ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣΗ πολυπλοκότητα και η πολυμορφία είναι χαρακτηριστικά κάθε

κοινωνίας. Είναι λογικό τα ίδια χαρακτηριστικά να συναντώνται και στη γλωσσική κοινότητα, η οποία δεν έχει ομοιογένεια, αλλά εμφανίζεται ως συνιστάμενη πολλών και ποικίλων συνιστωσών. Ο τρόπος ομιλίας κάθε ομιλητή καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον τόπο καταγωγής του (γεωγραφικές ποικιλίες) και από τη θέση του στην κοινωνία (κοινωνικές ποικιλίες). Έτσι, η γλώσσα αποκτά ετερογένεια και πολυμορφία, χάρη στην οποία διατηρείται ζωντανή, υπάρχει και έχει λειτουργικότητα.

Α. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ (οριζόντια γλωσσική διαίρεση)

α. Διάλεκτος: ιδίωμα με μεγάλη έκταση ή με σημαντικές διαφορές από την κοινή στην προφορά, στη μορφολογία, στη σύνταξη και στο λεξιλόγιο, που δε θεωρείται όμως διαφορετική γλώσσα.

Οι διάλεκτοι μιας γλώσσας μπορούν να διαφέρουν μεταξύ τους στη γραμματική (συμπεριλαμβανομένης της προφοράς) και το λεξιλόγιο. Η έκταση αυτών των διαφορών δεν μπορεί να καθοριστεί. Στην πραγματικότητα δύο γλωσσικές ποικιλίες με μεγάλες γραμματικές και λεξιλογικές διαφορές μεταξύ τους και χωρίς να είναι αμοιβαία κατανοητές, αν και έχουν κοινή γλωσσική καταγωγή μπορεί να θεωρούνται διάλεκτοι της ίδιας γλώσσας αν ομιλούνται από πληθυσμούς με κοινή εθνική συνείδηση, όπως στην περίπτωση των κινεζικών διαλέκτων. Από την άλλη διάλεκτοι με κοινή καταγωγή, με λίγες διαφορές και αμοιβαία κατανοητές θεωρούνται ξεχωριστές γλώσσες επειδή ομιλούνται από πληθυσμούς με διακριτή εθνική συνείδηση και είναι θεσμοθετημένες ως επίσημες γλώσσες από κάποιο κράτος. β. Ιδίωμα: Η γλωσσική ποικιλία που είναι χαρακτηριστική ενός τόπου, αλλά δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές από την κοινή και συνήθως περιορίζεται στον φθογγολογικό (προφορά) ή στον τυπικό τομέα. Η διαφορά του από τη διάλεκτο δεν είναι αυστηρά καθορισμένη, όμως γενικά έχει μικρότερη γεωγραφική εμβέλεια από τη διάλεκτο (μιλιέται από μικρότερο μέρος του πληθυσμού).γ. Ιδιωματισμός: Πρόκειται για λέξεις ή φράσεις, οι οποίες έχουν ιδιάζουσα χρήση και δε συνηθίζονται ή είναι άγνωστες στην κοινή γλώσσα, επομένως δε γίνονται κατανοητές παρά μόνο από τους ομιλητές μιας συγκεκριμένης διαλέκτου ή ιδιώματος, στο οποίο απαντά ο ιδιωματισμός. π.χ. η λέξη μπαλωθιά του κρητικού ιδιώματος, που χρησιμοποιείται από τους ομιλητές του για να δηλωθεί η τουφεκιά.δ. Ιδιωτισμός: Ιδιαίτερη χρήση μιας λέξης ή φράσης, η οποία συνήθως δεν απαντά στον γραπτό λόγο, π.χ. έφυγα άρον άρον, γίναμε μαλλιά κουβάρια.ε. Κοινή γλώσσα (ή απλώς γλώσσα): Γλώσσες αποκαλούνται οι γλωσσικές ποικιλίες που για πολιτικούς λόγους έχουν το κύρος μιας επίσημης ή εθνικής γλώσσας.

