ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΡΑΤΣΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ και άλλους

σχετικούς όρους

1. Πώς γεννιέται η ξενοφοβία

Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία αισθανόμαστε συχνά ότι απειλούμαστε. Η

παγκοσμιοποίηση.., οι φυσικές καταστροφές, η οικονομική κρίση, οι δυσκολίες

της καθημερινής ζωής μάς δημιουργούν την αίσθηση ότι δεν τα καταφέρνουμε

πλέον να αντιμετώπισουμε.. απειλές που είναι συχνά απρόβλεπτες.

Αισθανόμαστε ανυπεράσπιστοι και ανίκανοι να δράσουμε, και συνεπώς

φοβόμαστε. Είναι ένας ακαθόριστος φόβος τον οποίο μεταφέρουμε κυρίως στους

ξένους».

Ο Αλέν Τουρέν μιλάει στον Φάμπιο Γκαμπάρο, ανταποκριτή της ιταλικής «La

Repubblica» στο Παρίσι.

Ο γάλλος κοινωνιολόγος εξηγεί το φαινόμενο της ξενοφοβίας ως αντίδραση που

αποκαλύπτει τις αντιφάσεις μιας όλο και πιο κατακερματισμέν..ης και

ανασφαλούς κοινωνίας: «Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνεται ο φόβος για

όποιον είναι διαφορετικός από μας όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και

στην κουλτούρα, τη θρησκεία ή τους τρόπους ζωής.

»Τα χαρακτηριστικά του άλλου, ωστόσο, είναι μόνον ένα πρόσχημα, για να

μπορούμε να προβάλλουμε πάνω του τις δικές μας αγωνίες. Απορρίπτοντας τον

άλλον για το ένα ή το ένα άλλο χαρακτηριστικό του, η ξενοφοβία θέτει σε κίνηση

μια δυναμική η οποία φτάνει ακόμα και να αρνείται την ανθρωπιά του άλλου,

χαρακτηρίζοντάς.. τον μη ανθρώπινο, επειδή είναι διαφορετικός από μας. Η

απανθρωποποίηση.. του άλλου είναι μια από τις χειρότερες συνέπειες της

ξενοφοβίας. Για τον ξενόφοβο γίνεται αδύνατο να ζήσει μαζί με τους άλλους,

απέναντι στους οποίους λειτουργεί ένα αληθινό ταμπού. Οι άλλοι γίνονται

αντιληπτοί ως ακάθαρτοι. Η παρουσία τους απειλεί την καθαρότητα μιας

εξιδανικευμένης.. κοινότητας, η οποία επομένως πρέπει και να προστατευτεί.

»Με αυτόν τον τρόπο γεννιέται ο απόλυτος ξένος, που γίνεται παγκόσμια απειλή

απέναντι στην οποία πρέπει να αμυνθούμε. Ωθούμενος ώς τις ακραίες συνέπειές

του, ένας τέτοιος συλλογισμός παράγει τον ρατσισμό, δηλαδή την πιο ακραία

μορφή της ξενοφοβίας. Φυσικά, όποιος είναι ξενόφοβος κινείται πάντοτε σε ένα

γενικό επίπεδο, στιγματίζοντας μιαν ολόκληρη κοινότητα, έστω και αν σε

προσωπικό επίπεδο θα έχει έναν άραβα, σενεγαλέζο ή ρουμάνο φίλο, για να τον

επιδεικνύει απορρίποντας κάθε κατηγορία για ξενοφοβία εναντίον του ιδίου.

»Η αύξηση της ξενοφοβίας είναι μια ανησυχητική ένδειξη για την κοινωνία μας.

Βέβαια, αν εξετάσουμε το ζήτημα σε μιαν ιστορική προοπτική, οφείλουμε να

αναγνωρίσουμε ότι η ιστορία του κόσμου κυριαρχήθηκε συχνά από την απόρριψη

των άλλων, των "βαρβάρων", των διαφορετικών.

»Στο παρελθόν υπήρξαν πολύ χειρότερες καταστάσεις από τις σημερινές, όπως,

για παράδειγμα, εκείνες που γεννήθηκαν από τη μεταχείριση των δούλων και από

την αποικιοκρατία. Σήμερα ωστόσο, έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την

οποία η ξενοφοβία φαινόταν βαθμιαία να υποχωρεί, μου φαίνεται ότι επιστρέφει

και μας γυρίζει πίσω στη βαρβαρότητα.

»Για να κατανοήσουμε τις αιτίες αυτής της εξέλιξης, πρέπει να πάρουμε υπόψη

μας ότι ζούμε σε μια κοινωνία πιο ανοιχτή και πιο κινητική, στην οποία οι

επαφές ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς είναι πιο εύκολες και αυξάνονται

διαρκώς. Είναι μια κατάσταση που παράγει αντιφατικές συνέπειες. Πλάι στο

άνοιγμα και στη διαθεσιμότητα εκδηλώνεται και η επίταση της ανησυχίας, που

τροφοδοτεί την απόρριψη των άλλων. Οταν όμως αντιμετωπίζεται.. εχθρικά και

απορρίπτεται μια ολόκληρη κοινότητα, καταλήγει να αναδιπλώνεται στον εαυτό

της και να βυθίζεται στη μνησικακία. Η πτώση στον κοινοτισμό και η ξενοφοβία

διαπλέκονται στενά.

»Η ξενοφοβία, βέβαια, γεννιέται και από μια κρίση ταυτότητας, αλλά δεν

ενισχύουμε την ταυτότητά μας καταπολεμώντας όποιον είναι διαφορετικός.

Αντίθετα, η επίγνωση της ταυτότητάς μας μεγαλώνει μέσα από το διάλογο με τον

άλλον που διαφέρει από μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι αλήθεια ότι η ξενοφοβία

γεννιέται όταν μια ταυτότητα αισθάνεται ότι κινδυνεύει από απειλές που δεν

είναι άμεσα αναγνωρίσιμες. Η παγκοσμιοποίηση.., εκτός του ότι θέτει υπό

αμφισβήτηση την ταυτότητά μας, απειλεί και την ικανότητά μας για δράση. Ολο

και πιο συχνά αισθανόμαστε ανήμποροι και ανίσχυροι. Σε ορισμένες

καταστάσεις, όπως έχει υπογραμμίσει ο κοινωνιολόγος Αλέν Ερενμπέργκ,

βρισκόμαστε μπροστά σε μια αληθινή κατάρρευση του εγώ. Τότε γίνεται εύκολο

να φορτώσουμε την ευθύνη γι' αυτή την κατάσταση σε κάποιον άλλον, ο οποίος

είναι αναγνωρίσιμος από το ένα ή το άλλο ειδικό του γνώρισμα. Η αόριστη και

ασύλληπτη απειλή μπορεί έτσι να εντοπιστεί και επομένως μπορεί να

αποκρουστεί πιο εύκολα. Είναι η δυναμική του αποδιοπομπαίου τράγου.

»Σήμερα η αριστερά κατηγορείται συχνά ότι είναι υπερβολικά ενδοτική απέναντι

στους μετανάστες. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι αυτό είναι αληθινό. Απλώς

προσπαθεί να αντισταθεί σε έναν κυρίαρχο λόγο, ο οποίος χρησιμοποιεί το θέμα

της ασφάλειας για να δικαιολογήσει μια ξενόφοβη λογική.

»Φυσικά, η ασφάλεια είναι δικαίωμα όλων, το οποίο πρέπει να είναι εγγυημένο,

ιδίως στο πιο αδύναμο τμήμα του πληθυσμού. Δεν πρέπει, ωστόσο, να πέφτουμε

στη δημαγωγία, καθιστώντας υπεύθυνες για τις δυσκολίες μας ολόκληρες ομάδες

ανθρώπων. Σήμερα όλες οι στατιστικές μάς λένε ότι η εγκληματικότητα.. είναι

έργο κυρίως νέων μη μεταναστών. Η εγκληματική απειλή, επομένως, έρχεται από

το εσωτερικό της χώρας και όχι από το εξωτερικό. Δεν είναι οι μετανάστες, που

ζουν μέσα στην ανασφάλεια, εκείνοι που απειλούν την ασφάλειά μας. Χρειάζεται

να συνεχίζουμε να το επαναλαμβάνουμε.. και να προσπαθούμε να

επεξαργαζόμαστε.. πολιτικές ικανές να συνδυάζουν φιλοξενία των άλλων και

δικαίωμα στην ασφάλεια».

