Συναισθηματική νοημοσύνη: Σύγχρονες προσεγγίσεις και πρακτικές εφαρμογές

Αικ. Μαριδάκη-Κασσωτάκη, Αναπλ. Καθηγήτρια

Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

(υπό δημοσίευση στο περιοδικό: Επιστήμες Αγωγής)

Περίληψη

Η παρούσα εργασία παρουσιάζει διάφορες απόψεις για την εννοιολογική

διασάφηση, αξιολόγηση και μέτρηση της συναισθηματικής νοημοσύνης και σχολιάζει

τις πρακτικές της εφαρμογές. Στην πρώτη ενότητα της εργασίας αναφέρονται οι

ορισμοί που, κατά καιρούς, έχουν δοθεί στα δύο επί μέρους συστατικά του όρου

αυτού, δηλαδή, στο συναίσθημα και τη νοημοσύνη. Στη δεύτερη ενότητα γίνεται

αναφορά στην ιστορική εξέλιξη της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η τρίτη ενότητα

εστιάζεται στις πρόσφατες προσπάθειες για την εννοιολογική διασάφησή της, οι

οποίες καταλήγουν στη διατύπωση δύο διακριτών ορισμών. Στην ίδια ενότητα

αναφέρονται οι θεωρητικές προσεγγίσεις ή θεωρητικά μοντέλα της συναισθηματικής

νοημοσύνης, ενώ στην τέταρτη ενότητα παρουσιάζονται τα διάφορα ψυχομετρικά

εργαλεία (τεστ) που έχουν, κατά καιρούς, κατασκευαστεί για την αξιολόγησή της.

Τέλος, στην τελευταία ενότητα της παρούσας εργασίας γίνεται σύντομη αναφορά στις

πρακτικές εφαρμογές της υπό εξέταση έννοιας στο χώρο της εκπαίδευσης, υγείας και

εργασίας και υπογραμμίζεται ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης που

στοχεύουν στην ανάπτυξή της, στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ατόμων.

Λέξεις κλειδιά: Νοημοσύνη, συναισθηματική νοημοσύνη (ΣΝ), θεωρητικά μοντέλα

ΣΝ, τεστ ΣΝ, πρακτικές εφαρμογές, συναισθηματική νοημοσύνη ως

συστατικό της προσωπικότητας, συναισθηματική νοημοσύνη ως

ατομική ικανότητα

1

1. Νοημοσύνη και Συναίσθημα: Εννοιολογικές διασαφήσεις

Η έννοια ‘Συναισθηματική Νοημοσύνη’ εμπεριέχει δύο διακριτές έννοιες, την

έννοια της νοημοσύνης, και αυτή του συναισθήματος, για τον προσδιορισμό των

οποίων έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από φιλοσόφους, ψυχολόγους και

παιδαγωγούς.

Οι ορισμοί που έχουν δοθεί στον όρο νοημοσύνη είναι πολλοί, οι οποίοι,

κυρίως, κάνουν αναφορά στα νοητικά επιτεύγματα του ατόμου και όχι τόσο στο τι

είναι νοημοσύνη. Εάν λάβουμε υπόψη, για παράδειγμα, τους ορισμούς που κατά

καιρούς έδωσαν στον όρο νοημοσύνη: α) ο Πλάτωνας, σύμφωνα με τον οποίο

νοημοσύνη είναι ‘τάχος μάθησης’, β) ο Binet, ο πατέρας των ψυχομετρικών

δοκιμασιών για το δείκτη νοημοσύνης, ο οποίος θεώρησε ότι νοημοσύνη είναι ‘η

κοινή λογική, το πρακτικό πνεύμα, η πρωτοβουλία, η ικανότητα προσαρμογής,

κατανόησης, ανακάλυψης, διεύθυνσης και ελέγχου’, γ) μεταγενέστεροι μελετητές,

όπως οι Stern και Claparède, που υποστήριξαν ότι νοημοσύνη είναι η ικανότητα

προσαρμογής σε νέες καταστάσεις, αλλά και νεότεροι, όπως οι Spearman, Thurstone

και Wechsler (βλ. Κασσωτάκης & Φλουρής, 2006, σελ. 240), οι οποίοι υιοθετώντας

τους προηγούμενους ορισμούς υποστήριξαν ότι η νοημοσύνη δεν εκφράζει ένα μόνο

χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, αλλά είναι συνιστάμενη πολλών επιμέρους

νοητικών λειτουργιών, και ε) σύγχρονοι εκφραστές της νοημοσύνης, όπως ο Gardner

(1983, 1993), ο οποίος θεώρησε την έννοια αυτή ως μία δέσμη διαφόρων ικανοτήτων

καθεμιά από τις οποίες αποτελεί ιδιαίτερη μορφή νοημοσύνης, είναι δυνατόν να

δεχτούμε ότι ‘νοημοσύνη είναι μία πολύπλοκη και πολυσύνθετη νοητική λειτουργία,

στην οποία υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες, συνισταμένη των οποίων είναι η

ικανότητα για απόκτηση νέων εμπειριών, για προσαρμογή σε νέες καταστάσεις και

για αξιοποίηση της παλαιότερης εμπειρίας στην αντιμετώπιση νέων δυσκολιών ή

προβλημάτων’ (βλ. Κασσωτάκης & Φλουρής, 2007, σελ. 241 και Φλουρής, 1996).

Οι ορισμοί που έχουν δοθεί και για την έννοια του συναισθήματος είναι τόσοι

πολλοί και διαφορετικοί ώστε είναι παρακινδυνευμένο να δώσουμε, κατά τρόπο

απόλυτο, ένα ορισμό. Από την αρχαιότητα, το συναίσθημα αναγνωρίζεται ως μία

λειτουργία του οργανισμού, η οποία είτε από μόνη της είτε σε συνεργασία και

αλληλεπίδραση με νοητικές λειτουργίες συμβάλλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη του

ανθρώπου και ενισχύει την ικανότητα προσαρμογής του.

2

Λόγος για το συναίσθημα είχε γίνει πολύ πριν από τον Πλάτωνα, ο οποίος

θεωρείται ο εκφραστής της πρώτης ολοκληρωμένης θεωρίας για τα συναισθήματα.

Φιλόσοφοι, για παράδειγμα, όπως ο Παρμενίδης, ο Εμπεδοκλής, ο Ηράκλειτος, ο

Αναξίμανδρος και ο Αναξαγόρας, οι οποίοι έδωσαν της πρώτες ερμηνείες για το πώς

δημιουργήθηκε ο κόσμος, συνέδεσαν τα συναισθήματα με στοιχεία του κόσμου

καθώς και με διάφορες αντιδράσεις του ανθρώπινου σώματος. Ο Παρμενίδης, για

παράδειγμα, υποστήριξε ότι το συναίσθημα του έρωτα συνενώνει τα αντίθετα του

κόσμου, όπως, φως-σκοτάδι, θερμό-ψυχρό, κά. Ο Ηράκλειτος θεώρησε ότι πηγή

όλων των συναισθημάτων είναι η ανθρώπινη ψυχή, η οποία είναι φωτιά και φλογερή

εκπνοή και συνέδεσε την εμφάνιση του συναισθήματος με σωματικές καταστάσεις,

όπως η θερμοκρασία και ο ιδρώτας του σώματος.

