Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ

«Με μελανά χρώματα περιέγραψε το ούτως ή άλλως μαύρο τοπίο στη γεωργία ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Κώστας Σκανδαλίδης, μιλώντας σε ημερίδα ευρωβουλευτών του ΠΑΣΟΚ στο Κάραβελ, με θέμα Ευρωπαϊκές πτυχές της περιφερειακής ανάπτυξης» έγραφε η Ελευθεροτυπία. Πέρα από το εξοργιστικό του να μιλάνε οι υπεύθυνοι υπουργοί για τα χάλια που οι ίδιοι δημιούργησαν σα να φταίνε κάποιοι άλλοι αναδεικνύεται η ανάγκη για μια πιο εμπεριστατωμένη αποτύπωση της κατάστασης στην ελληνική αγροτική οικονομία αλλά και μια πρώτη προσπάθεια αναζήτησης των αιτίων για τη διαμορφωμένη κατάσταση. Στο διάγραμμα που ακολουθεί βλέπουμε την χρονική εξέλιξη του εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων.

Διάγραμμα 1

ΠΗΓΗ: http://www.3comma14.gr/pi/

Παρατηρούμε την συνεχή επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων. Το 2010 η αξία των εισαγωγών αγροτικών προϊόντων ανήλθε στα 6,4 δισεκατομμύρια ευρώ και το έλλειμμα κατά το 2009 ήταν 3 δισεκατομμύρια ευρώ. Για να μπορέσουμε να διερευνήσουμε τα αίτια αυτής της κατάστασης, την οποία με αγανάκτηση περιέγραψε ο κ. υπουργός χωρίς να ξέρει τι φταίει, ας πάμε λίγο πίσω στο χρόνο να δούμε πως και γιατί διαμορφώθηκε έτσι η κατάσταση στην ελληνική γεωργία παρακολουθώντας τη μεταβολή διαφόρων θεμελιωδών μεγεθών. Πριν προχωρήσουμε στην παράθεση των στοιχείων είναι δίκαιο να αναφέρουμε πως οι μεταβολές που συνέβησαν στην ελληνική γεωργία χαρακτηρίζουν το σύνολο των αναπτυγμένων χωρών. Η διαφορά έγκειται στη βιαιότητα και στην ένταση με την οποία έγιναν στην Ελλάδα. Μετά τη δεκαετία του 1970 το κύριο χαρακτηριστικό είναι η μεγέθυνση του αγροκτήματος σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες η οποία συνόδευε την, ακόμη μεγαλύτερη από πριν, συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού. Το 2007 υπήρχαν

1

7.3 εκατομμύρια αγροτικές εκμεταλλεύσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27. Οι μισοί περίπου από αυτούς καλλιεργούν μια έκταση τουλάχιστον πέντε εκταρίων και το ένα πέμπτο μια έκταση πάνω από είκοσι εκτάρια. Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε τον αριθμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ανάλογα με τις εκτάσεις των αγροκτημάτων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ. (σε εκτάρια)