Πηγή: Σημειωματάριο Ιδεών του Θανάση Γιαλκέτση στην Κυριακάτικη

Ελευθεροτυπία (5/7/09)

2. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥΟι φυλετικές διακρίσεις ξεκίνησαν με το σύγχρονο δουλεμπόριο. Όπως δικαιολογούσαν οι αρχαίοι ότι το απάνθρωπο δουλοκτητικό τους σύστημα ήταν κάτι το φυσικό, έτσι και οι πιο σύγχρονοι δουλέμποροι έπραξαν ανάλογα. Με μια σημαντική διαφορά. Σύμφωνα με αυτούς, η δουλεία είναι φυσική, μόνο όταν βασίζεται σε φυλετικές διαφορές. Οι Αφρικανοί δεν ήταν άνθρωποι, και άρα γεννήθηκαν για να είναι σκλάβοι. Ο ιστορικός Eric Williams γράφει στο βιβλίο του Capitalism and Slavery: «Η δουλεία δεν ξεπήδησε από τον ρατσισμό, αλλά ο ρατσισμός ήταν συνέπεια της δουλείας».Με το πέρασμα του καιρού, οι δουλοκτητική τάξη συμπέρανε πως τη συμφέρει η δουλεία, και πως θα πρέπει να ενσωματωθεί σε όλες τις θεσμικές εκφάνσεις της κοινωνίας. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για αυτό. Πρώτον, οι λευκοί υπηρέτες δεν αρκούσαν πλέον, καθώς αναπτύχθηκε η βιομηχανία στη Βρετανία, και μεγάλωσε η απαίτηση για εργατικό δυναμικό. Επίσης, με βάση ψυχρούς οικονομικούς κανόνες, διαπιστώθηκε ότι η δουλεία είναι πιο κερδοφόρα, αφού διαρκεί για ολόκληρη τη ζωή ενός δούλου, και πως τα μωρά των Αφρικανών σκλάβων μπορούσαν να αποφέρουν επιπλέον κέρδη αφού γεννιόντουσαν δούλοι. Τέλος, οι Αφρικανοί ήταν πιο εύκολο να μετατραπούν σε δούλους από ότι οι ινδιάνοι ή οι λευκοί.

Έτσι έχει η απαρχή της δουλείας των νέγρων. Οι λόγοι ήταν οικονομικοί και όχι φυλετικοί. Δεν είχε να κάνει με το χρώμα του ανθρώπου, αλλά με το κόστος της εργατικής του δύναμης. Και δεν ήταν μια θεωρία, αλλά μια πρακτική καθημερινή διαπίστωση στις φυτείες.

Υπήρχαν όμως και πολιτικοί λόγοι για τη δημιουργία ενός ρατσιστικού δουλοκτητικού συστήματος. Η αρχαία ανάγκη των ελίτ να διαιρούν για να βασιλεύουν. Οι δουλοκτήτες

αποτελούσαν μια πολύ μικρή ομάδα πάμπλουτων ανθρώπων, περικυκλωμένη από χιλιάδες δούλους, τους οποίους εκμεταλλεύονταν και καταπίεζε. Ο μεγαλύτερος φόβος ήταν μη τυχόν και οι δούλοι ενωθούν σε ξεσηκωμό.Οι γαιοκτήμονες κατάλαβαν πως αν είναι να επιβιώσουν, θα πρέπει να βρουν τρόπο να διαιρέσουν τους δούλους τους. Επιλέχθηκε η φυλετική καταγωγή. Έπεισαν έτσι τους εξαθλιωμένους λευκούς να στραφούν εναντίον των μαύρων, θεωρώντας πως οι ίδιοι είναι ανώτεροι. Έτσι, οι γαιοκτήμονες κατάφεραν να κατακτήσουν και τους δυο, διαιρώντας τους.

Με τη πάροδο του χρόνου, ο ρατσισμός καθιερώθηκε ως μέσο νομιμοποίησης της δουλείας, αλλά και ως μέσο διαίρεσης των φτωχών μαζών. Και ενώ ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος διέλυσε τη δουλοκτησία, δεν άγγιξε τον ρατσισμό. Ο λόγος είναι πως ο καπιταλισμός χρειάζονταν τον ρατσισμό. Όπως οι μεγάλες δουλοκτητικές κοινωνίες της αρχαιότητας, και οι πρώιμες ΗΠΑ, έτσι και σήμερα, ο καπιταλισμός θέλει μια μικρή πάμπλουτη μειονότητα να εκμεταλλεύεται και να καταπιέζει τη μεγάλη πλειονότητα της ανθρωπότητας. Ο ρατσισμός είναι ο βασικός τρόπος διαχωρισμού των εργαζομένων στη σημερινή κοινωνία, και αποτελεί έναν βολικό αποδιοπομπαίο τράγο για τα εγγενή προβλήματα του συστήματος. Οι απλοί όμως άνθρωποι, ασχέτως φυλής, δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα από το ρατσισμό.

Εξάλλου, οι ιστορικές περίοδοι που το σύνολο των εργαζομένων πέτυχαν σημαντικές προόδους (δεκαετίες του 1930, και 1960), συμπίπτουν με τους μεγάλους αγώνες εναντίον των φυλετικών διακρίσεων.

3. Πώς γεννιέται η ξενοφοβία

Ο Αλέν Τουρέν μιλάει στον Φάμπιο Γκαμπάρο, ανταποκριτή της ιταλικής «La Repubblica» στο Παρίσι.

Ο γάλλος κοινωνιολόγος εξηγεί το φαινόμενο της ξενοφοβίας ως αντίδραση που αποκαλύπτει τις αντιφάσεις μιας όλο και πιο κατακερματισμένης και ανασφαλούς κοινωνίας: «Μέσα από την ξενοφοβία εκδηλώνεται ο φόβος για όποιον είναι διαφορετικός από μας όχι μόνο στη φυσική του μορφή, αλλά και στην κουλτούρα, τη θρησκεία ή τους τρόπους ζωής.

»Τα χαρακτηριστικά του άλλου, ωστόσο, είναι μόνον ένα πρόσχημα, για να μπορούμε να προβάλλουμε πάνω του τις δικές μας αγωνίες. Απορρίπτοντας τον άλλον για το ένα ή το ένα άλλο χαρακτηριστικό του, η ξενοφοβία θέτει σε κίνηση μια δυναμική η οποία φτάνει ακόμα και να αρνείται την ανθρωπιά του άλλου, χαρακτηρίζοντάς τον μη ανθρώπινο, επειδή είναι διαφορετικός από μας. Η απανθρωποποίηση του άλλου είναι μια από τις χειρότερες συνέπειες της ξενοφοβίας. Για τον ξενόφοβο γίνεται αδύνατο να ζήσει μαζί με τους άλλους, απέναντι στους οποίους λειτουργεί ένα αληθινό ταμπού. Οι άλλοι γίνονται αντιληπτοί ως ακάθαρτοι. Η παρουσία τους απειλεί την καθαρότητα μιας εξιδανικευμένης κοινότητας, η οποία επομένως πρέπει και να προστατευτεί.

»Με αυτόν τον τρόπο γεννιέται ο απόλυτος ξένος, που γίνεται παγκόσμια απειλή απέναντι στην οποία πρέπει να αμυνθούμε. Ωθούμενος ώς τις ακραίες συνέπειές του, ένας τέτοιος συλλογισμός παράγει τον ρατσισμό, δηλαδή την πιο ακραία μορφή της ξενοφοβίας. Φυσικά, όποιος είναι ξενόφοβος κινείται πάντοτε σε ένα γενικό επίπεδο, στιγματίζοντας μιαν ολόκληρη κοινότητα, έστω και αν σε

προσωπικό επίπεδο θα έχει έναν άραβα, σενεγαλέζο ή ρουμάνο φίλο, για να τον επιδεικνύει απορρίποντας κάθε κατηγορία για ξενοφοβία εναντίον του ιδίου.

»Η αύξηση της ξενοφοβίας είναι μια ανησυχητική ένδειξη για την κοινωνία μας. Βέβαια, αν εξετάσουμε το ζήτημα σε μιαν ιστορική προοπτική, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η ιστορία του κόσμου κυριαρχήθηκε συχνά από την απόρριψη των άλλων, των "βαρβάρων", των διαφορετικών.

»Στο παρελθόν υπήρξαν πολύ χειρότερες καταστάσεις από τις σημερινές, όπως, για παράδειγμα, εκείνες που γεννήθηκαν από τη μεταχείριση των δούλων και από την αποικιοκρατία. Σήμερα ωστόσο, έπειτα από μια μακρά περίοδο κατά την οποία η ξενοφοβία φαινόταν βαθμιαία να υποχωρεί, μου φαίνεται ότι επιστρέφει και μας γυρίζει πίσω στη βαρβαρότητα.

»Για να κατανοήσουμε τις αιτίες αυτής της εξέλιξης, πρέπει να πάρουμε υπόψη μας ότι ζούμε σε μια κοινωνία πιο ανοιχτή και πιο κινητική, στην οποία οι επαφές ανάμεσα σε διαφορετικούς πληθυσμούς είναι πιο εύκολες και αυξάνονται διαρκώς. Είναι μια κατάσταση που παράγει αντιφατικές συνέπειες. Πλάι στο άνοιγμα και στη διαθεσιμότητα εκδηλώνεται και η επίταση της ανησυχίας, που τροφοδοτεί την απόρριψη των άλλων. Οταν όμως αντιμετωπίζεται εχθρικά και απορρίπτεται μια ολόκληρη κοινότητα, καταλήγει να αναδιπλώνεται στον εαυτό της και να βυθίζεται στη μνησικακία. Η πτώση στον κοινοτισμό και η ξενοφοβία διαπλέκονται στενά.

