Από ηον Μαπξ ζηον Μαπξ

ΣΑΞΗ ΚΑΘ ΚΟΜΜΑ Μηα ζπδήηεζε κε ηνλ Ζαλ Πωι αξηξ

θαη έλα εηζαγωγηθό ζεκείωκα

ηεο Ρνζάλα Ρνζάληα

Μεηάθξαζε από ηα ηηαιηθά

Χξίζηνο Αιεμαλδξίδεο

Γιωζζηθή επηκέιεηα

Λίηα Κνηαξά

Δεκνζηεύηεθε ζην Νν 4 ηνπ πεξηνδηθνύ

il Manifesto

ην επηέκβξην ηνπ 1979

Αζήλα, Φεβξνπάξηνο 2011

Αθιεπωμένη η μεηάθπαζη εηούηη

ζηον Μπάμπη Γεωπγούλα,

ζε ένδειξη βαθειάρ εκηίμηζηρ

Εηζαγωγηθό ζεκείωκα

Δπαλεηιεκκέλα έρεη εηπσζεί φηη δε βξίζθνπκε ζην Μαξμ κία ζεσξία γηα ην θφκκα,

νχηε γηα ηελ ηάμε. Δίλαη αιήζεηα σζηφζν, ελψ ην πξφβιεκα ηεο ηάμεο δηαπεξλά ην

ζχλνιν ηεο αλάιπζήο ηνπ θαη παξνπζηάδεη κία ππθλφηεηα θαη έλα πινχην πνπ

επηηξέπνπλ κία επξεία αλαζχλζεζή ηνπ (ή θαη ζεσξεηηθή έξεπλα), δε ζπκβαίλεη ην

ίδην θαη γηα ην θφκκα. Σν γεγνλφο δελ νθείιεηαη ζην φηη ν Μάξμ δελ αληειήθζε ην

πξφβιεκα ηεο ηαμηθήο «νξγάλσζεο». Σν αληηκεηψπηζε κφιηο δηαιχζεθε ζηνλ ίδην θαη

ζηνλ Έγθειο (πξάγκα πνπ ζπλέβε ζχληνκα, κεηά ηελ Αγία Οηθνγέλεηα θαη ηε

Γεξκαληθή Ιδενινγία) ε απηαπάηε γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ελφο ξφινπ

απνθιεηζηηθά δηαλννπκελίζηηθνπ, δηαθσηηζηηθνχ, μεθνκκέλνπ απφ ηελ πνιηηηθή

πξάμε ζην εζσηεξηθφ ηεο θαζνξηζηηθήο θνηλσληθήο νκάδαο, ησλ εξγαηψλ δειαδή1·

θαη σξηκάδεη κεηαμχ ηνπ 1845 θαη ηνπ 1848 κε έλα ζχληνκν πέξαζκα κέζα απφ

ζπλσκνζίεο θαη κπζηηθέο νξγαλψζεηο κέρξη ηηο γεξκαληθέο εξγαηηθέο ελψζεηο θαη ηε

γλσξηκία κε ηνλ νπηνπηζηή θνκκνπληζηή Βάηηιηλγθ (Weitling). ε θακία απφ ηηο

επαθέο απηέο (εθηφο ίζσο απφ ηε καθξνρξφληα ζρέζε εθηίκεζεο θαη ηειηθά δξάζεο,

πνπ ζπλέδεζε ηνλ Μαξμ κε ηνλ Μπιαλθί (Blanqui)) δελ ππήξμε θάπνηα πεξίπησζε

«έληαμεο». Ο Μαξμ είρε ήδε κία ζεσξεηηθή ηνπνζέηεζε πνπ ηνλ δηαθνξνπνηνχζε

ξηδηθά απφ ηηο νκηριψδεηο ζεσξεηηθέο βάζεηο ησλ κπζηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη πνπ ηνλ

έθεξε ακέζσο αληηκέησπν κε ηνλ Βάηηιηλγθ. Δπξφθεηην γηα κία ηνπνζέηεζε

πξαθηηθή: έπξεπε λα ςάμεη θαλείο ηνπο εξγάηεο εθεί φπνπ βξίζθνληαλ θαη εθείλν πνπ

πεξηζζφηεξν ελδηέθεξε ήηαλ ην γεγνλφο φηη ζηελ θξίζε εθείλσλ ησλ ρξφλσλ ε παιηά

κνξθή ησλ ζπλσκνηηθψλ θαη κπζηηθψλ νξγαλψζεσλ έηεηλε λα πάξεη πξνιεηαξηαθά

ραξαθηεξηζηηθά θαη φρη εθείλα ηεο ηδενινγηθήο δηακάρεο, πνπ έπαηξλε πφηε πφηε.

Μπνξνχκε λα πνχκε, κε φιν ν ζέβαο, φηη ήηαλ κία ηνπνζέηεζε απνιχησο

«εξγαιεηαθή». ηαλ ην 1847 ε Έλσζε ησλ Δηθαίσλ δηαιχεηαη θαη γίλεηαη Έλσζε ησλ

Κνκκνπληζηώλ, αλαηίζεηαη ζην Μαξμ λα ηεο γξάςεη ην Μαληθέζην· φια ηα ζέκαηα

πνπ είραλ αλαπηπρζεί απφ ην Βάηηιηλγθ δηαγξάθηεθαλ. Απηφ πνπ πηέδεη ην Μαξμ, θαη

εμεγεί ηε θχζε ηνπ Μαληθέζηνπ πνπ μεπεξλά ηνπο αξρηθνχο ζθνπνχο γηα ηνπο

νπνίνπο ζπληάρηεθε, είλαη ε θαηάζηξσζε ελφο ζρεδίνπ πνπ λα θαζηζηά ην γεξκαληθφ

πξνιεηαξηάην ακέζσο ηθαλφ λα ζπλεηδεηνπνηήζεη φρη κφλν ηε δπλαηφηεηα, αιιά θαη

ηελ επηηαθηηθή αλαγθαηφηεηα ηνπ ηζηνξηθνχ ηνπ ξφινπ θαη έηζη, θπζηθά, πξνθχπηεη

ην πέξαζκά ηνπ απφ έλα ηξφπν απηνγλσζίαο ζθνηεηλφ θαη κεηνςεθηθφ ζε κία

δεκφζηα, αλνηρηή νξγάλσζε, φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν εθηεηακέλε. Ζ έκθαζε

δίλεηαη ζηελ πξάμε, γεληθή θαη νξγαλσκέλε. Γελ είλαη ηπραίν πνπ ην παιηφ κφην ηεο

έλσζεο ησλ Κνκκνπληζηψλ, Όινη νη άλζξσπνη είλαη αδέιθηα, κεηαηξέπεηαη ζε

Πξνιεηάξηνη όισλ ησλ ρσξώλ, ελσζείηε!

Δθείλν φκσο πνπ δηαρσξίδεη ην Μαξμ απφ ην Λέληλ (θαη φρη κε ηελ έλλνηα φηη ν Λέληλ

ζπκπιήξσζε έλα ζρέδην πνπ άθεζε κηζνηειεησκέλν ν Μαξμ, αιιά κε ηελ έλλνηα φηη

νη δχν ζεσξήζεηο πνξεχνληαη πξνο δηαθνξεηηθέο θαηεπζχλζεηο), είλαη φηη ε νξγάλσζε

δελ ζεσξείηαη πνηέ ηίπνηε πεξηζζφηεξν απφ κία πεξίζηαζε θαη’ εμνρήλ πξαθηηθή, έλα

φξγαλν εχπιαζην θαη επκεηάβιεην, κηα αληαλάθιαζε εθείλνπ πνπ είλαη ην κφλν

πξαγκαηηθφ ππνθείκελν ηεο επαλάζηαζεο, ηνπ πξνιεηαξηάηνπ. Ζ νξγάλσζε ην

εθθξάδεη, δελ πξνεγείηαη θαη αθφκε ιηγφηεξν δελ πξνηξέρεη ζε φ, ηη αθνξά ηα

πεξηερφκελα θαη ηνπο ξφινπο ηνπ. Δθείλν πνπ δηαθνξνπνηνχζε ήδε ηνλ Μαξμ απφ ηηο

ζπλσκνηηθέο νξγαλψζεηο δελ ήηαλ κφλν ν πεξηνξηζκέλνο θαη κπζηηθφο ραξαθηήξαο

ηνπο, αιιά θαη ε πεπνίζεζε φηη απηέο νη ίδηεο ζα κπνξνχζαλ λα δηαρεηξηζηνχλ κηα

επαλαζηαηηθή δηαδηθαζία γηα ινγαξηαζκό ηνπ πξνιεηαξηάηνπ. «Δίλαη απηνλφεην –

γξάθεη κε γνχζην - φηη απηνί νη ζπλσκφηεο δελ αξθνχληαη λα νξγαλψζνπλ γεληθά ην

επαλαζηαηηθφ πξνιεηαξηάην. Ζ αζρνιία ηνπο ζπλίζηαηαη ζην λα πξνηξέρνπλ ηεο

δηαδηθαζίαο ηεο επαλαζηαηηθήο αλάπηπμεο, ζπξψρλνληάο ηελ ηερλεέλησο ζηελ θξίζε,

ζηελ πξνρεηξφηεηα, ρσξίο λα ππάξρνπλ νη επαλαζηαηηθέο πξνυπνζέζεηο… φηαλ ε

κνλαδηθή πξνυπφζεζε είλαη ε επαξθήο νξγάλσζε ηεο εμέγεξζεο. Δίλαη νη αιρεκηζηέο

ηεο επαλάζηαζεο θαη ζπκκεξίδνληαη, καδί κε ηνπο παιηνχο αιρεκηζηέο, ηε ζχγρπζε

ησλ ηδεψλ. Πνιπάζρνινη ζην λα θάλνπλ ζπλέρεηα ζρέδηα, δελ έρνπλ άιιν ζηφρν απφ

εθείλνλ ηεο πξνζερνχο αλαηξνπήο ηεο ππάξρνπζαο θπβέξλεζεο θαη ππνηηκνχλ βαζηά

ηε δξάζε, κε ραξαθηήξα πεξηζζφηεξν ζεσξεηηθφ, πνπ ζθνπφ έρεη λα δείμεη θαζαξά

ζηνπο εξγαδφκελνπο ηα ηαμηθά ηνπο ζπκθέξνληα…. ην κέηξν πνπ ην πξνιεηαξηάην

ηνπ Παξηζηνύ πξνρσξνύζε θαη’ επζείαλ ζηελ πξώηε γξακκή σο θόκκα, νη ζπλσκφηεο

απηνί έραλαλ ηελ επηξξνή ηνπο». Καη θαηέιεγε: «Οη βφκβεο ηνπ 1847…

δηαζθφξπηζαλ ηειηθά ηνπο πην πεηζκαηάξεδεο θαη παξάινγνπο παιηνχο ζπλσκφηεο θαη

έξημαλ ηηο νξγαλψζεηο πνπ ππήξραλ κέρξη ηφηε ζην άκεζν πξνιεηαξηαθό θίλεκα» 2. Οη

ππνγξακκίζεηο δηθέο καο. Αλάκεζα ζην πξνιεηαξηάην θαη ζην θφκκα ηνπ

πξνιεηαξηάηνπ ε αιιειεμάξηεζε είλαη άκεζε, νη φξνη ζρεδφλ αιιειναληαιιαθηηθνί,

επεηδή κεηαμχ ηνπ είλαη θαη ηνπ πνιηηηθνχ είλαη ηεο ηάμεο δελ ππάξρεη παξά κία κφλν

πξαθηηθή δηάθξηζε, κε ηελ έλλνηα φηη ην δεχηεξν είλαη ν ζπγθπξηαθφο ηχπνο ηνπ

πξψηνπ. Καη επί πιένλ, ε πεπνίζεζε φηη ν πξσηαγσληζηήο απηφο, ην πξνιεηαξηάην,

δελ έρεη αλάγθε απφ έλαλ ηξφπν νξγάλσζεο θαη έθθξαζεο κε έλα δηθφ ηνπ επίπεδν

απηνλνκίαο, επεηδή δεκηνπξγεί θαη θαηαζηξέθεη θάζε θνξά ηηο κνξθέο πνιηηηθήο ηνπ

έθθξαζεο (αθνχ απνηειεί θαζαξά πξαθηηθή έθθξαζε, πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν

επαξθή) ηηο νπνίεο παίξλεη ζηελ πάιε θαη ζηελ πνξεία κηαο δηεξγαζίαο, φπνπ ε

δηάπιαζε ηεο ζπλείδεζεο εμαξηάηαη εμ νινθιήξνπ απφ ηελ πάιε θαη ηελ

αληηθεηκεληθή ηνπνζέηεζε απέλαληη ζηε ζρέζε παξαγσγήο. ρεηηθά κε απηά ν Έγθειο

ζην έξγν ηνπ Πεξί ηεο ηζηνξίαο ηεο Έλσζεο Κνκκνπληζηώλ ζα θαηαιήμεη ζην εμήο

ζπκπέξαζκα: «ήκεξα ην γεξκαληθφ πξνιεηαξηάην δελ έρεη πιένλ αλάγθε απφ θακία

επίζεκε νξγάλσζε, νχηε δεκφζηα, νχηε κπζηηθή. Σν απιφ δέζηκν, πνπ είλαη

απηνλφεην, κεηαμχ ηαμηθψλ ζπληξφθσλ κε ηελ ίδηα αληίιεςε είλαη αξθεηφ, ρσξίο φια

εθείλα ηα θαηαζηαηηθά, ηηο δηεπζπληηθέο απαηηήζεηο, ηηο απνθάζεηο θαη φ, ηη άιιν

κπνξεί λα θαληαζηεί θαλείο γηα λα ηαξαθνπλεζεί ην γεξκαληθφ Ράηρ… Σν δηεζλέο

θίλεκα ηνπ επξσπατθνχ θαη ακεξηθάληθνπ πξνιεηαξηάηνπ έρεη δπλακψζεη ηψξα ηφζν

πνιχ πνπ φρη κφλν ε πεξηνξηζκέλε αξρηθή ηνπ κνξθή – ε Μπζηηθή Έλσζε – αιιά

αθφκε θαη ε δεχηεξε κνξθή ηνπ, απείξσο επξχηεξε, - ε δεκφζηα Γηεζλήο Έλσζε ησλ

Δξγαηψλ - ηνπ έρνπλ γίλεη πιένλ εκπφδηα. Σν απιφ αίζζεκα αιιειεγγχεο, βαζηζκέλν

ζηελ πεπνίζεζε ηεο ηαπηφηεηαο ηεο ηαμηθήο θαηάζηαζεο, είλαη αξθεηφ γηα ηε

δεκηνπξγία θαη ηε δηαηήξεζε απφ θνηλνχ κεηαμχ ησλ εξγαηψλ φισλ ησλ ρσξψλ θαη

φισλ ησλ γισζζψλ ελφο κεγάινπ θφκκαηνο ηνπ πξνιεηαξηάηνπ». Δίλαη ιφγηα ηνπ

1885. Οη επηπηψζεηο φκσο – πνιχ πινπζηφηεξεο απ’ φηη ζην εγθειζηαλφ θείκελν – πνπ