Από τη σκοπιά τη γραμματικής δομής και, τουλάχιστον πριν αρχίσουν να αναδεικνύονται σε εθνική ή επίσημη γλώσσα, από τη σκοπιά του λεξιλογίου δεν υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στις γλώσσες και τις

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

διαλέκτους. Για τη διαφορά των δύο χαρακτηριστική είναι η φράση του γλωσσολόγου Μαξ Βάινραιχ (Max Weinreich): Γλώσσα είναι μια διάλεκτος με στρατό και ναυτικό. Παρόλ' αυτά οι διάλεκτοι θεωρούνται λιγότερο ποιοτικές, λιγότερο ακριβείς κλπ. και ασκείται πίεση, ιδίως στο σχολείο, για την εγκατάλειψή τους.

■ Στην Ελλάδα επίσημη γλώσσα είναι η λεγόμενη Κοινή Νεοελληνική, ενώ γύρω της βρίσκεται μια ποικιλία από γλωσσικές διαλέκτους και ιδιώματα. Τα βασικότερα είναι:

-Βόρεια ιδιώματα: Θρακιώτικο, Μακεδονικό, Ηπειρωτικό, Θεσσαλίας-Νότια ιδιώματα: Πελοποννησιακό, Κρητικό-Ανατολικά ιδιώματα: Χιώτικο, Ποντιακό, Κυπριακό-Δυτικά ιδιώματα: Κατωιταλιώτικο, Επτανησιακό

Το γεγονός ότι η επίσημη γλώσσα έχει αποκτήσει το κύρος της ακριβώς λόγω της αναγωγής της σε επίσημη (κοινή) γλώσσα γίνεται φανερό αν παρατηρήσει κανείς ότι όλα τα ιδιώματα της Κοινής Νεοελληνικής προέρχονται από τις περιοχές της Ελλάδας που βρίσκονται μακριά από την επίσημη πρωτεύουσα του κράτους.

■■ ΑΣΚΗΣΗ 1: σελ. 23 σχολικού βιβλίου■■ ΑΣΚΗΣΗ 2: Να εντοπίσετε ποιες από τις παρακάτω φράσεις απότελούν ιδιωματισμούς και ποιες ιδιωτισμούς:α) άδειασέ μου τη γωνιά (φύγε)β) βράκανε τα κουτσία; (έβρασαν τα κουκιά;)γ) ό,τι βρέξει ας κατεβάσει (ό,τι είναι να γίνει ας γίνει)δ) είμαι όλος αυτιά (ακούω προσεκτικά)ε) μου έψησε το ψάρι στα χείλη (με ταλαιπώρησε πολύ)στ) κουζουλάθηκες ωρέ! (τρελάθηκες) ζ) ήντά ‘παθες; (τι έπαθες;)η) κορώνι μου (παιδάκι μου)θ) έστησε αυτί (κρυφάκουσε)

ΙΔΙΩΜΑΤΙΣΜΟΙ ΙΔΙΩΤΙΣΜΟΙ

■■ ΑΣΚΗΣΗ 3: Στην ΣΤΗΛΗ Α σας παρατίθενται κάποια από τα χαρακτηριστικά ορισμένων διαλέκτων και ιδιωμάτων της Ελλάδας. Με βάση αυτά να εντοπίσετε σε ποιο ιδίωμα ανήκει κάθε μία από τις φράσεις της ΣΤΗΛΗΣ Β:

ΣΤΗΛΗ Α• Ποντιακή Διάλεκτος:

-Η διατήρηση ασυνίζητων των φωνητικών συμπλεγμάτων -ία , -ίο (αντί για -ια, -ιο)

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

-Οι προσωπικές αντωνυμίες που μπαίνουν ως αντικείμενα (με, σε) των ρημάτων, τοποθετούνται πάντα μετά από αυτά.• Βόρεια Ιδιώματα:

-Αποβολή των άτονων φωνημάτων ι και ου.-Το φώνημα ο μετατρέπεται σε ου.

• Κρητικό Ιδίωμα:-Το άρθρο εμφανίζει τύπους όπως τση (της) και τσι (τους/τις).

• Πελοποννησιακά Ιδιώματα:-Ο τόπος δηλώνεται με απλή και όχι με εμπρόθετη αιτιατική.-Τα παραθετικά εμφανίζουν καταλήξεις σε -ύτερος (αντί για -ότερος).

