ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ

ΧΩΡΟΥ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Από

ΓΚΙΟΥΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2008 ΠΑΤΡΑ

i

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η εργασία αυτή αποτελεί το προιόν μιας μελέτης εμβάθυνσης στην Ιστορία της

Αρχιτεκτονικής του 19ου και του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα εντοπίζεται το φαινόμενο του

Νεοκλασικισμού. Εξετάζεται η εξελικτική πορεία της Νεοκλασικής Αρχιτεκτονικής από

την αρχή της εμφάνισής της στη Ευρώπη μέχρι και την είσοδό της στον Ελληνικό χώρο,

λίγο μετά την απελευθέρωση. Ειδικότερα, το ενδιαφέρον εστιάζεται στον χώρο του

Ναυπλίου, όπου ως πρώτη πρωτεύουσα με μέριμνα της Κυβέρνησης Καποδίστρια έχει

ιδιαίτερα έντονη οικοδομική δραστηριότητα.

Στην προσπάθεια να υπάρξει μια όσο το δυνατόν ευρύτερη θεώρηση του

αντικειμένου, παρουσιάζονται αρχικά οι ρίζες του Νεοκλασικισμού σε διάφορες χώρες

της Ευρώπης, με αναφορά στους αντιπροσώπους του σε κάθε μια.

Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνονται οι κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες που

επικρατούσαν στον ευρωπαικό και στον ελληνικό χώρο, στα πλαίσια των οποίων

αναπτύχθηκε αυτή η αρχιτεκτονική και εισήχθη και στην Ελλάδα. Ακόμη γίνεται αναφορά

σε όλους τους επώνυμους αρχιτέκτονες ,Έλληνες και ξένους που εργάστηκαν στον τόπο

μας και έκαναν τον κλασσικισμό πράξη.

Στη συνέχεια εξετάζεται η δημιουργία της αστικής κατοικίας και οι διάφορες φάσεις

εξέλιξής της, που συμβάδιζε με αυτήν της ελληνικής κοινωνίας. Η πορεία αυτή της

εξέλιξης αφορά και τα μορφολογικά στοιχεία, τα οποία ήταν πολύ σημαντικά για τον

κλασσικισμό.

Στο τέταρτο κεφάλαιο δίνονται ιστορικά, γεωγραφικά και πολεοδονικά στοιχεία για

το Ναύπλιο από τα ελληνιστικά χρόνια μέχρι και τον Καποδίστρια και την διακυβέρνηση

του Όθωνα. Επί Καποδίστρια αρχίζει και η αποτύπωση της πόλης και η δημιουργία του

πρώτου σχεδίου πόλεως και συνέχισε και με άλλες πόλεις. Η αποκατάσταση και η

διακόσμηση των κτιρίων γίνεται με νεοκλασικά στοιχεία, δεδομένου οτι βασική επιδίωξη

του Καποδίστρια ήταν να φέρει τον νεοκλασικισμό στην Ελλάδα, και να δώσει στο

Ναύπλιο την αίγλη άλλων Ευρωπαικών πόλεων.

Η περιοχή μελέτης της εργασίας επιλέχθηκε με βασικό στόχο να περιλαμβάνει

μεγαλύτερο δείγμα κτιρίων ως προς την τυπολογία. Έτσι καταλήξαμε στον «Μεγάλο

Δρόμο»- την οδό Βασιλέως Κων/νου και στην Πλατεία Συντάγματος. Και τα δύο

αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της διαδρομής του Ναυπλίου στον χρόνο. Επιλέχθηκαν

τα νεοκλασικά κτίρια - πρώιμα,νεοκλασικά και όψιμα – και παρουσιάζονται λεπτομερώς

στο πέμπτο κεφάλαιο, μέσω χαρτών αλλά και με τη βοήθεια καρτελών με τις λεπτομέρειες

και τα δομικά στοιχεία του κάθε κτιρίου. Επίσης ενδεικτικά παρουσιάζονται σχέδια του

κτιρίου του σημερινού Δημαρχείου Ναυπλίου, στο οποίο έγινε αλλαγή χρήσης και

συντήρηση.

Στο έκτο και έβδομο κεφάλαιο με αφορμή τα σχέδια του Δημαρχείου δίνονται

λεπτομέρειες και τρόποι αποκατάστασης και συντήρησης των δυο βασικών υλικών των

κτιρίων: του ξύλου και της τοιχοποιίας. Παρουσιάζονται συνήθεις βλάβες και τρόποι

αντιμετώπισής τους.

Τέλος στο παράρτημα παρουσιάζεται το φωτογραφικό υλικό κάθε κτιρίου και

επεξήγηση κάποιων όρων των δυο τελευταίων κεφαλαίων.

Η μελέτη που ακολουθεί δεν αποβλέπει σε αποκαλύψεις. Η πόλη του Ναυπλίου είναι

άλλωστε γνωστή για την ιδιαίτερη και έντονη αρχιτεκτονική της κληρονομιά. Σε αυτό έχει

βοηθήσει και το γεγονός οτι τα νεοκλασικά του Ναυπλίου είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό

τους αποκατεστημένα, αναδεικνύοντας έτσι καλύτερα την ιστορία του. Το θέμα έχει ήδη

γίνει αντικείμενο μελέτης πολλών Ελλήνων και ξένων μελετητών. Το τελικό αποτέλεσμα

είναι η συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας του Νεοκλασικισμού και η ομαδοποίηση 25

νεοκλασικών κτιρίων του Ναυπλίου με μορφολογικά κριτήρια σε καρτέλες. Η

ομαδοποίηση αυτή πιθανόν να βοηθήσει μελλοντικούς φοιτητές σε σχετικές έρευνές τους.

Τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ στον καθηγητή κ. Σωτηρόπουλο Παναγιώτη για την

σημαντική βοήθειά του.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρακάτω διπλωματική εκπονήθηκε στο «Εργαστήριο Αρχιτεκτονικής

Τεχνολογίας και Σχεδιασμού του Χώρου» του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του

Πανεπιστημίου Πατρών από τη φοιτήτρια Γκιούλη Βασιλική υπό την επίβλεψη του

αρχιτέκτων μηχανικού Σωτηρόπουλου Παναγιώτη, λέκτορα του Τμήματος Π.Μ.

Τα στοιχεία και οι πληροφορίες προέρχονται από την κεντρική βιβλιοθήκη του

Πανεπιστημίου Πατρών, τη βιβλιοθήκη του τμήματος Αρχιτεκτόνων, τη βιβλιοθήκη

του Τεχνικού Επιμελητηρίου Δυτικής Ελλάδας που εδρεύει στην οδό Τριών

Ναυάρχων στην Πάτρα καθώς και στις αντίστοιχες βιβλιοθήκες των Αθηνών. Επίσης

σημαντικά στοιχεία συλλέχθηκαν και απο την Δημοτική Βιβλιοθήκη Ναυπλίου «Ο

Παλαμήδης». Σημειώνεται επίσης ότι μέρος του υλικού αντλήθηκε από το διαδίκτυο.

Για την λήψη φωτογραφικού υλικού χρείαστηκαν τέσσερις επισκέψεις στο

Ναύπλιο,αρχικά για τις γενικές φωτογραφίες και την επιλογή της περιοχής μελέτης

και μετέπειτα για φωτογραφίες λεπτομεριών και για αναζήτηση πληροφοριακού

υλικού από την τοπική βιβλιοθήκη.

Οι κατόψεις και οι τομές του Δημαρχείου Ναυπλίου προέρχονται απο την

Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων που βρίσκεται στην Πάτρα και στην οποία υπάγεται ο

Δήμος Ναυπλίου. Σχέδια περαιτέρω κτιρίων δεν βρέθηκαν. Τέλος σε επίσκεψη στο

Ναύπλιο στις δέκα Απριλίου, ώστε να λάβω φωτογραφικό υλικό χρειάστηκε άδεια

από την γραμματεία του Δημάρχου Ναυπλίου ώστε να φωτογραφήσω τις εσωτερικές

λεπτομέρειες του Δημαρχείου.

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.....................................................................................................................................................1 1. Η ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ......................................................................................................3

1.1 ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ........................................................................................... 5 1.2 ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ....................................................................................................... 9 1.3 Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ............................................................................................. 14 1.4 Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ............................................................................... 19

1.4.1 Ιταλία ......................................................................................................................................... 19 1.4.2 Ισπανία και Γαλλία .................................................................................................................... 21 1.4.3 Αγγλία ....................................................................................................................................... 26 1.4.4 Γερμανικές χώρες ...................................................................................................................... 31 1.4.5 Σκανδιναβικές Χώρες ................................................................................................................ 34 1.4.6 Ρωσία......................................................................................................................................... 35 1.4.7 Ηνωμένες πολιτείες ................................................................................................................... 36 1.4.8 Ελλάδα....................................................................................................................................... 37

2. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 18oυ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ ....................................................................................................................................................................38

2.1 ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΩΣ ......................................................................................................................................... 40 2.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.............................. 41 2.3 ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ............................................................................. 45 2.4 ΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΑ ..................................................................................... 46 2.5 Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ .............................................. 49 2.6 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ......................................................................................................................... 51

3. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ ΣΠΙΤΙ.................................................................................................66 3.1 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ............................................................................................................................... 66 3.2 Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ ............................................. 68

3.2.1 Μέση περίοδος ........................................................................................................................... 70 3.2.2 Όψιμη περίοδος.......................................................................................................................... 71 3.2.3 Μεταβατικές τάσεις.................................................................................................................... 73

4 ΝΑΥΠΛΙΟ ......................................................................................................................................................75 4.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ................................................................................. 75

4.1.1 Γεωγραφία ................................................................................................................................. 75 4.1.2 Η Ίδρυση της πόλης ................................................................................................................... 75 4.1.3 Ιστορία....................................................................................................................................... 76

4.2 ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ............................................................................... 85 4.2.1 Στόχοι του πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού......................................................... 85 4.2.2 Το πολεοδομικό σχέδιο του Ναυπλίου ....................................................................................... 87 4.2.3 Η πλατεία Συντάγματος (φωτ. 4.5)............................................................................................ 92 4.2.4 Η χάραξη του Μεγάλου δρόμου ................................................................................................ 94 4.2.5 Ο οικισμός της Πρόνοιας........................................................................................................... 96 4.2.6 Τα πεζοδρόμια ........................................................................................................................... 98 4.2.7 Δημόσιο ..................................................................................................................................... 99

4.3 Ο ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ............................................................................................100 4.4 ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΩΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ .............................................................106 4.5 ΤΟ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΗΜΕΡΑ ................................................................109

4.5.1 Αρχιτεκτονική κτιρίων .............................................................................................................109 5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...............................................................................................110

5.1 ΚΤΙΡΙΑ..........................................................................................................................................113 5.2 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ...............................................................................114

5.2.1 Χάρτες ......................................................................................................................................114 5.2.2 Καρτέλες Κτιρίων.....................................................................................................................123 5.2.3 Σχέδια κτιρίου 25 – Αλλαγή χρήσης, Συντήρηση ......................................................................199

6 ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΕΣ ...........................................................................................................................................200 6.1 ΡΩΓΜΕΣ ΣΕ ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ. ........................................................................................................201

6.1.1 Ρωγμές μικρού εύρους..............................................................................................................201

2

6.1.2 Μεγάλες Ρωγμές.......................................................................................................................202 6.1.3 Λοξές ρωγμές ...........................................................................................................................202

6.2 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΥΓΡΑΣΙΑΣ .....................................................................................................204 7 ΞΥΛΟ............................................................................................................................................................205

7.1 ΤΟ ΞΥΛΟ ΩΣ ΥΛΙΚΟ, ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ- ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ .......................................205 7.1.1 Πλεονεκτήματα του ξύλου .......................................................................................................205 7.1.2 Μειονεκτήματα του ξύλου........................................................................................................205

7.2 ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ...................................................................................................207 7.2.1 Ελαττώματα της μορφής του ξύλου .........................................................................................207 7.2.2 Ανατομικά ελαττώματα του ξύλου ...........................................................................................207 7.2.3 Ελαττώματα της δομής του ξύλου............................................................................................208

7.3 ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ.........................................................................209 7.3.1 Ξήρανση του ξύλου ..................................................................................................................209 7.3.2 Δομική προστασία του ξύλου ...................................................................................................210 7.3.3 Χημική προστασία του ξύλου....................................................................................................211

7.4 ΕΙΔΗ ΔΟΜΙΚΗΣ ΞΥΛΕΙΑΣ ........................................................................................................214 7.5 ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ..........................................................................215

7.5.1 Ενίσχυση δοκών .......................................................................................................................215 7.5.2 Ανακατασκευή στέγης..............................................................................................................215 7.5.3 Πατώματα .................................................................................................................................216

8 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΛΙΚΩΝ.....................................................218 8.1 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΛΑΒΩΝ ............................................................................................................218

8.1.1 Γενικά .......................................................................................................................................218 8.1.2 Αιτίες Βλαβών ..........................................................................................................................218 8.1.3 Κατηγορίες Βλαβών .................................................................................................................219

8.2 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ................................................................................221 8.2.1 Γενικά .......................................................................................................................................221 8.2.2 Μέθοδοι Συντήρησης ...............................................................................................................222

9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ....................................................................................................................................226 10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .........................................................................................................................................229 11. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ.............................................................................................................................................231 Α.ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ : ..........................................................................................................................231 Β.ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ.......................................................................................................................233 Γ.ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΣΧΕΔΙΩΝ, ΠΙΝΑΚΩΝ, ΣΧΗΜΑΤΩΝ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ..................................258 Δ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ...................................................................................................................259 Πίνακες βλαβών .....................................................................................................................................259 Πίνακας διώροφων κτιρίων ....................................................................................................................261 Πίνακας τριώροφων κτιρίων ..................................................................................................................262

3

1. Η ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

O 19ος αιώνας είναι μια εποχή τεράστιων πολιτικών, πολιτιστικών, κοινωνικών,

οικονομικών, ακόμα και δημογραφικών αλλαγών στην Ευρώπη. Η δημογραφική έκρηξη,

άμεση συνάρτηση της λεγόμενης Βιομηχανικής Επανάστασης, αποτελεί γύρω στο 1800 ένα

γεγονός που οι επιπτώσεις του είναι άμεσες στην αρχιτεκτονική . Οι πόλεις μεγαλώνουν με

πρωτόγνωρη ταχύτητα κι ο πληθυσμός των χωρών γενικότερα. Κατά τη διάρκεια του 19ου

αιώνα και στις αρχές του 20ου ο πληθυσμός της Αγγλίας αυξάνεται από 9 σε 45, της

Γερμανίας από 24 σε 66, των Η.Π.Α. από 5 σε 123 εκατομμύρια. Το 1871 από τους 100

Γερμανούς οι 64 ζούσαν στην ύπαιθρο και 5 μόνο στις μεγάλες πόλεις. Το 1933 έμειναν

μόνο 33 στην ύπαιθρο και 30 στις μεγαλουπόλεις. Το Λονδίνο οκταπλασιάσθηκε μέσα σε

150 χρόνια, το Παρίσι μεγάλωσε 2,5 φορές μέσα σε 50 χρόνια. Μέχρι τον 19ο αιώνα τα

κύρια «θέματα» της αρχιτεκτονικής είναι εκκλησίες, παλάτια, πύργοι, δημαρχεία, αστικά

σπίτια και βίλες. Η νέα οργάνωση της ζωής και της οικονομίας δημιουργούν νέους τύπους

κτιρίων και νέα θέματα, άγνωστα ή λιγότερο σημαντικά μέχρι τώρα: εργοστάσια και

βιομηχανικές γενικά εγκαταστάσεις, διοικητικά κτίρια, οδικές αρτηρίες, σιδηροδρομικοί

σταθμοί , νοσοκομεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, σχολεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες,

κτίρια διεθνών και τοπικών εκθέσεων, βουλευτήρια, χρηματιστήρια, αίθουσες συναυλιών,

μουσεία, θέατρα, δικαστικά μέγαρα κτλ. Οι επιπτώσεις είναι άμεσες στην πολεοδομική δομή

και κλίμακα με τη δημιουργία αδιεξόδων και εκρηκτικών καταστάσεων διαβιώσεως μέσα

στις πόλεις. Φυσική συνέπεια είναι να αρχίσουν προσπάθειες για τη δημιουργία

βιομηχανικών ζωνών, ζωνών κατοικίας και γενικά να βρεθεί μια ισόρροπη σχέση ανάμεσα

στην οικοδομική μάζα, τους ελεύθερους χώρους , το πράσινο και τις ζώνες κυκλοφορίας. Το

πρόβλημα της κατοικίας γίνεται σιγά-σιγά «θέμα» βασικό για την αρχιτεκτονική, ιδιαίτερα

ως μαζική κατοικία για τη στέγαση του εργατικού δυναμικού. Οι κερδοσκόποι

εκμεταλλεύονται κάθε δυνατότητα για εύκολο πλουτισμό οικοδομώντας κτίρια μαζικής

διαβιώσεως, τα slums, τα οποία δημιουργούν έντονες αντιδράσεις κι οδηγούν σε νέες

προτάσεις και λύσεις ρεαλιστικές ή ουτοπικές (Robert Owen, Ch. Fourier, Ebenezer

Howard).

Μαζί με τα νέα προβλήματα και αρχιτεκτονικά «θέματα» ενός εκρηκτικού και

πληθωρικού αιώνα, οι αρχιτέκτονες έχουν να λύσουν και νέα προβλήματα, κατασκευαστικά

και μορφολογικά. Δημιουργούνται από τις απαιτήσεις των νέων κτιριολογικών τύπων, αλλά

4

εξίσου κι από τα νέα οικοδομικά υλικά και τις τεχνικές (μέταλλα, γυαλί, μπετόν,

σιδηρομπετόν κτλ), που πρέπει να βρουν τη σωστή κατασκευαστική και μορφολογική

έκφραση.

Μπροστά στο πλήθος αυτό των προβλημάτων, που ο χαρακτήρας τους είναι σύνθετος

και πολύπλευρος, ο 19ος αιώνας έδωσε απαντήσεις και λύσεις, που χαρακτηρίζονται από μια

μεγάλη ποικιλία. Σημειώνεται πως δύο είναι οι μεγάλες κατηγορίες οικοδομικών έργων σ'

αυτήν την περίοδο:

α)εκείνα που έγιναν από αρχιτέκτονες και

β)εκείνα που οφείλονται σε μηχανικούς, κηπουρούς, ωρολογοποιούς κτλ. Θα δούμε

στη συνέχεια με συντομία τις δύο αυτές κατευθύνσεις, που στην πραγματικότητα

πιστοποιούν τον διχασμό στην αρχιτεκτονική, φαινόμενο χαρακτηριστικό του 19ου αιώνα.

Το διάστημα 1750-1800 είναι μια περίοδος γεμάτη από έντονες πολιτικές και

κοινωνικές ζυμώσεις, που κορυφώνονται με τη Γαλλική Επανάσταση και τις διακηρύξεις

της (1789). Η βαθιά κοινωνική κρίση ανάμεσα στη μεγαλοαστική τάξη του εμπορίου

παλαιού στυλ και των νέων δυνάμεων, που δημιουργούνται με τον βιομηχανικό

καπιταλισμό, μέλλει να έχει άμεσες επιπτώσεις στην αρχιτεκτονική. Ταυτόχρονα γεννιέται

στην ίδια περίοδο μια νέα πολιτιστική και ιδεολογική κίνηση, που θα δώσει τα ερεθίσματα

και την έμπνευση για το μορφολογικό ένδυμα των κτιρίων. Είναι η στροφή προς την

Αρχαιότητα, την Ελληνορωμαϊκή δηλαδή περίοδο και η μελέτη των έργων και των τρόπων

ζωής της. Πρόκειται για το γνωστό ιδεολογικό κίνημα του Κλασικισμού, που κυριαρχεί στην

Ευρώπη το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, για να το διαδεχθεί στη συνέχεια ο μορφολογικός

πλουραλισμός, γνωστός με το όνομα Εκλεκτικισμός ή Ιστορισμός. Ο Κλασικισμός

διακρίνεται σε δύο σκέλη, τον Ρομαντικό Κλασικισμό και τη λεγόμενη Επαναστατική

αρχιτεκτονική.

O Νεοκλασικισμός δεν αποτελεί «φυσική» συνέχεια των προηγούμενων ρευμάτων,

που απορρέουν απ' την Αναγέννηση, παρόλο που, όπως και η τελευταία, διακηρύσσει κι

αυτός την επιστροφή στα αρχαία κλασικά πρότυπα και χρησιμοποιεί το ίδιο φάσμα τύπων,

δηλαδή τους ρυθμούς που έχει κληροδοτήσει ο Βιτρούβιος. Η πολιτιστική κάμψη, μετά τη

σύντομη περίοδο του Ροκοκό και οι τεράστιες ανάγκες που δημιούργησαν οι νέες συνθήκες,

που σημειώθηκαν ήδη, στρέφουν τα πνεύματα σε αναζήτηση νέων προτύπων και νέων

πλαισίων ζωής. Αρχικά, εμφανίζεται ως ένα ρεύμα που κυριεύει και ενοποιεί τα πάντα:

συγκεκριμένα, στη χρονική περίοδο που εκτείνεται από το 1770 ως το 1820 περίπου, η

ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική παρουσιάζει μια πρωτοφανή ενότητα. Για πρώτη φορά μάλιστα τα

5

καλλιτεχνικά σύνορα της Ευρώπης χαρακτηρίζονται από μεγάλη ελαστικότητα,

περικλείοντας και περιφερειακές περιοχές- χώρες όπως η Ρωσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες της

Αμερικής, η Ιρλανδία, η Νορβηγία, η Φιλανδία και η Ελλάδα οφείλουν στο Νεοκλασικισμό

την εθνική αρχιτεκτονική των δημόσιων κτιρίων τους. Ο Νεοκλασικισμός ή και απλά

Κλασικισμός είναι ο ρυθμός που συνδέεται με τον 19ο αιώνα, που ιδιαίτερα στην Ευρώπη

και περισσότερο στο Νεοελληνικό κράτος παρήγαγε τις «μητρικές» μορφές των πόλεων

όπως εξελίχθηκαν σήμερα. Το μαρτυρούν πόλεις όπως η Ουάσινγκτον και η Φιλαδέλφεια,

το Δουβλίνο και το Εδιμβούργο, το Λονδίνο, το Παρίσι, οι Βρυξέλλες, το Όσλο, το Ελσίνκι,

η Αγία Πετρούπολη, το Βερολίνο, το Κάσελ , η Καρλσρούη και το Μόναχο, το Μπορντό

και η Νάντη.

1.1 ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ

Στον πομπώδη, εμφατικό και ταραγμένο χαρακτήρα του Μπαρόκ και στην

ελαφρότητα και παραδοξότητα του Ροκοκό, συνηθίζουμε καταρχήν να αντιδιαστέλλουμε τις

«κλασικές» περιόδους και τους «κλασικούς» δημιουργούς της Αναγέννησης και του 17ου αι.,

οι οποίοι πρόσφεραν στο Νεοκλασικισμό δυο βασικά θέματα: τον Πυλώνα του Παλάντιο

και την Κιονοστοιχία του Περό, στην ανατολική πρόσοψη του Λούβρου. Στο μεταίχμιο του

18ου αι., επιχειρούνται ορισμένες πιο συστηματικές μεταρρυθμιστικές κινήσεις, που

υιοθετούν ως ολοφάνερο σημείο αναφοράς τον Παλάντιο κι αυτό, όχι μόνο στην πατρίδα

του μεγάλου αρχιτέκτονα, τη Βενετία αλλά και στην Αγγλία. Συγκεκριμένα, οι επαύλεις του

Παλάντιο λειτουργούν ως πρότυπο για τις αγγλικές επαύλεις . Ήδη από το 1715, ο Κόλεν

Κάμπελ, στο τρίτομο έργο του Vitruvius Britannicus, καλεί τους αρχιτέκτονες και τους

ερασιτέχνες να τις μιμηθούν. Ένας απ’ αυτούς, ο Λόρδος Μπέρλινγκτον, εκδίδει τα έργα του

Παλάντιο και ανεγείρει δυο υποδειγματικά οικοδομήματα: την ιδιωτική του έπαυλη (1725)

κοντά στο Λονδίνο, και την Αίθουσα Συνεδριάσεων (1730) στο Γιορκ, που εμπνέονται

αντίστοιχα από την Κυκλική Έπαυλη και την «αιγυπτιακή αίθουσα» του Βιτρούβιου.

Το επόμενο στάδιο τοποθετείται στη Ρώμη του πάπα Κλήμη ΙΒ’ (1730-1740), όπου

πλάι στο Νικολό Σάλβι (1697-1751) και στο Λουίτζι Βανβιτέλι (1700-1773) ο αρχιτέκτονας

Αλεσάντρο Γκαλιλέι (1691-1737) δημιουργεί το πιο προωθημένο έργο της εποχής, την

πρόσοψη της βασιλικής του Λατερανού. Ωστόσο, ενώ στη Ρώμη η ιδέα της μεταρρύθμισης

παραπέμπει στην Αναγέννηση, στη Γαλλία, το ρεύμα που αρχίζει να διαγράφεται γύρω στο

6

1745, συνδέεται με τη μεγάλη «κλασική» εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’. Πρώτος αρχιτέκτονας

του Λουδοβίκου ΙΕ’, ο Ζακ-Ανζ Γκαμπριέλ (1698-1782) προσηλώνεται στο πρότυπο αυτό,

το οποίο στη συνέχεια θα καθιερωθεί από το μεγάλο δάσκαλο και θεωρητικό Ζακ-

Φρανσουά Μπλοντέλ (1705-1774). Στην Αγγλία, τις ίδιες ανησυχίες απηχεί το έργο του

Γουίλιαμ Τσέιμπερς (1726-1796), ο οποίος έχει μαθητεύσει πλάι στον Μπλοντέλ και

θεωρείται ως ο κατεξοχήν «επίσημος» αρχιτέκτονας. Στόχος όλων αυτών των δημιουργών

είναι μια μεταρρύθμιση που δε θα απορρίπτει ολοκληρωτικά το παρελθόν αλλά θα επιλέγει

προσεκτικά τα πρότυπα της. Η αρχική αυτή φάση αποκαλείται «πρώτος Νεοκλασικισμός» ή

«μπαρόκ Νεοκλασικισμός».

Την περίοδο της ωριμότητας του ο Νεοκλασικισμός ανάγεται σε ακόμη παλαιότερες

εποχές, και πιο συγκεκριμένα στην ίδια την κλασική Αρχαιότητα. Το 1775, ο Λεντού

υιοθετεί το δωρικό κίονα, που θεωρείται «αρσενικός» και πιο «πρωτόγονος» από τους

άλλους κίονες. Το βιβλίο του Ιησουίτη Μάρκου-Αντώνιου Λοζιέ: «Εssai Sur l’architecture»

(Δοκίμιο για την αρχιτεκτονική, 1753) είναι το έργο-κλειδί για να παρακολουθήσει κανείς

αυτήν την αναζήτηση των απαρχών, που στο εξής δεν παρεμποδίζεται απ’ το σεβασμό στην

παράδοση. Εκτός απ’ την Αρχαιότητα, ο Λοζιέ συγκαταλέγει στις θεμελιακές κατακτήσεις

της αρχιτεκτονικής και τη γοτθική τεχνοτροπία, ενώ καταλήγει να παρουσιάσει ως θεμέλιο

της αρχιτεκτονικής την πρωτόγονη καλύβα των πρώτων ανθρώπων.

Στο Παρίσι, το ελληνο-γοτθικό πρότυπο εμπνέει το κορυφαίο έργο της μεταβατικής

περιόδου, την Αγία Γενεβιέβη του Ζερμέν Σουφλό (1713-1780), το γνωστό Πάνθεον (1756-

1790). Ο αρχαίος ελληνικός ναός αντιπροσωπεύει την πιο γνήσια πέτρινη εκδοχή των

βασικών δομικών στοιχείων της καλύβας: υποστηρίγματα (κίονες), δοκάρια (επιστήλιο) και

αέτωμα. Η γοτθική ελαφρότητα και ευρύτητα του χώρου, η σωστή οργάνωση του υλικού και

οι τεχνικές επινοήσεις, που συνενώνονται με τον αρχαίο αρχιτεκτονικό ρυθμό στην

ελεύθερη κιονοστοιχία και στο επιστύλιο (στη θέση του αναγεννησιακού τόξου), συντελούν

στη μοναδικότητα της Αγίας Γενεβιέβης.

Πολύ πιο διαδεδομένη την εποχή αυτή, είναι μια στάση αρχαιολογικής πολυμάθειας,

σύμφωνα με την οποία, για να κτίσει κανείς με νέο τρόπο, απαιτούνται αναζητήσεις σχετικές

με τις «γνήσιες» πηγές, δημοσίευση των αποτελεσμάτων και εκτέλεση πιστών αντιγράφων.

Ένα ταξίδι των επίσημων εκπροσώπων της Γαλλίας σηματοδοτεί την «επιστροφή στις

πηγές» και ταυτόχρονα μια στροφή: πρόκειται για το ταξίδι που πραγματοποιεί το 1751 ο

αδελφός της κυρίας ντε Πομπαντούρ, ο μελλοντικός μαρκήσιος του Μαρινί προκειμένου να

προετοιμαστεί για τα μελλοντικά του καθήκοντα, ως Γενικός Διευθυντής των

7

Οικοδομημάτων του βασιλιά. Ο ίδιος επισκέπτεται την Ηράκλεια και την Πομπηία, ενώ ο

Σουφλό φτάνει μέχρι την Ποσειδώνια.

Την ίδια στιγμή, ο Τζέιμς Στούαρτ και ο Νίκολας Ρίβετ επεξεργάζονται ήδη ένα

ολόκληρο αρχιτεκτονικό πρόγραμμα, προαναγγέλλοντας τη δημοσίευση του έργου τους: the

antiquities of Αthens (Οι Αρχαιότητες της Αθήνας). Ωστόσο, καθώς η εκτέλεση του σχεδίου

τους καθυστερεί, υποσκελίζονται από τον ανταγωνιστή και μιμητή τους Ζιλιάν Νταβίντ

Λερουά, τα σχέδια του οποίου είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά. Το 1758, ο Λερουά δημοσιεύει

το έργο του: Les ruines des plus beaux monuments de Grece (Τα Ερείπια των ωραιότερων

μνημείων της Ελλάδας), ενώ ο πρώτος τόμος των Άγγλων εκδίδεται μόλις το 1762. Παρ’

όλα αυτά, τα σημαντικότερα έργα αυτού του είδους εκδίδονται στην Αγγλία .

Η Γαλλία, σίγουρη για τη δική της καλλιτεχνική παράδοση, έχει τη δυνατότητα να

προχωρήσει σε μια πραγματικά πολύπλευρη ανάπτυξη. Αντίθετα, στην Αγγλία, κυριαρχεί η

μορφή του καλλιεργημένου ερασιτέχνη και λάτρη αρχαιοτήτων, συμβούλου ή ακόμη και

εμπνευστή (Εταιρεία των Ντιλετάντη), καθώς και αυτή του αρχιτέκτονα που διακρίνεται για

τις αρχαιολογικές του γνώσεις: από τον «Αθηναίο» Στούαρτ ως το Ρόμπερτ Άνταμ, που το

1764 προετοιμάζει συνειδητά το έργο του για το ανάκτορο του Διοκλητιανού στο Σπλιτ– ή

ακόμη τον Κόκερελ και τον Ίνγουντ, που στη δεκαετία 1810-1820, ταξιδεύουν στη νότια

Ιταλία και την Ελλάδα, απ’ όπου προσκομίζουν σημαντικές νέες γνώσεις. Εξάλλου, ο

Στούαρτ και ο Ρίβετ κάνουν γνωστά δυο μικρά μνημεία της Αθήνας, τον Πύργο των ανέμων

και το Μνημείο του Λυσικράτη, τα οποία γίνονται, σχεδόν παντού, προσφιλή πρότυπα για

αρχιτεκτονικές κατασκευές κήπων ή καμπαναριά εκκλησιών (κωδωνοστάσιο του Σαιντ-

Πάνκρας στο Λονδίνο, έργο του Ίνγουντ , 1819-1822).

Εμφανίζονται Γάλλοι Αρχιτέκτονες (μεταξύ 1755-1790) με μελέτες ουτοπίες, που δεν

μπορούν με τα μέσα της εποχής εκείνης να κατασκευασθούν, είναι με άλλα λόγια,

συνειδητές ουτοπίες, που προφητεύουν έναν κόσμο που έρχεται. Η υιοθέτηση ενός

προτύπου της κλασικής Αρχαιότητας, που θεωρείται αχρονικό, η ανάδειξη της απλότητας

και του μνημειακού χαρακτήρα, η καθαρότητα και η νηφαλιότητα, συνιστούν μια απ’ τις

πτυχές της ταραγμένης αυτής εποχής. Στην απόλυτη λογική αντιτάσσεται το συναίσθημα.

Στο έργο των τριών «επαναστατών» αρχιτεκτόνων, του Μπουλέ(1728-99), του Λεντού

(1736-1806) και του Λεκέ, ορθολογισμός και παραλογισμός αναμιγνύονται με τρόπο

ιδιαίτερα ξεχωριστό και αντιφατικό. Σκιαγραφούν μελλοντικές αρχιτεκτονικές μορφές,

ακριβώς λίγο πριν ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση. Συλλαμβάνουν έτσι τα νέα μηνύματα

που έρχονται, πρώτοι αυτοί αντί των ζωγράφων, που είναι και το συνηθέστερο στην Ιστορία

8

του Πολιτισμού. Τα έργα τους χαρακτηρίζονται από τη χρήση κανονικών γεωμετρικών

σωμάτων (σφαίρες, κύβοι, κύλινδροι κτλ.), που εκφράζουν ακριβώς τη διάθεση επιστροφής

σε πρωτογενείς μορφές και δηλώνουν ταυτόχρονα ένα νέο ξεκίνημα. Οι κυριότερες από τις

ουτοπικές αυτές μελέτες, θα εμπνεύσουν πρωτοποριακούς αρχιτέκτονες του 20ου αιώνα και

θα πραγματοποιηθούν τελικά ως ιδέες στην εποχή μας, αλλά με έντονη διαφοροποίηση.

Η δυσπιστία προς την κληρονομιά της καλλιτεχνικής παράδοσης συνεπάγεται την

αξιοποίηση τύπων που αντλούνται είτε απ’ τον κλασικό κόσμο είτε από ξένα πρότυπα

(γοτθικό παρεκκλήσι, κινέζικη παγόδα). Ακόμη, ωθεί στην αναζήτηση των αρχέτυπων

δομών άλλοτε στη φύση (σπήλαιο) και άλλοτε στην αρχιτεκτονική (καλύβα). Στην

περίπτωση αυτή, ο επιπόλαιος χαρακτήρας του Ροκοκό συνυπάρχει με τη χαρά του

πειραματισμού και την αναζήτηση υπαινικτικών συνδυασμών. Για παράδειγμα, στους

κήπους, πρώτα στην Αγγλία και στη συνέχεια σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, τοποθετούνται

αρχιτεκτονικές κατασκευές που εμπνέονται από τα αυστηρά πρότυπα των δωρικών ή των

μικρών κυκλικών ιωνικών ναών ή, αντίθετα, αποτελούν -χωρίς καμιά μορφολογική αξίωση-

ταπεινά, γραφικά και ακανόνιστα σύνολα, όπως για παράδειγμα το «διακοσμημένο

αγρόκτημα». Το πιο διάσημο δείγμα αυτού του τύπου είναι το Μικρό Τριανόν, που

κατασκευάζεται το 1783 από το Μικ για τη Μαρία Αντουανέτα, και περιλαμβάνει μικρό

χωριό, παρατηρητήριο και ναό του Έρωτα. Η αντίθεση ανάμεσα στην πολύ αυστηρή

γεωμετρία των αρχιτεκτονικών σχεδίων και στην άφθονη βλάστηση ανταποκρίνεται στη

«λατρεία της λογικής και της φύσης» του Μπουλέ .

Στην Αγγλία, στα μέσα του 18ου αι., η έπαυλη συλλαμβάνεται ως ένας κυβικός όγκος

και συνήθως γειτονεύει μ’ ένα πάρκο που μοιάζει φυσικό. Μετά το 1763, με τον τερματισμό

του πολέμου ενάντια στην Αγγλία, η Γαλλία αρέσκεται στο λεγόμενο «αγγλο-κινεζικό»

πάρκο, που θριαμβεύει στο Πάρκο Μονσό, στην Ερμενονβίλ και στη Μερεβίλ. Εξάλλου,

προκειμένου να δώσει ρυθμό στο Γαλακτοκομείο της Μαρίας Αντουανέτας στο Ραμπουγέ ,

ο Τεβενέν εναλλάσσει με επιτυχία τρούλο, ημι-κυλινδρικό θόλο και μυθολογικό σπήλαιο.

Ο πειραματισμός και η αναζήτηση των απλών μορφών (κύβος, σφαίρα, πυραμίδα)

ανοίγουν το δρόμο προς τις καλλιτεχνικές αντιλήψεις του 19ου και του 20ου αι. Ωστόσο, σε

πρώτη φάση, ο Νεοκλασικισμός εμφανίζεται ως ένα συντηρητικό κίνημα και το βασικό του

ρεύμα προσανατολίζεται τελικά προς μια νεο-Αναγέννηση, που αποτελεί τον πιο σίγουρο

τρόπο για να ικανοποιηθούν οι άμεσες πρακτικές και χρηστικές ανάγκες. Ο συντηρητισμός

αυτός αξίζει να τοποθετηθεί πλάι στη συγκινητική και επαναστατική ορμή των ρομαντικών.

Τελικά, όταν μιλάμε για «τεχνοτροπία Λουδοβίκου ΙΣΤ’», δεν πρέπει να έχουμε κατά νου

9

κάποια πρωτοποριακά επιτεύγματα αλλά μια αρχιτεκτονική που μένει πιστή στους

συμβατικούς κανόνες και καλλιεργείται ευκολότερα στον εσωτερικό διάκοσμο. Αυτό ισχύει

ακόμη περισσότερο στις επόμενες περιόδους, του Διευθυντηρίου και της Αυτοκρατορίας.

Πράγματι, στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης, η τεχνοτροπία του Λουδοβίκου ΙΣΤ’΄

εμφανίζεται ως η κορύφωση του εκλεπτυσμού στην εσωτερική διακόσμηση, ιδιαίτερα για τα

ιδιωτικά διαμερίσματα (π.χ. τα διαμερίσματα της Μαρίας Αντουανέτας στο Φοντενεμπλό ,

που διευθετούνται το 1785 από τους αδελφούς Ρουσό). Εξίσου λαμπροί διακοσμητές είναι

και ο Ντε Βελί , ο Λεντού και ο Μπελανζέ . Παρά την εξέλιξη προς μιαν ολοένα και

μεγαλύτερη λαμπρότητα και επισημότητα, η περίοδος της Αυτοκρατορίας διατηρεί σε

μεγάλο βαθμό την κομψότητα αυτή μάλιστα, την εποχή αυτή, τα υφάσματα, καθώς και όλο

το φάσμα των εφαρμοσμένων τεχνών παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη διακόσμηση του

χώρου.

1.2 ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

Όπως θα περίμενε κανείς, η ιστορική θεώρηση της εποχής αυτής σημαδεύεται κυρίως απ' τη

μνημειακή αρχιτεκτονική. Οι μεταρρυθμιστές, που διακηρύσσουν την αξιοπρέπεια και τη

σοβαρότητα, έχουν αρχικά κατά νου τα δημόσια οικοδομήματα, ενώ οι ρομαντικοί οπαδοί

του Πιρανέζι αναζητούν ένα άγνωστο μεγαλείο. Η ιδεολογία του Διαφωτισμού απαιτεί από

το κράτος να ανεγείρει όσο το δυνατό περισσότερα δημόσια οικοδομήματα, τα οποία

μάλιστα να τοποθετούνται στην υψηλότερη τάξη αρχιτεκτονικών συμβόλων. Τα ανάκτορα

και οι εκκλησίες ελαττώνονται κι αυτό, παρόλο που οι τελευταίες υιοθετούν στοιχεία απ'

τους αρχαίους ναούς και τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, με αποτέλεσμα να διαθέτουν από

πολύ νωρίς τα γνωρίσματα που προσιδιάζουν στον πιο λιτό κλασικισμό. Οι πιο

συνηθισμένες και οι πιο πολυτελείς κατασκευές της εποχής είναι τα θέατρα, που

μεταβάλλονται σε σχολεία ηθικής και συναγωνίζονται τις εκκλησίες. Ως ενδεικτικά

παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε την Κομεντί Φρανσέζ, το Οντεόν του Πεΐρ και του

Ντε Βελί , που σχεδιάζεται το 1767 και αρχίζει να οικοδομείται το 1779 στο Παρίσι .

Επίσης, το Μεγάλο Θέατρο του Βικτόρ Λουΐ στο Μπορντό (εικ. 1.1), που κατασκευάζεται

στα χρόνια 1773-1780 και τέλος, το Θέατρο του Λεντού στην Μπεζανσόν, το οποίο

ανεγείρεται στα 1775-1784.

10

Εικόνα 1.1 Μεγάλο Θέατρο του Μπορντό(Βordeaux): Η κεντρική κλίμακα κατασκευάστηκε στα χρόνια 1773-

1780 από τον Βίκτορ Λουί.

Το 1748, με αφορμή την προκήρυξη του διαγωνισμού για το σχεδιασμό μιας νέας

Βασιλικής Πλατείας στο Παρίσι, προς τιμήν του Λουδοβίκου ΙΕ’, πραγματοποιείται μια

εντυπωσιακή στροφή. Η αθρόα συμμετοχή φέρνει στην επιφάνεια προτάσεις που στις

περισσότερες περιπτώσεις διαμορφώνονται με βάση το συνδυασμό του Δημαρχείου μ' ένα

βασιλικό άγαλμα. Από το διαγωνισμό αυτό θα προκύψει τελικά η σημερινή πλατεία

Ομονοίας. Τα σχέδια εμπνέονται από τα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής, ενώ μεγάλη είναι

και η συνεισφορά των ερασιτεχνών (συγγραφέων, φιλάνθρωπων, διοικητικών υπαλλήλων,

επιστημόνων, τεχνικών). Η νέα αφηρημένη τυπολατρία μπορεί να εναντιωθεί και συνάμα να

συνδυαστεί με μιαν εξίσου νέα λειτουργικότητα, γεγονός που καταδεικνύει για μιαν ακόμη

φορά τον αμφιλεγόμενο χαρακτήρα της εποχής. Ο δυϊσμός αυτός διαμορφώνεται στους

κόλπους των Ακαδημιών, και πρώτα απ' όλα της Ακαδημίας των Παρισίων, όπου, με την

ευκαιρία των μεγάλων ετήσιων διαγωνισμών (βραβείο της Ρώμης), προτείνονται ιδανικές

λύσεις για την οικοδόμηση μουσείων, βιβλιοθηκών, νοσοκομείων, φυλακών,

χρηματιστηρίων και τελωνείων (οι Δημόσιοι Σιτοβολώνες του Λ. Α. Ντιμπί , 1797), που δε

λαμβάνουν υπόψη τους κανένα χωροταξικό ή οικονομικό περιορισμό και απελευθερώνουν

τη μεγαλοσχημία των αρχαίων αρχιτεκτονικών ρυθμών και της γεωμετρίας. Ο Νικολά

Ντιράν (1760-1834) (Jean Nicolas Luis Durand), μαθητής του Μπουλέ (Boullee) και Λεντού

11

(Ledoux) και καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή (έχει μόλις ιδρυθεί) (Ecole

Polytechnique), ο οποίος επρόκειτο να έχει σημαντική επίδραση στους συγχρόνους του,

συστηματοποιεί τα σχέδια αυτά και τα μεταφέρει στους μαθητές του, ως σχήματα για το

μέλλον . Διακρίνεται περισσότερο για το συγγραφικό και παιδαγωγικό του έργο και

λιγότερο για τα κτίρια που έκτισε. Ο Ντιράν μετουσίωσε τη θεωρία των ουτοπιστών

«επαναστατικών» αρχιτεκτόνων σε απλουστευμένη και ορθολογισμένη πράξη, με την

έννοια ότι χρησιμοποιεί τα πρωτογενή γεωμετρικά σώματα- σφαίρα, πυραμίδα, κύβο, κύ-

λινδρο κτλ.- με μια συνδυαστική χρήσιμη στους μαθητές του. Οι ευρωπαϊκές πόλεις γέμισαν

με έργα κλασικιστικής μορφολογίας, των οποίων όμως η σύνθεση στηρίζεται στη λογική και

τη συνδυαστική των διαφόρων τύπων κτιρίων που περιέχονται στο έργο του «Precis des

lecons d’architecture», (Παρίσι 1805), ένα είδος «Υποδειγματικού Καταλόγου» της εποχής

του. Το έργο αυτό είναι ένας πλήρης οδηγός με κτίρια όλων των κατηγοριών και τις

παραλλαγές τους κι ο αρχιτέκτονας δεν είχε παρά να επιλέξει, ανάλογα με την περίπτωση,

τον καταλληλότερο συνδυασμό. Ενώ οι όψεις των προτύπων αυτών είναι λίγο-πολύ

νεοκλασικές, η δομή τους και ο τρόπος οργανώσεως των επιμέρους μερών υπακούει σε

λειτουργικές αρχές και ανάγκες της αποστολής του κτιρίου (εικ. 1.2). Έχουμε έτσι ιστορικό

«ένδυμα» σε λύσεις συγχρόνων αναγκών της εποχής.

Ωστόσο, είναι προφανές ότι τα νέα θέματα ανταποκρίνονται στις νέες ανάγκες, όπως

μαρτυρούν οι συζητήσεις με αφορμή την ανοικοδόμηση του Οτέλ - Ντιε στο Παρίσι, μετά

την πυρκαγιά του 1772 (σχέδιο Πουαγέ, 1785), καθώς και οι ιταλικές, αγγλικές και γαλλικές

δημοσιεύσεις σχετικά με τα σωφρονιστικά ιδρύματα.

Εικόνα 1.2 Durand. Σελίδες με υποδείγματα κτιρίων από το βιβλίο του , Precis des lecons d’architecture

,1805.

12

Σε ότι αφορά τους χώρους ψυχαγωγίας, το 18ο αι. γνωρίζουν μια πρώτη λαμπρή φάση,

ως αρχιτεκτονικά θέματα. Στο Λονδίνο, οι Κήποι του Βόξχολ συνιστούν ένα υποδειγματικό

πρότυπο για τη διευθέτηση των αντίστοιχων χώρων στο Παρίσι. Ακόμη, ανάμεσα στα πιο

διάσημα δείγματα αυτού του είδους, θα πρέπει να αναφέρουμε το Πάνθεον, στην Όξφορντ

Στριτ του Λονδίνου (1770-1772), που εμπνέεται από την Αγία Σοφία της

Κωνσταντινούπολης, καθώς και το Κολοσσαίο των Ηλυσίων Πεδίων στο Παρίσι (1769,

Λουΐ-Ντενί Λε Καμί).

Το μουσείο και η βιβλιοθήκη αποτελούν τα κεντρικά θέματα του Μπουλέ. Το

Μουσείο του Φρειδερίκου (1769-1776) στο Κάσελ, το Πράντο (1785-1787) της Μαδρίτης,

το Μουσείο του Πίου Κλεμεντίνου (1770-1787) και η Νέα Πτέρυγα (1817-1822) του

Βατικανού, το Παλαιό Μουσείο (1823-1830) του Βερολίνου και η Γλυπτοθήκη (1816-1834)

του Μονάχου αποτελούν τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα του είδους αυτού.

Στη Γαλλία, ο Νεοκλασικισμός βρίσκεται σε πλήρη άνθηση. Η Αίθουσα με το σιτάρι

(1763-1767) του Νικολά Λε Καμί ντε Μεζιέρ και η Σχολή χειρουργικής (1769-1775) του

Γκοντουέν θεωρούνται ευθύς αμέσως αληθινά αριστουργήματα. Στο μεταξύ, οι

«επαναστάτες» αρχιτέκτονες οδηγούν τις τυπολογικές ουτοπίες στο αποκορύφωμα μιας

«ομιλούσας αρχιτεκτονικής» (architecture parlante) που δίκαια ονομάσθηκε έτσι: αυστηρή

γεωμετρικότητα των όγκων, λιτότητα και ψυχρότητα, ενώ ταυτόχρονα είναι φορτισμένα με

έναν συμβολισμό που «φωνάζει»: οι πύλες των τελωνείων στην περιφέρεια της πόλης πρέπει

να είναι μνημειώδεις κι αυστηρές για να εκφράζουν τη δύναμη του κράτους. Το «σπίτι του

κοσμοπολίτη», του Vaudoyer, σε σχήμα αιωρούμενης σφαίρας, είναι μια αναφορά στη γήινη

σφαίρα , στον γήινο κόσμο. Γενικά η μορφολογία της αρχιτεκτονικής αυτής εκφράζει μια

μνημειακότητα ριζοσπαστική. Ένα άλλο στοιχείο είναι η μεγαλομανής διάθεση και τάση,

που θα αποτελέσει σημείο αναφοράς σε μεταγενέστερα έργα και μάλιστα σε δημιουργήματα

ολοκληρωτικών καθεστώτων. Ο αρχιτέκτων του Χίτλερ Α. Speer έχει εξακριβωθεί ότι

γνώριζε τα έργα των αρχιτεκτόνων της Επαναστατικής αρχιτεκτονικής, όταν σχεδίαζε τα

γεμάτα γιγαντισμό, μεγαλομανία και μνημειακότητα χιτλερικά οικοδομήματα, όπως το

Kuppelbau της Νέας Καγκελλαρίας, δίπλα στην πύλη του Βρανδεμβούργου ή το

συγκρότημα Zeppelin στη Νυρεμβέργη.

Στη δεκαετία του 1780, ο Λουί Ετιέν Μπουλέ (1728-1799) προσεγγίζει περισσότερο

απ' όλους την ακαδημαϊκή παράδοση τόσο στην επιλογή των θεμάτων του όσο και στη

σύνθεση των σχεδίων του (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη). Αλλά οι τεράστιες διαστάσεις και η

αρχιτεκτονική των σκιών μαρτυρούν τη δύναμη μιας φαντασίας που ξεχειλίζει από εικόνες.

13

Ο Κλοντ Νικολά Λεντού (εικ. 1.3) (1736-1806) ξεκινά από ένα δικό του σχέδιο του

1774, που προοριζόταν για τις Αλυκές του Αρκ-ε-Σενάν, για να συλλάβει- μόλις γύρω στο

1800- το ιδανικό σχέδιο της πόλης του Σο, μια από τις πρώιμες βιομηχανικές πόλεις, που

πραγματοποιήθηκε μόνο κατά ένα μέρος το οποίο και δημοσιεύει στο έργο του:

L’architecture consideree sous le rapport de l’ art (η Αρχιτεκτονική μέσα από το πρίσμα της

τέχνης, των ηθών και της νομοθεσίας , 1804).

Εικόνα 1.3 Το Φράγμα του θρόνου στο Παρίσι.Οικοδομήθηκε το 1788 από τον Κλοντ Νικολά Λεντού (Claude

Nicolas Ledoux).

Ανάμεσα στ’ άλλα. το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει και μερικές αλλόκοτες

αρχιτεκτονικές αλληγορίες (το Σπίτι των φρουρών των κρηνών, οε σχήμα βαρελιού, ο οίκος

ανοχής Οίκημα, σε φαλλικό σχέδιο). Εξάλλου, ο Ζαν-Ζακ Λεκέ αντλεί τα σκοτεινά

ευρήματα των σχεδίων του από μια ψυχολογία που από ορισμένες απόψεις βρίσκεται πολύ

κοντά στον κόσμο του αφύσικου.

Ο Ζαν-Νικολά Ντιράν συνθέτει τόσο το σχέδιο όσο και την ανωδομή με βάση ένα

τετράγωνο κινητό στοιχείο. Αυτή η ομογενοποίηση της αρχιτεκτονικής συνιστά, κατά

κάποιον τρόπο, τη βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη του Νεοκλασικισμού, οι απαρχές

του οποίου έτειναν να αποβάλουν τους τύπους που αναφέρονταν στην οργανική ζωή, όπως

για παράδειγμα την καμπύλη, τη ρευστότητα και την αστάθεια, στοιχεία ιδιαίτερα προσφιλή

στο δυναμικό πνεύμα της προηγούμενης περιόδου.

Μπορούμε να προτείνουμε μια συμβολική ερμηνεία των τυπολογικών

χαρακτηριστικών του Νεοκλασικισμού: η εγκατάλειψη των ενωμένων τύπων και της δομής

σε επάλληλα επίπεδα που σχηματίζουν πυραμίδα γύρω από ένα κεντρικό σημείο θα

αντιστοιχούσε στην αμφισβήτηση της κοινωνικής ιεραρχίας, η απομόνωση των τύπων, στο

14

νεογέννητο ατομικισμό, ο γεωμετρικός χαρακτήρας και οι κολοσσιαίες τους διαστάσεις στα

φαινόμενα της μάζας και τέλος, η αναζήτηση των αρχέτυπων μορφών και της αρχαίας

ελληνικής κληρονομιάς στο Κοινωνικό συμβόλαιο και τη δημοκρατία.

Ο Νεοκλασικισμός θριαμβεύει στα έργα που δεν διαθέτουν χρηστικό χαρακτήρα,

καθώς και στα μνημεία. Ως ενδεικτικά παραδείγματα, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:

καταρχήν την Πύλη του Βραδεμβούργου (1788-1789) του Κ. Γκ. Λάνγκανς στο Βερολίνο,

και τα Παρισινά φράγματα του Λεντού , που αρχίζουν να οικοδομούνται το 1785. Έπειτα, τα

μνημεία που αφιερώνονται στο Πνεύμα (δεν ανεγέρθηκαν ποτέ), όπως το Κενοτάφιο του

Μπουλέ για το Νεύτωνα (1784) όπου χρησιμοποιείται το μοτίβο της σφαίρας και του

κυλίνδρου και θυμίζει την υδρόγειο (εικ. 1.4), ακόμη, τον υπερυψωμένο δωρικό ναό του

Γκίλι για το Φρειδερίκο το Μεγάλο, στο Πότσνταμ, τέλος, στο Παρίσι, την εποχή του

Ναπολέοντα, το Θριαμβικό τόξο του Καρουζέλ των Περσιέ και Φοντέν, έργο του 1806,

καθώς και το Θριαμβικό τόξο (1806-1836) του Σαλγκρέν .

Εικόνα 1.4 Κενοτάφιο του Νεύτωνα : εξωτερική άποψη.Σχέδιο του Ετιέν Μπουλέ,Παρίσι.

1.3 Η ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ

Ο Νεοκλασικισμός επιζητά τη συνεχή ευθεία γραμμή και τη γυμνή, παρθένα

επιφάνεια. Σε ότι αφορά την εξωτερική όψη των κτισμάτων, το λευκό είναι το αγαπημένο

του χρώμα. Διατηρεί μιαν ερωτική, θα λέγαμε, σχέση με τον κίονα, με τις «τεράστιες σειρές

κιόνων» και το «θέαμα της απεραντοσύνης» (Μπουλέ), ανεξάρτητα αν πρόκειται για το

σχέδιο που υποβάλλει ο Ντε Βελί στο διαγωνισμό του 1752 ή για το Ναυαρχείο της Αγίας

Πετρούπολης, για το δικαστικό μέγαρο της Λυών, που οικοδομείται το 1835 από τον

Μπαλτάρ, ή για τα αμερικανικά κυβερνητικά κτίρια της ίδιας εποχής. Η κυριαρχία της

15

ευθείας γραμμής απειλείται μόνον απ' τον κύκλο, τον τρούλο (Πάνθεον) και τα μισά τους,

που αποδίδονται ως εξώστες (στις γωνίες του τετραγώνου), κόγχες , ημικυλινδρικοί θόλοι ή

επίπεδα τόξα. Ο αγέρωχος και ανάλαφρος χαρακτήρας του Όψιμου Μπαρόκ

αντικαθίσταται απ' την οριζοντιοποίηση και το βάρος.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι χαμηλές αναλογίες δίνουν την εντύπωση μιας

«ενταφιασμένης» αρχιτεκτονικής . Ο Νεοκλασικισμός εκδηλώνει μια προτίμηση για τους

υπόγειους χώρους καθώς και μια τάση προς τη νεκροφιλία και το ρομαντισμό των ερειπίων.

Με βάση τις αντιλήψεις του Νεοκλασικισμού, το σώμα του οικοδομήματος πρέπει να

εμφανίζεται ως ένας όγκος όσο το δυνατόν πιο συμπαγής και να παρουσιάζει επίπεδες

επιφάνειες. Όσο για τον κίονα, δεν έχει ως στόχο να προσφέρει μιαν ανάγλυφη όψη, οφείλει

κυρίως να εντάσσεται στο οικοδόμημα, ή να σχηματίζει κιονοστοιχία, όπως σ' έναν

ελληνικό ναό, ή ακόμη να σχηματίζει μιαν οθόνη (συνηθισμένος τύπος από την εποχή του

σχεδίου του Πεΐρ για το Μέγαρο του Κοντέ στο Παρίσι, 1762). Τα ανάγλυφα στοιχεία

βρίσκονται κατά προτίμηση πιο μέσα, ενώ οι κατακόρυφοι φωτισμοί αντικαθιστούν σκόπιμα

τα ανοίγματα των παραθύρων.

Στην πράξη, ωστόσο, αυτός ο πουρισμός, αυτή η ιδανική απογύμνωση, συμβαδίζει με

τη μεγάλη σημασία που αποδίδουν οι δημιουργοί στη γοητεία της επιφάνειας. Η τελευταία

διαιρείται σε μικρότερα τμήματα που καλύπτονται με λιγοστά διακοσμητικά υλικά, τα οποία

δεν αφήνουν να εμφανιστεί κανένας τόνος ή κίνηση. Στην αρχή χρωματίζεται με λεπτότητα

και αργότερα, τονίζεται με πιο καθαρά και σκούρα χρώματα. Μ' άλλα λόγια,

χρησιμοποιείται πλήρως όλο το φάσμα των διακοσμητικών στοιχείων της Αναγέννησης,

μάλιστα, τα στοιχεία του γείσου και των τοίχων χρησιμοποιούνται όπως ακριβώς είχαν

υιοθετηθεί από τη σχολή του Ραφαήλ ή όπως έχουν αποκαλυφθεί στις πρόσφατες

αρχαιολογικές ανασκαφές. Το σκέλος αυτό (Ρομαντικός Κλασικισμός) της κλασικιστικής

μορφολογίας ξεκινά από την «ανακάλυψη» κατά κύριο λόγο των μορφών του αρχαίου

ελληνικού κόσμου. Είναι μια αρχιτεκτονική που στηρίζεται στην τεκμηριωμένη,

αρχαιολογική γνώση μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου κι όχι σε μια ουτοπική,

παρόλο τον ορθολογισμό της, αναφορά σε πρωτογενείς μορφές ζωής κι αρχιτεκτονικής,

όπως οι μορφές κι η ιδεολογία της «Επαναστατικής αρχιτεκτονικής».

Η αντίληψη αυτή (που εκφράζεται με την κίνηση των αρχαιολόγων και των

αρχαιολόγων-αρχιτεκτόνων), συνδυασμένη και με μια νέα κατανόηση της φύσεως,

αναπτύσσεται με σαφήνεια στην Αγγλία. Το πρότυπο εδώ είναι ο Andrea Palladio, ο

αρχαιολόγος- αρχιτέκτονας της Ώριμης Αναγεννήσεως, που θα αποτελέσει για τους Άγγλους

16

αρχιτέκτονες βασικό πόλο έλξεως. Το έργο του θα μελετηθεί και θα γνωρίσει μεγάλη

διάδοση στα Βρετανικά Νησιά με ανάλογη επίδραση στα έργα που δημιουργούνται εκείνη

την περίοδο στην Αγγλία (Παλλαδιανισμός). Επίσης ο νέος τύπος πάρκων- το «landscape

garden»- , που διαμορφώνεται ελεύθερα και γραφικά σύμφωνα με το πρότυπο ενός

«φυσικού» περιβάλλοντος κι όχι με τους κεντρικούς άξονες της γαλλικής ή ιταλικής σχολής,

αποτελεί την έκφραση της νέας αντιλήψεως και προσεγγίσεως της φύσεως. Το αγγλικό

πάρκο χαρακτηρίζεται από μια ελεύθερη οργάνωση στοιχείων (μονοπάτια, λόφοι, συστάδες

δένδρων, μικρά περίπτερα, «ερείπια» Γοτθικά, ελληνικοί ναοί, κινέζικες παγόδες), όλα

συνταιριασμένα χωρίς αυστηρές γεωμετρικές σχέσεις, αλλά με «φυσικό» τρόπο. Αυτή η

«φυσικότητα», που επιδιώκεται βέβαια συνειδητά, θα επιδράσει έμμεσα και στη σύγχρονη

αρχιτεκτονική των μηχανικών, αλλά και γενικότερα στην όλη κίνηση της «Μοντέρνας»

αρχιτεκτονικής αργότερα, γιατί επιτρέπει ευελιξία στη σύνθεση, που, μεταφερμένη στην

κτιριολογία, σημαίνει ελευθερία στην κάτοψη και στις όψεις των κτιρίων. Μια νέα σχέση

γεννιέται έτσι ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και τη φύση, μια σχέση, που θα επιδράσει και

στον μέχρι τότε κλειστό οργανισμό της πόλης, αφήνοντας τη φύση να εισβάλλει ελεύθερα

μέσα της. Από τα πρώτα παραδείγματα των «landscape garden» είναι το πάρκο του Lord

Burlington(1695-1753) στο Chiswick, κοντά στο Λονδίνο. Σχεδόν κάθε μεγάλη ευρωπαϊκή

πόλη θα αποκτήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα το δικό της «αγγλικό πάρκο» με τη

γραφική δομή στη σύνθεση του. Στον τομέα αυτό, ο Κεντ είναι ένας σημαντικός πρόδρομος.

