ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΑΡΟΓΚΩΝΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

Η ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΤΡΑ 1986

ΦΩΤΟΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ ΕΚΤΥΠΩΣΗ-ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Σ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ - Σ. ΠΑΠΑΔΑΜΗΣ - Ο.Ε. ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 76, ΤΗΛ. 36.22.928 - 36.15.213

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις σε βάθος ................................ 5 2. Η αθλιότητα της ανώτατης παιδείας ..................................... 9 3. Ο νεποτισμός στην ανώτατη εκπαίδευση ............................. 20 4. Η εντατικοποίηση των σπουδών ........................................... 25 5. Εντατικοποίηση της συκοφαντίας ........................................ 29 6. Γιατί υποαπασχολούνται διδάσκοντες - διδασκόμενοι 35 7. Ο νόμος - παγίδα .................................................................. 39 8. Γενική Πολιτική εισήγηση ................................................... 48 9. Η υποβάθμιση των πτυχίων .................................................. 52

10. Ανώτατη παιδεία: και τώρα; .................................................. 56

ΑΡΘΡΟ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ

«ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ»

11-3-78

Με αφορμή τις πρόσφατες φοιτητικές εκδηλώσεις που είχαν σαν κατάληξη την «κατάληψη» του παραρτήματος του Πανεπιστημίου από ομάδες φοιτητών ή και από επώνυμους φοιτητικούς συλλόγους, δημοσιεύτηκαν τις τελευταίες μέρες διάφορα άρθρα που προσπαθούν να τοποθετήσουν το πρόβλημα. Σημειώνω ιδιαίτερα τα άρθρα του κ. Παπαγγελούτσου (ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, 8-3-78) καθώς και του γιατρού κ. Ντόντη και του Καθηγητού κ. Μπαρμπάνη. Παρόλο που στα άρθρα αυτά γίνονται μερικές σωστές διαπιστώσεις σε σχέση με τα πραγματικά γεγονότα, οι εξηγήσεις και κρίσεις που τα συνοδεύουν δεν με βρίσκουν σύμφωνο γιατί, κατά τη γνώμη μου, βλέπουν τα πράγματα αρκετά επιφανειακά. Επειδή καμμιά φορά «τα φαινόμενα απατούν» και επειδή το θέμα είναι πολύ πιο σοβαρό απ' ότι επιφανειακά φαίνεται, νομίζω πως η συζήτηση πρέπει να προχωρήσει σε κάποιο βάθος για να αναζητηθούν οι υπεύθυνοι γι’ αυτή την κατάσταση και οι σωστές λύσεις.

Τα παραπάνω άρθρα συμφωνούν βασικά στις ακόλουθες προοιμιακές διαπιστώσεις:

α) Τα φοιτητικά αιτήματα της κατοχύρωσης και μεταφοράς των μαθημάτων στο πτυχίο είναι άδικα, αβάσιμα και ικανοποίηση τους θα έχει σαν αποτέλεσμα την παραπέρα υποβάθμιση των πτυχίων, με ζημιά βασικά των ίδιων των σπουδαστών.

β) Οι φοιτητές που συμμετέχουν στις διάφορες εκδηλώσεις ενεργά είναι μια μικρή μειοψηφία και η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών είναι αδιάφορη.

γ) Η Κοινή Γνώμη δεν έχει πεισθεί για το δίκαιο του αγώνα των φοιτητών.

7

Δεν θα διαφωνήσω βασικά με τις παραπάνω διαπιστώσεις αν και δεν νομίζω πως εκφράζουν απόλυτα την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, ναι μεν λίγοι σπουδαστές συμμετέχουν ενεργά στην «κατάληψη», η αδιαφορία όμως πολλών είναι ενεργή γιατί τους εξυπηρετεί βραχυπρόθεσμα και πιθανό και μακροπρόθεσμα, ενώ υπάρχουν φοιτητικές δυνάμεις που αντιτίθενται ενεργά σ' αυτή τη συγκεκριμένη ενέργεια. Θα προχωρήσω όμως λίγο σε βάθος γιατί δεν νομίζω πώς το εύκολο

συμπέρασμα του να ρίξουμε το λίθο του αναθέματος στους φοιτητές είναι σωστό. Ούτε απ' την άλλη μεριά είναι σωστή η τοποθέτηση της ειδησεογραφίας και των σχολίων πολλών εφημερίων ότι η κατάσταση που δημιουργήθηκε οφείλεται «στην αδιαλλαξία των καθηγητών».

1. Βασικά πιστεύω ότι όλο το πρόβλημα ξεκινάει από την αποχουντοποίηση». Όπου η πολιτική ηγεσία έβαλε τους φοιτητές α παίξουν το ρόλο του εισαγγελέα, δικαστή και εκτελεστή πολλές φορές, δουλειές για τις οποίες δεν είχαν ούτε την πείρα, ούτε την απαραίτητη πληροφόρηση, ούτε την ψυχραιμία και την νηφαλιότητα που χρειάζεται στις περιπτώσεις αυτές. Αποτέλεσμα ήταν για ένα μεγάλο διάστημα οι φοιτητές να έχουν στα χέρια τους ουσιαστικά ην τιμή, την αξιοπρέπεια ακόμη και τη φυσική υπόσταση των καθηγητών τους. Το ότι τη δύναμη αυτή την χρησιμοποίησαν ανώριμα (τουλάχιστον) και το ότι η αποχουντοποίηση ήταν τελικά φιάσκο, είναι σήμερα γενικά παραδεκτά. Οι φοιτητές έπεσαν σε μια καλοστημένη παγίδα. Πέρα όμως απ' αυτό, είναι γεγονός ότι για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα οι φοιτητές έβλεπαν να ικανοποιούνται αι τα πιο εξωφρενικά τους αιτήματα. Έτσι συσσωρεύτηκαν πολλά μαθήματα με συνεχείς μεταφορές που τα βρίσκουν οι φοιτητές τώρα μπροστά τους και η διαπίστωση της εύκολης προαγωγής οδήγησε το συμπέρασμα ότι ανάλογα εύκολη θα είναι και η απόκτηση του πτυχίου. Βέβαια, όλα αυτά οι φοιτητές οι ίδιοι τα ζήτησαν και μάλιστα πολλές φορές με όχι και τόσο πολιτισμένο τρόπο. Όμως δεν μπορούμε να ζητήσουμε τις ίδιες ευθύνες από τους φοιτητές με .ς ευθύνες που έχουν όσοι τα ενέκριναν. Αλλά η ευθύνη μετατοπίζεται ακόμη πιο ψηλά αν σκεφτεί κανείς τις συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη με την ανοχή (κατά την γνώμη πολλών) και την ενθάρρυνση της Πολιτείας, που έβλεπε να την διευκολύνει η εσωτερική φαγωμάρα στα Πανεπιστήμια σύμφωνα με τη γνωστή

Αγγλική συνταγή: Διαίρει και βασίλευε. Δεν είναι χαρακτηριστικό ότι τα 4 περίπου τελευταία χρόνια δεν υπήρξε ουσιαστικά καμμιά αντικυβερνητική ενέργεια των φοιτητών σε ολόκληρη την Ελλάδα; Και σχετικά με το μέρος της ευθύνης των φοιτητών, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι οι φοιτητές και νέοι είναι και βιοτικά προβλήματα αντιμετωπίζουν και η δαμόκλεια σπάθη της οικογένειας, που θέλει να περνάνε τις τάξεις, κρέμεται συνεχώς πάνω από το κεφάλι τους.

2. Δεν υπάρχουν κίνητρα για τους νέους ανθρώπους να στρωθούν στη δουλειά. Στη σημερινή Ελλάδα βλέπουν να προβάλλονται σαν πρώτιστες αξίες η πολυτελής ζωή και οι αεριτζήδικες δουλειές. Βλέπουν τις υλικές απολαβές των ανθρώπων να είναι αντιστρόφως ανάλογες προς τη δουλειά που προσφέρουν. Η κοινωνία μας τους προβάλλει το δόλωμα της εύκολης ζωής, του εύκολου πτυχίου και του διορισμού μ' αυτό (με μέσον) σε μια θέση (αργόμισθη) που θα εξασφαλίζει ένα μισθό και όλο το χρόνο ελεύθερο για όποιες άλλες δραστηριότητες. Γιατί ο φοιτητής να δουλέψει; Χαρακτηριστικό είναι το σύνθημα: «όχι στην εντατικοποίηση των σπουδών». Ενώ κανονικά το σύνθημα έπρεπε να είναι πολύ διαφορετικό. Και μια ενδιαφέρουσα στατιστική. Στους πρώτους 6 μήνες του έτους 1977, η Πολυτεχνική Σχολή ασχολήθηκε με 58 αιτήματα φοιτητών. Απ' αυτά, 56 ήταν για διευκολύνσεις σχετικές με εξετάσεις, φοίτηση κ.λ.π. και 2 για εκπαιδευτικές εκδρομές. Κανένα για παράπονο από το επίπεδο των σπουδών, καμμιά πρόταση για βελτίωση του.

3. Το θέμα όμως δεν είναι ακριβώς ποιος φταίει. Γιατί πολύ εύκολο θα ήταν να πούμε αυτό που συνήθως λέγεται: το σύστημα. Αλλού είναι το ζήτημα. Όταν γίνεται μια ζημιά, εκείνος που θα τρέξει να διορθώσει την κατάσταση δεν είναι εκείνος που την έκανε αλλά εκείνος που θα έχει τις συνέπειες. Και τις συνέπειες από τη μη ομαλή λειτουργία του Πανεπιστημίου τις πληρώνουν οι ίδιοι οι φοιτητές, έστω και αν μπορεί να μη φταίνε ολότελα σε τελευταία ανάλυση. Και εδώ μπαίνουν συγκεκριμένα καθήκοντα σε όσους μπορούν και πρέπει να συμβάλλουν στη σωστή λειτουργία του Πανεπιστημίου:

α) Στους φοιτητές: Να ξεχάσουν τις εύκολες λύσεις, να στρωθούνε στη δουλειά και να αξιώσουνε από το Πανεπιστήμιο και την Πολιτεία να τους δώσει σωστή και επαρκή εκπαίδευση. Να γεμίσουν οι αίθουσες διδασκαλίας και τα εργαστήρια από φοιτητές που θα

8

δίνουν εκεί τη μάχη για ένα καλύτερο Πανεπιστήμιο πείθοντας ότι κι οι ίδιοι δουλεύουν γι’ αυτό. Και να συνειδητοποιήσουν ότι οι αγώνες πετυχαίνουν μόνο όταν η Κοινή Γνώμη πιστέψει ότι είναι δίκαιοι. Και η Κοινή Γνώμη, ο εργαζόμενος λαός, που βλέπει να δουλεύει σκληρά και να μη μπορεί να ζήσει, ποτέ δεν θα συμπαρασταθεί σε κανένα που φαίνεται να ζητάει εύκολους δρόμους, μια κι ο δικός του είναι δύσκολος. Κι είναι τόση η αργομισθία που μας περιβάλλει που ο λαός αντιδρά πολύ έντονα σε τέτοια πράγματα έστω και αν στο βάθος τους μπορεί να έχουν κάποια βάση.

β) Στο Πανεπιστήμιο: Να σταθεί μπροστά στα προβλήματα των φοιτητών με κατανόηση και αγάπη στοχεύοντας όμως μόνο στο πραγματικό τους συμφέρον αλλά και στο συμφέρον του Ελληνικού Λαού που βγάζει με τον ιδρώτα του τις 100.000 δρχ. που ξοδεύουμε κάθε χρόνο για κάθε φοιτητή. Για να μορφώσουμε επιστήμονες που θα χτίσουν για το λαό το μέλλον που οραματίζεται. Η παλιά κινέζικη παροιμία λέει: φίλος είναι αυτός που μου λέει ότι πρέπει να ακούσω και όχι ότι θέλω να ακούσω. Οι δημοφιλείς λύσεις δεν είναι πάντα οι πιο σωστές.

γ) Στην Πολιτεία: Να μας αφήσει να κάνουμε τη δουλειά μας. Η παρουσία από αύρες και αμέτρητους κρανοφόρους και ασπιδοφόρους γύρω από το Πανεπιστήμιο δεν πείθει ότι στοχεύει στην πρόληψη της διατάραξης της τάξης από 50 παιδιά που βρίσκονται στο παράρτημα, που μερικοί τουλάχιστον από αυτούς δεν είναι δα και τόσο φανατικοί εχθροί της τάξεως. Η παρουσία του Νομάρχη στο παράρτημα και η διαπραγμάτευση του με τους φοιτητές για πανεπιστημιακά ζητήματα καταλύει κάθε κουρέλι που απόμεινε από την αυτοτέλεια του Πανεπιστημίου.

δ) Στα πολιτικά κόμματα που έχουν λαϊκή βάση: Να συνειδητο-ποιήσουν πώς κύριος υπεύθυνος για τη Σταύρωση του Χριστού ήταν ο Πόντιος Πιλάτος, όσο καλά και αν έπλυνε τα χέρια του.

2. Η ΑΘΛΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

2 ΑΡΘΡΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

29 και 30-4-78

Η αναταραχή στα ΑΕΙ με την ουσιαστική παράλυση τους από τις αποχές και την ενεργή αντίδραση των φοιτητών σε ότι ξέραμε σαν «πανεπιστημιακή τάξη» δεν είναι φαινόμενο αποκλειστικά ελληνικό. Ανάλογη κατάσταση επικρατούσε για ένα διάστημα σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ και σε μερικές επικρατεί ακόμη. Θα ήταν όμως ανεπίτρεπτη προχειρότητα να συμπεράνουμε ότι απλά το κύμα της αναταραχής έφτασε και στη χώρα μας. Χωρίς βέβαια να είναι τα δύο φαινόμενα τελείως ασύνδετα, η κρίση των δικών μας ΑΕΙ έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που γεννιούνται από ειδικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν στα Ελληνικά ΑΕΙ. Χωρίς να αποτολμήσουμε γενικώτερη θεώρηση των συνθηκών αυτών, γιατί δεν είναι ούτε στην ειδικότητα μας ούτε στις προθέσεις μας σ' αυτό το άρθρο, θα προσπαθήσουμε να τις επισημάνουμε. Αυτό το γεγονός ότι έχουν κιόλας προταθεί τέσσερα σχέδια καταστατικού χάρτη της Ανωτάτης εκπαίδευσης (ΚΚΕ, ΠΑΣΟΚ, ΕΔΠ, Υπουργείο Παιδείας) φαίνεται ότι το πρόβλημα είναι θεσμικό. Διαβάζοντας όμως τις διάφορες απόψεις στη δημόσια συζήτηση που γίνεται, διαπιστώνει κανείς ότι το πρόβλημα περιορίζεται ουσιαστικά σε δύο σημεία: επαγγελματική αποκατάσταση βοηθών-επιμελητών, και δομή της εξουσίας στα ΑΕΙ. Μ' όλο που χρειάζονται δραστικές αλλαγές στα δύο αυτά σημεία, νομίζω πως στεκόμαστε στα συμπτώματα του προβλήματος και ξεχνάμε το ίδιο το πρόβλημα.

Πριν προχωρήσουμε παρακάτω πρέπει να διευκρινίσουμε πως η Ανώτατη Εκπαίδευση έχει σαν αντικείμενο τη μόρφωση με βάση τη διδασκαλία και την Έρευνα η ειδοποιός διαφορά της από τα άλλα

10 11

επίπεδα της εκπαίδευσης είναι βασικά η έρευνα. Σε μερικούς τομείς ο σπουδαστής παίρνει μεγαλύτερο ποσό γνώσεων σε ανώτερες σχολές παρά στις ανώτατες. Μ' αυτή τη βάση, και πριν επισημάνουμε τα προβλήματα, πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσουμε ποια ΔΕΝ είναι τα προβλήματα, γιατί στις μέρες μας γίνεται ιδιαίτερη σύγχυση στο σημείο αυτό:

1. Υλικοτεχνική υποδομή, ή αλλοιώς δεν έχουμε τα μέσα. Είναι δύσκολο για όποιον δεν έχει ζήσει σε ξένα Πανεπιστήμια να εκτιμήσει πόσο λαθεμένη είναι αυτή η άποψη. Βέβαια, οι δαπάνες για την Παιδεία στην Ελλάδα είναι από τις μικρότερες στην Ευρώπη. Όμως, α) η Ανώτατη Παιδεία παίρνει τη μερίδα του λέοντος, β) έχει τόση μικρή διδακτική και ερευνητική δραστηριότητα που μόνο έλλειψη χρημάτων δεν φράζει το δρόμο της. Κακή κατανομή, έργα βιτρίνας, το σύστημα της Έδρας με τα πολλαπλά παρόμοια και πολυτελή εργαστήρια και βιβλιοθήκες, απίστευτη σπατάλη, μηδαμινή απόδοση της περιουσίας των ΑΕΙ, μικροπολιτική, προσωπικό που υποαπασχολείται, κάνουν πολλές φορές να φαίνονται ελλείψεις εκεί που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Αν βέβαια όλοι δούλευαν σωστά και γινόταν πραγματική εκπαίδευση και έρευνα τα λεφτά δεν θα ήταν αρκετά. Σήμερα όμως δεν αποτελούν εμπόδιο σχεδόν για τίποτα. Η πολυτέλεια μάλιστα που υπάρχει σε μερικές περιπτώσεις είναι πρόκληση στη «λιτότητα» του Ελληνικού λαού. Χρειάζονται λεφτά αλλά για την αποσυμφόρηση των Πανεπιστημίων, για αύξηση των υποτροφιών, για προγραμματισμένη έρευνα κ.λ.π.

β) Τα προγράμματα σπουδών, λένε, είναι αναχρονιστικά και εξυπηρετούν τις ανάγκες των Μονοπωλίων. Το πρώτο υπάρχει σε μερικές περιπτώσεις και το δεύτερο δεν αποκλείεται, αν και προσωπικά δεν ξέρω καμιά περίπτωση. Γενικά, όμως, τα προγράμματα σπουδών είναι καλά ή κακά σε παγκόσμια κλίματα. Ο τοπογράφος μηχανικός, για παράδειγμα, παίρνει την ίδια εκπαίδευση σε πανεπιστήμια υψηλής στάθμης των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης, του Βελγίου ή της Σιγκαπούρης. Υπάρχει πεδίο για βελτίωση. Γενικά όμως, εκτός ίσως από ειδικές περιπτώσεις στις ανθρωπιστικές επιστήμες, τα προγράμματα σπουδών δεν αποτελούν βασικό πρόβλημα.

γ) Το περιεχόμενο των σπουδών είναι, λένε, αναχρονιστικό και εξυπηρετεί τις ανάγκες των Μονοπωλίων. Πέρα από όσα είπαμε για

τα προγράμματα σπουδών μπορούμε να προσθέσουμε ότι για τα πιο πολλά αντικείμενα το περιεχόμενο είναι το ίδιο παντού. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει Μηχανική Εσωτερικού και Εξωτερικού. Μια είναι η Μηχανική. Μιλούν πολλοί για προσαρμογή των προγραμμάτων στις συνθήκες της Ελληνικής Παραγωγής. Αυτό πολύ λίγο νόημα έχει γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ούτε παραγωγή υψηλής τεχνολογίας, ούτε εξειδίκευση της παραγωγής. Παραπέρα ο σπουδαστής του ΑΕΙ θα ασκήσει το επάγγελμα του στο επίπεδο υπεύθυνης λήψης αποφάσεων ύστερα από 15-20 χρόνια. Με την έλλειψη οποιουδήποτε σχεδιασμού, ποιος ξέρει τότε ποιες θα είναι οι ανάγκες της Παραγωγής; Γιαυτό, σ' όλες σχεδόν τις χώρες δίνεται μια γερή βασική μόρφωση σε ένα πλατύ τομέα και η εξειδίκευση έρχεται μετά σε συνεχιζόμενη εκπαίδευση, μεταπτυχιακές σπουδές και εκπαίδευση στη Βιομηχανία. Το περιεχόμενο σπουδών λοιπόν πρέπει σε πολλές περιπτώσεις να βελτιωθεί αλλά δεν αποτελεί γενικό πρόβλημα.

Ας προχωρήσουμε όμως τώρα στα σημεία εκείνα που ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ πραγματικά και σοβαρά προβλήματα:

α) Η επιστημονική έρευνα, όπως προαναφέραμε, η έρευνα αποτελεί το βασικό στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα ΑΕΙ. Μια απογοητευτική εικόνα της καταστάσεως δίνει ο παραπάνω πίνακας που δίνει τις διεθνείς δημοσιεύσεις των Ελληνικών ΑΕΙ με βάση τον έγκριτο πίνακα SCΙΕΝCΕ CΙΤΑΤΙΟΝ ΙΝDΕΧ του 1976. Οι αριθμοί για δημοσιεύσεις ανά μέλος διδακτικού προσωπικού βασίζονται σε αριθμούς προσωπικού των ΑΕΙ 1973-74 της ΕΣΥΕ.