ΣΤΗΛΗ Βα) Ήπρεπε να πάω το χωριό μπροστύτερα. (Έπρεπε να πάω στο χωριό πιο πριν).β) Άντρας απού η μυρωδιά του μπαρουθιού τ΄ αρέσει σ΄ όλες τση μάχες τση ζωήςέχει τη πρώτη θέση.γ) Ου Νίκους κι ου παππούς. (Ο Νίκος κι ο παππούς).δ) Λέγωσε ότι τρώγω την καρδία μ΄. (Σου λέω ότι τρώω την καρδιά μου, δηλ. λυπάμαι κατάκαρδα.)ε) Στ' Λαμπ΄ τς μυλ΄. (Στου Λάμπου τους μύλους.)

■■ ΑΣΚΗΣΗ 4: σελ. 27 σχολικού βιβλίου.

B. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ (ή Κοινωνιόλεκτοι)(κάθετη γλωσσική διαίρεση)

Ως κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες αναφέρονται ως η κάθετη διαίρεση (επειδή σχετίζεται με τη σκάλα των κοινωνικών τάξεων) σε μια γλωσσική κοινότητα. Οι κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες δημιουργούνται από παράγοντες που σχετίζονται με τη θέση κάθε ομιλητή στην κοινωνία.

γλώσσα και ηλικία γλώσσα και μόρφωση γλώσσα και κοινωνική ομάδα γλώσσα και φύλο κοινωνικό επίπεδο και υφολογικό επίπεδο (γλώσσα και περίσταση

επικοινωνίας)

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

Εικόνα: Αναπαράσταση των εννοιών κάθετη και οριζόντια γλωσσική διαίρεση. Ο μωβ κύκλος στο κέντρο αναπαριστά την Κοινή γλώσσα. Οι ομόκεντροι κύκλοι μπλε χρώματος

αναπαριστούν τις γεωγραφικές ποικιλίες, τη διαφοροποίηση δηλαδή από την Κοινή γλώσσα ως προς τη γεωγραφική απόσταση του τόπου που χρησιμοποιεί τις ποικιλίες αυτές από το

κέντρο όπου μιλιέται η Κοινή. Οι ομόκεντροι κύκλοι κόκκινου χρώματος αναπαριστούν τις κοινωνιολέκτους, τις ποικιλίες της γλώσσας δηλαδή, που δε διαφοροποιούνται με βάση τις

γεωγραφικές αποστάσεις, αλλά με βάση τις κοινωνικές τάξεις και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων.

v Γλώσσα και Ηλικία: Κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτη-ριστικά, τα οποία συναρτώνται με τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γλώσσα των νέων.

«…Έχει διαπιστωθεί ότι οι νέοι ομιλητές χρησιμοποιούν στοιχεία μη πρότυπης γλώσσας συχνότερα απ' ό,τι ενήλικοι ομιλητές. Η διαφορά αυτή ερμηνεύεται είτε ως ένδειξη γλωσσικής αλλαγής, όταν καινοτομικά φαινόμενα εμφανίζονται συχνότερα στην ομιλία των νέων, είτε ως φαινόμενο ‘ηλικιακής διαβάθμισης’, όταν στιγματισμένα φαινόμενα είναι συχνότερα στη νεότητα απ’ ό,τι στην ενήλικη ζωή.

Γιατί οι νέοι όμως αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης; Στην ερώτηση αυτή ο Ανδρουτσόπουλος αναφέρει τρεις λόγους. Κοινωνιολογικά, κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά που συναρτώνται με τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Ακόμη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους, οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια. Επικοινωνιακά, λειτουργίες της γλώσσας όπως η εκφραστικότητα, η πρωτοτυπία και το γλωσσικό παιχνίδι ίσως είναι ισχυρότερες στη νεανική ηλικία απ’ ό,τι στη μετέπειτα ζωή…»

■■ ΑΣΚΗΣΗ 1: σελ. 30 σχολικού βιβλίου.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

■■ ΑΣΚΗΣΗ 2: Στην ΣΤΗΛΗ Α παρατίθενται κάποιες φράσεις, τις οποίες είναι πιθανόν να εκφωνήσει κάποιος ενήλικας. Στη ΣΤΗΛΗ Β να τις αντικαταστήσετε με αντίστοιχες φράσεις, τις οποίες θα μπορούσε να εκφωνήσει κάποιος νέος.

