Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές...

93
Μεθοδολογία της Έρευνας ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Ν.Ο.Π.Ε., Τμήμα Π.Ε.Δ.Δ. Τομέας Διοικητικής Επιστήμης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κράτος και Δημόσια Πολιτική» Απασ χόλησ η και Δημόσ ιες Δαπά νες για Ενεργ ητικέ ς Πολιτ ικές Απασ χόλησ ης

Transcript of Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές...

Page 1: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Μεθοδολογία της Έρευνας

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝΣχολή Ν.Ο.Π.Ε., Τμήμα Π.Ε.Δ.Δ.Τομέας Διοικητικής ΕπιστήμηςΠρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κράτος και Δημόσια Πολιτική»

Απασχόλ

ηση και

Δημό σιες

Δαπάνες

γιαΕνεργητι

κέςΠολιτικέ

ςΑπασχόλησης

Page 2: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

[1]

Διδάσκων: Γιάννης Ν. Υφαντόπουλος

Ον/μο: Πατούνα Διονυσία Α.Μ. 11814Διδάσκων: Γιάννης Ν. Υφαντόπουλος

Ον/μο: Πατούνα Διονυσία Α.Μ. 11814

Page 3: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

[2]

Page 4: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Περίληψη

Θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε ότι, από θεωρητικής απόψεως, οι

ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης μπορούν να βελτιώσουν τη λειτουργία των

αγορών εργασίας. Οι πολιτικές αυτές περιλαμβάνουν μέτρα τα οποία επιδιώκουν να

αντιμετωπίσουν τις ατέλειες των αγορών εργασίας και την ανεργία. Ωστόσο

υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα αποτελέσματα των πολιτικών αυτών δεν είναι τα

επιδιωκόμενα για πολλούς και διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς τους λόγους

συνίσταται στο γεγονός ότι οι υπηρεσίες επιχορήγησης της απασχόλησης μπορεί να

δημιουργήσουν στρεβλώσεις, ενώ προβλήματα μπορεί να δημιουργηθούν από την

αδυναμία των κυβερνήσεων να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τις πολιτικές αυτές.

Παρόλα αυτά οι πολιτικές αυτές αποτελούν τον πιο αποτελεσματικό τρόπο ενίσχυσης

της απασχόλησης.

Από την εμφάνιση της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2007 και

έπειτα, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και η καταπολέμηση της ανεργίας

συνιστούν βασικές προτεραιότητες για την πλειοψηφία των χωρών μελών του ΟΟΣΑ.

Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ που αφορούν τις δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης δείχνουν μεταβολές στα ποσά χρηματοδότησης με στόχο την ενίσχυση

της απασχόλησης για την περίοδο 2002 – 2010. Δεν είναι λίγες οι χώρες οι οποίες

επενδύουν σημαντικά ποσά για τη βελτίωση της λειτουργίας των αγορών εργασίας

επιδιώκοντας την επίτευξη οικονομικών και κοινωνικών στόχων. Ένα τμήμα των

δημοσίων δαπανών αφορά ενεργητικά μέτρα όπως, για παράδειγμα η βελτίωση

πρόσβασης στην αγορά εργασίας και στις θέσεις απασχόλησης, στην απόκτηση

δεξιοτήτων και η βελτίωση του τρόπου λειτουργίας των αγορών γενικότερα.

Στην παρούσα μελέτη προσπαθούμε να διαπιστώσουμε εάν υφίσταται ισχυρή

συσχέτιση μεταξύ των μεταβολών στο επιπέδου της απασχόλησης και των

διακυμάνσεων των δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης.

Λέξεις κλειδιά: απασχόληση, ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, δημόσιες δαπάνες

για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης

[3]

Page 5: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Abstract

From a theoritical point of view active labour market policy may improve

labour market outcomes. It consists of the types of measures that seem to be suited to

deal with the labour market imperfections causing unemployment. However, for a

number of reasons the effects are often relatively poor in practice. One reason is that

publicly subsidised employment services may lead to crowding-out of private

employment services. Another reason might be that the government is unable to

organise implementation efficiently. However, there are no obvious alternatives that

are likely to produce better results.

Since the recession that started in 2007, creating jobs and combating high

unemployment have become a key priority for most OECD countries. OECD data on

Active Labour Market Policies (ALMP) expenditure show that the amount of money

spent towards the improvement of employment rates has changed between 2002 and

2010. Labour market expenditures are sizeable in some countries and can be expected

to generate a variety of economic and social consequences. One component of this

expenditures is designated as “active measures” i.e. those aiming at improving access

to the labour market and jobs, job-related skills and labour market functioning.

In this study we are trying to determine whether a strong correlation between

the evolution of employment and fluctuations of active programme expenditures

exists.

Key words: employment, active labour market policies, ALMP expenditure

[4]

Page 6: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Περιεχόμενα

Περίληψη........................................................................................................................2

Abstract ……………………………………………………………………………….3

Εισαγωγή........................................................................................................................6

Α) Λόγος διεξαγωγής της έρευνας.................................................................................6

Β) Στόχος παρούσας έρευνας.........................................................................................6

Γ) Δομή της Μελέτης.....................................................................................................7

ΜΕΡΟΣ Α΄.....................................................................................................................8

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ.....................................................................................................8

Κεφάλαιο 1 Αποσαφήνιση Βασικών Εννοιών...............................................................8

1.1 Απασχόληση....................................................................................................8

1.1.1 Ορισμός...........................................................................................................8

1.1.2 Προώθηση της Απασχόλησης.......................................................................13

1.2 Δημόσιες Δαπάνες.........................................................................................18

1.2.1 Ορισμός.........................................................................................................18

1.2.2 Δημόσιες Δαπάνες για την απασχόληση.......................................................18

1.3 Ταξινόμηση Σύγχρονων Πολιτικών Απασχόλησης......................................18

1.4 Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης...........................................................20

1.4.1 Ορισμός.........................................................................................................20

1.4.2 Ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης.....................................23

1.4.3 Αξιολόγηση Πολιτικών Απασχόλησης.........................................................26

Κεφάλαιο 2 Βιβλιογραφική Επισκόπηση....................................................................27

2.1 Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης και η Κοινωνικοποίηση της Επένδυσης......27

2.2 Αντίστοιχες Μελέτες..............................................................................................29

ΜΕΡΟΣ Β΄...................................................................................................................31

ΕΙΔΙΚΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ................................................................................31

Κεφάλαιο 3 Μεθοδολογικό Πλαίσιο............................................................................31

Κεφάλαιο 4 Στατιστικά Στοιχεία.................................................................................31

4.1 Περιγραφική Στατιστική........................................................................................33

4.2 Συντελεστής Συσχέτισης........................................................................................44

4.3 Chi Squared Test....................................................................................................49

4.4 Μοντέλα Γραμμικής Παλινδρόμησης....................................................................53

Κεφάλαιο 5 Συζήτηση..................................................................................................56

[5]

Page 7: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Κεφάλαιο 6 Συμπεράσματα.........................................................................................57

ΜΕΡΟΣ Γ΄....................................................................................................................59

Βιβλιογραφία................................................................................................................59

Παράρτημα...................................................................................................................61

[6]

Page 8: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Εισαγωγή

Α) Λόγος διεξαγωγής της έρευνας

Παρόλο που η παγκόσμια αγορά εργασίας αρχίζει να δείχνει κάποια δείγματα

σταθεροποίησης, ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης εξακολουθεί να είναι

αισθητός και η ανεργία παραμένει μία από τις βασικές ανησυχίες τόσο των

ευρωπαίων πολιτών όσο και του συνόλου του εργατικού δυναμικού. Η οικονομική

κρίση αποκάλυψε επίσης τα διαρθρωτικά προβλήματα των αγορών εργασίας τα οποία

απαιτούν άμεση λύση. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ1 η ανάκαμψη καθυστερεί

γεγονός που δεν είναι ευχάριστο αναφορικά με την άνοδο του επιπέδου

απασχόλησης. Είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν πολιτικές ενίσχυσης της

απασχόλησης και να καμφθούν τα διαρθρωτικά εμπόδια των αγορών εργασίας. Σε

ευρωπαϊκό επίπεδο, ακολουθώντας τις επιταγές της στρατηγικής "Ευρώπη 2020",

είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθούν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να

σταθεροποιηθεί η οικονομία και να δοθεί ώθηση στην οικονομική μεγέθυνση έτσι

ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για αυξημένη απασχόληση κυρίως με σταθερές

θέσεις εργασίας. Ο προσανατολισμός στη μεγέθυνση και στις καλά σχεδιασμένες

πολιτικές απασχόλησης και εκπαίδευσης, είναι ζωτικής σημασίας ενέργεια προς την

κατεύθυνση του περιορισμού της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Στο πλαίσιο των ανωτέρω προτάσεων θέλουμε να εξετάσουμε την

αποτελεσματικότητα των δημοσίων δαπανών που απευθύνονται σε πολιτικές με

στόχο την ενίσχυση της απασχόλησης.

Β) Στόχος παρούσας έρευνας

Το κύριο θέμα της έρευνας μας είναι να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του

επίπεδου απασχόλησης στις χώρες του ΟΟΣΑ για το σύνολο του εργατικού

δυναμικού. Επιπλέον θα μελετήσουμε το επίπεδο απασχόλησης αναφορικά με τις

1 OECD Employment Outlook 2011

[7]

Page 9: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

διάφορες ηλικιακές ομάδες αλλά και το γυναικείο φύλο. Στόχος είναι να

διαπιστώσουμε αν οι δημόσιες δαπάνες που προορίζονται για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης μπορούν να επηρεάσουν την απασχόληση με στόχο να διαμορφωθούν

αποτελεσματικές προτάσεις για τη βελτίωση των μεγεθών που αφορούν την αγορά

εργασίας.

Γ) Δομή της Μελέτης

Η παρούσα μελέτη χωρίζεται σε τρία τμήματα. Στο πρώτο μέρος

αποσαφηνίζονται βασικές έννοιες όπως η απασχόληση, οι δημόσιες δαπάνες και οι

ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Στη συνέχεια επιχειρείται μία ιστορική

αναδρομή αναφορικά με την εξέλιξη των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, τις

επιπτώσεις τους ενώ αποτυπώνεται μία πρώτη προσπάθεια αξιολόγησης τους. Στη

βιβλιογραφική επισκόπηση παρατίθενται η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης και η

Κοινωνικοποίηση της Επένδυσης του Κέινς καθώς και οι απόψεις και οι μέθοδοι που

έχουν αναπτύξει άλλοι μελετητές.

Στο δεύτερο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται το μεθοδολογικό πλαίσιο που

ακολουθήθηκε ενώ αποτυπώνεται αναλυτικά η στατιστική διεργασία επιβεβαίωσης

της ερευνητικής μας υπόθεσης. Για την παρούσα μελέτη χρησιμοποιήθηκαν μέτρα

κεντρικής θέσης, ο συντελεστής συσχέτισης (και προσπάθεια συσχέτισης με χρονική

υστέρηση - lag), ο έλεγχος ανεξαρτησίας με τη βοήθεια της δοκιμασίας του chi

square και τέλος το μοντέλο γραμμικής παλινδρόμησης.

Στο τρίτο και τελευταίο μέρος παρατίθεται το παράρτημα και η βιβλιογραφία.

[8]

Page 10: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Κεφάλαιο 1 Αποσαφήνιση Βασικών Εννοιών

1.1 Απασχόληση

1.1.1 Ορισμός

Η έννοια της απασχόλησης ταυτίζεται με την έννοια της μισθωτής

εργασίας με αόριστη διάρκεια που χαρακτηρίζεται από ένα πλήρες και σταθερό

συμβατικό ωράριο και υπάγεται στις διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας και του

κοινωνικοασφαλιστικού δικαίου.

Ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα που απασχολούν τις

ανεπτυγμένες κοινωνίες στις μέρες μας, είναι η ανεργία καθώς από το 1975 μέχρι

και σήμερα τα ποσοστά των ανέργων εμφανίζονται ιδιαίτερα υψηλά. Επίσης, η

διάρκεια της ανεργίας είναι μεγάλη για σημαντικό μέρος των ανέργων, γεγονός

που αποκαθηλώνει την αντίληψη για την πλήρη απασχόληση που επικρατούσε

κατά την περίοδο μεσουράνησης του κοινωνικού κράτους. Από το 1950 κι

έπειτα, η επίτευξη της πλήρους απασχόλησης χάρη στις πολιτικές της ενεργούς

ζήτησης με την εφαρμογή μέτρων δημοσιονομικής πολιτικής είχε ως αποτέλεσμα

τον προσανατολισμό των δημοσίων υπηρεσιών απασχόλησης (που άρχισαν να

δημιουργούνται ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα σε ορισμένες χώρες), προς

την καταπολέμηση της ανεργίας κυρίως μέσω της οργάνωσης της

επαγγελματικής και γεωγραφικής κινητικότητας των εργαζομένων2

Με τη συστηματική δημιουργία των υπηρεσιών απασχόλησης και την ανάδειξη της

απασχόλησης ως ιδιαίτερο αντικείμενο της κρατικής πολιτικής αναπτύχθηκε η

συζήτηση για τις πολιτικές απασχόλησης και τον κοινωνικό και οικονομικό τους

ρόλο. Πρόκειται για διάλογο που διεξάγεται σε πολιτικό αλλά και σε

επιστημονικό πλαίσιο, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα γόνιμος και συνδέεται, τόσο

2 Alber J.,1995, Καραμεσίνη Μ., 2005α:37

[9]

Page 11: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

με τις αντιλήψεις για την οικονομία όσο και με αυτές για τη διαχείριση των

κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων που απασχολούν τις σύγχρονες κοινωνίες.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι πολιτικές για την αγορά εργασίας

αποσκοπούσαν, κυρίως, στην αντιμετώπιση της ανεργίας τριβής και των

επιπτώσεων της εποχιακής ανεργίας, σε ομάδες του εργατικού δυναμικού που

εμφάνιζαν ευπάθεια στις εποχιακές διακυμάνσεις της οικονομικής

δραστηριότητας, ή της ανεργίας ομάδων του πληθυσμού που ήταν εξοπλισμένες µε

χαμηλές εργασιακές δεξιότητες.

Το παραδοσιακό οπλοστάσιο των πολιτικών αυτών περιελάμβανε

το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης κατά της ανεργίας, το οποίο αναπλήρωνε, εν

μέρει τουλάχιστον, το εισόδημα από τη μισθωτή απασχόληση για τον άνεργο

και εξυπηρετούσε, ταυτοχρόνως, στόχους αναδιανεμητικούς και αντικυκλικούς,

το σύστημα των δημόσιων γραφείων τοποθέτησης των ανέργων σε

κενές θέσεις εργασίας και το σύστημα τεχνικής - επαγγελματικής

εκπαίδευσης, το οποίο, συνήθως, ήταν περιορισμένο στην παροχή αρχικής

εκπαίδευσης, ενώ η εξειδίκευση και η κατάρτιση αποτελούσαν αποκλειστική,

σχεδόν, αρμοδιότητα του εκπαιδευτικού μηχανισμού των επιχειρήσεων (ενδο-

επιχειρησιακή εκπαίδευση και απόκτηση των εργασιακών δεξιοτήτων στην εργασία

– on the job training)3.