βξίζθνληαη ζηε βάζε απηνχ ηνπ ηξφπνπ έθθξαζεο ηνπ πξνιεηαξηάηνπ γίλνληαη

αληηιεπηέο θπξίσο εθεί φπνπ ν Μαξμ πεξηγξάθεη ην γίγλεζζαη ηεο ηαμηθήο πάιεο. Αο

ζπκεζνχκε ην πεξίθεκν απφζπαζκα ηεο 18εο

Μπξπκαίξ: «Ζ επαλάζηαζε φκσο πάεη

κέρξη ην βάζνο ησλ πξαγκάησλ. Γηαζρίδεη αθφκε ην Καζαξηήξην. Γνπιεχεη

κεζνδηθά… Πξψηα επεμεξγάζηεθε ζηελ εληέιεηα ηελ θνηλνβνπιεπηηθή εμνπζία γηα

λα κπνξέζεη λα ηελ αλαηξέςεη. Σψξα πνπ έθηαζε ζ’ απηφ ην απνηέιεζκα ζπξψρλεη

πξνο ηελ ηειεηνπνίεζή ηεο ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία, ηελ αλαγθάδεη λα πάξεη ηελ πην

μεθάζαξε έθθξαζή ηεο, ηελ απνκνλψλεη, ηελ ηνπνζεηεί κπξνζηά ηεο ζαλ ην κνλαδηθφ

εκπφδην, γηα λα ζπγθεληξψζεη επάλσ ηεο φιε ηελ θαηαζηξεπηηθή ηζρχ ηεο. Καη φηαλ ε

επαλάζηαζε θέξεη εηο πέξαο απηφ ην δεχηεξν κηζφ ηεο πξνπαξαζθεπαζηηθήο ηεο

εξγαζίαο, ε Δπξψπε ζα αλαπεδήζεη απφ ηε ζέζε ηεο θαη ζα θσλάμεη: Καιφ ην

ζθάςηκφ ζνπ, γεξν-ηπθινπφληηθα!»

ΣΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΣΖ ΚΟΜΟΤΝΑ

Ση είλαη ε επαλάζηαζε – ζ’ απηφ ην πιαίζην – εάλ φρη έλα πξντφλ άξξεθηα

ζπλδεδεκέλσλ παξαγφλησλ πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ πιηθή αλάπηπμε ηεο ηαμηθήο

ζχγθξνπζεο, κε ηελ απφδνζή ηεο ζε πνιηηηθέο εθθξάζεηο, κε ηελ ελ δηακνξθψζεη

ππνθεηκεληθή ζπλείδεζε, φπνπ θαλέλαο απφ ηνπο ηξεηο παξάγνληεο δελ μερσξίδεη απφ

ηνπο άιινπο; Απηή ε αληίιεςε γηα ηελ επαλάζηαζε, δειαδή ην γεξν-ηπθινπφληηθα,

δελ επηηξέπεη κία εξκελεία κεραληζηηθνχ εμειηθηηθνχ ηχπνπ, επεηδή ε θηλεηήξηα

δχλακή ηεο βξίζθεηαη ζηελ νξκεηηθή βία ηνπ πξνιεηαξηάηνπ γηα λα δηαιχζεη ηηο

κνξθέο ηνπ παξειζφληνο, αιιά δελ είλαη θαη ηαπηφζεκε κε έλα ππνθεηκεληθφ ζρέδην,

έλα πιάλν ζρεδηαζκέλν εθ ησλ πξνηέξσλ ζε ζρέζε κε ηηο πιηθέο δηεξγαζίεο ελ

εμειίμεη, κηα ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο ηάμεο πξνγελέζηεξε απφ ηελ ίδηα

ηελ ηζηνξία θαη ηελ ηάμε θαη θαηά ζπλέπεηα μέλε θαη δηαθνξεηηθή απφ απηέο. ηε

δηάθξηζε πνπ θάλεη ν Μαξμ αλάκεζα ζην θνηλσληθό είλαη θαη ζηε ζπλείδεζε

βξίζθεηαη θαη ν νκθάιηνο ιψξνο πνπ ζπλδέεη θαηά βάζνο ηηο δχν πξαγκαηηθφηεηεο,

δεζκφο πνπ ηηο ζπγθινλίδεη θαη ηηο δηαπεξλά. ην ίδην έξγν (Η 18ε Μπξπκαίξ) ε

ζρέζε απηή – πνπ δελ έρεη ηίπνηα ην εηδπιιηαθφ, παξά απνηειεί δπζηνθία ηνπ

θηλήκαηνο - εξκελεχεη πψο, ζε αληίζεζε κε ηηο «εθήκεξεο» αζηηθέο επαλαζηάζεηο, «νη

πξνιεηαξηαθέο επαλαζηάζεηο … ηνπ 19νπ

αηψλα αζθνχλ ζπλερή θξηηηθή ζηνλ εαπηφ

ηνπο· δηαθφπηνπλ αλά πάζα ζηηγκή ηελ πνξεία ηνπο· επηζηξέθνπλ ζ’ απηφ πνπ

έκνηαδε ηειεησκέλν γηα λα μαλαξρίζνπλ απφ ηελ αξρή· ριεπάδνπλ αιχπεηα θαη ρσξίο

κηζφινγα ηα εκίκεηξα, ηηο αδπλακίεο, θαη ηε κηδέξηα ζηηο πξψηεο απφπεηξέο ηνπο·

δείρλνπλ λα θαηαβάινπλ ηνλ αληίπαιν κφλν επεηδή απηφο παίξλεη απφ ηε γε λέεο

δπλάκεηο θαη πςψλεηαη πάιη δπλαηφηεξνο κπξνζηά ηνπο· θάλνπλ πίζσ ζπλέρεηα,

ηξνκαγκέλεο απφ ηελ απεξαληνζχλε ησλ ζηφρσλ ηνπο, κέρξη πνπ λα δεκηνπξγεζνχλ

νη ζπλζήθεο εθείλεο πνπ θαζηζηνχλ αδχλαην νπνηνδήπνηε πηζσγχξηζκα θαη ηφηε

εθείλεο νη ίδηεο νη ζπλζήθεο θσλάδνπλ: «Ηδνχ ε Ρφδνο, ηδνχ θαη ην πήδεκα!» Δδψ

θαίλεηαη λα ηνλίδεηαη κε κεγαιχηεξε έληαζε ε αληηθεηκεληθφηεηα ηεο ζχγθξνπζεο

πνπ ζρεδφλ σζεί θαη πηέδεη ηε ζπλείδεζε (Ηδνχ ε Ρφδνο, ηδνχ θαη ην πήδεκα!) θαη ηελ

ππνθεηκεληθή ζέιεζε ηεο ηάμεο, αθφκε ζπκκέηνρεο ζηελ αδξάλεηα ηνπ ππάξρνληνο,

παξφιν πνπ είλαη πξσηαγσλίζηξηα απηνχ πνπ πξέπεη λ’ αιιάμεη. Σν ζεκείν ζχληεμεο

κεηαμχ ηνπ θνηλσληθνύ είλαη θαη ηεο ζπλείδεζεο (πξφβιεκα ην νπνίν, φπσο ζα δνχκε,

βξίζθεηαη ζηε βάζε ηεο ιεληληζηηθήο ζεσξίαο γηα ην θφκκα) είλαη, θαηά ηνλ Μαξμ,

μεθάζαξα ε πξάμε. Με άιια ιφγηα ζηελ εξψηεζε, «πψο» ε ηάμε ζπλεηδεηνπνηεί ην

αληηθεηκεληθφ θνηλσληθφ ηεο είλαη, ε απάληεζε είλαη «ζηελ πξάμε, κέζα απφ ηελ

πάιε». Ο Λέιην Μπάζν3 ζεκεηψλεη κε νμπδέξθεηα πσο ην θιεηδί, εάλ φλησο

ρξεηαδφκαζηε κία ζεσξεηηθή εθθψλεζε, βξίζθεηαη ζηηο Θέζεηο γηα ηνλ Φόηεξκπαρ θαη

εηδηθφηεξα ζην ηξίην ζρφιην. Ζ ζπλείδεζε, δειαδή, δελ είλαη ην πξντφλ κηαο

«γλψζεο», αιιά ελφο «είλαη ελ θηλήζεη», ελ κεηαζρεκαηηζκψ, κηάο δπλακηθήο ζρέζεο

κε ηε θχζε ή κε ηελ θνηλσλία. Γεκηνχξγεκα ηνπ θαπηηαιηζκνχ, ε εξγαηηθή ηάμε

παίξλεη απφ απηφλ κνξθή θαη δηαζηάζεηο θαη ηαπηφρξνλα ηε ζπλζήθε αιινηξίσζήο

ηεο· είλαη ε πξαγκαηηθή ηνπνζέηεζή ηεο πνπ ηελ νδεγεί λα ηνλ αξλεζεί. Ζ πάιε ησλ

ηάμεσλ, θαηά ζπλέπεηα, έρεη ηηο πιηθέο ηεο ξίδεο κέζα ζηνλ ίδην ην κεραληζκφ ηνπ

ζπζηήκαηνο θαη ε επαλάζηαζε – ε δηαδηθαζία δειαδή γηα ην μεπέξαζκά ηνπ – είλαη

έλα θνηλσληθό γίγλεζζαη, είλαη ε έθθξαζε απηνχ ηνπ αληαγσληζκνχ, πνπ

νηθνδνκείηαη ζηαδηαθά, είλαη νη πνιηηηθέο κνξθέο πνπ ρξεηάδεηαη ε πξνιεηαξηαθή

ηάμε θαη νη νπνίεο απαξηίδνπλ ηελ νξγάλσζή ηνπ, ην θφκκα. Γη’ απηφ ζην Μάξμ, εάλ

ην θφκκα θαη ην πξνιεηαξηάην εκθαλίδνληαη θακηά θνξά σο έλλνηεο πνπ κπνξεί λα

πάξνπλ ε κία ηε ζέζε ηεο άιιεο, απηφ ζπκβαίλεη κε ηελ έλλνηα φηη ην πξψην είλαη ε

πνιηηηθή έθθξαζε ηνπ δεχηεξνπ, απνηειεί ηε κεηαβαηηθή κνξθή χπαξμήο ηνπ –

ζπκκέηνρν ζε φιεο ηηο ηζηνξηθέο αηέιεηεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ θάζε θνξά πνιηηηθψλ

ζεζκψλ (θαη γη’ απηφλ αθφκα ην ιφγν αμίδεη ε αλάγλσζε ηεο 18εο

Μπξπκαίξ) – ελψ ην

πξνιεηαξηάην παξακέλεη ην ζηαζεξφ ηζηνξηθφ ππνθείκελν, ξηδσκέλν κέζα ζηελ

πιηθφηεηα ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ κεραληζκνχ, κε ηα πφδηα ζηε γε, κε άιια ιφγηα

πξφθεηηαη εδψ γηα ηελ αλεζηξακκέλε ρεγθειηαλή δηαιεθηηθή. Γελ είλαη ηπραίν πνπ

πξννξίδεηαη λα θνκκαηηάζεη θαη λα γθξεκίζεη ηνπο παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο πνιηηηθήο

έθθξαζεο, αιιά θαη ηνπο δηθνχο ηνπ, ζην βαζκφ πνπ εκπεξηέρνπλ ζηηγκέο μέρσξεο

απφ ηελ άκεζε θνηλσληθή δηαρείξηζε, φπσο ζπκβαίλεη, πξάγκαηη, ζηελ πεξίπησζε ηνπ

κνλαδηθνχ ηχπνπ επαλάζηαζεο θαη επαλαζηαηηθήο θνηλσλίαο πνπ ν Μαξμ αλαιχεη,

θαη πξφθεηηαη γηα ηελ Κνκκνχλα ηνπ 1871. Καηά ηε δηάξθεηά ηεο ε πξνιεηαξηαθή βία

δελ είρε θάλεη θνκκάηηα κφλν ηελ αζηηθή εμνπζία, αιιά θαη ηηο δνκέο ηεο (ν Λέληλ ζα

βγάιεη απφ εδψ ην ζπκπέξαζκα φηη ε πξνιεηαξηαθή εμνπζία δελ κπνξεί λα

ρξεζηκνπνηήζεη ηελ αζηηθή θξαηηθή κεραλή, αιιά νθείιεη λα ηελ ηζαθίζεη)· ε άκεζε

δεκνθξαηία εκθαληδφηαλ φρη ζαλ κία πξσηνγελήο κνξθή, αιιά ζαλ ε εηδνπνηόο

κνξθή ηεο πξνιεηαξηαθήο εμνπζίαο. ην κνληέιν ηεο Κνκνχλαο, επαλάζηαζε θαη

επαλαζηαηηθή θνηλσλία πξνεηθνλίδνληαλ, θαηά ζπλέπεηα, φρη κφλν ζαλ θαηάξγεζε

ηνπ θξάηνπο, αιιά, θαηά βάζνο, ζαλ ζηαδηαθή θαηάξγεζε ηεο πνιηηηθήο δηάζηαζεο,

σο δηάζηαζεο μέρσξεο θαη αληηηηζέκελεο ζην θνηλσληθφ είλαη, αλαζπληεζεηκέλν ζηελ

ελφηεηά ηνπ. πσο ην πξνιεηαξηάην ηνλ θαηξφ ηεο ηαμηθήο πάιεο δελ παξήγαγε έλα

ζεζκφ θαζ’ εαπηφλ, μέρσξν απφ ην άκεζν είλαη ηνπ, έηζη δελ ζα κπνξνχζε λα

παξαγάγεη θαη έλα θξάηνο δηθφ ηνπ, μέρσξν απφ ην άκεζν είλαη ηεο θαηλνχξγηαο

θνηλσλίαο. Δάλ, θαηά ζπλέπεηα, ζην Μαξμ δελ ππάξρεη κία ζεσξία γηα ην θφκκα, ην

γεγνλφο νθείιεηαη ζην φηη ζηε ζεσξία ηνπ γηα ηελ επαλάζηαζε δελ ππάξρεη ε αλάγθε

(νχηε ρψξνο) γηα λα γίλεη θάηη ηέηνην.

