Η Ιστορία γ΄λυκείου .

’ Ιστορία Γ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Θέματα Νεοελληνικής ΙστορίαςΓ’ Λυκείου

Επιμέλεια: Καραστατήρα Μιράντα

΄

[1]


Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση

Βασικές έννοιες κεφαλαίου

ΤσιφλίκιαΟι ακίνητες, κτηματικές ιδιοκτησίες των Οθωμανών στις περιοχές που περιήλθαν στον έλεγχο του ελληνικού κράτους. Η γη αυτή ανήκε είτε στο Οθωμανικό δημόσιο, είτε σε μουσουλμανικά ιδρύματα, είτε σε ιδιώτες, ως ιδιοκτησία ή ως δικαίωμα νομής (εκμετάλλευσης). Οι περιουσίες αυτές περιήλθαν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους "επαναστατικώ δικαίω", δηλ. με βάση το δίκαιο της Επανάστασης. Για τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις αποτέλεσαν το πρώτο και, ουσιαστικά, το μόνο κρατικό κεφάλαιο κατά τη διάρκεια του πολέμου και γι΄ αυτό χρησιμοποιήθηκαν:α) ως υποθήκη για τη σύναψη δανείων, β) ως μέσα εξασφάλισης εσόδων, μέσω της εκποίησης (= πώλησής τους). Η έκταση τους μπορεί να υπολογιστεί μόνο κατά προσέγγιση, καθώς το σχετικό με την έγγειο ιδιοκτησία οθωμανικό καθεστώς ήταν περίπλοκο, όπως και οι μηχανισμοί απογραφής των περιουσιακών στοιχείων. Υπολογίζεται ότι η έκτασή τους ανερχόταν χονδρικά σε 4.000.000 έως 5.000.000 στρέμματα.

Εκδοτικό δικαίωμα:Ήταν το μεγάλο πλεονέκτημα και ταυτόχρονα η κύρια πηγή εσόδων της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος (μέχρι το 1927) και αφορούσε στη δυνατότητα της Τράπεζας να εκδίδει τραπεζογραμμάτια, χαρτονομίσματα δηλαδή, για λογαριασμό του ελληνικού κράτους, το οποίο μάλιστα ενίσχυε ή και επέβαλλε την κυκλοφορία τους.

Εμβάσματα:

[2]


Τραπεζικές ή ταχυδρομικές επιταγές, που στέλνονταν από τους μετανάστες που βρίσκονταν στο εξωτερικό στους συγγενείς τους στην Ελλάδα. Ενίσχυσαν την οικονομία της υπαίθρου, κυρίως μετά τη σταφιδική κρίση (τέλη 19ο - αρχές 20ο αιώνα) και είχαν μεγάλη σημασία για την Ελλάδα καθώς οι συνέπειές τους στην εθνική οικονομία ήταν τουλάχιστον το ίδιο σημαντικές με τις αντίστοιχες των μεγάλων κεφαλαίων της ομογένειας.

Φεντερασιόν:Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), η ενσωμάτωση τηςΘεσσαλονίκης στην Ελλάδα, μιας πόλης με σημαντικό -για τα μέτρα της περιοχής- βιομηχανικό υπόβαθρο και με κοσμοπολίτικο προσανατολισμό στις ιδέες, αποτέλεσε ορόσημο για την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Η μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης, η Φεντερασιόν, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή, σε νέες ιδέες, εβραϊκή κοινότητα της πόλης, αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.

Γ.Σ.Ε.Ε.:Στη διάρκεια του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, οι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία, η εμπλοκή της σε διεθνείς υποθέσεις και ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης οδήγησαν το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα σε ταχύτατη ωρίμανση με αποτέλεσμα προς το τέλος του πολέμου να ιδρυθεί η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ) που συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία.

Πάουερ:Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και τον ερχομό των προσφύγων, την ίδια περίπου εποχή που γίνονταν σημαντικές επενδύσεις και σε άλλες υποδομές της χώρας, η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και την εγκατάσταση ενός σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία.

Ούλεν:Οι ραγδαίες αλλαγές, τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του μικρασιατικού πολέμου, ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας για παράδειγμα, ξεπέρασε, με την έλευση των προσφύγων, το 1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. Τη λύση του ζητήματος ανέλαβε το 1925 η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ, με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης στο Μαραθώνα.

Σ.Ε.Κ.Ε.:Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας και οι άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών οδήγησαν σε έντονη πολιτικοποίησή τους, κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Οι συνθήκες έδιναν την εντύπωση ότι οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι και οι φτωχοί

[3]


φτωχότεροι. Το 1918 ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από συνέδριο σοσιαλιστών. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν δημοκρατία, παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, αναλογικό εκλογικό σύστημα, εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Σχετικά με την εξωτερική πολιτική, ζητούσε ειρήνη χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Τα προβλήματα που αφορούσαν διαμφισβητούμενα εδάφη, θα λύνονταν με δημοψηφίσματα. Το Σ.Ε.Κ.Ε. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. Έως το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σταδιακά απομακρύνθηκε απ’ αυτή, παίρνοντας κομμουνιστική κατεύθυνση και υιοθετώντας την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το 1924 προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Ισοζύγιο πληρωμών:Η σχέση ανάμεσα στην αξία των εισαγωγών και εξαγωγών αγαθών, που πραγματοποιεί μια χώρα με άλλα κράτη. Για την Ελλάδα, υπήρξε μονίμως παθητικό κατά το 19ο αιώνα, δηλαδή το ελληνικό κράτος αγόραζε από το εξωτερικό πολύ περισσότερα από όσα πουλούσε εκεί.

κλήριγκ:Η εκδήλωση της οικονομικής κρίσης του 1929 που ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη και εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, ανάγκασε τις κυβερνήσεις των χωρών να πάρουν μέτρα για τον περιορισμό των επιπτώσεών της. Έτσι, εγκαινιάστηκε μια περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές, και μια πολιτική προστατευτισμού, με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας. Η Ελλάδα, μετά το 1932, μπήκε και αυτή με τη σειρά της στο χώρο της κλειστής οικονομίας, όπου οι συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από γραφειοκρατικές διαδικασίες παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες. Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού “κλήριγκ”. Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν δηλαδή με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στα πλαίσια ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.

Συγκρατώ στη μνήμη μου τις κυριότερες χρονολογίες και συσχετίζω τα γεγονότα

Προσοχή! Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δώσεις σε διαφορετικά γεγονότα που συμβαίνουν κατά την ίδια χρονολογία ή χρονική περίοδο. Θα μπορέσεις με αυτό τον τρόπο να αντιμετωπίσεις πιθανές συνδυαστικές ερωτήσεις που αναφέρονται σε μία χρονική περίοδο αλλά απαιτούν

[4]


σύνθεση στοιχείων από διαφορετικά κεφάλαια πχ. το 1917 είχαμε εξελίξεις και στον αγροτικό και στον πολιτικό τομέα.

Τέλη του 19ου αιώνα: σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις στην Ελλάδα1896: οι πρώτες καθαρά εργατικές εξεγέρσεις στο Λαύριο1907: ψήφιση νόμων για απαλλοτριώσεις των μεγάλων ιδιοκτησιών1910-1922: εμφάνιση της πολιτικής αντίληψης του βενιζελισμού1910: - συγκρούσεις στο χωριό Κιλελέρ - εμφανής πρόοδος της ελληνικής οικονομίας1913: τέλος των Βαλκανικών ΠολέμωνΚαλοκαίρι 1914: ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος1915-1917: περίοδος εθνικού Διχασμού (σύγκρουση παλατιού και Βενιζέλου)1915: άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση1916: δημιουργία κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη - διάσπαση της χώρας σε δυο ουσιαστικά κράτη1917: - απόφαση της κυβέρνησης Βενιζέλου για την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης - ενοποίηση της Ελλάδας υπό το Βενιζέλο μετά τον εθνικό διχασμό με τη βοήθεια των Αγγλογάλλων - η Ελλάδα πήρε μέρος στον Α' Παγκόσμιο ΠόλεμοΝοέμβριος 1920: ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές στην ΕλλάδαΜάρτιος 1922: αδιέξοδο στα οικονομικά της Ελλάδας - διχοτόμηση της δραχμής.Αύγουστος 1922: Μικρασιατική καταστροφή1923-1924: πολλαπλασιασμός θανάτων από φυματίωση και ελονοσία1925: η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα1926: επανάληψη της διχοτόμησης της δραχμής1927: αίτημα της Ελλάδας για παροχή δανείου στην Κοινωνία τωνΕθνώνΜάιος του 1927: ιδρύθηκε η κεντρική Τράπεζα της Ελλάδος1928: άρχισε να λειτουργεί η Τράπεζα της Ελλάδος1928-1932: τελευταία κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου1929: εκδήλωση οικονομικής κρίσης στις Η.Π.Α.δεκαετία 1930: κυριαρχία δικτατορικών ή φασιστικών καθεστώτων σε πολλάευρωπαϊκά κράτη1932: εκδήλωση της οικονομικής κρίσης και στην Ελλάδα - αναστολήμετατρεψιμότητας της δραχμής, αναστολή εξυπηρέτησης τωνεξωτερικών δανείων4/8/1936: Δικτατορία του Ι. Μεταξά

Μαθαίνω να αναλύω τους πίνακες και τις πηγές και να αξιοποιώ τα στοιχεία τους

Ερώτηση:Να παρουσιάσετε τις συνέπειες που είχε η κρίση του 1929 για την ελληνικήοικονομία βασιζόμενοι στην ιστορική αφήγηση και στις πληροφορίες που θα

[5]


αποκομίσετε από το παράθεμα που ακολουθεί.

Οι συνέπειες των μέτρων του κρατικού παρεμβατισμού κατά το 1932

Τα μέτρα του 1932 αποτέλεσαν το ορόσημο για τη νέα ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής, η οποία συνεχίστηκε ως τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Άμεση συνέπεια ήταν ότι η δραχμή υποτιμήθηκε κατά 60% σε σχέση με τα ξένα νομίσματα, ενώ παράλληλα οι τιμές των εγχώριων προϊόντων δεν ανέβηκαν παρά μόνο 13,4%. Αυτό είχε σαν συνέπεια ότι τα προϊόντα του εξωτερικού ακρίβυναν τουλάχιστον τέσσερις φορές περισσότερο από τα εγχώρια...Οι προϋποθέσεις αυτές οδηγούσαν εξ αντικειμένου στην ενθάρρυνση της εγχώριας παραγωγής...Σύμφωνα με τις στατιστικές της ΚΤΕ, κατά την περίοδο 1928-1938 η Ελλάδα σημείωσε την υψηλότερη αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής στον κόσμο 165%ι μετά την ΕΣΣΔ (877%) και την Ιαπωνία (73%).

Κ. Βεργόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,Εκδοτική Αθηνών, τομ. ΙΕ’, σελ. 330

1. Εντοπίζω τα ζητούμενα της ερώτησης- οι συνέπειες (αρνητικές και θετικές) της κρίσης του 1929- στην ελληνική οικονομία

2. Επισημαίνω στην πηγή τα στοιχεία που θα χρησιμοποιήσω στην απάντησή μου

Τα μέτρα του 1932 αποτέλεσαν το ορόσημο για τη νέα ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής, η οποία συνεχίστηκε ως τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Άμεση συνέπεια ήταν ότι η δραχμή υποτιμήθηκε κατά 60% σε σχέση με τα ξένα νομίσματα, ενώ παράλληλα οι τιμές των εγχώριων προϊόντων δεν ανέβηκαν παρά μόνο 13,4%. Αυτό είχε σαν συνέπεια ότι τα προϊόντα του εξωτερικού ακρίβυναν τουλάχιστον τέσσερις φορές περισσότερο από τα εγχώρια...Οι προϋποθέσεις αυτέςοδηγούσαν εξ αντικειμένου στην ενθάρρυνση της εγχώριας παραγωγής... Σύμφωνα με τις στατιστικές της ΚΤΕ, κατά την περίοδο 1928-1938 η Ελλάδα σημείωσε την υψηλότερη αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής στον κόσμο 165%ι μετά την ΕΣΣΔ (877%) και την Ιαπωνία (73%).

3. Εντοπίζω το απόσπασμα της ιστορικής αφήγησης από το βιβλίοΣσ. 53-54: “Η παγκόσμια ... στοιχεία”.

4. Συνθέτω την απάντησή μου: (με τα κανονικά γράμματα είναι οι πληροφορίες του βιβλίου ενώ με τα πλάγια τα στοιχεία που αποκόμισα από το παράθεμα)

[6]


Απάντηση:Η παγκόσμια οικονομική κρίση, που ξεκίνησε το 1925 από Νέα Υόρκη το 1929 και εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, έφτασε στην Ελλάδα σε μία εποχή “ευημερίας”.Η “ευημερία” σήμαινε ότι η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο οικονομικό μέλλον είχε αποκατασταθεί, οι σκοτεινές εποχές της δεκαετίας του 1920 έδειχναν να απομακρύνονται, οι πληγές έκλειναν, η φτώχεια περιοριζόταν και το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το μέλλον με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση εξάντλησαν τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα. Την άνοιξη του 1932 όμως, η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποφύγει την αναστολή της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος, καθώς και την αναστολή εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων. Έτσι εγκαινιάστηκε μια περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές, και μια πολιτική προστατευτισμού, με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας. Η Ελλάδα μπήκε με τη σειρά της στο χώρο της κλειστής οικονομίας, όπου οι συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από γραφειοκρατικές διαδικασίες παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες.Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού“κλήριγκ”. Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν δηλαδή με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στα πλαίσια ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.Αυτές οι θετικές συνέπειες καταγράφονται με σαφήνεια στο παράθεμα πουσυμπληρώνει την ιστορική αφήγηση. Το τελικό αποτέλεσμα τους ήταν η ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής που ξεκίνησε με την κατά 60% υποτίμηση της δραχμής, τη στιγμή που η άνοδος της τιμής των εγχώριων προϊόντων ανερχόταν μόλις στο 13,4% . Οι εισαγωγές επομένως μειώθηκαν, αφού η αξία των ξένων προϊόντων τετραπλασιάστηκε. Αυτό οδήγησε στην ενίσχυση της εγχώριας γεωργικής και βιομηχανικής παραγωγής για να έχει τη δυνατότητα η χώρα να καλύψει τις ανάγκες της που δεν μπορούσε να καλύψει με εισαγωγές. Έτσι εξηγείται η υψηλή σε ποσοστό αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής που τοποθέτησε την Ελλάδα στην τρίτη θέση παγκοσμίως. Ο κρατικός, λοιπόν, παρεμβατισμός ενίσχυσε την ανάπτυξη, μια ανάπτυξη που στηρίχθηκε στις εγχώριες παραγωγικές δυνάμεις.

Ερωτήσεις για την εμπέδωση της ύλης

1. Να διερευνήσετε τους λόγους για τους οποίους η οικονομία της Ελλάδας, πολλές δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία της, εξακολουθεί να είναι αρχαϊκή.

2. Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους η εσωτερική εμπορική κίνηση της Ελλάδας παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα κατά τον 19ο αιώνα.

[7]


3. Να καταδείξετε τις παραμέτρους που κατέστησαν σύνθετο πρόβλημα τη διανομή των “εθνικών γαιών”.

4. Να παρουσιάσετε τις πρακτικές των Θεσσαλών τσιφλικάδων που δημιούργησαν εντάσεις και τις πολιτικές επιπτώσεις που είχαν.