Διεθνείς επι- Αριθ. δημοσ. ΑΕΙ στημονικές δη- ανά μέλος δι-

μοσιεύσεις 76 δακτ. προσωπικού Πανεπιστήμιο Πατρών 50 0,27

» Αθηνών 181 0,13 » Ιωαννίνων 9 0,07

Ε.Μ. Πολυτεχνείο 33 0,06 Πανεπιστήμιο Θεσ/κης 70 0,04

Η εκτίμηση των παραπάνω αριθμών μπορεί να γίνει αν θεωρηθεί ότι με τις διεθνείς αντιλήψεις ένας ελάχιστος παραδεκτός (και απόλυτα δυνατός) μέσος αριθμός δημοσιεύσεων είναι 2 ανά μέλος

12

του Διδακτικού προσωπικού. Είμαστε δηλαδή από 7 μέχρι 50 φορές χειρότεροι. Μια ιδέα ακόμη (χωρίς να μπορεί να γίνει άμεση σύγκριση) παίρνουμε από τις δημοσιεύσεις άλλων Πανεπιστημίων το 1976: Berkley 2550, Μόναχο, Βιέννη 1100, Πάδοβα 600, Νεάπολη 500, Μιλάνο 900, Technion (Ισραήλ) 400, Κάιρο 168, Τεχεράνη 105. Το ότι πάλι δεν φταίει η υλικοτεχνική υποδομή φαίνεται από το γεγονός ότι στις περισσότερες δημοσιεύσεις παρουσιάζουν σχολές που χρειάζονται ακριβές εγκαταστάσεις (Ιατρικές, Φυσικής, Χημείας, Πολυτεχνικές) και τις λιγώτερες οι θεωρητικές σχολές (Ανθρωπιστικές, Οικονομικές, Μαθηματικές).

Πολύ έμφαση δίνεται τελευταία στην εφαρμοσμένη έρευνα. Η βασική έρευνα όμως δεν πρέπει να παραμεληθεί και ούτε αποτελεί περιττή πολυτέλεια αλλά είδος πρώτης ανάγκης. Όχι μόνο για να τροφοδοτήσει την εφαρμοσμένη έρευνα αλλά σα μέσο εκπαιδευτικό και για διδάσκοντες και για διδασκόμενους. Και πάλι, η βασική έρευνα δεν έχει σύνορα. Χαρακτηριστικά αποπροσανατολιστικό είναι αυτό που γράφτηκε τελευταία από σύλλογο επιστημονικό, ότι «στις κρίσεις για εκλογές καθηγητών δεν πρέπει να μετράνε οι δημοσιεύσεις στο εξωτερικό, αλλά μόνο σε ελληνικά περιοδικά γιατί αυτό μας βοηθάει να φτειάξουμε ανεξάρτητη τεχνολογία». Το αντίθετο θα συμβεί με τέτοιες αντιλήψεις δεν θα φτειάξουμε ποτέ καμμιά τεχνολογία.

β) Διδασκαλία. Με στοιχεία του 1973-74, ο αριθμός των σπουδαστών ανά καθηγητή είναι 85 και ανά μέλος διδακτικού προσωπικού (με βοηθούς-επιμελητές) είναι 17. Οι αριθμοί αυτοί 85-17 δεν φαίνονται τραγικοί αλλά είναι πολύ παραπλανητικοί.

Πρώτα-πρώτα, υπάρχει πολύ άνιση κατανομή αυτών των δύο αριθμών από Σχολή σε Σχολή. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής παραδείγματα: Νομική Αθηνών 235-67, Πανεπιστήμιο Αθηνών 120-18, Θεσσαλονίκης 65-134, ΕΜΠ 46-6.6, Αν. Γεωπονική 21-3.75. Οι δεύτεροι αριθμοί, (αριθμός σπουδαστών ανά μέλος διδακτικού προσωπικού, καθηγητών-επιμελητών-βοηθών) είναι παραπλανητικοί διότι βασικά το διδακτικό έργο γίνεται από τους καθηγητές σε τεράστια ακροατήρια. Σε ένα έτος της Νομικής Αθηνών το 1973-74 υπήρχαν πάνω από 3000 φοιτητές. Η επίβλεψη φοιτητών στα εργαστήρια δεν αποτελεί κύριο διδακτικό έργο και παντού γίνεται από μεταπτυχιακούς σπουδαστές. Σε όλα τα ΑΕΙ υπάρχουν περίπου 2000 μαθήματα και 950 καθηγητές-υφηγητές. Επειδή κάθε καθηγητής πρέπει κατά το νόμο να διδάσκει 5 ώρες την εβδομάδα, πρέπει

13

βασικά να καλύπτουν το διδακτικό έργο. Όπου δεν το κάνουν αυτό οφείλεται είτε σε ειδικές περιπτώσεις (κενές ή φορτωμένες έδρες κ.λ.π.) ή σε καθηγητές που δεν διδάσκουν. Είναι λοιπόν παραπλανητικό να στέλνουμε σε ξένους οργανισμούς για διδακτικό προσωπικό όλο το προσωπικό. Το πραγματικό πρόβλημα έχει μεγάλες διαστάσεις: 100 σπουδαστές ανά τάξη κατά μέσο όρο, αριθμός που υποτιμά την πραγματικότητα: Νομική Αθηνών, Α' έτος, 1973-74, 1063 σπουδαστές. Κάτω από τις συνθήκες αυτές δεν μπορούν να νοηθούν πανεπιστημιακές σπουδές.

γ) Προσωπικό. Το προσωπικό ενός πανεπιστημίου είναι η αξία και ο καθρέφτης του. Η πρόσληψη του προσωπικού δεν έγινε πάντοτε με αξιοκρατικά κριτήρια και αυτό είναι το βασικό πρόβλημα των ΑΕΙ σήμερα.

Οι καθηγητές των Πανεπιστημίων είναι μαζί με τους Μητροπολίτες μόνες κατηγορίες που εκλέγονται από τους συναδέλφους τους και δεν παρεμβαίνει τυπικά η Πολιτεία. Έτσι υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Οι μέθοδοι είναι γνωστές: Η κληρονομικότητα παίζει ρόλο βασικό, φήμες υπάρχουν για υπογραφή δηλώσεων υποταγής, ακόμη και για το ότι έδρες βγαίνουν στον πλειστηριασμό. Η μεταπολίτευση του 1974 έφερε και μερικούς καθηγητές που δεν ήταν στο πρόγραμμα, αλλά αυτό δεν βελτιώνει την κατάσταση. Είναι γεγονός ότι στις περισσότερες περιπτώσεις καθηγητές γίνονται οι καλύτεροι στον τομέα τους στο τέλος, γιατί βέβαια δεν δίνεται σε κανένα άλλο η ευκαιρία.

Οι βοηθοί-επιμελητές κυμαίνονται από ανθρώπους που δουλεύουν μέρα-νύχτα για τη δόξα της επιστήμης ή του καθηγητή μέχρι γνωστούς του καθηγητή που εμφανίζονται μόνο στον ταμία. Ένας πρόχειρος λογαριασμός δείχνει ότι υπάρχουν 2000 περίπου μαθήματα με 10000 ώρες διδασκαλίας την εβδομάδα που καλύπτονται από τους 1000 περίπου καθηγητές (6000 ώρες) και 4000 ώρες εργαστηρίων, 4500 βοηθούς-επιμελητές, έργο πραγματικά αμελητέο. Ένα μεγάλο μέρος του χρόνου των βοηθών-επιμελητών καταναλώνεται σε βοηθητικές διοικητικές εργασίες, ή σε αντικατάσταση των καθηγητών σε έργα που δεν είναι υποχρεωμένοι να κάνουν. Το κύριο τους έργο θα έπρεπε να είναι η έρευνα. Και έρευνα όπως είπαμε γίνεται σε ελάχιστο βαθμό.

Το τραγικώτερο είναι ότι οι βοηθοί δεν κάνουν αυτό που πρέπει να είναι το κύριο έργο τους, δηλαδή το διδακτορικό. Το 1973-74 υπήρχαν 2344 βοηθοί και βγήκαν 285 διδακτορικά, 16 βοηθοί ανά

14 15

διδακτορικό. Αλλά και αυτό είναι παραπλανητικό. Η κατάσταση είναι χειρότερη. Ενδεικτικά αναφέρουμε βοηθούς ανά διδακτορικό για διάφορα ΑΕΙ που δίνει κάποιο μέτρο του πόσα χρόνια χρειάζεται ένας βοηθός για να πάρει διδακτορικό. Πανεπιστήμιο Αθηνών (χωρίς Ιατρική) 13, Νομική 26, Φυσικομαθηματική 9.4, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 12.5, ΕΜΠ 24.

Η αμφισβήτηση που δείχνουν σήμερα οι βοηθοί - επιμελητές έχει την αρχή της στην ανυπαρξία επιστημονικής προοπτικής και στο ότι το να γίνουν καθηγητές πολύ λίγη σχέση έχει με την επίδοση τους στην επιστήμη. Έτσι περνάνε γρήγορα στην απελπισία της αναζήτησης της μονιμότητας και του περάσματος στα χέρια τους της διοίκησης των ΑΕΙ.

Οι λύσεις του προβλήματος μπορούν να προκύψουν μόνο από τον υπεύθυνο διάλογο. Πολύ φοβάμαι ότι η ευκαιρία για κάτι τέτοιο όλο και απομακρύνεται. Ο βασικός λόγος είναι η αδιαλλαξία που δείχνουν όλες οι μεριές.

Πολλοί «νεοπροοδευτικοί» καθηγητές όταν είδαν ότι αυτά που δημαγωγικά διακήρυχναν για συνδιοίκηση, τριμερή φορέα, μονιμοποίηση βοηθών-επιμελητών άρχισαν να παίρνουν σάρκα και οστά, άρχισαν δειλά-δειλά να κατηγορούν τους βοηθούς - επιμελητές ότι ζητούν την αυτόματη καθηγητοποίηση, ότι μονιμοποίηση των βοηθών σημαίνει σταμάτημα της Προόδου των ΑΕΙ (αλήθεια ποιας προόδου;) κλπ.

Το Υπουργείο Παιδείας πρότεινε ένα νόμο για τους βοηθούς -επιμελητές που δημιουργεί μια μικρή κάστα «χρυσοδάκτυλων» μόνιμων επιμελητών με εξωφρενικές αποδοχές, μεγαλύτερες από τους έκτακτους καθηγητές, χωρίς να λύνει κανένα πρόβλημα ουσιαστικά.

Οι βοηθοί-επιμελητές χρησιμοποιώντας τελείως απαράδεκτη μεθοδολογία διαλόγου (όποιος δεν συμφωνεί μαζί μας είναι περίπου φασίστας) προβάλλουν αιτήματα με πολλά θετικά και πολλά αρνητικά σημεία. Το αίτημα για άμεση μονιμοποίηση όλων όσοι είναι τυχεροί να υπηρετούν σήμερα είναι αποπροσανατολιστικό. Και μονιμοποίηση με βάση προηγούμενη ανανέωση θητείας (άλλο ανανέωση, άλλο μονιμοποίηση) ή από τριμερή επιτροπή καθηγητών, βοηθών, φοιτητών (είναι αφέλεια να πιστεύουμε ότι κρίση από τέτοια επιτροπή μπορεί να οδηγήσει σε άρνηση μονιμοποίησης) είναι ουσιαστικά μονιμοποίηση χωρίς κρίση. Το σπουδαιότερο είναι ότι αν μονιμοποιηθούν ομαδικά βοηθοί-επιμελητές το πρόβλημα

απομακρύνεται από τη λύση του διότι δεν θα υπάρχει ανάγκη για αύξηση του αριθμού των καθηγητών, μια και τη διδασκαλία θα μπορούν να κάνουν οι βοηθοί-επιμελητές. Σ' αυτό θα επανέλθουμε παρακάτω. Πολλοί βοηθοί-επιμελητές, αρθρογραφούν παραμορφώνοντας σκόπιμα την πραγματικότητα. Γράφουν π.χ. ότι ο βοηθός παίρνει 10000 μισθό, ενώ ο καθηγητής 70-90000. Η αλήθεια είναι ότι ο νεοδιοριζόμενος βοηθός των 23-24 ετών παίρνει 14500 μισθό και επιδόματα και ο νεοδιοριζόμενος έκτακτος καθηγητής σε ηλικία 35-40 ετών παίρνει αντίστοιχα 24800 συν 8000 δρχ. μόνον όταν δεν κάνει καμμιά άλλη εργασία. Για σύγκριση, θα πάρουμε ένα βοηθό 39 ετών με 15 χρόνια υπηρεσία που έχει εξελιχθεί κανονικά και παίρνει 31266 μισθό και ένα έκτακτο καθηγητή 39 ετών που πρωτοδιορίζεται ύστερα από πολύχρονη έρευνα και σπουδές που παίρνει από 24800 μέχρι 37000 ανάλογα με την προϋπηρεσία, συνήθως κάτω από 30000. Ούτε πάλι θέμα ανανέωσης θητείας υπάρχει γιατί δεν αναφέρθηκαν πολλές περιπτώσεις από τις 4500 που να αρνήθηκαν Σχολές ανανεώσεις βοηθών. Τέλος ξεκινούν από μερικές ειδικές περιπτώσεις εδρών προσοδοφόρων των Αθηνών για να γενικεύσουν για όλα τα Πανεπιστήμια.

Γενική συμφωνία φαίνεται να υπάρχει στις εξής διαπιστώσεις: α) Ο θεσμός της έδρας είναι ξεπερασμένος. β) Πρέπει να λυθεί το επαγγελματικό πρόβλημα βοηθών-επιμελητών. γ) Πρέπει να αναπτυχθεί η έρευνα και οι μεταπτυχιακές σπουδές. Η κατάργηση της Έδρας δεν είναι ξόρκι. Είναι ανάγκη. Με τη διαφορά ότι η κατάργηση της Έδρας πρέπει να είναι ουσιαστική και όχι μετατροπή της σε θρόνο, ή διατήρηση της με άλλο όνομα. Και οι πιο πολλοί καθηγητές συμφωνούν σ' αυτό. Η αντίδραση προέρχεται από έδρες μερικών κεντρικών πανεπιστημίων, έδρες που συνοδεύονται από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, υψηλές θέσεις κ.λ.π. Για τους πιο πολλούς καθηγητές, ιδιαίτερα τους νέους, η έδρα είναι μονάχα διοικητικός και οργανωτικός μπελάς.

Η επαγγελματική και επιστημονική αποκατάσταση βοηθών-επιμελητών είναι για τις ελληνικές συνθήκες μια ανάγκη. Ας δούμε όμως τις ιδιομορφίες του προβλήματος:

1. Ο επιμελητής είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος που παγκόσμια είναι αναγνωρισμένη προϋπόθεση για να διδάξει κανείς. Βασικά έχει αποφασίσει να ακολουθήσει ένα επάγγελμα δίδασκα-

16 17

λίας και έρευνας. Πρέπει λοιπόν να ενταχθεί, ύστερα από κάποια διαδικασία και διδακτική δοκιμασία στο μόνιμο διδακτικό προσωπικό: Στο Πανεπιστήμιο δεν υπάρχει χώρος παρά για δύο κατηγορίες: Καθηγητές και σπουδαστές. Ο επιμελητής λοιπόν που θα ενταχθεί στο διδακτικό προσωπικό πρέπει να λέγεται και να είναι καθηγητής. Αλλοιώς, ο ενιαίος φορέας είναι ένας θεσμός στα χαρτιά. Οι βαθμολογικές διακρίσεις ανάμεσα στους καθηγητές δεν πρέπει να απασχολούν τους σπουδαστές. Βέβαια πρέπει να υπάρχουν διαβαθμίσεις των καθηγητών με αυστηρά κριτήρια προαγωγής, σωστή διαδικασία κρίσης και κίνητρα που να ευνοούν τη σωστή επιστημονική ανέλιξη του προσωπικού. Όλοι όμως πρέπει να λέγονται καθηγητές. Και είναι βασική ανάγκη η απομυθοποίηση του θεσμού του καθηγητή. Αυτό θα γίνει με τη σημαντική αύξηση του αριθμού των καθηγητών που θα οδηγήσει στην αποδυνάμωση του θεσμού σε σχέση με τα οικονομικά και κοινωνικά του προνόμια αφήνοντας τους επιστήμονες καθηγητές απερίσπαστους στην επιστήμη τους. Και θα αποθαρρύνει τους θεσιθήρες που βλέποντας την Έδρα σαν ευκαιρία οικονομικής και κοινωνικής αποκατάστασης κατεβάζουν πολλές φορές το επίπεδο της πανεπιστημιακής ζωής σε επίπεδα που μόνο στις συνεδριάσεις εκκλησιαστικών οργάνων βρίσκει κανείς. Ο αριθμός των καθηγητών που χρειάζονται θα πρέπει να προσδιοριστεί στη βάση ενός αριθμού 40 σπουδαστών ανά τάξη θετικών επιστημών και 100 ανά τάξη θεωρητικών επιστημών. Έτσι χρειάζονται 2500 καθηγητές που να κατατάσσονται σε 4-5 βαθμίδες. Ενδεικτικά μπορεί να είναι βοηθοί καθηγητές, επίκουροι, έκτακτοι, τακτικοί καθηγητές.

2. Δύσκολο είναι το πρόβλημα των βοηθών. Σε όλο τον κόσμο, βοηθοί είναι οι υποψήφιοι διδάκτορες που προσφέρουν βοήθεια στην έρευνα ή βοηθούν στα εργαστήρια και σε καμιά περίπτωση δεν είναι μόνιμο προσωπικό. Μονιμοποίηση στο Πανεπιστήμιο πριν το διδακτορικό θα έχει σαν αποτέλεσμα να έρχονται νέοι άνθρωποι, να μονιμοποιούνται, να κάνουν διδακτορικά για να βγάζουν μετά καινούργιους διδάκτορες, φαύλος κύκλος δηλαδή. Σκοπός των μεταπτυχιακών σπουδών δεν είναι η αναπαραγωγή τους, αλλά ο εμπλουτισμός της παραγωγής με επιστήμονες με ανώτερη μόρφωση. Άλλη υπόθεση βέβαια η μονιμοποίηση στο Δημόσιο. Κάθε δημόσια υπηρεσία πρέπει να στέλνει ένα ποσοστό του μόνιμου προσωπικού της για μεταπτυχιακές σπουδές, σαν πανεπιστημιακούς βοηθούς,

για ωρισμένα χρόνια. Αυτό θα ωφελήσει τις δημόσιες υπηρεσίες πλουτίζοντας τες με προσωπικό ανώτερης μόρφωσης και τα πανεπιστήμια δίνοντας τους υπεύθυνους μεταπτυχιακούς σπουδαστές χωρίς επαγγελματικές ανησυχίες και με κάποια επαγγελματική πείρα μεταξύ προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών. Πολλοί ρωτάνε: είναι πανάκεια το διδακτορικό; Χωρίς αυτό δεν μπορεί κανείς να διδάξει; Ασφαλώς όχι. Είναι όμως μια σοβαρή ασφαλιστική δικλείδα ενάντια στην αυθαιρεσία και ρουσφετολογία που η σχετική αξία της είναι σε όλο τον κόσμο αναγνωρισμένη. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις πρέπει να μπορεί να ξεπερνιέται η απαίτηση του διδακτορικού, όπως λογουχάρη για διδασκαλία θεμάτων σχετικά με την τέχνη. Αυτό όμως πρέπει να γίνεται κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις και έλεγχο.

3. Λυδία λίθος της αποτελεσματικότητας κάθε αλλαγής στα ΑΕΙ είναι η σωστή κρίση των διδασκόντων. Σήμερα, η κρίση όλων γίνεται από τη Σχολή. Το σύστημα αυτό δεν απέδωσε. Τα μεγάλα συμφέροντα που συνοδεύουν την κατάληψη μιας Έδρας, για όποιον θέλει να την εμπορευτεί, έχουν σαν αποτέλεσμα το να εκλεγεί κανείς καθηγητής να έχει ελάχιστη σχέση (αν έχει καθόλου) με την επιστημονική και διδακτική ικανότητα σε σχέση με τους συνυποψήφιους του. Οι κρίσεις των βοηθών-επιμελητών γίνονται από τον καθηγητή (ουσιαστικά) και τη Σχολή (σχεδόν τυπικά). Το αποτέλεσμα είναι σε άλλες εποχές ο καθηγητής να προσλαμβάνει και να απολύει στην απόλυτη κρίση του και σε άλλες εποχές (όπως σήμερα) η θητεία ενός βοηθού να ανανεώνεται έστω και αν αποδειχτεί ότι ούτε καν εμφανίζεται στη δουλειά του.