Ο ΟΡΗΕΟΝΣΑ ΣΟΤ ΛΔΝΗΝ

Σν πξφβιεκα ηνπ επαλαζηαηηθνχ θφκκαηνο θαη ε ζεσξία πεξί θφκκαηνο γελληέηαη κε

ηνλ Λέληλ. Έρεη ζπλεπψο κία ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή ηνπνζέηεζε ζην πέξαζκα απφ

ηελ θάζε θαηά ηελ νπνία ν Μαξμ θαη ν Έγθειο πξνέβιεπαλ κία αλάθιεμε, ζε

ζχληνκν ζρεηηθά ρξνληθφ δηάζηεκα, αλάκεζα ζηνλ θαπηηαιηζκφ θαη ζην

πξνιεηαξηάην ζηελ θαξδηά ηεο Δπξψπεο θαη ζε κία θάζε θαηά ηελ νπνία ε αλάθιεμε

απηή δελ ππήξμε ηφζν ψξηκε ψζηε λα κπνξέζεη λα παξαθάκςεη έλαλ έληνλν

ππνθεηκεληζκφ, έλα είδνο βηαζκνχ ηεο ηζηνξίαο. ηελ αξρή ηνπ 20νπ

αηψλα ν

νξίδνληαο ηνπ Λέληλ πεξηνξηδφηαλ απζηεξά απφ δχν δεδνκέλα: ην πξψην είλαη φηη ε

θξίζε ηνπ θαπηηαιηζκνχ, κέζσ ηνπ πεξάζκαηνο πξνο ηελ ηκπεξηαιηζηηθή θάζε,

απνδεηθλχεηαη πεξηπινθφηεξε. Γηγαληψλνπλ νη ζπγθεληξσηηθνί κεραληζκνί,

πθίζηαληαη κία κεηαηφπηζε νη πην εθξεθηηθέο αληηζέζεηο. «Άιιαμαλ νη ηχπνη, ε

δηάηαμε, ε θπζηνγλσκία ησλ απιψλ θξίζεσλ, αιιά νη θξίζεηο εμαθνινπζνχλ λα

απνηεινχλ ζπζηαηηθφ κέξνο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ θαζεζηψηνο».4 Ζ ζέζε πεξί ηεο

αλαπφθεπθηεο θαηάξξεπζεο ζα δηαξθέζεη γηα πνιχ θαηξφ ζην ρψξν ηεο

επαλαζηαηηθήο πηέξπγαο, πνιχ κεηά ην ζάλαην ηνπ Λέληλ· αιιά ήδε ζηε δηάξθεηα ηεο

δσήο ηνπ αλαγθάζηεθε λα έξζεη αληηκέησπνο απφ ηε κία κε ηελ ηθαλφηεηα πνπ είρε ην

ζχζηεκα λα πξνβάιεη κεγαιχηεξε αληίζηαζε θαη απφ ηελ άιιε κε ηε κηθξφηεξε

πξσηνβνπιία, πνπ έδεημε λα παίξλεη ε ηάμε, απφ φ, ηη ζα κπνξνχζε λα πξνβιέςεη

θαλείο κέζα ζ’ εθείλν πνπ ν Λέληλ νξίδεη σο πξψηε κεγάιε επαλαζηαηηθή θάζε5 :

απφ ην 1848 έσο ηελ Κνκκνχλα ηνπ Παξηζηνχ. Απφ ην 1872 κέρξη ην 1905 έρνπκε,

αληίζεηα, ηελ καθξά θάζε πνπ είλαη «εηξεληθή ειιείςεη επαλαζηάζεσλ» θαη ε νπνία

θαηαιήγεη, σζηφζν, κε ηελ επαλάζηαζε ηνπ 1905 ζηε Ρσζία θαη κε ηε κεγάιε

αζηαηηθή αθχπληζε, ζε δχν έθθεληξεο δψλεο, «παξάδνμεο»6 ζε ζρέζε κε ην

θαπηηαιηζηηθφ νρπξφ, ζην νπνίν δελ έιεηςαλ θπζηθά νη ηαμηθέο ζπγθξνχζεηο, αιιά

κπήθαλ ζε εθαξκνγή εθείλνη νη κεραληζκνί, πνπ ζα ηνπο απνθαινχζακε ζήκεξα

κεραληζκνχο «ελζσκάησζεο», πξψηνο απφ ηνπο νπνίνπο ππήξμε ε κεγάιε ψζεζε ηνπ

αλαζεσξεηηζκνχ, ν κπεξλζηατληζκφο, ν νπνξηνπληζκφο ηεο Γηεζλνχο πνπ ζα θηάζεη

κέρξη ηελ πξνδνζία ηνπ Πξψηνπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ.

Απφ εδψ πξνθχπηνπλ ηα δχν κεγάια ζέκαηα πνπ ζεκάδεςαλ ηηο επαλαζηάζεηο ηνπ

20νπ

αηψλα θαη πνπ θέξνπλ ην ζεκάδη ηνπ Λέληλ. Σν πξψην είλαη φηη ε ξήμε ηνπ

θαπηηαιηζηηθνχ θαη ηκπεξηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δψλεο

«αλψξηκεο» ζχκθσλα κε ην καξμηζηηθφ ζρήκα. Οη ζεσξεηηθέο ζπλέπεηεο πνπ ζα

κπνξνχζαλ λα πξνθχςνπλ απφ ην γεγνλφο απηφ εμνπδεηεξψζεθαλ θαηά θάπνην

ηξφπν, ζην θνκκνπληζηηθφ θίλεκα, κε ηελ πξνζθπγή ζηε ζέζε ηνπ πεξάζκαηνο,

ππνρξεσηηθνχ ζηηο «θαζπζηεξεκέλεο» δψλεο, απφ ηε δεκνθξαηηθή επαλάζηαζε πξηλ

θηάζνπκε ζηε ζνζηαιηζηηθή· κέρξη πνπ, ζηε δεθαεηία ηνπ πελήληα, νη θηλέδνη

θνκκνπληζηέο θαη ελ κέξεη κεξηθά ξεχκαηα ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ απνπεηξάζεθαλ κία

αλαζεψξεζε ηεο ζέζεο κε ηε ζεσξία ησλ «δσλψλ επαλαζηαηηθήο ζχειιαο». Αξθεί,

γηα έλα ζέκα ηφζν πεξίπινθν, λα ζεκεηψζνπκε – γηα ηηο αλάγθεο απηψλ ησλ

ζεκεηψζεσλ – πσο απηά ηα θηλήκαηα ή νη επαλαζηάζεηο είραλ ζαλ «πξσηαγσληζηέο»

ππνθείκελα πνπ δελ ηαπηίδνληαλ πάληα κε ην πξνιεηαξηάην. Σν δεχηεξν ζέκα είλαη

φηη ζ’ απηφ ην πιαίζην ην πξφβιεκα ηεο πνιηηηθήο νξγάλσζεο κπαίλεη δηαθνξεηηθά

απφ ηνλ απζφξκεην ζρεκαηηζκφ κηαο ηαμηθήο πξσηνπνξίαο ζε ζπλζήθεο ζχγθξνπζεο.

Ζ ζχγθξνπζε πξέπεη λα είλαη πεξηζζφηεξν πξνεηνηκαζκέλε παξά απζφξκεηε. ζν

πην αλψξηκε είλαη κία θνηλσλία ηφζν κεγαιχηεξν ρξένο έρεη κία πξσηνπνξία λα

κηθξχλεη, γηα λα ην πνχκε έηζη, ηελ απφζηαζε αλάκεζα ζηηο αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο,

ζηελ κε αλνρή ζηελ εθκεηάιιεπζε θαη ζηελ έθξεμε ηεο ζχγθξνπζεο,

δηαπαηδαγσγψληαο θαη βνεζψληαο ηνλ εθκεηαιιεπφκελν θαη θαηαπηεζκέλν λα

ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ πξαγκαηηθή ηνπ θαηάζηαζε, απνκαθξχλνληάο ηνλ απφ ηελ

άγλνηα ή ηε κνηξνιαηξία, δείρλνληάο ηνπ ηε δπλαηφηεηα κηαο εμέγεξζεο, ηε κέζνδν

θαη ηε ζηξαηεγηθή – θαζηζηώληαο ηνλ επαλαζηάηε.

Μία ηέηνηα πξσηνπνξία κπνξεί λα είλαη εμσηεξηθή πξνο ην ζψκα ην νπνίν θαιείηαη

λα δηαπιάζεη· είλαη θαηά θάπνην ηξφπν άζρεηε πξνο ην γεγνλφο φηη πξέπεη λα δηδαρζεί

εθείλε ηελ παηδαγσγηθή ηεο πάιεο, πνπ ζηε ζπλέρεηα πξέπεη λα κεηαδψζεη. Απηφ

είλαη νπζηαζηηθά ην επαλαζηαηηθφ θφκκα· παξαδφμσο, θνξέαο ηεο αλάιπζεο θαη ηνπ

ηδεψδνπο ηνπ Μάξμ, θαη μέλν πξνο ηε δηεξγαζία πάιεο-ζπλείδεζεο, φπσο ν Μαξμ

ππνγξάκκηζε. Με απηφ ηνλ ηχπν νξγάλσζεο πάλησο εθθξάζηεθε ε επαλαζηαηηθή

πηέξπγα ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο, θαη φρη κφλν ζηνλ ηφπν θαη ζην ρξφλν πνπ έπξεπε

λα νηθνδνκεζεί ην θίλεκα απηφ, κε ηνλ θίλδπλν κάιηζηα αλαζηνιήο ηεο επαλάζηαζεο

ελ νλφκαηη θάπνηαο απξνζδηφξηζηεο «σξηκφηεηαο»· θαη ζηελ Δπξψπε επίζεο, φπνπ νη

αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο ήηαλ πην θνληά ζηελ ππφζεζε ηνπ Μαξμ, ε θξίζε ηεο

ζνζηαιδεκνθξαηίαο θαη ε αδπλακία ηεο λα βγεη απφ απηήλ κέζσ ελφο δηαθνξεηηθνχ

κνληέινπ – κφλν ν Γθξάκζη θαη ε Λνχμεκπνπξγθ έζεζαλ, κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, ην

πξφβιεκα – θαηέζηεζαλ αδχλαηε κία πην νινθιεξσκέλε ζπληαχηηζε κε ηε

καξμηζηηθή ππφζεζε.

ΣΟ «ΣΗ ΝΑ ΚΑΝΟΤΜΔ;»

’ απηή ηελ έλλνηα ηνπ θφκκαηνο ν Λέληλ έδσζε κία ζεσξεηηθή βάζε ζην έξγν ηνπ

«Ση λα θάλνπκε;». Δίλαη αδχλαην λα δηαβάζνπκε απηφ ην θείκελν αθήλνληαο έμσ απφ

ηα πιαίζηα ηεο ζπδήηεζεο ηνλ εμειηθηηζκφ θαη ηνλ νηθνλνκηζκφ, νπζηαζηηθά έμσ απφ

ηηο ηδενινγηθέο κεηακθηέζεηο ηνπ νπνξηνπληζκνχ ηεο δεχηεξεο δηεζλνχο. Δίλαη εμίζνπ

αδχλαην λα κε δνχκε πψο πξφθεηηαη γηα κία ξηδηθή αλαζεψξεζε ηεο ζρέζεο ηάμεο-

θφκκαηνο ζηε ζεκειηψδε ηεο κνξθή ηάμεο-ηαμηθήο ζπλείδεζεο, παξά ηελ επηζπκία

γηα κηα απζηεξή καξμηζηηθή εξκελεία ελάληηα ζηηο δεμηέο δηαζηξεβιψζεηο. ην

ζεκείν απηφ, σο γλσζηφλ, ν Λέληλ ζεσξνχζε «απφιπηα ζσζηέο» ηηο ηδέεο ηνπ

Κάνπηζθη, ν νπνίνο είρε αλνίμεη κία πνιεκηθή ελαληίνλ εθείλσλ πνπ ππνζηήξηδαλ φηη

«ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε ηαμηθή πάιε δελ δεκηνπξγνχλ κφλν ηηο ζπλζήθεο ηεο

ζνζηαιηζηηθήο παξαγσγήο, αιιά γελλνχλ επίζεο θαη’ επζείαλ ηε ζπλείδεζε ηεο

αλαγθαηφηεηάο ηεο. (…) Ζ ζνζηαιηζηηθή ζπλείδεζε ζα ήηαλ, θαηά ζπλέπεηα, ην

άκεζν, αλαγθαίν απνηέιεζκα ηεο ηαμηθήο πάιεο ηνπ πξνιεηαξηάηνπ. Απηφ φκσο είλαη

εληειψο ιαζεκέλν. Ο ζνζηαιηζκφο, σο ζεσξία, έρεη πξνθαλψο ηηο ξίδεο ηνπ ζηηο

ζχγρξνλεο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο, φπσο θαη ε ηαμηθή πάιε ηνπ πξνιεηαξηάηνπ… αιιά ν