5. α) Να εκθέσετε το περιεχόμενο της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1917. β) Να προσδιορίσετε τις συνέπειες της αγροτικής μεταρρύθμισης στην οικονομική ζωή της χώρας.6. Ποιοι παράγοντες επηρέασαν θετικά ή αρνητικά την εξέλιξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα;7. Γιατί η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα αποτέλεσε σταθμό για το εργατικό κίνημα;

Πηγές

1.Γενικώς το ελληνικό κράτος εθνικοποιώντας τη γη στα 1828 εμφανίζεται ως πρωτοποριακό μεταξύ των σύγχρονων καπιταλιστικών κρατών, επί του θέματος της γεωργικής πολιτικής. Ομοίως, η εν συνεχεία διανομή της εθνικοποιημένης γης στα 1871 δεν ήταν παρά μια λογική συνέπεια του ίδιου θεμελιώδους κρατικού προσανατολισμού: η διανομή της γης κατακερματισμένης σε μικρούς οικογενειακούς κλήρους, δεν ήταν αντίθετη με την προηγηθείσα εθνικοποίηση, αλλά μάλλον μια ρεαλιστικότερη εφαρμογή της ίδιας αρχής. Ο κοινός στόχος και στις 2 περιπτώσεις ήταν να εμποδιστεί η μεγάλη γαιοκτησία. Η πρόοδος της μικρής οικογενειακής επιχείρησης , ισοδυναμώντας με μια de facto εθνικοποίηση της γης, είχε ακόμη ως συνέπεια την ευρύτερη εθνικοποίηση της αγροτικής οικονομίας στο σύνολό της, θεωρουμένης ως όλου. Στο σημείο αυτό, η πολιτική του ελληνικού κράτους πρανάγγελλε την ανάλογη πολιτική των σύγχρονων καπιταλιστικών κρατών υπέρ μιας μικροαγροτικής γεωργίας όπως αυτή εφαρμόστηκε στα ευρωπαικά κράτη από τις πρώτες δεκαετίες του 10ου αιώνα.Το ελληνικό κράτος είτε εθνικοποιώντας την γη στα 1828 είτε διανέμοντάς την στα 1871,ετήρησε πάντα μια καθαρώς δύσπιστη και εχθρική στάση απέναντι της μεγάλης γαιοκτησίας και του αγροτικού καπιταλισμού εν γένει. Εκ παραλλήλου, το Κράτος ευνόησε πάντα την κοινωνική ενσωμάτωση της γεωργίας, δια μέσου του προνομιούχου χώρου της αγοράς.

Κ.Βεργόπουλου, Το αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα

ΕρώτησηΣύμφωνα με τις ιστορικές γνώσεις και σύμφωνα με την πηγή να αναφέρετε τα μέτρα που έλαβε το ελληνικό κράτος για τη διανομή των εθνικών γαιών.

[8]


2. Γενικώς, το ελληνικό κράτος, εθνικοποιώντας την γη στα 1828, εμφανίζεται ως πρωτοποριακό μεταξύ των συγχρόνων καπιταλιστικών κρατών, επί του θέματος της γεωργικής πολιτικής. Ομοίως, η εν συνεχεία διανομή της εθνικοποιημένης γης στα 1871 δεν ήταν παρά μια λογική συνέπεια του ίδιου θεμελιώδους κρατικού προσανατολισμού: η διανομή της γης, κατακερματισμέ-νης σε μικρούς οικογενειακούς κλήρους, δεν ήταν αντίθετη με την προηγηθείσα εθνικοποίηση, αλλά μάλλον μια ρεαλιστικότερη εφαρμογή της ίδιας αρχής. Ο κοινός στόχος και στις δύο περιπτώσεις ήταν να εμποδιστεί η μεγάλη γαιοκτησία. Η πρόοδος της μικρής οικογενειακής επιχείρησης, ισοδυναμώντας με μια de facto εθνικοποίηση της γης, είχε ακόμη ως συνέπεια την ευρύτερη εθνικοποίηση της αγροτικής οικονομίας στο σύνολό της, θεωρούμενης ως όλου. Στο σημείο αυτό, η πολιτική του ελληνικού κράτους προανάγγελλε ή την ανάλογη πολιτική των συγχρόνων καπιταλιστικών κρατών υπέρ μιας μικροαγροτικής γεωργίας, όπως αυτή εφαρμόστηκε στα ευρωπαϊκά κράτη από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Το ελληνικό κράτος, είτε εθνικοποιώντας την γη στα 1828 είτε διανέμοντάς την στα 1871, ετήρησε πάντα μια καθαρώς δύσπιστη και εχθρική στάση απέναντι της μεγάλης γαιοκτησίας και του αγροτικού καπιταλισμού εν γένει. Εκ παραλλήλου, το Κράτος ευνόησε πάντα την κοινωνική ενσωμάτωση της γεωργίας, δια μέσου του προνομιούχου χώρου της αγοράς, επί τη βάσει της μικρής οικογενειακής επιχείρησης και ιδιοκτησίας.

Κ. Βεργόπουλου, Το Αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα, σ. 115

ΕρώτησηΛαμβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο των παραπάνω πηγών: α) Να παρουσιάσετε το περιεχόμενο της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1871. β) Να επισημάνετε τις συνέπειες της μεταρρύθμισης στη γεωργία, στην εθνική οικονομία

γενικότερα.

3. Φεντερασιόν ετιτλοφορήθη η σοσιαλιστική οργάνωσις Θεσσαλονίκης. Ωνομάσθη υπό των υδρυτών αυτής ούτω, διότι εφρόνουν ότι εν Τουρκία όπου υπήρχον πολλαί εθνότητες, δεν ηδύνατο άλλως πως να οργανωθώσιν οι σοσιαλισταί. Σχεδόν εις κάθε πόλιν της Τουρκίας υπήρχον αρκετά στοιχεία από κάθε εθνικότητα και οι σοσιαλισταί έδει να σχηματίσουν τμήματα εξ’ εκάστης, συνδεόμενα μεταξύ των αφ’ ένος μεν δια της συνδέσεώς των εις μιαν τοπικήν Ομοσπονδίαν, αφ’ ετέρου δε δια της συνενώσεως των κατά τόπους ομοσπονδιών εις μίαν οθωμανικήν.Τούτο άλλως τε επέβαλλον λόγοι τεχνικοί· πως ηδύνατο να γίνη η σύνδεσις Αρμενίων σοσιαλιστών

[9]


(Αρμενίας, Πόντου και Κων/λεως), Τούρκων σοσιαλιστών (που ενεφανίσθησαν αργότερον), Βουλγάρων, Σέρβων, Ελλήνων, Ισραηλιτών και άλλων, αφού δεν υπήρχε καν μία κοινή γλώσσα ως μέσον επικοινωνίας και αλληλεπιδράσεως; .Το σπουδαιότερον έργον της Φεντερασιόν ήτο η μεταξύ των Ισραηλιτών διδασκαλία,η παρακολούθησις των σωματείων, η οργάνωσις διαλέξεων, συζητήσεων κλπ.Υπήρχε όμως έλλειψις φιλολογίας, βιβλίων και εφημερίδων. Οι εργάται δεν ήξευραν άλλην γλώσσαν πλην της ισπανοεβραϊκής. Έπρεπε να εκδοθή εν φύλλον ... Η εφημερίς αυτή εβαπτίσθη Εφημερίς των Εργατών και εξεδόθη κατ’ αρχάς μεν εις 4 γλώσσας, τουρκικήν, ελληνικήν, βουλγαρικήν και ισπανοεβραϊκήν (τέσσαρα φύλλα μόνον), ακολούθως δε εις δύο μόνον, βουλγαρικήν και ισπανοεβραϊκην (πέντε άλλα φύλλα). Αι 100 λίρες είχον εξατμισθή εις έξοδα μεταφράσεως κυρίως, και η Εφημερίς των Εργατών εξέπνευσε μαζί των. Αλλ’ η ιδέα της εκδόσεως εφημερίδος δεν εναυάγησεν. Απεναντίας αργότερον εκαρποφόρησε. Παραλλήλως προς την διδασκαλίας του σοσιαλισμού, η Φεντερασιόν εφρόντιζε και δια τα εργατικά σωματεία.Η Νεοτουρκική κυβέρνησις παρηκολούθει υπόπτως την αναπτυσσομένην

ζύμωσιν. Απεργίαι των σιδηροδρομικών όλων των ευρωπαϊκών δικτύων ετάραξε τα νεύρα του κομιτάτου. Ο τότε υπουργός των Εσωτερικών Φερίτ πασάς συνέταξε και υπέβαλε εις την οθωμανικήν Βουλήν νομοσχέδιον δια του οποίου απηγορεύετο το δικαίωμα της απεργίας εις τους οπωσδήποτε εργαζομένους εις υπηρεσίας «δημοσίας ανάγκης» ως οι σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί κλπ. Εξ’αφορμής του νομοσχεδίου τούτου εξαπελύθη εκ Θεσσαλονίκης κύμα αγανακτησεως και διαμαρτυρίας, το οποίον, διατρέξαν την Μακεδονίαν και Θράκην, μετεδόθη εις όλην την Μικράν Ασίαν.Το πρώτον συλλαλητήριον ωργανώθη εν Θεσσαλονίκη, ουχί άνευ εμποδίων και προστριβών με τας αρχάς, αι οποίαι δεν ηννόουν να το επιτρέψουν

[10]


[11]


[12]


[13]


Την ημέραν εκείνην όλος ο στρατός Θεσσαλονίκης ήτο εν επιφυλακή, το δε ιππικόν είχε περιζώσει την πλατείαν. Μ’όλα ταύτα το συλλαλητήριον εσημείωσεν εξαρετικην επιτυχίαν. Μία ανθρωποπλημμυρα κατέκλυσε τας οδούς και εγέμισε γρήγορα όχι μόνον την πλατείαν, αλλά και όλας τας παρόδους.Το ιππικόν ηναγκάσθη να ευρύνη διαρκώς περισσότερον την περιζωσθείσαν περιοχήν δια να περιλάβη όλον εκείνον τον ανθρώπινον όγκον.Εις έναν εξώστην των δύο μεγάλων κτιρίων έναντι του Τελωνείου εστήθησαν αι σημαίαι των σωματείων.

Γ. Κορδάτου, ό.π., σσ. 241-244

ΕρώτησηΛαμβάνοντας υπόψη το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο των παραπάνω πηγών:

Α) Να αναφέρετε τι ήταν η Φεντερασιόν και πώς επηρεάζει την ενδυνάμωση του εργατικού κινήματος

[14]


4.Ο εργασιακός Μεσαίωνας των μεταλλωρύχων του Λαυρίου

Για την πρώτη απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες. Γνωστό μονάχα είναι πως η απεργία του 1883 είναι η πρώτη, όχι όμως και η τελευταία που έγινε στα μεταλλεία του Λαυρίου. Η δεύτερη απεργία έγινε το μήνα Ιούλη του 1887. Πρέπει να το τονίσουμε πως οι μεταλλωρύχοι του Λαυρίου δεν ήταν καθόλου οργανωμένοι στα χρόνια εκείνα. Το ταξικό τους ένστιχτο όμως τους έσπρωχνε στην απεργία, γιατί περνούσαν μια ζωή σκυλίσια. Δούλευαν 12-14 ώρες και παίρνανε μεροκάματο από 2 ίσαμε 3 δραχμές. Αν ρωτάτε το που κοιμόντουσαν, θα φρίξετε διαβάζοντας τις εφημερίδες της τοτινής εποχής. Οι σκλάβοι της αρχαιότητας δε ζούσαν χειρότερα από τους νεότερους σκλάβους του Σερπιέρη. Εξάλλου δεν περνούσε βδομάδα που να μη σκοτωθούν κι ένας δύο εργάτες από τα βουλιμέντα και τα φουρνέλα. Στην θέση Δασκαλειό, εκεί που ήταν στα χρόνια εκείνα ανοιγμένο μεταλλείο, παραχώθηκαν πολλοί εργάτες, χωρίς η Εταιρεία να δώσει πεντάρα τσακιστή γι’ αποζημίωση στις οικογένειές τους. Ακόμα οι παλιοί Λαυριώτες διηγούνται πως ο Σερπιέρης είχε φκιάσει στο δεύτερο πάτωμα του πηγαδιού της Καμάριζας, πλάι στη μηχανή, μια μαρμαρένια κάμαρα, κι’ εκεί κρύβονταν τα πτώματα των σκοτωμένων από τα φουρνέλα και τα βουλιμέντα. Τη νύχτα ο καροτσέρης Κάλιος Μάνθος, από τους σπιτικούς του Σερπιέρη, μαζί με άλλους πιστούς της Εταιρείας βγάζανε στα κρυφά τα πτώματα και τα πήγαιναν και τα παράχωναν στα πεύκα του Άη Κωνσταντίνου. Έτσι, κάτω από τις συνθήκες αυτές, που θύμιζαν μεσαίωνα, οι μεταλλωρύχοι για δεύτερη φορά σηκώνουν κεφάλι κι’ απεργούν.

Γ. Κορδάτου, ό.π., σ. 35

ΕΡΩΤΗΣΗΜε βάση το παράθεμα και τις πληροφορίες που αποκομίσατε από το βιβλίο σας: α) Να διερευνήσετε τα αίτια δημιουργίας μισθωτών εργατών (προλεταριάτου). β) Να παρουσιάσετε τις πρώτες προσπάθειες αντίστασης τους στην εκμετάλλευση τους και

να αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητά τους. γ) Να τεκμηριώσετε την άποψη του βιβλίου σας ότι «η Φεντερασιόν αποτέλεσε σημαντικό

δίαυλο για το πέρασμα της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα».

[15]


Η διαμόρφωση και λειτουργία των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα

Βασικές έννοιες

Κριμαϊκός Πόλεμος:Αφορμή του Κριμαϊκού πολέμου (1853-56) υπήρξε η διαμάχη ορθοδόξων καικαθολικών μοναχών για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων στην Ιερουσαλήμ.Παρενέβησαν η Ρωσία και η Γαλλία και ακολούθησε γενικευμένη σύρραξη, με τησυμμετοχή της Αγγλίας, της Τουρκίας και της Αυστρίας στο αντιρωσικό μέτωπο. ΗΡωσία ηττήθηκε και υποχρεώθηκε να παραχωρήσει ορισμένα εδάφη ενώ το διεθνέςκύρος της μειώθηκε σημαντικά.Στην Ελλάδα ο πόλεμος προκάλεσε ενθουσιασμό και έφερε δύο αποτυχημένεςπροσπάθειες απελευθέρωσης, στην Άρτα και τη Θεσσαλία. Οι Αγγλογάλλοι, γιααντίποινα, απέκλεισαν το λιμάνι του Πειραιά (1854), με ολέθριες συνέπειες για τονπληθυσμό και την οικονομία, καθώς προκλήθηκαν πείνα, αρρώστιες και ανθρώπινεςαπώλειες που επιβεβαίωσαν τις μικρές δυνατότητες της χώρας.

Κεφαλαιοκρατικό ή Καπιταλιστικό σύστημα:Οικονομικό σύστημα που επικράτησε σταδιακά στη Δύση μετά την πτώσητης φεουδαρχίας και μετά την Α' Βιομηχανική Επανάσταση. Στο πλαίσιό τουη κατοχή και η εκμετάλλευση των μέσων παραγωγής βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών,που έχουν επενδύσει τα κεφάλαιά τους σ' αυτά με σκοπό την αποκόμιση κέρδους.Το σύστημα αυτό θεωρεί το ιδιωτικό κεφάλαιο ως βάση και κινητήρια δύναμηοικονομίας. Παράλληλα, στον καπιταλισμό παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη τουβιομηχανικού τομέα και εκτεταμένη χρήση της μισθωτής εργασίας.

Μεγάλη Ιδέα:Η εθνική ιδεολογία των Ελλήνων από το 1840 έως το 1922. Η ανάπτυξη τηςήταν αποτέλεσμα της απογοήτευσης που δοκίμασαν οι Έλληνες με την απελευθέρωση μιας μικρής γωνιάς της ελληνικής γης που δεν μπορούσε να ικανοποιήσει τους εθνικούς πόθους τους, αλλά αποτελούσε μια ημιτελή κατασκευή, τα θεμέλια για κάτι μεγαλύτερο. Έτσι, ήταν φυσικό η ανάκτηση των εδαφών που κατοικούνταν από Έλληνες κι είχαν μείνει έξω από το ελληνικό βασίλειο να γίνει αντικείμενο των εθνικών βλέψεων. Καθώς όμως ήταν δύσκολο να προσδιοριστούν τα σύνορα του Ελληνισμού και να μετριαστούν οι εθνικές φιλοδοξίες ενός νεαρού κράτους, η ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης έγινε συνώνυμη με την ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Επομένως, η Μεγάλη Ιδέα έβλεπε τα σύνορα του Ελληνισμού να χαράσσονται από τη γραμμή του Αίμου ως το Ταίναρο και από την Αδριατική ως τον Εύξεινο

[16]


Πόντο και ως τον Ταύρο. Όλα τα ελληνικά κόμματα στήριζαν την πολιτική τους επάνω στη Μεγάλη Ιδέα και έτσι, ουσιαστικά, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας ταυτίστηκε με το μεγαλοϊδεατισμό, που ήταν απογυμνωμένος από κάθε ρεαλιστικό πνεύμα. Η έντονη παρουσία της εθνικής αυτής ιδεολογίας είχε επιπτώσεις στον πολιτικό και οικονομικό χώρο καθώς οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν στραμμένο το ενδιαφέρον τους, μέσα σ' αυτές τις συνθήκες, αποκλειστικά στα εσωτερικά ζητήματα, στην οικονομική ανόρθωση και τη γεφύρωση του χάσματος με τη Δύση.

