Κώστας Μελάς - Μύθοι και Πραγματικότητα της Θεωρίας...

Μύθοι και Πραγματικότητα της Θεωρίας του Ελεύθερου Εμπορίου Κώστας Μελάς

www.kostasmelas.gr 1

Μύθοι και Πραγµατικότητα της Θεωρίας του Ελεύθερου Εµπορίου

του Κώστα Μελά Εισαγωγή Ο κόσµος σήµερα µαστίζεται από την εξάπλωση της φτώχειας και τη διεύρυνση της ανισότητας, µεταξύ του αναπτυγµένου και του αναπτυσσόµενου κόσµου. Μερικές αναπτυσσόµενες χώρες κατάφεραν να ισχυροποιηθούν εν όψει τον µαινόµενων εµποδίων, οι περισσότερες όµως προέβησαν σε οπισθοχώρηση. Σύγχυση έχουν προκαλέσει τα αντικρουόµενα αποτελέσµατα της απελευθέρωσης του εµπορίου, καθώς είναι κοινά αποδεκτό πως η πρόσβαση στους διεθνείς πόρους αποτελεί εφαλτήριο για την οικονοµική ανάπτυξη, ταυτόχρονα όµως µπορεί να προκαλέσει και ανυπολόγιστες ζηµίες κυρίως στα αδύναµα µέρη του συστήµατος. Η αντίθεση είναι πρόδηλη µεταξύ θεωρίας και πράξης. Από θεωρητική πλευρά, σύµφωνα µε το εδώ και τριάντα χρόνια, κυρίαρχο οικονοµικό υπόδειγµα αλλά και των εκπροσώπων των βασικών Πολιτικών Πυλώνων του σηµερινού Καθεστώτος (ΔΝΤ, Παγκόσµια Τράπεζα, Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου), ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος βοήθειας των φτωχών λαών είναι το συνεχές άνοιγµα των αγορών. Από την άλλη τις ίδιες πολιτικές προσέγγισης των διεθνών προτύπων, τις οποίες πιέζουν τις αναπτυσσόµενες χώρες να υιοθετήσουν, ο αναπτυγµένος κόσµος αρνήθηκε στην πράξη να τις εφαρµόσει, όταν προσπαθούσαν να ανελιχθούν στην παγκόσµια κλίµακα της οικονοµίας.

Όπως καταδεικνύεται από την µελέτη της ιστορίας της οικονοµικής ανάπτυξης των διαφόρων χωρών αλλά και λοιπές εµπειρικές αποδείξεις είναι εύκολο να καταρριφτεί ο ισχυρισµός ότι η απελευθέρωση του εµπορίου οδηγεί σε γοργότερη ανάπτυξη. Αντιθέτως, συνάγεται ότι σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, η µεγέθυνση µέσω εξαγωγών επιτεύχθηκε µε την άσκηση «επιλεκτικής» διεξαγωγής εµπορίου και πολιτικών εκβιοµηχάνισης. Δεδοµένου ότι όλες οι αναπτυγµένες χώρες, κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής τους διαδικασίας υιοθέτησαν πολιτικές προστατευτισµού και κρατικού παρεµβατισµού, αποδεικνύεται ότι κανένα κράτος δεν αναπτύχθηκε απελευθερώνοντας το εµπόριο. Οι ίδιες έγιναν υπέρµαχοι της απελευθέρωσης, µόνο όταν είχαν κατακτήσει καίρια και ισχυρή θέση στο παγκόσµιο οικονοµικό σύστηµα1.

Επιβεβαιώνεται για ακόµη µια φορά η ανάγκη ύπαρξης ιδεολογηµάτων µέσω των οποίων πραγµατοποιούνται οι επιδιώξεις της εκάστοτε κυρίαρχης τάξης2. Εν τέλει, αν το ελεύθερο εµπόριο ευνοεί τους ισχυρούς, τότε είναι πλήρως κατανοητό, γιατί υποστηρίζεται στη θεωρία από τους ισχυρούς και αποφεύγεται στην πράξη από τους αναπτυσσόµενους.

Στην παρούσα εργασία επιχειρούµε να παρουσιάσουµε µε σχετική επάρκεια τα θεωρητικά αδιέξοδα της συγκεκριµένης θεωρίας. Θα αρχίσουµε µε την παρουσίαση της θεωρίας του Καθαρού Εµπορίου. Θα συνεχίσουµε µε τις κριτικές εναντίον των βασικών θεωρητικών πυλώνων και των συµπερασµάτων της θεωρίας. Στο δεύτερο µέρος θα συζητήσουµε τα πολιτικά συνεπαγόµενα της θεωρίας και τα ιστορικά δεδοµένα που αποτελούν ίσως το βασικό κριτή της αληθοφάνειάς της. 1 Μελάς Κ – Πολλάλης Γ, Παγκοσµιοποίηση και Πολυεθνικές Επιχειρήσεις. Παπαζήση 2005. Κεφάλαιο Δεύτερο. 2 Μελάς Κώστας : «Παγκοσµιοποίηση: νέα φάση διεθνοποίησης της οικονοµίας. Μύθοι και Πραγµατικότητα», εκδόσεις Εξάντας 1999.



Μέρος Πρώτο • Παρουσίαση Τα συµπεράσµατα της συζήτησης για τη θεωρία του κεφαλαίου3, θα αποτελέσουν το αναγκαίο υλικό για µια κριτική τοποθέτηση στη θεωρία του “καθαρού εµπορίου”. Θα αναπτύξουµε τη θεωρία του “καθαρού εµπορίου” στη συνέχεια , µε τη µορφή του θεωρήµατος H-O-S. Το κεφάλαιο στη θεωρία H-O-S είναι ένα INPUT παραγωγικό, οµοιογενές, εύπλαστο και δεν χρησιµοποιείται καθόλου για την παραγωγή µέσων παραγωγής. Δηλ. στο υπόδειγµα H-O-S το κεφάλαιο, µπορούµε να πούµε ότι θεωρείται σαν πρωταρχικό INPUT , δεδοµένο εξωγενώς. Η προσπάθεια που έγινε από τον Samuelson 4 να διορθώσει την απουσία “παραγωγής µέσων παραγωγής” µέσα στα πλαίσια του ίδιου του υποδείγµατος λειτουργεί µόνο µε την υπόθεση, ότι ο επιχειρηµατίας- καπιταλιστής σαν οργανωτής της παραγωγής

“..... στην οποία τα παραγόµενα µέσα παραγωγής εισέρχονται σαν INPUT, δεν έχει κέρδος στην αξία των παραγόµενων INPUT....... όµως η υπόθεση είναι ουσιαστική και µερικά από τα βασικά θεωρήµατα της θεωρίας H-O-S παύουν να ισχύουν αν προσθέσουµε θετικά κέρδη.......” 5.

Σύµφωνα λοιπόν µε τα παραπάνω, αφού πρώτα παρουσιάσουµε το θεώρηµα H-O-S και τα πορίσµατα του, θα εισάγουµε ένα θετικό ποσοστό κέρδους στο υπόδειγµα , κάνοντας έτσι ένα βήµα προς ρεαλιστικές υποθέσεις. Κατά δεύτερο λόγο θα υποθέσουµε την ύπαρξη κεφαλαιουχικών αγαθών και θα παρακολουθήσουµε την ισχύ των πορισµάτων του θεωρήµατος. Το θεώρηµα H-O-S δηµιουργήθηκε από τις διαδοχικές αλληλοσυµπληρούµενες θεωρίες των Heckscher, Ohlin, Samuelson 6. Σύµφωνα µε την θεωρία αυτή το εµπόριο προκύπτει από το γεγονός ότι διαφορετικές χώρες έχουν διαφορετικές ποσότητες παραγωγικών συντελεστών. Οι υποθέσεις στις οποίες στηρίζεται το θεώρηµα είναι :

3 Κ. Μελάς, Οι Αντιφάσεις της Νεοκλασικής Οικονοµικής Θεωρίας, ΕΚΚΕ: Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, Νο 65, 1987. Επίσης στο : Κ. Μελάς, Ζητήµατα Παραγωγής , Παπαζήση 2005. 4 P. Samuelson, Prices of Factors and Goods in General Equilibrium, Review Economic Studies,21,pp 1-20, 1953 -54. 5 J. Steedman , Trade Amongst Growing Economies p. 3, Mc Millan 1979. 6 Ε. ΗHeckscher, The Effects of Foreign Trade on the Distribution of Income, Economisk Tidskrift, Volume 21,pp 497-512. 1919. Reprinted in E.F Heckscher and B. Ohlin , Heckscher –Ohlin Trade Theory, translated , edited and introduced by H.Flam and M.J.Flanders. Cambridge, Mass: The MIT Press. B. Ohlin, Interregional and International Trade, Cambridge: Harvard University Press, 1933. P. Samuelson,, International Trade and the Equalization of Factor Prices. Once Again, The Economic Journal, Vol. 59, 1949, pp. 181-197.



Στην παρούσα εργασία αφού παρουσιάσουµε τη θεωρία του ελευθέρου εµπορίου µε τη µορφή του θεωρήµατος Heckscher, Ohlin, Samuelson το οποίο στηρίζεται ή εµπεριέχει ουσιωδώς το θεώρηµα του Συγκριτικού Πλεονεκτήµατος του Ricardo7 1. Υπάρχουν δύο χώρες κάθε µια από τις οποίες παράγει δύο ίδια καταναλωτικά αγαθά. Τα αγαθά παράγονται από µια δεδοµένη οµάδα παραγωγικών συντελεστών , δηλαδή από µια δεδοµένη «προίκα».8

2. Τα καταναλωτικά αγαθά παράγονται ευθέως από οµοιογενείς συντελεστές γη και εργασία. Όλες οι συναρτήσεις παραγωγής που συνδέουν τους δύο συντελεστές παραγωγής είναι οµοιογενείς πρώτου βαθµού, ακριβώς ίδιες και για τις δύο χώρες.

3. Δεν υπάρχουν αντιστροφές των συντελεστών παραγωγής. 4. Οι συντελεστές παραγωγής διαφέρουν στην ποσοτική αναλογία για κάθε χώρα. 5. Υπάρχει τέλειος ανταγωνισµός, ελεύθερο εµπόριο, πλήρης απασχόληση των συντελεστών, δεν υπάρχει µεταφορικό κόστος ,δεν υπάρχει µετακίνηση των συντελεστών παραγωγής από χώρα σε χώρα, το εµπόριο µεταξύ των χωρών βρίσκεται πάντοτε σε κατάσταση ισορροπίας και δεν υπάρχουν εξωτερικές οικονοµίες κλίµακος (π.χ τα ιδιωτικά κόστη και τα κοινωνικά κόστη είναι τα ίδια)

6. Οι καταναλωτές έχουν τις ίδιες ακριβώς προτιµήσεις. Το νόηµα των υποθέσεων αυτών είναι το ακόλουθο : Η υπόθεση (1) περιορίζει την εφαρµογή του θεωρήµατος ανάµεσα σε δύο µόνο χώρες και σε δύο µόνο καταναλωτικά αγαθά. Είναι όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Sodersten 9 µόνο τυπικός ο περιορισµός, και γίνεται για λόγους ευκολίας. Η υπόθεση (2) εκφράζει την ουσία του νεοκλασικού υποδείγµατος µε όλους τους αναγκαίους επιβαλλόµενους περιορισµούς για την λειτουργία του. Έτσι έχουµε οµοιογενείς συντελεστές, πράγµα που σηµαίνει µη ύπαρξη διαφορετικών ποιοτήτων γης και εργασίας. Εδώ πρέπει να σηµειώσω ότι στην πρώτη παρουσίαση του θεωρήµατος από τον Samuelson 10 οι συντελεστές που υπέθετε ήταν η γη και η εργασία. Στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκε στη θέση της γης το κεφάλαιο.11 Το ότι οι συναρτήσεις παραγωγής για όµοια αγαθά είναι ίδιες στις δύο χώρες, σηµαίνει (πολύ τολµηρή υπόθεση) ότι η τεχνική γνώση διαχέεται ελεύθερα ανάµεσα στις χώρες του 7 Ricardo .D, The Principle of Political Economy and Taxation, Dover Publications Inc, Mineola , NY 2004, Capital VII. 8 Μια δραστική κριτική αυτής της αντίληψης υπάρχει στο: R. Prasch , Reassessing the Theory of Comparative Advantage, Review of Political Economy, Volume 8, No 1,1996,pp.37-55. Ειδικά στις σελίδες 49-52. 9 Bo Sodersten, International Economics, σελ.41, Mac Millan 1980. Θα πρέπει να σηµειώσουµε εδώ ότι oι : R. Dornbusch, S. Fischer, P. Samuelson, Comparative Advantage, Trade and Payments in a Ricardian Model with a Continuum of Good ,American Economic Review 67 ,December 1977, δηµιούργησαν ένα θεωρητικό υπόδειγµα κατά τον ρικαρντιανό τρόπο, στο οποίο αναπτύσσεται η ιδέα της απλούστευσης του Ρικαρντιανού υποδείγµατος µε πολλά αγαθά , υποθέτοντας ότι ο αριθµός των αγαθών είναι τόσο µεγάλος ώστε να έχει µια οµαλή συνέχεια. 10 P. Samuelson, International Trade and the Equalization of Factor Prices, Economic Journal . The Economic Journal, Vol. 58, No. 230, pp. 163-184. 1948. 11 Κ. Μελάς, Οι Αντιφάσεις της Νεοκλασικής Οικονοµικής Θεωρίας, ΕΚΚΕ: Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, Νο 65, 1987.