Μεταγενέστεροι φιλόσοφοι, όπως ο Πρωταγόρας, ο Σωκράτης, ο Δημόκριτος

κά., οι οποίοι προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν στον

ίδιο τον άνθρωπο, την ηθική συμπεριφορά ή την κατάκτηση της γνώσης, απέδωσαν

την εμφάνιση συγκεκριμένων σωματικών συμπτωμάτων σε διάφορα συναισθήματα,

(π.χ. πόνος, φόβος, θυμός, ευδαιμονία κλπ.). Ο Ιπποκράτης, π.χ., πίστευε ότι η

απροσδόκητη χαρά ή θλίψη ενεργοποιεί το διάφραγμα, τα ισχυρά πάθη συστέλλουν

την καρδιά, ο φόβος προκαλεί υπερθέρμανση στον εγκέφαλο ενώ η θλίψη και η

ανησυχία προκύπτει από την ψύξη του εγκεφάλου. Για το Δημόκριτο, η ατομική

ευτυχία είναι συνδεδεμένη με τη συναισθηματική γαλήνη που βασίζεται στη γνώση

και η ευδαιμονία οφείλεται σε νοητική και σωματική ισορροπία, η οποία επέρχεται

όταν η ψυχή απαλλάσσεται από όλα τα πάθη της, όπως ο έρωτας, το μίσος, ο θυμός, ο

πόνος, η θλίψη, η ηδονή, η άμιλλα, ο φόβος, κά. Ο Σωκράτης πρέσβευε ότι η

λειτουργία των συναισθημάτων εξαρτάται από την ηθική συνείδηση του ατόμου. Το

συναίσθημα μάλιστα του έρωτα, κατά το Σωκράτη, το οποίο αναπτύσσεται μεταξύ

δασκάλου και μαθητή και εκφράζεται ως φιλία και μεταξύ τους συμπάθεια, οδηγεί

στη βελτίωση και ανέλιξη του εαυτού και των δύο.

Ο Πλάτωνας, ήταν, όπως τονίσαμε παραπάνω, ο εκφραστής της πρώτης

ψυχοσωματικής θεωρίας για τα συναισθήματα, επειδή πρόβαλε τη μεταξύ τους

αλληλεπίδραση και συσχέτιση καθώς και το ρόλο που διαδραματίζει για την

ανθρώπινη συμπεριφορά η ικανότητα ελέγχου και ρύθμισης των συναισθημάτων. Τα

συναισθήματα, κατά τον Πλάτωνα, διακρίνονται σε ανώτερα και κατώτερα. Στα

κατώτερα συναισθήματα, που εδράζουν στο θνητό μέρος της ψυχής που αντιστοιχεί

3

στο φυσικό σώμα, συγκαταλέγονται ο θυμός, ο φόβος, η άμιλλα, το μίσος, κ.ά ενώ

στα ανώτερα συναισθήματα περιλαμβάνονται ο φιλοσοφικός και διανοητικός έρωτας,

τα οποία βρίσκονται στην αθάνατη ψυχή, που είναι στο κεφάλι.

Η πιο συστηματική, όμως, προσέγγιση του περιεχομένου και τρόπου έκφρασης

των συναισθημάτων αποδίδεται στον Αριστοτέλη. Στη Ρητορική του, για παράδειγμα,

θεωρεί ότι τα συναισθήματα ‘είναι διαθέσεις, προσωρινές καταστάσεις του νου και

όχι ιδιότητες του χαρακτήρα ή φυσικές επιθυμίες, που προκύπτουν σε μεγάλο βαθμό

από την επικρατούσα αντίληψη για το τι αποδίδεται δημόσια σε κάποιον ή από

κάποιον σε μία δεδομένη στιγμή. Υπό αυτήν τη μορφή, τα συναισθήματα επηρεάζουν

τις κρίσεις’ (Ross, 124). Στην προσπάθειά του, μάλιστα, να ορίσει τα χαρακτηριστικά

του επιτυχημένου Ρήτορα, κάνει αναφορά στη φύση των συναισθημάτων.

Συγκεκριμένα, αναφέρει ότι ο Ρήτορας προκειμένου να πείσει κάποιον πρέπει να

γνωρίζει: α) τη φύση ή τον ορισμό του συναισθήματος, την κατάσταση, δηλαδή, του

μυαλού του ατόμου που αισθάνεται αυτό το συναίσθημα, β) το αντικείμενο του

συναισθήματος, σε ποιους, δηλαδή, απευθύνεται ένα συναίσθημα και τι γίνεται

αισθητό από αυτό, γ) την αιτία του συναισθήματος, γιατί, δηλαδή, το συναίσθημα

γίνεται αισθητό και σε ποιες περιστάσεις λειτουργεί. Κάνει μάλιστα λόγο για τα

‘ανταγωνιστικά ζευγάρια’ των συναισθημάτων, που είναι: Θυμός-αμνησικακία,

αγάπη-μίσος, φόβος-εμπιστοσύνη, ντροπή-αναίδεια, καλοκαγαθία-αδιαφορία, οίκτος-

δυσαρέσκεια, ζηλοτυπία-φθόνος, άμιλλα-περιφρόνηση. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στη

σχέση ανάμεσα στον τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων και τη φυσιολογία του

σώματος. Ως εκ τούτου, τα συναισθήματα οφείλονται στην καθοδηγούμενη από το

πνεύμα κίνηση του αίματος μέσα στο σώμα. Το συναίσθημα της δειλίας, για

παράδειγμα, εμφανίζεται όταν το αίμα είναι αραιό, το συναίσθημα το φόβου

οφείλεται στο κρύο αίμα που προκαλείται από την ανακατανομή της ζωτικής

θερμότητας από την κορυφή μέχρι το κατώτατο σημείο του σώματος, και από το

εξωτερικό στο εσωτερικό του σώματος. Το συναίσθημα του φόβου προκαλεί

τρέμουλο της φωνής, σπασμωδικούς παλμούς στην καρδιά, καθώς πέφτει η

θερμότητα, τσιριχτή φωνή, λόγω της μειωμένης ροής του αέρα κατά την πτώση της

θερμότητας, δίψα, λόγω της υπερβολικής θέρμανσης του στομαχιού, έκκριση ιδρώτα,

λόγω υπερβολικής θερμότητας και υγροποίησης στα χαμηλότερα σπλάχνα.

Στις θεωρίες για τα συναισθήματα που διατυπώθηκαν μετά τον Αριστοτέλη

επικρατεί το ενδιαφέρον για μία καλύτερη ζωή. Κατά την περίοδο αυτή κυριαρχούν

4

οι απόψεις, κυρίως, των Στωικών φιλοσόφων, κύριοι εκπρόσωποι των οποίων ήταν ο

Ζήνωνας, ο Χρύσιππος, ο Πλούταρχος, ο Ποσειδώνιος, ο Σενέκας και ο Πλωτίνος. Οι

Στωικοί πρέσβευαν ότι ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου ταυτίζεται με τον ενάρετο

βίο, ο οποίος του εξασφαλίζει την ηρεμία, τη γαλήνη και την αταραξία της ψυχής,

μέσα από την απελευθέρωση όλων των παθών. Τα πάθη, σύμφωνα με της Στωικούς,

είναι μία άλογη και αφύσικη κίνηση της ψυχής, μία ορμή πλεονάζουσα, και

κατηγοριοποιούνται στα εξής τέσσερα βασικά: 1) την όρεξη ή επιθυμία, 2) το φόβο,

3) την ευχαρίστηση ή απόλαυση και 4) τον πόνο ή θλίψη. Ο θυμός, σύμφωνα με το

Σενέκα, θεωρείται ως μία ξαφνική και έντονη αναταραχή του μυαλού που έχει ως

στόχο την εκδίκηση και προκαλεί υπερβολική θερμότητα στο στήθος, και, κατά τον

Πλωτίνο, κύριο εκφραστή του Νεοπλατωνισμού, με τον οποίο κλείνει ιστορικά ο

κύκλος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας τον 3ο μ.χ αιώνα, ο θυμός είναι ο

συναίσθημα που προκύπτει στο άτομο από την αντίληψη και κατανόηση του δικού

του πόνου ή του πόνου των άλλων, και συνδέεται με διαταραχή στο συκώτι ή στο

αίμα.