■■ ΑΣΚΗΣΗ 3: Σκεφτείτε και καταγράψτε λέξεις/φράσεις, τις οποίες χρησιμοποιούν οι νέοι και θα ήταν ακατανόητες αν τις άκουγε κάποιος μεγαλύτερος.………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

v Γλώσσα και Μόρφωση: Οι άνθρωποι με διαφορετικό επίπεδο μόρφωσης είναι λογικό να διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο που μιλούν, αν σκεφτεί κανείς πως το μορφωτικό επίπεδο στους ανθρώπους είναι ανάλογο με τον βαθμό γνώσης της μητρικής τους γλώσσας. Η σαφήνεια, το βάθος της σκέψης, η άνεση στη διατύπωση είναι εκφάνσεις της γλώσσας στις οποίες συχνά παρατηρείται διαφοροποίηση.

■■ ΑΣΚΗΣΗ: σελ. 30 σχολικού βιβλίου.

ΣΤΗΛΗ Α

α) Μην είσαι τόσο ευκολόπιστος, ένα αστείο σου έκανα!β) Έβαλα τα δυνατά μου, αλλά απέτυχα.γ) Είσαι μεγάλος προδότης!δ) Ήπια πολύ και έγινα χάλια.ε) Γεια σου, πώς είσαι; στ) Καμαρώνει επειδή έχει πολλά χρήματα.ζ) Τον κατέκριναν γι’αυτό που είπε.

ΣΤΗΛΗ Β

α) …………………………………………………………………β) …………………………………………………………………γ) …………………………………………………………………δ) …………………………………………………………………ε) …………………………………………………………………στ) …………………………………………………………………ζ) …………………………………………………………………

…………………………………………………………………

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

v Γλώσσα και Κοινωνική Ομάδα: Οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις είναι λογικό να συνεπάγονται και γλωσσικές διαφοροποιήσεις. Μέσα στο πλαίσιο αυτό εμφανίζεται το φαινόμενο της γλωσσικής προκατάληψης, της συσχέτισης δηλαδή της γλώσσας (ή του τρόπου ομιλίας) κάποιου με τα κοινωνικά του χαρακτηριστικά.

«…Σύμφωνα με τα πορίσματα των κοινωνικών ψυχολόγων (Hudson 1980), οι άνθρωποι αρέσκονται στη σκέψη ότι οι κοινωνικές ομάδες στις οποίες ανήκουν είναι, από ορισμένες πλευρές τουλάχιστον, καλύτερες από άλλες, με τις οποίες μπορεί να συγκριθούν. Πέρα δηλαδή από το γεγονός ότι χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους ως σύμβολο ένταξής τους στην ομάδα (π.χ. μιλώ κρητικά, συνεπώς αποτελώ μέλος της κρητικής κοινότητας) και ως σύμβολο της κοινωνικής τους ταυτότητας (π.χ. μιλώ κρητικά, συνεπώς είμαι και αισθάνομαι Κρητικός), αρέσκονται στο να προβάλλουν ότι η ίδια τους η γλώσσα είναι καλύτερη από αυτήν άλλων κοινωνικών ομάδων. Ενώ λοιπόν, σε καθαρά γλωσσολογικό επίπεδο, γνωρίζουμε ότι όλες οι γλωσσικές ποικιλίες είναι ισότιμες, παρατηρούμε τη δημιουργία, αλλά και τη συντήρηση γλωσσικών προκαταλήψεων, είτε υπέρ είτε κατά ορισμένων ποικιλιών. Ιδιαίτερα το τελευταίο, όπως έχει παρατηρηθεί από κοινωνιογλωσσικές έρευνες, οδηγεί σε μία συγκεκριμένη γλωσσική στάση, τη γλωσσική ανασφάλεια [linguistic insecurity], σύμφωνα με την οποία ορισμένες κοινωνικές-γλωσσικές ομάδες έχουν αρνητικά συναισθήματα απέναντι στη μητρική τους γλώσσα ή για ορισμένα χαρακτηριστικά της, θεωρούν ότι είναι συγκριτικά χειρότερη, συνεπώς νιώθουν ανασφαλείς ως προς την αξία της ή ως προς το αν είναι σωστή…»