Στη δεκαετία του 1860, κατά κάποιον τρόπο τον διαδέχεται ο Ρόμπερτ Άνταμ, ο

οποίος θαυμάζει και μελετά τον Palladio και ο οποίος επιδεικνύει μια πλουσιότατη

δραστηριότητα. Ακολουθώντας τα ίχνη του Palladio αποτυπώνει με ακρίβεια το ανάκτορο

τον Διοκλητιανού στο Σπαλάτο της Δαλματίας και κάνει προτάσεις για την αναστήλωση του

με σύγχρονα μεθοδολογικά κριτήρια (διάκριση παλαιών-νέων τμημάτων κτλ.). Αυτή του η

εμπειρία θα του επιτρέψει τη δημιουργία των προϋποθέσεων για μια τεκμηριωμένη

κλασικιστική μορφολογία, στηριγμένη δηλαδή σε άμεση, ακριβή κι επιστημονική γνώση της

αρχιτεκτονικής του αρχαίου κόσμου. Το πάθος του 19ου αιώνα για ακριβείς επιστημονικές

μεθόδους και μετρήσεις, σε συσχετισμό με την αντίληψη του για μια εξίσου αυστηρή

επιστημονική θεώρηση της Ιστορίας, διαπιστώνεται εδώ έντονα. Επίσης και οι Περσιέ και

Φοντέν, που διαπρέπουν στη διακόσμηση.

Τα σχέδια αποφεύγουν τη ρευστή σύνδεση των δωματίων και προτιμούν την

παράθεση χώρων με πρωτότυπα σχήματα, προσδίδοντας σε καθέναν απ' αυτούς

εξατομικευμένο χαρακτήρα. Και στον τομέα αυτό, ο Άνταμ αποδεικνύεται άριστος τεχνίτης.

17

Η έμπνευση αντλείται από τα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά λουτρά και ανάκτορα. Ο Ρόμπερτ

Άνταμ, επιστρέφοντας στην Αγγλία, «εφαρμόζει» αυτήν την εμπειρία και γνώση σε νέα

κτίρια, όπως κι άλλοι συνάδελφοι του αρχιτέκτονες. Το γνωστότερο έργο του Ρόμπερτ

Άνταμ είναι ένα συγκρότημα κατοικιών στο Λονδίνο (Adelphi Terrace), στο οποίο φαίνεται

η επίδραση των θεωρητικών κι αναστηλωτικών μελετών του στο Σπαλάτο. Ο Μαρί-Ζοζέφ

Πεΐρ (1730-1785), κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Ρώμη (1753-1756), συλλαμβάνει

ιδανικές συνθέσεις, που το 1765 δημοσιεύονται στο έργο του: Oeuvres d’ architecture

(Αρχιτεκτονικά έργα), το οποίο γεννά πληθώρα σχεδίων στην Ακαδημία. Αυτός ο τύπος

σύνθεσης απαντάται ακόμη και σε χώρους περιορισμένους, π.χ. σε ορισμένα εξεζητημένα

δείγματα ιδιωτικών μεγάρων και περιπτέρων. Ενδεικτικά, αναφέρουμε τον Πύργο του

Μονμιζάρ, κοντά στη Ντιζόν, που ανεγείρεται απ' τον Ντε Βελί στα χρόνια 1764-1772, την

Πολυτελή κατοικία του δούκα της Ορλεάνης στο Παρίσι, έργο του Μπρονιάρ, και το

Μέγαρο του Μονμορανσί, κτισμένο το 1769 από το Λεντού. Τέλος, τα σπίτια του ίδιου

αρχιτέκτονα για τη δεσποινίδα Γκιμάρ) και την κυρία ντι Μπαρύ, έργα των ετών 1770 και

1771 αντίστοιχα.

Η πυκνότητα των συνθέσεων κορυφώνεται στο έργο του Λεντού. Εξάλλου, νέους

δρόμους ανοίγει και ένας χειροτεχνικός σχεδόν τρόπος συνδυασμού των τύπων, που

απαντάται κυρίως στα έργα της πρώτης φάσης. Στη φάση αυτή ανήκει καταρχήν ένα έπιπλο,

το γραφείο που κατασκεύασε ο Λουΐ λε Λορέν για τον κύριο Λαλίβ ντε Ζιλί , το οποίο

σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο Κοντέ του Σαντιγί , επίσης, η χωρισμένη με απλά πλαίσια

πρόσοψη του μεγάρου του Σαβάν, στο Παρίσι, έργο του Π. Λ. Μορό-Ντεσπρού (1727-

1793). Τέλος, το έργο: Recueil elementaire d’architecture (Βασική συλλογή αρχιτεκτονικής)

του Ζ. Φ. Νεφόρζ, που άσκησε μεγάλη επίδραση. Το βασικό θέμα και των τριών αυτών

έργων, η κατασκευή των οποίων ξεκίνησε την ίδια χρονιά (1757), είναι η ελληνική

αρχιτεκτονική παράδοση.

Στις ύστερες φάσεις, μετά τη Γαλλική Επανάσταση, επέρχεται και πάλι μια χαλάρωση

των δομών. Ο Τζον Νας (1752-1835), επίσης από τους πρώτους κλασικιστές αρχιτέκτονες,

γίνεται εκφραστής της τάξεως εκείνης των μεγαλοαστών, που αντλούν τη δύναμη τους από

την ανάπτυξη της βιομηχανίας και την αποικιοκρατία, που την περίοδο αυτή κάνει την

εμφάνιση της στην Αγγλία. Η νέα αυτή κοινωνική τάξη εμφορείται από την ιδεολογία του

κλασικισμού, τα ανθρωπιστικά ιδεώδη, που στην αρχιτεκτονική βρίσκουν την προβολή τους

με αντιπροσωπευτικά κλασικιστικά κτίρια για κατοικίες (εικ.1.10). Κομψά και γραφικά,

ενσαρκώνουν ακόμα την ιδέα της «κηπούπολης» (garden city), αφού όλες οι κλασικιστικές

18

προσόψεις τους οργανώνονται έτσι, ώστε να «βλέπουν» προς ένα αγγλικό πάρκο. Η

κλασικιστική αυτή μορφολογία, που διαδίδεται σύντομα, θα μεταφερθεί από τις πολυτελείς

κατοικίες του Λονδίνου , στις οποίες συνενώνει με γραφικό τρόπο τα κλασικά στοιχεία

(Regent street) (εικ.1.5), σε λίγο χρονικό διάστημα στα ξενοδοχεία (Ηotel Palaces), που με

την πρώιμη ανάπτυξη του τουρισμού φυτρώνουν σε ακτές, σε λίμνες και σε άλλες

τοποθεσίες της Ευρώπης.

Ο Νας έκτισε τεράστια αστικά σύνολα που περιλαμβάνουν εκτός από τα κλασικιστικά

παλάτια και σε άλλους ρυθμούς, όπως το βασιλικό περίπτερο του Βrighton, όπου

χρησιμοποιεί ινδικά και κινεζικά μοτίβα. Ο ελληνικός ναός προσφέρει τον ιδανικό τύπο για

τα πιο ποικίλα περιεχόμενα και λειτουργίες. Αυτή η συνοπτική, θα λέγαμε, αντίληψη του

Νεοκλασικισμού ισχύει για ολόκληρη την Ευρώπη αλλά εκδηλώνεται κυρίως στην Αγγλία,

όπου αποκαλείται Greek revival (Ελληνική Αναβίωση). Για την ακρίβεια, εμφανίζεται το

1804, με τη διαμάχη γύρω από το Ντάουνινγκ Κόλετζ του Κέμπριτζ για την οικοδόμηση του

οποίου ο Τόμας Χόουπ, ένας ερασιτέχνης, παίρνει ως πρότυπο τον Παρθενώνα και

επιβάλλει ως αρχιτέκτονα έναν μαθηματικό, το Δρα Γουίλκινς. Από τέτοιου είδους

προβληματισμούς, που συνδέονται ήδη με τον ιστορικισμό, πηγάζουν και πολλά άλλα έργα :

καταρχήν, του ίδιου του Γουίλκινς όπως για παράδειγμα το Περίπτερο του Γκρέιντζ Παρκ

του 1809, και η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου (1834). Έπειτα, του Σμαιρκ (Smirke), με

πιο λαμπρό παράδειγμα το Βρετανικό Μουσείο (1823-1847) και τέλος, το Χρηματιστήριο

των Παρισίων (1808-1815) του Μπρονιάρ (Brongniart) και η Βαλχάλα (Wallhalla) του

Κλέντζε (Κlenze), κοντά στη Ρατισβόνη, που όπως και ο Παρθενώνας, βρίσκεται στην

κορυφή ενός λόφου και δεσπόζει στο γύρω χώρο (1830-1842).

Εικόνα 1. 5 Nash : Κτίρια στη Regent street, Λονδίνο.

Όπως είναι γνωστό, ήδη πριν την εποχή του Νεοκλασικισμού, ο κίονας έχει

19

μεταβληθεί σε κενό τύπο, π.χ. ο Μπλοντέλ (Blondel) και ο Ροντελέ (Ronteler)

χρησιμοποιούν τον αφηρημένο τεχνικό όρο «σημείο στήριξης». Με τον ίδιο τρόπο, το

σύνολο του αρχαίου ελληνικού ναού χάνει κι αυτό τον υποδειγματικό του χαρακτήρα. Στην

τελική φάση, χαρακτηρίζεται ως υπερβολικά δεσμευτικός τύπος και θεωρείται αδιάφορος σε

ότι αφορά την τέχνη, και άσκοπα πομπώδης από ηθικής πλευράς. Η χρησιμοποίηση των

τύπων της Αρχαιότητας στις νέες κατασκευές, που επιδιώκεται από την εποχή των Μαρινιί

(Marigny) , Λοζιέ (Laugier) και Στούαρτ (Stuart), καθώς και το γενικότερο ενδιαφέρον για

τη μελέτη της Αρχαιότητας ως βάσης για την ιστορία της θεωρίας της αρχιτεκτονικής,

φαντάζουν αυτονόητα για την Ελληνική Αναβίωση. Και όμως, στην πραγματικότητα

συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο Νεοκλασικισμός γίνεται ο ίδιος μια τεχνοτροπία, ενώ ο

αντιπροσωπευτικός του χαρακτήρας τον καθιστά κατάλληλο να εκφράσει ένα πολιτικό και

πνευματικό κύρος για συγκεκριμένους σκοπούς. Αποκαλυπτικό σύμπτωμα της κρίσης

αποτελεί το γεγονός ότι, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1820, ξεκινά η συζήτηση για την

πολύχρωμη όψη των αρχαίων ελληνικών οικοδομημάτων (Χίτορφ- Ηittorf), που καταρρίπτει

το μύθο της απόλυτης καθαρότητας της κλασικής αρχιτεκτονικής.

1.4 Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ

1.4.1 Ιταλία

Η Ιταλία αποτελεί την αφετηρία και το σημείο αναφοράς του Νεοκλασικισμού αλλά η

ίδια είναι ελάχιστα δημιουργική. Η πόλη και η Γαλλική Ακαδημία της Ρώμης ευνοούν την

ανάπτυξη και τις ανταλλαγές νέων ιδεών. Στη Βενετία, σ' ένα μοναστήρι Φραγκισκανών, ο

πατέρας Κάρλο Λοντόλι (Carlo Lodoli) διδάσκει την πλέον αυστηρή λειτουργικότητα . H

διδασκαλία του διαδίδεται μέσα από τα κείμενα του Φραντσέσκο Αλγκαρότι (Franzesco

Algarotti), το 1753, του Φραντσέσκο Μιλίτσια (Franzesco Milizia), το 1768 και το 1785, και

του Αντρέα Μέμο (Andrea Memmo), το 1788. Στη Ρώμη, ο Τζοβάνι Μπατίστα Πιρανέζι

(Giovanni Battista Piranesi , 1720-1778), ένας μάλλον αποτυχημένος αρχιτέκτονας από τη

Βενετία (μοναδικό του επίτευγμα είναι η τροποποίηση της Σάντα Μαρία ντελ Πριοράτο το

1764), διαπρέπει ως χαράκτης και παίζει κυρίως ρόλο εμπνευστή. Δημιουργεί εικόνες που

υποβάλλουν το μεγαλείο της αρχαίας αρχιτεκτονικής και των φανταστικών αρχιτεκτονικών

στοιχείων που εμπνέονται απ' αυτή, τα οποία αναμιγνύει ακόμη και με στοιχεία της

20

ετρουσκικής ή της αιγυπτιακής τέχνης (βλ. τα έργα prima parte de architecture e prospettive,

1743, Carceri (Φυλακές), γύρω στο 1747 και το 1761 και το: Diverse maniere di adornare

icamini (Ποικίλοι τρόποι διακόσμησης τζακιών, 1769). Το μήνυμα του Πιρανέζι (Ρiranesi)

φτάνει ως την Αγγλία, με τη διαμεσολάβηση του Άνταμ (Adam), και ως τη Γαλλία, χάρη

στους πολυάριθμους δημιουργούς που επηρεάζονται έντονα απ' αυτό: Λεζέ (Legeay), Λε

Λορέν (Le Lorrain), Κλερισό (Clerisseau), Σολ (Challe) κ.ά.

Σε αντίθεση με την εκρηκτική αυτή φαντασία, που είναι γεμάτη αντιφάσεις, οι

διαθέσεις των Ιταλών είναι κυρίως ανανεωτικές. Η σχολή αυτή γνωρίζει την πιο λαμπρή και

αδιάκοπη ανάπτυξη στη Λομβαρδία, χάρη σε τρεις σημαντικούς δημιουργούς: πρώτα, τον

Τζουζέπε Πιερμαρίνι (Giuseppe Piermarini, 1734-1808), μαθητή του Βανβιτέλι (Vanvitelli)

και αρχιτέκτονα της αυλής του Μιλάνου Ανάκτορο Μπελτζοϊόζο- Palazzo Belgioioso,

1772-1781 και Θέατρο της Σκάλας, 1776-1778). Έπειτα, το Σιμόνε Καντόνι (Simone

Cantoni, 1739-1818), το έργο του οποίου παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον (Ανάκτορο

Σερμπελόνι- Palazzo Serbelloni, 1775-1794, Έπαυλη Όλμο [Villa olmo], κοντά στο Κόμο-

Como, 1782-1794) και τέλος, τον κομψό Λουΐτζι Κανονικά (Luigi Canonica, 1762-1844).

Τα κυριότερα θέματα και των τριών αυτών καλλιτεχνών είναι το ανάκτορο και το θέατρο,

που κυριολεκτικά αποτελούν κοινό τόπο για την ιταλική αρχιτεκτονική της εποχής.

Αντίθετα, στα χρόνια του Ναπολέοντα, ο Τζοβάνι Αντόνιο Αντολίνι (1756-1841) σχεδιάζει-

για το Μιλάνο- μια μεγαλόπρεπη Αγορά του Βοναπάρτη (1801) και ο Λουΐτζι Κανιόλα

(Luigi Cagnola, 1762-1833) οικοδομεί εκεί την αρένα και τα θριαμβικά τόξα των πυλών της

πόλης. Στη Νεάπολη, η κατάσταση είναι παρόμοια, καθώς ο Βανβιτέλι (Vanvitelli)

δημιουργεί πραγματική σχολή (Βασιλική Κατοικία στην Καζέρτα- Caserta, απ' το 1751).

Μόλις στις αρχές του 19ου αι., αναγγέλλεται ένα νέο ρεύμα, με το Θέατρο Σαν Κάρλο (San

Carlo) (εικ. 1.6), που οικοδομείται στα χρόνια 1809-1811 απ' τον Αντόνιο Νικολίνι (Αntonio

Niccolini, 1772-1850).

Αρκετά ανανεωτικός εμφανίζεται και ο Κόζιμο Μορέλι (Cosimo Morelli, 1732-1812),

που αναπτύσσει τη δραστηριότητα του στα παπικά κράτη. Από το 1782, επιχειρείται μια νέα

διακόσμηση του Διαμερίσματος της Έπαυλης Μποργκέζε (Borghese). Ωστόσο, οι πιο

ενδιαφέρουσες λύσεις της εποχής αφορούν στην επέκταση των μουσείων του Βατικανού.

Την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, ο Λουΐτζι Βαλαντιέρ (Luigi Valadier, 1762-1839)

συμμετέχει στα μεγάλα ναπολεόντεια σχέδια για τη Ρώμη: την Πιάτσα ντελ Πόπολο (Ρiazza

del Popolo) και το Πίντσιο (Ρincio), που προορίζονται να γίνουν οι «κήποι του Μεγάλου

Καίσαρα» (1813-1820). Εξάλλου, το γεγονός ότι ο Νεοκλασικισμός επιζεί στη Ρώμη μέχρι

21

την εξαφάνιση των κρατών της Εκκλησίας, είναι ιδιαίτερα ενδεικτικό.

Εικόνα 1.6 Πρόσοψη του Θεάτρου Σαν Κάρλο στη Νεάπολη.Οικοδομήθηκε από τον Νικολίνι (Niccolini).

Κατά τη μεταβατική περίοδο, δραστηριοποιούνται κέντρα ελάσσονος σημασίας, όπως

η Πάρμα με τον Ενεμόν Αλεξάντρ Πετιτό (Ennemond Alexandre Petitot, 1721-1801), και η

Βενετία με το Φραντσέσκο Μαρία Πρέτι (Francesco Maria Preti, 1701-1774). Αργότερα,

στη Βενετία εργάζεται επίσης ο Τζαν-Αντόνιο Σέλβα (Gian-Antinio Selva, 1751-1819), που

ανάμεσα στ' άλλα, οικοδομεί το θέατρο Λα Φενίτσε (La Fenice) στα χρόνια 1790-1792, και

το Μικρό ναό του Κανοβιάνο (Canoviano), στο Ποσάνιο (Possagno), το 1818. Στην

Τεργέστη, συναντάμε το Ματέο Πέρτς (Matteo Persch), καθώς και τον Πέτερ φον Νόμπιλε

(Peter Von Nobile , 1776-1854), που κατασκευάζει την Εκκλησία του Αγίου Αντωνίου

(1825-1849). Στην Πάδουα, ο Τζουζέπε Ζαπέλι (Giuseppe Jappelli, 1783-1852) ξεκινά το

1826 την κατασκευή του Καφέ Πεντρόκι (Café Pedrocchi). Τέλος, σε μια πιο όψιμη

περίοδο, το 1835, η επαναστατική αρχιτεκτονική βρίσκει δυναμική απήχηση στα πλαίσια

των πολεοδομικών εργασιών στο Λιβόρνο (Livorno), με το Τσιστερνόνε (Cisternone) του

Φραντσέσκο Ποτσιάντι (Francesco Pccianti, 1774-1838).

1.4.2 Ισπανία και Γαλλία

Στην Ισπανία, η ιστορία της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής σημαδεύεται από δυο πολύ

διαφορετικές προσωπικότητες: τον Βεντούρα Ροντρίγκεθ (Ventura Rodriguez, 1717-1785)

και το Χουάν ντε Βιλανουέβα (Juan de Villanueva, 1739-1811). Ο πρώτος δεν αποσυνδέεται

22

ποτέ ολοκληρωτικά απ' το Όψιμο Μπαρόκ, μετά το 1760, όμως, δημιουργεί μερικά αυστηρά

και λιτά έργα, όπως η Σχολή χειρουργικής της Βαρκελώνης (1761) και η πρόσοψη του

καθεδρικού ναού της Παμπλόνας (1783). Όσο για το δεύτερο, με την οικοδόμηση του

Πράντο (Prado), πραγματώνει ένα πιο ζωντανό σύνολο.

Στη Γαλλία, η εξέλιξη είναι σαφώς πιο λογική από αλλού και οι περίοδοι πιο

ευδιάκριτες. Τα γεγονότα που μπορούν να θεωρηθούν ως απαρχές είναι αρκετά: η

επιστροφή του Λεζέ (Legeauy) από τη Ρώμη, το 1742, το ταξίδι του Μαρινί (Μarigny) στην

Ιταλία, ο διαγωνισμός για τη διευθέτηση της πλατείας Λουδοβίκου ΙΕ’ στο Παρίσι, καθώς

και ορισμένα πρώιμα έργα, όπως τα έπιπλα του Λαλίβ ντε Ζιλί (Lalive de Jully) ή τα σχέδια

του Σουφλό (Soufflot) για το Πάνθεον ακόμη, ξεχωρίζουν τα σχέδια για την πρόσοψη του

Άγιου Σουλπίκιου στο Παρίσι, τα οποία επεξεργάστηκε πρώτα (1732-1736) ο Ζαν Νικόλα

Σερβαντονί (Jean Nicolas Servandoni, 1695-1766), αρχιτέκτονας του θεάτρου, και

ολοκλήρωσε πολύ αργότερα (1777) ο Σαλγκρέν (Chargrin). Η πρώτη φάση αντιστοιχεί στα

χρόνια της δραστηριότητας του Ζακ-Ανζ Γκαμπριέλ (Jacques –Ange Gabriel), αρχιτέκτονα

της αυλής. Αρχικά, γύρω στο 1750, ο Γκαμπριέλ κατασκευάζει περίπτερα για κήπους (π.χ.

Γαλλικό περίπτερο του Τριανόν- Trianon), διαμορφώνοντας ιδανικά σχέδια που

εντάσσονται στη γαλλική παράδοση. Στη συνέχεια, οικοδομεί τα δυο μεγάλα ανάκτορα της

πλατείας Ομονοίας, που συνοψίζουν την ιδέα της ανατολικής πρόσοψης του Λούβρου, με

ακόμα μεγαλύτερη ακρίβεια και επιτήδευση. Τέλος, ολοκληρώνοντας το μεγάλο σύνολο της

Στρατιωτικής σχολής (1751-1788), ο Γκαμπριέλ (Gabriel) πραγματοποιεί ένα αποφασιστικό

βήμα προς το Νεοκλασικισμό. Πάντως, τα αριστουργήματα του βρίσκονται στις Βερσαλίες :

πρόκειται, βέβαια, για την Όπερα (1769-1770), καθώς και το τετράγωνο σχεδόν περίπτερο

του Μικρού Τριανόν (Petit Trianon), που οικοδομήθηκε στα χρόνια 1764-1768 για την

ερωμένη του βασιλιά και διακρίνεται για την υποδειγματική ομοιογένεια του εσωτερικού

του διακόσμου.

Τη μεταβατική αυτή φάση σημαδεύουν και οι Ζερμέν Σουφλό (Germain Soufflot) και

Πιερ Κοντάν ντ' Ιβρί (Pierre Contant d’Ivry, 1698-1777), καθένας με τον τρόπο του. Ο

πρώτος με τα κτίρια που ανεγείρει στη Λυών (Lyon) στη δεκαετία του 1740 (Loge au

Change και Ηotel Dieu), και ο δεύτερος με ορισμένους εκλεκτικούς τύπους, που θα

συνεχιστούν μέχρι το τέλος της σταδιοδρομίας του (κυρίως η βασιλική με κίονες του Saint

Vaast στο Αrras, από το 1755). Όσον αφορά στα ιδιωτικά μέγαρα, οι νέοι τύποι

ενσωματώνονται στην παλαιότερη τυπολογία με αργό ρυθμό και συχνά με τρόπο

επιφανειακό. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Μέγαρο Σατελέ (Chatelet) του Ματιρέν Σερπιτέλ

23

(Μathurin Cherpitel), έργο του 1770, το Διοικητικό Μέγαρο του Βικτόρ Λουΐ (Victor Luis)

στην Μπεζανσόν (Besancon), έργο των ετών 1771-1778, το Μέγαρο του Γκαλιφέ (Gallifet)

του Λεγκράν (J.G.Legrand), το Μέγαρο του Μονακό (1775-1777) και το Μέγαρο

Μπουρμπόν-Κοντέ (Βourbon -Conde) του Μπρονιάρ (Brongniart), και το Μέγαρο του Σαλμ

(Salm) του Αντουάν Ρουσό (Αntoine Rousseau, 1784). Στη δεκαετία του 1760, οι Μπουλέ

(Boullee) και Λεντού (Ledoux) πραγματοποιούν ορισμένα αποφασιστικά βήματα, με έργα

όπως το Μέγαρο Αλέξανδρος ο πρώτος, και τα Μέγαρα του Αλβίλ (Hallwyl) και του Ιζές

(Uzes) ο δεύτερος. Εξάλλου, οι ίδιοι αυτοί αρχιτέκτονες προτείνουν μια νέα σχέση ανάμεσα

στην κατοικία και τον κήπο της: ο Μπουλέ με το Μέγαρο του Μπρινουά (Brunoy), έργο των

ετών 1772-1779, και ο Λεντού με το Μέγαρο του Τελισόν (Thelusson), που οικοδομείται

στα χρόνια 1778-1783.

Από το 1770 και εξής, στις νέες παρισινές συνοικίες οικοδομούνται όλο και

περισσότερα κτίρια αναψυχής (περίπτερα, πλούσιες κατοικίες), στα οποία οι τύποι

ξεδιπλώνονται με μεγαλύτερη ελευθερία και ποικιλία, φανερώνοντας συχνά μια προτίμηση

για το περίκεντρο σχέδιο. Στον τομέα αυτό, δίπλα στο Λεντού , οι πιο λαμπροί αρχιτέκτονες

είναι ο Σαρλ ντε Βελί (Charles de Waily, 1729-1798), ο Αλεξάντρ-Τεοντόρ Μπρονιάρ

(Αlexandre- Theodore Brongniart, 1739-1813) (εικ. 1.7), καθώς και ο Φρανσουά-Ζοζέφ

Μπελανζέ (Francois– Joseph Belanger, 1744-1818), που το 1777 οικοδομεί το Μπανκατελ

(Bagatelle), για τον κόμη του Αρτουά (Artois).

Εικόνα 1.7 Πολυτελής κατοικία του Δούκα της Ορλεάνης.Οικοδομήθηκε από τον Αλεξαντρ Μπρονιάρ

Ο μνημειακός χαρακτήρας εκδηλώνεται με τη βοήθεια παραδοσιακών μέσων, όπως

είναι ο κολοσσιαίος αρχιτεκτονικός ρυθμός και, κυρίως, το ρουστίκ, που αποδίδεται τώρα με

αρκετά βαρύ- τρόπο. Ταυτόχρονα, όμως, αναπτύσσεται και μια τάση για αναζήτηση του

24

γυμνού, πρώτα το 1762 στην Πολυτελή κατοικία Νεμπούρ (Neubourge), του Πεΐρ (Ρeyre),

και αργότερα στη Μονή των Καπουτσίνων (1780-1783), του Μπρονιάρ (Βrogniard), που

αργότερα θα στεγάσει το Λύκειο Κοντορσέ (Condorcet). Ο Βικτόρ Λουί (Victor Louis,

1731-1800) συλλαμβάνει το μνημειακό αυτό χαρακτήρα με αρκετά ελεύθερο και μάλλον

διακοσμητικό τρόπο, όταν το 1781, στο Παλέ Ρουαγιάλ (Ρalais Royal), συνδυάζει τους

κολοσσιαίους ραβδωτούς κίονες των στοών με τις τοξοστοιχίες του ισογείου. Ορισμένα

δημόσια οικοδομήματα διαθέτουν μνημειακό εσωτερικό διάκοσμο υψηλής ποιότητας, όπως

οι προθάλαμοι και οι κλίμακες των θεάτρων στο Παρίσι (π.χ. Οντεόν [Οdeon]) και στο

Μπορντό (Βordeaux), ή η μεγάλη αίθουσα του Νομισματοκοπείου (Παρίσι, 1768-1775), την

οποία οφείλουμε στο Ζακ-Ντενί Αντουάν (Jacques Denis Antoine, 1733-1801). Για την

αυλή εργάζονται, επίσης, ο Πιερ-Αντριάν Παρί (Pierre -Adrien Paris, 1745-1819) και ο

Ρισάρ Μικ (Richard Mique, 1728-1794), που στα χρόνια 1767-1772 οικοδομεί τη Μονή της

Βασίλισσας, στις Βερσαλλίες. Στις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης, ακόμη και τα

κτίρια που προορίζονται για εκμετάλλευση παρουσιάζουν έντονο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον,

όπως για παράδειγμα οι Κατοικίες Οστέν του Λεντού (Ledoux), που οικοδομούνται στα

χρόνια 1782-1792, και η Αυλή Μπατάβ (Βatave) των Σομπρ (Sombre) και Απ (Ηappe),

έργο του 1791.

Αν εξαιρέσουμε το Παρίσι, πλάι στο Μπορντό (Βordeaux), όπου ο Βικτόρ Λουί

(Victor Louis) οικοδομεί πολυάριθμες κατοικίες, ξεχωρίζει η Νάντη, που μεταβάλλεται

ολοκληρωτικά από τους Ζαν-Μπατίστ Σενερέ (1722-1811) και Ματιρέν Κρισί (Μathurin

Crucy, 1749-1826). Εξάλλου, σε αρκετές πόλεις (Reims, Rennes, Lyon), οι βασιλικές

πλατείες σχεδιάζονται με πρότυπο την Πλατεία Ομονοίας των Παρισίων, δηλαδή με βάση

τον τύπο της ανοιχτής πλατείας . Eιδικά στο Μετς (Μetz) και το Στρασβούργο, οι πλατείες

αυτές εντάσσονται σ' ένα ευρύτερο πρόγραμμα αναδιάταξης της πόλης, που έχει σχεδιάσει ο

Μπλοντέλ (Βlondel). Επίσης, σε πολλές πόλεις, στο Καν (Caen), στη Νάντη, στο Σαλόν –

συρ - Μαρν (Chalons- sur - Marnes), οικοδομούνται δημόσια κτίρια. Γενικά, μπορούμε να

πούμε ότι στη Γαλλία, ο Νεοκλασικισμός αγγίζει την πιο γνήσια έκφραση του γύρω στο

1770, με τη Σχολή Χειρουργικής του Γκοντουέν (Gondouin), το πιο σταθερό και το πιο

ισχυρό από τα οικοδομήματα του Λεντού . Στη συνέχεια, ξετυλίγει την ενεργητικότητα του,

που έχει αναζωογονηθεί από την Επανάσταση, στις επαναστατικές εορτές. Εξάλλου, οφείλει

να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των νέων δημοκρατικών ιδρυμάτων, προτείνοντας την

κατάλληλη αρχιτεκτονική για τις έδρες τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα ιδανικά

σχέδια των Μπουλέ (Βoullee), Λεγκράν (Legrand) και Μολινός (Μolinos) για το

25

Κοινοβούλιο, δε θα εκτελεστεί κανένα.

Την εποχή του Ναπολέοντα, η τροποποίηση των βασιλικών ανακτόρων και πύργων

και πρώτα απ' όλα των αιθουσών επίδειξης στα ανάκτορα του Λούβρου και του

Κεραμεικού, καθώς και των διαμερισμάτων της Κομπιένης- αποτελεί τη βασική μέριμνα

των Σαρλ Περιέ (Charles Perier, 1764-1838) και Πιερ-Φρανσουά Λεονάρ Φοντέν (Pierre

Francois Leonard Fontaine, 1762-1853). Οι αρχιτέκτονες αυτοί δεν ενδιαφέρονται

πραγματικά για τις χωροταξικές ή πλαστικές εντυπώσεις ούτε για την- περιορισμένη,

άλλωστε- χρήση των αρχιτεκτονικών ρυθμών, αλλά αναπτύσσουν ένα διακοσμητικό

σύστημα που καλύπτει τοίχους και θόλους. Η ετερόκλητη σύλληψη των τελευταίων

χαρακτηρίζεται από μιαν εντυπωσιακή ευρύτητα. Το αριστούργημα του είδους αυτού, παρά

τις ταπεινές του διαστάσεις, είναι ο πύργος του Μαλμεζόν (Μalmaison), που κτίστηκε για τη

Ζοζεφίν ντε Μπωαρνέ στα χρόνια 1800-1802.

Την εποχή του Ναπολέοντα, ανάμεσα στα σημαντικότερα επιτεύγματα της

αρχιτεκτονικής συγκαταλέγονται και οι γέφυρες (π.χ. η Γέφυρα των Τεχνών, η Γέφυρα του

Αούστερλιτς και η Γέφυρα της Ιένας, στο Παρίσι). Στο σημείο αυτό, αξίζει να

υπενθυμίσουμε ότι η επιστήμη των μηχανικών έχει ανεξαρτητοποιηθεί και αναπτυχθεί

αρκετά ήδη από την εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’. Ο ιδρυτής της Σχολής οδοποιίας (1747),

Ζαν-Ριντόλφ Περονέ (Jean Rudolphe Perronnet, 1708-1772), προκαλεί αίσθηση με την

τολμηρή τοξοειδή καμπύλη της Γέφυρας του Νεϊγί (Νeuilly) χάρη στη δική του υποστήριξη,

άλλωστε, ο Ζαν-Μπατίστ Ροντελέ (1743-1829) θα μπορέσει να φέρει σε πέρας τις εργασίες

της Αγίας Γενεβιέβης. Αργότερα, ο Ροντελέ (Rondelet) θα επιδοθεί σε μιαν αρχιτεκτονική

που ουσιαστικά οριοθετείται από τις λειτουργίες και την τεχνική .

Την εποχή της Παλινόρθωσης, κατασκευάζονται κυρίως εκκλησίες, οι οποίες

υιοθετούν το πρότυπο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Το πιο σημαντικό οικοδόμημα

αυτής της ιδιαίτερα συνεκτικής σειράς είναι η Παναγία της Λορέτ (Notre- Dame -Lorette)

στο Παρίσι (1823-1826), έργο του Λουδοβίκου-Ιππόλυτου Λεμπά (Louis Hippolyte Lebas)

επίσης , το πιο μνημειακό έργο της ίδιας σειράς είναι η λεγόμενη Μαντλέν (Μadeleine), που

την εποχή αυτή (1807-1845) επιτέλους ολοκληρώνεται. Η εξωτερική της όψη θυμίζει αρχαίο

ναό και είναι έργο του Αλεξάντρ-Πιερ Βινιόν (Alexandre Pierre Vignon), ενώ το εσωτερικό,

κατασκευασμένο από το Ζαν-Ζακ-Μαρί Ιβέ (Jean Jacques Marie Huve) αποτελεί απομίμηση

ρωμαϊκών λουτρών.

26

1.4.3 Αγγλία

Στην εξέλιξη της αγγλικής αρχιτεκτονικής του 18ου αι., ιδιαίτερη σημασία έχουν οι

επαύλεις, που μπορούν να λάβουν εξαιρετικά ποικίλες μορφές : πρόσοψη με στοά ή

συμπιεσμένη σ' έναν κυβικό όγκο στον πύργο του λόρδου Μπέσμπορο, στο Ροουχάμπτον

(Roehampton), και στις κατασκευές του Τσέιμπερς ((Chambers) κατά τη δεκαετία του 1760,

ή μεγάλα σύνολα που εκτείνονται κατά μήκος μ' ένα σύνθετο ρυθμό (σχέδια του Campbell

για το Γουάνστεντ Χάουζ, 1725-1730, και του Ρaine για το Κέντλεστον Χολ- Κedleston

Hall, το Χόλκχαμ Χολ- Ηolkham Hall του Κεντ, 1734, και το Χίτον Χολ- Ηeaton Hall του

Γουάιατ-Wyatt, 1772). Τα πιο σημαντικά στοιχεία του εσωτερικού τμήματος είναι τώρα οι

προθάλαμοι (π.χ. στο Σίον Χάουζ- Syon House του Άνταμ) και οι κλίμακες, που οδηγούν σε

περισσότερους ορόφους, περιβάλλονται από κίονες και επιστέφονται από τρούλο, όπως στο

Γουόρντουρ Καστλ (Wardour Castle) του Πέιν (Ρaine), έργο των ετών 1770-1776, στο

Κάλζιαν Καστλ (Culzean Castle) του Άνταμ (Αdam) και στο Χέρινγκτον Χολ (Ηerrington

Hall) του Χόλαντ (Ηοlland), που χρονολογείται από το 1778, επίσης, τα σαλόνια (που

συνήθως είναι κυκλικά με τρούλο και διαθέτουν κόγχες, όπως π.χ. στο Κέντλεστον Χολ και

το Χίτον Χολ- Heaton Hall), οι τραπεζαρίες και οι βιβλιοθήκες Κένγουντ Χάουζ του Άνταμ

(1764-1768), ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις στοές (Syon House) (εικ. 1.8) .

Εικόνα 1.8 Ο προθάλαμος του Syon House.Αναμορφώθηκε στα τέλη του 18ου αι. από τον Robert Adam.

Παντού, η χρησιμοποίηση αρχαίων διακοσμητικών στοιχείων παίζει πρωταρχικό

ρόλο (Ετρουσκική Αίθουσα στο Οστέρλεϊ Πάρκ- Osterlay Park, του Άνταμ, 1775-1777,

Ζωγραφισμένη Αίθουσα στο Σπένσερ Χάουζ- Spencer House, του Στούαρτ, 1758, Στοά του

Πομπήιου στο Πάκινγκτον Χολ, του Τζόζεφ Μπόνομι- Joseph Bonomi, 1786).

27

Επιστρέφοντας από την Ιταλία το 1758, ο Ρόμπερτ Άνταμ (Robert Adam) προτείνει

εντυπωσιακά σύνολα, στα οποία η στοά (Osterlay Park, 1761) και το θριαμβικό τόξο

(Κedleston Hall, 1765) εντάσσονται ως προκαθορισμένα σχήματα, σε προσόψεις με εντελώς

διαφορετική διάταξη. Η οικοδόμηση με βάση ένα συνοπτικό σχέδιο ή με τη σύνθεση

διαφορετικών στοιχείων παραμένει η εναλλακτική λύση, μέχρι τις αρχές του 19ου αι. Ο

πρώτος τύπος αντιστοιχεί σε μιαν αυστηρή αναβίωση και ο δεύτερος στην αναζήτηση

κάποιας γραφικότητας: από τη μια πλευρά, το Μπέλσεϊ Χολ (Belsay Hall) του σερ Τσαρλς

Μονκ (Sir Charles Monck) και των φίλων του (1806-1817), και από την άλλη το Γκρέιντζ

Παρκ (Grange Park) του Γουίλκινς (Wilkins) και το Ντόντιγκτον Παρκ (Dodington Park)

του Γουάιατ (Wyatt). Άλλα παραδείγματα των δυο αυτών τάσεων είναι οι στοές σε

πρωτόγονη και αυστηρή δωρική τεχνοτροπία μπροστά από τις κατοικίες του Στράτον Παρκ

(Stratton Park) και του Τσέστερ Χολ , των Ντανς (Dance) και Τόμας Χάρισον (Thommas

Harrison), στα 1803/4 και 1793-1820 αντίστοιχα. Στο έργο του Οράτιου Γουόλπολ (Horace

Walpole), που από το 1750 διευθετεί το Στρόμπερι Χολ με βάση τη γοτθική τεχνοτροπία, η

ελεύθερη έκφραση συνοδεύεται αρχικά από μιαν αντικλασικίζουσα στάση. Στο ίδιο πνεύμα

κινείται και το έργο του Νας (Νash), που στα χρόνια 1799-1804 οικοδομεί το Λάοκοουμπ

Καστλ (Luscombe Castle), του Τζέφρεϊ Γουάιατβιλ (]effrey Wyatville) με το Ένσλαϊ

(Εnsleigh), έργο των ετών 1810/11, και του Τόμας Χόουπ (Τhommas Hope), που στα χρόνια

1818-1823 ανεγείρει το Ντϊπντενς (Deepdence). Στον τομέα αυτό προβάλλονται

σαφέστερα οι λαμπροί αρχιτέκτονες.

Συνεργάτης του λόρδου Μπέρλινγκτον (Burlington), ο Γουίλιαμ Κεντ (1685-1748)

έχει πλούσιες ιδέες και στη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, το έργο του εκφράζει τις πιο

ποικίλες απόψεις , σχεδιάζει κήπους και περίπτερα (Ρούσαμ- Rousham, Στόου- Stowe) και

από πολύ νωρίς πειραματίζεται με το νεογοτθικό ρεύμα. Είναι επινοητικός σε ότι αφορά την

εξωτερική όψη των οικοδομημάτων του και κομψός στη διαρρύθμιση των εσωτερικών

χώρων, όπου εκφράζεται μέσα από έναν εκλεπτυσμένο συγκρητισμό (για παράδειγμα στο

συνδυασμό των αρχαίων προτύπων στο μεγάλο προθάλαμο του Χόλκχαμ Χολ , 1730).

Εξάλλου, ενώ ένας τεχνίτης όπως ο Γουίλιαμ Τζέιμς Πέιν (1716-1789) δεν προσφέρει

σχεδόν τίποτε καινούριο, ο Ρόμπερτ Άνταμ (1728-1792)- κατά κάποιον τρόπο ο κληρονόμος

του Κεντ (Κent)- διαπρέπει στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων, που συνήθως είναι κομψή

και εκλεπτυσμένη, με λεπτούς παραστάτες. Στον τομέα αυτό, ο Άνταμ (Αdam) αναλαμβάνει

υπαίθριες και αστικές κατοικίες (η σειρά των δωματίων του Ντέρμπι Χάουζ- Derby House ,

στο 20 Πόρτμαν Σκουέαρ- Ρortman Square, η αίθουσα μουσικής με το διάκοσμο της),

28

πολυκατοικίες για εκμετάλλευση στο Λονδίνο (Adelphi Terrasse, 1768-1772) και έναν

εντυπωσιακό πύργο (Culzean Castle, 1777-1790, με αόριστα μεσαιωνική εξωτερική όψη και

νεοκλασικό εσωτερικό).

Κάπως νεότερος, ο Τζέιμς Γουάιατ (1747-1813) είναι ένας μοντέρνος αρχιτέκτονας

εξίσου λαμπρός με τον Άνταμ του οποίου υιοθετεί τη μέθοδο προς μια πουριστική, θα

λέγαμε, κατεύθυνση (Ηeaton Ηall, Ηeveningham, από το 1788). Γνωρίζει, μάλιστα, να

εκμεταλλεύεται στο έπακρο την τεχνοτροπία, φτάνοντας στα άκρα (βλ. το Πάνθεον του

Λονδίνου και τον πιο διάσημο από τους λεγόμενους ψεύτικους πύργους, το Αβαείο του

Φόντχιλ- Fonthill, που κατασκευάστηκε το 1795 για το Γουίλιαμ Μπέκφορντ). Πιο

αυστηρός και πιο κοντά στη Γαλλία δείχνει να βρίσκεται ο Χένρι Χόλαντ (Ηenry Holland,

1745-1806), το αριστούργημα του οποίου- Κάρλτον Χάουζ (Carlton House) στο Λονδίνο,

1783-1795, για το δούκα της Ουαλίας- έχει δυστυχώς καταστραφεί (ωστόσο, εξίσου

σημαντική είναι και η Έπαυλη του Μπέρινγκτον , έργο του 1778).

Στο περιθώριο όλων αυτών, τοποθετείται ο μεγάλος αντίζηλος του Άνταμ , ένας από

τους θεμελιωτές της Ακαδημίας το 1768, ο Γουίλιαμ Τσέιμπερς (1723-1796). θεωρητικός

και αδιαμφισβήτητος ειδικός της κινέζικης αρχιτεκτονικής (Κήποι του Κew, 1757-1776),

αντιπροσωπεύει τον πιο αυστηρό κλασικισμό και πραγματώνει σημαντικές επιτυχίες με

ελάσσονα σχέδια (π.χ. το Μαυσωλείο στο Μαρίνo, κοντά στο Δουβλίνο, 1758-1776).

Ο Τζορτζ Ντανς Β’ (Georges Dance II, 1741-1825) και ο σερ Τζον Σόαν (εικ. 1.9) (Sir

John Soane, 1753-1837) προέρχονται από την ακαδημαϊκή παράδοση και

προσανατολίζονται σε ορισμένες επαναστατικές ρομαντικές αντιλήψεις, υιοθετώντας

παράλληλα τη λεπτότητα και την ισχνότητα του διακόσμου του Άνταμ . Αμέσως μετά την

επιστροφή του από τη Ρώμη (1763), ο Ντανς (Dance) επιχειρεί μια πρώτη προσέγγιση της

λεγόμενης «ομιλούσης αρχιτεκτονικής» με τη συμπαγή και βαριά ρουστίκ πρόσοψη της

φυλακής του Νιούγκεϊτ (Νewgate), στο Λονδίνο (κατεστραμμένη). Και στο Ντανς και στο

Σόαν , οι εσωτερικοί χώροι χαρακτηρίζονται από τη μείωση των αρχιτεκτονικών ρυθμών -

συγκεκριμένα του επιστυλίου - και από θολωτές στέγες χωρίς ανοίγματα, που δίνουν την

εντύπωση ενός κρεμάμενου θόλου. H αίσθηση αυτή ενισχύεται εξαιτίας μερικών κρυφών

ανοιγμάτων, που βρίσκονται πολύ ψηλά, με αποτέλεσμα να υποβάλλουν συχνά την

ατμόσφαιρα ενός σπηλαίου.

29

Εικόνα 1.9 Μαυσωλείο (Dulwich College,London) του σερ Τζον Σόαν.

Στα χρόνια 1765-1767, ο Ντανς κτίζει στο Λονδίνο την εκκλησία του Ολ Χόλοους

(All Hallows). Ο Σόαν (Soane), απ' την πλευρά του, διευθετεί τις- νέες ή αναμορφωμένες -

πολυάριθμες αίθουσες της Τράπεζας της Αγγλίας, διαμορφώνοντας ένα σύνθετο σύνολο από

δωμάτια και εσωτερικές αυλές (1792-1824). Επίσης, στο Λίνκολνς Ιν Φίλντς (Lincoln’s Inn

Fields) του Λονδίνου, οικοδομεί τη δική του κατοικία, όπου θα περάσει το σύνολο σχεδόν

της ζωής του. Στον ιδιαίτερα περιορισμένο αυτό χώρο, τονίζει ακόμη περισσότερο τη

νευρωτική σχεδόν λεπτότητα των γραμμών, την ένταση των επιφανειών και την απομόνωση

του τόπου. Όπως και ο Μπουλέ, ο Σόαν υπογραμμίζει την «ποίηση της αρχιτεκτονικής»,

βασική πηγή της οποίας είναι το φως.

Ο Τζον Νας (John Nash, 1752-1835) εισάγει στις κατασκευές του το γραφικό

στοιχείο, καταφεύγοντας σε διαφορετικά μέσα (εικ. 1.10) .

Συνδέει τα οικοδομήματα με ποικίλους τρόπους και χρησιμοποιεί με κάποια

ασυνέπεια τους κλασικούς τύπους. Στα χρόνια 1811-1827, οικοδομεί τα «μακρόστενα

κτίσματα» και τις «πλατείες» που περιστοιχίζουν το Ρίτζεντ'ς Πάρκ (Regent’s Park), και

σχεδιάζει τη Ρίτζεντ Στριτ (Regent Street), η οποία σχηματίζει έναν άξονα που προχωρεί

προς το κέντρο της πόλης, διαρθρώνοντας με μεγαλειώδη τρόπο τους κόμβους και τις

καμπύλες της. Στην ύπαιθρο, πύργοι και επαύλεις (Cronkhill) βεβαιώνουν τον κορυφαίο

ρόλο που παίζει ο Νας στο λεγόμενο Picturesque Movemenet (Γραφικό Κίνημα), γύρω στο

1800. Εξάλλου, συνεργάζεται με το Χάμφρεϊ Ρέπτον (Humphrey, 1752-1811), το

βασικότερο εκπρόσωπο της τελευταίας φάσης του κήπου-φυσικού τοπίου.

30

Εικόνα 1.10 Κτίριο Καμπεερλαντ (Cumberlanh Terrace) του σερ Τζον Νας στο Λονδίνο.

Από την εποχή των επιτευγμάτων που γέννησε το επινοητικό πνεύμα του Κεντ, οι

κατασκευές των κήπων, που διατάσσονται σύμφωνα με εικονιστικές αρχές, έχουν διαδοθεί

σχεδόν παντού (π.χ. ο Στούαρτ -Stuart, στο Σάγκμπορο- Shugborough, 1764-1770). Γύρω

στα μέσα του αιώνα, ο Λάνσελοτ «Καπαμπίλιτι» Μπράουν (1715-1783) αναπτύσσει τον

κήπο ως φυσικό τοπίο. Εξίσου αξιόλογος είναι ο Χένρι Χόαρ (Henry Hoar, 1741-1783), που

δημιουργεί το Στόουρχεντ (Stourhead). Πριν από το 1800, η θεωρία του αγγλικού πάρκου,

που καλλιεργήθηκε απ' τους αισθητικούς Γουίλιαμ Γκίλπιν , σερ Γιουντεβαλ Πράις και

Ρίτσαρντ Πέιν Νάιτ , είχε ήδη διαμορφωθεί οριστικά.

Στη Μεγάλη Βρετανία, η αρχιτεκτονική των δημόσιων κτιρίων αποτελεί σε μεγάλο

βαθμό προϊόν της όψιμης φάσης και, συνεπώς, σημαδεύεται από το Picturesque Movemenet

(Γραφικό Κίνημα). Οι αρχιτέκτονες της Ελληνικής Αναβίωσης δέχονται την επίδραση του

τόσο στην Αγγλία όσο και στη Σκωτία. Στη σειρά των πρωτεργατών κατατάσσονται ο

Γουίλιαμ Γουΐλκινς ( 1776-1839) και ο Ρόμπερτ Σμάιρκ (Robert Smirke, 1780-1867), με

έργα όπως το Κεντρικό Ταχυδρομείο και το Βρετανικό Μουσείο. Ο Χάρβεϊ Λονσντέιλ Ελμς

(Harvey Lonsdale Elmes 1813-1847), στη σύντομη περίοδο της δραστηριότητας του,

εργάζεται στο Μάντσεστερ και στο Λίβερπουλ όπου το 1840, με το Σαιντ Τζορτζ Χολ,

δημιουργεί το πιο ενδιαφέρον ίσως έργο του κινήματος αυτού. Στη Σκωτία, συναντούμε

κάποια αξιόλογα έργα, όπως για παράδειγμα το Γυμνάσιο του Εδιμβούργου (1825-1829),

του Τόμας Χάμιλτον, και την Ελεύθερη εκκλησία της οδού Καληδονίας (1856), στη

Γλασκόβη, του Αλεξάντερ Τόμσον (Αlexandre Thomson). Αντίθετα, στο Δουβλίνο,

οικοδομήματα όπως τα Τέσσερα Δικαστήρια (1776-1796) και το Τελωνείο (1781-1791) του

Τζέιμς Γκάντον (1742-1823), που στάθηκε πιο τυχερός απ' το δάσκαλο του, τον Τσέιμπερς

(Chambers), εγγράφονται ακόμη στο ανανεωτικό ρεύμα του Νεοκλασικισμού.

31

1.4.4 Γερμανικές χώρες

Στις γερμανικές χώρες, η παλαιά πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, η Βιέννη, διαθέτει

σημαντικά έργα, τα οποία όμως δεν μπορούν να θεωρηθούν αριστουργήματα. Στις απαρχές

του, ο Νεοκλασικισμός αντιπροσωπεύεται εδώ απ' τον Γιόχαν Φέρντιναντ Χέτζεντορφ φον

Χόχενμπεργκ (1732-1806), που το 1775 οικοδομεί τη Γκλοριέτε (Gloriette), πάνω απ' το

Σένμπρουν (Schonbrunn). Στην κορυφαία φάση του Νεοκλασικισμού ξεχωρίζει ο Ίσιντορ

Κανεβάλε (Isidor Canevale, 1730-1786), με πιο χαρακτηριστικό έργο το Τόξο του

Αουγκάρτεν (Augarten), στη Βιέννη. Τέλος, κατά τη όψιμη φάση του, ο Νεοκλασικισμός

στις γερμανικές χώρες- Μπιντερμάγερ - αντιπροσωπεύεται κυρίως απ' το Γιόζεφ Κορνχόιζελ

(1782-1863), που στα χρόνια 1820-1823 ανεγείρει τον πύργο Βάιλμπουργκ (Weilburg) στο

Μπάντεν (Βaden), κοντά στη Βιέννη.

Οι μικρές πριγκιπικές πόλεις διαθέτουν ακόμη μεγάλη λαμπρότητα, πριν

υποσκελιστούν από τις νέες βασιλικές πόλεις, όπως το Μόναχο ή το Βερολίνο. Στη Βιέννη,

και ακόμη περισσότερο στις δυτικές περιοχές, κατά την πρώτη αυτή φάση, υπερισχύει η

γαλλική επίδραση: ο Πιερ-Μισέλ Ιξνάρ (Pierre Michel Ixnard) με την εκκλησία του αβαείου

του Σανκτ-Μπλάζιεν στο Μέλανα Δρυμό (1768-1783), ο Νικολά ντε Πιγκάζ (Nicolas de

Pigage) και ο Σιμόν Λουΐ ντε Ρε (Simon Louis De Rey). Στο Βέρλιτζ, ήδη από την περίοδο

1769-1773, ο Φρίντριχ Βίλχελμ φον Έρντμανσντορφ (1736-1800) οικοδομεί ένα ολόκληρο

σύνολο, που περιλαμβάνει ένα ανάκτορο με τον εσωτερικό του διάκοσμο, ένα αγγλικό

πάρκο και περίπτερα για το δούκα του Άνχαλτ-Ντεσάου. Στη Βάϊμάρη (1802-1804), ο

Γκεντζ (Gentz) διευθετεί μια σειρά από αίθουσες επίδειξης στον πύργο του δούκα. Ο

Χάινριχ Γκεντζ (1766-1811), που στα 1798-1800 ανεγείρει το Νομισματοκοπείο, γίνεται-

μαζί με τον Ντάβιντ Γκίλι- ο πραγματικός θεμελιωτής της σχολής του Βερολίνου και της

Ακαδημίας (1799). Το ρόλο του μεγάλου νεωτεριστή αναλαμβάνει ο γιος του τελευταίου, ο

Φρίντριχ Γκίλι (Friedrich Gilly, 1772-1800), χάρη στα σχέδια του, που εμπνέονται από τον

επαναστατικό Νεοκλασικισμό (εικ. 1.11). Ο Gilly πέθανε νέος, αλλά άφησε πολλά σχέδια και

μελέτες (Μνημείο του Φρειδερίκου κ.ά.), που επηρέασαν πολλούς από τους μαθητές του και

ιδιαίτερα τον διασημότερο ίσως από τους Γερμανούς κλασικιστές, τον Φρίντριχ Σίνκελ

(Friedrich Schinkel, 1781-1841), που κυριαρχεί στην καλλιτεχνική ζωή ως αρχιτέκτονας,

ζωγράφος, σκηνογράφος και θεωρητικός. Ο Schinkel είναι ο αρχιτέκτων με ουμανιστική

μόρφωση, που εργάζεται επίσης για ανθρώπους με τα ίδια ιδανικά. Έκτισε πολλά έργα

(Bauakademie,Schauspielhaus και Altes Museum στο Βερολίνο) και σχεδίασε ακόμη

32

περισσότερα.

Εικόνα 1.11 Gilly. Σχέδιο για το Εθνικό Θέατρο , Βερολίνο.1800.

Τα έργα του χαρακτηρίζονται από πρότυπη οργάνωση, καθαρή άρθρωση, αναλογίες

και αίσθηση της μνημειακότητας (εικ. 1.12). Ο Schinkel υπήρξε όμως και αρχιτέκτων με

αμφιλεγόμενες θέσεις, όταν π.χ. σχεδιάζει ταυτόχρονα για την ίδια εκκλησία δύο λύσεις

(νεογοτθική - νεοαναγεννησιακή) για τη Werder kirche (εικ. 1.13) στο Βερολίνο (1824-1830)

ή δέχεται να οικοδομήσει την Ακρόπολη των Αθηνών ανάκτορα για τον Όθωνα (Σχ. 2.4), μια

αντίληψη, που και απαράδεκτη είναι, αλλά και ακατανόητη για έναν γνώστη των

αρχαιολογικών.

Εικόνα 1.12 Schinkel, Θέατρο, Βερολίνο , 1818-1821.

Από το 1810, χρησιμοποιεί ταυτόχρονα τους γοτθικούς και τους κλασικούς τύπους.

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1830, εκδηλώνει την προτίμηση του για τους τύπους της

Αναγέννησης, εξακολουθεί όμως να αναζητά μια «καθαρή τεχνοτροπία».

33

Εικόνα 1.13 Schinkel, Εκκλησία Werder στο Βερολίνο σε νεογοτθικό και νέο- αναγεννησιακό στυλ:Η επιλογή

αφήνεται στους Επιτρόπους της Εκκλησίας(1821-30).

Στο διάστημα αυτό, ανεγείρει οικοδομήματα που χαρακτηρίζονται από μια

κλασικίζουσα και εξαιρετικά λιτή και καθαρή τεχνοτροπία, όπως το αυστηρό Νέο Φυλάκιο

(1816), το Δραματικό θέατρο (1818-1821) και, κοντά στον Πύργο του Βερολίνου, το

Παλαιό Μουσείο (1823-1830) (εικ. 1.14) , που είναι τέλειο ως προς τον εικονιστικό σχεδόν

χαρακτήρα της εξωτερικής του όψης και ταυτόχρονα λειτουργικό ως προς τη διάταξη. Με το

Σαρλότενχοφ (Charlottenhof) του Πότσνταμ (Portsdam), έργο των ετών 1826-1835, ο

Σίνκελ (Schinkel) πραγματώνει με ξεχωριστή ακρίβεια την ιδέα ενός γραφικού

αρχιτεκτονικού συνόλου με κλασικούς τύπους. Ορισμένα άλλα σχέδια του για βασιλικούς

πύργους στην Οριέντα της Κριμαίας και στην Ακρόπολη των Αθηνών δε θα μπορέσουν να

υλοποιηθούν και θα παραμείνουν τα καθυστερημένα όνειρα ενός αιώνια κλασικού κόσμου.

Από την άλλη πλευρά, ο Σίνκελ αναπτύσσει έναν εντελώς ασυνήθιστο λειτουργικό

χαρακτήρα (π.χ. αντί για παράθυρα, διευθετεί στις γωνίες των τοίχων σχισμές σε σχήμα

κίονα).

Στο Μόναχο, ο Νεοκλασικισμός ανθεί με το Λέο φον Κλέντζε (Leo von Klenze, 1784-

1864), που μετά το 1816 ενθαρρύνεται από τον πρίγκιπα-διάδοχο της Βαυαρίας Λούντβιχ

(Ludwig). Ο κλασικισμός του Κλέντζε (Κlentze) μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιστορικο-

ρομαντικός και εκφράζει την επιθυμία των Γερμανών να ταυτιστούν με τον ελληνικό

πολιτισμό. Χαρακτηριστικά δείγματα του έργου του είναι η Γλυπτοθήκη, ως χώρος λατρείας

αποκλειστικά προορισμένος για αγάλματα, τα Προπύλαια και, τέλος, η Βαλχάλα (Walhalla),

34

ένας ναός προς τιμήν του γερμανικού πνεύματος.

Εικόνα 1.14 Πρόσοψη του Παλαιού Μουσείου, στο νησί των μουσείων στο Βερολίνο.

Στην Καρλσρούη, ο Φρίντριχ Βαινμπρένερ (Friedrich Weinbrenner , 1766-1826) δίνει

στην Πλατεία της Αγοράς (1804-1824) μια κλειστή μορφή, που εξισορροπείται με μεγάλη

ελευθερία. Στο Βίρτσμπουργκ, το Στρατόπεδο, (1809/10), που κατασκευάζεται απ' τον

Πέτερ Σπέετ (Peter Speeth) αποτελεί ένα μεμονωμένο δείγμα επαναστατικού

Νεοκλασικισμού.

1.4.5 Σκανδιναβικές Χώρες

Στην αρχή, οι εκπρόσωποι του σκανδιναβικού Νεοκλασικισμού αντλούν την έμπνευση

τους απευθείας από τις πηγές του κινήματος. Για παράδειγμα, οι Νικολά-Ανρί Ζαρντέν

(1720-1799) και Ζαν-Λουΐ Ντεσπρέ (1743-1804), πιστοί οπαδοί του Πιρανέζι (Ρiranesi) ,

καλούνται , ο πρώτος στην αυλή της Κοπεγχάγης και ο δεύτερος στην αυλή της Στοκχόλμης

(1784). Στα χρόνια 1755-1757, ο Ζαρντέν (Jardin) διευθετεί στο Αμαλίενμπουργκ

(Amalienburg) μια τραπεζαρία για τον κόμη του Μόλτκε (Μoltke). Πρόκειται για ένα απ' τα

πρώτα δείγματα νεοκλασικού εσωτερικού χώρου. Επίσης, αξίζει να συγκρατήσουμε: τα

ρομαντικά σχέδια του Σουηδού Κάρλ Άουγκουστ Έρενσβαρντ όπως η Πύλη για τις

προβλήτες της Καρλσκρόνα (Κarlskrona), έργο του 1785, ορισμένες εξαιρετικά καθαρές

κατασκευές του Κρίστιαν Φρέντερικ Χάνσεν (1756-1845) στην Κοπεγχάγη, όπως η Φορ

Φρούε Κίρκε (Vor Frue Kirke), έργο των ετών 1808-1810. Tέλος, τα οικοδομήματα του

Γκότλιεμπ Μπίντεσμπολ (1800-1856), με κυριότερο το Μουσείο Τόρβαλντσεν

(Thorwaldsen), έργο των ετών 1837-1848. Όσο για τη νέα πρωτεύουσα, το Ελσίνκι, αποκτά

τα δικά της οικοδομήματα: τον Καθεδρικό Ναό Νικολαι (1818-1852), τη Σύγκλητο, το

Πανεπιστήμιο- κοντά στην πλατεία της Συγκλήτου- και, κυρίως, την Πανεπιστημιακή

35

Βιβλιοθήκη, όλα έργα του Καρλ Λούντβιχ Ένγκελ (1778-1840).

1.4.6 Ρωσία

Στη Ρωσία, οι αρχιτέκτονες της εποχής αυτής έχουν την ευκαιρία να πραγματώσουν τα

πλέον μεγαλεπήβολα σχέδια, καθώς η Αικατερίνη Β’ και οι διάδοχοι της συνεχίζουν τις

προσπάθειες του Πέτρου του Μεγάλου και επιθυμούν να δώσουν στην πρωτεύουσα - την

Αγία Πετρούπολη και στη συνέχεια τη Μόσχα- ένα ευγενικό μεγαλείο, υιοθετώντας πάντα

τη νεοκλασική τεχνοτροπία. Ο Κλερισό (Clerisseau) και ο Τσάρλς Κάμερον (Charles

Cameron, περ. 1740-1812) δημιουργούν τους πρώτους δεσμούς με τις ρωμαϊκές ρίζες. Aπό

την πλευρά του, ο Τζάκομο Κουαρένγκι (1749-1817) εισάγει, ήδη από το 1779, μια τέχνη

βαθιά σημαδεμένη απ' τον Παλάντιο (Ρalladio). Ο Κάμερον ((Cameron) διακρίνεται κυρίως

στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων (Τσαρσκόιε Σέλο, 1779-1784), ενώ ο Κουαρένγκι

αναλαμβάνει κάθε είδους αρχιτεκτονική εργασία (Αγγλικό ανάκτορο στο Πέτερχοφ-

Ρeterhof, 1781-1789 , Κρατική Τράπεζα, 1783-1789 , Ινστιτούτο Σμόλνιι, 1806-1808).