Μετατρεψιμότητα της δραχμής:Η δυνατότητα μετατροπής της δραχμής σε άλλο διεθνές νόμισμα ή χρυσό καθώςκαι η δυνατότητα αγοράς χρυσού ή συναλλάγματος με δραχμές.

Πτώχευση του 1893:Κατά το έτος 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τατοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση τουδημόσιου χρέους της. Η "πτώχευση" όπως χαρακτηρίστηκε, δεν ήταν ασυνήθιστηεπιλογή των φτωχότερων κρατών, στην Ελλάδα όμως της εποχής εκείνης είχε μεγάλοπολιτικό κόστος. Οι διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν μέχριτον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η ήττα του ελληνικού στρατού και ηυποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλει υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στηνΟθωμανική αυτοκρατορία u941 έθεσαν το ζήτημα σε νέες βάσεις και οδήγησαν στηνεπιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου στο ελληνικό κράτος.

Πυκνότητα πληθυσμού:Είναι όρος που χρησιμοποιείται στη Δημογραφία και αναφέρεται στον αριθμό τωνκατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Στο ελληνικό κράτος η πυκνότητα πληθυσμούκυμαινόταν από 15 (1828) σε 43 (1911) κάτοικους στο τετραγωνικό χιλιόμετρο,όταν σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης οι ίδιοι αριθμοί ήταν τριψήφιοι.

Ρευστότητα:α) Ο βαθμός ευκολίας με τον οποίο μία οικονομική μονάδα μετατρέπει σε ρευστόχρήμα τα περιουσιακά της στοιχεία, το κεφάλαιό της.β) Η ικανότητα μιας οικονομικής μονάδας να αντιμετωπίζει αμέσως τις χρηματικέςτης υποχρεώσεις.γ) Η ύπαρξη κεφαλαίων στην αγορά.

Βενιζελισμός:Στην περίοδο 1910-1922, κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεμικήετοιμότητα, εμφανίστηκε μια νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε με τονΕλευθέριο Βενιζέλο και ονομάστηκε συνοπτικά βενιζελισμός. Είναι δύσκολο ναορίσουμε με λίγα λόγια τι ακριβώς ήταν αυτή η πολιτική, στον οικονομικό όμωςτομέα φαίνεται ότι ο βενιζελισμός θεωρούσε το ελληνικό κράτος ως μοχλό έκφρασης

[17]


και ανάπτυξης του ελληνισμού. Το ελληνικό κράτος δηλαδή έπρεπε να επιδιώξειτην ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού και , με ενιαία εθνική και κρατικήυπόσταση, να διεκδικήσει την θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο. Αυτό προϋπέθετεόχι μόνο θεσμικό εκσυγχρονισμό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικόκαι αξιόπιστο, αλλά και γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης τωνπαραγωγικών δυνάμεων του έθνους.

Διχοτόμηση της δραχμής:Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα της Ελλάδας έφθασαν σε πλήρεςαδιέξοδο. Ήδη από το 1918, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώταυτόχρονα η ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία είχε εξελιχθεί σε σκληρό καιδαπανηρό πόλεμο. Παράλληλα, μετά το 1920 και την επιστροφή του Κωνσταντίνουθεωρούσαν τον βασιλιά ανεπιθύμητο, είχαν διακόψει τις πιστώσεις προς την Ελλάδα.Τελικά, το αδιέξοδο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο: τη “διχοτόμησητης δραχμής”. Τα χαρτονομίσματα κόπηκαν στη μέση. Το αριστερό τμήμαεξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας ενώ το δεξιόανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου 20ετούς διάρκειας. Η επιχείρησηστέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμαεπαναλήφθηκε το 1926. Φυσικά, ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανόςνα προλάβει τη μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειες της.

Συγκρατώ στη μνήμη μουτις κυριότερες χρονολογίες

1864-67: ο Κωλέττης κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία, αλλά δενεμφανιζόταν στη Βουλή και καθιστούσε το εκτελεστικό έργο αδύνατοΦεβρ. 1862: επανάσταση με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά12 Οκτ. 1862: ο Όθωνας εγκατέλειψε τη χώραΝοεμ. 1862: οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές1875: - αρχή της δεδηλωμένης του Χαριλάου Τρικούπη - το κόμμα του Τρικούπη παρουσίασε πρόγραμμα εκσυγχρονισμού1875-1880: μεταβατική περίοδος1875, 1879: κανένα κόμμα δεν κέρδισε κοινοβουλευτική πλειοψηφία1893: ο Τρικούπης κηρύσσει την πτώχευση της χώρας1880 - 1890: τα κόμματα ήταν πιο οργανωμένα απ’ ότι στο παρελθόν1882 : οι εκλογείς αρχίζουν να ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια καιπαύει η παραπάνω συνήθεια1890-1900: οι εκλογείς ψηφίζουν τους πολιτικούς με κριτήριο την αξιοπιστία τους και τον πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκουν1893-1897: τα δύο κόμματα (του Δηλιγιάννη και του Τρικούπη) απέτυχαννα υλοποιήσουν το πολιτικό τους πρόγραμμα

[18]


1897: ο ατυχής Ελληνοτουρκικός πόλεμος1906: ιδρύθηκε από τον Δημήτριο Γούναρη η κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων1908: διαλύθηκε η ομάδα των Ιαπώνων15 Αυγ. 1919: εκδηλώθηκε το κίνημα στο Γουδί από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο14 Σεπτ. 1919: διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της Αθήνας πουμε ψήφισμά τους στο βασιλιά επιζητούσαν την επίλυση οικονομικών αιτημάτωνΦεβρ. 1910: η Βουλή ψήφισε την αναθεώρηση μερικών άρθρων του Συντάγματος15 Μαρ. 1910: ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε8 Αυγ. 1910: εκλογές5 Σεπτ. 1910: ο Βενιζέλος πρωτοεμφανίστηκε ως ελλαδίτης πολιτικός σε ομιλία του στην πλατεία Συντάγματος22 Αυγ. 1910: ιδρύθηκε και τυπικά το κόμμα του Βενιζέλου6 Οκτ. 1910: ο Βενιζέλος πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά τηνπαραίτηση της Κυβέρνησης ΔραγούμηΝοεμ. 1910: τα παλαιά κόμματα αναστατώθηκαν και αποφάσισαν να μησυμμετάσχουν στις εκλογέςα΄εξάμηνο 1911: ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις διατάξεων τουσυντάγματος.Μαρτ. 1912: στις εκλογές ο Βενιζέλος ανέδειξε 145 βουλευτές και τα άλλα κόμματα 361912: το κόμμα αναδιοργανώθηκε, αφού ιδρύθηκε η Λέσχη τωνΦιλελευθέρων στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές1910: ιδρύθηκε το Λαϊκό Κόμμα με αρχηγό τον ΑλέξανδροΠαπαναστασίου- προκηρύχτηκαν για δεύτερη φορά εκλογές- στις δεύτερες εκλογές του

Ερωτήσεις για την εμπέδωση της ύλης

1.Ποίοι λόγοι οδήγησαν στη διάλυση των ξενικών κομμάτων;2. Ποία ήταν η πολιτική κατάσταση που διαδέχτηκε τα παρηκμασμένα κόμματα και ποια η κυρίαρχη ιδεολογική τοποθέτησή της;3. Ποιο κενό του συντάγματος εκμεταλλευόταν ο βασιλιάς για το σχηματισμό των κυβερνήσεων; Πώς διευθέτησε το ζήτημα αυτό η αρχή της δεδηλωμένης;4. Τι γνωρίζετε για την εισαγωγή της «αρχής της δεδηλωμένης» στην ελληνική πολιτική ζωή και ποιες ήταν οι συνέπειες της εφαρμογής στην πολιτική ζωή του τόπου;5. Ποιες οι αίτιες δυσαρέσκειας προς την κυβέρνηση του Τρικούπη;6.Το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί και τα αποτελέσματα στην πολιτική ζωή.7.Τι γνωρίζετε για τα αριστερά κόμματα της εποχής.

Πηγές

1. Σύνταγμα του 1844

[19]


Η σύμπραξη πάντως της εθνικής Συνέλευσης, σαν λαϊκής αντιπροσωπείας, στην κατάρτιση του Συντάγματος του 1844 προσέδωσε σ’ αυτό χαρακτήρα «συμβολαίου» ανάμεσα στο λαό και τον μονάρχη. Θα πρέπει να διευκρινιστεί εδώ ότι τα κυρίαρχα στοιχεία της λαϊκής αντιπροσωπείας, που είχε συμπράξει στις σχετικές διαδικασίες, συνέθεσαν φατρίες από την άρχουσα τάξη, που έλεγχε την εξουσία σ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης, και οι οποίες, καθώς αποδείχτηκε, είχαν την ευχέρεια να μεταθέτουν τον πολιτικό αγώνα από τα άμεσα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα στο ζήτημα της εγκαθίδρυσης συνταγματικών θεσμών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες «Το αντιπροσωπευτικόν σύστημα εις μίαν κοινωνίαν εστερημένην επαρκούς κατανομής της γης και αναπτύξεως των μαζών, θα απετέλει κατ’ ανάγκην τον καταλληλότερον τρόπον επικρατήσεως της ολιγαρχίας δια των καλπών». Ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες διαπιστώσεις, το Σύνταγμα του 1884 υπήρξε κάτι περισσότερο από ένα Σύνταγμα παραχωρημένο: ένα «Σύνταγμα – συμβόλαιο» ή «Σύνταγμα – συνθήκη» ή, τέλος, «Σύνταγμα – συνάλλαγμα».

Π. Πετρίδη, Πολιτικές δυνάμεις και συνταγματικοί θεσμοί στη νεότερη Ελλάδα (1844-1940), σ. 20-21

ΕΡΩΤΗΣΗ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του παραθέματος: α) Να αποτιμήσετε τον χαρακτήρα του συντάγματος του 1844.

β) Η καθιέρωση των συνταγματικών-κοινοβουλευτικών θεσμών μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου ήταν αναγκαία αλλά αποδείχτηκε και ικανή συνθήκη για τη στερέωση των δημοκρατικών θεσμών ή υπήρχε σημαντική απόσταση μεταξύ τους; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

2. ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕ Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΥΒΡΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Τους ανθρώπους αυτούς, οίτινες είχαν δώσει δείγματα και του πατριωτισμού, αλλά και της ικανότητος και της αυτοθυσίας των, ηδύνατο να παρακολουθήση τουλάχιστον αδιάφορον το κράτος των Αθηνών. Αντί τούτου, δεν έμεινεν ύβρις, συκοφαντία, ελεεινότης, η οποία να μη ελέχθη εις βάρος των. Ενώ εγνώριζαν κάλλιστα οι διευθύνοντες εν Αθήναις ότι ο αγών των Φιλελευθέρων ενισχύθη υλικώς μόνον και μόνον δι’ ελληνικών εισφορών μέχρι της συγκροτήσεως του «κράτους της Θεσσαλονίκης», εγράφετο άνευ εντροπής ότι από του Βενιζέλου μέχρι του τελευταίου οπλίτου της «Αμύνης» οι κατά Βουλγάρων μαχόμενοι Έλληνες ήσαν «πουλημένοι» εις τους Άγγλους ή Γάλλους. Ο Στέφανος Δραγούμης ωνόμαζεν ενυπογράφως τον Βενιζέλον «υστερικόν ερμαφρόδιτον». Πολιτευταί και αξιωματικοί βασιλόφρονες ώριζαν εις 1 ½ εκατομμύριον γαλλικών φράγκων το ποσόν, με το οποίον επωλήθη εις τους ξένους ο

[20]


Παύλος Κουντουριώτης!! Αι οικογένειαι των επροπηλακίζοντο κατά τον πλέον άνανδρον τρόπον. Έλληνες αξιωματικοί, οι οποίοι μετά τινας μήνας εξηγόρασαν με το αίμα των την ελευθερίαν της Μακεδονίας, απεκαλούντο «καταχρασταί» ή «λωποδύται»! Όστις ανεχώρει εις Θεσσαλονίκην, το έπραττεν επειδή απήγε μαζί του το δημόσιον ταμείον. Αν η ρυπαρά αυτή ύβρις δεν ήτο πρόχειρος, τότε κατηγορείτο δι’ άλλο ακατονόμαστον έγκλημα. Γ. Βεντήρη, Η Ελλάς το 1910-1920, τ. Β΄, εκδ. Ίκαρος, σ.218

ΕΡΩΤΗΣΗΛαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του παραθέματος: Α)να αναφέρετε τα αίτια που οδήγησαν στο διχασμόΒ) τις σχέσεις μεταξύ του Βενιζέλου και του Βασιλιά

Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΦΕΥΓΕΙ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1920

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου έριξαν το Βενιζέλο. Η Ελλάδα όλη φόρεσε την άγκυρα, φώναξε «Ζήτω ο Βενιζέλος» και ψήφισε μαύρο. Όχι όλη, ευτυχώς, αλλά πάντως η πλειοψηφία. Και ο πιστός στο λόγο του, φεύγει ο Βενιζέλος, ο Μεγάλος, ο Γίγας. Πήγαμε να τον δούμε. Ίσιος, αλύγιστος έστεκε σα δέντρο που το δέρνει η φουρτούνα και που δε λυγά. Ήταν όλοι συντριμμένοι. Πεσμένος σε μια καρέγλα, σα γυναίκα υστερική, ο Ρέπουλης έκλαιγε. Όρθιος, αναλυμένος, σιχαμένος, σα βουνό από σάρκες άμορφες, ο Τσιριμώκος κοίταζε αποκουταμένος. Μας είδε ο Βενιζέλος και πετάχθηκε απάνω, και ήλθε να μας χαιρετήσει με το συνηθισμένο γρήγορο βήμα του, με τη συνηθισμένη ζωηρή φωνή του. Στα συγκινημένα λόγια του Στεφάνου, αποκρίθηκε διακόβοντάς τον: -«Όχι, όχι, δε θέλω ούτε επί μια στιγμή να φανταστείτε πως φεύγω επειδή δειλίασα! Ελάτε μέσα, και είμαι έτοιμος να συζητήσω τη γνώμη σας, να σας αποδείξω πως είναι ανάγκη, πως πρέπει να φύγω, για χατήρι αυτού του δυστυχισμένου τόπου». Και στην τραπεζαρία όπου μας πήγε, κάθησε σ’ ένα καρεγλάκι και με τη συνηθισμένη του ευφράδεια, αλύγιστος και απτόητος, θλιμμένος ως στην ψυχή, συντριμμένος, αλλ’ όχι δαμασμένος μας μίλησε. -«Επλανήθηκα», μας είπε «Ενόμιζα πως αλήθεια είχα το λαό μαζί μου, πως στο μεγάλο αυτό έργο που γίνηκε, με ακολουθούσε ο λαός. Επλανήθηκα· ο λαός κουράστηκε, βαρέθηκε. Δεν κακίζω το λαό, του ζήτησα θυσίες μεγαλύτερες από τις δυνάμεις του. Εγώ δεν υπολόγισα καλά τις δυνάμεις του, τον παρέσυρα σε έργο πολύ βαρύ. Είμαι συντριμμένος, δεν έχω πια δυνάμεις ν’ αντιπαλαίσω· είχα σχηματίσει τ’ όνειρο πως ο ελληνικός λαός μ’ ακολουθεί στην κατάκτηση των ελληνικών μερών· μα ο ελληνικός λαός δε μ’ ακολουθεί· πήγε δια της βίας. Με ψήφισαν, λέτε, στο μέτωπο; Ναι, αυτό δε σημαίνει· γιατί ο στρατιώτης ψηφίζει εκείνο που του επιβάλλει ο αξιωματικός του. Εδώ