κόσµου. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η υπόθεση (2) αντίκειται εµφανώς στην πραγµατικότητα του διεθνούς εµπορίου του οποίου η δοµή προσδιορίζεται κυρίως από τις διεθνείς διαφορές στα επίπεδα τεχνολογίας µεταξύ των διαφόρων χωρών. Οι διεθνείς διαφορές στην τεχνολογία , το πώς παράγονται και πως διαχέονται, θα πρέπει να αποτελέσουν πεδίο διερεύνησης ώστε να κατανοηθεί η δοµή του διεθνούς εµπορίου. Η υπόθεση (3) είναι πολύ περιοριστική και βασικότατη στη λειτουργία του υποδείγµατος. Μπορεί να δειχτεί σε µια γραφική παράσταση, µε βάση την υπόθεση ότι οι συναρτήσεις παραγωγής διαφέρουν µεταξύ των εµπορευµάτων , ότι υπάρχει µια γραµµική σχέση µεταξύ τιµών των συντελεστών παραγωγής και έντασης των συντελεστών παραγωγής µε την έννοια ότι ένα από τα αγαθά είναι πάντα έντασης εργασίας και το άλλο πάντα έντασης κεφαλαίου ανεξάρτητα από τις τιµές των συντελεστών. Στη βάση αυτής της υπόθεσης είναι δυνατόν να δειχθεί ότι το εµπόριο θα οδηγήσει είτε σε πλήρη εξίσωση των τιµών των συντελεστών είτε σε πλήρη ειδίκευση της παραγωγής σε κάθε χώρα. Εύκολα γίνεται κατανοητό το τι σηµαίνει η ύπαρξη αντίστροφης συντελεστών για το θεώρηµα : δεν υπάρχει πια ευθύγραµµη σχέση µεταξύ τιµών των συντελεστών παραγωγής και έντασης παραγωγής. Το ρόλο κλειδί για το ποιό παραγόµενο προϊόν είναι έντασης κεφαλαίου και ποιό έντασης εργασίας θα εξαρτηθεί από το ποιός λόγος τιµών των συντελεστών παραγωγής κυριαρχεί. Στην αρχή η άποψη για την αντιστροφή των συντελεστών παραγωγής είχε µόνο περιορισµένο θεωρητικό ενδιαφέρον 12, µα στη συνέχεια δείχτηκε, από εµπειρική έρευνα 13, ότι η µεγάλη διαφορά στο βαθµό υποκατάστασης των συντελεστών παραγωγής, µετά από µεταβολή των τιµών τους

“..... δίνει τη δυνατότητα ύπαρξης τέτοιων αντιστροφών και δεν πρέπει να παραβλέπονται σαν οριακές περιπτώσεις .......” 14 15.

Η υπόθεση (4) είναι αυτή που εξηγεί την ύπαρξη των συγκριτικών διαφορών κόστους µε την διαφορά της σχετικής επάρκειας ή ανεπάρκειας των συντελεστών της παραγωγής σε διάφορες χώρες. Θα πρέπει εδώ να ειπωθεί ότι δεν είναι σαφές τι σηµαίνει µια χώρα να έχει σχετική επάρκεια σ’ ένα συντελεστή παραγωγής σε σχέση µε µια άλλη χώρα. Πάνω σ ’αυτό µπορούν να δοθούν δύο εναλλακτικοί ορισµοί ο ένας απ’ αυτούς διατυπώνεται σε όρους τιµών των παραγωγικών συντελεστών: δηλαδή, η χώρα Α είναι πλούσια σε συντελεστή παραγωγής Χ σε σύγκριση µε την χώρα Β αν η τιµή του συντελεστή παραγωγής Χ είναι σχετικά χαµηλότερη στη χώρα Α από ότι στη χώρα Β.

12 P. Samuelson, A Comment On Factor Price Equalization, Review Economic Studies 1951 -1952,19, 121-122. 13 Arrow K.J, Chenery H.B, Minhas B.S, Solow R.M , Capital Labor Substitution and Economic Efficiency, Review Economic Studies 43: 225-50, 1961. 14 Ε. Πουρναράκης, Διεθνείς Οικονοµικές Σχέσεις, σελ.121, Παπαζήση 1978 15 Ε. Πουρναράκης, ο.π. σελ. 122. & Bo Sodersten, ο.π., σελ. 35 - 36.



Ο άλλος ορισµός , συγκρίνοντας τις συνολικές φυσικές ποσότητες των δύο συντελεστών, ορίζει ότι η χώρα Α θα είναι πλούσια σε συντελεστή παραγωγής Χ, αν η λόγος Χ/Υ (Υ ο δεύτερος συντελεστής παραγωγής) είναι µεγαλύτερη στη χώρα Α απ’ ότι στη χώρα Β. Οι υποθέσεις (5) και (6) είναι αφαιρετικές προτάσεις που διευκολύνουν την ανάλυση. Γίνεται όµως αµέσως κατανοητό ότι πρόκειται για τις υποθέσεις του νεοκλασικού υποδείγµατος και ως εκ τούτου αποτελούν υποθέσεις που έχουν υποστεί διαχρονική βασανιστική κριτική και καθορίζουν ένα πολύ συγκεκριµένο (ιδεολογικό) πλαίσιο. Με βάση αυτές τις προϋποθέσεις στις οποίες στηρίζεται το θεώρηµα Η-Ο-S, µπορεί να αποδειχτεί ότι : Μια χώρα Α που είναι πλούσια σε συντελεστή παραγωγής Χ θα εξάγει αγαθά έντασης του συντελεστή Χ, ενώ µια χώρα Β πλούσια σε συντελεστή παραγωγής Υ θα εξάγει αγαθά έντασης του συντελεστή Υ. Σ’ ένα κόσµο όπου οι συντελεστές παραγωγής δεν µπορούν να µετακινηθούν µεταξύ των χωρών, αλλά όπου τα αγαθά µπορούν να κινηθούν ελεύθερα, το εµπόριο των αγαθών µπορεί να θεωρηθεί σαν υποκατάστατο της κινητικότητας των συντελεστών. Δηλ. το ελεύθερο εµπόριο οδηγεί σε πλήρη εξίσωση των αµοιβών των συντελεστών παραγωγής ή σε µερική εξίσωση σε συνδυασµό µε πλήρη ειδίκευση στη παραγωγή. Θα προσπαθήσουµε να δείξουµε πως επιβεβαιώνονται αυτά τα συµπεράσµατα, µε συνοπτικό τρόπο, παραπέµποντας για µια λεπτοµερή απόδειξη στη σχετική βιβλιογραφία 16. Αρχίζουµε µε το πρώτο πόρισµα του θεωρήµατος. Υπάρχουν δύο χώρες Α και Β οι οποίες παράγουν δύο εµπορεύµατα Χ1 και Χ2. Χρησιµοποιούνται για τη παραγωγή κεφάλαιο και εργασία. Στη χώρα Α υπάρχει σχετική επάρκεια εργασίας, στη δε χώρα Β σχετική επάρκεια κεφαλαίου. Το εµπόρευµα Χ1 είναι εντάσεως εργασίας, το δε Χ2 εντάσεως κεφαλαίου. Χρησιµοποιούµε το θεώρηµα H-O-S στη “its price form”. Αυτό σηµαίνει ότι η τιµή της εργασίας είναι σχετικά φθηνότερη στη χώρα Α, ενώ η τιµή του κεφαλαίου είναι σχετικά φθηνότερη στη χώρα Β. Σύµφωνα λοιπόν µε τις υποθέσεις αυτές, µπορούµε να πούµε ότι το κόστος παραγωγής µίας µονάδας προϊόντος Χ1 (εντάσεως εργασίας) θα είναι σχετικά χαµηλότερο στη χώρα Α όπου η τιµή της εργασίας είναι χαµηλότερη, ενώ το κόστος παραγωγής µιας µονάδας προϊόντος Χ2 (εντάσεως κεφαλαίου) θα είναι σχετικά χαµηλότερο στη χώρα Β.

16 B. Sodersten, ο.π., σελ. 47 - 55.



Εποµένως µε την έναρξη του εµπορίου, η χώρα Α (πλούσια σε εργασία) θα εξάγει το αγαθό Χ1 (εντάσεως εργασίας) και η χώρα Β (πλούσια σε κεφάλαιο) θα εξάγει το αγαθό Χ2 (εντάσεως κεφαλαίου), ακριβώς όπως το θεώρηµα H-O-S υποθέτει. Αν τώρα εξετάσουµε το θεώρηµα H-O-S στη “ITS QUANTITY FORM”, θα δούµε ότι και εδώ η παραγωγή του αγαθού Χ1 (εντάσεως εργασία) θα κοστίζει λιγότερο στη χώρα Α (όπου ο λόγος KA/LA είναι µεγαλύτερος από το λόγο KB/LB) απ’ ότι στη χώρα Β. Εποµένως µπορούµε να πούµε ότι η χώρα Α ευνοεί τη παραγωγή του αγαθού Χ1, και η χώρα Β ευνοεί τη παραγωγή του αγαθού Χ2. Όµως δεν µπορούµε να αποφανθούµε για την εξαγωγή των εµπορευµάτων, διότι δεν γνωρίζουµε τίποτα για τις τιµές των εµπορευµάτων, µια και δεν έχουµε λάβει υπ’ όψη µας τη ζήτηση, παράγοντα καθοριστικό για τη νεοκλασική θεωρία. Συνεχίζουµε µε το δεύτερο πόρισµα. Ισχύουν ακριβώς οι ίδιες υποθέσεις που αναφέρθηκαν προηγούµενα. Για κάθε χώρα, πριν από την έναρξη του εµπορίου, η τιµή αυτού του συντελεστή θα είναι σχετικά χαµηλή, µια και το οριακό του προϊόν θα είναι χαµηλό. Αντίθετα η οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου θα είναι υψηλή, επειδή ο συντελεστής αυτός βρίσκεται σε σχετική στενότητα στη χώρα Α, και εποµένως η τιµή του κεφαλαίου θα είναι σχετικά υψηλή. Παράλληλα, στη χώρα Β η κατάσταση σχετικά µε τις τιµές των συντελεστών θα είναι ακριβώς αντίστροφη, λόγο του ότι οι σχετικές επάρκειες των συντελεστών είναι αντίστροφες στη χώρα αυτή. Εποµένως, η πρώτη πρόταση του θεωρήµατος H-O-S εξασφαλίζει τη δυνατότητα έναρξης του εµπορίου µεταξύ των χωρών Α και Β. Με την έναρξη του εµπορίου η χώρα Α θα εξάγει το προϊόν έντασης εργασίας, Χ1, και θα εισάγει το προϊόν έντασης κεφαλαίου, Χ2. Στη χωρά Β θα συµβαίνουν ακριβώς τα αντίθετα φαινόµενα. Έτσι θα έχουµε τις εξής µεταβολές στις τιµές των συντελεστών παραγωγής κάθε χώρας: Στη χώρα Α η τιµή της εργασίας θα αυξηθεί, σαν συνέπεια της αύξησης της ζήτησης του προϊόντος Χ1, για την παραγωγή του οποίου χρησιµοποιείται εντατικά η εργασία, ενώ η τιµή του κεφαλαίου θα µειωθεί µια και η ζήτηση του προϊόντος Χ2 καλύπτεται τώρα µε τις εισαγωγές που έµµεσα υψώνουν την προσφορά του συντελεστή αυτού στη χώρα Α. Η αντίθετη κατάσταση θα δηµιουργηθεί στη χώρα Β. Δηλαδή θα έχουµε µείωση της τιµής εργασίας που βρίσκεται σε σχετική στενότητα µε παράλληλη αύξηση της τιµής του κεφαλαίου που βρίσκεται σε σχετική επάρκεια. Βλέπουµε λοιπόν ότι η απουσία µετακίνησης των συντελεστών παραγωγής δεν εµποδίζει τον µηχανισµό προσφοράς και ζήτησης να λειτουργήσει διαµέσου του διεθνούς εµπορίου, και να οδηγήσει σε µια εξίσωση των τιµών, των συντελεστών παραγωγής.