»Η ξενοφοβία, βέβαια, γεννιέται και από μια κρίση ταυτότητας, αλλά δεν ενισχύουμε την ταυτότητά μας καταπολεμώντας όποιον είναι διαφορετικός. Αντίθετα, η επίγνωση της ταυτότητάς μας μεγαλώνει μέσα από το διάλογο με τον άλλον που διαφέρει από μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι αλήθεια ότι η ξενοφοβία γεννιέται όταν μια ταυτότητα αισθάνεται ότι κινδυνεύει από απειλές που δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμες. Η παγκοσμιοποίηση, εκτός του ότι θέτει υπό αμφισβήτηση την ταυτότητά μας, απειλεί και την ικανότητά μας για δράση. Ολο και πιο συχνά αισθανόμαστε ανήμποροι και ανίσχυροι. Σε ορισμένες καταστάσεις, όπως έχει υπογραμμίσει ο κοινωνιολόγος Αλέν Ερενμπέργκ, βρισκόμαστε μπροστά σε μια αληθινή κατάρρευση του εγώ. Τότε γίνεται εύκολο να φορτώσουμε την ευθύνη γι' αυτή την κατάσταση σε κάποιον άλλον, ο οποίος είναι αναγνωρίσιμος από το ένα ή το άλλο ειδικό του γνώρισμα. Η αόριστη και ασύλληπτη απειλή μπορεί έτσι να εντοπιστεί και επομένως μπορεί να αποκρουστεί πιο εύκολα. Είναι η δυναμική του αποδιοπομπαίου τράγου.

»Σήμερα η αριστερά κατηγορείται συχνά ότι είναι υπερβολικά ενδοτική απέναντι στους μετανάστες. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι αυτό είναι αληθινό. Απλώς προσπαθεί να αντισταθεί σε έναν κυρίαρχο λόγο, ο οποίος χρησιμοποιεί το θέμα της ασφάλειας για να δικαιολογήσει μια ξενόφοβη λογική.

»Φυσικά, η ασφάλεια είναι δικαίωμα όλων, το οποίο πρέπει να είναι εγγυημένο, ιδίως στο πιο αδύναμο τμήμα του πληθυσμού. Δεν πρέπει, ωστόσο, να πέφτουμε στη δημαγωγία, καθιστώντας υπεύθυνες για τις δυσκολίες μας ολόκληρες ομάδες ανθρώπων. Σήμερα όλες οι στατιστικές μάς λένε ότι η εγκληματικότητα είναι έργο κυρίως νέων μη μεταναστών. Η εγκληματική απειλή, επομένως, έρχεται από

το εσωτερικό της χώρας και όχι από το εξωτερικό. Δεν είναι οι μετανάστες, που ζουν μέσα στην ανασφάλεια, εκείνοι που απειλούν την ασφάλειά μας. Χρειάζεται να συνεχίζουμε να το επαναλαμβάνουμε και να προσπαθούμε να επεξαργαζόμαστε πολιτικές ικανές να συνδυάζουν φιλοξενία των άλλων και δικαίωμα στην ασφάλεια». *

Ελευεθροτυπία Ιούλιος 2009

4. Έρευνα της Unicef για Διακρίσεις - Ρατσισμός - Ξενοφοβίαστο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα

Οι οικονομικές και γεωπολιτικές αλλαγές που συντελούνται στην Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία δεν ήταν δυνατό να αφήσουν ανέπαφη τη χώρα μας. Η Ελλάδα που παραδοσιακά ήταν χώρα "εξαγωγής" μεταναστών μεταβλήθηκε σε χώρα "υποδοχής" όλων όσοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους για να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη.

Τα πολυπολιτισμικά στοιχεία που προσέδιδαν στην ελληνική κοινωνία οι τσιγγάνοι και οι μουσουλμάνοι Έλληνες πολίτες, και αργότερα οι παλιννοστούντες, πολλαπλασιάστηκαν με την έλευση μεγάλου αριθμού οικονομικών μεταναστών από διάφορες χώρες που πλέον εργάζονται και ζουν μόνιμα στη χώρα μας.

Η εκπαίδευση ως η βασικότερη διαδικασία διαμόρφωσης του χαρακτήρα, των στάσεων και της συμπεριφοράς του ατόμου, είναι ίσως το καταλληλότερο εργαλείο διαχείρισης αυτής της νέας πολυπολιτισμικής πραγματικότητας της ελληνικής κοινωνίας.

Με την παρούσα έρευνα κοινής γνώμης επιχειρείται η καταγραφή των απόψεων, του βαθμού ανοχής και αποδοχής των μαθητών, των εκπαιδευτικών και των γονέων, ως προς τη διαφορετικότητα των αλλοδαπών μαθητών που φοιτούν στις ελληνικές σχολικές κοινότητες.

Οι μαθητές που προέρχονται από άλλες χώρες φοιτούν στη μεγάλη πλειοψηφία των σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ η μεγαλύτερη συχνότητα φοίτησης αλλοδαπών μαθητών εμφανίζεται στο δημοτικό σχολείο.

Σε πολλές περιπτώσεις, τα σχολεία αποτελούν χώρο διακρίσεων εις βάρος των αλλοδαπών μαθητών, που γίνονται τόσο από τους υπόλοιπους μαθητές και τους γονείς όσο και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και τις διευθύνσεις των σχολείων.

Υψηλά καταγράφονται τα ποσοστά ξενοφοβικής συμπεριφοράς και απόψεων που απέχουν κατά πολύ από τις έννοιες της ισότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας, σε όλα τα κοινά που συνθέτουν την εκπαιδευτική κοινότητα.

Οι φορείς κοινωνικοποίησης των μαθητών, δάσκαλοι, καθηγητές και γονείς, εμφανίζονται στις απαντήσεις τους πιο αρνητικοί τόσο απέναντι στην παρουσία των παιδιών των μεταναστών στα ελληνικά σχολεία, όσο και εν γένει

απέναντι στην παρουσία των αλλοδαπών στη χώρα μας, σε σχέση με το υποκείμενο της κοινωνικοποίησης, τους μαθητές της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ιδιαίτερα οι μαθητές του δημοτικού εμφανίζουν την καλύτερη γνώμη και συμπεριφορά απέναντι στους αλλοδαπούς συμμαθητές τους.

Σύμφωνα με τη συγκριτική ανάλυση των στοιχείων της έρευνας, η ξενοφοβική συμπεριφορά παρουσιάζει ισχυρή σχέση εξάρτησης με τις εξής μεταβλητές:

Το βαθμό Γνωριμίας / Συναναστροφής:Όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός προσέγγισης Ελλήνων και αλλοδαπών τόσο μειώνονται οι ξενοφοβικές αντιλήψεις. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα ορατό στους μαθητές του δημοτικού από τους οποίους όσοι συνυπάρχουν, στην τάξη, με αλλοδαπούς μαθητές εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερα ποσοστά αποδοχής και ανεκτικότητας του "διαφορετικού" από εκείνους που πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο με τα παιδιά των μεταναστών, και ακόμη μεγαλύτερα από όσους μαθητές δεν γνωρίζουν - και δεν συναναστρέφονται - παιδιά από άλλες χώρες.

Το μορφωτικό επίπεδο:Μόρφωση και ξενοφοβία είναι μεγέθη αντιστρόφως ανάλογα. Όπως προκύπτει από την έρευνα στο κοινό των γονέων, οι γονείς με ανώτερη / ανώτατη μόρφωση εμφανίζουν χαρακτηριστικά περιορισμένη ξενοφοβική συμπεριφορά από τους γονείς με στοιχειώδη μόρφωση.Η διαφορά αυτή αντανακλάται και στα παιδιά τους: τα παιδιά γονέων με υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης είναι εμφανώς πιο δεκτικά στη διαφορετικότητα από τα παιδιά γονέων με χαμηλό επίπεδο μόρφωσης.

Το φύλο:Σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς την αποδοχή των αλλοδαπών μαθητών εμφανίζονται με βάση το φύλο των ερωτηθέντων στην έρευνα. Μητέρες και γυναίκες εκπαιδευτικοί φαίνεται να έχουν αντιλήψεις διακρίσεων σε μεγαλύτερο βαθμό από τους πατέρες και τους άντρες εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, η διαφορά αυτή αντιστρέφεται στο μαθητικό κοινό, όπου οι μαθήτριες είναι πολύ περισσότερο δεκτικές έναντι των αλλοδαπών συμμαθητών τους, από τους μαθητές.