Τελικά, όμως, υπερισχύει η γαλλική επίδραση, χάρη σε αρχιτέκτονες Γάλλους ή Ρώσους που

έχουν σπουδάσει στη Γαλλία. Εξάλλου, κτίρια όπως το Ναυαρχείο (1806-1815) της Αγίας

Πετρούπολης, του Αντρέι Δημητρίεβιτς Ζασάρωφ (1761-1811), ή το Χρηματιστήριο (1801-

1804) της ίδιας πόλης, στο οποίο ο Τομά ντε Τομόν (Thomas de Thomon, 1754-1813) δίνει

μορφή δωρικού ναού, διαποτίζονται από τα επαναστατικά πάθη της εποχής και διαθέτουν

γιγαντιαίες διαστάσεις. Στις τάσεις αυτές, η πρωτεύουσα οφείλει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα

της . O Κάρλο Ρόσι (Carlo Rossi, 1775-1849), που έχει σπουδάσει στη Ρωσία, τις αναμιγνύει

σε όλες του σχεδόν τις δημιουργίες: στο Ανάκτορο του πρίγκιπα Μιχαήλ (1819-1823), στη

Σύγκλητο και στη Σύνοδο (1829-1834), στο Θέατρο της Αλεξάνδρας (1827-1832) και στο

Στρατηγείο, που το κέντρο του σχηματίζεται από ένα τεράστιο θριαμβικό τόξο, ακριβώς

όπως και του Ναυαρχείου.

Στη Μόσχα, η σειρά των αρχιτεκτόνων αρχίζει με το Βασίλι Ιβάνοβιτς Μπαζένοφ

(1737-1799) και συνεχίζεται με το Ματβέι Φιοντόροβιτς Καζάκοφ (1738-1812), που στα

χρόνια 1791-1798 οικοδομεί το Ανάκτορο Σεμέντεφ, στην Οτανκίνα. Μάλιστα, ο Καζάκοφ

συνεργάζεται με τον Κουαρένγκι, καθώς και οι δυο τρέφουν τον ίδιο σεβασμό προς τον

Παλάντιο .

Στην Πολωνία, ο Κλασικισμός ανθεί αρκετά νωρίς, κατά τη βασιλεία του Στάνισλας

36

Αυγούστου Πονιατόφσκι (1764-1795), με την ευκαιρία της επέκτασης του Βασιλικού

Ανακτόρου στη Βαρσοβία και της οικοδόμησης του Ανακτόρου Λατζιένκι, έξω απ' την πόλη

(Ντομένικο Μερλίνι).

1.4.7 Ηνωμένες πολιτείες

Η αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική επηρέασε βαθύτατα τις Η.Π.Α., όπου ταυτίστηκε με

την αναγέννηση της δημοκρατίας (π.χ. με τα Κοινοβούλια των Πολιτειών). Άλλωστε, κανείς

δεν εξύψωσε τον ελληνικό ναό στο επίπεδο του προτύπου με τόσο παραστατικό τρόπο, όσο

ο Πρόεδρος Τόμας Τζέφερσον (1743-1826). Συγκεκριμένα, στα χρόνια 1771-1809, ο

Τζέφερσον ανέγειρε στη Βιρτζίνια την ιδιαίτερη κατοικία του (εικ. 1.15), το λεγόμενο

Μοντιτσέλο (Μοnticello), κατά το πρότυπο μιας αρχαίας έπαυλης , στη συνέχεια, για το

Καπιτώλιο του Ρίτσμοντ (Richmond) 1785-1789), εμπνεύστηκε από τη ρωμαϊκή Τετράγωνη

Οικία της Νιμ (Nimes) και τέλος, στο Σάρλοτσβιλ, προσέδωσε στο Πανεπιστήμιο της

Βιρτζίνιας (1804-1827) τη μορφή πλατείας που περιβάλλεται από κιονοστοιχίες και ναούς

με στοές.

Ο πιο διαπρεπής αρχιτέκτονας της κυρίως νεοκλασικής περιόδου στις Η.Π.Α., είναι ο

Άγγλος Μπέντζαμιν Λατρόουμπ (Latrobe, 1764-1820), η τεχνοτροπία του οποίου

σημαδεύεται πρώτιστα απ' το Σόαν (Soane). Με την Τράπεζα της Πενσυλβάνιας, στη

Φιλαδέλφεια, καθιερώνει κι αυτός το πρότυπο του αρχαίου ναού, όπως θα κάνει αργότερα

και ο μαθητής του Γουίλιαμ Στρίκλαντ (Strickland., 1783-1854) στη Δεύτερη Τράπεζα των

Ηνωμένων Πολιτειών (από το 1818) και στο Χρηματιστήριο της Φιλαδέλφειας (1832).

Εικόνα 1.15 Μοντιτσέλο. Κατοικία του Τόμας Τζεφερσον στην Βιρτζίνια των Η.Π.Α.

Ακολουθεί ο μαθητής του τελευταίου, ο Τόμας Γουόλτερ (Walter, 1804-1887), ο

37

οποίος οικοδομεί το βασικό σώμα του Τζίραρντ Κόλετζ (Girard College), πάντα στη Φιλα-

δέλφεια (1833-1847). Και οι τρεις αυτοί αρχιτέκτονες είναι αρκετά αξιόλογοι, κυρίως

εξαιτίας του ευρηματικού τρόπου με τον οποίο διευθετούν το εσωτερικό τέτοιου είδους

κτιρίων. Ο Λατρόουμπ (Latrobe) διευθετεί τις αίθουσες συνεδριάσεων του Καπιτωλίου,

στην Ουάσινγκτον (Washington). Αλλά το αριστούργημα του είναι ο Καθεδρικός ναός της

Βαλτιμόρης (1804-1818). Ο Στρίκλαντ και ο Ρόμπερτ Μιλς (Mills, 1781-1855), με τις

μακριές κιονοστοιχίες τους μπροστά από τα κυβερνητικά κτίρια της Ουάσινγκτον , εισάγουν

την εθνική διοικητική τεχνοτροπία. Με λίγα λόγια, στο Νέο Κόσμο, ο Νεοκλασικισμός

φτάνει σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο, θα επιζήσει στα έργα του Τσαρλς Φόλεν Μακ Κιμ

(Mckim, 1847-1909), όπως η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κολούμπια (Columbia), στη

Νέα Υόρκη (1893), και του μαθητή του Τζον Ράσελ Πόουπ (Pope), ο οποίος θα

ολοκληρώσει την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον το 1941.

1.4.8 Ελλάδα

Με την εγκαθίδρυση της ελληνικής μοναρχίας, το 1832, η επίσημη τεχνοτροπία

στρέφεται προς τον Κλασικισμό, τον οποίο υιοθετεί μέχρι και τον 20ο αι. Όπως και οι

βασιλικές δυναστείες, οι αρχιτέκτονες που εργάζονται στην Αθήνα, προέρχονται αρχικά απ'

τη Βαυαρία- π.χ. ο Φρίντριχ Γκέρτνερ (Friedrich Gartner) επεξεργάζεται το πολεοδομικό

σχέδιο της πρωτεύουσας και οικοδομεί τα Βασιλικά Ανάκτορα- και στη συνέχεια απ' τη

Δανία. Ο Χανς Κριστιαν Χάνσεν (1803-1883) και ο Τέοφιλ Χάνσεν (1813-1891)

ανεγείρουν το Πανεπιστήμιο (1839-1849), την Ακαδημία των Επιστημών (1859-1887) και

την Εθνική Βιβλιοθήκη (1888-1891 ). Στη συνέχεια, ο τελευταίος θα μεταδώσει το ελληνικό

ιδεώδες στο Κοινοβούλιο της Βιέννης (1873-1883).

38

2. Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ

18oυ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

Ο Διαφωτισμός είναι η κυρίαρχη κοσμοθεωρία του 18ου αι. που απλώνεται σε

ολόκληρη την Ευρώπη κηρύττοντας την επιστροφή στην Αρχαιότητα σαν μέσο για την

επίτευξη της ολοκλήρωσης της ανθρωπότητας. Προκύπτει έτσι το ιδεολογικό κίνημα του

κλασικισμού που δίνει τα ερεθίσματα και την έμπνευση για το μορφολογικό ένδυμα των

κτιρίων της εποχής.

Σε πρώτη φάση οι γνώσεις πάνω στην Αρχαιότητα είναι εξαιρετικά περιορισμένες,

προερχόμενες κυρίως από αναγεννησιακές πηγές, και η προσέγγιση της Αρχαιότητας αρκετά

επιπόλαιη.

Η αρχή του 18° αι. βρίσκει την Ευρώπη σε σύγχυση. Το Μπαρόκ έχει εκφυλιστεί σε

Ακαδημαϊκό Κλασικισμό στην Ιταλία, σε Ροκοκό στη Γαλλία και σε Παλλαδιανισμό στην

Αγγλία, με μόνο κοινό σημείο την ταύτιση τους με το πνεύμα του Διαφωτισμού.

Καθώς όμως αρχίζουν, οι επιτόπου έρευνες εκεί όπου άλλοτε απλώθηκε ο αρχαίος

ελληνικός πολιτισμός, παρουσιάζονται και οι πρώτες συστηματικές μελέτες για την

Αρχαιότητα, οπότε από τα μέσα του αιώνα εδραιώνεται στην Αρχιτεκτονική μια νέα φάση

του κλασικισμού, ο ρομαντικός κλασικισμός ή νεοκλασικισμός.

Είναι μια αρχιτεκτονική που στηρίζεται στην τεκμηριωμένη, αρχαιολογική γνώση μιας

συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, συνδυασμένη με μια νέα κατανόηση της φύσεως με

εμμονή στην ελληνορωμαϊκή περίοδο.

Η άλλη μορφή του ρομαντικού κλασικισμού είναι η Επαναστατική Αρχιτεκτονική που

εμφανίζεται γύρω στα 1700 και στο όνομα της Φύσης και του ιδεαλισμού βάλλει κατά του

ελληνορωμαϊκού ρυθμού.

Ο Κλασικισμός κυριαρχεί στην Ευρώπη το πρώτο μισό του 19ου αι. για να τον

διαδεχθεί στη συνέχεια ο μορφολογικός πλουραλισμός, γνωστός με το όνομα Εκλεκτισμός ή

Ιστορισμός, που θα διατηρηθεί μέχρι και τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αι.

Ο Ιστορισμός είναι μια έννοια από την εθνική οικονομία και καθιερώθηκε στην

Ιστορία της Αρχιτεκτονικής γύρω στα 1900. Μετά την προσέγγιση και γνώση της

ελληνορωμαϊκής αρχιτεκτονικής η ιστορική έρευνα επεκτείνεται και στις άλλες μεγάλες

περιόδους αρχιτεκτονικού παρελθόντος.

Η ρωμανική, η γοτθική, η αναγεννησιακή αρχιτεκτονική, το Μπαρόκ και άλλες ακόμα

39

περίοδοι ανακαλύπτονται και χρησιμοποιούνται από το 19ο αι. σαν μορφολογικά ενδύματα

των παλιών και νέων θεμάτων που δημιουργεί η βιομηχανική επανάσταση και η νέα

οικονομική και κοινωνική δομή της Ευρώπης..

Η χρησιμοποίηση των ρυθμών χάνει έτσι την παλιά της έννοια και διάφορα

ρυθμολογικά στοιχεία αναμιγνύονται ανάλογα με την υποκειμενική προτίμηση του

αρχιτέκτονα, όχι όμως σαν οργανικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής αλλά σαν διακοσμητικές

σκηνογραφικές ενδείξεις. Βασικό χαρακτηριστικό είναι πως για κάθε τύπο κτιρίου

επιλέγεται κι ένας ορισμένος ιστορικός ρυθμός, ώστε να αναγνωρίζεται εύκολα η λειτουργία

από την εξωτερική μορφή του κτίσματος.

0 Εκλεκτισμός είναι μια διαφοροποίηση του Ιστορισμού, με την έννοια ότι σ' αυτόν

εμφανίζονται μοτίβα και στοιχεία διαφόρων τεχνοτροπιών στο ίδιο κτίριο.

Η μεγάλη στροφή που θα οδηγήσει σε νέα εποχή μπορεί να τοποθετηθεί στα μέσα του

19ου αι. Η βιομηχανική επανάσταση προσφέρει τα νέα υλικά, σίδηρο, γυαλί, τσιμέντο, και

χρησιμοποιούνται νέες μέθοδοι κατασκευής ακριβείς και γρήγορες, και νέα δομικά

μηχανήματα που δίνουν καινούργιες δυνατότητες στους μελετητές που καλούνται να

ικανοποιήσουν τις διαφορετικές λειτουργικές ανάγκες που προκύπτουν και δεν καλύπτονται

από τα δεδομένα του παρελθόντος.

Ωστόσο παραμένει η άποψη ότι η αρχιτεκτονική πρέπει να ακολουθεί κάποιο στυλ

που σήμαινε τότε αναπαραγωγή των μορφών του παρελθόντος. Έτσι τα περισσότερα κτίρια

και οπωσδήποτε τα επίσημα που εκπροσωπούν το κράτος, εξακολουθούν να χτίζονται μέχρι

και το τέλος του αιώνα σε μνημειακό ύφος, σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και τα νέα υλικά

καλύπτονται πίσω από μορφολογικά στολίδια.

Όλο και περισσότερο όμως οι νέοι αρχιτέκτονες γοητεύονται, από την αξιοποίηση των

καινούργιων υλικών και προσπαθούν να ξεφύγουν από τους τετριμμένους, αυστηρά

τυποποιημένους κανόνες του κλασικισμού και του ιστορισμού. Σε όλο τον καλλιτεχνικό

ευρωπαϊκό χώρο, στο τέλος του 19ου αι. επικρατεί η κίνηση για εφαρμογή νέων μορφών, η

οποία ανάλογα με τη χώρα που εμφανίζεται ονομάζεται «Art nouveau» στη Γαλλία και στο

Βέλγιο που θεωρείται και το κέντρο της εξέλιξης αυτής, «Modern style» και «Αrts and

crafts» στην Αγγλία και Αμερική, «Jugendstill» στη Γερμανία και «Sezessionsstil» στην

Αυστρία.

Η Art nouveau δίνει ώθηση στις καλές τέχνες, στις εφαρμοσμένες τέχνες και την

αρχιτεκτονική, στις εσωτερικές διακοσμήσεις, στις εικονογραφήσεις βιβλίων, αναζητώντας

αγνές μορφές της φύσης (κύμα, φλόγα, ελικοειδή σχήματα) με κύριο χαρακτηριστικό τη

40

γραμμική σύνθεση και το συνδυασμό διακόσμησης και συμβολισμού. Τελικά όμως η τέχνη

της «Art nouveau» δεν κατορθώνει να προσφέρει βιώσιμες λύσεις στα νέα προβλήματα και

παραμένει μια διακοσμητική ανανέωση, μια τέχνη χωρίς ρυθμό που εξαρτώμενη από τον

πλούτο και την εκκεντρικότητα λίγων καλλιεργημένων «εκλεκτών» στάθηκε μακριά από τις

ανάγκες των μαζών της βιομηχανικής κοινωνίας του 20ου αι.

Από την πρώτη εικοσαετία του 20ου αι. πρωτοποριακά ρεύματα, όπως ο φοβισμός, ο

εξπρεσιονισμός, ο φουτουρισμός, ο κυβισμός εμφανίζονται με νέες οπτικές αντιλήψεις του

κόσμου, επαναστατούν, και κόβουν κάθε δεσμό με την καθιερωμένη καλλιτεχνική

παράδοση του περασμένου αιώνα. Έτσι παρουσιάζεται η πολλαπλότητα των τάσεων του

20ου αι., η ανάγκη των δημιουργών για νέους πρωτοποριακούς εκφραστικούς τρόπους και

μέσα, που θα σημαδέψει τον 20° αι.

2.1 ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΩΣ

Η Ευρωπαϊκή νεοκλασική αρχιτεκτονική έφτασε στην Ελλάδα με την ανάκτηση της

ανεξαρτησίας μας, η οποία δεν είναι τυχαίο ότι, επιτεύχθηκε την εποχή ακριβώς που η

αναβίωση της ελληνικής τέχνης στις ευρωπαϊκές χώρες βρισκόταν στην ακμή της. Οι λόγοι

για τους οποίους η ευρωπαϊκή νεοκλασική αρχιτεκτονική βρήκε άμεση ανταπόκριση και

διαδόθηκε σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο είναι κυρίως δυο. Ο ένας είναι το γεγονός ότι η

κλασσική παράδοση ήταν πάντοτε ζωντανή και παρούσα στην ελληνική αρχιτεκτονική. Τα

υλικά και οι τρόποι δομήσεως (λιθοδομία), οι κτηριολογικοί τύποι και η διάταξη των όγκων

,το σχήμα των ανοιγμάτων αλλά ακόμη και διακοσμητικές αρχιτεκτονικές μορφές- όσο

απλουστευμένες κι αν ήταν όλα είναι στοιχεία βασικά που έχουν επιζήσει μέσα από τους

αιώνες . Στη στερεή αυτή αρχιτεκτονική παράδοση του ελληνικού χώρου και ανάλογα με τις

ιδιαίτερες ιστορικές συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε περιοχή του έρχονταν κάθε φορά

να μπολιαστούν οι «ερμηνείες» που κατά καιρούς μέσα στην ιστορία έδωσε η Ευρώπη στην

κλασσική αρχαιότητα από τον 15ο αιώνα και εξής, δηλαδή η Αναγέννηση, το Barock, ο

Νεοκλασικισμός. Οι τεχνοτροπίες αυτές (ακόμη και οι δύο πρώτες που κατάγονταν έμμεσα

και όχι άμεσα από την κλασσική Ελλάδα) ήταν εύκολο να γίνουν δεκτές στον ελληνικό

χώρο, αφού στα κύρια σημεία τους χρησιμοποιούσαν το ίδιο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και

τους ίδιους τρόπους δομήσεως με τη ζωντανή κλασσική παράδοση της ελληνικής

41

αρχιτεκτονικής. Τα στοιχεία που πήρε η ελληνική αρχιτεκτονική από τις τρείς διαδοχικές

ευρωπαϊκές «ερμηνείες» της αρχαιότητας, αφού αφομοιώθηκαν και μεταπλάσθηκαν

δημιουργικά κάθε φορά από την εντόπια αρχιτεκτονική παράδοση, έδωσαν μορφές που-

τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών- είναι παράλληλες προς τις μορφές των αντίστοιχων

ευρωπαϊκών τεχνοτροπιών αλλά ταυτόχρονα διατηρούν και έναν ιδιαίτερο τοπικό

χαρακτήρα, μία ιδιαίτερη φυσιογνωμία.

Την Αναγέννηση τη βλέπουμε να αναπτύσσεται ιδιαίτερα στην Κρήτη ,εν μέρει στο

Αιγαίο και σε ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου, καθώς και στα Επτάνησα. Το

Barock το συναντούμε στο Αιγαίο, στη βορειοδυτική κυρίως Ελλάδα και ιδιαίτερα στα

Επτάνησα. Ο Νεοκλασικισμός ανθίζει σ' ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Ήταν η εποχή

ακριβώς που οι Έλληνες τόσο οι απελευθερωμένοι όσο και οι ακόμη υπόδουλοι

αναζητούσαν την εθνική τους ταυτότητα. Φυσικό ήταν λοιπόν να δεχθούν με ενθουσιασμό

μορφές τέχνης που πήγαζαν άμεσα από την πιο λαμπρή περίοδο της ιστορίας τους, την

οποία άλλωστε κατά την εποχή εκείνη θαύμαζαν όλοι οι Ευρωπαίοι. Οι Έλληνες του 19ου

αιώνα επιθυμούσαν να συνδεθούν με την κλασσική Ελλάδα και να την ξαναζωντανέψουν.

2.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η Ελλάδα έγινε ανεξάρτητη στις 3/15 Φεβρουαρίου 1830 σε μια εποχή που ο

κλασικισμός στην Ευρώπη είχε ήδη δώσει αξιόλογα δείγματα στην αρχιτεκτονική.

Ο Ρομαντισμός γενικά, που δέσποζε στις τέχνες και τα γράμματα και η συγκυρία να

ανακηρυχθεί βασιλιάς της Ελλάδας ο Όθωνας από τη Βαυαρία, γιος ενός από τους πιο

φανατικούς ιδεολόγους του κλασικισμού, ήταν φυσικό να οδηγήσουν στην εισαγωγή της

νεοκλασικής μορφολογίας στον ελληνικό χώρο. Το έδαφος για την ανάπτυξή της ήταν

πρόσφορο. Πρώτον, οι Έλληνες επηρεασμένοι από τα φιλελληνικά δείγματα υπέρ της

επανάστασης είχαν εναποθέσει στους ξένους τις ελπίδες για καλυτέρευση της ζωής τους και

επομένως δέχονταν με ενθουσιασμό τον κλασικισμό που έφερναν αυτοί. Δεύτερο και

σημαντικότερο ίσως, ο νεοκλασικισμός που στα μάτια των Ελλήνων ήταν «Ελληνικός» μια

και θύμιζε αρχαία Ελλάδα, ήταν βαθιά κολακευτικός και τονωτικός για την περηφάνια τους

που μετά από τέσσερις αιώνες σκλαβιάς ήταν βαθιά πληγωμένη.

Η επιλογή της Αθήνας ως πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους δεν ήταν

μια απλή υπόθεση, αφού αρκετές αντίζηλες πόλεις (ανάμεσα τους, το Ναύπλιο, η Κόρινθος,

42

η Ερμούπολη κ.ά.) διεκδίκησαν με πείσμα τον τίτλο αυτό.

Ο Καποδίστριας, πρώτος Κυβερνήτης, δέχτηκε ισχυρές και επίμονες πιέσεις από τους

εκπροσώπους της κάθε πλευράς. Έτσι, ήταν φανερό ότι ο φανατισμός της διχασμένης κοινής

γνώμης, καθώς και οι φιλόδοξες προθέσεις των κοινοτικών αρχόντων και των κομματαρχών

της εποχής, θα μετέθεταν σε χρόνο αόριστο τη λύση του ζωτικού αυτού προβλήματος.

Με την άφιξη του Βαυαρού πρίγκιπα (1833-1862), η πλάστιγγα έκλινε προς την

κατεύθυνση του ιδεαλιστικού και αρχαιόφιλου κλίματος της Αυλής του Μονάρχου. Τελικά

πραγματοποιήθηκε η θέληση του πατέρα του Όθωνα, του πολυπράγμονα και φιλότεχνου

ηγεμόνα της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’, να προσφέρει στην ξεχασμένη Αθήνα μια

μεγαλειώδη αναβίωση, αντάξια του περίφημου ιστορικού και πνευματικού παρελθόντος της.

Στην απόφαση όμως αυτή- που επικυρώθηκε με την υπογραφή του βασιλικού διατάγματος

της 29ης Ιουνίου του 1833- ήταν μοιραίο τα ιδεολογικά κριτήρια που αποτέλεσαν το

ουσιαστικό κίνητρο της, να παραβλέψουν τις αρνητικές επιπτώσεις των υφιστάμενων

τοπικών συνθηκών. Κυρίως, των άθλιων κοινωνικών και οικιστικών δεδομένων ενός

ημικατεστραμμένου- στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα- οικισμού της

τουρκοκρατίας, στον οποίο είχε μεταβληθεί με την πάροδο των αιώνων η «καλλίστη και

περιφημότατη» κοιτίδα του ελληνικού κλασικού μεγαλείου. Επιπλέον όμως, και την

εξαιρετικά προβληματική, για το μέλλον της νέας πρωτεύουσας, ύπαρξη του εκτεταμένου

και ανεξερεύνητου αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος επρόκειτο- σύμφωνα με το προταθέν

σχέδιο- να εγκλωβιστεί μέσα στο νευραλγικό πυρήνα (διοικητικό-εμπορικό) του νέου

πολεοδομικού συγκροτήματος.

Το πρώτο σχέδιο της πρωτεύουσας, που άρχισαν να συντάσσουν ήδη από το 1831 οι

εμπνευσμένοι αρχιτέκτονες Σταμάτιος Κλεάνθης και 'Εντουαρντ Σάουμπερτ, αν και πήγαζε

από ορθολογικές -για την εποχή- πολεοδομικές θέσεις, φάνηκε από την πρώτη παρουσίασή

του, κάπως ασύμβατο σε σχέση με τις τότε προοπτικές ανάπτυξης του οικισμού. Επιπλέον -

όπως αμέσως μετά αποδείχτηκε- ήταν εξαιρετικά δύσκολο στην επιτόπια πιστή εφαρμογή

του. Η κατακραυγή από τα θιγόμενα συμφέροντα, που κορυφώθηκε κατά τις πρώτες

διανοίξεις των οδών, η περιπλοκή του ζητήματος των αποζημιώσεων, που εκμεταλλεύτηκε

ανενδοίαστα το μικροσυμφέρον των «ισχυρών» της εποχής, επέφεραν τη μετατροπή του

σχεδίου, την οποία επεξεργάστηκε- όπως είναι γνωστό- ο αρχιτέκτονας του Μονάχου και

βασιλικός μυστικοσύμβουλος Leo von Klenze, περιορίζοντας το από την αρχική

μεγαλόπνοη κλίμακα του, σε μια πρακτική αλλά και εμφανώς κοντόφθαλμη παραλλαγή του.

Πριν όμως ασχοληθούμε με την πολεοδομική συγκρότηση της Αθήνας του 19ου

43

αιώνα, θα ήταν ενδιαφέρον να στραφούμε προς τον ανθρώπινο παράγοντα και να

σημειώσουμε μερικά καίριας σημασίας στοιχεία, που διαμόρφωσαν την κοινωνική εικόνα

του νέου πληθυσμού της. Είναι π.χ. χαρακτηριστική της νοοτροπίας των πρώτων Αθηναίων,

γηγενών ή μη, η άμεση και αβίαστη αντίδραση τους -όπως προαναφέραμε- στον πρώτο

μακρόπνοο σχεδιασμό της πρωτεύουσας. Αν και έως ένα βαθμό κατανοητή, η ενέργεια αυτή

αποτέλεσε σημάδι αναμενόμενης ανωριμότητας, αδιαμόρφωτης συνείδησης των νέων

κοινωνικών απαιτήσεων, αποδεικνύοντας συγχρόνως ότι η μελλοντική αθηναϊκή αστική

τάξη ξεκινούσε τότε κυριολεκτικά από το μηδέν.

Η βασική δομή του πληθυσμού στον υφιστάμενο οικισμό υστερούσε σε ταξική

ισορροπία, που ήταν απαραίτητη για τη συντονισμένη δράση και τον πηγαίο δυναμισμό μιας

προοδευτικής κοινωνικής ομάδας. Εξάλλου, η μικτή παραδοσιακή οικονομία που δεν ήταν

καθαρά εμπορευματική, δεν επέτρεψε την εξέλιξη της κοινωνίας σε μία πρώιμη

αστικοποίηση- όπως έγινε σε άλλα εύρωστα, από οικονομική άποψη, οικιστικά κέντρα του

προεπαναστατικού ελλαδικού χώρου. Εδώ, η κοινωνική μεταλλαγή προς τον αστικό

πολιτισμό έγινε λίγο πολύ με τεχνητό τρόπο και κυρίως προήλθε από τους ετερόχθονες

κατοίκους της πόλης. Δηλαδή τους ισχυρούς Έλληνες των παροικιών, οι οποίοι μαζί με

τους Βαυαρούς της ξένης διοίκησης, αποτέλεσαν -κατά κάποιον τρόπο- την πρώτη άρχουσα

τάξη της Αθήνας. Στη νεοπαγή αυτή ομάδα ξεχώριζαν πάντως και τα λίγα τοπικά «τζάκια»,

οι Αθηναίοι προεστοί, που από την εποχή της τουρκοκρατίας κατείχαν σημαντική θέση.

Επίσης, όλοι έτρεφαν- παρά τις επιμέρους αντιθέσεις- το μεγαλύτερο σεβασμό για τους

απόμαχους ήρωες της απελευθερωτικού αγώνα, αρκετοί από τους οποίους παρέμειναν έως

το θάνατο τους μόνιμοι κάτοικοι της πρωτεύουσας.

Είναι φανερό ότι αυτή η «ελίτ» των προνομιούχων που προαναφέραμε, αποτελούσε

μια κλειστή τάξη, η απόλυτη απομόνωση της οποίας από τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο της

πόλης, κράτησε τουλάχιστον έως τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεώργιου Α’.

Αργότερα -όπως θα δούμε - οι φραγμοί χαλάρωσαν και οι «κάστες» αναμορφώθηκαν σε μια

πιο ομαλή ταξική πυραμίδα.

Το μέσο και το κατώτερο στρώμα των γηγενών, που συνιστούσε τον κύριο κοινωνικό

κορμό του οικισμού από την εποχή της τουρκοκρατίας, δηλαδή οι μικροϊδιοκτήτες ή οι

παραγωγοί της γης, οι βιοτέχνες, οι μεταπράτες γενικότερα -αλλά και οι ομάδες των

ανέργων και επιτηδείων- προσαρμόστηκε με εντυπωσιακή ευκολία στις ευκαιριακές

καταστάσεις της ζωής στην οθωνική Αθήνα. Έτσι, δεν αργούν και αυτοί να ακολουθήσουν

τις νέες δραστηριότητες και τα επαγγέλματα, επωφελούμενοι από τις διαμορφωνόμενες

44

συνθήκες εργασίας , σε βάρος βέβαια των παραδοσιακών απασχολήσεων τους. Οι άνθρωποι

αυτοί αποτέλεσαν, κατά κάποιο τρόπο, την πρώτη ύλη που εντάχθηκε παθητικά στα

γρανάζια ενός πρωίμου κρατικού συγκεντρωτισμού, και ασφαλώς δεν αντιλήφτηκαν ότι η

ένταξη τους στις νέες περιθωριακής υφής ασχολίες, επέφερε την απόλυτη κοινωνική

ισοπέδωση τους.

Ο διογκωμένος δημοσιοϋπαλληλικός τομέας, κυρίαρχο στοιχείο στον πληθυσμό της

οθωνικής Αθήνας, οφειλόταν βέβαια στο ότι η κυβέρνηση συγκέντρωσε όλες τις αρχές στο

Κέντρο και με αυτό τον τρόπο υπέθαλψε- εκτός από την υπερτροφική υπαλληλία- κάθε

είδους αντιπαραγωγικές δραστηριότητες μέσα στην πόλη. Αυτές οι δραστηριότητες και

παράλληλα τα προσφερόμενα από τον κρατικό μηχανισμό ποικίλα προνόμια, ενθάρρυναν

τους αργόμισθους και καιροσκόπους, αυξάνοντας τη συρροή ανθρώπων στη νέα

πρωτεύουσα. Έτσι από την επαναστατική περίοδο έως τα μέσα του 19ου αιώνα,

δεκαπλασιάστηκε ο πληθυσμός της (το 1825 ήταν 4.000 ενώ το 1840 40.000 περίπου),

γεγονός οπωσδήποτε πρωτοφανές για πόλη του βαλκανικού χώρου.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης κρίσης που

κατέληξε στην έξωση του Όθωνα και για μια περίπου δεκαετία μετά, έως ότου άρχισε

δηλαδή να ομαλοποιείται η πολιτειακή και οικονομική ζωή, παρατηρήθηκε αισθητή

ανάσχεση σε όλους τους τομείς, αυτής της- πλασματικής έστω- ανάπτυξης. Ειδικά, οι

φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις του 1843 και της επανάστασης του 1862, μόνο γύρω στο 1880

-σε όψιμο δηλαδή χρόνο, και κάτω από ειδικές πολιτικές και οικονομικές συνθήκες-

απέδωσαν καρπούς, έτσι ώστε να αξιοποιηθούν ουσιαστικά οι πρόοδοι της προηγούμενης

περιόδου.

Χωρίς να επεκταθούμε σε περισσότερες λεπτομέρειες, η μόνιμη παρουσία πολλών

Βαυαρών μηχανικών και τεχνικών ως το 1843 αλλά και η περιοδική μετάκληση διαφόρων

πάλι Ευρωπαίων κυρίως Γερμανών αρχιτεκτόνων για να τους ανατεθούν συγκεκριμένα έργα

ήταν αποφασιστική για την κατεύθυνση που ακολούθησε η αρχιτεκτονική αργότερα στην

Ελλάδα.

Παρ' όλη όμως την «μεταφύτευση» του νεοκλασικισμού στην Ελλάδα αυτός

παρουσιάζει από νωρίς ορισμένες ιδιομορφίες:

Η ελληνική αρχιτεκτονική του 19ου αι. είναι πιο αμιγής και δεν ανταγωνίζεται

παλιότερες μορφές μια και το πρόσφατο παρελθόν έχει απορριφτεί ως προϊόν της σκλαβιάς.

Το είδος του κλασικισμού που υιοθετείται είναι πολύ πιο κοντά στα αρχαία πρότυπα.

Σε αυτό βοηθάει η γειτνίαση με τις αρχαιότητες που μπορούν να μελετηθούν άμεσα.

45

Οι ιδιαίτερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, οι περιορισμένες δυνατότητες του

νεοσύστατου κράτους επιβάλλουν μικρής κλίμακας έργα με χαμηλό προϋπολογισμό. Στην

Ελλάδα αν κανείς αφαιρέσει τα Ανάκτορα δεν χτίζεται τίποτα ισάξιο με τα τεράστια

κλασικιστικά συγκροτήματα της Ευρώπης. Η λιτότητα επηρεάζει αναγκαστικά και τη μορφή

ώστε να λείψουν οι ακρότητες σε μεγάλο βαθμό.

Ο ελληνικός κλασικισμός αποκτά έντονα εθνικό περιεχόμενο. Ο νεοκλασικισμός

στην Ελλάδα έχει αποτελέσει αντικείμενο εκτεταμένης μελέτης από πολλούς μελετητές

.Κάποιοι τον έχουν δεχθεί ανεπιφύλακτα ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις αναπτύχθηκε

σημαντική πολεμική και τέθηκε υπό αυστηρή κρίση κυρίως ως προς την ελληνικότητα του.

2.3 ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ

Ο αρχιτεκτονικός κλασικισμός εισέρχεται στην Ελλάδα μετά την ανακήρυξη του

ελεύθερου κράτους ως εκπρόσωπος κάποιας επίσημης αρχιτεκτονικής, χωρίς όμως μεγάλη

έμφαση αρχικά. Έτσι επί Καποδίστρια έχουμε περιορισμένα δείγματα μιας κλασικιστικής

αρχιτεκτονικής, λιτής και αυστηρής σε όγκους και διακοσμητικά στοιχεία (π.χ. οι στρατώνες

του ιππικού στο Ναύπλιο, το ορφανοτροφείο στην Αίγινα (1829). Η πραγματική «εισβολή»

του κλασικιστικού κινήματος στον αστικό ελληνικό χώρο πραγματοποιείται όπως

προαναφέρθηκε στην περίοδο που ακολουθεί τον Όθωνα. Μια σειρά Γερμανοί αρχιτέκτονες

και Έλληνες σπουδασμένοι στο εξωτερικό (Κλεάνθης, Καυταντζόγλου, Κάλκος κ.α.)

γίνονται φορείς της νέας αρχιτεκτονικής ιδεολογίας. Παράλληλα την ίδια εποχή

δημιουργούνται στο πνεύμα του κλασικισμού και τα πολεοδομικά σχέδια διαφόρων πόλεων

(π.χ. Αθήνας, Πάτρας, Ερέτριας, Σπάρτης, Τρίπολης κ.α.) Έτσι καθιερώνεται η «Σχολή της

Αθήνας» που δέχεται την ισχυρή επίδραση του γερμανικού κλασικισμού και γίνεται

ιδεολογικό πρότυπο για όλη την ελληνική επικράτεια που αντιγράφει τα νεοκλασικά της

κτίρια, όχι μόνο όσον αφορά την επίσημη αρχιτεκτονική (δημόσια κτίρια) αλλά και τις

κατοικίες της άρχουσας τάξης .

Παράλληλα όμως και στην ελεύθερη Ελλάδα (νότια Ελλάδα) όπως και σ' ένα μεγάλο

υπόδουλο τμήμα της (Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη κ.α.) υπάρχει η λαϊκή αρχιτεκτονική, που

πηγάζει από τοπικές μορφές και λαϊκές παραδόσεις, συνήθειες και τρόπο ζωής. Επόμενο

ήταν λοιπόν να υπάρξει, όπου ήταν δυνατό από τις γενικότερες κοινωνικοοικονομικές

συνθήκες, μια επιμιξία των δύο βασικών αρχιτεκτονικών τάσεων.

46

Έτσι κατοικίες ευρύτερων στρωμάτων του λαού ντύνονται νεοκλασικά ή με διάφορα

άλλα μοτίβα (π.χ. βυζαντινά, αναγεννησιακά, γοτθικά, μπαρόκ κλπ.) διατηρώντας όμως την

παραδοσιακή οργάνωση των εσωτερικών χώρων. Έτσι δημιουργείται, αυτό που ονομάστηκε

λαϊκός κλασικισμός .

Συμπερασματικά, ο κλασικισμός εδραιώθηκε και επικράτησε στη νότια Ελλάδα όπου

οι συνθήκες ήταν πρόσφορες, είτε ως αυθεντικός ευρωπαϊκός κλασικισμός, είτε ως λαϊκός

κλασικισμός, στα αστικά κυρίως κέντρα, και λιγότερο στην ύπαιθρο, γι' αυτό και τα

περισσότερα και πιο αξιόλογα δείγματα προέρχονται από την Αθήνα, την Πελοπόννησο και

τα νησιά. Αντίθετα λόγω διαφόρων ενδογενών αιτιών δε κατάφερε να εισχωρήσει στον

Μακεδονικό χώρο και εμφανίζεται ευκαιριακά και καθυστερημένα σε ορισμένα μόνο

κέντρα (π.χ. Καβάλα, Θεσσαλονίκη κ.λ.π.). Εισέρχεται, σαν αρχιτεκτονική μονάδα ή

σύνολο, ψυχρός άχρωμος συμμετρικός και άκαμπτος συμφιλιώνεται με το περιβάλλον και

το κλίμα και διαχέεται στους δρόμους και τις παρυφές των νεαρών πόλεων, απορροφάται

και αναπαύεται . Χώνεται ακόμα και σε περιοχές που διατηρούν έντονη αρχιτεκτονική

προσωπικότητα όπως στο Άγιο Όρος Βατοπέδι και Αθωνιάδα καθώς και σε

απομακρυσμένες πόλεις του υπόδουλου ελληνισμού π.χ. στις Σαρανταεκκλησιές της

Θράκης. Από μνημειακό κτίριο γίνεται ζωντανό κτίσμα της πόλης: Αρχοντόσπιτο,

μικροαστική κατοικία, εκκλησία, θέατρο, δημαρχείο κτλ. Όχι μόνο αφελληνίστηκε,

αποκτώντας γνήσιο τοπικό χαρακτήρα αλλά εξελλένισε και ξένους όπως τον Ziller.

Κυριαρχεί στην ελληνική ατμόσφαιρα, αποκτά ρυθμική και οικοδομική ευλυγισία.

προσφέρει μονάδες και στοιχεία χρήσιμα και αναγκαία για τη σύνθεση και συμπλήρωση των

νέων ή αναπτυσσόμενων πόλεων ανεξάρτητα με το ρυμοτομικό τους χαρακτήρα π.χ.

ορθογωνικό στην Αθήνα, παραδοσιακό στην Ερμούπολη, αποδεσμεύεται από την τοπική

συμμετρία και επιφανειακή προβολή και χειρίζεται άνετα ελεύθερους όγκους , κατατμήσεις

γωνιών , τοξωτές ή με πεσσούς και επιστήλια στοές . Στηρίζει παραγωγή τυποποιημένων

και προκατασκευασμένων στοιχείων: κιγκλιδώματα, διακοσμητικά κεραμικά πρόστενα,

ζωγραφικές φρίζες κλπ .

2.4 ΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΑ

Η αρχιτεκτονική του 19ου αι., αυτή που αποκαλούμε με το γενικό τίτλο

«Νεοκλασική Αρχιτεκτονική», αποτελεί μια σημαντική πηγή έμπνευσης για τους

47

νεοέλληνες ζωγράφους. Αυτός ο ξενόφερτος αρχιτεκτονικός ρυθμός, που βρήκε στην

Ελλάδα την ιδανική του έκφραση ταιριάζοντας απόλυτα με το τοπίο και τα αρχαία

μνημεία, συγκινεί ακόμη και σήμερα τους καλλιτέχνες, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις

διέσωσαν με το χρωστήρα τους αυτά τα θαυμάσια δείγματα της αρχιτεκτονικής του

περασμένου αιώνα. Μέσα από τα έργα τους ανασυνθέτουμε τα μορφολογικά στοιχεία της

ιστορικής αλυσίδας και βλέπουμε τη μορφή που είχαν τα μεγάλα αστικά κέντρα της

Ελλάδας.

Η «Νεοκλασική Αρχιτεκτονική», ως σύνολο και ως λεπτομέρεια, απασχόλησε

ολόκληρες γενιές ζωγράφων. Ένας από τους αγαπημένους της νεοελληνικής τέχνης, ο

Γιάννης Τσαρούχης, ήταν από τους πρώτους που γοητεύτηκαν από αυτό τον αρχιτεκτονικό

ρυθμό και απεικόνισε με τη γνωστή του ευαισθησία τα πειραϊκά και αθηναϊκά

οικοδομήματα σε πολλές συνθέσεις του. Ενδιαφέρουσες είναι αυτές όπου τα νεοκλασικά

σπίτια, ζωγραφισμένα με έντονο μορφολογικό συμβολισμό, είναι τοποθετημένα μέσα σ'

ένα ονειρικό, φανταστικό τοπίο. Ο Τσαρούχης, όπως συχνά αναφέρει στα γραφτά του,

έζησε και μεγάλωσε σε τέτοια σπίτια, γι' αυτό και απέδωσε με σχολαστική ακρίβεια τον

ψυχισμό τους. Στα έργα του αναβιώνει η προπολεμική γενιά, καθώς και τα ήθη και έθιμα

της κοινωνίας της.

Στην ίδια γενιά με τον Τσαρούχη ανήκουν ο Γιώργος Μανουσάκης, ο Κωνσταντίνος

Μαλάμος και η Μαρία Πώπ. Οι ζωγράφοι αυτοί ευτύχησαν να γνωρίσουν το ανθρώπινο

πρόσωπο της πόλης, πριν το καταστρέψει η εισβολή της σύγχρονης τεχνολογίας και της

άναρχης δόμησης.

Ο καθένας, με την προσωπική μορφοπλαστική του άποψη, μετουσιώνει στα έργα του

τη γοητεία αυτής της εποχής με τα ωραία σπίτια, τους ευωδάτους κήπους, τους δρόμους

με τα μόνιππα και τις μυρωδικές γαζίες, μεταφέροντας μας μηνύματα μιας ρομαντικής

διάθεσης.

Στις συνθέσεις τους, όπου κυριαρχούν οι χαμηλοί χρωματικοί τόνοι, οι ελαφρές

φωτοσκιάσεις, ο συγκρατημένος λυρικός τόνος και οι έμμεσες συμβολικές νύξεις, μας

υποβάλλουν ένα έντονο συγκινησιακό συναίσθημα που μας οδηγεί, πέρα από το ρεαλισμό

της εικαστικής αναφοράς, σε ένα μεταφυσικό κόσμο όπου το παρελθόν γίνεται παρόν,

αναπλάθοντας τις μνήμες του χθες .

Όμως και οι νεώτεροι ζωγράφοι δεν μπόρεσαν ν' αντισταθούν στη γοητεία που

εκπέμπουν τα παλιά σπίτια, που σήμερα, τα περισσότερα από αυτά, φρικτά

ακρωτηριασμένα, ερειπωμένα, άπνοα σχεδόν, αντιμετωπίζουν την αδυσώπητη φθορά του

48

χρόνου μαζί με την ανθρώπινη, σκληρή αδιαφορία. Όμως αυτό δεν τα εμποδίζει να

τραβούν, όλο και πιο πολύ, τα βλέμματα των νέων καλλιτεχνών επάνω τους.

Η Μαρία Αγγελίδου, ο Αχιλλέας Αϊβάζογλου, ο Μάρκος Βενιός, ο Μιχάλης

Γεωργός, ο Χριστόδουλος Γκαλτέμης, ο Γιώργος Δρούτσας, αλλά και ακόμα πιο νέοι

ζωγράφοι, όπως η Αθηνά Βαλατσού, η Βάσω Ηλιακοπούλου, η Σοφία Μαζαράκη-

Καλογεροπούλου, ο Δημήτρης Καραβάκος, ο Ανδρέας Κατσιμάρδος ο Βαγγέλης Μαρίνος

και η Καλλιόπη Οικονομάκου, μας δίνουν αξιόλογα δείγματα, εμπνευσμένα από τη

"Νεοκλασική Αρχιτεκτονική" μέσα από διαφορετικό ύφος ο καθένας, ανάλογα με τις

εικαστικές τους αναζητήσεις και την προσωπική τους θεώρηση. Η διάταξη των όγκων, η

χρωματική εναρμόνιση, η μορφολογική ενορχήστρωση, διαφέρει από ζωγράφο σε

ζωγράφο, από έργο σε έργο. Άλλο πιο παραστατικό, άλλο πιο αφαιρετικό, το αδρό σχέδιο

μεταλλάσσεται σε ρευστό χρώμα, κάπου πιο έντονο, κάπου πιο αχνό, χαρακτηριστικά που

εκφράζουν όλα την ίδια ρομαντική διάθεση, την ίδια ευαισθησία και μας καλούν να

αποτίσουμε φόρο τιμής στους γνωστούς και άγνωστους τεχνίτες της περασμένης δόξας

που χάθηκε μαζί με τις αισθητικές αξίες μιας άλλης εποχής.

Το περιβάλλον είναι το τρυφερό περίβλημα που επωάζει τα βιώματα και τις μνήμες

του καλλιτέχνη και επιδρά σημαντικά στην εικαστική του πορεία. Τα αποτελέσματα της

αισθητικής διαπαιδαγώγησης, που ο ζωγράφος δέχεται από το περιβάλλον του, αναδύονται

μέσα από το έργο του που εκφράζει συνειρμικά τα θετικά ή αρνητικά στοιχεία, τα οποία

αφομοιώνει στην καθημερινή του εμπειρία.

Η μορφή της ελληνικής πόλης του 19ου αι. αλλοιώθηκε σημαντικά τα τελευταία

χρόνια. Τα νεοκλασικά κτίρια, μακρινές ξεθωριασμένες εικόνες, λιγοστεύουν δραματικά.

Σιη θέση τους, τσιμεντένια μεγαθήρια απομονώνουν τον άνθρωπο στη μοναξιά του

σύγχρονου πολιτισμού. Σκόρπια τώρα τ' απομεινάρια της παλιάς δόξας: μαρμάρινα

φουρούσια, δαντελένιες σιδεριές, πήλινα αγάλματα, ανθεμωτά ακροκέραμα, στοιβαγμένα

σε σωρούς στα παλιατζίδικα, προκαλούν τη θλίψη του περαστικού και αποπνέουν τη

νοσταλγία για την ομορφιά της πόλης που χάθηκε. Οι ζωγράφοι καταφέρνουν να

αναδημιουργήσουν, έστω και σαν μακρινή ψευδαίσθηση αυτή την όμορφη πόλη γιατί ίσως

πιστεύουν και αυτοί, μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη, ότι «...σπίτι ήταν μόνο το

νεοκλασικό...».

49

2.5 Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Ο Κλασικισμός, παρά την παγκόσμια διάσταση του, καταχωρείται στην ιστορία της

αρχιτεκτονικής ως μία από τις ποικίλες φάσεις των ρυθμολογικών κατευθύνσεων του 19ου

αιώνα. Όμως, η αποκάλυψη του φαινομένου του Αθηναϊκού Κλασικισμού έρχεται τώρα να

αμφισβητήσει αυτή την άποψη. Διότι η μετέωρη εθνική συνείδηση της «νεοελληνικής

αναγέννησης» βρήκε στην Αθήνα, στον τόπο των ιστορικών προτύπων της, πρόσφορο

έδαφος για να ριζώσει και να αναπτυχθεί — σε χρονικό διάστημα πάνω από τα τρία

τέταρτα του αιώνα — και κυρίως να αποκτήσει την αυτοδυναμία ενός σύμφυτου με το

λαϊκό αίσθημα καλλιτεχνικού ρεύματος.

Όταν το Μάιο του 1938 έγινε στην Αθήνα η πρώτη (φωτογραφική τότε) έκθεση για

τον Αθηναϊκό Κλασικισμό, άρχισε σταδιακά να αναπτύσσεται ένα είδος περιέργειας γι'

αυτό το ιδιόρρυθμο φαινόμενο δημιουργίας. Είναι αλήθεια ότι οι «μοντερνιστές» της

γενιάς του '30 αντέδρασαν, καθώς τα «πουριστικά» τους κηρύγματα έβρισκαν σύμμαχο

τους στις λιτές μορφές των λαϊκών σπιτιών- όπως π.χ. στον κυβισμό των Αναφιώτικων και

τον «φουκτιοναλισμό» των χαγιατιών της Πλάκας- ενώ το «ξενόφερτο κουστούμι» της

Βαυαρέζικης κατοχής (όπως χαρακτηριστικά αποκαλούσαν το νεοκλασικό διάκοσμο)

βρισκόταν μάλλον στην έκδηλη περιφρόνηση τους.

Πολύ αργότερα, στη μεταπολεμική περίοδο, ήρθε η καταστροφή των μαζικών

κατεδαφίσεων των νεοκλασικών σπιτιών και τότε η υδροκέφαλη πρωτεύουσα άρχισε να

ενδύεται το «τοπικό κουστούμι» της, αυτό δηλαδή που συνέθεταν οι απρόσωπες και

θλιβερές πολυκατοικίες. Τότε έγινε επιτέλους- δυστυχώς όμως αργά- κατανοητή η

αισθητική αξία του χαμένου για πάντα Αθηναϊκού Κλασικισμού.

Σήμερα, το φαινόμενο της νεοκλασικής Αθήνας του 19ου αιώνα έχει καταχωρηθεί

ως ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της νεώτερης ιστορίας της αρχιτεκτονικής, όχι

μόνο στο τοπικό, αλλά και το ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αυτό λοιπόν το οποίο αυθόρμητα- θα λέγαμε- εξέφρασε η απαράμιλλη ευαισθησία

ενός Τσαρούχη στα ανεκτίμητα «κλασικιστικά» τοπία του, έχει ήδη αναλυθεί από τους

ειδικούς της Τέχνης και της Αρχιτεκτονικής ως μία αυτόνομη μορφολογική παρουσία. Ένα

είδος «ιστορικού ρυθμού» που καλλιεργήθηκε στο δικό του κύκλο ζωής: την πρώιμη

φάση, την ακμή, την οριστική κάμψη στο τέλος.

Για να αντιληφθούμε το γεγονός αυτό- ιδιαίτερα για τη φάση της ακμής στην

περίοδο του Γεωργίου Α’- αρκεί να παρακολουθήσουμε τη συγκίνηση και τον

50

ενθουσιασμό του διασημότερου αρχιτέκτονα της αυτοκρατορικής Βιέννης, του Θεόφιλου

Χάνσεν, όταν αυτός ολοκληρώνοντας την Ακαδημία Αθηνών παραδεχόταν ότι αυτό το

έργο ήταν το μοναδικό αριστούργημα του. Ακόμη, αρκεί να φανταστούμε τους

μαρμαρογλύπτες του συνεργείου του αρχιτεχνίτη Κουμέλη, όταν αυτοί αντέγραφαν-

χιλιοστό προς χιλιοστό- στο παρθένο πεντελικό μάρμαρο τα ιωνικά κιονόκρανα του

Ερεχθείου. Τέλος, να πλησιάσουμε- νοερά- τους περίφημους «κοσμηματογράφους» στην

εργασία τους, όταν αυτοί κάτω από την επίβλεψη του δημιουργού του Πολυτεχνείου και

του Αρσακείου, του Λύσανδρου Καυταντζόγλου, αποτύπωναν τα κυανόχρυσα φατνώματα

του Θησείου στις οροφές των επιβλητικών μεγάρων, για να διαδοθούν αυτά αμέσως μετά

και στα πιο ταπεινά αστικά σπίτια των αθηναϊκών συνοικιών.

Έτσι, μέσα από αυτή τη δημιουργία, δόθηκε η πιο αξιόπιστη απάντηση —ως δια

μαγείας θα λέγαμε— στο πρόβλημα, το οποίο ο Λέο φον Κλέντσε, ο αρχιτέκτονας του

Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, είχε επωμισθεί από το μονάρχη εργοδότη του, όταν ο

τελευταίος του απαίτησε οι νέες κατοικίες του Μονάχου να κτίζονται κατά την

αρχαιοελληνική μορφολογία.

Πραγματικά αυτή η «ανθρώπινη προσαρμογή» των αρχαίων προτύπων έγινε από τους

ανώνυμους και επώνυμους Αθηναίους αρχιτέκτονες με μεγάλη δεξιοτεχνία. Έτσι, ο

ιωνικός ρυθμός κατέβηκε από το κλασικό του Βάθρο για να μετουσιωθεί σε ένα κομψό,

επίπλαστο αποτύπωμα, που κοσμούσε τον «άνω όροφο» του αθηναϊκού σπιτιού. Τα

διακοσμητικά επίκρανα των παραστάδων διαπλάστηκαν με σοφία επιλεγμένα, όχι από τα

αυστηρής μορφής πρότυπα της Ακρόπολης, αλλά από την κορινθιάζουσα παραλλαγή της

όψιμης αρχαιότητας. Και ήρθε μετά ο περίφημος Τσίλλερ να προσθέσει στις όψεις ένα

πλήθος κεραμικών επίπλαστων διακοσμήσεων, οι οποίες, εμπλουτίζοντας με την εμφάνιση

τους τη ρυθμική φωτοσκίαση των παραστάδων, των κορωνίδων των γείσων, έδιναν μία

απαράμιλλη κομψότητα στο αρχιτεκτόνημα.

Το κριτικό αίσθημα της κοινωνίας, που πάντα είναι έτοιμο να καταδικάσει κάθε

εκζήτηση και κάθε ρηχό μιμητισμό, διέκρινε στο ευρηματικό ρεπερτόριο αυτής της

αρχιτεκτονικής μια αμιγή έκφραση, στο επίπεδο των πολιτισμικών προσδοκιών του. Έτσι,

το «ξενόφερτο κουστούμι» των Βαυαρών του Όθωνα μετουσιώθηκε γρήγορα σε ένα

πάνδημο γλωσσάρι μορφολογίας, που γρήγορα προσαρμόστηκε από την αρχαιοπρεπή και

επίσημη λάμψη των δημοσίων αστικών μεγάρων στην εύγλωττη σεμνότητα και το

μετρημένο αυθορμητισμό της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Είναι αυτή η μεταλαμπάδευση, το

απόγειο της επιτυχίας ενός ρυθμού. Κάτι, που στην ιστορία της αισθητικής των ιστορικών

51

ρυθμών σπάνια συμβαίνει. Ιδιαίτερα, εάν κανείς συνδέσει αυτή την αποδοχή των μορφών

με την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής, έχει να παρατηρήσει την πιο σημαντική,

ίσως, ιδιότητα του Αθηναϊκού Κλασικισμού: Να προβάλλει αυτός -μέσα από τα αρχέτυπα

συστατικά του- ένα μαγικό κώδικα συμπόρευσης, δημόσιου και ιδιωτικού αισθήματος,

επίσημου και ανεπίσημου χώρου επικοινωνίας, ενός δηλαδή ιδιότυπου πολιτισμικού

συγκερασμού, ο οποίος υπήρξε κυρίαρχο γνώρισμα των ανερχόμενων στρωμάτων της

νεοσύστατης αστικής τάξης στην Αθήνα.

2.6 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ

Γίνεται παρακάτω μια σύντομη αναφορά στους επώνυμους αρχιτέκτονες, Έλληνες

και ξένους που δούλεψαν στην Ελλάδα από την αρχή της απελευθέρωσης ως τις πρώτες

δεκαετίες του 20ου αιώνα και κινήθηκαν λιγότερο ή περισσότερο στα πλαίσια του

κλασικισμού.

Αυτοί δημιούργησαν τα μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια αλλά και τα μέγαρα των

πλουσίων. Επίσης, το έργο τους αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και αντικείμενο μίμησης από

το πλήθος των ανώνυμων δημιουργών και εμπειρικών μαστόρων, που έχοντας ως πρότυπα

τα δικά τους έργα, δημιούργησαν τις λαϊκές κατοικίες των ευρύτερων στρωμάτων.

Σταμάτης Βούλγαρης (1774-1842)

Κερκυραίος στρατιωτικός μηχανικός της Καποδιστριακής περιόδου, αποτελεί μια

εκπληκτική περίπτωση αυτοδημιούργητου ανθρώπου και διακεκριμένου επιστήμονα. Από

τον Καποδίστρια ο Βούλγαρης παίρνει την εντολή να ανακαινίσει το Ναύπλιο και να

καταστρώσει νέο ρυμοτομικό σχέδιο με διανοίξεις δρόμων, κατεδαφίσεις ετοιμόρροπων

κτηρίων και μεταφορά νερού από τις πλησιέστερες πηγές. Παράλληλα κατεδαφίζονται υπό

την επίβλεψη του τα παλιά τείχη του Ναυπλίου, και με το υλικό αυτό κατασκευάζεται η

προκυμαία, και οι λιμενοβραχίονες. Στην Ακροναυπλία και στο Παλαμήδι γίνονται

εξωραϊστικά έργα. Το παλιό Νοσοκομείο του Ατζαγαλιώτη διαρρυθμίζεται και ανεγείρεται

ένας μεγάλος στρατώνας ο οποίος αργότερα μετατράπηκε σε φυλακές. Κτίζεται το τριώροφο

Κυβερνείο. Δημιουργείται η μεγάλη πλατεία των Τριών Ναυάρχων. Με όλα αυτά ο

Βούλγαρης κάνει ότι είναι δυνατόν για να προσλάβει το Ναύπλιο τη γοητεία και τη χάρη

μιας ιδιότυπης πολιτείας.

52

Αλλά οι δραστηριότητες δεν σταματούν εκεί. Με την έγκριση του Καποδίστρια

εκδηλώνει ενδιαφέρον και για θέματα που σχετίζονται με την 'Τρίπολη και το Αργός.

Το έργο όμως που δοξάζει το όνομα του είναι ο πολεοδομικός σχεδιασμός της

Πάτρας, που ξεκίνησε στις 5-12-1828. Το σχέδιο του παρουσιάζει την πόλη σε σχήμα

μεγάλου τετράπλευρου παραλληλογράμμου. Αρχίζει από τη θάλασσα και φτάνει ως την

άκρη της Παλιάς Πάτρας όπου ήταν και η Ακρόπολη.

Η σαφήνεια στη χάραξη της Πάτρας σε συνδυασμό με την ολότελα ασυνήθιστη

κανονικότητα του σχεδίου, καθώς και τα περιμετρικά ευρύτατα κενά με τις αξονικές πύλες

και τις οχυρώσεις δημιουργεί εύλογες απορίες και ενδιαφέρον για την ερμηνεία και την

προέλευση της σύνθεσης,, που θυμίζει πολύ τον πυρήνα ενός αρχαϊκού ρωμαϊκού

στρατοπέδου. Η γνώση όμως αυτή δεν είχε κατακτηθεί το καιρό του Βούλγαρη και δεν

μπορούσε να παίξει γι' αυτόν κανένα διδακτικό ή άλλο ρόλο. Εξίσου αδιανόητη είναι και η

προέλευση του σχεδίου από τις «BASTIDES». Πρόκειται για οργανωμένης δόμησης,

στρατιωτικού χαρακτήρα οικισμούς, που ελέγχουν άξονες επικοινωνιών στην

υστερομεσαιωνική Γαλλία, που δεν είναι όμως η περίπτωση της Πάτρας και δεν υπάρχει

άλλωστε και καμιά μαρτυρία ότι είχε φτάσει εκεί ο Βούλγαρης. Βέβαια στην Πάτρα

υπάρχει, ένα μοτίβο καθαρά αναγεννησιακό. Και αυτό είναι η διαγώνια ή χιαστί διάταξη των

5 πλατειών της. Όμως στα μοντέλα που υπάρχουν στην Ιταλία, έχουμε μια διάταξη

σταυρική.

Τέλος, μια τελευταία άποψη και μάλλον η πιο πειστική, είναι ότι ο Βούλγαρης

σχεδίασε την Πάτρα με βάση την περιγραφή ρωμαϊκού στρατοπέδου από τον Πολύβιο. Η

αντιπαράθεση των δύο σχεδίων έχει να δώσει πολλά κοινά σημεία. Εκτός όμως από αυτό,

βλέπουμε και την επιρροή που εξασκούσαν στους Νεοκλασικούς όχι μόνο οι αρχαιολογικές

έρευνες αλλά και τα αρχαία, κείμενα . (σχ 2.1, 2.2)

53

Σχήμα 2.1, Σχήμα 2.2

Σταμάτης Κλεάνθης (1802-1862)

Μαζί με τον Εντουαρντ Σούμπερτ (SCHAUBERT) ήταν οι πρώτοι αρχιτέκτονες που

κατεβήκαν στην Ελλάδα. Απόφοιτοι της ακαδημίας Καλών Τεχνών του Βερολίνου, μαθητές

του Karl Friedrich Von Schinkel (του σημαντικότερου αρχιτέκτονα του ρομαντικού

κλασικισμού). Έφτασαν στο Ναύπλιο την Άνοιξη του 1830, για την μελέτη της κλασσικής

αρχιτεκτονικής, αλλά περισσότερο για να διερευνήσουν τις δυνατότητες για επαγγελματική

ανάπτυξη. Εκεί ο Κλεάνθης αναλαμβάνει το πρώτο του έργο, τρία σπίτια του Ραμαντάνη

άλλοτε πρεσβευτή της Τουρκίας στο Λονδίνο, που έμειναν γνωστά ως Ραμαντανέΐκα.