ζνζηαιηζκφο θαη ε ηαμηθή πάιε γελληνχληαη πιάη πιάη θαη φρη ην έλα απφ ην άιιν·

πεγάδνπλ απφ δηαθνξεηηθά πξνεγνχκελα. Ζ ζχγρξνλε ζνζηαιηζηηθή ζπλείδεζε δελ

κπνξεί παξά λα βαζίδεηαη ζε βαζηέο επηζηεκνληθέο γλψζεηο. Πξάγκαηη, ε ζχγρξνλε

νηθνλνκηθή επηζηήκε είλαη, φπσο θαη ε ζχγρξνλε ηερλνινγία, έλαο φξνο ηεο

ζνζηαιηζηηθήο παξαγσγήο θαη ην πξνιεηαξηάην, φζν θαη αλ ην επηζπκεί, δελ κπνξεί

λα δεκηνπξγήζεη νχηε ηε κία νχηε ηελ άιιε… Ο θάηνρνο ηεο επηζηήκεο δελ είλαη ην

πξνιεηαξηάην, αιιά νη αζηνί δηαλννύκελνη· παξφκνηα θαη ν ζχγρξνλνο ζνζηαιηζκφο

γελλήζεθε ζηα κπαιά θάπνησλ πνπ αλήθαλ ζ’ απηφ ην θνηλσληθφ ζηξψκα θαη απφ

απηνχο θνηλνπνηήζεθε ζηνπο πξνιεηάξηνπο εθείλνπο πνπ είραλ έλα αλεβαζκέλν

δηαλνεηηθφ επίπεδν θαη νη νπνίνη κε ηε ζεηξά ηνπο ηνλ πέξαζαλ κέζα ζηελ ηαμηθή

πάιε, εθεί φπνπ νη ζπλζήθεο ην επέηξεπαλ. Ζ ζνζηαιηζηηθή ζπλείδεζε είλαη, θαηά

ζπλέπεηα, έλα ζηνηρείν εηζαγφκελν ζηελ ηαμηθή πάιε ηνπ πξνιεηαξηάηνπ απφ έμσ

(von aussen hineingetragenes) θαη φρη θάηη πνπ γελληέηαη απζφξκεηα (urwuechsig)…

Καζήθνλ ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο είλαη λα εηζαγάγεη ζην πξνιεηαξηάην ηε

ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο θαηάζηαζήο ηνπ θαη ηεο απνζηνιήο ηνπ.»7 Δίλαη γλσζηφ επίζεο

φηη ν Λέληλ επηβεβαίσζε ηελ παξαπάλσ γλψκε πξνζζέηνληαο φηη ε εξγαηηθή πάιε

θαζ’ εαπηή δελ κπνξεί πνηέ λα πάεη πέξα απφ ηελ απιή νηθνλνκηθή δηεθδίθεζε (γη’

απηφλ ην απζφξκεην πνπ επηθαινχληαλ ε Ρακπόηζαγηα Μπζι8 δελ απνηεινχζε παξά

ην άιινζη κηαο εμ αληηθεηκέλνπ ηξετλη-γηνπληνληζηηθήο επηινγήο, θαη φρη κηα

επαλαζηαηηθή επηινγή), θαη ζα ήηαλ, θαηά ζπλέπεηα, απφ ηε θχζε ηεο αλίθαλε λα

ζπιιάβεη ηνπο δεζκνχο αλάκεζα ζηελ θαηάζηαζε εθκεηάιιεπζήο θαη ζηελ πνιηηηθή

ππνδνκή ηνπ αζηηθνχ θξάηνπο, απφ φπνπ πξνέξρνληαη θαη νη πνιηηηθέο αληηζέζεηο

κεηαμχ ηεο απνιπηαξρίαο θαη ησλ άιισλ θνηλσληθψλ νκάδσλ. Ο ζηφρνο ηνπ Λέληλ

εθείλε ηε ζηηγκή ήηαλ λα μεθνιιήζεη ηε ζνζηαιδεκνθξαηία απφ ηνλ «νηθνλνκηζκφ»,

λα ζπξψμεη ην πξνιεηαξηάην ζηελ πάιε ελάληηα ζηελ απνιπηαξρία θαη λα

δεκηνπξγήζεη έλα θαηάιιειν φξγαλν νξγάλσζεο. Γελ παγηδεχεηαη, ζπλεπψο, ζε κία

θηινζνθηθή ζπδήηεζε θαη πεξηνξίδεηαη ζηε δηθαηνιφγεζε ηνπ ηζρπξηζκνχ ηνπ

ζρεηηθά κε απηφ ην αμεπέξαζην ειάηησκα θαηαγσγήο ηνπ ηαμηθνχ έλζηηθηνπ ζηελ

πεξηγξαθή ησλ γεγνλφησλ ζηελ πνξεία ηνπο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο εδψ θαη κηαο

πεξίεξγεο ηδεαιηζηηθήο ζέζεο πεξί γέλλεζεο ηνπ καξμηζκνχ σο πνιηηηζηηθνχ

απνηειέζκαηνο, θαη ηίπνηα παξαπάλσ.9 πλέπεηα απηψλ ήηαλ έλαο απζφξκεηνο

δηαρσξηζκφο, έλαο παξαιιειηζκφο, αλάκεζα ζην πιηθφ θνηλσληθφ είλαη (ηελ ηάμε, ην

πξνιεηαξηάην) θαη ζηελ πνιηηηθή πάιε γηα ην ζνζηαιηζκφ (έλα ζρέδην εθπεθξαζκέλν

πνιηηηζηηθά, κηα κεγαιφςπρε ζεσξία πεξί ρεηξαθέηεζεο ηνπ αλζξψπνπ ζηε ζχγρξνλε

επνρή), θαη ζπλεπψο ε δηθαηνιφγεζε ηεο πξσηνπνξίαο, θνξέα ηνπ πνιηηηθνχ ζρεδίνπ,

σο θάηη δηθαηνινγεκέλα έμσ απφ ηελ ηάμε.

Ζ καξμηζηηθή δηαιεθηηθή, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην ππνθείκελν είλαη ην

πξνιεηαξηάην θαη ην αληηθείκελν ε θνηλσλία πξνεξρφκελε απφ ηελ θαπηηαιηζηηθή

ζρέζε παξαγσγήο, κεηαηνπίδεηαη πξνο κία δηαιεθηηθή αλάκεζα ζηελ ηάμε θαη ζηελ

πξσηνπνξία10

, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε πξψηε έρεη ηελ απξνζδηνξηζηία ηνπ

«αληηθεηκεληθνχ δεδνκέλνπ» θαη ε δεχηεξε (ην θφκκα δειαδή) είλαη ην ππνθείκελν, ε

έδξα ηεο «επαλαζηαηηθήο πξσηνβνπιίαο». Αθήλνληαο θαηά κέξνο γηα κηα ζηηγκή ηηο

πνιηηηθέο ζπλέπεηεο απηήο ηεο ηνπνζέηεζεο, δηαπηζηψλνπκε φηη είλαη πξνθαλήο εδψ ε

ηδεαιηζηηθή ξίδα. Δάλ είλαη αιήζεηα φηη πξέπεη λα θπιαγφκαζηε απφ κηα

«κεραληζηηθή» εξκελεία ηεο ζθέςεηο ηνπ Μαξμ, κέλεη σζηφζν λα δνχκε πψο είλαη

δπλαηφ λα ζέινπκε λα απνθαινχκαζηε καξμηζηέο, θαη λα ππνζηεξίδνπκε φηη ε

ζπλείδεζε έρεη άιιε θαηαγσγή απφ ην θνηλσληθφ είλαη – «δελ είλαη ε ζπλείδεζε ησλ

αλζξψπσλ πνπ θαζνξίδεη ην είλαη ηνπο, αιιά ην αληίζεην ζπκβαίλεη, ην είλαη

θαζνξίδεη ηε ζπλείδεζε» - θαη εάλ ην πέξαζκα αλάκεζα ζην είλαη θαη ζηε ζπλείδεζε

κέζα ζην πξνιεηαξηάην παξνπζηάδεη θάπνηα ζεσξεηηθή δπζθνιία, είλαη εηιηθξηλά

επφκελν, επί πνηλή θάζεηεο πηψζεο ζηνλ ρεγθειηζκφ, λα δερηνχκε ηελ πξνέιεπζε ηεο

ζπλείδεζεο απφ ηε ζπλείδεζε, θαη αθφκε ρεηξφηεξα, ην παξάδνμν κηαο ζπλείδεζεο

ηνπ πξνιεηαξηάηνπ σο πξντόλ ηεο ζπλείδεζεο ησλ δηαλννπκέλσλ, νη νπνίνη

απνκαθξχλζεθαλ μαθληθά απφ ην θνηλσληθφ είλαη θαη νπσζδήπνηε δελ έρνπλ ηαμηθή

ζπκκεηνρή.

Ζ ΠΡΟΠΑΘΔΗΑ ΣΖ ΛΟΤΞΔΜΠΟΤΡΓΚ

Ζ ζεσξεηηθή θαη πνιηηηθή πξνζπάζεηα ηεο Ρφδαο Λνχμεκπνπξγθ έγθεηηαη ζην λα

δψζεη ιχζε ζην ίδην πξφβιεκα, ηεο θαζπζηέξεζεο ηεο επαλάζηαζεο ηνπ επξσπατθνχ

πξνιεηαξηάηνπ ζε ζρέζε θαη κε ηηο πξνβιέςεηο ηνπ Μαξμ, αιιά κέζα απφ ηελ

καξμηζηηθή αληίιεςε ηεο ηαμηθήο ζπλείδεζεο θαη φρη κέζσ ηεο απνδνρήο ηεο

ιεληληζηηθήο ζέζεο πεξί εμσηεξηθήο πξσηνπνξίαο. Γηα ην ιφγν απηφ ε Λνχμεκπνπξγθ

θαηεγνξήζεθε γηα «απζνξκεηηζκφ», ηδενινγηθή θφξκα, απηή ηε θνξά, φρη

νπνξηνπληζηηθή, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο ξσζηθήο δεμηάο ηνπ νηθνλνκηζκνχ, αιιά

«αξηζηεξνχ ηπρνδησθηηζκνχ». ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε Λνχμεκπνπξγθ δελ δηεηχπσζε

πνηέ κία ζεσξία πηζαλνχ απνθιεηζκνχ ησλ καδψλ απφ κία νξγαλσκέλε πξσηνπνξία,

πνπ γηα εθείλε ηαπηηδφηαλ κε ην θφκκα, αιιά πίζηεπε πσο ε πξνέιεπζε απηήο ηεο

αλάγθεο δελ βξίζθεηαη ζηελ απνπζία κίαο πνιηηηθήο δηάζηαζεο ηεο εξγαηηθήο πάιεο

ζαλ ηέηνηαο, παξά ζηνλ αληηθεηκεληθφ ηεο πνιπθεξκαηηζκφ θαη ζηελ αλάγθε κηαο

ελσηηθήο ζηξαηεγηθήο. Δίλαη, ηειηθά, νη άκεζεο πνιηηηθέο αλάγθεο ηεο ηάμεο πνπ

απαηηνχλ απφ απηή κία ζηξαηεγηθή ζπλέλσζε. Ζ Λνχμεκπνπξγθ αξλείηαη

θαηεγνξεκαηηθά φηη ε ζεσξία ηεο ηαμηθήο πάιεο κπνξεί λα γελλεζεί αλεμάξηεηα απφ

ηελ ηάμε. «Ζ πξνιεηαξηαθή ηαμηθή πάιε είλαη παιηφηεξε απφ ηε ζνζηαιδεκνθξαηία·

πξσηαξρηθφ πξντφλ ηεο ηαμηθήο θνηλσλίαο ε πάιε απηή θνπληψλεη ήδε κε ηελ είζνδν

ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζηελ Δπξψπε. Γελ είλαη ε ζνζηαιδεκνθξαηία εθείλε πνπ πξψηε

εθπαίδεπζε ην ζχγρξνλν πξνιεηαξηάην… αιιά είλαη, αληίζεηα, απηφ πνπ ηεο έδσζε

δσή γηα λα πιάζεη ηε ζπλείδεζε ηνπ ζθνπνχ θαη λα ζπληνλίζεη ηα δηάθνξα ηνπηθά θαη

ρξνληθά θνκκάηηα ηεο ηαμηθήο πάιεο»11

. «Ζ ηζηνξία ησλ πεξαζκέλσλ επαλαζηάζεσλ

δείρλεη φηη βίαηα ιατθά θηλήκαηα, πέξαλ ηνπ λα είλαη απζαίξεηα θαη ζπλεηδεηά

πξντφληα ησλ απνθαινχκελσλ «επηθεθαιήο» ή ησλ «θνκκάησλ»…. , είλαη κάιινλ

θνηλσληθά θαηλφκελα απνιχησο ζηνηρεηψδε πνπ έρνπλ ηελ αθεηεξία ηνπο ζηνλ ηαμηθφ

ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Ζ εκθάληζε ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο δελ έρεη

αθφκε αιιάμεη ηίπνηα απφ απηή ηελ θαηάζηαζε θαη ν ξφινο ηεο αθφκε δελ

ζπλίζηαηαη ζην λα νξίδεη λφκνπο γηα ηελ ηζηνξηθή αλάπηπμε ηεο ηαμηθήο πάιεο, αιιά,

αληίζηξνθα, λα ππνηάζζεηαη ζηνπο λφκνπο ηεο πάιεο θαη έηζη λα ηνπο ππνηάζζεη ε

ίδηα θαη λα ηνπο ρξεζηκνπνηεί γηα ινγαξηαζκφ ηεο12

.» Ζ ζχλδεζε κεηαμχ

απζνξκεηηζκνχ θαη νξγάλσζεο βξίζθεηαη ζπλεπψο ζηνπο λόκνπο ηεο ηζηνξηθήο

αλάπηπμεο ηεο ηαμηθήο πάιεο, δειαδή ζηελ πιηθή ηεο βάζε θαη δελ εμνκνηψλεηαη κε

ηελ άκεζε απηνζπλεηδεηνπνίεζε ηεο κάδαο (ε νπνία «ζαλ ηε Θάιαζζα, ηελ αηψληα

ζάιαζζα, θξχβεη πάληνηε κέζα ηεο φιεο ηηο ιαλζάλνπζεο δπλαηφηεηεο. Ζ κάδα είλαη

πάληα απηφ πνπ πξέπεη λα είλαη, φπσο νξίδνπλ νη πεξηζηάζεηο, θαη είλαη πάληα έηνηκε

λα γίλεη θάηη ην ηειείσο δηαθνξεηηθφ απφ απηφ πνπ θαίλεηαη»)13

, αιιά νχηε θαη

κπνξεί λα ζεσξεζεί απιά έλα πνιηηηζκηθφ πξντφλ, κηα «ηδενινγία ηνπ ζνζηαιηζκνχ»

δειαδή, αλεμάξηεην απφ ηελ ηζηνξηθή πιηθή αλάπηπμε, πνπ ν Λέληλ αληέηαζζε ζηελ

«αζηηθή ηδενινγία» ζην έξγν ηνπ «Ση λα θάλνπκε;»».