v Γλώσσα και Φύλο: Η κοινωνία προσδίδει ορισμένα χαρακτηριστικά στα δύο φύλα, τα οποία, σύμφωνα με ορισμένους κοινωνιολόγους-γλωσσολόγους επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται τη γλώσσα οι άνδρες και οι γυναίκες.

«...Σύμφωνα με έρευνες που εξετάζουν τη μεταβλητή του φύλου σε σχέση με τη γλώσσα, έχει διαπιστωθεί ότι οι άνδρες προτιμούν τους αποκλίνοντες από τη νόρμα τύπους πιο συχνά απ’ ότι οι γυναίκες, οι οποίες συνήθως προτιμούν τους κοινωνικά αναγνωρισμένους τύπους, κυρίως σε περιστάσεις που απαιτούν επίσημο και προσεγμένο ύφος. Η συμπεριφορά αυτή των γυναικών ερμηνεύεται ως αντίδραση και διαμαρτυρία προς τις παραδοσιακές αντιλήψεις, που τις τοποθετούν σε υποδεέστερη θέση. Οι γυναίκες δηλαδή μην έχοντας αποδεχθεί τη θέση αυτή προσπαθούν να αποκτήσουν κοινωνική ισχύ χρησιμοποιώντας αναγνωρισμένους κοινωνικά γλωσσικούς τύπους.»

Πέρα, όμως από τον τρόπο με τον οποίο χειρίζονται τη γλώσσα τα δύο φύλα, στην ίδια τη γλώσσα πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι απο-τυπώνονται κοινωνικές προκαταλήψεις που διαφοροποιούν τους άνδρες από τις γυναίκες. Οι Α. Αρχάκης και Μ. Κονδύλη παρατηρούν τις εξής γλωσσικές ανισότητες:

■ Για τον σχηματισμό των γυναικείων επαγγελμάτων υψηλού κύρους χρησιμοποιείται κυρίως η κατάληξη του αρσενικού ονόματος: η αρχαιολόγος, η δικηγόρος, η υπουργός, η πρύτανης. Οι αντίστοιχες λέξεις που δηλώνουν τα γυναικεία αυτά επαγγέλματα με καταλήξεις θηλυκών ονομάτων (π.χ. η δικηγορίνα) θεωρούνται γλωσσικοί τύποι χωρίς κοινωνικό κύρος.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

Κάτι τέτοιο δε συμβαίνει με επαγγέλματα που δε θεωρούνται κοινωνικά καταξιωμένα, όπως: ο καφετζής-η καφετζού, ο μανάβης-η μανάβισσα κ.λπ.

■ Το αρσενικό γένος στην ελληνική γλώσσα είναι το ισχυρότερο από τα τρία: Αν, για παράδειγμα, σε μια αίθουσα βρίσκονται άνδρες και γυναίκες μια πιθανή ερώτηση προς αυτούς θα διατυπωθεί ως εξής: Ποιος θέλει καφέ; Ακόμα κι αν η ίδια ερώτηση διατυπωνόταν σε μια αίθουσα όπου παρευρίσκονταν μόνο γυναίκες δε θα υπήρχε προφανώς καμία αντίδραση. Η παρουσία όμως ενός και μόνου άνδρα δεν επιτρέπει να διατυπωθεί η ερώτηση Ποια θέλει καφέ; χωρίς να προκληθούν αυτόματα αντιδράσεις.

■ Λέξεις και φράσεις με την έννοια γυναίκα οι οποίες έχουν υποτιμητική ή αρνητική σημασία δεν έχουν αντίστοιχες οι οποίες να περιέχουν την έννοια άνδρας ή οι αντίστοιχες φράσεις δεν έχουν το ίδιο υποτιμητική σημασία για τους άνδρες.