Στο τέλος του 19ου αιώνα, που η Ψυχολογία διαχωρίζεται από τη Φιλοσοφία,

εμφανίζεται μία πληθώρα διαφορετικών ορισμών για το συναίσθημα από

εκπροσώπους της Ψυχολογίας. Στην αγγλοσαξονική, κυρίως, βιβλιογραφία, συναντά

κανείς εναλλακτικά τους όρους συναίσθημα, συγκίνηση, αίσθημα και διάθεση και

διάφορους ορισμούς ή θεωρίες για τα συναισθήματα. Ο όρος συναίσθημα

χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο χώρο της Ψυχολογίας, κατά τα μέσα του 18ου

αιώνα, από τον Hume για να περιγραφούν τα πάθη ή ο έρωτας (Schmitter, 2006). Σε

σύγχρονες θεωρίες για τα συναισθήματα, όπως στη θεωρία των θετικών

συναισθημάτων της Fredrickson (1998, 2001) ο όρος συναίσθημα υποδηλώνει, όπως

και σε προγενέστερες θεωρίες (βλ. πχ. Fridja, 1986, Fridja, Kuipers & Schure, 1989,

Lazarus, 1991), τις πολύπλοκες μορφές αντίδρασης του οργανισμού στις

περιβαλλοντικές εξελίξεις, οι οποίες εκδηλώνονται σε διάφορα επίπεδα, το

εκφραστικό, το γνωσιακό, το νευρολογικό, το φυσιολογικό ή βιολογικό κ.ά. Ο

παραπάνω ορισμός, ο οποίος εμπεριέχει επίγνωση του συγκινησιακού βιώματος,

φαίνεται να έχει γίνει αποδεκτός σήμερα από της περισσότερους ψυχολόγους που

ασχολούνται με τη μελέτη των συναισθημάτων1.

1 Λεπτομερή παρουσίαση των εννοιολογικών διασαφήσεων και των θεωριών για τα συναισθήματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα βλ. Βουτυρά, Α. (2007). Ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης και της έκφρασης των συναισθημάτων στις ακαδημαϊκές επιδόσεις των νέων. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο: Αδημοσίευτη μελέτη.

5

2. Συναισθηματική νοημοσύνη: Ιστορική αναδρομή

Παρά το γεγονός ότι οι προσπάθειες για τον εννοιολογικό προσδιορισμό των

όρων συναίσθημα και νοημοσύνη έχουν της ρίζες της βαθιά μέσα στο χρόνο, όπως

δείξαμε παραπάνω, η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης που εμπεριέχει και

τους δύο αυτούς όρους, γίνεται γνωστή στο ευρύ κοινό και καθιερώνεται στην

επιστημονική έρευνα το 1995 από τον Daniel Goleman, αν και είχε χρησιμοποιηθεί

προγενέστερα από διάφορους μελετητές με ανάλογο εννοιολογικό περιεχόμενο.

Η νοηματοδήτησή της, εδράζεται στο εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου

‘κοινωνική νοημοσύνη’ που για πρώτη φορά χρησιμοποίησε ο Thorndike (Thorndike,

1920, Thorndike & Stein, 1937) τις αρχές του 19ου αιώνα για να χαρακτηρίσει ‘την

ικανότητα που έχει ένα άτομο να καταλαβαίνει της άνδρες και της γυναίκες, τα

αγόρια και τα κορίτσια, και να χειρίζεται με σοφία της ανθρώπινες σχέσεις

(Πλατσίδου, 2004, σελ. 27-28). Την ίδια περίπου χρονική περίοδο, ο Wechsler (1940)

στον ορισμό που έδωσε στον όρο ‘νοημοσύνη’ συμπεριέλαβε και την κοινωνική

διάστασή της, όπως την είχε συλλάβει ο Thorndike, η οποία προσδιορίζεται από

παράγοντες όπως το συναίσθημα και διάφορες κοινωνικές δεξιότητες που επιτρέπουν

στα άτομα να προσαρμόζονται σε νέες καταστάσεις. Τόνισε ακόμα την αναγκαιότητα

αξιολόγησης των παραγόντων αυτών από τα τεστ νοημοσύνης.

Ο όρος ‘συναισθηματική νοημοσύνη’ προτάθηκε και χρησιμοποιήθηκε για

πρώτη φορά από τον Leuner στο χώρο της ψυχοθεραπείας το 1966, και λίγο αργότερα

από τους Payne (1986), Beasley (1987) και Greenspan (1989) στο χώρο της

Ψυχολογίας της Προσωπικότητας.

To 1983 o Gardner στη θεωρία του για τους πολλαπλούς τύπους νοημοσύνης, η

οποία αναφέρεται στη νοημοσύνη ως ένα πλέγμα διαφορετικών ικανοτήτων κάθε μία

από τις οποίες αποτελεί ξεχωριστή μορφή νοημοσύνης, συμπεριέλαβε τη

διαπροσωπική και ενδοπροσωπική νοημοσύνη που αποτέλεσαν αργότερα τη βάση της

θεωρίας του Goleman (1995) για τη συναισθηματική νοημοσύνη. Διαπροσωπική

νοημοσύνη, σύμφωνα με τον Gardner είναι η ικανότητα ‘αντίληψης και

ανταπόκρισης στις διαθέσεις, το χαρακτήρα, τα κίνητρα και τις προθέσεις των

άλλων’, και ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι ‘η ικανότητα ελέγχου των προσωπικών

6

συναισθημάτων, αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης των επιθυμιών και δυνατοτήτων

μας’ (βλ. Κασσωτάκης & Φλουρής, 2006, σελ. 248).

Το 1990, οι Salovey και Mayer χρησιμοποίησαν τον όρο ‘συναισθηματική

νοημοσύνη’ για να περιγράψουν την ικανότητα των ατόμων να ελέγχουν και να

παρακολουθούν (αποδέχονται και αναγνωρίζουν) τα συναισθήματά τους καθώς και

τα συναισθήματα των άλλων και να χρησιμοποιούν αυτή τη γνώση ως οδηγό των

σκέψεων και των πράξεών τους (Salovey & Mayer, 1990). Η σημασία αυτή της

συναισθηματικής νοημοσύνης έχει υιοθετηθεί σήμερα από τους περισσότερους

μελετητές της.

Οι εργασίες, όμως, που εκλαΐκευσαν την έννοια της συναισθηματικής

νοημοσύνης και την έκαναν γνωστή στο ευρύ κοινό είναι, όπως έχουμε ήδη αναφέρει,

το ομώνυμο βιβλίο του Goleman, το οποίο εκδόθηκε το 1995 και ένα σχετικό άρθρο

που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό TIME από τον Gibbs την ίδια χρονιά (Gibbs, 1995).

Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης, όπως την εκλαμβάνει ο Goleman,

αναφέρεται στην ‘ικανότητα να μπορείς να βρίσκεις κίνητρα για τον εαυτό σου και

να αντέχεις τις απογοητεύσεις, να ελέγχεις την παρόρμηση και να χαλιναγωγείς την

ανυπομονησία σου, να ρυθμίζεις σωστά τη διάθεσή σου και να εμποδίζεις την

απογοήτευση να καταπνίξει την ικανότητά σου για σκέψη, να έχεις ενσυναίσθηση και

ελπίδα’ (Goleman, 1995, ελλην. μεταφρ. 1997, σελ. 67). Με βάση τον παραπάνω

ορισμό, ο Goleman θεωρεί ότι η συναισθηματική νοημοσύνη αποτελεί μία νέα έννοια

που είναι εξίσου και μερικές φορές πιο ισχυρή από το ΔΝ-άνθρωποι, για παράδειγμα,

με υψηλό δείκτη νοημοσύνης μπορεί να χειρίζονται άστοχα την προσωπική τους

ζωή-, η οποία είναι δυνατόν να διδαχθεί και να βελτιωθεί, όπως θα δούμε στη

συνέχεια.

3. Συναισθηματική νοημοσύνη: Εννοιολογικές διασαφήσεις και θεωρητικά

μοντέλα

3.1. Εννοιολογικές διασαφήσεις

Πολλοί ερευνητές, αναφερόμενοι στο είδος των ψυχομετρικών εργαλείων (τεστ)

με τα οποία αξιολογείται η συναισθηματική νοημοσύνη, κάνουν λόγο, ως προς τον

ορισμό του όρου, για δύο διακριτές εννοιολογικές κατασκευές, η μία, η οποία

αξιολογείται με ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς, ονομάζεται ‘συναισθηματική

νοημοσύνη ως συστατικό της προσωπικότητας’ (trait EI) και η άλλη, η οποία

7

αξιολογείται με αντικειμενικά τεστ, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για την

αξιολόγηση της νοημοσύνης ονομάζεται ‘συναισθηματική νοημοσύνη ως ατομική

ικανότητα’ (ability EI) (Pertrides, Pita, & Kokkinaki, 2007, σελ. 273).

Η συναισθηματική νοημοσύνη ως συστατικό της προσωπικότητας αναφέρεται

σε μία ‘συστάδα συμπεριφορικών προδιαθέσεων και αυτοαντιλήψεων που αφορούν

στην ικανότητα που έχουν τα άτομα να αναγνωρίζουν, επεξεργάζονται, και

χρησιμοποιούν συναισθηματικά φορτισμένες πληροφορίες’ προς ίδιον όφελος. Η

συναισθηματική νοημοσύνη ως ατομική ικανότητα αναφέρεται ‘στην πραγματική

ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει, επεξεργάζεται και να χρησιμοποιεί

συναισθηματικά φορτισμένες πληροφορίες’ προς ίδιον όφελος (Petrides, Frederick-

son, & Furnham, 2004a, σελ. 278).

Η παραπάνω μάλιστα εννοιολογική διάκριση έχει τεκμηριωθεί ερευνητικά σε

πρόσφατες μελέτες στις οποίες διαπιστώνονται χαμηλές συσχετίσεις ανάμεσα στις

απαντήσεις ατόμων, η συναισθηματική νοημοσύνη των οποίων αξιολογήθηκε με τεστ

αυτο-αναφοράς, και σε απαντήσεις ατόμων, η συναισθηματική νοημοσύνη των

οποίων αξιολογήθηκε με αντίστοιχα τεστ ικανοτήτων (Petrides et al., 2007).

Ο Petrides και οι συνεργάτες του (Petrides, et al., 2007, σελ. 274, Petrides,

Furnham, & Frederickson, 2004b) επεξεργάστηκαν τους ορισμούς που έδωσαν στη

συναισθηματική νοημοσύνη τα άτομα που συμμετείχαν σε μελέτες, οι οποίες

αποσκοπούσαν στην αξιολόγηση της συναισθηματικής τους νοημοσύνης με βάση

ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς και/ή ερωτηματολόγια ικανοτήτων, και εντόπισαν τα

συστατικά της, όπως προσδιορίστηκαν από τους συμμετέχοντες στις παραπάνω

μελέτες. Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους παρουσιάζεται αναλυτικά στον

Πίνακα 1.

____________________________

Πίνακας 1

_____________________________

Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα, η συναισθηματική νοημοσύνη, όπως

την όρισαν τα άτομα που συμμετείχαν στις σχετικές μελέτες, εμπεριέχει 15

συναισθηματικού χαρακτήρα διακριτά στοιχεία, τα οποία αναφέρονται σε

8

γνωρίσματα της προσωπικότητας ή ατομικές ικανότητες, που έχουν συναισθηματικό

χαρακτήρα.

3.2. θεωρητικές προσεγγίσεις ή θεωρητικά μοντέλα

Ο Mayer και οι συνεργάτες του (Mayer, Roberts, & Barsade, 2008),

υιοθετώντας την άποψη ότι η συναισθηματική νοημοσύνη δεν είναι τίποτε άλλο παρά

η από κοινού συνεργασία των συναισθημάτων με τη νοημοσύνη με σκοπό την

προαγωγή και ανάπτυξη της σκέψης, διακρίνουν τις ακόλουθες τρεις θεωρητικές

προσεγγίσεις ή θεωρητικά μοντέλα της συναισθηματικής νοημοσύνης, με κριτήριο

εάν περιλαμβάνουν μία ή περισσότερες εξειδικευμένες ικανότητες ή δεξιότητες ή μία

συστάδα διαφορετικών ικανοτήτων ή δεξιοτήτων:1) τα μοντέλα ή προσεγγίσεις

εξειδικευμένων ικανοτήτων (specific-ability approaches), τα οποία θεωρούν ότι η

συναισθηματική νοημοσύνη συνίσταται σε μία ή περισσότερες συγκεκριμένες

δεξιότητες ή ικανότητες, όπως: α) η ικανότητα να αντιλαμβάνομαι με ακρίβεια τα

συναισθήματα που εκδηλώνονται κατά τη διάρκεια μιας μη λεκτικής επικοινωνίας

μέσα από τις εκφράσεις, π.χ. του προσώπου, τον τόνο της φωνής, τις χειρονομίες, τη

στάση του σώματος, κλπ., β) η ικανότητα να χρησιμοποιώ συναισθηματικά

φορτισμένες πληροφορίες για τη διευκόλυνση μιας συλλογιστικής διαδικασίας. Η

ικανότητα αυτή επιτρέπει, για παράδειγμα, να λαμβάνω καλύτερες αποφάσεις αλλά

και να γνωρίζω πότε να φορτίζω ή να αποφορτίζω τις σκέψεις μου με συναισθήματα

προς προσωπικό όφελος, γ) η ικανότητα να αποδέχομαι, να κατανοώ και να

περιγράφω τα συναισθήματά μου και εκείνα των άλλων, και δ) η ικανότητα να

διαχειρίζομαι και να ελέγχω τα συναισθήματά μου, 2) τα μοντέλα που εκλαμβάνουν τη