ΣΥΝΟΛΟ <50 50-200 200-500 500-1000 >1000

ΒΡΕΤΑΝΙΑ 178,5 30,4 39,6 38,8 32,1 37,6

ΓΑΛΛΙΑ 491.1 99,5 95,6 99 106,6 90,4

ΓΕΡΜΑΝΙΑ 348,5 63,4 117,8 81,9 53,4 32

ΟΛΛΑΝΔΙΑ 76,7 21,5 23,1 21 9,2 2

ΙΤΑΛΙΑ 1383,3 939,6 320,6 83,2 27 13

ΕΛΛΑΔΑ 711,1 506,5 167,3 30,2 5,9 1,3

ΙΣΠΑΝΙΑ 939,5 462,1 269,6 109,7 49,2 48,8

ΠΗΓΗ: EUROSTAT. AGRICULTURAL STATISTICS2009 EDITIONMAIN RESULTS — 2007–08

Πέντε νότια κράτη μέλη της Ε.Ε. (Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος, Μάλτα και Σλοβενία) έχουν το μικρότερο μέσο μέγεθος αγροκτημάτων τα οποία και αποτελούν 30% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων αλλά μόνο 10.6% της χρησιμοποιημένης γεωργικής περιοχής. Στο άλλο άκρο της κλίμακας τα επτά κράτη μέλη με το υψηλότερο μέσο μέγεθος αγροκτημάτων (η Τσεχία, η Σλοβακία, η Βρετανία, η Εσθονία, η Δανία, το Λουξεμβούργο και η Γαλλία) το 10.5% των αγροκτημάτων κατέχουν το 31.5% της καλλιεργούμενης γης. Στη Βρετανία αντιστοιχούν 80,3 εκτάρια ανά γεωργική εκμετάλλευση, στη Γαλλία 55,7, στη Γερμανία 48,4, στην Ολλανδία 24,9, στην Ιταλία 9, στην Ελλάδα 5,6, στην Ισπανία 25,4. Το ποσοστό των αγροκτημάτων, στην Ευρωπαϊκή ένωση των 27, με έκταση μικρότερη των 50 στρεμμάτων είναι το 48,2% του συνόλου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, τα αγροκτήματα με έκταση μεταξύ 50 και 200 στρεμμάτων αποτελούν το 31,7%, από 200 ως 500 στρέμματα είναι το 10,8%, μεταξύ 500 και 1000 στρεμμάτων είναι το 5,3% και πάνω από 1.000 στρέμματα είναι το 4,1% στο σύνολο των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Ο μέσος όρος των 27 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 22 εκτάρια ανά εκμετάλλευση. Παρατηρούμε την ύπαρξη μεγάλων αποκλίσεων στην έκταση που καταλαμβάνουν τα αγροκτήματα στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες με τη δημιουργία δύο μεγάλων ομάδων. Της ομάδας των χωρών του νότου, με τη μικρή σχετικά έκταση, και των χωρών του βορρά με τη μεγαλύτερη. Πέρα από το παραπάνω χαρακτηριστικό ένα μεγάλο πρόβλημα της αγροτικής οικονομίας, τουλάχιστο στο νότο της χώρας είναι η, για ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους, πολυδιάσπαση του κλήρου σε πολλά μικρά

2

αγροτεμάχια κάτι που καθιστά ιδιαίτερα δαπανηρή την καλλιέργεια και ταυτόχρονα εμποδίζει τη χρήση των πλέον σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας. Το επιτακτικό πρόβλημα του αναδασμού της αγροτικής γης ουδέποτε απασχόλησε την πολιτική ηγεσία και φυσικά ούτε την απασχολεί. Η βιαιότητα και η απόλυτη αδυναμία και αδιαφορία διαμόρφωσης αγροτικής πολιτικής φαίνονται στα δύο διαγράμματα που ακολουθούν. Στο διάγραμμα 2 βλέπουμε την ταχύτατη μείωση του αγροτικού πληθυσμού από το 1980 ως το 2010. Στο διάστημα αυτό ο αγροτικός πληθυσμός μειώθηκε στην Ελλάδα πάνω από 50%. Οι αγρότες αντιστέκονταν στην εγκατάλειψη της γεωργίας συνεχίζοντας να παράγουν. Κατά τη δεκαετία του 1990 η αντίσταση ήταν πλέον μάταιη και η γεωργική γη εγκαταλείπεται μαζικά όπως φαίνεται στο διάγραμμα 3.

Διάγραμμα 2

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΕΡΓΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ

ΠΗΓΗ:http://www.tradingeconomics.com/greece/food-production-index-1999-2001--100-wb-data.html

Διάγραμμα 3

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΓΗ.

ΠΗΓΗ: http://www.tradingeconomics.com/greece/agricultural-land-percent-of-land-area-wb-data.html

3

Η ταχύτατη εγκατάλειψη της αγροτικής γης ήταν αποτέλεσμα της ραγδαίας μείωσης του αγροτικού εισοδήματος από τη δεκαετία του 1990 και ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 2000 (διαγράμματα και 5) καθώς και της πολιτικής της αποδέσμευσης της επιδότησης από την παραγωγή.

Διάγραμμα 4

ΕΛΛΑΔΑ.ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ

Διάγραμμα 5

ΠΗΓΗ: http://www.tradingeconomics.com/greece/food-production-index-1999-2001--100-wb-data.html

Τα αποτελέσματα των παραπάνω μεταβολών ήσαν δραματικά και αναμενόμενα. Το μερίδιο της αγροτικής οικονομίας στο σχηματισμό του ΑΕΠ μειωνόταν συνεχώς (διάγραμμα 6).