Η διαδικασία κρίσης πρέπει να είναι ενιαία για όλο το διδακτικό προσωπικό και πρέπει να έχει δύο ανεξάρτητα και ουσιαστικά στάδια: την κρίση και την έγκριση. Αυτές οι δύο διαδικασίες πρέπει να γίνονται από όργανα με τελείως διαφορετική σύνθεση. Ενδεικτικά προτείνω, η κρίση να γίνεται από ένα καθαρό επιστημονικό σώμα που θα αποτελείται από τους ομοιοβάθμιους και ανώτερους της θέσης που θα καλυφθεί και σχετικούς με το αντικείμενο της θέσης καθώς και ένα σημαντικό ποσοστό από αντίστοιχους καθηγητές των ίδιων Σχολών άλλων Πανεπιστημίων. Η έγκριση του προκρινόμενου θα γίνεται από ένα πλατύ όργανο όπου οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν σημαντική βαρύτητα, ίσως και πλειοψηφία.

4. Το πρόβλημα της φοίτησης όσο πάει και χειροτερεύει. Σε

18 19

πολλές Σχολές η διάρκεια των εξετάσεων ξεπέρασε τη διάρκεια των μαθημάτων. Οι φοιτητές ζητούν όλο και περισσότερες διευκολύνσεις. Εδώ είναι ακέραια η ευθύνη των Σχολών. Ενώ πολλές φορές είναι άκαμπτες σε αιτήματα που έχουν σαν αποτέλεσμα την παράταση της διάρκειας των σπουδών, μεταφορές-κατοχυρώσεις κλπ, δεν αντιμετωπίζουν ουσιαστικώτερα προβλήματα όπως επιστημονική ανεπάρκεια πολλών καθηγητών-επιμελητών-βοηθών, διδάσκοντες που δεν διδάσκουν ή δεν έχουν σημειώσεις ή βιβλία, το όργιο αντιγραφής που γίνεται στις εξετάσεις κλπ. Και όλες οι Σχολές συνήθισαν τους φοιτητές να ικανοποιούν τα πιο εξωφρενικά τους αιτήματα, μετά την μεταπολίτευση. Τώρα που αλλάζει ο συσχετισμός δυνάμεων, θυμηθήκαμε πώς πρέπει να είμαστε αυστηροί. Κυριώτερη δικαιολόγηση των διευκολύνσεων που ζητούν οι φοιτητές (είναι άδικο να τους καταλογίζουμε ότι θέλουν το πτυχίο στο σπίτι) είναι το ότι οι εργαζόμενοι φοιτητές δεν μπορούν να παρακολουθήσουν εντατικό ρυθμό σπουδών. Το ποσοστό των εργαζομένων φοιτητών είναι σχετικά μεγάλο. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία (1973/74 ΕΣΥΕ) το ποσοστό αυτό είναι 25% και ασφαλώς το ποσοστό γίνεται πολύ μεγαλύτερο με τους υποαπασχολούμενους σε μαθήματα, φροντιστήρια κλπ. Η λύση του προβλήματος έχει δύο όψεις:

α) Διαχωρισμός των φοιτητών σε φοιτητές πλήρους παρακολουθήσεως και μερικής παρακολουθήσεως, όπως γίνεται παντού. Για τους φοιτητές μερικής παρακολουθήσεως πρέπει να δίνεται κάθε διευκόλυνση ακόμη και βράδυνα μαθήματα. Αυτό θα δώσει τη δυνατότητα στους εργαζομένους να πάρουν ανώτατη μόρφωση με κάποια χρονική άνεση.

β) Παροχή πλήρους υποτροφίας στους φοιτητές πλήρους παρα-κολουθήσεως. Αν αφαιρέσουμε από τους 80000 φοιτητές του 1973-74, τους 13000 που έκαναν επανεγγραφή και τα 2/3 των εργαζομένων φοιτητών (οι περισσότεροι είναι Νομικής, Παντείου κλπ, το πιθανώτερο υπάλληλοι που δεν θα άφηναν τη δουλειά τους για να πάρουν υποτροφία) μένουν 54.000 φοιτητές. Αν υποθέσουμε ότι 35% των φοιτητών έχουν οικονομική αυτάρκεια (28.000) τότε χρειάζονται 26.000 υποτροφίες. Αν αφαιρέσουμε 3700 υποτροφίες που ήδη υπάρχουν, μένουν 22300 που κοστίζουν 1 δις το χρόνο, ποσό απόλυτα λογικό. Το κράτος βέβαια δεν έχει δικαιολογία να μη κάνει κάτι τέτοιο που θα έχει σαν αποτέλεσμα να γεμίσει τα πανεπιστήμια σπουδαστές που δεν θα έχουν καμμιά δικαιολογία να μην ασχολη-

θούν σοβαρά με τις σπουδές τους. Το κόστος μπορεί να καλυφθεί από τη δραστηριοποίηση ενός μέρους της περιουσίας των Πανεπιστημίων. Λύσεις στα θέματα της Ανώτατης Παιδείας υπάρχουν και τα σχετικά προβλήματα δεν είναι τα δυσκολώτερα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα. Φοιτητές, βοηθοί, καθηγητές, Υπουργείο έχουμε εμπλακεί σε ένα ατέρμονα βυζαντινισμό και ξεχάσαμε την ουσία. Με λίγη καλή θέληση και διάθεση για κάποιες θυσίες από ΟΛΟΥΣ τα προβλήματα μπορούν να λυθούν. Και το βασικό πρόβλημα δεν είναι πώς όλοι (φοιτητές - βοηθοί - επιμελητές - καθηγητές) θα κάνουμε τη ζωή μας ανώτερη, διότι όλοι ζούμε από το υστέρημα του Ελληνικού Λαού, αλλά πώς θα ανταποκριθούμε στις προσδοκίες αυτού του Λαού που νομίζει πως στα Πανεπιστήμια χτίζουμε την υποδομή για ένα καλύτερο μέλλον αυτού του τόπου.

2!

3. Ο ΝΕΠΟΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΑΡΘΡΟ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

4-8-78

Πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας περί Νεποτισμού στα Πανε-πιστήμια. Η συζήτηση που γίνεται ακολουθεί γενικά την υπεραπλοποίηση: Στα Πανεπιστήμια Καθηγητές γίνονται οι γυιοί των Καθηγητών. Το πρόβλημα του Νεποτισμού στα Πανεπιστήμια δεν είναι τόσο απλό, είναι πολύ βαθύτερο και πλατύτερο και θα προσπαθήσουμε παρακάτω να δώσουμε ορισμένα στοιχεία να το φωτίσουμε καλύτερα.

Ένας ωραίος ορισμός του Νεποτισμού δόθηκε από το Δημήτρη Ψαθά πριν πολλά χρόνια: Νεποτισμός είναι η ανεψιοκρατία.

Είναι αλήθεια πως όταν ανοίξει κανείς την επετηρίδα πολλών Πανεπιστημίων θα δει μερικά ονόματα να επαναλαμβάνονται. Όπως είναι επόμενο αυτό γίνεται περισσότερο στις Σχολές όπου η Καθηγητική Έδρα συνοδεύεται από αξιοπρόσεκτη οικονομική και κοινωνική προβολή του κατόχου της, και τέτοιες είναι κύρια οι Ιατρικές και Νομικές Σχολές. Στις άλλες Σχολές και ιδιαίτερα στα περιφερειακά Πανεπιστήμια και για το λόγο ότι είναι καινούργια και δεν έχουν προϊστορία, σπάνια θα βρει κανείς Καθηγητή, ο οποίος να προέρχεται από καθηγητική οικογένεια. Ούτε όμως αυτό είναι βασικά το πρόβλημα. Διότι κατά κανόνα όσοι γίνονται καθηγητές και προέρχονται από καθηγητικές οικογένειες είναι πραγματικά οι καλύτεροι γιατί είχαν τα μέσα και την καθοδήγηση να γίνουν οι καλύτεροι. Οι περισσότεροι καινούργιοι καθηγητές σήμερα στα Πανεπιστήμια προέρχονται όχι από καθηγητικές οικογένειες αλλά από ένα σύμπλεγμα μεγάλης επιρροής, στρατιωτικούς, οικονομικούς, και πολιτικούς παράγοντες.

Στα Πανεπιστήμια δηλαδή σήμερα δημιουργείται μια καινούργια ελίτ που θα μπορούσαμε και εδώ να την συνδέσουμε με το περίφημο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα.

Ο Νεποτισμός όμως δεν είναι κάτι που εφευρέθηκε και που καρποφόρησε μονάχα μέσα στα Πανεπιστήμια. Είναι ένα γενικό φαινόμενο του Ελληνικού χώρου. Η έξοδος μας από τη Φεουδαρχία δεν προχωρεί πολύ σύμμετρα. Ενώ μπορεί οικονομικά να βγαίνουμε από τη Φεουδαρχία, πολλές δομές της θα εξακολουθήσουν να παραμένουν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Νομίζω πως ο Νεποτισμός στους Καθηγητές των Πανεπιστημίων δεν είναι περισσότερος (αν δεν είναι και μικρότερος) από ότι είναι στους άλλους τομείς της δημόσιας ζωής, όπως για παράδειγμα στην πολιτική. Μια ματιά στα ονόματα των πολιτικών αρχηγών θα μας πείσει. Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι ότι τα πιο γνωστά ονόματα στους προοδευτικούς πανεπιστημιακούς κύκλους προέρχονται από καθη-γητικές οικογένειες. Το ίδιο συμβαίνει και στην Οικονομία, το ίδιο συμβαίνει ακόμη και στην Εκκλησία.

Ας δούμε όμως λίγο κοντύτερα το πρόβλημα Νεποτισμού μέσα στα Πανεπιστήμια. Μιλήσαμε εδώ κιόλας και έχει γίνει πολύς λόγος για αυτό που λέγεται Νεποτισμός στους Καθηγητές. Ας δούμε όμως τους άλλους παράγοντες, ή φορείς για να είμαστε πιο σύγχρονοι, των Πανεπιστημίων.

Για τους Βοηθούς-Επιμελητές δεν υπάρχουν ειδικές στατιστικές που να μπορούσαμε να βγάλουμε γενικά συμπεράσματα. Υπάρχουν όμως αρκετά στοιχεία για να κρίνουμε.

1. Εάν πάλι ανατρέξουμε σε οποιαδήποτε επετηρίδα πανεπιστημιακού ιδρύματος θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν πολλοί συγγενείς Καθηγητών σε θέσεις Βοηθών-Επιμελητών. Αυτό όμως δεν αποτελεί ιδιαίτερο σημείο μια και ολόκληρο το σώμα των Βοηθών-Επιμελητών έχει επιλεγεί χωρίς αξιοκρατικά κριτήρια και γενικά ο διορισμός κάποιου σε θέση Βοηθού-Επιμελητού είναι ένα προσωπικό ρουσφέτι που κάνει ο Καθηγητής σε κάποιο γνωστό του. Έτσι οι Βοηθοί-Επιμελητές είναι ίσως το πιο ευνοημένο κομμάτι εργαζομένων στη δημόσια διοίκηση. Για παράδειγμα αναφέρουμε ότι είναι οι μόνοι δημόσιοι υπάλληλοι για τους οποίους προβλέπεται εικοσιτετράωρη εργασία και που προάγονται μέχρι το δεύτερο βαθμό χωρίς περιορισμό. Υπάρχουν Έδρες σε ΑΕΙ που οι βοηθοί - Επιμελητές είναι τόσοι πολλοί που αν μια μέρα εμφανίζονταν όλοι δεν θα χωρούσαν όρθιοι στα γραφεία της Έδρας. Συνήθως υπάρχουν μερικοί

23

) εργάζονται σκληρά και άλλοι με τη καθηγητική εύνοια, που εμφανίζονται μόνο στον ταμία. Φυσικά την ευθύνη για αυτά μοιράζεται αυτοί οι Βοηθοί - Επιμελητές με τους Καθηγητές, οι οποίοι τους διώρισαν και τους καλύπτουν. Ας έρθουμε όμως στο σημαντικώτερο πρόβλημα Νεποτισμού που αντιμετωπίζουν σήμερα τα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Κι αυτό είναι πρόβλημα των φοιτητών. Οι εισαγωγικές εξετάσεις, μ' όλη την πολεμική που τους έγινε, αν δεχθούμε ότι η είσοδος των φοιτητών στα Πανεπιστήμια πρέπει γίνεται με επιλογή, είναι ίσως το πιο αξιοκρατικό σύστημα επιλογής. Σήμερα όμως το 55% των σπουδαστών του ΕΜΠ μπαίνουν χωρίς εισαγωγικές εξετάσεις, με διάφορες ευεργετικές διατάξεις. Το αποτέλεσμα έχει αυτό φαίνεται και από την κοινωνική σύνθεση φοιτητικού σώματος. Ο πίνακας που ακολουθεί και που βασίζεται σε στοιχεία της ΕΣΥΕ, 1973-74 είναι πολύ διαφωτιστικός.

Πατρικό επάγγελμα Οικονομικά ε-νεργός πληθυσμός

Φοιτητές % Διαφορά υπέρ το μέσο όρο %

1 Σύνολο 3.234.996 80.041 2,47 Μέσος όρος

2 Πρόσωπα ασκούντα επιστη-μονικά και ελεύθερα επαγ-γέλματα, τεχνικοί αυτών βοηθοί κ.π.τ.ε.

183.480 8.607 4,69 + 90

3 Διευθύνοντες και ανώτερα διοικητικά στελέχη

19.880 1.065 5,36 + 117

4 5

Υπάλληλοι γραφείου κ.π.τ.ε. ' Εμποροι και πωληταί

244.088 232.508

11.639 10.277

4,78 4,42

+ 93,5 + 78,9

6 Απασχολούμενοι εις την παροχήν υπηρεσιών

238.888 3.570 1,49 ^39,7

7 Απασχολούμενοι εις την γεωργίαν, ζωοκομίαν, δασσ-κομίαν, κλπ.

1.313.336 19.436 1,48 -40,1

8 Τεχνίται και εργάται (εκτός γεωργίας) και χειρισταί μετα-φορικών μέσων

966.488 16.194 1,67 -32,4

9 Διάφοροι 36.408 9.125 25 + 912

Οι φοιτητές αποτελούν το 2,47% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Υπολογίσαμε τα ποσοστά των φοιτητών στις διάφορες κατηγορίες επαγγελμάτων του πατέρα τους. Είναι φανερό αμέσως από τον πίνακα ότι εργάτες, αγρότες, κατώτεροι υπάλληλοι, έχουν ποσοστό γύρω στο 40% κατώτερο από τον μέσο όρο. Οι φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες της μικρομεσαίας και ανώτερης αστικής τάξης έχουν ποσοστά γύρω στο 100% μεγαλύτερα από το μέσο ποσοστό. Ας δούμε όμως τους αριθμούς συνολικά. Οι φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες εργαζομένων έχουν ποσοστό 1,56%. Οι υπόλοιποι φοιτητές έχουν ποσοστό 5,7%, δηλαδή το ποσοστό των φοιτητών που προέρχονται από τη μεσαία και ανώτερη αστική τάξη είναι 3,65 φορές μεγαλύτερο από το ποσοστό των προερχομένων από την εργατική τάξη. Πιο απλά, οι εργαζόμενοι που αποτελούν το 77,8% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού συμμετέχουν στο φοιτητικό σώμα με 49% των φοιτητών ενώ οι υπόλοιποι που αποτελούν το 22,2% του ΟΕΠ συμμετέχουν στο φοιτητικό σώμα με 51% των φοιτητών. Εάν υπολογίσουμε και το ότι οι οικογένειες των εργαζομένων έχουν περισσότερα παιδιά, το ποσοστό τους που σπουδάζει γίνεται ακόμη μικρότερο σε σχέση με τα πιο προνομιούχα παιδιά.

Αυτό δεν είναι σημαντικό μονάχα γιατί γίνεται φανερό πια ότι η δωρεάν παιδεία στη μορφή που δίνεται είναι ένας άλλος τρόπος για την απομύζηση των εργαζομένων, αλλά γιατί η σύνθεση αυτή του φοιτητικού σώματος θα επηρρεάσει την ελληνική πολιτική, κοινωνική κι οικονομική ζωή για τα επόμενα 40 χρόνια.

Είναι φανερό πως σήμερα στα Πανεπιστήμια πολύ λίγο ενδιαφέρον υπάρχει για την πραγματική ποιότητα της Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Η κυριώτερη απασχόληση σημαντικού μέρους φοιτητών είναι ο αγώνας για διευκολύνσεις, ενώ μοναδικός στόχος των εργαζομένων στα Πανεπιστήμια είναι η βελτίωση της επαγγελματικής τους θέσης, για να είμαστε πιο απλοί, ποιος θα πάρει μεγαλύτερο κομμάτι από την πίττα. Αυτό βέβαια δεν γίνεται γιατί οι φοιτητές, οι βοηθοί και οι καθηγητές είναι κακοί και άπληστοι. Αυτό προέρχεται από τον ίδιο τον ρόλο του Πανεπιστημίου στην ελληνική ζωή σήμερα. Η μεγάλη πλειοψηφία των απόφοιτων των Ελληνικών Πανεπιστημίων δεν θα ασχοληθεί ποτέ της με επιστημονική εργασία. Η πλειοψηφία αυτή θα ασχοληθεί περισσότερο με «διοίκηση» (αργομισθία δηλαδή) είτε στον ιδιωτικό είτε στον δημόσιο τομέα. Η πολιτική της πλήρους απασχολήσεως που ακολουθείται χρησιμοποιεί τη δημόσια διοίκηση σαν δεξαμενή υπέρ-

24

πλήρωσης για τη διοχέτευση του επιστημονικού δυναμικού που πλεονάζει από την οικονομία. Έτσι το δυναμικό αυτό είτε είναι αργόμισθο, είτε υποαπασχολείται είτε εν πάσει περιπτώσει δεν απασχολείται με επιστημονική εργασία. Έτσι το επίπεδο της Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης πολύ λίγη σημασία έχει. Τα πανεπιστήμια λοιπόν αποτελούν όχι τόπους όπου διδάσκεται η επιστήμη αλλά ρυθμιστική βαλβίδα για να παραμείνει η δημόσια και η ιδιωτική διοίκηση στην ίδια μορφή και στα ίδια χέρια και να κοσκινίζονται όσοι θα καταλάβουν τις ακριβά πληρωμένες και συνήθως αργόμισθες δημόσιες θέσεις.

Όλες οι πραγματικά προοδευτικές δυνάμεις μέσα στα Πανεπιστήμια πρέπει να δουν το πρόβλημα αυτό με σοβαρότητα και ευρύτητα. Πρέπει όλοι να καταλάβουν πως απλή αλλαγή του νομικού πλαισίου που διέπει τα Πανεπιστήμια δεν πρόκειται να αλλάξει τη σημερινή κατάσταση. Μόνο με συντονισμένους αγώνες των συνεπών προοδευτικών δυνάμεων μπορεί το Πανεπιστήμιο να μπει πραγματικά στην υπηρεσία του Ελληνικού λαού. Και αυτό δεν θα γίνει με νόμους αλλά με αγώνες.

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΕΝ ΝΟΜΟΘΕΤΕΙΤΑΙ, ΚΕΡΔΙΖΕΤΑΙ.

4. Η ΕΝΤΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΑΡΘΡΟ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

26-8-78

Με την ευκαιρία της εξαγγελίας των κυβερνητικών μέτρων για την Ανώτατη Παιδεία γίνεται μια ευρύτατη συζήτηση, ιδιαίτερα στο θέμα του συστήματος εξετάσεων. Είναι φανερό από τις απόψεις που εκφράζουν μερικοί σοβαροί και αναμφισβήτητα καλοπροαίρετοι συζητητές ότι υπάρχει πολύ πλατειά άγνοια για το χάλι της Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Για το χάλι αυτό, σε ότι σχετίζεται με τους μηχανισμούς και τη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος γράψαμε παλιότερα σε άρθρα μας στον ημερήσιο τύπο. Εκείνο που δεν έχει αρκετά φωτιστεί είναι το χάλι που σχετίζεται με τη φοιτητική προσπάθεια.