Την εκπαιδευτική βαθμίδα:Οι γονείς των παιδιών του δημοτικού και οι δάσκαλοι είναι πιο ανήσυχοι και πιο επιρρεπείς στις διακρίσεις εις βάρος των αλλοδαπών μαθητών αλλά και των αλλοδαπών εν γένει, από τους γονείς των παιδιών των γυμνασίων και λυκείων και τους καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Εντούτοις, και στο σημείο αυτό, η διαφορά αντιστρέφεται στο μαθητικό κοινό όπου οι μαθητές του δημοτικού είναι πολύ περισσότερο ανοιχτοί στην πολυπολιτισμικότητα συγκριτικά με τους μαθητές των γυμνασίων και των λυκείων.

Ένα άλλο συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα είναι το γεγονός ότι τα σχολεία λειτουργούν ως καθρέφτης της κοινωνίας στον οποίο

προβάλλονται τα ξενοφοβικά στερεότυπα για τον " αλλοδαπό μετανάστη", στερεότυπα που, ωστόσο, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Παρά την ανησυχία γονέων και καθηγητών σχετικά με την παρουσία των αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία, τα προβλήματα που δημιουργούν οι μαθητές αυτοί είναι, κατά την κρίση τους, περιορισμένα.

Ένα κοινό σημείο των τριών κοινών της έρευνας αφορά στη φύση των προβλημάτων που εκτιμάται ότι αντιμετωπίζουν ή προκαλούν οι αλλοδαποί μαθητές. Πρόκειται κυρίως για μαθησιακά προβλήματα, αλλά και προβλήματα ένταξης και συμπεριφοράς των αλλοδαπών μαθητών.

Αυτό το τελευταίο στοιχείο κάνει ακόμη πιο επιτακτικό το ρόλο της εκπαίδευσης στην καταπολέμηση των διακρίσεων και στην προσπάθεια αρμονικής ένταξης των αλλοδαπών μαθητών. Η εκπαίδευση δεν αφορά μόνο στους μαθητές αλλά και στους εκπαιδευτικούς, όπου οι ίδιοι εκτιμούν ότι δεν είναι επαρκώς καταρτισμένοι για να διδάξουν τους αλλοδαπούς μαθητές.

Την ανάγκη καλύτερης κατάρτισης των εκπαιδευτικών υπογραμμίζουν και οι γονείς που εκτιμούν ότι είναι το κλειδί για την καλύτερη ένταξη των αλλοδαπών μαθητών στις σχολικές κοινότητες, και δευτερευόντως η ευαισθητοποίηση γονέων και μαθητών στις έννοιες της ισότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας.

Τα παραπάνω συμπεράσματα καθίστανται ακόμη πιο σοβαρά αν αναλογιστούμε την ίδια γενική εκτίμηση γονέων και εκπαιδευτικών για την ολοένα και αυξανόμενη - κατά την επόμενη πενταετία - παρουσία αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία της χώρας μας.

ΞενοφοβίαΣτο αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης ορισμός της ξενοφοβίας είναι "ο νοσηρός φόβος προς τους αλλοδαπούς ή  τις ξένες χώρες". Με άλλα λόγια, αυτό σημαίνει μια αποστροφή σε ξένους ή αλλοδαπούς.Η ξενοφοβία είναι ένα συναίσθημα ή μια αντίληψη βασισμένη σε κοινωνικά κατασκευασμένες εικόνες και ιδέες και όχι σε ορθολογικά ή αντικειμενικά γεγονότα.Μια ξενοφοβική αντίληψη του κόσμου υποβιβάζει τα σύνθετα κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόμενα σε απλοϊκά καλά και κακά σενάρια."Εμείς" (οι ντόπιοι) = το μοντέλο, οι καλοί και φυσιολογικοί, το σημείο αναφοράς που ο καθένας θα πρέπει να μοιάζει, να αισθάνεται, να σκέφτεται βάσει αυτού - σε σχέση με "τους" (οι ξένοι) = οι εγκληματίες, η απειλή, η διαταραχή, οι βίαιοι, οι διαρρήκτες, οι εισβολείς, κλπ. "Εμείς" (οι ντόπιοι) είμαστε οι καλοί σε σχέση με "τους" (οι άλλοι), οι κακοί. Είναι προφανές ότι δίνουμε αξία στις αντιλήψεις που έχουμε ως προς τους άλλους και τους εαυτούς μας, όπως"Εμείς" = θετικό και ¨αυτοί "= αρνητικό.Η οικοδόμηση της ταυτότητάς μας ως άτομα και μέλη μιας ομάδας, μιας εθνικής ομάδας, ενός έθνους, κλπ. προϋποθέτει γνώση της πολυμορφίας στην κοινωνία και της διαφορετικότητας από τους άλλους, κάτι το οποίο από μόνο του δεν είναι αρνητικό όσο η πολυμορφία δε θεωρείται απειλή και η αναγνώριση αυτών των διαφορών δεν χρησιμοποιείται για πολιτική χειραγώγηση. Ο αλλότριος θα πρέπει

να θεωρηθεί καταρχάς ως αδελφός ή αδελφή, ως ένας συνάνθρωπος και όχι σαν ξένος, εχθρός ή αντίπαλος.Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, ενώ στην Ανατολική Ευρώπη, οι κύριοι στόχοι της ξενοφοβίας είναι πιθανόν μέλη μειονοτικών ομάδων, σε πολλές δυτικές χώρες, οι στόχοι τείνουν να είναι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που προέρχονται από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.Παρά το γεγονός ότι ο φόβος των αλλοδαπών - ξενοφοβία - θεωρείται ηθικά απαράδεκτος και έρχεται σε αντίθεση με ό, τι θα συνιστούσε μια κουλτούρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν είναι παράνομος και συνεπώς δεν μπορεί να τιμωρείται νομικά ως τέτοιος. Κατά συνέπεια, είναι μόνο οι εκδηλώσεις ξενοφοβίας, (οι οποίες μπορούν να προέλθουν από τις ξενοφοβικές αντιλήψεις και οι οποίες μπορούν να πάρουν ως προς τη συμπεριφορά ή σωματικά βίαιες μορφές, όπως οι πράξεις των ρατσιστικών επιθέσεων, των διακρίσεων στην εργασία, φραστικές επιθέσεις ή κατάχρηση, εθνοκάθαρση, γενοκτονία, κλπ. ) που υπόκεινται σε κυρώσεις κατά το μέτρο που υπάρχουν νόμοι που μπορούν να χαρακτηρίσουν τις δράσεις αυτές ως εγκλήματα.

 

 

5. Σύγχρονη μορφή ρατσισμού. Ξενοφοβία.

 

Ο ρατσισμός είναι ένα από τα χειρότερα και πιο απάνθρωπα φαινόμενα του σύγχρονου κόσμου. Είναι ένα φαινόμενο του άδικου συστήματος που κυβερνά τον κόσμο και καταστρέφει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.Ο σύγχρονος ρατσισμός, που αντιμετωπίζουμε σήμερα, είναι πιο πολύπλοκος από τον απλό και καθαρό ρατσισμό του παρελθόντος. Ο σύγχρονος ρατσισμός δεν μπορεί να εκφραστεί ανοιχτά, χωρίς προσωπείο, όμως παρ' όλα αυτά οι ρατσιστικές ενέργειες ούτε μειώθηκαν ούτε εξαφανίστηκαν.Πιστεύω ότι ο ρατσισμός είναι πιο έμπειρος και έξυπνος από παλιότερα και μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε διάφορους τρόπους και μορφές για να δράσει στην κοινωνία, να κατευθύνει τις σκέψεις και τις γνώμες των ανθρώπων και να οδηγήσει σε ρατσιστικές ενέργειες ενάντια στα θύματά του.Ο ρατσισμός είναι ο φιλοσοφικός εγκέφαλος του φασισμού. Στις ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν ακόμα μερικές ρατσιστικές οργανώσεις που ανοιχτά προσπαθούν να διατηρήσουν την καθαρότητα του ιερού αίματος της Ευρώπης και κάνουν ανοιχτή προπαγάνδα ενάντια στους ξένους. Ομως, πιστεύω ότι αυτό το είδος ρατσιστικών οργανώσεων δεν είναι η πραγματική βάση του ρατσισμού, ακριβώς επειδή διατηρούν την παραδοσιακή φόρμα του ρατσισμού που δεν είναι πλατιά αποδεκτή από το λαό και επομένως δεν έχουν τη δυνατότητα να κάνουν πολλά πράγματα.Οι κυβερνήσεις και οι άρχουσες τάξεις των χωρών αυτών παράγουν και αναπαράγουν την παλιά σκέψη, όχι απλά και άμεσα, αλλά με έναν πιο έμμεσο και ραφινάτο τρόπο. Αυτός ο τρόπος αναπαραγωγής της σκέψης είναι χρήσιμος στο βαθμό που τους βοηθά να εφαρμόσουν τα σχέδιά τους για τους ξένους. Βέβαια δεν λένε "πας μη Ελλην βάρβαρος" ή "είμαστε ο περιούσιος λαός". Αλλά διατηρούν την κυριαρχία τους πάνω στις φτωχές χώρες μέσω διεθνών