Το πρόβληµα που παρουσιάζεται τώρα είναι το κατά πόσο το διεθνές εµπόριο, λειτουργώντας σαν υποκατάστατο της ελεύθερης µετακίνησης των συντελεστών παραγωγής µπορεί να οδηγήσει σε τέλεια εξίσωση των τιµών τους. Σύµφωνα µε τις απόψεις του Samuelson 17 απαιτούνται δύο προϋποθέσεις για να επιτύχουµε τέλεια ισότητα των τιµών των συντελεστών: - Να µην έχουµε απόλυτη εξειδίκευση των χωρών που συµµετέχουν στο εµπόριο, στην παραγωγή κάποιου εµπορεύµατος, - Ο αριθµός των συντελεστών παραγωγή χρειάζεται να είναι µικρότερος από τον αριθµό των παραγοµένων αγαθών. Σύµφωνα πάντα µε τις απόψεις του Samuelson, η εξασφάλιση της πρώτης προϋπόθεσης γίνεται πολύ πιθανή όταν υπάρχει µεγάλη διαφορά στη σχετική επάρκεια των συντελεστών παραγωγής σε κάθε χώρα και ακόµα όταν οι εντάσεις τους στην παραγωγή των αγαθών δεν διαφέρουν σηµαντικά 18. Ο C. J. Bliss 19 αναφέρει ότι η διατύπωση του Samuelson για τις εντάσεις των συντελεστών παραγωγής είναι πολύ Trivial και ουσιαστικά ταυτολογική. Χρειάζεται υποστηρίζει, να δώσει ο Samuelson, ένα καθαρό προσδιορισµό του τι σηµαίνει η θέση του για να στηριχθεί το συµπέρασµα για την εξίσωση των τιµών των συντελεστών παραγωγής.

17 P. Samuelson, International Trade… οπ.παρ. 18 P. Samuelson, o.π. 19 C. J. Bliss, Collected Scientific Papers of P. Samuelson, Economic Journal,64, 1967, σελ. 338 - 345.



Οι Κριτικές έναντι της Θεωρίας

• Η Νέο-Ρικαρντιανή Κριτική Το πρόβληµα που τίθεται τώρα για αντιµετώπιση, έχει σχέση µε τη µεταφορά των συµπερασµάτων της συζήτησης για τη θεωρία του κεφαλαίου στο θεώρηµα H-O-S. Θα το αντιµετωπίσουµε ως εξής : - Θα εξειδικεύσουµε τα συµπεράσµατα στα οποία καταλήξαµε χρησιµοποιώντας ένα υπόδειγµα που ανταποκρίνεται πιστά στις υποθέσεις του θεωρήµατος Η-Ο-S. - Τα συµπεράσµατα αυτά θα τα χρησιµοποιήσουµε για να δείξουµε τι επιπτώσεις προκαλούνται στα δύο πορίσµατα του θεωρήµατος. Αρχίζουµε µε το πρώτο σηµείο. Το υπόδειγµα το οποίο προτείνεται εδώ, βασίζεται στις ίδιες ακριβώς υποθέσεις του υποδείγµατος H-O-S, µε την προσθήκη ενός θετικού ποσοστού κέρδους. Τα δύο παραγόµενα εµπορεύµατα χρησιµοποιούνται τόσο σαν παραγωγικά INPUTS όσο και σαν αγαθά κατανάλωσης. Παράγονται από ένα αριθµό διαδικασιών, σταθερών συντελεστών κάθε µια από τις οποίες ορίζει τις ελάχιστες ποσότητες τόσο από τα δύο πρωταρχικά INPUTS (γη και εργασία) όσο και από τα δύο παραγόµενα εµπορεύµατα, που απαιτούνται για την παραγωγή µιας µονάδας ακαθάριστου OUTPUT κάθε ενός από τα εµπορεύµατα. Η κύρια διαφοροποίηση του υποδείγµατος που προτείνεται συγκριτικά µε το υπόδειγµα που παρουσιάσαµε στο πρώτο µέρος της εργασίας µας, έγκειται στο οτι εδώ χρησιµοποιούνται δύο πρωταρχικά INPUT, η εργασία και η γη, αντί µόνο της εργασίας που χρησιµοποιήσαµε στο προηγούµενο υπόδειγµα. Συνεπώς εδώ έχουµε τρεις εισοδηµατικές µεταβλητές, τον µισθό w, το ποσοστό κέρδους (r) , και τη γαιοπρόσοδο W. Σχηµατοποιώντας, οι δύο εξισώσεις των τιµών των παραγοµένων εµπορευµάτων, γράφονται :

Ρ1 = (α11 Ρ1 + α21 Ρ2) (1+τ)+wα1 + WA1

Ρ2 = (α12 Ρ1 + α22 Ρ2) (1+τ)+wα2 + WA2 όπου για µια τεχνική η σύνθετη µήτρα F, αντίστοιχη της Α, γράφεται



1 2

1 α11 α12 2 α21 α22

= F εργασία α1 α2 γη Α1 Α2 Από τις εξισώσεις των τιµών, µπορούµε να δείξουµε την πραγµατοποιήσιµη τεχνικά διανοµή του εισοδήµατος µεταξύ µισθών, προσόδων και κερδών. Δηλ. µε άλλα λόγια σχηµατίζουµε την WAGE - RENT - FRONTIER για τη δεδοµένη τεχνική. Έτσι µπορούµε να παρακολουθήσουµε τη συµπεριφορά της αναλογίας µισθών-προσόδων σε κάθε µεταβολή του (r), για µια δεδοµένη τεχνική µέθοδο. Εάν τώρα υποθέσουµε την ύπαρξη πολλαπλών τεχνικών µεθόδων, για κάθε µια από αυτές, µπορούµε να σχηµατίσουµε τις αντίστοιχες σχέσεις µισθών - προσόδων και να τις απεικονίσουµε, κατά τα γνωστά, σε κοινούς καρτεσιανούς άξονες και µε τον τρόπο αυτό να παρακολουθήσουµε: - Την επιλογή της εκάστοτε προσοδοφόρας τεχνικής µεθόδου σε συνάρτηση µε την µεταβολή του λόγου (µισθών/ προσόδων) και του ποσοστού κέρδους, και στη βάση των γνωστών συµπερασµάτων του φαινοµένου της επαναχρησιµοποίησης των τεχνικών να διερευνήσουµε : - Τις µεταβολές της έντασης των πρωταρχικών INPUTS σε σχέση µε το λόγο (προσόδων / µισθών ) για δεδοµένες τιµές του (r). - Τη µεταβολή των σχετικών τιµών σε σχέση µε τον λόγο W/w - Τη σχέση που συνδέει τη σχετική προσφορά των δύο αγαθών µε τις σχετικές τους τιµές. Χωρίς να µπούµε σε λεπτοµέρειες 20 θα δώσουµε τη γραφική τους παράσταση αντιπαραθέτοντας τα συµπεράσµατα του υποδείγµατος µε r=0 (υπόθεση της νεοκλασικής θεωρίας) και τα συµπεράσµατα που µας δίνει το ίδιο υπόδειγµα µε µόνη επιπλέον παραδοχή r > 0.

20 J. S. Metcalfe - Jan Steedman, Reswitching and Primary Input Use,(στο : Jan. Steedman, Fundamental Issues in Trade Theory, Mc Millan 1979.



Οι γραφικές παραστάσεις β1, β2, µας δείχνουν τη σχέση που συνδέει την ένταση των πρωταρχικών συντελεστών µε τον λόγο των τιµών τους για r=0 και για r>0, για το εµπόρευµα 1 (έντασης γης) και το εµπόρευµα 2 (έντασης εργασίας). Στις γ1, γ2, δείχνουµε τη σχέση που συνδέει τις σχετικές τιµές των εµπορευµάτων µε τον λόγο Ζ των τιµών των συντελεστών παραγωγής. Στις δ1, δ2, δείχνεται η σχέση που συνδέει τον λόγο των καθαρών προϊόντων των εµπορευµάτων 1 και 2 (Υ1/Υ2) και τις σχετικές τιµές των εµπορευµάτων για τις χώρες Α και Β. SB SB και SA SA είναι οι σχετικές καµπύλες προσφοράς για τις χώρες Α και Β. Επίσης ο λόγος Γη Α/ Εργασία Α Γη Β/ Εργασία Β Συµπερασµατικά εποµένως, οι συντελεστές παραγωγής, µετά από µεταβολή των τιµών τους

“..... για µια πολύ-τεχνική οικονοµία στην οποία δύο εµπορεύµατα παράγονται µε δεδοµένη προσφορά γης και εργασίας, µ’ ένα οµοιόµορφο και µηδενικό ποσοστό κέρδους στα κεφαλαιουχικά αγαθά, συµπεραίνεται ότι: 1. µια υψηλότερη σχετική τιµή για εµπόρευµα έντασης γης συνδέεται µ’ ένα υψηλότερο λόγο (γαιοπροσόδων/ µισθών) 2. ένας υψηλότερος λόγος (προσόδων/ µισθών) θα συνδέεται µε τη χρήση παραγωγικής µεθόδου εντάσεως εργασίας. 3. το σχετικό OUTPUT ενός εµπορεύµατος θα είναι µια αύξουσα συνάρτηση των σχετικών τιµών. 4. µια εντατικότερη ζήτηση για εµπορεύµατα έντασης γης, θα συνδέεται µε υψηλή σχετική τιµή του εµπορεύµατος και µε υψηλότερο λόγο (προσόδων/ µισθών) 5. µια υψηλότερη σχετική προσφορά γης θα συνδέεται µε χαµηλότερη σχετική τιµή για το εµπόρευµα έντασης γης και µε χαµηλότερο λόγο (προσόδων/ µισθών) Με την εισδοχή ενός θετικού ποσοστού κέρδους τα συµπεράσµατα 2,3,4,5, παύουν να έχουν γενική ισχύ........” 21.

Εφαρµόζοντας τώρα τα συµπεράσµατα αυτά στο θεώρηµα H-0-S διαπιστώνουµε αδυναµία επιβεβαίωσης των ορθόδοξων συµπερασµάτων του θεωρήµατος, όταν οι συντελεστές παραγωγής είναι η γη και η εργασία. Δηλ. το θεώρηµα H-O-S

21 J. S. Metcalfe – J. Steedman, ο.π., σελ. 32.



αντιµετωπίζει δυσκολίες ακόµα και όταν δεν χρησιµοποιείται το κεφάλαιο σαν συντελεστής παραγωγής, φθάνει µόνο να θεωρήσουµε θετικό ποσοστό κέρδους. Τη θέση αυτή θα αποδείξουµε κάνοντας χρήση των συµπερασµάτων της προηγούµενης παραγράφου 22, 23. Υποθέτουµε ότι το εµπόρευµα 1 είναι έντασης γης. Στη γραφική παράσταση (5), SS είναι η καµπύλη σχετική προσφοράς συνάρτησης των σχετικών τιµών. Εισάγουµε την υπόθεση ότι η χώρα Β έχει υψηλότερη δοσµένη αναλογία γης - εργασίας από τη χώρα Α. Αυτό σηµαίνει ότι η γη είναι πιο φθηνή σχετικά µε την εργασία. Εποµένως θα παράγει περισσότερο εµπόρευµα 1 που είναι έντασης γης. Δηλ. Υ1/Υ2 είναι πάντα υψηλότερο στη χώρα Β. Άρα και η καµπύλη προσφοράς SΒ θα είναι περισσότερο οξεία από την καµπύλη προσφοράς SA (βλ. γραφική παράσταση 5). Με την καµπύλη Dd παρουσιάζουµε τη ζήτηση πριν την έναρξη του εµπορίου. Εµπόριο µπορεί να γίνει για τιµές ανάµεσα στο ΡΒ και ΡΑ. Για τέτοιες η χώρα Β θα εξάγει το εµπόρευµα 1 και η χώρα Α το εµπόρευµα 2. Γιατί : µια τιµή Ρ > ΡΒ σηµαίνει ότι Ρ1 αυξάνει σχετικά γρηγορότερα από την Ρ2. Δηλ. η τιµή του προϊόντος έντασης γης (εµπόρευµα 1) θα προκαλέσει σχετική αύξηση της προσφοράς του σε σχέση µε την προσφορά του προϊόντος έντασης εργασίας (εµπόρευµα 2.) Τώρα η ίδια τιµή Ρ είναι µικρότερη του ΡΑ. Αυτό σηµαίνει ότι το Ρ2 αυξάνει σχετικά γρηγορότερα από το Ρ1. Συνεπώς η σχετική αύξηση του εµπορεύµατος έντασης εργασίας (εµπόρευµα 2) θα προκαλέσει θα προκαλέσει σχετική αύξηση της προσφοράς του. Εποµένως η χώρα Α, πλούσια σε εργασία, θα εξάγει το εµπόρευµα 2, έντασης εργασίας, και αντίστοιχα η χώρα Β πλούσια σε γη, θα εξάγει το εµπόρευµα 1, έντασης γης. Δηλ. το θεώρηµα ισχύει στην ποσοτική του µορφή. Παράλληλα ισχύει και στην its “price form”, διότι η χώρα Β, έχοντας τη χαµηλότερη µη εµπορευµατική τιµή θα έχει επίσης το χαµηλότερο µη εµπορεύσιµο λόγο (προσόδου/ µισθών). Έτσι κάθε χώρα εξάγει το εµπόρευµα για το οποίο χρησιµοποιεί σχετικά εντατικά το συντελεστή, που είναι σχετικά φθηνότερος στη χώρα, πριν τις εµπορικές συναλλαγές. Όµως µε την εισαγωγή ενός θετικού ποσοστού κέρδους οι καµπύλες σχετικής προσφοράς των εµπορευµάτων (σύµφωνα µε τη γραφική παράσταση γ1, γ2) παίρνουν τη µορφή που παρουσιάζεται στη γραφική παράσταση (6).