Ανώτατη Εκπαίδευση σήμερα στα Ελληνικά Πανεπιστήμια δεν παρέχεται. Ο λόγος δεν είναι, κύρια, ότι οι δομές είναι αναχρονιστικές, ούτε ότι δεν υπάρχει υλικοτεχνική υποδομή, ούτε ότι τα προγράμματα σπουδών είναι ανεπαρκή και εξυπηρετούν τα μονοπώλια. Όχι δηλαδή ότι σε μερικές περιπτώσεις αυτά δεν συμβαίνουν.

Όπου όμως τέτοια προβλήματα δεν υπάρχουν, το επίπεδο της εκπαίδευσης δεν είναι καλύτερο. Άρα αυτά δεν καθορίζουν το επίπεδο σπουδών κατά κύριο λόγο. Τι το καθορίζει; Η ΕΡΓΑΣΙΑ. Και αυτό είναι σχεδόν άγνωστο στα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Μιλήσαμε παλιότερα για το πόση αργομισθία υπάρχει στους Καθηγητές και στους Βοηθούς-Επιμελητές. Ας δούμε εδώ τι γίνεται με τους φοιτητές.

Πρώτα-πρώτα, πρέπει να τονίσουμε ότι σε κάθε φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών αντιστοιχεί ετήσια δαπάνη 200000 δρχ. χωρίς να υπολογίσουμε τα έξοδα γενικής

26 27

υποδομής. Ανάλογα θα συμβαίνουν και για άλλες Σχολές. Τη δαπάνη αυτή πληρώνει ο Έλληνας φορολογούμενος, κύρια ο μισθωτός και ο συνταξιούχος. Ας δούμε έναντι αυτής της θυσίας τι παίρνει από το φοιτητή το κοινωνικό σύνολο.

Η παρακολούθηση κυμαίνεται μεταξύ μηδέν και 60%. Αυτό δεν σχετίζεται με το ότι οι φοιτητές είναι εργαζόμενοι. Επειδή σε κάθε έτος έχουμε 30-40, μπορούμε να ξέρουμε σχεδόν προσωπικά τον καθένα. ΟΙ ΤΑΚΤΙΚΩΤΕΡΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ. Η σωστή παρακολούθηση, δηλαδή, μελέτη πριν από το μάθημα, παράδοση ασκήσεων, υποβολή ερωτήσεων κατά την παράδοση ή τα φροντιστήρια και εργαστήρια, είναι μηδαμινή ή μηδενική. Είναι αδύνατο να βάλουμε μάθημα στις 8 το πρωί διότι οι κ.κ. φοιτητές ΔΗΛΩΝΟΥΝ ότι δεν μπορούν να ξυπνήσουν τόσο πρωί. Όταν το τολμήσαμε, δεν εμφανιζόταν σχεδόν κανένας. Αναγκαστήκαμε να βάλουμε τα μαθήματα το απόγευμα.

Η αντιγραφή έχει γίνει καθημερινή πρακτική. Οι βοηθοί αρνούνται ουσιαστικά να επιτηρήσουν διότι η αντιγραφή είναι κοινός τόπος και όποιος βοηθός παρατηρήσει φοιτητή γίνεται αμέσως αντιδραστικός, φασίστας, κλπ. Παρά το ότι σημειώνονται αντιδράσεις από ωρισμένες φοιτητικές παρατάξεις η κατάσταση όσο πάει και χειροτερεύει. Φτάσανε στο σημείο ωρισμένοι καθηγητές να κάνουν «εξετάσεις» χωρίς καθόλου επιτήρηση. Η συμμετοχή στα εργαστήρια είναι τελείως τυπική. Μερικά από τα εργαστήρια μας είναι πολύ καλά σε σχέση με τα καλύτερα Πανεπιστήμια του Εξωτερικού. Δεν γνωρίζω περίπτωση φοιτητή που να θέλησε ποτέ να ασχοληθεί ερευνητικά στο εργαστήριο μας παρόλο που έχει δημοκρατική οργάνωση, σχεδόν τέλεια υλικοτεχνική υποδομή σύνδεση με την παραγωγή και καμμιά σχέση με τα μονοπώλια. Η μόνη «εκπαιδευτική» δραστηριότητα για την οποία είναι συνήθως πρόθυμοι οι φοιτητές είναι οι «εκπαιδευτικές» εκδρομές, μια από τις μεγαλύτερες ντροπές της τετραετίας που πέρασε. Όπου οι Ηλεκτρολόγοι Μηχανικοί πηγαίνουν «εκπαιδευτική» εκδρομή δέκα μέρες στο MINOS BEACH στην Κρήτη τον Ιούλιο, ή πολυτελείς εκδρομές στο εξωτερικό μέσω τουριστικών γραφείων, χωρίς ούτε μια εκπαιδευτική επίσκεψη, με τα λεφτά των εργαζομένων, που δεν έχουν τα ναύλα να πάνε για μπάνιο στη Βάρκιζα. Το πρόβλημα των μεταφορών μαθημάτων έχει γίνει άγχος. Οι περισσότεροι φοιτητές βασίζουν την απόκτηση διπλώματος τους στο ότι δίνοντας συνέχεια εξετάσεις σε κάθε μάθημα κάποτε θα είναι

τυχεροί ή θα αντιγράψουν και θα περάσουν. Έρχονται στα μαθήματα μου, χωρίς να έχουν παρακολουθήσει τα προηγούμενα μαθήματα, έχοντας τα μεταφέρει, με αποτέλεσμα να είμαι υποχρεωμένος να κατεβάζω το επίπεδο του μαθήματος μου πολύ χαμηλά για να μπορώ να συνεννοηθώ με τους φοιτητές και να μη μιλάω σε ώτα μη ακουόντων.

Η τρίτη εξεταστική περίοδος καταργήθηκε στη Πολυτεχνική Σχολή πριν δύο χρόνια. Δεν δημιούργησε κανένα πρόβλημα η κατάργηση της. Πριν από αυτό, τα μαθήματα άρχιζαν τα Χριστούγεννα διότι πριν από τα αποτελέσματα της Γ' περιόδου δεν εμφανίζονταν οι φοιτητές στο Πανεπιστήμιο. Και τώρα το πρόβλημα της «εντατικοποίησης» των σπουδών. Η δική μας εμπειρία εδώ είναι ότι οι αιώνιοι φοιτητές δεν είναι οι εργαζόμενοι αλλά, κύρια, παιδιά εύπορων οικογενειών. Και πρέπει να σημειωθεί ότι για κάθε τέτοιο φοιτητή κάποιος άλλος νέος δε σπουδάζει και γίνεται εισπράκτορας λεωφορείου ή πωλητής. Ο υπογραφόμενος εργαζόταν μέχρι και στο διδακτορικό του και δεν γνωρίζει πως είναι η δεύτερη εξεταστική περίοδος. Εν πάσει περιπτώσει, ο αγώνας που χρειάζεται είναι για να βοηθούν οι εργαζόμενοι φοιτητές και όχι να χρησιμοποιηθούν σαν πρόσχημα για να δίνεται πτυχίο χωρίς αντίκρυσμα σε όλους τους φοιτητές. Για τους παραπάνω λόγους νομίζω ότι τα μέτρα «εντατικοποίησης» των σπουδών που προβλέπει το νομοσχέδιο είναι μια ανάγκη. Ο αγώνας των πραγματικά προοδευτικών Πανεπιστημιακών πρέπει να έχει σα στόχο την πραγματικά δωρεάν παιδεία για όλο το λαό. Το πρόβλημα δεν είναι να διευκολύνουμε τους φοιτητές, (που στην πλειοψηφία τους προέρχονται από την αστική τάξη) να αποκτήσουν εύκολα πτυχία για να διοριστούν στο Δημόσιο. Το πρόβλημα είναι να βοηθηθούν τα παιδιά των εργαζομένων να φτάσουν στα Πανεπιστήμια την αναλογία που τους ανήκει. Και τότε πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι ούτε διευκολύνσεις θα ζητούν και το φοιτητικό κίνημα θα πάρει το σωστό δρόμο. Και οι αγώνες όλων μας πρέπει να έχουν αυτό το στόχο και όχι στόχους ευάλωτους που δεν πρόκειται να έχουν τη συμπαράσταση του λαού.

Σημαντική είναι και η παρεξήγηση που γίνεται για την πολιτική διάσταση της «εντατικοποίησης» των σπουδών. Η πείρα από την εποχή μας όπου ίσχυαν περίπου τα μέτρα που και τώρα ξαναθεσπίζονται, είναι ότι η συσπείρωση των φοιτητών στα προβλήματα τους μέσα στις Πανεπιστημιακές αίθουσες, στην καθημερινή πάλη, είναι

28

εκείνη που βοηθάει το φοιτητικό κίνημα να βρει τους σωστούς πολιτικούς στόχους και να δραστηριοποιηθεί πραγματικά. Ας θυμηθούμε τους φοιτητικούς αγώνες της περιόδου 58-66, και το τι έγινε τα τέσσερα τελευταία χρόνια, όπου ίσχυαν οι «διευκολύνσεις». Η σύγκριση είναι συναρπαστική.

Για το θέμα της «τακτοποίησης» των βοηθών-επιμελητών, έχουμε εκφράσει και παλαιότερα την αντίθεση μας. Η μονιμοποίηση των ανθρώπων αυτών που οι ίδιοι αναγνωρίζουν ότι έχουν επιλεγεί με διαβλητές διαδικασίες, οι περισσότεροι στην εποχή της Δικτατορίας, είναι σκάνδαλο. Επειδή όμως και οι ίδιοι το θεωρούν συνδικαλιστική κατάκτηση, δεν θα ασχοληθούμε περισσότερο.

Η παράλειψη της κατάργησης της Έδρας είναι το μελανώτερο σημείο του Κυβερνητικού νομοσχεδίου. Είναι τόσο γενικά διαπιστωμένη η ανάγκη αυτή που δεν χρειάζεται να την τονίσουμε περισσότερο. Η δημιουργία του Τομέα, παρόλο που σε πρώτη φάση θα έχει σαν αποτέλεσμα τη φίμωση κάθε προοδευτικής φωνής στα Πανεπιστήμια, είναι μια ανάγκη για τη μακρόχρονη προοπτική της Ανώτατης Εκπαίδευσης.

Το Κυβερνητικό νομοσχέδιο περιέχει πολλά θετικά σημεία, για να απορριφθεί χωρίς συζήτηση. Η συζήτηση όμως αυτή θα πρέπει να πάρει υπόψη της την πραγματική κατάσταση στα Πανεπιστήμια και την πρακτική σε όλο το κόσμο. Είναι θλιβερό ότι οι εναλλακτικές λύσεις, που προτείνονται από τους φοιτητές, τους βοηθούς-επιμελητές και άλλους φορείς είναι τόσο εξωπραγματικές που δεν σηκώνουν πολλή σοβαρή συζήτηση. Ένα μόνο γεγονός τις χαρακτηρίζει: προβλέπουν διοίκηση του Πανεπιστημίου ουσιαστικά (του ΠΑΣΟΚ και τυπικά) από τους φοιτητές. Αυτό δεν γίνεται πουθενά. Σοσιαλιστές και καπιταλιστές, πλούσιοι και υποανάπτυκτοι, πολιτισμένοι και κάφροι, τα πανεπιστήμια διοικούν οι καθηγητές. Αν οι καθηγητές δεν διοικούν σωστά, να τους αλλάξουμε, να τους πολλαπλασιάσουμε, να καταργήσουμε την έδρα, να αλλάξουμε το θεσμικό πλαίσιο, σύμφωνοι. Αλλά να περάσουμε τη διοίκηση στους φοιτητές και στους βοηθούς-επιμελητές (που οι ίδιοι αναγνωρίζουν ότι έχουν επιλεγεί από ρουσφετολογικές και διαβλητικές διαδικασίες) είναι παραλογισμός. Έχει κανείς αμφιβολία ότι η πρώτη απόφαση που θα έπαιρνε η φοιτητική σύγκλητος θα ήταν να πάρουν όλοι οι φοιτητές τα πτυχία τους τώρα αμέσως;

5. ΕΝΤΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑΣ

ΑΡΘΡΟ

ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ

ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

Δημοσιεύτηκαν τον τελευταίο καιρό πολλές και οξύτατες πολεμικές ενάντια μου για το άρθρο της 26-8-78 στην Ελευθεροτυπία. Εκτός από τα καλοπροαίρετα αλλά πολύ λίγο πληροφορημένα άρθρα του κ. Γιομπαζολιά, τα υπόλοιπα δεν έχουν την ευπρέπεια που θα τα δικαίωνε να πάρουν απάντηση. Επειδή όμως η τακτική αυτών που τα έγραψαν είναι η προσωπική επίθεση με συκοφαντίες ή συκοφαντικά υπονοούμενα, μια και δεν υπήρχαν φαίνεται επιχειρήματα, είμαι υποχρεωμένος να τα ανασκευάσω στα σχετικά σημεία.

1. Όλα σχεδόν τα δημοσιεύματα μου καταλογίζουν ότι βρίζω τους φοιτητές τεμπέληδες, λουφαδόρους, κλπ. Τίποτα τέτοιο δεν υπάρχει στο άρθρο μου, ούτε στα προηγούμενα που δημοσιεύτηκαν στην «Ε» στις 29-4, 3-5 και 4-8-78. ΑΝΤΙΘΕΤΑ, γράψαμε: «Κυριώτερη δικαιολόγηση των διευκολύνσεων που ζητούν οι φοιτητές (είναι άδικο να τους καταλογίζουμε ότι θέλουν το πτυχίο στο σπίτι) είναι το ότι οι εργαζόμενοι φοιτητές δεν μπορούν να παρακολουθήσουν εντατικό ρυθμό σπουδών» (Ε, 3-5-78) και «Η κυριώτερη απασχόληση σημαντικού μέρους των φοιτητών είναι ο αγώνας για διευκολύνσεις... Αυτό βέβαια δεν γίνεται γιατί οι φοιτητές... είναι κακοί και άπληστοι. Αυτό προέρχεται από τον ίδιο το ρόλο του Πανεπιστημίου στην Ελληνική ζωή σήμερα. Η μεγάλη πλειοψηφία των αποφοίτων των Ελληνικών Πανεπιστημίων δεν θα ασχοληθεί ποτέ της με επιστημονική εργασία.... Τα Πανεπιστήμια αποτελούν όχι τόπους όπου διδάσκεται η επιστήμη αλλά ρυθμιστική βαλβίδα για να παραμείνει η δημόσια και η ιδιωτική διοίκηση στην ίδια μορφή και στα χέρια....» (Ε, 4-8-78) και «Το πρόβλημα είναι να

30 31

βοηθηθούν τα παιδιά των εργαζομένων να φτάσουν στα Πανεπιστήμια την αναλογία που τους ανήκει. Και τότε πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι ούτε διευκολύνσεις θα ζητούν και το φοιτητικό κίνημα θα πάρει το σωστό δρόμο» (Ε, 26-8-78). Πού βρίσαμε τους φοιτητές; Ή μήπως η κριτική ότι δεν ασχολούνται σοβαρά με τις σπουδές τους και δεν αξιοποιούν την όποιου (χαμηλού έστω) επιπέδου εκπαίδευση τους παρέχεται είναι βρισιά; Αλλά τότε τι είναι αυτό πού λέει ο πιο αρμόδιος εκπρόσωπος των φοιτητών, ο πρόεδρος της ΕΦΕΕ κ. Χ. Παπουτσής: «Οι φοιτητές.... βλέπουν το πτυχίο τους όχι σαν αποδεικτικό επιστημονικής γνώσης, αλλά σαν κάποιο «χαρτί» που θα τους επιτρέψει να βρουν μια δουλειά ή να αναζητήσουν την επιστήμη σ' ένα άλλο Πανεπιστήμιο μιας άλλης χώρας. Από αυτή ακριβώς τη σκοπιά βλέπουν τις εξετάσεις και έτσι ερμηνεύεται το φαινόμενο της αντιγραφής» (Ε, 26-8-78). Τι περισσότερο είπαμε εμείς; Η εξήγηση του προέδρου της ΕΦΕΕ «Οι φοιτητές μπαίνοντας στα Πανεπιστήμια διαπιστώνουν ότι οι σπουδές που υποτίθεται ότι κάνουν δεν έχουν καμμιά σχέση με την εξέλιξη της επιστήμης και τις ανάγκες της παραγωγής» είναι παρόμοια με τη δική μας (βλέπε παραπάνω). Βέβαια, ωρισμένες εφημερίδες αναδημοσίευσαν αυθαίρετα αποσπάσματα από το άρθρο μας, από τις οποίες εφημερίδες και μόνο φαίνεται ότι πήραν πληροφόρηση οι κ.κ. επικριτές μας.

2. Κάποιος κ. Μαυράκης μας κατηγορεί ότι ανήκουμε στην «κυ-βερνητική ομάδα» του Πανεπιστημίου Πατρών επειδή εκφραστήκαμε για την εντατικοποίηση των σπουδών. Ας δούμε τι επιδαψιλεύει η κυβέρνηση στο υποτιθέμενο μέλος της ομάδας της: Η κυβέρνηση μεθοδεύει την επιστημονική εξόντωση του υπογραφόμενου, απαγορεύοντας τη συμμετοχή του τα τελευταία τέσσερα χρόνια σε κάθε διεθνές συνέδριο όπου ζητά την άδεια να παρουσιάσει ανακοινώσεις του και από τις ανταλλαγές επιστημόνων, πράγμα βέβαια που περιμέναμε. Το Υπουργείο παρεμποδίζοντας ουσιαστικά την πρόσληψη ειδικού επιστήμονα με υποχρεώνει να διδάσκω ένα απίστευτο αριθμό μαθημάτων. Πέρα από αυτά, κρατικοί και παρακρατικοί φορείς έχουν αρχίσει μια ευτελή, ανέντιμη, ανελέητη και εξοντωτική επίθεση ενάντια σε μας και σε αγαπητά πρόσωπα του περιβάλλοντος μας, σε βαθμό που δεν περιμέναμε. Ας δούμε όμως πώς μεταχειρίζεται η κυβέρνηση τους καθηγητές της «αντικυβερνητικής ομάδας» που φαίνεται, κατά τον κ. επιστήμονα, ότι είναι οι καθηγητές που παραστάθηκαν και χαιρέτησαν την τελευταία εκδή-

λωση των φοιτητών ενάντια στο κυβερνητικό νομοσχέδιο. Θαυμάστε αντιπολίτευση: ο εθνικός αντιπρόσωπος της Ελλάδας και διάφορα μέλη της ΑΟΑΚΟ, «επιστημονικού» κλάδου του ΝΑΤΟ. Πολυθεσίτες του δημοσίου με δύο και τρεις θέσεις και αποδοχές πάνω από 100000 δρχ. το μήνα. Καθηγητές που συμμετέχουν τακτικώτατα σε διεθνή συνέδρια, χωρίς να παρουσιάζουν ανακοινώσεις. Οι περισσότεροι έχουν συμφωνήσει με τις διατάξεις του Κυβερνητικού νομοσχεδίου στην ψήφιση των προτάσεων της Πολυτεχνικής Σχολής προς το Υπουργείο και έχουν καταψηφίσει πρόταση μας να περιληφθεί σ' αυτές και η κατάργηση της Έδρας. Το ζήτημα λοιπόν είναι ποιος κοροϊδεύει ποιόν.

3. Μας κατηγόρησαν ότι πριν έρθουμε στην Ελλάδα είχαμε «υψηλές θέσεις σε οργανισμούς των ΗΠΑ». Η υψηλώτερη θέση που φτάσαμε ήταν αναπληρωτής-διευθυντής τμήματος 15 ατόμων στη Βιομηχανία, θέση όχι και τόσο υψηλή για ένα μηχανικό με διδακτορικό δίπλωμα και δέκα χρόνια πείρα. Αλλά και η «υψηλή» αυτή θέση έπαψε να υπάρχει όταν προσπάθεια μας για την ίδρυση σωματείου μηχανικών δεν συγκέντρωσε την αναγκαία πλειοψηφία. Αυτοί που έγραψαν την παραπάνω κατηγορία γνωρίζουν καλά τους αγώνες μας ενάντια στα μονοπώλια των ΗΠΑ και έχουν αντίγραφα των σχετικών πολύστηλων άρθρων ξένων εφημερίδων. Ξέρουν επίσης ότι στελέχη τους μας κατήγγειλαν στον εισαγγελέα ότι κατηγορούμε την Ασφάλεια και ότι μαζί με συναδέλφους τους αποτελούμε «κομμουνιστική ομάδα». Σχόλια περιττεύουν.