Ζ ζέζε ηεο Λνχμεκπνπξγθ θαηαδηθάζηεθε απφ ηε Γηεζλή14

αιιά, πξηλ αθφκα, είρε

θαηαδηθαζηεί ζηελ πξάμε απφ ηελ ήηηα ηεο επαλάζηαζεο ζηε Γεξκαλία θαη ζηε

Γχζε, δειαδή ηεο κφλεο επαλάζηαζεο ζρεηηθά κε ηελ νπνία ε ζέζε ηεο κπνξνχζε λα

είλαη θάπσο επινγνθαλήο ηζηνξηθά. Ζ θαηαδίθε απηή είρε πνιιέο ζπλέπεηεο

νξγαλσηηθέο, αθνχ ε ζεσξία θξχβεη έλαλ πξαθηηθφ ππξήλα, ην ζέκα ηεο δηεχζπλζεο.

Πξάγκαηη, φηαλ ην ππνθείκελν επαλεηζάγεηαη ζην εζσηεξηθό ηεο ηάμεο (φπνηα θαη αλ

είλαη ε πεξηπινθφηεηα ηεο δηαιεθηηθήο αλάκεζα ζην είλαη θαη ζηε ζπλείδεζε) ε

πνιηηηθή νξγάλσζε, ην θφκκα, εκθαλίδεηαη απιψο σο ην φξγαλφ ηεο, πάληα δπλάκελν

λα αλαθιεζεί πξνο επαιήζεπζε. ηαλ ην ππνθείκελν κεηαηνπίδεηαη ζηελ εμσηεξηθή

πνιηηηθή πξσηνπνξία, απηή εκπεξηέρεη κηα αξρή λνκηκφηεηαο θαη απηνξξχζκηζεο θαη

δεηά απφ ηελ ηάμε λα πξνζαξκνζζεί αλάινγα.

Ο Λέληλ είρε ζαθή ζπλείδεζε απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο· θαη πξάγκαηη - αθνχ

θεξδήζεθε ε κάρε ελάληηα ζηε δεμηά θαη δεκηνπξγήζεθε ην επαλαζηαηηθφ θφκκα - ε

αξρηθή ηνπ αληίιεςε, κε ρξνηά δηαθσηηζκνχ, πεξί «επηβαιιφκελεο ζπλείδεζεο»

άιιαμε κε ηε ζέζε: «φιε ε εμνπζία ζηα ζνβηέη», κηα άκεζε έθθξαζε ηεο ηάμεο,

πξνθαλψο ζπλεηδεηνπνηεκέλεο ζε ηέηνην βαζκφ πνπ λα κπνξεί λα δηεπζχλεη ηελ

θαηλνχξγηα θνηλσλία. Λέκε «άιιαμε» φρη κφλν επεηδή, ζηελ πξάμε, ε ζρέζε ζνβηέη –

θφκκαηνο βξήθε κία ζχληνκε θαη εχζξαπζηε ηζνξξνπία, αιιά επηπιένλ επεηδή απηφ

απνθαιχπηεη, ζην Λέληλ, κία κεηαπήδεζε αλάκεζα ζηε ζεσξία ηεο θαηάιεςεο ηεο

εμνπζίαο θαη ζηε ζεσξία ηεο επαλάζηαζεο, κε ηελ έλλνηα φηη ε πξψηε ζα έρεη σο

ππνθείκελν ηελ πνιηηηθή πξσηνπνξία θαη ε δεχηεξε ηελ ηάμε. Σν δηαθνξεηηθφ

πιαίζην αλαθνξάο εμεγεί ηε κεξηθφηεηα ησλ ζέζεσλ, αιιά ηέηνηεο παξακέλνπλ. Δίλαη

δείθηεο ηνπ πεξίπινθνπ ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηελ ηάμε θαη ζηελ νξγάλσζή ηεο, θαη

κηαο αιιαγήο ηεο ζηελ έκθαζε θαηά ηελ πνξεία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηζηνξηθνχ

γίγλεζζαη.

Ζ ΓΗΑΓΡΟΜΖ ΣΟΤ ΓΚΡΑΜΗ

Ζ πνιηθφηεηα ζηε ζθέςε ηνπ Γθξάκζη είλαη πξνθαλήο. ινο ν Γθξάκζη ησλ

«εξγνζηαζηαθψλ ζπκβνπιίσλ», ζνβηεηηζηήο, αληηηαθσβίλνο έρεη κηα ηάζε – λα ην

πνχκε έηζη – ινπμεκπνπξγθηαλή, θαη παξά πέξα, θηάλεη κέρξη ην ζεκείν λα ηνπνζεηεί

κέζα ζην πιέγκα ησλ ζπκβνπιίσλ ηελ έδξα ηεο απηνδηαθπβέξλεζεο ησλ παξαγσγψλ,

ηελ πνιηηηθή νξγάλσζε ζηελ νιφηεηά ηεο, ηελ ηηαιηθή πξαγκαηηθφηεηα ηεο

Κνκκνπληζηηθήο Γηεζλνχο 15

. Απηή ε νξηαθή ζέζε παίξλεη ίζσο ηε ζσζηή ηεο

δηάζηαζε κέζα ζην πιαίζην ηεο πνιεκηθήο ζην εζσηεξηθφ ηνπ νζηαιηζηηθνχ

Κφκκαηνο· είλαη βέβαην σζηφζν φηη ε εκπεηξία ηνπ Γθξάκζη ζην Σνξίλν βαζίδεηαη

φιε ζηελ ππφζεζε κηαο αλάπηπμεο ηεο ηάμεο σο άκεζν πνιηηηθφ ππνθείκελν, ζε

ζρέζε κε ην νπνίν ην θφκκα – φπσο ειέρζε ζην πεξίθεκν απφζπαζκα γηα ηε ξσζηθή

επαλάζηαζε – είλαη έλα ηδαληθφ ζεκείν αλαθνξάο, ζπλεπνχο επεμεξγαζίαο, κία

δηαλνεηηθή θαη εζηθή πξσηνπνξία, έλα φξγαλν, φρη φκσο ην κνλαδηθφ, πνιηηηθήο

έθθξαζεο. Απηή δελ έρεη αλάγθε δηακεζνιαβήζεσλ· ζρεκαηίδεηαη ήδε κέζα ζηα

Δξγνζηαζηαθά πκβνχιηα, κέζα απφ ηελ παξαδνρή ηεο ηάμεο σο επαλαζηαηηθήο

ελαιιαγήο, σο λέαο θνηλσλίαο ελ ησ γελάζζαη. Γέθα ρξφληα κεηά, ζηηο ζεκεηψζεηο γηα

ην Μαθηαβέιη, ε έκθαζε κεηαηνπίδεηαη: πεξλάεη ζηελ πξσηνπνξία, ζηνλ εγεκφλα,

ζην κφλν πνπ είλαη ζε ζέζε λα εξκελεχζεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα, απειεπζεξψλνληαο

ηηο δπλαηφηεηέο ηεο πνπ δελ έρνπλ πάξεη αθφκε κνξθή. Υσξίο ηελ παξέκβαζε ηεο

πξσηνπνξίαο ε ίδηα ε πξαγκαηηθφηεηα δελ κπνξεί λα πάξεη κνξθή, λα γίλεη

αλαγλσξίζηκε. Ζ απηνλνκία ηεο πνιηηηθήο ζηηγκήο, πνπ απνηειεί αθξηβψο ηελ

«αλαθάιπςε» ηνπ Μαθηαβέιη, φηαλ εθιακβάλεηαη σο αξρή πνπ έρεη ηζρχ θαη γηα ην

επαλαζηαηηθφ θφκκα, ην απνκαθξχλεη θαλεξά απφ ηελ πιηθή ηνπ βάζε, θιείλνληαο

θαηά αληίζεηε έλλνηα πξνο εθείλε ηεο «άκεζεο δεκνθξαηίαο» ηε δηαιεθηηθή ζρέζε

αλάκεζα ζηελ ηάμε θαη ζηε ζπλείδεζε.

Γελ είλαη, θαηά ζπλέπεηα, λα απνξεί θαλείο γηαηί πξνζέθπγαλ ζηνλ Γθξάκζη, κε ηελ

ίδηα κεξνιεςία, ηφζν νη ππνζηεξηθηέο ηεο πνιεκηθήο ησλ «ζπκβνπιίσλ» πνπ έθαλε

ηελ εκθάληζή ηεο κεηά ην 1956, φζν θαη εθείλσλ πνπ έςαρλαλ λα βξνπλ ζ’ απηφλ κία

ζεσξεηηθή επηβεβαίσζε ηεο αλσηεξφηεηαο φρη κφλν ηνπ θφκκαηνο, αιιά θαη ησλ

εγεηηθψλ νκάδσλ16

. Ζ αιήζεηα ηνπ Γθξάκζη, θαη ε γνεηεία ηνπ, βξίζθνληαη ζηελ

ηξνρηά ηεο δηαδξνκήο ηνπ, πνπ είλαη κία ζεσξεηηθή ερψ γηα ηηο θξίζεηο ησλ

επαλαζηάζεσλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’20, ζηνραζκφο επάλσ ζηελ πνιππινθφηεηα ηεο

ζρέζεο αλάκεζα ζην απζφξκεην θαη ζηελ νξγάλσζε ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δξακαηηθή

ηζηνξηθή ζηηγκή ήηηαο ηνπ θηλήκαηνο, φπνπ ε δηάζσζε θαίλεηαη λα έρεη λα θάλεη

κφλν κε ηε δηεζλή αλαθνξά ζηε νβηεηηθή Έλσζε θαη ζηε δηαθχιαμε, πάζεη ζπζία,

κηαο πξσηνπνξίαο, έζησ θαη πεξηνξηζκέλεο, ζε θάζε ρψξα ρσξηζηά. Βξίζθεηαη φκσο

θαη ζηελ έκθαζε, πνπ δελ κεηξηάζηεθε πνηέ θαη πνπ δελ είλαη ιηγφηεξν δσληαλή ζηελ

πεξίνδν ησλ Δξγαηηθψλ πκβνπιίσλ απ’ φηη ζ’ εθείλε ηνπ «πνιέκνπ ησλ ζέζεσλ»,

θαη αθνξά ηελ ππνγξάκκηζε ηεο πνιππινθφηεηαο ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ θαη ησλ

κνξθψλ ηνπ έθθξαζεο, ηεο αλάγθεο θαηά ζπλέπεηα γηα νπνηαδήπνηε νξγάλσζε – είηε

απηή είλαη «νξηδφληηα» είηε «θαζεηνπνηεκέλε» – λα παξνπζηάδεηαη σο ζχλζεζε κηαο

δηαδηθαζίαο πινχζηαο ζε δηαξζξψζεηο θαη δηακεζνιαβήζεηο, αληαλάθιαζε

πξαγκαηηθή, πιηθή, ηζηνξηθή ηνπ θνηλσληθνχ είλαη. Πξφθεηηαη γηα κία

πξαγκαηηθφηεηα πνπ δελ δηαζπά ην δηαθνξεηηθφ πνιηηηθφ ζηίγκα ησλ δχν

αληηιήςεσλ, αιιά ηηο ρξσκαηίδεη κε κία θνηλή αλεζπρία, έηζη πνπ ν Γθξάκζη –αλ θαη

δελ παξαδφζεθε ζην αλάζεκα φπσο ε Λνχμεκπνπξγθ – παξακέλεη σζηφζν επί καθξφλ

ππφ ηε ζθηά ηεο αίξεζεο ζην θνκκνπληζηηθφ θίλεκα.

Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΜΑ

Καη πξάγκαηη, ην θνκκνπληζηηθφ θίλεκα, κεηά ην ζάλαην ηνπ Λέληλ, δελ ζα

μαλαλνίμεη ην ζέκα ηεο ζρέζεο θφκκαηνο-ηάμεο παξά κφλν κεξηθψο θαη έκκεζα, σο

επαλαιακβαλφκελε πξνηξνπή γηα «κία θαιχηεξε ζχλδεζε ηνπ θφκκαηνο κε ηηο

κάδεο», δειαδή σο πξφβιεκα δεκνθξαηηθνχ κεραληζκνχ, ιεηηνπξγηθφηεηαο ηεο

πξσηνπνξίαο, αλνίγκαηνο ησλ θαλαιηψλ ηεο επηθνηλσλίαο, βαζκνχ

πξνζιεπηηθφηεηαο. ηηο πην πξνρσξεκέλεο εθθάλζεηο ηνπ, φπσο ζην Ηηαιηθφ

Κνκκνπληζηηθφ Κφκκα, έδεημε, κηκνχκελν αθξηβψο ηνλ Γθξάκζη, κία πεξηπινθφηεηα

θαη κία δηάξζξσζε πινχζηα ζε εξεζίζκαηα ππφ ην πξίζκα φρη κφλν ηεο δσήο ζην

εζσηεξηθφ ηνπ, αιιά θαη ηεο εξκελείαο κηαο εζληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, πνπ έπξεπε λα

ηελ ζηνραζηεί ηειεηνπνηψληαο ζηαδηαθά ην πνιηηηθφ εξγαιείν. Πξφθεηηαη φκσο γηα

κία έξεπλα γηα ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ εξγαιείνπ, ηνπ ζεζκνχ, θαη γηα ηίπνηε

πεξηζζφηεξν. Αθφκε θαη ε δξακαηηθή ζπδήηεζε γηα ην ζηαιηληζκφ ζηηο επξσπατθέο

ζνζηαιηζηηθέο θνηλσλίεο δελ μεπεξλά, θαηά θαλφλα, απηφ ηνλ νξίδνληα· παξακέλεη

δειαδή κία ζπδήηεζε ζην εζσηεξηθφ ηεο πνιηηηθήο θαη, θαηά ζπλέπεηα, κνλίκσο

πεξηραξαθσκέλε κέζα ζηα φξηα ζεζκψλ θαη εγγχεζεο αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. πνπ

απηή πξαγκαηνπνηείηαη, ηαιαληεχεηαη κεηαμχ ζερηαξηζκνχ θαη δεμηάο απφθιηζεο:

ππεξάζπηζε ελφο κνλνιηζηζκνχ εθ ησλ πξαγκάησλ ή πξφηαζε, σο ιχζε, ηνπ

πινπξαιηζκνχ θαη ζην εζσηεξηθφ ηεο ζνζηαιηζηηθήο θνηλσλίαο. Μία κφλν απφ ηηο

ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο, ε Κίλα, μαλαπξφηεηλε ζηε δηάξθεηα ηεο επαλάζηαζήο ηεο θαη

θπξίσο ζηελ πνξεία ηεο εθξεθηηθήο, ηαξαρψδνπο απφπεηξάο ηεο, ηεο «πνιηηηζηηθήο

επαλάζηαζεο», κία κεηαηφπηζε ησλ ζεσξεηηθψλ φξσλ ηνπ πξνβιήκαηνο θφκκαηνο-

καδψλ, ππφ ηελ έλλνηα κηαο δηαξθνχο πξνζθπγήο ζηε κάδα θαη ζηελ

αληηθεηκεληθφηεηα φρη κφλν ησλ αλαγθψλ ηεο αιιά θαη ησλ ακεζφηεξσλ κνξθψλ

ζπλείδεζήο ηεο («ν θησρφο αγξφηεο», ν πην απφθιεξνο, σο άμνλαο νηθνδφκεζεο ηνπ

θηλήκαηνο, νπνπδήπνηε θηάλεη ν Κφθθηλνο ηξαηφο ή ν πξνπαγαλδηζηήο ηνπ) σο

κέηξν ππνινγηζκνχ ηεο νξζφηεηαο ηεο πνιηηηθήο δηεξγαζίαο θαη θαηά ζπλέπεηα σο

ζηνηρείν ζην νπνίν πξέπεη αλαγθαζηηθά λα ππνηαρζεί ε νξγάλσζε. Απηή φκσο ηελ

έκθαζε ζηελ πιηθφηεηα ησλ φξσλ ηελ εγγπάηαη ε «νξζή ζθέςε» ηνπ ραξηζκαηηθνχ

Μάν, ε νπνία είλαη ε κακή ηεο απφθηεζεο ζπλείδεζεο, εγγπήηξηα ηεο ππνθεηκεληθήο

δηεξγαζίαο. ε απηφ ην δπηζκφ ππάξρεη κία αλεπαλάιεπηε, εθξεθηηθή δπλαηφηεηα, ε

νπνία πφηε πφηε θάλεη θνκκάηηα ηηο ζπγθεθξηκέλεο κνξθέο πνιηηηθήο νξγάλσζεο ή

ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ, γηα λα αλαπαξαγάγεη φκσο κία λέα νξγάλσζε, πνπ ζα έρεη

κηα δηθή ηεο ζηαζεξή ζηηγκή ζπγθεληξσηηζκνχ θαη δηθέο ηεο κνξθέο εηδηθέο θαη

εμσηεξηθέο σο πξνο ηε κάδα. Πεξηζζφηεξν απφ κία δηαιεθηηθή, λνκίδνπκε φηη πξέπεη

λα κηιάκε γηα κηα άιπηε αληηλνκία, δηαηεξνχκελε αλνηρηή σο πξαθηηθφ, εκπεηξηθφ

ζχζηεκα ακθίδξνκεο δηφξζσζεο, ίζσο ην κφλν ζχζηεκα πνπ, ζε ζπλζήθεο

αλσξηκφηεηαο ησλ παξαγσγηθψλ θαη ελ κέξεη θνηλσληθψλ δπλάκεσλ, ζαλ εθείλεο

πνπ παίξλνπλ δξακαηηθή κνξθή ζηελ Κίλα, επηηξέπεη ζηε ζρέζε ηάμε-θφκκα λα κελ

πεξηνξίδεηαη ζε κία θαζεηνπνίεζε, ζηελ νπνία ζα ην σζνχζαλ ηα ηεξάζηηα

πξνβιήκαηα πξνο ιχζε, κέζα ζε κηα απέξαληε αλζξψπηλε έθηαζε. Σν ζεσξεηηθφ

ζεκείν παξακέλεη, έηζη, άιπην, αιιά αθφκε δσληαλφ, εθεί φπνπ ζηηο άιιεο

ζνζηαιηζηηθέο θνηλσλίεο έρεη θιείζεη κε ηε θησρή επαλάιεςε ηεο ιεληληζηηθήο

θφξκνπιαο, αλαζεσξεκέλεο απφ ηελ ζηαιηληθή εκπεηξία.

Ζ ζπδήηεζε έκεηλε αλνηρηή ζε πεξηθεξεηαθέο νκάδεο ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο, κέρξη

ηα ηειεπηαία ρξφληα. Δθεί φκσο πνπ πξνρψξεζε ζε βάζνο, ζηελ Ηηαιία θαηά ηε

δηάξθεηα ηεο ζπδήηεζεο γηα ηα πκβνχιηα17

, ζηε Γαιιία κε ηελ πνιεκηθή ελαληίνλ

ηνπ αξηξ, πνπ άλνημε ην 1952 απφ ηνλ Μεξιφ-Πνληί (Merleau-Ponty) θαη ηνλ Κινλη

Λεθφξ (Claude Lefort), θη έπεηηα ζπλερίζηεθε ζην εζσηεξηθφ ηνπ πεξηνδηθνχ

«νζηαιηζκφο ή Βαξβαξφηεηα» (Socialisme ou Barbarie)18

, έθεξε ζην θσο έλα

ζεκειηψδεο φξην, φρη ηφζν ζεσξεηηθφ, ππφ ηελ έλλνηα κηαο πξνζεθηηθήο θηινινγηθήο

αλαζεψξεζεο, κηαο ελδηαθέξνπζαο ζπκβνιήο – θπξίσο ζηε Γαιιία – ζε κεξηθά

ζέκαηα ηνπ Λνχθαηο, φζν πνιηηηθφ, θαη είλαη εθείλν εμ άιινπ πνπ ζθξαγίδεη κε ηε

δχλακή ηνπ ηηο αλψηεξεο ζηηγκέο ηεο ζεσξεηηθήο ζπδήηεζεο ηφζν ζην Μαξμ φζν θαη

ζηνπο Λέληλ, Λνχμεκπνπξγθ θαη Γθξάκζη. Οη ζπδεηήζεηο απηέο ζηελ Δπξψπε γηα ηε

ζεσξία ηνπ θφκκαηνο είραλ πάληα, ζηε δεθαεηία ηνπ είθνζη θαη ζήκεξα, έλα

«αξηζηεξφ» ραξαθηήξα· ππήξμαλ πάληα ε αληαλάθιαζε κηαο πξαγκαηηθήο

δηαπίζησζεο: ηεο θαζπζηέξεζεο ή ηεο ιαλζάλνπζαο θαηάζηαζεο ελφο επαλαζηαηηθνχ

θηλήκαηνο ζηε Γχζε. ιεο πξνζπάζεζαλ λα βξνπλ θάπνηα ιχζε, πνπ λα απνηειεί κία

«επηζηξνθή ζηηο πεγέο», καξμηζηηθέο ή γθξακζηαλέο, σο απφπεηξα επαλεχξεζεο κηαο

«θαζαξήο» ζρέζεο αλάκεζα ζηελ ηάμε θαη ζηελ πνιηηηθή ηεο έθθξαζε, ζην

εζσηεξηθφ ηνπ κεραληζκνχ ηαμηθήο εθκεηάιιεπζεο θαη κφλν ζ’ απηφλ.

ιεο νη ζέζεηο νη νπνίεο, ζαλ αληίβαξν ζηνλ ππνβηβαζκφ ησλ ζεζκηθψλ δπλάκεσλ

ηνπ θφκκαηνο θαη ηνπ ζπλδηθάηνπ, αλαθέξνληαλ απηή ηελ πεξίνδν ζηελ

πξνηεξαηφηεηα ηεο ηάμεο σο πνιηηηθνχ ππνθεηκέλνπ, είηε απνδέρνληαλ είηε

απέξξηπηαλ ηελ αλαγθαηφηεηα κηαο νξγάλσζεο, εθηέζεθαλ ζηελ θξηηηθή πνπ έθαλε ν

Λέληλ γηα ηνλ «νηθνλνκηζκφ» ηνπ θαηξνχ ηνπ, δειαδή ζηνλ ππνβηβαζκφ ηεο ηάμεο ή

ηεο ζρέζεο εθκεηάιιεπζεο (νπζηαζηηθά ζρέζε θεθαιαίνπ-εξγαζίαο) ζε έλα επίπεδν

απφ ην νπνίν απνπζίαδαλ φιεο νη πνιηηηθέο, εζληθέο θαη δηεζλείο ζπλέπεηεο ηεο

ηαμηθήο πάιεο. Δγγπεηέο απηψλ ησλ ζπλεπεηψλ παξέκελαλ ηειηθά, επεηδή είραλ

κεγαιχηεξε απήρεζε θαη ήηαλ ηθαλφηεξνη ζηελ επεμεξγαζία, εθείλνη αθξηβψο νη

ζεζκνί ηεο ηάμεο πνπ εθδειψλνληαλ σο ζθέηε άξλεζε. Μία εθ λένπ αλάγλσζε ηεο

πνιεκηθήο ησλ «Δξγνζηαζηαθψλ πκβνπιίσλ» απνθαιχπηεη ηε κε ηζηνξηθφηεηα, ηνλ

πνιπηεκαρηζκφ ηεο πνιηηηθήο πξφηαζεο, κία επίπησζε πεξηέξγσο «εμεγεξηηθή», εθεί

αθξηβψο φπνπ ζα πξνζδνθνχζε θαλείο λα βξεη ηνλ Μαξμ ζηελ νιφηεηά ηνπ, εθεί

δειαδή φπνπ είλαη ην φξην, ην αδχλαην, πιένλ, κηαο ζπδήηεζεο γηα ηελ ηάμε πνπ λα

αθήλεη θαηά κέξνο ηε ζπλνιηθή νξγάλσζε ηνπ θεθαιαίνπ σο νινθιεξσκέλνπ

ζπζηήκαηνο θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Έηζη, ζηε ζπδήηεζε ζηα πιαίζηα ηνπ πεξηνδηθνχ

«νζηαιηζκφο ή Βαξβαξφηεηα» δελ είλαη ηπραίν πνπ ν Λεθφξ – ν νπνίνο είρε

πνιινχο ιφγνπο λα θξηηηθάξεη ηελ νιηθή ππαγσγή ηεο ηάμεο ζην θφκκα, πνπ

πξέζβεπε ηφηε ν αξηξ – βξίζθεη ρσξίο ζεκαζία ην δίιεκκα εάλ ε γαιιηθή εξγαηηθή

ηάμε ζα παιέςεη ή φρη ελάληηα ζην ζηξαηεγφ Ρίηδγνπετ19

, ζέκα πνπ δελ ηελ αθνξά. Σν

γεγνλφο, ζην ζχλνιφ ηνπ, ηεο έθθξαζεο ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο ηνπ 20νπ

αηψλα κε

ηε κνξθή ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο ή ηνπ ιεληληζκνχ (ή θαιχηεξα κε ηε ζηαιηληθή

εθδνρή ηνπ ιεληληζηηθνχ θφκκαηνο), ε χπαξμε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο θαη ησλ

ζρέζεσλ ηζρχνο πνπ πξνέθππηαλ απφ απηήλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα, ε επαλάιεςε

επαλαζηάζεσλ ή επαλαζηαηηθψλ ζηηγκψλ ζε «αλψξηκεο» δψλεο θαη θαηά ζπλέπεηα ε

δηάξζξσζή ηνπο, αλ φρη ζε θνκκνπληζηηθά θφκκαηα, ζε θφξκεο αθφκε πην πνιχ

θαζεηνπνηεκέλεο (δηθαηνινγεκέλεο πάληνηε απφ ηελ αληηθεηκεληθή αλσξηκφηεηα θαη

ηελ ππνθεηκεληθή βαξχηεηα ηεο επαλάζηαζεο), φια απηά παξακέλνπλ απφληα θαη

θαηαδηθάδνπλ ηελ πνιεκηθή απηή ζε νπζηαζηηθή ζηεηξφηεηα.