4

Διάγραμμα 6

http://www.tradingeconomics.com/greece/food-production-index-1999-2001--100-wb-data.html

Αν και σε μια σειρά άλλων αναπτυγμένων χωρών το μερίδιο της αγροτικής οικονομίας στο σύνολο της οικονομίας συρρικνωνόταν, μέσα στο γενικό πλαίσιο της αδυναμίας ανάπτυξης του συνόλου της παραγωγής, στην Ελλάδα η συρρίκνωση αυτή έλαβε εξαιρετικά βίαιο χαρακτήρα. Πολλές αναπτυγμένες χώρες μείωναν την αγροτική παραγωγή τους αλλά διατηρούσαν ένα δυναμικό που τους επέτρεπε να έχουν μια σχετική αυτάρκεια και ταυτόχρονα να είναι και εξαγωγείς αγροτικών προϊόντων, όπως για παράδειγμα η Γαλλία. Ταυτόχρονα στην Ελλάδα η μείωση του αγροτικού πληθυσμού δεν οδηγούσε στην ανάπτυξη άλλων παραγωγικών τομέων αλλά στη διοχέτευση του εξαναγκασμένου σε φυγή από τη γεωργία εργατικού δυναμικού σε παρασιτικές ή γενικά σε μη παραγωγικές δραστηριότητες. Η κατάρρευση της αγροτικής παραγωγής συμπαρέσυρε σε κατάρρευση και τις βιομηχανικές και βιοτεχνικές μονάδες επεξεργασίας τροφίμων και ποτών. Η συμμετοχή της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών στο σχηματισμό του ΑΕΠ ανερχόταν το 2008 στο 3,08 λίγο πάνω από τη συνεισφορά του κλάδου εμπορίας και επισκευής αυτοκινήτων. Ενώ δηλαδή ο ελληνικός πληθυσμός αυξανόταν η παραγωγή τροφίμων στην Ελλάδα μειωνόταν (διάγραμμα 7).

Διάγραμμα 7

http://www.tradingeconomics.com/greece/food-production-index-1999-2001--100-wb-data.html

5

Φυσικά κανείς δεν ανησυχούσε γι αυτό αφού η «ισχυρή» Ελλάδα δεν είχε καθόλου ανάγκη την αγροτική παραγωγή. Ίσως κάποιος αντιτείνει πως τα εδάφη που εγκαταλείπονταν ήσαν εδάφη οριακής γονιμότητας τα οποία στη σημερινές συνθήκες καλλιέργειας δε μπορούσαν να αποδώσουν ικανοποιητικά. Αν υπήρχαν τέτοια εδάφη κατά τη δεκαετία του 1980 και μετά θα ήσαν ασφαλώς πολύ λίγα αφού αυτά είχαν εγκαταλειφτεί ήδη κατά τις προηγούμενες δεκαετίας. Αυτό γίνεται φανερό στο παρακάτω διάγραμμα που βλέπουμε τα εδάφη τα αφιερωμένα στην καλλιέργεια σιτηρών. Η μείωσή τους είναι διαχρονικά σταθερή και δεν είναι φυσικά γη οριακά παραγωγική. Το ίδιο μπορούμε να διαπιστώσουμε και για τις δενδρώδεις καλλιέργειες όπως η ελιά, η σταφίδα, τα σταφύλια κ.λπ (πίνακες και διαγράμματα του συγγραφέα στο τέλος του άρθρου για όποιον ενδιαφέρεται για περισσότερα στοιχεία).

Διάγραμμα 8

ΕΔΑΦΟΣ ΑΦΙΕΡΩΝΕΝΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΩΝ

http://www.tradingeconomics.com/greece/food-production-index-1999-2001--100-wb-data.html

Ίδια ήταν φυσικά και η τύχη των βιομηχανικών φυτών όπως ο καπνός, τα ζαχαρότευτλα και το βαμβάκι. Η παραγωγή των βιομηχανικών φυτών κατέρρευσε, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, συμπαρασύροντας φυσικά και τη βιομηχανία και το σύνολο των δραστηριοτήτων που αρθρώνονταν γύρω από αυτές τις παραγωγές. Στον πίνακα 2 και στο διάγραμμα 8 βλέπουμε τη χρονική εξέλιξη της παραγωγής βιομηχανικών φυτών στην Ελλάδα από το 1980 ως το 2009.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΒΑΜΒΑΚΙ ΖΑΧΑΡΟΤΕΥΤΛΑ ΑΡΑΧΙΔΑ ΚΑΠΝΑ

1981 358.835 2.600.000 8.600 122.972

1985 526.045 2.611.616 10.104 148.491

1990 663.032 2.760.000 6.816 122.271

1995 1.250.000 2.600.000 1.929 120.040

2000 1.235.000 3.146.000 1.098 121.721

2005 946.000 2.800.000 777 112.120

2009 600.000 1.600.000 901 22.556

ΠΗΓΗ: http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/elia_ep.htm

6

Διάγραμμα 9

Την πορεία που ακολουθούσε η γεωργία ακολούθησε φυσικά και η κτηνοτροφία. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη στασιμότητα του δείκτη παραγωγής ζωικού κεφαλαίου στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1970περίπου και τη μείωσή του από τη δεκαετία του 1990 και μετά.

