίων δεν εντοπίστηκαν στον

οικισµό των µέσων βυζαντινών χρόνων,

γεγονός που προξενεί εντύπωση αν σκε-

φτεί κανείς την επιβίωση του εθίµου µέχρι

πρόσφατα. Κατά την κατεδάφιση ενός

απαλλοτριωµένου σπιτιού της δεκαετίας

του ’60, στην πάροδο Χατζηχρήστου,

βρέθηκε ένα σύγχρονο εγκαίνιο, µια

λίθινη πλάκα µε χαραγµένο σταυρό και

ένα µπουκαλάκι που πιθανότατα περιείχε

αγιασµό. Το σπίτι βρισκόταν πάνω από

την αρχαία οικία Θ, στην οποία σχεδόν

κάθε νέα εγκατάσταση συνοδευόταν από

µια θυσία θεµελίωσης.

Eικ. 17. Ο λάκκος του “Εγκαινίου 16” της Οικίας Λ (αρχές 3ου αι. π.Χ.).

53

54

τα “εγκαίνια”

55

119119. Αρυβαλλοειδές ληκύθιοΑρ. Ευρ. NMA 1715Ύψ. 0,087, διάµ. βάσης 0,036, διάµ. χείλους 0,027 µ.Ολόβαφο εκτός από µία ταινία στον ώµο που µένει στο χρώµα του πηλού. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Μυλωνάς, Η19 - 508, σ. 351, πίν. 339, Schlörb - Vierneisel 1966, αρ. 75.1, σ. 39, πίν. 38.

120120. Αρυβαλλοειδές ληκύθιοΑρ. Ευρ. NMA 1716Ύψ. 0,082, διάµ. βάσης 0,039, διάµ. χείλους 0,025 µ.Ολόβαφο εκτός από µία ταινία στον ώµο που µένει στο χρώµα του πηλού. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Μυλωνάς, Ζ17 -412, σ. 263, πίν. 315α, Agora XII, αρ. 1125, σ. 315, Schlörb - Vierneisel 1966, αρ. 81.7, σ. 41, πίν. 30.2.

121121. ΣκύφοςΑρ. Ευρ. NMA 375Ύψ. 0,105, διάµ. χείλους 0,09 µ.Πήλινος σκύφος κορινθιακού τύπου µε διακόσµηση «Δυτικής Κλιτύος»: στάχυα ανάµεσα σε κλαδιά µε αντίρ-ροπα αγκιστροειδή φύλλα. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 155, σ. 258, πίν. 15.

123

124

125

122 126122. Λεκανίδα µε πώµαΑρ. Ευρ. NMA 441Διαστάσεις σώµατος: ύψ. 0,033, διάµ χείλους 0,050, διάµ. βάσης 0,027 µ. Διαστάσεις πώµατος: ύψ. 0,031, διάµ. χείλους 0,058 µ. Πήλινη, καλυµµένη µε µαύρη βαφή. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1452, σ. 384, πίν. 110.

123. Χύτρες Αρ. Ευρ. NMA 409 και NMA 401Ύψ. 0,063, διάµ. χείλους 0,05 µ. Πήλινες, µικρογραφικές, άβαφες χύτρες µε σφαιρικό σώµα και επίπεδη βάση. Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1480, σ. 387, πίν. 111.

124. Λοπάδια µε πώµα Αρ. Ευρ. α) NMA 406, β) ΝΜΑ 410Ύψ. α) 0,055, β) 0,057, µέγ. διάµ. α) 0,075, β) 0,08, διάµ. βάσης α) 0,03, β) 0,03 µ.Πήλινα, άβαφα λοπάδια µε επίπεδη βάση. Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1486, σ. 388, πίν. 112.

125. Πινάκια Αρ. Ευρ. NMA 399, ΝΜΑ 407Ύψ. 0,023, διάµ. χείλους 0,115, διάµ. βάσης 0,038 µ.Δύο πινάκια µε ταινιωτές λαβές. Από το δεύτερο διατηρείται µικρό µόνο τµήµα. Καστανή βαφή στην περιοχή των λαβών. Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1452, σ. 384, πίν. 110.

126. ΠινάκιοΑρ. Ευρ. NMA 400Ύψ. 0,02, διάµ. χείλους 0,13, διάµ. βάσης 0,07 µ.Πινάκιο µε αυλακωτό χείλος. Καστανέρυθρη βαφή καλύπτει το εσωτερικό του, εκτός από το χείλος. Αδηµο-σίευτο. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 788, σ. 325, εικ. 54.

Εγκαίνιο ΝΜΑ 17 - Οικία Κ (περί το 425 π.Χ.)

Εγκαίνιο ΝΜΑ 16 - Οικία Λ (αρχές 3ου αι. π.Χ.)

56

τα “εγκαίνια”

57

127127. ΠινάκιαΑρ. Ευρ. α) NMA 413, β) NMA 396, γ) NMA 404, δ) NMA 402Ύψ. α) 0,013, β) 0,01, γ) 0,01, δ) 0,009, διάµ. χείλους α) 0,096, β) 0,085, γ) 0,088, δ) 0,085,διάµ. βάσης α) 0,054, β) 0,05, γ) 0,05, δ) 0,058 µ.Τέσσερα ρηχά άωτα πινάκια του τύπου “των πυρών”. Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1467, σ. 385-386, αριθ. 1467, πίν. 111.

128128. ΠινάκιαΑρ. Ευρ. α) NMA 397, β) NMA 403, γ) NMA 405, δ) NMA 398Ύψ. α) 0,015, β) 0,018, γ) 0,017, δ) 0,018, διάµ. χείλους α) 0,057, β) 0,06, γ) 0,062, δ) 0,055, διάµ. βάσης α) 0,04, β) 004, γ) 0,037, δ) 0,027 µ.Τέσσερα µικρογραφικά πινάκια του τύπου “των πυρών”. Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1471, σ. 386, πίν. 111.

129129. Λύχνος Αρ. Ευρ. NMA 408Ύψ. 0,040, µήκ. 0,08, διάµ. βάσης 0,03 µ. Πήλινος µονόµυξος λύχνος. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora IV, τύπος 25 B, αρ. 305, σ. 73, πίν. 10, 38.

131

132

133

130 134130. Σκύφος Αρ. Ευρ. Μ 2425 Ύψ. 0,78, διάµ. χείλους 0,143 µ.Πήλινος σκύφoς µε ανάγλυφη διακόσµηση µακρών πετάλων. Βλ. Ελευθεράτου 1996-97, αρ. 1, σ. 111, πίν. 41 β-γ.

131. Λήκυθος Αρ. Ευρ. M 2426 Ύψ. 0,130, διάµ. χείλους 0,052 µ.Πήλινη τριφυλλόστοµη λήκυθος µε πλευρική εκροή. Βλ. Ελευθεράτου 1996-97, αρ. 2, σ. 112, πίν. 42α.

132. ΛύχνοςΑρ. Ευρ. M 2427 Ύψ. 0,040, µήκ. 0,125, διάµ. 0,078 µ.Πήλινος λύχνος κατασκευασµένος µε µήτρα. Βλ. Ελευθεράτου 1996-97, αρ. 3, σ. 113, πίν. 42 β.

133. Λύχνος Αρ. Ευρ. M 2428‘Υψ. 0,049, µήκ. 0,148, διάµ. 0,119 µ. Πήλινος τροχήλατος λύχνος. Βλ. Ελευθεράτου 1996-97, αρ. 4, σ. 113, πίν. 42 γ.

134. Κούπες Αρ. Ευρ. α) NMA 2166, β) 2167Ύψ. α) 0,078, β) 0,077, διάµ. χείλους α) 0,179, β) 0,078 µ.Άβαφες. Βρέθηκαν στην περιοχή του «Κτηρίου Ε» Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora V, αρ. Μ 353, σ. 117, πίν. 33.

Εγκαίνιο ΜΕΤΡΟ Ι (αρχές 1ου αι. π.Χ.) Εγκαίνιο ΝΜΑ 12 (6ος - 7ος αι. µ.Χ.)

58 59

Το ΝερόΤο Nερό - Τα πηγάδια και οι Δεξαµενές7.

Εικ. 20. Αγγεία από πηγάδια της ανασκαφής.

Η εξασφάλιση του νερού υπήρξε πρωταρχική φροντίδα του ανθρώπου και ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες επι-

λογής της θέσης εγκατάστασής του. Οι πλαγιές της Ακρόπολης µε τις φυσικές πηγές προσέλκυσαν από νωρίς κατοίκους που,

όταν οι ανάγκες τους αυξήθηκαν, αναζήτησαν τα υπόγεια νερά σκάβοντας πηγάδια στο µαλακό έδαφος. Για πολλά χρόνια οι

πηγές και τα πηγάδια υπήρξαν ο βασικός τρόπος ύδρευσης. Τον 6ο αι. π.Χ. η πολιτεία ανέλαβε τη φροντίδα µεταφοράς πό-

σιµου νερού από τους πρόποδες του Υµηττού µε την κατασκευή υδραγωγείου (το λεγόµενο Πεισιστράτειο), το οποίο στους

επόµενους αιώνες συντηρήθηκε και επεκτάθηκε. Μια διακλάδωση του δικτύου που χρονολογείται στο β΄ µισό του 5ου αι. π.Χ.,

βρέθηκε στο ανατολικό τµήµα του οικοπέδου.

Από τον 4ο αι. π.Χ. τα πηγάδια στα ιδιωτικά σπίτια αντικαταστάθηκαν σταδιακά από υπόγειες, στεγανές δεξαµενές, στις οποίες

συγκεντρώνονταν τα νερά της βροχής από τις στέγες. Το γεγονός ίσως να συνδέεται µε µια περίοδο ξηρασίας που έπληξε

την Αθήνα και προκάλεσε υποχώρηση του υδροφόρου ορίζοντα. Συχνά τα σπίτια διέθεταν περισσότερες από µία δεξαµενές

που επικοινωνούσαν µεταξύ τους µε υπόγειες σήραγγες, εξασφαλίζοντας έτσι µεγαλύτερες ποσότητες νερού για τη λάτρα.

Οι ανάγκες σε πόσιµο νερό καλύπτονταν από τις δηµόσιες κρήνες. Τα συµπαγή θεµέλια µιας κατασκευής του 4ου αι. π.Χ. που

ερευνήθηκε στη συµβολή τριών αρχαίων δρόµων (ΜΕΤΡΟ-Ι, ΜΕΤΡΟ-IV και ΝΜΑ-Ι), σε συνδυασµό µε τον αγωγό ύδρευσης που

τα διαπερνούσε, θα µπορούσαν να αποδοθούν σε κρήνη.

Οι περισσότερες δεξαµενές παρέµειναν

σε χρήση µέχρι και τον 1ο αι. π.Χ. Τότε

πολλά από τα σπίτια της περιοχής κατα-

στράφηκαν και αρκετές δεξαµενές εγκα-

ταλείφθηκαν και µετατράπηκαν σε χώρους

απόρριψης της κατεστραµµένης οικοσκευ-

ής. Άλλες πάλι καθαρίστηκαν και συνέχισαν

να λειτουργούν για πολλά χρόνια, ενώ

κάποιες άλλες µετατράπηκαν σε πηγάδια.

Από τον 2ο αι. µ.Χ. αυξήθηκε σηµαντικά ο

αριθµός των πηγαδιών, γεγονός που δεί-

χνει ότι ακόµη και το µεγάλο υδραγωγείο

που δώρισε στην πόλη ο αυτοκράτορας

Αδριανός δεν µπορούσε να καλύψει τις

ανάγκες της σε νερό. Στην ύστερη αρχαι-

ότητα και τη βυζαντινή περίοδο, πολλά από

τα παλαιότερα πηγάδια εξακολούθησαν να

χρησιµοποιούνται, παράλληλα όµως, κατα-

σκευάστηκαν νέα καθώς και µεγάλες ορθογώ-

νιες, συνήθως καµαροσκέπαστες δεξαµενές

(κινστέρνες).

Στις δύο µεγάλες ανασκαφές του οικοπέδου

(για το ΝΜΑ και το ΜΕΤΡΟ), βρέθηκαν πάνω

από 50 δεξαµενές και 70 πηγάδια διαφόρων

εποχών. Η µορφή και το βάθος των πηγαδιών

ποικίλλει ανάλογα µε τις εποχές. Τα αρχαιό-

τερα ήταν ρηχά ορύγµατα στο φυσικό βράχο,

αργότερα έγιναν βαθύτερα, απέκτησαν κτιστά

τοιχώµατα και από τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. το

εσωτερικό τους άρχισε να επενδύεται µε µε-

γάλους, πήλινους δακτυλίους µε εγκοπές στα

τοιχώµατά τους για τη διευκόλυνση της κατα-

σκευής αλλά και της καθόδου. Το στόµιο των

πηγαδιών περιβαλλόταν από µεγάλες µαρµά-

ρινες πλάκες πάνω στις οποίες εδραζόταν το

προστοµιαίο. Οι πλάκες συχνά πλαισιώνονταν

από τη θεµελίωση του ξύλινου ικριώµατος για

την τροχαλία του πηγαδιού.

Πολλά πηγάδια αλλά και δεξαµενές, µετά τη

διακοπή της λειτουργίας τους, χρησίµευαν ως

χώροι απόρριψης της άχρηστης ή κατεστραµ-

µένης οικοσκευής. Έτσι η ανασκαφή τους έδω-

σε χρήσιµες πληροφορίες και πλούσια ευρήµα-

τα (µαρµάρινα γλυπτά και αρχιτεκτονικά µέλη,

αγαλµάτια, ειδώλια, λυχνάρια, παιχνίδια κ.ά)

αλλά κυρίως πήλινα αγγεία, που συχνά έπε-

φταν στην προσπάθεια άντλησης του νερού.

Eικ. 19. Το πηγάδι στην αυλή της Οικίας Α (2ος - 3ος αι. µ.Χ.).

59

60

το νερό - τα πηγάδια και οι δεξαµενές

61

136

135135. Μαρµάρινη βάση προστοµιαίου2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5142Ύψ. 0,158, διαστάσεις 0,88 x 0,95 µ.Μάρµαρο Υµηττού. Από το Φρέαρ 20 της αυλής της «Οικίας Α». Διατηρούνται εγκοπές για τη στήριξη µαγγά-νου. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIV, πίν. 73 c. Για τα υδραυλικά έργα στην Αθήνα, βλ. Camp.

136. ΚάδοςΒ΄ µισό 2ου / αρχές 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2536 Ύψ. 0,323, µέγ. διάµ. 0,154 µ.Άβαφος. Βρέθηκε στην ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ», στο Φρέαρ 33. Βλ.. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 49, σ. 75.

137

140

138

139

137. ΚάδοςΒ΄ µισό 2ου / αρχές 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4507 Ύψ. 0,38, µέγ. διάµ. 0,19 µ. Άβαφος µε ανάγλυφες ραβδώσεις. Από το Φρέαρ 114 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora V, J 45, σ. 55, πίν. 10.

138. Πρόχους 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4484Ύψ. 0,155, µέγ. διάµ. 0,10 µ. Πρόχους µε ανάγλυφες ραβδώσεις. Από το Φρέαρ 114 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Μ 218-219, σ. 104-105, πίν. 27, Μ 266, σ. 109, πίν. 29.

139. Πρόχοι 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 4512 β) ΝΜΑ 4513Ύψ. α) 0,172, β) 0,148, µέγ. διάµ. α) 0,127, β) 0,10 µ.Δύο πρόχοι διακοσµηµένες µε λευκές, τρέχουσες σπείρες πάνω σε σκουρόχρωµη ή ερυθρή βαφή (local ware). Από το Φρέαρ 114 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora V, Μ 218-219, σ. 104 -105, πίν. 27 και Κ 59, Κ 61, σ. 64-65, πίν. 13, 37.

140. Πρόχοι Αρχές 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. α) Μ 4379, β) Μ 4331, γ) Μ 4328Ύψ. α) 0,136, β) 0,132, γ) 0,143, µέγ. διάµ. α) 0,109. β) 0,106, γ) 0,11 µ.Τρεις πρόχοι µε λοξές αυλακώσεις πάνω σε καστανή, ερυθρή και σκούρα καστανή βαφή (διακόσµηση τύπου gouged). Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora V, Μ 292, σ. 111, πίν. 30.

141141. Πρόχους Τέλη 4ου / αρχές 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2521Ύψ. 0,145, µέγ. διάµ. 0,112 µ.Πρόχους µε λοξές αυλακώσεις πάνω σε καστανή βαφή. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 55, σ. 81.

142142. Πρόχους5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4325Ύψ. 0,156, µέγ. διάµ. 0,13 µ.Πρόχους µε λοξές αυλακώσεις που στη µία όψη σχηµατίζουν φύλλα. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Μ 298, σ. 112, πίν. 30.

143143. ΠρόχουςΎστερος 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 2528Ύψ. 0,349, µέγ. διάµ. 0,229 µ.Πρόχους µε χαρακτή διακόσµηση φύλλων. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά -Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 57, σ. 82.

144144. Πρόχους Ύστερος 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 2517Ύψ. 0,373, µέγ. διάµ. 0,221 µ.Πρόχους διακοσµηµένη µε λευκές τρέχουσες σπείρες πάνω σε σκουρόχρωµη βαφή (local ware). Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 56, σ. 82.

62

το νερό - τα πηγάδια και οι δεξαµενές

63

146

145145. Πρόχοι Τέλη 5ου / πρώιµος 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) Μ 4323, β) Μ 4324, γ) Μ 4326, δ) Μ 4327Ύψ. α) 0,173, β) 0,167, γ) 0,176, δ) 0,171, µέγ. διάµ. α) 0,126, β) 0,126, γ), 0,124, δ) 0,118 µ.Τέσσερις πρόχοι µε λοξές αυλακώσεις και σκουρόχρωµη βαφή (διακόσµηση τύπου gouged). Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora V, Μ 320, σ. 114, πίν. 31.

146. Πρόχοι Τέλη 5ου / πρώιµος 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) Μ 4329, β) Μ 4330 γ) Μ 4378, δ) Μ 2520Ύψ. α), 0,168 β) 0,18, γ) 0,167, δ), 0,149, µέγ. διάµ. α) 0,14, β) 0,123, γ) 0,127, δ) 0,97 µ.Τέσσερις πρόχοι µε λοξές αυλακώσεις και καστανέρυθρη βαφή (διακόσµηση τύπου gouged). Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora ό.π.

147

150

148

149

147. Πρόχοι Ύστερος 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 4472, β) ΝΜΑ 4465, γ) ΝΜΑ 4461, δ) ΝΜΑ 4466Ύψ. α) 0,195, β) 0,195, γ) 0,19, δ) 0,185, µέγ. διάµ. α) 0,115, β) 0,12, γ) 0,12 δ) 0,11 µ.Τέσσερις πρόχοι µε λοξές αυλακώσεις και σκουρόχρωµη βαφή (διακόσµηση τύπου gouged). Από το Φρέαρ 20 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora V, Μ 320, σ. 114, πίν. 31 και Μ 357-361, σ. 117, πίν. 33, 42.

148. Πρόχοι Ύστερος 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 4473, β) ΝΜΑ 4479, γ) ΝΜΑ 4464, δ) ΝΜΑ 4477Ύψ. α) 0,19, β) 0,189 γ) 0,17, δ) 0,208, µέγ. διάµ. α) 0,11, β) 0,12, γ) 0,11, δ) 0,115 µ.Τέσσερις πρόχοι µε λοξές αυλακώσεις και σκουρόχρωµη βαφή (διακόσµηση τύπου gouged). Από το Φρέαρ 20 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora ό.π.

149. Πρόχοι Ύστερος 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 4476, β) ΝΜΑ 4470, γ) ΝΜΑ 4475, δ) ΝΜΑ 4471Ύψ. α) 0,205, β) 0,20, γ) 0,202, δ) 0,194 µ., µέγ. διάµ. α) 0,115, β) 0,115 γ) 0,115 δ) 0,11 µ.Τέσσερις πρόχοι µε λοξές αυλακώσεις και σκουρόχρωµη βαφή (διακόσµηση τύπου gouged). Από το Φρέαρ 20 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora ό.π.

150. ΠρόχουςΤέλη 6ου / αρχές 7ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4489Ύψ. 0,225, µέγ. διάµ. 0,185 µ.Άβαφη πρόχους µε κυµατιστές εγχαράξεις στον ώµο. Βρέθηκε στο Φρέαρ 20 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Μ 370, σ. 118, πίν. 34.

151151. ΠρόχουςΤέλη 6ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4498Ύψ. 0,23, µέγ. διάµ. 0,205 µ.Άβαφη. Από το Φρέαρ 20 της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Μ 365, σ. 118, πίν. 33.

152152. Λάγυνος 11ος / 12ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4503Ύψ. 0,33, µέγ. διάµ. 0,25 µ.Λάγυνος µε ανάγλυφες ραβδώσεις στο λαιµό, από το Φρέαρ 9 στην περιοχή της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Αgora V, Μ 388, σ120, πίν. 34, Μπακιρτζής, σ. 91, πίν. 24.3.

153153. Ασκοδάβλες 11ος / 12ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 4521, β) ΝΜΑ 4520, Ύψ. α) 0,262, β) 0,251, µέγ. διάµ. α) 0,20, β) 0,19, µ.Ασκοδάβλες από το Φρέαρ 83. Έχουν έντονα διογκωµένη τη µία πλευρά και επίπεδη την άλλη. Στην πάνω επιφάνεια λεπτές, αβαθείς αυλακώσεις. Οι ασκοδάβλες ήταν ατοµικά δοχεία άντλησης και µεταφοράς νερού ή άλλων πόσιµων υγρών. Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Μπακιρτζής, σ. 102, 103, πίν. 27.2, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 190, σ. 171.

64 65

Οι ΛατρείεςΟι Λατρείες8.

Εικ. 21. Ίσις Πανθέα.

Η λατρεία στην αρχαιότητα δεν ασκούνταν µόνο δηµόσια στους ναούς, αλλά και «ιδιωτικά», σε κατάλληλα διαµορφωµένους

χώρους, στο εσωτερικό των σπιτιών ή στις αυλές. Παρότι στην ανασκαφή δεν εντοπίστηκαν οι συγκεκριµένοι χώροι, ο µεγάλος

αριθµός αντικειµένων µε λατρευτικό περιεχόµενο µαρτυρά την άσκηση της οικιακής λατρείας σε όλες τις εποχές. Πρόκειται

κυρίως για µικρούς φορητούς βωµίσκους πάνω στους οποίους έκαιγαν θυµιάµατα, για αγαλµάτια και ειδώλια θεοτήτων, για

λύχνους µε απεικονίσεις θεών και θρησκευτικών συµβόλων και για άλλα τελετουργικά σκεύη, κατασκευασµένα από µάρµαρο,

χαλκό, ελεφαντόδοντο ή πηλό. Η Αφροδίτη, ο Απόλλωνας, ο Διόνυσος, η Αθηνά, η Άρτεµη, ο Ασκληπιός, η Υγεία ήταν µεταξύ

των θεοτήτων που λατρεύτηκαν στην περιοχή.

Οι Έλληνες ήταν πάντα ανοιχτοί στις ξένες λατρείες, ιδιαίτερα σε αυτές που προέρχονταν από την Ανατολή. Η φρυγική Κυβέλη

(Μεγάλη Μητέρα) και η καρική Εκάτη είχαν βρει από νωρίς τη θέση τους στην ελληνική λαϊκή θρησκεία. Η ίδρυση των µεγάλων

µοναρχιών στους ελληνιστικούς χρόνους τους έφερε πιο κοντά στους λαούς της ανατολής, ενώ η κατάρρευση των αυτόνοµων

πόλεων κλόνισε την πατροπαράδοτη πίστη και τους ώθησε στην αναζήτηση περισσότερο παρήγορων θεοτήτων. Οι ανατολικές

και αιγυπτιακές µυστηριακές λατρείες - της Μεγάλης Μητέρας, της Ίσιδας, του Σάραπη, κ.ά. - υπόσχονταν λύτρωση, αναγέν-

νηση και συµπαράσταση στις πίκρες της καθηµερινής ζωής. Βρήκαν µεγάλη απήχηση και εξαπλώθηκαν σε όλο τον ελληνιστικό

και αργότερα τον ρωµαϊκό κόσµο, αφού πρώτα εµπλουτίστηκαν µε ελληνικά χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερα αγαπητές ήταν οι θεότη-

τες που συνένωναν στο πρόσωπό τους στοιχεία από διάφορους θεούς, όπως η Ίσις Πανθέα και ο Δίας Ηλιοπολίτης, αγάλµατα

των οποίων βρέθηκαν στην ανασκαφή. Και αυτές ωστόσο οι λατρείες παρέµειναν απλές επιλογές του ειδωλολατρικού πολυ-

θεϊσµού και δεν άντεξαν στο χρόνο. Έτσι η νέα θρησκευτική πρόταση από την ανατολή, ο χριστιανισµός, κατόρθωσε σταδιακά

να τις υποσκελίσει. Ενσωµάτωσε στο τυπικό του πολλά στοιχεία των µυστηριακών λατρειών και απέκτησε ισχυρή δογµατική

συγκρότηση που του επέτρεψε να επιβιώσει. Η διάδοσή του ωστόσο συνάντησε σοβαρές αντιστάσεις, ιδιαίτερα σε πόλεις µε

ισχυρή ‘εθνική’ παράδοση όπως η Αθήνα, που παρέµεινε κατεξοχήν παγανιστική πόλη µέχρι και την ύστερη αρχαιότητα. Η

καθυστερηµένη εξάπλωση του χριστιανισµού αντικατοπτρίζεται και στη διακόσµηση των αττικών λύχνων, στους οποίους τα

χριστιανικά σύµβολα εµφανίζονται δειλά το δεύτερο µισό του 4ου αι. και κυριαρχούν µόλις στο πρώτο µισό του 5ο αι. µ.Χ.

Με την εδραίωση της νέας θρησκείας διαδόθηκαν και τα ταξίδια στους Αγίους τόπους από όπου οι προσκυνητές επέστρεφαν

µε επιστήθιους σταυρούς και διαφόρων ειδών φυλαχτά, όπως οι πήλινες ατρακτόσχηµες ευλογίες (unguentaria) που περιείχαν

λάδι ή χώµα από τα µαρτύρια των αγίων ή νερό από τον Ιορδάνη. Οι πήλινες τέλος σφραγίδες µε θρησκευτικά ή διακοσµητικά

θέµατα, χρησιµοποιούνταν στο σφράγισµα των άρτων που οι πιστοί προσέφεραν στο ναό στους βυζαντινούς χρόνους.

65

66

οι λατρείες

67

154154. ΆρτεµιςΓύρω στα µέσα του 2ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5052Σωζ. ύψ. µε πλίνθο 1,025 µ. (χωρίς την πλίνθο 0,955 µ.)Άγαλµα Αρτέµιδος σε συµφυή πλίνθο από πεντελικό µάρµαρο. Η θεά φορά άζωστο πέπλο µε µακρύ από-πτυγµα που το διασχίζει ο ιµάντας της φαρέτρας. Αρχικά θα κρατούσε τόξο µε το αριστερό χέρι και βέλος µε το δεξί. Το άγαλµα αποτελεί παραλλαγή του τύπου της Αρτέµιδος Colona, δηµιουργίας των τελών του 4ου /αρχών 3ου αι. π.Χ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II λ. ‘Artemis/Diana’, αρ. 15, σ. 801, Linferty, αρ. 235, σ. 307, Γλυπτά Θεσσαλονίκης Ι, σ. 106-107.

155155. Ασκληπιός Α΄ µισό 2ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 350Ύψ. 0,87 µ.Άγαλµα Ασκληπιού σε συµφυή πλίνθο από νησιώτικο, µάλλον παριανό µάρµαρο. Αντίγραφο ελληνιστικού αγάλµατος Ασκληπιού του τύπου Campana (κοντά στον τύπο Museo Nuovo). Βρέθηκε µαζί µε άλλα γλυπτά στο γέµισµα του Φρέατος 39 (Αποθέτης 6), στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II λ. ‘Asklepios’, αρ. 261-284, σ. 884-885, αρ. 297-306, σ. 885, Vorster 1993, αρ. 32, σ. 87-91, εικ. 146, αρ. 19, σ. 90, εικ. 311, αρ.1, σ. 89, Κατάκης, αρ. 20, σ. 22-23.

156156. ΚυβέληΕλληνιστικών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 125Ύψ. 0,47 µ.Ακέφαλο άγαλµα Κυβέλης, από πεντελικό µάρµαρο. Η θεά κάθεται σε θρόνο έχοντας πλάι της δύο λιοντά-ρια. Φορά µακρύ, ψηλά ζωσµένο χιτώνα και στο αριστερό χέρι κρατά τύµπανο. Ως πρότυπο των αγαλµάτων της ένθρονης Κυβέλης θεωρείται το λατρευτικό άγαλµα της θεάς, έργο του Αγοράκριτου, που ήταν στηµένο στο Μητρώο της Αθήνας. Ο τύπος γνώρισε µεγάλη διάδοση από το τέλος του 4ου αι. π.Χ. έως και την εποχή της ρωµαιοκρατίας. Παρόµοια αγάλµατα ή αγαλµάτια απαντούν σε ιερά της θεάς αλλά και άλλων θεοτήτων, σε νεκροπόλεις και ιδιωτικές οικίες. Βρέθηκε εντοιχισµένο σε τοίχο των µέσων βυζαντινών χρόνων στην πε-ριοχή της «Οικίας ΣΤ». Πρβλ. Naumann, αρ. 290-297, σ. 329-330, Vermasseren 1987, αρ. 142, σ. 149, Γλυπτά Θεσσαλονίκης ΙΙ, αρ. 171, σ. 33, εικ. 448.