Απέλαληη ζηελ πνιεκηθή απηή, ην θνκκνπληζηηθφ θίλεκα, ζηε ζπγθεθξηκέλε ηνπ

κνξθή, δίλεη εχθνια ινγαξηαζκφ γηα ηελ πξαγκαηηθή ηζηνξηθή απνηειεζκαηηθφηεηά

ηνπ. Δίλαη αιήζεηα επίζεο φηη έηεηλε ζπρλά λα βξεη κέζα ζ’ απηήλ φιε ηε

δηθαηνιφγεζή ηνπ θαη έλα είδνο απαιιαγήο απφ θάζε θξηηηθή αμηνιφγεζε. Δίλαη

αθφκε αιήζεηα φηη ν ζεζκφο (θφκκα ή ζπλδηθάην ζ.η.κ.) – έλαο ζεζκφο θακσκέλνο

απφ ηε ζηξάηεπζε θαη ηε ζπζία ρηιηάδσλ αλζξψπσλ, πνπ έγηλε ν πξσηαγσληζηήο ηνπ

20νπ

αηψλα – είρε ζπρλά ηελ ηάζε λα ζεσξεί φηη ζθνπφο ηνπ ήηαλ ε απηνζπληήξεζή

ηνπ σο πνιηηηθνχ νξγάλνπ, πξηλ απφ κηα δηαξθή επαιήζεπζή ηνπ απφ ηελ ηάμε πνπ

ζέιεη λα εθπξνζσπεί20

. ηε γιψζζα φκσο ησλ γεγνλφησλ, θαη φηαλ κάιηζηα παίξλνπλ

απηέο ηηο δηαζηάζεηο, κφλν ηα ίδηα ηα γεγνλφηα κπνξνχλ λ’ αληηζηαζνχλ. ε πξαθηηθφ

θαη ζεσξεηηθφ επίπεδν δελ κπνξνχζε κία ζθέςε γηα ηελ ηάμε λα εγθαιέζεη ηελ

χπαξμε ησλ θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ, θαη πνιχ ιηγφηεξν φηαλ ε ζθέςε απηή

πεξηραξαθψλεηαη απφ φξηα, φπσο πεξηγξάςακε πην πάλσ. Μπνξεί φκσο λα ηελ

εγθαιέζεη κία νπζηαζηηθή αιιαγή ησλ πξαγκαηηθώλ ζρέζεσλ, ηέηνηα πνπ λα δεηά λα

πιεξνθνξεζεί ρσξίο πεξηζηξνθέο απφ ηελ πξσηνπνξία φρη εάλ ζπκβαδίδεη κε ηε

ζεσξία, αιιά εάλ βξίζθεηαη ή φρη ζην χςνο ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ θηλήκαηνο, εάλ

πξνεγείηαη απφ απηφ ή εάλ ην πθίζηαηαη. Δπεμεξγαζκέλν ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ

αηψλα,

σο φξγαλν κηαο επαλάζηαζεο έμσ απφ ηελ θαξδηά ηνπ πξνρσξεκέλνπ θαπηηαιηζκνχ,

ην ιεληληζηηθφ ζρήκα ηεο ζρέζεο θφκκαηνο θαη ηάμεο επαλέξρεηαη πξνο ζπδήηεζε

κφλν κε ηελ επαλαηνπνζέηεζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο επαλάζηαζεο ζηηο πξνεγκέλεο

θνηλσλίεο.

Καηά ηε γλψκε καο κία πηζαλή ιχζε ηνπ πξνβιήκαηνο ή ηνπιάρηζηνλ κία ππφζεζε

εξγαζίαο πξνηείλεηαη, κέζσ ηεο ζπδήηεζεο πνπ αθνινπζεί, απφ ην αξηξ. Καη δελ

κπνξεί παξά λα είλαη αληηθείκελν έξεπλαο θαη ζπδήηεζεο κε ην ζχλνιν ηνπ

θηλήκαηνο. Γελ είλαη ηπραίν πνπ επαλαπξνηείλεηαη ζε φια ηα επίπεδα, ηφζν ζην

εζσηεξηθφ ησλ θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ, φπνπ απηά είλαη πην αλνηρηά θαη δεθηηθά

ησλ αλεζπρηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο λέεο κνξθέο ηνπ αγψλα, φζν θαη κεηαμχ ησλ

νκάδσλ πνπ είδαλ ην θσο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ακέζσο απέθηεζαλ κηα αληίιεςε

ζηνηρεηψδε πεξί απζνξκεηηζκνχ. Κιείλνληαο ζα ζέιακε λα ππνγξακκίζνπκε δχν

κφλν ζεκεία. Σν πξψην: εάλ αιεζεχεη φηη ην πξφβιεκα ηάμεο-θφκκαηνο έρεη

ζεσξεηηθή αμία κφλν εθφζνλ είλαη πνιηηηθά ψξηκν – πνπ είλαη δηαθνξεηηθφ απφ ην λα

ιέκε φηη ε κνλαδηθή ζεσξία πνπ έρεη θάπνην λφεκα είλαη εθείλε πνπ σζεί πξνο ηελ

πξάμε, πξνο ην ηζηνξηθφ γίγλεζζαη – θακία ιχζε ηνπ δελ είλαη δπλαηή εάλ δελ μεθηλά

απφ κία πξνζεθηηθή αλάιπζε ησλ δηαθφξσλ ηαμηθψλ αληηζέζεσλ ζηηο πξνεγκέλεο

θνηλσλίεο, απφ ζπγθεθξηκέλεο κνξθέο αγψλα, απφ αλάγθεο πνπ ζήκεξα ε θξίζε ηνπ

θαπηηαιηζκνχ πξνεηθνλίδεη. Θέινπκε λα πνχκε, κε άιια ιφγηα, φηη κία ζεσξία ηεο

νξγάλσζεο είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε κία ππφζεζε ηεο επαλάζηαζεο, θαη δελ

κπνξεί λα ρσξηζηεί απφ απηήλ. Σν δεχηεξν: ε έληαζε πνπ αζθείηαη ζηνπο ηζηνξηθνχο

ζεζκνχο ηεο ηάμεο, θφκκαηα θαη ζπλδηθάηα, δελ πξνέξρεηαη κφλν απφ θάπνην

ππνθεηκεληθφ ηνπο φξην. Πξνέξρεηαη απφ ηελ αλάπηπμε κηαο πνιηηηθήο δηάζηαζεο πνπ

είλαη φιν θαη πην ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ην θνηλσληθφ είλαη, πνπ πξνζεθηηθά δηεηζδχεη

φιν θαη πην πνιχ ζην εζσηεξηθφ ηεο ζπλεηδεηνπνίεζήο ηεο, πνπ φιν θαη ιηγφηεξν

κπνξεί λα εθπξνζσπεζεί. Διαηηψλεηαη, θνληνινγίο, εθείλε ε απφζηαζε αλάκεζα

ζηελ πξσηνπνξία θαη ζηελ ηάμε, πνπ ππήξρε ζηα πξψηα βήκαηα ηνπ θφκκαηνο ηνπ

Λέληλ. Ζ ππφζεζε ηνπ Μαξμ βαξαίλεη επάλσ ηα θηλήκαηα ηνπ Μάε ζηε Γαιιία,

επάλσ ζηα ζθηξηήκαηα πνπ δηαπεξλνχλ ηηο θνηλσλίεο καο θαη πνπ ηείλνπλ λα βγνπλ

εθηφο ηνπ πιαηζίνπ, ηνπ πιένλ βνιηθνχ θαη πξνζεθηηθνχ, κηαο θαζαξά πνιηηηθήο

δηάζηαζεο. Μφλν κε αθεηεξία ηε δηαπίζησζε απηή κπνξεί ηψξα πηα λα μαλαηεζεί ην

πξφβιεκα ηεο νξγάλσζεο. Απφ ηνλ Μαξμ επηζηξέθνπκε ζην Μαξμ.

Ρνζάλα Ρνζάληα

Σν δηαθύβεπκα ηνπ απζνξκεηηζκνύ, ε ινγηθή ηνπ

ζεζκνύ

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Απφ ηα γεγνλφηα ηνπ Μάε ζηε Γαιιία, θαη γεληθά απφ

ηνπο πξφζθαηνπο αγψλεο πξνέθπςε κία θξηηηθή γηα ηα θφκκαηα πνπ δελ

αθνξά κφλν ηηο επηινγέο ηνπο αιιά θαη ηε δνκή ηνπο. Ακθηζβεηνχληαη

θαηά ζπλέπεηα φρη κφλν ηα εθθπιηζηηθά θαηλφκελα (γηα παξάδεηγκα ε

γξαθεηνθξαηία) αιιά θαη ε ίδηα ε θχζε ηεο έλλνηαο ηεο πνιηηηθήο

νξγάλσζεο ππφ ηε κνξθή ηνπ θφκκαηνο. Ζ πνιεκηθή απηή δελ ππήξμε

θαξπνθφξα. Γεληθά νδήγεζε ην θίλεκα ζε κνξθέο αδπλακίαο, ηφζν πνπ

λα ην ζπξψμεη ζήκεξα ζε κηα αληίζηξνθε ηάζε, δειαδή ζην λα

αλαθαιχςεη πάιη ηε ιεληληζηηθή ζεσξία πεξί θφκκαηνο ζηελ αξρηθή ηεο

θαζαξφηεηα θαη λα ηελ επαλαιάβεη. Ζ ηάζε απηή καο θαίλεηαη κε

γφληκε, φπσο ε πξψηε. Καηά ηε γλψκε καο κπνξνχκε θαη πξέπεη λα

αζθήζνπκε θξηηηθή ζ ηνλ απζνξκεηηζκφ, δερφκελνη φκσο κηα πξαγκαηηθή

απνθάιπςε ησλ θηλεκάησλ ηνπ 1968, φηη δειαδή ν ησξηλφο αγψλαο

απαηηεί κία λέα κνξθή επαλαζηαηηθήο νξγάλσζεο, θαηάιιειεο γηα ηηο

ζπλζήθεο ηνπ πξνρσξεκέλνπ θαπηηαιηζκνχ.

Θα ζέιακε λα πξνηείλνπκε γηα ηε ζπδήηεζή καο ην ζεσξεηηθφ πιαίζην

απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο. Σν πιαίζην απηφ θαηαιακβάλεη έλα ρψξν θαη

έρεη ηε δηθή ηνπ ηζηνξία ζηε ζθέςε ζαο, απφ ηελ πνιεκηθή (θιαζηθή

πιένλ) ηνπ 1952 (Les communists et la paix – Οη θνκκνπληζηέο θαη ε

εηξήλε) θαη ηελ ζπδήηεζε πνπ αθνινχζεζε κε ηνλ Λεθφξ θαη ηνλ Μεξιφ

Πνληί, κέρξη ην 1956 (Le fantôme de Staline – Σν θάληαζκα ηνπ ηάιηλ)

θαη έσο ην (Critique de la raison dialectique – Κξηηηθή ηεο δηαιεθηηθήο

αηηίαο). Σν 1952 ζαο πξνζήςαλ ηελ θαηεγνξία γηα ππεξππνθεηκεληζκφ,

φηη δελ αλαγλσξίδεηε δειαδή ζηελ ηάμε άιιε χπαξμε παξά κφλν κέζα

ζην θφκκα. Σν 1956 ε θαηεγνξία αληεζηξάθε θαη ζαο θαηεγφξεζαλ γηα

έλαλ αληηθεηκεληζκφ πνπ είρε ηελ ηάζε λα εξκελεχεη ζπλνιηθά ην

ζηαιηληζκφ σο ην αλαπφθεπθην πξντφλ κηαο δεδνκέλεο ηζηνξηθήο

θαηάζηαζεο. Δκείο έρνπκε ηε γλψκε φηη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ

πξφθεηηαη γηα κία αληηζηξνθή ζέζεσλ· ε θνηλή ηνπο βάζε βξίζθεηαη ζηελ

έλλνηα ηνπ «rareté», ηεο δνκηθήο θαζπζηέξεζεο ηνπ ππφβαζξνπ πάλσ ζην

νπνίν έιαβε ρψξα ν Οθηψβξεο, θαη θαηά ζπλέπεηα ησλ αλαγθψλ πνπ

έκπαηλαλ ιφγσ κηαο «αλσξηκφηεηαο» ηεο επαλάζηαζεο, θαη αθφκε ιφγσ

ηεο νηθνδφκεζεο ηνπ ζνζηαιηζκνχ ζε κία θάζε πξσηνγελνχο

ζπζζψξεπζεο. Κάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο βγάδαηε ην ζπκπέξαζκα γηα

ηελ αλάγθε ελφο θφκκαηνο πνπ λα επηθαιχπηεη ηε κάδα επεηδή, θαη

εθφζνλ, απηή δελ θηάλεη νινθιεξσηηθά ζε έλαλ ζπλνιηθφ βαζκφ

απηνζπλείδεζεο. Πηζηεχεηε φηη εθείλε ηελ εηθφλα ηνπ θφκκαηνο – πνπ

ήηαλ δηθή ζαο θαη δηθή καο ηε δεθαεηία ηνπ ’50 – πξέπεη λα ηελ

μαλαδνχκε θξηηηθά, επεηδή ε θαηάζηαζε έρεη αιιάμεη ή επεηδή ζηηο

εθθσλήζεηο εθείλεο ηεο επνρήο ππήξρε ζεσξεηηθή αλεπάξθεηα, ε νπνία

ζήκεξα είλαη πην εκθαλήο;

ΑΡΣΡ: ίγνπξα ππήξρε ζεσξεηηθή αλεπάξθεηα. Πξέπεη φκσο λα ηελ

ηνπνζεηήζνπκε ηζηνξηθά. Σν 1952, φηαλ έγξαςα ην Les communistes et

la paix, ε βαζηθή πνιηηηθή επηινγή ήηαλ ε ππεξάζπηζε ηνπ γαιιηθνχ

θνκκνπληζηηθνχ θφκκαηνο θαη θπξίσο ηεο ΔΓ, πνπ ηελ θαηεγνξνχζαλ

γηα πνιεκηθφ ηκπεξηαιηζκφ. Ήηαλ ζεκαληηθφ λα αληηθξνπζηεί απηή ε

θαηεγνξία, εάλ δελ ζέιακε λα βξεζνχκε απφ ηελ πιεπξά ησλ

ακεξηθαλψλ. Αξγφηεξα έγηλε θαλεξφ φηη ε νβηεηηθή Έλσζε ελεξγψληαο

ζηε Βνπδαπέζηε κε ηέηνην ηξφπν πνπ ν ηάιηλ απφ πνιηηηθή επθπΐα ή

απφ άιινπο ιφγνπο δελ είρε δξάζεη ην 1948 ζηε Γηνπγθνζιαβία, θαη

επαλαιακβάλνληαο ηελ επέκβαζε ζηελ Σζερνζινβαθία, δξα ζαλ κία

ηκπεξηαιηζηηθή δχλακε. Λέγνληαο απηά δελ ζέισ λα εθθξάζσ κία εζηθή

γλψκε. Τπνζηεξίδσ κφλν φηη ε εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο νβηεηηθήο

Έλσζεο θαίλεηαη λα εκπλέεηαη νπζηαζηηθά απφ πξνηεξαηφηεηεο πνπ

έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ αληαγσληζηηθή ηεο ζρέζε πξνο ηηο Ζλσκέλεο

Πνιηηείεο θαη φρη θαη κε ηηο αξρέο ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο ηζφηεηαο πξνο

ηηο άιιεο ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο. Απφ απηή ηε δηαπίζησζε πξνήιζε ε ζέζε

κνπ ηνπ 1956. Φπζηθά, ζην ζεκείν απηφ δελ ζα κπνξνχζα λα κελ

αλαδείμσ ηελ αληίζεζε πξνο ηηο ζέζεηο ηνπ 1952 θαη γη’ απηφ

απνπεηξάζεθα κία εξκελεία ζην Critique de la raison dialectique.