συμφωνιών και νομιμοποιημένων επεμβάσεων. Ο ρατσισμός είναι ένα χρήσιμο εργαλείο νομιμοποίησης αυτών των ενεργειών ανάμεσα στους πληθυσμούς των αναπτυγμένων κρατών.Ο ρατσισμός είναι ενστικτώδης στους ανθρώπους. Ετσι δεν χρειάζεται να υπάρξει κάποιο ιδιαίτερο πρόγραμμα ρατσιστικών πράξεων. Είναι αρκετό να οξύνει κανείς αυτή την αίσθηση ή να τροφοδοτήσει αυτή την άποψη και ο καθένας μπορεί να προβεί σε ρατσιστικές πράξεις.Η βασική εφαρμογή του ρατσισμού γίνεται με άπειρες μορφές σε μικρή κλίμακα. Τα θύματα αυτών των μικρής κλίμακας ρατσιστικών ενεργειών είναι οι κακόμοιροι πρόσφυγες και οι μετανάστες που έρχονται κυρίως από μη ευρωπαϊκές χώρες, άνθρωποι που προσπαθούν να ξεφύγουν από το θάνατο και να βρουν ένα καταφύγιο.Η βασική μέθοδος προώθησης του ρατσισμού δεν είναι η εξύμνηση των ευρωπαϊκών εθνών, γιατί αυτή η μέθοδος είναι παλιά και άχρηστη. Αντίθετα, πιο ταιριαστή είναι η αρνητική προπαγάνδα σχετικά με τους ξένους ή τις χώρες καταγωγής τους.Ολες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν μερίδιο στην καταστροφή χωρών όπως η Γιουγκοσλαβία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, που έχει σαν αποτέλεσμα καραβάνια προσφύγων. Αυτοί οι πρόσφυγες, όταν έρχονται εδώ, αντιμετωπίζονται σαν εγκληματίες, μιας και δεν είναι πλέον εξειδικευμένοι εργάτες για τη βιομηχανία αλλά οι πιο φτωχοί άνθρωποι, που έχουν χάσει τα προς το ζην.Ο καλύτερος τρόπος είναι να δημιουργήσουν μια ρατσιστική ατμόσφαιρα, να ψηφίσουν ένα σκληρό νόμο ενάντιά τους, να αγνοούν τα αιτήματά τους και να τους επιτίθενται λίγο λίγο μέρα με τη μέρα, από το δρόμο μέχρι τα στρατόπεδα. Εως ότου οι ίδιοι οι πρόσφυγες πιστέψουν ότι είναι οι πιο άχρηστοι, πιο απομονωμένοι, πιο ανάξιοι και αδύναμοι άνθρωποι, άνθρωποι που δεν αξίζει να τους έχει κανείς την παραμικρή εμπιστοσύνη.Δεν υπάρχει καμιά επίσημη στατιστική, όμως πιστεύω ότι πάνω από το 80% των προσφύγων έχουν διάφορα ψυχολογικά προβλήματα, κυρίως κατάθλιψη. Αυτοτραυματίζονται με μαχαίρια, με τσιγάρα, αυτοδηλητηριάζονται και προσπαθούν να αυτοκτονήσουν. Αυτά είναι τα άμεσα αποτελέσματα των ρατσιστικών ενεργειών και της ατέλειωτης αναμονής για τα καραβάνια των προσφύγων.Πιστεύω ότι πολλές φορές ο ρατσισμός κρύβεται πίσω από την καθημερινότητα, ακόμη και πίσω από φαινομενικά ανθρωπιστικές ενέργειες.Οι πρόσφυγες προέρχονται κυρίως από φτωχές και υπανάπτυκτες χώρες ή από χώρες που βρίσκονται σε πόλεμο, και αυτές οι καταστάσεις ενισχύουν τα ρατσιστικά αισθήματα των χωρών στις οποίες καταφεύγουν. Ο ρατσισμός προσπαθεί να αποδείξει ότι οι πρόσφυγες είναι δειλοί, παράσιτα, ανίκανοι να ζήσουν τη ζωή τους και επομένως εγκατέλειψαν τις χώρες τους και ήρθαν εδώ για να καταναλώσουν τους πόρους μας χωρίς κόπο. Και εξαιτίας όλων αυτών αυξάνουν την ανεργία, προκαλούν προβλήματα στο σύστημα κοινωνικής ασφάλειας και γενικότερα προκαλούν διάφορες κοινωνικές αναστατώσεις, γίνονται κακό παράδειγμα για την κοινωνία, στελεχώνουν τις μαφιόζικες ομάδες, τη διακίνηση ναρκωτικών και λαθρομεταναστών.Ολα τα παραπάνω αφορούν γενικά τις ευρωπαϊκές χώρες και την Ελλάδα, όμως στην Ελλάδα υπάρχουν ορισμένες ιδιαιτερότητες. Μια απ' αυτές είναι το χαμηλό ρατσιστικό συναίσθημα των Ελλήνων, που μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι πριν από μερικές δεκαετίες πολλοί Ελληνες ήταν και οι ίδιοι πρόσφυγες. Το

δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι η Ελλάδα δεν είναι πλήρως βιομηχανοποιημένη και έτσι διατηρείται ακόμα ένας ανατολίτικος τρόπος ζωής.

6. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Περιλαμβάνει την εκπαίδευση:

Παλιννοστούντων και αλλοδαπώνομογενώνΤσιγγανοπαίδων –παιδιών Ρομά –Μουσουλμανοπαίδωνγια την ομαλή ένταξη των μαθητών/τριών με μεταναστευτικές βιογραφίες στα σχολείακαι την κοινωνία της Ελλάδας. Η συνήθης διαπίστωση στην οποία στηρίζεται η συζήτηση για την αναγκαιότητα της «διαπολιτισμικής εκπαίδευσης» είναι ότι οι σύγχρονες κοινωνίες γίνονται στις μέρες μας πολυπολιτισμικές. Αναγνωρίζεται πλέον ο πολυπολιτισμικός τους χαρακτήρας με αφορμή τα γενικευμένα φαινόμενα μετανάστευσης και μετακινήσεων πληθυσμών στην Ευρώπη. Η ΕΚΜΑΘΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑΈνα από τα ουσιαστικότερα συστατικά για τη διευκόλυνση της ένταξης ατόμων που φέρουν διαφορετικά πολιτιστικά, πνευματικά και γλωσσικά βιώματα είναι η σωστή επικοινωνία. Η γλώσσα αποτελεί την άμεση οδό πρόσβασης σ΄ έναν πολιτισμό, καθώς έχει άμεση σχέση με τη σκέψη, την ιστορική διάσταση , τη νοοτροπία , την εκπαίδευση και την ταυτότητα ενός λαού. Η βασική γνώση της γλώσσας , της ιστορίας και των θεσμών της χώρας υποδοχής είναι απαραίτητη για την ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ των μεταναστών. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ το οποίο αποτελεί έναν από τους κυριότερους φορείς κοινωνικοποίησης , καλείται σήμερα να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία προϋποθέσεων αποδοχής και αναγνώρισης του ΠΛΟΥΡΑΛΙΣΜΟΥ και της ΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ διασφαλίζοντας σε όλους τους νέους ίσες ευκαιρίες ανεξάρτητα από την εθνική –φυλετική –θρησκευτική –πολιτισμική και κοινωνική τους προέλευση =ΕΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΝΟΙΧΤΟ –ΖΩΝΤΑΝΟ –ΑΝΕΚΤΙΚΟ :ένα σχολείο που σέβεται τη διαφορετικότητα, ένα σχολείο που ενώνει –εντάσσει – κοινωνικοποιεί, ένα σχολείο σαν όλα τα άλλα!!!Η ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ στοχεύει στην εξάλειψη των ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ και του ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ, προάγει την ένταξη των αλλοδαπών στο εκπαιδευτικό σύστημα(Από την εκπαιδευτική τηλεόραση)

Η διευκόλυνση της πρόσβασης των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (ΕΚΟ) σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος αποτελεί πρωτεύοντα στόχο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση». Ειδικότερα, για τις ομάδες πληθυσμού με γλωσσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες (αλλοδαποί, παλιννοστούντες, Ρομά, μουσουλμάνοι της Θράκης, ομογενείς) προβλέπονται στοχευμένες παρεμβάσεις, οι οποίες βοηθούν στη διαδικασία εκπαιδευτικής ένταξης των μαθητών αυτών και καταπολεμούν το φαινόμενο της σχολικής διαρροής.

Η προώθηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της ενίσχυσης της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, της ανάπτυξης των δεξιοτήτων των μαθητών, της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ίδιων και των οικογενειών τους, καθώς και της ενδυνάμωσης των εκπαιδευτικών και των στελεχών της εκπαίδευσης με επιμορφωτικά προγράμματα.

Στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των παρεμβάσεων, λαμβάνονται υπόψη τόσο οι τοπικές συνθήκες όσο και οι κοινωνικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε ομάδας στόχου και δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην αποδοχή της διαφορετικότητας, την αλληλοκατανόηση, το σεβασμό και την εξάλειψη των στερεοτύπων και προκαταλήψεων, με στόχο την καλλιέργεια ενός πολυπολιτισμικού πνεύματος που θα διακατέχει το σχολείο του 21ου αιώνα.