Οι πολιτικές αυτές, θεσμικού χαρακτήρα, παρεμβάσεις είχαν ως

απαραίτητο συμπλήρωμα την άσκηση μακροοικονομικής (δημοσιονομικής και

νομισματικής) πολιτικής µε στόχο τη διαμόρφωση ενός επιπέδου συνολικής

ζήτησης ικανού να περιορίσει το επίπεδο ανεργίας σε χαμηλό επίπεδο, πλησίον

του επιπέδου της «κοινωνικά αποδεκτής» ανεργίας. Αυτή η μακροοικονομική

παρέμβαση διαμόρφωνε τους όρους αποτελεσματικής λειτουργίας των υπολοίπων

πολιτικών παρέμβασης στην αγορά εργασίας. Βεβαίως, η άσκηση της

μακροοικονομικής πολιτικής ήταν υποκείμενη σε σαφείς περιορισμούς, τους

οποίους έθετε το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών και ο ρυθμός πληθωρισμού,

αλλά, παρά ταύτα, ο στόχος της πλήρους απασχόλησης εθεωρείτο ως βασικός

και πρωταρχικής σημασίας, αναγκαίος για την επίτευξη όχι µόνο των

3 G. Schmid, B. Reissert, G. Bruche, Unemployment Insurance and Active Labor Market

Policy: An International Comparison of Financing Systems, 1992, Wayne State Un. Press.

[10]

Page 12: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

οικονομικών, αλλά και των κοινωνικών και πολιτικών στόχων των

κυβερνήσεων.

Στη δεκαετία του 1970 η διάρκεια και η ένταση των προβλημάτων που

επέφερε η κρίση του παραγωγικού συστήματος των αναπτυγμένων βιομηχανικά

κρατών οδήγησε σε ριζικές αναθεωρήσεις του τρόπου µε τον οποίον τα

προβλήματα γίνονται αντιληπτά, ιεραρχούνται και αντιμετωπίζονται. Οι αλλαγές

αυτές δεν αφορούν τόσο τα μέτρα τα οποία επιστρατεύονται για την αντιμετώπιση

των προβλημάτων, όσο τη φιλοσοφία των παρεμβάσεων, τις κοινωνικές

ιεραρχήσεις και την κυρίαρχη αντίληψη για το ρόλο του κράτους.

Κωδικοποιημένες οι αλλαγές αυτές υποδηλώνουν την μετατόπιση των

προτεραιοτήτων της κρατικής πολιτικής από στόχους ισότητας (equity) σε

στόχους αποτελεσματικότητας (efficiency). Οι παρεμβάσεις του κράτους όφειλαν

να εξυπηρετούν πλέον, όχι την εξασφάλιση των όρων μιας γενικής οικονομικής

αναπτυξιακής διαδικασίας, µε επιμέρους παρεμβάσεις για την επίτευξη στόχων

κλαδικής και περιφερειακής ανάπτυξης και αναδιανομής των

εισοδημάτων, αλλά την διαδικασία των παραγωγικών αναδιαρθρώσεων που

εντεινόταν υπό το καθεστώς της κρίσης.

Σε σχέση µε την αγορά εργασίας, το αποτέλεσμα της κρίσης του

παραγωγικού συστήματος, οι έντονες διαρθρωτικές ανακατατάξεις σε όλα τα

επίπεδα της παραγωγικής οργάνωσης, σε επίπεδο κλαδικό, περιφερειακό και σε

επίπεδο επιχειρήσεων, οι ταχείες τεχνολογικές μεταβολές, τόσο στην

οργάνωση των επιχειρήσεων4, όσο και στις εργασιακές δεξιότητες και,

κυρίως, η απομάκρυνση από τις εξισωτικές πολιτικές, είχαν ως αποτέλεσμα να

δοθεί η έμφαση σε πολιτικές διαχείρισης των επιμέρους αγορών εργασίας,

πολιτικές που οδήγησαν στην ενίσχυση των κατακερματισμών στην αγορά

εργασίας. Οι αλλαγές που εμφανίζονται από την δεκαετία του 1970 στις

θεωρητικές αντιλήψεις της ανεργίας και συνακόλουθα στις πολιτικές

αντιμετώπισης της στηρίζονται στον «εκ νέου ορισμό της διαρθρωτικής ανεργίας

από µια µη ηθελημένη ανεργία που οφειλόταν στη ζήτηση για εργασία σε µια

ηθελημένη ανεργία που οφείλεται στην προσφορά εργασίας»5.4 Α. ∆εδουσόπουλος, Η Κρίση στην Αγορά Εργασίας. Τόμος Β, Οι Αναδιαρθρώσεις της

Παραγωγής, 2002, Τυπωθήτω

5 Clair Brown, «Unemployment Theory and Policy», Industrial Relations, 1983, vol. 22, No 2, σελ.

[11]

Page 13: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Είναι βέβαιο ότι η πολιτική ελέγχου της συνολικής ζήτησης προσέκρουε σε

εμπόδια που οφείλονταν στο γεγονός ότι η αγορά εργασίας, σε αντίθεση µε την

κρατούσα νεοκλασική- κεϋνσιανή σύνθεση, ποτέ δεν υπήρξε, ούτε ποτέ

λειτούργησε ως, ενιαία αγορά. Αντιθέτως, αποτελείται από ένα σύνολο

ιεραρχημένων αγορών εργασίας, σχετικά απομονωμένων η µία από την άλλη, µε

οριοθετήσεις που βασίζονται σε χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων, του

μεγέθους των, της τεχνολογίας που χρησιμοποιούν, του είδους των προϊόντων

που παράγουν, των μορφών οργάνωσής τους και των πολιτικών πρόσληψης

εργατικού δυναμικού που χρησιμοποιούν, όπως επίσης και των ιδιαίτερων

χαρακτηριστικών του εργατικού δυναμικού, του θεσμικού πλαισίου και του τόπου

εγκατάστασης.

Αν, συνεπώς, η μακροοικονομική ρύθμιση της συνολικής οικονομικής

δραστηριότητας αποδεικνύεται ανεπαρκής εξ αιτίας της αγνόησης των

προβλημάτων που έθεταν οι πολύμορφοι κατακερματισμοί της αγοράς

εργασίας, η έμφαση στις επιλεκτικές, µμικροοικονομικού χαρακτήρα,

κρατικές παρεμβάσεις, η οποία επεκράτησε από το τέλος της δεκαετίας του 1970

έως σήμερα, για την αντιμετώπιση της ανεργίας ως ενδημικού φαινομένου των

σύγχρονων κοινωνιών, απεδείχθη εξ ίσου αναποτελεσματική, ή, στην

καλύτερη περίπτωση, οριακά αποτελεσματική. Η διαχείριση των επιμέρους

αγορών εργασίας, όσον αφορά το στόχο της πλήρους απασχόλησης, είναι

δυνατή µόνο εφ’ όσον έχει διαμορφωθεί ένα επίπεδο συνολικής ζήτησης ικανό

να δημιουργεί νέες θέσεις απασχόλησης, σε κλάδους ανερχόμενους και µε

ρυθμούς επαρκείς, ώστε να απορροφώνται οι άνεργοι που

«απελευθερώνονται» από τη φθίνουσα απασχόληση των λοιπών κλάδων, αλλά

και οι άνεργοι που εντάσσονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας ή

επανακάμπτουν σ’ αυτή αναζητώντας εργασία.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σε συνθήκες ραγδαίων παραγωγικών

αναδιαρθρώσεων, η υιοθέτηση της περιοριστικής µμακροοικονομικής πολιτικής,

σε συνδυασμό µε τις μικροοικονομικού χαρακτήρα παρεμβάσεις στην αγορά

εργασίας επιτάχυνε τη διαδικασία αναδιάρθρωσης, µε τον περιορισμό των

δυνατοτήτων επιβίωσης των παραγωγικών μονάδων χαμηλής παραγωγικότητας ή

κερδοφορίας και την ενίσχυση των δυνατοτήτων ανταγωνισμού και κερδοφορίας

[12]

Page 14: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

των μονάδων σε τομείς αιχμής. Η επιτάχυνση της διαδικασίας «εκκαθάρισης», µε

την άμεση κρατική παρέμβαση, βεβαίως, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των

επιπέδων ανεργίας και την επιμήκυνση της μέσης διάρκειας της ανεργίας, την

αύξηση της ανισοτήτων στη κατανομή των εισοδημάτων, την ένταση των

φαινομένων κοινωνικής «περιθωριοποίησης» και αποκλεισμού, όπως και

πληθώρα άλλων αρνητικών οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών. Σε κάθε

περίπτωση, το κοινωνικό κόστος για τη διευκόλυνση της αναδιάρθρωσης του

κεφαλαίου και της παραγωγής υπήρξε και εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό

και άνισα κατανεμημένο.

Το κοινωνικό κόστος των αναδιαρθρώσεων πάντως, θεωρήθηκε ως

μικρότερο από το αντίστοιχο κόστος ενός υψηλού επιπέδου πληθωρισμού και

μίας δυσμενούς εξέλιξης στο ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου6. Οι πολιτικές

αντιμετώπισης της ανεργίας που προκρίθηκαν όφειλαν, συνεπώς, να µην

ενισχύουν τις πληθωριστικές πιέσεις και να ενδυναμώνουν την ανταγωνιστική

θέση της οικονομίας στην παγκόσμια αγορά. Με αυτό το σκεπτικό, οι γενικές

πολιτικές ενίσχυσης της ενεργούς ζήτησης που περιείχε το κεϋνσιανό

οπλοστάσιο κρίθηκαν ακατάλληλες και η έμφαση στις μικροοικονομικές

παρεμβάσεις επικράτησε.

Στις χώρες που αποτελούν την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι τάσεις αυτές

ενισχύθηκαν σημαντικά, εξ αιτίας των διαδικασιών οικονομικής και

νομισματικής ενοποίησης που υιοθετήθηκαν. Οι συγκεκριμένες προτεραιότητες

ενοποίησης που επιλέχθηκαν και οι πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες της

ενοποίησης αυτής, αφαίρεσαν, σε σημαντικό βαθμό, από τις εθνικές κυβερνήσεις

την δυνατότητα άσκησης επεκτατικής μακροοικονομικής πολιτικής, χωρίς να

δημιουργούν ή να μεταφέρουν τις αντίστοιχες δυνατότητες σε υπερεθνικό,

κοινοτικό, επίπεδο µέσω του κοινοτικού προϋπολογισμού ή των κοινοτικών

νομισματικών αρχών. Η διαδικασία ενοποίησης έχει επιβάλλει την εφαρμογή

μιας διαρκούς συσταλτικής οικονομικής πολιτικής, γεγονός που οδηγεί την

6 Μια τυπική και χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Δανία, η οποία εγκαταλείπει την πολιτική

μακροοικονομικής ρύθμισης από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 αντιμετωπίζοντας προβλήματα

στο ισοζύγιο πληρωμών. ∆ες J. Kvist and N. Ploug, “Active Labour Market Policies: When do they

Work – and where do they Fail?”, άρθρο στη RC 19 Annual Conference, University of Toronto,

2003

[13]

Page 15: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

οικονομία των κρατών-µελών να κυμαίνεται συνεχώς μεταξύ φάσεων

σταθεροποίησης και ύφεσης, περιορίζοντας την ενίσχυση των

δυνατοτήτων μεγέθυνσης και την απορρόφηση των υψηλών επιπέδων

ανεργίας και, ταυτοχρόνως, ενισχύοντας την εμφάνιση, εντονότερων από το

παρελθόν, κυκλικών διακυμάνσεων.

Σε κάθε περίπτωση οι κοινωνικού χαρακτήρα παρεμβάσεις υπόκεινται

στην πολιτική ενίσχυσης της οικονομικής ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων

που είναι εγκατεστημένες στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι παρεμβάσεις

κοινωνικού περιεχομένου στις λοιπές περιπτώσεις διακρίνονται από την έλλειψη

ενότητας και σφαιρικότητας και χαρακτηρίζονται από τη μερικότητα και τον

κατακερματισμό.

1.1.2 Προώθηση της Απασχόλησης

Αν δούμε την ιστορική διαδρομή, διαπιστώνουμε ότι οι πολιτικές

προώθησης της απασχόλησης, παρά τις μεταβολές στους ειδικούς στόχους και

στον τρόπο που χρησιμοποιήθηκαν μέχρι σήμερα, θεωρήθηκαν ικανές να

βελτιώσουν τη συνολική λειτουργία της αγοράς εργασίας µε τη μείωση των

διαρθρωτικών ανισορροπιών μεταξύ των επιμέρους αγορών εργασίας. Η

υιοθέτησή τους από τη Σουηδία, τη χώρα που θεωρείται ως προεξάρχουσα

στην εφαρμογή πολιτικών µε αυτό το περιεχόμενο, είναι χαρακτηριστική: Η

εφαρμογή αυτών των πολιτικών στόχευε στη βελτίωση της λειτουργίας της

αγοράς εργασίας χωρίς την εμφάνιση πληθωριστικών πιέσεων από την πλευρά

των μισθών, αλλά και χωρίς κεντρική κρατική παρέμβαση στη διαμόρφωση

των μισθών. Με την έννοια αυτή ο ρόλος της προσαρμογής των σχετικών μισθών

ως μηχανισμός ισορροπίας των επιμέρους αγορών εργασίας μειώθηκε επιτρέποντας

έτσι στις εργατικές ενώσεις να επιδιώξουν µια περισσότερο αλληλέγγυα πολιτική

μισθών και να μειώσουν τον διαφορισμό των μισθών. Με άλλα λόγια, οι

ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης εκλήθησαν να διαδραματίσουν το ρόλο

του μηχανισμού προσαρμογής των επιμέρους αγορών εργασίας, µε τη βελτίωση

της κινητικότητας της εργασίας και την ποιοτική αναβάθμισή της, στη θέση

του

[14]

Page 16: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

μηχανισμού τιμών και σε ένα μακροοικονομικό περιβάλλον που στηριζόταν στη

κεϋνσιανή πολιτική ρύθμισης της συνολικής ζήτησης και μείωσης του διαφορισµού

των μισθών. “Όταν ο στόχος της πολιτικής εξίσωσης των μισθών προκαλούσε

ανεργία σε ασθενείς βιομηχανικούς κλάδους, οι εργαζόμενοι έπρεπε να

προστατευτούν από την ανεργία µε τις ενεργητικές πολιτικές για την αγορά

εργασίας. Αν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, οι αδύναμες επιχειρήσεις έπρεπε να

διατηρηθούν εν ζωή µε επιδοτήσεις, αυτό ήταν καθήκον της κοινωνίας στο σύνολό

της και όχι των εργαζομένων που έτυχε να εργάζονται σ’ αυτές”7.

Στις λοιπές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, τα μέτρα

ενεργητικής πολιτικής χρησιμοποιήθηκαν σε διαφορετικούς βαθμούς, αλλά

πάντοτε ως συμπληρωματικές παρεμβάσεις στα πλαίσια της μακροοικονομικής

ρύθμισης. Κυρίως οι παρεμβάσεις αυτές προέκυψαν και σε σχέση µε τη

διαχείριση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης της ανεργίας και των

κοινωνικών βοηθημάτων προς τους ανέργους (γραφεία εργασίας), ενώ το

σύστημα τεχνικής κατάρτισης αναπτύχθηκε σε ορισμένες χώρες (Γερμανία)

και βασίσθηκε στη δημιουργία εθνικού συστήματος αναγνώρισης των

επαγγελματικών δεξιοτήτων, ενώ σε άλλες έμεινε υποτυπώδες, βασισμένο στην

πρώτη ενδο-επιχειρησιακή κατάρτιση που προσέφεραν οι επιχειρήσεις.