-γυναικάκι (= μικρή, ασήμαντη γυναίκα), αντράκι (= ζόρικος, μάγκας)-ψάχνω γυναίκα (ενν. καθαρίστρια), ψάχνω άντρα (ενν. σύζυγο)-γυναικοκουβέντες (= κουτσομπολιά), αντρίκεια λόγια (= λόγια με ευθύτητα

και θάρρος).

■■ ΑΣΚΗΣΗ: Λόγω ανατομίας, οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη στοματική κοιλότητα από τις γυναίκες. Ως αποτέλεσμα αυτού οι γυναίκες έχουν συνήθως ψηλότερη φωνή από τους άνδρες. Συχνά παρατηρείται ότι οι γυναίκες πολιτικοί έχουν βαρύτερες φωνές από το συνηθισμένο. Με βάση όσα μάθατε μπορείτε να σκεφτείτε για ποιον λόγο συμβαίνει αυτό;

v Γλώσσα και Περιστάσεις Επικοινωνίας: Ο ίδιος ομιλητής χρησιμοποιεί διαφορετικές γλωσσικές ποικιλίες ανάλογα με τις κοινωνικές περιστάσεις στις οποίες λαμβάνει χώρα η κάθε περίσταση επικοινωνίας. Η γλώσσα του, με άλλα λόγια, λειτουργεί σε διαφορετικά επίπεδα λόγου με διαφορετικές κοινωνικές επιδιώξεις. Τα διαφορετικά αυτά επίπεδα λόγου ονομάζονται ύφος ή αλλιώς υφολογικό επίπεδο. Για να είναι αποτελεσματικό το υφολογικό επίπεδο πρέπει να ανταποκρίνεται στο κοινωνικό επίπεδο. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν το κοινωνικό επίπεδο ( ή αλλιώς οι παράγοντες που διαφοροποιούν τις περιστάσεις επικοινωνίας) είναι συνοπτικά οι ακόλουθοι:

• Φυσικό περιβάλλον διεξαγωγής της επικοινωνίας (πού)• Μέτοχοι (ομιλητές,ακροατές)• Σκοποί: τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της επικοινωνίας• Κλειδί: το πνεύμα, ο τόνος με τον οποίο εκφέρεται το γλωσσικό

μήνυμα π.χ. αστείο, σοβαρό, ειρωνικό, διαμαρτυρίας, εχθρικό κ.λπ.• Κανάλι: γραπτός ή προφορικός λόγος• Είδη λόγου ή αλλιώς κειμενικά είδη, π.χ. διάλεξη, αφήγηση,

περιγραφή, επιχειρηματολογία, παραμύθι, ανέκδοτο κ.λπ.• Νόρμες αλληλεπίδρασης και ερμηνείας: αναφέρεται σε κανονικότητες

που διέπουν την επικοινωνία και στον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύονται από τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας και σε σχέση με τα μέλη μιας διαφορετικής γλωσσικής κοινότητας. π.χ. Ο ελληνικός γάμος συνοδεύεται από φωνές και μουσική, ενώ ο ιαπωνικός γάμος διακρίνεται από περιορισμένο λόγο. Την κανονικότητα αυτή την αντιλαμβάνονται ως έχει μόνο τα μέλη της ίδιας γλωσσικής κοινότητας.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

■■ ΑΣΚΗΣΗ 1: σελ. 36 σχολικού βιβλίου.■■ ΑΣΚΗΣΗ 2: Διαβάστε τα ακόλουθα κείμενα και προσπαθήστε να εντοπίσετε σε ποια επικοινωνιακή περίσταση είναι δυνατό να εκφωνηθούν (ή να γραφτούν):α) «Πρόκειται για έναν ιδανικό χώρο για να απολάυσεις το ποτό σου με κεφάτα ακούσματα και τα καλύτερα κοκτέιλ μέσα στο κέντρο της πόλης.»

• Φοιτητής μιλώντας στον φίλο του για ένα καινούριο μαγαζί στην περιοχή του.