Αυτοί οι δύο έφτιαξαν και το πρώτο σχέδιο των Αθηνών. Με όλες του τις ελλείψεις το

σχέδιο αυτό αν εφαρμοζόταν αμέσως τότε, με τους πλατείς και ελεύθερους για μελλοντική

επέκταση δρόμους που προέβλεπε, τη διάνοιξη μεγάλων αρτηριών μέσα από την παλιά

πόλη, την απαλλοτρίωση μεγάλων εκτάσεων γύρω από την Ακρόπολη για την εκτέλεση

ανασκαφών και την αποκάλυψη μέρους της αρχαίας πόλης, θα αποτελούσε μια σταθερή

54

βάση για μελλοντική εξέλιξη.

Το σχέδιο τους προέβλεπε την ανέγερση των ανακτόρων στην σημερινή Πλατεία

Ομονοίας, απέναντι από την Ακρόπολη και στην κορυφή του μεγάλου τριγώνου που

δημιουργούσαν οι τρείς βασικές οδικές αρτηρίες Ερμού, Πειραιώς, Σταδίου.

Αν ο Schinkel σχεδίαζε σύγχρονη αρχιτεκτονική σε τολμηρή αντιπαράθεση με τις

αρχαιότητες, ο Κλεάνθης προχώρησε ένα ακόμα βήμα. Φαίνεται ότι βρήκε το χαμένο

σύνδεσμο με την ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Για να εντοπιστούν αυτές οι συγγένειες πρέπει να εξεταστούν οι διαδοχικές επιρροές

που δέχθηκε ο Κλεάνθης. Από το 1830 βρίσκεται στην Ελλάδα, όπου ασχολείται, με

ενθουσιασμό με οποιεσδήποτε ανάγκες είχε το νεοσύστατο κράτος . Σε πολλές περιπτώσεις

μάλιστα προσφέρει τις υπηρεσίες του χωρίς αμοιβή, πράγμα που σημαίνει ότι είχε

συναίσθηση της κάποιας αποστολής του.

Εκτός από το σχέδιο της Αθήνας ενδιαφέρθηκε και αυτός έμπρακτα για τη διάσωση

των Βυζαντινών μνημείων της Αθήνας. Η δραστηριότητα του επεκτάθηκε έξω από τα όρια

του συμβατικού επαγγέλματος, και έτσι τον βρίσκουμε ανακατεμένο με διάφορες

επιχειρήσεις για την ύδρευση της Αθήνας και την εκμετάλλευση των μαρμάρων της Πάρου.

Από παιδεία, ίσως και από νοοτροπία ήταν ο πιο κατάλληλος αρχιτέκτονας για την

εκμετάλλευση των κλιματολογικών συνθηκών της Ελλάδας.

Δεν αρκέστηκε στη μίμηση των στοιχείων της κλασσικής οικίας αλλά αθέτησε

επιπλέον τις κατασκευαστικές αρχές και τους τρόπους διάταξης πού συναντάμε στη

παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Έτσι πέρα από τους οποιουσδήποτε εξωραϊσμούς, πέρα από

την δυσκολία να γίνει κατανοητός στην ίδια του την εποχή, δεν παύει να είναι πρόδρομος

του Αριστοτέλη Ζάχου που θα εμφανιστεί έναν αιώνα αργότερα.

Εκείνο από τα έργα που δείχνει πιο έντονα τις αντιλήψεις του είναι το σπίτι του (στην

οδό Θόλου στην Πλατεία). Χτισμένο πάνω σε μεγάλη κλίση και πάνω στα υπολείμματα

κάποιου παλιότερου τούρκικου ή μεσαιωνικού κτίσματος , έχει όλα τα χαρακτηριστικά της

αθηναϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Η ενσωμάτωση του παλιότερου κτίσματος στο

νεότερο αρκούσε για να προσδώσει στο σπίτι μια γραφικότητα με την ασυμμετρία των

αξόνων, τους θόλους και τα πηγάδια. Πέρα από αυτά τα στοιχεία που ίσως διατηρήθηκαν

επίτηδες από τον Κλεάνθη και η ίδια η προσθήκη διατηρεί ανάλογες αρετές παρόλο που το

σύνολο έχει προσαρμοστεί στο κλασικιστικό πρότυπο.

Άλλα του έργα είναι το μέγαρο της Δούκισσας της Πλακεντίας, (το Καστέλο) με

Βυζαντινά και γοτθικά στοιχεία (εικ 2.1,σχ. 2.3) και η Αγγλικανική Εκκλησία, στην περίπτωση

55

της οποίας ο Κλεάνθης τόλμησε το αδιανόητο για μια εποχή που ο νεοκλασικισμός

βρισκόταν υπό αυστηρή κρίση. Έδωσε στον πελάτη του ένα κτίριο «γοτθικού ρυθμού» που

οπωσδήποτε ικανοποιούσε τις αντιλήψεις του Άγγλου πελάτη για τη μορφή που έπρεπε να

έχει το κτίριο μέσα στο οποίο είχε συνηθίσει να λατρεύει το Θεό του.

Είναι τόση η εκτίμηση και η εμπιστοσύνη της κοινωνίας στον Κλεάνθη, που του

αναθέτουν τα μεγαλύτερα και καλύτερα κτίρια. Μένει όμως μακριά από τα δημόσια κτίρια.

Έτσι ενώ υπέβαλλε σχέδια για το Πανεπιστήμιο, αυτό ανατέθηκε χωρίς διαγωνισμό στο

Χάνσεν, και το ίδιο συμβαίνει με το Αρσάκειο και το Πολυτεχνείο, μόνο που αυτή τη φορά

τα έργα αναλαμβάνει ο Λύσ. Καυταντζόγλου.

Κάπως έτσι ξεκινάει η διαμάχη αυτών των δύο για την οποία γίνεται λόγος παρακάτω.

Εικόνα 2.1 Σ. Κλεάνθης : Διάταξη του «Καστέλλου» της Πεντέλης.

Σχήμα 2.3 Σ. Κλεάνθης : Διάταξη του «Καστέλλου» της Πεντέλης.

56

Λύσανδρος Καυταντζόγλου (1812-1885)

Απόφοιτος της αρχιτεκτονικής σχολής της Ρώμης με σπουδές και στην Ιταλία όπου

μελέτησε την Γαλλική αρχιτεκτονική . Ήρθε στην Αθήνα το 1838.

Αποδεχόταν τις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας και της αναγέννησης και πίστευε

ότι η αναγέννηση της νεοελληνικής τέχνης έπρεπε συμβαδίζει με τις αντιλήψεις της

ευρωπαϊκής . Δεν υποστήριζε με φανατισμό την επάνοδο στην μίμηση των ελληνικών

αριστουργημάτων αλλά ζητούσε την ανάμειξη των ρυθμών με βάση την ελληνική

αρχαιότητα. Είναι ο πρώτος που κατενόησε την ιδιορρυθμία της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής

την εποχή που όλοι την περιφρονούσαν. Ήταν δεινός στον χειρισμό των αρχαίων ελληνικών

ρυθμών, όμως μ' αυτόν τον τρόπο τα κτίρια του ήταν δύσκαμπτα όπως άλλωστε και οι

ρυθμοί αυτοί όταν πρόκειται να προσαρμοστούν στις συνθήκες ενός σύγχρονου κτηρίου.

Έπαιξε πολυποίκιλο ρόλο στην αρχιτεκτονική της χώρας σαν επαγγελματίας, σαν

ιδρυτής και πρώτος πρύτανης της Ακαδημίας καλών τεχνών, σαν κριτικός και οπωσδήποτε

σαν ταλαντούχος αρχιτέκτονας. Όμως σαν έργο της ζωής του θεωρούσε την οικοδόμηση

των κτιρίων του πολυτεχνείου. Σαν οικοδόμος αλλά και πρώτος πρύτανής του είχε συνδεθεί

απόλυτα μαζί του. Έτσι ώστε όταν παύτηκε από διευθυντής του το 1885 να εργαστεί μόνο

ιδιωτικά.

Για το έργο του αυτό υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις:

Κατά τον Κώστα Μπίρη μόνο στα δύο μονώροφα κτήρια πέτυχε να δώσει μια λαμπρή

και πρωτότυπη δημιουργία. Αντίθετα, στο κεντρικό κτήριο για να ικανοποιήσει τις

απαιτήσεις του Ιωνικού ρυθμού, αδίκησε και τις κτιριολογικές απαιτήσεις του έργου του και

έδωσε πελώριο ύψος στο σύνολο και ιδίως στον πρώτο όροφο, αλλά και τον ρυθμό με το

ύψος στο οποίο τον τοποθέτησε και με την πελώρια κλίμακα που τον αποκρύπτει και τον

εξαφανίζει . Το σύνολο του κεντρικού κτηρίου, ογκώδες και δυσανάλογο προς τη φυσική

κλίμακα και την ευρύτητα του περιβάλλοντος καταθλίβει και αδικεί αισθητικά τα μπροστινά

κτήρια. Το αίθριο δε που σχηματίζεται στο εσωτερικό του κεντρικού κτηρίου, έλαβε κακές

αναλογίες και αντί της εντύπωσης της ευρυχωρίας παρέχει στο ισόγειο την πλήξη ενός

πηγαδιού.

Η αντίθετη άποψη εκφρασμένη από τον Δ. Μαμίδα ιστορικό συνεργάτη της

«Καθημερινής» λέει:

Το Πολυτεχνείο είναι μια σύνθεση όπου η αρχαία ελληνική τέχνη, η Ρωμαϊκή και

εκείνη της Αναγέννησης έδωσαν τα χέρια τους. Ο Καυταντζόγλου δεν μιμήθηκε

.Αφομοίωσε δίνοντας την δική του πρωτοτυπία στο σύνολο. Ειδικά για το κεντρικό

57

κτήριο , είναι βέβαια ογκώδες αλλά έγινε έτσι για εξοικονόμηση χώρων. 0 πρώτος

όροφος είναι πολύ ψηλός αλλά αν δεν ήταν, θα φαινόταν γελοίος απέναντι στο ύψος

των πτερύγων και οι μεγάλοι ιωνικοί κίονες του ορόφου φωταγωγημένοι ανυψώνουν

το σύνολο. Όπως ο Κλεάνθης και ο Σολωμός , έτσι και ο Καυταντζόγλου ζητούσε μια

ανάμειξη, για ανασύνθεση των κλασσικών ρυθμών, με βάση την Ελληνική φυσική

πραγματικότητα. Στο σχέδιο του Πολυτεχνείου προσπάθησε να ελευθερωθεί και να

προχωρήσει στη μεγάλη δημιουργία.

Συνέθεσε και «ανέμειξε» πολλά στοιχεία και έτσι έδωσε ένα έργο, το καλύτερο

μνημείο της σύγχρονης Αθήνας, χωρίς όμως ν' αποτελεί και αριστούργημα.

Άλλα έργα του είναι το Αρσάκειο (1846), το Οφθαλμιατρείο, το Τοσίτσειο, ο Ναός

του Αγίου Κωνσταντίνου, η Αγία ειρήνη, ο Άγιος Διονύσιος των Καθολικών, ο Άγιος

Ανδρέας της Πάτρας και πολλά σπίτια.

Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΚΑΥΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ – ΚΛΕΑΝΘΗ

Οι δύο μεγάλοι αρχιτέκτονες του 19ου αιώνα έφεραν στην Ελλάδα τον «πόλεμο των

ρυθμών» που επικρατούσε στην Ευρώπη. 0 Κλεάνθης σαν άνθρωπος περισσότερο της

δράσης δεν ενδιαφερόταν για τις λεπτεπίλεπτες θεωρητικολογίες του Καυταντζόγλου , αλλά

έψαχνε για το τοπικό χρώμα και το βρήκε με την υιοθέτηση «ανατολίτικων στοιχείων» που

ήταν τότε «ταμπού» γιατί η αστικοποίηση και ο ελληνικός εξευρωπαϊσμός τα απέκλειε.

Από την άλλη μεριά, η ευθυγράμμιση του Καυταντζόγλου με την υψηλή Ευρωπαϊκή

αρχιτεκτονική της εποχής του, ήταν συνεπής με την κατεύθυνση που είχε δοθεί από το

επίσημο κράτος.

Οι ξένοι αρχιτέκτονες που άφησαν τόσα έργα στην Αθήνα και ο Καυταντζόγλου

μιλούσαν ουσιαστικά την ίδια γλώσσα. Αυτό όμως δεν τον εμπόδιζε να αναφέρεται στο

εθνικό περιεχόμενο της αρχιτεκτονικής του. Άλλωστε η νεοκλασική αρχιτεκτονική είχε ήδη

πολιτογραφηθεί σαν ελληνική.

Ο Κλεάνθης πάλι παρόλα τα περιστασιακά δάνεια από την Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική,

άνοιξε την πόρτα στην αντίδραση ενάντια στην ξενόφερτη κουλτούρα.

Η διαφορά μεταξύ τους φαίνεται ακόμα και στα κείμενα που αντάλλαζαν πάνω στα

σχέδια του Αρσακείου το 1845. Του Κλεάνθη ήταν μια προσγειωμένη έκθεση που μαρτυρά

μεγάλη πείρα στην κατασκευή. Ενώ του Καυταντζόγλου ήταν ένα επιδεικτικά θεωρητικό

δοκίμιο γεμάτο παραπομπές σε αυθεντίες αρχαίες και αναγεννησιακές.

58

Ο τρόπος με τον οποίο οι διάφοροι ιστορικοί της αρχιτεκτονικής είδαν τον

Καυταντζόγλου σε αντιπαράθεση με τον Κλεάνθη παρουσιάζει πολλές "αποκλίσεις" που δεν

μπορούν να αποφευχθούν μια και το ίδιο το έργο των αρχιτεκτόνων παρουσιάζει αντιθέσεις :

αντιφατικές κατευθύνσεις από έργο σε έργο , ή αντίφαση ανάμεσα στην θεωρία και στην

πράξη.

Η διαμάχη ανάμεσα στον «αριστοκρατικό» ή «παλλαδιανό» Καυταντζόγλου και

στον λαϊκό Κλεάνθη , ανάμεσα στην θεατρικότητα του πρώτου και στην γραφικότητα του

δεύτερου συνοψίζεται σε μια φράση του Κ. Μπίρη : «Ο Κλεάνθης δημιούργησε μέσα στο

ελληνικό πνεύμα με οιονδήποτε ρυθμό .Ο Καυταντζόγλου συνέθετε εις τους ελληνικούς

ρυθμούς».

Φ. Σίνκελ (1781-1841)

Τα σχέδια του έμειναν στην ιστορία της τέχνης σαν πρότυπα της νεοκλασικής

αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα. Έβαλε την σφραγίδα του στη Γερμανική

αρχιτεκτονική ακολουθώντας ένα σχετικά απλό κανόνα: χρησιμοποιούσε, στα έργα

ρομαντικού περιεχομένου τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική, στα έργα με απαιτήσεις

κομψότητας και μεγαλοπρέπειας την κλασσική, και τέλος στα έργα με ωφελιμιστικό

χαρακτήρα, την αρχιτεκτονική της ανεπίχριστης πλινθοδομής.

Αν και στην Ελλάδα δεν ήρθε ποτέ, έκανε την πρόταση να χτιστούν τα ανάκτορα

στην Ακρόπολη, που ευτυχώς όμως δεν εισακούστηκε. (σχ 2.4)

Σχήμα 2.4 Schinkel. Πρόταση ανέγερσης Βασιλικών ανακτόρων επάνω στην Αθηναϊκή Ακρόπολη (1834).

Θεόφιλος Χάνσεν (1803-1891) Μαθητής του Σίνκελ εργάστηκε στη Βιέννη και στην Αθήνα. Έμεινε στην Ελλάδα 50

χρόνια. Διατέλεσε καθηγητής του Πολυτεχνείου Αθηνών. Το έργο του είχε μεγάλη επίδραση

στην ελληνική αρχιτεκτονική.

Ασχολήθηκε με το Αστεροσκοπείο (1842) και το Μέγαρο Δημητρίου που

59

δείχνουν έντονες εκλεκτικίστικες τάσεις.

Σχεδίασε την Ακαδημία (1859-1887) σε καθαρά ιωνικό ρυθμό και τη Βιβλιοθήκη σε

δωρικό ρυθμό.

Τα δύο παραπάνω μαζί με το Πανεπιστήμιο αποτελούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα

σύνολα της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής , χαρακτηρισμένα ως «αθηναϊκή τριλογία».

Λέων Φον Κλέντσε (1784-1864). (Leo Von Klenze)

Ο περισσότερο διαπρεπής αρχιτέκτονας της εποχής του στη Βαυαρία. Στάλθηκε

στην Αθήνα από τον πατέρα του Όθωνα.

Υποστήριζε ότι η αρχαιότητα είναι ο δρόμος που οδηγεί στις πραγματικές πηγές

έμπνευσης. Θεωρούσε σαν μεγάλο σταθμό της ζωής του την επίσκεψη του στην Αθήνα

και τη γνωριμία του με τα αρχαία πρότυπα.

Είναι αυτός που τροποποίησε το πολεοδομικό σχέδιο των Κλεάνθη-SCHAUBERT.

Ανάμεσα στις τροποποιήσεις που πρότεινε ήταν και η μεταφορά των ανακτόρων στον

Κεραμικό.

Μοναδικό δείγμα έργου του είναι η εκκλησία του Αγίου Διονυσίου των

καθολικών του 1844 (την διαμόρφωσε ο Καυταντζόγλου) με πολλά αναγεννησιακά

στοιχεία

Σούμπερτ (Schaubert)

Όταν η Αθήνα καθιερώθηκε σαν πρωτεύουσα αυτός διορίστηκε προϊστάμενος

ενός νεοσύστατου αρχιτεκτονικού τμήματος με υφιστάμενους του τον υπολοχαγό

Στάουφερ και τον λοχαγό Φον Βάιλερ. Έργο του ήταν η Μητρόπολη των Αθηνών.

Φον Βάιλερ (Weiler)

Έργα του ήταν το στρατιωτικό νοσοκομείο και το Σύνταγμα Χωροφυλακής.

Φρειδερίκος Φον Γκερτνερ (F. Gartner)

Έρχεται στην Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1835, συνοδεύοντας τον πατέρα του,

Βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, για να φροντίσει την ανέγερση των ανακτόρων του

Οθωνα. Έργο του τα Παλιά Ανάκτορα (σημερινή Βουλή). Σ 'αυτόν οφείλεται και η εκλογή

της θέσης τους που ήταν πολύ επιτυχημένη, γιατί με την τοποθέτηση των Ανακτόρων στο

ψηλότερο σημείο της πόλης και τη δημιουργία πλάι τους ενός εκτεταμένου κήπου, έγινε

η περιοχή αυτή το πιο λαμπρό κομμάτι της Αθήνας.

Lange

Έφτιαξε το 1866 το Αρχαιολογικό Μουσείο.

60

Dopfeld

Διέπρεψε κυρίως σαν αρχαιολόγος αρχιτέκτονας. Έργο του το Μουσείο της

Ολυμπίας.

Kρίστιαν Χάνσεν (Ηansen) (1803-1885)

Το 1839 έχτισε το Πανεπιστήμιο και κατόρθωσε να του δώσει ενδιαφέρουσες

αναλογίες, έκφραση λιτότητας και σωστή λειτουργική οργάνωση.

Φρ . Μπουλανζέ

Πολύπλευρη φυσιογνωμία , έμεινε στην Ελλάδα 20 χρόνια. Το όνομα του

συνδέθηκε με το μνημείο του Λυσικράτη, του οποίου έκανε την αποκατάσταση.

Αλλά έργα του: το Ζάππειο Μέγαρο (σε συνεργασία με τον Θεόφιλο Χάνσεν),

η αποπεράτωση της Μητρόπολης των Αθηνών και ο πύργος της Βασίλισσας Αμαλίας

στα Άνω Λιόσια (1855-1858), ίσως το μόνο καθαρό γραφικό κτίσμα της εποχής. Την

εντολή γι' αυτό έδωσε η ίδια η Αμαλία σε μια προσπάθεια μίμησης ενός γνωστού της

πύργου στα περίχωρα του OLDENBURG και μεταφοράς ενός αυτούσιου κομματιού

της Γερμανίας στην δεύτερη πατρίδα της.

Τέλος ο Φ. Μπουλανζέ πήρε μέρος στα σχέδια του κτιρίου της Παλιάς Βουλής.

Άλλοι Γάλλοι αρχιτέκτονες αυτής της εποχής είναι :

Κ. Γκαρνιέ

Ασχολήθηκε περισσότερο με την περιήγηση και τα αρχαιολογικά σχέδια και

λιγότερο με την αρχιτεκτονική.

Ε. Τρουμ & Πιάτ

Μέλη της Αρχαιολογικής Σχολής. Έδωσαν πολλά ενδιαφέροντα κτίρια από τα

οποία ελάχιστα διασώθηκαν.

Δημήτριος Ζέζος (1857)

Ο σημαντικότερος αρχιτέκτονας που αμφισβήτησε την «προσαρμοστικότητα» των

ξένων ρυθμών στην Ελλάδα , και δημιουργός του ρυθμού που ονομάστηκε «Ελληνο-

Βυζαντινός».

Η προσφορά του έχει ιδιαίτερη σημασία αν εξεταστεί από την ελληνικότητα της

παραδοσιακής γραμμής που μας δίνει με τα δημιουργήματα του. Χαρακτηριστική

περίπτωση της δύναμης του ήταν ότι τόλμησε να βρεθεί αντιμέτωπος με το Θ. Χάνσεν

στο σχέδιο της μητρόπολης Αθηνών, που ήταν μια σύνθεση εμπνευσμένη από τον

Ρωμαϊκό και Γοτθικό ρυθμό. Τέσσερα χρόνια μετά τη θεμελίωση του Ναού (1842),

61

ανατέθηκε στον Ζέζο η μετατροπή του αρχιτεκτονικού ρυθμού της Εκκλησίας. Τελικά

όμως λόγω του θανάτου του και της ανάθεσης της συνέχισης του έργου στους Κάλκο και

Μπουλανζέ, που και αυτοί επέβαλαν κάποιες μετατροπές, δεν έφτασε σε μας το

αυτούσιο σχέδιο του Ζέζου για το Ναό.

Άλλα του έργα είναι: η Ζωοδόχος Πηγή (1854), η Χρυσοσπηλιώτισσα (1852)

στην Αιόλου και το Αμάλειο Οικοτροφείο (1855-1859) στην οδό Ηρώδου του

Αττικού, που τελικά κατεδαφίστηκε. Επίσης ο Ζέζος συμμετείχε στην εκπόνηση των

σχεδίων της Παλιάς Βουλής.

Παναγιώτης Κάλκος (1810-1878)

Γόνος παλιάς Αθηναϊκής οικογένειας. Μετά την επανάσταση του 1821 στέλνεται στο

Μόναχο, όπου και σπουδάζει. Επιστρέφει στην Αθήνα όπου μαθητεύει δίπλα στον

Γκαίρτνερ και εργάζεται στην ανοικοδόμηση των ανακτόρων.

Το όνομα του συνδέεται με την Μητρόπολη, όπου μαζί με τους Ζέζο και Μπουλανζέ

προσπάθησαν να εφαρμόσουν το αρχικό σχέδιο του Χάνσεν στην παράδοση της

Βυζαντινής αρχιτεκτονικής.

Το μεγαλύτερο ίσως έργο του είναι το Βαρβάκειο (1857-1859). Είναι ένα μνημειακό

κτίσμα με συγκρατημένη και αξιοπρεπή απλότητα που εντυπωσιάζει και ταυτόχρονα

δείχνει όλη την επιρροή που υπέστη ο Κάλκος από τον Γκαίρτνερ.

Άλλα του έργα είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Δημαρχείο σε αυστηρά

νεοκλασικό ρυθμό , το Βρεφοκομείο (1872-1875). Το τελευταίο, με την τοξότη του

στοά στην πρόσοψη, αντιδρά στην μονοτονία και την αυστηρότητα του νεοκλασικού

ελληνικού ρυθμού και αποκτά έναν ελαφρύτερο τόνο.

Εκτός από δημόσια κτίρια ο Κάλκος ανέλαβε και πολλές ιδιωτικές κατοικίες,

όμως ελάχιστες από αυτές είναι αναγνωρισμένες.

Άλλοι αρχιτέκτονες στην περίοδο του Όθωνα (1833-1863):

Τηλέμαχος Βλασσόπουλος

Ηπειρωτικής καταγωγής, έρχεται στην Αθήνα κατά τα πρώτα χρόνια της

ανακήρυξής της ως Πρωτεύουσας .Γνωστός με τον τίτλο του στρατιωτικού αρχιτέκτονα.

Ένα από τα έργα του είναι η αναστήλωση Ναού του Αγίου Νικόδημου της Ρωσικής

Εκκλησίας στην οδό Φιλελλήνων.

Ιωάννης Τενησαρλής (1824-1866)

Κωσταντινουπολίτης στην καταγωγή, φοιτά στη Σχολή Ευελπίδων και εξέρχεται σαν

62

«αξιωματικός του Μηχανικού». Υπηρέτησε στο Υπουργείο Εσωτερικών σαν αρχιτέκτονας

του σχεδίου πόλης. Ένας από τους πρώτους δασκάλους στο Πολυτεχνείο που δίδασκε

Χωρομετρία.

Φίλλιπος Χάρτας (1807-1862)

Αρχιτέκτονας σπουδασμένος στη Βενετία. Μετά τις σπουδές του , επιστρέφει στη

πατρίδα του την Ζάκυνθο, όπου διορίζεται ως «δημόσιος αρχιτέκτονας» εκτελώντας και

υδραυλικά έργα στο νησί.

Από τα έργα του αναφέρονται: το καμπαναριό του Αγίου Διονυσίου στη Ζάκυνθο,

που κατέρρευσε απ' τους σεισμούς του 1893, η λέσχη Ζακύνθου (Καζίνο) και η αγορά της

πόλης.

Θεόδωρος Κομνηνός (1807-1883)

Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Πάδουα της Ιταλίας. Είναι ο πρώτος Έλληνας που

διορίστηκε καθηγητής στο Πολυτεχνείο σαν δάσκαλος των Μαθηματικών, της Μηχανικής

και της Αρχιτεκτονικής. Δίδαξε επίσης Μαθηματικά και Γεωμετρία στο Ανώτατο Τεχνικό

Ίδρυμα της χώρας. Έλαβε ενεργό μέρος στις εργασίες της Επιτροπής που είχε αναλάβει

την ανασύνταξη του σχεδίου πόλης της Αθήνας, μαζί με τους Λ. Σμολένσκι, Λ.

Καυταντζόγλου, Ε. Μανιτάκη και θ. Χάνσεν.

Ιωάννης Μανουήλ Γεδεών (1812-1878)

Αρχιτέκτονας από τη Λέρο, συνεργάτης του αρχιτέκτονα Νικολάου Νικηταΐδη.

Ανέγειρε μεγάλα δημόσια κτίρια στην Κωνσταντινούπολη, μεταξύ των οποίων και το

Μέγα Τελωνείο.

Φίλλιπος Μαργαρίτης (1810-1892)

Σπούδασε στη Ρώμη και εργάστηκε στη διακόσμηση των Παλιών Ανακτόρων. Το

1842 διορίστηκε καθηγητής στο Πολυτεχνείο που δίδαξε μέχρι το 1863 Στοιχειώδη

Γραφική.

Ερνέστος Τσίλλερ (Ziller) (1834 – 1923)

Είχε προσληφθεί αρχικά ως σχεδιαστής και βοηθός του Θεόφιλου Χάνσεν . Από

τότε μένει μόνιμα στην Ελλάδα μέχρι τον θάνατο του.

Από τον Τσίλλερ αντιπροσωπεύτηκε στην Ελλάδα ο Ιστορισμός, που επισημοποίησε

την σύνδεση της Αναγέννησης με την Αρχαιότητα, όπως εφάρμοσε πρώτος ο δάσκαλός

του ο Θ. Χάνσεν.

Κατόρθωσε να δημιουργήσει έργα ανάλογα με εκείνα που χτίζονταν στην Βιέννη και

στην υπόλοιπη Ευρώπη σε ύφος νεοκλασικό, εκείνη την εποχή.

63

Ο ιστορισμός του διαδόθηκε στην Ελλάδα 40 ολόκληρα χρόνια αργότερα από

το ξεκίνημα του στην Ευρώπη και διήρκεσε περισσότερο, συμβάλλοντας έτσι στην

καθυστέρηση της εμφάνισης του νεο-μπαρόκ.

Ο Τσίλλερ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ρυθμού της γεωργιανής

περιόδου. Και αυτό οφείλεται στον συνδυασμό Ελληνικών δομικών και διακοσμητικών

στοιχείων με την αναγεννησιακή αρχιτεκτονική, ώστε να εξυπηρετηθούν οι ιδεολογικές

ανάγκες της τότε Ελληνικής κοινωνίας.

Η Ξ. Σκαρπιά-Χόιπελ που μελέτησε διεξοδικά το έργο του, διακρίνει 4 μεγάλες

κατηγορίες κτιρίων: Δημόσια , Αστικά , Εκκλησιαστικά και Εξωραϊστικά Πολεοδομικά.

Αντίθετα ο Δ. Παπαστάμος στο έργο του «Ερνέστος Τσίλλερ προσπάθεια

μονογραφίας» Αθήνα 1973, παραθέτει ένα κατάλογο έργων του Τσίλλερ από το Αρχείο

της Εθνικής Πινακοθήκης, κατανεμημένο σε 11 θεματικές κατηγορίες.

Η αρχιτεκτονική του Τσίλλερ μετεωρίζεται κάποτε επικίνδυνα ανάμεσα σε

τυποποιημένες λύσεις- αναπόφευκτες μπροστά σε τέτοιο όγκο από έργα - και σε τολμηρές

παραθέσεις ετερόκλητων στοιχείων.

Ένας τέτοιος «εκλεκτισμός» στα χέρια ενός λιγότερο ικανού αρχιτέκτονα θα ήταν το

λιγότερο καταστροφικός. Αυτό άλλωστε φάνηκε αργότερα , όταν έλλειψε ο Τσίλλερ και

ο κλασικισμός έδειξε σοβαρά σημεία κάμψης.

Έργα του το Δημοτικό θέατρο της Αθήνας (κατεδαφίστηκε), το Εθνικό θέατρο (1895),

ο Άρειος Πάγος (1857), το μέγαρο της Ιταλικής Πρεσβείας, τα Βασιλικά ανάκτορα, η

Σχολή Ευελπίδων (1900), το Δημαρχείο Σύρου, το ταχυδρομικό Ταμιευτήριο στην

Πλατεία Κοτζιά στην Αθήνα (1884), το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887), το

Δημοτικό θέατρο της Πάτρας, το Δημοτικό θέατρο του Πύργου και η Δημοτική Αγορά του

Πύργου, o Τάφος του Schlieman στο Α' Νεκροταφείο.

Συνοψίζοντας , το έργο του Τσίλλερ θα μπορούσε να θεωρηθεί πρωτοποριακό, από

την άποψη ότι ενώ κινήθηκε μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κατόρθωσε

να του προσδώσει πρότυπο χαρακτήρα και να το κρατήσει σε ασυνήθιστα ψηλή στάθμη.

Οι προσωπικές του έρευνες , η πλήρης ενημέρωσή του πάνω στις ξένες εξελίξεις και

το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του , του πρόσφεραν την ευκαιρία να δημιουργήσει και όχι να

αντιγράψει.

Ειδικά η επιλογή του κλασικιστικού ιδιώματος από τον Τσίλλερ στάθηκε

αποφασιστική. Χάρη σ' αυτήν την επιλογή η ελληνική αρχιτεκτονική του τελευταίου

τετάρτου του 19ου αιώνα κρατήθηκε μέσα σε κλασικιστικά πρότυπα, σε αντίθεση με ότι

64

συνέβαινε τότε στην Ευρώπη.

Παρόλο τον εκλεκτισμό του ο Τσίλλερ διαθέτει μια ισορροπία που συνήθως λείπει

στην αντίστοιχη περίοδο στην Ευρώπη, με ένα σεβασμό στις τοπικές συνθήκες και στις

αντίστοιχες κοινωνικές ανάγκες.

Άλλοι αρχιτέκτονες της περιόδου 1863-1913 για τους οποίο δεν έχουμε πολλά

στοιχεία, είναι:

Αναστάσιος Θεοφιλάς (1830-1901)

Εκπαιδεύτηκε στη Σχολή Ευελπίδων.

Αλέξανδρος Νικολούδης (1874-1944)

Απόφοιτος της ECOLE DES BEAUX ARTS . Υπήρξε από τους κύριους εκφραστές

του εκλεκτικισμού. Επηρεασμένος κατεξοχήν από το πνεύμα του Γαλλικού νεομπαρόκ.

Τα έργα του διακρίνονται από την πληθώρα διακοσμητικών στοιχείων, τις

μνημειακές προθέσεις και τον εκφραστικό του πλούτο.

Β. Κουρεμένος (1875-1957)

Αναπτύσσει μια προσωπική τεχνοτροπία και διαμορφώνει τις όψεις των κτηρίων

του με τα υλικά που χρησιμοποιεί. Χρωματιστές μαρμαροεπενδύσεις, εξωτερικές

παραστάδες με ψηφιδωτά, διακοσμητικά στοιχεία.

Ιωάννης Αξελός

Μαζί με τον αδελφό του Μιχαήλ, χτίζει πολλά κτήρια απλουστευμένης

κλασικιστικής τεχνοτροπίας. Ένα από αυτά είναι το Μέγαρο της Αρχαιολογικής

εταιρίας.

Ιωάννης Σέχος (1862-1937)

Στρατιωτικός αρχιτέκτονας , ο οποίος δίδαξε σαν καθηγητής του Ε .Μ .

Πολυτεχνείου στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του . Ένα από τα έργα του ήταν το

Μέγαρο Μουρούζη στην οδό Πειραιώς.

Σ. Πιλότος

Αξιωματικός του μηχανικού , ο οποίος δίδαξε Περιγραφική Γεωμετρία καθώς και

«Καταμέτρησης και Ισοπεδώσεις» στα μέσα του περασμένου αιώνα.

Αντώνιος Λύτρας

Ήταν ο αρχιτέκτονας που συνέβαλε σημαντικά στην ανέγερση του Ναού της

Ευαγγελίστριας της Τήνου.

65

Ιφικράτης Κοκκίδης

Ο αρχιτέκτονας που έκανε τα σχέδια και την επίβλεψη στις εργασίες

ανέγερσης του « Εφήβειο Αβέρωφ» .

Γεράσιμος Μεταξάς (1816 -1890)

Αξιωματικός του μηχανικού, με ευρύτατες σπουδές στη Γαλλία. Από τους

πρώτους καθηγητές της Αρχιτεκτονικής και οικοδομικής του Πολυτεχνείου . Έργα του :

η προσθήκη του πάνω ορόφου του Οφθαλμιατρείου και το κτήριο του αυλαρχείου.

Λεωνίδας Βλάσσης (1828)

Αξιωματικός του Μηχανικού . Συμπλήρωσε τις σπουδές του στο Παρίσι. Δίδαξε

στο Πολυτεχνείο Φυσικομηχανική και αρχές της Στατικής και Μηχανικής. Διατέλεσε

Νομομηχανικός στην συσταθείσα για πρώτη φορά Υπηρεσία Δημοσίων Έργων.

Ιερώνυμος Γοργορίνης

Σπούδασε μηχανικός στην Ιταλία. Μέχρι την περίοδο των σεισμών σώζονταν

ορισμένα έργα του στην Κεφαλονιά. Μεταξύ 1812 και 1813 έχτισε την πρώτη γέφυρα του

Ληξουρίου. Σ' αυτόν οφείλεται και το καμπαναριό της Εκκλησίας του Παντοκράτορα.

66

3. ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ ΣΠΙΤΙ

3.1 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ

ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ

Κατά τα πρώτα χρόνια της πρώιμης περιόδου, οι κατοικίες διατηρούν γενικά το

παραδοσιακό τους σχήμα, εισάγεται όμως για πρώτη φορά η στοιχειώδης σύμμετρη

οργάνωση των χώρων στην κάτοψη, ενώ είναι εμφανής η προσπάθεια για τη δημιουργία

μιας πιο επίσημης πρόσοψης προς το δρόμο, χωρίς όμως ακόμη σαφή απόδοση ιδιαίτερων

ρυθμολογικών λεπτομερειών .

Τα πρώτα δείγματα, εναρμονισμένα απόλυτα με τις καθιερωμένες στην Ευρώπη

αντιλήψεις για τη λειτουργική και μορφολογική διάρθρωση της αστικής κατοικίας

εμφανίζονται σε περιορισμένο αριθμό στη δεκαετία του 1840 και λειτουργούν σαν πρότυπα

και για την επόμενη περίοδο, όταν επί Γεωργίου Α’ ανοικοδομούνται με ταχύ ρυθμό

τα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους.

Ο πρώιμος γερμανικός κλασικισμός που μεταφυτεύτηκε στην Ελλάδα , εκφράζεται

όσον αφορά την κατοικία κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες της Οθωνικής αρχιτεκτονικής

από έναν βασικό τύπο μονοκατοικίας, κύρια στοιχεία του οποίου είναι ο κυβικός

κλειστός όγκος του κτιρίου και η τριμερής κάτοψη. Εμφανίζεται δηλαδή, μία απλή

σύμμετρη διάταξη με το κεντρικό χολ του ισογείου και πλάγιες αίθουσες υποδοχής ή

γραφείων. Το κύριο κλιμακοστάσιο έχει συνήθως άμεση επικοινωνία με τους χώρους

υποδοχής και οδηγεί στην παρόμοια οργάνωση των δωματίων διαμονής του πάνω

ορόφου. Η διάρθρωση της όψης είναι ανάλογη της συγκρότησης της κάτοψης και η όλη

σύνθεση διέπεται από αυστηρή συμμετρία.

Η καινούργια για την Ελλάδα αντίληψη για την αστική αρχιτεκτονική , που όμως

ήταν γνωστή και διαδεδομένη από την αναγεννησιακή κιόλας περίοδο στην Ευρώπη,

είχε άμεση εφαρμογή σε πρώτη φάση στις κατοικίες των πλουσίων που είχαν τη

δυνατότητα να παραγγείλουν τα μέγαρα τους στους επώνυμους ξένους και Έλληνες

αρχιτέκτονες της περιόδου.

Βέβαια όπως ήταν φυσικό, αυτά τα μέγαρα αποτέλεσαν τα υποδείγματα και για τις

κατοικίες των κατώτερων στρωμάτων που τα μιμήθηκαν παραλλάσσοντάς τα σε πιο

οικονομικές μορφές ώστε να εξυπηρετούνται οι περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες

67

αλλά και οι ανάγκες της καθημερινής ζωής και οι πατροπαράδοτες συνήθειες του Έλληνα

Έτσι διατηρείται κατά τα πρώτα χρόνια η παραδοσιακή συγκρότηση των χώρων της

κατοικίας γύρω από μια αυλή, αλλά όλο και περισσότερο οι κατόψεις τείνουν προς μια

οργανική συνοχή, σε αντίθεση με τις παλιές διατάξεις .

Στα μέσα του αιώνα, καθώς και τα πρώτα χρόνια της γεωργιανής περιόδου,

αποκρυσταλλώθηκαν τύποι κατοικίας, των οποίων η συνθετική οργάνωση φανέρωνε μια

σύγκλιση στοιχείων, τόσο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής όσο και του κλασικισμού-

όπως αυτός τότε εκφραζόταν στην Ευρώπη. Ειδικότερα, από την άποψη της λειτουργίας

και εσωτερικής διαρρύθμισης δύο ήταν οι τάσεις που επικράτησαν αρχικά και

εφαρμόζονταν ανάλογα με το μέγεθος, την ποιότητα ή το είδος κάθε κατοικίας καθώς και

το γενικότερο σχήμα του διατιθέμενου οικόπεδου:

1)Η μορφή, που πλησίαζε περισσότερο στη γνωστή από παλιά διάταξη των δωματίων

γύρω από την αυλή σε μια κάτοψη σχήματος Γ (ή σπανιότερα Π )

2)Μικτές συνθέσεις μεγαλύτερων κατοικιών (πολυκατοικίες) με βελτίωση της

λειτουργικής οργάνωσης και χαρακτηριστική τη διάταξη ανεξαρτήτων εισόδων και

εσωτερικών κλιμακοστασίων για κάθε διαμέρισμα. Ο ακάλυπτος χώρος μειώνεται

σημαντικά ενώ αρχίζουν να δημιουργούνται οι εσωτερικοί διάδρομοι και προθάλαμοι

επικοινωνίας των δωματίων.

Αυτό που πρέπει να τονιστεί είναι ότι ακόμα και στις πιο λαϊκές κατοικίες που

χτίζονταν σύμφωνα με τα παραδοσιακά πρότυπα , η πρόσοψη ακολουθούσε ρυθμολογικά

τους κανόνες του αστικού κλασικισμού. (σχ . 3.1)

68

Σχήμα 3.1

3.2 Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ

Από τα μέσα του αιώνα γίνεται ευδιάκριτη η υποταγή του συστήματος κάτοψης -

όψης στις γεωμετρικές αρχές του κλασικισμού. Η πιστή εφαρμογή των κανόνων ήταν

φυσικά ευκολότερη σε κτίσματα με λειτουργική συνοχή και σχετικά απλή συγκρότηση

χώρων. Δηλαδή σε μονοκατοικίες ισόγειες ή με όροφο, και κατ' επέκταση στις διώροφες

διπλοκατοικίες που απορρέουν άμεσα από τον ίδιο τόπο.

Αυτές οι κατοικίες αποτελούσαν μια παραλλαγή σε μικρογραφία των ιδιωτικών

μεγάρων των δύο πρώτων Οθωνικών δεκαετιών και δε διέθεταν ευρύχωρες αίθουσες

υποδοχής και επίσημα κλιμακοστάσια. Σε αυτά διαμορφωνόταν κατά κανόνα ένας φαρδύς

διάδρομος ή ένα χολ που ένωνε το κλιμακοστάσιο με τα δωμάτια των διαμερισμάτων.

Η κάτοψη είχε περίπου τετραγωνικό σχήμα. Ένας διαμήκης διάδρομος που ξεκινά από

την είσοδο χώριζε σε δύο ίσα μέρη όλο το σπίτι. Δεξιά και αριστερά του διαδρόμου, ανά δύο

μεγάλα δωμάτια , ολοκλήρωναν τη διάταξη, ενώ στο βάθος άνοιγε η πόρτα προς την αυλή.

Πολλές φορές τα δύο συνεχόμενα δωμάτια της μιας πλευράς ενώνονταν με φαρδιά

69

τετράφυλλη πόρτα ή και ελεύθερο άνοιγμα, έτσι ώστε να διαμορφώνεται ένας ενιαίος χώρος

υποδοχής. (Πρόκειται για μία συνήθεια που επαναλαμβανόταν τακτικά και σε

συνθετότερες κατόψεις).

Αυτή η απλούστατη μορφή κατοικίας είχε ευρύτατη διάδοση και επικράτησε στις

λαϊκές συνοικίες της πρωτεύουσας και τις επαρχιακές πόλεις. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα

της ήταν ότι επέτρεπε ελάχιστη εκμετάλλευση της οικοδομήσιμης γης και άφηνε ελάχιστα

περιθώρια για εναλλακτικές λύσεις στη διάρθρωση των χώρων.

Η επαύξηση αυτού του τύπου της ισόγειας μονοκατοικίας με την προσθήκη ενός

ακόμα ορόφου, είναι σχετικά απλή. Εδώ γίνεται αναγκαία η χρήση ενός εγκάρσιου

προθαλάμου, που ευνοεί την πλάγια τοποθέτηση του κλιμακοστασίου. Εφόσον η πρόσβαση

προς το κλιμακοστάσιο εξακολουθεί να γίνεται από την κεντρική είσοδο, τότε στο

ισόγειο έχουμε ένα σύστημα αξόνων επικοινωνίας, που διασταυρώνονται σε σχήμα Τ

(συμμετρική είσοδος) ή Γ (πλάγια είσοδος).

Στην πρώτη περίπτωση, η αξονικά τοποθετημένη εξώθυρα, ευνοούσε μια απόλυτα

σύμμετρη τοποθέτηση των στοιχείων της όψης. Είχε όμως το βασικό ελάττωμα ότι αφ' ενός

μεν διασπούσε την ενότητα των χώρων του ισογείου και αφ' ετέρου απέκλειε μια αυτόνομη

επικοινωνία του ορόφου απ' ευθείας με το δρόμο, πράγμα απαραίτητο στην περίπτωση

μετατροπής του κτηρίου σε διπλοκατοικία.

Αυτή ακριβώς η ευρύτατη διάδοση της διώροφης ή ημιτριώροφης διπλοκατοικίας

στο τέλος του 19ου αι. δημιούργησε την ανάγκη της πλάγιας εισόδου και της αυτόνομης

πρόσβασης προς το κλιμακοστάσιο. Έτσι στα οικόπεδα που διέθεταν «πρόσωπο» αρκετό,

καθιερώθηκε το σχήμα κεντρική είσοδος για το ισόγειο και πλάγιος ακάλυπτος με

είσοδο προς το κλιμακοστάσιο. Αντίθετα, στα στενομέτωπα οικόπεδα προτιμήθηκε

μοναδικό πλάγιο πέρασμα από τον δρόμο προς τα οροφοδιαμερίσματα καθώς και προς

την εσωτερική αυλή.

Πρότυπα γι' αυτές τις κατοικίες απετέλεσαν οι πρώτες μεγάλες μονοκατοικίες που

χτίστηκαν στην Αθήνα την Οθωνική περίοδο , οι οποίες δημιούργησαν γενικότερα ένα

σταθερό υλικό αναφοράς για την υλοποίηση της ελληνικής αστικής αρχιτεκτονικής .

Αυτές καθιέρωσαν τη χαρακτηριστική τριμερή διάρθρωση της κάτοψης σύμφωνα με τα

ευρωπαϊκά πρότυπα . Επίσης και η όψη, ανταποκρινόμενη στην εσωτερική οργάνωση,

διαμορφωνόταν διαιρεμένη σε τρία τμήματα . Το κεντρικό συνήθως πρόβαλλε τονισμένο

με ρυθμολογικά στοιχεία , ενώ τα πλάγια σε μικρή υποχώρηση -ως προς το μεσαίο

σώμα-αποτελούσαν τις πτέρυγες που το πλαισίωναν.

70

Βέβαια, οι εσωτερικές διατάξεις των «κοινών» σπιτιών, όντας προσαρμοσμένες στις

ιδιαίτερες λειτουργικές απαιτήσεις των κατοίκων τους, απέκλιναν από τις αυστηρές

αξονικές δομές των προτύπων, ενώ η συμμετρία της όψης παρέμενε σε κάθε περίπτωση

αναλλοίωτη. Αυτό το γεγονός οδηγούσε αναπόφευκτα σε αντινομίες (σκηνογραφικές λύσεις

όπως τυφλά παράθυρα κλπ.). Γενικά, ο κλασικισμός απαιτούσε απόλυτη πειθαρχία στη

μορφολόγηση των κτιρίων και αδιαφορούσε κατά κάποιο τρόπο για τη σχέση της με τη

διάρθρωση του εσωτερικού χώρου.

3.2.1 Μέση περίοδος

Από το τέλος της Οθωνικής περιόδου ως το 1880 περίπου διαρκεί η λεγόμενη

«μέση περίοδος» του ελληνικού κλασικισμού. Κυριαρχεί η διπλοκατοικία, που έχει κάνει

την εμφάνισή της ήδη από τα προηγούμενα χρόνια, σε πιο βελτιωμένη όμως μορφή. Η

σημαντικότερη αλλαγή σε σχέση με τη προηγούμενη περίοδο είναι η μεταφορά των

βοηθητικών χώρων (WC. κουζίνα) από την απομονωμένη γωνιά της αυλής μέσα στη

κατοικία, και ακόμη η πρόβλεψη για χώρους διαμονής του υπηρετικού προσωπικού.

Πρόκειται για αλλαγές που προσδιορίζουν τις ουσιαστικές μεταβολές που έγιναν κατά το

δεύτερο μισό του 19ου αι. στη ζωή της μεσοαστικής τάξης και στο τρόπο αντιμετώπισης

των καθημερινών της αναγκών.

Διατηρείται σε κάθε περίπτωση η χαρακτηριστική ανεξαρτητοποίηση των

προσβάσεων προς τα διαμερίσματα. Η εξωτερική διάπλαση υπακούει γενικά στην

αντίληψη του «αρχαϊκού» στοιχείου , χωρίς όμως τον συντηρητικό χαρακτήρα και τη

γεωμετρικότητα της πρώτης περιόδου. Τα ρυθμολογικά στοιχεία του κλασικισμού

αποδίδονται πλέον με ακρίβεια, με σκοπό πάντοτε την επίτευξη αυστηρού και αξιοπρεπούς

ύφους.

Η οργάνωση των όψεων διέπεται από αυστηρή συμμετρία και μνημειακό ύφος

που υποδηλώνεται κυρίως με τη προεξοχή του κεντρικού σώματος και κάποιες φορές και

με την αετωματική στέψη του.

Σ’ αυτή τη φάση εμφανίζεται και ο σύνθετος κτηριακός τύπος της

πολυκατοικίας των δύο ή τριών ορόφων που μοιράζονται τρία ως πέντε διαμερίσματα

συνήθως και ο οποίος θα αναπαράγεται με ταχύ ρυθμό της κεντρικές συνοικίες της

πρωτεύουσας και των μεγάλων πόλεων μέχρι και την πρώτη δεκαετία του επόμενου

71

αιώνα.

3.2.2 Όψιμη περίοδος

Η όψιμη φάση του ελληνικού κλασικισμού είναι η στιλιστική περίοδος που αρχίζει

γύρω στο 1885 και διαρκεί ως την πρώτη δεκαετία του επόμενου αιώνα.

Την εποχή αυτή το κλασικιστικό ρεπερτόριο γνωρίζει την ευρύτερη διάδοση του

στα αστικά κτίρια της χώρας. Η αρχιτεκτονική έχει τυποποιηθεί σημαντικά και οι

επιχειρηματίες -κατασκευαστές έχουν πια αποκτήσει μια εξειδίκευση σε αυτού του είδους

της κατασκευές.

Ταυτόχρονα παρατηρείται μια τάση για εντατικότερη εκμετάλλευση της γης αλλά και

το αυξημένο ενδιαφέρον των μεσοαστικών στρωμάτων για να στεγαστούν σε διαμερίσματα,

ιδιαίτερα στην Αθήνα.

Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών είναι η καθιέρωση στο τέλος του αιώνα

μεγαλύτερων πολυκατοικιών . Η διάρθρωση των χώρων δεν παρουσιάζει σημαντικές

μεταβολές. Διατηρούνται με λίγες εξαιρέσεις οι ανεξάρτητες είσοδοι των διαμερισμάτων

με συνέπεια την μεγάλη απώλεια ωφέλιμων χώρων στο ισόγειο, ενώ εξαφανίζονται οι

πλάγιοι ακάλυπτοι και τη θέση τους παίρνουν μικροί φωταγωγοί.

Η κυκλοφορία οργανώνεται τώρα γύρω από ένα κεντρικό ευρύχωρο χολ , που

παίρνει τη θέση του παλαιού διαδρόμου, στο οποίο έχουν άμεση προσπέλαση οι

κεντρικοί χώροι, ενώ οι βοηθητικοί χώροι επικοινωνούν με αυτό διά μέσου

δευτερεύοντος διάδρομου. Οι παραλλαγές αυτού του τύπου παρέμειναν για τις δύο

επόμενες δεκαετίες ουσιαστικά ασήμαντες.

Την περίοδο αυτή δεν αποδεικνύεται μια συνολική και ευδιάκριτη στροφή προς

νέες μορφολογικές κατευθύνσεις. Παρατηρούνται με ολοένα αυξανόμενη συχνότητα

κάποιες παρεκκλίσεις στα επιμέρους στοιχεία των όψεων και νεωτεριστικές αναζητήσεις

στο εσωτερικό ντεκόρ, που βέβαια δεν καταργούν τη γενικότερη εικόνα του ρυθμού,

κάνουν πιο ευδιάκριτη την πορεία προς τη δύση και δείχνουν τη μεταστροφή που

δημιουργείται σταδιακά στην αισθητική αντίληψη της αστικής αρχιτεκτονικής.

Έτσι η απαραίτητη για τον δογματικό κλασικισμό οριζόντια (κατά όροφο) διαίρεση,

αποκτά δευτερεύουσα σημασία ή και καταργείται. Δεν παύει φυσικά να υπάρχει η

κατώτερη ζώνη, εκείνη που αντιστοιχεί στο ημιυπόγειο, η οποία αποτελεί την αισθητική

72

βάση του κτιρίου. Παράλληλα υποδηλώνεται ένας έντονος κατακορυφισμός , που

ενισχύεται με την κατάλληλη οργάνωση των στοιχείων της όψης: Με την απομόνωση

δηλαδή του κεντρικού τμήματος και την συγκρότηση σε κατακόρυφες ενότητες των

στοιχείων που αντιστοιχούν της πλάγιους άξονες. Αυτό το φαινόμενο εντάσσεται στη

γενικότερη τάση της εποχής, να συγκεντρώνονται ορισμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία σε

αυτοδύναμες οπτικά ενότητες, με αποτέλεσμα να τονίζονται στην όψη κεντροβαρικές

συνθέσεις. Παράλληλα γίνεται αισθητή η υποχώρηση του πνεύματος λιτότητας που

διέκρινε το καθαρά κλασσικό ύφος του νεοελληνικού ρυθμού και χαρακτήριζε τις

προηγούμενες περιόδους.

Οι αρχιτέκτονες έχουν πια αποκτήσει την ευκολία χειρισμού των ρυθμικών

συστημάτων και είναι σε θέση να παρακάμπτουν στο μέτρο του δυνατού τους

άκαμπτους κανόνες των προτύπων. Συνθέτουν με ευχέρεια τις όψεις, αξιοποιώντας στο

έπακρο τα γνωστά μορφολογικά ευρήματα, προκειμένου πάντοτε να εξυπηρετήσουν

τις ρυθμολογικές απαιτήσεις του κλασικισμού. Αυτό γενικά οδηγεί σε μία μεγαλύτερη

ποικιλία λύσεων, μορφολογικά ανορθόδοξων τις περισσότερες φορές. Συνήθως επικρατεί

η αρμονική διάπλαση των όψεων με τη γενικότερη ισορροπία των στοιχείων και

την χαρακτηριστική συμμετρία. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο διάκοσμος είναι ιδιαίτερα

φορτωμένος , και δημιουργείται κορεσμός, γενικά όμως είναι αρκετά συντηρητικός, με

την χαρακτηριστική πλαισίωση των ανοιγμάτων, με παραστάδες -που συνήθως φέρουν

θρυγκό -και το γείσο στη στέγη, που συνοδεύεται από γεισίποδες, οδόντες και πυκνή

σειρά από ακροκέραμα. Δε λείπουν από τη σύνθεση τα διακοσμητικά χυτοσιδηρά ή

σφυρήλατα κιγκλιδώματα των εξωστών με τα περίτεχνα σκαλίσματα .

Εκεί που οι παρεκκλίσεις είναι πιο έντονες είναι στο εσωτερικό ντεκόρ των

κατοικιών, που προσφερόταν περισσότερο για στιλιστικές παρεκτροπές από τον

συντηρητικό κανόνα. Η ζωγραφική και η πλαστική διακόσμηση των δωματίων ερχόμενη

σε αντίθεση με το ύφος της όψης, ακολουθούσε διαφορετικό πνεύμα, αυτό του μπαρόκ,

σε πιο λαϊκή απόδοση .

Διαπιστώνεται ακόμη η απαίτηση για περισσότερη άνεση και πολυτέλεια στα

διαμερίσματα. Επιστρατεύονται έτσι τα μεγάλα κλιμακοστάσια και οι πολύφυλλες

κρυστάλλινες πόρτες, που οδηγούν στα ημιφώτιστα εσωτερικά χωλ και από εκεί πάλι τα

φαρδιά ανοίγματα που οδηγούν στις σάλες υποδοχής, στην ευχάριστη ατμόσφαιρα του

φανταχτερού σκηνικού που σχηματίζουν τα στυλιζαρισμένα έπιπλα και τα περίτεχνα

διακοσμημένα ταβάνια .

73

Πάντως είναι χαρακτηριστική η ατολμία που παρατηρείται στην εφαρμογή εντελώς

πρωτότυπων λύσεων που θα μπορούσαν να ανανεώσουν τη μορφή του όψιμου κλασικισμού.

Οι κυριότεροι ανασταλτικοί παράγοντες ήταν βέβαια το δεδομένο μορφολογικό σύστημα

που ήταν από μόνο του συντηρητικό, αλλά και οι λειτουργικές ιδιαιτερότητες που προήλθαν

από την ανάγκη προσαρμογής των παραδοσιακών συνθηκών στις νέες τάσεις, καθώς και οι

περιορισμένες κατασκευαστικές δυνατότητες που δεν είχαν ανανεωθεί .

Μια ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα κτίρια μεικτών χρήσεων (στους ορόφους

κατοικίες και στο υπόγειο μαγαζιά). Το ισόγειο διαμορφώνεται κατά τρόπο που να

συμφωνεί με την επικρατούσα αντίληψη για τον χαρακτήρα της αισθητικής που πρέπει

να αποτελεί η κατώτερη ζώνη για τους υπερκείμενους ορόφους. Οι χώροι είναι μεγάλοι

και ψηλοτάβανοι -γύρω στα 6 μ.- και τα ανοίγματα ακολουθούν της αναλογίες των

υπολοίπων της πρόσοψης. Με τον εκσυγχρονισμό των κατασκευαστικών μέσων (χρήση

σιδηροδοκών διπλού Ταυ) γίνεται δυνατή η εφαρμογή μιας πρακτικότερης αντίληψης

καθώς γίνεται δυνατή η δημιουργία μεγάλων ανοιγμάτων και η αντικατάσταση των

τοίχων από λεπτόκορμους πεσσούς οι οποίοι στηρίζουν ευθύγραμμο επιστύλιο ή ακόμη -

την χαρακτηριστική για την περίοδο γύρω στο 1900 - τοξοστοιχία . Έτσι στους

εμπορικούς δρόμους των πόλεων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα) διαμορφώνεται μια

ιδιαίτερη εικόνα του χτισμένου χώρου, με τη συνέχεια αυτών των μεγάλων ανοιγμάτων

που πλαισιώνουν βιτρίνες, εισόδους μαγαζιών, καφενείων κλπ., τα οποία συνήθως

προφυλάσσονται από συνεχή στέγαστρα που στηρίζονται σε περίτεχνους βραχίονες από

σφυρήλατο σίδερο.

Αντίθετα στους ορόφους αυτών των κτιρίων δεν παρατηρείται αμία σημαντική

παραλλαγή στο γνωστό τρόπο διαμόρφωσης της όψης και της κάτοψης των μεγάλων

αστικών κατοικιών .

3.2.3 Μεταβατικές τάσεις

Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα σημειώνονται αλλαγές που

απομακρύνουν την αρχιτεκτονική περισσότερο από την ομοιογένεια του ρυθμού και την

οδηγούν σε ένα πλουραλιστικό στυλ. Τα σπίτια συνεχίζουν να χτίζονται με τη λειτουργική

αρχή των οροφοδιαμερισμάτων. Εσωτερικά διατηρείται η παραδοσιακή συγκρότηση των

χώρων. Μορφολογικά όμως εκδηλώνεται μια απομάκρυνση από τις αμιγείς κλασικιστικές

74

λύσεις τόσο εξωτερικά , όσο και εσωτερικά , στην διακόσμηση .

Έτσι παρατηρείται μια τάση για κατάργηση της γεωμετρικότητας του κυβικού όγκου

-στοιχείο απαραίτητο στον δογματικό κλασικισμό- και αποδυνάμωση του στέρεου

σχήματος, που σε μεγάλο βαθμό επιτυγχάνεται με τη χρήση πλούσιου πλαστικού

διακόσμου, ο οποίος διασπά την ενότητα των τοίχων της όψης .

Τέλος, ο κατακορυφισμός γίνεται εντονότερος με την κατάργηση των γείσων

διαχωρισμού των ορόφων και την ανά κατακόρυφο άξονα συγκρότηση των ανοιγμάτων,

σε καθ’ ύψος ενότητες .

75

4 ΝΑΥΠΛΙΟ

4.1 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

4.1.1 Γεωγραφία

Το Ναύπλιο, πρωτεύουσα του νόμου Αργολίδας, βρίσκεται στην ανατολική

Πελοπόννησο, πάνω σε μια βραχώδη χερσόνησο στο μυχό του Αργολικού κόλπου . Εδώ

συγκεντρώνονται οι θρησκευτικές, στρατιωτικές και διοικητικές, αρχές του νομού. Ο δήμος

Ναυπλίου περιλαμβάνει, έκτος από το ιστορικό κέντρο, το προάστιο «Πρόνοια», την

Καραθώνα και το Μπούρτζι .

4.1.2 Η Ίδρυση της πόλης

Η πόλη του Ναυπλίου, χωρίς αμφιβολία, είναι ιστορική. Με τον όρο ιστορική,

χαρακτηρίζουμε την πόλη, η οποία δεν προβάλλει αποκλειστικά τα μνημεία της και τα

τοπόσημά της σαν τμήμα του παρελθόντος της, αλλά που περιέχει στα κτίρια, στους

δρόμους , και στην ίδια τη δομή της, την ιστορία της . Άλλωστε, η αποτυπωμένη στο χώρο

ιστορία, είναι εκείνη που διατηρεί μια πόλη ζωντανή και δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες

για τα στάδια εξέλιξης της πόλης , και τον τρόπο ζωής σ' αυτήν .