22 Δες: Κ. Μελάς, Ζητήµατα Παραγωγής , Παπαζήση 2005. 23 Για µια λεπτοµερή ανάλυση βλ. J.S. Metcalfe – J. Steedman, Reswitching, Primary Inputs and the H-O-S Theory of Trade (βρίσκεται στο Fundamental.. ο.π.).



Δεδοµένου ότι για κάθε τµήµα των καµπυλών προσφοράς, που καθορίζεται από τις τιµές Ρ1 - Ρ2, Ρ3 - Ρ4, Ρ5 - Ρ6, ισχύουν όσα είπαµε προηγουµένως το θεώρηµα H - O - S, ισχύει στην ποσοτική του µορφή. Όµως δεν ισχύει στην ITS “PRICE FORM”. Γνωρίζουµε (βλ. γραφική παράσταση γ1, γ2. σελ. ) ότι οι υπηρεσίες της γης στη χώρα Β είναι σχετικά ακριβότερες από τις αντίστοιχες στη χώρα Α, πριν την έναρξη του εµπορίου. Αν υποθέσουµε τώρα, σύµφωνα µε τη γραφική παράσταση (6), ότι ισχύει η τιµή Ρ2 στη χώρα Α και η τιµή Ρ 5 στη χώρα Α και η τιµή Ρ5 στη χώρα Β. Με την έναρξη του εµπορίου η χώρα Β πρέπει να εξάγει το εµπόρευµα έντασης γης, και η χώρα Α το εµπόρευµα έντασης εργασίας, πράγµα που αντιτίθεται στη βασική πρόταση του θεωρήµατος H - O - S. Δείξαµε τις συνέπειες που έχει, για τις βασικές και θεµελιακές παραδοχές ενός νεοκλασικού υποδείγµατος, η εισαγωγή ετερογενών κεφαλαιουχικών αγαθών 24. Το επόµενο σηµείο της εργασίας µας, είναι να µεταφέρουµε τη συζήτηση αυτή στο θεώρηµα H - O - S και να δούµε αν επιβεβαιώνονται ή όχι τα πορίσµατα του θεωρήµατος. Το θεώρηµα H - O - S βασίζεται σε δύο σχέσεις. 1. ο λόγος της τιµής των καταναλωτικών αγαθών βρίσκεται σε µονοσήµαντη και αντίστροφη σχέση µε το (r).

2. το (r) είναι µονοσήµαντη και αντίστροφη συνάρτηση του λόγου K / L, που χρησιµοποιείται για την παραγωγή κάθε εµπορεύµατος.

Η γραφική παράσταση (7), απεικονίζει τις δύο αυτές σχέσεις όπου i=1 είναι το εµπόρευµα έντασης κεφαλαίου, σε σχέση µε το εµπόρευµα i = 2 εξ υποθέσεως. Για τις δύο αυτές σχέσεις σηµειώνουµε ότι : η πρόταση (2) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της νεοκλασικής θεωρίας,

24 Κ. Μελάς, Ζητήµατα Παραγωγής , Παπαζήση 2005.



που πάνω του στηρίζεται η ιεράρχηση των τεχνικών, ο σχηµατισµός της συνάρτησης παραγωγής και η επεξήγηση της κατανοµής του εισοδήµατος σε όρους προσφοράς & ζήτησης. Η πρόταση (1) σηµαίνει ότι : µία αύξηση του (τ) κάνει ακριβότερες τις διαδικασίες παραγωγής του εµπορεύµατος, στην παραγωγή του οποίου, χρησιµοποιούνται τεχνικές µέθοδοι σχετικής έντασης κεφαλαίου. Έτσι σύµφωνα µε την υπόθεση, ότι το εµπόρευµα i = 1, είναι έντασης κεφαλαίου σε σχέση µε το εµπόρευµα i = 2, µία αύξηση του (τ) θα προκαλέσει µεγαλύτερη αύξηση της τιµής Ρ1 από την τιµή Ρ2, και εποµένως µείωση του λόγου Ρ2 / Ρ1. Επειδή παράλληλα ισχύει και η σχέση (2) το (τ) θα συνδέεται µε µονοσήµαντη και αντίστροφη σχέση µε το Ρ2 / Ρ1. Οι δύο αυτές προτάσεις, όταν ισχύουν, επιτρέπουν στο θεώρηµα H - O - S να επιβεβαιώνει τα συµπεράσµατά του. Σηµειώνουµε ότι το θεώρηµα H - O - S ισχύει και µε τις δύο µορφές διατύπωσής του. Τούτο διότι η αλήθεια της πρότασης 1 µας εξασφαλίζει την ισχύ του θεωρήµατος στην its “price form” µια και συναρτά τις µεταβολές του (τ) µε τις σχετικές τιµές των δύο εµπορευµάτων Ρ2 / Ρ1, κατά τέτοιο τρόπο ώστε η χώρα µε το χαµηλότερο µη εµπορεύσιµο (τ) να εξάγει το καταναλωτικό εµπόρευµα έντασης κεφαλαίου. Παράλληλα η αλήθεια της πρότασης 2, επιτρέπει στο θεώρηµα να προσδιορίσει ότι η χώρα µε την υψηλότερη αναλογία K / L έχει συµφέρον να παράγει το καταναλωτικό αγαθό έντασης κεφαλαίου και εποµένως να έχει ισχύ η “ποσοτική µορφή” του θεωρήµατος. Όµως η συζήτηση για τη “θεωρία του κεφαλαίου” απέδειξε κατά τρόπο σαφή ότι τα συµπεράσµατα της νεοκλασικής σχολής, ισχύουν µονάχα για µια one good economy, στην οποία τόσο τα µέσα παραγωγής όσο και το παραγόµενο εµπόρευµα πρέπει να είναι οµοιογενή. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που εξετάζουµε τώρα. Αν θεωρήσουµε ότι το κεφάλαιο που “προικοδοτήθηκε” στη χώρα (άγνωστο από που), είναι ένα αγαθό οµοιογενές, τότε το θεώρηµα δεν έχει προβλήµατα. Όµως η εισδοχή στο θεώρηµα της υπόθεσης για ύπαρξη ετερογενών κεφαλαιουχικών αγαθών αρκεί από µόνη της να προκαλέσει την απόρριψη των συµπερασµάτων του θεωρήµατος και να δείξει τις λογικές εσωτερικές του ασυνέπειες.



Αυτό, διότι όπως απέδειξε µε ένα αριθµητικό παράδειγµα, ο GAREGNANI, θίγει κατά καίριο τρόπο και καθιστά µη ισχύουσες τις δύο βασικές προτάσεις (1) και (2) του θεωρήµατος. Παραπέµπουµε στην αντίστοιχη βιβλιογραφία 25 για τη λεπτοµερή περιγραφή και τη µαθηµατική λύση του προτεινόµενου παραδείγµατος. Εµείς απλά εδώ, θα µεταφέρουµε µόνο τα συµπεράσµατα, τα οποία σχηµατικά θα τα παρουσιάσουµε µε µια γραφική παράσταση.

Σύµφωνα µε τη γραφική παράσταση (8), δεν υπάρχουν µονοσήµαντες και αντίστροφες σχέσεις µεταξύ (τ) και Ρ2 / Ρ1 καθώς και µεταξύ (r) και Kj, όπως θεωρεί η νεοκλασική σχολή. Υπάρχουν σχέσεις οι οποίες δεν µπορούν να έχουν ισχύ γενικής αλήθειας. Η ανυπαρξία τέτοιων γενικών αληθειών µεταξύ των δεδοµένων µεγεθών οδηγεί µοιραία στην αδυναµία επιβεβαίωσης των πορισµάτων του θεωρήµατος H - O - S. Η ανυπαρξία τέτοιων γενικών αληθειών µεταξύ των δεδοµένων µεγεθών οδηγεί µοιραία στην αδυναµία επιβεβαίωσης των πορισµάτων του θεωρήµατος H - O - S.

“..... όταν τα κεφαλαιουχικά αγαθά είναι ετερογενή, δεν ισχύει η µονοσήµαντη σχέση µεταξύ r και λόγου τιµών των καταναλωτικών εµπορευµάτων ... αυτό σηµαίνει άµεσα ότι το βασικό θεώρηµα στην “its price form” δεν έχει γενική ισχύ. Η πτώση το βασικού θεωρήµατος στην “its price form” οδηγεί στο συµπέρασµα ότι δεν έχει γενική ισχύ στην “ποσοτική του µορφή” ακόµα και εάν η χώρα µε τον υψηλότερο λόγο K / L έχει το χαµηλότερο µη εµπορεύσιµο r ...” 26.

Η µη ισχύ του θεωρήµατος H - O - S, σ’ ένα υπόδειγµα µε ετερογενή κεφαλαιουχικά αγαθά, έχει άµεσες επιπτώσεις στο πόρισµά του για τις εξισωτικές διαδικασίες του διεθνούς εµπορίου στις τιµές των συντελεστών παραγωγής. 25 P. Garegnani, ο.π. σελ. 323 - 331. 26J. Steedman, Heterogeneous Capital and H-O-S Theory of Trade, σελ. 70(στο Fundamental.ο.π.)



Όπως δείξαµε στην προηγούµενη παράγραφο, η µη ισχύ µιας µονοτονικής σχέσης µεταξύ r και του λόγου των τιµών των καταναλωτικών αγαθών είναι η βασική αιτία για την αχρήστευση του θεωρήµατος H - O - S. Άµεση συνέπεια αυτής της κατάδειξης είναι, ότι το ελεύθερο εµπόριο δύο καταναλωτικών αγαθών, δεν µπορεί να εξασφαλίσει και στις δύο χώρες την ύπαρξη του ίδιου r και του ίδιου επιπέδου µισθών, µια και το ίδιο ποσοστό κέρδους µπορεί να συνυπάρξει µε περισσότερες από µια σχετικές τιµές των καταναλωτικών εµπορευµάτων. Δηλ. η µη ισχύς του πορίσµατος για εξίσωση των τιµών των συντελεστών εξαρτάται από την ύπαρξη µιας µη µονοτονικής σχέσης µεταξύ τιµών των καταναλωτικών εµπορευµάτων και τιµών των συντελεστών παραγωγής, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει “απόλυτη διεθνή ειδίκευση” ή “αντιστροφή της έντασης των συντελεστών”. Την ύπαρξη µιας τέτοιας µη µονοτονικής σχέσης µεταξύ r και σχετικών τιµών για κάθε δύο εµπορεύµατα, έδειξε ο Mainwaring 27 ότι ισχύει, σ’ ένα υπόδειγµα µε διεθνή κεφαλαιουχικά αγαθά και παραγόµενα εµπορεύµατα, τόσο όταν υπάρχει µια τεχνική µέθοδος, όσο και όταν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές τεχνικές. Για µεν την περίπτωση της µοναδικής τεχνικής µεθόδου, ο Mainwaring 28 έδειξε, ότι ενώ είναι αδύνατο να επαναληφθούν όλες οι τιµές των εµπορευµάτων (ακριβής επανάληψη του διανύσµατος - σειρά των τιµών) για περισσότερες τιµές του ποσοστού κέρδους, είναι όµως δυνατόν να επαναληφθούν οι σχετικές τιµές από κάποιο SUB - SET εµπορευµάτων για περισσότερες τιµές του ποσοστού κέρδους. Αυτό ίσως να οφείλεται, στην ύπαρξη εµπορευµάτων τα οποία δε συµµετέχουν στις εµπορικές ανταλλαγές µεταξύ των χωρών (ενδιάµεσα αγαθά). Δηλ. η ύπαρξη µη εµπορεύσιµων ενδιάµεσων αγαθών δεν επιτρέπει την εξίσωση των τιµών συντελεστών, ακόµα και όταν χρησιµοποιείται µονάχα µία τεχνική µέθοδος. Παράλληλα, όταν όλα τα αγαθά είναι εµπορεύσιµα, εάν υπάρχει ένας ικανός αριθµός τεχνικών 29.

“..... το διάνυσµα των τιµών µπορεί να επαναλαµβάνεται για περισσότερες τιµές του ποσοστού κέρδους. Στην περίπτωση αυτή το θεώρηµα της εξίσωσης των τιµών των συντελεστών παραγωγής, καταρρίπτεται µόνο σαν αποτέλεσµα της ύπαρξης ετερογενών κεφαλαιουχικών αγαθών ...” 30.

27 L. Mainwaring, Relative Prices and Factor Price Equalization in a Heterogeneous Capital Goods Model : The Interest Rate Equalization Theorem With non Traded Goods, (βρίσκονται στο Fundamental ... ο.π.) 28 L. Mainwaring, Relative Prices ... ο.π. σελ. 77 - 82. 29 L. Mainwaring,οπ. σελ. 86 “υποστηρίζει ότι ο αριθµός των τεχνικών θα πρέπει να είναι µεγαλύτερος ή τουλάχιστον ίσος µε τον αριθµό των εµπορευµάτων ...” 30 L. Mainwaring, ο.π. σελ. 86.