Διάγραμμα 10

ΔΕΙΚΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΖΩΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

http://www.tradingeconomics.com/greece/food-production-index-1999-2001--100-wb-data.html

Στον πίνακα 3 που ακολουθεί και στο διάγραμμα 11 βλέπουμε την εξέλιξη στο χρόνο της παραγωγής κρέατος στην Ελλάδα από το 1980 ως το 2009. Παρατηρούμε και πάλι την κατάρρευση της ζωικής παραγωγής σε μια περίοδο μάλιστα που η κατανάλωση κρέατος στην Ελλάδα αυξανόταν.

7

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΕΑΤΟΣ (σε τόνους)

ΕΤΟΣ ΒΟΕΪΟ ΠΡΟΒΕΙΟ ΚΑΤΣΙΚΙΣΙΟ ΧΟΙΡΙΝΟ1980 100.500 80.458 39.366 144.3371985 82.403 81.390 40.893 147.3631990 81.830 83.771 45.571 146.9671995 70.587 82.766 46.764 144.1282000 60.931 79.569 43.700 138.9632005 58.751 75.356 39.256 135.1642008 56.229 71.523 36.453 118.553ΠΗΓΗ: http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/elia_ep.htm

Διάγραμμα 11

Το σύνολο των παραπάνω μεταβολών είχαν σαν καταληκτικό αποτέλεσμα την καταστροφή της αγροτικής οικονομίας στην Ελλάδα και τον κ. υπουργό έκπληκτο, ως καινούριος στην πολιτική, να το διαπιστώνει μόλις σήμερα! Η διαπίστωση του υπουργού είναι αυτή που αποτυπώνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Στον πίνακα βλέπουμε το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων της Ελλάδας για το 2009 όπως δίνεται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή. Εύκολα διαπιστώνουμε με μια απλή ματιά στον πίνακα πως μόνο στα ψάρια, στα φρούτα και λαχανικά, στους ελαιούχους σπόρους και καρπούς και στα έλαια έχουμε θετικό εμπορικό ισοζύγιο. Αφού καταστρέψαμε την παραγωγή ζάχαρης στην Ελλάδα εισάγουμε πλέον από την Ε.Ε. το ίδιο και με τον καπνό και με τα δημητριακά και με τις ζωοτροφές και με τα γαλακτοκομικά και με όλα τα αγροτικά προϊόντα τελικά. Και δεν αναφερόμαστε φυσικά για εκείνα τα προϊόντα που λόγω κλίματος δεν μπορούμε να παράγουμε αλλά για εκείνα που μπορούμε να παράγουμε και τα οποία πράγματι παράγαμε μέχρι που οι ακολουθούμενες πολιτικές από τις ελληνικές κυβερνήσεις και τις αγροτικές

8

πολιτικές της Ε.Ε τα οδηγήσουν στον αφανισμό και την εισαγωγή τους πια από την Ε.Ε.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

Από το 2002 ως το 2009 η αξία των εισαγωγών αγροτικών προϊόντων από την Ε.Ε ανήλθε στα 47,143 δισεκατομμύρια ευρώ. Της ίδιας τάξης μεγέθους ήσαν και οι κοινοτικές επιδοτήσεις προς την ελληνική γεωργία. Μας επιδοτούσαν δηλαδή για να αγοράζουμε τα προϊόντα τους καταστρέφοντας την ελληνική αγροτική παραγωγή. Ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ελλάδας ως προς τις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων είναι η Γερμανία από την οποία και εισήχθη, το 2008, το 13% των συνολικών γεωργικών εισαγωγών. Από τη Γερμανία δεν εισάγουμε μόνο κρέατα και γαλακτοκομικά προϊόντα αλλά ακόμη και μαλακό σιτάρι, ντομάτες, μήλα, πατάτες. Ακόμη δε και χυμούς μήλων και πορτοκαλιών! Αφού δε καταστρέψαμε τη δική μας παραγωγή ζάχαρης εισάγουμε από τη πλέον Γερμανία όπως εισάγουμε επίσης μέλι και καπνό! (δες επίσημη αναφορά του υπουργείου γεωργίας: http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/Stat_analysis/Germany_Trade.Report_2004-08.pdf). Ακολουθούν κατόπιν σε αξία εισαγωγών η Ολλανδία και η Γαλλία. Στα επόμενα διαγράμματα βλέπουμε τις εισαγωγές, τις εξαγωγές και το ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων με τη Γερμανία και τη Γαλλία.