157157. Ίσις Πανθέα2ος / 3ος αι. µ.Χ. Aρ. Ευρ. ΝΜΑ 282 α-βΣωζ. ύψ. 0,60, µέγ. πλάτ. 0,21 µ.Στην πολυώνυµη Ίσιδα, θεότητα αιγυπτιακής προέλευσης, συγκεράστηκαν οι ιδιότητες διαφόρων ελληνικών θεοτήτων. Εδώ εικονίζεται ως Πανθέα µε τα σύµβολα πολλών θεών. Παριστάνεται όρθια, µετωπική, να πατά πάνω σε ερπετό, πιθανότατα κροκόδειλο. Στο κεφάλι φέρει το δίσκο του Ήλιου, τα στάχυα της Δήµητρας, τα σταφύλια του Διονύσου. Στο στήθος φορά την αιγίδα της Αθηνάς, στο σώµα περιελίσσεται το φίδι της Υγείας, στα χέρια κρατά τα στάχυα της Δήµητρας. Τα κάτω άκρα, από διαφορετικό µάρµαρο, δεν είναι βέβαιο ότι της ανήκαν. Το αγαλµάτιο και η πλίνθος βρέθηκαν σε παλαιά δοκιµαστική τοµή, τα κάτω άκρα σε άλλη, κοντινή ωστόσο, θέση. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC V, λ. ‘Isis’, σ. 795.

158158. Δίας Ηλιοπολίτης2ος / 3ος αι. µ.Χ. Aρ. Ευρ. ΝΜΑ 96 α-βΣωζ. ύψ. 0,525, µέγ. πλάτ. 0,28 µ.Αγαλµάτιο Δία Ηλιοπολίτη από πεντελικό µάρµαρο. Το κεφάλι είναι ένθετο. Τα µαλλιά σχηµατίζουν στριφτούς πλοκάµους. Φορά επενδύτη χωρισµένο σε πλαίσια µέσα στα οποία υπάρχουν ανάγλυφες µορφές θεών, ζώων και συµβόλων ανά ζεύγη: στο ύψος του στήθους ανάγλυφη µορφή Κρόνου και από κάτω Δίας και Ήρα, Ήλιος και Σελήνη, Αθηνά και Ερµής, αντωποί τράγοι. Στην πλάτη ανάγλυφος αετός και από κάτω ρόδακες, γρύπες και αστέρια. Στα πλάγια κεραυνοί. Ο Δίας µε την παραπάνω µορφή αποτελεί την κύρια θεότητα της Ηλιούπολης- Baalbek (στο σηµερινό Λίβανο). Ήταν θεός της αγροτικής φύσης, προστάτης της ωφέλιµης βροχής, της γονιµότητας γενικά. Βρέθηκε στο γέµισµα του Φρέατος 39 (Αποθέτης 6), στην περιοχή του «Δυ-τικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC IV, λ. ‘Heliopolitani Dei’, αρ. 45, 47, 48, σ. 574-580, Reinach 1904, αρ.1, σ. 227, Reinach 1910, αρ. 4, σ. 12, Fleischer, H36, σ. 326 κ.έ.

159159. Βωµίσκος Υστεροελληνιστικών / πρώιµων ρωµαϊκών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1261Σωζ. ύψ. 0,12, µέγ. πλάτ. 0,11 µ.Μαρµάρινος φορητός οικιακός βωµίσκος (arula) διακοσµηµένος µε γιρλάντα, βουκράνια και ανάγλυφα γορ-γόνεια. Από την περιοχή της «Οικίας Π». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Délos XVIII, σ. 376, 380-383, εικ. 919, 923, πίν. CIV, CVI-CVII, Yavis, σ. 148-153, 171-175, Budde-Nicholls, αρ. 71, σ. 41-42, πίν. 22, Bordenache, αρ. 289, σ. 129, πίν. CXXV, Fraser, σ. 25-43, εικ. 58-77.

68


69

160. Βωµίσκος Υστεροελληνιστικών / πρώιµων ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. Μ 894Ύψ. 0,175, µέγ. πλάτ. 0,123 µ.Φορητός βωµίσκος (arula), από πεντελικό µάρµαρο, διακοσµηµένος µε απλά κυµάτια. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Olynthus II, σ. 65-66, εικ.178, Olynthus XII, σ. 222, εικ.188, Délos XVIII, σ. 383-389, πίν. CX-CXII, Yavis, σ. 154-158, Agora V, 1959, σ. 72, K145, πίν. 52, Budde-Nicholls, σ. 41-42, αρ.71, πίν. 22.

161. Πτυάριο (φτυάρι) Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. Μ 2539Ύψ. 0,052, µήκ. 0,27 µ.Χάλκινο τελετουργικό σκεύος για την καύση αρωµατικών ουσιών κατά την άσκηση της λατρείας αλλά και για τον καθαρισµό των βωµών από τις στάχτες. Η λαβή του απολήγει σε µορφή ταύρου. Από το Φρέαρ 46 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 64, σ. 87.

160

161

162162. ΑσκληπιόςΡωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 95Ύψ. 0,14, πλάτ. 0,10 µ. Κεφάλι Ασκληπιού από πεντελικό µάρµαρο. Στα µαλλιά στερεώνεται παχύ στρόφιον (corona tortilis). Ανήκει στον πολύ διαδεδοµένο κατά τους ρωµαϊκούς χρόνους τύπο Guistini. Πρόκειται για έναν από τους πρωιµότε-ρους αγαλµατικούς τύπους του Ασκληπιού το πρωτότυπο του οποίου ήταν πιθανότατα χάλκινο και ανάγεται στο α΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Από το γέµισµα του Φρέατος 39 (Αποθέτης 6), στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Meyer, 1988, σ. 119-159, πίν., 16-20, Meyer, 1994, σ. 7-52, πίν. 1-28, LIMC II, λ. ‘Asklepios’, αρ. 217, σ. 879, 881-882, 894, Κατάκης, 207-219

164

165

163. Υγεία Μέσα 1ου - αρχές 2ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 1122Σωζ. ύψ. 0,18 µ. Κεφάλι νεαρής θεάς από πεντελικό µάρµαρο. Ο τύπος της κόµµωσης, µε τα κυµατιστά µαλλιά, την ταινία που τυλίγεται τρεις φορές γύρω από το κεφάλι, αφήνοντας ακάλυπτο µέρος των µαλλιών και τον κότσο, παραπέµπει στον τύπο του αγάλµατος της Υγείας Hope. Το πρωτότυπο, έργο του α΄ µισού του 4ου αι. π.Χ., θεωρείται δηµιουργία του Σκόπα ή του Κηφισόδοτου. Βρέθηκε στο Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Κατάκης, αρ. 24, σ. 26, πίν. 29-30, Leventi, σ. 86 κ.ε.

164. Ασκληπιός Αρχές 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 1123Ύψ. 0,176, πλάτ. 0,077 µ. Αγαλµάτιο Ασκληπιού από µάρµαρο Θάσου. Απλοποιηµένη απόδοση ενός από τους πρωιµότερους και πιο διαδεδοµένους τύπους του Ασκληπιού (τύπος Εste) που ανάγεται στο α΄ µισό του 4ου αι. π.Χ. Ο θεός ακου-µπά σε κορµό δένδρου, γύρω από τον οποίο ελίσσεται φίδι. Ψήγµατα χρυσού διατηρούνται στα µαλλιά και τη γενειάδα. Από το Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II, λ. ‘Asklepios’, αρ. 320-333, σ. 886-887, Καλτσάς 2001, αρ. 545, σ. 261, αρ. 727, σ. 343, Κατάκης, αρ. 17, σ. 18-20, πίν. 16-20, Γλυπτά Θεσσαλονίκης ΙΙ, αρ. 164, σ. 28, εικ. 428-431.

165. Αγαθός Δαίµων 1ος αι. π.Χ. (;)Αρ. Ευρ. Μ 1942Ύψ. 0,307, πλάτ. 0,121 µ.Αγαλµάτιο από πεντελικό µάρµαρο που απεικονίζει τον Αγαθό Δαίµονα. Στο χέρι κρατά κέρας Αµάλθειας, σύµβολο πλούτου και αφθονίας. Ο Αγαθός Δαίµων ήταν ευµενής θεότητα που εξέφραζε το Αγαθό Πνεύµα και χάριζε ευτυχία. Κατείχε σηµαντική θέση στην ιδιωτική λατρεία. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 40, σ. 67-68.

163

70


71

168. Αφροδίτη 1ος - 2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 414Σωζ. ύψ. 0,175, µέγ. πλάτ. 0,067 µ.Ακέφαλο αγαλµάτιο Αφροδίτης από λευκό λεπτοκρυσταλλικό µάρµαρο. Συνδυάζει στοιχεία από τους τύ-πους, της Αιδουµένης και της Αναδυοµένης. Από την περιοχή του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II, λ. ‘Αphrodite’, αρ. 688-695, σ. 78, Richter 1954, αρ. 151, σ. 85, πίν. CIX, Bieber 1955, σ. 139, πίν. 526, Παλαι-οκρασσά, αρ. 8, 9, σ. 21, Machaira, αρ. 37, σ. 65-67.

167167. Αφροδίτη 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 91Ύψ. 0, 214, πλάτ. 0,75 µ.Ακέφαλο αγαλµάτιο γυµνής Αφροδίτης Αιδουµένης του τύπου Pudica του Καπιτωλίου, από πεντελικό µάρ-µαρο. Στα αριστερά της θεάς αµφορέας µε ριγµένο πάνω του το ένδυµα. Από παλαιά δοκιµαστική τοµή στα νότια της οδού ΝΜΑ-Ι. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II, λ. ‘Αphrodite’, αρ. 409-418, σ. 52-53, Neumer-Pfau, σ. 62-99, Smith, σ. 80, πίν. 99, Havelock, σ. 69, εικ.18.

168

166166. Τρίµορφη Εκάτη 1ος - 2ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 166Ύψ. 0,27, πλάτ. 0,11 µ.Αγαλµάτιο τρίµορφης Εκάτης από πεντελικό µάρµαρο. Οι µορφές στηρίζονται σε κίονα και πατούν σε κυκλική πλίνθο. Η µία κρατά φιάλη και δάδα, η άλλη καρπό και οινοχόη και η τρίτη καρπό και την παρυφή του ενδύµατός της. Η Εκάτη ήταν θεά της µαγείας, του κάτω κόσµου, των δρόµων και των τριστράτων. Οι τρίµορφες απεικονίσεις της (Εκαταία), τοποθετούνταν στα σταυροδρόµια και µπροστά στις εισόδους των σπιτιών. Βρέθηκε στην «Οικία Π», σε υστερορωµαϊκές επιχώσεις. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC IV, λ. ‘Hekate’, αρ. 243, σ. 1006, Kraus, αρ. Α18, σ. 174, πίν. 232, Agora XI, σ. 92-93, 95, 101, Καλτσάς 2001, αρ. 742, σ. 351, Κατάκης, αρ. 49, σ. 50-51.

169169. Αφροδίτη µε Έρωτα Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 263Σωζ. ύψ. 0,163, µέγ. πλάτ. 0,10 .µΚάτω µέρος αγαλµατίου Αφροδίτης µε Έρωτα από πεντελικό µάρµαρο. Η Αφροδίτη πατά σε πλίνθο και κρατά την άκρη του ιµατίου της που στην πίσω όψη πέφτει χαλαρά αφήνοντας ακάλυπτους τους γλουτούς. Ο Έρωτας στέκεται σε βωµίσκο και κρατά στα χέρια κάποιο αντικείµενο. Από το γέµισµα του Φρέατος 39 (Αποθέτης 6), στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II, λ. ‘Αphrodite’, αρ. 774-786, σ. 86.

171. ΚυβέληΤέλη 4ου αι. π.Χ.Aρ. Ευρ. ΝΜΑ 89Σωζ. ύψ. 0,115, µέγ. πλάτ. 0,08 µ. Ανάγλυφο Κυβέλης από πεντελικό µάρµαρο. Η θεά εικονίζεται καθιστή µέσα σε ναΐσκο (aedicula) να κρατά φιάλη και τύµπανο. Στα δεξιά της καθιστό λιοντάρι. Βρέθηκε στο γέµισµα του Φρέατος 39 (Αποθέτης 6), στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC VIII, λ. ‘Kybele’ αρ. 34-36, σ. 752, Παλαιοκρασσά, αρ. 27, σ. 25, Καλτσάς 2001, αρ. 488-492, σ. 232-233, Σταϊνχάουερ, σ. 236, εικ. 322-323.

171

170. Άρτεµις Εφεσία2ος / 3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 214Ύψ. 0,93, πλάτ. 0,112 µ.Κορµός µικρού µαρµάρινου αντίγραφου του λατρευτικού αγάλµατος της Αρτέµιδος, όπως λατρευόταν στην Έφεσο. Παριστάνεται µε τα χαρακτηριστικά σύµβολά της ως θεάς-προστάτιδας των ζώων, της φύσης και της γονιµότητας. Στο θώρακα απεικονίζονται δύο αντωπές Νίκες µε στεφάνια και πίσω τους πουλιά. Κάτω κρέµεται στεφάνι τυλιγµένο µε ταινίες. Ακολουθούν σειρές µαστών. Βρέθηκε στην περιοχή του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II, 759, λ. ‘Artemis’: EPHESIA, αρ. 39, 47, 52, 61, Fleischer, E13, σ. 6, πίν. 7, E56, σ. 17, πίν. 31 a-b.

170

72


73

172. Κυβέλη1ος αι. π.Χ.Aρ. Ευρ. ΝΜΑ 284Σωζ. ύψ. 0,205, µέγ. πλάτ. 0,15 µ.Ακέφαλο αγαλµάτιο ένθρονης Κυβέλης από πεντελικό µάρµαρο. Βρέθηκε σε παλαιά δοκιµαστική τοµή, ανατολικά της κυκλικής αίθουσας του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC VIII, λ. ‘Kybele’, αρ. 45-53, σ. 753-754, Richter 1954, αρ.127, σ. 75-76, πίν. XCVIIa-c, Vermaseren 1982, αρ. 42, σ. 20, πίν. V, αρ. 69, σ. 27, πίν. X, αρ. 75, σ. 27, πίν. XII, αρ. 277, σ. 85, πίν. LXIII, αρ. 321, σ. 97, πίν. LXXXV, Σταϊνχάουερ, σ. 235, εικ. 320-321.

173. ΑπόλλωνΠιθανώς 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2669Ύψ. 0,33 µ.Χάλκινο αγαλµάτιο νεαρού θεού που, παρά την απουσία προσδιοριστικών συµβόλων, θα πρέπει να απεικονί-ζει τον Απόλλωνα. Ο τύπος φαίνεται ότι αποτελεί συνδυασµό του Κιθαρωδού Απόλλωνα και των ελληνιστικών µεταπλάσεων του Λυκείου Απόλλωνα. Η στάση του σταυρωµένου ποδιού πηγάζει από άγνωστο πρότυπο του 4ου αι. π.Χ. και υιοθετήθηκε για την απόδοση και άλλων θεοτήτων, κυρίως του Διονύσου. Βρέθηκε στο Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. LIMC II, λ. ‘Apollon’ και LIMC ό.π., αρ. 206, σ. 398, πίν. 313.

176176. ΑφροδίτηΒ΄ µισό 4ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1117Ύψ. 0,072, πλάτ. 0,051 µ.Πήλινο ειδώλιο Αφροδίτης Αναδυοµένης. Βρέθηκε στην περιοχή του δυτικού προπνιγείου του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Αgora VI, αρ. 12-12, 43, πίν. 2.

177177. Λύχνος µε Αφροδίτη Τέλη 3ου αι. µ. Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1077Μήκ. 0,055, πλάτ. 0,048 µ.Δίσκος πήλινου λύχνου µε προτοµή Αφροδίτης. Από την «Οικία Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 640, σ. 110, πίν. 15, Kerameikos XVI, αρ.130, σ. 96, πίν. 7.

174174. Απόλλων ή Διόνυσος Τέλη 2ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 3063Ύψ. 0,28, µέγ. πλάτ. 0,13 µ.Πήλινο αγαλµάτιο αναπαυόµενου θεού, Απόλλωνα ή Διονύσου. Η µορφή εικονίζεται καθισµένη σε βράχο, δίπλα σε κορµό δένδρου. Το δεξί, ανασηκωµένο χέρι θα ακουµπούσε στο κεφάλι, σε στάση ανάπαυσης, ενώ το αντίστοιχο πόδι, µε σανδάλι στολισµένο µε κισσόφυλλο, ξεπροβάλλει κάτω από το ιµάτιο. Στο στήθος πέφτουν οι άκρες των µαλλιών και της ταινίας που θα ήταν δεµένη γύρω τους. Τα σωζόµενα στοιχεία δεν επι-τρέπουν την ασφαλή αναγνώριση του θεού. Θεωρείται πιθανότερο να πρόκειται για τον Απόλλωνα κιθαρωδό, χωρίς να µπορεί να αποκλειστεί και ο Διόνυσος, η εικονογραφία του οποίου ακολουθεί ή µιµείται αυτήν του Απόλλωνα. Για παρόµοια εικονογραφία του Απόλλωνα βλ. LIMC II, λ. ‘Apollon’, αρ. 66, σ. 197, αρ. 294, 297, σ. 406, αρ. 340, σ. 411, αρ. 468-470, σ. 428. Για αντίστοιχη του Διονύσου βλ. LIMC III, λ. ‘Dionysos’ αρ. 200 α, σ. 444, λ. ‘Bacchus’, αρ. 200, σ. 555. Το αγαλµάτιο βρέθηκε στο Φρέαρ 19 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ», σε επίχωση του 2ου αι. π.Χ., µαζί µε άλλα θραύσµατα πήλινων αγαλµατίων. Αδηµοσίευτο.

175175. Διόνυσος Υστεροελληνιστικών / πρώιµων ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 1132Ύψ. 0,124, πλάτ. 0,08 µ.Πάνω µέρος πήλινου ειδωλίου αναπαυόµενου Διoνύσου. Ο θεός παριστάνεται όρθιος, σε χαλαρή στάση, µε το δεξί χέρι να ακουµπά πάνω στο στεφανωµένο µε σταφύλια κεφάλι του. Με το αριστερό θα ακουµπούσε σε κάποιο στήριγµα. Ο τρόπος που παριστάνεται η µορφή παραπέµπει στον τύπο του Λυκείου Απόλλωνα, δηµιουργία του 4ου αι. π.Χ., που θεωρείται έργο του Πραξιτέλη. Βρέθηκε στην περιοχή του θερµού οίκου του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Schröder, σ. 13, πίν. XXVII, Z 2, LIMC III, I, σ. 530, Στεφανίδου-Τιβερίου, σ. 93-94 και 96-98.

172

173

74


75

178. Λύχνος µε Αχελώο3ος - 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 455 Ύψ. 0,026, µήκ. 0,087, πλάτ. 0,06 µ.Πήλινος δίσκος λύχνου µε προσωποποίηση Αχελώου. Ο Αχελώος είχε στην Αθήνα, στην ανατολική όχθη του Ιλισού, ιερό κοινό µε τον Πάνα, τον Ερµή και τις Νύµφες. Από την περιοχή του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσί-ευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 634, σ. 109, πίν. 15, Kerameikos XVI, αρ. 95, σ. 94, πίν. 6, Κarivieri, αρ. 153, 206,πίν. 14.

179. Λύχνος µε Αθηνά 3ος - 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3988Μήκ. 0,043, πλάτ. 0,032 µ.Δίσκος πήλινου λύχνου µε προτοµή Αθηνάς. Βρέθηκε στο Φρέαρ 10 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 656-659, σ. 112, πίν. 15, Kerameikos XVI, αρ. 4741, σ. 300, πίν. 83.

180. Λύχνος µε Αθηνά Τέλη 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 17Ύψ. 0,033, µήκ. 0,076, πλάτ. 0,053 µ.Πήλινος λύχνος µε παράσταση Αθηνάς Προµάχου. Βρέθηκε στην οδό ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2364, σ. 172, πίν. 37, Κerameikos XVI, αρ. 4466, σ. 276, πίν. 74, Corinth IV, ii, αρ. 1109, σ. 246, πίν. XV.

178

179

180

181. Λύχνος µε Ερωτιδέα Β΄ µισό 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2557Ύψ. 0,032, µήκ. 0,10, πλάτ. 0,074 µ.Πήλινος λύχνος µε παράσταση Ερωτιδέα που κρατά πυρσό και θύρσο. Βρέθηκε στο Φρέαρ 16 της ανασκα-φής για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 60, σ. 83.

181

182. Λύχνος µε χριστόγραµµα Αρχές 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 859Ύψ. 0,03, µήκ. 0,115, πλάτ. 0,073 µ. Πήλινος λύχνος µε ανάγλυφο χριστόγραµµα. Από χώρο νότια του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2441, σ. 128, πίν. 39, Karivieri, αρ. 78, σ. 82, 186, πίν. 7, Kerameikos XVI, αρ. 4243, σ. 268, πίν. 73. Για την εξάπλωση του χριστιανισµού στην Αθήνα, βλ. Fowden, Frantz.

182

183. Λύχνος µε σταυρό Α΄ µισό 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 5199Ύψ. 0,030, µήκ. 0,080, πλάτ. 0,056 µ.Από την περιοχή του δυτικού προπνιγείου του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII αρ. 2512, 2519, σελ. 181, πίν. 40, Karivieri, αρ. 90, σ. 189, πίν. 8, αρ.106, σ. 193, πίν. 48, Corinth IV, ii, αρ. 1318, σ. 270, πίν. ΧΙΧ.

183

76


77

185. Λύχνος µε χριστόγραµµα Α΄ µισό 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2603Ύψ. 0,022, µήκ. 0,098, πλάτ. 0,058 µ. Βρέθηκε στο Φρέαρ 2 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης , αρ. 63, σ. 86.

185

184. Λύχνος µε σταυρό Τέλη 5ου / αρχές 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2563Ύψ. 0,032, µήκ. 0,093, πλάτ. 0,064 µ.Από την ανατολική πτέρυγα του «Κτηρίου Ζ» (ανασκαφή ΜΕΤΡΟ). Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2546, σ. 182, πίν. 40, Karivieri, αρ. 106, σ. 193, πίν. 48

184

186186. Λύχνος µε παράσταση Ήλιου 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 762Ύψ. 0,037, µήκ. 0,111, πλάτ. 0,071 µ.Από το «Κτήριο Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 2366-2376, σ. 172, πίν. 37, 50, Corinth IV, ii, αρ.1148-1167, σ. 251, πίν. ΧVΙ, Karivieri, αρ. 12, σ. 160, πίν. 47.

188

189

188. Ευλογία Τέλη 6ου / αρχές 7ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2289Σωζ. ύψ. 0,15, διάµ. 0,048 µ. Πήλινη. Φέρει τετράγωνο σφράγισµα µε µονόγραµµα. Εντάσσεται στη κατηγορία ΙΙΙ του Hayes 1992. Από εξωτερικό χώρο του «Κτηρίου Ε», στα ΝΑ της αψιδωτής αίθουσας. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Hayes 1971, πίν. 36 β1.

189. ΕυλογίαΜέσα 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2281Σωζ. ύψ. 0,142, διάµ. 0,05 µ. Πήλινη. Φέρει τετράγωνο σφράγισµα µε µονόγραµµα Χ σε πλαίσιο. Τύπος κοινός στην Αθηναϊκή Αγορά. Από στρώµα καταστροφής της τελικής φάσης του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIV, σ. 91, πίν. 73β, Hayes 1971, εικ. 2 α, πίν. 36 β2, Hayes 1992, αρ. 3, εικ. 2.

187187. Ευλογία Μέσα 6ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2287Σωζ. ύψ 0,135, διάµ. 0,045 µ. Πήλινη ευλογία (ampulla, unguentarium). Φέρει τετράγωνο σφράγισµα µε µονόγραµµα Χ σε πλαίσιο. Από εξωτερικό χώρο του «Κτηρίου Ε», στα ΝΑ της αψιδωτής αίθουσας. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIV, σ. 91, πίν. 73β, Hayes 1971, εικ. 2α, πίν. 36β2, Hayes 1992, αρ. 3, εικ. 2. Για τη χρήση βλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), σ. 175.

78


79

190190. Ευλογία Β΄ µισό 6ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2284Σωζ. ύψ. 0,113, διάµ. 0,05 µ. Πήλινη. Φέρει κυκλικό σφράγισµα µε µονόγραµµα. Από την περιοχή του νότιου προπνιγείου του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτη. Παραλλαγή της κατηγορίας ΙΙ του Hayes 1992. Πρβλ. Hayes 1971, εικ. 2α.

191. Σφραγίδα άρτου ευλογίας10ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ3016Ύψ. 0,086, διάµ. βάσης 0,105, διάµ. λαβής 0,046 µ.Πήλινη. Διατηρείται µεγάλο τµήµα του δίσκου σφράγισης µε τη συµφυή λαβή. Εγχάρακτο ακτινωτό κόσµηµα στη σφραγιστήρια επιφάνεια. Βρέθηκε σε επιχώσεις βυζαντινών χρόνων (10ος αι. µ.Χ.), στην περιοχή του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2854-2862, σ. 331-332, πίν. 135, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 425 - 426, σ. 362.

192192. Σταυρός 11ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4315Ύψ. 0,027, πλάτ. 0,018 µ.Μολύβδινος. Κεραίες κυκλικής διατοµής που απολήγουν σε διπλό δακτύλιο και σφαιρικά κοµβία. Στο κέντρο εγχάρακτο Χ. Βρέθηκε στον βυζαντινό Τάφο 32 (οστεοφυλάκιο) της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ», µαζί µε νοµίσµατα Νικηφόρου Βοτανειάτη (1078-1081 µ.Χ.). Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2079, σ. 259, πίν. 110, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 683, σ. 500.

193

193. Σταυρός11ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4359Διαστάσεις 0,03 Χ 0,03 µ.Χάλκινος. Λεπτό, επίπεδο έλασµα µε κεραίες τριγωνικής απόληξης. Από τον βυζαντινό Τάφο 29 της ανασκα-φής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2084, σ. 254, πίν. 110.

191 194194. Σταυρός11ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4360Ύψ. 0,051, πλάτ. 0,026 µ.Χάλκινος. Στις απολήξεις των κεραιών στικτοί κύκλοι ανάµεσα σε διπλές εγχάρακτες γραµµές. Στην όψη σειρές στικτών κύκλων. Από τον βυζαντινό Τάφο 29 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2067, σ. 258, πίν. 110.

195195. Σταυρός 10ος - 11ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5099 Ύψ. 0,03, πλάτ. 0,02 µ.Χάλκινος, χυτός επιστήθιος σταυρός µε συµφυή κρίκο ανάρτησης. Κεραίες κυκλικής διατοµής απολήγουν σε δακτύλιο και κωνικά κοµβία. Στο κέντρο εγχάρακτο Χ. Από βυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2077, σ. 258 πίν. 110, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 680, σ. 499.

80 81

Ο Φωτισµός - Τα ΛυχνάριαΤα πήλινα λυχνάρια υπήρξαν το πιο διαδεδοµένο φωτιστικό µέσο στην αρχαιότητα. Απλά ή περίτεχνα, άβαφα ή διακοσµηµένα

γέµιζαν µε λάδι και εξασφάλιζαν τον απαραίτητο φωτισµό κατά τις νυχτερινές ώρες. Τα πρώτα λυχνάρια ήταν χειροποίητα και

ανοιχτά. Από τον 6ο αι. π.Χ. κατασκευάζονται στον τροχό, ενώ από τον 3ο αι. π.Χ. εισάγεται η τεχνική της κατασκευής τους

µε πήλινες µήτρες. Ορισµένα λυχνάρια διέθεταν ένα κεντρικό στέλεχος για την ανάρτηση ή τη στήριξή τους σε µεταλλικό,

συνήθως, λυχνοστάτη. Με την αύξηση του µεγέθους τους ή τον εφοδιασµό τους µε περισσότερους µυκτήρες για τα φυτίλια

(πολύµυξοι λύχνοι), επιτυγχανόταν καλύτερη απόδοση.

Από τα ρωµαϊκά χρόνια το πάνω µέρος των λυχναριών κοσµούσαν ανάγλυφες παραστάσεις µε θέµατα παρµένα από τη λα-

τρεία, τη µυθολογία, τη δηµόσια και ιδιωτική ζωή, το φυτικό και ζωικό βασίλειο. Η µελέτη αυτών των παραστάσεων πλουτίζει

τις γνώσεις µας για την καθηµερινή ζωή των αρχαίων, ενώ κάποτε βοηθά και στην αναγνώριση έργων της µεγάλης πλαστικής

που δεν διασώθηκαν µέχρι τις µέρες µας. Συχνά τα λυχνάρια έφεραν στη βάση τους την υπογραφή του τεχνίτη ή του ιδιοκτήτη

του εργαστηρίου που τα κατασκεύαζε ή άλλα σύµβολα.

Στην ανασκαφή του οικοπέδου Μακρυγιάννη βρέθηκε ένας πολύ µεγάλος αριθµός λύχνων όλων σχεδόν των εποχών. Στην

πλειονότητά τους είναι προϊόντα αττικών εργαστηρίων. Στη βάση ορισµένων διαβάζονται ονόµατα όπως του Ελπιδηφόρου,

του Ευτύχη, του Μαρτυρίου, του Λεοντέως, της Σωτηρίας, της Χιόνης, της Διονυσίας, γνωστών κατασκευαστών των υστερο-

ρωµαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων. Στους δίσκους συχνά απεικονίζονται θεότητες (Αθηνά, Έρωτας, Αφροδίτη), ενώ τα

χριστιανικά σύµβολα (Χριστόγραµµα, σταυρός, κ.ά.), που προστέθηκαν στο θεµατολόγιο µόλις τον 4ο / 5ο αι. µ.Χ., δείχνουν

ότι η νέα θρησκεία για αρκετά χρόνια συνυπήρξε µε την παλαιά.

O Φωτισµός - Τα Λυχνάρια9.

Εικ. 22. Λυχνάρι του 1ου αι. π.Χ.

80 81

82

ο φωτισµός - τα λυχνάρια

83

197

196196. Λύχνος Μέσα 6ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 3045Ύψ. 0,024, µήκ. 0,126, πλάτ. 0,086 µ.Πήλινος, καλυµµένος τµηµατικά µε µαύρη βαφή. Λείπει ο µυκτήρας. Από την ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ. Αδη-µοσίευτος. Πρβλ. Agora IV, τύπος 6Α, αρ. 41, σ. 15, πίν. 30.

197. Λύχνος Τέλη 6ου / αρχές 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2541Ύψ. 0,024, µήκ. 0,094, πλάτ. 0,061 µ.Πήλινος, ανοιχτός µε ταινιωτή λαβή. Σπασµένη η άκρη του µυκτήρα. Από την ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 43, σ. 110.