Η Κεϋνσιανή κριτική Η κεϋνσιανή κριτική έχει τις ρίζες της στη κεϋνσιανή µακροοικονοµία και στην απόρριψη του Συγκριτικού Πλεονεκτήµατος. Σε ένα κεϋνσιανό κόσµο µη επαρκούς ενεργούς ζήτησης (εγγενούς χαρακτηριστικού του καπιταλιστικού συστήµατος) το διεθνές εµπόριο µπορεί να µειώσει την εγχώρια ζήτηση οδηγώντας στη µείωση του Εισοδήµατος/Προϊόντος , της απασχόλησης και της γενικής ευηµερίας. Στην κεϋνσιανή λογική κάθε εµµένουσα ανισορροπία στο εξωτερικό ισοζύγιο δηµιουργεί πρόβληµα ρευστότητας και στις δύο συµµετέχουσες χώρες. Για την ελλειµµατική χώρα το πρόβληµα ρευστότητας συνίσταται στο να βρει τρόπο χρηµατοδότησης του εξωτερικού της ελλείµµατος , για δε την πλεονασµατική χώρα µε ποιόν τρόπο και που θα τοποθετήσει το ρευστό πλεόνασµά της . Ως γνωστόν το πρόβληµα ρευστότητας αποτελεί τον πυρήνα της κεϋνσιανής σκέψης δεδοµένου ότι ενοποιεί τον πραγµατικό τοµέα της οικονοµίας µε τον αντίστοιχο νοµισµατικό µέσω της λειτουργίας του επιτοκίου ως βασικού παράγοντα της συνάρτησης ζήτησης χρήµατος για κερδοσκοπικούς λόγους . Με τον τρόπο αυτό υπερβαίνει την γνωστή διχοτοµία της νεοκλασικής σχολής µεταξύ πραγµατικού και νοµισµατικού τοµέα. Στην ουσία υπερβαίνει την ουδετερότητα του χρήµατος. Οι απαντήσεις της νεοκλασικής οικονοµικής σχολής , (η οποία θεωρεί ότι οι παρατηρούµενες ανισορροπίες στο εξωτερικό ισοζύγιο είναι συγκυριακές και δεν µπορούν να είναι συστηµατικές και δοµικές) θεωρούνται ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγµατικότητα της λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήµατος . Είναι γνωστές οι θέσεις της νεοκλασικής σχολής : Α) την κλασική πραγµατική διαδικασία προσαρµογής.(classical real adjustment processes). Είναι γνωστό ότι o µηχανισµός προσαρµογής των εξωτερικών συναλλαγών του Hume31 , µε τη µια ή την άλλη µορφή , βρίσκεται ενσωµατωµένος στο νοµισµατικό υπόδειγµα προσαρµογής του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών32 . Κουτί 1 Οι βασικές προτάσεις του νοµισµατικού υποδείγµατος, είναι οι ακόλουθες: · το ισοζύγιο πληρωµών είναι ουσιαστικά ένα νοµισµατικό φαινόµενο. Η προσοχή επικεντρώνεται στο νοµισµατικό λογαριασµό έτσι όλοι οι λογαριασµοί συγκεντρώνονται σε µια κατηγορία.

Συνεπώς: Δ R = B [1] είναι ο βασικό ορισµός του ισοζυγίου πληρωµών όπου Δ R είναι η µεταβολή των διεθνών αποθεµάτων σε ορισµένο χρονικό διάστηµα.

31 D. Hume, Political Discourses : Of Commerce, Of Luxury, Of Money, Of Interest, Of Balance of the Trade, Of Taxes, Of Public Credit, Of the Balance of Power ,Of Some Remarkable Customs, Of the Populousness of Ancient Nations, "Of the Protestant Succession, Idea of a Perfect Commonwealth. 1752. Επίσης: Robert W. McGee, The Economic Thought of David Hume, Hume Studies , Volume 15, Number 1 (1989) PP 184-‐204 (htpp://www.humesociety.org/hs/about/terms.html). 32 Frenkel J.A. - Johnson H.J. (επιµ.) The Monetary Approach to the Balance of Payments, G.Allen and

Unwin, London 1976. Επίσης δες : Κ. Μελάς, Συναλλαγµατικές Εξελίξεις στην Ελλάδα 1974-1989. Διδακτορική Διατριβή . Πάντειο Πανεπιστήµιο,σ.63-100.



· Δεδοµένου ότι το ισοζύγιο πληρωµών είναι νοµισµατικό φαινόµενο, η ανάλυση αναπτύσσεται αναφορικά µε τη ζήτηση και την προσφορά χρήµατος.

Άρα : L = P l [y;r] [2]

είναι η συνάρτηση ζήτησης του χρήµατος, εκφρασµένη σε ονοµαστικούς όρους . Ρ = το επίπεδο εγχωρίων τιµών, ενώ:

Μ = R + C [3]

είναι η συνάρτηση της ονοµαστικής προσφοράς χρήµατος, και C = η εγχώρια νοµισµατική βάση.

Η συνθήκη ισορροπίας στην αγορά χρήµατος δίνεται από την παρακάτω ισότητα :

L = M = R + C [5.4]

Λαµβάνοντας υπόψη τον παράγοντα χρόνο και τις µεταβολές των µεγεθών ,έχουµε:

Δ L - Δ C = Δ R = B [5.5]

Η εξίσωση που φανερώνει τη λογική του νοµισµατικού υποδείγµατος που δείχνει ότι το αποτέλεσµα του ισοζυγίου πληρωµών εξαρτάται από τη συµπεριφορά της συνάρτησης ζήτησης του χρήµατος και από τη δηµιουργία της εγχώριας νοµισµατικής βάσης.

Αυτή καθ' αυτή η παραπάνω εξίσωση βρίσκει θέση επίσης και στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα, στο οποίο ΔL και Β είναι το αποτέλεσµα του ταυτόσηµου συνόλου µεταβλητών (εισόδηµα, σχετικές τιµές, επιτόκιο). Αντίθετα στο νοµισµατικό υπόδειγµα, αυτή αποκτά µια θεωρητική αυτονοµία λόγω των ειδικών υποθέσεων που προστίθενται: · εισόδηµα πλήρους απασχόλησης33. · το επίπεδο των εγχώριων τιµών είναι αγκιστρωµένο στις διεθνείς τιµές

(υποτίθεται δηλαδή ότι στις διεθνείς αγορές υπερισχύουν συνθήκες αντα-γωνιστικές, που επιτρέπουν έναν υψηλό βαθµό υποκατάστασης34 µεταξύ των παραγοµένων εµπορευµάτων σε διάφορες χώρες, τείνοντας να εξαφανίσουν αρκετά γρήγορα κάθε διαφοροποίηση τιµής στις αγορές)

· επιτόκιο αγκιστρωµένο στα επιτόκια που υπερισχύουν στις διεθνείς αγορές.

33 Η συγκεκριµένη υπόθεση αποκλείει εκ των προτέρων αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια του εγχειρήµατος τη δηµιουργία επιδράσεων στο εισόδηµα. 34 Προϋποτίθεται η αποδοχή του gross substitution adjustments mechanism . Για την κεϋνσιανή κριτική σε αυτό το µηχανισµό δες: J.M.Keynes, Η Γενική Θεωρία… Παπαζήση 2001. Κεφάλαιο 17ο . Επίσης δες: Κ. Μελάς, Περιδιαβαίνοντας σε Ζητήµατα της Μακροοικονοµικής Θεωρίας , http://www.scribd.com/doc/57385782. σελ.13-22. Επίσης υποτίθεται η ουδετερότητα του χρήµατος.



Υποθέτοντας ότι το εµπορικό έλλειµµα είναι πάντοτε και µόνο το αποτέλεσµα µιας υπερβάλλουσας προσφοράς χρήµατος στην χώρα, και επίσης υποθέτοντας ότι πρέπει να υπάρχει µια οµάδα τιµών (συµπεριλαµβανοµένης της συναλλαγµατικής ισοτιµίας) σύµφωνη µε το καθεστώς της γενικής ισορροπίας η οποία ανά πάσα στιγµή εκκαθαρίζει όλες τις αγορές. Μια ανισορροπία στο εµπορικό ισοζύγιο είναι στιγµιαία και αναιρείται από την ελεύθερη κίνηση των ονοµαστικών µισθών και των τιµών σε κάθε χώρα.

B) Η δεύτερη προσέγγιση στα προβλήµατα της προσαρµογής του ισοζυγίου πληρωµών, είναι αυτή των ελαστικοτήτων. Ο βασικός µηχανισµός µέσω του οποίου επιδιώκεται η προσαρµογή του ισοζυγίου είναι η µεταβολή των σχετικών τιµών των προϊόντων της εσωτερικής παραγωγής σε σχέση µε τα ξένα προϊόντα, προκαλούµενη από την υποτίµηση του εθνικού νοµίσµατος. Η µεταβολή των σχετικών τιµών θα µπορούσε να βελτιώσει το εµπορικό ισοζύγιο µε την προϋπόθεση ότι το άθροισµα των ελαστικοτήτων των τιµών εισαγωγών και εξαγωγών υπερβαίνει τη µονάδα. Δηλ. αν ισχύει η γνωστή συνθήκη Marshall-Lerner.35

Κουτί 2

Ονοµάζουµε e την τιµή µιας µονάδας ξένου νοµίσµατος σε όρους εγχωρίου νοµίσµατος.

Χρησιµοποιώντας αυτό τον ορισµό ,η ισορροπία του εµπορικού ισοζυγίου οριζόµενη σε όρους εγχωρίου νοµίσµατος , µε το επίπεδο των εγχωρίων και ξένων τιµών σταθερές (κανονικοποιηµένα σε 1), δίδεται από :

Nx = X − Qe

όπου X δείχνει τις εξαγωγές ,και Q τις εισαγωγές.

Διαφοροποιώντας προς e έχουµε :

35 A. Marshall: Money, Credit and Commerce. London. MacMillan 1923 και A. Lernel: The Economics of Control, London. MacMillan 1944. Δες Κουτί 2.



Διαιρώντας µε X:

Στην ισορροπία , X = eQ. Από όπου:

Πολλαπλασιάζοντας µε e:

Το παραπάνω µπορεί να εκφρασθεί ως:

όπου ηXe και ηQe αντιπροσωπεύουν τις ελαστικότητες των εξαγωγών και εισαγωγών σε σχέση µε τη συναλλαγµατική ισοτιµία αντίστοιχα.

Μια µείωση της αξίας του εγχωρίου νοµίσµατος σε σχέση µε το ξένο νόµισµα για να έχει θετικές επενέργειες στο εµπορικό ισοζύγιο της χώρας η αριστερή πλευρά της εξίσωσης πρέπει να είναι θετική. (πχ. Μια αύξηση του e προκαλεί αύξηση του Nx)

Εποµένως:

Το οποίο µπορεί να γραφτεί ως:



Γ) Μια ακόµα προσέγγιση η οποία προτάθηκε ήταν αυτή της απορρόφησης . Η προσέγγιση της απορρόφησης36 τονίζει τη θετική εισοδηµατική ελαστικότητα των εισαγωγών, σύµφωνα µε την οποία η επέκταση του εισοδήµατος επιφέρει χειροτέρευση του ισοζυγίου πληρωµών, µε την προϋπόθεση η οικονοµία να ευρίσκεται σε επίπεδο υποαπασχόλησης πόρων. Η "απορρόφηση" ορίζεται, ως γνωστόν σαν το σύνολο της εγχώριας δαπάνης η οποία αν υπερβαίνει το εισόδηµα, το εµπορικό έλλειµµα πρέπει να είναι αρνητικό. Δηλ. η υπερβάλλουσα δαπάνη πρέπει να µεταφράζεται σε αύξηση των εισαγωγών. Μπορούµε να το δείξουµε από το λογαριασµό του εισοδήµατος σε µια ανοικτή οικονοµία:

Υ =Α + Ξ - Χ [3.1]

όπου Υ= εθνικό εισόδηµα, Α= απορρόφηση, Ξ = εξαγωγές,

Χ= εισαγωγές.

Μπορούµε να συνάγουµε:

Υ - Α = Ξ - Χ [3.2]

Δηλαδή η διαφορά εισοδήµατος-απορρόφησης ισούται µε τη διαφορά (θετική ή αρνητική) του εµπορικού ισοζυγίου. Η προσέγγιση της απορρόφησης έφερε στο φώς µια πιθανή σύγκρουση µεταξύ των στόχων της αύξησης του εισοδήµατος και της βελτίωσης του ισοζυγίου πληρωµών. Αν η πολιτική συνολικής ζήτησης χρησιµοποιηθεί για επέκταση του εισοδήµατος, τότε το εµπορικό ισοζύγιο χειροτερεύει. Αν ξεκινάµε από υποαπασχόληση και ελλειµµατικό εµπορικό ισοζύγιο, τότε, καθώς πλησιάζουµε την πλήρη απασχόληση, το έλλειµµα µεγαλώνει. Αν πάλι χρησιµοποιήσουµε την πολιτική συνολικής ζήτησης για µείωση του εισοδήµατος, το εµπορικό έλλειµµα µικραίνει, αλλά αυξάνεται η υποαπασχόληση. Αναµφίβολα η προσέγγιση της απορρόφησης έχει προέλευση Κεϋνσιανή. Όµως ένα συνολικό Κεϋνσιανό37 υπόδειγµα αποτελεί µια πιο σύνθετη εκδοχή δεδοµένου ότι συνθέτει 36 S.S. Alexander "Devaluation versus Import Restrictions as an Instrument for Improving Foreign

Trade Balance". IMF Staff Papers, 1 (1951), p.p.379-396 και "Effects of Devaluation on a Trade Balance". IMF Staff Papers, 2, (1952), p.p. 263-278.