Στις ΗΠΑ η διαχείριση της αγοράς εργασίας στηρίχθηκε περισσότερο στις

ενεργητικές μορφές παρέμβασης. Πολλοί λόγοι είναι υπεύθυνοι για τον τρόπο

ρύθμισης της αγοράς εργασίας στις ΗΠΑ. Αξίζει εν προκειμένω να επισημανθεί η

διστακτικότητα της αμερικανικής κυβέρνησης να υιοθετήσει πλήρως και για

μεγάλο διάστημα χρόνου, κεϋνσιανές πολιτικές ενίσχυσης της συνολικής

ρύθμισης. Οι πολιτικές εκτιμήσεις - όπως και οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων

- διέφεραν μεταξύ τους ως προς το είδος της ανεργίας που αντιμετώπιζε η

αμερικανική οικονομία κατά τη δεκαετία του 1960. Η αποτυχία των πολιτικών

καταπολέμησης της φτώχειας της προεδρίας Τζόνσον - κυρίως, επαγγελματικά

προγράμματα για τις κοινωνικές μειονότητες - οδήγησε στην ανάπτυξη κριτικών

προσεγγίσεων, οι οποίες επεσήμαναν το ρόλο των κατατμήσεων της αγοράς

εργασίας και των κοινωνικών προκαταλήψεων που οδηγούσαν στις κοινωνικές

διακρίσεις και στις διακρίσεις στην αγορά εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, η

7 C. Rehn, Swedish Active Labor Market Policy: Retrospect and Prospect, στο A Symposium: Active Labor Market Policies: Lessons from Abroad, Industrial Relations, 1985. σελ. 66.

[15]

Page 17: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ανάπτυξη των ενεργητικών πολιτικών στην αγορά εργασίας των ΗΠΑ στόχευε

στη βελτίωση της κατάστασης συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού, παρά στη

βελτίωση του μηχανισμού λειτουργίας της αγοράς µε άλλα μέσα εκτός του

μηχανισμού των τιμών8. Θα πρέπει να σημειωθεί ο περιορισμένος ρόλος των

εργατικών συνδικάτων στις ΗΠΑ στη διαμόρφωση των πολιτικών για την αγορά

εργασίας. Εξ άλλου, η αποτυχία των πολιτικών αντιμετώπισης της φτώχειας

οδήγησε σε µια επιφυλακτικότερη αντιμετώπιση των επιλεκτικών

ενεργητικών πολιτικών και στην ανάπτυξη συστημάτων αξιολόγησης των πολιτικών

παρεμβάσεων9.

Το κλίμα αυτό αντανακλάται σε μεγάλο βαθμό στις πολιτικές επιλογές του

ΟΟΣΑ. Με την κατευθυντήρια οδηγία του 1964 προσανατολίζονται οι χώρες

µέλη του Οργανισμού να υιοθετήσουν ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης µε

τρεις στόχους: Τη βελτίωση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας, τη

βελτίωση της θέσης ομάδων του πληθυσμού στην αγορά εργασίας και την

ενίσχυση της οικονομικής µμεγέθυνσης µέσω της ποιοτικής βελτίωσης και

προσαρμοστικότητας του εργατικού δυναμικού. Η περίοδος αυτή είναι η περίοδος

της μεγάλης αισιοδοξίας για την οργάνωση ενός οικονομικού συστήματος µε

συνεχή οικονομική ανάπτυξη, µε πλήρη απασχόληση, κοινωνική δημοκρατία και

ισότητα και προνοιακές και ρυθμιστικές κρατικές παρεμβάσεις που εξασφαλίζουν

την εργασιακή ειρήνη και τη συναίνεση.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ωστόσο, διαφαίνονται τα πρώτα

προβλήματα, κυρίως η ανάσχεση της αναπτυξιακής διαδικασίας και η εμφάνιση

του πληθωρισμού, που, μετά τις δύο ενεργειακές κρίσεις θα οδηγήσουν στην

αναθεώρηση των προτεραιοτήτων. Στην αρχή ο ΟΟΣΑ διατυπώνει την άποψη ότι

η μακροοικονομική ρύθμιση πρέπει να συνοδεύεται από ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας και

ιδιαίτερα τη μετατόπιση της καμπύλης Phillips προς τα κάτω και αριστερά10.

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, όμως, η έμφαση δίνεται αποκλειστικώς στις

8 OECD, Labour Market Policies for the 1990s, 19909 H. Wilensky, Nothing Fails like Success: The Evaluation---Research Industry and LaborMarket Policy, στο A Symposium: Active Labor Market Policies: Lessons from Abroad, IndustrialRelations, 198510 OECD, Labour Market Policies for the 1990s, 1990, σελ. 14. OECD, Inflation: The Present Problem, 1970.

[16]

Page 18: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ενεργητικές πολιτικές, συνοδευόμενες από πολιτικές απορρύθμισης της αγοράς

εργασίας, περιορισμού των κρατικών παρεμβάσεων και περιορισμού του ρόλου

των εργατικών ενώσεων. Όπως παραδέχεται ο ΟΟΣΑ, από το τέλος της

δεκαετίας του 1970, µε την επικράτηση περιοριστικών δημοσιονομικών

και νομισματικών πολιτικών και µε την αύξηση της ανεργίας «αν και ολοένα

περισσότερες πολιτικές για την αγορά εργασίας, προγράμματα και

πρωτοβουλίες για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας εφαρμόσθηκαν και

δοκιμάστηκαν, υπήρξε λιγότερη σαφήνεια για το τι μπορούσαν να πετύχουν και τι δεν

μπορούσαν να πετύχουν»11.

Η πρώτη γενιά προσραμμάτων ενεργητικής πολιτικής σχεδιάστηκε µε την

προσδοκία μιας ταχείας ανάκαμψης των ρυθμών ανάπτυξης και της

απασχόλησης. Περιλάμβανε προγράμματα που στόχευαν είτε να διατηρήσουν τους

εργαζόμενους στις θέσεις εργασίας που κατείχαν (επιδοτήσεις για την αποφυγή

απολύσεων, μείωση του χρόνου εργασίας) είτε να διατηρήσουν τις εργασιακές

δεξιότητες, το εργασιακό ήθος και το εισόδημα των απολυόμενων µε τη

δημιουργία προγραμμάτων βραχυχρόνιας απασχόλησης στον δημόσιο τομέα.

Με την παράταση της ύφεσης, οι παρεμβάσεις αυτές θεωρήθηκαν ότι

συμβάλλουν µάλλον στην επιδείνωση της κατάστασης της αγοράς εργασίας, παρά

ότι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της ανεργίας, κυρίως, γιατί εμπόδιζαν την

προσαρμογή του εργατικού δυναμικού στις διαρθρωτικές µμεταβολές που

χαρακτήριζαν την παραγωγή. Η δεύτερη γενιά ενεργητικών παρεμβάσεων

περιλάμβανε την επιδότηση των εργοδοτών για τη δημιουργία νέων θέσεων

εργασίας και την χρηματοδότηση προγραμμάτων τοπικών πρωτοβουλιών και

ενδογενούς ανάπτυξης.

Ο ΟΟΣΑ παραδέχεται ότι οι παρεμβάσεων αυτές απέτυχαν κυρίως

λόγω της περιοριστικής πολιτικής που εφαρμοζόταν σε διεθνές επίπεδο. «Αν η

συνολική ζήτηση για εργασία είναι χαμηλή - ίσως εξ αιτίας της µμακροοικονομικής

πολιτικής - οι πρωτοβουλίες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας στο μικρό-

επίπεδο έχουν ως αποτέλεσμα την αναδιανομή της ανεργίας»12. Τα σημαντικά

προγράμματα ενεργητικής πολιτικής που συνόδευσαν προσπάθειες αναθέρμανσης

11 OECD, Labour Market Policies for the 1990s, 1990, σελ. 1512 OECD, Labour Market Policies for the 1990s, 1990, σελ. 15-16

[17]

Page 19: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

της οικονομίας (όπως η επιδότηση του εργατικού κόστους στη Γερμανία το

1974, τα Σύμφωνα για την Απασχόληση στη Γαλλία μεταξύ 1977 και 1980, η

μείωση των φόρων για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και τα προγράμματα

για τη δημιουργία θέσεων εργασίας στο δημόσιο στις ΗΠΑ) εγκαταλείφθηκαν

ουσιαστικώς, καθώς η μακροοικονομική πολιτική επέστρεψε στην περιοριστική

πολιτική, ήδη από την δεκαετία του 1970.

Όπως αναφέρει η έκθεση του ΟΟΣΑ για τη δεκαετία του 1970 «ο πολιτικός

ακτιβισμός που επεκράτησε στο μικρο-επίπεδο, ήταν αποτέλεσμα στις

πιέσεις που ασκήθηκαν στις κυβερνήσεις γενικώς και ιδιαίτερα στους

Υπουργούς Εργασίας ¨να γίνει κάτι µε την ανεργία¨. Αλλά αυτό ήταν σε

αντίθεση µε τις συσταλτικές πολιτικές που εφαρμόζονταν στο µακρο-επίπεδο και

υπαγορεύονταν από τις υπάρχουσες οικονομικές πραγματικότητες που ήταν

πολέμιες κατά κάθε επεκτατικής θέσης»13. Μπορούμε βάσιμα να ισχυριστούμε

ότι η ίδια κατάσταση επεκράτησε σ’ όλη τη δεκαετία του 1980 και συνεχίζει να

επικρατεί μέχρι σήμερα.

Στην αναποτελεσματικότητα των πολιτικών ενεργητικών παρεμβάσεων

στη δεκαετία του 1980 προστέθηκαν τα αιτήματα για αυξημένη «ευελιξία» της

αγοράς εργασίας, αιτήματα που προήλθαν από τις εργοδοτικές οργανώσεις και

μεταφράστηκαν σε πολιτικές απορρύθμισης της αγοράς εργασίας. Οι πολιτικές

αυτές, όπου εφαρμόστηκαν, δεν ενίσχυσαν την απασχόληση, αλλά είχαν αντίθετα

αποτελέσματα. Η γενίκευση της μερικής απασχόλησης, όπως στις ΗΠΑ και την

Ολλανδία, αύξησαν τον αριθμό τον αργαζομένων, αλλά περιόρισαν τον συνολικό

χρόνο εργασίας, επιτυγχάνοντας ουσιαστικά µόνο µια ανακατανομή της

απασχόλησης μεταξύ των ήδη εργαζομένων.

1.2 Δημόσιες Δαπάνες

1.2.1 Ορισμός

Ως δημόσιες δαπάνες ορίζονται οι πληρωμές που διενεργούν οι δημόσιοι φορείς

μέσω του προϋπολογισμού για την επίτευξη ορισμένων στόχων όπως η άριστη

13 OECD, Labour Market Policies for the 1990s, 1990, σελ. 16.

[18]

Page 20: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

κατανομή των παραγωγικών μέσων, η δίκαιη διανομή του εισοδήματος, η

σταθεροποίηση της οικονομίας και η οικονομική μεγέθυνση14.

1.2.2 Δημόσιες Δαπάνες για την απασχόληση

Οι δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης συνήθως

διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με τον τομέα στον οποίο απευθύνονται.

Υπάρχουν προγράμματα που απευθύνονται σε γυναίκες, προγράμματα που αφορούν

ανέργους και ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, ενήλικες εργαζόμενους, νέους.

Υπάρχουν επίσης προγράμματα που αφορούν το δημόσιο και προγράμματα που

απευθύνονται στον ιδιωτικό τομέα ενώ τέλος πρόβλεψη υπάρχει και για τους νέους

επιχειρηματίες.

1.3 Ταξινόμηση Σύγχρονων Πολιτικών Απασχόλησης

Οι σύγχρονες πολιτικές απασχόλησης μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις

μεγάλες κατηγορίες.

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν πολιτικές ρύθμισης των ροών εισόδου και

απομάκρυνσης του εργατικού δυναμικού στην αγορά εργασίας. Στόχος των πολιτικών

αυτών είναι να αυξήσουν τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας ή να απομακρύνουν

προσωρινά ή μόνιμα τμήματα του πληθυσμού από τη δομή της απασχόλησης.

Διαχρονικά πολιτικές αυτές στόχευαν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες με

διακριτά γνωρίσματα (φύλο, ηλικία, εθνικότητα) και είτε προκαλούσαν μέσω

κινήτρων την εθελούσια ένταξη ή απομάκρυνση εργαζομένων είε επέβαλαν την

απομάκρυνση με διοικητικά μέσα.

Χαρακτηριστικές πολιτικές αυτής της κατηγορίας που εφαρμόστηκαν σε

διάφορες χώρες ήταν η απαγόρευση εισόδου και εγκατάστασης και, κατά

περιπτώσεις, ο επαναπατρισμός των αλλοδαπών οικονομικών μεταναστών, η

επέκταση του χρόνου παραμονής στο εκπαιδευτικό σύστημα15, η μείωση του

ηλικιακού ορίου υποχρεωτικής συνταξιοδότησης και η εισαγωγή συστημάτων

14 Δαλαμάγκας 199915 Αύξηση της χρονικής διάρκειας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και αύξηση των φοιτητών στην

τριτοβάθμια εκπαίδευση

[19]

Page 21: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

πρόωρης ή προοδευτικής συνταξιοδότησης για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων.

Επίσης χρησιμοποιήθηκαν παρεμβάσεις μικρής κλίμακας, όπως η γονική άδεια, η

ελάττωση του χρόνου εργασίας με παράλληλη εισαγωγή της μερικής απασχόλησης ή

του διαμοιρασμού της ίδιας θέσης από δύο εργαζόμενους (work sharing).

Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται πολιτικές απορρύθμισης της αγοράς

εργασίας, δηλαδή αύξηση της ευελιξίας των επιχειρήσεων στη ρύθμιση των

εργασιακών ζητημάτων και ενίσχυση του διευθυντικού δικαιώματος. Οι πολιτικές

απορρύθμισης στοχεύουν στην άρση των θεσμικών περιορισμών που ισχύουν στην

αγορά εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις και περιλαμβάνουν το σύνολο σχεδόν

των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών. Στην

κατηγορία εδώ περιλαμβάνονται:

μείωση των θεσμικών περιορισμών για την πρόσληψη όπως είναι πχ ο

χρόνος δοκιμαστικής απασχόλησης και ο τύπος της σύμβασης

η μείωση των θεσμικών περιορισμών για την απόλυση εργαζομένων όπως

είναι πχ ο χρόνος προειδοποίησης, οι χρηματικές αποζημιώσεις, οι

διαδικασίες διαβούλευσης πριν από την κοινοποίηση των απολύσεων

η ευελιξία του χρόνου ημερήσιας και εβδομαδιαίας εργασίας (υπερωριακή

απασχόληση, μερική απασχόληση, εργασία σε βάρδιες, εργασία σε

επίσημες αργίες)

η εγκατάλειψη των εθνικών συλλογικών συμβάσεων και η σύναψη

συμβάσεων κατά κλάδο ή επιχείρηση με αποτέλεσμα την αλλαγή στο

ύψος του κατώτερου ημερομισθίου

Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν πολιτικές που καθιερώθηκαν ως

«ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης» σε άμεση αντιδιαστολή προς τις

«παθητικές» πολιτικές, στις οποίες εντάσσονται τα επιδόματα ανεργίας και τα

λοιπά βοηθήματα κοινωνικού χαρακτήρα.