198

201

199

200

198. Λύχνος Τέλη 6ου / αρχές 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2542Ύψ. 0,0255, µήκ. 0,094, πλάτ. 0,074 µ.Πήλινος, τµηµατικά καλυµµένος µε µαύρη βαφή. Λείπει τµήµα των τοιχωµάτων. Από το Φρέαρ 4 της ανασκα-φής για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 38, σ. 66.

199. Λύχνος Τέλη 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 5198Ύψ. 0,019, µήκ. 0,072, πλάτ. 0,07 µ. Πήλινος, ολόβαφος µε οριζόντια λαβή. Λείπει ο µυκτήρας. Από το Φρέαρ 77. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 21C, αρ. 700, σ. 48, πίν. 34, Corinth IV, ii, τύπος IV, αρ. 65,66, 135, Bailey, αρ. Q48, σ. 43, πίν.10.

200. Λύχνος Μέσα 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2543Ύψ. 0,106, µήκ. 0,165, πλάτ. 0,09 µ. Πήλινος, δίµυξος µε κεντρικό στέλεχος. Ολόβαφος. Λείπει η λαβή. Από την ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά- Σταµπολίδης, αρ. 94, σ. 110.

201. Λύχνος Περί το 275 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 721Ύψ. 0,037, µήκ. 0,087, πλάτ. 0,054 µ.Πήλινος, ολόβαφος. Από την αρχαιότερη φάση της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 23D, αρ. 240, σ. 62, πίν. 37, Corinth IV,ii, τύπος VII, αρ.116, σ. 45, πίν. ΙΙΙ.

202202. Λύχνος 270 - 220 π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2545Ύψ. 0,035, µήκ. 0,98, πλάτ. 0,076 µ.Πήλινος, φακοειδής, µε διάτρητο ωτίο. Ολόβαφος. Από το Φρέαρ 4 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρ-λαµά - Σταµπολίδης, αρ. 39, σ. 66.

203203. Λύχνος275 - 225 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 765Ύψ. 0,039, µήκ. 0,085, διάµ. δίσκου 0,06, διάµ. βάσης 0,038 µ.Πήλινος µε διάτρητο ωτίο. Ολόβαφος. Από τη Δεξαµενή ΧIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora IV, τύπος 25, αρ. 362, σελ. 70, πίν. 39, Bailey, αρ. Q99, σ. 60, πίν.18.

204204. ΛύχνοςΠερί τα µέσα του 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 744 Ύψ. 0,032, µήκ. 0,101, διάµ. 0,07 µ. Πήλινος µε δύο ωτία, το ένα διάτρητο. Ολόβαφος. Λείπει η άκρη του µυκτήρα. Από την «Οικία ΣΤ». Αδηµοσί-ευτος. Πρβλ. Agora IV, αρ. 818, σ. 211, πίν. 54.

205205. Λύχνος 200 - 140 π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2546Ύψ. 0,052, µήκ. 0,104, πλάτ. 0,093 µ.Πήλινος µε συµπαγές ωτίο και ταινιωτή λαβή. Ολόβαφος. Από το Φρέαρ 4 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 34Α, αρ. 454, σελ.104, 105, πίν. 42.

84


85

207

206206. Λύχνος 160 - 90 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 26Ύψος 0,044, µήκ. 0,088, πλάτ. 0,056 µ.Πήλινος µε συµπαγές ωτίο, άβαφος. Από το στρώµα καταστροφής της «Οικίας Τ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 38, αρ. 512-514, σ. 123, πίν.19, 45.

207. Λύχνος 120 - 90 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 543Ύψ. 0,078, µήκ. 0,192, πλάτ. 0,114 µ.Πήλινος, µε συµπαγές ωτίο. Ολόβαφος. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ, της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 37Β, αρ. 499, 500, σ. 120, πίν. 44, Délos XXVI, αρ. 304, σ. 27, πίν. 5.

208

211

209

210

208. Λύχνος1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 3079Ύψ. 0,052, µήκ. 0,106, πλάτ. 0,064 µ. Πήλινος µε διακόσµηση ανάγλυφων φύλλων λωτού στο µυκτήρα. Ολόβαφος. Από την περιοχή της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Délos XXVI, αρ. 426, σ. 94, πίν. 23.

209. Λύχνος1ος αι. π.Χ / 1ος µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 723Ύψ. 0,34, µήκ. 0,102, πλάτ. 0,53 µ. Πήλινος, µε ερυθρό γάνωµα. Από την περιοχή του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 35C, αρ. 481, σ. 112, πίν.43, Corinth IV, ii, τύπος XVI, αρ. 204, σ. 150, πίν. V, Délos XXVI, αρ.333, σ. 28, πίν. 6.

210. Λύχνος Α΄ µισό 1ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 33Ύψ. 0,025, µήκ. 0,079, πλάτ. 0,065 µ.Πήλινος, µε ερυθρό γάνωµα. Λείπει ο µυκτήρας και τµήµα της βάσης. Από τον οχετό της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 72, 73, σ. 78, πίν. 3.

211. ΛύχνοςΠερί το 25 µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 735Ύψ. 0,032, µήκ. 0,113, πλάτ. 0,069 µ.Πήλινος, µε ανάγλυφη ακτινωτή διακόσµηση. Ολόβαφος. Στη βάση ανάγλυφη υπογραφή ΑΦΡΟ. Από την οδό NMA-VI. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 52C, αρ. 707, σ. 182, πίν. 51, Délos XXVI, αρ. 2094, σ. 49, πίν. 11. Για την υπογραφή στη βάση βλ. Πετρόπουλος, σ. 110.

212212. Λύχνος Αρχές 1ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2547Ύψ. 0,031, µήκ. 0,102, πλάτ. 0,066 µ.Πήλινος, µε ανάγλυφο κλαδί ελιάς. Ολόβαφος. Από το Φρέαρ 52 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 54Β, αρ. 772, σ. 198, πίν. 52.

213213. Λύχνος Αρχές 1ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 3560 Ύψ. 0,030, µήκ. 0,10, πλάτ. 0,062 µ.Πήλινος, µε ανάγλυφη, φυλλόσχηµη διακόσµηση. Ολόβαφος. Από την «Οικία Θ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 56Α, αρ.797, σ. 204, πίν. 53, Délos XXVI, αρ. 2807, σ. 66, πίν.15, Bailey, αρ. Q106, σ. 64, πίν. 20.

214214. Λύχνος Τέλη 1ου / 2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 726Ύψ. 0,04, µήκ. 0,094, πλάτ. 0,065 µ.Πήλινος, ερυθροβαφής, µε κοκκιδωτή διακόσµηση. Αθηναϊκού εργαστηρίου του τύπου «Alpha globule lamp». Από τη Δεξαµενή V. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 418-427, σ. 106, πίν. 14, Παρλαµά- Σταµπολίδης αρ. 46, σ. 73, Kerameikos XVI, αρ. 64-79, σ. 91, πίν. 4,5.

215215. Λύχνος 2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2550Ύψ. 0,034, µήκ. 0,101, πλάτ. 0,08 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ακτίνες στο δίσκο και έκτυπα ωά στον ώµο. Στη βάση εγχάρακτη υπογραφή ΦΘΟΝΓΟΥ. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 259, σ. 94, πίν. 8, Corinth IVii, τύπος XXVII, αρ. 556, σ. 90, πίν. ΧΙ, BCH 1977, αρ. 78, σ. 288, Kerameikos XVI, αρ. 29, σ. 88, πίν. 3, Πετρόπουλος, αρ. Β45, σ. 158, πίν. 24. Για την υπογραφή βλ. Πετρόπουλος σ. 81-82, 95.

86


87

216216. Λύχνος Πρώιµος 3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2610Ύψ. 0,025, µήκ. 0,128, πλάτ. 0,078 µ.Πήλινος, άβαφος, διακόσµηση µε κληµατίδα στον ώµο και ακτίνες στο δίσκο. Στη βάση εγχάρακτη υπογραφή ΕΥΠΟΡΟΥ. Από το Φρέαρ 11 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 48, σ. 75.

217217. Λύχνος Α΄ µισό 3ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2114Ύψ. 0,026, µήκ. 0,11, διάµ. δίσκου 0,088, διάµ. βάσης 0,044 µ.Πήλινος, άβαφος. Λείπει το µεγαλύτερο τµήµα του δίσκου. Στη βάση εγχάρακτη υπογραφή ΕΠΙΓΟΝΟΥ. Από την «Οικία Γ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 750, σ. 116, πίν. 17.

218218. Λύχνος Α΄ µισό 3ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2113Ύψ. 0,029, µήκ. 0,112, διάµ. δίσκου 0,09, διάµ. βάσης 0,05 µ.Πήλινος, άβαφος. Στη βάση εγχάρακτη υπογραφή ΕΛΠΙΔΗΦΟΡΟΥ. Λείπει το µεγαλύτερο µέρος του δίσκου. Από την «Οικία Γ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 777, σ. 118, πίν. 17. Για το εργαστήριο βλ. Karivieri, 90.

220. ΛύχνοςΒ΄ µισό 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 3502Ύψ. 0,037, µήκ. 0,09, πλάτ. 0,076 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη παράσταση ιχθύων στο δίσκο και ανάγλυφα άγκιστρα στον ώµο. Λείπει η απόληξη του µυκτήρα. Στη βάση εγχάρακτα γράµµατα ΛΕ πλαισιώνουν κλαδί (σφραγίδα του εργαστηρίου του Λεοντέως). Από τη Δεξαµενή ΧΙΙ της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 945, 948, σ. 129, πίν. 12, Kerameikos XVI, αρ.1696, 1729, 1736, σ. 170, πίν. 35, Karivieri, αρ. 40, σ. 174, πίν. 3. Για το εργαστήριο του Λεοντέως βλ. Agora VII, σ. 43.

220

221

222

219 223219. Λύχνος Α΄ µισό 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 5200Ύψ. 0,028, µήκ. 0,09, πλάτ. 0,077 µ.Πήλινος, άβαφος µε διακόσµηση ανάγλυφης κληµατίδας στον ώµο. Από την «Οικία Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 1470, 1511, σ. 145, πίν. 28, Corinth IV, ii, τύπος ΧΧVII, σ. 89, πίν. ΧΙΙ.

221. Λύχνος Ύστερος 3ος / πρώιµος 4ος µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 22Ύψ. 0,033, µήκ. 0,010, πλάτ. 0,076 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη προτοµή Αθηνάς στο δίσκο και κοκκιδωτή διακόσµηση στον ώµο. Λείπουν τµήµατα του ώµου και του πάνω µέρους του µυκτήρα. Στη βάση εγχάρακτα γράµµατα ΛΕ (εργαστήριο του Λεοντέως). Από την «Οικία ΣΤ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 660, σ. 112, πίν. 15, Παρλαµά - Σταµπο-λίδης (επιµ.), αρ. 51, σ. 77.

222. Λύχνος Β΄ µισό 4ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ2554Ύψ. 0,035, µήκ. 0,107, πλάτ. 0,083 µ.Πήλινος, µε καστανή βαφή. Στο δίσκο ανάγλυφη παράσταση Έρωτα µε σύριγγα. Στον ώµο ιχθυάκανθα που διακόπτεται από δύο µετόπες. Από την ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 691, 701, σ. 114, πίν. 16.

223. Λύχνος 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 61Ύψ. 0,036, µήκ. 0,092, πλάτ. 0,068 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη παράσταση Ερωτιδέα στο δίσκο και ιχθυάκανθα στον ώµο. Από το Φρέαρ 26. Αδηµοσίευτος. Για το σχήµα Κarivieri, αρ. 51, σ. 178, πίν. 47. Για παρεµφερή παράσταση βλ. Agora VII, αρ. 701, 702, σ. 114, πίν. 16, Corinth IV, ii, αρ. 1133 - 1145, σ. 249.

88


89

224224. Λύχνος4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 5197Ύψ. 0,038, µήκ. 0,89, πλάτ. 0,066 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη παράσταση Αθηνάς στο δίσκο και κοκκιδωτή διακόσµηση στον ώµο. Λείπει τµήµα του ώµου. Από διαταραγµένες επιχώσεις στα νότια του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 660, σ. 112, πίν. 15, Corinth IV, ii, αρ. 1102, 1103, 1104, σ. 246, πίν. ΧΧΙΧ, Kerameikos XVI, αρ. 288, 316, σ. 103, πίν. 9, Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.) αρ. 51, σ. 77.

225225. Λύχνος Τέλη 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2606Ύψ. 0,043, µήκ. 0,096, πλάτ. 0,069 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη κυµατοειδή διακόσµηση στον ώµο. Στη βάση υπογραφή ΜΑΡΤΥΡΙΟΣ σε τρεις στήλες. Τα δύο πρώτα γράµµατα σε συµπίληµα. Από το Φρέαρ 46 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµο-σίευτος. Πρβλ. Agora VII, 1339, 1347, σ. 140, πίν. 26, Κarivieri, αρ. 110, σ. 194, πίν. 38, Kerameikos XVI, αρ. 4590, σ. 285, πίν. 78.

226226. Λύχνος Τέλη 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 938 Ύψ. 0,035, µήκ. 0,14, πλάτ. 0,076 µ. Πήλινος, µε καστανό γάνωµα και ανάγλυφο ρόδακα στο δίσκο. Από δωµάτιο στα δυτικά της «Παρόδου ΙΙΙ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 1713-1736, σ. 151, πίν. 30, 37, Κarivieri, αρ. 246, σ. 235, πίν. 33.

228. Λύχνος Τέλη 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 3589 Ύψ. 0,043, µήκ. 0,095, πλάτ. 0,066 µ. Πήλινος, µε ερυθρή βαφή, ανάγλυφο ρόδακα στο κέντρο και κυµατοειδή διακόσµηση στον ώµο. Από τον νότιο υπαίθριο χώρο του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 1848, σ. 153, πίν. 31, Karivieri, αρ. 196, σ. 219, πίν. 41, Κerameikos XVI, αρ. 3899, σ. 253, πίν. 65.

228

229

230

227 231227. Λύχνος Τέλη 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 734 Ύψ. 0,033, µήκ. 0,111, πλάτ. 0,073 µ. Πήλινος, άβαφος µε ανάγλυφο ρόδακα στο δίσκο και κυµατοειδή διακόσµηση στον ώµο. Από την «Οικία ΣΤ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 1960, σ. 153, πίν. 32, αρ. 1836, πίν. 31, Kerameikos XVI, αρ. 4087, 4090, 4094, σ. 261, πίν. 69, Karivieri, αρ. 220, σ. 227, πίν. 19.

229. Λύχνος Β΄ µισό 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 880Ύψ. 0,035, µήκ. 0,098, πλάτ. 0,069 µ. Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη ακτινωτή διακόσµηση στο δίσκο και ιχθυάκανθα στον ώµο. Από την περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 1445, σ. 144, πίν. 27, Karivieri, αρ.156, σ. 206, πίν. 15.

230. Λύχνος Τέλη 5ου /αρχές 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 13Ύψ. 0,034, µήκ. 0,09, πλάτ. 0,063 µ. Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη παράσταση πτηνού στο δίσκο και ιχθυάκανθα στον ώµο. Από την περιοχή του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 2394, σ. 174, πίν. 38.

231. Λύχνος 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 50Ύψ. 0,025, µήκ. 0,088, πλάτ. 0,051 µ. Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη παράσταση πτηνού και έκτυπα σφαιρίδια περιµετρικά του δίσκου. Από την «Οικία Γ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 2399, σ. 175, πίν. 38, Corinth IV, ii, αρ.1486, σ. 289, πίν. ΧΧΙΙ.

90


91

232232. Λύχνος 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 838Ύψ. 0,037, µήκ. 0,08, πλάτ. 0,051 µ. Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφη παράσταση πτηνού στο δίσκο και διπλούς έκτυπους κυκλίσκους στον ώµο. Από τα ανώτερα στρώµατα δωµατίου της ανατολικής πτέρυγας του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 2386, σ. 174, πίν. 38, Karivieri, αρ. 28, σ. 170, πίν. 47, Corinth IV, ii, αρ. 1289, σ. 267, πίν. ΧΙΧ.

233233. Λύχνος Τέλη 5ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝMΑ 48Ύψ. 0,044, µήκ. 0,10, πλάτ. 0,061 µ.Πήλινος, άβαφος, µε παράσταση Ήλιου στο δίσκο. Από την «Οικία Γ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2368, σ. 173, πίν. 37, Kerameikos XVI, αρ. 4469, σ. 276, πίν. 74, Karivieri, αρ.12, σ. 160, πίν. 47.

234234. Λύχνος Πρώιµος 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. M 2605Ύψ. 0,065, µήκ. 0,128, πλάτ. 0,092 µ.Πήλινος, τρίµυξος, άβαφος, µε διακόσµηση από οµόκεντρους κύκλους. Στη βάση εγχάρακτη υπογραφή ΕΥΤΥΧΗ. Από το Φρέαρ 10 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης, αρ. 42, σ. 70.

236. Πολύµυξος λύχνος Τέλη 5ου / αρχές 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 42Ύψ. 0,04, µήκ. 0,087, πλάτ. 0,097 µ. Πήλινος, άβαφος, µε διακόσµηση από εµπίεστους κύκλους και γραµµίδια. Από τάφρο τοποθέτησης αγωγού του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος.

236

237

238

235 239235. Λύχνος Α΄ τρίτο 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3080Ύψ. 0,057, µήκ. 0,112, πλάτ. 0,07 µ.Πήλινος, δίµυξος, άβαφος, µε κεντρική λαβή και διακόσµηση από εµπίεστους κύκλους. Από τάφρο τοποθέτη-σης αγωγού του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Kerameikos XVI, αρ. 2670, 2669, 2664, σ. 208, πίν. 49.

237. ΛύχνοςΠρώτο µισό 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4Ύψ. 0,034, µήκ. 0,091, πλάτ. 0,098 µ.Πήλινος, τρίµυξος, άβαφος, µε κυµατοειδή διακόσµηση στον ώµο. Βρέθηκε στο «Κτήριο Ζ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Karivieri, αρ. 259, σ. 240, πίν. 49

238. Πολύµυξος λύχνος Β΄ µισό 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 31 Ύψ. 0,04, διάµ. 0,165 µ.Πήλινος, άβαφος, µε διακόσµηση εµπίεστων κύκλων. Λείπουν οι επτά από τους δώδεκα µυκτήρες. Από τον νότιο εξωτερικό χώρο του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2016, σ. 157, πίν. 32.

239. Λύχνος 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 749Ύψ. 0,027, µήκ. 0,085, πλάτ. 0,06 µ.Πήλινος, άβαφος, µε παράσταση καθήµενου Έρωτα που παίζει αυλούς. Βρέθηκε στην οδό ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσί-ευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 707-714 και 715-724, σ. 114, πίν. 16, 49.

92


93

240240. Λύχνος 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3029Ύψ. 0,025, µήκ. 0,089, πλάτ. 0,049 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ανάγλυφο σταυρό στο δίσκο και ιχθυάκανθα στον ώµο. Βρέθηκε στο Φρέαρ 32, της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2591, σ. 183, πίν. 41.

241241. Λύχνος6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 872Ύψ. 0,024, µήκ. 0,089, πλάτ. 0,051 µ.Πήλινος, άβαφος, µε παράσταση φοίνικα στο δίσκο και εµπίεστους κύκλους στον ώµο. Βρέθηκε στο «Κτήριο Ζ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2425, σ. 176, πίν. 39, Karivieri, αρ.180, 214, πίν. 39 Corinth IV, ii, τύπος ΧΧΧΙ, αρ. 1499, σ. 119, πίν. ΧΧΙΙ.

242242. Λύχνος Β΄ µισό 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 836Ύψ. 0,036, µήκ. 0,084, πλάτ. 0,057 µ.Πήλινος, άβαφος, µε ακτίνες στο δίσκο γύρω από την οπή πληρώσεως. Από τον νότιο εξωτερικό χώρο του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 2590, σ. 183, πίν. 41, Karivieri, αρ. 101, σ. 192, πίν. 47.

244. Λυχνίες5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. α) Μ 4337, β) Μ 4338Μέγ. σωζ. ύψ. α) 0,062, β) 0,04, διάµ. βάσης α) 0,047, β) 0,047 µ.Δύο αναρτώµενες λυχνίες – καντήλες από πρασινωπό γυαλί. Στο εσωτερικό ανοιχτού κυπέλλου είναι προ-σκολληµένο φιαλίδιο στον τύπο των µυροδοχείων. Δύο κάθετες λαβές προσαρµόζονται στο χείλος του κυπέλλου. Από το Φρέαρ 10 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Isings, Form 134, 162, Lindblom, σ. 162-164, πίν. 32, 33, O’ Hea, αρ. 6, 7, 8, σ. 370, 372-373, εικ. 6, Whitehouse, αρ. 339, σ. 193-94, Agora V, Μ 309, σ. 113, πίν. 55.

244

245

246

243243. Λύχνος Β΄ µισό 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝMΑ 1067Ύψ. 0,028, µήκ. 0,077, πλάτ. 0,055 µ.Πήλινος, άβαφος, µε παράσταση κογχυλιού στο δίσκο και ιχθυάκανθα στον ώµο. Από γέµισµα δεξαµενής του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VII, αρ. 2437, σ. 177, πίν. 39, Karivieri, αρ. 81, σ. 186, πίν. 49, Corinth IV, ii, αρ. 1098, σ. 245, πίν. XV.

245. Λυχνίες 5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 5291, β) ΝΜΑ 5292Σωζ. ύψ. α) 0,04, β) 0,05, διάµ. βάσης α) 0,051, β) 0,052 µ.Δύο αναρτώµενες λυχνίες – καντήλες από πρασινωπό γυαλί. Βρέθηκαν σε δωµάτιο της «Οικίας Ξ» (φάση 5ου αι. µ.Χ). Αδηµοσίευτες. Για παρόµοιες, ό.π.

246. Λυχνάρι 11ος / 12ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4362Σωζ. ύψ. 0,26, διάµ. βάσης, 0,115 µ.Πήλινο, µε ψηλό στέλεχος και κάθετη λαβή. Στο εσωτερικό του κυπέλλου εφυάλωση. Από το βυζαντινό εργαστήριο της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Κεραµόπουλος, σ. 126-129, εικ. 4 α-ε, 5, Γουργιώτης, σ. 40-42.

94 95

Το Μαγειρείο και τα Σκεύη τουΟι αποθήκες και τα µαγειρεία των σπιτιών ήταν εφοδιασµένα µε όλα τα απαραίτητα σκεύη για τη φύλαξη των προϊόντων και

την προετοιµασία του φαγητού. Για τη µεταφορά και αποθήκευση προϊόντων όπως το κρασί, το λάδι, το ξύδι, το µέλι αλλά και οι

ελιές, οι καρποί, τα όσπρια, τα δηµητριακά ακόµα και τα παστά ψάρια, κατάλληλα αγγεία ήταν τα πιθάρια και οι µεγάλοι οξυπύθ-

µενοι αµφορείς. Για την καθηµερινή χρήση το περιεχόµενό τους µεταγγιζόταν σε µικρότερα σκεύη µε τη βοήθεια µιας χώνης

(χωνιού). Το κρασί µεταγγιζόταν σε λαγύνους µε ψηλόλιγνο λαιµό, το λάδι σε ληκύθους µε ειδικά διαµορφωµένο χείλος για τον

έλεγχο της ροής, το νερό σε πρόχους (κανάτες), τις οποίες συχνά χρησιµοποιούσαν και στην άντληση νερού από το πηγάδι.

Πήλινες λεκάνες διαφόρων µεγεθών χρησιµοποιούνταν στο πλύσιµο, το ζύµωµα και την προετοιµασία του φαγητού, ενώ τα

ρηχά αγγεία µε την εκροή που συνήθως αποκαλούνται ιγδία (γουδιά), προορίζονταν ίσως για το πήξιµο τυριού. Τα βαθιά κυλιν-

δρικά σκεύη µε τις χτενιωτές αυλακώσεις στο εσωτερικό τους ήταν κυψέλες. Η παρουσία τους στις οικοσκευές υποδηλώνει την

ασχολία του ιδιοκτήτη µε την µελισσοκοµία. Τα ακριβά αρτύµατα, όπως οι σπόροι πιπεριού, σιναπιού, κυµίνου κ.ά., πωλούνταν

και φυλάσσονταν σε µικρά πήλινα αγγεία πολλαπλών χρήσεων, όπως ήταν τα «µυροδοχεία». Τα µπαχαρικά τρίβονταν σε λίθινες

θυείες (γουδιά) µε τη βοήθεια τριπτήρων και δοιδίκων (γουδοχέρια), οι καρποί και τα δηµητριακά συνθλίβονταν σε µύλους από

ηφαιστειακή πέτρα και σε µαρµάρινα ιγδία (γουδιά).

Τα καθηµερινά µαγειρικά σκεύη ήταν συνήθως µικρά, αφού η έλλειψη µέσων διατήρησης του φαγητού επέβαλλε τη προε-

τοιµασία µικρών ποσοτήτων. Χύτρες (τσούκκες,

τσουκάλια των βυζαντινών) σε διάφορα σχήµατα

χρησιµοποιήθηκαν για το βράσιµο του νερού,

των βοτάνων, των χόρτων, των οσπρίων, του

κρέατος κ.λ.π., λοπάδες (ρηχές χύτρες) κυρίως

για τα ψάρια και τα θαλασσινά, εσχάρες ιχθυο-

πτρίδες για το ψήσιµο των ψαριών, του κρέατος,

του ψωµιού κ.ά., σείσωνες (τηγανόσχηµα σκεύη)

για το καβούρδισµα των αρωµατικών σπόρων

(κυµίνου, πιπεριού κ.ά) αλλά και των καρπών

(τραγηµάτων, τρωγαλίων) µε τους οποίους συ-

νόδευαν το κρασί.

Το µαγείρεµα του φαγητού γινόταν σε πρόχει-

ρες ή κτιστές εστίες και σε ιπνούς ή κλιβάνους

(φούρνους), εγκατεστηµένους σε κάποια γωνιά

του οπτανείου (µαγειρείου) ή της αυλής, καθώς

επίσης και σε φορητά πύραυνα (φουφούδες,

µαγκάλια) χρήσιµα επιπλέον και στη θέρµανση

του σπιτιού.

Το Μαγειρείο και τα Σκεύη του10.

Εικ. 23. Εστία και σκέυη στο Μαγειρείο της Οικίας ΣΤ (3ος αι. µ.Χ.).

95

Εικ. 24. Μαγειρικά σκεύη ελληνιστικών και ρωµαϊκών χρόνων.

96

το µαγειρείο και τα σκεύη του

97

248

247247. Αµφορέας 2ος / 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4638Ύψ. 0,464, µέγ. διάµ. 0,18 µ.Μικρός, οξυπύθµενος αµφορέας ροδιακού τύπου. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Nikolaou-Empereur, αρ. 14, σ. 529, εικ. 13 α, αρ. 15, σ. 530-531, εικ. 14.

248. Χωνί1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1788Ύψ. 0,065, διάµ. χείλους 0,097 µ.Πήλινο, µικρό χωνί µε καστανέρυθρη βαφή στην εσωτερική επιφάνεια. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. TCHP, E 136, σ. 418, εικ. 104, Rotroff, ΣΤ ΄ ΕλλΚερ, σ. 456-457, πίν. 202.2.

249

252

251

251

249. Χωνί1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5147Ύψ. 0,065, διάµ. χείλους 0,097 µ.Πήλινο, µικρό χωνί µε καστανέρυθρη βαφή στην εσωτερική επιφάνεια. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. ό.π.

250. Λάγυνος1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4639Ύψ. 0,026, µέγ. διάµ. σώµατος 0,021, διάµ. βάσης 0,017 µ.Άβαφη. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1554, 231, σ. 396-397, πίν. 121, εικ. 94, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 120-121, πίν. 69.β.

251. Λήκυθος Αρχές 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2503 Ύψ. 0,263, διάµ. χείλους 0,101, διάµ.βάσης 0,103 µ.Μαύρη βαφή εξωτερικά. Από το Φρέαρ 3 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1108, σ. 313, σχ. 11, πίν. 38, Agora XXIX, αρ. 1110, σ. 349, πίν. 81, εικ. 69. Για το σχήµα και τη χρήση βλ. Agora ό.π., σ. 169-171, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 120, εικ. 3.3, πίν. 70 γ.

252. Λήκυθος 1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3089Ύψ. 0,157, µέγ. διάµ. 0,12 µ.Τριφυλλόσχηµο στόµιο, γκρίζος πηλός και µαύρη βαφή. Πιθανότατα εισηγµένη. Βρέθηκε στον οικιακό Απο-θέτη 14 της «Οικίας Ρ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Μ5, σ. 85, πίν. 18, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 122 πίν. 70 γ.

253253. Πρόχους 3ος / 2ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1986Ύψ 0,195, διάµ. χείλους 0,93 µ.Άβαφη. Από τη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. TCHP, D 63, σ. 389.

254254. ΠρόχουςΒ΄ µισό 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2522 Ύψ. 0,173, µέγ. διάµ. 0,151 µ.Πρόχους µε γραπτή διακόσµηση (local ware) και επιγραφή ΕΥΦΡΑΣΕΙΑ. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 54, σ. 81.

255255. ΠρόχουςΒ΄ µισό 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2226Ύψ. 0,165, διάµ. σώµατος 0,132 µ. Άβαφη µε χαµηλές ραβδώσεις στο σώµα. Από την καταστροφή χώρου της ρωµαϊκής φάσης της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, αρ. Μ 154, σ. 98, πίν. 24.

256256. Πρόχους4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5242Ύψ 0,24, διάµ. σώµατος 0,195 µ.Διακοσµηµένη µε λευκές, τρέχουσες σπείρες πάνω σε ερυθροκάστανη βαφή. Το κάτω µέρος άβαφο. Από την καταστροφή χώρου στην περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, αρ. L39, σ. 78, πίν. 17 και αρ. Κ59, σ. 64, πίν. 13.

98


99

258

257257. Πρόχοι µε πώµα4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 5244, 5243, β) ΝΜΑ 5246, 5245Ύψ. α) 0,16, β) 0,155, διάµ. σώµατος α) 0,10, β) 0,095, ύψ. πώµατος α) 0,028, β) 0,06, διάµ. πώµατος α) 0,055, β) 0,063 µ. Ερυθρωπό επίχρισµα και χαµηλές ραβδώσεις στο πάνω τµήµα. Από την καταστροφή χώρου στην περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Agora V, αρ. Μ219, σ. 105, πίν. 27 και αρ. Μ266, σ. 109, πίν. 29.