7. Γκέτο: Το γκέτο (ghetto) είναι μία περιοχή όπου άνθρωποι συγκεκριμένης εθνικότητας –θρησκείας ή άλλου κοινού γνωρίσματος ζουν ομαδικά, εθελοντικά ή υποχρεωτικά, σε ήπια ή έντονη απομόνωση. Η λέξη ιστορικά αναφέρεται σε περιορισμένες οικιστικές ζώνες όπου υποχρεώνονταν, από τους Ναζί, να ζουν οιΕβραίοι, αλλά σήμερα αναφέρεται σε οποιαδήποτε φτωχή αστική περιοχή.

Η λέξη γκέτο προέρχεται από το όνομα ενός μικρού νησιού απέναντι από τη Βενετία. Το 1516 έστειλαν σ΄ αυτό το νησί τους Εβραίους της Βενετίας χωρίζοντάς τους από τις άλλες κοινότητες. Η περιοχή ήταν περιτοιχισμένη και, μόλις νύχτωνε, έκλειναν τις πόρτες της εισόδου. Φύλακες έλεγχαν την είσοδο και την έξοδο για να μην κυκλοφορούν οι Εβραίοι ανάμεσα στους Βενετούς. Από τότε η λ. γκέτο έγινε παγκόσμιος όρος, που δηλώνει είτε το στρατόπεδο συγκέντρωσης, είτε το μέρος στο οποίο ζουν απομονωμένες κοινωνικές ομάδες.

Κατ' αυτή την εναρκτήρια φάση, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τα τέσσερα συστατικά στοιχεία του γκέτο: στιγματισμός, περιορισμός, χωρικός αποκλεισμός και θεσμικός εγκλεισμός. Το γκέτο είναι ένα κοινωνικό-οργανωτικό τέχνασμα που μεταχειρίζεται το χώρο για να συμφιλιώσει δύο αντίθετους σκοπούς: να μεγιστοποιήσει τα υλικά οφέλη που απορρέουν από μια ομάδα που θεωρείται μολυσμένη και μολύνουσα και να ελαχιστοποιήσει τη στενή επαφή με τα μέλη της ώστε να αποτρέψει την απειλή της συμβολικής φθοράς και μόλυνσης που κουβαλούν.

Ο αντίστοιχος γερμανικός όρος ήταν Judengasse, και ο μαροκινός αραβικός mellah. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ευρώπη, εμφανίστηκαν τα εβραϊκά γκέτο. Οι συνθήκες ζωή σε αυτά τα γκέτο ήταν τραγικές και οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί μαστίζονταν από την πείνα και τη φτώχεια, ενώ πολλές φορές υφίσταντο φρικτά βασανιστήρια, εξευτελισμούς και εκτελέσεις από τα ναζιστικά στρατεύματα. (Βικιπαιδεία)

8.  «Απαρτχάιντ» (ολλανδική λέξη: διάκριση) λέγεται το σύστημα διακυβέρνησης, κατά το οποίο, όπου εφαρμοζόταν ο πληθυσμός χωριζόταν με βάση φυλετικά κριτήρια σε καθορισμένες γεωγραφικές ζώνες. Πρωτοεφαρμόστηκε το 1948 στη Νότιο Αφρική από τους λευκούς αποικιοκράτες και καταργήθηκε στις 30 Ιουνίου 1991. Σύμφωνα με το απαρτχάιντ, η

γεωγραφική θέση, η εθνικότητα και η κοινωνική θέση ενός ατόμου εξαρτιόταν από τη φυλή του ενώ επεκτεινόταν στην πολιτική, κοινωνικοοικονομική και γεωγραφική οργάνωση της Νότιας Αφρικής.

Το ερώτημα είναι  πώς βρεθήκανε αρχικά οι λευκοί στην Αφρική; Τον 15ο με 16ο αιώνα, οι Ευρωπαίοι (Πορτογάλοι, Ολλανδοί, Ισπανοί, Άγγλοι) αρχίζουν εξερευνητικά ταξίδια που οδηγούν σε μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις νέων χωρών, τις οποίες σύντομα καθιστούν αποικίες τους εκμεταλλευόμενοι τους ντόπιους πληθυσμούς και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές τους. Το 1652, η Ολλανδία δημιουργεί την πρώτη αποικία στη Ν. Αφρική (στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας) που κατοικείται στη συνέχεια και από Σκανδιναβούς και Γερμανούς. Οι απόγονοι των πρώτων αποίκων ονομάζονται αρχικά Μπόερς και στη συνέχεια αποκαλούνταν Αφρικάνερς, προκειμένου να υποδηλώσουν την εθνική τους ταυτότητα (Λευκοί) και τη θρησκεία τους (Καλβινισμός).

Το 1948, η Αδελφότητα των Αφρικάνερς έρχεται στην εξουσία μέσα από τη νίκη του Εθνικού Κόμμάτος. Όμως οι Αφρικάνερς δεν έβλεπαν πλεόν τους Αγγλόφωνους ως απειλή αλλά τη μεγάλη πλειοψηφία των Αφρικανών, που την ονόμαζαν ως «Μαύρη Απειλή». Έτσι επιβλήθηκε το σύστημα του «άπαρτχαιντ» αν και μορφές εκμετάλλευσης και καταπίεσης των μαύρων της Νοτίου Αφρικής υπήρχαν ανέκαθεν.

Με την «Πράξη Ταξινόμησης του Πληθυσμού», διαμορφώθηκαν τέσσερις κατηγορίες: (α) τους Λευκούς που εκπροσωπούσαν το 21% του πληθυσμού και αποτελούνταν από τους Ευρωπαίους αποικιοκράτες που είχαν φτάσει στην περιοχή από το 17ο αιώνα. (β) του Ασιάτες που ήταν απόγονοι των φτωχών εργατών της Ινδοκίνας, οι οποίοι ήταν γνωστοί με τον υποτιμητικό όρο «κούληδες». Και τη δεκαετία του 50 εκπροσωπούσαν γύρω στο 3% του πληθυσμού. (γ) οι μιγάδες που προήλθαν από επιμειξίες και αντιπροσώπευαν το 9% και (δ) οι Μαύροι (ή Μπαντού) που ήταν το 67% του νοτιοαφρικανικού πληθυσμού, ζούσαν κυρίως στην ύπαιθρο και χωρίζοντας σε επιμέρους εθνότητες (Ζουλού, Ξόσα). Οι μαύροι περιορίστηκαν στο 13% του εδάφους σε καθορισμένες γεωγραφικές περιοχές, τα λεγόμενα «Μπαντουστάν», υποτίθεται αυτόνομα αλλά πάμφτωχα και αποκλεισμένα από το διεθνές εμπόριο. Περαιτέρω, τους αφαιρέθηκε η νοτιοαφρικάνική ιθαγένεια και ουσιαστικά αποκόπηκαν εντελώς από τη συμμετοχή στη διακυβέρνηση της χώρας τους.

<!--[if !vml]--><!--[endif]-->Από το 1953, τέθηκε σε ισχύ και ο νόμος που αφορούσε την πρόσβαση σε υπηρεσίες και δημόσιους χώρους (από δημόσιες τουαλέτες μέχρι σιντριβάνια), με αποτέλεσμα ταμπέλες με την επιγραφή "Μόνο Λευκοί" να υπάρχουν σε όλη τη Νότια Αφρική. Απαγορεύτηκαν οι μεικτοί γάμοι και νομοθετήθηκε η τιμωρία για σεξουαλική επαφή μεταξύ Λευκών και μη-

Λευκών. Θεσπίστηκαν οι Pass Laws που  υποχρέωναν τους Μαύρους άνω των 16 ετών να έχουν πάντοτε μαζί τους ένα έγγραφο σαν πάσο, που όριζε αν είχαν κυβερνητική άδεια να βρίσκονται σε συγκεκριμένες συνοικίες. Περιορίστηκε ακόμα περισσότερο το δικαίωμα των μαύρων Αφρικανών στην κατοχή γης, παγιώνοντας τον έλεγχο της λευκής μειοψηφίας στο 80% των Νοτιοαφρικανικών εδαφών. Επισημοποιήθηκε ο φυλετικός διαχωρισμός στους χώρους εργασίας, απαγορεύτηκε το δικαίωμα απεργίας και επαγγελματικής κατάρτισης στους Μαύρους εργάτες ενώ όλα τα σχολεία υποχρεώθηκαν να διδάσκουν στην αφρικάανς τα κυριώτερα μαθήματα. Το 1950 τέθηκε σε ισχύ ο νόμος καταστολής του κομμουνισμού που επέτρεπε στην κυβέρνηση να απαγορεύσει την ύπαρξη κομουνιστικού πολιτικού κόμματος.