[21]


ήταν η θέληση του λαού· και ο πατέρας, στο σπίτι του, με μαύρισε αλύπητα. Του πήρα το παιδί του για πολλά χρόνια· δεν αντέχει πια στις θυσίες ο κουρασμένος λαός. Και δεν είναι αυτό το χειρότερο· το χειρότερο είναι που ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται. Προ 30 ετών υπήρχε ακόμα η Μεγάλη Ιδέα· τότε ακόμα ο κόσμος θα δέχονταν τις μεγάλες θυσίες για τη Μεγάλη Ιδέα. Σήμερα πια την παράτησε τη Μεγάλη Ιδέα. Το ξέρω πως η Ελλάδα κακοδιοικήθηκε· μα τους είπα πως τώρα που τελειώνουν τα εξωτερικά προβλήματα, θα στρέψω στα εσωτερικά. Το ξέρουν πως ποτέ δεν είπα ένα πράμα και δεν το έκανα· πίστευα πως θα μου δώσουν δυο μήνες για να κάνω και την εσωτερική αναδιοργάνωση. Μα δε με πίστωσαν με δυο μήνες, δε με πίστεψαν· ή δεν τους ενδιέφερε αρκετά το εξωτερικό ζήτημα ώστε να δεχθούν την προσωρινή κακή διοίκηση. Δεν τους μέλει· δεν καταλαβαίνουν οι αντίθετοι τι θα πει Σμύρνη! Ακούν Σμύρνη και σου λεν Σύρα, Μύκονος, και το βλέπουν ένα πράμα. Δε βλέπουν, δε βλέπουν τη σημασία της! Δεν νιώθουν τι θα πει η κατάκτηση της Μικρασίας! Αυτό που είπαν μερικοί, «Μικρή Ελλάδα αλλά τίμια», αυτό που έκανε ο Κουμουνδούρος, που έσχισε το χάρτη της Μεγάλης Ελλάδας, δεν ήταν λόγια, σκέψεις, καμώματα ενός ή δυο απάτριδων· είναι η ψυχολογία του λαού ολόκληρου. Δε ζητά μεγάλα όνειρα που να τα πραγματοποιήσει. Ζητά το σπίτι του να καλοδιοικείται το παιδί του να γυρίσει πίσω, να φύγει από το στρατό. Και ξέρετε; Έχω ταραγμένη τη συνείδηση· φέρω βαρειά ευθύνη απέναντι της ιστορίας, γιατί το μεγάλο αυτό έργο που επιδίωξα, χρειάζουνταν μεγάλες θυσίες, περισσότερες, βαρύτερες από όσες μπορούσε να σηκώσει ο ελληνικός λαός. Δεν υπολόγισα σωστά, του παραφόρτωσα τους ώμους. Δε φταίγει ο λαός, φταίγω εγώ που δεν υπολόγισα σωστά ως πού παν οι δυνάμεις του και η αντοχή του. Και φέρω βαρειά ευθύνη, γιατί ενώ τώρα τρέχει τον κίνδυνο να χάσει τα κερδισμένα αποτελέσματα, οι θυσίες θα του μείνουν. Φεύγω, όχι επειδή δειλιάζω· αλλά, όπως το είπα και πριν γίνουν οι εκλογές, αν με καταψηφίσει ο λαός θα φύγω και θ’ αποσυρθώ από τον πολιτικό βίο. Είμαι συντριμμένος. Ο ελληνικός λαός κατεψήφισε την πολιτική μου. Ολόκληρη ιδεολογία κατακρημνίζεται, δεν έχω πια λόγο υπάρξεως εδώ, η διαμονή μου μόνο που θα δυσκολέψει το έργο της νέας Κυβερνήσεως. Και πρέπει να είναι ελευθέρα εντελώς για το δυσχερέστατο έργο της». Και ιδιαιτέρως, εμπιστευτικά, μας είπε το γράμμα του νέου πρωθυπουργού, του Ράλλη (Δημήτρη), πως δεν μπορεί να κυβερνήσει, να βάλει τάξη, να εμποδίσει τις συμπλοκές του δρόμου, όσο μένει στον τόπο ο Βενιζέλος. -«Και σ’ όλους τους φίλους μου λέγω φεύγοντας, μην αντισταθείτε στο έργο της, βοηθήσετε την Κυβέρνηση με όλες σας τις δυνάμεις για να περισωθεί όσο το δυνατόν το μεγάλο έργο που έγινε». Ήταν μεγαλύτερος στο γκρέμισμα παρά στη δόξα του. Ήταν ο γίγας, που τον έφαγαν οι νάνοι. Στο πλατύ του πέταγμα δεν μπορέσαμε να τον ακολουθήσομε. Ήταν πάρα πολύ μεγάλος για μας. Μας πήγαινε στην Πόλη, και μας οι δυνάμεις μας τσάκισαν στις πύλες της. Ούτε οι φίλοι του δεν τον κατάλαβαν· τον πήραν για κομματάρχη, και αυτός ήταν Εθνάρχης. Ήταν δράμα ο χαλασμός που γίνουνταν στην ψυχή του. Ολόκληρη ιδεολογία τετρακοσίων ετών γκρεμίζουνταν μαζί του. -«Θα γυρίσετε, κύριε Πρόεδρε! Ο λαός αυτός ο ίδιος θα σας φωνάξει σε έξη μήνες».

[22]


-«Σε έξη μήνες, κυρία Δέλτα, θα έχουν επέλθει τέτοιες καταστροφές, που θα είναι ανεπανόρθωτες. Άλλωστε δεν είμαι πια νέος. Και είμαι συντριμμένος. Η αποδοκιμασία του ελληνικού λαού μ’ έχει συντρίψει». Ήταν γεμάτο το σπίτι από νάνους του κόμματος. Και στέκουνταν εκείνος μόνος, ολόμονος στην εξαίρετη μοναξιά του, ανάμεσά τους, άγνωστος σ’ αυτούς που ανυποψίαστοι για το μεγαλείο του, τον είχαν χαντακώσει. Θυμήθηκα το ποίημα του Vigny, Moise, όπου ο Προφήτης, μόνος στο βουνό, απέναντι του Θεού του, ψηλά πάνω από τον πυγμαίο λαό του, θρηνεί την υπέροχη μοναξιά του ανάμεσα στους ανθρώπους.

Vous m’ avez fait, Seigneur, puissant et solitaire Laissez-moi m’ endormir du sommeil de la terre!

Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος, Αρχείο της Π.Σ. Δέλτα, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1988, σσ. 60-63

ΕΡΩΤΗΣΗΛαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του παραθέματος: Α) να αναφέρετε τους λόγους που οδήγησαν το Βενιζέλο στην ήττα των εκλογών του 1920Β)τις συνέπειες για την μετέπειτα πορεία της Μεγάλης Ιδέας

[23]


ΠΗΓΗ 1

[24]


ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Επανάσταση 1821 -αφετηρία του προσφυγικού ζητήματος -μετακινήσεις πληθυσμών από την Οθ. Αυτοκρατορία προς την επαναστατημένη Ελλάδα

Τόποι προέλευσης των

μεταναστών

1. Μικρά Ασία 2. ελλαδικός ηπειρωτικός χώρος 3. νησιά του Αιγαίου

Αίτια μετανάστευσης

α. Το κλίμα ανασφάλειας και φόβου που επικράτησε μετά τις τρομοκρατικές ενέργειες των Τούρκων, που είχαν σκοπό να προλάβουν εξεγέρσεις Ελλήνων κατά την Επανάσταση β. Επιπλέον, η αποτυχία του απελευθερωτικού κινήματος στην ηπειρωτική χώρα και το Αιγαίο είχε ως συνέπεια το προσφυγικό αυτό ρεύμα

Χαρακτήρας της μετανάστευσης

-δεν εντάσσεται σε ένα γενικότερο σχέδιο εκρίζωσης του ελληνικού στοιχείου, όπως συνέβη στα 1914-1922 [ο αριθμός των προσφύγων άλλωστε δεν ήταν πολύ μεγάλος]

Ιστορικές πηγές για τις

προσφυγικές μετακινήσεις του

19ου αιώνα

-πολύ περιορισμένες → Αιτία: οι ιστοριογράφοι και οι περιηγητές της εποχής ασχολήθηκαν κυρίως με τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του Αγώνα

Η σημασία των μετακινήσεων

-πολύπλευρη για την ιστορία του τόπου -διαμόρφωσαν το δημογραφικό χάρτη της ανεξάρτητης Ελλάδας -συνετέλεσαν στη γνωριμία και την πνευματική αλληλεπίδραση των Ελλήνων μεταξύ τους βοήθησαν στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους

1. ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 20ο ΑΙΩΝΑ

Πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα

-κύματα προσφύγων συχνότερα και πολυαριθμότερα (σε αντίθεση με τους λίγους πρόσφυγες του 19ου αιώνα)

Αιτία -Πολεμικές συγκρούσεις και εχθρότητα μεταξύ των κρατών της Βαλκανικής χερσονήσου (→ συνέπεια του ανταγωνισμού στην περιοχή)

Αποκορύφωμα -ο ξεριζωμός του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης το 1922 : → μεγάλος αριθμός προσφύγων → οριστικός ο χαρακτήρας της εκδίωξης

25


→ αναγκάστηκε η ελληνική πολιτεία να λάβει συστηματικότερα μέτρα για την περίθαλψη και την αποκατάσταση των προσφύγων

Πρώτα μεταναστευτικά ρεύματα του 20ού αιώνα

1 Έλληνες κάτοικοι της Ανατολικής Ρωμυλίας (1906:αναγκαστική μετανάστευση)→ Αιτία: οι βιαιοπραγίες των Βουλγάρων, εξαιτίας του ανταγωνισμού Ελλάδας-Βουλγαρίας για τη Μακεδονία 2. Έλληνες της Ρουμανίας → απελάθηκαν λόγω της έξαρσης του Κουτσοβλαχικού ζητήματος

1. 3.Έλληνες από Βουλγαρία, Δυτική Θράκη και Ανατολική Μακεδονία→ υποχρεώθηκαν να μετακινηθούν, καθώς οι περιοχές κατοχυρώθηκαν στη Βουλγαρία και τη Σερβία με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (Αύγουστος 1913:τερματισμός Βαλκανικών πολέμων)

2. 4. Έλληνες από Ρωσία (περιοχή Καυκάσου) → εγκαθίστανται στην κεντρική Μακεδονία, με την ελπίδα να τους παραχωρηθεί γη

Αναχαίτηση των μεταναστεύσεων

→ λόγω επέμβασης της ελληνικής κυβέρνησης

Πίνακας οργανισμών και άλλων φορέων που απασχολήθηκαν με την αποκατάσταση των προσφύγων

Οργανισμός Περιθάλψεως (Θεσσαλονίκη 1914)-Μέριμνα για άμεση περίθαλψη και εγκατάσταση προσφύγων σε τουρκικά και βουλγαρικά χωρία της Μακεδονίας

Ανώτατη Διεύθυνση Περιθάλψεως(Θεσσαλονίκη 1916-1917)- Μέριμνα για την αποκατάσταση των προσφύγων

Μικτή επιτροπή ανταλλαγής(Κωνσταντινούπολη 1923)- Αναλαμβάνει τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών- ορθόδοξων Ελλήνων της Μ.Ασίας και των μουσουλμάνων της Θράκης.

Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων(Νοέμβριος 1922)- Μέριμνα για τη στέγαση και την περίθαλψη Μικρασιατών προσφύγων.

ΕΑΠ(Αθήνα, 1923)- Αναλαμβάνει την οριστική στέγαση και την απασχόληση των προσφύγων (εως το 1930).

Αγροτική Τράπεζα- Το 1930, αναλαμβάνει την είσπραξη των χρεών των αγροτών Μικρασιατών Προσφύγων.

Γραφείο Ανταλλαγής Προσφύγων- αναλαμβάνει την εκτίμηση της περιουσίας των προσφύγων

Εθνική Τράπεζα- Ανέλαβε να πληρώσει στους ανταλλάξιμους προκαταβολή.

26


Ερωτήσεις

1. Ποια ήταν αντίδραση της ελληνικής πλευράς στο διωγμό του 1914

2. Ποια προσφυγικά ρεύματα προκληθήκαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

3. Πώς κινήθηκαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες μετά την κατάρρευση του μετώπου

4. Ποιος ο μεικτός ρόλος της Μικτής Επιτροπής Ανταλλαγής

5. Ποιος ο ρόλος της ΕΑΠ και ποιους πόρους αξιοποίησε για να τον εκπληρώσει

6. Ποιοι φορείς ενεπλάκησαν στην ανταλλαγή των πληθυσμών

7. Τι όριζε η Συνθήκη της Λωζάνης για την ανταλλαγή πληθυσμών και ποια η αντίδραση των προσφύγων μετά την υπογραφή της

8. Πώς διαμορφώθηκαν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης

9. Ποια η αξία του έργου που εκτέλεσε η ΕΑΠ

27


Πηγές 1. Ο διωγμός του 1914

Το 1912, στα πρόθυρα των βαλκανικών πολέμων, το ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας -η Ρούμελη- παρέμενε η περιοχή η πιο πλούσια οικονομικά και η πιο ανεπτυγμένη πολιτιστικά της επικράτειας. Αν εξαιρέσουμε τη Σμύρνη, όλη η δραστηριότητα της Αυτοκρατορίας ήταν συγκεντρωμένη μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Θεσσαλονίκης. Τέλος, την περιοχή αυτή δεν την κατοικούσαν μόνον Έλληνες, Βούλγαροι και Σέρβοι. Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού απαρτίζετο από Τούρκους, οι οποίοι υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στην Ανατολία. Ένα χρόνο αργότερα, το 1913, οι Ενωτικοί ως πολιτικοί ηγέτες της Αυτοκρατορίας, οι οποίοι ήταν, κατά μεγάλο μέρος, οι ίδιοι Ρουμελιώτες, είχαν χάσει ανεπιστρεπτί ολόκληρη τη Ρούμελη, με εξαίρεση την Ανατολική Θράκη έξω από την Κωνσταντινούπολη και είχαν χάσει κυρίως τη Θεσσαλονίκη, την πόλη της επανάστασής τους το 1908. Για την Αυτοκρατορία ακρωτηριασμένη από τον κύριο πνεύμονά της, επρόκειτο για χωρίς προηγούμενο καταστροφή. Επί πλέον, έχοντας απωλέσει μεγάλο μέρος του μη μουσουλμανικού πληθυσμού του, το δήθεν «οθωμανικό έθνος», αναδιπλωμένο στην Ανατολία, κατέληξε να είναι πολύ λιγότερο πολυεθνικό και περισσότερο μουσουλμανικό παρά χριστιανικό. Εξ ου και η σημασία που δόθηκε το 1914, στον πανισλαμισμό. Αλλά σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, στις 13 Φεβρουαρίου 1914, οι μεγάλες δυνάμεις αποφάσισαν πως τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου που ήταν στ’ ανοιχτά της Μικρασιατικής ακτής και που είχαν καταληφθεί από τον ελληνικό στρατό στη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου, έπρεπε ν’ αφαιρεθούν από την Αυτοκρατορία και να παραδοθούν στο Ελληνικό Βασίλειο. Παρά ταύτα, η Κωνσταντινούπολη θεωρούσε πως η Χίος και η Λέσβος ήταν αναπόσπαστο τμήμα της μικρασιατικής ηπείρου και αρνήθηκε να αποδεχθεί την προσάρτηση. Έτσι, το 1914, η ένταση αυξήθηκε επικίνδυνα μεταξύ της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από το θέμα των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου. Για να εξασφαλίσει τον έλεγχό τους, καθεμιά απ’ τις δυο χώρες προσπαθούσε να κερδίσει τη ναυτική υπεροπλία. Λίγο πριν δολοφονηθεί, τον Ιούνιο του 1913, ο πρωθυπουργός, στρατηγός Μαχμούτ Σεβκέτ πασάς δήλωνε: «Στη διάρκεια του βαλκανικού πολέμου μάθαμε να σεβόμαστε τον ελληνικό στρατό όπως και τον στόλο της ο οποίος δεν μπορεί να συγκριθεί με τον παλαιό στόλο του τουρκοελληνικού πολέμου [του 1897]. Κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη υπηρεσία που πρόσφερε ο Βενιζέλος στη χώρα του ήταν να διοργανώσει τις στρατιωτικές δυνάμεις του έθνους… Θέλω να προσφέρω την ίδια υπηρεσία στη χώρα μου» (Djemal Pa-sha, Memories of a Turkish Statesman, 1913-1919 - Αναμνήσεις ενός τούρκου πολιτικού ανδρός, 1913-1919, Νέα Υόρκη, Arno Press, 1973, σ. 67). Ο υπουργός ναυτικών και μέλος της τριανδρίας των Ενωτικών, Τζεμάλ πασάς έγραφε πως το 1914 «ο μοναδικός μας στόχος στη ζωή ήταν να γίνει ο στόλος μας ανώτερος από τον ελληνικό στόλο μόλις αυτό θα καθίστατο δυνατό». Το συμπέρασμά του ήταν πως δεν χωρούσε καμιά αμφιβολία πως σύντομα θα γινόταν μια αποφασιστική αναμέτρηση με την Ελλάδα. Αυτή λοιπόν ήταν η πολιτική ατμόσφαιρα στο Αιγαίο το 1914, όταν παράλληλα με το δράμα των Τούρκων προσφύγων που κατέφευγαν στη Μικρά Ασία, εμφανίσθηκε και το πρόβλημα των Ελλήνων προσφύγων που κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Δ. Κιτσίκη, Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924),