συναισθηματική νοημοσύνη ως ολοκληρωμένο συνεκτικό σύστημα πολλών επιμέρους

ειδικών δεξιοτήτων (integrative-model approaches). Στα μοντέλα αυτά κατατάσσεται

και το μοντέλο τεσσάρων αξόνων της συναισθηματικής νοημοσύνης (four-branch

model of emotional intelligence), που προϋποθέτει τις παρακάτω διαφορετικές

γνωστικές ικανότητες: α) ικανότητα να αντιλαμβάνομαι με ακρίβεια τα

συναισθήματα, β) ικανότητα να χρησιμοποιώ τα συναισθήματα για να διεκπεραιώνω

καλύτερα τις σκέψεις μου, γ) ικανότητα να κατανοώ τα συναισθήματα, και δ)

ικανότητα να διαχειρίζομαι τα συναισθήματα. Το παραπάνω μοντέλο αξιολογείται με

9

μία σειρά τεστ, όπως το Multifactor Emotional Intelligence Scale (MEIS; Mayer,

Caruso, & Salovey, 1999) και το Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test

(MSCEIT; Mayer, Salovey, & Caruso, 2002, Mayer, Salovey, Caruso, & Sitarenios,

2003), 3) Τα μικτά μοντέλα της συναισθηματικής νοημοσύνης (mixed-model ap-

proaches), τα οποία αποτελούν μία πολύ διευρυμένη θεώρηση της έννοιας αυτής.

Θεωρούν, δηλαδή, ότι η συναισθηματική νοημοσύνη αντιπροσωπεύει μία σειρά από

‘μη-γνωστικές ικανότητες ή δεξιότητες’ (π.χ. Bar-On, 1997) και/ή ‘συμπεριφορές

που χαρακτηρίζονται από συναισθηματική και κοινωνική ευφυΐα’ (Βar-On, 2004, p.

122), και ‘χαρακτηριστικά γνωρίσματα της προσωπικότητας’ (Petrides & Furnham,

2003, pp. 278-280).

Τα παραπάνω μοντέλα αποτελούν το θεωρητικό υπόβαθρο των ψυχομετρικών

εργαλείων (τεστ) με τα οποία αξιολογούνται οι αντίστοιχες δεξιότητες ή ικανότητες

της συναισθηματικής νοημοσύνης.

4. Ψυχομετρικά εργαλεία (τεστ)για την αξιολόγηση της συναισθηματικής

νοημοσύνης

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα ψυχομετρικά εργαλεία (τεστ)

για την αξιολόγηση και μέτρηση της συναισθηματικής νοημοσύνης, τα οποία

μνημονεύονται στη σχετική βιβλιογραφία. Η παρουσίαση των εν λόγω τεστ γίνεται με

βάση την κατάταξή τους στα αντίστοιχα θεωρητικά μοντέλα που τα υποστηρίζουν.

____________________________

Πίνακας 2

_____________________________

Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν διαθέσιμα τεστ συναισθηματικής νοημοσύνης,

τα οποία είναι είτε σταθμισμένα, όπως αυτό που ανέπτυξε o Τσαούσης (2002) είτε

προσαρμοσμένα στον ελληνικό πληθυσμό, όπως το TEIQue v. 1.00 (Petrides, Pita &

Kokkinaki, 2007) και το WLEIS; Wong & Law, 2002 (Kafetsios & Zampetakis,

2008). Η προσπάθεια για προσαρμογή και στάθμιση στην ελληνική πραγματικότητα

του τεστ του Bar-On (1997) δεν τελεσφόρησε, αφού τα αποτελέσματα που

προέκυψαν από τη στάθμιση του εν λόγω τεστ ανέδειξαν, για την ελληνική εκδοχή

του ερωτηματολογίου, εσωτερική δομή διαφορετική από αυτή του Bar-On (βλ.

Κουμουνδούρου & Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2003) καθώς και χαμηλούς δείκτες

αξιοπιστίας για τις περισσότερες υποκλίμακές του.

10

5. Πρακτικές εφαρμογές της συναισθηματικής νοημοσύνης-Προγράμματα

παρέμβασης

Ένας μεγάλος αριθμός μελετών, που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία

χρόνια, εξετάζει το ρόλο που διαδραματίζει η συναισθηματική νοημοσύνη στις

ακαδημαϊκές ή σχολικές επιδόσεις των νέων. Παρά το γεγονός ότι οι διαπιστώσεις

που προκύπτουν από τις μελέτες αυτές είναι αντικρουόμενες, οι απόψεις που

κυριαρχούν σε αυτές υποστηρίζουν τη σχέση ανάμεσα στη συναισθηματική

νοημοσύνη και τις ακαδημαϊκές ή σχολικές επιδόσεις (για επισκόπηση των σχετικών

ερευνών βλ. Maridaki-Kassotaki, 2004).

Σύμφωνα με πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα, η συναισθηματική νοημοσύνη

σχετίζεται με την ικανοποίηση και τις επιδόσεις των ατόμων στο χώρο της εργασίας

(Petrides, et al., 2004) καθώς και με την ικανοποίηση και επιτυχία που τα άτομα

βιώνουν στη ζωή (Qualter, Gardner, & Whiteley, 2007). Επηρεάζει επίσης τις

αποφάσεις των νέων για την επιλογή των ακαδημαϊκών τους σπουδών (Kafetsioς,

Maridaki-Kassotaki, Zammuner, Zampetakis, & Vouzas, in press).

Ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης αναδείχθηκε σε πρόσφατη μελέτη

μας στο χώρο της υγείας. Συγκεκριμένα, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε, για

πρώτη φορά στον ελληνικό και στο διεθνή χώρο, ανάμεσα σε ασθενείς με στεφανιαία

νόσο, βρέθηκε ότι συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης, όπως η αδυναμία

διαχείρισης και ρύθμισης των συναισθημάτων και η συχνότητα έκφρασης αρνητικών

συναισθημάτων αποτελούν παράγοντες πρόβλεψης της παραπάνω νόσου (Kravvariti,

Maridaki-Kassotaki, & Kravvaritis, in press). Η μελέτη αυτή διευρύνει διαπιστώσεις

προγενέστερων μελετών από τις οποίες προκύπτει ότι το άγχος και άλλα αρνητικά

συναισθήματα, όπως ο φόβος, ο θυμός κλπ. συνδέονται με την εμφάνιση

καρδιοαγγειακών παθήσεων. Τεκμηριώνει ακόμα τις απόψεις πολλών φιλοσόφων της

αρχαιότητας, σύμφωνα με τις οποίες, όπως αναφέραμε παραπάνω, η εμφάνιση

σωματικών συμπτωμάτων συνδέεται με την εκδήλωση συγκεκριμένων

συναισθημάτων.

Ανάλογα συμπεράσματα προέκυψαν από έρευνα που εξέτασε τη σχέση

ανάμεσα στη συναισθηματική νοημοσύνη και τη διαταραγμένη διατροφική

συμπεριφορά των νέων. Βρέθηκε, δηλαδή, ότι συστατικά της ΣΝ, όπως η χαμηλή

11

αυτο-εκτίμηση, η χαμηλή αντοχή στο στρες, η απαισιοδοξία και η έλλειψη ευτυχίας

σχετίζονται με τη διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά σε νέους ηλικίας 19-22

ετών (Βλαχάκη & Μαριδάκη-Κασσωτάκη, 2004).

Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τις παραπάνω μελέτες καταδεικνύουν

την αναγκαιότητα σχεδιασμού προγραμμάτων παρέμβασης, με επιστημονικό τρόπο

και επιστημονικά κριτήρια, για την εφαρμογή τους σε νευραλγικούς χώρους, όπως

της εκπαίδευσης, της εργασίας και της υγείας με σκοπό τη μεγιστοποίηση των

ευεργετικών συνεπειών της συναισθηματικής νοημοσύνης στα άτομα που σχετίζονται

με τους χώρους αυτούς.

Στο χώρο της εργασίας, για παράδειγμα, είναι δημοφιλή τα προγράμματα που

αποσκοπούν στη βελτίωση των κίνητρων και της αυτο-οργάνωσης των εργαζομένων,

στη διαχείριση του άγχους, και των διαπροσωπικών σχέσεων. Είναι φανερό ότι τα

προγράμματα αυτά μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση της αποτελεσματικότητας

των εργαζομένων (βλ. Πλατσίδου, 2004, σελ. 37-38). Στο χώρο της υγείας τα

προγράμματα καλλιέργειας της συναισθηματικής νοημοσύνης αποσκοπούν στη

βελτίωση της επικοινωνίας ανάμεσα στον ασθενή και το γιατρό προς όφελος και των

δύο και ιδιαίτερα των ασθενών και της θεραπευτικής τους αγωγής.

Όσον αφορά στην εκπαίδευση, η ενσωμάτωση τέτοιων προγραμμάτων στα

σχολικά προγράμματα έχει ιδιαίτερη σημασία για το σχολείο, αποστολή του οποίου

δεν είναι μόνο η μετάδοση γνώσεων και η καλλιέργεια γνωστικών δεξιοτήτων, αλλά

και η ανάπτυξη του συναισθήματος και των σχετικών με αυτό δεξιοτήτων. Σε πολλά

σχολεία της Αμερικής, για παράδειγμα, εφαρμόζονται προγράμματα ανάπτυξης της

συναισθηματικής έκφρασης και των κοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών (Qualter,

Gardner, & Whiteley, 2007). Στην Ελλάδα, έχουν γίνει προσπάθειες για τη

συναισθηματική ανάπτυξη μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου από μεμονωμένους

ερευνητές και όχι από την πολιτεία, όπως θα έπρεπε (βλ., π.χ. Χατζηχρήστου, 2004).

Κυκλοφορούν επίσης και βιβλία με ασκήσεις για την εξάσκηση των

συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (ενδεικτικά βλ. Τριλίβα & Chiementi,

2000), τα οποία ευελπιστούμε ότι θα προσελκύσουν την προσοχή των παιδαγωγών

και ιδιαίτερα των υπευθύνων για τη σύνταξη των σχολικών προγραμμάτων, για να

αναλάβουν πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή προς όφελος της μαθησιακής

διαδικασίας και της βελτίωσης της ψυχικής υγείας των μαθητών.

12

Πίνακας 1

Συστατικά της συναισθηματικής νοημοσύνης (ΣΝ), τα οποία αναδείχθηκαν από τις

απαντήσεις που έδωσαν διάφορα άτομα σε ερωτήσεις των τεστ αυτο-αναφοράς ή/και

των τεστ ατομικών ικανοτήτων, με τα οποία αξιολογήθηκε η ΣΝ τους.

Συστατικά της ΣΝ

Τα άτομα με υψηλές επιδόσεις στα τεστ

συναισθηματικής νοημοσύνης (αυτο-αναφοράς και

ικανοτήτων) εκτιμούν ότι:

1. Προσαρμοστικότητα …..προσαρμόζονται εύκολα σε καινούργιες

καταστάσεις

2. Διεκδικητικότητα …..υπερασπίζουν τα δικαιώματά τους με ειλικρίνεια

και εντιμότητα

3. Αντίληψη των συναισθημάτων

μου και εκείνων των άλλων

…..έχουν επίγνωση των συναισθημάτων τους καθώς

και των συναισθημάτων των άλλων

4. Έκφραση συναισθημάτων …μιλούν για τα συναισθήματά τους στους άλλους

5. Διαχείριση των

συναισθημάτωτων άλλων

…..επηρεάζουν τα συναισθήματα των άλλων

6. Ρύθμιση των συναισθημάτων

των άλλων

…..ελέγχουν τα συναισθήματα των άλλων

7. Παρορμητικότητα (χαμηλή) …..ελέγχουν τις παρορμήσεις τους

8. Σχέσεις …..έχουν αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις

9. Αυτοεκτίμηση …..είναι επιτυχημένα και έχουν αυτοπεποίθηση

10. Κινητοποίηση του εαυ τού ….έχουν επιμονή για την αντιμετώπιση δυσκολιών

11. Κοινωνική αντίληψη …..διαθέτουν ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες13

12. Διαχείριση άγχους …..αντέχουν στις πιέσεις και ρυθμίζουν το άγχος τους

13. Ενσυναίσθηση …..κατανοούν την πλευρά του άλλου

14. Ευτυχία …είναι χαρούμενα και ικανοποιημένα από τη ζωή

15. Αισιοδοξία …έχουν αυτοπεποίθηση και εστιάζουν στη φωτεινή

πλευρά της ζωής

Πίνακας 2

Τεστ μέτρησης της συναισθηματικής νοημοσύνης

Όνομα του τεστ, συναφή τεστ και πηγές

Ακρώνυμο Περιγραφή του τεστ

Τεστ που στηρίζονται στα μοντέλα εξειδικευμένων ικανοτήτων(Specific-ability measures)

Διαγνωστική Ανάλυση της μη Λεκτικής Ακρίβειας 2 (Diagnostic Analysis of Nonverbal Accuracy 2)

To τεστ έχει τρεις εκδοχές:

1. Εκφράσεις του Προσώπου Ενηλίκων (Αdult Facial Ex-pressions)

(Nowicki & Carton, 1993)

2. Παραγλώσσα Ενηλίκων (Adult Paralanguage)

(Baum & Nowicki, 1998).

3. Τεστ Θέσης (Posture Test)

(Pitterman & Nowicki, 2004)

1. DANVA2-AF

2. DANVA2-AP

3. DANVA2-POS

To test των Εκφράσεων του Προσώπου Ενηλίκων αποτελείται από 24 φωτογραφίες ίσου αριθμού εκφράσεων ανδρικών και γυναικείων προσώπων, που δηλώνουν χαρά, λύπη, θυμό και φόβο, υψηλής και χαμηλής έντασης. Το έργο όσων συμμετέχουν στο τεστ αυτό και στα συναφή που ακολουθούν συνίσταται στο να προσδιορίσουν ποιο από τα τέσσερα συναισθήματα που προαναφέρθηκαν εκφράζει το κάθε ερέθισμα. Το τεστ διατίθεται και σε μορφή κατάλληλη για νέους. Η εκδοχή της «Παραγλώσσας των Ενηλίκων» περιλαμβάνει δύο επαγγελματίες ηθοποιούς (ένα άνδρα και μια γυναίκα), οι οποίοι λένε ουδέτερες φράσεις όπως: «Βγαίνω από το δωμάτιο τώρα, αλλά θα επιστρέψω αργότερα πίσω» σε καθεμιά από τις τέσσερις συναισθηματικές καταστάσεις. Το Τεστ Θέσης περιέχει 32 ερεθίσματα δύο ανδρών και δύο γυναικών σε όρθια και καθιστή θέση που αντιστοιχούν σε υψηλής και χαμηλής έντασης χαρά, λύπη, αγωνία και φόβο.