258. Πρόχοι 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. α) ΝΜΑ 5248, β) ΝΜΑ 5249Ύψ. α) 0,16, β) 0,13, µέγ. διάµ. α) 0,11, β) 0,08 µ.Λείο σώµα και καστανόµαυρο επίχρισµα. Από την καταστροφή χώρου στην περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµο-σίευτες. Πρβλ. Agora ό.π.

259

262

260

261

259. Πρόχους Τέλη 4ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5252 Ύψ. 0,12, µέγ. διάµ. 0,12 µ.Καστανή βαφή και λοξές αυλακώσεις. Από την καταστροφή χώρου στην περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευ-τη. Πρβλ. Agora V, L38, σ. 78 , πίν. 16.

260. ΠρόχουςΤέλη 4ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5247Ύψ. 0,15, διάµ. σώµατος 0,14 µ. Διακόσµηση από λευκές, συνεχόµενες σπείρες πάνω σε καστανή βαφή. Από την καταστροφή χώρου στην περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora ό.π. και Κ59, σ. 64 , πίν. 13.

261. Λεκάνη3ος / 2ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2075Ύψ. 0,143, διάµ. χείλους 0,31 µ.Μαύρη βαφή στην εσωτερική επιφάνεια και το χείλος. Από τη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. TCHP, σ. 468-470, αρ. C65, σ. 67, εικ. 122.

262. Λεκάνη3ος / 2ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1997Ύψ. 0,092, διάµ. χείλους 0,225 µ.Άβαφη. Από τη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Schmid, Ε ́ ΕλλΚερ, αρ. 37, σ. 366, πίν. 184, TCHP, Α61, σ. 326, εικ. 122, Vogeikoff, αρ. 146, σ. 49, πίν. 47, εικ. 16, Rotroff-Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 379, πίν. 198.3.

263263. Λεκανίδα µε προχοή3ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 460Ύψ. 0,066, διάµ. χείλους 0,34 µ.Πήλινη λεκανίδα (ιγδίο) µε προχοή. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. TCHP, Ε 124, σ. 416, εικ. 102, Rotroff, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 379, πίν. 199. 1. Για την πιθανή χρήση τους στο πήξιµο τυριού βλ. Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 123, πίν. 73 β-γ, εικ. 3. 7,

264264. Κυψέλη1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4651Ύψ. 0,43, διάµ. χείλους 0,365 µ.Πήλινη µε χτενιωτές αυλακώσεις στο εσωτερικό. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Rotroff, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 379, πίν. 199, 6.

265265. Μυροδοχεία Μέσα 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. α) M 2436, β) M 2439, γ) M 2440, δ) M 2437, ε) M 2435, στ) M 2438 Ύψ. α) 0,12, β) 0,133, γ) 0,143 δ) 0,144, ε) 0,133, στ) 0,151 µ.Έξι ατρακτόσχηµα µυροδοχεία από την τελετουργική Πυρά 2 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Στο σώµα του Μ 2438 διατηρούνται αποτυπώµατα του ψαθωτού πλέγµατος µε το οποίο ήταν συσκευασµένο. Βλ. Ελευθε-ράτου 1996-97, αρ. 7, 8, 9, 10, 11, 12, σ. 108, πίν. 40 β, σχ. 3.

266266. Μυροδοχείο 2ος / 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1764Ύψ. 0,11µ.Ατρακτόσχηµο. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Schlörb-Vierneisel, 199.1, σ. 109, πίν. 61.8. Γενικά για τα µυροδοχεία βλ. Anderson - Stojanovic, σ. 105 κ.ε.

100


101

267267. Μυροδοχείο 2ος / 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5134Ύψ. 0,183, µεγ. διάµ. 0,038 µ.Ατρακτόσχηµο. Από το Φρέαρ 20 της αυλής της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. ό.π.

268268. Μυροδοχείο 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3088Ύψ. 0,17, διάµ. σώµατος 0,068 µ.Βολβόσχηµο µε µαύρη βαφή στο στόµιο και ίχνη καύσης στην εξωτερική επιφάνεια. Από τον οικιακό Αποθέτη 14 της «Οικίας Ρ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora V, αρ. Μ6-Μ7, 85, πίν. 18.

269269. Θυεία (γουδί) Ελληνιστικών χρόνων Αρ. Ευρ. Μ 1685Ύψ. 0,05, διάµ. χείλους 0,24, διάµ. βάσης 0,15 µ. Από ηφαιστειακή πέτρα µε µία λαβή και εκροή. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπο-λίδης (επιµ.), αρ. 88, σ. 105-106.

271. Ιγδίο (γουδί) Υστερορωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. Μ 621Ύψ. 0,006, διάµ. χείλους 0,18 µ. Μαρµάρινο, µε τέσσερις λαβές από τις οποίες η µία σπασµένη. Από το Φρέαρ 31 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 90, σ. 106-107.

271

272

273

270 274270. Τριπτήρας 4ος / 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1411Ύψ. 0,056, πλάτ. 0,065 µ.Μαρµάρινος. Από το στρώµα καταστροφής της φάσης του 4ου / 3ου αι. π.Χ. της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος.

272. Δοίδυκας (γουδοχέρι)Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. Μ 1850Μήκ. φάλαγγας 0,06 και 0,08 µ. Μαρµάρινος, σε σχήµα λυγισµένου δακτύλου. Από το Φρέαρ 52 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρ-λαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 89, σ. 106.

273. ΧύτραΤέλη 4ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5088Ύψ. 0,166, διάµ. χείλους 0,11, διάµ. σώµατος 0,156 µ.Πήλινη χύτρα µε µία λαβή. Από τον Αποθέτη 11 της ελληνιστικής φάσης της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1932, σ. 372, πίν. 93. Για τις χύτρες βλ. TCHP, σ. 466, Agora ό.π., σ. 224 κ.ε., Sparkes, σ. 130, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 125-126, Χατζηδάκης, ΣΤ ΄ ΕλλΚερ, σ. 647-649.

274. Χύτρα1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3093Ύψ. 0,155, διάµ. χείλους 0,27, διάµ. σώµατος 0,182 µ.Πήλινη χύτρα µε δύο λαβές, από τον οικιακό Αποθέτη 14 της «Οικίας Ρ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Rotroff, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 379, πίν. 201. 2, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, 125-26, εικ. 3. 16, Γεωργάκη-Ζωγράφου, σ. 66, εικ. 2.

102


103

275275. Χύτρα1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2228Ύψ. 0,19, διάµ. χείλους 0,178, διάµ. σώµατος 0,219 µ. Πήλινη χύτρα µε στρογγυλεµένο πυθµένα και υποδοχή στο χείλος για το πώµα. Από τη φάση του 1ου αι. π.Χ. / 1ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. TCHP, C70, σ. 68, εικ. 51, Rotroff, ΣΤ ΄ ΕλλΚερ, σ. 458-460, πίν. 206.1, Agora V, F81, σ. 18, πίν. 72.

276276. ΧύτραΒ΄ µισό 3ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3339Ύψ. 0,104, διάµ. χείλους 0,125, διάµ. σώµατος 0,144 µ.Πήλινη χύτρα µε στρογγυλεµένο πυθµένα και οριζόντιες αυλακώσεις στο σώµα. Βρέθηκε δίπλα σε εστία δωµατίου (µαγειρείου;) της «Οικίας Ο». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, αρ. Κ 92, σ. 67, πίν. 14.

277277. ΧύτραΒ΄ µισό 3ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3341Ύψ. 0,192, διάµ. χείλους 0,226, διάµ. σώµατος 0,265 µ.Πήλινη, µικρή χύτρα µε στρογγυλεµένο πυθµένα και οριζόντιες αυλακώσεις στο σώµα. Βρέθηκε δίπλα σε εστία δωµατίου (µαγειρείου;) της «Οικίας Ο». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora ό.π.

279. Τσουκάλι11ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2295Ύψ. 0,156, διάµ. χείλους 0,22 µ.Πήλινο. Σφαιρικό σώµα µε χαµηλές αυλακώσεις και επίπεδη επιφάνεια έδρασης. Βρέθηκε σε στρώµατα καταστροφής στην περιοχή του µεσοβυζαντινού Κλιβάνου 4. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Μπακιρτζής, οµάδα Α3, σ. 38, πίν. 4.3. Για τον κλίβανο βλ. Σαραγά, σ. 269-270, εικ. 9.

279

280

281

278 282278. ΧύτραΜέσα 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3321Ύψ. 0,20, διάµ. 0,171 µ. Πήλινη χύτρα βρασµού, µε στενό λαιµό και τριφυλλόσχηµο στόµιο. Βρέθηκε δίπλα σε εστία δωµατίου (µα-γειρείου;) της φάσης του 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Κ106, σ. 68, πίν. 14. Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 125-126, πίν. 75 β.

280. Λοπάς 2ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2077Ύψ. 0,067, διάµ. χείλους 0,247 µ.Πήλινη. Από τη Δεξαµενή ΧΙV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. TCHP, C73-75, σ. 368, εικ. 52. Για τον τύπο και τη χρήση, TCHP, σ. 466-467, εικ. 121, Sparkes σ. 130-13, Χατζηδάκης, ΣΤ ΄ ΕλλΚερ, σ. 649.

281. Λοπάς 2ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2078Ύψ. 0,053µ. διάµ. χείλους 0,227 µ. Πήλινη. Από τη Δεξαµενή ΧΙV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. ό.π.

282. Πώµα 2ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1999Ύψ. 0,04, διάµ. 0,21 µ.Πήλινο. Πώµα µαγειρικού σκεύους. Από τη Δεξαµενή ΧΙV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Χατζηδάκης, Ε΄ ΕλλΚερ, σ. 127, εικ. 3.15, πίν. 77α.

104


105

283283. Λοπάς-ΠατάνηΤέλη 3ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3325Ύψ. 0,069, διάµ. χείλους 0,288 µ.Πήλινη. Βρέθηκε σε δωµάτιο µε εστία (µαγειρείο;) της ρωµαϊκής φάσης της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, G 191, σ. 42, πίν. 72, και K89-K91, σ. 67, πίν. 14, 89, Αδαµ-Βελένη κ.ά., αρ. 109, σ. 199. Για πρωϊµό-τερα παραδείγµατα βλ. Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 127, εικ. 3. 22, πίν. 76β.

284284. Σείσων (τηγανόσχηµο σκεύος)3ος αι π.Χ. / αρχές 2ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 499Ύψ.0,03, διάµ. χείλους 0,25 µ.Από τη Δεξαµενή ΧΙV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 128-129, πίν. 78 β, Χατζηδάκης, ΣΤ ΄ ΕλλΚερ, σ. 652.

285285. Εσχάρα 2ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5136Μήκ. 0,11, πλάτ. 0,07 µ.Τµήµα πήλινης σχάρας από επιχώσεις του 2ου αι. µ.Χ. στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, σ. 233-234, πίν. 97, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 128, πίν. 78 α. Για τη χρήση βλ. Χατζηδάκης, ΣΤ ΄ ΕλλΚερ, σ. 652-653.

287. Στήριγµα πυραύνου 2ος / 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4911Ύψ. 0,15, πλάτ. 0,16 µ.Στήριγµα σύνθετου πήλινου πυραύνου σε µορφή γενειοφόρου Σατύρου στεφανωµένου µε κισσό. Από την οδό ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Délos XXVII, D 388, σ. 272-273, πίν. 52.

287

288

289

286286. ΠύραυνοΑρχές 3ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 349Ύψ. 0,174, διάµ. χείλους 0,25 µ.Πήλινο πύραυνο στο τύπο της «φουφούς». Το σκεύος χωρίζεται σε δύο τµήµατα. Στο πάνω, προσαρµόζεται κοίλη εστία πάνω στην οποία τοποθετούνταν η καύσιµη ύλη. Λείπουν τα συνήθη τρία στηρίγµατα στο χείλος, που υποβάσταζαν το µαγειρικό σκεύος. Στο κάτω τµήµα του πυραύνου σχηµατίζεται τριγωνικό άνοιγµα για την πυροδότηση και συντήρηση της φωτιάς, αλλά και για τον καθαρισµό της στάχτης που έπεφτε από την διάτρητη εστία Από τον οικιακό Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευθεράτου (υπ. έκδ.).

288. Στήριγµα πυραύνου 2ος / 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4910Ύψ. 0,115, πλάτ. 0,125 µ.Στήριγµα σύνθετου πήλινου πυραύνου σε µορφή γενειοφόρου προσωπείου. Από την περιοχή της «Οικίας Κ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Vogeikoff, D59, σ. 158, πίν. 225-227.

289. Στήριγµα πυραύνου 2ος / 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5133Ύψ. 0,09, πλάτ. 0,13 µ.Στήριγµα σύνθετου πήλινου πυραύνου σε µορφή Σατύρου στεφανωµένου µε κισσό. Από το Φρέαρ 112 στην περιοχή του εργαστηρίου µαρµαροτεχνίας. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Délos XXVII, D 393, σ. 273, πίν. 51, Sackett (επιµ.), αρ. 26, σ. 129, πίν. 115, Χατζηδάκης, Δ ΄ ΕλλΚερ, σ. 305-306, πίν. 229 β.

106 107

Ο Ανδρώνας - Το ΣυµπόσιοΣτην αρχαία Αθήνα οι ελεύθεροι πολίτες, ανεξάρτητα από την οικονοµική τους κατάσταση, απολάµβαναν πλήρη πολιτικά και

κοινωνικά δικαιώµατα, σε αντίθεση µε τους µέτοικους και τους δούλους, που αποτελούσαν ωστόσο ένα µεγάλο µέρος του πλη-

θυσµού. Περνούσαν την ηµέρα τους έξω από το σπίτι, ασχολούµενοι µε τα κοινά και τις υποθέσεις τους. Αρκετά όµως βράδια

οι πιο ευκατάστατοι προσκαλούσαν φίλους και γνωστούς σε κοινό δείπνο - το συµπόσιο.

Το συµπόσιο διεξαγόταν σε ειδικό δωµάτιο του σπιτιού, τον ανδρώνα, που βρισκόταν στο ισόγειο. Συχνά, το δάπεδό του ήταν

στρωµένο µε ψηφιδωτό, µε µια ελαφρά υπερυψωµένη λωρίδα κοντά στους τοίχους, που όριζε τη θέση των κλινών. Στα χρόνια

της ύστερης αρχαιότητας τα δωµάτια των συµποσίων, τα τρικλίνια, απέληγαν κάποτε σε αψιδωτή κόγχη, για τον οικοδεσπότη

και τους πιο σηµαντικούς καλεσµένους του. Κοντά στις κλίνες υπήρχαν χαµηλά τραπέζια για τα ποτά και τα εδέσµατα. Οι συν-

δαιτυµόνες, µισοξαπλωµένοι σε ανάκλιντρα µε µαλακά µαξιλάρια, έτρωγαν συνήθως µε τα χέρια που τα σκούπιζαν σε κοµµάτια

ψωµιού και τα έριχναν στο δάπεδο, µαζί µε τα κόκαλα, για τα σκυλιά που τριγυρνούσαν στο δωµάτιο.

Στο σερβίρισµα του φαγητού, τόσο στα συµπόσια όσο και στα καθηµερινά οικογενειακά γεύµατα, χρησιµοποιήθηκε ποικιλία

επιτραπέζιων σκευών: απλά πινάκια (πιάτα), ιχθυοπινάκια µε µικρή κοίλανση στον πυθµένα για τη συγκέντρωση του ζωµού, σκυ-

φίδια και αλατοδοχεία για τις σάλτσες και τα καρυκεύµατα, µικρές λήκυθοι για το επιτραπέζιο λάδι, πλατύστοµες προχοίσκες

για τα παχύρρευστα υγρά, όπως το µέλι.

Για τα πιο ρευστά εδέσµατα χρησιµοποι-

ούσαν κοχλιάρια (κουτάλια) από διάφορα

υλικά, ενώ για τα αυγά και τα θαλασσινά,

µικρά οστέινα κοχλιάρια µε αιχµηρό άκρο

κατάλληλο για την εξόρυξη του βρώσιµου

τµήµατος από το κέλυφος.

Το αρχαίο συµπόσιο περιελάµβανε πε-

ρισσότερο ποτό παρά φαγητό. Οι Αθη-

ναίοι σπάνια έπιναν το κρασί ανέρωτο

(άκρατος οίνος). Πριν από κάθε γεύµα,

αλλά κυρίως στα συµπόσια, αναµείγνυαν

σε ένα µεγάλο αγγείο, τον κρατήρα ή σε

βαθιές λεκάνες, νερό µε κρασί σε ανα-

λογία συνήθως ένα προς τρία. Κατόπιν

µε µακριές κουτάλες, τις αρύταινες ή µε

µεγάλες κανάτες, τις οινοχόες γέµιζαν τα

Ο Ανδρώνας - Το Συµπόσιο11.

ποτήρια, τις κύλικες, τους κανθάρους και τους σκύφους. Στη συνέχεια, αφού έκαναν µια µικρή σπονδή στους θεούς - τα ονόµα-

τα των οποίων κάποτε αναγράφονταν στα ποτήρια - ξεκινούσαν την οινοποσία. Συχνά οι προσκαλεσµένοι έφερναν το δικό τους

κρασί, µέσα σε αγγεία όπως οι λάγυνοι των ελληνιστικών χρόνων.

Συχνά την οινοποσία συνόδευε µουσική, χορός, τραγούδι και άλλες ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Οι εταίρες, οι αυλητρίδες και

οι χορεύτριες ήταν οι µόνες γυναίκες που έπαιρναν µέρος στα συµπόσια. Οι φιλοσοφικές συζητήσεις, οι απαγγελίες στίχων, οι

γρίφοι και τα αινίγµατα διασκέδαζαν τους συνδαιτυµόνες και έδιναν την ευκαιρία να επιδείξουν τη µόρφωση και την καλλιέργειά

τους. Συχνά έπαιζαν διάφορα παιχνίδια, όπως τον κότταβο, βασικός κανόνας του οποίου ήταν να στοχεύσει ο παίκτης µε το

ποτήρι του σε ένα σηµείο και να ρίξει εκεί

τα υπολείµµατα του κρασιού του. Ο κόττα-

βος ήταν τόσο αγαπητός στους κλασικούς

χρόνους που έγινε θέµα πολλών απεικο-

νίσεων στην αγγειογραφία. Άλλοτε πάλι

η διασκέδαση περιοριζόταν σε διάφορα

«τυχερά» παιχνίδια. Οι οστέινοι, λίθινοι και

γυάλινοι πεσσοί (πούλια, µάρκες), κύβοι

(ζάρια) και αστράγαλοι (κότσια), τα θραύ-

σµατα των αγγείων µε σκηνές συµποσίου

και οι λύχνοι µε ερωτικές σκηνές, που

βρέθηκαν στην ανασκαφή, αντανακλούν

την ανάλαφρη ατµόσφαιρα που επικρα-

τούσε στα σπίτια της περιοχής τις βραδιές

των συµποσίων.

Εικ. 25. Ο ανδρώνας µε το ψηφιδωτό δάπεδο στην Οικία Θ (5ος - 4ος αι. π.Χ.).

107

Εικ. 26. Επιτραπέζια σκεύη.

108

ο ανδρώνας - το συµπόσιο

109

291

290290. Σκηνή συµποσίουΤελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4335Διαστάσεις 0,12 x 0,051 µ.Θραύσµα από µελανόµορφο πώµα αγγείου µε σκηνή συµποσίου. Από την παράσταση σώζεται το δεξί πόδι της κλίνης όπου θα ήταν ξαπλωµένοι οι συµποσιαστές και από κάτω το σκυλί που µάζευε τα κόκαλα. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο.

291. Αυλητρίδα380 - 320 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3059Διαστάσεις 0,04 x 0,032 µ.Θραύσµα από ερυθρόµορφο αγγείο ρυθµού «Κερτς» µε παράσταση αυλητρίδος. Από επιφανειακά στρώµα-τα της ανασκαφής για το ΝΜΑ. Αδηµοσίευτο.

292

295

293

294

292. Λεκάνη Β΄ µισό 6ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4390Ύψ. 0,17, διάµ. χείλους 0,28 µ.Πήλινη, µελαµβαφής αττική λεκάνη µε όρθιες άβαφες λαβές. Από το Φρέαρ 78. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XIΙ, αρ. 1839, σ. 365, πίν. 87, Agora ό.π., σ. 211, σηµ. 1 και 215.

293. Λεκάνη200 - 175 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 459Ύψ. 0,11, διάµ. χείλους 0,25 µ.Πήλινη µελαµβαφής λεκάνη, µε προεξέχον χείλος. Από τη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, σ. 167-168, Agora ό.π., αρ. 1098, πίν. 79, εικ. 66.

294. Οινοχόη 480 - 450 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3152Ύψ. 0,215, διάµ. σώµατος 0,18, διάµ. βάσης 0,09 µ.Πήλινη µε υπερυψωµένη λαβή. Ερυθρή βαφή στο σώµα και σκούρες καστανές ταινίες στο λαιµό και τη βάση. Βρέθηκε σε Αποθέτη (λάκκο απόρριψης) της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora ΧΙΙ, αρ. 151, σ. 246, πίν. 8. Για τις ποικίλες χρήσεις του αγγείου βλ. Agora ό.π., σ. 64.

295. ΟινοχόηΒ΄ µισό 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4361Ύψ. 0, 305, διάµ. σώµατος 0,225, διάµ. βάσης 0,11 µ.Πήλινη, τριφυλλόστοµη, διακοσµηµένη µε ερυθρές ταινίες. Από το Φρέαρ 71 της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1619, σ. 204-205, 350, πίν. 73 (350-320 π.Χ.).

296296. Οινοχόη 225 - 175 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 498Ύψ. 0,18, διάµ. σώµατος 0,178, διάµ. βάσης 0,09 µ.Πήλινη, καλυµµένη µε µαύρη, στιλπνή βαφή, εκτός από µία λεπτή ταινία στο λαιµό που έχει αφεθεί στο χρώ-µα του πηλού. Από τη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 529-530, σ. 132, 299, πίν. 51, εικ. 39.

297297. Λάγυνος 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1775Ύψ. 0,175, διάµ. σώµατος 0,175, διάµ. βάσης 0,104 µ.Πήλινη, λευκή λάγυνος διακοσµηµένη µε οριζόντιες ταινίες και κρεµάµενα κοσµήµατα, από καστανή βαφή. Βρέθηκε στη Δεξαµενή III της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora ΧΧΙΧ, αρ. 1507, σ. 390 - 391, πίν. 115, εικ. 89. Για το σχήµα και τη χρήση βλ. Agora XXIX, σ. 225-229, Χατζηδάκης, Δ ΄ ΕλλΚερ, σ. 297.

298298. Αµφορέας4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4341Συνολικο σωζ. ύψ. 0,39, διάµ. βάσης 0,095 µ. Από γαλαζοπράσινο φυσητό γυαλί µε λεπτά τοιχώµατα. Διατηρείται σε δύο τµήµατα που ωστόσο δεν συγκολ-λιούνται. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Isings 1957, Form 127, σ. 157-8, Goethert-Polaschek, Form 141, σ. 233-34, αρ. 1396-1397, πίν. 74.

299299. Οινοχόη Τέλη 3ου - αρχές 5ου µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5209Σωζ. ύψ. 0,065, διάµ. στοµίου 0,069 µ.Λαιµός γυάλινης οινοχόης µε παραλληλεπίπεδο σώµα. Από γέµισµα ασβεστόλακκου του 6ου αι. µ.Χ., στην περιοχή της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Ivantchik, αρ. V11, σ. 406, 409, εικ. 34.

110


111

301

300300. Κύλικα 480 - 460 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3193 Ύψ. 0,07, διάµ. χείλους 0,135 µ.Πήλινη, µελαµβαφής. Από Αποθέτη της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 437, σ. 93, 265, πίν. 20.

301. Κύλικα Περί το 450 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3154 Ύψ. 0,041, διάµ. χείλους 0,12 µ.Πήλινη, µελαµβαφής, χωρίς πόδι (τύπου Ρήνειας). Από Αποθέτη της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσί-ευτη. Πρβλ. Agora ΧΙΙ, αρ. 456, 457, σ. 100, 267, πίν. 21.

302

305

303

304

302. Σκύφος 480 - 450 π.Χ Αρ. Ευρ. Μ 3153 Ύψ. 0,08, διάµ. χείλους 0,103 µ.Πήλινη, µελαµβαφής, αττικού τύπου. Από Αποθέτη της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΧΙΙ, αρ. 341, σ. 84-85, 259, πίν. 16.

303. Κάνθαρος 285 - 275 π.Χ Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 295 Ύψ. 0,153, διάµ. χείλους 0,113 µ.Πήλινος, µελαµβαφής, κλασικού τύπου µε απλό χείλος. Από τον οικιακό Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευθεράτου (υπ. έκδ.).

304. Κάνθαρος 285 - 275 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 308Ύψ. 0,157, διάµ. χείλους 0,113 µ.Πήλινος, µελαµβαφής, µε ραβδωτό κάτω σώµα και διακόσµηση Δυτικής Κλιτύος: κλαδί ελιάς αποδίδεται µε επίθετο πηλό. Από τον Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευθεράτου, (υπ. έκδ.).

305. Κάνθαρος 285 - 275 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 298Ύψ. 0,095, διάµ. χείλους 0,09 µ.Πήλινος µελαµβαφής, µε διακόσµηση Δυτικής Κλιτύος: φύλλα αµπέλου, βλαστόσπειρες και κρεµάµενα τσαµπιά από επίθετο πηλό. Στις λαβές προτοµές Διονύσου. Από τον Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευ-θεράτου (υπ. έκδ.).

306306. Κάνθαρος285 - 275 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 297Ύψ. 0,08, διάµ. χείλους 0,085 µ.Πήλινος µελαµβαφής, µε διακόσµηση Δυτικής Κλιτύος: τρίποδας ανάµεσα σε κλαδιά και περιµετρικά επιγρα-φή ΔΙΟΝΥΣΟΥ. Από τον Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευθεράτου (υπ. έκδ.).Δ Ι Ο Ν Υ Σ Ο Υ. Από τον Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευθεράτου (υπ. έκδ.).

307307. Κάνθαρος240 - 220 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3119Ύψ. 0,142, διάµ. χείλους 0,095 µ.Πήλινος ελληνιστικού τύπου, καλυµµένος µε σκούρα καστανή βαφή. Στο λαιµό διακόσµηση Δυτικής Κλιτύος: κλαδιά και φύλλα κισσού αποδίδονται µε εγχάραξη. Από το Φρέαρ 3 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδη-µοσίευτος. Πρβλ. Agora ΧΧΙΧ, αρ. 214, σ. 102, 264, πίν. 20.

308308. ΚάνθαροςΤέλη 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 487Ύψ. 0,135, διάµ. χείλους 0,147 µ.Πήλινος, µελαµβαφής, µε ασκοειδές περίγραµµα. Αυλακώσεις µε ίχνη κόκκινου χρώµατος στο χείλος και τη βάση. Από τη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Αgora ΧΧΙΧ, αρ. 252, σ. 268, πίν. 23, εικ. 17.

309309. Κάνθαρος1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1762Ύψ. 0,136, διάµ. χείλους 0,085 µ.Πήλινος, µελαµβαφής µε χείλος κατασκευασµένο σε µήτρα. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευ-τος. Πρβλ. Agora ΧΧΙΧ, αρ. 301, σ. 106, 273, πίν. 30.

112


113

311

310310. Σκύφος Τέλη 3ου - αρχές 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2429Ύψ. 0,089, διάµ. χείλους 0,137 µ.Πήλινος ανάγλυφος σκύφος µε διακόσµηση σκηνών από τον διονυσιακό κύκλο: κρατήρας, τράγοι, ερωτιδείς µε κωµικά προσωπεία, πτηνά µε στεφάνια. Από την Πυρά 2 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Ελευθερά-του 1997, αρ. 1, σ. 103, πίν. 38 α-β, σχ. 2.

311. Σκύφος Τέλη 3ου - αρχές 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 2430Ύψ. 0,082, διάµ. χείλους 0,145 µ.Πήλινος ανάγλυφος σκύφος µε διακόσµηση από φύλλα λωτoύ, άκανθας και προσωπεία τράγων. Από την Πυρά 2 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Ελευθεράτου 1997, αρ. 2, σ. 104, πίν. 38 γ-δ, σχ. 2.

312

315

313

314

312. Σκύφος 3ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5214Ύψ. 0,068, διάµ. χείλους 0,095 µ.Γυάλινος µε λεπτά τοιχώµατα. Από το µαγειρείο της φάσης του 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Isings 1957, Form 96, σ. 113-114.

313. Προχοΐσκη - Κύπελλο 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2767 Ύψ. 0,061, διάµ. χείλους 0,044 µ.Πήλινη, µικρή, ευρύστοµη προχοΐσκη-κύπελλο. Χρησίµευε στην άντληση, σερβίρισµα ή δοσοµέτρηση υγρών. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 549, σ. 300, πίν. 52, εικ. 39. Για τη χρήση βλ. Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 122, πίν. 72, Agora ό.π., σ. 132-133.

314. Προχοΐσκη - Κύπελλο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5239Ύψ. 0,05, διάµ. χείλους 0,057 µ. Βρέθηκε στην περιοχή της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτη.Πρβλ. ό.π.

315. Κύπελλο 1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2264Ύψ. 0,034, διάµ. βάσης 0,046 µ.Πήλινο, µικρό άβαφο κύπελλο µε συµπαγή, διάτρητη λαβή. Πιθανότατα προοριζόταν για την κατανάλωση δυνατού αποστάγµατος, ανάλογου µε το σηµερινό τσίπουρο. Από τη φάση του 1ου αι. π.Χ. / 1ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Τ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora V, αρ. G 215, σ. 44, πίν. 7, Agora ό.π., σ. 44, σηµ. 11.

316316. Κύπελλο 3ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4232Ύψ. 0,032, διάµ. βάσης 0,038 µ.Πήλινο, µικρό, άβαφο κύπελλο για «τσίπουρο», από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora V, αρ. Μ117, σ. 95, πίν. 23.