37 Κ. Μελάς, Ένα Μακροοικονοµικό Υπόδειγµα Προσέγγισης της Ανοικτής Οικονοµίας. http://www.scribd.com/doc/69952032



τις απόψεις τόσο του υποδείγµατος της απορρόφησης όσο και εκείνων των ελαστικοτήτων, περιέχοντας συγχρόνως σαφείς αναφορές τόσο για πιθανές αποσταθεροποιητικές επιδράσεις βραχυπρόθεσµων κεφαλαιακών κινήσεων όσο και για γενικότερες χρηµατικές ροές.38 Στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα τα αποτελέσµατα "πάνω από τη γραµµή" του ισοζυγίου πληρωµών προκαλούνται, ex-ante από τις αυτόνοµες µετακινήσεις αγαθών, υπηρεσιών σε ανταπόκριση δεδοµένου επιπέδου του επιτοκίου, των σχετικών τιµών και του εισοδήµατος. Συνδεδεµένες στις αυτόνοµες κινήσεις του ισοζυγίου πληρωµών είναι οι νοµισµατικές κινήσεις "κάτω από τη γραµµή" που µπορούν να εξασκήσουν επιδράσεις ανάδρασης στη µακροοικονοµική ισορροπία διαµέσου των γνωστών πραγµατικών νοµισµατικών καναλιών µετάδοσης της Κεϋνσιανής αντίληψης. Είναι φανερό ότι, ενώ το αυτόνοµο τµήµα του ισοζυγίου και το εισόδηµα προσδιορίζονται µέσα από το υπόδειγµα εισόδηµα ελαστικότητα, το τµήµα του ισοζυγίου "κάτω από τη γραµµή" είναι ένα µέγεθος που προσδιορίζεται υπολειµµατικά σαν συνέπεια των αυτόνοµων µεταβιβάσεων και της ασκούµενης νοµισµατικής πολιτικής. Σχετικά τώρα µε την οικονοµική πολιτική, για τη προσαρµογή του ισοζυγίου, σύµφωνα µε το Κεϋνσιανό υπόδειγµα απαιτούνται επεµβάσεις στις µεταβλητές που αντιπροσωπεύουν τις αυτόνοµες µεταβιβάσεις39. Συγκεκριµένα, το Κεϋνσιανό υπόδειγµα συνθέτει τις απόψεις του υποδείγµατος των ελαστικοτήτων και της απορρόφησης, δεδοµένου ότι στις διαδικασίες προσαρµογής του ισοζυγίου εισέρχονται τόσο η δυναµική των σχετικών τιµών όσο και του εισοδήµατος. Συγκεκριµένα, µε το υπόδειγµα των ελαστικοτήτων, η υποτίµηση σε καθεστώς σταθερών ισοτιµιών προκαλεί µεταβολή των σχετικών τιµών εισαγωγών/εξαγωγών που οδηγεί σε ανατοποθέτηση των πόρων, τέτοια ώστε να καλυτερεύσει το ισοζύγιο τρεχουσών σε πραγµατικούς όρους. Εάν επίσης και ο νοµισµατικός λογαριασµός καλυτερεύει, σηµαίνει ότι οι συνθήκες των κριτικών ελαστικοτήτων ισχύουν, γεγονός που σηµαίνει, εκ νέου, ότι η απορρόφηση µειώθηκε σε σχέση µε το εισόδηµα. Στην ειδική περίπτωση µιας οικονοµίας µε πλήρη απασχόληση, η σύνθεση των λύσεων ελαστικότητας και απορρόφησης σηµαίνει απλά ότι µια υποτίµηση για να είναι αποδοτική, πρέπει να επιτύχει µείωση της απορρόφησης (δηλ. της εγχώριας ζήτησης κατανάλωσης).

38 Meade. J.: The Balance of Payments. London. Oxford University Press,1951. 39 Harrod. F.R, International Economics, Cambridge University Press, Cambridge 1933. Thirlwall.A.P, The Balance of payments constraint as an explanation of international growth rate differences, Banca Nazionale del Lavoro, Quartely Review, 128,1979,pp.45-53



Μια τέτοια µείωση µπορεί να γίνει διαµέσου της επίδρασης Pigou. Όπως άλλωστε είχε παρατηρήσει και ο Alexander (op.cit.) η µεταβολή των σχετικών τιµών προκαλούµενη από την υποτίµηση, οδηγεί σε µια µείωση των ρευστών διαθεσίµων της κοινωνίας σε πραγµατικούς όρους και διαµέσου αυτού του δρόµου, σε µια µείωση της απορρόφησης (εάν δεν αλλάξει η ρευστότητα). Δ. Ο Tsiang40 προτείνει µια ανάλυση της δυναµικής προσαρµογής του ισοζυγίου πληρωµών στην οποία σηµαντικό ρόλο καταλαµβάνουν οι νοµισµατικοί παράγοντες. Η προηγούµενη ανάλυση της υποτίµησης, ρητά ή άρρητα, υπέθετε τιµές και ονοµαστικούς µισθούς σταθερούς, και µια πολιτική σταθεροποίησης του χρηµατικού επιτοκίου δηλ. µια ουδέτερη νοµισµατική πολιτική µε τον τρόπο του Κεϋνσιανού υποδείγµατος που υπέθετε µια προσφορά χρήµατος απεριόριστα ελαστική.41 Η υπόθεση για εφαρµογή µιας παρόµοιας νοµισµατικής πολιτικής εµποδίζει το χρήµα να επιδράσει κατά τρόπο συγκεκριµένο στη διαδικασία επαναϊσορρόπησης σε µακροοικονοµικό επίπεδο42. Αν όµως ασκούνταν µια νοµισµατική πολιτική ορθοδόξου τύπου και αντί του επιτοκίου σταθεροποιούταν η εγχώρια συνιστώσα της προσφοράς χρήµατος, θα επιτρεπόταν στη συνολική προσφορά χρήµατος να επιδράσει στο επίπεδο των τιµών ή και στα πραγµατικά µεγέθη, υποβοηθώντας την προσαρµογή του ισοζυγίου. Συγκεκριµένα, κρατώντας σταθερή την εγχώρια συνιστώσα της νοµισµατικής βάσης, το έλλειµµα του ισοζυγίου πληρωµών σηµαίνει µείωση του αποθέµατος χρήµατος, άθροισµα της εγχώριας συνιστώσας και των διεθνών αποθεµάτων, µέρος του οποίου απασχολείται για τη χρηµατοδότηση του ελλείµµατος. Η µείωση της νοµισµατικής βάσης (συνολικά) τείνει στην αύξηση του επιτοκίου, το οποίο µε τη σειρά του τείνει στη µείωση της απορρόφησης και συνεπώς του ελλείµµατος των τρεχουσών συναλλαγών. Πολλοί µελετητές επιµένουν43 στο γεγονός ότι το καινούργιο στοιχείο που έφερε το υπόδειγµα της απορρόφησης ήταν ότι µετατόπισε την προσοχή από µια 40 Tsiang S.C. "The Role of Money in Trade-Balance Stability: Synthesis of the elasticity and Absorbtion" Caves R.E. - Johnson H.G. Readings in International Economics, G. Allen and Unwin, London 1975. 41 Meade o.p. Capitol. 5. 42 Δηλαδή ακολουθείται µια µη προσαρµοστική νοµισµατική πολιτική 43 Johnson H.G.: "The Monetary Approach to Balance of Payments Theory" in Frenkel J.A., Johnson

H.G. (επιµέλεια). The Monetary Approach to the Balance of Payments. George Allen and Unwin. London 1976. Mussa M.: "Tariffs and the Balance of Payments: a Monetary Approach", στο ίδιο όπως παραπάνω.



οικονοµία που "συλλαµβάνονταν" αποκλειστικά σε "όρους πραγµατικούς" - στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα των σταθερών τιµών στο οποίο η µεταβολή της ισοτιµίας αντιπροσώπευε µεταβολές στους "πραγµατικούς" όρους εµπορίου - σε µια οικονοµία σε όρους µακροοικονοµικής γενικής ισορροπίας, στην οποία πρέπει να βρουν θέση οι νοµισµατικοί παράγοντες. Η συζήτηση αυτή µεταξύ των υποστηρικτών των δύο υποδειγµάτων οδήγησε στην εκ νέου ανακάλυψη των νοµισµατικών παραγόντων στη διαδικασία εξισορρόπησης του ισοζυγίου πληρωµών. Έτσι προτάθηκε ένα νέο υπόδειγµα στο οποίο το χρήµα κατέλαβε την κυρίαρχη θέση. Η νοµισµατική προσέγγιση στο ισοζύγιο πληρωµών. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του µπορεί να αποδοθεί µε την πρόταση ότι: "...το ισοζύγιο πληρωµών είναι ουσιαστικά ένα νοµισµατικό φαινόµενο...".44 Η δικαιολόγηση µιας τέτοιας πρότασης παράγεται από τη θεώρηση του αποτελέσµατος του ισοζυγίου πληρωµών όχι σαν αποτέλεσµα της προσφοράς και ζήτησης αγαθών, υπηρεσιών και νοµισµατικών µεγεθών, αλλά αντίθετα αποκλειστικά σε όρους προσφοράς και ζήτησης χρήµατος. Η προσοχή στρέφεται λοιπόν στο λογαριασµό "κάτω από τη γραµµή", δηλ. στις νοµισµατικές κινήσεις. Στη συνέχεια η ανάλυση της εξωτερικής ανισορροπίας επικεντρώνεται στο πλεόνασµα ή στο έλλειµµα του νοµισµατικού λογαριασµού, θέτοντας στην επιφάνεια τη χρήση της διαδικασίας της προσφοράς χρήµατος και ειδικά, τη συνάρτηση χρήµατος, σα θεωρητικές κεντρικές σχέσεις γύρω από τις οποίες οργανώνεται η λογική σχετικά µε το ισοζύγιο πληρωµών. Εάν το Κεϋνσιανό υπόδειγµα συγκεντρώνει την προσοχή στο προσδιο-ρισµό των ροών "πάνω από τη γραµµή", το νοµισµαστικό υπόδειγµα βασίζεται αντίθετα στην ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων των νοµισµατικών ροών "κάτω από τη γραµµή". Αυτή η αντιστροφή των εστιών της ανάλυσης, δεν αφήνει απείραχτους τους δεσµούς αιτιότητας, χαρακτηριστικούς της Κεϋνσιανής θεωρίας, υποκαθιστώντας τους µ' ένα σύνολο νέων αναλυτικών προτάσεων. Εποµένως διαφοροποιούνται και οι κανόνες της οικονοµικής πολιτικής για την εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωµών.

44 Mussa. M.: Tariffs and the Balance of Payments: A Monetary Approach in Frenkel. J - Johnson H.J.:

The Monetary Approach to the Balance of Payments, George Allen and Unwin, London 1976.