Η περιοχή είχε κατοικηθεί από τους προϊστορικούς χρόνους , όπως μαρτυρούν τα

κυκλώπεια τείχη στην Ακροναυπλία (σχ 4.1) και μερικοί μυκηναϊκοί και γεωμετρικοί τάφοι

στους πρόποδες του Παλαμηδιού . Όσα γνωρίζουμε για αυτήν την περίοδο, τα οφείλουμε

στον γεωγράφο Στράβωνα και τον περιηγητή Παυσανία. Ο ρόλος του Ναυπλίου ήταν

σημαντικός από τα αρχαία χρόνια. Πιθανότατα υπήρξε λιμάνι της προϊστορικής Τίρυνθας

και η Ακροναυπλία αποτέλεσε βάση για την οχύρωση της πόλης σε όλες τις ιστορικές

περιόδους. Το 1873 έγιναν ανασκαφές από τον Νομάρχη Ναυπλίας Κονδάκη στους

βόρειους πρόποδες του Παλαμηδίου, που έφεραν στο φως δεκάδες τάφους , των οποίων τα

ευρήματα τους εντάσσουν στην ύστερο μυκηναϊκή εποχή. Λίγα χρόνια αργότερα , το 1892 ,

ο αρχαιολόγος Βαλέριος Στάης εργάστηκε στον ίδιο χώρο και ανάσκαψε 31 τάφους οι

οποίοι εντάσσονται στην ίδια περίοδο. Το 1953 ο Σ. Χαριτωνίδης ανακάλυψε τάφους στο

76

προάστιο Πρόνοια, ανατολικά του νέου νοσοκομείου, οι οποίοι χρονολογούνται στο δεύτερο

μισό του 8ο αιώνα π.Χ.

Σχήμα 4.1

Από την Δωρική κατάκτηση και μέχρι τον 7ο αιώνα π.Χ. η Ναυπλία ήταν σε ακμή

ως ανεξάρτητο κράτος και ιδρυτικό μέλος της Αμφικτιονίας της Καλαβρίας . Η ανάπτυξη

της πόλης του Ναυπλίου διακόπτεται τον 7ο αιώνα π.Χ. από την κυρίαρχη δύναμη του

Άργους όταν ο βασιλιάς Δαμοκράτιδας την κατέστρεψε (600 π.Χ.).

Το Ναύπλιο αποτέλεσε λιμάνι του κυρίαρχου Άργους . Με τα χρόνια αναπτύσσεται

ένας οχυρωμένος οικισμός ο οποίος στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. είναι ιδιαίτερα

αξιόλογος. Σ' αυτήν την περίοδο γίνεται η οχύρωση της Ακροναυπλίας με πολυγωνικά

τείχη.

4.1.3 Ιστορία

4.1.3.1 Αρχαίοι – ελληνιστικοί χρόνοι 1.500 π.Χ - 200 μΧ.

Η μορφή της χερσονήσου του Ναυπλίου μέχρι και στα χρόνια της Φραγκοκρατίας

ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή. Η θάλασσα έφτανε ως τις παρυφές του λόφου, ενώ

η πόλη και η οχύρωση της καταλάμβαναν το ψηλότερο σημείο της χερσονήσου.

Η παρουσία της πόλης σημειώνεται ήδη από τους μυθικούς χρόνους. Είναι φανερό ότι

η γεωγραφική της θέση αποτέλεσε πολύ νωρίς προϋπόθεση για τον εποικισμό της, η ίδρυση

της δε αποδίδεται στο μυθικό ήρωα Ναύπλιο.

77

Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, οι πρώτοι κάτοικοι είναι Αιγύπτιοι,

Φοίνικες ή Κάρες και απασχολούνται κυρίως με τη ναυτιλία.

Από τον Στράβωνα και τον Παυσανία υπάρχουν πληροφορίες για τα αρχαϊκά μνημεία.

Ο Στράβωνας αναφέρει στα «Γεωγραφικά» ,ότι η πόλη ήταν το επίνειο του Αργούς .Σύμ-

φωνα με τους Ευρωπαίους περιηγητές κατά την αρχαϊκή περίοδο κατασκευάζονται τα

πρώτα τείχη, που είναι κυκλώπεια με πολυγωνικούς ακατέργαστους λίθους. Τον 2ο αιώνα

μ.Χ. ο περιηγητής Παυσανίας επισκέπτεται την πόλη και την περιγράφει σε κατάσταση

ερείπωσης. Όσο αφορά τις επιδρομές των λαών στους επόμενους αιώνες, δεν γίνεται λόγος

για το Ναύπλιο.

Η αυτονομία της Ναυπλίας διαρκεί μέχρι τον 7ο αιώνα οπότε αναφέρεται η συμμέτοχη

της στην αμφικτιονία των δωρικών πόλεων. Το 676 π.Χ. καταστρέφεται από τους Αργείους

και ακολουθεί περίοδος ερήμωσης, γιατί οι περισσότεροι κάτοικοι καταφεύγουν στη

Μεθώνη.

4.1.3.2 Ρωμαϊκοί - βυζαντινοί χρόνοι 200-1212

Την περίοδο αυτή το Ναύπλιο αποτελεί τμήμα της ρωμαϊκής και αργότερα της

βυζαντινής αυτοκρατορίας. Από τον 2ο μέχρι τον 5ο αιώνα δεν υπάρχουν πληροφορίες για

την πόλη , που δεν είναι όμως ερημωμένη. Μόνο το 589 μ.Χ. αναφέρεται ότι αυτοί που

φρουρούσαν την πόλη κατάφεραν να διώξουν τους Αβάρους , γεγονός που μαρτυρεί ότι ήδη

υπήρχε κάποιος μικρός συνοικισμός στο κάστρο του Παλαμηδιού. Από τον 6ο μέχρι τον 7ο

αιώνα ακμάζει το Ναύπλιο των βυζαντινών. (σχ. 4.2) Η δημιουργία του βυζαντινού Ναυπλίου

χρονικά τοποθετείται στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. και συνδέεται άμεσα με τις μετακινήσεις

πληθυσμών της κεντρικής Πελοποννήσου προς οχυρές ακτές του ανατολικού τμήματος για

να ξεφύγουν από τις σλαβικές επιδρομές. Από τον 9° αιώνα μ.Χ. το Ναύπλιο συγκεντρώνει

το ενδιαφέρον των Βυζαντινών, χάρη στην σπουδαία στρατηγική του θέση.

Τον 9ο αιώνα είναι ακόμη σημαντικό κέντρο , αλλά με εξάρτηση από το Άργος και

την Κόρινθο. Το 1032 οι Βυζαντινοί ορίζουν τον Νικηφόρο Καραντίνα ως του

Ναυπλίου, η πόλη οχυρώνεται και αποτελεί πλέον διοικητικό και εμπορικό κέντρο.

Τον 12° αιώνα μ.Χ. οι Βυζαντινοί προβαίνουν στη συστηματική τείχιση της Ακροναυπλίας,

η οποία ορίζει και προστατεύει την πόλη. Η δημιουργία της μεσαιωνικής πόλης δεν είναι

άσχετη με τις μεγάλες μετακινήσεις των πληθυσμών - κύρια της Πελοποννήσου - προς

οχυρές ακτές, κινήσεις που προκάλεσε το κατέβασμα των σλαβικών φυλών. Κατά τους

78

Βυζαντινούς χρόνους κατασκευάζονται τα λεγόμενα «πρώτα βυζαντινά τείχη» τα οποία

ταυτίζονται πιθανότατα με την αρχαία ακρόπολη . Μετά την καταστροφή τους από τους

Νορμανδούς το 1153 ή πόλη οχυρώνεται, ξανά με την κατασκευή των «δεύτερων

βυζαντινών τειχών» .

Σχήμα 4.2

4.1.3.3 Φραγκική κυριαρχία. 1204-1382

Το 1210 το Ναύπλιο πολιορκείται από τους Φράγκους και τελικά επέρχεται στην

Φραγκική κυριαρχία. Η Ακροναυπλία χωρίζεται σε δύο Κάστρα, το Ρωμέϊκο και το

Φράγκικο. Η πόλη αρχίζει να επεκτείνεται πέρα από τα τείχη, προς τη θάλασσα, με την

κατασκευή μαγαζιών και αποθηκών.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους , η πόλη αποτελεί

βαρωνία του πριγκιπάτου της Αχαΐας κάτω από Φράγκο άρχοντα. Κατά την περίοδο

αυτή επισκευάζονται και συμπληρώνονται τα τείχη και ο οικισμός αναπτύσσεται ,

κυρίως πάνω στην Ακροναυπλία, που διαιρείται σε τρία φυσικά ανισοϋψή επίπεδα. Στο

ανατολικό τμήμα είναι οι κατοικίες των Φράγκων αρχόντων, στο δυτικό των 'Ελλήνων

προκρίτων και στο βορεινό του υπολοίπου πληθυσμού, ενώ κατά μήκος της παραλίας

υπάρχουν καταστήματα και αποθήκες. Μετά από ένα διάστημα που η πόλη βρίσκεται

κάτω από την ενετική «προστασία» (1832-1389), το 1389 παραχωρείται, στους

Ενετούς.

4.1.3.4 Πρώτη Ενετική κυριαρχία. 1389-1540

Με το πέρασμα από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και την επικράτηση των νέων

79

όρων ζωής δημιουργήθηκε η ανάγκη της επέκτασης της πόλης. Έτσι, η παραλία

επεκτείνεται με τεχνητή πρόσχωση, γίνονται δε οχυρωματικά έργα σε όλο το μήκος της

ακτής. (σχ. 4.3) Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται η εντός των τειχών πόλη γνωστή σαν

«κάτω πόλη», το σημερινό ιστορικό κέντρο του Ναυπλίου, το οποίο ξεκινά από το λόφο και

φτάνει μέχρι τη σημερινή πλατεία Συντάγματος. Η ρυμοτομία της περιοχής αυτής ακολουθεί

τις φυσικές καμπύλες του εδάφους και της προσδίδει γραφικότητα. Ο υπόλοιπος εργατικός

οικισμός εγκαθίσταται στη βορειοανατολική μεριά του Παλαμηδιού, όπου αργότερα ο

Σταμάτης Βούλγαρης θα σχεδιάσει την Πρόνοια. Κατά την περίοδο αυτή το Ναύπλιο

γνωρίζει μεγάλη ακμή και είναι από τις ωραιότερες πόλεις της Ανατολής. Είναι άλλωστε

η εποχή που δημιουργούνται σε όλες τις ενετικές κτήσεις οι πυρήνες που πρόκειται

αργότερα να εξελιχθούν σε μεγαλύτερα πολεοδομικά συγκροτήματα. Οι πόλεις αυτές

χαρακτηρίζονται από ένα διοικητικό κέντρο σε άμεση εξάρτιση από το λιμάνι και από

ορισμένη έκταση.

Στην ίδια περίοδο η περιοχή αποκτά πολλούς κατοίκους, ανάμεσα δε σ ' αυτούς

είναι και οι Έλληνες πρόκριτοι από άλλα μέρη της Πελοποννήσου που προσπαθούν να

αποφύγουν την τουρκική δουλεία. Η νέα πόλη γνωρίζει έντονη οικοδομική δραστηριότητα

με την ανέγερση πολλών δημοσίων κτηρίων, κατοικιών,καταστημά των, ναών, νοσοκομείου

και υδραγωγείου.

Σχήμα 4.3

80

Οι Βενετοί ενισχύουν τις υφιστάμενες οχυρώσεις των Φράγκων και των Ελλήνων

στην Ακροναυπλία και επεκτείνουν την οχύρωση προς τα ανατολικά με ένα τρίτο κάστρο

των Τόρων. Το κάστρο των Τόρων διαμορφώθηκε το 1470 και είναι το χαμηλότερο από τα

άλλα δύο του Its - Kale, το Ρωμέϊκο και το Φράγκικο. Επίσης, για τη προστασία του

λιμανιού, οχυρώνεται με κάστρο το μικρό νησί, το σκόπελο που βρίσκεται στην είσοδό του

και ονομάζεται Scoglio di S.Theodoro και αργότερα «Καστέλλο» ή «Μπούρτζι» (φωτ. 4.1).

Δημιουργούν ένα εσωτερικό λιμάνι κατασκευάζοντας ένα μικρό βραχίονα από τη στεριά

ως το Μπούρτζι για τη φόρτωση και την εκφόρτωση μικρών πλοίων. Επίσης στενεύουν το

πέρασμα του λιμανιού με ανάλογη διαμόρφωση του βυθού για να ελέγχουν την είσοδο και

έξοδο των πλοίων. Λέγεται ότι το Μπούρτζι συνδεόταν με τη στεριά με αλυσίδα που τη

τοποθετούσαν τη νύχτα. Για το λόγο αυτό ονομάστηκε το λιμάνι Porto Cadena. Κατά την

περίοδο της Βενετοκρατίας, οι Τούρκοι προσπάθησαν πολλές φορές να καταλάβουν το

Ναύπλιο, χωρίς όμως επιτυχία. Το 1539 το Ναύπλιο περιέρχεται στους Τούρκους.

Φωτ. 4.1 Μπούρτζι

4.1.3.5 Πρώτη Τουρκική κυριαρχία . 1540 -1555

Στην αρχή της περιόδου αυτής η πόλη βρίσκεται κατεστραμμένη από τις

πολιορκίες των νέων κατακτητών. Το Ναύπλιο γίνεται πρωτεύουσα του Σαντζακίου του

Μοριά και έδρα του Γενικού Διοικητή, του Μώρα- Βαλεσή. Δεν γίνονται οχυρωματικά έργα

στη πόλη, αλλά το ανατολίτικο στοιχείο γίνεται έντονο στην οικοδομική δραστηριότητα.

Στους Τούρκους οφείλονται πολλές κρήνες και λουτρά, το Μέγαρο του Μωρά-Πασά και το

τζαμί, που βρισκόταν στη πλατεία Πλατάνου, στη σημερινή πλατεία Συντάγματος. Το

81

πρώτο κατεδαφίστηκε στα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας, ενώ για το δεύτερο που

σώζεται ακόμα. Σχετικά με την οικοδομική δραστηριότητα, η Ανατολή αφήνει όλο και

περισσότερο τη σφραγίδα της στην αστική αρχιτεκτονική του Ναυπλίου. Έχοντας άμεση

γνώση της στρατηγικής και εμπορικής αξίας της πόλης του Ναυπλίου, οι Βενετοί

αποφασίζουν να στραφούν προς την ανακατάληψή της. Έτσι το 1686, το Ναύπλιο

βρίσκεται ξανά κάτω από την κυριαρχία των Ενετών.

4.1.3.6 Η επάνοδος των Βενετών . 1686-1715.

Μετά την επανεγκατάσταση των Ενετών ανακαινίζονται τα τείχη. Το 1867, η πόλη

αποτελεί πρωτεύουσα του ενετικού βασιλείου του Μοριά, έδρα του Γενικού προβλεπτή

και του αρχιστράτηγου της Ανατολής και πρωτεύουσα του νομού της Ρωμανίας και

ονομάζεται «Napoli di Romania» (σχ 4.4 ,εικ. 4.1).

Σχήμα 4.4

Εικόνα 4.1

82

Οι Βενετοί ήταν οι πρώτοι που σκέφτηκαν να οχυρώσουν το Παλαμήδι, εφαρμόζοντας

ένα τέλειο σύστημα συγχρονισμένης οχύρωσης. Απόψεις του Buchon και του Λαμπρυνίδη

ότι το βουνό ήταν από πριν οχυρωμένο είναι αβάσιμες. Με την ανάδειξη του Παλαμηδίου

το Its – kale παύει να είναι η κύρια Ακρόπολη. Ιδιαίτερη σημασία έδωσαν στην οχύρωση

του ανατολικού τμήματος της πόλης , που αποτελούσε τη μοναδική είσοδο από τη στεριά.

Στη Β’ Βενετοκρατία πραγματοποιείται η επέκταση της πόλης, αφού γίνονται τεχνητές

προσχώσεις στη θάλασσα, δημιουργώντας έτσι την Κάτω Πόλη. Η περίοδος αυτή,

διαμόρφωσε τη δεύτερη οικιστική ζώνη, βόρεια από την πλατεία Συντάγματος.

Με τα συμπληρωματικά οχυρωματικά έργα της περιόδου αυτής γίνονται απόρθητα

τα προάστια, ενώ νέα φρούρια κατασκευάζονται: το Παλαμήδι (φωτ.4.2) και το Μπούρτζι.

Με τα έργα αυτά τα κάστρα του Ναυπλίου προσαρμόζονται στα νέα συστήματα οχύρωσης.

Φωτ. 4.2 Παλαμήδι

Σχετικά με την οικοδομική δραστηριότητα παρατηρούμε ότι κατασκευάζονται ή

ανακαινίζονται οι ναοί της 1ης ενετικής περιόδου και χτίζονται πολλά δημοσία κτήρια και

αρχοντικά , δηλαδή τώρα δημιουργείται για πρώτη φορά μνημειακή αρχιτεκτονική. Γενικά ο

οικισμός ακμάζει και αναπτύσσεται, ενώ ο πληθυσμός αυξάνει. Το 1715 οι Τούρκοι

καταλαμβάνουν και πάλι την πόλη.

4.1.3.7 Δεύτερη Τουρκική κυριαρχία. 1715-1822

Το 1715 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν και πάλι το Ναύπλιο με τη συνθήκη όμως του

Πασσάροβιτς η τουρκική κατοχή κατοχυρώνεται το 1718. Η πόλη βρίσκεται σε μαρασμό,

μια και οι σπουδαιότερες οικογένειες την έχουν εγκαταλείψει μεταναστεύοντας είτε προς τη

83

Δύση, είτε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στην παρακμή αυτή συντείνει περισσότερο και το

γεγονός της ανακήρυξης από τους Τούρκους της Τρίπολης σαν πρωτεύουσας της

Πελοποννήσου. Κατά την περίοδο αυτή η πόλη γίνεται ένα αυτοδιοικούμενο στρατιωτικό

κέντρο, συγκεντρώνει ορισμένες μόνο στρατιωτικές και λιμενικές δραστηριότητες. Ο νέος

ρυθμός της ζωής έχει σαν συνέπεια την αλλαγή της όψης της πολιτείας. Χτίζονται πολλά

λουτρά, τζαμιά και κατοικίες, που παίρνουν πάλι τον ανατολίτικο τύπο με τα σαχνισιά

(φωτ.4.3) (εξώστεγα) , χαρακτηριστικό που επικρατεί στην πόλη τον 18ο αιώνα. Ο βασικός

τύπος κατοικίας αποτελείται από μια σειρά δωμάτια γύρω από μια κλειστή αυλή, η

επικοινωνία δε γίνεται με στοά . Κατά την Ελληνική Επανάσταση, μετά από αλλεπάλληλες

πολιορκίες οι Έλληνες απελευθερώνουν το Ναύπλιο στις 30 Νοέμβριου 1822.

Φωτ. 4.3 Βασιλέως Κων/νου 12. Σαχνισί

4.1.3.8 Περίοδος της επανάστασης 1822-1833.

Στις 29 Νοέμβριου 1827, οι Έλληνες με αρχηγό τον Στάϊκο Σταϊκόπουλο

καταλαμβάνουν το Παλαμήδι και τέσσερις μέρες αργότερα οι Τούρκοι παραδίδουν την πόλη

στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων , το Ναύπλιο απομένει

στα χέρια της ελληνικής κυβέρνησης με λίγες ζημιές, αλλά έρημο από κατοίκους. Οι

κατοικίες - πολλές είναι πολυτελείς και καλά διατηρημένες - χρησιμοποιούνται αμέσως από

τους αρχηγούς του απελευθερωτικού αγώνα. Ο πληθυσμός της πόλης αυξάνεται ραγδαία και

το 1827 κηρύσσεται επίσημη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Τον Ιανουάριο του 1828,

ένα χρόνο αργότερα ,έρχεται ο Ιωάννης Καποδίστριας σαν κυβερνήτης της χώρας.

84

Κατά την περίοδο αυτή παρατηρείται στο Ναύπλιο μια αλλαγή στη κοινωνική δομή.

Οι νέοι κάτοικοι είναι πρόκριτοι, πλούσιες οικογένειες, στρατιώτες αλλά και τυχοδιώκτες. Η

διαμόρφωση της πόλης δεν έγινε μόνο από ιδιωτική πρωτοβουλία αλλά και μέριμνα της

κυβέρνησης. Στους Έλληνες μελετητές Βούλγαρη και Βαλλιάνο ανατίθεται ο σχεδιασμός

της τρίτης οικιστικής ζώνης στην παραλία. Εφαρμόζεται το «ιπποδάμειο σύστημα»

δρόμων, αφού το έδαφος ήταν επίπεδο και τα οικοδομικά τετράγωνα διαμπερή σε σχήμα

επιμηκών ορθογωνίων παραλληλογράμμων. Η οικοδομική δραστηριότητα είναι έντονη.

Ρυμοτομείται ο χώρος βορειοδυτικά του Παλαμηδίου και χαράσσονται δρόμοι και πλατείες

στον συνοικισμό Πρόνοια που ιδρύεται από τον Καποδίστρια με σκοπό να κατοικηθεί από

πρόσφυγες. Με τη δολοφονία του Καποδίστρια το 1831 σταματούν τα μεγάλα έργα στο

Ναύπλιο. Το 1832 αναλαμβάνει ο Όθωνας την διακυβέρνηση του βασιλείου της Ελλάδας.

4.1.3.9 Βασιλεία του Όθωνα.

Με την εγκατάσταση του ΄Οθωνα η πόλη κρίνεται ακατάλληλη για στρατιωτική και

πολιτική κίνηση, γι' αυτό και η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους μεταφέρεται στην

Αθήνα το 1834. Από τότε αρχίζει και η παρακμή του Ναυπλίου. Κατά τα τέλη της

βασιλείας του ΄Οθωνα το Ναύπλιο γίνεται η εστία του αντιδυναστικού αγώνα. Είναι

γνωστή η στάση με την ονομασία «τα Ναυπλιακά» , που αποτέλεσε το προανάκρουσμα

της έξωσης του ΄Οθωνα, αλλά και την κυριότερη αιτία για την μετέπειτα αδιαφορία της

κεντρικής διοίκηση για την πόλη.

Σχετικά με την αρχιτεκτονική της εποχής παρατηρούμε ότι ο επικρατέστερος

τύπος σπιτιού έχει συμμετρική διάταξη με τονισμένη την οριζόντια .

4.1.3.10 Περίοδος μετά το 1852.

Την περίοδο 1866-68 κατεδαφίζονται τα βόρεια τείχη της πόλης και με αυτό τον

τρόπο το κατώτερο τμήμα προεκτείνεται μέχρι τη θάλασσα. Η νέα επέκταση

ρυμοτομείται με ευθύγραμμους δρόμους , σε αντίθεση με τους μικρούς στενούς δρόμους

της υπόλοιπης πόλης. Την περίοδο 1894 -95 κατεδαφίζεται το 1830. Μετά την περίοδο

της ακμής του, το Ναύπλιο ακολουθεί την τύχη όλων των ελληνικών επαρχιακών

πόλεων. Η αδιαφορία της κεντρικής διοίκησης και ο υδροκεφαλισμός της πρωτεύουσας

έχουν σαν συνέπεια την γρήγορη υποβάθμιση και τη βαθμιαία παρακμή της πόλης.

85

4.2 ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

4.2.1 Στόχοι του πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού

Στα τριάμισι χρόνια διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια πραγματοποιήθηκαν

πολεοδομικά σχέδια για 9 ελληνικές πόλεις: το Ναύπλιο, το Αργός, την Τρίπολη, την Ιτέα,

την Κόρινθο, το Λιδωρίκι, τη Βοστίτζα (Αίγιο), την Πάτρα και την Πύλο. Παράλληλα είχαν

αρχίσει και σε έντεκα πόλεις οι σχετικές διεργασίες για να ξεκινήσει η πολεοδομική τους

ανασυγκρότηση. Μερικά από αυτά εξακολουθούν με μικρές αλλαγές, ακόμα και σήμερα, να

ισχύουν για παράδειγμα το σχέδιο της πόλης του Ναυπλίου, που αποτελεί το σημερινό

ιστορικό κέντρο καθώς και το σχέδιο του προαστίου της Πρόνοιας. Σε γενικές γραμμές το

σχέδιο της παλιάς πόλης χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Η πρώτη αρχίζει από τα τείχη της

Ακροναυπλίας και καταλήγει στην οδό Σταϊκοπούλου - Πλαπούτα, η δεύτερη ξεκινά από

την Σταϊκοπούλου - Πλαπούτα και φθάνει ως και την οδό Αμαλίας, στο σημείο που

βρίσκονταν τα επιθαλάσσια τείχη, και η τρίτη, η οποία είναι η νεότερη περιοχή του

Ναυπλίου αρχίζει έξω από τα τείχη και καταλήγει στην παραλία.

Με βάση τα πολεοδομικά σχέδια και τις εκθέσεις των ειδικών μηχανικών γίνονται

κατανοητοί οι βασικοί στόχοι:

• Η κατά κανόνα εφαρμογή του ορθογωνικού τύπου στο ρυμοτομικό πλέγμα της

πόλης. Παρά το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος τύπος παρουσιάζει κυκλοφοριακά

μειονεκτήματα. δημιουργεί κανονικές οικοδομικές επιφάνειες, διευκολύνοντας με αυτό τον

τρόπο την οικονομικότερη οικοδόμηση και παρέχοντας το σωστό προσανατολισμό στις

κατασκευές.

• Διάρθρωση συνοικιών οι οποίες ναι μεν θα είναι αυθύπαρκτες, αλλά θα είναι

οργανικά και λειτουργικά συνενωμένες.

• Το ρυμοτομικό πλέγμα στην εκάστοτε πόλη θα είναι τέτοιο ώστε η κυκλοφορία να

γίνεται άνετα και γι' αυτό ο σχεδιασμός του εσωτερικού οδικού δικτύου πρέπει να έχει

μεγάλο πλάτος. Όλη η δομή βασιζόταν στην άνετη συμβολή των μικρότερων δρόμων προς

τους μεγαλύτερους και αυτών στις λεωφόρους.

• Η σχεδίαση των βασικών εξόδων της πόλης, προς την ύπαιθρο αλλά και προς τις

γειτονικές της πόλεις πρέπει να γίνει με ορθολογιστικό τρόπο, έτσι ώστε η είσοδος σ' αυτήν

και η έξοδος από αυτήν να γίνεται εύκολα και με άνεση.

86

• Η δημιουργία ελεύθερων χώρων μέσα στη πόλη όπως πλατείες, ευρύχωρες

προκυμαίες στις παραθαλάσσιες πόλεις για τη διευκόλυνση της εμπορικής της κίνησης.

• Στο πολεοδομικό σχέδιο κάθε πόλης πρέπει να καθορίζεται: το διοικητικό και

δικαστικό κέντρο (με την ανέγερση Διοικητηρίου, Δημαρχείου, Δικαστηρίου, Αστυνομίας),

εκκλησιαστικό κέντρο (με τη δημιουργία Μητροπολιτικού ναού και Αρχιεπισκοπικού

Μεγάρου), εμποροβιομηχανικό κέντρο (με την ίδρυση εργαστηρίων, δημόσιων αγορών),

εκπαιδευτικό - πολιτιστικό κέντρο (με την ανέγερση σχολείων και θεάτρων), στρατιωτικό

κέντρο (με την ανέγερση στρατώνων και αποθηκών), κοινωνιστικό κέντρο (με την ίδρυση

νοσοκομείων), κέντρου ηρώου αποδίδοντας φόρο τιμής στους ήρωες που αγωνίστηκαν για

την εθνική ανεξαρτησία.

• Η δενδροφύτευση των πόλεων δημιουργώντας έτσι δεντροστοιχίες κατά μήκος των

δρόμων και πάρκα.

Επίσης κατά την εκτέλεση των πολεοδομικών σχεδίων έγινε προσπάθεια:

• Για την ανέγερση προαστίων, κοντά στις πόλεις, η οποία γινόταν με βάση ένα

ξεχωριστό πολεοδομικό σχέδιο, και θα βοηθούσε στη λύση του στεγαστικού προβλήματος.

• Για τη δημιουργία ή ενίσχυση επινείων στις μεσογειακές πόλεις με στόχο τη

διευκόλυνση του εμπορίου της.

• Για την επισκευή υδραγωγείων στις πόλεις, του δικτύου αγωγών ύδατος καθώς και

των βρύσεων σε όλες τις πόλεις.

• Για την καθαριότητα των πόλεων με σκοπό την υγεία των κατοίκων (π.χ.

λιθόστρωση δρόμων, συγκομιδή σκουπιδιών κ.α.)

• Για τον καθορισμό των αρχιτεκτονικών τύπων των ιδιωτικών κατοικιών με βάση

παραδοσιακά στοιχεία.

• Για την εσωτερική έμπορο - οικονομική κίνηση των πόλεων και την απρόσκοπτη

διεξαγωγή του εσωτερικού της εμπορίου.

• Για τη έμπορο - βιομηχανική ανάπτυξη του ευρύτερου χώρου των πόλεων είτε

με την κατασκευή ευρύχωρων προκυμαίων στις ίδιες πόλεις, είτε με την ανέγερση

εργοστασίων παραγωγής προϊόντων σε όλη την πόλη.

Στη συνέχεια ψηφίστηκαν διατάγματα, για κάθε πόλη ξεχωριστά , σχετικά με

την ανοικοδόμηση της εκάστοτε πόλης σύμφωνα με το πολεοδομικό σχέδιό της κ.α.

Έτσι συνοπτικά ο Καποδίστριας προχώρησε στη μελέτη της πολεοδομικής

κατάστασης των πόλεων , στη τοπογράφηση και τη σχεδίαση των επεκτάσεων τους.

87

4.2.2 Το πολεοδομικό σχέδιο του Ναυπλίου

Παράλληλα με την Αίγινα αρχίζει και η ανοικοδόμηση στο Ναύπλιο, το οποίο ο

Κυβερνήτης θέλησε να το μετατρέψει σε μια πόλη σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.

Η διαμόρφωση της πόλης του Ναυπλίου δεν έγινε μόνο από ιδιωτική πρωτοβουλία,

αλλά και ο Καποδίστριας επιμελήθηκε, όπως φαίνεται από σχέδια μνημειακών κτιρίων που

βρέθηκαν στο αρχείο της οικογένειας του, έχοντας ως πρότυπο την αρχιτεκτονική

δραστηριότητα σε άλλες ευρωπαϊκές πολιτείες της εποχής του. Ο Καποδίστριας επιδίωξε να

γίνει πρόδρομος του κλασικισμού στην Ελλάδα εφαρμόζοντας τις αυστηρές και καθαρά

διανοητικές απαιτήσεις του.

Ο Καποδίστριας με την άφιξη του στο Ναύπλιο, εκτός των άλλων προβλημάτων, είχε

να αντιμετωπίσει και την άθλια υγειονομική κατάσταση της πόλης, η οποία είχε επιδεινωθεί

μετά την κατάληψη της πόλης από τους Έλληνες λόγω πολεμικών καταστροφών, επιδημιών

κ.α. Ξένοι περιηγητές που επισκέφτηκαν το Ναύπλιο περιγράφουν την άσχημη κατάσταση

της, όπως ο Ιταλός κόμης Guiseppe Pecchio και ο Άγγλος, James Emerson. Μέσα σε

ελάχιστο χρονικό περιθώριο έπρεπε να μετατρέψει το Ναύπλιο σε μία ευρωπαϊκή πόλη.

Έτσι σε συνεργασία με τους μηχανικούς Στ. Βούλγαρη και Θ. Βαλλιάνο και το Σώμα

Οχυρωματοποιών και Αρχιτεκτόνων προχώρησε στην καταγραφή των ετοιμόρροπων

«εθνικών οικιών», στην κατεδάφιση τουρκικών κατασκευών που έπνιγαν την πόλη

(στέγαστρα, μπαλκόνια κ.α.), αρχίζει έργο απόφραξης των υπονόμων και της επισκευής του

υδραγωγείου της Άρειας. Καθαρίστηκαν οι δρόμοι και η προκυμαία - στην οποία

ανεγέρθηκε ιχθυοπωλείο -και απαγορεύτηκε η σφαγή ζώων στην πόλη. Παράλληλα

φροντίζει ώστε να απομακρυνθούν από την πόλη της οι δραστηριότητες που θα μπορούσαν

να έχουν αντίκτυπο στην υγιεινή των κατοίκων.

Σύμφωνα με επιστολή του ίδιου του Βούλγαρη προς τον Καποδίστρια στις 30

Απριλίου 1828 είχε ολοκληρώσει την αποτύπωση της πόλης και πάνω στο σχέδιο

επισημαίνει τις αλλαγές που προτείνει στην υπάρχουσα κατάσταση, με γνώμονα το

ενδιαφέρον για την άμυνα του Ναυπλίου και για την ανάπτυξη του εμπορίου. Τα

επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για τις επεμβάσεις του ήταν η «κακή δόμηση», καθώς και το

γεγονός ότι η πόλη ήταν μισογκρεμισμένη. Δημιουργεί δρόμους και πλατείες, διαιρεί την

πόλη σε ενορίες και υποδεικνύει ακόμη και τα μνημεία που θα πρέπει να ανεγερθούν. Στις

22 Ιουνίου ο Κυβερνήτης με επιστολή του προς τον Βούλγαρη αποδέχεται τις αλλαγές του

σχεδίου της πόλης και έτσι αυτό άρχισε να ισχύει ως επίσημο σχέδιο του Ναυπλίου.

88

Βέβαια όπως γίνεται γνωστό από έγγραφα που έχουν βρεθεί, ήδη, από το Μάρτιο του

1829, την πολεοδομική εποπτεία του Ναυπλίου έχει αναλάβει ο Βαλλιάνος και ορίζεται

επίσημα αρχιτέκτονας υπεύθυνος για την εφαρμογή του σχεδίου του Βούλγαρη. Λίγους

μήνες αργότερα ο Βαλλιάνος επιφορτίζεται με τη σύνταξη σχεδίου για τη λιθόστρωση των

δρόμων της πόλης. Προφανώς, σύμφωνα με επίσημα έγγραφα, τόσο οι δημοπρασίες

ερειπίων «εθνικών οικιών» όσο και η εφαρμογή «πρακτικού σχεδίου» δημιούργησαν

συγκρούσεις μεταξύ των ιδιοκτητών και του «δημόσιου ταμείου» . Αυτό το γεγονός μάλλον

οδήγησε στη σύνταξη νέου σχεδίου από το Βαλλιάνο, το οποίο συντάχθηκε και

επικυρώθηκε από τον Κυβερνήτη το 1830 . Το σχέδιο αυτό έχει αντιγραφεί προπολεμικά,

πιθανόν από επίσημο αντίγραφο του Καποδιστριακού αρχείου στην Κέρκυρα και αυτό

δημοσιεύτηκε από την Τουρκάλα ερευνήτρια Τανκούτ.

Μετά την απομάκρυνση των σφαγείων από την πόλη , κατασκευάστηκαν προσωρινά

σφαγεία κοντά στην πύλη της Ξηράς (εικ. 4.2 ), έξω από την πόλη. Το 1830 σύμφωνα με

κυβερνητικό διάταγμα αποφασίστηκε να κατασκευαστούν νέα σφαγεία κοντά στα

προηγούμενα .

Εικόνα 4.2 Η Πύλη της Ξηράς στο Ναύπλιο.

Τα νέα σφαγεία έπρεπε να οικοδομηθούν μέσα στη θάλασσα, 7 έως 10 πήχεις από τη

στεριά και να είναι ξυλόπηκτα. Τα σχέδια (σχ. 4.5 ) είναι προφανώς του μηχανικού Θ.

Βαλλιάνου. Βέβαια τα σφαγεία δεν ανεγέρθηκαν για τους λόγους που ισχυρίζεται σε

επιστολή του προς τον Κυβερνήτη ο τότε διοικητής. Ο Κυβερνήτης αρχικά στράφηκε στην

αποκατάσταση των σπιτιών, καθώς οι στενοί δρόμοι αποτελούσαν εστίες μόλυνσης και τα

89

κτίρια που θεωρήθηκαν ακατάλληλα προς χρήση έπρεπε να κατεδαφιστούν και τη θέση τους

να πάρουν νέα οικοδομήματα που θα ακολουθούν τα χαρακτηριστικά του νέου ρυθμού.

Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του κλασικισμού είναι η κυριαρχία της

οριζόντιας γραμμής. Ενώ στα κτίρια που οικοδομήθηκαν τον 18° αιώνα επιδιώκεται η

λυγερότητα και το ανέβασμα τους, τον 19° αιώνα οι μορφές χαμηλώνουν, σα να πατούν στο

έδαφος. Από τα πρώτα δείγματα του ρυθμού αυτού λείπουν τα ελεύθερα διαστήματα, η

σκεπή μοιάζει βαριά και κάθε τμήμα είναι διαχωρισμένο από τα γειτονικά του με ελαφρά

ανάγλυφες παραστάδες ή χρησιμοποιώντας άλλα μέσα. Η μορφή χαρακτηρίζεται από

απλότητα και κάθε μέλος φαίνεται να έχει μία ατομική υπόσταση.

Τα κτίρια των παλαιότερων περιόδων επισκευάζονται και διακοσμούνται με

νεοκλασικά στοιχεία όπως γείσα, αετώματα κ.α., διατηρώντας τα μαρμάρινα ενετικά

θυρώματα προκειμένου να στεγάσουν διοικητικές υπηρεσίες. Επίσης με διαταγή του

Κυβερνήτη αφαιρούνται τα σαχνισιά από τα κτίρια ως τουρκικά στοιχεία, έτσι ώστε η πόλη

να αρχίζει να παίρνει ευρωπαϊκή μορφή, αλλά και επειδή τα σαχνισιά με τον όγκο τους

εμποδίζουν τον ήλιο να δει τα σπίτια, με αποτέλεσμα η δυσοσμία και η υγρασία να κάνουν

ανυπόφορη την επιβίωση των κατοίκων. Ίχνη από τα κομμένα σαχνισιά διακρίνει κανείς

ακόμα και σήμερα σε αρκετά σπίτια της πόλης, κάτι που βοηθά στη χρονολόγηση τους .

Σχήμα 4.5 Σχέδια για την ανέγερση νέων Σφαγείων

Χαρακτηριστικά παραδείγματα κτιρίων τα οποία οικοδομήθηκαν ή επισκευάστηκαν

στην Καποδιστριακή εποχή είναι το Κυβερνείο (Παλατάκι), η Πρώτη Σχολή Ευελπίδων, το

Βουλευτικό, οι Φυλακές Λεονάρδου, το Ενετικό Διοικητήριο, η μετατροπή του Φετιχιέ

τζαμιού σε αλληλοδιδακτικό σχολείο, το Πρώτο Δημαρχείο Ναυπλίου, η κατοικία του

Άρμανσμπεργκ , το Πρώτο Υπουργείο Στρατιωτικών, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το κτίριο

90

του Τελωνείου, το Πρώτο Φαρμακείο Ναυπλίου (φωτ.4.4), το Πρώτο Γυμνάσιο Ελλήνων και

το κτίριο στην οδό Βασ. Κων/νου 1. Ταυτόχρονα διανοίγεται ο Μεγάλος Δρόμος και

δημιουργείται η κεντρική αρτηρία του προαστίου πρόνοια.

Φωτ. 4.4 Το Πρώτο Φαρμακείο – Βασ. Κων/νου 32

Μία γενική περιγραφή της κατάστασης που επικρατεί στο Ναύπλιο έγινε με την άφιξη

του Όθωνα στην πόλη σε έγγραφη αναφορά του Thiersch, στη βασιλική αυλή της Βαυαρίας.

Στο κείμενο αυτό τονίζεται ότι οι καινούριες κατοικίες είναι πιο καλές από τις παλαιότερες

αλλά υστερούν σε οικοδομικές εργασίες και σε καθετί απαραίτητο έναντι των υπολοίπων

ευρωπαϊκών πόλεων.

4.2.2.1 Το σχέδιο της πόλεως Ναυπλίας του 1833 (σχ. 4.6)

91

Σχήμα 4.6 Τοπογραφικό σχέδιο της πόλης του Ναυπλίου και του οχυρού του Ιτς-καλέ χρονολογίας 1833

Ένα θαυμάσιο όσο και χρήσιμο σχέδιο, «Plan de la ville de Nauplie et tu fort d’

Itschkale» του 1833, με ημερομηνία 26 Σεπτεμβρίου ανταποκρίνεται στην τοπογραφική

πραγματικότητα με πολύτιμες πληροφορίες. Δυο χρόνια ακριβώς μετά το θάνατο του

Καποδίστρια πιθανόν να μεταφέρεται εδώ μέρος της μορφής ενός προγενέστερου Σχεδίου,

αλλά είναι φανερή και η πραγματοποιούμενη νέα πολεοδομική του διάρθρωση με τη

σημειούμενη επιχωμάτωση της παραλίας του. Η χρονολογία σχεδίασης του, Σεπτέμβριος

1833, αντιστοιχεί ίσως σε κείνη της βασιλικής εντολής του Μαΐου 1833 προς το Υπουργείο

Εσωτερικών, να διεκπεραιώσει μέσα σε οκτώ μέρες το Γενικό Σχέδιο του Άργους , που,

όπως είδαμε, δεν εκτελέσθηκε .

Το σχέδιο αυτό του Ναυπλίου, του 1833, με θαυμαστή ακρίβεια δίνει περισσότερες

πληροφορίες - με ονομασίες στα σημαντικότερα κτίρια, χώρους, πλατείες, και επίσης με

αριθμούς πάνω σ' άλλα οικοδομικά τετράγωνα. Έτσι περισσότερες συγκριτικά τοπογραφικές

λεπτομέρειες έχει αυτό του 1833, απ΄ όσες καταγράφονται στο σχέδιο του 1834, γνωστό και

δημοσιευμένο: «Plan de stadt Nayplia» 19 Απριλίου, επίσημο της Αντιβασιλείας, Γενικό

Σχέδιο του Ναυπλίου. Σ' αυτό φαίνεται έχει συμπληρωθεί η επιχωμάτωση της παραλίας ,

92

προς βορρά του ναού Αγίου Νικολάου.

Η επίχωση της θάλασσας χαρίζει στην πόλη εμβαδόν για τη φυσική ανεμπόδιστη

ανάπτυξη της , μέσα στις ερχόμενες δεκαετίες . Και ή δυνατότητα τής επέκτασής της με τη

θάλασσα και προς τη θάλασσα, τη μόνη έξοδο επικοινωνίας και συναλλαγής της , θέτει το

Ναύπλιο σαν ένα λιμάνι με μέλλον.

Απαραίτητη για την κατάκτηση παραλιακού ζωτικού του χώρου είναι και η έξοδος της

μέσα πόλης προς αυτόν , με την κατεδάφιση των τειχών.

4.2.3 Η πλατεία Συντάγματος (φωτ. 4.5)

Φωτ. 4.5 Πλατεία Συντάγματος

Παραμένει πάντα η καρδιά του Ναυπλίου. Και ίσως σαν ένα άνοιγμα, ζωτικό σημείο

συναλλαγής επικοινωνίας των κατοίκων της, να επιλέχθηκε από την πρώτη Ενετική

Κυριαρχία (1389-1540), όταν με επίχωση διαμορφώθηκε ο Φόρος (αγορά-Πλατεία) και

χτίστηκε το παλάτι του Ενετού διοικητή. (Διήγηση Δωρόθεου Μονεμβασίας, και

Καρούσου). Αυτή την ονομασία ως Πλατεία της Αγοράς (Forum) είναι πολύ πιθανόν να

διατήρησε και μετέπειτα, στα χρόνια της πρώτης Τουρκοκρατίας, αφού εκεί τοποθετεί δύο

τζαμιά ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή του 17ου αιώνα: από την περιγραφή του το ένα

τουλάχιστον μπορεί να είναι το «Τριανόν» (φωτ.4.6) .

93

Φωτ. 4.6 Τζαμί Τριανόν

Η πλατεία αυτή στα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας διατηρεί την ονομασία «του

Πλατάνου». Μέχρι και το 1833 στο Γενικό σχέδιο της πόλεως, σημειώνεται ως «Place du

Platane». Στο σχέδιο του 1834 είναι ανώνυμη. Ίσως τότε προετοιμαζόταν η μετονομασία της

σε πλατεία «Λουδοβίκου». "Ύστερα από το 1862, λαμβάνει το όνομα πού κατέχει ως

σήμερα, «Πλατεία Συντάγματος».

Συγχρόνως ρυθμίζονται οικοδομικές γραμμές για την ανάπτυξη του χώρου της

Δημοτικής Αγοράς , γειτονικής με την πλατεία Συντάγματος (στο δυτικό τέρμα της

σημερινής οδού Αμαλίας), με μικρές μεταβολές στο διάγραμμα ρυμοτομίας του Ναυπλίου.

Γνωρίζουμε από παλιά φωτογραφία του Ναυπλίου τη θέση του μνημείου Υψηλάντη

κοντά στη ΒΔ γωνία του Τζαμιού-Τριανόν, στο τέρμα δηλαδή του Μεγάλου Δρόμου και

αρχή της Πλατείας. Σε σχέδιο του 1987, στο τρίγωνο που σχηματίζει η ΒΑ πλευρά του

τζαμιού με την ευθεία του Μεγάλου Δρόμου είναι σφηνωμένα χαμηλά μαγαζάκια-

ψιλικατζίδικα κλπ. - κεραμόσκεπα , που μπορεί να έχουν την προέλευσή τους από το 1845

,οπότε και ο Α. Μαυροκέφαλος κατασκεύασε στην ίδια μάλλον τοποθεσία μικρό ξύλινο

οικίσκο . Ο οικίσκος αυτός προκάλεσε αντιδράσεις τότε , λόγω προσβολής της ευπρέπειας

της πλατείας με τις πέριξ αυτού ακαθαρσίες.

Αν για την αποκατάσταση του Τζαμιού-Τριανόν είχε γίνει ανάλογη κινητοποίηση -

καθήκον του σύγχρονου Ναυπλίου-, σαν αυτή για το «τρίγωνο» του Μαυροκέφαλου, άλλη

θα ήταν η όψη της Πλατείας Συντάγματος , πού τόσοι και τόσο την φρόντισαν και άλλοι

τόσοι και τόσο την αδίκησαν, από πολλά χρόνια τώρα. Και ίσως αυτή η αποκατάσταση ενός

μνημείου, σαν το τζαμί, εμπόδιζε βλαπτικές επεμβάσεις στη μορφή της.

Ο τίτλος «Πλατεία της Πόλεως Ναυπλίας» διεκδικείται από μία άλλη θέση όπως

94

μαρτυρούν ενδιαφέροντα έγγραφα του Αυγούστου 1847 γύρω από τις δύο γειτονικές

πλατείες στη Συντάγματος. «... Κατά τό έγκεκριμένον σχέδιον Ναυπλίας υπάρχει μικρά

πλατεία έμπροσθεν του Αγ. Νικολάου καί παρακείμενη έτερα πλατεία, ήτις κατά τό σχέδιον

έμελλεν νά περιφραχθή διά νά χρησιμεύση εις τό Ύγειονομεϊον άλλ' εισέτι μένει

άπερίφρακτος καί καθίσταται περιττή, μετά πραγματοποίησιν τών..., ήτις κατά τό αυτό

σχέδιον επεκτάσεως προς τήν θάλασσαν 54 μέτρων καί σχηματίζει εύρύχωρον πλατεϊαν,

προς χρήσιν τοϋ ύλλοτομείου... Παρακαλείται τό Ύπουργείον (Εσωτερικών), νά μάς

πληροφόρηση, έάν ή σχηματισμένη πλατεία μεταξύ τοΰ ναοΰ άγ. Νικολάου, τοϋ Τελωνείου

Ναυπλίας κα' τής παρακείμενης αύτη οικίας τοϋ Κωνσταντίνου ΄Ιατρού, θεωρήται ή

Πλατεία τής Πόλεως Ναυπλίας, κατά τό σχέδιον αυτής, 24.7.1847 ».

Οι προγραμματισμοί της εποχής εκείνης δεν ήταν δυνατό να προβλέψουν πόση

θάλασσα θα κατάπινε ακόμη η ξηρά και έτσι η «περιττή» εκείνη αβάφτιστη τότε πλατεία,

κατόπιν πλατεία του «Τελωνείου», αργότερα «των Φιλελλήνων», τωρινή πλατεία «Ιατρού» ,

έγινε ένα τεράστιο parking . Δεν είναι γνωστό αν πήρε ποτέ τον τίτλο «Πλατεία της πόλεως

Ναυπλίας».

Υπήρξαν όμως διαφορές για ευθύνες πιθανόν και βάρη αρμοδιοτήτων, μεταξύ

Δημοσίου και Δήμου Ναυπλίου . Καλείται τότε το Δημόσιο Ναυπλίου να αποδείξει την

«ιδιότητα της πλατείας Τελωνείου, επιδεικνύοντας το σχέδιο πόλεως » (13 Ιουνίου 1864).

Είναι ήδη τριάντα χρόνια πού και το παλιό Τελωνείο έχει χτισθεί – όπως φαίνεται από

το σχέδιο του 1834 - αλλά και το «νέο προάστιο» της παραλίας έχει εδραιωθεί.

Είναι η ίδια μέρα -13 Ιουνίου 1864- που αποφασίζεται από το Υπουργείο Εσωτερικών

η κατεδάφιση των τειχών του Ναυπλίου.

Το Δημόσιο βρίσκεται συχνά στη θέση να υπερασπίσει τα συμφέροντά του σε

διεκδικήσεις από ιδιώτες και η γραφειοκρατική πορεία κρατάει χρόνια, ενώ γεμίζουν

ασφυκτικά οι αντίστοιχοι φάκελοι . Παρόλα αυτά μέσα από την ξηρότητα της νομοτυπικής

αλληλογραφίας καταγράφονται οι πράξεις της ζωής αυτής της πόλης που μας βοηθούν στην

ιστορική αναπαράσταση.

4.2.4 Η χάραξη του Μεγάλου δρόμου

Αποτελούν άξιο απορίας τα κριτήρια με τα οποία ο Σταμάτης Βούλγαρης επιλέγει μία

νέα πλατεία -την οποία ο ίδιος σχεδίασε -και υποδεικνύει τη θέση της οικίας του Πανούτσου

Νοταρά ως την καταλληλότερη για το ανάκτορο του Κυβερνήτη, έτσι ώστε να προσδίδει

95

στο κτίριο κύρος και βαρύτητα . Ο Βούλγαρης δε διάλεξε κανένα από τα ενετικά κτίρια τα

οποία παλαιότερα συγκέντρωναν τις δημόσιες υπηρεσίες αλλά ούτε και κάποια από τα

επιβλητικά κτίρια της Πλατείας Πλατάνου της σημερινής Πλατείας Συντάγματος. Η πλατεία

με όλα τα σημαντικά κτίρια της, το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο (σημερινό Τριανόν), το

Βουλευτικό, το Μουσείο και το Σεράι του Τούρκου Διοικητή αποτελούσε ακόμα και

σήμερα τόπο συγκέντρωσης των κατοίκων της πόλης. Ίσως όλη αυτή την ιστορικότητα του

χώρου ήθελε να αποφύγει ο Βούλγαρης καθώς και το σκαλισμένο-επιχρυσωμένο

Βουκένταυρο (τοποθετημένο στο μέσο της πλατείας) που θυμίζει την πομπώδη

μεγαλοπρέπεια των τελετών των Βενετών.

Ο Μεγάλος Δρόμος (φωτ. 4.7) που ανοίχτηκε με πρωτοβουλία του Καποδίστρια και

από τις προτροπές του Βούλγαρη συνέδεε την αρχή της πόλης του Ναυπλίου με την πλατεία

Συντάγματος, με οπτική απόληξη το μνημειακό βενετσιάνικο παλάτι. Είναι αναμφισβήτητο

το γεγονός ότι αυτό το κτίριο έπαιξε σημαντικό ρόλο στη χάραξη του δρόμου.

Σήμερα ο συγκεκριμένος δρόμος (προέκταση της οδού Β. Κωνσταντίνου) λειτουργεί

σαν πεζόδρομος βάσει του εγκεκριμένου με το Π.Δ. της 17/8/88, ΦΕΚ 627Δ/80 δικτύου

κυκλοφορίας στην πόλη και αποτελεί βασικό εμπορικό δρόμο και συγχρόνως σημαντικό

οδικό άξονα. Κατά μήκος αυτού του βασικού άξονα της πόλης, που το μήκος του είναι 230

μ και το πλάτος 6 μ, υπάρχουν πολλά αξιόλογα χαρακτηρισμένα ως «διατηρητέα» κτίρια

κτισμένα ή επισκευασμένα κατά την πρώτη περίοδο της απελευθέρωσης του Ελληνικού

Κράτους 1828-1865. Πρόκειται κυρίως για διώροφα ή τριώροφα στην πλειοψηφία τους

κτίρια που παρά τις διαφορές τους παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά και προσδίδουν μία

ομοιογένεια στο συνολικό μέτωπο της όψης του δρόμου.

Φωτ. 4.7 Ο Μεγάλος Δρόμος

96

4.2.5 Ο οικισμός της Πρόνοιας

Παρόμοια με την χάραξη του Μεγάλου Δρόμου διαμορφώθηκε τότε και η κεντρική

αρτηρία της Πρόνοιας, του προαστίου που δημιουργήθηκε και ονομάστηκε έτσι με

πρωτοβουλία του Καποδίστρια: «...Του χωρίου άμα κατασκευαζόμενου, να μεταβιβάσετε

εις αυτό πρώτον τας εν μέση τη πόλει πτωχοτέρας και δυστεγωτέρας των οικογενειών,

καθαιρούντες αμέσως τα καλύβια των, ίνα αρχίση της πόλεως ο αγιασμός, έπειτα και τα

λοιπάς, εώς ου και αι προβολαί του άστεος παντάπασιν εκκαθαρθώσι. Καλείσθω δε το

όνομα του νέου χωρίου Πρόνοια». (Αλληλογραφία Καποδίστρια II, 35).

Από τα πρώτα χρόνια της Α’ Βενετοκρατίας, κατά την οποία το Ναύπλιο γνώρισε

μεγάλη ακμή και πολιτιστική ανάπτυξη, ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε σημαντικά με

αποτέλεσμα η ανάγκη για επέκταση της να γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Έτσι ο εργατικός

πληθυσμός επεκτάθηκε στη βορειοανατολική πλευρά του Παλαμηδιού, αυτήν ακριβώς την

περιοχή που διάλεξαν ο Κυβερνήτης με το Βούλγαρη για να ιδρύσουν το νέο οικισμό. Η

περιοχή εξακολουθεί να κατοικείται και στα χρόνια της Α’ Τουρκοκρατίας οπότε και το

Ναύπλιο γίνεται κέντρο εξαγωγικού εμπορίου ολόκληρης της Πελοποννήσου. Ακόμα και

κατά την περίοδο της Β’ Βενετοκρατίας, σχέδιο που σώζεται στα αρχεία της Βενετίας

μαρτυρά ότι σε αυτήν την περιοχή υπάρχει ακόμα οικισμός. Σύμφωνα με το Μ. Λαμπρινίδη

οι κάτοικοι της Πρόνοιας την περίοδο αυτή ήταν απόστρατοι στρατιωτικοί. Την επόμενη

περίοδο της Β’ Τουρκοκρατία οι Τούρκοι απαγόρευσαν στους κατοίκους του Ναυπλίου να

εκκλησιάζονται εντός των τειχών της πόλης. Έτσι με ειδική άδεια οι Έλληνες για το σκοπό

αυτό χρησιμοποιούν το ναό των Αγίων Πάντων όπου δημιουργείται και το ελληνικό

νεκροταφείο. Την περίοδο αυτή ο οικισμός κατοικείται κυρίως από Ευρωπαίους εμπόρους.

Αργότερα στα τέλη του 17ου αιώνα και στις αρχές του 18ου το προάστιο αρχίζει να ερημώνει.

Όταν το 1822 οι Έλληνες κατέλαβαν το Ναύπλιο ο οικισμός είχε καταστραφεί αλλά

υπήρχε ακόμα ο ναός των Αγίων Πάντων καθώς και το ελληνικό νεκροταφείο. Δύο

επιστολές του Κυβερνήτη προς τους Βούλγαρη και Μαυρομάτη ανέφεραν ότι θα γίνει

απογραφή των καλυβιών που βρίσκονται μέσα στην πόλη και στους προμαχώνες και των

ατόμων που κατοικούν σε αυτά και ο Βούλγαρης θα σχεδιάσει το σχέδιο του νέου οικισμού,

της Πρόνοιας.

Η ανοικοδόμηση του νέου οικισμού άρχισε αμέσως. Και αυτό γιατί κρίθηκε επείγουσα

η εξυγίανση της πόλης από τις καλύβες (που κατοικούνταν από φτωχές οικογένειες) όπου

αποτελούσαν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και εστία εμφάνισης ασθενειών. Η κατασκευή

97

τους είχε ανατεθεί σε συνεργείο τριάντα Πελοποννήσιων μαστόρων, με αρχιμάστορες τον

Μαστροζαφείρη Οικονομόπουλο και τον Μαστροαργύρη κάτω από την επίβλεψη του Νικ.

Κωνσταντά .

Παρά της προσπάθειες του Καποδίστρια να εμποδίσει την εξάπλωση της επιδημίας

πανώλης στην πόλη του Ναυπλίου (ξεκίνησε στην Ύδρα) δεν τα κατάφερε και η επιδημία

εμφανίστηκε στα παραπήγματα της Πρόνοιας και όπως είναι λογικό προκάλεσε την

καταστροφή της συνοικίας. Oι περισσότερες πληροφορίες που δίνονται για τον οικισμό της

Πρόνοιας είναι στο σχέδιο του Βαυαρού γεωμέτρη Gebhrardt με ημερομηνία 5/17

Φεβρουάριου 1833 το οποίο βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Απεικονίζεται η

σημερινή οδός 25ης Μαρτίου που εμφανίζεται ως κεντρική αρτηρία του νέου οικισμού και

δεξιά και αριστερά από αυτή το τμήμα που απαρτίζει την Πρόνοια. Το τμήμα αυτό

περιλαμβάνεται μεταξύ των σημερινών Βαρδαβάκη, Παπακωστοπούλου, Αθηνάς και

Νικηταρά.

Ένα πλήρες σχέδιο αποτύπωσης της υπάρχουσας κατάστασης, στο οποίο διακρίνονται

τα οικοδομικά τετράγωνα και τα επιμέρους οικόπεδα, αποτελεί και το επόμενο σχέδιο της

Πρόνοιας του 1834 , βρίσκεται στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία και είναι έργο των

Ρ. Hotter , F. Frund και Β. Κutter. Σε αυτό είναι σχεδιασμένο το νεκροταφείο με τον ναό των

Αγίων Πάντων , η Ευαγγελίστρια και οι στρατιωτικοί στάβλοι, που υπάρχουν και στο

προηγούμενο σχέδιο. Στην νοτιοανατολική πλευρά του προαστίου, ο οικισμός επεκτείνεται

άναρχα χωρίς κάποιο ρυμοτομικό σχέδιο, όπως δηλαδή συνέβαινε και κατά την Β’

Βενετοκρατία αλλά και σήμερα. Για το σχεδιασμό της Πρόνοιας χρησιμοποιήθηκε το

Ιπποδάμειο σύστημα (όπως άλλωστε και όλα σχεδόν τα νέα τμήματα πόλεων). Στο χάρτη

διακρίνονται επτά σειρές οικοδομικών τετραγώνων με διαστάσεις 20 χ 60 μ2 και

κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο και χωρίζονται από τέσσερις κάθετους δρόμους. Επίσης

εντοπίζονται δύο ελεύθεροι χώροι, όπου στον ένα σήμερα βρίσκεται η πλατεία

Εθνοσυνελεύσεως και στον άλλο η πλατεία και ο ενοριακός ναός της Αγίας Τριάδας. Οι

διαστάσεις της κεντρικής πλατείας είναι 52 χ 62 μ2 πολύ μεγαλύτερες από εκείνες της

πλατείας Συντάγματος στο παλιό Ναύπλιο (42 χ 42 μ2) .

Η Πρόνοια αποτελεί προσφυγικό οικισμό επομένως είναι λογικό οι διαστάσεις των

οικοπέδων να είναι μικρότερες από αυτών της πόλης του Ναυπλίου. Ο οικισμός είναι

χτισμένος με συνεχές σύστημα δόμησης. Τα σπίτια ήταν μικρά, μονόχωρα, σχεδόν

τετράγωνα και καλύπτονταν με μονοκλινή στέγη. Η όψη προς το δρόμο είχε ύψος περίπου 2

μ που διακόπτεται από τα ανοίγματα μιας πόρτας και ενός παράθυρου. Στην πίσω μεριά του

98

οικοπέδου, όπου βρίσκονταν τα βοηθητικά, άφηναν ένα μικρό υπαίθριο χώρο. Τέτοια σπίτια

υπάρχουν ακόμα και σήμερα στον οικισμό.

Ο Κυβερνήτης θέλοντας να ενθαρρύνει και να βοηθήσει τους πολίτες να

οικοδομήσουν, ψηφίζει διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο παραχωρείται δωρεάν γη σε όσους

θέλουν να χτίσουν οπουδήποτε στην Ελλάδα (σε εθνικά κτήματα). Έτσι το φθινόπωρο του

1831 αρχίζει η καταμέτρηση των οικοπέδων στην Πρόνοια με υπεύθυνο τον πολιτικό

μηχανικό Σ. Καμβύση και τριμελής επιτροπή.

Το οικονομικό ποσό που έπρεπε να καταβάλλουν οι πολίτες για να αγοράσουν ένα

οικόπεδο ήταν καθαρά συμβολικό σε σχέση με τις τιμές στην πόλη του Ναυπλίου. Σταδιακά

συνεχίζεται η ανοικοδόμηση στον οικισμό με διώροφες κατοικίες .

Η σημερινή εικόνα του οικισμού διαφέρει ελάχιστα από περιγραφές του 1832 .Τα

περισσότερα κτίρια είναι μονώροφα ή διώροφα και ελάχιστα τριώροφα. Τα παλαιότερα

οικοδομήματα είναι χτισμένα από πέτρα και σπάνια από οπτοπλινθοδομή με ξύλινα

κατακόρυφα στοιχεία.

Η επέκταση του οικισμού συνεχίζεται και μετά την εκλογή του Όθωνα, σύμφωνα

πάντα με το πολεοδομικό σχέδιο του Βούλγαρη, προς τα δυτικά της πλατείας

Εθνοσυνελεύσεως .