4. Ένας αρθρογράφος μας κατηγόρησε ότι διοριστήκαμε επί δικτατορίας και κάποιο υπαινιγμό κάνει και ο καθηγητής-βουλευτής κ. Δρεττάκης*. Η αλήθεια είναι ότι απολυθήκαμε επί δικτατορίας με τις ΙΓ και Θ Συντακτικές πράξεις και η εκλογή μας στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα έγινε (παμψηφεί) το 1975. Δύο υποψηφιότητες μας επί δικτατορίας συγκέντρωσαν συνολικά 4 ψήφους. Επειδή δεν μπορεί να γίναμε σοφοί σε 2 χρόνια αυτό δείχνει πώς γίνονταν οι εκλογές επί δικτατορίας. Δεν θα πρέπει λοιπόν να μας εξηγήσει ο κ. Δρεττάκης πώς εξελέγη καθηγητής επί Δικτατορίας;

* Σε κατοπινή μας επικοινωνία, ο κ. Δρεττάκης μου εγνώρισε ότι δεν ευθύνεται για τα γραφόμενα διότι δεν το έγραψε ο ίδιος το άρθρο αλλά κάποιος άλλος, χρησιμοποιώντας το όνομα και τη φωτογραφία του «κατά λάθος». Χωρίς σχόλια.

32

5. Ο κ. Δρεττάκης μας ειρωνεύεται ότι αν δεν λύσαμε μέχρι τώρα τα προβλήματα μας με τους φοιτητές δε θα τα λύσουμε ποτέ. Πληροφορούμε τον κ. Καθηγητή ότι ποτέ δεν είχαμε προβλήματα με τους φοιτητές και ότι το ποσοστό παρακολουθήσεως των μαθημάτων μας, συμμετοχής των φοιτητών στις δραστηριότητες μας κλπ, είναι από τα υψηλότερα, ασφαλώς ψηλότερο από το δικό του. Αλλά δεν αυτοϊκανοποιούμαστε κ. Δρεττάκη με την επίλυση των προσωπικών μας προβλημάτων. Αλλά ο κ, Δρεττάκης που έχει επιλύσει όλα του τα προβλήματα και όπως γράφει όλα πάνε καλά, δηλαδή κάνει σωστή διδασκαλία και έρευνα, πού δημοσιεύει τις επιστημονικές του έρευνες; Γιατί όσο κι αν έψαξα, δεν κατώρθωσα να τις βρω.

6. Για «προσωπικά προβλήματα» μας μιλάει και ο κ. Μαυράκης που αναφέραμε παραπάνω. Δεν γνωρίζουμε κανένα προσωπικό πρόβλημα μας με το ΠΑΣΟΚ. Αν το ΠΑΣΟΚ έχει τέτοιο πρόβλημα, και φαίνεται πως έχει, να μας το πει. Όσο για το «προσωπικό πρόβλημα» μας με δύο βοηθούς της Πολυτεχνικής Σχολής έπαψε και τυπικά να υπάρχει όταν αθωωθήκαμε από τις τρεις μηνύσεις που μας είχαν υποβάλλει. Το προσωπικό πρόβλημα δημιουργείται σε ψευδομηνυτές και ψευδομάρτυρες που τυχόν υπάρχουν. Είναι περίεργο πώς ο κ. Μαυράκης ο οποίος ήταν μάρτυρας κατηγορίας εναντίον μας, μπέρδεψε ποιος ήταν αυτός ο μηνυτής και ποιος ο κατηγορούμενος και μας κατηγορεί ότι σέρνουμε τους βοηθούς μας στο δικαστήριο και ότι γράφουμε με εμπάθεια. Ενώ βέβαια ο ίδιος δεν μας κρατάει κακία που δεν ψηφίσαμε τον αδελφό του για καθηγητή. Και στην ουσία: παραπέμψαμε δύο βοηθούς μας στο αρμόδιο Πειθαρχικό και τιμωρήθηκαν γιατί δεν προσέρχονταν στη δουλειά τους. Όποιος είναι υπέρ της αργομισθίας να το δηλώσει ευθέως. Εμείς δεν είμαστε. Και με την εργασία μας το δείχνουμε.

7. Μας κατηγορούν για πολυθεσία, παχυλές αμοιβές κλπ. Ουδεμία πρόσοδο έχουμε εκτός από το μισθό μας από το Πανεπιστήμιο Πατρών που είναι περίπου 37000 το μήνα αν αφαιρεθούν κρατήσεις και εφορία. Αν δεν είχαμε τα χέρια καθαρά θα μπορούσαμε να λέμε τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη;

Ο ίδιος μας κατηγορεί ότι ψέμματα λέμε πώς σε κάθε φοιτητή της Πολυτεχνικής Πατρών αντιστοιχούν δαπάνες 200.000 δρχ. το χρόνο. Και εντελώς αθώα παραθέτει ότι κάποια στατιστική που βασίζεται μόνο στον τακτικό προϋπολογισμό και μιλάει για 50.000 δρχ. για

33

κάθε φοιτητή του Πανεπιστημίου Πατρών, που περιλαμβάνει δηλαδή τη ΦΜΣ με τριπλάσιους φοιτητές και ίσες περίπου δαπάνες με την Πολυτεχνική. Στοιχεία στη διάθεση οποιουδήποτε.

Από τα παραπάνω φαίνεται καθαρά το επίπεδο της πολεμικής που μας γίνεται. Το ψέμμα και η συκοφαντία όμως έχουν κοντά πόδια. Και οι λάσπες όταν δεν κολλήσουν επιστρέφουν στο πρόσωπο αυτών που τις ρίχνουν.

Με τον κ. Γιομπαζολιά, θα συμφωνήσουμε βέβαια ποιοτικά στις διαπιστώσεις του για την Ανώτατη Παιδεία, όπως και με τα άρθρα του κ. Δρεττάκη. Με τη σημείωση ότι τα είχαμε κιόλας επισημάνει στα προηγούμενα άρθρα μας. Όμως οι παραπάνω αρθρογράφοι δεν έχουν εκτιμήσει αρκετά τρία πολύ σημαντικά στοιχεία:

1. Το ότι η Ανώτατη Παιδεία έχει χάλια δεν σημαίνει ότι οι φοιτητές δεν πρέπει να περνάνε ουσιαστικές εξετάσεις στο όποιο επίπεδο μόρφωσης τους παρέχεται. Ούτε πρέπει να περιμένουμε να γίνουν τέλεια τα Πανεπιστήμια για να αρχίσουμε ουσιαστικές εξετάσεις. Γιατί μπορούμε να το επεκτείνουμε εύκολα: δεν έχει νόημα το τέλειο Πανεπιστήμιο έξω από το σοσιαλισμό. Άρα πρέπει να περιμένουμε το σοσιαλισμό. Αυτό, μήπως δεν υποστηρίζουν τόσο καιρό και οι αριστεριστές;

2. Ότι αν υπάρχει κάποιος καθηγητής στη Θράκη που μένει στην Αθήνα δεν σημαίνει ότι όλοι οι καθηγητές κάνουν το ίδιο. Γιατί υπάρχουν και καθηγητές που εργάζονται μέρα και νύχτα.

3. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει στα Πανεπιστήμια, χωρίς τη φυσική παρουσία των φοιτητών. Και με το σημερινό σύστημα, η Δικτατορία που το διαμόρφωσε πέτυχε να διώξει του φοιτητές από τις αίθουσες διδασκαλίας. ΚΑΘΕ ΜΕΤΡΟ ΠΟΥ ΘΑ ΔΕΙΞΕΙ ΣΤΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ είναι σωστό μέτρο. Κι αν οι φοιτητές ασχοληθούν σοβαρά με τις σπουδές τους τότε θα φανεί το πρόβλημα της Ανώτατης Παιδείας σ' όλη του την έκταση. Θα φανούν οι αργόμισθοι Καθηγητές και Βοηθοί. Θα φανούν όσοι έχουν κάνει την κολακεία των φοιτητών μέθοδο ακαδημαϊκής επιβίωσης και κάλυψης της επιστημονικής και διδακτικής τους ανεπάρκειας. Θα φανούν εκείνοι που αποπροσανατολίζουν τους φοιτητές και τους απομακρύνουν σκόπιμα από τα Πανεπιστήμια για να μπορούν οι ίδιοι να σταθούν στις Έδρες τους. Και θα φανεί ποιοι έχουν λόγους να φοβούνται την παρουσία των φοιτητών στα Πανεπιστήμια. Και τότε μπορεί να αρχίσει η κάθαρση.

34

Πρώτο καθήκον του επιστήμονα και του δασκάλου είναι να λέει τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη. Όσο κι αν τον απειλούν με «κάθε είδους αντιδράσεις» και ότι «θα θερίσει θύελλες».

Στα άρθρα μας προτείνουμε λύσεις που μπορούν να γίνουν με συντονισμένο αγώνα: Πολλαπλασιασμός των θέσεων καθηγητών, καθηγητοποίηση με αδιάβλητες διαδικασίες των ικανών βοηθών-επιμελητών, καθιέρωση της αρχής ότι ο φοιτητής που δεν έχει τα μέσα να σπουδάσει, είναι υποχρεωτικά υπότροφος του κράτους. Και αυτά δεν είναι ουτοπίες. Μπορούν να γίνουν ακόμη και με το σημερινό θεσμικό πλαίσιο μέσα από τα Πανεπιστήμια, όπως αποδείξαμε. Αλλά κάτι τέτοιο θα σήμαινε δύο πράγματα:

1. Θα απομυθοποιούσε την Έδρα και τον επίζηλο καθηγητικό τίτλο και θα μετέτρεπε τον καθηγητή σε πραγματικό δάσκαλο και επιστήμονα βγάζοντας τους εμπόρους από το ναό. Αυτό βέβαια χτυπάει συμφέροντα: των κατεχόντων και όσων φιλοδοξούν να γίνουν και αυτοί κατέχοντες μέσα από όχι αξιοκρατικές διαδικασίες. Δεν είναι τυχαίο το πάθος με το οποίο μας επιτέθηκαν καθηγητές και βοηθοί-επιμελητές που επειδή δεν μπορούσαν να χτυπήσουν αυτό που πραγματικά τους ενοχλούσε, έχυσαν κροκοδείλια δάκρυα οργής: βρίζω τους φοιτητές, οι οποίοι πολύ λίγο ενοχλήθηκαν. Ούτε τυχαίο είναι ότι όλες οι προτάσεις για τα ΑΕΙ αποφεύγουν συστηματικά να αντιμετωπίσουν την ρίζα του κακού: το μικρό αριθμό καθηγητών. Και εδώ είναι το ψητό. Γιατί πρέπει να διαφυλαχτεί η αξία του αγαθού για το οποίο όλοι αγωνίζονται. Και εμείς «χαλάμε την πιάτσα».

2. Θα έμπαζε στα Πανεπιστήμια τα παιδιά του εργαζόμενου λαού. Και αυτό είναι ο πραγματικός κίνδυνος για όλους τους μικροαστούς.

Οι παραπάνω στόχοι είναι η λυδία λίθος των πραγματικά προοδευτικών δυνάμεων στα Πανεπιστήμια. Και οι στόχοι αυτοί θα πρέπει να είναι αρχή του πραγματικού εκδημοκρατισμού. Όχι απλά και μόνο η παράδοση της διοικήσεως από τους καθηγητές στους βοηθούς-επιμελητές και τους φοιτητές. Ο υπογραφόμενος δεν επιθυμεί να διαλέξει ανάμεσα σε μικροαστούς. Γιατί δεν ανήκει σε αυτή την τάξη. Και μπορεί να κάνει κριτική σε οποιονδήποτε με τη σιγουριά που του δίνει το γεγονός ότι τη θέση του στο Πανεπιστήμιο τη χρησιμοποίησε σαν ευκαιρία εργασίας και προσφοράς και όχι σαν μέθοδο προβολής και πλουτισμού.

6. ΓΙΑΤΙ ΥΠΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ - ΔΙΔΑΣΚΟΜΕΝΟΙ

ΑΡΘΡΟ

ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

24-4-80

Διαβάζουμε τελευταία πολλές αναλύσεις για τις ανάγκες των ΑΕΙ σε διδακτικό προσωπικό που πολλές φορές χρησιμοποιούν χονδρικές ανακρίβειες για να μπορέσουν να στηρίξουν διάφορες θέσεις. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται εσφαλμένες εντυπώσεις και η κοινή γνώμη, αλλά και η πολιτική ηγεσία, να αποπροσανατολίζονται από εκεί που είναι τα πραγματικά προβλήματα της Ανώτατης Παιδείας του τόπου.

Ο κ. Δρεττάκης, καθηγητής Α.Σ.Ο.Ε.Ε. και βουλευτής, σε άρθρο του με τίτλο «Αυξάνονται οι ελλείψεις σε διδακτικό προσωπικό στα ΑΕΙ» (ΒΗΜΑ, 6.4.80) επιχειρεί μια ποσοτική ανάλυση του προβλήματος. Την ανάλυση όμως αυτή βασίζει σε ανακριβή δεδομένα κι έτσι καταλήγει σε λαθεμένα, φοβούμαστε, συμπεράσματα. Το σημείωμα αυτό στοχεύει στο να τοποθετήσει το πρόβλημα σε πιο σωστά αριθμητικά δεδομένα.

Διαπιστώνει ο κ. Δρεττάκης ότι, κατά μέσο όρο, αντιστοιχεί ένας καθηγητής σε 112 φοιτητές ή ένα μέλος του Διδακτικού Προσωπικού γενικά σε 17 φοιτητές (ή 18, μετά τις τελευταίες αποχωρήσεις βοηθών-επιμελητών που επωφελήθηκαν από τις διατάξεις του Ν 815). Παραπέρα, υποθέτοντας ότι στις χώρες με υψηλής στάθμης Ανώτατη Εκπαίδευση οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι 50 φοιτητές ανά καθηγητή και 10 φοιτητές ανά μέλος διδακτικού προσωπικού, διαπιστώνει τις τεράστιες ελλείψεις σε διδακτικό προσωπικό.

Όλα τα παραπάνω αριθμητικά δεδομένα είναι ανακριβή. Διότι:

36 37

1. Οι αριθμοί που δίνονται διεθνώς για σπουδαστές ανά διδάσκοντα, βασίζονται στους φοιτητές πλήρους απασχολήσεως. Μπορεί θεωρητικά να εμφανίζονται 100.000 φοιτητές στην Ελλάδα αλλά στην πραγματικότητα αυτοί που φοιτούν είναι συντριπτικά λιγότεροι. Είτε διότι πολλοί είναι γραμμένοι στις «μαζικές» Σχολές (ΑΒΣ, ΑΣΟΕΕ, Πάντειος, Νομική) αλλά δεν φοιτούν και δίνουν κάπου -κάπου εξετάσεις, είτε διότι σε όλες τις σχολές οι περισσότεροι φοιτητές προσέρχονται μονάχα στις εξετάσεις. Θα ήταν έξω από κάθε λογική να αξιώσουμε ο ελληνικός λαός να διατηρεί ένα διδάσκοντα ανά 10 φοιτητές οι οποίοι μονάχα εξετάζονται κάθε Ιούνιο και Σεπτέμβριο. Αλλά ας κάνουμε τον υπολογισμό ανάποδα: Αν δεχτούμε τη νόρμα 10 φοιτητές ανά μέλος διδακτικού προσωπικού, ή 50 φοιτητές ανά καθηγητή, που δέχεται ο κ. Δρεττάκης, τότε για να έχουμε τον ίδιο αριθμό με τις «χώρες με υψηλή στάθμη Ανώτατης Εκπαίδευσης» θα έπρεπε να έχουμε 50.000 φοιτητές περίπου πλήρους απασχολήσεως. Αυτοί οι φοιτητές προφανώς δεν υπάρχουν. Είναι ζήτημα αν παρακολουθούν 25.000 φοιτητές. Έτσι λοιπόν το προσωπικό που έχουμε είναι αναλογικά διπλό από τις χώρες με την υψηλότερη στάθμη εκπαίδευσης.

2. Η παραπάνω νόρμα των 10 και 50 φοιτητών ανά διδάσκοντα και ανά καθηγητή, αντίστοιχα, είναι απόλυτα ανακριβής. Ας αρχίσουμε από τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ: Σύμφωνα με τα στοιχεία του «BARRON’S PROFILES OF AMERICAN COLLEGES» 10η έκδοση, η αναλογία σπουδαστών ανά μέλος διδακτικού προσωπικού (στην Ελλάδα 17:1) για μερικά πανεπιστήμια είναι: Ν.Υ. CITY COLLEGE, 16:1, N.Y. INSTITUTE ΟΡ TECHNOLOGY, 26:1, SΤΑΤΕ UNIV. OF Ν.Υ., 17:1, UNIVERSITY OF CALIFORNIA, 21:1, UNIV. ΟΡ ILLINOIS, 19:1, OHIO STATE UNIV. 21:1, PENNSYLVANIA STATE UNIV. 20:1. Σύμφωνα με στοιχεία του INTERNATIONALES UNIVERSITATS HANDBUCH, 1971, τα σχετικά στοιχεία για άλλες χώρες είναι: Μεγ. Βρετανία, CAMBRIDGE, 13:1, LONDON 8:1, Δανία, Κοπεγχάγη, 33:1, Δυτική Γερμανία, Βερολίνο, 16:1, Φραγκφούρτη 16:1, Φράιμπουργκ, 22:1, όλα φοιτητές ανά μέλος διδακτικού προσωπικού. Για άλλες χώρες υπάρχουν στοιχεία για φοιτητές ανά καθηγητή (στην Ελλάδα, 112 φοιτητές ανά καθηγητή): Ρώμη 226, Βελιγράδι 71, Βιέννη 90, Βαρσοβία 46, Μπάρι 233, Μπολώνια 152, Οξφόρδη 80, Καρλ Μαρξ Σόφιας 263, Πανεπιστήμιο Σόφιας 104, Πολυτεχνείο Σόφιας 583. Τέλος για πανεπιστήμια που δίνονται

στοιχεία για φοιτητές ανά μέλος ανώτερου διδακτικού προσωπικού, καθηγητές και υφηγητές (στην Ελλάδα είναι 83:1), οι αριθμοί είναι Μασσαλία 80, Μπορντώ 64, Λίλλη 200, Λυών 94, Παρίσι 98, Τουλούζη 159, Μόντρεαλ 213. Πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι για όλα σχεδόν οι αριθμοί είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτεροι διότι περιλαμβάνουν και προσωπικό που ασχολείται μόνο με έρευνα ή σε δουλειές της βιομηχανίας.

Δηλαδή έστω και αν δεχτούμε ότι όλοι οι 100.000 φοιτητές παρακολουθούν μαθήματα, πάλι οι παραπάνω αναλογίες δείχνουν ότι είμαστε στο επίπεδο των καλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου.

Βεβαίως, ΑΝ οι φοιτητές παρακολουθούσαν, ΑΝ ο αριθμός των φοιτητών ήταν όσο θάπρεπε μεγάλος, ΑΝ στα πανεπιστήμια γινόταν επιστημονική έρευνα, ΤΟΤΕ θα χρειαζόταν σημαντική αύξηση του διδακτικού προσωπικού. Σήμερα όμως το διδακτικό προσωπικό και οι διδασκόμενοι (οι τρεις φορείς για να είμαστε μοντέρνοι) υποαπα-σχολούνται σε τέτοιο βαθμό που θα ήταν εμπαιγμός του λαού να μιλάμε για αύξηση του διδακτικού προσωπικού, πριν αξιοποιηθεί αυτό που υπάρχει. Ούτε η πρόφαση ότι ο νόμος 815 ερήμωσε τα πανεπιστήμια ευσταθεί. Διότι όσοι βοηθοί-επιμελητές αποχώρησαν κάνοντας χρήση των συνταγματικών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων τους, αντικαταστάθηκαν με τις κανονικές διαδικασίες. Είναι πιθανό νέα πανεπιστήμια ή νέες έδρες να έχουν ελλιπές προσωπικό και ίσως να χρειάζεται ανακατανομή του στα ΑΕΙ. Όμως στο σύνολο το προσωπικό δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία για τη σημερινή απαράδεκτη κατάσταση των σπουδών.

Έτσι, οι προτάσεις στις οποίες καταλήγει ο κ. Δρεττάκης δεν είναι παρά συνθήματα - ευχολόγια και στα οποία δεν διαφωνεί κανείς, μόνο που δεν λύνουν κανένα πρόβλημα. Προϋποθέσεις για μια πραγματική Παιδεία στην υπηρεσία του λαού είναι:

1. Καθιέρωση της γενικής αρχής ότι το κράτος παρέχει πλήρη υποτροφία σε κάθε φοιτητή που έχει ανάγκη. Εισαγωγή του θεσμού του εργαζόμενου φοιτητή. Καθορισμός χωριστού αριθμού εισακτέων από εργαζόμενους και παιδιά εργατικών και αγροτικών οικογενειών. Το κόστος μπορεί να καλυφθεί από την εκμετάλλευση του 25% της περιουσίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έτσι θα πάψει η Ανώτατη Παιδεία να είναι προνόμιο της Αστικής Τάξης.