Θα πρέπει να σημειωθεί, εν προκειμένω, ότι και οι τρεις κατηγορίες

πολιτικών που αναπτύσσονται αντανακλούν, αν και όχι πάντοτε ούτε ισομερώς, τη

βασική αντίληψη ότι η ανεργία οφείλεται σε διαρθρωτικούς παράγοντες που δρουν

[20]

Page 22: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

από την πλευρά της προσφοράς του εργατικού δυναμικού. Δεύτερον, οι

κατηγορίες αυτές των πολιτικών δεν αποτελούν εναλλακτικές λύσεις, αλλά,

στην πραγματικότητα σχετικά αυτόνομες επιλογές πολιτικών. Αποτέλεσμα είναι

στην πράξη να εμφανίζονται προσμείξεις μέτρων που αναφέρονται σε

διαφορετικές κατηγορίες πολιτικών. Σε κάθε περίπτωση, µία κατηγορία πολιτικής

προσδίδει στις λοιπές τον ειδικό τους ρόλο και τον τρόπο λειτουργίας τους, και,

συνεπώς, τα όρια αποτελεσματικότητας τους, στο πλαίσιο της συνολικής πολιτικής

απασχόλησης.

1.4 Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

1.4.1 Ορισμός

Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης αποτελούν εδώ και περίπου 30

χρόνια σημαντικό «εργαλείο» καταπολέμησης της ανεργίας16. Αν και τα

αποτελέσματα τους δεν ήταν τα αναμενόμενα και η συνεισφορά τους στην

καταπολέμηση της ανεργίας ήταν περιορισμένη, ωστόσο κατέλαβαν κεντρικό

ρόλο στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση. Άλλωστε, η

λειτουργία και οι κατευθύνσεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου σ’ αυτή την

περίοδο έχουν σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση μιας εξοικειωμένης

και θετικά διακείμενης κοινής γνώμης.

Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί διατυπωμένοι από ερευνητές που

προσπαθούν να αποτυπώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στοιχεία των

ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Κάθε ορισμός αναδεικνύει διαφορετικά

χαρακτηριστικά. Ο L. Calmfors17 δίνει έναν πολύ γενικό ορισμό:

16 OECD, Labour Market Policies for the 1990s, 1990, OECD, Κεφάλαιο ΙΙ, σ. 13-7 και “Active

Labour Market Policy and Unemployment – A Framework for the Analysis of Crucial Design

Features”, 1994, OECD Economic Studies No. 22, σ. 7-47.

17 L. Calmfors, “Active Labour Market Policy and Unemployment – A Framework for the

Analysis of Crucial Design Features”, 1994, OECD Economic Studies No. 22, σ. 7.

[21]

Page 23: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

«Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης είναι μέτρα µε σκοπό να

βελτιωθεί η λειτουργία της αγοράς εργασίας και τα οποία απευθύνονται προς

τους ανέργους».

Σύμφωνα με έναν άλλο, κοινά αποδεκτό ορισμό, οι ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης

«είναι παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας που στοχεύουν συγκεκριμένες

ομάδες στην αγορά εργασίας. Υπό αυτήν την έννοια, διαφέρουν από τις

γενικές πολιτικές απασχόλησης που, εξ ορισμού, δεν απευθύνονται σε

κάποια ιδιαίτερη ομάδα… Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης βασικά

αποσκοπούν στην αύξηση της πιθανότητας απασχόλησης ή στη βελτίωση

των εισοδηματικών προοπτικών άνεργων ατόμων ή ομάδων που

αντιμετωπίζουν δυσκολίες να εισέλθουν στην αγορά εργασίας»18

Από τον ορισμό αυτόν προκύπτουν ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά των

ενεργητικών πολιτικών. Πρώτον, οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης δεν

συγκροτούν πολιτική απασχόλησης, µε την κυριολεκτική σημασία του όρου.

Αποτελούν συμπλήρωμα της βασικής πολιτικής απασχόλησης, το οποίο

ενεργοποιείται για να επιτευχθούν παραπληρωματικοί στόχοι, όπως η ενίσχυση της

θέσης ευπαθών ομάδων στην αγορά εργασίας. Στη Σουηδία, όπου αναπτύχθηκαν

στις δεκαετίες 1950-60, ο ρόλος τους ως συμπληρωτικών – αντισταθμιστικών

πολιτικών της κεϋνσιανής πολιτικής διαχείρισης της συνολικής ζήτησης ήταν

σαφής19. Στη δεκαετία του 1990 οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης

χρησιμοποιήθηκαν για την εισαγωγή στοιχείων ευελιξίας στην αγορά εργασίας

(ιδιαίτερα µε την επέκταση της μερικής απασχόλησης), ενώ στη σημερινή

στρατηγική είναι σαφής η διασύνδεση που επιχειρείται µε την έννοια της

flexicurity.

Δεύτερον, και σε άμεση συνέπεια µε το προηγούμενο, οι ενεργητικές

18 Employment in Europe, 2006, σ. 120, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική ∆ιεύθυνση Κοινωνικών

Υποθέσεων και Ισότητας Ευκαιριών, Unit D.1

19 OECD, What works and for whom: A review of OECD countries’ experiences with active

labour market policies, Swedish Economic Policy Review 8 (2001) 9-56

[22]

Page 24: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

πολιτικές απασχόλησης μπορούν να αποτελέσουν τη βάση παρεμβάσεων

μικρής μόνο κλίμακας, δηλαδή, δεν μπορεί να γενικευτούν, ώστε να

καταστούν γενική πολιτική απασχόλησης. Η αδυναμία γενίκευσής τους οφείλεται

στο γεγονός ότι, καθώς αυξάνεται η κλίμακα εφαρμογής τους, αυξάνονται µε

ταχύτατους ρυθμούς οι αρνητικές τους επιπτώσεις: το νεκρό βάρος (death -

weight), οι επιπτώσεις υποκατάστασης (substitution) και εκτόπισης

(displacement). Από τη φύση τους αποτελούν παρεμβάσεις μικροοικονομικού

χαρακτήρα, επομένως είναι επενδυμένες µε σαφή επιλεκτικότητα ως προς τις

ομάδες στις οποίες απευθύνονται.

Τρίτο χαρακτηριστικό στοιχείο, το οποίο συγκροτεί την ουσία των

ορισμών που παρατίθενται ανωτέρω, είναι ότι οι ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης στοχεύουν σε ειδικές ομάδες του εργατικού δυναμικού.

Απευθύνονται, δηλαδή, σε ομάδες του πληθυσμού και του εργατικού δυναμικού

που αντικειμενικά κατέχουν μειονεκτικές θέσεις στην αγορά εργασίας ή

αντιμετωπίζουν δυσχέρειες στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας και

στη δομή απασχόλησης.

Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, συνεπώς, είναι πολιτικές

μικροοικονομικού χαρακτήρα που δρουν µε επιλεκτικότητα και

αποσκοπούν στο να αντισταθμίσουν μειονεκτήματα ομάδων του πληθυσμού

στην αγορά εργασίας. Με άλλα λόγια, ο κύριος ρόλος τους έγκειται στην

ανακατανομή των ευκαιριών απασχόλησης, παρά στην αύξηση των συνολικά

διαθέσιμων ευκαιριών απασχόλησης.

1.4.2 Ενεργητικές και παθητικές πολιτικές

απασχόλησης

Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης καλούνται να

αντιμετωπίσουν τα αίτια εμφάνισης της ανεργίας, σε αντιδιαστολή προς τις

«παθητικές» πολιτικές, οι οποίες απλώς αντισταθμίζουν, εν μέρει τουλάχιστον, την

απώλεια εισοδημάτων των εργαζομένων εξ αιτίας της ανεργίας. Είναι

[23]

Page 25: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

σημαντικό, επομένως, να κατανοήσουμε τα αίτια της ανεργίας που

προσπαθούν να θεραπεύσουν οι ενεργητικές πολιτικές. Ένας εύκολος τρόπος να

συνάγουμε τα αίτια, είναι να εξετάσουμε τη «θεραπεία».

Η χρήση του όρου «ενεργητικές» σε αντιπαράθεση προς τον όρο

«παθητικές» πολιτικές εμπεριέχει µια έντονη θετική φόρτιση, όχι τόσο για αυτό

που εκ προοιμίου δηλώνει το ενεργητικό, δυναμικό και αποτελεσματικό, όσο για

την αρνητική και κατ’ αντιπαράθεση χρήση της έννοιας του παθητικού. Το

πολιτικό νόημα της αντίστιξης είναι η ανακατανομή των πόρων από τις παθητικές

προς τις ενεργητικές πολιτικές, δηλαδή από τις πολιτικές που στόχευαν στη

διατήρηση του εισοδήματος των ανέργων σε πολιτικές που ενίσχυαν τις

πιθανότητες απασχόλησης ομάδων των ανέργων ή στη διατήρηση της εργασίας

ομάδων εργαζομένων που είναι απειλούμενοι να χάσουν τη θέση τους.

Είναι σαφές ότι η διάκριση ενεργητικών - παθητικών πολιτικών

απασχόλησης αντανακλά θεωρητικές υποθέσεις που αναφέρονται σε ποιοτικά

χαρακτηριστικά της προσφοράς εργασίας και πρεσβεύουν μεταβολές του

θεσμικού πλαισίου εντός του οποίου εκδηλώνονται τα χαρακτηριστικά αυτά. Η

διάκριση, λόγου χάρη, δεν έχει νόημα στα πλαίσια της κεϋνσιανής θεώρησης,

δεδομένου ότι τα επιδόματα ανεργίας (ταξινομημένα στις παθητικές πολιτικές)

ενέχουν ενεργό ρόλο για την καταπολέμηση της ανεργίας και δεν παρεμβαίνουν

µόνο για το μετριασμό των επιπτώσεών της στην ατομική ευημερία των

ανέργων. Αυτό προκύπτει από το ρόλο των επιδομάτων ανεργίας ως θεσμικού

αυτόματου σταθεροποιητή της συνολικής ενεργούς ζήτησης, καθώς η δαπάνη για

επιδόματα δρα ανακυκλικά.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ20 η ταξινόμηση των πολιτικών απασχόλησης γίνεται

ως εξής:

Μέτρα Ενεργητικών Πολιτικών

1. Υπηρεσίες των Γραφείων Απασχόλησης και Διοικητικές

Δραστηριότητες

2. Κατάρτιση

20 Employment in Europe, 2006, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική ∆ιεύθυνση Κοινωνικών

Υποθέσεων και Ισότητας Ευκαιριών, Unit D.1

[24]

Page 26: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

3. Μέτρα για τους Νέους

4. Επιδοτούμενη Απασχόληση

5. Μέτρα για τα Άτομα µε Ειδικές Ανάγκες

Μέτρα Παθητικών Πολιτικών

7. Επιδόματα Ανεργίας

8. Πρόωρη Συνταξιοδότηση

Η επικρατούσα ταξινόμηση, με κριτήριο το είδος της παρέμβασης ωστόσο

είναι η ακόλουθη:

Πίνακας 1

Είδος Πολιτικής Περιγραφή

Μέτρα Ενεργητικών Πολιτικών

Κατάρτιση

Προγράμματα κατάρτισης με σκοπό να βελτιώσουν τις

προοπτικές απασχόλησης των ανέργων ή των ομάδων -

στόχων και χρηματοδοτούνται από το δημόσιο. Πρέπει

να περιλαμβάνει διδασκαλία ή σε περίπτωση

διεξαγωγής στο χώρο εργασίας να εξασφαλίζεται ειδική

επίβλεψη και καθοδήγηση

Εναλλαγή εργαζομένων

και μοίρασμα θέσεων

εργασίας

Τα μέτρα αυτά αποσκοπούν στη διευκόλυνση

πρόσληψης ατόμων που ανήκουν στον ομάδα – στόχο

σε μη κενές θέσεις εργασίας είτε προωθώντας την εκ

περιτροπής απασχόληση ή την απασχόληση ορισμένων

ωρών

Κίνητρα απασχόλησης

Μέτρα διευκόλυνσης της πρόσληψης ανέργων που

ανήκουν στις ομάδες – στόχους ή της εξασφάλισης της

απασχόλησης εργαζομένων σε επισφαλείς θέσεις

εργασίας

Ενσωμάτωση ατόμων με

αναπηρία

Μέτρα διευκόλυνσης εισόδου στην αγορά εργασίας

ΑμεΑ

Άμεση δημιουργία Δημιουργία θέσεων εργασίας στον κοινωφελή τομέα

[25]

Page 27: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

θέσεων εργασίας για άτομα που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα

στην αγορά εργασίας και είναι μακροχρόνια άνεργοι

Κίνητρα για τη

δημιουργία

επιχειρήσεων

Κίνητρα για ανέργους που ανήκουν στις ομάδες -

στόχους να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση ή να

γίνουν ανεξάρτητοι επαγγελματίες

Μέτρα Παθητικών Πολιτικών

Επιδόματα ανεργίας

Επιδόματα διατήρησης του εισοδήματος και ενισχύσεις

προς άτομα που έχασαν την εργασία τους (επιδόματα

ανεργίας)

Πρόωρη

συνταξιοδότηση

Ενίσχυση της μερικής ή ολικής συνταξιοδότησης

ηλικιωμένων ανέργων με μικρές πιθανότητες

ανεύρεσης εργασίας ή ηλικιωμένων εργαζομένων με

σκοπό να αντικατασταθούν από νεότερα άτομα της

ομάδας – στόχου

Πηγή: Employment in Europe, 2006

Η ταξινόμηση αυτή υπερέχει της προηγούμενης ταξινόμησης που είχε

υιοθετηθεί από τον ΟΟΣΑ, καθώς κριτήριο ταξινόμησης είναι το είδος της

παρέμβασης. Αντιθέτως στην ταξινόμηση του ΟΟΣΑ, η οποία ήταν

απλούστερη, υπήρχε µια σύγχυση μεταξύ είδους παρέμβασης και ομάδων

στόχων. Παρόλα αυτά ασάφειες εξακολουθούν να υπάρχουν στην ταξινόμηση

ορισμένων μέτρων όπως τα προγράμματα εργασιακής εμπειρίας (stage) τα οποία

μπορούν να ταξινομηθούν είτε ως προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης είτε

ως προγράμματα κατάρτισης21.

1.4.3 Αξιολόγηση Πολιτικών Απασχόλησης

Σε γενικές γραμμές, οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης στοχεύουν στην

αύξηση της αποτελεσματικότητας της διαδικασίας διασύνδεσης του εργατικού

δυναμικού με τις θέσεις εργασίας, στην αύξηση της παραγωγικότητας του εργατικού

δυναμικού και στη διατήρηση επαρκούς ζήτησης εργασίας μειώνοντας το ρίσκο για

μακροχρόνια ανεργία. Ωστόσο η εφαρμογή των πολιτικών αυτών συνδέεται με

21 ∆ες και L. Calmfors et al., Does Active Labour Market Policy Work? Lessons from the

Swedish Experiences, 2002, IFAU, Working Paper 2002:4, σ. 9

[26]

Page 28: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ορισμένα προβλήματα, γεγονός που μπορεί να επηρεάζει την αποτελεσματικότητα

των δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Τα προβλήματα,

τα οποία προκύπτουν από την εφαρμογή ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης

έχουν κωδικοποιηθεί από τον L. Calmfors (1994). Συνοπτικά – και

παραλείποντας αναφορές σε μακροοικονομικά μεγέθη, όπως η διαμόρφωση των

μισθών, η συμπεριφορά της προσφοράς εργασίας ή οι επιπτώσεις στην

καμπύλη Beveridge, την καμπύλη Phillips ή NAIRU, τα προβλήματα αυτά είναι:

Εκτίμηση Νεκρού Βάρους. Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης

στοχεύουν στη δημιουργία κινήτρων, ώστε να επιτευχθούν οι

επιδιωκόμενοι στόχοι. Το «νεκρό βάρος» ενός προγράμματος

αναφέρεται στις περιπτώσεις που θα είχαν ενεργήσει σύμφωνα µε

τον επιδιωκόμενο στόχο (π.χ., πρόσληψη νέου προσωπικού,

δημιουργία επιχείρησης, κλπ.), ακόμη και αν δεν εφαρμοζόταν το

πρόγραμμα αυτό. Το νεκρό βάρος αυξάνει το πραγματικό κόστος του

εφαρμοζόμενου προγράμματος.