Στις μέρες μας, στην Πρόνοια άνηκε και ο χώρος όπου βρισκόταν η βιομηχανία

Κύκνος (κατεδαφίστηκε ).

Αναμφισβήτητα η Πρόνοια αποτελεί ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο, με τη χαμηλή

δόμηση και την ιδιαιτερότητα των δρόμων και των κτιρίων της.

4.2.6 Τα πεζοδρόμια

Την ίδια χρονιά, 1864, Ιούνιο-Αύγουστο, η κεντρική πλατεία και ο δρόμος προς τα

«πέντε Αδέλφια» έχουν ανάγκη να ισοπεδωθούν και να λιθοστρωθούν .Η Διεύθυνση του

Μηχανικού πρέπει να κατατάξει τη δαπάνη «έπί τή υποθέσει οτι προς έκτέλεσιν τών μή

τέχνης χρηζουσών εργασιών θα γίνει χρήσις τών καταδίκων». Το Υπουργείο Εσωτερικών

προς το Στρατιωτικό «... καί ή περί τήν κεντρικήν πλατεΐαν κατασκευή πεζοδρομίου θέλει

ένεργηθεί κατά τάς διατάξεις του Τ.ΝΗ' νόμου τής 11.9.1856...». (ΓΑΚ, Σχέδιον Πόλεως με

ημερομηνία 1864, Ιούνιος).

Μόλις το 1869, τελείωσε το έργο για την ισοπέδωση και τη λιθόστρωση. Και οι

εργολάβοι θα έχουν απαιτήσεις από το Δημόσιο σύντομα αν δεν αποφασιστεί η γραμμή που

99

πρέπει να λάβει η πλατεία Συντάγματος (για επέκταση οικοδομικών γραμμών και

πεζοδρομίων), όπως αναφέρει ο Νομάρχης και ο Δήμαρχος στο Υπουργείο Εσωτερικών.

Τα προβλήματα της ρυμοτομίας του Ναυπλίου, που ξεκινούν από την εφαρμογή του

σχεδίου, διαμορφώνουν και νέους νόμους περί αποζημιώσεων και όρων δόμησης .

Πολλά προβλήματα δημιούργησε στο Δήμο και η επίχωση της παραλίας. Αλλά και η

κατεδάφιση των τειχών -σχετικά με νόμους του 1837 «περί διακρίσεως κτημάτων» - ως

προς τις υποχρεώσεις της Δημόσιας Αρχής για πολλούς αποκλειόμενους από τη ρυμοτομία

δημοτικούς δρόμους.

Πολλά έγγραφα καταγράφουν τα προβλήματα των πεζοδρομίων ως το 1877, αλλά και

επί μέρους συμβόλαια πεζοδρόμησης, όπως αυτή από το Γυμνάσιο ως την κρήνη του

Αγαλλοπούλου, από οικία Δημητρακόπουλου έως τις οδούς Πάιζου, Δ. Μπαζίνα και έως

Δημαρχείου (Ναύπλιον, 1877 Δήμαρχος Στ. Κοτσονόπουλος).

Τέλος, η Δ/ση Μηχανικού καταγγέλλει , σε επιστολή της προς το Νομάρχη, εργολάβο

πεζοδρομίων της Παραλίας ότι παράτησε το έργο του και το έσκασε με το τελευταίο

ατμοκίνητο γι' Αθήνα, χωρίς να έχει καλέσει υπηρεσία για έλεγχο. Όταν διαπιστώθηκε η

απάτη του: «... βρήκα τήν άμμοκονίαν άθλιεστάτην, τάς δέ πλάκας λεπτοτέρας , κενάς

μάλιστα κατά τό ήμισυ... ό εργολάβος ζητά συγκατάβασιν...» (Ναύπλιο, 22.9.1876).

Αναλογίζεται κανείς αυτή την αναστάτωση που θα προκάλεσε στις υποχρεώσεις και

στα συμφέροντα, αλλά και στη φυσική εκείνη αντίσταση της συνήθειας , η κοσμογονική για

το Ναύπλιο επέμβαση των πεζοδρομίων σε δρόμους και πλατείες πριν εκατό χρόνια. Όταν,

ακόμη και σήμερα, δεν έχουν ξεπεραστεί οι πρόσφατες αντιδράσεις για το μετασχηματισμό

της Πλατείας Συντάγματος και την πλακόστρωσή της. Όταν και τώρα καταμαρτυρούνται

στον τύπο άμεσα μελλοντικές επεμβάσεις της Δημοτικής Αρχής, πάνω στην μορφή της

Πλατείας Τριών Ναυάρχων.

4.2.7 Δημόσιο

Στο Ναύπλιο σίγουρα θεμελιώνεται – σε κείνα τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας –

λόγω των αυξημένων αναγκών ενός νεοσύστατου Κράτους , αυτός ο μηχανισμός των

γραφειοκρατικών διατυπώσεων . Η εξάρτηση της ζωής και των ανθρώπων της πρώτης

πρωτεύουσας τού Ελληνικού Κράτους, απ' τη διαδικασία των νεογέννητων νόμων στην

αμεσότητα της εφαρμογής τους, διαμορφώνει μια συνείδηση αξιοκρατούμενη. Η άμεση

καθημερινή επαφή σ έναν τόσο στενό χώρο με τις Κυβερνητικές Αρχές, τα Υπουργεία, τα

100

Κυβερνεία, το Παλάτι, οργανώνει τους δικούς της νόμους στην προσωπικότητα των

κατοίκων: στάση, συμπεριφορά, πολιτική βούληση, δεσμεύονται στο πρότυπο της

δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας. Ως υποδιαίρεση της Διοίκησης, ο δημόσιος υπάλληλος

διεκδικούσε, μαζί με την αξιοπρέπεια και την ασφάλεια της θέσης του, ένα κάποιο γόητρο

εξουσίας.

Όσο προχωρούσε στις δεκαετίες το νεοσύστατο Κράτος, τόσο εδραιωνόταν αυτή η

Διοικητική του υπεροχή σ’ αυτή την πόλη, κι ας μην ήταν πια η πρωτεύουσα. Όλη η Ελλάδα

περνούσε από την Πύλη της: την Πύλη της Ξηράς. Πολλές υπηρεσίες όπως ανώτατες

δικαστικές και στρατιωτικές αρχές λειτουργούσαν εδώ ακόμη. Πλήθος έγκριτοι –

προύχοντες, παλιοί αγωνιστές, πλούσιοι έμποροι, δημόσιοι υπάλληλοι. Πολλοί

προσδοκούσαν διορισμό, πολλοί εκλιπαρούσαν για μια θέση, με μόνα προσόντα συχνά

θυσίες στον Αγώνα. Πλήθος οι παρόμοιες αιτήσεις. Πλήθος οι διοριζόμενοι κι πολλοί οι

απολυόμενοι. Δεν υπήρχε προστασία της ιδιότητας. Ο χαρακτηρισμός στο «φύλλο

ποιότητος» από την προϊστάμενη αρχή είχε την πρώτη και την τελευταία λέξη.

4.3 Ο ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ

Στην πρώτη ελληνική πρωτεύουσα, την Οθωνική, φυσικό ήταν να φυτρώσουν κτίρια

κλασικιστικού ρυθμού πριν από την Αθήνα και τις άλλες μικρές ελληνικές πολιτείες. Με το

να είναι όμως το Ναύπλιο μια μικρή απόμερη ευρωπαϊκή επαρχία, δεν πρόφτασε να

επικρατήσει εδώ με αυστηρή συνέπεια το νέο κίνημα. Οι τοπικές συνθήκες, η δυτική

βενετσιάνικη οικοδομική κληρονομιά, αλλά και η ανατολίτικη παράδοση προσδιόρισαν την

ξεχωριστή μορφή του. Τα ιδιωτικά σπίτια της εποχής απηχούν στη γενική τους εμφάνιση

κάπως τα ευρωπαϊκά, είναι ωστόσο φανερή η επίδραση της τοπικής παράδοσης. Στην Αθήνα

, που είχε μέσα στους αιώνες υποβιβαστεί σε χωριό (αφανισμένο μάλιστα από τον πόλεμο),

στάθηκε ευνοϊκότερο το έδαφος για ριζική ανανέωση , έλειψε όμως αρχικά από τα πρώτα

ιδιωτικά σπίτια ή όψη των δίπατων ή τρίπατων οικοδομών του Ναυπλίου. Αν και τα μισά

από τα τελευταία αυτά χτίστηκαν ή διορθώθηκαν στα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησία , δεν

δείχνουν την απότομη εκείνη , ευεργετική ωστόσο, εισβολή του ευρωπαϊκού κλασικισμού,

όπως τα αθηναϊκά. Η γοητεία των ναυπλιώτικων βρίσκεται συχνά ακριβώς στην ανάμιξη,

την αυθόρμητη, της παράδοσης με το νέο ρεύμα.

Ο αρχιτεκτονικός οργασμός ήταν αποτέλεσμα του ξαφνικού κύματος ζωής που

101

πλημμύρισε την πρώτη πρωτεύουσα. Οι επιτακτικές οικοδομικές ανάγκες μιας πρώτης

πρωτεύουσας, με τη συσσώρευση ενός πολυεθνικού πληθυσμού, πρόσφεραν αντίστοιχα στο

Ναύπλιο την ένταση, αλλά και την ποικιλότροπη επίδραση μιας σύνθετης κοινωνικής

αντίληψης. Στα χρόνια τού Καποδίστρια όπως και στα πρώτα οθωνικά , μαζεύτηκαν στο

Ναύπλιο η αυλή, η Κυβέρνηση, ο στρατός, η υπαλληλία και πολλοί ξένοι: «Το Ναύπλιο

ήταν τότε , στο στενό του χώρο, ένα δειγματολόγιο από κάθε είδους έθνη - εκτός από τους

Έλληνες και τους Αρβανίτες, που αποτελούσαν τον πυρήνα, ήταν Γάλλοι, Άγγλοι, Ρώσοι ,

έπειτα Φιλέλληνες απ' όλη την Ευρώπη , Γερμανοί , Πολωνοί , Ελβετοί , Ιταλοί και

Πορτογάλοι (Θ. Βαλλιάνος ,Κάρολος De Schaumbourg – αξιωματικοί του ρωσικού στρατού

, Α . Th.Garnot , Pauzie , E.Peytier , Audoy – μέλη της γαλλικής στρατιάς του Maison ,

A.De Vaud – Ελβετός).

- «Ελληνικά, αρβανίτικα, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και άλλες γλώσσες

διασταυρώνονταν αναμεταξύ τους στα εστιατόρια και στα καφενεία» (Ludwig Ross,

Αναμνήσεις).

Η διαμόρφωση της πόλης δεν έγινε μόνο από ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά φαίνεται

ότι η Κυβέρνηση σκέφτηκε γενικότερα πάνω στο θέμα αυτό. Σχέδια μνημειακών κτιρίων

που βρίσκονταν στο αρχείο της οικογένειας του Καποδίστρια δείχνουν ότι ο Κυβερνήτης

είχε για το Ναύπλιο, ανάμεσα στ' άλλα , και πολεοδομικά οράματα. Έφερνε τα πρότυπα του

από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που από το τέλος κυρίως του 18ου αιώνα έχουν στραφεί -

σαν μια αντίδραση στο μπαρόκ και την υλιστική του πληθωρικότητα -προς έναν

πνευματικότερο άξονα, προς τα μεγάλα αρχαία πρότυπα, την ήρεμη ζυγισμένη απλότητα, το

αυστηρό ακίνητο μεγαλείο των μνημειακών μορφών. Τα ελληνικά και ρωμαϊκά πρότυπα

πέρασαν μέσα στην αντίληψη των αρχιτεκτονικών αναζητήσεων και διαφοροποιήθηκαν

κατά χώρες. Ο κλασικιστικός ρυθμός της Δύσης μεταφυτευμένος στη χώρα αυτή, απ' όπου

ξεκινούσαν οι σχέσεις των στοιχείων των προτύπων του με το φυσικό περιβάλλον, απέδωσε

σαν σε οικείο έδαφος. Δίνοντας με το φυσιολογικό του συνταίριασμα μορφές άπλες, λιτές,

εγκάρδιες, πέρασε στην κληρονομική μνήμη του τόπου και στη μορφολογική του υπόσταση,

κάπως σαν σε βιολογική συνέχεια των εσωτερικών ρυθμών, και πρόσθεσε στη νεώτερη

Ελλάδα στοιχεία αρχιτεκτονικής γνήσιας κληρονομιάς. Οι μικρές πόλεις, που αναπτύχθηκαν

μετά την απελευθέρωση, ξεκαθάρισαν πολλές από τις μπερδεμένες επιρροές των κτισμάτων

τους, μ' αυτά τα πρώτα «ψήγματα» κλασικισμού που δημιουργήθηκαν στα χώματα τους. Ο

ίδιος ο Καποδίστριας πολύ λίγα όμως πρόφτασε να πραγματοποιήσει. Το ζωηρό ενδιαφέρον

του για τη διαρρύθμιση και άλλων ελληνικών πόλεων καθρεφτίζεται στα γράμματα του για

102

την διαμόρφωση του Άργους. Εύχεται οι κάτοικοι να « ευθύνωσι τάς ανοικοδομήσεις κατά

κανονικώτατον ύπογραμμόν προστεταγμένον». Αυτός πρώτος ζητάει να ρυθμιστεί σύμφωνα

με προκαθορισμένο σχέδιο το χτίσιμο των ελληνικών πόλεων, των ερειπωμένων από τον

πόλεμο. Ονειρευόταν, φαίνεται, να διαμορφώσει «εν σμικρώ» το Ναύπλιο σύμφωνα με τα

πρότυπα ευρωπαϊκών πόλεων, όπου είχε περάσει τη ζωή του.

Ο «Μεγάλος Δρόμος» υπήρξε ο κεντρικός για την περιτειχισμένη πόλη. Διανοίχθηκε

με πρωτοβουλία του Καποδίστρια και έφερνε από την προς Ανατολάς αρχή του Ναυπλίου

προς την κεντρική πλατεία μ' ένα τέρμα μνημειακό, το βενετσάνικο παλάτι (σημερινό

Αρχαιολογικό Μουσείο), το μέγαρο των «Αποθηκών του Στόλου». Το κτίριο αυτό ρύθμισε

χωρίς άλλο τη χάραξη του δρόμου, ενώ άλλη λύση θα ήταν να διαπλατυνθεί ο παραπάνω

παράλληλος δρόμος που έφερνε από την Πύλη της Στεριάς προς το κέντρο. Έλειπε όμως

απ' αυτόν το επίσημο σημείο της οπτικής απόληξης. Έτσι μπαίνοντας κανείς σήμερα στην

πόλη , αντικρίζει, μόλις προχωρήσει από το «Μεγάλο Δρόμο», την πλατεία και στο βάθος

της το βενετσάνικο κτίριο. (φωτ. 4.8) Θεωρείται σύμφωνα και με την Καρούζου (Το Ναύπλιο

σελ 69) ο αρχαιότερος δρόμος του κλασικισμού στην Ελλάδα. Στον δρόμο αυτό

διακρίνονται οι αυστηρές, καθαρά διανοητικές απαιτήσεις του κλασικισμού, που υπέρμαχος

και πρόδρομος του στην Ελλάδα θα γινόταν ο Καποδίστριας.

Φωτ. 4.8 Πλατεία Συντάγματος με το βενετσιάνικο κτίριο στο βάθος.

Στην αρχή του δρόμου είχε οικοδομηθεί το «Παλατάκι» του Καποδίστρια απέριττο

και συμπαθητικό (σχ. 4.7 ) , τυπικά κλασικιστικό, που κάηκε εδώ και μερικές δεκαετίες. Από

παρόμοια πολεοδομική μέριμνα, αίσθηση και ανάγκη δημιουργήθηκε τότε και η κεντρική

103

αρτηρία της Πρόνοιας, του προαστίου που διαμορφώθηκε και βαφτίστηκε έτσι με

πρωτοβουλία του Καποδίστρια: « Καλείσθω δε το όνομα τού νέου χωρίου Πρόνοια »

(Αλληλογραφία Καποδίστρια ΙΙ, 35). Κι εδώ σύμφωνα μ' ένα τέρμα πραγματικό και οπτικό,

τον λόφο της Ευαγγελίστριας , ρυθμίστηκε η χάραξη του δρόμου αυτού, που συγκεντρώνει

όλη την κίνηση του προαστίου.

Σχήμα 4.7 Το «Παλατάκ » του Καποδίστρια

Δεν τράβηξε λιγότερο την προσοχή του Κυβερνήτη η αποκατάσταση των σπιτιών. Οι

στενοί δρόμοι ήταν εστίες αρρώστιας, έπρεπε να λείψουν τα ερειπωμένα σπίτια και στη

θέση τους να οικοδομηθούν άλλα, σύμφωνα με το νέο ρυθμό. Τις εργασίες αυτές ανέθεσε ο

Καποδίστριας στον Κερκυραίο μηχανικό Στ. Βούλγαρη, που είχε πάρει εντολή να δώσει

μορφή στην Τρίπολη και στην Πάτρα. Ωστόσο, είτε γιατί ο Βούλγαρης ήταν αλλού

απασχολημένος, είτε γιατί δεν φάνηκε στον Καποδίστρια το ιδανικό πρόσωπο, ίσως και

γιατί ο αυταρχικός χαρακτήρας του Κυβερνήτη δεν παραδεχόταν τις απόψεις άλλων,

παραιτήθηκε από τις υπηρεσίες του. Ο Χάιντεκ του έστειλε για να εργαστούν στο Ναύπλιο,

τους «δύο νέους αρχιτέκτονες Κλεάνθη και Σχυτάρτο» .

Είναι αδύνατο αλλά και μάταιο να προσπαθήσουμε να μαντέψουμε ποια όψη θα

έπαιρνε η πολιτεία τούτη, αν ολοκληρωνόταν εκεί ο κλασικιστικός ρυθμός. Μόνο αν

αναλογιστούμε το μελλοντικό αβάσταχτο άπλωμα της πολιτείας στον αργίτικο κάμπο,

ευλογούμε τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα. Tο γεγονός πώς προτιμήθηκε για

πρωτεύουσα η Αθήνα το χρωστούμε «στην αρχαιολατρία και στο ρομαντισμό» των

104

Βαυαρών. Ο νεοελληνισμός πάλεψε για να επιβάλλει το Ναύπλιο. Ο ρεαλισμός πρόβαλε τη

Σύρα . Οι Βαυαροί όμως έγειραν προς τη δόξα και προς την τέχνη. Δεν μπορούσαν τότε να

προβλέψουν τα επακόλουθα αυτής της εκλογής στη συχνά ανομολόγητη καταστροφή

πολλών αρχαιολογικών θησαυρών με το απίστευτο άπλωμα της πόλης στα μεταπολεμικά

χρόνια , περισσότερο στον Πειραιά . Σώθηκαν ωστόσο τότε, με ξεχωριστή μέριμνα, τα

αρχαία ιερά - όχι και οι βυζαντινές εκκλησίες-, ενώ είναι αξιοθρήνητη στον 19ο αιώνα η

παραμέληση από μέρους μας, αλλά και από τις ξένες Αρχαιολογικές Σχολές, των τόσο

φημισμένων αρχαίων ιερών του Πειραιά, και η αδιαφορία μας στην ανίερη βεβήλωση της

Ελευσίνας.

Με το θάνατο του Κυβερνήτη σταμάτησαν τα μεγάλα σχέδια για το Ναύπλιο. Η αυλή

του ΄Οθωνα, που το θεωρούσε προσωρινή κατοικία, δεν φαίνεται να ασχολήθηκε ιδιαίτερα

με το πολεοδομικό του πρόβλημα. Ασχολιόταν από την αρχή με την κοσμολόγητη Αθήνα.

Στην Αθήνα των Βαυαρών το πνεύμα της Δύσης δεν αγνόησε τη «ζωντανή» μαρτυρία της

αρχαίας κληρονομιάς της. Πολλά από τα έργα εκείνης της εποχής όχι μόνο ενσωματώθηκαν

στον αρχιτεκτονικό κορμό της πρωτεύουσας, αλλά έμειναν και σαν τα χαρακτηριστικά της

μορφικά γνωρίσματα. Πολλά απ' αυτά τα δημιουργήματα - μνημεία της Αθήνας του 19ου

μαζί με τα νεοκλασικά σπίτια της κατεδαφιστήκαν. Όσα σώθηκαν, ελάχιστα στοιχεία ενός

εμπνευσμένου έργου, από μεγάλους αρχιτέκτονες μαρτυρούν το πνεύμα μιας εποχής που

σεβάστηκε την ιστορία, τον τόπο και τον άνθρωπο.

Την έλλειψη ουσιαστικής μέριμνας για την πολεοδομική διαμόρφωση του Ναυπλίου

στα πρώτα χρόνια του ΄Οθωνα την ερμηνεύει ως ένα σημείο και η άστοχη απομάκρυνση δύο

σπουδαίων Γερμανών από την αυλή του. Ουμανιστής και αληθινός φιλέλληνας ο πρώτος,

νομικός ο δεύτερος, δεν χρησιμοποιήθηκαν, όπως θα άξιζαν, σαν σύμβουλοι του νεαρού

βασιλιά χάρη σε σκοτεινές ενέργειες αυλικών της Αντιβασιλείας, και τούτο όχι χωρίς τη

σφαλερή συγκατάθεση του αλλιώς τόσο καλοπροαίρετου Λουδοβίκου Α’ της Βαυαρίας. Ο

Friedrich Thiersch , ο Ειρηναίος Θείρσιος των Ελλήνων , που θα συντελούσε σημαντικά με

την τέλεια γνώση της αρχαίας και της νέας γλώσσας, στη γεφύρωση του παλατιού με τους

αγωνιστές, δεν ονομάστηκε καν μέλος της Αντιβασιλείας. Νωρίς απομακρύνθηκε και ο

Γεώργιος Μάουρερ, που ανησυχούσε για τη μανία επίδειξης (με ελληνικά χρήματα) του

άκαρδου αυλικού Ιωσήφ ΄Αρμανσμπεργκ. Ύστερα από επίπονα ταξίδια σ' όλες τις ελληνικές

περιοχές, αφού μελέτησε τα έθιμα και τους ανθρώπους, κατόρθωσε ο Μάουρερ να γράψει

σε 18 μήνες το πολύτιμο βιβλίο «Ο ελληνικός λαός» (1835). Η έρευνα του Φρειδερίκου

Thiersch δεν στάθηκε λιγότερο σημαντική. Πλησίασε όλα τα στρώματα του λαού με

105

συμπάθεια , είχε ανοιχτά τα μάτια και για τη φυσική διάπλαση του τόπου, για την επίδραση

του κλίματος στους ανθρώπους, για ιστορικά γεγονότα, για τις προσωπικότητες που

έδρασαν, ωφέλησαν ή καταπίεσαν τον τυραννισμένο λαό. Αντιπαθούσε, όχι χωρίς πάθος και

προκατάληψη, το «αστυνομικό κράτος» του Καποδίστρια.

Έτσι , ο Καποδίστριας μπορεί να θεωρηθεί ο κύριος δημιουργός του κλασικισμού στο

Ναύπλιο, όπως πολύ παλαιότερα ο Σαγρέδος είχε διαμορφώσει την όψη του στη δεύτερη

Βενετοκρατία. Δημόσια κτίρια που έγιναν στο Ναύπλιο στα χρόνια του πρώτου είναι, εκτός

από το «Παλατάκι» του, η Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας (πολύ αλλαγμένη σήμερα)

φαίνεται πιθανό ότι και το σχέδιο του Τελωνείου επινοήθηκε στις ήμερες του.

Στο Ναύπλιο τα νεοκλασικά στοιχεία, που πέρασαν με τον Καποδίστρια και λιγότερο

ύστερα με την Αντιβασιλεία δεν πρόφτασαν να ολοκληρωθούν σαν σχέδιο. Η πόλη είχε τα

βασικά όλες δομικά γνωρίσματα, από τη βενετική και τουρκική επέμβαση, τριγυρισμένα απ’

τα λαϊκά οικήματα με όλες αντίστοιχες επιρροές επάνω. Αλλά και ο φρουριακός

περιορισμός δεν επέτρεψε σχεδιαστικές επεκτάσεις. Όλες, όλες οι δομικές δραστηριότητες

που πραγματοποιήθηκαν από την Απελευθέρωση και μετά αν δεν έδωσαν ιδιαίτερα

σπουδαία οικοδομήματα, κατάφεραν να ανανεώσουν ουσιαστικά το Ναύπλιο.

Φωτ. 4.9 Νεοκλασικό Κτίριο. Βασιλέως Κων/νου 32

106

4.4 ΤΟ ΝΑΥΠΛΙΩΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Ο τύπος του σπιτιού που επικράτησε στο Ναύπλιο γύρω στα 1830 παραλλάζει τόσο

από το σπίτι του 18ου αιώνα, το σημαδεμένο από το δεσπότη της Ανατολής, ώστε είναι

φανερό ότι αρχίζει μια νέα εποχή. Την όψη που παρουσίαζε το Ναύπλιο, πριν να γίνει

πρωτεύουσα, τη δίνει τα πεντακάθαρα σχέδια του Gell. O Gell τα σχεδίασε σαν πρώιμος

κλασικιστής, με γραμμική ανάδειξη, χωρίς τη θεληματική σύγχυση ενός καλλιτέχνη του

18ου αιώνα.

Την τεφρή ναυπλιώτικη ατμόσφαιρα την είδαν καλύτερα οι ζωγράφοι του

ρομαντισμού στα 1830-1840, όταν πια το νέο ρεύμα ήρθε να πολεμήσει την τάξη του

κλασικισμού. Τη διαφορά των νέων ζωγράφων τη μαρτυρεί η άποψη της πλατείας του Αγίου

Γεωργίου από το χέρι ενός κλασικιστή, του μεγάλου αρχιτέκτονα Κlenze. Το σχέδιο του

αποφεύγει τις σκιές, κύριος φορέας τής έκφρασης είναι η γραμμή. Ο τονισμός του νάρθηκα

της μητρόπολης του Ναυπλίου, που πρέπει στα χρόνια αυτά να είχε διαμορφωθεί , βρίσκει

στη διανοητική ακρίβεια του σχεδίου την καλύτερη δυνατή απόδοση. Σαν ξένο σώμα

υψώνεται πίσω από την εκκλησία ο άμορφος μιναρές. Όμοια απροσάρμοστα στην πλατεία,

που τότε μόλις άρχιζε να παίρνει μια νοικοκυρεμένη όψη, είναι τα σπίτια αριστερά,

ανατολίτικου τύπου ακόμη.

Επιβλητικότερη έδωσε την όψη της πολιτείας ο μάγος του ρομαντισμού, Rottmann.

Στην υδατογραφία του της Graphische Sammlung του Μονάχου έχει παραιτηθεί από κάθε

δήλωση ζωής, στεριανής, όπως και θαλασσινής. Προτίμησε να δώσει την εικόνα μιας

ακύμαντης λιμνοθάλασσας, που φέρνει πέρα στους μακρινούς αιώνες, να την κυκλώσει με

το μυστήριο των σκιών, με το βραχνά των κάστρων, με την ερήμωση της σιγής. Δεν χωράει

αμφιβολία ότι ο ζωγράφος τού ρομαντισμού, ορμώμενος από ένα άλλο κίνητρο, την ταραχή

της ψυχής, μετέδωσε στην εικόνα του τούτη του Ναυπλίου, στο πετρωμένο Μπούρτζι, τη

μοίρα των χαλασμών. Ρομαντικός προδίνεται και ένας άλλος Βαυαρός ζωγράφος, o

Haubenschmidt στην υδατογραφία της Graphische Sammlung του Μονάχου. Έχει

προτίμηση στους φωτοσκιασμένους όγκους , στη γραφικότητα που κλείνουν τα κτίρια, οι

ενδυμασίες. Είναι πια ανοιγμένος ο «Μεγάλος Δρόμος» προς την πλατεία του Συντάγματος.

Η πρόσοψη του τουρκικού τζαμιού αναδείχνεται με ελαφρές τις κολόνες του νάρθηκα και με

τους τρεις τρούλους του ενώ πάνω από τον μεγαλύτερο τρούλο και από τα φωτεινά σπίτια

του «Μεγάλου Δρόμου» υψώνεται ο μαύρος όγκος του Παλαμηδιού. Αδιαμόρφωτη είναι

ακόμη η πλατεία, άστρωτος ο δρόμος, παραλλάζει ο ρυθμός των σπιτιών· δεξιά τα σπίτια της

107

Τουρκοκρατίας, αριστερά η πρόσοψη ενός σπιτιού δυτικού τύπου, με συμμετρική διάταξη,

με ισορροπημένες αναλογίες · το σπίτι τούτο έγινε αργότερα το ξενοδοχείο «Μυκήναι».

Ένας άλλος αξιόλογος καλλιτέχνης, ο Ludwig Lange μαγεμένος από την ανατολίτικη

γραφικότητα των τζαμιών, του Σεραγιού, των επάλληλων σπιτιών, έχει ανοιχτά τα μάτια του

μόνο για την ανατολίτικη αρχιτεκτονική. Ο ίδιος, αρχιτέκτονας πάνω απ' όλα θα

παρουσιάστηκε πιθανότατα στο πρώτο σχέδιο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας,

που δεν είναι γνωστό, καθαρός κλασικιστής. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά, το

σπουδαιότερο ίσως σπίτι των πρώτων οθωνικών χρόνων, είναι το σπίτι του ΄Αρμανσμπεργκ

απέναντι στα δικαστήρια. Η χρονολογία του είναι στον εξώστη: 1831. Στην ξυλοδεσιά του

τρίτου πατώματος και στο καμπυλωτό ξύλινο γείσο της στέγης κρατήθηκε η εντόπια

παράδοση, ωστόσο η εξάρτηση από τον ευρωπαϊκό κλασικισμό είναι φανερή. Το κτίριο έχει

μάκρος, είναι οριζοντιωμένο και τα γείσα των παραθύρων, η διαμόρφωση της θύρας

εκφράζουν αίσθηση καθαρά κλασικιστική. Ενδεικτικό του νέου ρυθμού είναι και το άλλο

υλικό της οικοδομής. Αντί για τις μικρές πέτρες των σπιτιών της Βενετοκρατίας, τις

στερεωμένες με πλίνθους, μεταχειρίζονται τώρα μαλακές πέτρες, σε διάταξη ισοδομική και

συνδεδεμένες με πηλό. Λείπουν τα πέτρινα αγκωνάρια των βενετσιάνικων παλατιών και,

όπου υπάρχει τρίτο πάτωμα, είναι πάντα χτισμένο με ξυλοδεσιά και συγκρατημένο στις

άκρες με παραστάδες ελαφρά ανάγλυφες, περιορισμένες μόνο στο πάτωμα τούτο. Το

στοιχείο αυτό, συχνό και στα οθωνικά σπίτια της Αθήνας, το δανείστηκε ο ευρωπαϊκός

κλασικισμός από τα σπίτια της Ιταλικής Αναγέννησης. Με τον τρόπο αυτό, τον αρκετά

πρόχειρο, χτίστηκαν τότε τα περισσότερα ναυπλιώτικα σπίτια.

Δεν ήταν ωστόσο κακή μίμηση δυτικών προτύπων, αλλά μια σχεδόν αθέλητη ένωση

διαφορετικών επιδράσεων, που έγινε με ειλικρίνεια όχι αξιοκατάκριτη. Η τεκτονική διαύγεια

έχει ενωθεί με τη λαϊκή αυθορμησία.

Παλαιά ναυπλιώτικη αρχοντιά είναι αποτυπωμένη σ' ένα σπίτι κοντά στην Παναγίτσα

που έγινε γύρω στα 1840. Στα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν ακόμη στην Αθήνα πολλά σπίτια

με τρία πατώματα όπως αυτό, που ανακαλεί με την πρόσοψη του δυτικά πρότυπα. Αυτό δεν

είναι ανεξήγητο, αν αναλογιστούμε πόσες ελληνικές οικογένειες είχαν φτάσει από τις

ακμαίες πολιτείες της Δύσης στην πρώτη πρωτεύουσα.

Η πρόσοψη του ναυπλιώτικου αστικού σπιτιού πρώτα-πρώτα έχει συμμετρική

διάταξη. Από κάθε μεριά του κεντρικού άξονα είναι ισομοιρασμένα τα κουφώματα και οι

τοίχοι. Λείπουν τα κενά ανάμεσα στα πατώματα, τονισμένη είναι η οριζόντια. (φωτ. 4.10) Το

όλο σχήμα, με τη σαμαρωτή σκεπή , έχει μια κλειστή αρμονία, μια πλαστική συγκέντρωση,

108

κάποια μνημειακότητα στηριγμένη όχι σε μεγάλους όγκους, αλλά στην ισορρόπηση των

δυνάμεων. Όχι πάθος, αλλά ρυθμική διάταξη. Τα νεώτερα σπίτια προδίνουν τη νέα

κοινωνική διαμόρφωση. Τις τύχες της Ελλάδος θα ρυθμίσει η ηγετική τάξη, η γυρισμένη

προς τη Δύση, καθώς σε πολλές περιπτώσεις έρχεται απ' αυτήν και μάλιστα όχι χωρίς

σύγκρουση με τη γενιά τη ριζωμένη στον τόπο, αυτή που έφερε τα βάρη των αγώνων, δεν

είχε όμως την κοινωνική εμπειρία για δημιουργίες ειρηνικές.

Φωτ. 4.10 Δείγμα Ναυπλιώτικου Σπιτιού

Η στερεομετρική σύνταξη του κλασικιστικού σπιτιού αποκλείει την ανάπτυξη του

εσωτερικού προς τα μέσα, καταργείται η εσωτερική αυλή, το αίθριο με τις ξύλινες κολόνες,

απαραίτητο στο μεσημβρινό κλίμα. Σε αρκετά, αθηναϊκά ιδίως, σπίτια, ταίριασε ωστόσο η

κλασικιστική πρόσοψη με το εσωτερικό λιακωτό και με το αίθριο. Η ανάγκη και η

παράδοση δέθηκαν οργανικά με την πρόσοψη, κύριο μέλημα του κλασικιστικού ρυθμού.

Στα ναυπλιώτικα σπίτια της οθωνικής εποχής ανεβαίνει κανείς από μιαν ίσια, συχνά

απότομη σκάλα, που οδηγεί στην εσωτερική είσοδο. Όλα κλειστά και συγκεντρωμένα, χωρίς

το εσωτερικό άνοιγμα. Το στερεομετρικό σχήμα της βόρειας αστικής αρχιτεκτονικής

καθόρισε και εδώ την παραίτηση από στοιχεία φυτρωμένα στον τόπο (εσωτερικό

περιστύλιο), χαρωπά, ηλιόλουστα. Συγγενέστερο προς τον αθηναϊκό κλασικισμό είναι το

κτίριο του οθωνικού Γυμνασίου (1834), το πρώτο στην ελευθερωμένη Ελλάδα.

Προβάλλεται, στεφανωμένο από το αέτωμα το κεντρικό τμήμα, ενώ τα άλλα μέλη,

συμμετρικά υποταγμένα, άλλοτε με την επίστεψη των κεραμιδιών, πλαισιώνονται από

παραστάδες στα δύο επάνω πατώματα, στο κάτω είναι αγκωνάρια. Τα παράθυρα,

109

περιορισμένα με μαρμάρινη πλαισίωση, έχουν την συνηθισμένη απομόνωση στα

κλασικιστικά σπίτια.

4.5 ΤΟ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΗΜΕΡΑ

Όλη η έκταση του διατηρητέου τμήματος της πόλης ορίζεται από το σιδηροδρομικό

σταθμό, έως το δυτικό άκρο της, στη θέση «Τα πέντε αδέλφια». Η Ακροναυπλία από το

νότο και η θάλασσα του Αργολικού από βορρά και δύση, κλείνουν το παλιό Ναύπλιο, ενώ

προς Ανατολάς συνεχίζεται η νέα πόλη με την Ενδέκατη και την Πρόνοια.

Σ' αυτήν την μικρή κατά τ’ άλλα έκταση του ιστορικού κέντρου του Ναυπλίου είναι

συγκεντρωμένο ότι μπορεί να ενδιαφέρει την ιστορική και την καλλιτεχνική αναζήτηση .

4.5.1 Αρχιτεκτονική κτιρίων

Στην παλιά πόλη του Ναυπλίου έχει διατηρηθεί σε μεγάλο ποσοστό το ιστορικό

στοιχείο με αποτέλεσμα τη συνύπαρξη κτηρίων διαφόρων αρχιτεκτονικών τύπων .

Πολλά από τα κτίσματα της πόλης χρονολογούνται από το 1830 διατηρώντας

πολλά στοιχεία της τουρκικής παράδοσης, κυρίως στους τρόπους κατασκευής (τσατμάδες,

κα.). Τέτοια δείγματα είναι το παλιό Βουλευτικό , το «Τριανον » και παλιά τζαμιά .(φωτ. 4.11)

Ενετική αρχιτεκτονική παρότι δεν ήταν διαδεδομένη στο Ναύπλιο συναντά κανείς στο

σημερινό αρχαιολογικό μουσείο. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα ενετικά στοιχεία δεν είναι

αυτούσια αλλά συνενώνονται με εγχώριους καλλιτεχνικούς τρόπους.

Περισσότερο και διαδεδομένη και κύριο θέμα της εργασίας είναι τα πρώιμα και τα

νεοκλασικά κτίρια τα οποία αποτελούν δείγματα της μεγάλης ακμής της πόλης και σώζονται

ως σήμερα.

Το νεοκλασικό ρεύμα επηρεάζει και τα πιο χαμηλά κοινωνικά στρώματα με τα λαϊκά

σπίτια να δανείζονται στοιχεία νεοκλασικισμού.

110

Φωτ. 4.11 Τμήμα σημερινής «Παλιάς Πόλης».

5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ

Η παρούσα εργασία επικεντρώθηκε στον Μεγάλο Δρόμο και στην Πλατεία

Συντάγματος.

Με μια επιτόπια παρατήρηση έγινε η καταγραφή των κτιρίων που θα μας

απασχολήσουν (νεοκλασικά) στην συγκεκριμένη περιοχή μελέτης καθώς και φωτογραφική

αποτύπωσή τους.

Ακολουθεί γενική περιγραφή της πλατείας και του δρόμου :

Βασ. Κων / νου

Μήκος 230 μ.

Πλάτος 6 μ.

Κλίση Οριζόντια

Κατεύθυνση Ανατολικά προς Δυτικά

Ύψη κτιρίων 3όροφα

Τύποι κτιρίων

14 πρώιμα, 8 νεοκλασικά α΄περίοδου,

1 νεοκλασικό β΄περιόδου , 3

νεοκλασικά γ΄περιόδου , 3

αναστηλωμένα , 2 σύγχρονα

111

Χρήσεις κτιρίων Εμπόριο , Κατοικία

Μνημεία

Αλληλοδιδακτικό Σχολείο ,

Δημαρχείο , Μνημείο Υψηλάντη

Δάπεδο Άσφαλτος

Πράσινο Πάρκο και Πλατεία Τριών

Ναυάρχων , Φοίνικες

Πλατεία Συντάγματος : Παλαιά ονομασία

Πλατεία Πλατάνου και πλατεία Στρατώνος

Θέση

Κέντρο της παλιάς πόλης

ανάμεσα στις οδούς Κωλέττη

και Βασ. Γεωργίου Α.

Μορφή Κανονικό παραλληλόγραμμο

Διαστάσεις 40 μ επί 80 μ

Τονισμένα σημεία , μνημεία

• Το κτίριο του Μουσείου

, πρώην αποθήκη του Ενετικού

στόλου (1713)

• Ο κινηματογράφος

Τριανον , πρώην α΄

Αλληλοδιδακτικό Σχολείο το

1826 , τζαμί κατά την

Τουρκοκρατία , καθολικός

Ναός του Αγ. Αντωνίου

• Βουλευτικό , σημερινό

Ωδείο , πρώην Βουλή των

Ελλήνων , Δικαστήριο ,

φυλακή , τζαμί .

• Πλάτανος του

Κολοκοτρώνη

112

• Η εθνική τράπεζα ,

κτίριο όπου στεγάζονταν η

οικία των Νικηταρά και

παλιότερα το παλάτι του Μωρά

πασά .

Τύποι κτιρίων

2 λαϊκά , 2 πρώιμα , 4

νεοκλασικά , 3 σύγχρονα , 1

οικόπεδο

Γενικό περίγραμμα υψών Ακανόνιστο σε ύψος , κυρίως

τριώροφα και διώροφα

Εξοπλισμός

5 Φωτιστικά , 1 σήματα ,

δέντρα , 1 τηλεφωνικός

θάλαμος

Χρήσεις Υπηρεσίες ψυχαγωγίας και

υπηρεσιών

Δάπεδο Πλακόστρωτο

Συνδέεται με

Πλατεία Αγ.Αναστασίου , με

Πλατεία Αγοράς και με τις

οδούς : Γεωργίου Α΄

,Σταικοπούλου , Κωλέττη και

Βασ.Κων. που σχηματίζει και

τον μεγάλο της άξονα

113

5.1 ΚΤΙΡΙΑ

Η κατάταξη των κτιρίων έγινε με βάση τα εξής κριτίρια:

1)Με χρονολογική τοποθέτηση

2)Αριθμός ορόφων

3)Τρόπος κατασκευής

4)Διάρθρωση της όψης (ανοίγματα)

Με βάση τα παραπάνω κριτήρια οι κατηγορίες είναι οι εξής , όπως φαίνεται στον:

• πρώιμα κτίρια

Τα πρώιμα κτίρια είναι 2όροφα ή 3όροφα κτισμένα την περίοδο 1830-65, με

εξωτερικούς τοίχους από λιθοδομή και τους υπόλοιπους τσατμάδες . Σ 'αυτά παρατηρούνται

λιτά μορφολογικά στοιχεία και συμμετρικά ανοίγματα της όψης. Στις κατόψεις οι κύριοι

χώροι είναι συμμετρικά τοποθετημένοι , ως προς τον κεντρικό άξονα του κτιρίου . Πολλές

φορές επιχρίεται μόνο ο 2ος όροφος ενώ το ισόγειο και ο 1ος όροφος έχουν εμφανή

λιθοδομή, είτε ορθογωνική , είτε ακανόνιστη, με τυφλά ανακουφιστικά τόξα πάνω από τα

ανοίγματα .

• νεοκλασικά κτίρια

Τα περισσότερα έχουν ανεγερθεί την περίοδο 1865-95 ή και ακόμη αργότερα.

Επικρατεί συμμετρία τόσο στην όψη όσο και στην κάτοψη. Τα νεοκλασικά κτίρια έχουν

συνήθως ισόγειο και 2 ορόφους με εξωτερικούς τοίχους από επιχρισμένη λιθοδομή.

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται, όλα τα κτίρια που ανήκουν στις διάφορες φάσεις

εξέλιξης του ρυθμού, δηλαδή περιλαμβάνονται :

- τα κτίρια όπου ο νεοκλασικός ρυθμός έχει ολοκληρωθεί και τα οποία συνθέτουν τις

όψεις τους με πλούσια ρυθμολογικά στοιχεία (επίκρανα, κυμάτια, κα.).

- τα κτίρια που έχουν χτιστεί την περίοδο παρακμής του νεοκλασικού ρυθμού (μετά

το 1895) όπου με την επικράτηση της ρομαντικής νοοτροπίες αρχίζουν να αποκτούν

πολλές βαριές και όχι λειτουργικές διακοσμήσεις (όψιμα νεοκλασικά) .

Οι κύριοι χώροι των νεοκλασικών κτιρίων έχουν μεγάλες διαστάσεις. Στα γωνιακά

κτίρια παρατηρείται το φαινόμενο της αξιολόγησης των όψεων , δηλαδή διακοσμείται

ιδιαίτερα η όψη προς τον κυριότερο δρόμο ή την πλατεία ενώ παραμελείται σχετικά η

άλλη .

114

5.2 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΤΙΡΙΩΝ

Αφού έγινε προσδιορισμός του ρυθμού του κάθε κτιρίου στην περιοχή μελέτης

(χάρτης 1) και ταυτόχρονη αρίθμησή του, αποτυπώθηκαν σε χάρτη της περιοχής τα

κτίρια με την αρίθμηση τους (χάρτης 2) . Σε δεύτερο χάρτη έγινε διαχωρισμός των

κτιρίων ανάλογα με τον τύπο τους (χάρτης 3). Παράλληλα έγινε συλλογή πληροφοριών

για τα στοιχεία του κάθε κτιρίου (δομικά και λεπτομέρειες) και ομαδοποίησή τους σε

καρτέλες. Έτσι προέκυψαν 2 καρτέλες για κάθε κτίριο, δομικών στοιχείων και

λεπτομερειών. Με βάση τις καρτέλες λεπτομερειών προέκυψαν οι χάρτες των κτιρίων που

παρουσιάζουν ενδιαφέρον (Χάρτης 4 και 5). Για κάθε κτίριο επίσης δημιουργήθηκε

καρτέλα με την ακριβή του τοποθεσία και με λεπτομερή περιγραφή του. Ακόμα έγινε

ομαδοποίηση των κτιρίων σε διώροφα και τριώροφα και παρουσίασή τους σε μορφή

πίνακα και χάρτη (χάρτης 6). Επίσης συμπεριλήφθηκαν χάρτες χρήσεων γης και

αλλοιώσεων των κτιρίων.

Στο Παράρτημα παρουσιάζεται λεπτομερής φωτογραφική απεικόνιση των κτιρίων.

Ακόμα, στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται λεπτομερή σχέδια του κτιρίου 25 (Σχέδια 5.1-5.11) , ως υπόδειγμα αλλαγής χρήσης κτιρίου και συντήρησής του.

5.2.1 Χάρτες Οι χάρτες που ακολουθούν δείχνουν τα εξής :

• 2 Χάρτες της πόλης του Ναυπλίου

• χάρτης 1 - Η περιοχή μελέτης.

• χάρτης 2 - Αρίθμηση των κτιρίων

Σύμφωνα με αυτήν την αρίθμηση έγινε και η κατάταξη των κτιρίων όπως φαίνεται

και στους πίνακες δομικών στοιχείων και λεπτομερειών .

• χάρτης 3 - Τύποι κτιρίων

• χάρτης 4 - Κτίρια με εξωτερικό ενδιαφέρον

• χάρτης 5 - Κτίρια με εσωτερικό ενδιαφέρον

• χάρτης 6 -Οι όροφοι των κτιρίων, οι οποίοι απεικονίζονται και στον πίνακα

διώροφων κτιρίων . Παρατηρούμε ότι ο τύπος τους ποικίλει αλλά στα τριώροφα

κτίρια παρατηρούμε ότι είναι κυρίως πρώιμα νεοκλασικά περιόδου 1828-1862 .

• χάρτες χρήσεων γης

• χάρτες αλλοιώσεων κτιρίων

115

Χάρτης της πόλης του Ναυπλίου

116

Χάρτης 1: Περιοχή μελέτης

Χάρτης 2: Περιοχή μελέτης

117

118

Χάρτης 4: Κτίρια με εξωτερικό ενδιαφέρον

Χάρτης 5: Κτίρια με εσωτερικό ενδιαφέρον

119

120

Χάρτες Χρήσεων γης: Δημόσιες Υπηρεσίες

Χάρτες Χρήσεων γης: Εμπόριο

121

Χάρτες Χρήσεων γης: Κατοικίες

Χάρτης κτιρίων με μεγάλη αλλοίωση

122

Χάρτης κτιρίων με μεσαία αλλοίωση

Χάρτης κτιρίων με μικρή αλλοίωση

123

5.2.2 Καρτέλες Κτιρίων

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ

1 2 3 4 ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

Α Φ.Ο. ΠΡ-Ξ-Σ Α Β

Μ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ-Τ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ β

Μ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ-Μ β

Μ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Μ

α ΕΞ. Ξ β

Μ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ

β Κ

α ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 1 ΟΨΕΙΣ Ε β

Μ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΑΜΑΛΙΑΣ 2 –ΚΩΛΕΤΤΗ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

124

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΤΟΞΩΤΟ ΑΝΟΙΓΜΑ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΚΟΥΦΩΜΑ ΚΑΙ ΣΙΔΕΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΩΛΕΤΤΗ ΚΑΙ ΞΥΛΙΝΟ ΕΞΩΣΤΗ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ

ΑΚΡΑΙΟ ΑΝΟΙΓΜΑ

•ΚΑΜΠΥΛΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ •ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ •ΣΥΜΠΑΓΗ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΡΟΦΟ

•ΠΕΡΣΙΔΩΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΟΦΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 1

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΑΜΑΛΙΑΣ 2 –ΚΩΛΕΤΤΗ

125

Αριθμός κτιρίου : 1

Διεύθυνση Κτιρίου : ΑΜΑΛΙΑΣ 2- ΚΩΛΕΤΤΗ

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, γωνιακό πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με μικρή αλλοίωση. Η σημερινή χρήση του ισογείου είναι εστιατόριο και των ορόφων αποθηκευτικοί χώροι. Το κτίριο έχει τετράριχτη στέγη με καμπύλο γείσο. Ξύλινα δάπεδα και οροφές , ξύλινους εξώστες και φουρούσια, εκτός από το ακραίο άνοιγμα που έχει μεταλλικά φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου, περσιδωτά στον δεύτερο και συμπαγή στον πρώτο με διαστάσεις 2.25 μ x 0.80 μ οι πόρτες του ισογείου και 1.10 μ x 0.80 μ τα παράθυρα του ορόφου .

126

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

Α • Φ.Ο. ΠΡ-Ξ-Σ Α Β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ-Τ Α β

Κ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Β β

Μ

α • ΔΑΠΕΔΑ Ξ-Μ Β β

Μ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ Γ β

ΚΗ

α • ΕΞ. Ξ Α β •

Κ

α •

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ

β Κ

α • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 2 ΟΨΕΙΣ Ε Α β

Μ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ – ΚΩΛΕΤΤΗ 9

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

127

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΕΧΕΙ ΥΠΟΣΤΕΙ ΑΡΚΕΤΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΥΦΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΙΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΚΑΙ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΟΦΟ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΜΙΚΡΗ ΣΟΦΙΤΑ ΕΜΦΑΝΗΣ ΣΤΗΝ ΟΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜ. •ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΠΙΘΑΝΟΝ ΑΡΧΙΚΑ ΝΑ ΗΤΑΝ ΔΙΩΡΟΦΟ, ΟΠΩΣ

ΥΠΟΔΗΛΩΝΟΥΝ ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗΣ ΣΤΕΓΗΣ ΣΤΟ ΥΨΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 2

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ – ΚΩΛΕΤΤΗ 9

128

Αριθμός κτιρίου : 2

Διεύθυνση Κτιρίου : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ- ΚΩΛΕΤΤΗ 9

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με σοφίτα και μικρή αλλοίωση. Το ισόγειο χρησιμοποιείται σήμερα ως αναψυκτήριο ενώ οι όροφοι είναι κενοί , πιθανόν λόγω και της κατεστραμένης στέγης. Το κτίριο έχει δύριχτη στέγη και σοφίτα, και πιθανόν να ήταν διώροφο, αφού υπάρχουν ίχνη στέγης στον πρώτο όροφο. Ξύλινα δάπεδα και οροφές , ξύλινους εξώστες και φουρούσια, με διαφορετικά κατά τ’ άλλα κιγκλιδώματα στους ορόφους. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου, με διαστάσεις 2.80 μ x 1.40 μ οι πόρτες του ισογείου και 2.10 μ x 0.80 μ οι μπαλκονόπορτες των ορόφων και 1.70 x 0.80 μ τα παράθυρα. Να σημειωθεί ότι τα κουφώματα του ισογείου έχουν αντικατασταθεί.

129

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Γ β

ΚΗ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ-Τ-Ξ Γ β • •

• Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ-Π-Μ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ε β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ Δ β •

ΚΗ

α ΕΞ. Ξ-Μ Γ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ

β • • • Κ

α ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 3 ΟΨΕΙΣ Ε-Π Γ β • •

• ΚΗ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 2

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

130

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΧΩΡΙΣΜΤΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΘΕΤΑ ΣΤΗΝ ΟΨΗ ΤΟΥ

•ΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΠΙΣΤΕΨΗ •ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ ΕΧΕΙ ΕΙΣΧΩΡΗΣΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΧΤΙΣΜΕΝΟ ΜΕΤΑ ΤΟ 1950

•Ο ΟΡΟΦΟΣ ΕΧΕΙ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΨΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟ ΓΩΝΙΑΚΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΦΕΡΕΙ ΤΟΝ ΕΝΑ ΕΚ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΞΩΣΤΟΝ ΣΤΟ

ΑΚΡΑΙΟ ΑΝΟΙΓΜΑ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 3

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 2

131

Αριθμός κτιρίου : 3

ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ2 Διεύθυνση Κτιρίου :

ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ Περιοχή :

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Διώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο προσφάτως αναστηλωμένο. Το ισόγειο χρησιμοποιείται σήμερα για τουριστικό εμπόριο ενώ ο όροφος είναι κενός. Η κάλυψη γίνεται με τρίριχτη στέγη. Ξύλινα δάπεδα και οροφές , ξύλινους εξώστες και φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου, με διαστάσεις 2.80 μ x 1.10 μ οι πόρτες του ισογείου και 2.10 μ x 0.70 μ οι μπαλκονόπορτες του ορόφου και 1.40 x 0.70 μ τα παράθυρα. Επίσης τα ανοίγματα του ορόφου έχουν επίστεψη.

132

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Σ-Β Β β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ-Τ β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ-Π Α β

Μ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ-Ε-Φ β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ Γ β

ΚΗ

α • ΕΞ. Ξ-Μ Δ β • •

• Μ •

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ

β • Κ

α • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 4 ΟΨΕΙΣ Ε-Τ-ΜΡ Β β • •

• Μ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 4-ΜΠΛΕΣΣΗ ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΟΨΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1862-1920

133

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΤΟΝΙΣΜΕΝΑ ΓΕΙΣΑ ΜΕ ΚΥΜΑΤΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ •ΔΥΟ ΤΥΠΟΥΣ ΜΑΡΜΑΡΙΝΩΝ ΕΞΩΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΟΨΗ ΤΟΥ

•ΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ

•ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΤΥΠΟ ΚΟΥΦΩΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ(ΓΑΛΛΙΚΑ ΕΞΩΦΥΛΛΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΜΠΛΕΣΣΗ)

•ΤΟΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΓΩΝΙΩΝ ΤΟΥ ΜΕ ΔΙΠΛΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ

•ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΨΗΛΟ ΙΣΟΓΕΙΟ

•ΔΙΑΚΟΣΜΗΜΕΝΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 4

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 4-ΜΠΛΕΣΣΗ ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ

134

Αριθμός κτιρίου : 4

Διεύθυνση Κτιρίου : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ4 –

ΜΠΛΕΣΣΗ ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, όψιμο νεοκλασικό κτίριο με σοφίτα και δώμα. Το ισόγειο χρησιμοποιείται σήμερα ως αναψυκτήριο ενώ οι όροφοι κατοικούνται. Το κτίριο έχει τρίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες και τα φουρούσια είναι μαρμάρινα και διαφορετικού τύπου σε κάθε όροφο, με όψιμο τύπο κιγκλιδώματος. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου στην μια πλευρά του κτιρίου και γαλλικού τύπου στην όψη στην πλατεία Συντάγματος, με διαστάσεις 4.25 μ x 2.00 μ οι πόρτες του ισογείου και 2.10 μ x 1.30 μ οι μπαλκονόπορτες των ορόφων. Το κτίριο έχει επίσης γείσα με κυμάτια μεταξύ των ορόφων, και διπλές παραστάδες στις γωνίες. Άλλα χαρακτηριστικά του είναι τα περιμετρικά πλαίσια των κουφωμάτων του και το διακοσμημένο γείσο της στέγης.

135

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Δ β

ΚΗ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ Δ β

ΚΗ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Δ β

ΚΗ

α • ΔΑΠΕΔΑ Ξ-Μ Δ β

ΚΗ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ Δ β

ΚΗ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ Δ β

ΚΗ

α • ΕΞ. Ξ-Μ Δ β • •

• ΚΗ

α •

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β Μ

β • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 5 ΟΨΕΙΣ Ε Δ α • •

ΚΗ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 8

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1862-1920

136

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΜΟΝΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ ΜΕ ΣΤΕΓΗ ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΕΙ ΑΕΤΩΜΑ ΣΤΗΝ ΟΨΗ

•ΙΣΟΔΟΜΗ ΕΜΦΑΝΗΣ ΛΙΘΟΔΟΜΗ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ(ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ)

•Ο ΤΡΙΤΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΦΕΡΕΙ ΞΥΛΙΝΟΥΣ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΜΠΥΛΟ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ

•Ο ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΕΧΟΥΝ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥΣ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΟΙ ΓΩΝΙΑΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΕΧΟΥΝ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ

•ΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΠΛΑΙΣΙΩΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΕΨΗ,ΕΧΟΥΝ ΤΟΝΙΣΜΕΝΑ ΤΥΜΠΑΝΑ

•ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 5

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 8

137

Αριθμός κτιρίου : 5

Διεύθυνση Κτιρίου : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ8

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τετραώροφο, νεοκλασικό κτίριο με τέταρτο όροφο σε τμήμα του κτιρίου και ερειπωμένο σήμερα. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες και τα φουρούσια είναι μαρμάρινα στον πρώτο και δεύτερο όροφο ενώ ο τρίτος όροφος έχει ξύλινους εξώστες με μεταλλικά φουρούσια και καμπύλο κιγκλίδωμα. Τα κουφώματα είναι γαλλικού τύπου και πλαισιώνονται από παραστάδες και επίστεψη. Οι γωνιακές παραστάδες έχουν κορινθιακά κιονόκρανα. Το κτίριο έχει επίσης λιθοδομή στο ισόγειο και αέτωμα στον τρίτο όροφο.

138

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α Φ.Ο. ΠΡ-Β Β β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Β β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ-Μ Α β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Κ

α ΕΞ. Ξ Α β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Α

β Κ

α • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 6 ΟΨΕΙΣ Ε Β β •

• Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 10-ΕΘΝ.ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΟΨΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1920-1945

139

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΑΡΜΟΛΟΓΗΜΕΝΟ ΕΠΙΧΡΙΣΜΑ ΣΤΟΥΣ ΟΡΟΦΟΥΣ ΚΑΙ ΓΕΙΣΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ

•ΓΩΝΙΑΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ •ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΜΕ ΕΠΙΣΤΕΨΗ

•ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΓΥΨΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΤΜΗΜΑ ΚΑΛΥΜΜΕΝΗΣ ΒΕΡΑΝΤΑΣ ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΗΜΙΤΕΛΗ ΠΡΟΣΘΗΚΗ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 6

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 10-ΕΘΝ.ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ

140

Αριθμός κτιρίου : 6

Διεύθυνση Κτιρίου : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ10

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, όψιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου ως τουριστικό κατάστημα και ορόφων ως κατοικία. Το κτίριο έχει τετράριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι μαρμάρινοι και τα φουρούσια γύψινα στον πρώτο και ξύλινα στον δεύτερο όροφο. Τα κουφώματα είναι γαλλικού τύπου με διαστάσεις 2.50 μ x 1.15 μ οι πόρτες και 2.00 μ x 1.30 μ τα παράθυρα του ισογείου και 2.00 μ x 0.90 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.50 μ x 0.90 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει γωνιακές παραστάδες, οροφογραφίες στον δεύτερο όροφο και γείσο μεταξύ των ορόφων.

141

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Β β

Μ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Ξ Α β

Μ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Β β

Μ

α • ΔΑΠΕΔΑ Ξ Α β

Μ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β •

Μ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Μ

α ΕΞ. Ξ Α β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Α

β • Μ

α ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 7 ΟΨΕΙΣ Ε Β β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 14

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

142

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΜΟΝΟ ΣΤΗΝ ΜΙΑ ΤΟΥ ΟΨΗ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΡΙΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ ΣΕ ΕΣΟΧΗ •ΣΤΗΘΑΙΟ ΜΕ ΜΠΑΛΟΥΣΤΡΑ ΣΤΟ ΔΩΜΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΟΡΟΦΟΥ ΜΕ

ΞΥΛΙΝΟ ΓΕΙΣΟ •ΗΤΑΝ ΑΡΧΙΚΑ ΤΡΙΩΡΟΦΟ ΜΕ ΣΤΕΓΗ ΚΑΙ ΣΟΦΙΤΑ

ΜΠΡΟΣΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΕΓΗ ΥΠΗΡΧΕ ΤΟ ΣΤΗΘΑΙΟ ΜΕ ΤΑ ΜΠΑΛΟΥΣΤΡΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 7

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 14

143

Αριθμός κτιρίου : 7

Διεύθυνση Κτιρίου : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ14

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου ως τουριστικό κατάστημα και ορόφων ως κατοικία. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Εξώστες και φουρούσια υπάρχουν μόνο στην μία όψη του κτιρίου και είναι ξύλινα. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με διαστάσεις 3.00 μ x 1.10 μ οι πόρτες του ισογείου και 1.90 μ x 0.90 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.50 μ x 0.90 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο είχε αρχικά τρεις ορόφους με στέγη και σοφίτα και μπροστά υπήρχε στηθαίο με μπαλούστρα .

144

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α Φ.Ο. ΠΡ-Β β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Ξ β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ β

Κ

α ΕΞ. Ξ Δ β • •

• Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β • Κ

α ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 8 ΟΨΕΙΣ Ε-Γ Δ β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 20-ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

145

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

• ΓΑΛΛΙΚΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ • ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΤΡΑΒΗΧΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΠΟ ΕΠΙΧΡΙΣΜΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΑ

ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΟΨΗ ΤΟΥ

• ΓΕΙΣΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 8

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 20-ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ

146

Αριθμός κτιρίου : 8

Διεύθυνση Κτιρίου : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ20-ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο, αναστηλωμένο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου ως αναψυκτήριο και ορόφων ως γραφείο του πρώτου και κατοικία του δεύτερου. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει τετράριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες έχουν μαρμάρινα φουρούσια . Τα κουφώματα είναι γαλλικού τύπου με διαστάσεις 2.30 μ x 1.10 μ οι πόρτες και 1.60 x 0.80 τα παράθυρα του ισογείου και 1.90 μ x 0.80 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.60 μ x 0.80 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει γείσα μεταξύ των ορόφων και πλαίσια γύρω από τα ανοίγματα, τα οποία είχαν αφαιρεθεί και προστέθηκαν ξανά με την αναστήλωση.