2. Εφαρμογή του ωραρίου των εργαζομένων στην παραγωγή (8-5) και στους πανεπιστημιακούς «φορείς», καθηγητές, βοηθούς, φοιτη-

38

τές, των ίδιων αργιών και της ίδιας άδειας. Κατάργηση των (δήθεν) χριστιανικών διακοπών Χριστουγέννων, Πάσχα και καλοκαιρινών διακοπών.

3. Κατάργηση των φεουδαρδικών διακρίσεων του προσωπικού, όχι βέβαια με αυτόματη καθηγητοποίηση όλων, αλλά με αξιοκρατική ένταξη όλων σε ένα φορέα διδακτικού προσωπικού (καθηγητές, επιμελητές, ειδικοί επιστήμονες) και ένα φορέα διδασκομένων (φοιτητές, επιστημονικοί συνεργάτες - μεταπτυχιακοί σπουδαστές).

4. Πραγματική οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια με καθιέρωση νόρμας χρηματοδότησης από ποσοστό του προϋπολογισμού κατανεμημένη σε επί μέρους νόρμες με βάση τον αριθμό των φοιτητών και την ειδικότητα. Καθιέρωση μέγιστου αριθμού φοιτητών στην τάξη κατά ειδικότητες.

5. Κατάργηση του θεσμού της Έδρας και ένταξη του προσωπικού στον τομέα. Με την ευκαιρία, σημειώνω σε οποιοαδήποτε Σχολή μπορεί άμεσα, πάντα με βάση τους υπάρχοντες νόμους, να τα θεσμοθετήσει αυτά, παίρνοντας τις εξής αποφάσεις:

α) Ιδρύοντας εργαστήρια ή σπουδαστήρια με το όνομα του αντίστοιχου τομέα που επιθυμεί και καταργώντας τα αντίστοιχα των εδρών.

β) Εντάσσοντας όλο το προσωπικό στα εργαστήρια - σπουδαστήρια αυτά.

γ) Χαρακτηρίζοντας όλα τα μαθήματα «αυτοτελή» έτσι που να μην υπάγονται σε καμιά έδρα.

δ) Ψηφίζοντας κανονισμό λειτουργίας του τομέα που μπορεί έτσι να λειτουργήσει όπως η Σχολή αποφασίσει.

Έτσι και σωστός τομέας ιδρύεται και η Έδρα μετατρέπεται ουσιαστικά σε θέση κάποιου υπαλλήλου. Αντί να βγάζουμε λοιπόν υποκριτικά ψηφίσματα, ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα.

7. ΝΟΜΟΣ - ΠΑΓΙΔΑ

ΑΡΘΡΟ

ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

25-9-81

ΤΟ ΝΑ ΣΧΟΛΙΑΣΕΙ κανείς τον καινούργιο Νόμο - Πλαίσιο για την Ανώτατη Παιδεία είναι —ίσως— ισοδύναμο με το να πέσει στην κυβερνητική παγίδα στην οποία όλοι έχουμε παρασυρθεί τα τελευταία χρόνια: Διάφοροι νόμοι για την Ανώτατη Παιδεία εμφανίζονται σε κανονικά χρονικά διαστήματα που φθείρουν τους ενδιαφερόμενους με ατέρμονες συζητήσεις και, αναπόφευκτες, αντεγκλήσεις. Ο μόνος νόμος που έφτασε στην ψήφιση και εφαρμογή —όχι ασφαλώς ο καλύτερος— ο 815/78 δηλαδή, εφαρμόστηκε μόνο κατά τις φαύλες του διατάξεις ενώ σχεδόν καμιά από τις θετικές πλευρές του δεν υλοποιήθηκε μια και δεν εκδόθηκαν τα προβλεπόμενα διατάγματα. Ο αντίστοιχος νόμος για τον περιορισμό της ασυδοσίας του διδακτικού προσωπικού, που είχε δεσμευτεί να παρουσιάσει ο τότε υπουργός της Παιδείας, ούτε που ανακοινώθηκε. Βρισκόμαστε λοιπόν πάλι με ένα σχέδιο νόμου, του οποίου πιθανολογείται η προεκλογική σκοπιμότητα και η αμφίβολη ψήφιση.

Η κριτική στο νόμο αυτό, παρά το ότι μπορεί να είναι χαμένος κόπος αν η ψήφιση του δεν είναι σοβαρή προοπτική, είναι επίκαιρη και χρήσιμη. Διότι, αν εξαιρέσουμε μερικές λεπτομέρειες, ο νόμος αυτός είναι στη βάση του ταυτόσημος με τα σχέδια της Επιτροπής Πρυτάνεων, της Ομάδας Εργασίας και των νόμων που πρότειναν ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ. Για να προλάβω την έκπληξη του αναγνώστη, εξηγούμαι αμέσως.

Οι βασικές διαφορές των παραπάνω νόμων είναι αριθμητικές: Τα ποσοστά εκπροσώπησης των φορέων, ο αριθμός των καθηγητών που απαρτίζουν τον Τομέα, πόσοι πρέπει να συμφωνήσουν για την πρόσκληση της Αστυνομίας να επέμβει στο Πανεπιστήμιο, τι

40

ποσοστό από τους βοηθούς - επιμελητές θα ενταχθούν στον ενιαίο φορέα διδασκόντων. Είναι βέβαια φανερό ότι οι ποσοτικές αυτές διαφορές θα έχουν μια σοβαρή (επιφανειακά) ποιοτική σημασία, ποιος δηλαδή φορέας θα έχει τη διοίκηση των ΑΕΙ και των οργάνων τους. Είναι όμως αυτό το πρόβλημα των Πανεπιστημίων μας; Το σφάλμα είναι διπλό. Πρώτο, η άποψη ότι οι καθηγητές είναι δεξιοί -συντηρητικοί, και οι επιμελητές, βοηθοί και φοιτητές αριστεροί -προοδευτικοί, δεν έχει καμιά αντικειμενική βάση. Όλοι γνωρίζουμε ότι η ταξική προέλευση των ομάδων αυτών είναι κοινή. Οι προερχόμενοι από τις εκμεταλλευόμενες τάξεις είναι μια ασήμαντη μειοψηφία. Βέβαια οι καθηγητές και οι φοιτητές επιλέγονται με αξιοκρατικά κριτήρια. Αυτό θα ήταν δημοκρατικό μέτρο μόνο όταν και οι ευκαιρίες ήταν οι ίδιες. Και αυτό το σημείο το αποσιωπούν όλοι οι νόμοι που προτάθηκαν μέχρι τώρα. Ενώ από εκεί έπρεπε να αρχίσουν, τουλάχιστο όσοι προτάθηκαν από φορείς που θέλουν να λέγονται προοδευτικοί.

Δεύτερο, το πρόβλημα των ΑΕΙ δεν είναι, κύρια, πρόβλημα νόμων και χρηστής ή δημοκρατικής διοίκησης. Με το ίδιο, και τεχνικά συντηρητικότερο, σύστημα διοικούνται τα περισσότερα ΑΕΙ των σοσιαλιστικών χωρών. Είναι, κύρια, πρόβλημα σωστής αξιολόγησης και διαπαιδαγώγησης ανθρώπων, διδασκόντων και διδασκομένων. Κανένας νόμος από όσους προτάθηκαν, δεν στέκεται εδώ. Οι διαφορές είναι στο πόσοι ακόμη θα νέμονται την εξουσία στα ΑΕΙ. Ενώ καμιά βελτίωση δεν μπορεί να γίνει χωρίς επανάκριση όλου του προσωπικού των ΑΕΙ και εντάξή του στις διάφορες βαθμίδες του ενιαίου διδακτικού φορέα ανεξάρτητα από τη θέση που έχει ο καθένας σήμερα. Ακόμη, απαραίτητη είναι η περιοδική επανάκριση και επανένταξη ή απομάκρυνση από τη διδακτική λειτουργία, όλου του διδακτικού προσωπικού. Παρά τα όσα λέγονται, η εκλογή καθηγητών κατά κανόνα είναι αξιοκρατική και έντιμη. Η μονιμότητα όμως και η ασυδοσία κάνουν και τους πιο αξιόλογους ανθρώπους μόλις «τακτοποιηθούν» να κλείνουν τα βιβλία και να περιφέρονται στα υπουργεία. Επειδή η εποχή των μόνιμων δημόσιων υπαλλήλων πέρασε, σωστό είναι ν' αρχίσει η αλλαγή από τα Πανεπιστήμια.

Οι δημοκρατικοί πολιτικοί φορείς έχουν πέσει στην παγίδα, που έντεχνα δημιουργήθηκε από τη δεξιά, της δήθεν κομματικοποίησης ή πολιτικοποίησης των πανεπιστημιακών φορέων. Το ότι εμφανίζονται ΕΔΠ και φοιτητές να εκλέγουν «αριστερές» διοικήσεις δεν προδικάζει την πολιτική ή κομματική τους ταυτότητα, που την προσδιορίζει η ταξική τους θέση.

41

Στη σημερινή Ελλάδα οι συντεχνίες, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της φεουδαρχίας, βρίσκονται πάντα στην αντιπολίτευση για να αυγαταίνουν τα προνόμια τους σε βάρος του εργαζόμενου λαού. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα είναι φανερή η απώλεια δυνάμεων του ΠΑΣΟΚ στις διάφορες συντεχνίες με την προοπτική σύντομης ανόδου του στην εξουσία.

Γιατί και πριν τις εκλογές του '77 η πλειοψηφία στις συντεχνίες αυτές ήταν τυπικά αριστερή. Μα εάν Γιατροί, Δικηγόροι, Μηχανικοί, Επιστήμονες, Δημόσιοι Υπάλληλοι, ΟΤΕ, ΔΕΗ, Τραπεζικοί, Πανεπιστημιακοί είναι, σε μεγάλη πλειοψηφία αριστεροί τότε ποιοί ψήφισαν 50% δεξιά; Όχι βέβαια οι βιομηχανικοί εργάτες.

Ας δούμε τώρα μερικά λεπτομερειακά σημεία με ιδιαίτερη σημασία. Ο προτεινόμενος νόμος - πλαίσιο καταργεί την Έδρα μόνο για τους

νέους καθηγητές, διατηρώντας για τους υπάρχοντες την ουσία της Έδρας, δηλαδή τη διοίκηση των εργαστηρίων ΤΟΥΣ. Η δημιουργία όμως κατώτερων βαθμίδων διδακτικού προσωπικού, λεκτόρων και έκτακτων καθηγητών, προδικάζει ότι δεν θα δημιουργηθούν νέες θέσεις καθηγητών, διότι θα λείψει η πίεση του διδακτικού έργου. Και πέρα απ' αυτό, η πρακτική της πυραμίδας λέει ότι οι θέσεις κατώτερων βαθμίδων πρέπει να περισσότερες. Η πυραμίδα του Νόμου - Πλαισίου είναι στημένη ανάποδα. Το Πανεπιστημιακό Άσυλο δεν κατοχυρώνεται με νόμους αλλά με

αγώνες. Κανένας νόμος δεν μπορεί να καταργήσει την υποχρέωση της Πολιτείας να προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών «στην κορυφή του βουνού ή το κέντρο της πόλης» για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Εισαγγελέα Δελλαπόρτα. Η προστασία της ελευθερίας της έκφρασης, της διδασκαλίας και της έρευνας στο Πανεπιστήμιο γίνεται όπως είπαμε με αγώνες. Κανόνας νόμος δεν θα εμποδίσει την αστυνομία όταν αποφασίσει να παρανομήσει. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα συμβαίνει κάτι πρωτοφανές: οι νέοι αξιώνουν τους αγώνες τους να τους κάνουν οι νομοθέτες. Χαρακτηριστικό είναι και το άρθρο του Νόμου - Πλαισίου που ορίζει ότι τους εκπροσώπους των φοιτητών στη διοίκηση θα υποδείχνουν οι φοιτητικοί σύλλογοι. Έχουμε έτσι καθιέρωση του κρατικού συνδικαλισμού όπου οι φοιτητικοί σύλλογοι γίνονται δημόσιες υπηρεσίες. Πέρα απ' αυτό, για να γυρίσουμε στο άσυλο, έχει διαμορφωθεί μια ελιτίστικη νοοτροπία στους Πανεπιστημιακούς, ότι αυτοί και μόνο διακινούν ιδέες και χρειάζονται προστασία. Το Πανεπιστήμιο σήμερα δεν είναι εκείνο της εποχής της ανόδου της Αστικής Τάξης.

42 43

Σήμερα το Πανεπιστήμιο έχει κύριο σκοπό να εκπαιδεύσει στελέχη της οικονομίας. Η διακίνηση και ζύμωση των ιδεών γίνεται στο εργοστάσιο. Από αλλού λοιπόν πρέπει να αρχίσει το άσυλο.

Κύριο πρόβλημα του Νόμου - Πλαισίου είναι η βασική φιλοσοφία του: 1. Είναι προϊόν συγκερασμού απόψεων των ενδιαφερομένων φορέων.

Λες και η ικανοποίηση φοιτητών, βοηθών, καθηγητών είναι ο σκοπός του Πανεπιστημίου.

2. Θεωρεί τα προβλήματα του Πανεπιστημίου ενδογενή άρα και επιλύσιμα με διοικητικά μέτρα. Όμως τα προβλήματα είναι εξωγενή: Είναι γενική η πεποίθηση ότι οι γνώσεις και ικανότητες των επιστημόνων δεν σχετίζονται με την επαγγελματική τους αποκατάσταση. Το Δημόσιο χρησιμοποιείται σα δεξαμενή υπερπλήρωσης του εργασιακού δυναμικού που περισσεύει από τον ιδιωτικό τομέα. Ο φεουδαρχικός χαρακτήρας της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας δεν επιτρέπει την αξιοκρατία. Έτσι δεν υπάρχουν κίνητρα για την πρόοδο. Το δίπλωμα είναι αυτοσκοπός, όπως αυτοσκοπός είναι και η πανεπιστημιακή έδρα.

Πολλά τα τρωτά του προτεινόμενου Νόμου - Πλαισίου. Σε κάθε άρθρο σχεδόν θα μπορούσε να δει κανείς τη συντηρητική διάθεση. Όμως είναι αναμφισβήτητα ένα βήμα προς τα μπρος, όπως και οι άλλοι νόμοι που προτάθηκαν. Και υπάρχει μια αλάνθαστη μέθοδος για να μη γίνει ποτέ καμιά πρόοδος: Να μη δεχόμαστε τίποτα λιγότερο από το σοσιαλισμό τώρα αμέσως. Μπορούμε να πούμε ότι κάτι τέτοιο εξυπηρετεί ιδιαίτερα το κατεστημένο. Μήπως όμως αυτή ακριβώς είναι η παγίδα;

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΟ Κυρίους Ανδρέα Παπανδρέου, Πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελο Αβέρωφ, Πρόεδρο της Ν.Δ. Χαρίλαο Φλωράκη, Γ.Γ. του ΚΚΕ

Πάτρα 26-1-83

Αξιότιμοι Κύριοι Οι διαλυτικές τάσεις που επικρατούν τελευταία στα Πανεπιστήμια με

υποχρεώνουν να απευθυνθώ στην Πολιτική Ηγεσία του τόπου

παρακάμπτοντας τους αυλοκόλακες, τους διαβολείς και τις σειρήνες. Εδώ και 15 τουλάχιστο χρόνια έχει αρχίσει μια συστηματική υποβάθμιση των Πανεπιστημίων που τα τελευταία 4 χρόνια πήρε τις διαστάσεις ολοκληρωτικής εξαφάνισης. Όλοι είδαν στο νέο Νόμο για τα ΑΕΙ κάποια δραστική αλλαγή, άλλοι προς το καλύτερο, άλλοι προς το χειρότερο. Άλλοι πρόβλεψαν ότι τα ΑΕΙ θα εξελιχθούν σε δημιουργικά κύτταρα και άλλοι ότι θα καταλήξουν σε πλήρη κομματικοποίηση. Και οι δυο μεριές δυστυχώς διαψεύστηκαν. Το αποτέλεσμα ήταν η πλήρης διάλυση. Σήμερα η κατάσταση έχει πάρει την παρακάτω μορφή:

Η μικρή συμμετοχή φοιτητών στις εκπαιδευτικές διαδικασίες έγινε πρακτικά μηδενική σε βαθμό που να μην μπορούν να κάνουν ούτε γενική συνέλευση. Αυτή η κατάσταση επεκτάθηκε και στο προσωπικό των Πανεπιστημίων που μεγάλο μέρος του δεν μπαίνει ούτε στον κόπο να εμφανιστεί στο Πανεπιστήμιο. Μια επίσκεψη σε ένα οποιοδήποτε Πανεπιστήμιο θα δώσει σε όποιον εκτιμά τον ιδρώτα του εργαζόμενου λαού την εικόνα της αργομισθίας και το μέγεθος της διάλυσης. Η εποχή των ιπτάμενων καθηγητών Αθήνα -Θεσσαλονίκη έχει καταντήσει ευχάριστη ανάμνηση. Όχι μοναχά κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να «ίπταται» καν αλλά άρχισε να ευδοκιμεί και το φαινόμενο των ιπτάμενων καθηγητών από το εξωτερικό. Παραπέρα επεκτάθηκε το φαινόμενο και σε όλο το προσωπικό.

Και ο εργαζόμενος λαός ιδρώνει και πληρώνει. Και κανείς Εισαγγελέας δεν επεμβαίνει και κανείς δημόσιος λειτουργός που έχει καθήκον να περιφρουρήσει τον ιδρώτα του λαού δεν το κάνει. Η κοινωνία μας έχει σιωπηλά αποδεχτεί αυτή την κατάσταση σε σημείο που χονδροειδείς απάτες σε βάρος του Δημοσίου, δηλαδή του Ελληνικού λαού, να μην ενοχλούν κανένα. Για παράδειγμα δημόσιοι λειτουργοί που παίρνει άδεια για εκπαίδευση στο εξωτερικό και παραμένουν στο σπίτι τους, πολλές φορές κάνοντας ιδιωτική εργασία, ή φοιτητές κατά χιλιάδες που εισπράττουν τα κουπόνια της σίτισης και τα εξαργυρώνουν χωρίς να βρίσκονται στο Πανεπιστήμιο ή χωρίς καθόλου να σπουδάζουν.

Υπάρχει το επιχείρημα ότι η κατάσταση είναι μεταβατική και ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα το σύστημα θα ισορροπήσει σε ένα ανώτερο λειτουργικό επίπεδο. Τέτοια επιχειρήματα προβάλλουν συνήθως όσοι δεν καταλαβαίνουν τους μηχανισμούς της επιστημονικής δουλειάς. Όταν σταματήσει ένας ερευνητής να

44 45

παράγει επιστημονικό έργο 3-5 χρόνια είναι σχεδόν αδύνατο να ξαναρχίσει. Και ήδη πλησιάζουμε επικίνδυνα το όριο αυτό. Είναι γεγονός ότι τα Πανεπιστήμια της Ελλάδας δεν βρίσκονται σε ψηλό επιστημονικό επίπεδο. Πολλά όμως από αυτά βρίσκονται σε κάποιο, μη μηδενικό, επίπεδο ενώ ορισμένες τουλάχιστο λειτουργίες τους βρίσκονται σε υψηλή στάθμη. Επειδή στα Πανεπιστήμια που διοικούνται τώρα από τις φοιτητικές παρατάξεις έχουν επικρατήσει τα μη παραγωγικά στοιχεία, έχει γίνει σχεδόν αδύνατη η επιστημονική έρευνα. Σ' αυτό υπάρχει ο αντίλογος ότι τουλάχιστο έχουν επικρατήσει τα δημοκρατικά στοιχεία. Και αυτή η ελπίδα όμως αποδείχτηκε ανύπαρκτη. Έχουν επικρατήσει γενικά ξανά οι αυλοκόλακες και βρυκόλακες της ακροδεξιάς και της δικτατορίας διότι μόνο αυτοί έχουν αρκετά ευλύγιστη σπονδυλική στήλη για να υποτάσσονται στον εκάστοτε ισχυρό.