Τεστ Σύντομης Συναισθηματικής Αναγνώρισης για Ιάπωνες και Καυκασίους (Japanese and Caucasian Brief Affect

JACBART Πενήντα έξι (56) φιγούρες προσώπων Ιαπώνων και Καυκασίων παρουσιάζονται με τη μορφή βίντεο. Κάθε φιγούρα απεικονίζει μια από τις ακόλουθες επτά συναισθηματικές καταστάσεις: χαρά, περιφρόνηση, αηδία, λύπη, αγωνία, έκπληξη και φόβο. Κάθε

14

Recognition Test)

(Matsumoto et al., 2000).

μια από αυτές τις φιγούρες παρουσιάζεται για 0.2 δευτερόλεπτα ανάμεσα σε αρχικές και ακολουθούσες ουδέτερες εκφράσεις του ίδιου ακριβώς ατόμου, δηλαδή ως μια μάσκα που μπαίνει και βγαίνει στο πρόσωπο. Το έργο αυτού που εξετάζεται με το τεστ αυτό είναι να προσδιορίσει ορθά τη συναισθηματική κατάσταση που εκφράζει η σχετική εικόνα.

Κλίμακα Επιπέδων Συναισθηματικής Ενημερότητας (Levels of Emotional Awareness Test)

(Lane et al., 1990).

LEAS Περιλαμβάνει είκοσι σκηνές κοινωνικής ζωής που έχουν δύο χαρακτήρες, το «εσύ» και ένα άλλο άτομο, που εκπέμπουν τέσσερις τύπους συναισθηματικών καταστάσεων: αγωνία, φόβο, χαρά και λύπη. Μετά την ανάγνωση της κάθε σκηνής αυτός ή αυτή που εξετάζεται με το συγκεκριμένο τεστ ερωτάται: «Πώς θα αισθανόταν αυτός ή αυτή» και «Πώς θα αισθανόταν το άλλο πρόσωπο». Από τους συμμετέχοντες ζητείται να περιγράψουν για κάθε σκηνή τα συναισθήματά τους (καθώς και αυτά του άλλου προσώπου). Η επίδοση υπολογίζεται σύμφωνα με ένα συνεχές που αρχίζει από τη χαμηλή συναισθηματική ενημερότητα (μη συναισθηματική ανταπόκριση) και φτάνει ως την υψηλή συναισθηματική ενημερότητα (κατάλληλα συναισθήματα και για τον εαυτό του και για το άλλο πρόσωπο).

Τεστ που στηρίζονται στα ολοκληρωμένα μοντέλα

Τεστ Συναισθηματικής Γνώσης (τίτλος-ομπρέλα για μια σειρά τεστ που περιλαμβάνουν την «Αξιολόγηση των Συναισθηματικών Δεξιοτήτων των Παιδιών» (Αssess-ment of Children’s Emotional Skills), «Διακρίνοντας και Τιτλοφορώντας τα Συναισθήματα»

(Perceiving and Labeling Emotions) και «Τεστ Συσχέτισης Συναισθημάτων»

(Emotion Matching Test)

(Izard et al., 2001, Mostow et al., 2002, Trentacosta &

EKT (ή ACES,

PLE, ή EMT)

To πιο πρόσφατο το ACES, περιλαμβάνει τρεις υποκλίμακες. Εκφράσεις Προσώπου που περιέχει 26 φιγούρες για τις οποίες τα παιδιά ερωτώνται αν εκφράζουν χαρά, λύπη, τρέλα, τρόμο ή δεν εκφράζουν συναίσθημα. Οι υποκλίμακες κοινωνικών καταστάσεων περιλαμβάνουν 15 περιγραφές κοινωνικών καταστάσεων με δύο τρία σκίτσα( βινιέτες). Κατά παρόμοιο τρόπο η κλίμακα Κοινωνικής Συμπεριφοράς περιλαμβάνει 15 περιγραφές συμπεριφοράς με δύο-τρεις προτάσεις. Τα παιδιά απαντούν σε κάθε κλίμακα εκτιμώντας το συναίσθημα του κύριου προσώπου. Το τεστ δίνει ένα συνολικό σκόρ συναισθηματικής γνώσης

15

Izard, 2007)

Κλίμακα Συναισθηματικής Νοημοσύνης των Mayer-Sa-lovey-Caruso

(Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Sca-le)

(Mayer et al., 2002, Mayer et al., 2003).

Κλίμακα Πολυκλαδικής Συναισθηματικής Νοημοσύνης

(Μultibranch Emotional In-telligence)

(Mayer et al., 1999)

MSCEIT; MEIS Οκτώ έργα (141 θέματα) μετρούν διάφορες πτυχές της συναισθηματικής νοημοσύνης περιλαμβανομένης της συναισθηματικής αντίληψης (α) μορφασμών και (β) τοπίων (landscapes), της χρήσης συγκινήσεων σε καταστάσεις (γ) «συναισθησίας» (synesthesia)) και (δ) διευκόλυνσης της σκέψης και συναισθηματικής κατανόησης, (ε) των διαχρονικών αλλαγών και (στ) της εναρμόνισης και διαχείρισης συγκινήσεων αναφορικά με (ζ) τον εαυτό μας και (η) τις σχέσεις μας. Οι απαντήσεις βαθμολογούνται ανάλογα με την ορθότητά τους (π.χ. έναντι των απαντήσεων από ένα ειδικό ή με βάση τη συναίνεση). Κάθε έργο χρησιμοποιεί διαφορετικό τύπο items. Κλίμακες διαφορετικών απαντήσεων χρησιμοποιούνται από τα διάφορα έργα. Η επίδοση μπορεί να υπολογίζεται συνολικά για τη Συναισθηματική Νοημοσύνη, καθώς και για τη Διάκριση, Διευκόλυνση, Κατανόηση και Διαχείριση των συναισθημάτων και για άλλα συστατικά στοιχεία. Το μεγαλύτερο MEIS τεστ (402 θέματα) αποτελείται από 12 υποκλίμακες, ταξινομημένες, επίσης, σε τέσσερις άξονες. Υπάρχει σημαντική εννοιολογική επικάλυψη ανάμεσα στα δύο τεστ, αλλά όχι όσον αφορά στα θέματα.

Τεστ που στηρίζονται στα μικτά μοντέλα

Κατάλογος Συναισθηματικού Δείκτη

(Emotional Quotient Inven-tory)

(Bar-On, 1997)

EQ-i Αποτελείται από 133 θέματα που κατατάσσονται σε 15 υποκλίμακες, όπως προσαρμοστικότητα, διεκδικητικότητα, υτο-εκτίμηση, κά, που διαμορφώνουν τους εξής 5 παράγοντες: διαπροσωπικός, ενδοπροσωπικός, προσαρμοστικότητα, διαχείριση άγχους, γενική διάθεση.