28


εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 1988, σσ. 185-187

2. Προοίμιο των διωγμών ήταν ο εμπορικός αποκλεισμός του 1909 και του 1911. Η ατμόσφαιρα όμως άρχισε να γίνεται έντονα ανθελληνική το 1913, μετά την πτώση της «Φιλελεύθερης Ενώσεως» και την ανατροπή της κυβερνήσεως του Κιαμήλ πασά που διαδέχθηκε η δικτατορία του νεοτουρκικού κομιτάτου (Ιούνιος 1913). Το εκκρεμές θέμα της κατακυρώσεως των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, επιδείνωσε τις σχέσεις Ελλάδος-Τουρκίας. Η συνθήκη των Αθηνών το Νοέμβριο του 1913 δεν επέλυσε τη σχετική διαφορά. Αναφέρεται μάλιστα πως ο Τούρκος αντιπρόσωπος, διαπιστώνοντας πως η Ελλάδα ήταν ανυποχώρητη στο θέμα των νησιών, διατύπωσε την πρώτη επίσημη απειλή εναντίον της ελληνικής μειονότητας. Οι διωγμοί άρχισαν στα τέλη του 1913 με τη βίαιη εκδίωξη των Ελλήνων της Ανατολικής Θράκης. Τον Μάιο του 1914 υπό την καθοδήγηση των Γερμανών επεκτάθηκαν οι διωγμοί και στη δυτική Μικρά Ασία. Στη θέση των Ελλήνων που ξεριζώθηκαν, εγκαταστάθηκαν μουσουλμάνοι πρόσφυγες από εδάφη που έχασε η Τουρκία στους Βαλκανικούς πολέμους. Για την εκκένωση της περιοχής, που βρίσκεται απέναντι από τα επίμαχα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, από τον ελληνικό πληθυσμό προβλήθηκαν λόγοι στρατιωτικής άμυνας. Βέβαια το ελληνικό κράτος ήταν ακόμη ουδέτερο και ο βασιλιάς του θεωρούνταν γερμανόφιλος.

Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΕ΄, σ. 99

ΕΡΩΤΗΣΗ

Αφού μελετήσετε τις παραπάνω πηγές και με βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο

Α) να εκθέσετε τους λόγους για τους οποίους η Τουρκική κυβέρνηση εξεδίωξε τους ελληνικούς πληθυσμούς από την Ανατολική Θράκη και τις ακτές της Δυτικής Μικράς Ασίας κατά τους βαλκανικούς πολέμους.

3.

Ο Ελληνικός όμως πληθυσμός της Μικράς Ασίας ήταν ύποπτος στις τουρκικές αρχές. Αυτό φαίνεται καθαρά σε διαταγή της τουρκικής κυβερνήσεως στη διοίκηση Σμύρνης (14 Μαΐου 1914), που διοχετεύτηκε στον ευρωπαϊκό τύπο. Στο ίδιο κείμενο, ενώ δίνονται οδηγίες βίαιης εκτοπίσεως, υπενθυμίζεται στις αρχές να προμηθευτούν από τους εκτοπισμένους πιστοποιητικά ότι εγκαταλείπουν θεληματικά τα σπίτια τους, ώστε να μη δημιουργηθούν αργότερα πολιτικά ζητήματα. Φαίνεται πως για τη

29


διεξαγωγή της επιχειρήσεως εκτοπισμού του ελληνικού πληθυσμού χρησιμοποιήθηκαν γερμανικές μέθοδοι. Άλλωστε από τους τελευταίους μήνες του 1913 τη στρατιωτική διοίκηση της Τουρκίας είχε αναλάβει ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς. Είναι μάλιστα ενδεικτικό πως το Μάιο του 1914 στρατιωτική αποστολή με επικεφαλής το φον Σάντερς επιθεώρησε την περιοχή που θα έπρεπε να εκκενωθεί μέσα σε σαράντα μέρες.

Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΕ΄, σ. 99

ΕΡΩΤΗΣΗ

Αφού μελετήσετε τις παραπάνω πηγές και με βάση την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου

Α)να επισημάνετε τις μεθόδους που χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για τον εκτοπισμό των Ελλήνων κατά το έτος 1914

4. Παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον η απόρρητη αναφορά με τίτλο Secret Report on the Massacres of Armenia του καθηγητή Johannes Lepsius, Γερμανού ιεραποστόλου και προέδρου της Γερμανικής Ιεραποστολής Ανατολικών Χωρών. Μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα από τον πρόλογο της αναφοράς, η οποία αρχικά απευθυνόταν προς τους «φίλους της ιεραποστολής»:

«Αγαπητοί Φίλοι της Αποστολής, η ακόλουθη αναφορά -την οποία αποστέλλω εμπιστευτικά- είναι χειρόγραφη. Δεν μπορεί να αναδημοσιευθεί ούτε στο σύνολό της ούτε σε αποσπάσματα. Η λογοκρισία δεν επιτρέπει να τυπωθούν στη διάρκεια του (Α΄ Παγκοσμίου) πολέμου βιβλία που αφορούν γεγονότα σχετικά με την Τουρκία, για λόγους ανωτέρας βίας. Αιτία είναι τα πολιτικά και στρατιωτικά συμφέροντα της χώρας μας στη σύμμαχο Τουρκία, η οποία δεν υπερασπίστηκε μόνο τα σύνορά της, αλά αμύνθηκε σθεναρά προς όφελός μας και στα Δαρδανέλια. Η στρατιωτική συμμαχία μας με την Τουρκία επιβάλλει κατά συνέπεια κάποιες δεσμεύσεις. Αυτή η πραγματικότητα εν τούτοις δεν μπορεί να μας εμποδίσει να εκπληρώσουμε τα καθήκοντά μας προς την ανθρωπότητα. Το γεγονός ότι πρέπει να σωπαίνουμε δημοσίως δε σημαίνει ότι πρέπει να κατασιγάσουμε και τη φωνή της συνείδησής μας. Αυτή τη στιγμή κινδυνεύει να αφανιστεί ο πιο αρχαίος χριστιανικός λαός της περιοχής - κινδυνεύουν τουλάχιστον εκείνοι που ζουν στην οθωμανική επικράτεια. Ήδη έχουν αρπαγεί οι περιουσίες των περισσότερων Αρμενίων περίπου των έξι εβδόμων. Τους έχουν εκτοπίσει από τις εστίες τους και όσοι από αυτούς εξακολουθούν να αρνούνται να ασπαστούν τον ισλαμισμό είτε δολοφονούνται είτε εξορίζονται στην έρημο. Την ίδια μοίρα έχουν και οι Νεστοριανοί της Συρίας και μερίδα των Ελλήνων χριστιανών».

Ο καθηγητής Lepsius παραθέτει τα γεγονότα με τη μέθοδο άριστου Γερμανού λογίου: τεκμηριωμένα, λεπτομερειακά και έγκυρα. Ήδη ανέφερα ένα διακεκριμένο ξένο αξιωματούχο -και μάλιστα όχι Γερμανό- που υποχρεώθηκε να μη μιλήσει δημοσίως για όσα εγκλήματα είδε με τα μάτια του. Πόσο ισχυροί είναι, λοιπόν, οι Τούρκοι! Μπορούν να κάνουν ότι θέλουν, να παραβαίνουν όλους τους νόμους, ανθρώπινους και θεϊκούς, και όμως όλοι -ο καθένας για τους λόγους του- να σωπαίνουν. Μια πράξη που λάμπει σαν διαμάντι μέσα στο σκοτάδι της γερμανικής συνενοχής ήταν η απαλλακτική απόφαση που εκδόθηκε από γερμανικό

30


δικαστήριο για τους Αρμενίους εκτελεστές του Ταλαάτ Πασά. Λέγεται ότι το δικαστήριο κατέληξε σε αυτή του την απόφαση λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές μαρτυρίες Γερμανών ιεραποστόλων για τα δεινά των Αρμενίων και τη δίκαιη αγανάκτησή τους. Θα μπορούσαμε να περιγράφουμε επ’ αόριστον τις απειράριθμες συγκλονιστικές σκηνές από τη μαζική δολοφονία των Αρμενίων. Νομίζω ότι για να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας αρκεί να έχουμε υπόψη μας το σατανικό σχέδιο των Τούρκων, να σκοτώσουν με αργό και βασανιστικό τρόπο τα θύματά τους, αφήνοντάς τα στο έλεος της ερήμου. Αυτός ο τρόπος εξόντωσης ήταν ό,τι πιο διαβολικό και άθλιο μπορούσε να συλλάβει ο ανθρώπινος νους.

George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία, ό.π., σσ. 77-78

ΕΡΩΤΗΣΗ

Αφού μελετήσετε τις παραπάνω πηγές να σχολιάσετε τη φράση του σχολικού σας βιβλίου: «Στο στόχαστρο βρέθηκαν κυρίως οι Έλληνες και οι Αρμένιοι…» (σ. 140).

5. . Ο ανδρικός πληθυσμός εξαναγκάστηκε να καταταγεί στις πολιτοφυλακές, όπου οι επικεφαλής βιαιοπραγούσαν επάνω του, δεν είχε κατάλυμα και τρεφόταν με ξεροκόμματα. Ο πρεσβευτής της Αμερικής μαρτυρεί: «Οι Έλληνες ενσωματώθηκαν στα τάγματα αναγκαστικής εργασίας, όπου πέθαιναν κατά χιλιάδες από το κρύο, την πείνα και άλλες στερήσεις. Σε ομάδες των χιλίων ανδρών, μετά από λίγους μήνες, δεν έμεναν παρά καμιά εκατοστή επιζώντες.

Félix Sartiaux, Η Ελληνική Μικρασία, ό.π., σσ. 172-173 ΕΡΩΤΗΣΗ

Αφού μελετήσετε τις παραπάνω πηγές να σχολιάσετε τη φράση του σχολικού σας βιβλίου:

Α)τις μεθόδους εξόντωσης των Ελλήνων από τους Νεότουρκους

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

1. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

1. Να αναφέρετε τις ενέργειες που οδήγησαν το πρώτο Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας/ Ποιες ενέργειες έγιναν μετά την αναχώρηση των ξένων Ναυάρχων για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας μέχρι και τη συγκρότηση της πρώτης κυβέρνησής της; [Εξετάσεις 2007]

─ 9 Δεκεμβρίου 1898: 1)Ο Πρίγκιπας Γεώργιος ανέλαβε τα καθήκοντα του Ύπατου Αρμοστή, ως εντολοδόχος των Μεγάλων Δυνάμεων [Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία]

31


2)Υψώθηκε η σημαία της Κρητικής Πολιτείας στο φρούριο του Φιρκά 3)Διατηρήθηκε η τουρκική σημαία στο φρούριο της Σούδας 4)Η Κρήτη τέθηκε υπό διεθνή προστασία

─ 10 Δεκεμβρίου 1898: αναχώρησαν οι ξένοι ναύαρχοι─ Κρητική Πολιτεία: α)αποτέλεσε νέο πολιτικό σχήμα β)ορίστηκε 16μελής επιτροπή (12 χριστιανοί, 4 μουσουλμάνοι) γ)στόχος: να εκπονήσει το σχέδιο του κρητικού συντάγματος

─ Ιανουάριος 1899: 1)Δημοσιεύεται διάταγμα «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως

2)Προκηρύσσονται εκλογές για την ανάδειξη πληρεξουσίων

3)Αναδείχθηκαν στις εκλογές 138 χριστιανοί και 50 μουσουλμάνοι πληρεξούσιοι

─ 8 Φεβρουαρίου 1899: άρχισε τις εργασίες της η Κρητική Βουλή─ Σύνταγμα της Κρητικής πολιτείας: 1)συντάχθηκε κατά το πρότυπο του ελληνικού 2)εγκρίθηκε από το Συμβούλιο των

Πρέσβεων των Προστάτιδων Δυνάμεων στη Ρώμη

3)τέθηκε αμέσως σε εφαρμογή─ Ελευθέριος Βενιζέλος: ο πρώτος Υπουργός Δικαιοσύνης, μετά την

ορκωμοσία της πρώτης κυβέρνησης.

2. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

1. Να αποτιμήσετε το έργο της πρώτης κυβέρνησης της Κρητικής Πολιτείας /Τι γνωρίζετε για τα αναδιαρθρωτικά μέτρα της πρώτης κυβέρνησης της Κρητικής πολιτείας; Σε σύντομο χρονικό διάστημα η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής πολιτείας απέδωσε σημαντικό έργο. Συγκεκριμένα:

1. εξέδωσε νόμους και διατάγματα2. έκοψε κρητικό νόμισμα (κρητική δραχμή)3. ίδρυσε την Κρητική Τράπεζα4. οργάνωσε ταχυδρομική υπηρεσία5. οργάνωσε χωροφυλακή με Ιταλούς αξιωματούχους και υπαξιωματικούς

(καραμπινιέρους

32


6. υγεία : οργάνωσε το λεπροκομείο της Σπιναλόγκας (1903)7. εκπαίδευση: ίδρυσε σχολεία και διόρισε δασκάλους8. **Οργανικός Νόμος (αντιμετώπιζε το καθεστώς της τοπικής εκκλησίας): έλυνε

τα προβλήματα (α)στη σχέση της Κρητικής Εκκλησίας με το Πατριαρχείο και (β)στην εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων → δημιούργησε καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του.

3. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΝΕΦΗ

1. Για ποιους λόγους το Κρητικό Σύνταγμα του 1899 θεωρήθηκε συντηρητικό; Ποια είναι τα προβλήματα και οι ενστάσεις που διατυπώθηκαν αναφορικά με τον τρόπο άσκησης της εξουσίας από τον τρίτο χρόνο της διακυβέρνησης του Γεωργίου Α’ στην Κρήτη;

Το Σύνταγμα της Κρητικής πολιτείας :

ήταν υπερβολικά συντηρητικό, καθώς παραχωρούσε στον Ηγεμόνα (Ύπ. Αρμοστή) υπερεξουσίες δεσποτική συμπεριφορά

ήταν ασαφές ως προς τον καθορισμό των αρμοδιοτήτων τριβές και αντιπαραθέσεις στο έργο της διοίκησης. Ειδικά οι τοπικοί παράγοντες δυσφορούσαν εξαιτίας του παραγκωνισμού τους και του διορισμού Αθηναίων συμβούλων του Γεωργίου

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Ποια ήταν τα βήματα της πολίτικης οργάνωσης της Κρήτης 2. Το ξέσπασμα της μεγάλης κρητικής επανάστασης και οι πρώτες

ενέργειες3. Τι γνωρίζετε για τον οργανικό νόμο και ποιες οι βασικές διατάξεις του4. Τα αίτια και οι αφορμές της επανάστασης στο Θέρισο

5. Ποιες ήταν οι αντίθετες απόψεις που διατυπώθηκαν αναφορικά με το ζήτημα της ένωσης με την Ελλάδα;/ Τι μορφή πήρε η αντιπαράθεση Βενιζέλου- Γεωργίου;

6. Ποια η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων προς τους επαναστάτες στο Θέρισο, το τέλος της επανάστασης και οι συνέπειες της7. Η οριστική διευθέτηση του κρητικού ζητήματος

ΠηγέςΗ Προκήρυξη της Αντιπολίτευσης (26 Φεβρουαρίου 1905) [Το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου]

«Οι υπογεγραμμένοι, αποτελούντες την ηνωμένην εν Κρήτη αντιπολίτευσιν, συνελθόντες εν Χανίοις τη 26 Φεβρουαρίου 1905, αποσκοπούντες εις την εκπλήρωσιν του Εθνικού Προγράμματος, αποφασίζομεν: α) Πρώτον και κύριον μέλημα ημών έστω η επίτευξις του από αιώνων επιδιωκομένου σκοπού της ενώσεως της Κρήτης μετά της ελευθέρας Ελλάδος. β) Αδυνάτου αποβαίνοντος του σκοπού τούτου, θέλομεν επιδιώξει την πολιτικήν προσέγγισιν της πατρίδος μας προς την ελευθέραν Ελλάδα,

33


μεταβαλλομένης από διεθνούς απόψεως της σημερινής καταστάσεως. γ) Μη εκπληρουμένου μηδέ του σκοπού τούτου θέλομεν επιδιώξει την αναθεώρησιν του ημετέρου συντάγματος κατά το πρότυπον του ελληνικού, όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισμού. Του προγράμματος τούτου την πραγμάτωσιν θέλομεν επιδιώξει και δι’ ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων. Εν ταις ενεργείαις ημών δεν θέλομεν επιδιώξει προσωπικήν μεταβολήν, αλλ’ επελθούσης τοιαύτης θέλομεν αποκρούσει παντί σθένει και δια των όπλων έτι πάντα μη Έλληνα κυβερνήτην». Παράθεμα σχολικού βιβλίου, σ. 212

ΠΗΓΗ 2 Πανηγυρικός λόγος του Ε. Βενιζέλου «…Ευθύς εξ αρχής ωνόμασαν τον Πρίγκιπα αντιπρόσωπον της Εθνικής Ιδέας εν Κρήτη. Κατά του τίτλου τούτου διεμαρτυρήθην και διαμαρτύρομαι. Η Κρήτη δεν έχει ανάγκην αντιπροσώπων της Εθνικής Ιδέας. Τίτλοι αυτής είναι οι αγώνες της. Εδέχθημεν τον Ύπατον Αρμοστήν μόνον ως κομίζοντα τον αρραβώνα της ενώσεως της Κρήτης μετά της Ελλάδος. Αλλ’ ο αρραβών διήρκεσε τόσον πολύ, ώστε το στάδιον της μνηστείας κατήντησεν απεχθές, καθ’ όσον δεν επήλθεν η πρόοδος η προσδοκωμένη και συμφυής προς την απόκτησιν της ελευθερίας. Υπό το απεχθές τούτο καθεστώς παρενεβλήθησαν παρεξηγήσεις, αίτινες το κατέστησαν απεχθέστερον. Καθ’ έκαστον ταξίδιον του Πρίγκιπος επιστεύετο ότι θα γίνη η ένωσις. Παρήλθον ήδη εξ έτη. Ήτο φυσικόν ο Κρητικός Λαός να προσφύγη άπαξ έτι εις τα όπλα, όπως καταστήση εναργεστέραν την ανάγκην της εθνικής του αποκαταστάσεως. Υπάρχουν οι φρονούντες ότι το κίνημα τούτο είναι άκαιρον. Δεν έχει, άραγε, αναγνωρισθή ότι η μόνη λύσις του Κρητικού Ζητήματος είναι η ένωσις της Κρήτης μετά του Βασιλείου της Ελλάδος; Την ένωσιν, λέγουν, θα την κάμη μόνον όταν θελήσει ο υιός του βασιλέως της Ελλάδος! Διαμαρτύρομαι και κατά της αντιλήψεως αυτής. Δεν δυνάμεθα να αναθέσωμεν το εθνικόν μας μέλλον εις μίαν οικογένειαν…» Παράθεμα σχολικού βιβλίου, σ. 214

34


Ο Μ. Φούμης (γιος του οπλαρχηγού Κων/νου Φούμη, συνεργάτη και φίλου του Βενιζέλου) χαρακτήρισε το Θέρισο (1905) «σκηνοθετημένο κίνημα»: «Ήταν ένα είδος σκηνοθετημένου κινήματος, ένας ευφυής πολιτικός ελιγμός, ο οποίος επέτρεψε στον Βενιζέλο να ανακτήσει τα ενωτικά του διαπιστευτήρια, που τα είχε χάσει στο διάστημα μεταξύ του 1901 και του 1905. Ήταν ταυτόχρονα διακήρυξη της ενωτικής του τοποθέτησης και αντιδυναστική πράξη, παρά τις διαβεβαιώσεις του περί του αντιθέτου…» Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, ό.π., σσ. 408 και 424

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΛαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των παραθεμάτων και τις ιστορικές σας γνώσεις να επισημάνετε και να αναλύσετε τα αίτια και τους σκοπούς της επανάστασης του Θερίσου (1905).

ΠηγήH εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος στην Κρήτη με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα

Γεώργιο, δευτερότοκο γιο του Γεωργίου A´, δεν αρκούσε να μετριάσει το αίσθημα της ταπείνωσης αλλά ούτε και να αμβλύνει την αίσθηση υποβάθμισης του ελληνικού παράγοντα στη διεθνή ζωή.

H Ελλάδα απομονωμένη υστερούσε εξακολουθητικά σε μέσα διπλωματικής πίεσης και επιβολής των απόψεών της αφού σε κάθε της προσπάθεια να αναζητήσει διεθνή ερείσματα ξεκινώντας από τις γειτονικές της χώρες, την Τουρκία και τα βαλκανικά κράτη, συναντούσε τη δυσπιστία των κυβερνήσεών τους. Το γεγονός αυτό όμως επιδρούσε ανασταλτικά και στις σχέσεις της με τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Όπως και στον 19ο, έτσι και στον 20ό αιώνα εξακολουθούσε να ισχύει στη βάση της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας η πρακτική αρχή της ισορροπίας των δυνάμεων. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η τάση για αλληλοεξισορρόπηση των ανταγωνιστικών ροπών και συμφερόντων είχε βρει πεδίο εφαρμογής τόσο στον τερματισμό του πολέμου του 1897 όσο και στη συμβιβαστική επίλυση του κρητικού ζητήματος με την εγκαθίδρυση του καθεστώτος αυτονομίας και, τέλος, τις συλλογικές διαβουλεύσεις για το Μακεδονικό.

* Οδεύοντας προς την εξέγερση Στις 10 Μαρτίου του 1905 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, επικεφαλής πολιτικής τριανδρίας με

τους Κωνσταντίνο Φούμη και Κωνσταντίνο Μάνο, κήρυξε στο χωριό Θέρισο στους πρόποδες των Λευκών Ορέων ένοπλο επαναστατικό κίνημα. Στο πλευρό τους, χίλιοι περίπου άνδρες, οι μισοί ένοπλοι, και πολλοί οπαδοί διασκορπισμένοι σε διαφορετικά σημεία του νησιού, ανάμεσά τους και ηγετικές προσωπικότητες όπως το μέλος της Κρητικής Εθνοσυνέλευσης Ιωάννης Σφακιανάκης. Βασικά αιτήματα των επαναστατών ήταν η προώθηση ενωτικής λύσης, η ριζική μεταβολή στο σύστημα διακυβέρνησης του νησιού και η άμεση αντικατάσταση του αυταρχικού ύπατου αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου.

Ουσιαστικά καμία από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν έβλεπε ως απραγματοποίητη την υπόθεση ενώσεως της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα, πλην ίσως της Ιταλίας που έβλεπε την Κρήτη ως το κατώφλι της προς την Αφρική. H αντικατάσταση πάντως του θορυβοποιού και εριστικού Negri, που πέθανε στις 11 το πρωί στη διάρκεια σύσκεψης στο γραφείο του από καρδιακή προσβολή, διευκόλυνε τη συνεννόηση των τεσσάρων (M. Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Ρωσίας).

35


Για τις Προστάτιδες Δυνάμεις που είχαν αναλάβει τη διαφύλαξη του status quo στο νησί, όπως προκύπτει από την ανάγνωση των διπλωματικών εγγράφων της εποχής, τα πάντα ήταν ζήτημα χρόνου. H Ένωση ήταν αναπόφευκτη, αλλά ο χρόνος παρέμενε απροσδιόριστος.

Στην περίπτωση της Κρήτης και οι δύο πλευρές, Γεώργιος και Βενιζέλος, θεωρητικά υποστήριζαν την Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Την εννοούσαν, ωστόσο, διαφορετικά. Ο Γεώργιος σε βάθος χρόνου (και πάντως μετά τη λήξη της αρμοστείας του!) μέσα από ένα μεταβατικό στάδιο διακυβέρνησης τύπου Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Ο εκρηκτικός και ανυπόμονος Βενιζέλος, από την άλλη, έχοντας εκστομίσει την ιστορική φράση «Φελλάχοι είμεθα ώστε να κάνωμεν ό,τι ο πρίγκιψ διατάσσει; Εμείς οι Κρήτες πάντοτε ανυψώσαμεν το ανάστημά μας εναντίον των πασάδων...» υποστήριζε την εγκαθίδρυση καθεστώτος αναλόγου προς εκείνο της πλήρους αυτονομίας της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία. Ο Βενιζέλος υποστήριζε επιπλέον το συνταγματικό δικαίωμα (άρθρο 38 που όμως απερρίφθη από τις Μεγάλες Δυνάμεις) να εκλέγει ο κρητικός λαός τον ηγεμόνα του, να ενισχυθεί η κρητική χωροφυλακή και να απελαθούν τα ξένα στρατεύματα από το νησί.

Με δυο λόγια, πλην της παθητικής στάσεως του Γεωργίου και της διαφοράς χαρακτήρα του Βενιζέλου στον οποίο ο ηγεμόνας αναγνώριζε «ευφυΐαν, παιδείαν και φιλεργίαν», υπήρχε και ουσιαστική, βαθύτατη διαφορά απόψεων για την επίλυση του κρητικού ζητήματος.

Το αποτέλεσμα του κινήματος Παρά την επιβολή στρατιωτικού νόμου, οι επαναστάτες δεν παρέδωσαν τα όπλα.

Αντιθέτως το κίνημα αποκτούσε καθημερινά μαζικό χαρακτήρα στην ύπαιθρο. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, χωρίς να εκδηλώνουν ανοιχτά τη συμπάθειά τους στον ανερχόμενο πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο, παρέμεναν χωρίς ιδιαίτερη δράση, πλην ίσως της συζητήσεως συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, μεσούντος του θέρους του 1905, που ζητούσε η ηγεσία των επαναστατών.

Ήταν φανερό ότι η επανάσταση κέρδιζε έδαφος. Ακολούθησαν αλλεπάλληλα γεγονότα όπως η αποχώρηση από το νησί του πρίγκιπα Γεωργίου που παραιτήθηκε έμπλεος πικρίας, η διενέργεια αμνηστίας υπέρ των επαναστατών, η διενέργεια εκλογών για νέα Συνταγματική Συνέλευση και η άφιξη στη θέση του απελθόντος Γεωργίου, που σημειωτέον καμιά από τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν εμπόδισε να αποχωρήσει, του πρώην πρωθυπουργού Αλέξανδρου Ζαΐμη.

H επανάσταση του Θερίσου απογείωσε στο ζενίθ του πολιτικού στερεώματος τον Ελευθέριο Βενιζέλο, η φήμη του οποίου έλαβε έκτοτε τεράστιες διαστάσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

ΤοΒΗΜΑ, 19/02/2006 , Σελ.: A27

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΣύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις και την πηγή:

1. Ποιες ήταν οι απόψεις του Ελ. Βενιζέλου και του Πρίγκιπα Γεωργίου σχετικά με το εθνικό ζήτημα της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα;

2. Ποια ήταν η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στο Κρητικό Ζήτημα και πώς την κρίνετε αυτήν;

3. Ποια ήταν τα αποτελέσματα του κινήματος του Θερίσου;

36


Ο ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

1.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ1.Ποιες οθωμανικές ρυθμίσεις βελτίωσαν τη θέση των Ελλήνων του Πόντου και σε ποιους τομείς; -- «Χάτι Σερίφ» (1839) και «Χάτι Χουμαγιούν» (1856)→ τα αποτελέσματα που προκάλεσαν αυτά τα ειδικά προνόμια που παραχωρήθηκαν από το σουλτάνο ήταν:

I. Υποχώρηση του αρνητικού κλίματοςII. Θρησκευτική ισονομία και ελευθερίαIII. Ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίαςIV. Καλλιέργεια ελληνικής παιδείας και διαμόρφωση νεοελληνικής συνείδησηςV. Μετακίνηση του ποντιακού ελληνισμού στις παραλιακές περιοχές (καινούργια χωριά,

σχολεία, εκκλησίες)VI. Κυριαρχία στο εμπόριο του Εύξεινου ΠόντουVII. Η Τραπεζούντα ξαναβρήκε τις παλιές τις δόξες

2.Τι γνωρίζετε για την υλοτομία στην περιοχή του Πόντου/ Πώς εκμεταλλεύτηκαν οι Έλληνες του Πόντου τις απέραντες δασικές εκτάσεις;

─ Εύφορη και πλούσια βλάστηση στις περιοχές της Σινώπης, της Τρίπολης, της Κερασούντας, της Τραπεζούντας και των Σουρμένων (έλατα, πλατάνια, πεύκα κ.α.)