317317. Λήκυθος 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4384Ύψ. 0,106, µέγ. διάµ. 0,094 µ.Πήλινη, καλυµµένη µε καστανέρυθρη, αρκετά απολεπισµένη βαφή. Τριφυλλόσχηµο στόµιο και λαβή τοποθε-τηµένη στο πλάι. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora ΧΧΙΧ, αρ. 1124 - 1125, σ. 351, πίν. 82, εικ. 70, Délos XXVII, D 183, σ. 257, πίν. 47. Για το σχήµα και τη χρήση, βλ. Agora ό.π., σ. 169-171, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 120, εικ. 3:3, πίν. 70 γ, Παππά, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 112-113, πίν. 56, 60.

318318. Προχοΐσκη 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4385 Ύψ. 0,13, µέγ. διάµ. σώµατος 0,10µ., διάµ. χείλους 0,072 µ.Πήλινη, αµφικωνική, µελαµβαφής προχοΐσκη που αντιγράφει µεταλλικά πρότυπα. Χρησίµευε πιθανότατα στο σερβίρισµα κρασιού αλλά και στη φύλαξη παχύρρευστων υγρών, όπως το µέλι. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 514, σ. 297, πίν. 50, εικ. 38, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 122, πίν. 72. Για τη χρήση βλ. Agora ό.π., 129 -130, Χατζηδάκης, Δ΄ ΕλλΚερ, σ. 296.

319319. Ιχθυοπινάκιο350 - 325 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2812Ύψ. 0,036, διάµ. χείλους 0,198 µ.Πήλινο µελαµβαφές, µε κοίλανση στον πυθµένα. Από τον Αποθέτη 15 της φάσης του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1072, σ. 311, εικ. 10, Agora XXIΧ, αρ. 709, σ. 315, πίν. 63, εικ. 50 Για τη χρήση βλ. Agora XII, σ. 147-148, Agora XXIX, σ. 146-149.

114


115

321

320320. Πινάκιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1769Ύψ. 0,042, διάµ. χείλους 0,27 µ.Πήλινο, ερυθροβαφές, µε υπερυψωµένο χείλος. Στον πυθµένα διακόσµηση ακιδωτών γραµµιδίων. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 853, σ. 154-155, 328, εικ. 58.

321. Πινάκιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1726Ύψ. 0,045, διάµ. χείλους 0,23 µ.Πήλινο, µελαµβαφές, µε υπερυψωµένο χείλος. Στον πυθµένα διακόσµηση ακιδωτών γραµµιδίων. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 847, σ. 154-155, 328, πίν. 71, εικ. 58.

322

325

323

324

322. Πινάκιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1739Ύψ. 0,055, διάµ. χείλους 0,225 µ.Πήλινο, µελαµβαφές, µε προεξέχον χείλος. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 764-773, σ. 320, 321, πίν. 67, εικ. 53. Αδηµοσίευτο. Για το σχήµα και τη χρήση, Agora ό.π., σ. 149 - 150.

323. Πινάκιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1727Ύψ. 0,065, διάµ. χείλους 0,255 µ.Πήλινο, καλυµµένο µε σκούρα καστανή βαφή, στον πυθµένα καστανέρυθρη. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora ό.π.

324. Πινάκιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1725Ύψ. 0,047, διάµ. χείλους 0,225 µ.Μελαµβαφές µε προεξέχον χείλος. Στον πυθµένα καστανέρυθρη βαφή. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora ό.π.

325. Σκυφίδιο350 - 325 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2666Ύψ. 0,06 µ., διάµ. χείλους 0,207 µ.Πήλινο, µεγάλο, µελαµβαφές σκυφίδιο µε χείλος που στρέφεται προς τα µέσα. Στον πυθµένα έκτυπα ανθέ-µια και ακκιδωτά γραµµίδια. Στο σηµείο ένωσης της βάσης µε το σώµα, λεπτή ταινία στο χρώµα του πηλού. Βρέθηκε στον οικιακό Αποθέτη 15 της φάσης του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 830-832, σ. 131-132, πίν. 33, εικ. 8, Agora XXIX, 161-162.

326326. ΣκυφίδιοΑ΄ µισό 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2578Ύψ. 0,04 µ., διάµ. χείλους 0,132 µ. Πήλινο, µελαµβαφές, µε χείλος που στρέφεται προς τα έξω. Βρέθηκε στον Αποθέτη 15 της φάσης του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 803, σ. 128-130, πίν. 32, 58, εικ. 8, Agora XXIX, σ. 157-158.

327327. Σκυφίδιο430 - 410 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5131Ύψ. 0,028, διάµ. χείλους 0,06 µ. Πήλινο, µελαµβαφές σκυφίδιο του τύπου των «αλατοδοχείων» µε πλατιά, επίπεδη βάση. Βρέθηκε στο φρέαρ 111 στην περιοχή της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 898, σ. 300, πίν. 34.

328328. Σκυφίδιο325 - 315 π.Χ.Αρ. Ευρ.: ΝΜΑ 2579Ύψ. 0,029, διάµ. χείλους 0,07 µ.Πήλινο, µελαµβαφές σκυφίδιο του τύπου των «αλατοδοχείων», µε κοίλο περίγραµµα. Βρέθηκε στον Αποθέτη 15 της φάσης του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 937, σ. 302, πίν. 34, εικ. 9 και Agora XXIX, αρ. 1065, σ. 346, πίν. 78, εικ. 65. Γενικά για το σχήµα και τη χρήση βλ. Agora XII, σ. 136-137, Agora XXIX, σ. 165-166.

329329. Σκυφίδιο325 - 300 π.Χ.Αρ. Ευρ.: ΝΜΑ 2577Ύψ. 0,0 35, διάµ. χείλους 0,04 µ.Πήλινο, άωτο σκυφίδιο του τύπου των «αλατοδοχείων» µε δακτυλιόσχηµη βάση και χείλος που στρέφεται προς τα µέσα. Ανοµοιογενής βαφή, µελανή έως καστανέρυθρη. Βρέθηκε στον Αποθέτη 15 της φάσης του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1076-1077, σ. 347, πίν. 79, εικ. 65.

116


117

330330. Σκυφίδιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1734Ύψ. 0,044, διάµ. χείλους 0,116 µ.Πήλινο, άωτο σκυφίδιο µε χείλος που στρέφεται προς τα έξω. Καστανή βαφή στο πάνω µέρος και το εσω-τερικό του αγγείου. Βρέθηκε στη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXIX, σ. 158-159, αρ. 933-936, σ. 335-336, πίν. 73, εικ. 60.

331331. Σκυφίδιο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1735Ύψ. 0,048, διάµ. χείλους 0,12 µ.Πήλινο, ηµίβαφο, άωτο σκυφίδιο µε χείλος που στρέφεται προς τα έξω. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XXIΧ, αρ. 950-954, σ. 337, πίν. 74, εικ. 61.

332332. Φιάλη Μέσα 3ου αι. µ.Χ.Αρ.Ευρ. ΝΜΑ 3340Ύψ. 0,08, διάµ. χείλους 0,19µ , διάµ. βάσης 0,06 µ.Πήλινη µε καστανέρυθρη βαφή, στενή, δακτυλιόσχηµη βάση και κάθετο χείλος. Βρέθηκε δίπλα σε εστία δωµατίου (µαγειρείου;) της φάσης του 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Ο». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora V, Κ43-K44, σ. 55, πίν. 12.

334. Κοχλιάριο4ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5122Μήκ. 0,063, διάµ. σώµατος 0,025 µ.Χάλκινο µε πλατύ σώµα και οπή στο στέλεχος για τη προσαρµογή πιθανότατα ξύλινης λαβής. Από τη φάση του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Délos XVΙΙΙ, σ. 230, εικ. 256, πίν. LXXV, αρ. 611.

334

335

336

333 337333. ΦιαλίδιοΜέσα 3ου αι. µ.Χ.Αρ.Ευρ. ΝΜΑ 2347Ύψ. 0,054, διάµ. χείλους 0,12 µ, διάµ. βάσης 0,045 µ.Πήλινη µε κούρα καστανέρυθρη βαφή, στενή δακτυλιόσχηµη βάση και κάθετο χείλος. Από επίχωση κατάργη-σης δηµόσιου, πιθανότατα, αποχωρητηρίου µεταξύ των οδών ΝΜΑ- ΙΙ, IV και VIII. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora V, Κ46, σ. 63, πίν. 12.

335. Κοχλιάριο 4ος / 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4218Σωζ. µήκ. 0,127, διάµ. σώµατος 0,026µ.Οστέινο, µε πλατύ κυκλικό δίσκο και µακρύ, αιχµηρό στέλεχος. Από το Φρέαρ 11 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Αδαµ-Βελένη κ.ά., αρ. 221, σ. 217, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 639, σ. 468.

336. ΠεσσόςΡωµαϊκών χρόνων Αρ. Ευρ. Μ 4307Ύψ. 0,025, διάµ. βάσης 0,03 µ.Οστέινος, κυλινδρικός πεσσός (calculus), διακοσµηµένος εξωτερικά µε πυκνές διαγώνιες αυλακώσεις. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Bercero, αρ. 201, σ. 187, Corinth XII, αρ. 1688, σ. 219, πίν. 99. Γενικά για τους πεσσούς βλ. Θέµελης-Τουράτσογλου, σ. 168.

337. Πεσσός4ος / 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2467Ύψ. 0,016, διάµ. βάσης 0,015 µ. Οστέινος, κωνικός. Από τη φάση του 4ου / 5ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Η». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1693, σ. 219, πίν. 99.

118


119

338338. Πεσσός5ος / 6ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2404Ύψ. 0,013, διάµ. βάσης 0,02 µ.Οστέινος, κωνικός µε στιγµή στην κορυφή. Από τη φάση του 5ου / 6ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1693, σ. 219, πίν. 99.

339339. Πεσσός11ος / 12ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2398Ύψ. 0,004, διάµ. 0,021 µ.Οστέινος µε εγχάρακτο σταυρό και κυκλίσκους µε στιγµές. Από µεσοβυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή της κυκλικής αίθουσας του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), σ. 207, αρ. 235γ.

340340. Πεσσός1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2479Ύψ. 0,006, διάµ. βάσης 0,016 µ. Από πρασινωπό γυαλί. Από στρώµα καταστροφής του 1ου αι. π.Χ./ 1ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Ν». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Θέµελης - Τουράτσογλου, αρ. Β 126, 145, σ. 91-92, πίν. 105, Corinth XII, αρ. 1784, σ. 226, πίν. 101.

342. Πεσσός3ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2505Ύψ. 0,008, διάµ. βάσης 0,012 µ.Λίθινος. Από τη φάση του 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Α». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1716, σ. 220, πίν. 99.

342

343

344

341 345341. Πεσσός1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2476Ύψ. 0,006, διάµ. 0,02 µ.Από υποκίτρινο γυαλί. Βρέθηκε σε γέµισµα του 1ου αι. π.Χ / 1ου αι. µ.Χ του Φρέατος 75. Αδηµοσίευτoς. Πρβλ. Θέµελης - Τουράτσογλου, αρ. Β 126, 145, σ. 91-92, πίν. 105, Corinth XII, αρ. 1787, σ. 226, πίν. 101.

343. Σπόνδυλος - Πεσσός4ος - 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2388Ύψ. 0,008, διάµ. 0,018 µ.Φυσικός σπόνδυλος ψαριού - πεσσός. Από τάφρο θεµελίωσης τοίχου του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 236, σ. 208, Délos XVΙΙΙ, 331, πίν. XCIII, αρ. 818-819.

344. Κύβος 1ος αι. π.Χ. - 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2390 Πλευρά 0,01 µ.Οστέινος. Σήµανση σε κάθε πλευρά µε εγχάρακτους κύκλους που φέρουν στιγµές στο κέντρο. Από τη φάση του 1ου αι. π.Χ. / 1ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora V, αρ. L68-71, Μ109, Μ251, πίν. 56, Corinth XII, αρ. 1751, σ. 222, πίν. 100, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), σ. 210, αρ. 239.

345. Κύβος Παλαιοχριστιανικών χρόνων (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2422 Διαστάσεις 0,01 x 0,007 µ.Οστέινος, µε εγχάρακτους κύκλους τονισµένους µε στιγµές. Τυχαίο εύρηµα στην περιοχή της «Οικίας Β». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, ό.π., Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), σ. 211, αρ. 242.

120


121

346346. Κύβος 3ος - 6ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4247Πλευρά 0,006 µ.Οστέινος, µε διπλούς, εγχάρακτους κύκλους και στιγµές στο κέντρο τους. Ίχνη µαύρου χρώµατος στις εγ-χαράξεις. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1740, σ. 221, πίν. 100, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), σ. 210, αρ. 239.

347347. Αστράγαλος4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2429Διαστάσεις 0,028 x 0,015 x 0,01 µ. Φυσικός άτρητος αστράγαλος. Από τη φάση του 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος.

348348. ΑστράγαλοςΠαλαιοχριστιανικών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2421Διαστάσεις 0,03 x 0,017 x 0,015 µ.Φυσικός άτρητος αστράγαλος. Από την παλαιοχριστιανική φάση της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ.Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), σ. 208, αρ. 237.

350. Λύχνος µε ερωτική σκηνήΑ΄ τρίτο 4ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. M 3974Ύψ. 0,052, µήκ. 0,112, πλάτ. 0,088 µ.Από το Φρέαρ 40, της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 814, σ. 122, πίν.18, Kerameikos XVI, αρ. 1135-1171, σ. 142, πίν. 25, 26.

341

342

349349. Αστράγαλος1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2480 Διαστάσεις 0,02 x 0,009 x 0,01 µ.Από πρασινωπό, διαυγές γυαλί. Από τη φάση του 1ου αι. π.Χ. / 1ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Π». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1754, σ. 222, πίν. 100, Τσάκος, σ. 386, πίν. 132.

351. Δίσκος λύχνου µε ερωτική σκηνή Ύστερος 1ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 3040Μήκ. 0,078, πλάτ. 0,059 µ.Από το Φρέαρ 33, της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Για παρεµφερή παράσταση πρβλ. Agora VΙΙ, αρ. 5, σ. 72, πίν. 1, Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 165, σ. 178, Corinth IV ii, αρ. 64, 79 τύποι XVIII, XIX, Délos XXVI, σ. 122, αρ. 4574, πίν. 28.

122 123

Από τον κόσµο των γυναικώνΟι αρχαίοι Έλληνες µε τη λέξη οίκος προσδιόριζαν το σπίτι αλλά και την οικογένεια. Η οικογένεια απαρτιζόταν από τους γονείς,

τα παιδιά, τους παππούδες, τους απελεύθερους και τους δούλους. Σε αντίθεση µε τους άνδρες, η πλειονότητα των γυναικών

της αρχαίας αλλά και της βυζαντινής Αθήνας ζούσε στο περιθώριο της δηµόσιας ζωής, χωρίς πολιτικά και µε ελάχιστα κοινωνικά

δικαιώµατα. Πολύ λίγες είχαν την ευκαιρία να λάβουν µια καλύτερη µόρφωση και ακόµη λιγότερες κατόρθωσαν να ασκήσουν

σηµαντική επιρροή στα πολιτικά πράγµατα. Οι περισσότερες περνούσαν την ηµέρα τους στο σπίτι µαζί µε τα παιδιά και τους

δούλους, κάποτε σε ιδιαίτερα διαµερίσµατα τους γυναικωνίτες. Οι συναναστροφές τους ήταν περιορισµένες και οι έξοδοί τους

σπάνιες - κυρίως για να συµµετάσχουν µέρος στις µεγάλες γιορτές - και µόνο οι εργαζόµενες των οικονοµικά ασθενέστερων

τάξεων έβγαιναν, αναγκαστικά, συχνότερα.

Οι Αθηναίες παντρεύονταν σε µικρή ηλικία το σύζυγο που επέλεγε ο κηδεµόνας τους και µετακόµιζαν στο σπίτι του. Ο γάµος

ήταν κορυφαία στιγµή στη ζωή τους και οι τριήµερες τελετές - τα προαύλια, η µέρα του γάµου, τα επαύλια - αποτέλεσαν

αγαπηµένο θέµα της αττικής αγγειογραφίας.

Παρά τους κοινωνικούς περιορισµούς οι παντρεµένες γυναίκες διοικούσαν το σπίτι µε αρκετή αυτονοµία. Ήταν οι δέσποινες

του οίκου και είχαν την ευθύνη του νοικοκυριού, της ανατροφής των παιδιών και της επίβλεψης των δούλων, όταν υπήρχαν.

Μια από τις κύριες ασχολίες, ακόµη και των εύπορων αστών, ήταν η υφαντική. Τα ρούχα, τα σκεπάσµατα και τα στρωσίδια

της οικογένειας υφαίνονταν στον αργαλειό όπως δείχνει και ο µεγάλος αριθµός των σφονδυλίων από τα αδράχτια και των

υφαντικών βαρών (αγνύθες) από τους αργαλειούς που βρίσκουµε στις ανασκαφές. Τα ρούχα, αλλά και τα πολύτιµα αντικείµενα,

τα φύλαγαν σε ξύλινες κασέλες ή κιβωτίδια, από τα οποία σώζονται τα οστέινα πλακίδια που τα στόλιζαν, τα κλειδιά, και οι

γίγγλυµοι (µεντεσέδες).

Οι Αθηναίες φρόντιζαν πολύ την εµφάνισή τους. Τα ψιµύθια (καλλυντικά) τα παρασκεύαζαν στο σπίτι µε φυτά και ορυκτά

χρώµατα. Τα υλικά τα έτριβαν σε µικρές µαρµάρινες φιάλες (γουδιά) µε τους δοίδυκες (γουδοχέρια), που συχνά είχαν σχήµα

ανθρώπινου δακτύλου. Τα καλλυντικά, όπως και τα κοσµήµατα, τα φύλαγαν σε ειδικά κυτία (κουτιά) - πυξίδες, λεκανίδες- από

πηλό, µολύβι ή γυαλί και τα αρώµατα σε πήλινα, γυάλινα ή αλαβάστρινα µυροδοχεία. Για τη δοσολογία, την ανάµειξη και την

εφαρµογή τους χρησιµοποιούσαν αναδευτήρες, κοχλιάρια (κουταλάκια) και σπαθίδες (σπάτουλες). Περόνες (καρφίτσες),

οστέινες ή µεταλλικές συγκρατούσαν τα ρούχα αλλά και τα περίτεχνα χτενίσµατα, ενώ µεταλλικά κάτοπτρα (καθρέπτες)

επιβεβαίωναν τη γυναικεία φιλαρέσκεια.

Απαραίτητο συµπλήρωµα της γυναικείας εµφάνισης αλλά και µέσο προβολής και κοινωνικής καταξίωσης, ήταν τα κοσµήµατα.

Χρυσά ή χάλκινα ενώτια (σκουλαρίκια), περιδέραια, ψέλια (βραχιόλια) και δακτυλίδια µε ηµιπολύτιµους λίθους φοριούνταν από

τις αστές και συχνά τις συνόδευαν και στον τάφο.

Aπό τον κόσµο των γυναικών12.

Eικ. 27. Πήλινο ειδώλιο.

123

124

από τον κόσµο των γυναικών

125

353

352352. Γυναικείο πορτραίτο4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5257 Σωζ. ύψ. 0,27 µ.Εικονιστική κεφαλή αστής από πεντελικό µάρµαρο. Τα µαλλιά είναι χτενισµένα µε περίτεχνο τρόπο όπως συνηθιζόταν στους αυτοκρατορικούς χρόνους. Χωρίζονται στη µέση, χτενίζονται σε µπούκλες πάνω από το µέτωπο και πλέκονται σε πλεξούδες επιδέξια τυλιγµένες γύρω από το κεφάλι. Η κόµµωση υποδηλώνει την προνοµιούχο τάξη στην οποία ανήκε η εικονιζόµενη (Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.) αρ. 464, σ. 379-380). Αδηµοσίευτη. Βρέθηκε στη βορειοδυτική πτέρυγα του «Κτηρίου Ζ». Για γυναικεία πορτραίτα της εποχής πρβλ. Γλυπτά Θεσσαλονίκης ΙΙ, αρ. 281, 282, σ. 173-174, πίν. 862-869, αρ. 307, σ. 217, πίν. 975-978, Poulsen, αρ. 70, σ. 109, πίν. CXX , αρ. 81, σ. 116, πίν. CXLIV, Dontas, αρ. 4, σ. 42, πίν. 4, αρ. 32, σ. 58, πίν. 26, αρ. 41, σ. 64, πίν. 32, αρ. 78, σ. 85, πίν. 58.

353. Γυναικείο κεφάλι 2ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4221Σωζ. ύψ. 0,062 µ.Γυναικείο κεφάλι από πήλινο ειδώλιο, µε πλεχτό στεφάνι και φύλλα κισσού στα µαλλιά και σκουλαρίκια στα αυτιά. Από το Φρέαρ 43 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 266, σ. 45, πίν. 22, Délos XXIII, σ. 212- 213, Kerameikos XV, αρ. 456, σ. 147-48, πίν. 78, αρ. 462, πίν. 79, Δρούγου - Τουρά-τσογλου, αρ. Π 1496-1479, σ. 64-65, πίν. 32, 38. Για την ερµηνεία και τις χρήσεις των πήλινων ειδωλίων βλ. Τσακάλου - Τζαναβάρη, σ. 217 κ.εξ.

354

357

355

356

354. Γυναικείο κεφάλι 2ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4220Σωζ. ύψ. 0,056 µ.Γυναικείο κεφάλι από πήλινο ειδώλιο. Τα µαλλιά είναι χωρισµένα στη µέση και τραβηγµένα χαλαρά προς τα πίσω όπου µαζεύονται σε χαµηλό κότσο. Στα αυτιά σκουλαρίκια. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδη-µοσίευτο. Πρβλ. TCHT, αρ. 21, σ. 396-398, πίν. 44, Délos XXIII, σ. 212-213, Δρούγου - Τουράτσογλου, αρ. Π 1503, σ. 66, πίν. 33, 39.

355. Γυναίκες που καλλωπίζονται 4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2717Διαστάσεις 0,098 x 0,050 µ.Θραύσµα από ερυθρόµορφο πώµα αγγείου µε σκηνή γυναικωνίτη. Τρεις γυναίκες, από τις οποίες η µία κρατά καθρέπτη, καλλωπίζονται. Από την περιοχή της «Οικίας Ρ». Αδηµοσίευτο.

356. Γαµήλια τελετή 4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 3034Διαστάσεις 0,088 x 0,061 µ.Θραύσµα από ερυθρόµορφο αγγείο µε παράσταση γαµήλιας τελετής. Γυναίκα που κρατά κιβωτίδιο και µικρός, φτερωτός Έρωτας, στα αριστερά. Στο αγγείο απεικονίζεται στιγµιότυπο από γαµήλια τελετή. Θα µπορούσε να είναι σκηνή προαυλίων (προετοιµασία της νύφης) ή επαυλίων (προσφορές δώρων στη νύφη την εποµένη του γάµου). Βρέθηκε στην περιοχή του «Δυτικού λουτρού». Αδηµοσίευτο.

357. Γαµήλια τελετήΓ΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2714Διαστάσεις 0,127 x 0,06 µ.Θραύσµα από ερυθρόµορφο πώµα λεκανίδας ρυθµού Κέρτς. Γυναίκα που κρατά κιβωτίδιο ανάµεσα σε άλλες γυναικείες µορφές. Κάτω µικρός φτερωτός Έρωτας. Πιθανότατα απεικονίζεται σκηνή προαυλίων (προετοιµασία της νύφης). Από το Φρέαρ 92. Αδηµοσίευτο. Για όµοια παράσταση σε πώµα λεκανίδας, βλ. ΑΔ 21 (1966), 340, εικ. 360 α, Eros Grec, αρ. 41, σ 103-105.

358358. Γυναίκα που γνέθειΔεύτερο µισό 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4346Διαστάσεις 0,075 x 0,05 µ.Θραύσµα από τον πυθµένα κύλικας «λευκού βάθους». Σώζονται µόνο τα χέρια µιας γυναίκας που κρατά αδράχτι. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο.

359359. Κάτοπτρο (καθρέπτης)Ελληνιστικών χρόνωνΑρ. Ευρ. Μ 4318Διάµ. 0,115 µ.Χάλκινο. Επίπεδος δίσκος κατόπτρου µε κάθετο περιχείλωµα στην κάτω επιφάνεια. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Davidson-Thompson, αρ. 12, σ. 96, 99 εικ. 44, Olynthus X, 171, πίν. ΧΧΧΙ, αρ. 515, Παπαποστόλου 1977, αρ. 35, σ. 333, πίν. 117.

360360. Χτένι4ος / 5ος αι. µ.Χ. (;) Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2365Μήκ. 0,146, µέγ. πλάτ. 0,058 µ.Οστέινο στέλεχος πιθανότατα από χτένι. Είναι διακοσµηµένο µε διάτρητες κυκλικές και ελλειψοειδείς οπές και εγχάρακτους κυκλίσκους και στις δύο όψεις. Από την περιοχή του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. St. Clair, αρ. 519, σ. 104, εικ. 38, Bercero, αρ. 279, σ. 226.

361361. ΑλάβαστροΤέλη 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 192Ύψ. 0,32, µέγ. διάµ. σώµατος 0,066 µ.Μυροδόχο αγγείο από αλάβαστρο λίθο (Αλάβαστρο). Από την τελετουργική Πυρά 3 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. ΕλλΚερΠελ, ΑΜΠ 14989, σ. 52, εικ. 11, Kerameikos ΙX, Ε95, σ. 186, πίν. 96. Για τον τύπο και τη χρήση των αλαβάστρων βλ. Amyx, σ. 213, Zaphiropoulou, σ. 633-634, σηµ. 88, Θέµελης- Τουράτσογλου, σ. 43.

126


127

363

362362. ΛήκυθοςΒ΄ τέταρτο 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3323 Ύψ. 0,12, διάµ. ώµου 0, 047, διάµ. βάσης 0,03 µ.Πήλινη µελανόµορφη λήκυθος διακοσµηµένη µε πλάγια ανθέµια στο σώµα και ακτινωτό κόσµηµα στον ώµο. Από Αποθέτη της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Ρωµιοπούλου-Τουράτσογλου, αρ. Π 1721, σ. 112 (ίσως του ζωγράφου της Μέγαιρας).

363. ΛήκυθοςΒ΄ τέταρτο 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 3321Ύψ. 0,113, διάµ. ώµου 0,039, διάµ. βάσης 0,032 µ.Πήλινη µελανόµορφη λήκυθος διακοσµηµένη µε πλάγια ανθέµια στο σώµα και ακτινωτό κόσµηµα στον ώµο. Από Αποθέτη της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. ό.π.

364

367

365

366

364. ΛήκυθοςΒ΄ τέταρτο 5ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. M 3324Ύψ. 0,129, διάµ. ώµου 0,045, διάµ. βάσης 0,035 µ.Πήλινη µελανόµορφη λήκυθος διακοσµηµένη µε όρθια ανθέµια που εναλλάσσονται µε κλειστά άνθη λωτού πάνω από ζώνη αλυσιδωτού κοσµήµατος. Από Αποθέτη της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Schlörb-Vierneisel, αρ. 53.1-2, σ. 32, πίν. 26.1, Ρωµιοπούλου-Τουράτσογλου, αρ. Π 1667-1672, σ. 93-94.

365. Ασκός 300 - 275 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3258Ύψ. 0,085, µέγ. διάµ. 0,073 µ.Πήλινος, πτηνόµορφος ασκός για λάδι ή µύρο. Μαύρη βαφή στην εσωτερική επιφάνεια και το χείλος. Από την τελετουργική Πυρά 10 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora XXIΧ, σ.171, αριθ. 1128, σ. 351, πίν. 83.

366. ΜυροδοχείοΤέλη 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4224Ύψ. 0,09, µέγ. διάµ. 0,06 µ.Πήλινο µυροδοχείο µε καστανοκόκκινη βαφή. Από το Φρέαρ 34 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευ-το. Πρβλ. Agora XXIX, σ. 175-178, αρ. 1168, σ. 355, πίν. 85.

367. ΜυροδοχείοΤέλη 3ου / αρχές 2ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1984Ύψ. 0,165, µέγ. διάµ. 0,071 µ.Πήλινο µυροδοχείο µε γραπτή διακόσµηση από καστανέρυθρες ταινίες. Βρέθηκε στη Δεξαµενή XIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Δρούγου - Τουράτσογλου, αρ. Π 2160, σ. 99, πίν. 65.

368368. Μυροδοχείο1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4916Ύψ. 0,75, µέγ. διάµ. 0,04 µ.Πήλινο, απιόσχηµο (bulbous). Από τον Αποθέτη 15 στην περιοχή της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Αgora V, F 50, σ. 15, πίν. 2, Schlörb-Vierneisel, αρ. 203.2, σ. 111, πίν. 62.1.

369369. Μυροδοχείο6ος / 7ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5208Ύψ. 0,11, µέγ. διάµ. 0,055 µ.Γυάλινο µυροδοχείο µε µακρύ λαιµό και σφαιρικό σώµα. Από δωµάτιο του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Zaldern, αρ. 476, σ. 69-70, πίν. 14, 26.

370370. Πυξίδα µε πώµαΤέλη 10ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2465 Α-ΒΎψ. µε πώµα 0,141, διάµ. χείλους 0,084 µ.Πήλινη πυξίδα µε γεωµετρική διακόσµηση στο σώµα και το πώµα. Από τον Τάφο 84 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 19, σ. 48.

371371. Πυξίδα µε πώµα 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 1743, ΝΜΑ 1781Ύψ. µε πώµα 0,165, διάµ. χείλους 0,08 µ. Πήλινη, µελαµβαφής µε ερυθροβαφές πώµα. Από τη Δεξαµενή ΙΙΙ της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1253, σ. 191, 364, εικ. 77, πίν. 93.


129128

373

372372. Πυξίδα4ος αι. π.X. Αρ. Ευρ. Μ 4231Ύψ. 0,026, διάµ. χείλους 0,037 µ.Πήλινη, µικροσκοπική, µελαµβαφής πυξίδα. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1311-1312, σ. 328, πίν. 43.