Επίπτωση Υποκατάστασης. Η επίπτωση υποκατάστασης

δημιουργείται όταν η εφαρμογή ενός προγράμματος προκαλεί

αναδιανομή της απασχόλησης μεταξύ ωφελουμένων – µη

ωφελουμένων, εξ αιτίας της μεταβολής των σχετικών μισθών των δύο

ομάδων. Η επίπτωση υποκατάστασης συνδέεται με το ύψος της

επιδότησης προς το πραγματικό κόστος εργασίας (μισθός συν

ασφαλιστικές εισφορές εργοδότη) ή δημιουργίας μίας επιχείρησης.

Επίπτωση Εκτόπισης. Η επίπτωση εκτόπισης προκαλείται όταν οι

αποδέκτες του προγράμματος (επιχειρήσεις) ενισχύουν την

ανταγωνιστική τους θέση στην αγορά µε συνέπεια να οδηγούν σε

μείωση της απασχόλησης ανταγωνιστικών επιχειρήσεων. Η επίπτωση

εκτόπισης συνδέεται µε την αναλογία της επιδότησης στο µέσο

συνολικό κόστος της επιχείρησης.

Επίπτωση Επιλογής (creaming). Η επίπτωση επιλογής οφείλεται

στην κατανοητή προσπάθεια των διαχειριστών του προγράμματος να

[27]

Page 29: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

εξασφαλίσουν υψηλά ποσοστά «επιτυχίας» - επίτευξη αριθμητικών

στόχων. Στην προσπάθειά τους αυτή επιλέγουν για συμμετοχή στο

πρόγραμμα άτομα των οποίων το προφίλ παρέχει μεγαλύτερα εχέγγυα

επιτυχίας (π.χ., μεγαλύτερη πιθανότητα ανεύρεσης εργασίας)

έναντι ατόμων µε μεγαλύτερα προβλήματα εξασφάλισης

απασχόλησης. Αυτό δημιουργεί μεροληψία σε συγκρίσεις του

δείγματος των ωφελουμένων µε τον πληθυσμό των εγγεγραμμένων

ανέργων.

Η διεθνής βιβλιογραφία και η έρευνα δείχνουν ότι στην επιτυχία ή την αποτυχία

ενός προγράμματος καθοριστική είναι η σημασία του σχεδιασμού και της

σχέσης µε λοιπά προγράμματα – πολιτικές στην αγορά εργασίας.

Κεφάλαιο 2 Βιβλιογραφική Επισκόπηση

2.1 Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης και η

Κοινωνικοποίηση της Επένδυσης

Η Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήματος

δημοσιεύτηκε το 1936. Ο Κέινς, στη Γενική Θεωρία περιγράφει την αρχή μιας

πολιτικής που έχει ως στόχο την πλήρη απασχόληση και ως μέσα τον έλεγχο της

κερδοσκοπίας, την αύξηση της δημόσιας επένδυσης και δημοσιονομικές, κυρίως

φορολογικές, παρεμβάσεις που κάνουν πιο δίκαιη τη διανομή του εισοδήματος.

Πριν από τη δημοσίευση της Γενικής Θεωρίας, και σε σημαντικό βαθμό

σήμερα, το επίπεδο της απασχόλησης κατανοείτο ως αποτέλεσμα της

αλληλεπίδρασης της προσφοράς και της ζήτησης εργασίας και της προσαρμογής του

πραγματικού μισθού στο μισθό ισορροπίας. Στο πλαίσιο αυτό η εκούσια ανεργία

είναι το φυσικό επακόλουθο της ίδιας της επιθυμίας του ανθρώπου, ενώ η ύπαρξη

ακούσιας ανεργίας είναι αποτέλεσμα τριβών και παραγόντων που περιορίζουν την

[28]

Page 30: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ελεύθερη αλληλεπίδραση της προσφοράς και της ζήτησης εργασίας. Ως τέτοιοι

παράγοντες συνήθως αναφέρονται η ύπαρξη εργατικών συνδικάτων, νομοθετικές

ρυθμίσεις για επιβολή κατώτατου μισθού κ.α.

Ο Κέινς ισχυρίστηκε ότι για να υπάρξει αύξηση της απασχόλησης πρέπει να

προηγηθεί αύξηση της επένδυσης. Το ενδεχόμενο αυτό τον έκανε να προτιμά τη

χρηματοδότηση της επένδυσης και της ζήτησης με την επέκταση της τραπεζικής

πίστης. Ο προβληματισμός του Κέινς αμέσως οδηγήθηκε σε δύο νέα ζητήματα

πολιτικής: την κοινωνικοποίηση της επένδυσης και την αντιμετώπιση της

κερδοσκοπίας.

Η Κοινωνικοποίηση της Επένδυσης

Ο Κέινς θεωρούσε ότι σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης η αύξηση της

ιδιωτικής επένδυσης είναι πιθανά ανέφικτος στόχος, λόγω κακής ψυχολογίας και

αρνητικών προσδοκιών για τη ζήτηση και το κέρδος. Συνεπώς, η απασχόληση του

πλεονάζοντος κεφαλαιακού αποθέματος της οικονομίας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με

κρατική παρέμβαση. Η αντιμετώπιση της ανεργίας και ο στόχος της πλήρους

απασχόλησης ήταν θεμελιακοί στην πολιτική και κοινωνική φιλοσοφία του Κέινς. Η

πολιτική αυτή έχει απορριφθεί από τη νεοκλασική ορθοδοξία ως πληθωριστική

πολιτική.

Στη φιλοσοφία του Κέινς είναι οι επενδύσεις και όχι οι δημόσιες δαπάνες

μέγεθος εκείνο που αποτελεί πηγή σταθερότητας και μεγέθυνσης σε κανονικές

οικονομικές συνθήκες. Ωστόσο, διέβλεπε περιορισμούς και εμπόδια στην

πραγματοποίηση ενός επαρκούς όγκου ιδιωτικών επενδύσεων, ώστε να διατηρηθεί

πλήρης απασχόληση μακροχρόνια. Έχει ιδιαίτερη σημασία για την τρέχουσα περίοδο

μία από τις βασικές διαπιστώσεις του Κέινς, ότι ακόμη και η πιο ενεργητική και

αποτελεσματική νομισματική πολιτική είναι ανίκανη να αντισταθμίσει την

κερδοσκοπική ψυχολογία των αγορών χρήματος και κεφαλαίου και να διαμορφώσει

ένα σταθερό και αρκετά χαμηλό επιτόκιο, ικανό να ενθαρρύνει το απαιτούμενο

επίπεδο ιδιωτικής επένδυσης για την επίτευξη πλήρους απασχόλησης. Η διαπίστωση

αυτή οδήγησε τον Κέινς στο συμπέρασμα ότι η απαιτούμενη επένδυση για τη

μακροοικονομική σταθερότητα, σε όρους πλήρους απασχόλησης, δεν μπορεί να

[29]

Page 31: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

εγκαταλειφθεί σε χέρια ιδιωτών. Είναι αναγκαία η αύξηση των των δημοσίων

επενδύσεων και η δημιουργία μηχανισμών συνεργασίας του δημόσιου με την

ιδιωτική πρωτοβουλία ώστε να αντισταθμιστεί η ανεπάρκεια της νομισματικής

πολιτικής και να ενθαρρυνθούν οι απαραίτητες ιδιωτικές επενδύσεις, για να

διαμορφωθεί η ενεργός ζήτηση στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης.

2.2 Αντίστοιχες Μελέτες

Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός μελετών αξιολόγησης στη διεθνή

βιβλιογραφία που εξετάζει την αποτελεσματικότητα των δημοσίων δαπανών που

σχετίζονται με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Οι περισσότερες από αυτές

επικεντρώνονται στο ρυθμό εισόδου στην αγορά εργασίας. Κυριότερες από αυτές

είναι οι μελέτες των De Koning et al, 2005, Calmfors et al, 2002, Hujer and Caliendo,

2000 Heckman et al, 1999.

Οι περισσότερες μεθοδολογικές προσεγγίσεις μπορούν να διακριθούν σε τρεις

κατηγορίες22. Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται οι μελέτες που συγκρίνουν το

επίπεδο της απασχόλησης μετά την εφαρμογή των πολιτικών απασχόλησης σε σχέση

με την προϋφιστάμενη κατάσταση (Ridder 1986). Η μέθοδος αυτή απαιτεί την

παρακολούθηση των ατόμων για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα τόσο πριν όσο

και μετά την εφαρμογή των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης. Στην περίπτωση

αυτή πρέπει να ληφθούν υπόψη αναφορικά με παράγοντες χρονικών μεταβολών που

επηρεάζουν την εύρεση εργασίας, δεδομένα όπως ο οικονομικός κύκλος, θεσμικές

αλλαγές αλλά και αλλαγές στην προσωπική ζωή.

Στη δεύτερη κατηγορία κατατάσσονται οι μελέτες που συγκρίνουν τις

πιθανότητες εύρεσης εργασίας μεταξύ ατόμων τα οποία συμμετείχαν σε πολιτικές

απασχόλησης και αυτών που δεν συμμετείχαν καθόλου. Είναι σημαντικό να

ελεγχθούν ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις μεταξύ των συμμετεχόντων και των

ελέγχων. Ένας τρόπος που ακολουθείται είναι για κάθε άτομο το οποίο συμμετείχε

στην εφαρμογή ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης να επιλέγεται ένα άτομο με τα

ίδια χαρακτηριστικά που δεν συμμετείχε. Σε αντίθετη περίπτωση πρέπει να γίνει

22 Στο παράρτημα παρατίθεται πίνακας μελετών

[30]

Page 32: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

χρήση οικονομετρικού μοντέλου23 ούτως ώστε να ελεγχθούν οι διαφοροποιήσεις ex

post. Και στις δύο προαναφερόμενες περιπτώσεις πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα

αποτελέσματα μπορεί να μην είναι απόλυτα ακριβή δεδομένου ότι το ελεγχόμενο

γκρουπ δε διαμορφώθηκε κατά τυχαίο τρόπο.

Τέλος στην Τρίτη κατηγορία εντάσσονται μελέτες που συνδυάζουν και τους

δύο προαναφερόμενους τύπους, μέθοδος η οποία θεωρείται βέλτιστη από

μεθοδολογικής απόψεως.

Αρκετές εμπειρικές μελέτες εξέτασαν την αποτελεσματικότητα των

ενεργητικών πολιτικών στην επίτευξη ισορροπίας στο ποσοστό απασχόλησης

εκτιμώντας την επίδραση των δημοσίων δαπανών στο μισθό. Η πλειοψηφία των

μελετών αυτών απευθύνεται στις σκανδιναβικές χώρες γεγονός που πρέπει να ληφθεί

υπόψη δεδομένου ότι στις χώρες αυτές τα ποσοστά απασχόλησης είναι ήδη υψηλά

και εφαρμόζονται μεγάλης κλίμακας ενεργητικές πολιτικές.

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΕΙΔΙΚΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Κεφάλαιο 3 Μεθοδολογικό Πλαίσιο

Για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε δύο

μεταβλητές, τις δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και το

επίπεδο της απασχόλησης για να διερευνήσουμε ενδεχόμενη συσχέτιση μεταξύ των

δύο αυτών μεγεθών. Εν προκειμένω ανεξάρτητη μεταβλητή είναι οι δημόσιες

δαπάνες και η ανεξάρτητη, η απασχόληση. Μεταβλητές όπως το φύλο και η ηλικία

χρησιμοποιούνται για την περιγραφική στατιστική.

23 Timing of events method

[31]

Page 33: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Με τη χρήση του excel θα δημιουργηθούν διαγράμματα προκειμένου να

σχηματίσουμε μια πρώτη άποψη για την υφιστάμενη κατάσταση των χωρών του

ΟΟΣΑ. Στη συνέχεια και με τη βοήθεια του spss θα υπολογίσουμε το συντελεστή

συσχέτισης για να διαπιστώσουμε εάν τα δύο μεγέθη μεταβάλλονται συμμετρικά. Θα

να πραγματοποιήσουμε επίσης έλεγχο ανεξαρτησίας με τη βοήθεια της δοκιμασίας

του chi square.

Έχοντας αποδεχθεί ότι η ανεξάρτητη μεταβλητή επηρεάζει την εξαρτημένη, το

επόμενο βήμα είναι ο προσδιορισμός του βαθμού επηρεασμού της ανεξάρτητης πάνω

στην εξαρτημένη οπότε θα δοκιμάσουμε να δημιουργήσουμε μοντέλα γραμμικής

παλινδρόμησης. Για τη διενέργεια του test δημιουργήσαμε τρεις νέες μεταβλητές

categ_p_expend, cat_employm και cat_wom_employm. Η εκτίμηση μας είναι ότι

υφίσταται ισχυρή, θετική συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών

Κεφάλαιο 4 Στατιστικά Στοιχεία

Για τη διεξαγωγή της μελέτης αυτής έγινε χρήση δευτερογενών πηγών από τη

από τη βάση δεδομένων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης

(http://www.oecd.org/). Η αναζήτηση των πληροφοριών και των δεδομένων έγινε από

τη θεματική ενότητα που αφορά την απασχόληση τόσο για το εργατικό δυναμικό όσο

και για τις δημόσιες δαπάνες που απευθύνονται σε ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης. Τα στατιστικά στοιχεία θεωρούνται αντιπροσωπευτικά και ποιοτικά

επαρκή.

Τα στατιστικά δεδομένα αφορούν τις 34 χώρες – μέλη του Οργανισμού

Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Για το τμήμα της εργασίας που

αφορά την απασχόληση του εργατικού δυναμικού, τόσο στο σύνολο του όσο και στις

γυναίκες, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία που αφορούν τα έτη 2002 – 2010. Για το ίδιο

χρονικό διάστημα εξετάστηκαν οι δημόσιες δαπάνες που αφορούν ενεργητικές

πολιτικές απασχόλησης. Η επιλογή των συγκεκριμένων ετών έγινε διότι θέλαμε να

εξετάσουμε ενδεχόμενες αλλαγές στο επίπεδο απασχόλησης και δημοσίων δαπανών

για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης μερικά χρόνια πριν την εμφάνιση της

[32]

Page 34: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

χρηματοπιστωτικής κρίσης24 και μερικά έτη μετά. Επιπλέον για τα συγκεκριμένα έτη

υπήρχαν συνδυαστικά στοιχεία για τις περισσότερες χώρες που θέλαμε να

εξετάσουμε.

Για την απασχόληση που αφορά τις ηλικιακές ομάδες που δημιουργήθηκαν,

έγινε επιλογή στοιχείων από συγκεκριμένα έτη (Snap Shot Analysis) για την

τελευταία 20ετία ώστε να μπορούμε να δούμε τη διαχρονική εξέλιξη του επιπέδου

απασχόλησης. Τα έτη τα οποία επιλεχτήκαν είναι το 1990, το 2000, το 2005, και το

2010. Τα έτη κρίνονται αντιπροσωπευτικά για την ανάλυση του φαινομένου διότι

περιλαμβάνουν έτη με διαφορετικές πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις25. Η

χρησιμοποίηση, εναλλακτικά δεδομένων για κάθε έτος της περιόδου 1990 έως 2010,

θεωρείται ότι δε θα προσέφερε κάτι παραπάνω στην ανάλυση μας δεδομένου ότι οι

διαφοροποιήσεις μεταξύ του κάθε έτους δεν είναι σημαντικές. Η διάκριση σε

ηλικιακές ομάδες έγινε μεταξύ 15 – 24 ετών, 25 – 54 ετών και 55 – 64 ετών.