9

Διάγραμμα 12

ΠΗΓΗ: http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/Stat_analysis/France_Trade.Report.2006-2008_GR.pdf

Διάγραμμα 13

ΠΗΓΗ: http://www.minagric.gr/greek/agro_pol/Stat_analysis/Germany_Trade.Report_2004-08.pdf

Τα στοιχεία που παραθέσαμε τεκμηριώνουν, νομίζω, επαρκώς τη θέση για την κατάρρευση της ελληνικής αγροτικής οικονομίας και την πλήρη σχεδόν διατροφική εξάρτησή μας από τις εισαγωγές. Τίποτα απολύτως δεν δείχνει κάποιο σημάδι αντιστροφής της τάσης συρρίκνωσης της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Το αντίθετο μάλιστα. Οι κίνδυνοι από την κατάσταση αυτή της ελληνικής αγροτικής

10

οικονομίας είναι εξαιρετικά μεγάλοι και δε συνδέονται απλώς λογιστικά με το έλλειμμα του αγροτικού εμπορικού ισοζυγίου. Τα τρόφιμα έχουν μπει στο στόχαστρο του διεθνούς τυχοδιωκτικού και παρασιτικού κεφαλαίου μέσω των χρηματιστηρίων εμπορευμάτων. «Εισερχόμαστε σε έδαφος κινδύνου» προειδοποίησε το Γενάρη του 2010 ο επικεφαλής οικονομολόγος του Οργανισμού Τροφίμων και γεωργίας του ΟΗΕ. Το 2003 ήσαν τοποθετημένα στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων 12 δισεκατομμύρια δολάρια. Μέσα σε πέντε χρόνια το ποσό είχε ανέλθει στα 300 δισεκατομμύρια δολάρια μια αύξηση δηλαδή κατά 2.500%. οι τιμές των τροφίμων έχουν πάρει φωτιά. Είναι πολύ πιθανό κατά το επόμενο χρονικό διάστημα τα τρόφιμα να αποτελέσουν βασική συνιστώσα και στόχο του περιφερόμενου κερδοσκοπικού κεφαλαίου. Η ανάταξη της ελληνικής γεωργίας πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό στόχο της ελληνικής πολιτικής. Το τελευταίο διάστημα όλο και πιο συχνά αναπαράγεται η άποψη, στο πλαίσιο της συζήτησης για έξοδο από το ευρώ, πως ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα επιφέρει, λόγω της υποτίμησης του εθνικού νομίσματος, μεγάλη αύξηση στις τιμές των εισαγόμενων τροφίμων. Η άποψη αυτή στερείται παντελώς βάσης και θεωρεί δεδομένη τη σημερινή αγροτική πολιτική. Αγνοεί, ή κάνει πως αγνοεί, τη δυνατότητα της γεωργίας για άμεση ανάκαμψη. Η δυνατότητα αυτή πηγάζει από την ίδια τη φύση της αγροτικής παραγωγής στην οποία τα περισσότερα από τα προϊόντα της αποδίδουν αμέσως χωρίς να χρειάζονται ούτε ιδιαίτερα κεφάλαια ούτε και χρονοβόρες διαδικασίες. Ακόμη και η δενδροκαλλιέργεια είναι έτοιμη και το μόνο που περιμένει είναι το ευνοϊκό κλίμα. Η παραπάνω προσπάθεια εντάσσεται απλά στα σχέδιο κατατρομοκράτησης των εργαζομένων και της καλλιέργειας φόβου για οποιαδήποτε αμφισβήτηση των ακολουθούμενων πολιτικών. Δε θα επεκταθούμε εδώ στην παρουσίαση σκέψεων που μπορούν να βάλουν την αγροτική παραγωγή σε αναπτυξιακή τροχιά αλλά αυτές υπάρχουν και μπορούν να συζητηθούν κάποια άλλη φορά. Η αδιαφορία, οι διαφορετικές πολιτικές επιλογές οι οποίες έχουν σαν μοναδικό στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του διεθνούς και εγχώριου κεφαλαίου και ιδιαίτερα των τραπεζών αλλά και, δευτερεύοντος, η ανικανότητα της σημερινής κυβέρνησης είναι δεδομένη. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ακριβώς οι πολιτικές των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ οδήγησαν τα πράγματα στο σημείο που βρίσκονται σήμερα. Στην καταστροφή της ελληνικής γεωργίας, στο φτώχεμα του αγρότη, στην απόλυτη εξάρτηση μας από τις εισαγωγές για τη διατροφή μας και στην οικονομική αιμορραγία. Μόνο μια άλλη πολιτική μπορεί να διαμορφώσει μια εθνική αγροτική πολιτική προς όφελος των αγροτών αλλά και του συνόλου των εργαζομένων.

11