373. Πυξίδα3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4347Ύψ. 0,028, διάµ. 0,027 µ.Πήλινη, µικροσκοπική, µελαµβαφής πυξίδα. Από λάκκο - αποθέτη της ανασκαφής για το ΜΕΤΡΟ. Αδηµοσίευ-τη.Πρβλ. Agora XXIX, αρ. 1247, σ. 363, εικ. 77, πίν. 93, Schlörb-Vierneisel, αρ.170.1, σ. 96, πίν. 59.1.

374

377

375

376

374. Πυξίδα 325 - 300 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2169 α, β. ΄΄Υψ. µε πώµα, 0,066, διάµ. χείλους 0,047 µ.Πήλινη, µελαµβαφής πυξίδα (ή λεκανίδα) µε πώµα. Από την τελετουργική Πυρά 21 της «Οικίας Ν». Αδηµοσί-ευτη. Πρβλ. Agora XXIX, αριθ. 1446, σ. 383, πίν. 110.

375. Πυξίδα 300 - 275 π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 2497 και Μ 2498Ύψ. µε πώµα 0,073, διάµ. χείλους 0,072 µ.Πήλινη, µελαµβαφής πυξίδα (ή λεκανίδα) µε πώµα. Από την τελετουργική Πυρά 7 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 71, σ. 96.

376. Λεκανίδα Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 5137Διάµ. χείλους 0,056 µ.Μαρµάρινη, µικροσκοπική λεκανίδα µε τέσσερις λαβές, η µία σπασµένη. Από τη φάση του 2ου / 3ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, σ. 122-126, πίν. 61. Για τις χρωστικές ουσίες (ψιµύθια), βλ. Θέµελης-Τουράτσογλου, σ. 59.

377. Δοίδυκας (τριπτήρας) Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 5132 Ύψ. 0,03 µ.Μαρµάρινος τριπτήρας (δοίδυκας) σε µορφή λυγισµένου δακτύλου. Από διαταραγµένες επιχώσεις της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Délos XVIII, αρ. 351, 117-118, πίν. XLVII, Corinth XII, αρ. 1432, 193, πίν. 86, Χατζηδάκης, Ε ΄ ΕλλΚερ, σ. 123, πίν. 73.α .

378378. Αναδευτήρας 1ος / 2ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5202 Μήκ. 0,105 µ.Γυάλινος, µε σπειροειδές στέλεχος και διακοσµητικό σφαιρίδιο στο πάνω µέρος. Από τη φάση του 1ου / 2ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Ρ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Isings, Form 79, αρ. 860, σ. 285-286, Μαυροµιχάλη, σ. 142-143, εικ. 28, Hayes 1975, αρ. 656, Beretta et. al., αρ. 4.62, σ. 298.

379379. ΣπάτουλαΕλληνιστικών - ρωµαϊκών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2375Μήκ. 0,058 µ.Οστέινη, λείπει η απόληξη της λαβής. Σώµα ορθογώνιο, ταινιωτό, µε πάχος που βαθµιαία µειώνεται προς το άκρο. Από την περιοχή του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 399, σ. 363, Corinth XII, αρ. 1355-1359, σ. 185-186, πίν. 83.

380380. Σπάτουλα1ος - 3ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4209Μήκ. 0,093 µ.Οστέινη, λείπει η απόληξη της λαβής. Ατρακτοειδές στέλεχος που απολήγει σε επίπεδο, καµπτόµενο, δισκά-ριο. Από επίχωση του 2ου /3ου αι. µ.Χ. της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1343-1346, σ.182, 185, πίν. 83, Délos XVΙΙΙ, σ. 603, πίν. LXXV, Sackett, αρ. 121, σ. 388, πίν. 322, Bercero, αρ. 140, σ. 174.

381381. ΣπάτουλαΥστερορωµαϊκών χρόνων (;)Αρ. Ευρ ΝΜΑ 5092 Μήκ. 0,129 µ.Χάλκινη. Σώµα φυλλόσχηµο, επίπεδο που απολήγει σε λεπτό βραχίονα. Βρέθηκε σε διαταραγµένες επιχώ-σεις στην περιοχή της οδού ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτη. Για παρόµοιες βλ. Corinth XII, αρ. 1334, σ.182, 184, πίν. 82, Délos XVΙΙΙ, αρ. 602-4, σ. 223, εικ. 252, πίν. LXXIV.

130


131

383

382382. Κοχλιάριο (κουταλάκι) 1ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2540Σωζ. µήκ. 0,145 , διάµ. σώµατος 0,22 µ. Οστέινο, µε κοίλο δισκάριο και διακοσµητικές εγκοπές στο στέλεχος. Από το Φρέαρ 15 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 45, σ. 72.

383. Κοχλιάριο 2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4219Μήκ. 0,087 µ.Οστέινο, µε καµπύλο, επίµηκες κοχλιάριο και αιχµηρό άκρο. Από το Φρέαρ 11 της ανασκαφής για το «ΜΕ-ΤΡΟ» . Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1328-1329, σ.181, 184, πίν. 82, Délos XVIII, αρ. 764, σ. 297, πίν. LXXXVIII, Bercero, αρ. 137, σ. 174.

384

387

385

386

384. Κοχλιάριο4ος - 5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4310Μήκ. 0,101 µ.Ασηµένιο, µε κοίλο δισκάριο. Το στέλεχος είναι διακοσµηµένο µε ζεύγη λεπτών, εγχάρακτων γραµµών. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 636, σ. 467, Corinth XII, αρ. 1324, σ. 181, 184, πίν. 82.

385. Κοχλιάριο 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5094Μήκ. 0,082 µ.Χάλκινο, µε ατρακτοειδές στέλεχος και δισκάριο σε µορφή αχιβάδας. Από το δυτικό προπνιγείο του «Κε-ντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 50-52, σ. 90 και αρ. 773, σ. 559, Corinth XII, αρ. 1321-1324, σ. 181, 184, πίν. 82, Olynthus X, αρ. 1705-1711, σ. 354-355, πίν. CXIII, Délos XVIII, αρ. 602/ 5-9, σ. 223-224, πίν. LXXIV.

386. Περόνες Τέλη 10ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2470, Μ2471Μήκ. 0,325, 0,245 µ.Σιδερένιες, µε λεπτό στέλεχος που απολήγει σε διακοσµητικό δισκάριο. Κάτω από το δισκάριο σφαιρίδιο από χαλκό. Από τον Τάφο 84 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 22-23, σ. 49.

387. Περόνη 1ος αι. π.Χ. / 1ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4914Μήκ. 0,11 µ. Οστέινη, µε ατρακτοειδές στέλεχος και ένθετη κωνική κεφαλή. Λεπτές, διακοσµητικές εγχαράξεις στο στέλε-χος κοντά στην κεφαλή. Από το «Κτήριο Φ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth ΧII, αρ. 2300, σ. 279, 283, πίν. 118.

388388. Περόνη2ος / 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4213Μήκ. 0,06 µ.Οστέινη, µε κοντό στέλεχος και ένθετη κεφαλή σε σχήµα ροδιού. Λεπτές διακοσµητικές εγχαράξεις στην κεφαλή και στο στέλεχος. Από το Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth ΧII, αρ. 2291-2294, σ. 278-279, 282, πίν. 118 .

389389. Περόνη 2ος - 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4215Μήκ. 0,092 µ.Οστέινη, λείπει η απόληξη του στελέχους. Ένθετη κεφαλή σε σχήµα παπαρούνας. Από το Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. ό.π.

390390. Περόνη2ος - 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4214Μήκ. 0,09 µ.Οστέινη, µε ατρακτοειδές στέλεχος και ένθετη κωνική κεφαλή. Λεπτές, διακοσµητικές εγχαράξεις στο στέ-λεχος κοντά στην κεφαλή. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2301, σ. 283, πίν. 118.

391391. Περόνη 3ος - 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4211Μήκ. 0,091 µ.Οστέινη, µε ατρακτοειδές στέλεχος και κωνική κεφαλή. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth ΧII, αρ. 2304, σ. 279, 283, πίν. 118.

132


133

393

392392. Περόνη 3ος / 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4212Μήκ. 0,11 µ.Οστέινη, µε ατρακτοειδές στέλεχος και σφαιρική κεφαλή. Από το Φρέαρ 57 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth ΧII, αρ. 2326, σ. 279, 284, πίν. 119, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 499, σ. 400.

393. ΠερόνηΒ΄ µισό 4ου / α΄ µισό 5ου αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5089Μήκ. 0,094 µ.Χάλκινη, µε κωνική κεφαλή. Λεπτές, διακοσµητικές εγχαράξεις στο στέλεχος κοντά στην κεφαλή. Από τη φάση του 4ου / 5ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth ΧII, αρ. 2278, σ. 278, 282, πίν. 116.

394

397

395

396

394. Ψήφος (χάντρα)2ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2496Διάµ: 0,018 µ.Σφαιρική χάντρα από φαγεντιανή, διακοσµηµένη µε διαγώνιες αυλακώσεις. Από τη φάση του 2ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Η». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2418-2420, σ. 288, 291, πίν. 121, Bercero, αρ. 175-176, σ. 182, Αδάµ-Βελένη κ.ά., αρ. 228, σ. 219.

395. Ψήφος 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2425Ύψ. 0,014 µ.Οστέινη, ατρακτόσχηµη ψήφος περιδεραίου. Από τη φάση του 4ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Π». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, σ. 287-289.

396. Ψήφος 2ος / 3ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2499Μήκ. 0,019 µ.Ατρακτόσχηµη ψήφος περιδεραίου από γαλαζοπράσινο ηµιπολύτιµο λίθο. Από την περιοχή του «Κτηρίου Φ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2494, σ. 289, 295, πίν. 122.

397. Ενώτια (σκουλαρίκια)Αρχές 10ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2455 Α-ΒΔιάµ. 0,02 µ.Ζεύγος χρυσών σκουλαρικιών. Από τον Τάφο 57 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολί-δης (επιµ.), αρ. 10, σ. 45.

398398. Ενώτιο 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5097Μέγ. άνοιγµα 0,014 µ.Χρυσό ενώτιο µε προσαρτηµένο µαργαριτάρι. Από τη φάση του 6ου αι. µ.Χ. της «Οικίας ΣΤ». Αδηµοσίευτo. Για συνδυασµό χρυσού και µαργαριταριών σε ενώτια βλ. ΕλλΚόσµηµα, αρ. 159, σ. 165, 207, σ. 187.

399399. ΔακτυλίδιαΑρχές 10ου αι. π.ΧΑρ. Ευρ. Μ 2456 και Μ 2457Διάµ. 0,02 µ.Δύο σιδερένια δακτυλίδια από τον Τάφο 57 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 11-12, σ. 45.

400400. Δακτυλίδι5ος µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2528Διάµ. 0,017 µ.Ασηµένιος πολυγωνικός κρίκος από ταινιωτό έλασµα µε λεπτές εγχαράξεις στις ακµές. Ανήκει πιθανότατα στην κατηγορία των δακτυλιδιών γάµου (βέρες). Από τη φάση του 5ου αι. µ.Χ. του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Henkel, αρ. 310, πίν. XVI, σ. 220, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 652, σ. 476.

401401. Δακτυλίδι 3ος / 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4223Διάµ. 0,018 µ.Ασηµένιο δακτυλίδι µε ηµιπολύτιµη πέτρα, διακοσµηµένη µε έγγλυφη παράσταση σχηµατοποιηµένης χειραψίας (Dextarum Iunctio). Πιθανότατα διακόσµηση και στη στεφάνη. Η παράσταση χειραψίας συµβολίζει την τυπική και νοµική καθιέρωση του γάµου ή του αρραβώνα, τη φιλία, τη συµφωνία ή το συµβόλαιο. Η απεικόνιση είναι συχνή σε δακτυλιόλιθους ή στη σφενδόνη δακτυλιδιών, καθ’ όλη τη διάρκεια της Ρωµαϊκής περιόδου. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Henkel, αρ. 1810, σ. 163, πίν. LXVII, αρ. 300, Kent, αρ. 140, σ. 140, Johns, αρ. 10, σ. 86-88, εικ. 12.

134


135

402402. Δακτυλίδι11ος / 12ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5090 Διάµ. 0,016 µ.Χάλκινο, χυτό δακτυλίδι µε στικτό διάκοσµο στους ώµους και ελλειψοειδή σφενδόνη, από την οποία λείπει ο λίθος. Από µεσοβυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή της «Οικίας Η». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1816, σ. 185, 234, πίν. 102.

403403. Δακτυλίδι11ος / 12ος αι. µ.Χ. (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5091Διάµ. 0,02 µ.Χάλκινο, χυτό δακτυλίδι µε κυκλική σφενδόνη, διακοσµηµένη µε εγχάρακτο πεντάκτινο αστέρι. Στη στεφάνη τριγωνικά εξάρµατα. Από γέµισµα µεσοβυζαντινών χρόνων δεξαµενής του «Κτηρίου Ε». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1970, σ. 246, πίν. 106, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επίµ.), αρ. 775, σ. 560.

404404. Δαχτυλίδι11ος / 12ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4357Διάµ. 0,02 µ.Ασηµένιο. Στεφάνη διακοσµηµένη µε έξεργους ρόµβους, ‘αµύγδαλα’ και κυκλίσκους, τα οποία διακοσµού-νται µε ένθετο χαλκό. Από τον βυζαντινό Τάφο 29 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο.

406. Κλειδί 4ος / 5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5103Μήκ. 0,036 µ.Χάλκινο κλειδί κιβωτιδίου µε σταθερό κρίκο, πεπλατυσµένο στέλεχος και γλωσσίδα σε σχήµα Γ. Από χώρο της φάσης του 4ου / 5ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 968, σ. 137, 138, πίν. 70 και αρ. 973, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 279, σ. 274, Délos XVIII, αρ. 967, πίν. LXXXIX,.

406

407

408

405 409405. Κλειδί Βυζαντινών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5102Μήκ. 0,056 µ.Χάλκινο, στρεφόµενο κλειδί µε σπαστό κρίκο και διάτρητη γλωσσίδα. Από µεσοβυζαντινές επιχώσεις στην περιοχή της «Οικίας Γ». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 287, σ. 276, Corinth XII, αρ. 979, σ. 137, 138, πίν. 70, Délos XVIII, αρ. 671-673, πίν. LXXXIX .

407. Γίγγλυµος (µεντεσές)2ος / αρχές 1ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4332Ύψ. 0,088, διάµ. 0,029 µ.Οστέινος, κυλινδρικός, διάτρητος µεντεσές. Δύο ζεύγη οπών στις πλευρές της κυρτής επιφάνειας. Κοντά στα άκρα τριπλές διακοσµητικές εγχαράξεις και στη µέση µία διπλή. Από το Φρέαρ 1, της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτoς. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 866, 872, 873, 874, σ. 126, 128-129, πίν. 64, Τσάκος, αρ. 20, σ. 360, πίν. 123 γ, Παπαποστόλου 1978, αρ. 29, σ. 378-79, πίν. 119 δ-ζ, Bercero, αρ. 64, σ. 152.

408. ΓίγγλυµοςΠιθανώς ελληνιστικών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5250Ύψ. 0,031, διάµ. 0, 01 µ.Οστέινος, κυλινδρικός, συµπαγής µεντεσές κιβωτιδίου. Στο ένα άκρο φέρει οπή, στο άλλο έξαρµα. Δύο οπές στην κυρτή επιφάνεια. Κοντά στο ένα άκρο διπλές, διακοσµητικές εγχαράξεις, µε ίχνη κόκκινου χρώµατος. Βρέθηκε στα βόρεια του «Δυτικού λουτρού» σε διαταραγµένες επιχώσεις. Αδηµοσίευτoς. Πρβλ. Παπαποστό-λου 1978, αρ. 29, σ. 378-79, πίν. 119 δ-ζ.

409. Πλακίδιο5ος - 6ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2516Ύψ. 0,19, µέγ. πλάτ. 0,088 µ.Ελεφαντοστέινο πλακίδιο επένδυσης κιβωτιδίου µε παράσταση Διόσκουρου µε τον ίππο του. Στο αριστερό γόνατο της µορφής σώζεται ψήγµα χρυσού που δηλώνει ίσως µερική επιχρύσωση του αντικειµένου. Από το Φρέαρ 10 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Πωλογιώργη 2001.

136


137

410410. Πλακίδιο Μετά τον 5ο αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2405Ύψ. 0,05, µέγ. πλάτ. 0,095 µ.Τριγωνικό οστέινο πλακίδιο µε διακόσµηση οµόκεντρων κύκλων. Από την περιοχή της κεντρικής πτέρυγας του «Κτηρίου Ζ». Αδηµοσίευτο. Γενικά για τα οστέινα πλακίδια και τη χρήση τους βλ. Corinth XII, σ. 132, πίν. 69-70, Λοβέρδου-Τσιγαρίδα, σ. 31-32, Θέµελης-Τουράτσογλου, σ. 116.

411411. Πλακίδιο 5ος - 7ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2387Πλευρά 0,027 µ.Τετράγωνο οστέινο πλακίδιο µε διακόσµηση οµόκεντρων κύκλων. Από την κατάργηση φρεατίου διανοµής της τελευταίας φάσης του «Κεντρικού λουτρού». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. St. Clair, αρ. 223, σ. 77, πίν. 21.

412412. Πηνίο (κουβαρίστρα)Ελληνιστικών / Ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4912Ύψ. 0,01, διάµ. 0,02 µ.Οστέϊνο. Από διαταραγµένες επιχώσεις στην περιοχή της «Οικίας Κ΄». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1275, σ. 175,178, πίν. 79.

414. Βελόνα 1ος - 2ος αι. µ.Χ. ή λίγο αργότεραΑρ. Ευρ. Μ 4207Μήκ. 0,109 µ.Οστέινη βελόνα µε οκτώσχηµο «µάτι». Σπασµένη η αιχµηρή άκρη. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1255, 1256, σ. 174, 177, πίν. 78, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 448 β - γ, σ. 370, Sackett, αρ. 58, σ. 385, πίν. 321.

414

415

416

413 417413. Βελόνα3ος - 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4206Μήκ. 0,095 µ.Οστέινη βελόνα µε τριγωνική κεφαλή. Έχει δύο «µάτια», το ένα κυκλικό και το άλλο οκτώσχηµο. Πρόκειται για σακοράφα, κατάλληλη για ύφασµα µε αραιή ύφανση ή για πέρασµα νήµατος σε ήδη τρυπηµένο υλικό. Από το Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ», σε επίχωση του 3ου/4ου αι. µ.Χ. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 447 σ. 370, Corinth XII, αρ. 1260, αρ. 1261, σ. 174, 177, πίν. 79, Sackett, αρ. 76, σ. 386, πίν. 321.

415. Βελόνα 1ος - 2ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4208Μήκ. 0,074 µ.Οστέινη βελόνα µε οκτώσχηµο «µάτι». Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. ό.π.

416. Κουµπί Κλασικών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 2417Διάµ. 0,019 µ.Οστέινο δακτυλιόσχηµο κουµπί. Από οδόστρωµα της οδού NMA-V. Αδηµοσίευτο. Πρβλ.Corinth XII, αρ. 2514-2518, σ. 296, 299, πίν. 122.

417. Κουµπί Κλασικών / ελληνιστικών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 2497 Διάµ. 0,015 µ.Οστέινο δακτυλιόσχηµο κουµπί. Από την περιοχή της οδού NMA-VI. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. ό.π.

138


139

418418. Κουµπί 5ος / 4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4915Διάµ. 0,011 µ.Οστέϊνο δακτυλιόσχηµο κουµπί. Από τη φάση του 5ου - 4ου αι. π.Χ. της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. ό.π.

419419. Σφονδύλι Τέλη 10ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2468Ύψ. 0,025, µέγ. διάµ. 0,035 µ.Πήλινο χειροποίητο σφονδύλι µε εγχάρακτη διακόσµηση. Από τον Τάφο 84 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 25, σ. 50.

420420. Σφονδύλι Πιθανώς ρωµαϊκών χρόνωνΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 2502 Ύψ. 0,015, µέγ. διάµ. 0,02 µ.Κωνικό σφονδύλι από γκρίζο στεατίτη. Από διαταραγµένη επίχωση, στα νότια της οδού ΝΜΑ-Ι. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 2590-2592, σ. 302, πίν. 124, Délos XVΙΙΙ, αρ. 705-707, σ. 267-269, πίν. LXXΧΙΙΙ, Arubas-Goldfus, αρ. 3, σ. 65, εικ. 1.

422. Σφονδύλια5ος - 4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. α) Μ 4216, β) Μ4217Ύψ. α)0,044, β) 0,033, διάµ. βάσης α) 0,035, β) 0,031 µ.Πήλινα κωνικά σφονδύλια. Από το Φρέαρ 4 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Davidson-Thompson, αρ. 3, σ. 94-96, εικ. 43.

422

423

424

421 425421. Σφονδύλι Πιθανώς ρωµαϊκών χρόνων Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2506 Ύψ. 0,018, µέγ. διάµ. 0,03 µ.Κωνικό σφονδύλι από γκρίζο στεατίτη. Από επίχωση του 3ου / 4ου αι. µ.Χ. στην περιοχή της «Οικίας Ο». Αδηµοσίευτo. Πρβλ. ό.π.

423. Σφονδύλι4ος / 5ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5256Ύψ. 0,025, µέγ. διάµ. 0,036 µ.Πήλινο αµφικωνικό σφονδύλι. Στη µία επιφάνεια εγχάρακτη διακόσµηση που αποδίδει βλεφαρίδες οφθαλ-µού. Βρέθηκε στην περιοχή της «Οικίας Ξ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Bercero, αρ. 222, σ. 193, Arubas-Goldfus, αρ. 6, σ. 66, εικ. 1.

424. Αγνύθες Τέλος 4ου / α΄ µισό 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4917, ΝΜΑ 4921, ΝΜΑ 4922Ύψ. 0,090, 0,091, 0,091 µ.Πήλινες, κωνικές αγνύθες. Οι περισσότερες φέρουν σφράγισµα από δακτυλιόλιθο που απεικονίζει την Αθηνά Πρόµαχο και κάτω από αυτό, δεύτερο, ορθογώνιο σφράγισµα µε την επιγραφή ΝΟΗΜΑ. Πρόκειται πιθανότα-τα για το όνοµα της ιδιοκτήτριας ή την επωνυµία του εργαστηρίου κατασκευής τους. Από τον προθάλαµο του ανδρώνα της «Οικίας Θ». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Davidson-Thompson, σ. 76-79, αρ. 134, αρ. 139, εικ. 38-39, Για το όνοµα ΝΟΗΜΑ, βλ. Corinth XII, σ. 156, σηµ. 34.

425. Αγνύθες 5ος - 4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4924, ΝΜΑ 4925, ΝΜΑ 4926 Ύψ. 0,06, 0,055 µ. Πήλινες πυραµιδοειδείς µελαµβαφείς αγνύθες. Βρέθηκαν στην περιοχή της «Οικίας Σ». Αδηµοσίευτες. Πρβλ. Davidson-Thompson, αρ. 4 (Β), σ. 73-74, εικ. 32.

140 141

Από τον κόσµο των παιδιών Ένα από τα πρώτα αντικείµενα µε τα οποία το παιδί ερχόταν σε επαφή ήταν το θήλαστρο (µπιµπερόν). Αργότερα γονείς και

φίλοι του δώριζαν παιχνίδια, που όταν µεγάλωνε συνήθιζε να τα αφιερώνει στους θεούς. Πολλά από αυτά, κατασκευασµένα

από φθαρτά υλικά (ύφασµα, ξύλο) δεν έφτασαν έως τις µέρες µας. Άλλα πάλι, κυρίως πήλινα, βρέθηκαν στην ανασκαφή σε

µεγάλο αριθµό: Μικρογραφικά αγγεία που αντέγραφαν τα κανονικά, πήλινα ζωάκια και πουλιά, πήλινες ή κοκάλινες πλαγγόνες

(κούκλες), αλογάκια µε ρόδες που τα έσερναν µε ένα σκοινάκι, στρόµβοι (σβούρες), πλαταγές (κουδουνίστρες) µε ένα σβώλο

από πηλό στο εσωτερικό τους για να ηχούν και κυρίως αστράγαλοι (κότσια) και κύβοι (ζάρια) για τα οµαδικά παιχνίδια.

Μεγαλώνοντας τα αγόρια των ευπορότερων οικογενειών πήγαιναν στο σχολείο, που ήταν ιδιωτικό. Εκεί ο γραµµατιστής τα δί-

δασκε ανάγνωση, γραφή και αριθµητική, ο κιθαριστής µουσική και λυρική ποίηση ενώ αργότερα ο παιδοτρίβης τα γύµναζε στην

παλαίστρα. Στο σχολείο τα συνόδευε ένας εγγράµµατος δούλος, ο παιδαγωγός που έλεγχε και τις επιδόσεις τους. Έγραφαν

πάνω σε πλάκες καλυµµένες µε κερί µε τη βοήθεια ενός αιχµηρού εργαλείου, της γραφίδας ή σε φύλλα παπύρου µε µελάνι

που το φύλαγαν σε µελανοδόχια (µελανοδοχεία). Ορισµένα αγόρια συνέχιζαν τις σπουδές τους και µετά τη βασική εκπαίδευση,

σε τοµείς όπως η ιατρική, η νοµική, η ρητορική και η φιλοσοφία. Η οργάνωση που απέκτησε το σχολείο στα κλασικά και ελλη-

νιστικά χρόνια διατηρήθηκε, ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά της, µέχρι και τα βυζαντινά.

Η εκπαίδευση των κοριτσιών ήταν διαφορετική. Τα περισσότερα έµεναν στο σπίτι όπου µάθαιναν τα στοιχειώδη και λίγα µόνο

πήγαιναν στο σχολείο για να διδαχθούν ποίηση, µουσική και χορό. Εξάλλου σύµφωνα µε τις αντιλήψεις της εποχής ο προορι-

σµός τους ήταν να γίνουν καλές σύζυγοι, µητέρες και νοικοκυρές.

Με το παιδί συνδεόταν µια σειρά τελετών από τη γέννηση µέχρι την ενηλικίωσή του. Κάποιες ήταν οικογενειακές, όπως τα

Αµφιδρόµια και η Δεκάτη (10 µέρες από τη γέννησή του), οπότε το παιδί έπαιρνε και το όνοµά του. Άλλες πάλι είχαν περισσό-

τερο δηµόσιο χαρακτήρα, όπως η επίσηµη εγγραφή των δεκατετράχρονων αγοριών στην οικογενειακή φρατρία κατά την τρίτη

µέρα (Κουρεώτις) της γιορτής των Απατουρίων. Το γεγονός επισφραγιζόταν µε την αφιέρωση µιας µπούκλας µαλλιών στους

θεούς, έθιµο που επιβίωσε µέχρι και τους χρόνους της ύστερης αρχαιότητας (mallocouria). Έχει µάλιστα υποστηριχθεί ότι τα

αγγεία σε σχήµα παιδικού κεφαλιού µε το φυλαχτό στο λαιµό για την Καλή Τύχη (lunula), συνδέονταν πιθανότατα µε το όλο

τελετουργικό. Μερικές φορές πάλι οι γονείς τους κρεµούσαν φυλαχτά ή φώτιζαν το δωµάτιό τους µε λυχνάρια σαν αυτά µε

τη µορφή του Τελεσφόρου, της παιδικής θεότητας που µπορούσε να εξασφαλίσει καλή υγεία. Άλλοτε αφιέρωναν στους θεούς

(την Άρτεµη, την Ειλειθυία, τον Ασκληπιό, τον Απόλλωνα κ.ά) παιδικά αγάλµατα για να παρακαλέσουν ή να ευχαριστήσουν για

την προστασία που προσέφεραν στο παιδί τους. Από τέτοια πιθανότατα αγάλµατα προέρχονται και τα δύο µαρµάρινα παιδικά

κεφάλια που βρέθηκαν στην ανασκαφή.

13.

Εικ. 28. Τελετουργικό σκεύος σε µορφή κεφαλής παιδιού.

141140

Aπό τον κόσµο των παιδιών

142

από τον κόσµο των παιδιών

143

427

426426. Παιδικό κεφάλι Ύστερος 4ος / πρώιµος 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 130Σωζ. ύψ. 0,142 µ.Κεφάλι από αγαλµάτιο µικρού κοριτσιού (ίσως Άρκτου), από πεντελικό µάρµαρο. Τα µαλλιά είναι κοντά, κυµατιστά, εκτός από µια µακριά λωρίδα πάνω από το µέτωπο που τραβιέται πίσω στον αυχένα. Βρέθηκε στην περιοχή του «Κτηρίου Φ», σε επιχώσεις βυζαντινών χρόνων. Τα κονιάµατα που έφερε δηλώνουν ότι είχε χρησιµοποιηθεί ως οικοδοµικό υλικό σε κάποιο τοίχο της περιοχής. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Vorster 1983, αρ. 53, σ. 230-231, 349, πίν. 16, 25.

427. Παιδικό κεφάλι 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 129Σωζ. ύψ. 0,125 µ.Κεφάλι από αγαλµάτιο µικρού κοριτσιού (ίσως Άρκτου), από πεντελικό µάρµαρο. Τα µαλλιά είναι τραβηγµένα προς τα πίσω, χωρισµένα σε µπούκλες και δεµένα σε χαµηλό κότσο («πεπονοειδής» κόµµωση). Βρέθηκε σε επιχώσεις βυζαντινών χρόνων, κοντά στη συµβολή των οδών ΝΜΑ-ΙΙ και ΝΜΑ-VIII. Τα κονιάµατα που έφερε δηλώνουν ότι είχε χρησιµοποιηθεί ως οικοδοµικό υλικό σε κάποιο τοίχο της περιοχής. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Vorster 1983, αρ. 177, σ. 232, 389-390, πίν. 25.

428

431

429

428. Πλαστικό αγγείο 3ος / α΄ µισό 4ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2532Ύψ. 0,192, διάµ. βάσης 0,104.Πήλινο αγγείο σε µορφή αγοριού. Από το Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπο-λίδης (επιµ.), αρ. 52, σ. 78. Για τη πιθανή σχέση των αγγείων µε τις τελετές ενηλικίωσης βλ. Agora VII, σ. 53, σηµ. 11. Για τα Απατούρια βλ. Parke, σ. 126-132, για τα mallocouria Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.) σ. 381. Γενικά για το παιδί στη αρχαία Αθήνα Flacelière, σ. 108 - 146.