Ε) Η κεϋνσιανή κριτική στη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήµατος βασίζεται κυριολεκτικά στην θέση ότι σε µια οικονοµία µε υψηλή ανεργία η περίπτωση του Ελεύθερου Εµπορίου (µε τη µορφή του συγκριτικού πλεονεκτήµατος) δεν έχει καµιά ισχύ45. Αυτό επειδή η καπιταλιστική οικονοµία εγγενώς ρέπει στην ανισορροπία και στην υποαπασχόληση των πόρων και ως εκ τούτου η περίπτωση της πλήρους απασχόλησης η οποία προϋποτίθεται στη θεωρία του Ελευθέρου Εµπορίου , δεν έχει καµία σχέση µε την πραγµατικότητα αλλά µπορεί µόνο να εµφανισθεί ως ειδική περίπτωση. Για τον Keynes της δεκαετίας του 193046 είναι παντελώς παράδοξο να δηµιουργούνται θεωρίες που βασίζονται στην υπόθεση της πλήρους απασχόλησης. Από τη στιγµή που υπάρχει αυτό το υπόδειγµα (Καθαρή Θεωρία του Διεθνούς Εµπορίου/Συγκριτικό Πλεονέκτηµα/Θεωρία H-O-S) πρέπει να θεωρείται παντελώς λανθασµένο και λανθασµένες θα πρέπει να θεωρούνται και οι πολιτικές που απορρέουν από αυτή. “The fundamental argument for unrestricted free trade does not apply without qualification to an economic system which is neither in equilibrium (that is, at full employment) nor is sight of equilibrium. For if a country’s productive resources are normally fully employed , a tariff cannot increase output, but can only divert production from one direction for the employment of resources, which they can reach on their merits and without being special advantages at the expense of others, will yield a superior national dividend. But if this condition of full employment is neither fulfilled nor likely to be fulfilled for some time, then the position is totally different, since a tariff may bring about a net increase of production and not merely a diversion”(CW, XX, 298). Σε συνθήκες ύπαρξης έντονης και δοµικής εµµένουσας ανεργίας η θεωρία του Συγκριτικού Πλεονεκτήµατος είναι άνευ αξίας διότι ο µηχανισµός ο οποίος θα µπορούσε κατά τη θεωρία να µετατρέψει µια κατάσταση διαφορικών συγκριτικών κόστη σε µια διαφορά απόλυτων ονοµαστικών κοστών και τιµών δεν λειτουργεί πλέον. Έτσι η προσαρµογή απλά δεν πραγµατοποιείται σε ένα ικανό βαθµό ώστε να εγγυηθεί ότι ο «νόµος» του Συγκριτικού Πλεονεκτήµατος θα υπαγορεύει τη σύνθεση του εµπορεύµατος και το εµπορικό ισοζύγιο. Επιπλέον η κανονιστική διάσταση της θεωρίας δεν µπορεί να ισχύει από τη στιγµή που υποθέτει την πλήρη απασχόληση. Ο Keynes αρνείται την αληθοφάνεια και την αποτελεσµατικότητα κάθε κλασικού µηχανισµού προσαρµογής – µισθοί, συναλλαγµατικές ισοτιµίες- όταν υπάρχει σηµαντικό ύψος ανεργίας στην οικονοµία. Βεβαίως δέχεται ότι η µείωση του ονοµαστικού µισθού θα µπορούσε να έχει κάποιο θετικό αποτέλεσµα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Αλλά αρνείται τον αυτοµατισµό µιας τέτοιας προσαρµογής και προειδοποιεί για τα αρνητικά αποτελέσµατα που οφείλονται στη συνολική τους συσταλτική επίδραση και τις συνέπειες στην κατανοµή του εισοδήµατος. Μια δραστική µείωση των ονοµαστικών µισθών µπορεί να οδηγήσει σε «κοινωνικές αδικίες και βίαιες αντιστάσεις από τη στιγµή που θα υπάρξουν πολλά πλεονεκτήµατα και ωφέλειες ορισµένων εισοδηµατικών τάξεων σε βάρος άλλων»47 . O Keynes επίσης θεωρεί την υποτίµηση ως αρνητική πράξη λόγω των συσταλτικών της συνεπειών που

45 W. Milberg, Say’s Law in the open economy: Keynes’s rejection of the theory of comparative advantage, in Keynes, Uncertainty and the global economy. Edited by Sheila C. Dorow and John Hillard ,Edward Elgar 2002. 46 J.M. Keynes, National Self-Sufficiency, The Yale Review, Summer 1933. Επίσης : J.M. Keynes, Γενική Θεωρία της Απασχόλησης, του Τόκου και του Χρήµατος, Παπαζήση 2001, Κεφάλαιο 23. Επίσης : J.M. Keynes, Macmillan Committee Report , Collected Work, XX. MacMillan Press LTD. 47 J.M. Keynes, Essays in Persuasion, (CW IX: 235-6). MacMillan Press LTD



θα επιφέρει στην ελλειµµατική χώρα γεγονός που αντανακλά την λανθασµένη αντίληψη ότι η ελλειµµατική χώρα θα πρέπει να φέρει ολόκληρο το βάρος της προσαρµογής ενώ η πλεονασµατική χώρα θα συνεχίσει την οικονοµική της πολιτική48. Η συναλλαγµατική ισοτιµία προσδιορίζεται κυρίως από χρηµατοοικονοµικές θεωρήσεις και βεβαίως δεν αντανακλά «θεµελιώδη» µεγέθη του εµπορικού ισοζυγίου. Για τον Keynes , οι ανισορροπίες στο εµπόριο δεν οδηγούν σε µια αλλαγή στο επίπεδο των τιµών (ή σε µια αυτόµατη προσαρµογή των µισθών ή της συναλλαγµατικής ισοτιµίας) αλλά σε ένα δυνητικό πρόβληµα ρευστότητας στην ελλειµµατική αλλά και στην πλεονασµατική χώρα.49 Το πρόβληµα ρευστότητας θα επιφέρει µεταβολές στην προσφορά χρήµατος (το πιθανότερο µέσω της νοµισµατικής βάσης ) προκαλώντας µε τη σειρά µεταβολή στο επιτόκιο. Συνεπώς µια βελτίωση του πλεονάσµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν θα επιφέρει αύξηση των µισθών αλλά πτώση του επιτοκίου. Πράγµατι ο Keynes , θεωρεί ότι κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι ο βασικός προσδιοριστικός παράγοντας του επιτοκίου50. «Έτσι , η αιχµή της κριτικής µου στρέφεται ευθέως εναντίον της ανεπάρκειας της θεωρητικής θεµελίωσης του δόγµατος του laissez-faire, µε το οποίο ανατράφηκα και το οποίο δίδαξα επί πολλά χρόνια- έναντι της ιδέας ότι το επιτόκιο και ο όγκος των επενδύσεων αυτορυθµίζονται στο άριστο επίπεδο, ώστε η ενασχόληση µε το εµπορικό ισοζύγιο να είναι χάσιµο χρόνου… Υπό την επίδραση της σφαλερής αυτής θεωρίας, το Σίτι του Λονδίνου επινόησε, βαθµιαία, την πιο επικίνδυνη τεχνική που µπορούµε να φανταστούµε για τη διατήρηση ισορροπίας, δηλαδή , την τεχνική του τραπεζικού επιτοκίου σε συνδυασµό µε την άκαµπτη συναλλαγµατική ισοτιµία. Αυτό είχε συνέπεια να διαγραφεί απολύτως ο στόχος της διατήρησης ενός εγχωρίου επιτοκίου συµβατού µε την πλήρη απασχόληση. Επειδή πρακτικά είναι αδύνατον να παραµελήσουµε το ισοζύγιο πληρωµών , αναπτύχθηκε ένα µέσο ελέγχου του που, αντί να προστατεύει το εγχώριο επιτόκιο, το θυσίαζε στη λειτουργία τυφλών δυνάµεων. Προσφάτως , πρακτικοί τραπεζίτες στο Λονδίνο έχουν µάθει αρκετά και µπορούµε να ευελπιστούµε ότι στη Μεγάλη Βρετανία η τεχνική του τραπεζικού επιτοκίου ουδέποτε θα χρησιµοποιηθεί ξανά για την προστασία του εξωτερικού ισοζυγίου σε συνθήκες στις οποίες είναι πιθανόν να προκαλέσει ανεργία στο εσωτερικό»51. Για τον Keynes ο νόµος του Συγκριτικού Πλεονεκτήµατος είναι στο διεθνές επίπεδο το ανάλογο του Νόµου του Say52. Όπως ο µηχανισµός των ελαστικών ονοµαστικών µισθών είναι αδύνατον να φέρει την κλειστή οικονοµία σε ισορροπία έτσι και η ελαστικότητα των ονοµαστικών µισθών είναι εξίσου αδύνατον να φέρει δε ισορροπία µια ανοικτή οικονοµία.

48 Επί της ουσίας σύµφωνα µε την κεϋνσιανή αντίληψη όταν υπάρχει συστηµατική ανισορροπία µεταξύ δύο χωρών που εµπορεύονται διεθνώς , και οι δύο χώρες παρουσιάζουν προβλήµατα ρευστότητας. Η µεν ελλειµµατική χώρα διότι δεν έχει τη δυνατότητα να πληρώσει τις εξαγωγές της η δε πλεονασµατική χώρα θα πρέπει να επιλέξει πως θα χρησιµοποιήσει την πλεονάζουσα ρευστότητά της. Διαφορετικής βεβαίως φύσης το πρόβληµα για κάθε χώρα. Σε πλανητικό επίπεδο ο Keynes πιστεύει ότι ο συγκεκριµένος τρόπος προσαρµογής µειώνει την παγκόσµια παραγωγή αυξάνοντας την ανεργία. Από εδώ τεκµαίρεται ότι η σταθερότητα της διεθνούς αγοραστικής δύναµης των χρηµατοοικονοµικών απαιτήσεων διατηρείται µε δαπάνη της αξίας της εργασίας. Στο Παράρτηµα 1 κάνουµε µια εκτενέστερη αναφορά στο ζήτηµα της υποτίµησης 49 P. Davidson, Financial Markets, Money and the Real World. Edward Elgar 2002, p 150-168. 50 «Έτσι, σε µια κοινωνία στην οποία δεν τίθεται ζήτηµα άµεσης επένδυσης υπό την αιγίδα των δηµοσίων αρχών, τα οικονοµικά θέµατα µε τα οποία πρέπει να καταπιάνεται η κυβέρνηση είναι το εγχώριο επιτόκιο κι το ισοζύγιο εξωτερικού εµπορίου» J.M.Keynes , Η Γενική Θεωρία …οπ. σ353. 51 J.M.Keynes, Η Γενική Θεωρία …οπ.. σ.356 52 J.M.Keynes, Η Γενική Θεωρία.. οπ. Κεφάλαιο 2.



Σύµφωνα µε τη λογική του Συγκριτικού Πλεονάσµατος υποτίθεται συνεχώς ισορροπηµένο εµπόριο. Οι όποιες ανισορροπίες εµφανίζονται µπορούν να είναι µόνο µεταβατικής φύσεως. Αυτό οδηγεί στην αντίληψη ότι οι εισαγωγές και οι εξαγωγές είναι αιτιακά συνδεδεµένες: µια µείωση των εισαγωγών θα οδηγήσει σε µια αντίστοιχη µείωση των εξαγωγών. Ο Keynes αρνείται τη συγκεκριµένη άποψη , υποστηρίζοντας ότι µια µείωση των εισαγωγών θα µπορούσε να επιτρέψει στην ΚΥ να µειώσει το επιτόκιο , σε συνάρτηση βέβαια µε την κινητικότητα των διεθνών κεφαλαίων αλλά και την αντίδραση των εισαγωγών στις αλλαγές του επιτοκίου και των επενδύσεων στον υπόλοιπο κόσµο. Το αποτέλεσµα µπορεί να είναι είτε αύξηση είτε µείωση των εξαγωγών. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1

• Η υποτίµηση (;) στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα Πως λειτουργεί στον κόσµο του Keynes µε τιµές και ονοµαστικούς µισθούς σταθερούς και µεταβλητό επίπεδο εισοδήµατος (επίπεδο υποαπασχόλησης των πόρων) η υποτίµηση; Θα µπορούσε να έχει θετικές επιδράσεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εάν ισχύει η συνθήκη Marshall – Lerner;53 Τα βασικά συµπεράσµατα ενός κεϋνσιανού υποδείγµατος είναι διαφορετικά από τα αντίστοιχα νεοκλασικά αλλά και τα απλά υποδείγµατα ελαστικοτήτων και απορρόφησης από τη στιγµή που δεχόµαστε ότι υπάρχουν νοµισµατικές αλληλοεπιδράσεις, που ως γνωστό επενεργούν διαµέσου του επιτοκίου54. Η πηγή τέτοιων αλληλεπιδράσεων δηµιουργείται από το ότι ένα εξωτερικό πλεόνασµα, δηµιούργηµα της υποτίµησης, αυξάνει τη συνολική προσφορά χρήµατος η οποία τείνοντας να µειώσει το επιτόκιο, προκαλεί επιδράσεις στη δαπάνη και εκ νέου στο ισοζύγιο πληρωµών. Τέτοιες αλληλεπιδράσεις, µπορούν, επίσης, βραχυχρόνια, να αµβλυνθούν ή να οξυνθούν σύµφωνα µε τους κανόνες της οικονοµικής πολιτικής που ακολουθούν οι νοµισµατικές αρχές (π.χ. αναφερόµαστε στη στειροποίηση των νοµισµατικών εισροών του ισοζυγίου πληρωµών). Θυµίζουµε ότι, ο James Meade 55 διετύπωσε τη δυνατότητα υπάρξεως συσταλτικών αποτελεσµάτων της υποτιµήσεως, εφόσον δεν πληρούται η συνθήκη Marshall - 53 Η συνθήκη Marshall - Lerner, χρησιµοποιούµενη ως κανόνας πρακτικός, κατά τον οποίο το

άθροισµα των ελαστικοτήτων εισαγοµένων και εξαγοµένων πρέπει να είναι µεγαλύτερο της µονάδας,

η προσφορά απείρως ελαστική και ο λογαριασµός τρεχουσών συναλλαγών αρχικώς ισοσκελισµένος. 54 Η θεώρηση της ανοικτής µακροοικονοµίας από τη µεριά του Keynes, βασίζεται στις αρχές της κεϋνσιανής µακροοικονοµίας όπως αυτή διατυπώθηκε στη Γενική Θεωρία. Μια αναφορά σε αυτές τις αρχές υπάρχει στο: Κ. Μελάς, Περιδιαβαίνοντας σε Ζητήµατα της Μακροοικονοµικής Θεωρίας , http://www.scribd.com/doc/57385782 55 Meade. J.: The Balance of Payments. London. Oxford University Press, 1951.