─ Κερασούντα → εργοστάσια ατμοπριόνων για την παραγωγή ξυλείας από έλατο─ Λεπτοκαρυά→ εξαγόταν σε Αμβούργο, Τεργέστη, Ν. Υόρκη και Ρωσία

3.Ποια ήταν τα στηρίγματα της αγροτικής οικονομίας;─ Γεωργία: σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι, όσπρια, πορτοκάλια, γεώμηλα και καπνά,

ιδιαίτερα της Ανισού και της Μπάφρας─ Κτηνοτροφία: τα ποντιακά τυροκομικά προϊόντα ήταν δημοφιλή σε

Κωνσταντινούπολη κ.α. μεγαλουπόλεις

4. Πώς εκμεταλλεύτηκαν τα μεταλλευτικά κοιτάσματα στις περιοχές του Πόντου;─ Οροσειρά Παρυάδρου→ πλούσια σε μεταλλευτικά κοιτάσματα δημιουργία

μεταλλείων αργύρου, χαλκού και μολύβδου σε Αργυρούπολη και Τρίπολη─ Αναπτύχθηκε η βιοτεχνική παραγωγή σε χρυσοχοΐα, σιδηρουργία και

χαλκουργία και η βιομηχανία της ναυπηγικής

5.Να αναφερθείτε στην εμπορική δραστηριότητα του παρευξείνιου ελληνισμού κατά το 19 ο αιώνα [Εξετάσεις 2007]

─ Διαμετακομιστικό εμπόριο → κύρια πηγή πλουτισμού─ Κυριότερα λιμάνια: Αμισός, Τραπεζούντα, Κερασούντα, Οδησσός, Βραΐλα,

Νοβοροσίσκι, Σεβαστούπολη─ Νεότουρκοι: προσπαθούσαν να περιορίσουν το εμπόριο των χριστιανών, οι

οποίοι συνεργάζονταν με τοπικές μουσουλμανικές εθνότητες─ Τραπεζούντα: (α)μέχρι το 1869 ελέγχει το 40% του εμπορίου της Περσίας (β)κέρδος: περίπου 200.000.000 φράγκα το χρόνο

(γ)σταυροδρόμι Ανατολής Δύσης μέχρι τη διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ (1869)

(δ)1883 κ.ε.: η οικονομία του ανατολικού Πόντου ελέγχεται από 4 μεγάλους τραπεζικούς και εμπορικούς οίκους της Τραπεζούντας σε συνεργασία με την Τράπεζα Αθηνών

37


─ Υποκαταστήματα και πρακτορεία ελληνικών επιχειρήσεων σε: Ρωσία, Περσία, Αγγλία, Κων/πολη, Μασσαλία κ.α. ευρωπαϊκές πόλεις

─ Αμισός: (α)εμπόριο κυρίως καπνού κ.α. εγχώριων προϊόντων το 1869 (β)οι 156 από τις 214 επιχειρήσεις ανήκουν σε Έλληνες─ Κερασούντα: εφοπλιστικοί και εμπορικοί οίκοι των Κωνσταντινίδη, Κακουλίδη,

Σούρμελη, Πισσάνη → καταξίωση σε Εύξεινο Πόντο και Ευρώπη

6.Ποια ήταν η πνευματική ανάπτυξη που ακολούθησε την οικονομική ανάπτυξη του ελληνισμού στον Πόντο;

─ Παράγοντες που ευνόησαν την πνευματική αναγέννηση : (α)απορρέει από την οικονομική άνθηση, (β)ποσό από τα επιχειρηματικά κέρδη διατίθεται υπέρ θρησκευτικών, εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, (γ)αξιόλογοι επιστήμονες στέλνονται για ειδίκευση σε διάφορα πανεπιστήμια της Ευρώπης, (δ)εισάγονται νέες επιστημονικές μέθοδοι διδασκαλίας

─ Φροντιστήριο Τραπεζούντας : (α)ιδρύεται το 1682 από τον Τραπεζούντιο δάσκαλο Σεβαστό Κυμινήτη, (β)λειτουργεί μέχρι το 1922, (γ)συμβάλλει στην πνευματική και ηθική ανάπλαση των Ελληνοποντίων και στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης

─ Αρχές του 20 ου αιώνα : δεν υπάρχει ποντιακό χωριό χωρίς σχολείο και εκκλησία─ 1913 : στις επαρχίες έξι μητροπόλεων του Πόντου (α)κατοικούσαν 697.000

Έλληνες και λειτουργούσαν (β)1.890 εκκλησίες, (γ)22 μοναστήρια, (δ)1.647 παρεκκλήσια και (ε)1.401 σχολεία με 85.890 μαθητές

─ Ελληνικό τυπογραφείο : (α)εγκαταστάθηκε το 1880 στην Τραπεζούντα και (β)συνέβαλλε στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης

7.Τι γνωρίζετε για την αστική τάξη των Ελλήνων του Πόντου και τη δράση της;─ Η πρωτοεμφανιζόμενη αστική τάξη αναπτύσσει πατριωτική δράση─ Οι Έλληνες του Πόντου ήταν παρόντες: (α)στον ρωσο-οθωμανικό πόλεμο του

1828-1829, (β)στην κρητική εξέγερση του 1866-1867 και (γ)στους ελληνο-οθωμανικούς πολέμους

─ Σημαντική η εθελοντική συμμετοχή Ποντίων αγωνιστών─ Οικονομική ενίσχυση των αγώνων (π.χ. 12.000 λίρες από Έλληνες της

Σαμψούντας το 1912 στο ελληνικό Ναυτικό)

8. Ποια ήταν η κατάσταση των Ελλήνων του Πόντου στις αρχές του20 ου αιώνα;/ Ποια πολιτική εφάρμοσαν οι νεοτουρκικές κυβερνήσεις απέναντι στους Έλληνες και ποια ήταν η αντίδραση των Ποντίων σε αυτήν;

─ Αρχές 20ου αιώνα: ο ελληνισμός του Πόντου έχει θεαματικό προβάδισμα συγκριτικά με τις άλλες εθνότητες της περιοχής στον οικονομικό και πνευματικό τομέα

─ Η πολιτική των Νεοτούρκων έναντι των Ελλήνων και των άλλων χριστιανών ήταν εχθρική (δυσμενή οικονομικά, εκπαιδευτικά, στρατιωτικά και θρησκευτικά μέτρα) η πολιτική αυτή οδήγησε του Ποντίους στην απόφαση να αγωνιστούν για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας

1.ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΑΥΤΟΝΟΜΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ1.Ποιες προσωπικότητες προώθησαν τη δημιουργία Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου;

38


Πρωτεργάτες στους αγώνες για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής δημοκρατίας ήταν οι:

- Κ. Κωνσταντινίδης από τη Μασσαλία- Β. Ιωαννίδης και Θ. Θεοφύλακτος από το Βατούμ- Ι. Πασσαλίδης από το Σοχούμ- Λ. Ιωαννίδης και Φ. Κτενίδης από το Κρασνοντάρ

Ιδιαίτερα ξεχωρίζουν - ο μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος - ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης

2.Τι γνωρίζετε για τη περίοδο διακυβέρνησης της Τραπεζούντας από το μητροπολίτη Χρύσανθο;

─ Απρίλιος 1916 (λίγο πριν τη ρωσική κατοχή ): Η Τραπεζούντα παραδίδεται από τον Τούρκο Βαλή Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή μπέη στο μητροπολίτη Χρύσανθο, ο οποίος γίνεται δεκτός από Ρώσους και άλλους προξενικούς εκπροσώπους ως ηγέτης

─ Διετής προεδρία Χρύσανθου (1916-1918): διάλειμμα δημοκρατίας και αρμονικής συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων

─ Φεβρουάριος 1918 : ύστερα από την επικράτηση των μποσελβίκων (1917) ο ρωσικός στρατός εγκατέλειψε την Τραπεζούντα και η περιοχή ξαναπέρασε στην κατοχή των Νεοτούρκων.

3.Τι γνωρίζετε για τον ξεριζωμό των Ποντίων και τις πρώτες κινήσεις για τη δημιουργία Ποντιακής Δημοκρατίας;

- Επανάκτηση της περιοχής από τους Νεότουρκους χιλιάδες Έλληνες πήγαν στη Ρωσία

- ‘Α Πανελλήνιο Συνέδριο (Ιούλιος 1917) στο Ταϊγάνιο: αποφασίστηκαν (α)η εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου και (β) η δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους, με προσωρινή έδρα την πόλη Ροστόβ

- Για πρώτοι φορά οι Πόντιοι της διασποράς οργανώθηκαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό

4.Ποιο ρόλο έπαιξε ο Κωνσταντινίδης στον αγώνα για τη δημιουργία αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας;

▪ Κωνσταντινίδης→ πρωτεργάτης του αγώνα στην Ευρώπη (Μασσαλία )I. Ενημέρωνε με υπομνήματα τους συμμάχους για την κατάσταση του ΠόντουII. Τύπωσε και κυκλοφόρησε χάρτη με τα σύνορα της προτεινόμενης ποντιακής

δημοκρατίας (τυπώθηκε και σε καρτ-ποστάλ) με κείμενο στα γαλλικάIII. Στο Α’ Παγκόσμιο Πανποντιακό συνέδριο (Μασσαλία, Φεβρουάριος 1918)

ζήτησε με τηλεγράφημα την υποστήριξη του Τρότσκι

5.Ποια στάση κράτησε ο Βενιζέλος έναντι των ποντιακών αιτημάτων και ποιες αντιδράσεις υπήρξαν;

Α. Στάση Βενιζέλου─ Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου ήταν αρχικά σύμφωνη με τον αγώνα και τις

εθνικές διεκδικήσεις των Ποντίων─ Στο Συνέδριο Ειρήνης του Παρισιού (Δεκέμβριος 1918) ο Βενιζέλος:

I. δε συμπεριέλαβε τον Πόντο στις ελληνικές διεκδικήσειςII. συμφώνησε να παραχωρηθεί στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία

Β. Αντιδράσεις Ποντίων─ Η πρόταση του Βενιζέλου απογοήτευσε τους Έλληνες του Πόντου

39


─ Πραγματοποίησαν διάφορα συνέδρια (Μπακού, Κρασνοντάρ, Βατούμ, Μασσαλία)─ Διαμαρτύρονταν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης─ Ποντιακά σωματεία έστειλαν τηλεγραφήματα στο Παρίσι για να μεταπείσουν τον

πρωθυπουργό─ Απρίλιος 1919: ο Χρύσανθος επισκέπτεται τον Έλληνα πρωθυπουργό ο Βενιζέλος

(1)αποφάσισε να ενισχύσει τους Πόντιους και (2)επέτρεψε στον μητροπολίτη να συνεχίσει την προσπάθεια ενημέρωσης των πολιτικών που συμμετείχαν στη Συνδιάσκεψη

Γ. Στάση Μεγάλων Δυνάμεων─ Οι περισσότεροι, με εξαίρεση τους Άγγλους, είδαν με κατανόηση τα ελληνοποντιακά

αιτήματα─ Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ουίλσον στήριξε το αίτημα των Ποντίων για ανεξαρτησία και

υποσχέθηκε ότι θα διαθέσει τη ψήφο του στη Συνδιάσκεψη υπέρ του ποντιακού λαού

5.Τι γνωρίζετε για τις προσπάθειες ποντοαρμενικής συνεννόησης;- 1. Ο Χρύσανθος, μετά την προσέγγιση του προς το Βενιζέλο και τις Μ. Δυνάμεις

επισκέφτηκε το Εριβάν→ διαπραγματεύτηκε με τους Αρμένιους και τους μουσουλμάνους του Πόντου μια μορφή .Όμως, η αμοιβαία καχυποψία, σε συνδυασμό με τις πολιτικές εξελίξεις, οδήγησε στο ναυάγιο αυτής της Ποντιοαρμενικής συνεργασίας

- 2. Μετά την ενίσχυση του Κεμάλ και τη συνεργασία του με τους μπολσεβίκους, και παρά το αρνητικό κλίμα, ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός (10 Μαρτίου 1921) πρότεινε στον υπ. Εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμενίους. Η Κυβέρνηση Γούναρη, απομονωμένη διπλωματικά, δεν στήριξε αυτήν την κίνηση

- 3. Στις αρχές του 1922 έγινε η τελευταία προσπάθεια ποντοαρμενικής συνεργασίας, όταν οι Μ. Δυνάμεις στήριζαν τον Κεμάλ. Εκμεταλλευόμενος ο Κεμάλ αυτή τη συγκυρία αντεπιτέθηκε→ κατάρρευση του μετώπου

6. Ποια ήταν η σημασία της συνθήκης φιλίας και συνεργασίας μεταξύ Κεμάλ-μπολσεβίκων;▪ Συνθήκη φιλίας και συνεργασίας Κεμάλ-Μπολσεβίκων

(Μάρτιος 1921): καταβαράθρωση του Ποντιακού ζητήματος▪ Έδινε στον Κεμάλ την οικονομική, στρατιωτική και ηθική

δυνατότητα να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του κατά των Ποντίων▪ Ο Κεμάλ εμφανίστηκε στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου με

υπερβολικές απαιτήσεις, που δεν απορρίφθηκαν από τις νικήτριες Δυνάμεις.

6.Ποια ήταν η κατάληξη του αγώνα για την ίδρυση της αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας;

─ Η Ποντιακή Δημοκρατία έμεινε ένα όνειρο─ Η εθνική συμφορά των Ελληνοποντίων σφραγίστηκε από την καταδίκη σε θάνατο όλων

των πρωτεργατών του αγώνα─ Η Συνθήκη της Λοζάνης (1923), με την ανταλλαγή των πληθυσμών, σταμάτησε βίαια

την εξέλιξη του Ποντιακού Ελληνισμού

7. Τι γνωρίζετε για τους Πόντιους που ζούσαν στη Ρωσία τον 20 ο αιώνα; - Αρχές του 20ου αιώνα: περισσότεροι από 500.000 Πόντιοι κατοικούσαν στη Ρωσία- 1918: με τις ομαδικές μετοικεσίες των καταδιωγμένων Ποντίων, οι Πόντιοι της Ρωσίας

ξεπέρασαν τους 750.000- Σήμερα: στην πρώην Σοβ. Ένωση ζουν πάνω από μισό εκατομμύριο Πόντιοι

40


Ερωτήσεις1.Τι γνωρίζετε για τη γενοκτονία των Αρμενίων2. Προσπάθεια Ποντίων για ανεξαρτησία3. Τι γνωρίζετε για το φροντιστήριο της Τραπεζούντας4. Η στάση του Βενιζέλου απέναντι στην προοπτική ίδρυσης Ποντοαρμενικής Δημοκρατίας5. Συνέδριο Εριβάν

Πηγές

Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΡΜΕΝΙΩΝ - ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ Μια που ασχολούμαστε ακόμα με τη συστηματική εξόντωση των χριστιανών πριν από την καταστροφή της Σμύρνης, θα αφιερώσω μερικές σελίδες ακόμα στη γενοκτονία του αρμενικού έθνους - το πιο τρομακτικό έγκλημα στην ανθρώπινη ιστορία, τόσο για τη μαζικότητά του όσο και για τις ειδεχθείς λεπτομέρειές του. Το έγκλημα αυτό διώχνει τους εμπνευστές του από την ανθρώπινη οικογένεια και την αδελφότητα των πολιτισμένων εθνών. Τους καθιστά ξένους προς το ανθρώπινο είδος, τουλάχιστον μέχρις ότου δείξουν έμπρακτα τη μεταμέλειά τους και καταβάλουν κάποια προσπάθεια να επανορθώσουν. Θέλω στο σημείο αυτό να τονίσω ότι ασφαλώς και έχω υπόψη μου τις μεσαιωνικές θηριωδίες που στοίχισαν περισσότερες ζωές σε σύγκριση με τις αγριότητες των Τούρκων σε βάρος των χριστιανών. Ποιος μπορεί να ξεχάσει, για παράδειγμα, τον Ταμερλάνο; Πέρασε σαν τυφώνας από τεράστιες εκτάσεις γης και σάρωσε τους πολιτισμούς που βρήκε. Σκότωνε τους πάντες -χριστιανούς και μουσουλμάνους αδιακρίτως- και πυρπολούσε τα πάντα, μόνο και μόνο επειδή ηδονιζόταν να καταστρέφει. Εν τούτοις οι πράξεις του δε χαρακτηρίζονταν από τη σατανικότητα και τη μοχθηρία που έδειξαν οι Οθωμανοί κατά των χριστιανών. Θα κάνω μια σύντομη αναφορά στα επίσημα στοιχεία που υπάρχουν πάνω στο θέμα και στη συνέχεια θα κάνω χρήση δυο σημαντικών ντοκουμέντων που αποτελούν μαρτυρίες Αμερικανών αυτοπτών μαρτύρων. Οι δύο τελευταίες μαρτυρίες δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Μία από τις εγκυρότερες και πληρέστερες πηγές πληροφόρησης για τις σφαγές των Αρμενίων είναι το έντυπο που εκδόθηκε από το βρετανικό κοινοβούλιο του 1915 με τίτλο «Η Μεταχείριση των Αρμενίων». Σε αυτό αναφέρονται ντοκουμέντα που δόθηκαν στο λόρδο Grey του Falloden, τότε υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, από τον υποκόμη Brice. Αντίγραφο της έκδοσης αυτής υπάρχει στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, στην Ουάσιγκτον. Τα ντοκουμέντα αυτά αποτελούν έναν μεγάλο τόμο με στοιχεία από όλες τις πηγές πληροφόρησης σχετικά με τη σφαγή των Αρμενίων και την εξόντωσή τους με αργό, βασανιστικό τρόπο. Πολλές από αυτές τις μαρτυρίες περιγράφουν τόσο αποτρόπαιες σκηνές, που προτίμησα να μην τις συμπεριλάβω. Ο λόρδος Grey, μόλις διάβασε τα ντοκουμέντα που ήρθαν στα χέρια του, έγραψε στον Brice τα εξής:

«Αγαπητέ Brice, αυτά τα ντοκουμέντα είναι τεράστιος όγκος, αλλά πιστεύω ότι πρέπει να εκδοθούν και να μελετηθούν από όλους όσοι έχουν μέσα τους λίγη ανθρωπιά. Η δημοσίευση των εγγράφων αυτών θα είναι χρήσιμη όχι μόνο για την άμεση ενημέρωση της κοινής γνώμης σχετικά με τη συμπεριφορά της τουρκικής κυβέρνησης προς τους αμάχους, αλλά και για τους ιστορικούς του μέλλοντος».