429. Πλαστικό αγγείο Β΄ µισό 4ου / αρχές 5ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4933Ύψ. 0,245, διάµ. βάσης 0,095 µ.Πήλινο αγγείο σε µορφή κουκουλοφόρου αγοριού. Τα χαρακτηριστικά του αποδίδονται σχηµατοποιηµένα µε χρήση χρώµατος στα περιγράµµατα. Σπειροειδείς βόστρυχοι ξεπροβάλλουν από την κόκκινη κουκούλα. Στο λαιµό φορά φυλακτό µε µηνίσκο (lunula) ενώ ένας δεύτερος µηνίσκος αποδίδεται γραπτά και στο µέτωπο. Στο πίσω µέρος του λαιµού επιγραφή CΤΡΑ[ΤΟΛΑΟΥ], που υποδεικνύει ότι το αγγείο κατασκευάστηκε στο γνωστό εργαστήριο λύχνων του Στρατολάου (4ος - 5ος αι. µ.Χ.). Από το Φρέαρ 114 της «Οικίας Α». Αδηµοσί-ευτο. Για ανάλογα αγγεία σε µορφή αγοριού και αναλυτική βιβλιογραφία βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), σ. 74. Για την πιθανή χρήση του ως σπονδικού αγγείου βλ. Agora V, σ. 53, σηµ. 11. Για το εργαστήριο του Στρατολάου βλ. Agora VII, σ. 51-52, Karivieri, σ. 132-134.

431. Ειδώλιο4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4222Σωζ. ύψ. 0,047 µ.Κεφάλι πήλινου ειδωλίου γυναικείας µορφής (Matrona). Τα µαλλιά χωρισµένα σε πλεξίδες σχηµατίζουν στην κορυφή του κεφαλιού κότσο. Τα ειδώλια αυτού του τύπου θεωρείται ότι παριστάνουν θεότητες, ίσως τις Μοίρες, που προστάτευαν και επηρέαζαν τη ζωή των µικρών παιδιών. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora VI, αρ. 176, 179, σ. 9 και 48, πίν. 5.

432432. Θήλαστρο1900 - 1700 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3381Ύψ. 0,12, µέγ. διάµ. 0,106 µ.Πήλινο θήλαστρο καλυµµένο µε ερυθρή βαφή. Βρέθηκε στην ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ», στο «Ταφικό όρυγ-µα» 86. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Keos VII, αρ. 8-3, σ. 191, πίν. 92 d.

433433. Θήλαστρο1350 - 1300 π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 3405Ύψ. 0,095, µέγ. διάµ. 0,07 µ.Πήλινο θήλαστρο καλυµµένο µε καστανέρυθρη βαφή. Βρέθηκε στην ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ», στον Τάφο 56. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Mountjoy, σ. 82, FS 160-2, Agora XIII, 203, XIV-7, πίν. 45.

430430. ΛύχνοςΑ΄ µισό 3ου αι. µ.ΧΑρ. Ευρ. M 2609Ύψ. 0,136, πλάτ. 0,045 µ.Πήλινος πλαστικός λύχνος που απεικονίζει τον θεό - θεραπευτή, Τελεσφόρο. Ο θεός παριστάνεται µε τη µορφή παιδιού ντυµένου µε µακρύ µανδύα, µε την καλύπτρα (κουκούλα) ριγµένη πίσω στη πλάτη. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 47, σ. 74.

144


145

434434. Κούκλα Τέλη 10ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2469 Ύψ. 0,08, µέγ. διάµ. 0,06 µ.Πήλινη χειροποίητη κούκλα, σχηµατοποιηµένο οµοίωµα γυναικείας µορφής. Εγχάρακτη και εµπίεστη διακό-σµηση αποδίδει τα επιµέρους χαρακτηριστικά και τις λεπτοµέρειες του ενδύµατος. Μικρές οπές στα πλάγια για την πρόσδεση των κινητών κάτω άκρων που σήµερα λείπουν. Από τον Τάφο 84 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 24, σ. 50.

435435. Ειδώλιο ζώου1350 - 1250 π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 3406Ύψ. 0,074, µήκ. 0,057 µ.Πήλινο ειδώλιο µε γραπτή διακόσµηση από καστανές οριζόντιες και κυµατιστές γραµµές. Από τον Τάφο 56 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. French, σ. 157-158 (διακόσµηση Ladder Type).

436436. Κούκλα 425 - 325 π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2367Σωζ. ύψ. 0,056 µ.Μικρή οστέινη κούκλα (νευρόσπαστο), που φορά δωρικό χιτώνα. Οι λεπτοµέρειες αποδίδονται µε εγχάρα-κτες γραµµές. Λείπουν τα κάτω άκρα που θα ήταν πρόσθετα. Από τη φάση του 1ου / 2ου αι. µ.Χ. της «Οικίας Π». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Davidson-Thompson, σ. 111, αρ. 6, εικ. 49.

437437. Πλαταγή (κουδουνίστρα)Δεύτερο µισό 3ου - 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2524Ύψ. 0,144, µέγ. πλάτ. 0,069. Πήλινη κουδουνίστρα σε µορφή παιδικής, κουκουλοφόρου προτοµής. Ανάγλυφη και πολύχρωµη γραπτή δια-κόσµηση αποδίδει τα χαρακτηριστικά και τις λεπτοµέρειες του ρούχου. Ίσως απεικονίζει τον Αγαθό Δαίµονα ή τον Τελεσφόρο. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), σ. 85, αρ. 62, Κροντηρά, σ. 14.

438

439

440

438. Πλαταγή 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4228Ύψ. 0,121 µ.Πήλινη κουδουνίστρα σε σχηµατοποιηµένη µορφή περιστεριού. Λευκή, κόκκινη και γαλάζια βαφή, πάνω σε λευκό επίχρισµα, τονίζει τις λεπτοµέρειες. Από το Φρέαρ 47 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora VI, αρ. 846, σ. 29, 69, πίν. 21.

439. Αλογάκι 4ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 2535Ύψ. 0,107, µήκ. 0,188 µ.Πήλινο αλογάκι που θα κυλούσε σε τροχούς, πιθανότατα ξύλινους. Τα χαρακτηριστικά και η σκευή του αποδίδονται ανάγλυφα και τονίζονται µε πολύχρωµη γραπτή διακόσµηση. Διαµπερείς οπές υπάρχουν στη θέση των άκρων για την προσαρµογή του ξύλινου άξονα που θα συγκρατούσε τους τροχούς. Μια ακόµη διαµπερής οπή ανοίγεται στο ρύγχος για να περνά σχοινί, µε το οποίο το παιδί θα τραβούσε το παιχνίδι. Από το Φρέαρ 54 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), σ. 79, αρ. 53.

440. Στρόµβος (σβούρα)Κλασικών χρόνωνΑρ. Ευρ. Μ 4227Σωζ. ύψ. 0,02, διάµ. 0,035 µ.Πήλινη σβούρα (στρόµβος, βέµβιξ) σε σχήµα δίσκου µε δύο διάτρητες προεξοχές. Είναι καλυµµένη µε µαύρη βαφή, εκτός από την ακµή της περιφέρειας που έχει µείνει στο χρώµα του πηλού και διατηρεί ίχνη κόκκινου χρώµατος. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ», στη συµβολή των οδών ΜΕΤΡΟ-Ι και ΝΜΑ-Ι. Αδηµο-σίευτη. Πρβλ. Λάζος, σ. 609-616, Κροντηρά, σ. 50-51.

441441. ΠρόχουςΒ΄ µισό 15ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4225Ύψ. 0,047 µ.Πήλινη, µικρογραφική σφαιρική πρόχους µε γραπτή διακόσµηση «περιγεγραµµένης σπείρας». Βρέθηκε στην ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ» σε λάξευµα στο φυσικό βράχο. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Mountjoy, FS 87, σ. 30, εικ. 21, αρ. 20, σ. 22.

146


147

442442. Αρύβαλος Αρχές 7ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4932Ύψ. 0,039 µ.Πήλινος, µικρογραφικός αρύβαλλος διακοσµηµένος µε γραπτές γραµµές στο σώµα και µε ακτίνες στον ώµο. Από την περιοχή της οδού ΝΜΑ-VIII. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Young, αρ. 48, 8Α, σ. 38, εικ. 22, Corinth XV, iii, αρ. 1471, σ. 267, πίν. 61.

443443. Πινάκιο 4ος / 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2270Ύψ. 0,003, διάµ. χείλους 0,051 µ.Πήλινο, µικρογραφικό, άβαφο πινάκιο µε πλατύ χείλος. Από την «Οικία Κ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1002-1010, σ. 144-145, 306-307, πίν. 36-37, Agora XXIX, αρ. 623-624, σ. 142-145, 308-309, πίν. 60.

444 444. Οινοχόη500 - 480 π.X.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2265Ύψ. 0,04 µ.Πήλινη, µικρογραφική τριφυλλόστοµη οινοχόη (χους) µε µελανή φυτική διακόσµηση. Από την περιοχή της «Οικίας Σ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1410, σ. 335, πίν. 45. Για τα µικρογραφικά αγγεία και την ερµηνεία τους ως παιχνίδια βλ. Agora XXIX, σ. 203.

445445. Οινοχόη 1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2275Ύψ. 0,033 µ.Πήλινη, µικρογραφική τριφυλλόστοµη ερυθροβαφής οινοχόη (χους). Από τη φάση του 1ου αι. π.Χ. της «Οικί-ας Θ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XXIX, σ. 125-127.

448448. Ληκύθιο Τέλη 4ου / αρχές 3ου αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4237Ύψ. 0,029, µέγ. διάµ. 0,032 µ.Πήλινη, µικρογραφική αρυβαλλοειδής λήκυθος µε κάθετες ραβδώσεις και καστανέρυθρη βαφή. Μιµείται την κορινθιακή blister ware κεραµική. Από το Φρέαρ 4 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1681, σ. 354, πίν. 77, Corinth VII, iii, σ. 144-148, Agora XXIX, σ. 171-172.

447447. ΛηκύθιοΒ΄ µισό 4ου αι. π.X.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2266Ύψ. 0,056, µέγ. διάµ. 0,034 µ.Πήλινη, µικρογραφική λήκυθος µε καστανή βαφή στην εξωτερική επιφάνεια. Από επιφανειακά στρώµατα στην περιοχή της «Οικίας Κ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1140-1141, σ. 316, πίν. 38, Schlörb-Vierneisel, αρ. 216.1, σ. 121, πίν. 68.3.

446446. ΛηκύθιοΜέσα 4ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4233Ύψ. 0,052, µέγ. διάµ. 0,032 µ.Πήλινη, µικρογραφική λήκυθος µε δικτυωτή διακόσµηση µε µελανές διαγώνιες γραµµές και κουκκίδες από λευκό επίθετο χρώµα. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Καλτσάς 1998, αρ. 1035, σ. 112, πίν. 123α, Ρωµιοπούλου-Τουράτσογλου, αρ. Π 1694, σ. 102.

449449. Κρατηρίσκος Τέλη 4ου / αρχές 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4930Ύψ. 0,035, διάµ. χείλους 0,042 µ.Πήλινος, µικρογραφικός κρατήρας µε καστανόµαυρη βαφή. Από την περιοχή της «Οικίας Ρ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora XΧΙΧ, αρ. 1417-1418, σ. 209, 380, πίν. 108.

148


149

453

450. Σκυφίδιο Τέλη 5ου αι. π.X.Αρ. Ευρ. Μ 4245Ύψ. 0,005, διάµ. χείλους 0,009 µ.Πήλινο, µικρογραφικό, µελαµβαφές σκυφίδιο µε δακτυλιόσχηµη βάση. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XII, αρ. 1394, σ. 334, πίν. 45.

450

453. Κύπελλο4ος / 3ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4246Ύψ. 0,02, διάµ. χείλους 0,031 µ.Πήλινο, µικρογραφικό κύπελλο µε δύο λαβές. Βρέθηκε στην οδό ΜΕΤΡΟ-Ι. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XΧΙΧ, αρ. 1410, σ. 209, 380, πίν. 108.

452

451451. Σκυφίδιο Πιθανώς 3ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2263Ύψ. 0,016, διάµ. χείλους 0,023 µ. Πήλινο, µικρογραφικό ηµισφαιρικό σκυφίδιο. Από διαταραγµένες επιχώσεις στην περιοχή της «Οικίας Κ». Αδηµο-σίευτο. Πρβλ. Agora XΧΙΧ, αρ. 1429, σ. 381, πίν. 108.

452. Κύπελλο Πιθανώς 4ος αι. π.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4244Ύψ. 0,023, διάµ. χείλους 0,031 µ.Πήλινο, µικρογραφικό κύπελλο µε δύο λαβές, η µία σπασµένη. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσί-ευτο. Πρβλ. Agora XΙΙ, 336, αρ. 1434, πίν. 46, Agora XΧΙΧ, αρ. 1408, σ. 379-380, πίν. 108 .

456456. Κύπελλο2ος αι. π.Χ. (;)Αρ. Ευρ. Μ 4226Ύψ. 0,02, διάµ. χείλους 0,021µ. Πήλινο, µικρογραφικό κύπελλο µε δύο, σπασµένες σήµερα, λαβές. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XΧΙΧ, αρ. 1428, σ. 381, πίν. 108 (200 – 175 π.Χ.)

457457. Κύπελλο1ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 4931 Ύψ. 0,018, διάµ. χείλους 0,04 µ. Πήλινο, µικρογραφικό, άωτο κύπελλο µε λευκό επίχρισµα. Από επίχωση του 1ου αι. π.Χ. στην περιοχή της οδού ΝΜΑ-VI. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XΧΙΧ, αρ. 1427, σ. 381, πίν. 108.

454454. Κύπελλο 4ος / 3ος αι. π.X. Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 2273Ύψ. 0,02, διάµ. χείλους 0,04 µ.Πήλινο, µικρογραφικό κύπελλο µε δύο λαβές, σήµερα σπασµένες. Από διαταραγµένες επιχώσεις στην περι-οχή της «Οικίας Δ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Agora XΧΙΧ, αρ. 1410-1411, σ. 209, 380, πίν. 108.

455455. Κύπελλα4ος / 3ος αι. π.X. Αρ. Ευρ. Μ 4239, Μ 4240, 4241, 4242, 4243.Ύψ. 0,02 - 0,03, διάµ. χείλους 0,023 - 0,026 µ.Πήλινα, µικρογραφικά χειροποίητα κύπελλα µε δύο οριζόντιες και µία κάθετη λαβή. Από το Φρέαρ 21 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτα. Πρβλ. Agora XΙΙ, αρ. 1432, σ. 336, πίν. 46, Agora XΧΙΧ, αρ. 1419, σ. 210, πίν. 108.

150


151

461461. Λύχνος 3ος αι π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 530Ύψ. 0,026, µήκ. 0,061, διάµ. δίσκου 0,046.Μικρός πήλινος λύχνος µε κεντρικό στέλεχος και µαύρη βαφή. Από την οδό ΝΜΑ-ΙΙ. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 27Α , αρ. 376, σ. 86, πίν. 40.

460460. Λύχνος 3ος αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 767Ύψ. 0,026, µήκ. 0,065, διάµ. δίσκου 0,049Μικρός πήλινος λύχνος µε κεντρικό στέλεχος και µαύρη βαφή. Από τη Δεξαµενή ΧIV της «Οικίας Λ». Αδηµο-σίευτος. Πρβλ. Agora ΙV, τύπος 27Α , αρ. 380, σ. 86, πίν. 40.

458. ΚάδοςΤέλη 2ου - µέσα 3ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4236Ύψ. 0,078, µέγ. διάµ. 0,045µ.Μικρογραφικός πήλινος κάδος από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora V, J2-J3, σ. 51, πίν. 9, Μ 160, σ. 99, πίν. 24.

458

459459. Αµφορίσκος3ος - 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4235Ύψ. 0,124 µ.Μικρογραφικός πήλινος αµφορέας από το Φρέαρ 57 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτος. Για παρεµφερές σχήµα βλ. Agora V, Μ 178, σ. 100, πίν. 25, L9, σ. 75, πίν. 16.

463463. ΛύχνοςΤέλη 6ου αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. M 2910Ύψ. 0,210, µήκ. 0,550 µ.Από την οδό ΜΕΤΡΟ- Ι. Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Karivieri, αρ.160, 208, πίν. 51.

462462. Λύχνος Περί το 275 π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 819Ύψ. 0,03, µήκ. 0,06, διάµ. δίσκου 0,045 µ.Μικρός πήλινος, άβαφος λύχνος. Από τη Δεξαµενή ΧIV της «Οικίας Λ». Αδηµοσίευτος. Πρβλ. Agora IV, τύπος 25Β΄, αρ.327, σ. 76, πίν. 38.

152


153

466. ZάριΚλασικών χρόνων (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5130Διαστάσεις: 0,02 x 0,02 Χ 0,02 µ.Πήλινο. Από το Φρέαρ 56 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. ό.π.

466

467

468465

469

465. ΖάριΚλασικών χρόνων (;)Αρ. Ευρ. Μ 4248Διαστάσεις 0,03 x 0,025 µ.Πήλινο. Από την ανασκαφή για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1738, σ. 221, πίν. 100. Για τα ζάρια και τη χρήση τους σε παιχνίδια βλ. Κροντηρά, σ. 91.

467. Μελανοδόχιο (µελανοδοχείο) Αρχές 3ου αι. π.Χ.Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 296Ύψ. 0,038, διάµ. στοµίου 0,04, διάµ. βάσης 0,033 µ.Πήλινο. Μικρό µελαµβαφές µελανοδοχείο µε δακτυλιόσχηµη βάση και επικλινή, προς την κεντρική οπή, τοιχώµατα Από τον οικιακό Αποθέτη 13 της «Οικίας Τ». Βλ. Ελευθεράτου (υπ. έκδ.).

468. Γραφίδα3ος / 4ος αι. µ.Χ. Αρ. Ευρ. Μ 4230Μήκ. 0,088 µ.Οστέινη ατρακτόσχηµη γραφίδα που απολήγει σε δύο αιχµηρά άκρα. Από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1363, σ. 187, πίν. 83.

469. ΓραφίδαΠαλαιοχριστιανικών /βυζαντινών χρόνων (;)Αρ. Ευρ. ΝΜΑ 5093Μήκ. 0,08 µ. Χάλκινη. Επιµήκης µε πεπλατυσµένο το ένα άκρο και αιχµηρό το άλλο. Στο στέλεχος εγχάρακτη διακόσµηση από παράλληλες και διασταυρούµενες γραµµές. Από βυζαντινές επιχώσεις πάνω στην «Οικία Γ». Αδηµοσίευ-τη. Πρβλ. Corinth XII, αρ. 1351, σ. 185, 186, πίν. 83, Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), αρ. 670, σ. 491, Olynthos Χ, αρ. 1726-1731, σ. 357-359, πίν. CXIV, ΑΔ 47 (1992), Β1, σ. 67, πίν. 26 β, Neils-Oakley, σ. 250.

464464. Αστράγαλοι3ος - 5ος αι. µ.Χ.Αρ. Ευρ. Μ 4229Έξι φυσικοί άτρητοι αστράγαλοι από το Φρέαρ 16 της ανασκαφής για το «ΜΕΤΡΟ». Αδηµοσίευτοι. Για τους αστραγάλους και τη χρήση τους σε παιχνίδια βλ. Neils -Oakley, αρ. 88, σ. 279, Κροντηρά, σ. 86, 90.

154 155

Οι ΤάφοιΗ ταφική, υπήρξε µια από αρχαιότερες χρήσεις της περιοχής.Οι περισσότερες ταφές ανάγονται στους προϊστορικούς και

πρωτογεωµετρικούς χρόνους (17ος - 9ος αι. π.Χ.). Οι τάφοι, παιδικοί οι περισσότεροι, ανήκαν σε διάφορους τύπους: λακκο-

ειδείς, κιβωτιόσχηµοι, καύσεις. Ο τρόπος ενταφιασµού και τα κτερίσµατα που συντρόφευαν τους νεκρούς στο µεταθανάτιο

ταξίδι τους - συνήθως πήλινα αγγεία, λιγοστά πήλινα ειδώλια και απλά κοσµήµατα (χρυσά, χάλκινα, σιδερένια) - αντανακλούν

τα ταφικά έθιµα και τις δοξασίες για τη µετά θάνατον ζωή που επικρατούσαν σε κάθε περίοδο, καθώς και την κοινωνική και

οικονοµική κατάσταση των νεκρών.

Μετά τα µέσα του 8ου αι. π.Χ. οι ταφές εκλείπουν και ο χώρος οικίζεται σε µεγάλη έκταση. Στους αρχαϊκούς όµως χρόνους

(7ος / 6ος αι. π.Χ), καθώς βρέθηκε έξω από τα τείχη της πόλης, χρησιµοποιήθηκε περιστασιακά για ενταφιασµούς. Ο µικρός

ωστόσο αριθµός των τάφων της εποχής - µόλις τρεις ή τέσσερις - δείχνει ότι δεν προσέλαβε τον χαρακτήρα οργανωµένου

νεκροταφείου.

Μετά την οργάνωση του οικισµού στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. οι ταφές εκλείπουν. Μια συστάδα ακτέριστων τάφων (καλυβίτες)

των ύστερων παλαιοχριστιανικών ή πρώιµων βυζαντινών χρόνων που βρέθηκε στην ανασκαφή για το ΜΕΤΡΟ και κάποιοι άλλοι

διάσπαρτοι στο χώρο, µαρτυρούν την παρακµή της περιοχής. Ίσως είναι η εποχή που στα µισοερειπωµένα κτίρια του χώρου

εγκαθίστανται κεραµικά και άλλα εργαστήρια (8ος /9ος αι. µ.Χ). Το ίδιο φαινόµενο παρατηρείται και αργότερα, στους µέσους

βυζαντινούς χρόνους (11ος/ 12ος αι. µ.Χ.), όπου οι εκτεταµένες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις (κεραµικά και µεταλλευτικά εργα-

στήρια, βυρσοδεψείο) συνυπάρχουν µε µικρό χριστιανικό νεκροταφείο µε καµαροσκέπαστους, φτωχά κτερισµένους τάφους.

Οι Τάφοι14.

Εικ. 29. Ταφή µικρού παιδιού σε αγγείο (εγχυτρισµός).

155154

156

οι τάφοι

157

470470. Οπισθότµητη πρόχους Αρ. Ευρ. Μ 2442Ύψ. 0,102, µέγ. διάµ. 0,102 µ.Ανήκει στην κίτρινη µινυακή κεραµική. Το σχήµα αλλά και η στιλβωµένη επιφάνεια δηλώνουν προσπάθεια µίµησης µεταλλικών αγγείων. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 2, σ. 41.

471471. Κάνθαρος Αρ. Ευρ. Μ 2443Ύψ. χωρίς τις λαβές 0,086, διάµ. χείλους 0,106 µΑνήκει στην κίτρινη µινυακή κεραµική. Το σχήµα αλλά και η στιλβωµένη επιφάνεια δηλώνουν προσπάθεια µίµησης µεταλλικών αγγείων. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 3, σ. 41- 42.

472472. Διπλό αγγείοΑρ. Ευρ. Μ 2444Ύψ. 0,088, διάµ. χείλους 0,10 µ. Γραπτή διακόσµηση. Οριζόντιες και κυµατιστές ταινίες. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 4, σ. 42.

474. Μόνωτη κύλικαΑρ. Ευρ. Μ 2446Ύψ. 0,085, διάµ. χείλους 0,086 µ.Γραπτή διακόσµηση, κρεµάµενου βραχώδους τοπίου. Βλ. Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 6, σ. 43.

474

475

476

473 477473. Δίωτη κύλικαΑρ. Ευρ. Μ 2445Ύψ. 0,083, διάµ. χείλους 0,107 µ.Γραπτή διακόσµηση φοίνικα ανάµεσα σε κισσόφυλλα που εκφύονται από βραχώδες τοπίο. Βλ. Παρλαµά -Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 5, σ. 43.

475. ΧάντρεςΑρ. Ευρ. Μ 2447Μεγ. διάµ. 0,009 µ. Δύο χάντρες µε ραβδώσεις από γαλάζια φαγεντιανή και δύο λείες χάντρες από λευκή υαλόµαζα. Βλ. Παρ-λαµά- Σταµπολίδης (επιµ.), αρ. 7, σ. 43.

476. ΛήκυθοςΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4784 Ύψ. 0,096, διάµ. χείλους 0,042, διάµ. βάσης 0,037, µέγ. διάµ 0,067 µ.Γραπτή διακόσµηση. Δικτυωτά τρίγωνα στον ώµο, ταινίες στο λαιµό και οριζόντια διαγράµµιση στη λαβή. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Corinth VII, i, 18, αρ. 65, πίν.10.

477. ΥδρίαΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4783 Ύψ. 0,173, διάµ. χείλους 0,062, διάµ. βάσης 0,054, µέγ διάµ. 0,114 µ. Γραπτή διακόσµηση. Σύνθετο κόσµηµα µε δικτυωτό και κατακόρυφο ζικ-ζακ στο σώµα, ταινίες στις οριζόντιες λαβές, οριζόντια διαγράµµιση στην κάθετη λαβή. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Desborough, σ. 43-45.

Κιβωτιόσχηµος τάφος παιδιού έξι περίπου χρονών

Ορθογώνιος λάκκος στο φυσικό βράχο καλυµµένος µε πλάκες Περιείχε τα οστά βρέφους µικρότερου του ενός έτους

Τάφος ΜΕΤΡΟ - 76 (1700 - 1500 αι. π.Χ.)

Τάφος ΜΕΤΡΟ - 88 (1450 - 1350 π.Χ.) Τάφος ΝΜΑ - 60 (960 - λίγο µετά το 900 π.Χ.)Κιβωτιόσχηµος τάφος παιδιού, έξι έως επτά χρονών

οι τάφοι

158 159

478478. ΠυξίδαΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4785 Ύψ. 0,065, διάµ. χείλους 0,062, διάµ. βάσης 0,035, µέγ. διάµ. 0,075µ.Πήλινη σφαιρική πυξίδα µε γραπτή διακόσµηση. Οριζόντιες ταινίες στη µέση του σώµατος. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Desborough, σ. 198, πίν. 29c.

479479. Πόδι κρατήραΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4787 Ύψ. 0,07, διάµ. βάσης 0,126 µ.Πήλινο ολόβαφο κωνικό πόδι κρατήρα. Αδηµοσίευτο. Πρβλ. Desborough, 96-97, Corinth, VII, 73, πίν.12.

480480. ΦιάληΑρ. Ευρ. ΝΜΑ 4786 Ύψ. 0,045, διάµ. χείλους 0,105 µ.Πήλινη χειροποίητη φιάλη µε εγχάρακτη διακόσµηση. Οµόκεντροι κύκλοι και γραµµίδια. Αδηµοσίευτη. Πρβλ. Kerameikos IV, 4, πίν. 29, αρ. 2044, τάφος 48, Coldstream, σ. 28-30.

159Εικ. 30. Λακκοειδής ταφή ενηλίκου.

160 161160

Βραχυγραφίες

αι. αιώνας

αρ. αριθµός

αρ. ευρ. αριθµός ευρετηρίου

βλ. βλέπε

γρ. γραµµάρια

δηλ. δηλαδή

διάµ. διάµετρος

διάστ. διάσταση

Ε εµπροσθότυπος

εικ. εικόνα

επιµ. επιµέλεια

κ.ά. και άλλοι

πίν. πίνακας

πλάτ. πλάτος

πρβλ. παράβαλλε

προς α. προς αριστερά

προς δ. προς δεξιά

π.Χ. προ Χριστού

σ. σελίδα

σηµ. σηµείωση

σωζ. σωζόµενος, -η, -ο

τ.µ. τετραγωνικά µέτρα

υπό έκδ. υπό έκδοση

ύψ. ύψος

Συντοµογραφίες Περιοδικών και Σειρών

ΑΔ Αρχαιολογικόν Δελτίον

ΑΕ Αρχαιολογική Εφηµερίς

AJA American Journal of Archaeology

AM Mitteilungen des deutschen arcaologischen Instituts. Athenische Abteilung

Ant. Pl. Antike Plastik

B.A.R. British Archaeological Reports

BCH Bulletin de correspondance hell

BSA Annual of the British School at Athens

DOP Dumbarton Oaks Papers

Hesperia Hesperia, Journal of the American School of Classical Studies at Athens

ΙstMitt Mitteilungen des deutschen archaologischen Instituts. Istanbuler Abteilung

JHS Journal of Hellenic Studies

JRA Journal of Roman Archaeology

LIMC Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae

161

Συντοµογραφίες - Βιβλιογραφία

κ.ε. και εξής

κ.λ.π. και τα λοιπά

λ. λήµµα

Μ ΜΕΤΡΟ

µ. µέτρα

µέγ. µέγιστος, -η, -ο

µήκ. µήκος

µ.Χ. µετά Χριστόν

ΝΜΑ Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Ο οπισθότυπος

ό.π. όπως παραπάνω

πάχ. πάχος

Agora IV

Agora V

Agora VI

Agora VII

Agora X

Agora XI

Agora ΧΙΙ

Agora ΧΙΙI

Agora XIV

Agora XXIV

Agora XXVI

Agora XXIX

Amyx

Anderson-Stojanović Arubas-Goldfus

Bailey

Bass-Van Doorninck

Bercero

Beretta et al.

Bieber 1955

Bieber 1964

BMC Alexander

Bordenache

Börker - Burow

Böttger

Budde - Nicholls

Bury

Camp

Cohon 1984

Cohon 1993

Coja

Coldstream

Corinth IV, ii

Corinth VII, i

Corinth VII, iii

Corinth XII

Corinth XV, iii

Corinth XVII

Davidson-Thompson

Délos XVIII

Délos XXIII

Délos XXVI

R.H. Howland, Greek Lamps and their Survivals, The Athenian Agora IV, Princeton, 1958.

H.S. Robinson, Pottery of the Roman Period, The Athenian Agora V, Princeton, 1959.

C. Grandjouan, Terracottas and Plastic Lamps of the Roman Period, The Athenian Agora VI, Princeton, 1961.

J. Perlzweig, Lamps of the Roman Period, The Athenian Agora VII, Princeton, 1961.

M. Lang - M. Crosby, Weights, Measures and Tokens, The Athenian Agora Χ, Princeton, 1964.

Ε. Harrison, Archaic and Archaistic Sculpture, The Athenian Agora XI, Princenton, 1965.