Τα νομοθετήματα του απαρτχάιντ προκάλεσαν οργή στους Μαύρους και στις άλλες μειονότητες. Έτσι επεδίωξαν να διεκδικήσουν δυναμικά τα δικαιώματά τους. Το 1955, το Κομμουνιστικό Κόμμα Νότιας Αφρικής συνεργάζεται με το κόμμα Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) και άλλα κινήματα αντίστασης και υιοθετούν μαζί μια Χάρτα διεκδικήσεων για κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος αλλά και για σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις με ιδιαίτερη έμφαση στον αγροτικό τομέα. Ανάμεσα σε αυτές τις διεκδικήσεις ήταν η θέσπιση για κατώτατο όριο μισθού, 44 ώρες εργασίας την εβδομάδα, κοινωνικές ασφαλίσεις κ.ά.  Για αυτή την ενέργεια Δεκάδες άτομα συνελήφθηκαν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας επειδή «σχεδίαζαν την εγκαθίδρυση κομμουνιστικού καθεστώτος».

Πολιτικές ομάδες μαύρων, που συχνά υποστηρίζονταν και από συμπαθούντες λευκούς, αντιτάχθηκαν σθεναρά στο απαρτχάιντ χρησιμοποιώντας πολλές μεθόδους, συμπεριλαμβανομένης βίας, απεργιών, διαδηλώσεων και στρατηγικών σαμποτάζ που προκαλούσαν άγρια αντίποινα από την κυβέρνηση.

Μετά τη σφαγή της Σάρπβιλ, όπου δεκάδες ειρηνικοί διαδηλωτές κατά του απαρτχάιντ σφαγιάστηκαν στις 21 Μαρτίου 1960, χιλιάδες Μαύροι Νοτιοαφρικανοί κατέστρεψαν το "πάσο" τους, η κυβέρνηση κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στις 8 Απριλίου 1960 και απαγορεύτηκε η λειτουργία στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο και στο Παναφρικανικό Κογκρέσο, θέτοντας σε ισχύ το νόμο περί καταστολής του κομμουνισμού. Η κυβέρνηση κατέφευγε συχνά στις «καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης», χωρίς φειδώ μέχρι το 1989, κατά τη διάρκεια των οποίων ο καθένας μπορούσε να συλληφθεί χωρίς να του απαγγελθεί κατηγορία και να φυλακισθεί για διάστημα έως και 6 μηνών. Το 1961, το Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο παράνομο πλέον καταστρώνει επιχείρηση σαμποτάζ στη κυβέρνηση. Οι επιθέσεις αφορούν κυβερνητικά κτίρια, ανταρτοπόλεμο, διαδηλώσεις – πορείες, μαζικές κινητοποιήσεις οι οποίες προκαλούν αντίποινα από την κυβέρνηση. Το 1963 σε κινητοποίηση στην Ριβονία

οι αρχηγοί του κινήματος της αντίστασης κατά του απαρτχάιντ συλλαμβάνονται συμπεριλαμβανομένου και του Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος καταδικάζεται σε ισόβια φυλάκιση.

Χαρακτηριστική ήταν ακόμα η εξέγερση των Μαύρων μαθητών που ζούσαν στο γκέτο του Σοβέτο, το 1976 που αντιμετωπίστηκε με σφοδρότατη βία από το καθεστώς με αποτέλεσμα ο μαύρος πληθυσμός να θρηνήσει 174 νεκρούς, κυρίως παιδιά, εφήβους και νέους, οι  τραυματίες να ξεπερνούν τους 1.200 και οι συλληφθέντες τους 1.300. Το 1977 οι μαύροι Νοτιοαφρικανοί συγκλονίζονται από τη δολοφονία του ηγέτη του κινήματος «Μαύρη Συνείδηση», Στιβ Μπίκο. ο οποίος πέθανε από τα βασανιστήρια που υπέστη κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του... Οι ογκώδεις διαδηλώσεις όμως δεν σταματούν, αφού το καθεστώς γίνεται ολοένα και πιο αποκρουστικό.

Τη δεκαετία του 1980 μάλιστα, μαρτυρείται ότι οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας είχαν προσλάβει επιστήμονες για ένα πρόγραμμα μείωσης της γονιμότητας των Μαύρων γυναικών, μέσω μιας ουσίας που διαχεόταν στο νερό ή κάποιου είδους ένεσης, πράγμα που αποδεικνύεται και από τα στατιστικά στοιχεία για το μέσο όρο παιδιών ανά μαύρη οικογένεια στη Νότια Αφρική.

9. Οι προκαταλήψεις

Οι προκαταλήψεις είναι Ιδέα ή Ιδέες εκ των προτέρων συναισθηματικά φορτισμένες και μη δικαιολογημένες άμεσα από πραγματικές εμπειρίες. Σε στενότερη έννοια, προκατάληψη είναι μια διάθεση δυσμενής, αρνητική προς κάτι, που μπορεί να φτάσει ως τα όρια της εχθρότητας.

Είναι λυπηρό και εκτάκτως επιζήμιο από κάθε άποψη το γεγονός ότι όλες σχεδόν οι ανθρώπινες κρίσεις, περισσότερο ή λιγότερο, είναι χρωματισμένες με προκαταλήψεις. Αν ο καθένας μας έκανε μια ευσυνείδητη εξέταση του εαυτού του, των γνωμών του για τους άλλους, των ιδεών του, ακόμη και των αντιλήψεών του γύρω από τα πράγματα, θα μπορούσε ν' αντιληφθεί πόσο δέσμιος είναι πολλών προκαταλήψεων και πόσο έτσι εμποδίζεται η πορεία του εγώ προς το εσύ, η κατανόηση του άλλου.

Σχηματίζουμε γνώμες, πεποιθήσεις για πρόσωπα από τα φυσιογνωμικά μόνο χαρακτηριστικά τους και την εν γένει υπόστασή τους. Σχηματίζουμε γνώμη για ένα πρόσωπο μόνο και μόνο από το επάγγελμα που ασκεί, χωρίς κανένα άλλο στοιχείο, ή από την οικογένεια, την πόλη, το έθνος, το λαό στον οποίο ανήκει, ή από το χρώμα, αν δηλαδή είναι μαύρος ή λευκός. Αυτή η κρίση μας, θετική ή αρνητική, δε στηρίζεται σε στερεό έδαφος πραγμάτων, αλλά σε συναισθηματική κατάσταση, η οποία δεν προέρχεται από άμεσες πραγματικές εμπειρίες.

Οι προκαταλήψεις γενικότερα είναι ένα σπουδαίο εμπόδιο στη δημιουργία αν-θρωπίνων σχέσεων, στην κατανόηση όχι μόνο μεταξύ προσώπων, αλλά και μεταξύ ομάδων και εθνών ακόμη.

Οι προκαταλήψεις είναι ένα είδος πέπλου, μια μορφή “πανάδας”, που μας εμποδίζει να διακρίνουμε την πραγματικότητα, όπως αυτή ουσιαστικά είναι. Έτσι ενεργούμε και λαμβάνομε θέση απέναντι στους άλλους όχι αντικρίζοντάς τους όπως αυτοί είναι, παρά όπως ορίζουν, όπως μας τους παρουσιάζουν οι προκαταλήψεις, όπως εμείς με εκ των προτέρων παρμένες γνώμες νομίζουμε ότι εμφανίζονται μπροστά μας.

Η συμπεριφορά μας ρυθμίζεται από ατελείς εικόνες και παραστάσεις, από το “νομίζειν” και όχι από το “όντως είναι” και “υπάρχειν”. Πολλοί φιλόσοφοι αντίκρισαν τις προκαταλήψεις σαν φαντάσματα, τα οποία ξεστρατίζουν τον άνθρωπο από το δρόμο της γνώσης και της αλήθειας. Πολλοί ποιητές αγωνίστηκαν από παλιά χρόνια εναντίον των προκαταλήψεων. Ωστόσο, ο άνθρωπος φαίνεται να σχηματίζει προκαταλήψεις ή να τις δέχεται χωρίς σοβαρή “βάσανο”. Δε θα υφίσταντο καν οι προκαταλήψεις, αν ήμασταν σε θέση να σκεπτόμαστε το καθετί που μας παρουσιάζεται έτοιμο ή να σκεπτόμαστε πρώτα κι ύστερα να κρίνουμε. Οι προκαταλήψεις αποτελούν πραγματική μάστιγα, αλλά και πλατύτερα ακόμη ένα παγκόσμιο κακό.

Η γη μας με τα σημερινά μέσα έγινε μικρή, ωστόσο οι προκαταλήψεις ανάμεσα στους κατοίκους της μένουν και μαίνονται. Οι προκαταλήψεις είναι μια μάστιγα που κραδαίνεται από ανθρώπους εναντίον ανθρώπων. Πόσων εκατομμυρίων ανθρώπων τη ζωή στοίχισε η προκατάληψη εναντίον ορισμένων φυλών, που χρησιμοποιήθηκε από δημαγωγούς της πολιτικής!