Το πρόβλημα των Ελληνικών Πανεπιστημίων ήταν (και είναι) μέρος του προβλήματος όλης της Δημόσιας Διοίκησης:

Η καθολική μονιμότητα. Στους 1000 καθηγητές οι 300 ήταν επαγγελματικά ανεπαρκείς. Επειδή για να εξουδετερωθεί ένας ανίκανος καθηγητής (που κατά κανόνα είναι και χουντικός και νεοδημοκράτης και κομμουνιστής και πρασινοφρουρός μαζί, ανάλογα με την εποχή) χρειάζονται 5 ικανοί, ήταν δύσκολο να βρεθούν και να εκλεγούν με τις διαδικασίες που υπήρχαν 1500 ικανοί καθηγητές ακόμη. Τώρα έγιναν δια νόμου 2000 νέοι καθηγητές, από τους οποίους οι 1500 ανεπαρκείς. Τώρα είναι αδύνατο να βρεθούν και να εκλεγούν 9000 ικανοί καθηγητές. Αντί να κριθούν λοιπόν ξανά οι μόνιμοι, μονιμοποιήθηκαν οι πάντες.

Αλλά και η εκπαιδευτική εργασία δεν είναι καλύτερη. Οι εξετάσεις έχουν καταντήσει κακόγουστο αστείο. Το αντίκρυσμα των χορηγουμένων πτυχίων έχει φτάσει ουσιαστικά στο μηδέν. Υπάρχει το θλιβερό φαινόμενο σε ολόκληρα Τμήματα να είναι σπάνιος ή ανύπαρκτος βαθμός κάτω του 9. Και ναι μεν ικανοποιούνται προσωρινά και χειροκροτούν οι φοιτητές αλλά το μέλλον τους διαγράφεται βέβαιο: Μετά το 1985 με την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στην ΕΟΚ και με την τεράστια ανεργία των νέων επιστημόνων στην Κοινότητα που τώρα ξεπερνά το 25% και ανεβαίνει γρήγορα, είναι απίθανο να ζητηθούν οι υπηρεσίες του νέου Έλληνα επιστήμονα από οποιοδήποτε. Και τότε θα κληθούν οι υπεύθυνοι γιαυτή την κατάσταση να λογοδοτήσουν στους ανέργους.

Αναζητούμε πάντα τις εύκολες λύσεις. Πρόσφατα με την μεταβί-

βάση του εξεταστικού έργου των αποφοίτων του εξωτερικού μηχανικών από τη Διαπανεπιστημιακή Επιτροπή στο ΤΕΕ δόθηκαν άδειες άσκησης επαγγέλματος σε πολλές χιλιάδες ανθρώπους με εξετάσεις που προσβάλλουν ακόμη και τη νοημοσύνη μας. Και μπορώ να διαβεβαιώσω υπεύθυνα, σαν Πρόεδρος επί πολλά χρόνια της Επιτροπής εξετάσεως των Μηχανολόγων της Διαπανεπιστημιακής, ότι με το νέο σύστημα πήραν άδεια άσκησης επαγγέλματος μηχανικού άνθρωποι οι οποίοι δεν είχαν καμμιά απολύτως σχέση με το επάγγελμα. Στους ανθρώπους αυτούς θα εμπιστευθεί η πολιτεία τη ζωή και την ασφάλεια της εργασίας των πολιτών της. Ο αντίλογος είναι ότι έτσι λύθηκε ένα κοινωνικό πρόβλημα. Είναι όμως πολύ μεγαλύτερο το κοινωνικό πρόβλημα για τους ικανούς επιστήμονες που δεν θα βρίσκουν δουλειά, για τα παιδιά του λαού που δεν είχαν λεφτά να πάνε στο εξωτερικό και γίναν σκαφτιάδες. Αλλά και για όλο τον εργαζόμενο λαό που θα αναγκαστεί να πληρώσει τις αργομισθίες που σίγουρα θα συσταθούν για να καλύψουν το άλλο κοινωνικό πρόβλημα των ανέργων και προφανώς θα δημιουργηθεί, διότι τους επαγγελματικά ακατάρτιστους επιστήμονες δεν θα απορροφήσει ποτέ ο ιδιωτικός τομέας.

Τέλος θέλω να επισημάνω την κατάσταση φρίκης που επικρατεί στα Πανεπιστήμια όπου κάθε εργαζόμενος και κάθε φοιτητής είναι υποχρεωμένος για να επιβιώσει, να ζητήσει «προστασία» από κάποια δήθεν συνδικαλιστική ή δήθεν πολιτική παράταξη που στην πραγματικότητα στο σύνολο τους είναι συνδικάτα οργανωμένα στα πρότυπα του Σικάγου και που δεν έχουν καμμιά σχέση ούτε με την πολιτική ούτε με τον συνδικαλισμό, αλλά με άνομα συντεχνιακά συμφέροντα βραχείας απόδοσης. Τα τραγικά αποτελέσματα αυτής της κατάστασης είναι:

α) Η πανεπιστημιοποίηση των κομμάτων αντί για την θρυλούμενη κομματικοποίηση των Πανεπιστημίων.

β) Η επικράτηση της γενικής εντύπωσης ότι η ακαδημαϊκή εξέλιξη δεν εξαρτάται από την ικανότητα και την εργασία αλλά από τις «κινητοποιήσεις» στο χιτλερικό πρότυπο «οι νέοι πρέπει να χρησιμοποιούν τα μπράτσα τους και όχι το μυαλό τους».

γ) Ο διωγμός κάθε παραγωγικού επιστήμονα μια και οι κρατούντες τώρα στα Πανεπιστήμια έχουν ένα θλιβερό ρεκόρ: μηδενική παραγωγή επιστημονικού έργου. (Και πάλι, όποιος πονάει τον ιδρώτα του εργαζόμενου λαού δεν έχει παρά να επισκεφθεί τη βιβλιοθήκη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, να ζητήσει το βιβλίο

46 47

Science (Citation Index, όπου περιέχονται αλφαβητικά όλοι οι ερευνητές του κόσμου, και να διαπιστώσει την παραπάνω αλήθεια).

Αξιότιμοι κύριοι. Τα πανεπιστήμια μπήκαν σ' ένα δρόμο χωρίς επιστροφή. Σ' ένα

κατήφορο που τα αποτελέσματα του θα πληρώσουν γενιές που θάρθουν. Δεν έχουμε το δικαίωμα να σωπάσουμε ούτε να επαναπαυθούμε. Διότι το πρόβλημα είναι γενικό και δεν συνδέεται άμεσα με την παρούσα κυβέρνηση, την προηγούμενη ή την επόμενη. Οι «παροικούντες την Ιερουσαλήμ» γνωρίζουν ότι η διάλυση των Ελληνικών Πανεπιστημίων είναι στόχος Ευρωπαϊκών κύκλων στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού χωροταξικού σχεδιασμού που δεν προβλέπει για την Ελλάδα επιστήμη και τεχνολογία.

Για να μη προσπαθούμε όμως να βρούμε πάντα τον ξένο δάκτυλο πίσω από κάθε τι πονηρό που κάνουμε, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι στην κατάσταση αυτή έχει μεγάλο μέρος της ευθύνης και το Πανεπιστημιακό κατεστημένο: Οι καθηγητές που θέλουν να διατηρήσουν τα προνόμια τους, οι λίγοι δηλαδή που τα έχουν αλλά και που ακούγονται και που δυναστεύουν τους πολλούς που δεν έχουν προνόμια. Πολλοί βοηθοί-επιμελητές που θέλουν καθηγητοποίηση και μονιμοποίηση εδώ και τώρα νομίζοντας ότι θα έχει ο κάθε ένας τα προνόμια των λίγων προνομιούχων καθηγητών και που δυναστεύουν τους υπόλοιπους που θα ήθελαν να δουλέψουν. Οι προνομιούχοι φοιτητές που θέλουν το δίπλωμα εδώ και τώρα ελπίζοντας ο καθένας χωριστά ότι θα διοριστεί μετά σε παχυλή αργομισθία του Δημοσίου, καταδυναστεύοντας τους άλλους φοιτητές που με τη μόρφωση που θα πάρουν θα κερδίσουν το ψωμί τους.

Φυσικά όλες αυτές οι συντεχνιακές επιδιώξεις ντύνονται κάθε φορά με την κατάλληλη συνθηματολογική επένδυση και σκοπούμενη ιδεολογική σύγχιση. Βλέπουμε έτσι τη Ν.Δ. να προωθεί με το νόμο 815 το Σοβιετικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο το ΚΚΕ και το ΠΑΣΟΚ καταπολέμησαν σαν «αναχρονιστικό, αντιδραστικό, φασιστικό». Αντίθετα, το ΠΑΣΟΚ με το ΚΚΕ προώθησαν σαν δημοκρατικό το Νόμο Πλαίσιο που είναι για τα εκπαιδευτικά ο εσωτερικός κανονισμός του αντιδραστικότατου Πανεπιστημίου Princeton (ΗΠΑ) και για τα διοικητικά ο νόμος του αντιδραστικότατου γερμανικού κρατιδίου της Έσσης. Το νόμο αυτό καταπολέμησε η Ν.Δ. διότι θα έφερνε το.... Μαρξισμό στα Πανεπιστήμια. Το μόνο που έφερε, είναι η χρήση του από τους φεουδαρχικούς «φορείς» για ελαχιστοποίηση της προσφοράς τους και μεγιστοποίηση των

προνομίων τους πάνω στη «Δημοκρατική» βάση του «δώσε μου να σου δώσω».

Τα εργοστάσια ξανανοίγουν. Τα καράβια ξαναταξιδεύουν. Τα Πανεπιστήμια όταν κλείσουν δεν ξανανοίγουν. Διότι Ανώτατη Παιδεία δεν είναι υλικοτεχνική υποδομή, δεν είναι «φορείς». Είναι παράδοση.

Σαν Πολιτική Ηγεσία κάτι πρέπει να κάνετε και να το κάνετε σύντομα, αλλιώς, για να χρησιμοποιήσω την έκφραση των πολιορκημένων του Μεσολογγίου σε μια ανάλογη περίπτωση, «να όψεσθε, να όψεσθε, να όψεσθε».

Με κάθε τιμή

ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΑΡΟΓΚΩΝΑΣ Καθηγητής Πανεπιστημίου

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ

κ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ.

ΙΩΑΝΝΗ ΑΛΕΥΡΑ Πρόεδρο της Βουλής

8. ΓΕΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗ

Στο 3° Συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Καθηγητών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ

Έχουμε την τάση οι πανεπιστημιακοί να βλέπουμε τις εξελίξεις στα πανεπιστήμια να προσδιορίζονται από την εσωτερική δυναμική τους ή, για να είμαστε πιο κοντά στη σύγχρονη ορολογία, από τον εσωτερικό συσχετισμό δυνάμεων. Το πανεπιστήμιο όμως δεν είναι με κανένα τρόπο κλειστό σύστημα και έχει μεν την εσωτερική του δυναμική με ισχυρότατη όμως σύζευξη με τις εθνικές και διεθνείς πολιτικές εξελίξεις. Την τελευταία δεκαετία σημάδεψαν σημαντικές δυσκολίες την πορεία των τριών κύριων κοινωνικοπολιτικών σχηματισμών, Ανατολής-Δύσης-Τρίτου Κόσμου. Σημαντική συμβολή στην εξέλιξη αυτή είχε η ενεργειακή κρίση με τη μεταφορά εισοδήματος από τις αναπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες και την αντεπίθεση των πρώτων και τελικά με την αντιστροφή σε μεγάλο βαθμό της μεταφοράς αυτής. Σαν αποτέλεσμα είχαμε σημαντική αύξηση στη διεθνή ένταση που όπως πάντα εμφανίζεται με ένταση των εξοπλισμών, που είναι και το ζητούμενο στην περίπτωση που εξετάζουμε. Η απόφαση των ΗΠΑ για ανάπτυξη πυρηνικών και συμβατικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς στην Ευρώπη είχε σαν αποτέλεσμα τη στροφή της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε σοσιαλιστικές επιλογές στη Νότια Ευρώπη, πράγμα που έκανε δυνατή την απρόσκοπτη ανάπτυξη των πυραυλικών και άλλων εγκαταστάσεων. Με πιο φανερά παραδείγματα στην Ιταλία και την Ελλάδα, είναι φανερό ότι οι Αμερικανοί θα παίζουν το σοσιαλιστικό χαρτί στη Νότια Ευρώπη για αρκετό ακόμα χρονικό διάστημα, πράγμα που πρέπει να απασχολήσει σοβαρά τον καθένα που θέλει να αναλύσει οποιεσδήποτε καταστάσεις επηρρεάζονται σοβαρά από τις πολιτικές εξελίξεις.

49

Η ελληνική κοινωνία όπως είναι φυσικό είναι ισχυρός δέκτης των παραπάνω τάσεων. Οι πολιτικές και πολιτειακές μεταβολές των τελευταίων χρόνων έχουν μέσα της τον απόηχο της διεθνούς διαπάλης για επιρροή, ιδιαίτερα ανάμεσα στη φθίνουσα Αγγλική και αύξουσα Αμερικανική.

Η ελληνική κοινωνία, φθίνουσα φεουδαρχική, αντιμετωπίζει πολλά διλήμματα και αβέβαιες προοπτικές. Και ο φεουδαρχικός χαρακτήρας της Ελληνικής Κοινωνίας προσδιορίζεται από την ουσιαστική ανυπαρξία πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίων, από την κινητήρια δύναμη της που είναι οι οικογενειακές σχέσεις και από τη συντεχνιακή της διάρθρωση. Η σημερινή τάση που είναι η άκρατη συντεχνιοποίηση δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με το σοσιαλισμό, υπαρκτό ή τριτοκοσμικό, αλλά με μια ολόπλευρη πισωδρόμηση, γενικό χαρακτηριστικό στις καταρέουσες φεουδαρχικές κοινωνίες.

Μέσα στις εξελίξεις αυτές πρέπει να δούμε το Πανεπιστημιακό πρόβλημα.

Αν επιχειρήσουμε μια πολιτική χαρτογράφηση του πανεπιστημιακού χώρου θα δούμε μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία.

Μια πρόχειρη και επιφανειακή ανάλυση (κανόνας στις μέρες μας) θα έδειχνε πώς ο συσχετισμός δυνάμεων εμφανίζει την ακόλουθη εικόνα, σύμφωνα και με σχετικά εκλογικά αποτελέσματα, όπου υπάρχουν:

α) Οι παλιοί πανεπιστημιακοί καθηγητές, στο σύνολο σχεδόν τυπικά «δεξιοί» ή «αντιδραστικοί».

β) Το αυτάρεσκα αυτοαποκαλούμενο ΕΔΠ «προοδευτικό» στο σύνολο του, κατά 90% περίπου δηλώνει σοσιαλιστικό ενώ πάνω από 60% εμφανίζεται με το απαραίτητο «Κ» στον τίτλο των πολιτικών ομάδων που το απαρτίζουν.

γ) Το φοιτητικό σώμα εμφανίζεται λίγο δεξιώτερο. 25% δεξιοί και 75% αριστεροί μαρξιστές με 50% από τους οποίους να έχουν πάλι στον τίτλο τους το απαραίτητο «Κ».

Ο παραπάνω συσχετισμός δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με την πραγματικότητα:

1. Διότι αν οι «δεξιοί» καθηγητές με τελείως ανεξέλεγκτες, όπως καταγγέλεται, διαδικασίες επέλεγαν αποκλειστικά και μόνο αριστερούς βοηθούς, δύο εκδοχές μπορεί να υπάρχουν: είτε ότι όλοι οι καθηγητές ήταν στην πραγματικότητα κρυπτοαριστεροί είτε ότι η

50 51

πολιτική τοποθέτηση του ΕΔΠ δεν ανταποκρίνεται στην ταξική του σύνθεση και αποτελεί πολιτικό προσωπείο συντεχνιακών διεκδικήσεων.

2. Διότι η πολιτική σύνθεση του φοιτητικού σώματος κρύβει μια μαρξιστική αντινομία: Ο τρόπος επιλογής αλλά και τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν μια καθαρά αστική σύνθεση του φοιτητικού σώματος που δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να δικαιολογήσει την εμφανιζόμενη πολιτική του σύνθεση. Και εδώ έχουμε απλά μια βολική κάλυψη συντεχνιακών διεκδικήσεων.

3. Αν στα μεσοαστικά αυτά στρώματα υπήρχε τέτοιος συσχετισμός πολιτικών δυνάμεων ασφαλώς θα είχαν ήδη δρομολογηθεί επαναστατικές εξελίξεις στην Ελληνική κοινωνία.

Είναι λοιπόν φανερό ότι τις αιτίες για την πανεπιστημιακή κακοδαιμονία δεν πρέπει να τις αναζητήσουμε στη λεγόμενη κομμα-τικοποίηση των Πανεπιστημίων, που δεν υπάρχει, αλλά σε εξωγενείς παράγοντες.

Η συντεχνιακή έξαρση που επισημάναμε παραπάνω και που συνοδεύει τις τελευταίες αναλαμπές μιας καταρρέουσας φεουδαρχικής κοινωνίας έχει άμεση σχέση με τις πανεπιστημιακές εξελίξεις. Γιαυτό και η κατάσταση αυτή θα έχει διάρκεια και δεν μπορεί γρήγορα να αλλάζει ποιοτική μορφή όποιες και να είναι οι πολιτικές εξελίξεις, οι αποφάσεις του ΣτΕ κλπ. Και αυτό γιατί ανταποκρίνεται στις διαρθρωτικές εξελίξεις που γίνονται στην ελληνική κοινωνία. Πρέπει ακόμη να επισημανθεί ότι εμείς οι παλαιότεροι έχουμε διαφορετικά βιώματα από τη διαδικασία των σπουδών μας και την αγχώδη και επίπονη διαδικασία που μας οδήγησε στην επιστημονική μας εξέλιξη. Υπάρχει μια φανερή δυσαρέσκεια μας για τον τρόπο που βλέπουμε τους νέους σήμερα να παίρνουν δίπλωμα ή να γίνονται καθηγητές. Και μέχρι ένα σημείο έχουμε άδικο: Δεν είναι υποχρεωμένοι οι νέοι να ακολουθήσουν τη δική μας βασανιστική ανέλιξη. Γιατί και η παραγωγικότητα στην κοινωνία μας έχει ανέβει, άρα οι άνθρωποι εργάζονται λιγώτερο, και το πανεπιστήμιο αλλάζει γοργά χαρακτήρα. Δεν είναι το κέντρο που θα βγάλει εξειδικευμένους επιστήμονες-επαγγελματίες μα το κέντρο που δώσει γενική μόρφωση στο λαό. Και η τάση είναι για γενίκευση της ανώτατης παιδείας στους νέους που έχει σαν αποτέλεσμα τη μαζικοποίησή της. Συνακόλουθα, και το επίπεδο θα πέσει αλλά και δεν μπορεί να βρεθεί το υψηλού επιπέδου διδακτικό προσωπικό να επανδρώσει αυτή την

ανώτατη παιδεία. Άρα είναι φυσικό να επακολουθήσει προσαρμογή του διδακτικού προσωπικού στις νέες ανάγκες με τη δραστική αύξηση του αριθμού του και τη δραστική πτώση του επιπέδου του.

Η Ελληνική κοινωνία όμως εξακολουθεί να χρειάζεται εξειδικευμένα και υψηλού επιπέδου επιστημονικά στελέχη και αντίστοιχα εξειδικευμένο και υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακό προσωπικό. Η φιλοσοφία του Νόμου-Πλαισίου στο σημείο αυτό είναι ότι μεταθέτει τη διαδικασία αυτή στις μεταπτυχιακές σπουδές. Είναι όμως φανερό ότι για λόγους ιστορικούς, συνταγματικούς και, αν θέλετε, συσχετισμού δυνάμεων κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό σήμερα να γίνει. Αυτό αποδείχτηκε ήδη με την περιπέτεια της ΕΑΓΕ όπου ήταν τέτοια η σύνθεση της λίστας των ονομάτων που προτάθηκαν από τους συμφορείς για επιλογή από το Υ.Σ. που κανείς δεν τολμά στα σοβαρά να την δώσει στη δημοσιότητα.

Φυσικά αυτό δεν είναι ελληνικό φαινόμενο αλλά παγκόσμιο. Δεν θα αναφερθώ στις σοσιαλιστικές χώρες διότι εκεί δεν μπαίνουν τέτοια προβλήματα. Πολλές χώρες, όπως η Γαλλία και μερικές Πολιτείες των ΗΠΑ έκαναν πολλά χαμηλού επιπέδου πανεπιστήμια για μαζική μόρφωση και λίγα υψηλού επιπέδου για την παραγωγή επιστημονικών στελεχών. Για τους λόγους που είπαμε παραπάνω, κάτι τέτοιο για την Ελλάδα δεν φαίνεται εφικτό.