Β.Α. Sparkes - L.Talcott, Black and Plain Pottery of the 6th, 5th and 4th Centuries B.C., The Athenian Agora ΧΙΙ, Princeton, 1970.

S.A. Immerwahr, The Neolithic and Bronze Ages, The Athenian Agora ΧΙΙI, Princeton, 1972.

H.A. Thompson - R.E. Wycherley, The Agora of Athens, The History, Shape and Uses of an Ancient City Center, The Athenian Agora XIV, Princeton, 1972.

Α. Frantz, Late Antiquity A.D. 267-700, The Athenian Agora XXIV, Princenton, 1988.

J.H. Kroll, The Greek Coins, The Athenian Agora ΧXVI, Princeton, 1993.

S.I. Rotroff, Hellenistic Pottery, Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material, The Athenian Agora ΧΧΙΧ, Princeton, 1997.

Amyx, “The Attic Stelai Vases and Other Containers”, Hesperia 27, 1958, σ. 163-307.

V.R. Anderson-Stojanović, “The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria”, AJA 91, 1987, σ. 105 κ.ε.

B. Arubas - H. Goldfus, “Spindle Whorls and Loomweight”, στο Excavations on the Site of the Jerusalem, JRA Suppl. 60, 2005.

D. Bailey, A Catalogue of the Lamps in the British Museum, Oxford, 1975.

G.F. Bass - F.H. Van Doorninck, Yassi Ada, A seventh-century Byzantine Shipwreck, vol. I, Texas 1982, College Station Texas ASM University Press.

J. Beltrán De Heredia Bercero (επιµ.), De Barcino a Barcinona (singlos I-VII), Los Restos Arqueológicos de la Plaza del Rey de Barcelona, Museo de Historia de la Ciudad, 2001.

M. Beretta, G. di Pasquale, Giunti (eds.), Vitrum. Il Vetro fra Artee Scienza nel Mondo Romano, Instituto e Museo di Storia della Scienza, Firenze Musei, 2004.

M. Bieber, Sculpture of the Hellenistic Age, New York, Columbia University Press, 1955.

M. Bieber, Alexander the Great in Greek and Roman Art, Chicago, 1964.

M.J. Price, “The Coinage in the Name of Alexander the Great and Philip Archidaeus”, A British Museum Catalogue, Zurich / London, 1991.

G. Bordenache, Sculture Greche e Romane del Museo Nazionale di Antichita di Bucarest I : Statue e Rilievi di Culto Elementi Architettoni e Decorativi, Bucarest, Casa Editrice dell’ Accademia, 1969.

C. Börker - J. Burow, “De hellenistischen Amphorenstempel aus Pergamon’’, Pergaminische Forschungen XI, 1998.

B. Böttger, “Die kaiserzeitlichen und spätantiken Amphoren aus dem Kerameikos’’, AM 107, 1992, 315-381.

L. Budde - R. Nicholls, A Catalogue of the Greek and Roman Sculpture in the Fitzwilliam Museum, Cambridge, 1964.

J.B. Bury, The Imperial Administrative System in the Ninth Century, London, 1911.

J.M. Camp, The Water Supply of Ancient Athens from 3000 to 86 B.C., διδακτορική διατριβή, Princeton University, 1977.

R. Cohon, Greek and Roman Table Supports with Decorative Reliefs, διδακτορική διατριβή, Ν. Υόρκη, 1984.

R. Cohon, “The Typology, History and Authenticity of Roman Marble Craters”, JRA 6, 1993, 313-330.

M. Coja, “Les Centres de Production Amphoriques Identifiés à Istros Pontique” στο J.Y. Empereur-Y. Garlan Recherches sur les Amphores Grecques, BCH Suppl. XIII, 1986.

J.N. Coldstream, Greek Geometric Pottery, London, 1968.

O. Broneer, Terracotta Lamps, Corinth IV, Part ii, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1930.

S. Weinberg, The Geometric and Orientalizing Pottery, Corinth VII, Part i, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1943.

G.R. Edwards, Corinthian Hellenistic Pottery, Corinth VII, Part iii, Princeton, New Jersey, 1975.

G. Davidson, The Minor Objects, Corinth XII, Princeton, New Jersey, 1952.

A. Newhall Stillwell, J.L. Benson et al., The Potters’ Quarter. The Pottery, Corinth XV, Part iii, Princeton, New Jersey,1984.

J.C. Biers, The Great Bath on the Lechaion Road, Corinth XVII, Princeton, New Jersey, 1985.

G.R. Davidson - D.B. Thompson, “Small Objects from the Pnyx : I”, Hesperia Suppl. VII, Baltimore, 1943.

W. Deonna, Le Mobilier Délien, Exploration archéologique de Délos, XVIII, Paris,1938.

A. Laumonier, Les figurines de terre cuite, Exploration archéologique de Délos, XXIII, Paris, 1956.

Ph. Bruneau, Les Lamps, Exploration archéologique de Délos, XXVI, Paris, 1965.

162 163162 163

Délos XXVII

Derks-Roymans

Desborough

Donati

Dontas

Eros Grec

Flacelière

Fleischer

Frantz

Fraser

French

Garlan

Grace 1956

Grace 1985

Goethert - Polaschek

Grassinger

Havelock

Hayes 1971

Hayes 1975

Hayes 1992

Henkel

Henig 1974

Henig 1975

Henkel

Hermann

Isings

Ivantchik

Johns

Jöhrens

Karivieri

Kent

Keos VII

Kerameikos IX

Kerameikos X

Kerameikos XV

Kerameikos XVI

Kraus

Leventi

Lindblom

Linferty

LRBC

Ph. Bruneau, L’ Îlot de la Maison des Comédiens, Exploration archéologique de Délos, XXVII, Paris, 1970.

Τ. Derks - N. Roymans, “Seal - Boxes and the Spread of Latin Literacy in the Rhine Delta”, στο A. E. Cooley (ed.), Becoming Roman Writing Latin, Literacy and Epigrafy in Roman West, 2002.

V.R.d’A. Desborough, Protogeometric Pottery, Oxford, 1952.

F. Donati, Iside. Il Mito, il mistero, la magia. Catalogo della Mostra, 1997.

G. Dontas, Les portraits attiques au Musée de l’Acropole στο Corpus Signorum Iimperii Romani, Vol.I, fasc. 1, Académie d’ Athènes, 2004.

Eros Grec, Amour des Dieux et Hommes, Athène, Ministère de la Culture, Kατάλογος έκθεσης,1990.

R. Flacelière, O Δηµόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα, 1993.

R. Fleischer, Artemis von Ephesos und verwandte Kultstatuen aus Anatolien und Syrien, Leiden, 1973.

A. Frantz, “From Paganism to Christianity in the Temples of Athens”, DOP 19, 1965, σ. 187-205.

P.M. Fraser, Rhodian Funerary Monuments, Oxford, New York, 1977.

E. French, “Development of Mycenaean Terracotta Figurines”, BSA 66 (1971), σ. 116-117.

Y. Garlan, Les timbres amphoriques de Thasos Ι, Timbres protothasiens et Thasiens anciens, École Française d’ Athènes: Etudes Thasiennes 18, 1999.

V. Grace, “Stamped Wine Jar Fragments” in Small Objects from the Pnyx, Hesperia Suppl. X, 1956, σ.113-189.

V. Grace, “The Middle Stoa Dated by Amphora Stamps”, Hesperia 54, 1985, σ. 1-54.

K. Goethert - Polaschek, Katalog der römischen Gläser des rheinischen Landesmuseums Trier, Trierer Grabungen und Forschungen, no. 9, Mainz am Rhein, 1977.

D. Grassinger, Römische Marmorkratere, Mainz, 1991.

C.M. Havelock, The Aphrodite of Knidos and its Successors. A Historical Review of the Female Nude in Greek Art, University of Michigan Press, 1995.

J.W. Hayes, “A New Type of Early Christian Ampulla”, BSA 66, 1971, σ. 243-248.

J.W. Hayes, Roman and Pre-roman Glass in the Royal Ontario Muesum. A Catalogue, Toronto, 1975.

J.W. Hayes, Excavations at Saraçhane in Instabul, II, The Pottery, Princeton, 1992.

F. Henkel, Die Fingerringe der Rheinlande und der benachbarten Gebiete, Berlin, 1913.

Μ. Henig, A Corpus of Roman Engraved Gemstones from British Sites, B.A.R. 8, Part ii, 1974.

M. Henig, The Lewis Collection of Engraved Gemstones in Corpus Christi College, B.A.R. Suppl. Series I, Cambridge, 1975.

F. Henkel, Die römische Fingerringe der Rheinlande und der benachbarten Gebiete, Berlin, 1913.

A. Hermann στο N. Yalouris - B. Childs (επιµ.), The Search for Alexander : An Exhibition Catalogue, Boston, 1980.

C. Isings, Roman Glass from Dated Finds, Groningen, Djakarta, 1957.

A. I. Ivantchik, “Un puits de l’ époque paléochrétienne sur l’ agora d’ Argos”, Annexe I, “Vaisselle en verre”, BCH 126, 2002, 1. Études, σ. 405-409.

C. Johns - T. Potter, The Thetford Treasure. Roman Jewellery and Silver, London, The Trustees of the British Museum, 1983.

G. Jöhrens, Amphorenstempel in Nationalmuseum vom Athen, Mainz, 1999.

A. Karivieri, The Athenian Lamp Industry in Late Antiquity, Helsinki, 1996.

J.P.C. Kent - K.S. Painter, Wealth of the Roman World, London, 1977.

J.C. Overbeck, Ayia Irini: Period IV, Part 1: The Stratigraphy and Find Deposits, Mainz on Rhine, 1989.

U. Kninge, Die Südhügel, Kerameikos IX, Berlin, 1976.

W. Hoepfner, Das Pompeion und seine nachfolger Bauten, Kerameikos X, Berlin, 1976.

B. VierneiseI - Schlörb, Die figürlichen Terrakotten. I. Spätmykenisch bis späthellenistisch, Kerameikos XV, Ergebnisse der Ausgrabungen, München, 1998.

B. Böttger, Die kaiserzeitlichen Lampen vom Kerameikos, Kerameikos XVI, München, 2002.

Th. Kraus, Hekate, 1960.

I. Leventi, Hygieia in Classical Greek Art, Athens, 2003.

J. Lindblom, “Chronological and Economic Aspects of Glass Lamps from the Finnish Excavations at Jabal Harûn near Petra”, στο Annales de 16e congrès de l’ Association Internationale pour l’ histoire du verre, London, 2003.

Α. Linferty, Villa Albani II, 1997.

R.A.G. Carson, P.V. Hill, J.P.C. Kent, Late Roman Bronze Coinage A.D. 324-498, 1960, 1972.

Machaira

Meyer 1988

Meyer 1994

Mattusch

Middleton

Morrisson I, II

Naumann

Neils–Oakley

Neumer-Pfau

Nikolaou-Empereur

O’Hea

Olynthus II

Olynthus X

Olynthus XII

Pannuti

Pantermalis

Parke

Poulsen

Reinach 1904

Reinach 1910

RIC I

RIC V, ii

Richter 1954

Richter 1966

Rogers

Rotroff, Ε΄ ΕλλΚερ

Rotroff, ΣΤ΄ ΕλλΚερ

Sackett

Schlörb - Vierneisel

Schmid, Ε΄ ΕλλΚερ

Schröder

Sear

Shear

Siganidou

Smith

Sparkes

St. Clair

Svoronos

TCHP

V. Machaira, Les groupes statuaires d’ Aphrodite et d’ Eros, 1993.

M. Meyer, “Erfindung und Wirkung zum Asklepios Giustini”, AM 103, 1988, σ. 119-159.

M. Meyer, “Zwei Asklepiostypen des 4 Jhs v. Chr. Asklepios Giustini und Macerata”, Ant. Pl. 23, 1994, σ. 7 - 52.

C. Mattusch, “Bronze and Ironworking in the Athenian Agorra”, Hesperia 46, 1977, σ. 340-379.

S. Hoey Middleton, Seals, Finger Rings, Engraved Gems and Amulets in the Royal Albert Museum Exeter, Exeter City Museums, 1998.

C. Morrisson, Catalogue des Monnaies Byzantines de la Bibliothèque Nationale, I, II, Paris, 1970.

F. Naumann, “Die Ikonographie der Kybele in der phrygischen und der griechischen Kunst”, ΙstMitt 28, 1983.

J. Neils - J. Oakley, Coming of Age in Ancient Greece, Κατάλογος Έκθεσης, 2003.

W. Neumer-Pfau, Studien zur Ikonographie und Gesselschaftlicher Funktion hellenistischer Aphrodite-Statuen, 1982.

I. Nikolaou - J.Y. Empereur, “Amphores Rhodiennes du Musée de Nikosia”, στο J.Y. Empereur- Y. Garlan (ed.), Recherches sur les Amphores Grècques, BCH Suppl. XIII, 1986, σ. 515-533.

M. O’Hea, “Glass from the 1992-93 Excavations” στο Z.T. Fiema, C. Kannelopoulos, T. Waliszewski, R. Schick, The Petra Church, (P. Maynor Bikai ed.) Amman, American Centre of Oriental Research, 2001.

D.M. Robinson, Architecture and Sculpture, Houses and Other Buildings, Olynthus II, London, 1930.

D.M. Robinson, Metal and Minor Miscellaneous Finds, Olynthus X, London, 1941.

D.M. Robinson, Domestic and Public Architecture, Olynthus XII, London, 1946.

U. Pannuti, Museo Archeologico Nazionale di Napoli, Catalogo della Collezione Glittica, I, Roma, 1983.

D. Pantermalis, “The Portraits of Alexander”, στο D. Pantermalis (επιµ.), Alexander the Great, Treasures from an Epic Era of Hellenism, New York, 2004, σ. 15-17.

H.W. Parke, Οι Εορτές στην Αρχαία Αθήνα, Αθήνα, 2000.

V. Poulsen, Les portaits romains, Copenhagen, 1974.

S. Reinach, Repertoire de la statuaire grècque et romaine III, 1904.

S. Reinach, Repertoire de la Statuaire grècque et romaine IV, 1910.

H. Maltingly, E.A. Sydenham, “Augustus - Vitellius”, στο Roman Imperial Coinage, vol. I, 1923, Revised edition by C.H.V. Sutherland, 1984.

P.H. Webb, “Probus - Amandus”, στο Roman Imperial Coinage, vol. V, ii, 1933.

G.M.A. Richter, Catalogue of Greek Sculptures in the Metropolitan Museum of Arts, 1954.

G.M.A. Richter, The Furniture of the Greeks, Etruskans and Romans, 1966.

E. Rogers, The Copper Coinage of Thessaly, London, 1932.

S.I. Rotroff, “A Sullan Deposit at the Athenian Agora”, Ε΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 2000, 375-380.

S.I. Rotroff, “Coarse Wares at the Athenian Agora”, ΣΤ΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 2004, σ. 455-460.

L.H. Sackett (ed.), “Knossos, From Greek City to Roman Colony, Thames and Hudson”, BSA Suppl. Vol. 21, 1992.

Β. Schlörb - Vierneisel, “Eridanos-Nekropole”, ΑΜ 81, 1966, σ. 1-111.

S. Schmid, “Early Hellenistic Poterry From a Well in Eretria”, Ε΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 2000, σ. 361-380.

S.F. Schröder, Römische Bacchusbilder in der Tradition des Apollon Lykeios. Studien zur Bildformulierung und Bildbedeutung in späthellenistisch - römischer Zeit, Roma, 1989.

D.R. Sear, Roman Coins and their Valuεs, London, 1988.

T.L. Shear, “The Athenian Agora, Excavations of 1968”, Hesperia 38, 1969, σ. 382 κ.ε.

M. Siganidou στο N.Yalouris - B.Childs (ed.), The Search for Alexander, Κατάλογος Έκθεσης, 1980.

R.R. Smith, Hellenistic Sculpture, 1991.

B.A. Sparkes, “The Greek Kitchen”, JHS 82, 1962, σ. 121-137.

A.St. Clair, Carving as Craft, Palatine East and the Greco-Roman Bone and Ivory Carving Tradition, Baltimore and London, 2003.

J.N. Svoronos, Les Monnaies d’ Athènes, Munich 1923-1926, reprinted as Corpus of the Ancient Coins of Athens, Chicago, 1976.

H.A. Thompson, “Two Centuries of Hellenistic Pottery”, Hesperia 3, 1934, 311-477.

164 165164 165165

TCHT

Vermaseren 1982

Vermaseren 1987

Vogeikoff

Vollenweider

Vorster 1983

Vorster 1993

Whitehouse

Yavis

Yegül

Young

Zacos - Veglery

Zaldern

Zaphiropoulou

Αδαµ - Βελένη κ.ά.

Aτζακά

Γεωργάκη - Ζωγράφου

Γλυπτά Θεσσαλονίκης Ι

Γλυπτά Θεσσαλονίκης ΙΙ

Γούναρης

Γουριώτης

Γραµµένος - Κνιθάκης

Δηµητροκάλης

Δρούγου - Τουράτσογλου

Ελευθεράτου 1996-97

Ελευθεράτου 2000

Ελευθεράτου (υπ. έκδ.)

ΕλλΚόσµηµα

ΕλλΚερΠελ

Θέµελης - Τουράτσογλου

Καλτσάς 1998

Καλτσάς 2001

Κατάκης

Κεραµόπουλος

Κοκκορού - Αλευρά

Κροντηρά

Λάζος

Λιλιµπάκη - Ακαµάτη

Λοβέρδου - Τσιγαρίδα

D. Thompson, “Three Centuries of Hellenistic Teracottas”, στο Η. and D. Thompson, Hellenistic Pottery and Terracottas, Princeton, 1987.

M.J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attidisque II, Graecia Attidisque Insulae, Leiden, 1982.

M.J. Vermaseren, Corpus Cultus Cybelae Attidisque I, Asia Minor, Leiden, 1987.

Ν. Vogeikoff, Hellenistic Pottery from the South Slope of the Athenian Acropolis, διδακτορική διατριβή στο Bryn Mawr College, 1993.

M.-L. Vollenweider, Deliciae Leonis. Antike geschnittene Steine und Ringe aus einer Privatsammlung, Mainz am Rhein, 1984.

C. Vorster, Griechische Kinderstatuen, Köln, 1983.

C. Vorster, Romische Skulpturen des späten Hellenismus und der Kaiserzeit I, Werke nach Vorlagen und Bildformen des. 5. und 4. Jahrhunderts v. Chr., 1993.

D. Whitehouse, Roman Glass in the Korning Museum of Glass, Corning, New York, 1997.

C.G. Yavis, Greek Altars. Origins and Typology, 1949.

F. Yegül, Baths and Bathing in Classical Antiquity, Cambridge Massachusetts, 1992.

R.S. Young, “Graves from the Phaleron Cemetery”, AJA 46, 1942, σ. 23-57.

G. Zacos - A. Veglery, Byzantine Lead Seals, Vol. I, Basel, 1972.

A. von Zaldern, Ancient and Byzantine Glass from Sardis, Harvard University Press, Cambridge Massachusetts, London, 1980.

F. Zaphiropoulou, Vases de marbre de Rhénée, BCH Suppl. 1, 1973.

Π. Αδαµ-Βελένη, Ε. Πουλάκη, Κ. Τζαναβάρη, Αρχαίες Αγροικίες σε Σύγχρονους Δρόµους, Αθήνα, 2003.

Π. Ατζακά, Βυζαντινά Μνηµεία 7. Σύνταγµα των Παλαιοχριστιανικών Ψηφιδωτών της Ελλάδος. ΙΙ. Στερεά Ελλάς και Πελοπόννησος, Θεσσαλονίκη, 1987.

Π. Γεωργάκη - Η. Ζωγράφου, «Η Στρωµατογραφία της Πλατείας του νοτιοανατολικού Τοµέα», στο Π. Αδάµ-Βελένη (επιµ.), Αρχαία Αγορά Θεσσαλονίκης, Πρακτικά Ηµερίδας για τις Εργασίες των ετών 1989-1999, Θεσσαλονίκη, 2001.

Γ. Δεσπίνης, Θ. Στεφανίδου - Τιβερίου, Ε. Βουτυράς, Κατάλογος Γλυπτών του Aρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Ι, 1997.

Γ. Δεσπίνης, Θ. Στεφανίδου - Τιβερίου, Ε. Βουτυράς (επιµ.), Κατάλογος Γλυπτών του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης ΙΙ, 2003.

Γ. Γούναρης, Το Βαλανείο και τα Βόρεια Προσκτίσµατα του Οκταγώνου των Φιλίππων, Αθήνα, 1990.

Γ. Γουριώτης, «Εξέλιξη του Πήλινου Λύχνου από την Παλαιοχριστιανική Εποχή έως τα Τέλη των Βυζαντινών Χρόνων», Αρχαιολογία 43/2, 1992, σ. 40-42.

Δ. Γραµµένος - Γ. Κνιθάκης, Κατάλογος των Αρχιτεκτονικών Μελών του Μουσείου Θεσσαλονίκης, 1994.

Γ. Δηµητροκάλης, Παλαιοχριστιανικοί και Βυζαντινοί Μαίανδροι, Αθήνα, 1982.

Σ. Δρούγου - Γ. Τουράτσογλου, Ελληνιστικοί Λαξευτοί Τάφοι Βέροιας, Αθήνα, 1980.

Στ. Ελευθεράτου, «Δύο Τελετουργικές Πυρές από την Ανασκαφή για το ‘Μετρό’ στο ‘Οικόπεδο Μακρυγιάννη’ », ΑΔ 51-52 , 1996-97, Α΄, 99-118.

Στ. Ελευθεράτου, «Το Ανατολικό Λουτρό στο Οικόπεδο Μακρυγιάννη», ΑΔ 55, 2000, Α΄, σ. 285-328.

Στ. Ελευθεράτου, «Αποθέτης µε Κεραµική των Ελληνιστικών Χρόνων από την Ανασκαφή για το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, στο ‘Οικόπεδο Μακρυγιάννη’ », στο Ζ΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αίγιο, Απρίλιος 2005 (υπ. έκδ.).

Ε. Κυπραίου (επιµ.), Το Ελληνικό κόσµηµα. 6000 χρόνια παράδοση : Θεσσαλoνίκη, Βίλα Bianca, 21 Δεκ. 1997-21 Φεβ. 1998, Αθήνα ,1997.

Ελληνιστική Κεραµική από την Πελοπόννησο, Αίγιο, 2005.

Π. Θέµελης - Ι. Τουράτσογλου, Οι τάφοι του Δερβενίου, Αθήνα, 1997.

Ν. Καλτσάς, Άκανθος Ι, Η Ανασκαφή στο Νεκροταφείο κατά το 1979, Αθήνα, 1998.

Ν. Καλτσάς, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Τα Γλυπτά, Αθήνα, 2001.

Σ. Κατάκης, Τα Γλυπτά των Ρωµαϊκών Χρόνων από το Ιερό του Απόλλωνος Μαλεάτα και του Ασκληπιού, Αθήνα, 2002.

Α. Δ. Κεραµόπουλος, «Παλαιαί Χριστιανικαί και Βυζαντιναί Ταφαί εν Θήβαις», ΑΔ 10, 1926, σ. 124-136.

Γ. Κοκκορού - Αλευρά, «Δραστηριότητες των Αττικών Εργαστηρίων Γλυπτικής την Εποχή της Ρωµαιοκρατίας», στον τόµο Μελέτες προς Τιµήν της Όλγας Τζάχου-Αλεξανδρή, Αθήνα, 2001, σ. 319-348.

Λ. Κροντηρά, Ελάτε να Παίξουµε Μέσα στο Χρόνο, Αθήνα, 2002.

Χ. Δ. Λάζος, Παίζοντας στο Χρόνο, Αρχαιοελληνικά και Βυζαντινά Παιχνίδια 1770 π.Χ. - 1500 µ.Χ., Αθήνα, 2002.

Μ. Λιλιµπάκη - Ακαµάτη, «Για τη Μεταλλοτεχνία της Πέλλας» στο Μνείας Χάριν : Τόµος στη Μνήµη Μαίρης Σιγανίδου, Θεσσαλονίκη, 1988, 127-140.

Αικ. Λοβέρδου - Τσιγαρίδα, Οστέινα Πλακίδια, Αθήνα, 2000.

Μαυροµιχάλη

Μυλωνάς

Μπακιρτζής

Ορλάνδος

Παλαιοκρασσά

Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.)

Παπαποστόλου 1977

Παπαποστόλου 1978

Παππά, Ε΄ ΕλλΚερ

Παρλαµά - Σταµπολίδης (επιµ.)

Πελεκανίδης

Πετρόπουλος

Πωλογιώργη

Ρωµιοπούλου-Τουράτσογλου

Σαραγά

Σκλάβου-Μαυροειδή

Σταϊνχάουερ

Στεφανίδου - Τιβερίου

Τριάντη

Τσακάλου - Τζαναβάρη

Τσάκος

Χατζηδάκης, E΄ ΕλλΚερ

Χατζηδάκης, Δ΄ ΕλλΚερ

Χατζηδάκης, ΣΤ΄ ΕλλΚερ

Χατζηδηµητρίου

Α. Μαυροµιχάλη, «Τα Γυάλινα Ευρήµατα του Βαλανείου» στο Π. Αδάµ-Βελένη (επιµ.), Αρχαία Αγορά Θεσσαλονίκης, Πρακτικά Ηµερίδας Εργασίας ετών 1989-1999, 2001, σ. 131-145.

Γ. Ε. Μυλωνάς, Το Δυτικόν Νεκροταφείον της Ελευσίνος, τοµ. Α-Γ, 1975.

Χ. Μπακιρζής, Βυζαντινά Τσουκαλολάγηνα, Αθήνα, 1989.

Α. Ορλάνδος, Η Ξυλόστεγος Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Μεσογειακής Λεκάνης, Αθήνα, 1954.

Λ. Παλαιοκρασσά, «Τα Γλυπτά της Συλλογής στη Χώρα της Άνδρου», ΑΕ, 1980, σ.18-32.

Δ. Παπανικόλα - Μπακιρτζή (επιµ.), Καθηµερινή Ζωή στο Βυζάντιο, Κατάλογος Έκθεσης, Αθήνα, 2002.

Ι. Α. Παπαποστόλου, «Ελληνιστικοί Τάφοι της Πάτρας, Ι», ΑΔ 32, 1977, Α΄, σ. 281-343.

Ι. Α. Παπαποστόλου, «Ελληνιστικοί Τάφοι της Πάτρας, ΙI», AΔ 33, 1978, Α΄, σ. 354-385.

Β. Παππά, «Μινώα Αµοργού, Ελληνιστική Κεραµική από το Γυµνάσιο» στο Ε΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 2000, σ. 105-114.

Λ. Παρλαµά - Ν. Σταµπολίδης (επιµ.), Η Πόλη Κάτω από την Πόλη. Ευρήµατα από τις Ανασκαφές του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόµου των Αθηνών, Κατάλογος Έκθεσης, Αθήνα, 2000.

Σ. Πελεκανίδης, Βυζαντινά Μνηµεία Ι. Σύνταγµα των Παλαιοχριστιανικών Ψηφιδωτών της Ελλάδος. Ι. Νησιωτική Ελλάς, Θεσσαλονίκη, 1974.

Μ. Πετρόπουλος, Τα Εργαστήρια των Ρωµαϊκών Λυχναριών της Πάτρας και το Λυχνοµαντείο, Αθήνα, 1999.

Μ. Πωλογιώργη, «Διός Κούρος επί Ελεφάντινου Πλακιδίου», στο ΚΑΛΛΙΣΤΕΥΜΑ: Μελέτες προς Τιµήν της Όλγας Τζάχου-Αλεξανδρή, Αθήνα, 2001, σ. 349-356.

Κ. Ρωµιοπούλου - Γ. Τουράτσογλου, Μιέζα, Νεκροταφείο Υστεροαρχαϊκών - Πρώιµων Ελληνιστικών Χρόνων, Αθήνα, 2002.

Ν. Σαραγά, «Εργαστήρια Κεραµικής Βυζαντινών Χρόνων στο Οικόπεδο Μακρυγιάννη», 22ο Συµπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Αθήνα, Μάϊος 2002, Πρακτικά, σ. 257-278.

Μ. Σκλάβου - Μαυροειδή, Γλυπτά του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών, Kατάλογος, Αθήνα, 1999.

Γ. Σταϊνχάουερ, Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς, 2001.

Θ. Στεφανίδου - Τιβερίου, Τραπεζοφόρα µε Πλαστική Διακόσµηση. Η Αττική Οµάδα, Αθήνα, 1993.

Ι. Τριάντη, «Ένα Νέο Πορτραίτο του Πλάτωνα», στο Δ. Δαµάσκος (επιµ.), Αρχαία Ελληνική Γλυπτική, στο Αφιέρωµα στη Μνήµη του Γλύπτη Στέλιου Τριάντη, Αθήνα, 2002, σ. 157-169.

Κ. Τσακάλου - Τζαναβάρη, Πήλινα Ειδώλια από τη Βέροια, Αθήνα, 2002.

Κ. Τσάκος, «Ελληνιστικοί Τάφοι στη Σάµο», ΑΔ 32, 1977, σ. 344-420.

Π.Ι. Χατζηδάκης, «Οψοποιϊκά Σκεύη από τη Δήλο», Ε΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 2000, 115-130.

Π.Ι. Χατζηδάκης, «Κτίριο Νότια του “Ιερού του Προµαχώνος”», Δ΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 1997, σ. 291-307.

Π.Ι. Χατζηδάκης, «Τα Μαγειρικά Σκεύη στους Αρχαίους Έλληνες Κωµωδιογράφους και στη Δήλο», ΣΤ΄ Επιστηµονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραµική, Πρακτικά, Αθήνα, 2004, σ. 641-654.

Α. Χατζηδηµητρίου, Παραστάσεις Εργαστηρίων και Εµπορίου στην Εικονογραφία των Kλασικών και Eλληνιστικών Χρόνων, Αθήνα, 2005.

Το μουσείο και η ανασκαφή

Documents

Transcript of Το μουσείο και η ανασκαφή