Lerner. Ο Α. Ο. Hirschman 56 επίσης υπεστήριξε ότι το αποτέλεσµα της υποτιµήσεως θα είναι αρνητικό, αν το εµπορικό ισοζύγιο δεν είναι ισοσκελισµένο και συνεπώς η συνθήκη Marshall - Lerner δεν ισχύει στις περιπτώσεις αυτές απαιτουµένης κάποιας τροποποιήσεως της. Ο Diaz - Alejandro 57 τόνισε τα αναδιανεµητικά αποτελέσµατα της υποτιµήσεως από τα εισοδήµατα από εργασία προς τα εισοδήµατα από κέρδη. Αυτή η αναδιανοµή επιφέρει µείωση της συνολικής ζητήσεως, λόγω διαφορικών ροπών προς αποταµίευση των δύο κατηγοριών εισοδηµάτων και συνεπώς µείωση της απασχολήσεως. Την ίδια διαπίστωση του Hirschman έκανε αργότερα ο Cooper 58στο πλαίσιο υποδείγµατος γενικής ισορροπίας. Αλλά και οι P. Krugman και L.Taylor59 σε ένα Κεϋνσιανό υπόδειγµα έδειξαν ότι η υποτίµηση µπορεί να οδήγηση σε µείωση του εθνικού εισοδήµατος αν : (α) οι εισαγωγές αρχικώς υπερβαίνουν τις εξαγωγές, (β) υπάρχουν διαφορές στις ροπές προς κατανάλωση µεταξύ εισοδηµάτων από εργασία και εισοδηµάτων από κέρδη και (γ) τα φορολογικά έσοδα του κράτους αυξάνουν µετά την υποτίµηση (λόγω εξαγωγικών φόρων). Δύο επιπλέον συµπεράσµατα µπορούν να συναχθούν από το Κεϋνσιανό υπόδειγµα. Το πρώτο είναι να θέσει σε συζήτηση την τιµή των κριτικών ελα-στικοτήτων (ειδικότερα για µικρές χώρες, πρόκειται για τις ελαστικότητες της εγχώριας ζήτησης εισαγωγών και εξωτερική ζήτηση για εξαγωγές) και "δίνει χώρο" για συζητήσεις µεταξύ "αισιόδοξων" και "απαισιόδοξων" των ελαστικοτήτων.60 Η αµφισβήτηση της αποτελεσµατικότητας της υποτιµήσεως σχετίζεται µε το κατά πόσο υφίστανται οι παραπάνω προϋποθέσεις. Τις δεκαετίες του 1950-1960 κυριαρχούσε η θεώρηση της «απαισιοδοξίας των ελαστικοτήτων» (elasticity pessimism), αφού από τις εµπειρικές µελέτες εκτιµήσεως των ελαστικοτήτων προέκυπτε το συµπέρασµα ότι κυρίως οι εισαγωγές σε χώρες µε διαρθρωτικά προβλήµατα ήταν ανελαστικής ζητήσεως ως προς τις τιµές. Οι χρονικά µετέπειτα εκτιµήσεις έδειξαν υψηλές τιµές ελαστικοτήτων, έτσι ώστε η «απαισιοδοξία » να µετατραπεί σε «αισιοδοξία». Είναι αλήθεια ότι η γνώση των τιµών των ελαστικοτήτων δεν είναι αρκετή για να κρίνουµε αν µια µεταβολή της συναλλαγµατικής τιµής θα έχει το ποθούµενο επί του ισοζυγίου αποτέλεσµα. Επίσης δεν µπορεί κανείς να γνωρίζει τον απαιτούµενο χρόνο που θα φανούν τα αποτελέσµατα µιας υποτιµήσεως στις επιχειρήσεις και στους καταναλωτές και εποµένως αν αυτά πράγµατι οφείλονται στην υποτίµηση. Η άλλη αντίρρηση, τονίζει τις πληθωριστικές επιδράσεις της υποτίµησης. Στις συζητήσεις των τελευταίων χρόνων υποστηρίζεται µε σχετική σταθερότητα, 56 Hirschman A. O. (1949) : Devaluation and the trade balance : A note, Review of Economics and Statistics 31, pp. 50-53. 57 Diaz – Alejandro. C , A note on the impact of devaluation and the redistributive effect, Journal of Political Economy ,Vol. 71, No 6, Dec. 1963. 58 Cooper R. N. (1971) : Currency devaluation in developing countries. Essays in International Finance, No 86, Princeton 59 Krugman P. and Lance Taylor (1978) : Contractionary effects of devaluation, Journal of International Economics 8, pp. 445 - 456. 60 Hinshaw R. "Elasticity Pessimism, Absorbtion and Flexible Exchange Rates" in Sellekaerts W.

(επιµέλεια), International Trade and Finance, MacMillan, London 1974. Επίσης δες: P. Davidson, Financial Markets, Money and the Real World. Edward Elgar 2002, p 150-168



ότι η υποτίµηση, έχει επιδράσεις µονάχα στο εγχώριο ποσοστό πληθωρισµού και σχεδόν καµιά στο ισοζύγιο τρεχουσών. Η αξιοπιστία αυτής της αντίρρησης είναι και αυτή ένα εµπειρικό γεγονός σχετικά µε το βαθµό αντίδρασης των τιµών στους ονοµαστικούς µισθούς.61 Ίσως η πιο κρίσιµη εξέλιξη µετά την υποτίµηση αναφέρεται στην κίνηση των εσωτερικών τιµών (πληθωρισµός) και η οποία είναι πιθανόν, συµπαροµαρτούντων και άλλων αιτίων να οδηγήσει σε ένα φ α ύ λ ο κ ύ κ λ ο υ π ο τ ι µ ή σ ε ω ν - π λ η θ ω ρ ι σ µ ο υ . Δηλαδή, γίνεται µία υποτίµηση για να διορθώσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών, η οποία µειώθηκε λόγω ακριβώς της διαφοράς - ρυθµών πληθωρισµού µεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού. Η υποτίµηση όµως µε τη σειρά της οδηγεί σε αύξηση των εσωτερικών τιµών, η οποία βλάπτει πάλι την ανταγωνιστικότητα, µε συνέπεια να γίνει και δεύτερη υποτίµηση µε τα ίδια αποτελέσµατα, δηµιουργούµενης έτσι µιας σπείρας υποτιµήσεως - πληθωρισµού - υποτιµήσεως. Η τρίτη αντίρρηση είναι διαφορετικού είδους από τις δύο πρώτες και προτάθηκε από τους µονεταριστές. Και αυτοί επιµένουν στο πληθωριστικό χαρακτήρα της µεταβολής της ισοτιµίας, αποκλείοντας κάθε επίδραση στο ισοζύγιο τρεχουσών. Διαφορετικός είναι όµως ο µηχανισµός της πληθωριστικής µεταβίβασης που λειτουργεί στο νοµισµατικό υπόδειγµα, που δεν "ακουµπά", όπως στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα στην αντίσταση των πραγµατικών µισθών και στα περιθώρια κέρδους, αλλά αντίθετα στην υπόθεση ότι στο διεθνές εµπόριο υπερισχύουν ανταγωνιστικές συνθήκες τέτοιες, που να µην επιτρέπουν τιµές (και πληθωρισµό) διαφορετικές για τα ίδια αγαθά που παράγονται και ανταλλάσσονται µεταξύ διαφόρων χωρών (η προσοχή στρέφεται σε χώρες βιοµηχανοποιηµένες µε παρόµοιες τεχνικοπαραγωγικές δοµές). Στο νοµισµατικό υπόδειγµα, η αύξηση των εγχωρίων τιµών λόγω της υποτίµησης, γεννά µια αύξηση της ζήτησης του χρήµατος (δεδοµένο το επίπεδο του πραγµατικού εισοδήµατος, το επιτόκιο καθώς και παθητική νοµισµατική πολιτική) και συνεπώς σ' ένα πλεόνασµα του ισοζυγίου πληρωµών του οποίου η εξήγηση µας οδηγεί στην αγορά χρήµατος (το πλεόνασµα του ισοζυγίου προµηθεύει την υπερβάλλουσα ζήτηση των κατοίκων..) ή και στη κερδοσκοπική λειτουργία της αγοράς των αγαθών (η αύξηση των τιµών δηµιουργεί µείωση της

61 Γνωρίζουµε δύο τέτοιες εµπειρικές οικονοµετρικές µελέτες που αναφέρονται στην Επικρατούσα κατάσταση της Ιταλίας τη δεκαετία του '70: Stagni A.: "Il modello econometrico dell' economia italiana: struttura e relazioni casuali" in A.AV.V., "Un modello per l' economia italian, Il Mulino, Bologna. 1976 και Pierucci C.M., Tresondi G.: Il settore prezzi interni: aspetti istituzionali, schemi di riferimento e verifica empirica. Banca d' Italia. Roma 1976. Σύµφωνα µε τον Stagni µετά από 3 έτη οι τιµές και οι µισθοί έχουν απορροφήσει το 70% της αρχικής υποτίµησης. Αντιθέτως σύµφωνα µε τους Pierucci-Tresoldi ο χρόνος είναι πολύ πιο σύντοµος, περίπου 18 µήνες. Επίσης δες για τη δεκαετία του 1980: Gylfason T. and M. Schmid (1983) : Does devaluation cause stagflation ? Canadian Journal of Economics Nov., 508 - 521.



ζήτησης εµπορευµάτων και συνεπώς τρέχον πλεόνασµα). Αυτά ισχύουν βραχυπρόθεσµα. Το νοµισµατικό υπόδειγµα επιµένει πάνω απ' όλα στο γεγονός ότι οι θετικές επιδράσεις της υποτίµησης είναι οπωσδήποτε συγκυριακές και καταδικασµένες να απορροφηθούν µακροπρόθεσµα. Ιδιαίτερα παρατηρείται ότι η διαρκής επίδραση της υποτίµησης δεν είναι στο ισοζύγιο πληρωµών αλλά αντίθετα στο επίπεδο των διεθνών αποθεµάτων της χώρας. Και σ' ένα Κεϋνσιανό υπόδειγµα όµως µε τιµές και µισθούς σταθερούς, το τρέχον πλεόνασµα που δηµιουργείται από την υποτίµηση (υποθέτοντας ότι ξεκινούµε από µια κατάσταση αρχικής εξωτερικής ισορροπίας) µειώνεται µε το πέρασµα του χρόνου, γιατί η αύξηση της προσφοράς χρήµατος δραστηριο-ποιηµένη από το εξωτερικό πλεόνασµα τείνει να µειώσει το επιτόκιο (θεωρούµε παθητική νοµισµατική πολιτική) και διαµέσου αυτού του δρόµου οδηγεί σε αυξήσεις της εγχώριας δαπάνης, συµπεριλαµβανοµένου του ποσού που θα περιέλθει στις εισαγωγές. Δεδοµένες οι εξαγωγές, η πτώση του επιτοκίου συνεχίζεται έως ότου το τρέχον πλεόνασµα δηµιουργήσει σωρευτικές αυξήσεις στη προσφορά χρήµατος. Η διαδικασία τελειώνει όταν οι εισαγωγές έχουν αυξηθεί τόσο, όσο απαιτείται να ισοσκελίσουν το επίπεδο των εξαγωγών. Η εξωτερική ισορροπία έτσι εξασφαλίζεται και η υποτίµηση καθίσταται ουδέτερη µακροχρόνια. Σ' ένα κόσµο "νοµισµατικό", στον οποίο το εισόδηµα ευρίσκεται στο επίπεδο της πλήρους απασχόλησης, το εξωτερικό πλεόνασµα δηµιουργεί αυξήσεις στη δαπάνη των κατοίκων η οποία εξαρτάται ευθέως από το απόθεµα χρήµατος σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα Pigou, και τέτοιες αυξήσεις συνεχίζονται έως ότου η δαπάνη είναι ίση µε το εισόδηµα και το πλεόνασµα έχει ολοκληρωτικά απορροφηθεί. Συνεπώς η ουδετερότητα µακροχρόνια της υποτίµησης εµφανίζεται στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα µε εισόδηµα µεταβλητό και µε τιµές µεταβλητές. Η έµφαση του νοµισµατικού υποδείγµατος, σύµφωνα µε την οποία η υποτίµηση είναι µη αποδοτική µακροχρόνια, αποδεικνύεται σωστή, αλλά η αληθοφάνειά της εξαρτάται αποκλειστικά από την ύπαρξη αυτόµατων µηχανισµών προσαρµογής στην αγορά χρήµατος, άµεσα στο νοµισµατικό υπόδειγµα , έµµεσα αντίστοιχα στο Κεϋνσιανό υπόδειγµα. Η ουδετερότητα της υποτίµησης συνεπώς δεν είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νοµισµατικού υποδείγµατος, αλλά περισσότερο µια συνέπεια της υπόθεσης αυτόµατης προσαρµογής µακροχρόνια.

Κώστας Μελάς - Μύθοι και Πραγματικότητα της Θεωρίας...

Documents

Transcript of Κώστας Μελάς - Μύθοι και Πραγματικότητα της Θεωρίας...