147

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Α β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Ξ Α β •

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Μ Α β

Κ

α • ΔΑΠΕΔΑ Μ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Γ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Α

β Κ

α • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 9 ΟΨΕΙΣ Ε Γ β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 4 –ΣΟΥΤΣΟΥ-ΚΟΚΚΙΝΟΥ 12

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

148

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΚΑΜΠΥΛΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ •ΓΕΙΣΟ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΟΨΗ ΤΟΥ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 9

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 4 –ΣΟΥΤΣΟΥ-ΚΟΚΚΙΝΟΥ 12

149

Αριθμός κτιρίου : 9

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 4 –

ΣΟΥΤΣΟΥ – ΚΟΚΚΙΝΟΥ 12

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου για εμπόριο και ορόφων ως κατοικία. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με μεταλλικά φουρούσια . Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με διαστάσεις 3.50 μ x 1.30 μ του ισογείου και 2.00 μ x 1.30 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.10 μ x 1.30 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει γείσο μεταξύ των ορόφων και καμπύλο γείσο στέγης.

150

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Α β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ Α β

Κ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Α β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Π β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Γ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β Κ

α • • ΑΡ. ΚΤΙΡΙΟΥ 10 ΟΨΕΙΣ Ε-Γ-ΠΡ Γ β •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 3

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΟΨΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1862-1920

151

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΚΥΦΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΠΙΧΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΙΣΟΓΕΙΟΥ •ΤΟΞΟΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΙΣΟΓΕΙΟΥ •ΜΑΡΜΑΡΙΝΟ ΘΥΡΩΜΑ ΕΙΣΟΔΟΥ

•ΔΙΑΚΟΣΜΗΜΕΝΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ

•ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΣ ΕΞΩΣΤΗΣ ΜΕ ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ ΤΥΠΟΥ ZILLER

•ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΟΡΟΦΟΓΡΑΦΙΑ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

152

• ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΕΨΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ

• ΤΟΝΙΣΜΕΝΑ ΤΥΜΠΑΝΑ • ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΚΟΡΝΙΖΕΣ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 10

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 3

153

Αριθμός κτιρίου : 10

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ. ΚΩΝ/ΝΟΥ 3

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Διώροφο, όψιμο νεοκλασικό κτίριο. Το ισόγειο χρησιμοποιείται για τουριστικό εμπόριο και ο όροφος κατοικείται. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι μαρμάρινοι με μαρμάρινα φουρούσια και κιγκλίδωμα τύπου Ziller. Τα κουφώματα είναι τοξωτά με κορνίζες και διαστάσεις 3.80 μ x 1.30 μ του ισογείου και 2.00 μ x 1.30 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.30 μ x 1.30 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο διακοσμημένο γείσο στέγης, μαρμάρινο θύρωμα εισόδου και κυφώσεις στο επίχρισμα του ισογείου. Δεν μπορεί να παραληφθεί η εξαιρετική οροφογραφία του ισογείου.

154

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • • Φ.Ο. ΠΡ-Β Α β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ Α β

Κ

α • • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Α β

Κ

α • • ΔΑΠΕΔΑ β

Κ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ β •

Κ

α • • ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α ΕΞ. Ξ Γ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β Κ

α • • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 11 ΟΨΕΙΣ Ε Γ β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 5– ΚΟΚΚΙΝΟΥ 10

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

155

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΕΝΑ ΤΜΗΜΑ ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

•ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΟΡΟΦΟΥ ΠΑΡΕΜΒΑΛΛΕΤΑΙ ΓΕΙΣΟ ΜΕ ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΑΚΡΟΚΕΡΑΜΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΔΗΛΩΝΕΙ ΤΟ

ΑΡΧΙΚΟ ΥΨΟΣ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 11

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 5– ΚΟΚΚΙΝΟΥ 10

156

Αριθμός κτιρίου : 11

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ. ΚΩΝ/ΝΟΥ 5 – ΚΟΚΚΙΝΟΥ 10

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο. Το ισόγειο χρησιμοποιείται για τουριστικό εμπόριο και οι όροφοι κατοικούνται. Το κτίριο έχει τρίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με διαστάσεις 3.10 μ x 1.20 μ του ισογείου και 1.90 μ x 1.20 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.30 μ x 1.20 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο αρχικά είχε έναν όροφο που υποδηλώνεται από γείσο μεταξύ των ορόφων, και ο δεύτερος όροφος προστέθηκε μετέπειτα.

157

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Β β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Β β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ β

Κ

α ΕΞ. Ξ Δ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β Κ

α • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 12 ΟΨΕΙΣ Ε Δ β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 7– ΚΟΚΚΙΝΟΥ 9

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1862-1920

158

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΓΕΙΣΑ •ΑΠΟΜΙΜΗΣΗ ΛΑΞΕΥΤΩΝ ΓΩΝΙΟΛΙΘΩΝ ΣΤΙΣ ΓΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ

ΟΡΟΦΟΥ(ΠΙΘΑΝΟΝ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΚΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ)

•ΑΚΡΟΚΕΡΑΜΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΗΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΠΕΡΙΤΕΧΝΟ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ •ΠΕΡΣΙΔΩΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ

•ΓΕΙΣΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ •ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΙΩΝΙΚΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΟΦΟ

•ΜΙΚΡΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ ΠΙΘΑΝΟΝ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΟ ΤΟΥ ΑΡΧΙΚΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

•ΣΤΟ ΠΙΣΩ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ (ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ) ΕΙΝΑΙ ΤΕΤΡΑΩΡΟΦΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 12

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 7– ΚΟΚΚΙΝΟΥ 9

159

Αριθμός κτιρίου : 12

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 7 ΚΟΚΚΙΝΟΥ 9

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, νεοκλασικό κτίριο. Τo ισόγειο χρησιμοποιείται για εμπόριο και οι όροφοι ως κατοικία. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει τετράριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με περίτεχνο κιγκλίδωμα και ξύλινα φουρούσια . Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου και έχουν διαστάσεις 2.50 μ x 1.30 μ οι πόρτες του ισογείου και 2.00 μ x 0.80 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.60 μ x 0.80 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει περιμετρικό γείσο μεταξύ των ορόφων και ακροκέραμα στη στέγη του ορόφου. Επίσης φέρει παραστάδες στον δεύτερο όροφο και απομίμηση γωνιολίθων στη γωνία του πρώτου ορόφου.

160

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Α β

Μ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Μ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ β

Μ

α ΔΑΠΕΔΑ β

Μ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Μ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Μ

α ΕΞ. Ξ Γ β •

ΚΗ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β Μ

α • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 13 ΟΨΕΙΣ Ε Δ

β •

Μ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 6 – ΚΟΚΚΙΝΟΥ 11

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

161

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ ΜΕ ΚΥΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΟΔΟΝΤΕΣ

• ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

• ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

• ΑΠΛΑ ΓΕΙΣΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ • ΕΛΑΦΡΩΣ ΠΡΟΕΞΕΧΟΝ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΟΨΗΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΕΝΑ

ΜΟΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ

• ΕΠΙΣΤΕΨΗ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΟΦΟ • Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΦΕΡΕΙ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ

ΑΡ .ΚΤΙΡΙΟΥ 13

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 6 - ΚΟΚΚΙΝΟΥ 11

162

Αριθμός κτιρίου : 13

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 6 ΚΟΚΚΙΝΟΥ 11

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου για αναψυκτήριο και ορόφων ως κατοικία. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει τρίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια . Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου και έχουν διαστάσεις 2.40 μ x 1.10 μ οι πόρτες και 1.70 x 1.10 μ τα παράθυρα του ισογείου και 2.00 μ x 1.10 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.60 μ x 1.10 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει γείσο και κυμάτια στην στέγη και απλό γείσο μεταξύ των ορόφων. Επίσης φέρει παραστάδες στον δεύτερο όροφο.

163

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Α β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Μ Β β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Μ Α β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α ΕΞ. Ξ Γ β •

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 14 ΟΨΕΙΣ Ε Δ

β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 9

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

164

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΛΑΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΕΡΣΙΔΩΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ

•ΠΕΣΣΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΙΣΟΓΕΙΟΥ •ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

•ΤΑΜΠΛΑΔΩΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΙΣΟΓΕΙΟΥ •ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΓΕΙΣΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 14

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 9

165

Αριθμός κτιρίου : 14

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 9

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου για καθημερινό εμπόριο και ορόφων ως κατοικία. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με ενδιαφέρον κιγκλίδωμα και μεταλλικά φουρούσια . Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου και ταμπλαδωτά στο ισόγειο και έχουν διαστάσεις 2.20 μ x 1.00 μ οι πόρτες του ισογείου και 1.90 μ x 1.00 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.30 μ x 1.00 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει γείσο μεταξύ των ορόφων. Επίσης φέρει παραστάδες και πεσσούς μεταξύ των ανοιγμάτων του ισογείου.

166

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Α β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Μ Β β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Μ Α β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α ΕΞ. Ξ Γ β •

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β • Κ

β • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 15 ΟΨΕΙΣ Ε Δ

α •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 8

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ 1828-1862

167

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΜΕ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΑΣΥΜΜΕΤΡΑ ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΟΨΗ ΤΟΥ

•ΑΠΛΑ ΓΕΙΣΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 15

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 8

168

Αριθμός κτιρίου : 15

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 8

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου για καθημερινό εμπόριο και ορόφων ως κατοικία και γραφείο. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη. Οι εξώστες είναι ασύμμετροι στην όψη του κτιρίου, ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια . Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με περιμετρικό πλαίσιο και διαστάσεις 2.40 μ x 0.80 μ οι πόρτες του ισογείου και 1.80 μ x 0.80 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.20 μ x 0.80 μ τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο έχει γείσο μεταξύ των ορόφων.

169

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Α β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Μ β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Μ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ Γ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α ΕΞ. Ξ Δ β •

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Δ

β • Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 16 ΟΨΕΙΣ Ε Δ

β •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 10

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

170

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΕΝΤΟΝΗ ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΟΨΗ ΑΠΟ ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΕΠΙΧΡΙΣΜΑΤΟΣ ΜΕ ΨΕΥΔΟΑΜΟΛΟΓΗΜΑ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΡΟΦΟ

•ΚΑΜΠΥΛΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ •ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΣΟΓΕΙΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ

•ΛΑΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΕΡΣΙΔΩΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΟΡΟΦΟΥΣ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 16

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 10

171

Αριθμός κτιρίου : 16

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 10

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με χρήση ισογείου για λιανικό εμπόριο και ορόφων ως κατοικία. Το κτίριο έχει υποστεί μεγάλη αλλοίωση από προσθήκη επιχρίσματος στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο. Το κτίριο έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια . Τα κουφώματα του ισογείου έχουν αντικατασταθεί και έχουν διαστάσεις 2.10 μ x 1.10 μ οι πόρτες και 1.50 μ x 1.10 μ τα παράθυρα του ισογείου και 1.80 μ x 1.00 μ οι μπαλκονόπορτες και 0.90 μ x 1.00 μ τα παράθυρα του ορόφου. Τα κουφώματα είναι τερσιδωτά στους ορόφους και υπάρχει γείσο μεταξύ των ορόφων.

172

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Α

β Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α

β Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Α

β Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ Α

β Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ Γ

β Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ

β Κ

α ΕΞ. Ξ

β • Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

ΕΣ. Ξ β •

Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 17 ΟΨΕΙΣ Ε Β

β •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 11 – ΣΙΩΚΟΥ 1

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

173

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΜΕΓΑΛΟ ΥΨΟΣ ΚΤΙΡΙΟΥ

• ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑΤΑ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΜΕ ΣΥΜΠΑΓΗ ΕΞΩΦΥΛΛΑ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΡΟΦΟ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΔΟ ΣΙΩΚΟΥ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 17

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 11 – ΣΙΩΚΟΥ 1

174

Αριθμός κτιρίου : 17

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 11 – ΣΙΩΚΟΥ 1

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με μεγάλο ύψος. Οι χρήση του κτιρίου είναι για τουριστικό εμπόριο το ισόγειο και για κατοικία οι όροφοι. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει τρίριχτη στέγη. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια και διαφορετικά κιγκλιδώματα σε κάθε όροφο. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με συμπαγή εξώφυλλα και έχουν διαστάσεις 2.10 μ x 0.90 μ οι πόρτες και 1.70 μ x 1.00 μ τα παράθυρα του ισογείου και 1.90 μ x 0.90 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.70 μ x 0.90 μ τα παράθυρα του ορόφου.

175

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Β β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Β β

Κ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Μ Β β

Κ

α • ΔΑΠΕΔΑ Μ Α β

Κ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ Β β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Β β

Κ

α • •

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Α

β • Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 18 ΟΨΕΙΣ Ε Β

β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 12

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

176

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΠΛΕΥΡΙΚΟ ΣΑΧΝΙΣΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΟΨΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΠΡΟΣ ΜΙΚΡΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ

•Ο ΠΡΩΤΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΤΟΠΟΘΕΤΕΙΤΑΙ ΣΕ ΕΣΟΧΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΟΨΗ ΤΟΥ •ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1985 ΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΕΦΕΡΕ ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ

ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΚΑΙ ΕΠ ΑΥΤΩΝ ΤΑΙΝΙΑ ΜΕ ΚΥΜΑΤΙΟ

•ΞΥΛΙΝΟ ΓΕΙΣΟ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ •ΣΤΗΘΑΙΟ ΜΕ ΜΠΑΛΟΥΣΤΡΑ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 18

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 12

177

Αριθμός κτιρίου : 18

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 12

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Διώροφο, νεοκλασικό κτίριο με μεγάλη αλλοίωση. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου χρησιμοποιείται τουριστικό εμπόριο και ο όροφος είναι κενός . Το κτίριο έχει τετράριχτη στέγη με ξύλινο γείσο, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Ο όροφος βρίσκεται σε εσοχή σε σχέση με το ισόγειο τονιζόμενος με στηθαίο με μπαλούστρα και πλευρικό σαχνισί σε όψη του κτιρίου σε αδιέξοδο. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με συμπαγή εξώφυλλα και έχουν διαστάσεις 2.60 μ x 1.10 μ οι πόρτες και 2.30 μ x 1.20 μ τα παράθυρα του ισογείου. Τα κουφώματα του ορόφου λόγω της εσοχής του δεν ήταν δυνατό να υπολογιστούν.

178

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ Α Κ β α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α Κ β α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Μ Α β

Κ

α • ΔΑΠΕΔΑ Μ Α β

Κ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ Γ β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Γ β •

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Δ

β • Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 19 ΟΨΕΙΣ Ε Δ

β •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 13-15 & ΣΙΩΚΟΥ2

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

179

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΞΥΛΙΝΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ

• ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΛΑΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΕΡΣΙΔΩΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑ •ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΜΕΓΑΛΟ ΜΗΚΟΣ ΟΨΗΣ ΣΤΗΝ Β. ΚΩΝ •ΜΙΚΡΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΟΥΦΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ

ΙΣΟΓΕΙΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 19

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 13-15 & ΣΙΩΚΟΥ 2

180

Αριθμός κτιρίου : 19

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 13-15 & ΣΙΩΚΟΥ 2

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Διώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με μικρή αλλοίωση από την αντικατάσταση των κουφωμάτων του ισογείου. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου χρησιμοποιείται για εμπόριο και ο όροφος είναι κενός . Το κτίριο έχει τετράριχτη στέγη με ξύλινο γείσο, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με περσιδωτά παράθυρα και έχουν διαστάσεις 2.30 μ x 1.10 μ οι πόρτες και 2.00 μ x 1.10 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.30 μ x 1.10 μ τα παράθυρα του ορόφου.

181

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. A β

Κ

α • • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α • • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Α β

Κ

α • ΔΑΠΕΔΑ Ξ Α β

Κ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ Γ β

Κ

α • ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Γ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Δ

β Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 20 ΟΨΕΙΣ Ε Δ

β • • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 19-ΤΕΡΖΑΚΗ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

182

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΛΑΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΕΡΣΙΔΩΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟΥΣ ΟΡΟΦΟΥΣ •ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ(ΕΧΟΥΝ

ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ ΜΕ ΝΕΟΥΣ)

•ΞΥΛΙΝΗ ΚΛΙΜΑΚΑ,ΚΟΥΠΑΣΤΗ

•ΠΕΣΣΟΥΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΟΙΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΙΣΟΓΕΙΟΥ •ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΕΝΕΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ(ΕΠΙΠΕΔΟ)

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 20

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 19-ΤΕΡΖΑΚΗ

183

Αριθμός κτιρίου : 20

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 19 - ΤΕΡΖΑΚΗ

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο. Οι χρήση του κτιρίου είναι για τουριστικό εμπόριο το ισόγειο και για κατοικία οι όροφοι. Το κτίριο έχει υποστεί μικρή αλλοίωση. Το κτίριο έχει τρίριχτη στέγη με επίπεδο γείσο, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι ξύλινοι, οι παλιοί έχουν αντικατασταθεί με νέους, με μεταλλικά φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου, περσιδωτά στους ορόφους και έχουν διαστάσεις 2.80 μ x 1.25 μ οι πόρτες και 1.90 μ x 1.25 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.00 μ x 1.25 μ τα παράθυρα του ορόφου. Στις λεπτομέρειες του κτιρίου ανήκουν οι πεσσοί μεταξύ των ανοιγμάτων του ισογείου αλλά και οι ξύλινες κλίμακες, οι κουπαστές στον πρώτο όροφο καθώς και οι καμάρες στα δωμάτια του δεύτερου ορόφου.

184

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. Α β •

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Α β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ Α β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ Γ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Κ

α ΕΞ. Ξ Γ β

Κ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Δ

β Κ

α • • • ΑΡ. ΚΤΙΡΙΟΥ 21 ΟΨΕΙΣ Ε-ΜΡ Δ

β •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 21

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1831

185

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΜΕΣΟΠΑΤΩΜΑ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟ ΟΡΟΦΟ ΣΤΗΝ ΜΕΣΗ ΤΗΝ ΟΨΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗΝ Β. ΚΩΝ.

• ΣΤΕΓΑΣΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ • Η ΘΥΡΑ ΕΙΣΟΔΟΥ ΦΕΡΕΙ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΦΟΙΝΙΚΑ

• ΑΞΙΟΛΟΓΗ ΘΥΡΑ ΕΙΣΟΔΟΥ

• ΤΟΞΩΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ

• ΕΞΩΣΤΗΣ ΠΑΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ ΤΗΣ ΟΨΗΣ ΠΡΟΣ Β. ΚΩΝ.

ΑΡ. ΚΤΙΡΙΟΥ 21

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 21

186

Αριθμός κτιρίου : 21

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 21

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Διώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με αρκετές αλλοιώσεις από την έλλειψη συντήρησης. Το κτίριο ήταν προ του 1828 το πρώτο δημαρχείο του Ναυπλίου. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Έχει τετράριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Εσωτερικά υπάρχει μεσοπάτωμα στο ισόγειο και τρίτος όροφος στη μέση της όψης . Η κατασκευή είναι επιμελημένη με τοξωτά ανοίγματα στο ισόγειο, ενδιάμεσους πεσσούς και γωνίες με λαξευτή λιθοδομή στο ισόγειο. Έχει γείσο μεταξύ των ορόφων, ξύλινο γείσο στέγης με ταμπλάδες, ξύλινους εξώστες με ξύλινα φουρούσια και κουφώματα χωρίς εξώφυλλα. Επίσης αξιοσημείωτος είναι και ο εξώστης πάων στον άξονα συμμετρίας του κτιρίου στην όψη του επί της Β.Κων/νου. Οι διαστάσεις των κουφωμάτων είναι 2.50 μ x 1.20 μ οι πόρτες του ισογείου, 0.50 μ x 1.20 μ τα παράθυρα του μεσοπατώματος και 1.60 μ x 1.20 μ περίπου τα παράθυρα του ορόφου. Το κτίριο επισκευάστηκε κατά την Καποδιστριακή περίοδο, όπως αποδεικνύεται από το μαρμάρινο υπέρθυρο με τον Καποδιστριακό θυρεό.

187

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Α β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Α β

Κ

α • ΔΑΠΕΔΑ Ξ β

Κ

α • ΟΡΟΦΕΣ Ξ Β β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ Β β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Γ β •

Κ

α •

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Γ

β • Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 22 ΟΨΕΙΣ Ε-ΠΡ Δ

β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 24

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

188

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ

•ΕΞΩΣΤΕΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ , ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ ΜΗΚΟΥΣ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ

•ΑΛΛΟΙΩΜΕΝΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΙΣΟΓΕΙΟΥ ΑΠΟ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

•ΛΑΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΠΕΡΣΙΔΩΤΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΡΟΦΟ •ΑΛΛΟΙΩΜΕΝΑ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΠΡΩΤΟΥ ΟΡΟΦΟΥ

ΑΡ. ΚΤΙΡΙΟΥ 22

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 24

189

Αριθμός κτιρίου : 22

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ.ΚΩΝ/ΝΟΥ 24

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με αρκετές αλλοιώσεις στα ανοίγματα του ισογείου από την εγκατάσταση καταστημάτων και στον όροφο από την αλλαγή των κουφωμάτων του . Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου χρησιμοποιείται για εμπόριο και οι όροφοι κατοικούνται. Έχει δίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Οι εξώστες είναι στον άξονα συμμετρίας του κτιρίου αλλά διαφορετικού μήκους και κιγκλιδώματος σε κάθε όροφο, ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου περσιδωτά με διαστάσεις 2.40 μ x 1.10 μ στις πόρτες του ισογείου, 1.40 μ x 1.10 μ τα παράθυρα των ορόφων και 1.90 μ x 1.10 μ περίπου οι μπαλκονόπορτες.

190

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Β β

Κ

α • ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΡ Α β •

Κ

α • ΠΑΤΩΜΑΤΑ Ξ Α β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ Ξ Α β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Μ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Μ

α • • ΕΞ. Ξ Β β •

Μ

α • •

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Β

β • Κ

β • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 23 ΟΨΕΙΣ Ε-ΠΡ Α

α •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 26-ΠΑΛΑΜΗΔΙΟΥ 2,4

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΠΡΩΙΜΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

191

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

•ΕΜΦΑΝΗΣ ΛΙΘΟΔΟΜΗ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΡΟΦΟ

•ΤΟΞΩΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΟΡΟΦΟ

•ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΞΥΛΙΝΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΟΡΟΦΟΣ ΠΡΟΕΞΕΧΕΙ ΣΤΗΝ ΜΙΑ ΤΟΥ ΟΨΗ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΧΡΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 23

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 26-ΠΑΛΑΜΗΔΙΟΥ 2,4

192

Αριθμός κτιρίου : 23

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ. ΚΩΝ/ΝΟΥ 26 – ΠΑΛΑΜΗΔΙΟΥ 2-4

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, πρώιμο νεοκλασικό κτίριο με μικρές αλλοιώσεις. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου χρησιμοποιείται για εμπόριο και οι όροφοι κατοικούνται. Έχει τρίριχτη στέγη, ξύλινα δάπεδα και οροφές. Το ισόγειο και ο πρώτος όροφος έχουν εμφανή λιθοδομή και τοξωτά ανοίγματα ενώ ο δεύτερος όροφος είναι επιχρισμένος στο σύνολό του, προεξέχει στην μία όψη του κτιρίου(η οποία είναι συνολικά επιχρισμένη), με κανονικά ανοίγματα. Οι εξώστες είναι στον άξονα συμμετρίας του κτιρίου ίδιου μήκους σε κάθε όροφο, ξύλινοι με ξύλινα φουρούσια. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με διαστάσεις 2.20 μ x 1.00 μ στις πόρτες του ισογείου, 1.60 μ x 1.20 μ τα παράθυρα του ισογείου, 2.00 μ x 0.90 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.40 x 0.90 μ τα παράθυρα του ορόφου .

193

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Α β

Μ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Μ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ β

Μ

α ΔΑΠΕΔΑ β

Μ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Μ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Μ

α • ΕΞ. Ξ Α β •

Μ

α

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΕΣ. Ξ Α

β • Μ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 24 ΟΨΕΙΣ Ε-Γ Α

β •

Μ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 32

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

`

194

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

• ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΟΡΟΦΟ ΜΕ ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΕΨΗ

• ΤΟΞΟΤΟ ΘΥΡΩΜΑ ΜΕ ΠΩΡΙΝΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

• ΤΟΞΩΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΕΝΔΙΑΜΕΣΟΙ ΠΕΣΣΟΙ

• ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΑ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΕΓΗ ΚΑΙ ΑΚΡΟΚΕΡΑΜΑ • ΠΑΡΑΣΤΑΔΕΣ ΜΕ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ

• ΞΥΛΙΝΟΙ ΕΞΩΣΤΕΣ ΜΕ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΦΟΥΡΟΥΣΙΑ

•ΓΕΙΣΟ ΜΕΤΑΞΥ ΟΡΟΦΩΝ •ΣΤΟ ΥΨΟΣ ΤΗΣ ΟΡΟΦΗΣ ΙΣΟΓΕΙΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΙΧΝΗ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΗ

ΣΤΕΓΗ Ή ΠΡΟΕΞΕΧΟΝ ΣΑΧΝΙΣΙ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 24

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 32

195

Αριθμός κτιρίου : 24

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ. ΚΩΝ/ΝΟΥ 32 – ΒΕΛΛΙΝΗ 2

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Διώροφο, νεοκλασικό κτίριο με μικρές αλλοιώσεις. Στο ισόγειό του στεγαζόταν το πρώτο φαρμακείο της πόλης ως το 1972. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου χρησιμοποιείται για εμπόριο και οι όροφοι κατοικούνται. Έχει τετράριχτη στέγη με διακοσμητική ταινία και ακροκέραμα, καθώς και παραστάδες με κορινθιακά κιονόκρανα. Το ισόγειο έχει τοξωτά ανοίγματα με ενδιάμεσους πεσσούς. Οι εξώστες είναι ξύλινοι με μεταλλικά φουρούσια. Ακόμα στην οροφή του ισογείου υπάρχουν ίχνη από παλαιότερη στέγη ή σαχνισί. Τα κουφώματα είναι γερμανικού τύπου με διαστάσεις 2.60 μ x 1.20 μ στις πόρτες του ισογείου, 2.00 μ x 0.80 μ οι μπαλκονόπορτες και 1.70 x 0.80 μ τα παράθυρα του ορόφου . Τα δάπεδα και οι οροφές του κτιρίου είναι ξύλινα.

196

ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΛΙΚΑ 1 2 3 4

ΚΑΤΑ ΣΤΑΣΗ

α • Φ.Ο. ΠΡ-Β Β β

Κ

α ΕΣΩΤ.ΧΩΡΙΣΜΑΤΑ Τ-ΠΡ Α β

Κ

α ΠΑΤΩΜΑΤΑ β

Κ

α ΔΑΠΕΔΑ β

Κ

α ΟΡΟΦΕΣ Ξ β

Κ

α ΣΤΕΓΕΣ Ξ β

Κ

α • ΕΞ. Ξ Α β •

Κ

α • ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

ΕΣ. Ξ Α β •

Κ

α • • ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 25 ΟΨΕΙΣ Ε-Γ Α

β • •

Κ

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 34

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΚΤΙΡΙΟΥ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

1828-1862

197

ΛΕΠΤΟΜΕΡΙΕΣ

ΜΑΡΜΑΡΙΝΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΣΤΑ ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ

ΤΟΝΙΣΜΕΝΟΙ ΓΩΝΙΟΛΙΘΟΙ

ΠΕΡΙΜΕΤΡΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΜΕ ΚΥΜΑΤΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΟΡΟΦΩΝ

ΑΕΤΩΜΑΤΙΚΗ ΣΤΕΨΗ ΟΡΟΦΟΥ

ΕΠΙΜΕΛΗΜΕΝΟ ΓΕΙΣΟ ΣΤΕΓΗΣ ΜΕ ΚΥΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΟΔΟΝΤΕΣ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 25

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 34

198

Αριθμός κτιρίου : 25

Διεύθυνση Κτιρίου : ΒΑΣ. ΚΩΝ/ΝΟΥ 34

Περιοχή : ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Τριώροφο, νεοκλασικό κτίριο με μεγάλες αλλοιώσεις. Η αρχική του χρήση το 1827 που χτίστηκε ήταν η στέγαση του πρώτου Γυμνασίου . Σήμερα στο κτίριο στεγάζεται το Δημαρχείο. Αρχικά ήταν διώροφο και ο τρίτος όροφος προστέθηκε αργότερα Έχει τετράριχτη στέγη με προεξέχον το κεντρικό τμήμα με χρήση αετωματικού στοιχείου. Το κτίριο έχει απόλυτη συμμετρία και οριζόντιες, περιμετρικές ταινίες με κυμάτια μεταξύ των ορόφων, παραστάδες, επιμελημένο γείσο στέγης με κυμάτια και οδόντες, μαρμάρινα πλαίσια στα ανοίγματα και τονισμένους γωνιόλιθους στο ισόγειο. Τα κουφώματα έχουν διαστάσεις 2.80 μ x 1.20 μ στις πόρτες του ισογείου, 1.90 μ x 1.00 μ τα παράθυρα του ισογείου και του ορόφου . Τα δάπεδα και οι οροφές του κτιρίου είναι ξύλινα .

199

5.2.3 Σχέδια κτιρίου 25 – Αλλαγή χρήσης, Συντήρηση

Παρουσιάζονται τα αρχικά σχέδια του Γυμνασίου Ναυπλίου και τα σχέδια του

Δημαρχείου που ανεγέρθη στην θέση του. Οι τεχνικές Συντήρησης και αποκατάστασης

αναλύονται στο επόμενο κεφάλαιο.

200

6 ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΕΣ

Οι συνηθέστεροι τύποι τοιχοποιιών που συναντώνται σε κτίρια από φέρουσα

τοιχοποιία είναι οι ακόλουθοι:

• Λιθοδομή φυσικών λίθων.

• Πλινθοδομή (πλήρων οπτόπλινθων, διάτρητων οπτόπλινθων, ωμοπλίνθων)

• Ξυλόπηκτη τοιχοποιία (τσατμάς)

Το κονίαμα δόμησης συνήθως είναι των ακολούθων τύπων:

• Ασβεστοτσιμεντοκονίαμα

• Ασβεστοκονίαμα

• Πηλοκονίαμα

Ενίσχυση- ανακατασκευή σκελετού ξυλόπηκτης τοιχοποιίας (τσατμαδότοιχου) με

αντικατάσταση φθαρμένων στοιχείων

Οι τσατμαδότοιχοι είναι σύνθετες κατασκευές αποτελούμενες από ξύλινο σκελετό

και πλήρωση από πλίνθους, λίθους ή άλλα φυσικά υλικά, με σοβατισμένη όψη. Για την

ενίσχυση ή ανακατασκευή του τσατμά, αφαιρούνται πρώτα οι σοβάδες χειρονακτικά χωρίς

την χρήση μηχανήματος ώστε να μην διαταραχθεί ο σκελετός. Προσοχή πρέπει να δίνεται

στην έγκαιρη διάκριση ξύλινων κατακόρυφων φερόντων στοιχείων (στύλων) που πιθανό

να βρίσκονται ενσωματωμένα στον τσατμά.

Για την αντικατάσταση ορισμένων δομικών στοιχείων ίσως χρειαστεί η χρήση

μηχανισμών ανύψωσης των υπερκείμενων πατώματος ή οροφής (απαραίτητη για φέροντα

στοιχεία, κυρίως στύλων). Το υλικό πλήρωσης του τοίχου απομακρύνεται και

αποθηκεύεται αν είναι σε κατάσταση τέτοια που να επιτρέπει την επανάχρηση του.

Ελέγχονται τα ξύλινα στοιχεία του σκελετού τους και αντικαθίστανται τα φθαρμένα.

Γίνεται ακόμη ενίσχυση των συνδέσμων. Οι ξύλινες διατομές καθαρίζονται και

εμποτίζονται με μηκυτοκτόνο, εντομοκτόνο και πυροπροστατευτικό υγρό. Τέλος

επανατοποθετούνται τα υλικά πλήρωσης και σοβατίζεται.

Για την πρόσδωση θερμομονωτικών και ηχομονωτικών ιδιοτήτων στον τοίχο, είναι

δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ένα πιο σύγχρονο υλικό πλήρωσης όπως πλάκες

201

υαλοβάμβακα.Οι τσατμάδες μπορούν να ενισχυθούν επιπλέον μέσω ισχυρού

τσιμεντοκονιάματος οπλισμένου με πλέγμα Δάριγκ (κοτετσόσυρμα) για την συγκράτηση

του.

6.1 ΡΩΓΜΕΣ ΣΕ ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ.

Η γενεσιουργός αιτία των ρηγματώσεων, είναι η γήρανση και η μείωση της

φέρουσας ικανότητας της τοιχοποιίας. Αντιμετωπίζεται κλείνοντας τις υπάρχουσες ρωγμές

αλλά και προσπαθώντας με μια εκ των τεχνικών αναστύλωσης να αποδώσουμε κατά το

δυνατόν την αρχική αντοχή της φέρουσας τοιχοποιίας.

Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για την αποκατάσταση ρωγμών σε τοιχοποιία

εξαρτάται από το εύρος των ρωγμών και από το πάχος του τοίχου (άρα και βάθος ρωγμής)

6.1.1 Ρωγμές μικρού εύρους.

ση επιχρίσματος σε μεγάλο πλάτος γύρω από τις ρωγμές

ν χειλιών της ρωγμής (τοπικό σπάσιμο λίθων)

νή για

κονιάματος (με ψιλό μυστρί)

Επίσης, αντί' αυτού μπορεί μετά το εσωτερικό αρμολόγημα και πριν το τελικό

επίχρ

λου πάχους τοιχοποιία απαιτούνται τσιμεντενέσεις. Η διαδικασία

έχει ω

ποιούμε τσιμεντενέσεις ή ενέσεις εποξειδικών κονιαμάτων όταν κρίνονται

Στην περίπτωση ρωγμών μικρού εύρους σε μικρού πάχους τοιχοποιία η διαδικασία

αποκατάστασης είναι η εξής:

1. Καθαίρε

(συνολικά 60 cm περίπου)

2. Διεύρυνση τω

3. Ξύσιμο της ρωγμής με συρματόβουρτσα με ιδιαίτερη επιμο

να αφαιρεθούν τα σαθρά τμήματα του κονιάματος

4. Πλύσιμο με νερό υπό πίεση

5. Εισαγωγή πλούσιου τσιμεντο

6. Εσωτερικό αρμολόγημα και τελικό επίχρισμα

ισμα να χρησιμοποιηθεί κοτετσόσυρμα και να στερεωθεί με φουρκέτες στο κονίαμα

των αρμών του τοίχου.

Όταν έχουμε μεγά

ς εξής:

Χρησιμο

οικονομικότερες ή ευκολότερες για κάθε περίπτωση. Τα εποξειδικά κονιάματα

202

εφαρμόζονται για εύρη ρωγμών από 0,10 mm περίπου έως 3 mm.

1. Καθαίρεση επιχρίσματος και διεύρυνση των χειλιών της ρωγμής

εις

μής

γωγή τσιμεντοκονίας, λεπτόρρευστης στην αρχή (μικρή πίεση),

τος και τελικό επίχρισμα.

εγάλες Ρωγμές

Για την συρραφή μεγάλων ρωγμών περίπου κατακόρυφων (ανάλογα με τη

σοβαρ

1. Τοποθετούνται τζινέτια ή μεταλλικές λάμες συρραφής αφού

άτος 15-20 cm γύρω από τη ρωγμή

και ξανακτίζε

μ ς

οξές ρωγμές

Λοξές ρωγμές τοίχων μεγάλου ανοίγματος ή πυκνής σχετικά διατάξεως πρέπει να

επισκ

2. Άνοιγμα μέσα στο επίπεδο της ρωγμής οπών (Φ½”) σε αποστάσ

μικρότερες όσο στενότερες είναι οι ρωγμές και τοποθέτηση μικρών σωλήνων

3. Πλύσιμο με νερό υπό πίεση και σφράγισμα των χειλιών της ρωγ

με τσιμεντοκονία.

4. Εισα

παχύρρευστης στο τέλος (μεγάλη πίεση) με περιεκτικότητα μπετονίτη 5% κ.β.

τσιμέντου από το κατώτερο σωληνάκι μέχρις ότου το υλικό αρχίσει να τρέχει

καθαρό από το αμέσως πιο πάνω σωληνάκι. Σφραγίζεται η κάτω τρύπα και η ένεση

συνεχίζεται από την αμέσως πιο πάνω και πάει λέγοντας

5. Τελικό επίχρισμα ή διάταξη κοτετσοσύρμα

6.1.2 Μ

ότητά τους) απαιτούνται πιο ριζικές επεμβάσεις.

καθαιρεθούν οι σπασμένες πέτρες στο μισό περίπου πλάτος του τοίχου και

αντικατασταθούν με ισχυρό τσιμεντοκονίαμα

2. Αφαιρούνται πλίνθοι-λίθοι σε πλ

ται ο τοίχος χρησιμοποιώντας μακρόστενες πλίνθους ή λίθους

συρραφής ή καλύτερα γεμίζοντας τα κενά με σκυρόδεμα (χύτευση

“υποστυλώ ατο ” - 2Φ14 και αγκράφες Φ6/50).

6.1.3 Λ

ευάζονται πρώτα με μία από τις μεθόδους που εφαρμόζονται σε περίπτωση απλής

ρηγμάτωσης τοίχων και ύστερα απαραιτήτως, με την τεχνική των λεπτών ζωνών ραφής,

μιας και το μεγάλο άνοιγμα των ρωγμών και η πυκνή τους διάταξη δεν επιτρέπουν

αξιόπιστα αποτελέσματα μεταδόσεως τάσεων με τις τεχνικές απλής ρηγμάτωσης.

203

1. Σε πλάτος γύρω στα 15-20 cm αφαιρούνται διαδοχικά πλίνθοι ή

και εφόσον

ζώνες μεταπίπτουν σε

Η οσθήκη πολτού ασβέστου στην άργιλο, παράγει κονίαμα με πολύ καλή

πρόσφ

είναι ο εμποτισμός της

αργιλ υ

ος τούτο, τοποθετούμε μικρή μεταλλική δεξαμενή, που έχει συνδεθεί με το

υδροδ

γημένο πυκνόμετρο , μπορούμε να ελέγχουμε, κατά πόσο το

διάλυ

πέτρες σε βάθος 10-15 cm έτσι ώστε να διαμορφωθεί μια εισέχουσα κολώνα ή ένα

εισέχον δοκάρι που γεμίζει με σκυρόδεμα, χρησιμοποιώντας μόνο εξωτερικό

καλούπι, αφού τοποθετηθούν αγκράφες Φ6/50 και 2Φ14 κατά μήκος. Οι αγκράφες

αυτές εξέχουν αρκετά μέσα στους αρμούς της υπόλοιπης τοιχοποιίας

2. Σε περίπτωση κατακόρυφων νευρώσεων ύψους ορόφου

η ενσωμάτωση κρίνεται δύσκολη ή ανέφικτη, είναι δυνατόν να κατασκευαστούν

στις κατάλληλες θέσεις ζεύγη νευρώσεων (μέσα-έξω), οι οποίες θα εξέχουν από

την περασιά του τοίχου. Απαιτείται κατάλληλη σύνδεση

3. Σε σχετικά λεπτούς τοίχους, αυτές οι

ενισχυτικά υποστυλώματα και δοκάρια ραφής, ενσωματούμενα ή εξέχοντα.

4. Εμποτισμός της αργιλολάσπης δόμησης με ασβεστόνερο

πρ

υση και σημαντική αντοχή. Το πηλοκονίαμα είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο

συνδετικό κονίαμα στο Άγιο Όρος. Αυτή την ιδιότητα της αργίλου μπορούμε να την

εκμεταλλευτούμε για να ενισχύσουμε υπάρχουσες λιθοδομές.

Μια μέθοδος που μπορούμε να ακολουθήσουμε

ολάσπης δόμησης με πέρκορο υδατικό διάλυμα υδροξειδίου του ασβεστίου, οπότε

εξατμιζόμενο το νερό, θα παραμείνει το υδροξείδιο της ασβέστου αναμεμειγμένο με την

άργιλο.

Πρ

οτικό δίκτυο και μέσα στην οποία αναμιγνύουμε το νερό με περίσσεια πολτού

ασβέστου, για να πάρουμε υπέρκορο διάλυμα υδροξειδίου του ασβεστίου. Από το πάνω

μέρος της δεξαμενής ανάμιξης και μέσω σειράς φίλτρων που κατακρατούν τα περισσότερα

στερεά αιωρήματα, διοχετεύουμε το υπέρκορο υδατικό διάλυμα του υδροξειδίου του

ασβεστίου, σε δύο άλλες μεταλλικές δεξαμενές, μέσα στις οποίες καθιζάνουν και τα

λεπτότερα στερεά αιωρήματα, ενώ στο πάνω μέρος τους μένει το καθαρό διάλυμα

υδροξειδίου του ασβεστίου.

Με ένα ειδικά βαθμολο

μα μας, είναι ή όχι υπέρκορο. Το διάλυμα αυτό, με σωλήνες πολυαιθυλενίου, το

μεταφέρουμε μέχρι τις λιθοδομές, στους αρμούς των οποίων έχει ήδη τοποθετηθεί δίκτυο

204

σωληνίσκων Φ3mm ανά 30 με 40cm και μέσω των οποίων θα γίνεται ο εμποτισμός της

αργιλολάσπης. Η όλη διάταξη των σωληνώσεων πρέπει να είναι τέτοια ώστε στο άκρο

τους η πίεση του διαλύματος εμποτισμού να είναι από 0,15 έως 0,25 ατμόσφαιρες, καθ'

όλο το ύψος των λιθοδομών.

Ο εμποτισμός είναι μια χρονοβόρα διαδικασία διάρκειας 4 έως 5 μηνών και πρέπει

να γίν

6.2 ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΥΓΡΑΣΙΑΣ

Η υγρασία είναι ένας από τους κύριους φθοροποιούς παράγοντες στα παλιά κτίρια

(συμπ

τους. Στην περίπτωση

των τ

ίαμα με μονωτικές ιδιότητες

(π.χ.

εται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

εριλαμβάνουμε και την βροχή αφού προκαλεί μακροπρόθεσμα τα ίδια προβλήματα).

Γι' αυτό και κατά την αποκατάσταση τους λαμβάνονται μέτρα προστασίας τους από την

υγρασία. Οι τρεις κύριες οδοί μέσω των οποίων η υγρασία εισέρχεται στις κατασκευές και

προσβάλλει τα δομικά στοιχεία τους είναι οι στέγες, το έδαφος και οι εξωτερικές

τοιχοποιίες. Η υγρασία δεν προσβάλει μόνο τα ξύλινα δομικά αλλά και τις τοιχοποιίες

(πλινθοδομές, λιθοδομές, συνδετικά κονιάματα, επιχρίσματα κλπ).

Στην περίπτωση των στεγών η λύση είναι η σωστή στεγάνωση

οιχοποιιών η υγρασία προσβάλει κυρίως τα συνδετικά κονιάματα τους, προκαλώντας

έτσι φουσκώματα, ρηγματώσεις και την αποδυνάμωση τους.

Αντιμετωπίζεται με την επίχριση της τοιχοποιίας με κον

τσιμεντοασβεστοκονίαμα με πρόσθετα κεραμιδόσκονη, θηραϊκή γη και βελτιωτικό

μάζας) ή με την επάλειψη της με ειδικό μονωτικό. Ακόμη, με την εφαρμογή ενεμάτων,

εμποδίζουμε την είσοδο νερού (με την μορφή υγρασίας ή βρόχινου νερού) μέσα στο

εσωτερικό των τοιχοποιιών δια μέσου τυχόν κενών. Για την αποκατάσταση και προστασία

υπόγειων τοιχοποιιών γίνεται εκσκαφή του εδάφους και στεγάνωση της τοιχοποιίας όπως

αναφέρθηκε και πριν. Επιπλέον, σε μερικές περιπτώσεις κατασκευάζεται στραγγιστήριο

για την απομάκρυνση των νερών.

205

7 ΞΥΛΟ

7.1 ΤΟ ΞΥΛΟ ΩΣ ΥΛΙΚΟ, ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ- ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

Το ξύλο είναι ένα οργανικά αυξανόμενο, ανισοτροπικό και ανομοιογενές υλικό.

Όπως αναφέρθηκε και πριν, υπάρχουν 3-4 χιλιάδες διαφορετικά είδη φυτών που παράγουν

ξύλο κατάλληλο για κάθε χρήση. Έτσι το ξύλο είναι διαθέσιμο σε μεγάλη ποικιλία

αντοχών σε σχέση με το βάρος αλλά και χρωμάτων, υφής και σχεδίασης. Επίσης είναι ένα

αισθητικά ασυναγώνιστο υλικό. Δίνει ένα αίσθημα ζεστασιάς στην αφή και στην όραση

που δεν το έχουν τα ψυχρά ανταγωνιστικά υλικά όπως για παράδειγμα το αλουμίνιο ή το

πλαστικό.

7.1.1 Πλεονεκτήματα του ξύλου

• η μεγάλη μηχανική αντοχή σε σχέση με το βάρος του

• είναι μονωτικό στην θερμότητα και τον ηλεκτρισμό

• έχει μικρή θερμική συστολή και διαστολή

• καλές ακουστικές ιδιότητες (χρησιμοποιείται για μουσικά όργανα)

• δεν οξειδώνεται (έχει σημαντική αντοχή σε αραιά διαλύματα οξέων)

• η κατεργασία του είναι σχετικά εύκολη με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας

• η σύνδεση του (με μεταλλικούς συνδετήρες ή συγκολλητικές ουσίες) είναι

επίσης εύκολη

• βρίσκεται σε όλο τον κόσμο και είναι ανανεώσιμη πρώτη ύλη

• δεν ρυπαίνει το περιβάλλον, γιατί αποσυντίθεται κάτω από τις κατάλληλες

συνθήκες

7.1.2 Μειονεκτήματα του ξύλου

• είναι υγροσκοπικό υλικό (συγκρατεί υγρασία όταν έρχεται σε επαφή με νερό

ή υδρατμούς της ατμόσφαιρας)

• η πρόσληψη ή απώλεια υγρασίας, μέσα σε όρια, μεταβάλλει τις διαστάσεις

του

206

• είναι ανισότροπο υλικό, δηλαδή παρουσιάζει διαφορετική μηχανική αντοχή

και παραμορφώσεις σε διαφορετικές αυξητικές διευθύνσεις, παράλληλα και

κάθετα προς τις ίνες (ανάλογα με την θέση του μέσα στο δέντρο)

• καίγεται και σαπίζει

• έχει μεταβλητή δομή και ιδιότητες, γιατί είναι βιολογικό προϊόν που, όπως

αναφέρθηκε, παράγεται από πολλά είδη δέντρων

• η παραγωγή του επηρεάζεται από το περιβάλλον και την κληρονομικότητα

Σχετικά με τα μειονεκτήματα του πρέπει να παρατηρήσουμε τα εξής:

Η υγροσκοπικότητα είναι μειονέκτημα κυρίως γιατί σχετίζεται με την αυξομείωση

των διαστάσεων του που συνήθως προκαλεί προβλήματα στις κατασκευές. Αυτή η

μεταβολή διαστάσεων μπορεί να περιοριστεί με κατάλληλη ξήρανση πριν από την χρήση

και με άλλα μέτρα, σε βαθμό που να μην υπάρχουν ανεπιθύμητες συνέπειες στην πράξη.

Ακόμη, η ανισοτροπία του ξύλου δεν αποτελεί πάντοτε μειονέκτημα, αντιθέτως για

ορισμένους τρόπους φόρτισης αποτελεί πλεονέκτημα, ενώ εξουδετερώνεται πλήρως σε

μεταποιημένα προϊόντα όπως είναι η αντικολλητή ξυλεία, το χαρτί κ.α.

Ακόμη, μπορεί να επιμηκυνθεί η ζωή του ξύλου όταν αυτό εμποτιστεί με τις

κατάλληλες τοξικές ουσίες που εμποδίζουν την σήψη του. Αν ένας από τους παράγοντες

που προκαλούν σήψη στο ξύλο ανασταλεί (θερμοκρασία, υγρασία, αέρας), τότε το ξύλο

μπορεί να διαρκέσει αιώνια. Αλλά και η πολλή υγρασία έχει προστατευτική επίδραση,

γιατί τότε δεν υπάρχει ο απαραίτητος αέρας για την ζωή των μικροοργανισμών. Τέλος η

μεταβλητότητα της δομής και ιδιοτήτων δεν είναι πάντοτε μειονέκτημα, μπορεί να

αντιμετωπιστεί στην πράξη με ποιοτική ταξινόμηση και υπάρχει σε όλα τα φυσικά

προϊόντα.

Η σωστή χρήση του ξύλου σε μορφή ποικίλων προϊόντων επιβάλλει την καλή γνώση

της δομής και των ιδιοτήτων του, την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων του και την

αντιμετώπιση των μειονεκτημάτων του με κατάλληλες μηχανικές και φυσικοχημικές

κατεργασίες καθώς και με τις διαθέσιμες τεχνολογικές μεθόδους.

207

7.2 ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ

Τα ελαττώματα και οι ασθένειες του φυσικού ξύλου προκαλούν μείωση των

αντοχών και καταστρέφουν τις καλές ιδιότητές τους. Διακρίνονται οι εξής κατηγορίες

ελαττωμάτων και ασθενειών:

7.2.1 Ελαττώματα της μορφής του ξύλου

Αυτά προκαλούνται είτε εκ κληρονομικότητας (χρησιμοποίηση κακών σπόρων) είτε

εκ διάφορων εξωτερικών επιδράσεων (έδαφος όχι καλό, ολισθήσεις του εδάφους, άνεμος,

χιόνι, χιονοστιβάδες κλπ.).

Λόγω αυτών οι κορμοί των δένδρων δεν παραμένουν ευθείς και κυκλικοί, αλλά

κυρτώνονται ή συστρέφονται ή αποκτούν διάφορες άλλες ανωμαλίες. Από τέτοιους

ελαττωματικούς κορμούς δεν είναι δυνατόν να παραχθεί ξυλεία καλής ποιότητας.

Κακή ποιότητα ξυλείας δίνουν επίσης οι διχαλωτοί κορμοί, οι πολύκλωνοι, όπως και

οι κορμοί κωνικής μορφής.

7.2.2 Ανατομικά ελαττώματα του ξύλου

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα παρακάτω ελαττώματα:

• Η ακανόνιστη κατανομή του εαρινού και φθινοπωρινού ξύλου.

• Ο ακανόνιστος σχηματισμός των ετήσιων δακτυλίων.

• Η πολυχρωμία.

• Η συστροφή των ινών κατά τον άξονα του κορμού.

• Οι ακανόνιστες ή ανώμαλες ίνες.

• Ο σχηματισμός έκκεντρου καρδιάς, το οποίο οφείλεται στην ανάπτυξη της

καρδιάς του κορμού εκκέντρως, μάλιστα προς την πλευρά τυχόν

κατωφέρειας του εδάφους, διότι στην πλευρά αυτή υπάρχει εντονότερο φως

και σέρας, είναι ισχυρότερες δε οι ρίζες του δένδρου.

• Ο σχηματισμός κυματοειδών δακτυλίων, ο οποίος οφείλεται στην ύπαρξη

ρόζων.

208

• Η δημιουργία λούπων. Είναι εξογκώματα του κορμού οφειλόμενα στο βάρος

του δένδρου, στις ασκούμενες πιέσεις λόγω κάμψεως εκ του ανέμου, στη μη

ανάπτυξη των φυτρών σε κλώνους εξωτερικά του φλοιού ή τέλος σε ουσίες

αποτιθέμενες από έντομα σε ρωγμές του κορμού.

• Η παρουσία ρόζων. Οι ρόζοι είναι διακοπές της συνέχειας των ινών του

ξύλου, δημιουργούμενες στις θέσεις ενσωματώσεως των κλαδιών στον

κορμό. Υγιής είναι ο ρόζος, όταν ο αντίστοιχος κλάδος ήταν υγιής κατά την

υλοτομία του, αλλιώς είναι νεκρός.

Εξαίρεση αποτελεί το ελάττωμα των ακανόνιστων ινών, το οποίο θεωρείται ως

πλεονέκτημα σε περιπτώσεις όπου το ξύλο πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για

διακοσμητικούς σκοπούς.

7.2.3 Ελαττώματα της δομής του ξύλου

Τα ελαττώματα αυτά είναι:

• Οι ρωγμές και οι συστολές του ξύλου. Οι ρωγμές διακρίνονται σε εσωτερικές

και εξωτερικές. Οι εσωτερικές ρωγμές δημιουργούνται πριν την υλοτομία και

οφείλονται στην ψύξη του χυμού των δέντρων (λόγω παγετού) και στην

γήρανση. Οι εξωτερικές προκαλούνται συνήθως μετά την υλοτομία, λόγω

απότομης ξήρανσης του εξωτερικού του κορμού. Η ανομοιόμορφη συστολή

η οποία έχει ως συνέπεια την δημιουργία στρεβλώσεων και κυρτώσεων,

οφείλεται κυρίως στην κακή στοίβαση των ξύλων κατά την ξήρανση τους.

• Ο διαχωρισμός του ξύλου κατά την διεύθυνση των δακτυλίων του κορμού

που οφείλεται στην κάμψη του δέντρου από τον άνεμο.

• Το σχιστό ή εστιγμένο εγκάρδιο ξύλο.

• Η έκκριση ρητίνης κατά την ξήρανση.

• Η σήψη του ξύλου (λόγω μυκήτων)

• Η προσβολή του ξύλου από έντομα

Οι δύο τελευταίοι είναι οι βασικοί παράγοντες καταστροφής του ξύλου και θα

αναπτυχθούν λεπτομερέστερα στην συνέχεια.

209

7.3 ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ

Το ξύλο και τα προϊόντα του χρησιμοποιούνται σε μια πληθώρα κατασκευών και

κάτω από πολλές διαφορετικές συνθήκες. Ως εκ τούτου εύκολα μπορεί κανένας να

αντιληφθεί ότι αντιμετωπίζει κατά την διάρκεια της χρήσης του πολλούς κινδύνους. Οι

ξύλινες κατασκευές, ιδιαίτερα αυτές των εξωτερικών και ημιεξωτερικών χώρων,

αλλοιώνονται με την πάροδο του χρόνου κάτω από την επίδραση βιολογικών (μύκητες,

έντομα) και αβιοτικών (φωτιά, νερό, υπεριώδης ακτινοβολία) παραγόντων αλλοίωσης.

Οι μύκητες είναι φυσικά παράσιτα του ξύλου που τρέφονται με τα οργανικά

συστατικά του, και επιδρούν μόνο στο υγρό ξύλο. (ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης τους:

υγρασία > 20% και θερμοκρασία 20-25οC). Το σταθερά αποξηραμένο ή σταθερά

κορεσμένο από νερό ξύλο δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο. Συνθήκες χρήσης του ξύλου σε

επαφή με το έδαφος ή το νερό διευκολύνουν την ανάπτυξη των μυκήτων, οι οποίοι

αποτελούν και τον κύριο παράγοντα αλλοίωσης του ξύλου.

Το ξύλο κινδυνεύει επίσης από έντομα τα οποία το χρησιμοποιούν ως πηγή τροφής ή

ως φωλιά. Δρουν κάτω από τις ίδιες περίπου συνθήκες με τους μύκητες αλλά μπορούν να

προσβάλουν και ξύλο χαμηλότερης περιεχόμενης υγρασίας (μέχρι 6%). Επίσης ορισμένοι

θαλάσσιοι οργανισμοί προσβάλουν το ξύλο όταν αυτό είναι σε επαφή με το θαλασσινό

νερό, δρώντας με τρόπο παρόμοιο με αυτόν των εντόμων.

Το ξύλο στις κατασκευές μπορεί να προστατευθεί λαμβάνοντας δομικά και χημικά

μέτρα προστασίας. Πρώτα όμως θα αναφερθούμε στην ξήρανση του ξύλου με την οποία

επιτυγχάνουμε αφ' ενός την ενίσχυση της μηχανικής αντοχής του ξύλου, αφ' ετέρου δε την

μείωση του βάρους και της υγροσκοπικότητας του.

7.3.1 Ξήρανση του ξύλου

Η ξήρανση των ξύλων απαιτεί μεγάλη προσοχή, διότι είναι δυνατόν κατά τη

διάρκεια της να δημιουργηθούν ρήγματα, λόγω ταχύτερης ξηράνσεως των επιφανειακών

στρώσεων ή των άκρων των ξύλων, είτε σήψη, λόγω ανάπτυξης μυκήτων, είτε τέλος

στρεβλώσεις ή κακώσεις εν γένει, λόγω κακής στοίβασης τους.

Κατά τη φυσική ξήρανση τα ξύλα τοποθετούνται κάτω από απλό ή εν μέρει κλειστό

υπόστεγο σε στρώσεις, διαχωριζόμενα δια πήχεων εκ ξηράς μαλακής ξυλείας, ειδικών

εκάστοτε διαστάσεων και ανά ορισμένες αποστάσεις μεταξύ τους, ώστε να

210

πραγματοποιείται ο καλύτερος δυνατός αερισμός των προς ξήρανση ξύλων. Φυσική

ξήρανσης των ξύλων επιτυγχάνεται επίσης δια της διατηρήσεώς τους εντός ύδατος μέχρι

εκβολής του χυμού τους από το νερό που εισδύει. Δια της εξατμίσεως του νερού αυτού το

ξύλο ξηραίνεται πολύ ταχύτερα, ή δια της εξατμίσεως του χυμού του, αποφεύγονται έτσι

και τυχόν σήψεις του ξύλου.

Η τεχνητή ξήρανση πλεονεκτεί έναντι της φυσικής, διότι αφενός μεν οι συνθήκες

ξηράνσεως ρυθμίζονται (θερμοκρασία μέχρι 180° C και υψηλή υγρασία, χρόνος δε

παραμονής του ξύλου σε αυτές τις συνθήκες ανάλογος της αρχικής υγρασίας και της

επιθυμητής τελικής αυτού), αφετέρου δε, δεν προκαλείται σήψη των ξύλων. Κατά την

ξήρανση αυτή τα ξύλα στοιβάζονται πάνω σε φορεία και εισάγονται σε κλιβάνους, όπου

ξηραίνονται είτε δια ξηρού και θερμού αέρα, εισαγόμενου δια διάτρητου σωλήνα κατά

διαστήματα και απαγόμενου, ψυχρού πλέον, από έτερο σωλήνα, είτε δι' ατμού (φουρνιστή

ξυλεία) , διοχετευόμενου δια διάτρητου σωλήνα μέχρι αποπλύσεως του χυμού των ξύλων,

διαπιστωμένης εκ της απόχρωσης του εκρέοντος νερού, και στη συνέχεια ξηράνσεως των

ξύλων, είτε τέλος δια διοχέτευσης καπνού (καπνιστή ξυλεία), εισαγομένου μετά την

παραγωγή του από καύση ξύλων σε εστίες. Η τεχνητή ξήρανση απαιτεί μεγάλη προσοχή.

Πολύ γρήγορη ξήρανση δεν δίνει καλής ποιότητας ξύλα.

Η χημική ξήρανση των ξύλων συνίσταται στον εμποτισμό των επιφανειακών

στρωμάτων των ξύλων με διάλυμα, οπότε η ξήρανση αρχίζει από τα εσωτερικά στρώματα,

ενώ τα εξωτερικά διατηρούν μεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας. Έτσι αποφεύγονται τα

ρήγματα στη μάζα των ξύλων.

Μετά την ξήρανσή τους, τα ξύλα αποθηκεύονται με προσοχή προς αποφυγή

στρεβλώσεων. Το ξύλο θεωρείται ξηρό εν γένει, όταν το ποσοστό της περιεχόμενης

υγρασίας είναι μικρότερο του 20% του ξηρού βάρους του.

Το ποσοστό της υγρασίας των ξύλων ποικίλει, αναλόγως του προορισμού τους. Η

ξυλεία επιπλοποιίας πρέπει να έχει υγρασία 6 - 10%, η ξυλεία κουφωμάτων και στοιχείων

κατασκευής, τα οποία βρίσκονται μεταξύ εσωτερικού και υπαίθριου χώρου, πρέπει να έχει

υγρασία 12-15%, η δε ξυλεία εξωτερικών κατασκευών 15-20%.

7.3.2 Δομική προστασία του ξύλου

Λέγοντας δομική προστασία του ξύλου εννοούμε την προστασία διαρκείας του

δομημένου ξύλου με φυσικά και κατασκευαστικά μέτρα. Με τα δομικά μέτρα προστασίας

211

μπορούμε να προστατεύσουμε τις ξύλινες κατασκευές κυρίως από την υγρασία και από

όλες τις ανεπιθύμητες επιπτώσεις που επιφέρει η αύξηση της στο ξύλο (ρίκνωση,

διόγκωση, δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για ανάπτυξη μυκήτων). Οι εκ των υστέρων

διαστολές παρεμποδίζονται από τεχνητή προξήρανση της εσωτερικής υγρασίας ώστε αυτή

να συμφωνεί με την αναμενόμενη υγρασία της έτοιμης κατασκευής.

Προστασία έναντι αύξησης υγρασίας από νερό βροχοπτώσεων, τριχοειδών

φαινομένων, ή δρόσου επιτυγχάνεται με:

• αποστράγγιση ελεύθερων τοίχων

• επαρκείς και μεγάλες προεξοχές στέγης

• ένθετα πίσω από την πρόσοψη

• αποφυγή λιμναζόντων επιφανειών, λαιμών και αυλακιών

• επικάλυψη ή λοξή τομή επιφανειών ξυλείας κομμένης κάθετα προς τις ίνες

• διάταξη των προεξοχών νερού

• στεγάνωση των θέσεων σύνδεσης

• απομόνωση από το νερό (απόσταση του κατώτερου σημείου του ξύλου από

το ανώτερο του εδάφους > ή = 30 cm)

• Τοποθέτηση φλοιώματος κόντρα-πλακέ για την ανερχόμενη υγρασία

• τοποθέτηση προστατευτικού υλικού κατά του σχηματισμού έφιδρης

υγρασίας

• εξασφάλιση επαρκούς κυκλοφορίας αέρα σε χώρους υγρασίας

Κατά της επίδρασης εντόμων δεν είναι γενικά δυνατή η λήψη κατασκευαστικών

μέτρων. Για την ενίσχυση της πυραντίστασης των ξύλινων μερών μπορούν να

τοποθετηθούν κατάλληλοι τύποι διατομών ή περιβλήματα.