41


Για την εγκυρότητα των στοιχείων που παρατίθενται στο συγκεκριμένο ντοκουμέντο έχουν εκφράσει την άποψή τους πολλές προσωπικότητες. Μεταξύ αυτών είναι και ο διακεκριμένος διανοούμενος και ποιητής Gilbert Murray, ο οποίος είπε σχετικά:

«Τα τεκμηριωμένα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτό το ντοκουμέντο αντέχουν ακόμα και σε εξονυχιστική έρευνα. Είναι αδιάσειστα και καταρρίπτουν όλες τις αμφιβολίες των σκεπτικιστών».

Ένας ειδικός στο θέμα της συλλογής στοιχείων και μαρτυριών, ο Moorfield Storey, πρώην πρόεδρος του Αμερικανικού Δικηγορικού Συλλόγου, εκφράστηκε επίσης θετικά, αν και πιο συγκρατημένα. Παραθέτω το σχόλιό του:

«Κατά τη γνώμη μου, τα ντοκουμέντα αυτά είναι εξίσου έγκυρα με τα στοιχεία που ανέκαθεν λάμβανε υπόψη της η ανθρωπότητα, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, προκειμένου να αποδεχθεί κάποια πράγματα σαν ιστορικά γεγονότα. Τα ντοκουμέντα αυτά πιστοποιούν ότι οι τουρκικές αρχές όντως προέβησαν σε βάρβαρες ενέργειες σε βάρος του άμοιρου λαού των Αρμενίων και ότι δρομολόγησαν τις εξοντωτικές απελάσεις γνωρίζοντας εκ των προτέρων το αποτέλεσμά τους. Για μένα δεν μπορούν να υπάρχουν αμφιβολίες ότι πρόθεση των τουρκικών αρχών ήταν από την αρχή να αφανίσει τη συγκεκριμένη φυλή με εξουθενωτικές ταλαιπωρίες».

Άλλα έργα που μπορεί κανείς να συμβουλευτεί πάνω στο θέμα είναι το Beginning Again in Ararat της γιατρού Mabel E. Elliott καθώς και το Shall This Nation Die του αιδεσιμότατου Jozeph Naavem.

George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία, ό.π., σσ. 74-77

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΣύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις και την πηγή:1)τι προκάλεσε την αρμενική γενοκτονία και ποιες οι συνέπειες

Γιός του Γεώργιου. Έμπορος στη Μασσαλία από τους πρωτοεργάτες της κίνησης για την ανεξαρτησία του Πόντου. Πρόεδρος του ‘Παμπόντιου Συνέδριου’ του Ελληνισμού του Πόντου που συνήλθε στη Μασσαλία από τις 22 Ιαν - 2 Φεβ 1918. Γεννήθηκε το 1856 στην Τραπεζούντα . Πατέρας του ήταν ο περίφημος καπετάν Γιώρ πασάς, ισόβιος δήμαρχος της Κερασούντας και η μητέρα του ήταν Τραπεζούντια απο τη γνωστή οικογένεια του Χατζηκακούλογλου. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στη Κερασούντα. Έφηβος έφυγε από εκεί για την Αθήνα να συνεχίσει τις σπουδές του. Παρέμεινε στην πρωτεύουσα της Ελλάδας μέχρι το 1878. Στα 22 του χρόνια έφυγε για την Μασσαλία όπου ζούσε ο θείος του ο Διονύσιος Κωνσταντινίδης που ασχολούνταν με το εμπόριο. Κοντά του παρέμεινε επί 4 χρόνια.Το 1883 ίδρυσε δικό του εμπορικό οίκο και επιδόθηκε στο εμπόριο με εκπληκτική επιτυχία. Μέσα σε λίγα χρόνια κατάφερε να γίνει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας φουντουκιών της Μασσαλίας και ολόκληρης της Δυτικής Ευρώπης κάνοντας τα φουντούκια γνωστά σε όλα τα Ευρωπαϊκά εμπορικά λιμάνια. Παράλληλα έδωσε μεγάλη ώθηση στην εισαγωγή και εξαγωγή

42


σε όλα τα είδη ξηρών καρπών.Από το 1918 και έπειτα, ο Κωνσταντινίδης μπαίνει επικεφαλής της κίνησης για την ανεξαρτησία του Πόντου και προσφέρει σημαντικά ποσά άλλα και τον προσωπικό του μόχθο για τη διεξαγωγή του αγώνα.Τον Οκτώβριο του 1917 ήδη με την επανάσταση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία και την αποχώρηση των Ρώσων από τον Πόντο, ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης έστειλε επιστολές (εγκύκλια γράμματα) από τη Μασσαλία παντού όπου ζούσαν Πόντιοι και τους ζητούσε να οργανωθούν και να αγωνιστούν για τον κοινό σκοπό. Ταυτόχρονα έκανε έκκληση στις μεγάλες δυνάμεις της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ) για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους του Πόντου, με πολίτευμα δημοκρατικό.Ο Κωνσταντινίδης έστειλε και ταχυδρομικά δελτάρια με το χάρτη του Πόντου στην Ελληνική και Γαλλική γλώσσα. Έδωσε και συνεντεύξεις στην Παρισινή εφημερίδα ‘Ζουρνάλ ντ’Ελλέν’ και δημοσίευσε χάρτη του Πόντου.Το Α’ Παμποντιακό Συνέδριο που έγινε στη Μασσαλία στις 22 Ιανουαρίου 1918 έστειλε στον επίτροπο (υπουργό) Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης Λέοντα Τρότσκι το ακόλουθο τηλεγράφημα το οποίο υπέγραψε ο Κωνσταντινίδης:“Συνεδρίον, συγκληθέν εν Μασσαλία, πολιτών καταγομένων εκ Πόντου, αποτελούμενον εξ αντιπροσώπων πολιτών διαμενόντων εις Ηνωμένας Πολιτείας, εις την Ελβετίαν, εις την Αγγλίαν, εις την Ελλάδα, Αίγυπτον και εις όλας τας χώρας της Ευρώπης και της Αμερικής σας παρακαλεί να συμφωνήσετε, αυτή η χώρα να αναλάβει τας τύχας της, ώστε μετά την αποχώρησιν των Ρωσικών στρατευμάτων να μην ξαναπέσει εις την Τουρκικήν κυριαρχίαν. Επιθυμία μας είναι να δημιουργήσωμεν ανεξάρτητον Δημοκρατίαν, απο τα Ρωσικά σύνορα έως πέρα στην Σινώπην, και παρακαλούμε να επεμβήτε δυναμικά εις αυτό το θέμα. Ελπίζοντες εις την αποτελεσματικήν σας υποστήριξην, σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων. Δια το συνέδριον, ο Πρόεδρος Κωνσταντίνος Γ.Κωνσταντινίδης.”Ο Κωνσταντίνος λίγο πριν πεθάνει το 1930, είχε δωρίσει στην Εθνική Πινακοθήκη 44 πίνακες του μεγάλης αξίας. Τη μεγάλη του βιβλιοθήκη δώρισε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.Πηγή:Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού. Μαλλιάρης Παιδεια

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΣυνθέτοντας στοιχεία της πηγής και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην προσφορά του Κ. Κωνσταντινίδη στον αγώνα για τη δημιουργία Ποντιακού κράτους

43


O Χρύσανθος (κατοπινός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, 1938-1949) την περίοδο 1918-1922 ήταν ο δυναμικός εκφραστής του κινήματος για την ίδρυση ποντιακού κράτους. Στο περιθώριο του Συνεδρίου Ειρήνης στο Παρίσι (άρχισε τον Δεκέμβριο του 1918 και τελείωσε έπειτα από δύο χρόνια) ανέπτυξε, μαζί με άλλους Ποντίους της Διασποράς, μια εκπληκτική δραστηριότητα προκειμένου να προωθηθούν τα δίκαια των Ποντίων.Μέχρι τον Σεπτέμβριο καλλιέργησε ακόμη και προσωπικές σχέσεις με τους ηγέτες των νικητριών του A Παγκοσμίου Πολέμου και τους αντιπροσώπους τους. H κρισιμότερη, όμως, επαφή και συνομιλία που είχε εκεί ήταν με τον Αμερικανό πρόεδρο Oυίλσον στις 16 Μαΐου 1919.Οι προτάσειςΣε αυτήν ο Χρύσανθος όχι μόνο έκανε γνωστές με πειστικό τρόπο τις ποντιακές απόψεις, αλλά διατύπωσε και την τολμηρή πρόταση για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ποντιακού κράτους με αμερικανική εντολή (mandate). Όταν είδε απρόθυμο τον Αμερικανό πρόεδρο πρόβαλε άλλες εναλλακτικές λύσεις.H συνομιλία εκείνη αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ντοκουμέντα της Ιστορίας για την αυτονομία του Πόντου. Όχι μόνο επειδή ο Αμερικανός πρόεδρος αποδέχτηκε το δίκαιο του αλύτρωτου ποντιακού Ελληνισμού, αλλά κι επειδή τα επιχειρήματα που επικαλέστηκε ο Χρύσανθος αποτυπώνουν την κατάσταση που επικρατούσε τότε, πριν εξαπολυθεί το δεύτερο κύμα ξολοθρεμού των Ποντίων από τους Τούρκους.H συνομιλία εκείνη δεν είχε πρακτικά αποτελέσματα. Αργότερα μάλιστα ( Ιούλιος 1920) η Γερουσία των HΠA θα απορρίψει την αμερικανική εντολή για την Αρμενία, ενώ ουδέποτε θα γίνει λόγος για τον ανεξάρτητο Πόντο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις αλλά και τα στοιχεία που θα σταχυολογήσετε από το παρακάτω κείμενο να δείξετε την προσφορά του μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου στον αγώνα για την ίδρυση Ποντιακού κράτους

44


Γενικές ερωτήσεις εφ΄ όλης της ύλης

45


1.Να διερευνήσετε τους λόγους για τους οποίους η οικονομία της Ελλάδας, πολλές δεκαετίες μετά την ανεξαρτησία της, εξακολουθεί να είναι αρχαϊκή.

2.Σε ποιο μοντέλο (πρότυπο) ανάπτυξης είναι προσανατολισμένη η χώρα και για ποιους λόγους αυτό δεν επιτυγχάνεται αρκετές δεκαετίες μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας;

3.Να παρουσιάσετε τις επιπτώσεις που είχε στον πολιτικό και οικονομικό τομέα της μικρής Ελλάδας η ύπαρξη ισχυρών κέντρων ελληνισμού έξω από τα σύνορά της και η εθνική ιδεολογία που δημιουργήθηκε ως επακόλουθό της.

4. Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους η εσωτερική εμπορική κίνηση της Ελλάδας παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα κατά τον 19ο αιώνα.

5. Να αναφέρετε σύντομα τους λόγους που ευνόησαν την ανάπτυξη του εμπορίου της Ελλάδας με το εξωτερικό κατά το 19ο αιώνα.

6. Να επισημάνετε τις συνέπειες της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1871 στην οικονομική ζωή της Ελλάδας.

7. Να διερευνήσετε τους λόγους για τους οποίους η δημιουργία τραπεζικού συστήματος στην Ελλάδα αποτέλεσε κεντρικό σημείο στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς.

8. α) Ποιες ανάγκες επεδίωκε να καλύψει η ίδρυση τραπεζικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα το 19ο αιώνα;

β) Κάτω από ποιες συνθήκες ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας; Να παρουσιάσετε συνοπτικά τη δραστηριότητά της στα πρώτα στάδια της ίδρυσής της.

9. α) Να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους η βιομηχανική ανάπτυξη παρέμεινε στάσιμη κατά τις πρώτες δεκαετίες της Ανεξαρτησίας.

β) Να παρουσιάσετε τους λόγους για τους οποίους η βιομηχανική ανάπτυξη υπήρξε υποτονική μέχρι το 1912-1913.

46


10. α) Ποιοι παράγοντες επέτρεψαν τη δημιουργία των μεγάλων τσιφλικιών στην Ελλάδα του 19ου αιώνα;

β) Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις επιπτώσεις της δημιουργίας των τσιφλικιών στην οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου.

11. Να παρουσιάσετε (σε δέκα γραμμές) τον τρόπο αντιμετώπισης εκ μέρους των ελληνικών κυβερνήσεων του προβλήματος των τσιφλικιών της Θεσσαλίας.

12. Ποιο ήταν το κύριο αίτημα των Θεσσαλών ακτημόνων από το 1881-1910 και πώς εκφράστηκε;

13. Να παρουσιάσετε τις πρακτικές των Θεσσαλών τσιφλικάδων που δημιούργησαν εντάσεις και τις πολιτικές επιπτώσεις που είχαν.

14. α) Να εκθέσετε το περιεχόμενο της αγροτικής μεταρρύθμισης του 1917. β) Να προσδιορίσετε τις συνέπειες της αγροτικής μεταρρύθμισης στην οικονομική ζωή της

χώρας.

15. Πότε ξεκίνησε και πότε ολοκληρώθηκε η αγροτική μεταρρύθμιση, ποιους στόχους και ποια αποτελέσματα είχε; (σε 10 γραμμές).

16. Να αναλύσετε τη φράση: “στον ιδεολογικό τομέα η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας εμπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό, ταξικό περιεχόμενο”.

17. Ποιοι παράγοντες επηρέασαν θετικά ή αρνητικά την εξέλιξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα;

18. Γιατί η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα αποτέλεσε σταθμό για το εργατικό κίνημα;

19. Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις επιλογές της παράταξης του “Βενιζελισμού” όσον αφορά στην ανάπτυξη του ελληνικού κράτους.

20. Να ορίσετε την πολιτική που ονομάστηκε “Βενιζελισμός”: α) σε οικονομικό και β) σε εθνικό επίπεδο.

47


48


21. Σε ποιες κοινωνικές ομάδες στηρίχθηκε ο Βενιζέλος κατά την προσπάθεια προσδιορισμού και υλοποίησης των επιλογών του σχετικά με την ανάπτυξη του κράτους;

22. Για ποιους λόγους η Ελλάδα του Βενιζέλου ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη;

23. Να αναφέρετε τα αίτια της μετανάστευσης των Ελλήνων κατά το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

24. Με ποιους τρόπους κάλυψε η Ελλάδα το κόστος συμμετοχής της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;

25. Ποιες συνέπειες είχε για την οικονομική ζωή της Ελλάδας ο ιδιόμορφος εξωτερικός δανεισμός από ευρωπαϊκές χώρες για την αντιμετώπιση των αναγκών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου;

26. Γιατί ο δανεισμός της Ελλάδας το 1917 χαρακτηρίστηκε ιδιόμορφος και ποιες επιπτώσεις συνεπαγόταν αυτός;

27. Να διερευνήσετε τους λόγους που η πολιτική και κοινωνική επιρροή των σοσιαλιστικών ομάδων στην Ελλάδα ήταν μικρή.

28. Πώς αντιμετώπισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις το οικονομικό αδιέξοδο που δημιούργησαν οι πολεμικές δαπάνες του μικρασιατικού πολέμου;

29. α) Να παρουσιάσετε συνοπτικά τις ενέργειες στις οποίες προέβη το ελληνικό κράτος για την αντιμετώπιση του προβλήματος αποκατάστασης των προσφύγων.

β) Να εκτιμήσετε την αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού στην αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος.

49


30. Να αναφερθείτε στον ρόλο της Τράπεζας της Ελλάδας στην εθνική οικονομία.

31. Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων: συνθήκες ίδρυσης, μέλη, σκοπός της ίδρυσής της, οικονομικοί πόροι, το έργο της.

50


32. Να παρουσιάσετε το περιεχόμενο του οικονομικού όρου “κλήριγκ”.

33. Να προσδιορίσετε τους λόγους για τους οποίους η Ελλάδα εισήλθε σε μια περίοδο κρατικού παρεμβατισμού μετά το 1932 και τις επιπτώσεις του σε πολιτικό επίπεδο.

34. Να αναφέρετε τους στόχους που η Επιτροπή Αποκατάστασης προσφύγων έθεσε και να αποτιμήσετε το έργο της

51


52


53


54


55


56


57


58


59


60

Ιστορία Γ’ Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης

61

Η Ιστορία γ΄λυκείου .

Documents

Transcript of Η Ιστορία γ΄λυκείου .