Κάτι περισσότερο από μάστιγα τη χαρακτήρισε κατά το τέλος περίπου του περασμένου αιώνα ο ιστορικός Μομσέν , “σαν τρομερή επιδημία χολέρας, την οποία δεν μπορεί κανένας μήτε να τη θεραπεύσει μήτε να την εξηγήσει. Θα πρέπει κανείς”, συνεχίζει,“να περιμένει ώσπου να ξεθυμάνει αφ' εαυτού του το δηλητήριό της και ν' απολέσει τη δύναμή του”. Τον ιό της χολέρας σήμερα τον βρήκαμε και τη βαριά αυτή απαίσια αρρώστια τη θεραπεύουμε, αλλά το δηλητήριο των προκαταλήψεων δεν ξεθύμανε, παρά ασκεί την απαίσια επίδρασή του.

Η εξυγίανση του κοινωνικού οργανισμού, δηλαδή η καλλιέργεια της κοινωνι-κής ψυχοϋγιεινής για μια αρμονική ανθρώπινη συμβίωση με πλατύτερο νόημα, ανάμεσα όχι μόνο σε στενές κοινωνίες παρά σε λαούς και φυλές, είναι αδύνατη αν κανένας δε γνωρίζει το ρόλο των προκαταλήψεων και δεν αναλάβει αμείλικτο αγώνα εναντίον τους.

10. Ρατσισμός: από τη φυλή στην κουλτούρα

Ετυμολογικά ο «ρατσισμός» προέρχεται από την ισπανική λέξη raza και την πορτογαλική raca που χρονολογούνται από το 13ο αιώνα. Και στις δυο αυτές γλώσσες η λέξη σχηματίσθηκε από τα αραβικά, στα οποία ras σημαίνει κεφάλι.

Οι Άραβες παλιά ήταν νομάδες και χωρισμένοι σε διαφορετικές φυλές. Στο πλαίσιο της φυλής του. ο καθένας έδινε μεγάλη σημασία στη γνώση-επίγνωση της γενεαλογικής του καταγωγής βάσει της οποίας αποκτούσε προνόμια και υποχρεώσεις. Η καταγωγή, δηλαδή, προσδιόριζε την κοινωνική θέση του καθενός. Η. γνώση όμως της καταγωγής μεταβιβαζότανε προφορικά από στόμα σε στόμα. Έτσι ο καθένας όφειλε να τη συγκρατεί στη μνήμη του, να την έχει μέσα στο «κεφάλι» του.

Με το αρχικό αυτό νόημα της φυλετικής και κοινωνικής καταγωγής λέξη «ράτσα» πέρασε και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Από το 16ο αιώνα χρησιμοποιούνταν στα αγγλικά και γαλλικά για να σημάνει: προέλευση. καταγωγή και ταξινόμηση. Στην επιστήμη της βιολογίας χρησιμοποιούσαν εναλλακτικά με τους όρους "γένος" και «είδος», προκειμένου να ταξινομηθούν

διαφορετικές ομάδες ή οικογένειες οργανισμών. Περί τα τέλη του 18ου αιώνα αναπτύχθηκε η επιστήμη της φυσικής ανθρωπολογίας.. Με περίπλοκες μετρήσεις και ταξινομήσεις επιστήμονες της εποχής εκείνης προσπάθησαν να προσδιορίσουν την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και να το ομαδοποιήσουν με βάση ορισμένα βιολογικά χαρακτηριστικά (χρώμα και αποχρώσεις του δέρματος, των μαλλιών, σωματότυποι, μορφολογικά χαρακτηριστικά κλπ-.).

Στα μέσα του 19ου αιώνα η σοβαρή αυτή επιστημονική προσπάθεια παραφθάρθηκε από το έργο του Γάλλου βιολόγου Gobineau. o οποίος σκεπτόμενος θεολογικά πρότεινε το μύθο της "Άριας Φυλής - Ράτσας». Το άρια προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη Aryan που σήμαινε "ευγενής". Ο όρος αυτός χρησιμοποιούνταν ευρέως από τις αρχές του 19ου αιώνα στην επιστήμη της συγκριτικής γλωσσολογίας για την ταξινομική περιγραφή της οικογένειας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Ο Gobineau. όμως παραβιάζοντας την επιστημονική δεοντολογία, μετατόπισε τη χρήση του όρου από τη γλωσσολογία στη φυσιολογία. Έτσι, από την τεχνική και ταξινομική περιγραφή των "ευγενών» γλωσσών, π ανάλυση μετατοπίσθηκε στο επίπεδο της φυλετικής ανωτερότητας, εγκαινιάζοντας ένα ρεύμα ιδεών που είναι γνωστό ως "κοινωνικός δαρβινισμός»: η εξέλιξη μέσω του ανταγωνισμού ανάμεσα στα διάφορα είδη, που για τον Δαρβίνο είχε καθαρά βιολογικό χαρακτήρα, στο έργο του Gobineau μετετράπη σε ανταγωνισμό εντός ενός είδους, του ανθρώπου. Υποτίθεται ότι π καλύτερη και καθαρότερη ανθρώπινη ράτσα θα επικρατήσει όλων των άλλων. Είναι σαφές ότι το πέρασμα από την επιστημονική — βιολογική σημασία στη μυθική σημασία της "ράτσας» γίνεται με την οικοδόμηση του ρατσισμού ως τρόπου σκέψης. Είναι, δηλαδή. ο ρατσισμός που ορίζει και επινοεί τη «ράτσα» και όχι το αντίστροφο.

Ο ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν όμως ορισμένα δομι-κά χαρακτηριστικά κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Έτσι. κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις απέναντι στις

άλλες, στις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Τις διαφορές αυτές όμως τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί αναλλοίωτες και αιώνιες. Τη δική του φυλή θεωρεί ανώτερη από όλες άλλες. επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει, δηλαδή, ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας-φυλής. Πρόκειται βεβαίως για πίστη και όχι για γνώση.

Είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (έσω ομάδα), και προκαταλήψεις για τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας εφόσον δεν μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς τη διάκριση "εμείς —αυτοί». Αυτό συμβαίνει ανέκαθεν. Εκείνο όμως που δεν είναι, αναπόφευκτο, είναι η δια παντός εμμονή και καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις. Ρατσιστής, ακριβώς, είναι εκείνος που δεν δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του. Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα. Απορρίπτει την ίδια τη χρήση του λόγου: Αυτό συμβαίνει γιατί δίπλα στις υπαρκτές διαφορές προσαρτά, ο ίδιος ορισμένες φαντασιακές διαφορές, έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες.

Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά, με τους άλλους. Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκείμενου εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει πραγματικά π αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή. «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες" είναι από λογική άποψη αστήρικτη- Από ψυχολογική άποψη όμως, εξηγείται γιατί προσφέρει άλλοθι για την εκδήλωση επιθετικότητα απέναντι στις ομάδες-θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η «υπερ-αντίδραοη» με την οποία ένας ρατσιστής απορρίπτει τον άλλον, δεν έχει καμιά σχέση με την εκάστοτε πραγματική αφορμή όποτε κι αν αυτή ποτέ δοθεί.

Φυσικά ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Πολλές φορές συνυπάρχει μαζί του, διαμορφώνοντας μια κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων.

Ωστόσο η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια ανορθολογική πίστη στη βιολογική ανωτερότητα της φυλής, αλλά σε απλή άγνοια- Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη. πλην όμως δεν είναι απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή).

Επιπλέον, στις μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του. ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια και αποδείχθηκε το αντιεπιστημονικό του υπόβαθρο. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών ο ρατσισμός εκ φράζεται με διαφορετικό τρόπο: αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους , υποτίθεται. πολιτισμούς. Πυρήνας του ρατσισμού πλέον είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην έμμονη αποφυγή της επαφής με τους άλλους. Εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή» στην «κουλτούρα" γίνεται λόγος πλέον για «νεο-ρατσισμό».

Για την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών απαιτείται κατάλληλο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, διεθνών ανακατατάξεων, αυξάνουν οι ρατσιστικές συμπεριφορές εις βάρος ευπαθών κοινωνικών ομάδων (μετανάστες, πρόσφυγες, εθνικές μειονότητες ομοφυλόφιλοι, μαύροι κλπ). Οι ομάδες αυτές καθίστανται αντικείμενο ηθικού πανικού, δυσμενών διακρίσεων, καθίστανται το «κακό» αντικείμενο επί του οποίου διοχετεύονται το" άγχος, ο φθόνος, η μνησικακία και καταπιεσμένη επιθετικότητα της. πλειοψηφίας. Δυσμενείς διακρίσεις δ όμως δεν κάνουν μόνον οι πλειοψηφίες προς τις μειοψηφίες, αλλά και οι μειοψηφίες μεταξύ τους. (Τσιγγάνοι εναντίον Αλβανών). Πρόκειται για έναν διασπαστικό ρατσισμό που διευκολύνει την κυριαρχία των ελίτ εξουσίας μέσω της τακτικής του "διαίρει και βασίλευε». Του Ν. Δεμερτζή