Για την επεξεργασία των δεδομένων έχουν χρησιμοποιηθεί κυρίως το μέσο

επίπεδο απασχόλησης και το μέσο επίπεδο δημοσίων δαπανών ανά χώρα για την

χρονική περίοδο που εξετάζουμε.

4.1 Περιγραφική Στατιστική

Απασχόληση

Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται το μέσο επίπεδο απασχόλησης

για το χρονικό διάστημα 2003 – 2010 στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ. Το ποσοστό αυτό

απασχόλησης αντιπροσωπεύει το ποσοστό επί του συνόλου του εργατικού δυναμικού.

24 Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2007 είναι μια παγκόσμια κατάσταση απειλούμενης οικονομικής ύφεσης στον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό και τραπεζικό τομέα με γενεσιουργό χώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η κρίση αυτή έρχεται 78 χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη κρίση του 1929 αλλά και παλαιότερες πετρελαϊκές κρίσεις. Προέκυψε μετά το ξέσπασμα των προβλημάτων στην αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης και την αλόγιστη χρήση δομημένων επενδυτικών προϊόντων που εξαρτιόνταν άμεσα από τη δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων από τα οποία παράγονταν

25 Δημιουργία ζώνης του ευρώ, χρηματοπιστωτική κρίση κλπ.

[33]

Page 35: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Διάγραμμα 1 – Μέσο επίπεδο Απασχόλησης, 2003 - 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Σε χώρες όπως η Τουρκία το μέσο επίπεδο απασχόλησης εμφανίζεται

ιδιαίτερα χαμηλό (44,8%). Βέβαια πρέπει να αναφέρουμε ότι η γειτονική χώρα

πρόσφατα άλλαξε τον τρόπο μέτρησης ανεργίας και απασχόλησης την τελευταία

3ετία φροντίζοντας να τον προσαρμόσει τόσο στους κανονισμούς του Διεθνούς

Γραφείου Εργασίας (ILO) όσο και της Eurostat, όπως σημειώνει η τουρκική

στατιστική υπηρεσία.

Η Ισλανδία παρά το γεγονός ότι επλήγη ιδιαίτερα σκληρά από την παγκόσμια

οικονομική κρίση και η ανεργία αυξήθηκε δραστικά κατά τη διάρκεια της περιόδου

2008-09, εμφανίζει υψηλά ποσοστά απασχόλησης γεγονός το οποίο οφείλεται,

σύμφωνα με το Κυβερνητικό Κέντρο Πληροφόρησης της χώρας26 στις ισχυρές

υποδομές και στο καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό. Στις Σκανδιναβικές χώρες

τα ποσοστά απασχόλησης είναι επίσης υψηλά γεγονός που οφείλεται και στο

ιδιαίτερο εργασιακό περιβάλλον που τις χαρακτηρίζει. Το δανικό μοντέλο οργάνωσης

της αγοράς εργασίας στηρίζεται στο συνδυασμό ευελιξίας (flexibility) για τις

επιχειρήσεις και υψηλής ασφάλειας (security) για τους εργαζόμενους (flexicurity). Τα

χαρακτηριστικά του είναι το απορυθμισμένο θεσμικό πλαίσιο προστασίας της

απασχόλησης (βλ. ΗΠΑ και Ην.Βασίλειο), το ισχυρό κοινωνικό κράτος (βλ.

Σκανδιναβικές χώρες), οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, η δια βίου μάθηση, η

υψηλή κινητικότητα των εργαζομένων, ο περιορισμένος δημόσιος τομέας, το χαμηλό

ποσοστό αυτοαπασχολούμενων και ο κοινωνικός διάλογος. Στη Δανία, ο κοινωνικός

διάλογος και το χαμηλό ποσοστό αυτοαπασχολούμενων αποτελούν τους θεμέλιους 26 Icelandic Govermnent Information Center

[34]

Page 36: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

λίθους του οικοδομήματος της επιτυχούς οργάνωσης της αγοράς εργασίας με ευελιξία

και ασφάλεια (flexicurity), όπως μαρτυρούν οι ίδιες οι επιδόσεις της αγοράς εργασίας

(υψηλό ποσοστό απασχόλησης 78,1% και χαμηλό ποσοστό ανεργίας 3,3% το 2008,

όταν ο μ.ο. απασχόλησης στις χώρες του ΟΟΣΑ για το 2008 έφτανε το 66,5%).

Διάγραμμα 2 – Συγκριτικό Μέσο Ποσοστό Απασχόλησης, 2003 – 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Στο ανωτέρω διάγραμμα απεικονίζεται η σύγκριση του μέσου επιπέδου

απασχόλησης των χωρών μελών του ΟΟΣΑ με το μέσο όρο απασχόλησης του ΟΟΣΑ

για την περίοδο αυτή. Οι σκανδιναβικές χώρες βρίσκονται πάνω από το μέσο όρο

απασχόλησης του ΟΟΣΑ ενώ χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία έχουν

ποσοστά απασχόλησης κάτω του μέσου όρου.

Διάγραμμα 3– Μεταβολή στο επίπεδο απασχόλησης από το 2003 έως το 2010

[35]

Page 37: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Μεταβολή στην απασχόληση 2003 - 2010

0,0

10,0

20,030,0

40,0

50,0

60,070,0

80,0

90,0

2003 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Σε γενικές γραμμές η απασχόληση επλήγη σοβαρά κατά τη διετία 2009-2010,

ανέκαμψε όμως το 2011. Η συνέχιση της ανάκαμψης, παρά την επιβράδυνση του

ΑΕΠ, επέτρεψε τη μικρή αύξηση της απασχόλησης στην ΕΕ-27 και στις ΗΠΑ (κατά

0,4%), ενώ στην Ιαπωνία εκτιμάται ότι υποχώρησε ελαφρώς και πάλι (-0,2%). Το

ποσοστό ανεργίας στις προηγμένες οικονομίες ως σύνολο υποχώρησε στο 7,9% από

8,3% το 2010. Το ποσοστό ανέργων παρέμεινε πολύ υψηλό και αμετάβλητο στην ΕΕ-

27 (9,7%), ενώ στις ΗΠΑ υποχώρησε σημαντικά (9,0% από 9,6%) λόγω του υψηλού

βαθμού ευελιξίας στην αγορά εργασίας. Από τις μεγάλες προηγμένες οικονομίες η

Ιαπωνία και η Αυστραλία εξακολουθούν να παρουσιάζουν σχετικά χαμηλότερα

ποσοστά ανεργίας, 4,9% και 5,0% αντιστοίχως το 2011, ενώ οι τέσσερις «νέες

βιομηχανικές ασιατικές οικονομίες» (Κορέα, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν και Χονγκ Κονγκ),

επίσης εμφανίζουν εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά ανεργίας, από 2,3% έως 4,3%. Η

προβλεπόμενη περαιτέρω επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας εκτιμάται ότι θα

εμποδίσει την περαιτέρω υποχώρηση του ποσοστού ανεργίας στις προηγμένες

οικονομίας το 201227

27 Βλ. «Το Διεθνές Οικονομικό Περιβάλλον κατά το 2011 και η Ελλάδα», Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου 2011

[36]

Page 38: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση ανά Ηλικιακές Ομάδες

Σε χώρες όπου το ποσοστό της απασχόλησης μειώθηκε σημαντικά, μετά την

έλευση της χρηματοπιστωτικής κρίσης, αυτοί οι οποίοι επηρεάστηκαν περισσότερο

ήταν οι νέοι, οι προσωρινά εργαζόμενοι και οι μακροχρόνια άνεργοι28. Από τη μία

πλευρά χώρες όπως η Αυστραλία, η Αυστρία, η Ιαπωνία, η Κορέα, το Λουξεμβούργο,

η Νορβηγία και η Ελβετία έχουν καταφέρει να διατηρήσουν υψηλά ποσοστά

απασχόλησης. Από την άλλη σε χώρες όπως η Εσθονία, η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η

Πορτογαλία, η Ισπανία και η Σλοβακία τα ποσοστά ανεργίας έχουν παραμείνει

ιδιαίτερα υψηλά.

Στη συνέχεια παραθέτονται τα διαγράμματα που απεικονίζουν το επίπεδο

απασχόλησης για τις ηλικιακές ομάδες που έχουμε διακρίνει για τα έτη 1990, 2000,

2005 και 2010.

Διάγραμμα 4– Απασχόληση ανά ηλικιακή ομάδα το 1990

28 OECD Employment Outlook, OECD publications

[37]

Page 39: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 1990

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Austra

lia

Belgiu

m

Canad

a

Denm

ark

Eston

ia

Finlan

d

Franc

e

Ger

man

y

Gre

ece

Irelan

d

Isra

elIta

ly

Japa

n

Korea

Luxe

mbo

urg

Nethe

rland

s

New Z

eala

nd

Norway

Portu

gal

Spain

Sweden

Turke

y

Unite

d Kin

gdom

Unite

d Sta

tes

young 1990 middle 1990 older 1990

Πηγή: OECD statistics 2011

Το 1990 παρατηρούμε ότι στο σύνολο των χωρών μελών του ΟΟΣΑ οι

ηλικίες 25-54 απασχολούνται πολύ περισσότερο από τους νέους και τις ηλικίες 55-64.

Σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ιαπωνία και η Κορέα οι νέοι υστερούν στην

απασχόληση σε σχέση και με τις δύο άλλες ηλικιακές ομάδες.

Διάγραμμα 5– Απασχόληση ανά ηλικιακή ομάδα το 2000

[38]

Page 40: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 2000

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0A

ustr

alia

Aus

tria

Bel

gium

Can

ada

Chi

le

Cze

ch R

epub

lic

Den

mar

k

Est

onia

Fin

land

Fra

nce

Ger

man

y

Gre

ece

Hun

gary

Icel

and

Irel

and

Isra

el

Italy

Japa

n

Kor

ea

Luxe

mbo

urg

Mex

ico

Net

herla

nds

New

 Zea

land

Nor

way

Pol

and

Por

tuga

l

Slo

vak 

Rep

ublic

Spa

in

Sw

eden

Sw

itzer

land

Tur

key

Uni

ted 

Kin

gdom

Uni

ted 

Sta

tes

Rus

sian

 Fed

erat

ion

young 2000 middle 2000 older 2000

Πηγή: OECD statistics 2011

Διάγραμμα 6– Απασχόληση ανά ηλικιακή ομάδα το 2005

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 2005

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

young 2005 middle 2005 older 2005

Πηγή: OECD statistics 2011

Κατά την πενταετία 2005 – 2010 παρατηρείται μείωση του ποσοστού

απασχόλησης των νέων και αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των ηλικιών 55-64.

[39]

Page 41: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Το γεγονός αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στην επιλογή των ατόμων νεαρής ηλικίας

να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε ανώτερο επίπεδο γεγονός που καθυστερεί την

ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Επιπλέον οι αλλαγές στα ασφαλιστικά συστήματα

των χωρών παρατείνουν την παραμονή στην εργασία και μεταθέτουν το όριο

συνταξιοδότησης σε μεγαλύτερη ηλικία.

Διάγραμμα 7– Απασχόληση ανά ηλικιακή ομάδα το 2010

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΑΝΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ 2010

0,010,020,030,040,050,060,070,080,090,0

100,0

Aus

tralia

Aus

tria

Bel

gium

Can

ada

Chi

le

Cze

ch R

epub

lic

Den

mar

k

Est

onia

Finl

and

Fran

ce

Ger

man

y

Gre

ece

Hun

gary

Icel

and

Irela

nd

Isra

el

Italy

Japa

n

Kor

ea

Luxe

mbo

urg

Mex

ico

Net

herla

nds

New

 Zea

land

Nor

way

Pol

and

Por

tuga

l

Slo

vak 

Rep

ublic

Slo

veni

a

Spa

in

Sw

eden

Sw

itzer

land

Turk

ey

Uni

ted 

Kin

gdom

Uni

ted 

Sta

tes

Rus

sian

 Fed

erat

ion

young 2010 middle 2010 older 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Στη συνέχεια ακολουθούν τα διαγράμματα που παρουσιάζουν τη μεταβολή

του επιπέδου απασχόλησης την τελευταία πενταετία για κάθε μία από τις τρεις

ηλικιακές ομάδες.

Διάγραμμα 8– Μεταβολή Επιπέδου Απασχόλησης 15 – 24 για την πενταετία 2005-2010

[40]

Page 42: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 15-24 2005-2010

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

young 2005 young 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Από το ανωτέρω διάγραμμα

Διάγραμμα 9– Μεταβολή Επιπέδου Απασχόλησης 15 – 24 για την πενταετία 2005-2010

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 25-54 2005-2010

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Aus

tral

ia

Aus

tria

Bel

gium

Can

ada

Chi

le

Cze

ch R

epub

lic

Den

mar

k

Est

onia

Fin

land

Fra

nce

Ger

man

y

Gre

ece

Hun

gary

Icel

and

Irel

and

Isra

el

Italy

Japa

n

Kor

ea

Luxe

mbo

urg

Mex

ico

Net

herla

nds

New

 Zea

land

Nor

way

Pol

and

Por

tuga

l

Slo

vak 

Rep

ublic

Slo

veni

a

Spa

in

Sw

eden

Sw

itzer

land

Tur

key

Uni

ted 

Kin

gdom

Uni

ted 

Sta

tes

Rus

sian

 Fed

erat

ion

25-54 in employment 2005 25-54 in employment 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Διάγραμμα 10– Μεταβολή Επιπέδου Απασχόλησης 15 – 24 για την πενταετία 2005-2010

[41]

Page 43: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ 55-64 2005-2010

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

Austra

lia

Austri

a

Belgiu

m

Canad

aChi

le

Czech

 Rep

ublic

Denm

ark

Eston

ia

Finlan

d

Franc

e

Ger

man

y

Gre

ece

Hunga

ry

Icela

nd

Irelan

d

Isra

elIta

ly

Japa

n

Korea

Luxe

mbo

urg

Mex

ico

Nethe

rland

s

New Z

eala

nd

Norway

Polan

d

Portu

gal

Slova

k Rep

ublic

Slove

nia

Spain

Sweden

Switzer

land

Turke

y

Unite

d Kin

gdom

Unite

d Sta

tes

Russia

n Fed

erat

ion

55-64 in employment 2005 55=64 in employment 2010

Πηγή: OECD statistics 2011

Πρέπει να ληφθούν σοβαρά μέτρα για τη βελτίωση της απασχόλησης, ειδικά στους

νέους οι οποίοι επηρεάστηκαν δυσανάλογα από την ύφεση. Το πρώτο τετράμηνο του

2011 ποσοστό ανεργίας των νέων (15 – 24 ετών) άγγιξε κατά μέσο όρο το 17,3% στις

χώρες του ΟΟΣΑ ενώ για τις μεγαλύτερες ηλικίες κυμάνθηκε στο 7%.