• Εκφωνητής σε διαφημιστικό σποτ για το καινούριο μαγαζί.• Ο σερβιτόρος του μαγαζιού στον συνάδελφό του.

β) «Μιλάμε για φοβερή φάση! Τρέχει προς τη σέντρα, σουτάρει, η μπάλα γυρίζει πίσω κι αυτός, που λέτε, την ξαναπιάνει, ξανασουτάρει και βάζει γκολ!»

• Εκφωνητής ποδοσφαιρικού αγώνα στην τηλεόραση.• Φίλαθλος περιγράφει τον αγώνα στους φίλους του.• Παίκτης ποδοσφαιρικής ομάδας μιλά για τον συμπάικτη του σε

συνέντευξη τύπου.

γ) «Έκτακτα μέτρα αναμένεται να λάβει η τροχαία ενόψει της εξόδου των εκδρομέων από τα αστικά κέντρα για το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος. Σύμμαχος των εκδρομέων ο καλός καιρός. Αυξημένη αναμένεται η κίνηση στο λιμάνι του Πειραιά…»

• Δημοσιογράφος στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων.• Ιδιοκτήτης ενοικιαζόμενων δωματίων σε νησί του Αιγαίου.• Παραθεριστής σε τουριστικό προορισμό.

■■ ΑΣΚΗΣΗ 3: Υποθέστε ότι το παρακάτω κείμενο είναι μέρος της συζήτησης δυο ατόμων, τα οποία σας είναι εντελώς άγνωστα. Τι συμπεράσματα συνάγετε για την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα του ομιλητή καθώς και για τη σχέση του με τον συνομιλητή του;

«Το θέμα είναι να ξεκινήσεις τώρα, που με κρατάνε ακόμα τα πόδια μου. Έχεις έτοιμη, στρωμένη δουλειά, για ποιον λόγο να ψάχνεσαι από δω κι από κει; Θα σε βοηθήσω εγώ στην αρχή κι έπειτα, θα δεις, θα τα καταφέρνεις μια χαρά και μόνος σου. Να πάμε κι εγώ με τη μάνα σου στο χωριό να ηρεμήσουμε λίγο...» ■■ ΑΣΚΗΣΗ 4: Να αντιστοιχίσετε τα επαγγέλματα της πρώτης στήλης με τους πιθανούς ομιλητές της δεύτερης στήλης:

ΣΤΗΛΗ Αα) αρχαιολόγος

β) δικηγόρος

ΣΤΗΛΗ Β1. Η υψηλή αρτηριακή πίεση αυξάνει τις πιθανότητες να αποκτήσετε στεφανιαία νόσο, παθήσεις των νεφρών και εγκεφαλικό επεισόδιο. 2. Σε ένα εμπορικό κέντρο υπάρχουν κατά βάση δύο ομάδες κύριων λειτουργικών στοι-χείων: τα ιδιωτικά μαγαζιά με ενδεχόμενες πρόσθετες χρήσεις αναψυχής και οι κοινόχρη-

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr

γ) χημικός

δ) αρχιτέκτονας

ε) ναυτικός

στ) γιατρός

στοι χώροι εισόδου/εξόδου, κίνησης και στάσης των πελατών.3. Δεν ξαναμπαίνω σε τούτο το σκαρί, σκέτος σκυλοπνίχτης!4. Τα αλογόνα είναι τα αμέταλλα της 17ης Ομάδας του Περιοδικού πίνακα και είναι όλα τους τοξικά. Η ονομασία τους υποδηλώνει ότι παράγουν άλατα όταν αντιδρούν με μέταλλα.5. Στη βόρεια άκρη του υπάρχει μια σειρά από οκτώ βαθμίδες μήκους 22 μ. που χρησίμευαν ως θεατρικές κερκίδες και στην απόληξη του δρόμου στα νότια βρίσκεται το πρόπυλο του Παλαιού Ανακτόρου με ένα μοναδικό κίονα.6. Η αγωγή αποζημιώσεως κατά του Δημοσίου για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του υπάγεται στη δικαιοδοσία των διοικητικών δικαστηρίων.

ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 62, 210.41.000.55www . simboli . gr – info @ simboli . gr