7.3.3 Χημική προστασία του ξύλου

Η λήψη χημικών μέτρων προστασίας είναι απαραίτητη για ξύλο που εκτίθεται σε

κίνδυνο προσβολής από μύκητες και / ή από έντομα. Ακόμη με την λήψη χημικών μέτρων

προστασίας μπορούμε να προστατεύσουμε την κατασκευή από φωτιά κάνοντας το ξύλο

δυσκολότερα αναφλέξιμο και πιο βραδυφλεγές.

212

Η χημική προστασία του ξύλου επιτυγχάνεται με την εισαγωγή μέσα στην μάζα του

ξύλου των καταλλήλων χημικών ουσιών (εμποτισμός), για να εμποδίζεται η

δραστηριοποίηση και η ανάπτυξη βιολογικών παραγόντων αλλοίωσης στο ξύλο και να

εξασφαλίζεται η αύξηση της διάρκειας και η διατήρηση της αξίας χρήσης του ξύλου για

όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Για κάθε χρήση του ξύλου απαιτείται ένας

ελάχιστος βαθμός αποτελεσματικής προστασίας.

Η επαρκής αποτελεσματικότητα του εμποτισμού συσχετίζεται:

• με το συγκεκριμένο δασοπονικό είδος και την ποιότητα της ξυλείας

• την χρήση του ξύλου

• τον τύπο της προστατευτικής ουσίας

• την μέθοδο εμποτισμού

• τις ισχύουσες προδιαγραφές που ισχύουν σε μια χώρα ή σε ένα οργανισμό

Οι προστατευτικές ουσίες διακρίνονται σε ελαιώδεις ή ελαιοδιαλυτές (π.χ.

πενταχλωροφαινόλη, ναφθιονικός χαλκός ΤΒΤΟ) και σε υδατοδιαλυτά εμποτιστικά

(συνδυασμός αλάτων ή οξειδίων χαλκού, χρωμίου, αρσενικού, βορίου, φθορίου,

ψευδαργύρου κ.α.). Η κάθε κατηγορία εμποτιστικών ουσιών παρουσιάζει ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά σχετικά με την διείσδυση και την συγκράτηση στο ξύλο, την έκπλυση από

το ξύλο, το μηχανισμό δράσης και προστασίας, την μέθοδο εφαρμογής, την

αποτελεσματικότητα και την καταλληλότητα για συγκεκριμένες χρήσεις καθώς και για τις

συνέπειες στο περιβάλλον.

Οι μέθοδοι εμποτισμού χωρίζονται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

1. Μέθοδοι χωρίς πίεση (επάλειψη και ψεκασμός, καταιονισμός, εμβάπτιση,

διάχυση, μέθοδος ψυχρού και θερμού λουτρού σε ανοικτές δεξαμενές)

2. Μέθοδοι με εφαρμογή χαμηλής πίεσης (μέθοδος του διπλού κενού, μέθοδος

υδροστατικής πίεσης ή εκτόπισης χυμών)

3. Μέθοδοι με εφαρμογή υψηλής πίεσης (μέθοδος των πλήρων κυττάρων,

μέθοδος των κενών κυττάρων, μέθοδος υγραερίων, μέθοδος διαδοχικών ή

εναλλασσόμενων πιέσεων, μέθοδος Boulton, μέθοδος πολύ υψηλής πίεσης)

213

Για την προληπτική προστασία του ξύλου από αβιοτικούς παράγοντες αλλοίωσης

χρησιμοποιούνται υδρόφοβα οργανικά διαλύματα (Υ.Ο.Δ.) και επιφανειακές επικαλύψεις,

όπως οι μπογιές και τα βερνίκια. Τα Υ.Ο.Δ. εφαρμόζονται με διάφορες μεθόδους

(συνήθως με την μέθοδο του διπλού κενού) και εισχωρούν σε μικρό βάθος στην μάζα του

ξύλου, ενώ οι επιφανειακές επικαλύψεις εφαρμόζονται με επάλειψη οργανικών ή υδατικών

διαλυμάτων μεγάλης συγκέντρωσης και γαλακτωμάτων. Η χρησιμοποίηση αυτών των

προστατευτικών μεθόδων είναι ευρύτατη σε όλο τον κόσμο και αναφέρεται σε εξωτερικές

και ημιεξωτερικές ξύλινες κατασκευές αλλά και σε κατασκευές εσωτερικών χώρων.

Σήμερα στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται ως εμποτιστικές ουσίες για προληπτική

προστασία του ξύλου το πισσέλαιο ή κρεόζωτο (για στύλους ΟΤΕ και ΔΕΗ και στρωτήρες

ΟΣΕ) και υδατοδιαλυτά άλατα (ή οξείδια) χαλκού, χρωμίου και αρσενικού (CCA) ή

χαλκού, χρωμίου και βορίου (CCB). (για ξύλινα σπίτια, υπαίθριες κατασκευές, στέγες

ξυλεία θερμοκηπίων)

Στην Ελλάδα δεν έχουν ακόμα θεσπιστεί προδιαγραφές που να καθορίζουν με

λεπτομέρεια τα επιτρεπόμενα συντηρητικά, τις μεθόδους εμποτισμού και τις

επιτρεπόμενες χρήσεις. Οι οργανισμοί ΟΤΕ, ΔΕΗ και ΟΣΕ εφαρμόζουν ξένες

προδιαγραφές ενώ για τις άλλες περιπτώσεις η εφαρμογή κάποιων κανονισμών επαφίεται

στην βιομηχανία εμποτισμού.

Τα συντηρητικά που χρησιμοποιούνται στον εμποτισμό του ξύλου είναι, όπως ήδη

αναφέρθηκε, διάφορα έλαια και οργανικά ή υδατικά διαλύματα χημικών ουσιών

περισσότερο ή λιγότερο τοξικών σε ανθρώπους, ζώα και φυτά. Γι αυτό και η αλόγιστη ή

απρόσεκτη χρήση τους μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Για την μείωση όσο το δυνατόν περισσότερο αυτών των επιπτώσεων, η χρήση των

συντηρητικών αυτών πρέπει να γίνεται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και

προδιαγραφές που να ελέγχονται συνεχώς. Μέτρα ασφαλείας πρέπει να εφαρμόζονται

τόσο στους χώρους όπου γίνεται ο εμποτισμός της ξυλείας, όσο και στους χώρους χρήσης

της.

Ακόμη ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται και για την ασφαλή απόσυρση τους,

μετά το τέλος της χρήσης τους, αφού σημαντικές ποσότητες συντηρητικού συγκρατούνται

στο ξύλο. (ανακύκλωση ή επαναχρησιμοποίηση του ξύλου, ελεγχόμενη καύση για

παραγωγή ενέργειας, εκχύλιση των συντηρητικών)

Έτσι μπορεί να μειωθεί στο ελάχιστο ο κίνδυνος εισόδου των βλαβερών συστατικών

των συντηρητικών στο περιβάλλον και να αποφευχθούν κίνδυνοι για την υγεία των

214

εργαζομένων και κίνδυνοι μόλυνσης του εδάφους, υπογείων νερών, ποταμιών, λιμνών,

κ.α. από τυχόν διαρροές συντηρητικών στους χώρους των μονάδων εμποτισμού και

μεταφορά τους στην τροφικά αλυσίδα.

Κίνδυνοι δεν ελλοχεύουν μόνο στους βιομηχανικούς χώρους όπου γίνεται ο

εμποτισμός, αλλά και στους τελικούς τόπους χρήσης της εμποτισμένης ξυλείας, από τυχόν

έκπλυση τους. Αν και κάτι τέτοιο είναι σχετικά δύσκολο να γίνει πρέπει να λαμβάνονται

προληπτικά μέτρα όπως για παράδειγμα η αποφυγή χρησιμοποίησης εμποτισμένου ξύλου

σε θέσεις που ευνοούν την έκπλυση (δεξαμενές νερού, σιλό, κλπ).

7.4 ΕΙΔΗ ΔΟΜΙΚΗΣ ΞΥΛΕΙΑΣ

Η τεχνική ξυλεία, ως προς τον τρόπο που εμφανίζεται στην αγορά, διακρίνεται σε

τρία είδη:

• τη στρογγυλή

• την πελεκητή

• την πριστή ξυλεία.

Η στρογγυλή ξυλεία αποτελείται από κορμούς δένδρων, από τους οποίους κόπηκαν

με τσεκούρι τα κλαδιά και οι ρίζες (αν η διάμετρος των κορμών είναι μεγάλη λέγονται

βουβά ξύλα, αν είναι μικρή, στρογγύλια). Χρησιμοποιείται για την κατασκευή ιστών

πλοίων, στύλων και υποστηρίξεων στοών.

Η πελεκητή ξυλεία λαμβάνεται με πρόχειρο ορθογωνισμό του κορμού με τσεκούρι

(τάκιασμα) ή καλύτερα με πριόνι (καταρράκτης) ή κυκλικών δίσκων, οπότε αξιοποιούνται

και πέραν του πρίσματος τμήματα του κορμού (τα καπάκια). Τα ξύλα αυτά

χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ικριωμάτων, δοκών πατωμάτων και ζευκτών στεγών.

Η πριστή ξυλεία λαμβάνεται δια σχισίματος του κορμού στα πριστήρια, μέσω

κυκλικών πριονιών (δίσκων) ή κατακορύφως κινούμενων πριονιών (πριονοταινίες ή

κορδέλες) σε τετραγωνικές διατομές (καδρόνια) ή ορθογωνικές (σανίδες). Το σχίσιμο

γίνεται κατά χορδή ή κατά ακτίνα. Συναντάται στο εμπόριο σε διάφορες διαστάσεις και

ονομασίες (παχοσανίδες, διπλοσανίδες, σανίδες, ημισανίδες, λεπτοσανίδες, οροφοπήχεις,

καδρόνια, μισοκάδρονα) .

215

7.5 ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Ξύλινα δομικά στοιχεία

7.5.1 Ενίσχυση δοκών

Τα ξύλινα στοιχεία ενισχύονται στις θέσεις καταπόνησης τους από μεγάλα φορτία. Η

ενίσχυση μπορεί να γίνει με μεταλλικές λάμες οι οποίες βιδώνονται στις δοκούς, με

μεταλλικούς νάρθηκες ή και με εποξειδικό στόκο.

7.5.2 Ανακατασκευή στέγης

Οι στέγες λόγω κατασκευής αλλά και λόγω του ρόλου που επιτελούν (προστασία

από βροχή, άνεμο, ήλιο) είναι από τα πιο ευάλωτα δομικά στοιχειά ενός κτιρίου.

Αποτελούν τις πιο πολύπλοκες ξύλινες κατασκευές. Στην πλειοψηφία των κτιρίων που

μελετήσαμε η αποκατάσταση της στέγης απαιτούσε την ανακατασκευή της.

Πρώτα γίνεται η αποσυναρμολόγηση της στέγης, αρχίζοντας με την επικάλυψη της.

(σχιστόπλακες, κεραμίδια, σανίδες κτλ). Ακολουθεί η αποξήλωση του σκελετού της

στέγης. Αυτή πρέπει να γίνεται με την αποσύνδεση των ενώσεων και όχι με την αποκοπή

των άκρων των ξύλων έτσι ώστε να είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίηση όσων ξύλων είναι

σε καλή κατάσταση. Όσα ξύλα κρίνονται ως κατάλληλα για επανάχρηση, καθαρίζονται

από καρφιά και οι επιφάνειες τους τρίβονται με σμυριδόχαρτο μέχρι να φανεί το υγιές

μέρος του ξύλου. Μετά επαλείφονται με μυκητοκτόνα, απεντομοτικά ή και

πυροπροστατευτικά. Σε κάθε στάδιο της αποσυναρμολόγησης πρέπει να αποφεύγεται κάθε

ενέργεια που θα μπορούσε να βλάψει κάθε δομικό στοιχείο που θα μπορούσε να

επαναχρησιμοποιηθεί. Προσοχή πρέπει να δίνεται επίσης στην εξαγωγή των δοκών από τις

πακτώσεις τους (σε λιθοδομή κυρίως) ώστε να προκαλείται η μικρότερη δυνατή

διαταραχή. Τα ζευκτά ή το χωροδικτύωμα κατασκευάζονται από την αρχή με

συνδυασμένη χρήση παλιών και νέων ξύλων βάση του παλιού σχεδίου ή βάση νέου που

προέρχεται από στατική μελέτη. Νέα και παλιά μέσα σύνδεσης μπορούν να

χρησιμοποιηθούν ανάλογα με την κρίση του επιβλέποντα ή του μελετητή.

216

Η καλή εγκάρσια σύνδεση των ζευκτών μιας στέγης (αν αυτή αποτελείται από

ζευκτά) ή η καλή σύνδεση των στοιχείων της αν πρόκειται για τρισδιάστατο δικτύωμα

συντελεί στην καλύτερη διαφραγματική της λειτουργία.

Η ανακατασκευή ή η αποκατάσταση μιας ξύλινης στέγης δεν είναι πλήρης χωρίς την

σωστή επικάλυψη. Κύριος ρόλος της επικάλυψης είναι η προστασία της κατασκευής από

την βροχή η οποία προκαλεί μακροπρόθεσμα πολλά προβλήματα υγρασίας (διάβρωση

ξύλινων δομικών στοιχείων, φουσκώματα σε λιθοδομές, αποσάθρωση συνδετικών

κονιαμάτων τοιχοποιιών κλπ). Τα κυριότερα υλικά επικάλυψης είναι τα κεραμίδια, οι

σχιστόπλακες και τα μολυβδόφυλλα. Αυτά τα παραδοσιακά υλικά χρησιμοποιούνται και

σήμερα σε συνδυασμό με σύγχρονα υλικά όπως ασφαλτόπανο και τσιμεντοκονίαμα για

την καλύτερη απόδοση τους

7.5.3 Πατώματα

Οι κύριες στατικές λειτουργίες των πατωμάτων σε ένα κτίριο, είναι η μεταφορά

κατακορύφων φορτίων και η πρόσδωση σ' αυτό οριζόντιας ακαμψίας (διαφραγματική

λειτουργία).

Η αποκατάσταση ενός πατώματος περιλαμβάνει τρία κυρίως στάδια.

• Την αποκατάσταση του φέροντος οργανισμού (που στο σύνολο των

περιπτώσεων αποτελείται από δοκούς, ξύλινες και σπανιότερα μεταλλικές) με

ενίσχυση ή αντικατάσταση τους όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Σε σπάνιες

περιπτώσεις, όταν το επιβάλλει η στατική και δυναμική λειτουργία του κτιρίου, το

πάτωμα αντικαθίσταται με πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος.

• Την αποκατάσταση της επιφάνειας κίνησης. Αυτή μπορεί να αποτελείται

από ξύλινα, κεραμικά ή και από λίθινα στοιχεία.

• Παράλληλα με την αποκατάσταση των πατωμάτων μπορούν να γίνουν και

βελτιώσεις όσον αφορά την στατική και δυναμική τους συμπεριφορά, τις

θερμομονωτικές και ηχομονωτικές τους ιδιότητες καθώς και την συμπεριφορά τους

σε καύση. Οι βελτιώσεις αυτές δεν συνιστώνται μόνο στην χρήση σύγχρονων

υλικών αλλά και στην εφαρμογή νέων κατασκευαστικών λύσεων όπως αυτές των

κολυμβητών δαπέδων και των κρεμαστών οροφών (ψευδοροφών).

Πέραν της βελτίωσης των ηχομονωτικών, πυροπροστατευτικών και

217

θερμομονωτικών ιδιοτήτων των πατωμάτων, η αύξηση του βάρους του πατώματος μέσω

τα προσθήκης των αντίστοιχων υλικών, βελτιώνει την συμπεριφορά του πατώματος σε

ταλαντώσεις και αυξάνει την ακαμψία του στο οριζόντιο επίπεδο.

Η κάτω επιφάνεια των πατωμάτων μπορεί να επενδυθεί ανάλογα με τις λειτουργικές

και αισθητικές απαιτήσεις με ξύλινες σανίδες, μοριοσανίδες ή γυψοσανίδες. Η επιφάνεια

μπορεί να επιχριστεί με οροφοκονίαμα σε μεταλλικό πλέγμα (γαλβανισμένο

κοτετσόσυρμα ή νεβρομετάλ) που στηρίζεται στο κάτω μέρος των δοκών.

Όσα αναφέρθηκαν στις δύο τελευταίες περιπτώσεις ισχύουν και για τις οροφές

(ηχομόνωση, θερμομόνωση, πυροπροστασία, οροφές).

218

8 ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

Πατώματα και στέγες

Οι τύποι πατωμάτων που συνήθως συναντώνται σε διατηρητέα κτίρια είναι:

• Πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος.

• Πλινθόκτιστα καμαρωτά πατώματα επί σιδηροδοκών. Μερική

διαφραγματική λειτουργία σε διαφορετικό βαθμό κατά διεύθυνση.

• Ξύλινα πατώματα (σανίδωμα επί ισχυρών ξύλινων δοκών): Ελαφρά και

εύκαμπτη κατασκευή με ουσιαστικά ανύπαρκτη διαφραγματική λειτουργία

και έντονα ανισότροπη συμπεριφορά.

• Βαριά θολωτά πατώματα μεγάλου πάχους: Πρόκειται για καμαρωτούς ή

θολωτούς φορείς στο χώρο που ασκούν ισχυρές οριζόντιες ωθήσεις στους

περιμετρικούς τοίχους.

8.1 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΒΛΑΒΩΝ

8.1.1 Γενικά

Τα παραδοσιακά κτίρια είναι στο σύνολο τους σχεδόν, κατασκευασμένα από

φέρουσα τοιχοποιία που συμπληρώνεται από ξύλινα δομικά στοιχεία. Η κατασκευή τους

ήταν τις περισσότερες φορές εμπειρική και γινόταν από τεχνίτες οι οποίοι είχαν πλήρη

αντίληψη της κατασκευής και βαθιά γνώση των χρησιμοποιούμενων υλικών.

Σε κάθε πρόγραμμα αποκατάστασης πρέπει να προηγηθεί διάγνωση των βλαβών,

λαμβάνοντας υπόψη και το ιστορικό του κτιρίου.

8.1.2 Αιτίες Βλαβών

Οι αιτίες που προκαλούν τις βλάβες μπορεί να είναι μόνιμες, όπως υγρασία,

κακοτεχνία, βλάστηση αλλά και παροδικές όπως σεισμός, κραδασμοί, πυρκαγιές,

υποχώρηση εδάφους κ.α.

219

8.1.3 Κατηγορίες Βλαβών

Οι βλάβες χωρίζονται σε ενδογενείς, που έχουν σχέση με τα υλικά κατασκευής ή με

σφάλματα της μελέτης και σε εξωγενείς που οφείλονται σε εξωτερικά αίτια( πχ. φυσικό

περιβάλλον). Παρακάτω θα γίνει αναφορά στις εξωγενείς βλάβες, δηλαδή στις αλλοιώσεις

που προκαλούνται στα κτίρια λόγω του φυσικού περιβάλλοντος.

Εξωγενείς βλάβες

8.1.3.1 Βροχή

Το νερό, επειδή λόγω της ανάμειξής του με το διοξείδιο του άνθρακα της

ατμόσφαιρας περιέχει ανθρακικό οξύ, αν πέσει σε μάρμαρο ή ασβεστόλιθο αντιδρά και

προκαλεί διάβρωση, η οποία μάλιστα επιταχύνεται σε υψηλές θερμοκρασίες. Να

σημειωθεί ότι λόγω του αέρα το βρόχινο νερό μπορεί να διεισδύσει σε λιθοδομές ή τούβλα

και να προκαλέσει και εσωτερικές φθορές.

8.1.3.2 Πάγος

Το νερό μπορεί να εγκλωβιστεί στους πόρους ενός δομικού υλικού και όταν

παγώσει προκαλεί εσωτερικές τάσεις, και αν ξεπεραστεί η εφελκυστική αντοχή του υλικού

μπορεί να οδηγηθεί μέχρι θρυμματισμό.

8.1.3.3 Υγρασία

Τα νερά του υδροφόρου ορίζοντα ανεβαίνοντας μέσω των θεμελίων στην ανωδομή

και φτάνοντας σε ελεύθερη επιφάνεια εξατμίζονται. Το ποσοστό που εξατμίζεται όμως δεν

είναι όλη η ποσότητα του νερού που έφτασε στην ανωδομή. Το επιπλέον αυτό νερό

αποθηκεύεται στο υλικό με μορφή υγρασίας. Η υγρασία αυτή προκαλεί συσσώρευση

αλάτων, που με τη σειρά τους προκαλούν μικρορωγμές και αποκολλήσεις.

Η κυκλοφορία του νερού αυτού μέσα στο υλικό μειώνει την πρόσφυση της πέτρας

με το κονίαμα, μειώνοντας φυσικά την αντοχή της τοιχοποιίας.

Εκτός αυτού η υγρασία προκαλεί ανάπτυξη μικροοργανισμών, αποχρωματισμό της

επιφάνειας, μείωση θερμομόνωσης .

220

8.1.3.4 Ηλιακή ακτινοβολία

Τα δομικά υλικά έχουν την ικανότητα να απορροφούν μήκη κύματος. Το φως όμως,

αποτελεί καταστρεπτικό παράγοντα των οργανικών ιδιαίτερα δομικών υλικών. Για

παράδειγμα το ξύλο, χωρίς προστασία μπορεί να υποστεί φθορά διάβρωσης με 5-6 mm

ανά 100 χρόνια.

8.1.3.5 Θερμικές μεταβολές

Η αλλαγή θερμοκρασίας προκαλεί στα δομικά υλικά θερμικές μετακινήσεις,

ανομοιογενείς εσωτερικές μετακινήσεις στη μάζα των υλικών δόμησης, με αποτέλεσμα

δημιουργία ρωγμών που μπορεί να προξενήσουν μέχρι και αποκόλληση τεμαχίων υλικού.

Είναι δε καταστρεπτικότερες, εάν οι μεταβολές εμποδίζονται από άλλα δομικά υλικά

διαφορετικού βαθμού συστολής – διαστολής.

Κατά τη συντήρηση, πρέπει τα νέα υλικά που προστίθενται να είναι συμβατά με τα

αρχικά του κτιρίου, ώστε οι συστολοδιαστολές να μην προξενούν φθορά.

Σημαντικό ρόλο στο ποσοστό της θερμότητας που παραλαμβάνει ένα κτίριο παίζουν

το χρώμα και η επιφάνεια του υλικού.

8.1.3.6 Σκουριά

Αναπτύσσεται στην επιφάνεια των ράβδων σιδήρου που με σκυρόδεμα ενισχύουν

την πέτρα. Πρόληψή της μπορεί να γίνει με αντικατάσταση του σιδήρου από τιτάνιο.

8.1.3.7 Νερά υδροφόρου ορίζοντα

Το νερό της ατμόσφαιρας καταλήγει στο έδαφος όπου μπορεί να σχηματίσουν

υπόγειες λίμνες και με την τριχοειδή ανύψωση να φτάσει τα θεμέλια κτιρίου. Η υγρασία

απορροφάται από τα θεμέλια και φτάνει στην ανωδομή.

8.1.3.8 Άνεμος

Όπως προαναφέρθηκε το νερό μέσα στην πέτρα δημιουργεί άλατα τα οποία, αν μεν

221

το νερό εξατμιστεί μένουν στην επιφάνεια και με την διόγκωση των κρυστάλλων τους

προκαλούν επιφανειακή αποσάθρωση, αν δε το νερό δεν φτάσει ως την εξωτερική

επιφάνεια και εξατμιστεί πιο πριν, παραμένουν μέσα στο υλικό και με τον ίδιο τρόπο

επιφέρουν εσωτερική αποσάθρωση.

Ο συνδυασμός της εξάτμισης αυτής του νερού με τον δυνατό άνεμο, που την

επιταχύνει, δημιουργεί οπές στην επιφάνεια της πέτρας. Στις οπές αυτές εγκλωβίζεται

αέρας και επιταχύνεται με τη δημιουργία στροβίλων η εξάτμιση και η υπο-επιφανειακή

αποσάθρωση.

8.1.3.9 Σεισμός

Οι κινήσεις του εδάφους επιφέρουν στο κτίριο τάσεις τόσο εφελκυστικές όσο και

διατμητικές και έτσι ανάλογα με το έδαφος, την διάρκεια, την ένταση, αλλά και τα υλικά

του κτιρίου προκαλούνται από ρηγματώσεις μέχρι και κατάρρευση.

8.1.3.10 Προβλήματα εδάφους

Η εδαφοτεχνική μελέτη είναι πλέον απαραίτητη λόγω συχνών προβλημάτων

καθίζησης ή κατολίσθησης. Συγκεκριμένα οι ζημιές που μπορεί να προκληθούν είναι :

- μετατόπιση – καθίζηση – ολίσθηση – διαρροή – στροφή.

8.2 ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΥΛΙΚΩΝ

8.2.1 Γενικά

Στα κτίρια κατά την έκθεσή τους στο περιβάλλον επιφέρονται φθορές, οι οποίες

είναι αναγκαίο να κατανοηθούν και μετέπειτα να ανασταλούν οι διεργασίες χημικές και

φυσικές οι οποίες συνεισφέρουν σε αυτές. Η τελική διάβρωση του υλικού είναι

αποτέλεσμα συνεργιστικής δράσης των φαινομένων που αναφέρθηκαν παραπάνω, όπως

για παράδειγμα ο θρυμματισμός μπορεί να προκληθεί από εσωτερικές τάσεις λόγω

θερμικής διαστολής , κρυστάλλωσης αλάτων, και δημιουργίας πάγου στους πόρους.

222

8.2.2 Μέθοδοι Συντήρησης

Η συντήρηση σε ένα υλικό μπορεί να γίνει με : - καθαρισμό

- ενίσχυση

- προστασία

αλλά και με συνδυασμό των παραπάνω.

8.2.2.1 Καθαρισμός

Καθαρισμός με μηχανικές μεθόδους

• Μεταλλικές βούρτσες

• Εκτόξευση άμμου: Απομακρύνονται μικρά κομμάτια ρύπου από την επιφάνεια,

αλλά σε ανάγλυφες επιφάνειες υπάρχει κίνδυνος αποκόλλησης τμημάτων του

υλικού.

• Εκτόξευση μικρόκοκκων αλουμίνας ή γυαλιού σε σκόνη: Τα υλικά αυτά έχουν

μικρή σκληρότητα και η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται όταν η επιφάνεια είναι

πολύ κατεστραμμένη, αφού έχει προηγηθεί ενίσχυση.

Καθαρισμός με χρήση θερμότητας

Εκπέμπεται για πολύ λίγο χρόνο από συσκευή ακτίνα laser συνεχής ή ασυνεχής που

προκαλεί αύξηση ης θερμοκρασίας και η ενέργεια που παράγεται εξατμίζει την

καπνιά(μαύρη κρούστα στη επιφάνεια).

Καθαρισμός με νερό

Χρησιμοποιείται για την απομάκρυνση της μαύρης κρούστας από την επιφάνεια του

υλικού.

• Ψεκασμός με πίεση νερού: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καθαρισμό όψεων, με

την πιθανότητα όμως αποκόλλησης τμημάτων πέτρας λόγω πίεσης.

• Ψεκασμός νερού: Έχει βραδύτερα αποτελέσματα από την προηγούμενη μέθοδο

αλλά έχουμε καλύτερη εισχώρηση νερού στους πόρους της πέτρας. Αυτό μπορεί να

μην είναι επιθυμητό σε περιπτώσεις που το νερό μπορεί να φτάσει ως τις

εσωτερικές επιφάνειες.

223

• Χρήση απορροφητικών υλικών: Μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαλλί, σεπιολίτης,

χαρτοπολτός ή βαμβάκι τα οποία μπορούν να εμποτιστούν με νερό ή με

οργανικούς διαλύτες.

• Εμβάπτυση σε νερό: Χρησιμοποιείται για μικρού όγκου τμήματα και

πραγματοποιείται σε εργαστήριο, με συνεχή ροή νερού για την απομάκρυνση

αλάτων από την επιφάνεια, αλλά με προσοχή για μπορεί να προκληθεί

θρυμματισμός.

• Ψεκασμός με νερό με λεπτό ακροφύσιο: Ο καθαρισμός που επιτυγχάνεται είναι

ήπιος και με μικρότερο κίνδυνο φθοράς της πέτρας. Όμως σε επιφάνειες με

κακώσεις ή με υψηλή περιεκτικότητα σε άλατα θα ήταν επικίνδυνο.

• Ατμός: Μπορεί να επιφέρει ικανοποιητικό αποτέλεσμα αλλά οι υψηλές

θερμοκρασίες μπορεί να αποβούν βλαβερές για την επιφάνεια της πέτρας.

Καθαρισμός με χημικές μεθόδους

• Κολλοειδής πάστες: Οι πάστες αυτές μπορεί να τοποθετηθούν σε οροφές ή και σε

κάθετες επιφάνειες, και παραμένουν εκεί περισσότερο χρόνο από τον ψεκασμό

αφού λόγω του παχύρευστου υλικού δεν υπάρχει κίνδυνος να εισχωρήσει στην

πέτρα.

• Χημικά υλικά: Για λεκέδες όπως πχ. λεκέδες σιδήρου μπορεί να γίνει χρήση

πάστας κρυστάλλων αλάτων καλίου με νερό, ανάλογα πάντα με το πέτρωμα. Σε

ασβεστολιθικά πετρώματα για παράδειγμα η διάλυση αυτή θα προκαλέσει

αντίδραση και φθορά. Σε πυριτικά πετρώματα δεν θα υπάρξει πρόβλημα.

• Διαλύματα οξέων: Χρησιμοποιούνται ισχυρά οξέα για τον καθαρισμό κρούστων

ασβεστίτη. Η μέθοδος αυτή πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή ειδικά όταν ο

λίθος είναι ασβεστολιθικός γιατί μπορεί το οξύ να διαβρώσει το πέτρωμα αν

περάσει σε αυτό. Επίσης σε άλατα σιδήρου που μπορεί να περιέχει το υλικό μπορεί

να προκληθεί αλλαγή χρώματος με την διάλυσή τους από το οξύ.

Καθαρισμός οργανικής ανάπτυξης:

Η χρήση φυτοφαρμάκων για την απομάκρυνση βρύων, λειχινών κ.α. μπορεί να

προκαλέσει την καταστροφή αλάτων του υλικού και μετέπειτα αποσάθρωση. Τα βιοκτόνα

βασισμένα σε μια σύνθετη επίδραση τεσσάρων μειγμάτων αμμωνίου προκαλούν αρχική

θανάτωση, και όταν συνδυάζεται με οξείδιο κασσίτερου θα έχουν μια μακροπρόθεσμη

224

δράση. Πρώτα αφαιρούνται με βούρτσες οι μεγάλες ποσότητες βρύων και μετά

ψεκάζονται με ψεκαστήρα με χονδρό ακροφύσιο με το μείγμα βιοκτόνου και αφήνεται να

δράσει.

8.2.2.2 Ενίσχυση

Γίνεται εμποτισμός του λίθου με κατάλληλα υλικά όχι μόνο στο φθαρμένο τμήμα

του αλλά και σε μεγαλύτερο τμήμα του. Στόχος είναι να αυξηθεί η συνοχή του υλικού και

έτσι τις μηχανικές ιδιότητες του υλικού. Σήμερα γίνεται χρήση υλικών διαποτισμού τα

οποία είναι διαπερατά από τους υδρατμούς, ώστε η παγιδευμένη βαθιά στους πόρους του

υλικού υγρασία να μπορεί να εξατμιστεί, και αδιαπέραστα από νερό.

Υλικά Ενίσχυσης

• Ανόργανα υλικά: Έχουν μεγαλύτερη αντοχή αλλά είναι εύθραυστα και έχουν μικρή

ελαστικότητα. Μπορούν να καλύψουν μέχρι και 100μm βάθος ρωγμής και να

κολλήσουν αποκολλημένα τμήματα πέτρας.

• Οργανικά υλικά:

-ακρυλικές ρυτίνες: Είναι θερμοπλαστικές, διαφανείς με αντοχή στις καιρικές

συνθήκες(θερμοκρασία, νερό, ηλιακή ακτινοβολία). Παράγονται από ακρυλικό οξύ

και δεν είναι κατάλληλες για συγκόλληση γιατί δεν αντέχουν σε καταπονήσεις.

-εποξειδικές ρητίνες: Παράγονται μερικών από πολυμερή και καταλύτες και

διάφοροι συνδυασμοί τους με σκληρυντικά και πρόσθετα οδηγούν σε δημιουργία

στόκων, βερνικιών, κολλών κ.α. Έχουν αντοχή στα οξέα, αλλά αλλάζουν χρώμα

με την ηλιακή ακτινοβολία. Προστατεύουν την επιφάνεια από την ρύπανση και με

το γέμισμα των τοίχων με ρητίνη εμποδίζεται η εισχώρηση νερού και έχουν αντοχή

στον χρόνο.

-σιλικόνη: Δεν διαπερνάται από νερό, αλλά επιτρέπει την κυκλοφορία των

υδρατμών και τις ιδιότητες αυτές τις προσλαμβάνει και το υλικό που διαποτίζεται

με αυτήν. Η επιφάνεια πρώτα καθαρίζεται με βούρτσα για να φύγουν οι κόκκοι

σκόνης.

Δομική Ενδυνάμωση

Στην περίπτωση αυτή το χαμένο συνδετικό υλικό μεταξύ των κόκκων

225

αντικαθίσταται με τεχνητό σύνδεσμο. Εφαρμόζεται υγρό υλικό που ενώνει τους κόκκους,

όπως ασβεστόνερο που δημιουργεί κρυστάλλους και καλύπτουν τα κενά, ή κονίαμα που

προστατεύει από νερό, ρύπους και συγκολλά τα υλικά, ή κερί που όμως αφήνει σημάδια

κ.α. Μειονέκτημα είναι ότι τα υλικά που χρησιμοποιούνται για συγκόλληση «γερνάνε».

Υδρόφοβη Επεξεργασία

Με χρήση τριχοειδούς φαινομένου εμποδίζεται η εισχώρηση νερού στο εσωτερικό

του υλικού, η επικάθιση ρύπων και σκόνης στην επιφάνεια, μειώνονται οι τάσεις λόγω

πάγου. Η διάρκεια της μεθόδου αυτής όμως είναι πολύ μικρή.

8.2.2.3 Προστασία

Μετά τον καθαρισμό και την ενίσχυση για να μην ξαναρχίσει η διαδικασία της

φθοράς, δεδομένου ότι το υλικό εκτίθεται στις ίδιες συνθήκες επιβάλλεται η προστασία

της επιφάνειας. Μια πιθανή λύση είναι η κάλυψη της επιφάνειας με συνθετική ρητίνη.

Έτσι εμποδίζεται η διείσδυση νερού και ρύπων αλλά επιτρέπεται η εξάτμιση από το

εσωτερικό. Μια αδιαβροχοποίηση της επιφάνειας δεν θα επέτρεπε την εξάτμιση και θα

επερχόταν εσωτερική αποσάθρωση.

Πριν την προστασία πρέπει η επιφάνεια να είναι λεία, χωρίς σχισμές και αυτό

επιτυγχάνεται με χρήση στόκων. Οι στόκοι που χρησιμοποιούνται προέρχονται είτε από το

υλικό το ίδιο, είτε από μείξη αδρανών( πχ σκόνη ασβεστόλιθου). Μπορεί επίσης να γίνει

χρήση εποξειδικής ρητίνης (ειδικά για συγκόλληση λίθινων τεμαχίων) που όμως

προσβάλλεται από ακτινοβολία. Έτσι μπορεί να γίνει χρήση της από μέσα μέχρι ένα

σημείο και απέξω να χρησιμοποιηθεί στόκος.

Παραπάνω έγινε αναφορά σε ιδιότητες και μεθόδους προστασίας δύο βασικών

υλικών των νεοκλασικών κτιρίων.

Στο Παράρτημα γίνεται επεξήγηση κάποιων όρων που δεν έγινε στα κεφάλαια και

στον κατάλογο πινάκων παρουσιάζονται σε μορφή πίνακα οι βλάβες και η συχνότητα

εμφάνισής τους σε κάθε τμήμα του κτιρίου.

226

9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το πρόβλημα της προστασίας και της διατήρησης των ιστορικών οικισμών και των

ιστορικών κέντρων των πόλεών μας εξακολουθεί να είναι πάντα κρίσιμο. Είναι φανερό

πως όσο περισσότερες μελέτες γίνονται, όσο περισσότερα είναι τα ειδικά αντικείμενα που

μελετώνται, τόσο περισσότερες γίνονται και οι ελπίδες για την βαθύτερη κατανόηση του

προβλήματος. Μέσα στα πλαίσια αυτά εντάσσεται και η μελέτη του ιστορικού κέντρου

του Ναυπλίου, που αποτελεί βέβαια μια απο τις πιο όμορφες και ενδιαφέρουσες ελληνικές

πόλεις και ένα τόπο με μακρά και αδιάκοπη ιστορία. Συγκεκριμένα η μελέτη

επικεντρώθηκε στην καταγραφή των νεοκλασικών κτιρίων σε δύο από τα βασικότερα

ιστορικά σημεία της πόλης: Την πλατεία Συντάγματος και τον «Μεγάλο Δρόμο».

Η πόλη του Ναυπλίου, όντας η πρώτη επίσημη πρωτεύουσα του νεοσύστατου

ελληνικού κράτους, έχει να επιδείξει ένα μεγάλο μέρος του έργου του πρώτου Κυβερνήτη,

καθώς διατηρεί ακόμα και σήμερα τα χαρακτηριστικά και τη φυσιογνωμία που εκέινος της

απέδωσε. Είναι αναμφισβήτητο οτι κατα την Καποδιστριακή εποχή αλλά και κατά τα

πρώτα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα η πολεοδομία και η αρχιτεκτονική αποτελούν δύο

σημαντιά κεφάλαια της πολιτιστικής ιστορίας της χώρας, και αυτό γιατί προσδιόρισαν σε

μεγάλο βαθμό τη μορφή των πόλεων της νεώτερης Ελλάδας. Στον τομέα που μας αφορά ο

Καποδίστριας, πρόδρομος της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, προέβει στην

ανέγερση και την επισκευή κτιρίων σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν τον νέο αυτό

ρυθμό, εξαλείφοντας κάθε διαφορετικό σε αυτό στοιχείο.

Η αρχιτεκτονική του Ναυπλίου είναι χωρίς άλλο καθρέφτισμα της ιστορικής του

μοίρας. Στις διάφορες νεώτερες εποχές που πέρασαν από πάνω του, από τη Βυζαντινή

μέχρι και τα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας, διαμορφώθηκε σιγά σιγά η πολιτεία όπως

είναι σήμερα. Για την ιδιαίτερη ιστορική σημασία του, προπαντών με το να είναι τόσους

αιώνες κέντρο και πρωτεύουσα του Μοριά, δεν μπορούσε να είναι λαική η αρχιτεκτονική

των σπιτιών του αλλά προσαρμοζόταν κάθε φορά στους ρυθμούς που επικρατούσαν στα

μεγάλα κέντρα της Δύσης και της Ανατολής. Έτσι στα σπίτια του Ναυπλίου, ανάμικτα

μορφολογικά στοιχεία παράδοσης, μίμησης, μεταβολών απο επισκευές, προσεγγίζουν τις

διαφορές των ρυθμών και αποδίδουν σε μια ιστορική ενότητα τους ποικίλους

αρχιτεκτονικούς τύπους. Διάφορες κατηγορίες οικιών είναι διάσπαρτες στο παλιό

Ναύπλιο και καθορίζονται σε συχνότητα απο τις διάφορες ιστορικές και κοινωνικές αιτίες,

τόσο στη διαμόρφωσή τους όσο και στην τοποθέτησή τους στο ιστορικό κέντρο. Παρ’

227

όλες όμως τις συγκρουόμενες αυτές επιρροές, η εικόνα της πολιτείας κράτησε μια

απαραγνώριστη ενότητα.

Η πόλη του Ναυπλίου κηρύχτηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο το 1962 και

συγκεκριμένα η περιοχή της παλιάς πόλης. Το σημερινό Ναύπλιο παρουσιάζει εν μέρει της

εικόνα μιας σύγχρονης πόλης, αλλά ταυτόχρονα διατηρεί την ιστορικότητά της, καθώς

ένας μεγάλος αριθμός κτιρίων που μαρτυρούν όλες τις φάσεις εξέλιξης της πόλης,

εναρμονίζονται στο δομημένο ιστό της.

Μετά τη μελέτη που προηγήθηκε μπορούν να διατυπωθούν συνοπτικά τα παρακάτω

γενικά συμπεράσματα:

Το ιστορικό κέντρο του Ναυπλίου αποτελεί μια αξιόλογη αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Η παλιά πόλη έχει παραμείνει στο σύνολό της ιστορική και στατιστικά αναφέρεται:

Το 57% των διατηρητέων του Ναυπλίου βρίσκονται σε καλή έως μέτρια κατάσταση-

μισά μισά στην αναλογία. Το 17% σε κακή. Ένα 2.4% είναι ερείπια – αναστηλώσεις. Το

23.3% ανήκει στα σύγχρονα.

Στην περιοχή που μελετήθηκε στην παρούσα εργασία,τμήμα του ιστορικού κέντρου

(25 σπίτια) βρέθηκαν τα εξής στατιστικά στοιχεία: 24% διώροφα και 76% τριώροφα.

68% πρώιμα νεοκλασικά, 16% νεοκλασικά, και 16% όψιμα. Τα ποσοστά αυτά είναι

αρκετά υψηλά ώστε να επαληθεύσουν όσα προαναφέρθηκαν σχετικά με την έντονη

ιστορικότητα και αρχιτεκτονική σημασία της πόλης αυτής.

Μέσα απο όλα αυτά τα δεδομένα ο προβληματισμός μας πρέπει να μας οδηγήσει σε

κάποιες μεθοδολογικές σκέψεις πάνω στο τι είναι σύγχρονη αρχιτεκτονική και πώς αυτή

επενεργεί όταν επεμβαίνει σε ιστορικά κέντρα ή και γενικότερα σε κτιστό περιβάλλον με

φανερή και καταξιωμένη την ιστορικότητά του. Οφείλει να διατηρεί τις τοπικές

ιδιαιτερότητες στις επεμβάσεις, να εξασφαλίζει την ενότητα του ύφους και πάνω από όλα

να διαθέτει επιστημονική γνώση και ευαισθησία, γνώση της ιστορίας της πόλης και των

μεταλλαγών της. Προυποτίθεται η αναγνώριση της λειτουργίας και της κλίμακας του

χώρου, της επιθυμητής εξέλιξής του, της ιδιαίτερης μορφολογίας του πολεοδομικού ιστού

και της τυπολογίας των κτιρίων του.

228

(Παρακάτω δίνονται τα στατιστικά στοιχεία σε μορφή διαγραμμάτων)

Όροφοι κτιρίων στην περιοχή μελέτης

24%

76%12

Όπου 1 τα διώροφα και 2 τα τριώροφα.

Τύποι κτιρίων στη περιοχή μελέτης

68%

16%

16%

123

Όπου 1 τα πρώιμα, 2 τα νεοκλασικα και 3 τα όψιμα.

229

10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αέναον, “ Οι ζωγράφοι και τα Νεοκλασικά ”, Διεθνές Κέντρο Εικαστικών Τεχνών,

Βιβλιοθήκη Τεχνικού Επιμελητηρίου, Αθήνα

Αντωνακάτου Ντιάνα , “Ναύπλιο ΄88 , Κείμενα και εικόνες ” , 1988 , Αθήνα.

Αργυρόπουλος Θαλής , “ Χαμένη παράδοση του Νεοκλασικισμού “ , Πανελλήνιο Συνέδριο

Νεοκλασική πόλη και Αρχιτεκτονική , Θεσσαλονίκη , 1983, σελ.49.

Δρίτσος Σ., “Επισκευές και Ενισχύσεις κατασκευών από οπλισμένο σκυρόδεμα»,

Αναπληρωτής Καθηγητής Παν. Πατρών, Πάτρα ,2000

Ζωίδου , Καρβουνιάρη , " Το Ναύπλιο στα χρόνια του Καποδίστρια", Ερευνητική Εργασία,

Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.

Κυριακίδη , Μαλικούτη. (1984), "ΝΑΥΠΛΙΟ , Αναγνώριση και ανάλυση ιστορικού κέντρου"

, Διπλωματική Εργασία, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο

Πολυτεχνείο, Αθήνα.

Λαββά Π. Γεωργίου , “ Επίτομη Ιστορία της αρχιτεκτονικής ” , University Studio Press

Λαββά Π. Γεωργίου , “ Κλασικισμός, Ιστορισμός, Εκλεκτικισμός ” , Πανελλήνιο Συνέδριο

Νεοκλασική πόλη και Αρχιτεκτονική , Θεσσαλονίκη , 1983,Γενική

Εισήγηση, σελ.1.

Λιάπης Γιάννης , “Το χρώμα στην αρχιτεκτονική του Νεοκλασικισμού” , Πανελλήνιο

Συνέδριο Νεοκλασική πόλη και Αρχιτεκτονική , Θεσσαλονίκη , 1983,

σελ.198.

Μπίρης Μάνος , “ Αθηναϊκή Αρχιτεκτονική 1875-1925” , Εκδοτικός οίκος Μέλισσα .

Μπούρας Χαράλαμπος , “Ιστορία της Αρχιτεκτονικής , τόμος δεύτερος ” , Εκδοτικός οίκος

230

Μέλισσα

Σέμνη Καρούζου , “Το Ναύπλιο” , Έκδοση Εμπορικής τραπέζης της Ελλάδος , Αθήνα

1979

Στεφάνου Ιωσηφ , “Σημειολογική Διερεύνηση του Χαρακτήρα της ιστορικής πόλης –

Εφαρμογή στο Ναύπλιο ” , Βοηθός ΕΜΠ , Ανώτατη σχολή Αρχιτεκτόνων,

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο .

Σωτηρόπουλος Π. “Επίδραση Περιβαλλοντικών Παραγόντων σε Ιστορικές Κατασκευές” ,

λέκτορας, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Πάτρα

2005.

Τραυλός Ι., “Νεοκλασική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα”, Εκδόσεις Εμπορικής Τράπεζας,

Αθήνα 1967

Φατούρου – Ησυχάκη Κάντω , "Δρόμοι του ευρωπαϊκού Νεοκλασικισμού προς την

Ελλάδα και αντιστρόφως ", Πανελλήνιο Συνέδριο Νεοκλασική πόλη και

Αρχιτεκτονική , Θεσσαλονίκη , 1983, σελ.17.

Φιλιππίδης Δημήτρης, “Νεοκλασική Αρχιτεκτονική”, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 1984

Ashurst John&Nicola , “ Practical building conservation, Volume 1, Stone Masonry” ,

English Heritage Technical Handbook , Ashgate

Feilden M. Bernard , “Conservation of Historic Buildings”, Butterworths

Larrouse , “ Ιστορία της Τέχνης τόμος 3 ” , Βιβλιόραμα

Risebero Bill , “Ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής ”, Φόρμα

231

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

www.koitida.gr

www.minenv.gr

11. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Α.ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΟΡΩΝ :

• Ανακατασκευή: Αντικατάσταση δομικού στοιχείου (καθαίρεση και ανακατασκευή).

• Επισκευή: Αποκατάσταση μηχανικών χαρακτηριστικών (βλαμμένου στοιχείου).

• Ενίσχυση: Βελτίωση μηχανικών χαρακτηριστικών (βλαμμένου ή/και «ασθενούς»

στοιχείου).

• Επέμβαση: Κάθε εργασία ανακατασκευής, επισκευής, ενισχύσεως ή, γενικά κάθε

εργασία διαφοροποιήσεως των μηχανικών χαρακτηριστικών του δομικού στοιχείου,

διαφοροποιήσεως της συμπεριφοράς, του στατικού συστήματος, κλπ.

• Αποκατάσταση: Επαναφορά στην αρχική «παρθενική αντοχή» Φ.Ο.

• Ενίσχυση: Αύξηση της φέρουσας ικανότητας Φ.Ο.

• Συντήρηση: Συνεχή και μόνιμη φροντίδα για την διατήρηση της φέρουσας

ικανότητας του μνημείου.

Έτσι, βάση και των Μελετών επέμβασης, ξεχωρίζουμε 5 τρόπους αποκατάστασης:

• Ενίσχυση: Αύξηση αντοχής δομικών στοιχείων με την χρήση μεταλλικών λαμών,

μεταλλικών συνδέσμων, ελκυστήρων, αγκυρίων, ειδικών κονιαμάτων και άλλων υλικών

όπως εποξειδικός στόκος.

• Αντικατάσταση: Αφαίρεση του φθαρμένου δομικού στοιχείου και αντικατάσταση

του με άλλο ίσης η μεγαλύτερης αντοχής.

• Ανακατασκευή: Αναφέρεται σε πιο σύνθετα δομικά στοιχεία όπως στέγες και

τοιχοποιίες. Περιλαμβάνει την πλήρη αποκαθήλωση τους, των διαχωρισμό των επί μέρους

στοιχείων τους σε υγιή που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και μη, και την εκ νέου

κατασκευή του δομικού στοιχείου με την αντικατάσταση των φθαρμένων στοιχείων.

232

• Προσθήκες: Κατασκευή νέων δομικών στοιχείων που δεν προϋπήρχαν με στόχο

την βελτίωση της συμπεριφοράς της κατασκευής. Αναφέρεται κυρίως στην κατασκευή

σενάζ (περιμετρικών διαζωμάτων) σε τοιχοποιίες.

• Επισκευές – συντηρήσεις: Περιορισμένης κλίμακας εργασίες που δεν περιλάμβαναν

αντικαταστάσεις δομικών στοιχείων και είχαν ως στόχο την αποκατάσταση επιφανειακών

κυρίως φθορών από προσβολή εντόμων, μυκήτων, υγρασίας και από φωτιά και την χρήση

χημικών ουσιών ή ειδικών κονιαμάτων για την προστασία τους.

Με τον όρο αποτύπωση βλαβών, νοείται η καταγραφή και παρουσίαση όλων των

στοιχείων, τα οποία συνιστούν φθορά ή βλάβη που μπορεί να μειώσει τη φέρουσα

ικανότητα της κατασκευής και έχει προκληθεί από διάφορες εξωτερικές ενέργειες,

έκτακτες καταπονήσεις, αλλαγή στην χρήση, φθορά των υλικών ή ακόμη και από

ελαττώματα της αρχικής συλλήψεως του έργου.

Στοιχεία που πρέπει να αποτυπωθούν είναι ενδεικτικώς τα παρακάτω:

• Τοπικές καταρρεύσεις τοιχοποιιών, στεγών, πατωμάτων.

• Ρηγματώσεις .

• Απόκλιση κατακόρυφων στοιχείων από την κατακόρυφο.

• Η δημιουργία εμφανούς βέλους σε οριζόντια φέροντα στοιχεία.

• Η δημιουργία βέλους κατά την οριζόντια έννοια σε κατακόρυφα στοιχεία.

• Η εμφάνιση τοπικών και γενικών καθιζήσεων τοιχοποιίας.

• Η στροφή πεσσών τοιχοποιίας ή στύλων από διάφορα υλικά περί τον άξονα τους.

• Η παραμόρφωση του φέροντα οργανισμού στεγών.

• Τοπικές παραμορφώσεις στοιχείων λόγω υπερφορτίσεως ή επεμβάσεων ή φυσικής

φθοράς.

• Φθορές από χρήση, πυρκαγιά, υγρασία, χημικές ή περιβαλλοντικές επιδράσεις (π.χ.

διάβρωση).

233

Β.ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Κτίριο 1 : ΑΜΑΛΙΑΣ 2 –ΚΩΛΕΤΤΗ

[σελ. 123]

Όψη του κτιρίου από την οδό Αμαλίας.

Όψη του κτιρίου από την οδό Κωλέττη.

234

Κτίριο 2 : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ – ΚΩΛΕΤΤΗ 9

[σελ. 126]

Είσοδος του κτιρίου από την οδό Κωλέττη.

Εξώστης του κτιρίου στην οδό Κωλέττη.

Όψη του κτιρίου από την οδό Κωλέττη (α) : Αλλοίωση του επιχρίσματος της όψης.

235

Κτίριο 3 : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 2

[σελ. 129]

Όψη του κτιρίου από την Πλατεία Συντάγματος.

(α) : Εσωτερικό Ξύλινο κλιμακοστάσιο.

236

Κτίριο 4 : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 4-ΜΠΛΕΣΣΗ ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ

[σελ. 132]

Κεντρικός Εξώστης δευτέρου ορόφου.

(α) : Διακοσμημένο γείσο στέγης και παραστάδες δευτέρου ορόφου.

(β) : Λεπτομέρεια μαρμάρινου εξώστη πρώτου ορόφου.

237

Κτίριο 5 : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 8

[σελ. 135]

Λεπτομέρεια μαρμάρινου εξώστη πρώτου ορόφου.

Πλάγια όψη του κτιρίου από την οδό Εθν.Αντιστάσεως.

(β) : Αλλοιωμένο επίχρισμα κτιρίου-

(γ) : Διατηρημένα κιονόκρανα στα παράθυρα.

238

Κτίριο 6 : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 10-ΕΘΝ.ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ

[σελ. 138]

Ανοίγματα του κτιρίου στο ισόγειο.

Γαλλικού τύπου άνοιγμα ισογείου.

239

Κτίριο 7 : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 14

[σελ. 141]

(α) Μετέπειτα προσθήκη τρίτου ορόφου σε εσοχή.

Κουφώματα γερμανικού τύπου.

240

Κτίριο 8 : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 20

[σελ. 144]

(α) Γείσα μεταξύ των ορόφων.

(β) Μαρμάρινοι εξώστες συμμετρικοί στην όψη.

Εξώστης στην όψη στην Πλατεία Συντάγματος.

241

Κτίριο 9 : ΒΑΣ. ΚΩΝ.4- ΣΟΥΤΣΟΥ-ΚΟΚΚΙΝΟΥ 12

[σελ. 147]

Όψη του κτιρίου από την οδό Σούτσου.

Όψη του κτιρίου από την οδό Βασ. Κων/νου.

Άνοιγμα ισογείου στην οδό Βασ. Κων/νου.

242

Κτίριο 10 : ΒΑΣ. ΚΩΝ.3

[σελ. 150]

Μαρμάρινος εξώστης πρώτου ορόφου.

Μετέπειτα κατασκευασμένος εσωτερικός εξώστης στο ισόγειο.

Διακοσμημένο γείσο στέγης.

243

Κτίριο 11 : ΒΑΣ. ΚΩΝ.5- ΚΟΚΚΙΝΟΥ 10

[σελ. 154]

Ξύλινος εξώστης πρώτου ορόφου.

Νεότερα κατασκευασμένος τρίτος όροφος που καλύπτει τμήμα του ορόφου.

Όψη του κτιρίου απο την οδό Βασ. Κων/νου.

244

Κτίριο 12 : ΒΑΣ. ΚΩΝ.7- ΚΟΚΚΙΝΟΥ 9

[σελ. 157]

Είσοδος του κτιρίου από την οδό Βασ. Κων/νου.

Όψη του κτιρίου απο την οδό Βασ. Κων/νου.

Όψη του κτιρίου απο την οδό Κοκκίνου.

245

Κτίριο 13 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 6- ΚΟΚΚΙΝΟΥ 11

[σελ. 160]

(α) : Γείσο στέγης με κυμμάτια.

(β) : Γερμανικού τύπου κουφώματα

Όψη του κτιρίου απο την οδό Βασ. Κων/νου.

246

Κτίριο 14 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 9

[σελ. 163]

Συμμετρικά ανοίγματα του κτιρίου στην όψη του επί της Βασ. Κων/νου.

Μεταλλικά φουρούσια και κιγκλιδώματα.

Περσιδωτά παράθυρα.

247

Κτίριο 15 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 8

[σελ. 166]

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

(α) : Γείσο στέγης.

248

Κτίριο 16 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 10

[σελ. 169]

Ξύλινος εξώστης του πρώτου ορόφου επί της Βασ. Κων/νου.

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

249

Κτίριο 17 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 11- ΣΙΩΚΟΥ 1

[σελ. 172]

Ξύλινος εξώστης του πρώτου ορόφου επί της Βασ. Κων/νου.

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

250

Κτίριο 18 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 12

[σελ. 175]

Ανοίγματα ισογείου επί της Βασ. Κων/νου.

Είσοδος του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

(α) : Σαχνισί επί της οδού Σιώκου

251

Κτίριο 19 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 13-15 - ΣΙΩΚΟΥ 2

[σελ. 178]

Ξύλινος εξώστης πρώτου ορόφου επί της Βασ. Κων/νου.

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

252

Κτίριο 20 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 19-ΤΕΡΖΑΚΗ

[σελ. 181]

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

253

Κτίριο 21 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 21

[σελ. 184]

(α) : Απομίμιση γωνιολίθων στην γωνία του κτιρίου.

Μαρμάρινο φουρούσι στον εξώστη της όψης του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

Λεπτομέρεια επιγραφής στην είσοδο του κτιρίου.

254

Κτίριο 22 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 24

[σελ. 187]

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

Είσοδος του κτιρίου.

Εσωτερικό κλιμακοστάσιο.

255

Κτίριο 23 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 26 - ΠΑΛΑΜΗΔΙΟΥ

[σελ. 190]

Είσοδος του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

Λεπτομέρεια τοξοτού ανοίγματος πρώτου ορόφου.

256

Κτίριο 24 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 32

[σελ. 193]

Όψη του κτιρίου επί της Βασ. Κων/νου.

Άνοιγμα ισογείου.

257

Κτίριο 25 : ΒΑΣ. ΚΩΝ. 34

[σελ. 196]

Εσωτερικό του ισογείου του κτιρίου.

Εσωτερικό κλιμακοστάσιο του κτιρίου.

Επιγραφή στην όψη του κτιρίου.

258

Γ.ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ, ΣΧΕΔΙΩΝ, ΠΙΝΑΚΩΝ, ΣΧΗΜΑΤΩΝ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Εικόνες :

1.1 Απο βιβλίο: «Ιστορία της Τέχνης»-Larousse.

1.2 Απο βιβλίο Γ. Λαββά: «Επίτομη Ιστορία Αρχιτεκτονικής»

1.3-1.4 Απο βιβλίο: «Ιστορία της Τέχνης»-Larousse.

1.5 Απο βιβλίο Γ. Λαββά: «Επίτομη Ιστορία Αρχιτεκτονικής»

1.6-1.10 Απο βιβλίο: «Ιστορία της Τέχνης»-Larousse.

1.11-1.13 Απο βιβλίο Γ. Λαββά: «Επίτομη Ιστορία Αρχιτεκτονικής».

1.14-1.15 Απο βιβλίο: «Ιστορία της Τέχνης»-Larousse.

2.1 Από βιβλίο Μ.Μπίρη: «Μισός αιώνας Αθηναικής

Αρχιτεκτονικής».

4.1-4.2 Από ερευνητική εργασία των Ζωίδου-Καρβουνιάρη με θέμα:

«Το Ναύπλιο στα χρόνια του Καποδίστρια».

Σχήματα:

2.1-2.2 Από ερευνητική εργασία των Ζωίδου-Καρβουνιάρη με θέμα:

«Το Ναύπλιο στα χρόνια του Καποδίστρια».

2.3-2.4 Από βιβλίο Μ.Μπίρη: «Μισός αιώνας Αθηναικής

Αρχιτεκτονικής».

3.1 Από βιβλίο Μ.Μπίρη: «Μισός αιώνας Αθηναικής

Αρχιτεκτονικής».

4.1-4.7 Από ερευνητική εργασία των Ζωίδου-Καρβουνιάρη με θέμα:

«Το Ναύπλιο στα χρόνια του Καποδίστρια».

Σχέδια:

5.1-5-18 Από Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων.

259

Πίνακες:

Κατάλογος πινάκων

Πίνακες βλαβών Από διπλωματική εργασία.

Πίνακες ορόφων κτιρίων Από συγγραφέα.

Φωτογραφίες:

4.1-4.11 Από συγγραφέα της παρούσας εργασίας.

Δ. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακες βλαβών

260

261

Πίνακας διώροφων κτιρίων

ΔΙΩΡΟΦΑ ΚΤΙΡΙΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 3 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 2

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 10 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 3

ΟΨΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 11 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 5– ΚΟΚΚΙΝΟΥ 10

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 18 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 12

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 19 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 13-15 & ΣΙΩΚΟΥ 2

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 24 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 32

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

262

Πίνακας τριώροφων κτιρίων

ΤΡΙΩΡΟΦΑ ΚΤΙΡΙΑ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 1 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΑΜΑΛΙΑΣ 2 –ΚΩΛΕΤΤΗ

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 2 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ – ΚΩΛΕΤΤΗ 9

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 4 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 4-ΜΠΛΕΣΣΗ

ΟΨΙΜΟΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ

263

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 5 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ. ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 8

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 6 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 10-ΕΘΝ.ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ

ΟΨΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 7 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 14

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 8 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : ΠΛ.ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 20-ΕΥΘΥΜΙΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 9 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 4 –ΣΟΥΤΣΟΥ-

ΚΟΚΚΙΝΟΥ 12 ΠΡΩΙΜΟ

264

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 12 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 7– ΚΟΚΚΙΝΟΥ 9

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 13 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 6 - ΚΟΚΚΙΝΟΥ 11

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 14 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 9

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 15 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 8

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 16 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 10

ΠΡΩΙΜΟ

265

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 17 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 11 – ΣΙΩΚΟΥ 1

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 20 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 19-ΤΕΡΖΑΚΗ

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 21 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 21

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 22 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 24

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 23 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 26-ΠΑΛΑΜΗΔΙΟΥ 2,4

ΠΡΩΙΜΟ

ΑΡ.ΚΤΙΡΙΟΥ 25 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ : Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 34

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΟ

266