Απασχόληση και γυναικείο φύλο

Το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών είναι χαμηλότερο από το αντίστοιχο

των ανδρών σε όλες τις χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και

Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Ωστόσο, όπως προκύπτει από τα ίδια στοιχεία του ΟΟΣΑ, σε

όλες σχεδόν τις χώρες - μέλη του, το χάσμα μεταξύ της ανδρικής και γυναικείας

απασχόλησης έχει μειωθεί. Σε μόνο πέντε χώρες έχει διευρυνθεί το χάσμα αυτό από

το '90 και, συγκεκριμένα, στην Τουρκία, την Ουγγαρία, την Τσεχία, τη Φινλανδία και

τη Σουηδία

Διάγραμμα 11– Διαφορά Επιπέδου Απασχόλησης Ανδρών - Γυναικών

[42]

Page 44: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Πηγή: Καθημερινή

Στην Ελλάδα, το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών ανέρχεται στο 45%

του συνολικού ενεργού πληθυσμού. Επίσης, κάτω από το 50% του ενεργού

πληθυσμού είναι η απασχόληση των γυναικών στην Τουρκία, το Μεξικό, την Ιταλία,

την Ισπανία και την Πολωνία, ενώ πάνω από το 70% είναι το ποσοστό απασχόλησης

των γυναικών στην Ισλανδία, τη Νορβηγία, τη Δανία, τη Σουηδία και την Ελβετία.

Το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων είναι εντονότερο στην Τουρκία και το Μεξικό,

αλλά, επίσης, μεγάλο είναι και στην Ιαπωνία, την Κορέα και την Ιρλανδία. Κατά τη

διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας οι χώρες που παρουσιάζουν την υψηλότερη

αύξηση της γυναικείας απασχόλησης είναι, εκτός από την Τουρκία, η Ουγγαρία, η

Τσεχία, η Φινλανδία και η Σουηδία, ενώ σημαντικές επιδόσεις έχουν στον τομέα αυτό

και η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Ελλάδα και οι Κάτω Χώρες.

Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

[43]

Page 45: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Διάγραμμα 12– Ποσοστό Δημοσίων Δαπανών επί του ΑΕΠ

Πηγή: OECD statistics 2011

Το μέσο επίπεδο των δημοσίων δαπανών για την περίοδο 2002 – 2009 ανά

χώρα κυμαίνεται μεταξύ του 0,02% (Μεξικό) και 1,59% (Δανία).

Διάγραμμα 13– Συγκριτικό Ποσοστό Δημοσίων Δαπανών επί του ΑΕΠ

Πηγή: OECD statistics 2011

[44]

Page 46: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

4.2 Συντελεστής Συσχέτισης

Στην παρούσα μελέτη αυτό που επιθυμούμε να εξετάσουμε είναι εάν

υφίσταται κάποιας μορφής σχέση μεταξύ του επιπέδου της απασχόλησης και των

δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Το πλέον διαδεδομένο

μέτρο «συσχέτισης» είναι ο Συντελεστής Συσχέτισης του Pearson ο οποίος

εφαρμόζεται στα δεδομένα δύο ποσοτικών μεταβλητών. Στην παρούσα έρευνα,

λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία θα περιμέναμε με να υφίσταται θετική συσχέτιση

μεταξύ των δύο μεταβλητών.

Πριν υπολογίσουμε το συντελεστή συσχέτισης επιχειρήσαμε να εξετάσουμε

και να συγκρίνουμε διαγραμματικά το επίπεδο της απασχόλησης με το επίπεδο των

δημοσίων δαπανών ανάμεσα στις χώρες. Επειδή το ποσοστό των δημοσίων δαπανών

για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης ως ποσοστό επί του ΑΕΠ είναι μικρό

πολλαπλασιάσαμε το ποσοστό αυτό επί 100 έτσι ώστε οι στήλες του διαγράμματος να

γίνουν συγκρίσιμες. Ουσιαστικά προσπαθήσαμε με αυτό τον τρόπο να λύσουμε το

θέμα της κλίμακας μεγεθών προκειμένου να προκύψουν συγκρίσιμα στοιχεία.

Διάγραμμα 14– Διαγραμματική Σύγκριση Μέσου Επιπέδου Απασχόλησης και Μέσου Επιπέδου

Δημοσίων Δαπανών

Πηγή: OECD statistics 2011

*Οι δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό επί του ΑΕΠ *100

[45]

Page 47: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Η σύγκριση γίνεται μεταξύ ομοειδών στοιχείων, δηλαδή συγκρίνουμε επίπεδο

δημοσίων δαπανών (αφού έχουμε πολλαπλασιάσει το ποσοστό του συνόλου των

δημοσίων δαπανών *100). Στο διάγραμμα που ακολουθεί το ποσοστό απασχόλησης

ανά χώρα απεικονίζεται κατά αύξουσα σειρά.

Διάγραμμα 15– Διαγραμματική Σύγκριση Μέσου Επιπέδου Απασχόλησης και Μέσου Επιπέδου

Δημοσίων Δαπανών (αύξουσα ταξινόμηση απασχόλησης)

Πηγή: OECD statistics 2011

Παρατηρούμε ότι χώρες όπως οι ΗΠΑ, με χαμηλό ποσοστό δημοσίων

δαπανών επί του ΑΕΠ (0,14%) έχουν υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης (70,4%) σε

σχέση για παράδειγμα με τη Γαλλία της οποίας το ποσοστό απασχόλησης (64,1%)

βρίσκεται κάτω από το μέσο συνολικό ποσοστό του ΟΟΣΑ παρόλο που επενδύει

σημαντικά σε πολιτικές απασχόλησης (0,95% ΑΕΠ). Από την άλλη, χώρες όπως η

Ολλανδία, η Σουηδία και η Δανία με τα υψηλότερα μέσα ποσοστά απασχόλησης

(73,4%, 74,2% και 76% αντίστοιχα) δαπάνησαν το χρονικό διάστημα 2003 – 2010 τα

μεγαλύτερα ποσά για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης (1,28%, 1,22% και 1,58%

επί του ΑΕΠ αντίστοιχα).

Από το ανωτέρω διάγραμμα δε μπορούμε να συσχετίσουμε τις δημόσιες

δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης με το επίπεδο της απασχόλησης.

[46]

Page 48: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Τουλάχιστον μπορούμε να αναφέρουμε ότι δε μπορούμε να εξαγάγουμε ασφαλή

συμπεράσματα. Το επόμενο βήμα είναι να υπολογίσουμε το συντελεστή συσχέτισης

για να διαπιστώσουμε ότι υφίσταται ανάλογη συμ-μεταβολή των δύο συντελεστών.

Όσο πιο ισχυρή είναι η συσχέτιση που θα προκύψει τόσο περισσότερο μπορούμε να

πούμε με αξιοπιστία ότι αύξηση των δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης αναμένουμε να οδηγήσει σε αύξηση του επιπέδου της απασχόλησης.

Αφού αφαιρέσαμε τις χώρες για τις οποίες δεν είχαμε στοιχεία (Ελλάδα,

Ισλανδία, Τουρκία) υπολογίσαμε με τη βοήθεια του spss το συντελεστή συσχέτισης

οπότε και προέκυψαν τα εξής στοιχεία:

Πίνακας 2

Correlations

av_empl_rate av_publ_exp

av_empl_rate Pearson Correlation 1 ,406*

Sig. (2-tailed) ,023

N 31 31

av_publ_exp Pearson Correlation ,406* 1

Sig. (2-tailed) ,023

N 31 31

*. Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).

Το r ισούται με 0,406 γεγονός που αποδεικνύει την ύπαρξη μέτριας, θετικής

συσχέτισης. Για την τεκμηρίωση του συντελεστή συσχέτισης είναι αναγκαίο να

απεικονίσουμε τα δεδομένα σε στικτόγραμμα διότι με αυτό τον τρόπο μπορούμε να

διαπιστώσουμε εάν τελικά οι δύο μεταβλητές έχουν γραμμική σχέση και άρα η τιμή

του συντελεστή συσχέτισης ερμηνεύει μία πραγματική σχέση μεταξύ των δύο

μεταβλητών. Το στικτόγραμμα που ακολουθεί αφορά το μέσο επίπεδο της συνολικής

απασχόλησης σε σχέση με τις μέσο επίπεδο δημοσίων δαπανών για την περίοδο 2003

– 2010.

[47]

Page 49: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Διάγραμμα 16 – Στικτόγραμμα Συνόλου Απασχόλησης

Από το διάγραμμα διαπιστώνουμε την ύπαρξη χαλαρής θετικής συσχέτισης μεταξύ

επιπέδου απασχόλησης και δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης. Στη συνέχεια υπολογίσαμε το συντελεστή συσχέτισης μεταξύ

δημοσίων δαπανών και απασχόλησης των γυναικών.

[48]

Page 50: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Πίνακας 3

Correlations

av_publ_exp

av_empl_wome

n

av_publ_exp Pearson Correlation 1 ,453

Sig. (2-tailed) ,010

N 31 31

av_empl_women Pearson Correlation ,453 1

Sig. (2-tailed) ,010

N 31 31

Από τον πίνακα προκύπτει ότι το r ισούται με 0,453 γεγονός που αποδεικνύει

την ύπαρξη μέτριας, θετικής συσχέτισης και σε αυτή την περίπτωση. Αυτό

αποδεικνύεται και από το παρακάτω διάγραμμα. Το στικτόγραμμα που ακολουθεί

αφορά το μέσο επίπεδο της γυναικείας απασχόλησης σε σχέση με τις μέσο επίπεδο

δημοσίων δαπανών για την περίοδο 2003 – 2010.

Διάγραμμα 17 – Στικτόγραμμα Γυναικείας Απασχόλησης

[49]

Page 51: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Επιχειρήσαμε να υπολογίσουμε το συντελεστή συσχέτισης με χρονική

υστέρηση (time lag) διότι τα αποτελέσματα των δημοσίων δαπανών δεν εμφανίζονται

αμέσως. Οι δημόσιες δαπάνες που αντιστοιχούν σε ένα έτος δεν επηρεάζουν άμεσα

αυτό το συγκεκριμένο έτος πραγματοποίησης τους. Όσο αυξανόταν η χρονική

υστέρηση τόσο μεγαλύτερος συντελεστής συσχέτισης προέκυπτε.

4.3 Chi Squared Test

Στη συνέχεια επιχειρήσαμε να πραγματοποιήσουμε έλεγχο ανεξαρτησίας με

τη βοήθεια της δοκιμασίας του chi square. Σε ένα σύνολο παρατηρήσεων το οποίο

μπορεί να διαχωριστεί ως προς ένα χαρακτηριστικό Α σε k κατηγορίες και ως προς

ένα άλλο χαρακτηριστικό Β σε m κατηγορίες είναι δυνατό να ελέγξουμε την

ανεξαρτησία των δύο χαρακτηριστικών Α και Β. Τα δεδομένα εν προκειμένω

μπορούν να ταξινομηθούν διαξονικά σε ένα πίνακα διπλής εισόδου.

Στη δικά μας περίπτωση επιλέξαμε ως έτη αναφοράς το 2006 και το 2007 για

τα οποία υπολογίζουμε τη μεταβολή στο επίπεδο απασχόλησης τόσο για το σύνολο

του εργατικού δυναμικού όσο και για τις γυναίκες και τη μεταβολή στις δημόσιες

δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης. Η επιλογή των συγκεκριμένων ετών

πραγματοποιήθηκε με γνώμονα το γεγονός ότι δεν έχει επέλθει ακόμη η

χρηματοπιστωτική κρίση οπότε και υπεισέρχονται κι άλλοι παράγοντες που

επηρεάζουν το επίπεδο απασχόλησης. Εκτός αυτού για τα έτη αυτά είχαμε στοιχεία

για περισσότερες χώρες.

Αφού αφαιρέσαμε τις χώρες τις οποίες διατήρησαν για τα δύο αυτά έτη

αμετάβλητες τις δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης

κατηγοριοποιήσαμε τις δημόσιες δαπάνες σε μία νέα μεταβλητή categ_p_expend. Η

δημιουργία της μεταβλητής αυτής έγινε προκειμένου να γίνει διάκριση μεταξύ των

χωρών που αύξησαν τις δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης

και σε αυτές που τις μείωσαν.

Οι χώρες που μείωσαν τις δημόσιες δαπάνες αντιστοιχούν στο «1»

Οι χώρες που αύξησαν τις δημόσιες δαπάνες αντιστοιχούν στο «3»

[50]

Page 52: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Επίσης κατηγοριοποιήσαμε τη συνολική απασχόληση σε μια νέα μεταβλητή

cat_employm και τη γυναικεία απασχόληση σε cat_wom_employm. Η

κατηγοριοποίηση έγινε ανάλογα με το ποσοστό μεταβολής του επιπέδου

απασχόλησης ως εξής:

-1 -> 0,5 αντιστοιχεί στο «1»

0,5000001 -> 1 αντιστοιχεί στο «2»

1,000001 -> αντιστοιχεί στο «3»

Οι δύο νέες αυτές μεταβλητές αντιστοιχούν σε κάθε μία από τις δύο

διαστάσεις του πίνακα διπλής εισόδου. Μπορούν επομένως να διατυπωθούν οι

εναλλακτικές υποθέσεις:

H0 : Οι μεταβλητές είναι ανεξάρτητες

Ηa : Οι μεταβλητές δεν είναι ανεξάρτητες

Με τον υπολογισμό του στατιστικού κριτηρίου χ2 δίνεται και η

σημαντικότητα αυτού (pvalue). Ο έλεγχος γίνεται με τη σύγκριση ενός

προκαθορισμένου επιπέδου σημαντικότητας ‘α’, όπου α μια μικρή πιθανότητα ( ≤

0,05), με τη σημαντικότητα p που προκύπτει από το τεστ. Έτσι σε επίπεδο

σημαντικότητας α αποφασίζουμε:

Εάν p < α απορρίπτεται η H0 , υπόθεση ανεξαρτησίας

Εάν p > α δεν απορρίπτεται η H0

Οι πίνακες αποτελεσμάτων που προέκυψαν στο παράθυρο αποτελεσμάτων του spss

και αφορούν το σύνολο της απασχόλησης είναι οι εξής:

[51]

Page 53: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Πίνακας 4

Case Processing Summary

Cases

Valid Missing Total

N Percent N Percent N Percent

categ_p_expend *

cat_employm

28 100,0% 0 ,0% 28 100,0%

Πίνακας 5

categ_p_expences * cat_employm Crosstabulation

cat_employm

Total1 2 3

categ_p_expend 1 Count 5 7 9 21

Expected Count 5,3 7,5 8,3 21,0

3 Count 2 3 2 7

Expected Count 1,8 2,5 2,8 7,0

Total Count 7 10 11 28

Expected Count 7,0 10,0 11,0 28,0

Πίνακας 6

Chi-Square Tests

Value df

Asymp. Sig. (2-

sided)

Pearson Chi-Square ,454a 2 ,797

Likelihood Ratio ,467 2 ,792

Linear-by-Linear Association ,295 1 ,587

N of Valid Cases 28

a. 3 cells (50,0%) have expected count less than 5. The minimum

expected count is 1,75.

Με βάση τον πίνακα 3 παρατηρούμε ότι το p ισούται με 0,797 επομένως δεν

είναι μικρότερο του 0,05 (Asymp. Sig. 2 sided για το Pearson Chi- square) επομένως

[52]

Page 54: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

αποτυγχάνουμε να απορρίψουμε τη μηδενική υπόθεση, δηλαδή ότι οι δύο μεταβλητές

είναι ανεξάρτητες. Άρα το test δεν αποδεικνύει στατιστικά σημαντική συσχέτιση των

δύο μεταβλητών για εκείνα τα δύο έτη29.