Άλλη λύση που εφαρμόστηκε κύρια στις ΗΠΑ αλλά αρχίζει να εφαρμόζεται και σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Δυτική Γερμανία είναι η παροχή της υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακής παιδείας από ιδιωτικά πανεπιστήμια. Και φαίνεται ότι αυτό είναι και η μόνη ρεαλιστική λύση για την Ελλάδα. Είναι γνωστό ότι έχουν αρχίσει πολλές κινήσεις στην κατεύθυνση αυτή. Κάποιες από γνωστούς έμπορους της παραπαιδείας. Και αυτός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την προκοπή ενός τέτοιου θεσμού.

Αυτή είναι πάντως μια κατεύθυνση στην οποία μπορεί να βρει διέξοδο η προσπάθεια για αναβάθμιση της πανεπιστημιακής παιδείας. Διότι ασφαλώς δεν μπορούμε και δεν πρέπει να βολευτούμε στη σημερινή αποτελμάτωση. Ούτε να στηρίζουμε τις ελπίδες μας σε πολιτικές εξελίξεις. Το πρόγραμμα του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης είναι πλειοδοτικότερο του Νόμου-Πλαίσιου: «Τα πανεπιστήμια θα διοικούνται με εσωτερικούς κανονισμούς που θα καταρτίζονται με συνεργασία όλων των φορέων». Και επειδή αυτή είναι ακριβώς και η θέση του τρίτου πολιτικού κόμματος (πάσα ομοιότης δεν έχει ιδεολογική σημασία) καταλαβαίνει κανείς την απλή αλήθεια ότι στη ζωή τίποτα δεν δίνεται. Όλα κατακτούνται.

53

9. Η ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΠΤΥΧΙΩΝ

ΑΡΘΡΟ

ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ»

8-4-86

Κινητοποιήσεις γίνονται αυτό τον καιρό, με την ευκαιρία φαντάζομαι των φοιτητικών εκλογών, για την οδηγία της ΕΟΚ τη σχετική με ανώτατες σπουδές. Συγκεκριμένα, η ΕΟΚ χαράζει τις ακόλουθες γενικές κατευθύνσεις:

1. Κατατάσσει στις Ανώτατες Σπουδές, όσες διαρκούν 3 χρόνια και πάνω. Με άλλα λόγια εξομοιώνει πτυχία ΤΕΙ με πτυχία και διπλώματα ΑΕΙ 4 και 5 ετών σπουδών.

2. Καθιερώνει το σύστημα μεταφοράς σπουδών από ΑΕΙ σε άλλο. Παραπέρα, ενθαρρύνει τις σπουδές σε δύο ΑΕΙ και ιδιαίτερα σε περισσότερες από μία χώρες. Τι σημαίνει αυτό: Ο φοιτητής θα πρέπει να παίρνει τα δύο πρώτα χρόνια στη χώρα του και να τελειώνει τις σπουδές στα «μεγάλα» ΑΕΙ, δηλαδή της Βόρειας Ευρώπης. Και η οδηγία της ΕΟΚ είναι ξεκάθαρη: Η βιομηχανία θα ενθαρρυνθεί να χρησιμοποιεί τέτοιου είδους επιστήμονες.

Για να προχωρήσουν οι πιο πάνω ιδέες, δημιουργείται ένας μηχανισμός αξιολόγησης των σπουδών και, συνακόλουθα, των Πανεπιστημίων. Το τι θα γίνει με τα πτυχία μας είναι φανερό:

Το μόνο από αυτά που φαίνεται να απασχολεί τους φοιτητές, για να είμαστε ακριβέστεροι —τις κομματικές οργανώσεις στο φοιτητικό χώρο, είναι το ζήτημα της «υποβάθμισης των πτυχίων». Ακόμη υπάρχει η αντίληψη της ανταλλακτικής αξίας του πτυχίου. Ο κάτοχος του έχει το δικαίωμα να το ανταλλάξει με μια θέση στο Δημόσιο όπου δεν θα πολυσκοτίζεται και θα έχει καλές αποδοχές «πληρωτέες επι τη εμφανίσει».

Η αντίληψη αυτή, που φυσικά δεν είναι καθόλου Μαρξιστική αλλά αντίληψη καταρρέουσας φεουδαρχίας — κάτι μεταξύ Τσαρικής Ρωσσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τροφοδότησε τις εξελίξεις στα Πανεπιστήμια τα τελευταία χρόνια με τα γνωστά αποτελέσματα. Η υποβάθμιση είναι φυσικό επακόλουθο. Και εννοώ την τυπική γιατί η ουσιαστική έχει συντελεσθεί κιόλας από τις ίδιες τις κομματικές οργανώσεις αλλά και τους ίδιους τους φοιτητές.

Και εδώ χρειάζεται μια επισήμανση: Πολλοί φοιτητές για γονείς «νίπτουν τας χείρας» ρίχνοντας το φταίξιμο στις κομματικές οργανώσεις. Αλλά το τι γίνεται στα Πανεπιστήμια έχει τη γενική αποδοχή από τους φοιτητές και την κοινή γνώμη, δηλαδή τους γονείς τους. Μπορεί να μη πηγαίνουν πια οι φοιτητές στις γενικές συνελεύσεις αλλά προσέρχονται στις εκλογές και ψηφίζουν στηρίζοντας έτσι τις κομματικές ομάδες και καλύπτοντας τις πράξεις τους.

Άλλοθι λοιπόν δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει κομματικοποίηση στα Πανεπιστήμια. Υπάρχει Πανεπιστημιοποίηση στα κόμματα. Δηλαδή, ισχυρές συντεχνιακές ομάδες των πανεπιστημίων διαβρώνουν τα κόμματα και τα χρησιμοποιούν για ιδιοτελείς συντεχνιακούς λόγους. Απόδειξη; Στις περυσινές φοιτητικές εκλογές 75% των φοιτητών ψήφισαν «μαρξιστικές» παρατάξεις. Μα αν σε ένα τέτοιο μικροαστικό χώρο (ποσοστό φοιτητών που προέρχονται από την εργατική τάξη 20%) το 75% είναι μαρξιστές τότε τι περιμένουμε και δεν κάνουμε την Επανάσταση; Ο Λένιν την έκανε με 10%. Εκτός και αν φοβόμαστε την αντίδραση της εργατικής τάξης. Οπότε βέβαια τι είδους μαρξιστές είμαστε.

Και για να μιλήσουμε σοβαρά, δεν υπάρχει «διάβρωση από την αριστερά» στα Πανεπιστήμια αλλά διάβρωση της Αριστεράς από τα Πανεπιστήμια.

Τα αποτελέσματα της συστηματικής διάλυσης των Πανεπιστημίων από τους διάφορους συμφορείς (που όλοι δηλώνουν αριστεροί αλλά και τελείως... αθώοι) είναι:

1. Η διάλυση των σπουδών σε αριθμό μαθημάτων που γίνονται και ποσοστό παρακολούθησης, στο επίπεδο των μαθημάτων. Υπάρχουν μαθήματα που είναι εικονικά και δεν διεξάγονται καθόλου. Σε όσα διεξάγονται έχουν καταργηθεί οι υποχρεωτικές εργασίες.

2. Τα προγράμματα σπουδών έχουν προσαρμοσθεί στην αρχή της «ήσσονος προσπάθειας». Υπάρχουν σήμερα τμήματα Μηχανικών όπου δεν μαθαίνουν, ούτε εικονικά, σχέδιο. Υπάρχουν «Μηχα-

54 55

νικοί» που αποφοιτούν χωρίς να έχουν κάνει στο Πανεπιστήμιο ούτε μία μελέτη.

3. Η γενίκευση της τρομοκρατίας. Όποιος δεν ανήκει σε κόμμα που τον «προστατεύει» έχει να αντιμετωπίσει κάθε είδους διώξεις και ταλαιπωρίες.

4. Η διοικητική διάλυση του Πανεπιστημίου. Όποιος έχει αμφιβολίες, ας σταθεί σε μια στάση του Λεωφορείου 2 στις 3.30 το απόγευμα που περνάει το Λεωφορείο του Πανεπιστημίου. Μέσα σ' αυτό να αναζητήσει τις μερικές εκατοντάδες άτομα που σχολάνε κανονικά αυτή την ώρα.

5. Η ουσιαστική κατάργηση των εργαστηρίων με την ουσιαστική κατάργηση της κρατικής επιχορήγησης.

Κάνοντας αυτά οι συμ-φορείς φαίνεται πως υπόγραψαν γραμμάτια που ήλθε η ώρα της πληρωμής. Η οδηγία της ΕΟΚ είναι το πρώτο δείγμα. Ακολουθεί η 1η Ιανουαρίου 1987 (σε 9 μήνες) όπου θα ισχύσει η ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων μεταξύ Ελλάδας -ΕΟΚ. Τι θα συγκρατήσει τους άνεργους νέους επιστήμονες της Ευρώπης αλλά και τους Έλληνες επιχειρηματίες να προσλάβουν τους ξένους που και καλύτερη κατάρτιση έχουν και καλύτερες εργασιακές συνήθειες;

Με ξόρκια δεν λύνεται το πρόβλημα. Χρειάζεται δουλειά για την αναβάθμιση των Πανεπιστημίων και των σπουδών. Και όσο περισσότερο κατρακυλούν τόσο δραστικότερα μέτρα πρέπει να παρθούν, όταν η Ελληνική Κοινωνία αποφασίσει αυτή την αναβάθμιση. Και είναι πιθανό η διάλυση αυτή να βγει σε μακροχρόνιο καλό, να γίνουν ριζικές λύσεις.

Είναι επιτακτική η ανάγκη να αρχίσει η συζήτηση για το μέλλον. Γιατί για όλα υπάρχει μέλλον. Που όπως φαίνεται, θα πρέπει να ξεκινήσει με γενναίες αποφάσεις:

1. Κατάργηση των προνομίων των πτυχιούχων. Κατάργηση των επαγγελματικών δικαιωμάτων στη βάση του πτυχίου.

2. Κατάργηση της μονιμότητας των Δημοσίων Υπαλλήλων.

3. Κατάργηση των εισαγωγικών εξετάσεων και αναδιάρθρωση της Ανώτατης Παιδείας σε 4 διετείς κύκλους με ποσοστό συγκεκριμένο απόρριψης από ένα κύκλο στον επόμενο.

4. Κατάργηση ΑΕΙ και ΤΕΙ και δημιουργία ενιαίων κολλεγίων

(1ος και 2ος κύκλος) και ενιαίων Πανεπιστημίων (3ος και 4ος κύκλος). Απόλυση όλου του Προσωπικού και επαναπρόσληψη με ανοιχτές κρίσεις.

5. Κατάργηση της γενικής δωρεάν παιδείας. Χορήγηση πλήρων υποτροφιών στον αριθμό των επιστημόνων που χρειάζεται η χώρα. Ελεύθερες οι σπουδές πάνω από τον αριθμό αυτό σε όσους θέλουν να τις πληρώνουν. Επαναπατρισμός όλων των φοιτητών που σπουδάζουν στο εξωτερικό.

Ας σηκώσουμε τα μάτια μας από το χώμα και ας κυττάξουμε τον 21ο αιώνα που μπαίνει σε λίγο.

57

10. ΑΝΩΤΑΤΗ ΠΑΙΔΕΙΑ: ΚΑΙ ΤΩΡΑ;

ΑΡΘΡΟ

ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»

20-5-86

Το ότι η Ανώτατη Παιδεία έχει κατρακυλήσει πολύ χαμηλά στου κακού τη σκάλα είναι πια κοινός τόπος. Ακόμη και οι πιο φανατικοί υποστηριχτές της «Νέας Τάξης» στα ΑΕΙ το παραδέχονται πια ανοιχτά, είτε επισημαίνοντας διακριτικά την ανάγκη αναβάθμισης (όπως ο κ. Πρωθυπουργός), είτε και δηλώνοντας καθαρά ότι πρόκειται για διάλυση.

Σύντομα, η κατάσταση αυτή μπορεί να κωδικοποιηθεί στις παρακάτω διαπιστώσεις:

1. Εκπαιδευτική διάλυση. Το ποσοστό παρακολούθησης που ήταν χαμηλό, έπεσε τα τελευταία χρόνια σε δραματικά χαμηλό επίπεδο. Παρουσιάστηκε και ένα γενικό νέο φαινόμενο: μετράμε πια ποσοστό πραγματοποίησης μαθημάτων. Οι υποτιθέμενες 13 εβδομάδες του εξαμήνου είναι ένα όνειρο. Έχει επικρατήσει ότι αν υπάρχει μέσα στην εβδομάδα μια μέρα νόμιμη η αυθαίρετη αργία, μαθήματα δεν πραγματοποιούνται όλη την εβδομάδα.

2. Διοικητική διάλυση. Τα περασμένα Χριστούγεννα σχεδόν έκλεισαν τα ΑΕΙ για 20 ημέρες. Κεντρικό ΑΕΙ κλείδωσε και τις πόρτες. Η προσέλευση και το ωράριο των υπαλλήλων έχει φτάσει τα όρια του σκανδάλου.

3. Επιστημονική διάλυση. Η επιστημονική ανέλιξη μέσα στο ΑΕΙ είναι πια θέμα ισορροπιών και συσχετισμού δυνάμεων. Ο Νεπωτισμός, που πάντα βέβαια υπήρχε αλλά σε πολύ μικρότερη έκταση από οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ελληνικής Κοινωνίας, όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε αλλά σήμερα έχει πάρει την μορφή της

αναγκαίας κομματικής ένταξης, προϋπόθεσης για επιβίωση. Και το ότι η ένταξη αυτή δεν έχει γενικά ιδεολογικό περιεχόμενο αλλά καθαρά επιζήτηση «προστασίας» φαίνεται από το γεγονός ότι καμιά ομάδα δεν ενοχλεί κάποιον που έχει ενταχθεί σε άλλη ομάδα, άσχετα με τη φαινομενική κομματική τους τοποθέτηση.

Ένα ερώτημα που πλανάται είναι: Χάθηκε κάθε ελπίδα; Φυσικά η απάντηση είναι όχι. Όμως, όσο η κατάσταση χειροτερεύει, τόσο και τα μέτρα που θα παρθούν πρέπει να είναι πιο δραστικά.

Πριν προχωρήσουμε σε δυνατές λύσεις πρέπει να κάνουμε μερικές προοιμιακές διαπιστώσεις.

1. Η μέση ελληνική οικογένεια βλέπει το Πανεπιστημιακό πτυχίο σαν αγαθό με ανταλλακτική αξία: Ο κάτοχος του δικαιούται μια δημόσια θέση όπου χωρίς να πολυκουράζεται θα έχει ικανοποιητικές αποδοχές, πληρωτέες επί τη εμφανίσει. Είναι φανερό ότι αυτό ήταν δυνατό όσο οι πτυχιούχοι ήταν λίγοι. Τώρα που όλοι σχεδόν οι νέοι διεκδικούν ένα πτυχίο, υπάρχει φανερό αδιέξοδο. Σύντομα λοιπόν θα διαπιστώσουν όλοι ότι οι σπουδές στα ΑΕΙ είναι μονάχα για παροχή παιδείας και όχι επαγγελματικής κατοχύρωσης. Κανένας νόμος δεν μπορεί να αλλάξει τους φυσικούς νόμους.

2. Η Ανώτατη Παιδεία πρέπει να παρέχεται σε όσους την επιθυμούν. Νομικοί φραγμοί με κρατικό μονοπώλιο, περιορισμούς εισακτέων, συναλλαγματικούς περιορισμούς δεν λειτούργησαν ποτέ. Είχαν σαν αποτέλεσμα την παραπαιδεία και στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό.

3. Τα επαγγελματικά δικαιώματα που δίνει το πτυχίο είναι μια ξεπερασμένη αντίληψη. Το που οδήγησε φαίνεται από την εξέλιξη του επαγγέλματος του Πολιτικού Μηχανικού.

4. Στην Ανώτατη Παιδεία πρέπει να ισχύουν οι νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης, επειδή είναι οι αποδεκτοί νόμοι στην υπόλοιπη κοινωνία. Καπιταλισμός με ολίγον Σοσιαλισμό και το αντίστροφο δεν γίνονται.

5. Ο χωρισμός της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε ανώτερη και ανώτατη είναι αναχρονιστικός και δεν εξυπηρετεί πια κανένα σκοπό αφού τα πτυχία δεν έχουν ανταλλακτική αξία.

6. Η κατάργηση του θεσμού της Έδρας δεν έφερε την επαναστατική αναβάθμιση στα Πανεπιστήμια ούτε φυσικά τη Δημοκρατία. Η

58 59

σχέση Καθηγητού-Βοηθού-Φοιτητή δεν είναι σχέση Δημοκρατική, με την έννοια κεφάλι και ψήφος. Ισότητα στα δικαιώματα σημαίνει ισότητα στις υποχρεώσεις. Απλά, η κατάργηση της Έδρας είχε σαν αποτέλεσμα και οι λίγοι που εργάζονταν να παροπλισθούν διότι τώρα που λειτουργεί ο νόμος της πλειοψηφίας, όλοι πρέπει να ακολουθούν τις συνήθειες της πλειοψηφίας.

7. Οι νέοι θεσμοί είναι μια πραγματικότητα. Το ποτάμι, καλώς ή κακώς, δεν γυρίζει πίσω. Η συνεισφορά τους όμως είναι ότι έκαναν όλους να συνειδητοποιήσουν ότι χρειάζονται ριζικές λύσεις.

Με βάση τα παραπάνω, υπάρχει διέξοδος από την κρίση, που όμως χρειάζεται γενναίες αποφάσεις:

1. Η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρέχεται δωρεάν από το Κράτος στον αριθμό των αποφοίτων που χρειάζεται η χώρα. Πέρα από τον αριθμό αυτό, οποιοσδήποτε άλλος μπορεί να σπουδάζει ότι θέλει, με μόνο περιορισμούς ικανότητας, πληρώνοντας το κόστος των σπουδών του.

2. Η Τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι ενιαία και χωρίζεται σε διαδοχικούς, σύντομους κύκλους. Λογουχάρη 4 τέτοιοι διετείς κύκλοι μπορεί να είναι: Κύκλος Α: Γενική μόρφωση σε λίγες ενιαίες κατευθύνσεις, όπως για παράδειγμα οι ομάδες των Πανελληνίων Εξετάσεων. Κύκλος Β: Επιστημονική ή επαγγελματική εξειδίκευση. Κύκλος Γ: Μεταπτυχιακή Εξειδίκευση. Κύκλος Δ: Επιστημονική εμβάθυνση, διδακτορικό.

3. Καταργούνται τα υπάρχοντα Ιδρύματα Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Δημιουργούνται νέα με μόνιμο προσωπικό μόνο στον πρώτο κύκλο που θα επιλεγεί από την αρχή με ανοιχτές κρίσεις. Το διδακτικό προσωπικό στους παραπάνω κύκλους θα είναι μετακλητό και θα κρίνεται περιοδικά.

4. Το Κράτος επιχορηγεί τα Ιδρύματα Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με ενιαίο ποσό ανά φοιτητή και ειδικότητα. Στο ίδιο ποσό καθορίζονται υποχρεωτικά τα δίδακτρα για όσους επιθυμούν να σπουδάσουν πέρα από τον αριθμό που καθορίζει το Κράτος ανάλογα με τις ανάγκες της Εθνικής Οικονομίας και για όσους από αυτούς καθυστερούν στις σπουδές τους.

5. Επιτρέπεται ελεύθερα η σύσταση μη κερδοσκοπικών Ιδρυμά-

των Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης με μορφή ΝΠΙΔ κάτω μόνο από προϋποθέσεις ποιότητας που δεν επιτρέπεται να είναι ανώτερες από τις προϋποθέσεις για τα δημόσια ΙΤΕ. Τα δίδακτρα των ΙΤΕ δεν μπορούν να καθορίζονται σε κατώτερο όριο από την επιχορήγηση των Δημόσιων ΙΤΕ.

6. Καθιερώνονται τα κρατικά διπλώματα που απονέμονται ύστερα από εξετάσεις στο κάθε ΙΤΕ υπό την επίβλεψη κρατικής επιτροπής.

Δεν αναζητούμε βέβαια πινάκεια που να θεραπεύει όλα τα στραβά. Η μόνη μέθοδος είναι η σκληρή δουλειά σε όλα τα επίπεδα από διδάσκοντες - διδασκόμενους. Οι παραπάνω ιδέες δεν προσφέρονται σαν μαγικό ραβδί αλλά σαν ένας τρόπος να διαμορφωθεί κλίμα που να ευνοεί τη δουλειά και την ανάπτυξη αξιοκρατίας. Αυτά, ύστερα από μακρυά πορεία, θα φέρουν αναβάθμιση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.