Τεστ Αυτο-αξιολόγησης της Συναισθηματικής Νοημοσύνης

(Self-Report Emotional Inte-lligence Test)

(Schutte et al., 1998)

SREIT Ένας κατάλογος από 33 θέματα, ο οποίος χρησιμοποιείται πολύ συχνά για τη συνολική εκτίμηση του επιπέδου της συναισθηματικής νοημοσύνης

Πολυδιάστατη Αξιολόγηση της Συναισθηματικής Νοημοσύνης

MEIA Κατάλογος αυτο-αναφοράς από 118 θέματα που κατανέμονται σε 10 κλίμακες πολλές από τις οποίες βασίζονται στο αρχικό μοντέλο για τη

16

(Μultidimensional Emotio-nal Intelligence Assessment)

(Tett et al., 2005, 2006)

συναισθηματική νοημοσύνη των Salovey & Mayer (1990), ενώ μερικές άλλες έχουν προστεθεί.

Πηγή: Mayer et al., 2008, σελ. 515-16.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βλαχάκη, Χρ., & Μαριδάκη-Κασσωτάκη, Κ. (2004). Συναισθηματική νοημοσύνη και

διαταραγμένη διαιτητική συμπεριφορά φοιτητών. Ανακοίνωση στο 1ο

διεθνές Συνέδριο της Ψυχολογικής Εταιρείας Βορείου Ελλάδας, 5-8/12.

Bar-On, R. (1997). Bar-On Emotional Quotient Inventory: Technical Manual.

Toronto: Multi-Health Systems.

Beasley, K. (1987). The emotional quotient. British Mensa Magazine, 25.

Gardner, H. (1983). Frames of Mind. The theory of multiple intelligences. N. York:

Basic Books.

Gardner, H. (1993). Multiple intelligences: The theory in practice. New York: Basic

Books.

Gibbs, N. (1995). (October 2). The EQ factor, Time, 60-68.

Goleman, D. (1995).(ελλην. μεταφρ. 1998). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη. Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα.

Goleman, D. (1995). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη στο χώρο της εργασίας. Αθήνα:

Ελληνικά Γράμματα.

Greenspan, S.I. (1989). Emotional intelligence. In K. Field, B. J.,Cohler,& G. Wool

(Eds.), Learning and education: Psychoanalytic perspectives (pp. 209-243).

Madison, CT: International Universities Press.

17

Κασσωτάκης , Μ. & Φλουρής, Γ. (2006). Μάθηση και διδασκαλία. Τομ. Α΄. Αθήνα:

Εκδ. Συγγραφέων.

Κουμουνδούρου, Γ., & Μαριδάκη-Κασσωτάκη, Αικ. (2003). Η προσαρμογή και

στάθμιση του ερωτηματολογίου Συναισθηματικής Νοημοσύνης του Bar-On.

Στο: Βιβλίο Περιλήψεων του 9ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ψυχολογικής

Έρευνας, 149.Ρόδος: Ατραπός.

Kafetsios, K. & Zampetakis, L. (2008). Emotional intelligence and job

satisfaction: Testing the mediatory role of positive and negative affect

at work. Personality and Individual Differences, 44, 710-720.

Kafetsioς,K., Maridaki-Kassotaki, K., Zammuner, V., Zampetakis, L., & Vouzas, F.

(in press). Emotional intelligence abilities and traits in different career paths.

Journal of Career Assessment.

Kravvariti, E., Maridaki-Kassotaki, K., & Kravvaritis, E. (in press). Emotional intelli-

gence and coronary heart disease: How close is the link? Journal of Health

Psychology.

Leuner, B. (1966). Emotional intelligence and emancipation. Praxis Kinderpsycholo-

gie & Kinderpsychiatrie, 15, 193-203.

Maridaki-Kassotaki, K. (2004). Examining the relation between emotional intelli-

gence, academic performance and self-esteem. Paper presented at the 1st In-

ternational Conference of the Psychological Society of Northern Greece, 5-

8/12.

Mayer, J.D., Caruso, D.R., & Salovey, P. (1999). Emotional intelligence meets tradi-

tional standards for an intelligence. Intelligence, 27, 267-98.

Mayer, J.D., Salovey, P., Caruso, D.R. (2002). Mayer-Salovey-Caruso Emotional In-

telligence Test (MSCEIT) Usser’s Manual. Toronto: MHS Publ.

Mayer, J.D., Salovey, P., Caruso, D.R., Sitarenios, G. (2003). Measuring emotional

intelligence with the MISCEIT V2.0. Emotion, 3, 97-105.

Mayer, D.J., Roberts, R.D., & Barsade, S.G. (2008). Human abilities: Emotional intel-

ligence, Annual Review of Psychology, 59, 507-36.

Πλατσίδου, Μ. (2004). Συναισθηματική νοημοσύνη: Σύγχρονες προσεγγίσεις μιας

παλιάς έννοιας. Επιστήμες Αγωγής, 1, 27-39.

18

Payne, WL. (1986). A study of emotion: Developing emotional intelligence, self-inte-

gration relating to fear, pain and desire. Dissert. Abstr. Int. A: Human. Social

Sci., 47, 203A.

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2000a). Gender differences in measured and self-esti-

mated trait emotional intelligence. Sex Roles, 42, 449-461.

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2000b). On the dimensional structure of emotional

intelligence. Personality and Individual Differences, 29, 313-320.

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2001). Trait emotional intelligence: psychometric in-

vestigation with reference to established trait taxonomies. European Journal

of Personality, 15, 425-448.

Petrides, K. V., & Furnham, A. (2003). Trait emotional intelligence: Psychometric in-

vestigation with reference to established trait taxonomies. European Journal

of Personality, 15, 425-448.

Petrides, K. V., Frederickson, N., & Furnham, A. (2004a). The role of trait emotional

intelligence in academic performance and deviant behavior at school. Per-

sonality and Individual Differences, 36, 277-293.

Petrides, K. V., & Furnham, A., & Frederickson, N. (2004b). Emotional intelligence.

The Psychologist, 17(10), 574-577.

Petrides, K. V., Pita, R., & Kokkinaki, F. (2007). The location of trait emotional intel-

ligence in personality factor space. British Journal of Psychology, 98, 273-

289.

Qualter, P., Gardner, K, & Whiteley, H.E. (2007). Emotional intelligence: Review of

research and emotional implications. Pastoral Care, 11-20.

Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition

and Personality, 9(3), 185-211.

Τριλίβα, Σ. & Chiementi, G. (2000). Ανακάλυψη, Αυτογνωσία, Αυτοκυριαρχία,

Αυτοεκτίμηση: Συναισθηματική και κοινωνική επιδεξιότητα. Ένα εγχειρίδιο

τεχνικών. Αθήνα: Πατάκης.

Thorndike, E.L. (1920). Intelligence and its uses. Harper’s Magazine, 140, 227-235.

Thorndike, E.L., & Stein, S. (1937). An evaluation of the attempts to measure social

intelligence. Psychological Bulletin, 34, 275-284.

19

Φλουρής, Γ. (1996). Αρχιτεκτονική της νόησης και της διδασκαλίας: Προς ένα

διδακτικό σύστημα. Στο Ματσαγγούρας, Η. (Επιμ.έκδοσης) Η εξέλιξη της

διδακτικής. Αθήνα: Gutenberg.

Χατζηχρήστου, Χρ, (2004). (Επιμελ.). Πρόγραμμα προαγωγής της ψυχικής υγείας και

της μάθησης: Κοινωνική και συναισθηματική αγωγή στο σχολείο. Αθήνα:

Τυπωθήτω-Δαρδανός.

Wechsler, D. (1940). Nonintellective factors in general intelligence. Psychological

Bulletin, 37, 444-445.

20