Οι πίνακες αποτελεσμάτων που προέκυψαν στο παράθυρο αποτελεσμάτων του spss

και αφορούν το σύνολο της απασχόλησης είναι οι εξής:

Πίνακας 7

Case Processing Summary

Cases

Valid Missing Total

N Percent N Percent N Percent

categ_p_expend *

cat_wom_employm

28 100,0% 0 ,0% 28 100,0%

Πίνακας 8

categ_p_expences * cat_wom_employm Crosstabulation

cat_wom_employm

Total1 2 3

categ_p_expend 1 Count 6 5 10 21

Expected Count 5,3 5,3 10,5 21,0

3 Count 1 2 4 7

Expected Count 1,8 1,8 3,5 7,0

Total Count 7 7 14 28

Expected Count 7,0 7,0 14,0 28,0

29 Σημειώνεται ότι για την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων είναι απαραίτητο να ελέγχουμε το ποσοστό των κελιών με αναμενόμενες συχνότητες μικρότερες του 5. Το ποσοστό αυτό δεν πρέπει να υπερβαίνει το 20% του συνόλου των κελιών του πίνακα.

[53]

Page 55: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Πίνακας 9

Chi-Square Tests

Value df

Asymp. Sig. (2-

sided)

Pearson Chi-Square ,571a 2 ,751

Likelihood Ratio ,622 2 ,733

Linear-by-Linear Association ,417 1 ,518

N of Valid Cases 28

a. 3 cells (50,0%) have expected count less than 5. The minimum

expected count is 1,75.

Με βάση τον πίνακα 6 παρατηρούμε ότι το p ισούται με 0,751 επομένως δεν

είναι μικρότερο του 0,05 (Asymp. Sig. 2 sided για το Pearson Chi- square) επομένως

αποτυγχάνουμε να απορρίψουμε τη μηδενική υπόθεση, δηλαδή ότι οι δύο

κατηγοριοποιημένες μεταβλητές, δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης και απασχόληση είναι ανεξάρτητες. Άρα το test δεν αποδεικνύει

στατιστικά σημαντική συσχέτιση των δύο μεταβλητών για εκείνα τα δύο έτη.

4.4 Μοντέλα Γραμμικής Παλινδρόμησης

Έχοντας αποδεχθεί ότι η ανεξάρτητη μεταβλητή επηρεάζει την εξαρτημένη,

το επόμενο βήμα είναι ο προσδιορισμός του βαθμού επηρεασμού της ανεξάρτητης

πάνω στην εξαρτημένη. Εάν θέλαμε να ποσοτικοποιήσουμε την επίδραση της

ανεξάρτητης μεταβλητής στην εξαρτημένη θα χρειαζόμασταν ένα ισχυρό

οικονομετρικό μοντέλο. Η γραμμική παλινδρόμηση θεωρείται σήμερα σε πολλούς

επιστημονικούς τομείς (Ιατρική, Οικονομικές Επιστήμες, Διοίκηση Επιχειρήσεων

κλπ.) ως η πιο ευρέως διαδεδομένη μέθοδος βάσει της οποίας προσδιορίζονται οι

σχέσεις που υφίστανται μεταξύ διαφόρων μεγεθών. Ειδικότερα, στο πλαίσιο μιας της

διερεύνησης μας εκτιμάται, αναλύεται και αξιολογείται η ποσοτική σχέση η οποία

υπάρχει μεταξύ απασχόλησης και των δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης.

[54]

Page 56: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Η σχέση Y = α + βΧ αποτελεί το διμεταβλητό γραμμικό υπόδειγμα

παλινδρόμησης το οποίο θα προκύψει. Η μαθηματική σχέση α+βΧ, κατά βάση

προσδιορίζει τον τρόπο μεταβολής των τιμών της εξαρτημένης μεταβλητής Υ Οι

παρακάτω πίνακες αφορούν το σύνολο της απασχόλησης.

Πίνακας 10

Model Summaryb

Model R R Square

Adjusted R

Square

Std. Error of the

Estimate

1 ,406a ,165 ,136 6,02748

a. Predictors: (Constant), av_publ_exp

b. Dependent Variable: av_empl_rate

Πίνακας 11

ANOVAb

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

1 Regression 208,069 1 208,069 5,727 ,023a

Residual 1053,586 29 36,331

Total 1261,655 30

a. Predictors: (Constant), av_publ_exp

b. Dependent Variable: av_empl_rate

Πίνακας 12

Coefficientsa

Model

Unstandardized Coefficients

Standardized

Coefficients

t Sig.B Std. Error Beta

1 (Constant) 62,880 1,890 33,273 ,000

av_publ_exp 6,643 2,776 ,406 2,393 ,023

a. Dependent Variable: av_empl_rate

Με βάση τους παραπάνω πίνακες, η εξίσωση που προκύπτει είναι η ακόλουθη:

[55]

Page 57: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Aver_empl_rate = 62,88 + 6,643* av_publ_expend

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αν οι δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης αυξηθούν κατά μία μονάδα , τότε το επίπεδο της απασχόλησης θα

αυξηθεί κατά 6, 643 μονάδες.

Οι παρακάτω πίνακες αφορούν την απασχόληση των γυναικών:

Πίνακας 13

Model Summaryb

Model R R Square

Adjusted R

Square

Std. Error of the

Estimate

1 ,453a ,206 ,178 8,02581

a. Predictors: (Constant), av_publ_exp

b. Dependent Variable: av_empl_women

Πίνακας 14

ANOVAb

Model Sum of Squares df Mean Square F Sig.

1 Regression 483,181 1 483,181 7,501 ,010a

Residual 1867,997 29 64,414

Total 2351,177 30

a. Predictors: (Constant), av_publ_exp

b. Dependent Variable: av_empl_women

Πίνακας 15

Coefficientsa

Model

Unstandardized Coefficients

Standardized

Coefficients

t Sig.B Std. Error Beta

1 (Constant) 53,999 2,516 21,459 ,000

av_publ_exp 10,123 3,696 ,453 2,739 ,010

a. Dependent Variable: av_empl_women

[56]

Page 58: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Με βάση τους παραπάνω πίνακες, η εξίσωση που προκύπτει είναι η ακόλουθη:

Aver_empl_rate_wom = 53.99 + 10,123* av_publ_expend

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αν οι δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης αυξηθούν κατά μία μονάδα , τότε το επίπεδο της απασχόλησης των

γυναικών θα αυξηθεί κατά 10,123 μονάδες. Βλέπουμε ότι η επίδραση των δημοσίων

δαπανών στην γυναικεία απασχόληση είναι μεγαλύτερη απ’ ότι στο σύνολο της

απασχόλησης.

Στην παρούσα μελέτη δεν επιτύχαμε να αποδείξουμε ισχυρή θετική συσχέτιση

μεταξύ των δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και του

επιπέδου απασχόλησης, Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το γεγονός ότι

η αύξηση των δημοσίων δαπανών στον τομέα αυτό δεν επηρεάζει την απασχόληση.

Κεφάλαιο 5 Συζήτηση

Σύμφωνα με τις μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί και τα δεδομένα που

προέκυψαν από τη δική μας έρευνα μπορεί να υποστηριχθεί ότι υπάρχει μία μικρή

σχέση μεταξύ δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και

δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Υπάρχουν ενδείξεις ότι υψηλότερες δημόσιες

δαπάνες ενδεχομένως να διευκολύνουν και να ενισχύσουν τη ζήτηση εργασίας. Τα

ευρήματα της μελέτης μας δεν είναι τόσο ισχυρά, ενώ υφίστανται και έρευνες οι

οποίες κατέληξαν σε αντίθετα συμπεράσματα.

Μικροοικονομικές μελέτες που προσπάθησαν να μελετήσουν τον αντίκτυπο

των δημοσίων δαπανών για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης υποδεικνύουν μέρος

των προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν επέδρασαν σημαντικά στη βελτίωση των

προοπτικών απασχόλησης και των αποδοχών όσων συμμετείχαν στα προγράμματα

αυτά. Οι μελέτες αυτές περιορίζονται, ωστόσο, σε λίγες χώρες. Τα αποτελέσματα

είναι μικτά και υφίστανται αρκετά παραδείγματα επιμέρους προγραμμάτων που

συνέβαλαν ελάχιστα στη βελτίωση της απασχόλησης.

Αυτό που αποδεικνύουν διάφορες μελέτες είναι ότι για να είναι οι δημόσιες

δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης αποτελεσματικές πρέπει οι πολιτικές

αυτές να πληρούν ορισμένα κριτήρια σχεδιασμού. Τόσο οι μικροοικονομικές όσο και

[57]

Page 59: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

οι μακροοικονομικές μελέτες τονίζουν τη σημασία των σχεδιαστικών

χαρακτηριστικών των προγραμμάτων. Θετικά αποτελέσματα αποδόθηκαν σε

προγράμματα με σχετικά ακριβή στόχευση διότι τα προγράμματα αυτά τείνουν κατά

μέσο όρο να εκτιμούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις ατομικές ανάγκες. Από την άλλη,

στοχευόμενα προγράμματα ευρείας αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά. Τα

αποτελέσματα αυτά υποστηρίζονται από οικονομετρικά αποτελέσματα τα οποία

υποστηρίζουν την άποψη ότι τα προγράμματα αυτά μπορούν να προκαλέσουν

συγκράτηση μισθών όταν περιλαμβάνουν ένα σχετικά μικρό αριθμό συμμετεχόντων.

Πρόταση για μελλοντική μελέτη

Όσον αφορά την περαιτέρω διερεύνηση του θέματος αυτής της εργασίας

προτείνεται η μελέτη των επιμέρους ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης και του

αντίκτυπου τους στο επίπεδο της απασχόλησης με την προοπτική να δημοσιευτεί σε

κάποιο επιστημονικό περιοδικό όπως π.χ. The Economic Journal.. Ενδεχομένως να

μπορούσαν να συμπεριληφθούν περισσότερες χώρες σε επίπεδο περαιτέρω έρευνας.

Κεφάλαιο 6 Συμπεράσματα

Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης διαδραματίζουν σημαντικό και ολοένα

αυξανόμενο ρόλο στην οικονομική στρατηγική των χωρών. Στο γεγονός αυτό

συνέβαλε η συνειδητοποίηση από πλευράς κυβερνήσεων ότι η ανεργία διαθέτει

κάποια δομικά χαρακτηριστικά τα οποία δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με

μακροοικονομικά μέτρα. Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης μπορούν να

βελτιώσουν τις μακροοικονομικές επιδόσεις σε συνδυασμό με την επίτευξη στόχων

ισότητας. Μπορούν να μειώσουν τη διαρθρωτική ανεργία μέσω της διευκόλυνσης της

σύνδεσης εργατικού δυναμικού με θέσεις εργασίας και της προσπάθειας συνεχούς

ενημέρωσης των ανέργων για τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας παράλληλα με τη

βελτίωση των δεξιοτήτων τους. Εξάλλου, οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης

μπορεί να είναι τα κατεξοχήν αρμόδια «εργαλεία» για τη βελτίωση των προοπτικών

των ανέργων με προσόντα και των μακροχρόνια ανέργων. Παρόλα αυτά οι πολιτικές

αυτές δεν εφαρμόζονται χωρίς κόστος και απαιτείται να είναι αποτελεσματικές

προκειμένου να «αιτιολογούν» τα δημόσιους πόρους που δαπανώνται γι αυτές.

[58]

Page 60: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Συμπερασματικά, οι δημόσιες δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές

απασχόλησης μπορεί να είναι αποτελεσματικές στη μείωση της ανεργίας εάν υπάρχει

σωστή στόχευση. Ωστόσο, προγράμματα που διαμορφώνονται σε γενικότερο πλαίσιο,

μοιάζει πιθανό να έχουν απογοητευτικά αποτελέσματα. Περαιτέρω έρευνα μπορεί να

πραγματοποιηθεί για τους τρόπους βελτίωσης του σχεδιασμού προγραμμάτων.

ΜΕΡΟΣ Γ΄

Βιβλιογραφία

[59]

Page 61: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Arents, M. and J. de Koning, The Impact of Active Labour Market Policy on Job Hirings and Unemployment in the Netherlands, in: J. de Koning and H. Mosley (2001), Labour Market Policy and Unemployment, Edward Elgar, Cheltenham.Bonoli, G. (2010), The Political Economy of Active Labour Market Policy, Working Papers on the Reconciliation of Work and Welfare in Europe RECWORE Publication, Dissemination and Dialogue Center, EdinburghCalmfors, L., A. Forslund and M. Hemström,(2001) Does active labour market policy work? Lessons from the Swedish experiences, Seminar Paper No. 700, Institute for International Economic Studies, Stockholm University.Calmfors, L. and Lang, H. (1992), Macroeconomic Wage and Employment Effects of Labour Market Policies - A Theoretical Model, Institute for International and Economic Studies, Stockholm UniversityDavid Card, Jochen Kluve, Andrea Weber , 2010 , Active Labour Market Policy Evaluations: A Meta-Analysis, The Economic Journal, Vol . 120 De Koning, J. (2005), Active Labour Market Policies: Relevance, Expenditure and Effectiveness, SEOR Working Paper, RotterdamDe Koning, J. (2004), The Reform of the Dutch Employment Service, SEOR Working Paper, RotterdamDe Koning, J. (2001), Aggregate impact analysis of active labour market policy: a literature review, International Journal of Manpower, Vol. 22, No. 8, blz. 707-735.Forslund, A. and A.B. Krueger (1995), An evaluation of the Swedish Active Labour Market Policy – New and Received Wisdom, SNS Occasional Paper No. 65.Hujer, R. and M. Caliendo (2000), Evaluation of active labour market policy: methodological concepts and empirical estimates, Discussion Paper IZA DP No. 236, Forschungsinstitut zur Zukunft der Arbeit, Bonn.Jongen, L.W., E. van Gameren en J.J. Graafland (2000), The impact of active labour market policie’, CPB, Den Haag.OECD (2011) Employment Outlook, OECD report: ‘Local Economic and Employment Development Policy Approaches in OECD Countries, A Review’, LEED ProgrammeQuintini, G. (2011), “Over-Qualified or Under-Skilled: A Review of Existing Literature”, OECD Social, Employment and Migration Working Papers, No. 121, OECD PublishingRidder, G. (1986), An event history approach to the evaluation of training, recruitment and employment programmes, Journal of Applied Econometrics 11:109-126.Schmid G., Reissert B., Bruche G., (1992), Unemployment Insurance and Active Labor Market Policy: An International Comparison of Financing Systems, Wayne State Un. PressVikström, Johan & Rosholm, Michael & Svarer, Michael, 2011, The relative

[60]

Page 62: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

efficiency of active labour market policy: evidence from a social experiment and non-parametric methods, Working Paper Series 2011:7, IFAU - Institute for Labour Market Policy Evaluation

Keynes, John Maynard, Η γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος, Εκδόσεις Παπαζήσης, 2001Δασκαλάκης Δημοσθένης, Πολιτικές Ενίσχυσης και Προστασίας της Εργασίας: Σύγχρονες τάσεις στις πολιτικές αγοράς εργασίας, κοινωνικής ασφάλισης και προστασίας της εργασίας, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2004Α. ∆εδουσόπουλος, Η Κρίση στην Αγορά Εργασίας. Τόμος Β, Οι Αναδιαρθρώσεις της Παραγωγής, 2002, Τυπωθήτω

[61]

Page 63: Απασχόληση και Δημόσιες Πολιτικές για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Απασχόληση και Δημόσιες Δαπάνες για Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης

Παράρτημα

Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί ανά τομέα δράσης

[62]