Φπζηθά πξφθεηηαη αθφκε γηα κία ηππηθή ιχζε, ηελ νπνία ζα έπξεπε λα

αθνινπζήζεη κία ηζηνξηθή αλάιπζε ηεο ΔΓ ηελ επνρή ηνπ ηάιηλ, πνπ

ππάξρεη ήδε σο ζρέδην θαη απνηειεί κέξνο ηνπ δεχηεξνπ ηφκνπ ηνπ

Critique πνπ πηζαλφλ λα κελ δεη πνηέ ην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο.

Δλ θαηαθιείδη, εθείλν πνπ πξνζπάζεζα λα επεμεξγαζηψ ζρεηηθά κε ηηο

κάδεο, ην θόκκα, ηνλ απζνξκεηηζκό, ηελ θαηάζηαζε ζε ζεηξά

(serializzazione), ηνπο δηαύινπο (canali), ηηο νκάδεο απνηειεί κία

εκβξπαθή απάληεζε ζ’ απηφ ην πξφβιεκα· θαηά βάζε πξνζπάζεζα λα

απνδείμσ φηη ην θφκκα είλαη, ζε ζρέζε πξνο ηε κάδα, κία αλαγθαία

πξαγκαηηθφηεηα, επεηδή ε κάδα, θαζ’ εαπηή, δελ δηαζέηεη θαλ

απζνξκεηηζκφ. Καζ’ εαπηή ε κάδα παξακέλεη ζε ζεηξά (ζεηξατθή).

Αληίζεηα φκσο, κφιηο ην θφκκα γίλεη ζεζκφο, εκθαλίδεηαη – εθηφο απφ

εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο – αληηδξαζηηθφ ζε ζρέζε πξνο εθείλν πνπ ην ίδην

παξαθηλεί ή δεκηνπξγεί, δειαδή πξνο ηελ νκάδα ζε ζύκπεμε (gruppo in

fusione). Με άιια ιφγηα, ην δίιεκκα: απζνξκεηηζκφο / θφκκα είλαη έλα

ςεπηνδίιεκκα. Τπφ ην πξίζκα ηεο απηνζπλείδεζεο ε ηάμε δελ

εκθαλίδεηαη νκνηνγελήο, αιιά κάιινλ σο ζχλνιν ζηνηρείσλ, νκάδσλ πνπ

ηα νλνκάδσ «ζε ζχκπεμε». Πην ζπγθεθξηκέλα, εάλ πάξνπκε γηα

παξάδεηγκα ηνπο εξγάηεο, βξίζθνπκε πάληα νκάδεο ζε ζχκπεμε, ζην έλα

ή ζην άιιν εξγνζηάζην φπνπ εμειίζζεηαη κία πάιε ζηε δηάξθεηα ηεο

νπνίαο νη εξγάηεο σο άηνκα δεκηνπξγνχλ ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο θαη σο

πξνο ην ζχλνιν, θαξπψλνληαη εθείλν πνπ έρσ νλνκάζεη «άγξηεο

ειεπζεξίεο» (libertà selvaggie) θαη απνθηνχλ κία ζπγθεθξηκέλε

ζπλείδεζε ηεο ηαμηθήο ηνπο χπαξμεο. Πιάη φκσο ζ’ απηέο ηηο νκάδεο ζε

ζχκπεμε ππάξρνπλ θαη άιινη εξγάηεο, ηνπο νπνίνπο δε ζπλδένπλ αγψλεο

θη έηζη απνκέλνπλ ζε ζεηξά ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο θαη θαηά ζπλέπεηα

είλαη αλίθαλνη γηα απζνξκεηηζκνχο, αθνχ είλαη αιήζεηα πσο γηα ηνπο

εαπηνχο ηνπο είλαη απηφ πνπ είλαη, αιιά κε ηνπο άιινπο δελ είλαη

ζπλδεδεκέλνη παξά κφλν κε κία ζρέζε πιν-πνίεζεο (reificazione), κηα

ζρέζε ζεηξάο κε άιια ιφγηα. Δίλαη ζηαζεξά θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηνλ

εαπηφ ηνπο, επεηδή πξνζδηνξίδνληαη απνθιεηζηηθά κέζσ ηεο ζρέζεο ηνπο

πξνο ηνλ άιιν, ν νπνίνο κε ηε ζεηξά ηνπ πξνζδηνξίδεηαη κέζσ ηεο ζρέζεο

ηνπ πξνο έλαλ άιιν θαη νχησ θαζεμήο. Αθφκε θαη ζε κηα νκάδα ζε

ζχκπεμε – παξαδείγκαηνο ράξε ζε έλα εξγνζηάζην ζε απεξγία – πηέδνπλ

θαη παξεκβαίλνπλ ζπλέρεηα ζηνηρεία ζεηξάο (serialità) (καδνπνίεζε

θ.η.ι.). Ο ίδηνο ν εξγάηεο πνπ ζηνλ ηφπν ηεο δνπιεηάο βξίζθεηαη κέζα ζε

κηα νκάδα ζε ζχκπεμε, ζην ζπίηη ή ζε κεξηθέο εθδειψζεηο ηεο δσήο

κπνξεί λα ζπκπεξηθέξεηαη εληειψο ζε ζεηξά. Βξηζθφκαζηε, θαηά

ζπλέπεηα, κπξνζηά ζε κνξθέο ηαμηθήο ζπλείδεζεο πνιχ δηαθνξεηηθέο:

απφ ηε κηα έρνπκε κία ζπλείδεζε πξνρσξεκέλε, απφ ηελ άιιε φκσο κία

ζπλείδεζε ζρεδφλ αλχπαξθηε θαη κεηαμχ ηνπο κία αθνινπζία

ελδηακέζσλ. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο έρσ ηε γλψκε φηη δελ κπνξνχκε λα

κηιάκε γηα έλαλ ηαμηθφ απζνξκεηηζκό· ζσζηφ είλαη λα κηιάκε γηα νκάδεο,

πξντφληα ησλ πεξηζηάζεσλ, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ κφλεο ηνπο αλάινγα

κε ηηο θαηαζηάζεηο θαη θαηά ηε δεκηνπξγία ηνπο δελ είλαη πνπ βξίζθνπλ,

αο πνχκε, θάπνηνλ βαζχ απζνξκεηηζκφ, αιιά δνθηκάδνπλ κία ηδηάδνπζα

πεξίζηαζε ζηε βάζε ηδηαδνπζψλ θαηαζηάζεσλ εθκεηάιιεπζεο θαη

ηδηαδνπζψλ δηεθδηθήζεσλ, θαη κέζσ απηήο ηεο εκπεηξίαο απνθηνχλ θαηά

ην κάιινλ ή ήηηνλ νξζή ζπλείδεζε γηα ηνλ εαπηφ ηνπο.

Με δεδνκέλα ηα παξαπάλσ, ηη αληηπξνζσπεχεη ην θφκκα ζε ζρέζε πξνο

ηε ζεηξά; ίγνπξα θάηη θαιφ, επεηδή εκπνδίδεη ηνλ μεπεζκφ ζηελ πιήξε

ζηάζε ζε ζεηξά. Σα κέιε ελφο θνκκνπληζηηθνχ θφκκαηνο ζα έκελαλ θη

εθείλα άηνκα απνκνλσκέλα θαη ε ζηάζε ηνπο ζα ήηαλ ζε ζεηξά,

παξαθείκελνο ν έλαο ζηνλ άιιν, εάλ ην θφκκα δελ ηνπο ζπλέηαζζε ζε

νκάδα κέζσ ελφο νξγαληθνχ δεζκνχ, πνπ επηηξέπεη ζηνλ θνκκνπληζηή

ηνπ Μηιάλνπ λα έξρεηαη ζε επαθή κε έλαλ άιιν εξγαδφκελν

θνκκνπληζηή νπνηαζδήπνηε ρψξαο. Δπηπιένλ, ράξηο ην θφκκα

ζρεκαηίδνληαη ζηε δηάξθεηα ηεο πάιεο πνιιέο νκάδεο, επεηδή ην θφκκα

δηεπθνιχλεη ηελ επηθνηλσλία. Ωζηφζν, ζε ζρέζε πξνο ηελ νκάδα ζε

ζχκπεμε, πνπ ην θφκκα ην ίδην ζπλέβαιε ζηε δεκηνπξγία ηεο, απηφ

βξίζθεηαη, θαηά θαλφλα, ζην δίιεκκα αλ πξέπεη λα ηε απνξξνθήζεη ή αλ

ηελ απαξλεζεί. ε ζχγθξηζε κε ηελ νκάδα, ηεο νπνίαο ε δφκεζε δελ

πξνρσξάεη πέξα απφ έλα είδνο ακνηβαίαο ζπκθσλίαο, ην θφκκα έρεη κία

πνιχ πην ηζρπξή δνκή. Μία νκάδα ζρεκαηίδεηαη ελ ζεξκψ, γηα

παξάδεηγκα, γχξσ απφ έλα αληηθεηκεληθφ ζθνπφ – «πξέπεη λα πάξνπκε ηε

Βαζηίιε, εκπξφο!» θη ακέζσο κεηά ηε δξάζε ηα ζπζηαηηθά ηεο ζηνηρεία

μαλαβξίζθνληαη, αλήζπρα ην έλα γηα ην άιιν, θαη πξνζπαζνχλ λα

ζρεκαηίζνπλ, κέζα ζηα φξηα ηεο ειεπζεξίαο ηνπο, έλα δεζκφ πνπ λα

ζπγθξνηεί ηελ άκεζε ζρέζε, ε νπνία είρε δεκηνπξγεζεί κέζα απφ ηε

δξάζε, δειαδή έλα είδνο ζπκθσλίαο ή φξθνπ, ηα νπνία κε ηε ζεηξά ηνπο

ηείλνπλ λα απνηειέζνπλ ηελ εκβξπαθή θαηάζηαζε κηαο ζεηξάο, λα

αλαπηχμνπλ αλακεηαμχ ηνπο κία ζρέζε ζπλέρεηαο, ζρέζε πιν-πνίεζεο.

Πξφθεηηαη γηα απηφ πνπ ππνζηεξίδσ ζην «Fraternité et terreur»

(Αδειθνζχλε θαη ηξφκνο). Ζ νκάδα δελ πάεη παξαπέξα. Σν θφκκα

αληίζεηα απμάλεη σο έλα ζχλνιν ζεζκψλ, άξα σο έλα θιεηζηφ ζχζηεκα,

βαξχ, κε ηάζε πξνο ηελ αθακςία. Γηα ην ιφγν απηφ βξίζθεηαη πάληα ζε

πζηέξεζε ζε ζρέζε κε ηε κάδα ζε ζχκπεμε, αθφκα θαη φηαλ ηείλεη λα ηελ

θαηεπζχλεη, επεηδή ηελ θησραίλεη, πξνζπαζεί λα ηελ θαζππνηάμεη, γηα λα

κελ πνχκε φηη κπνξεί λα θηάζεη θαη ζην ζεκείν λα ηελ απνξξίςεη, λα ηελ

δηαςεχζεη.

πκβαίλεη ινηπφλ ε ζθέςε κηαο νκάδαο ζε ζχκπεμε – επεηδή γελληέηαη

κεο ζηε θσηηά κηαο μερσξηζηήο θαηάζηαζεο, θαη φρη επεηδή είλαη

απζφξκεηε – λα έρεη έλα θνξηίν πην ηζρπξφ, πην θξηηηθφ, πην θξέζθν απφ

εθείλν κηαο νκάδαο ήδε δνκεκέλεο. Ζ ζθέςε θαη ε δξάζε κηαο

νπνηαζδήπνηε νκάδαο δελ κπνξνχλ παξά λα αληαλαθινχλ ηε δνκή ηεο.

Ωο ζεζκφο έλα θφκκα έρεη κηα ζεζκνζεηεκέλε ζθέςε – δειαδή θάηη πνπ

απέρεη απφ ην λα είλαη κία ζθέςε επί ηεο πξαγκαηηθόηεηαο - γηα λα

αληαλαθιά θπξίσο ηελ νξγάλσζή ηνπ, έλαλ ηδενινγηζκφ, κε άιια ιφγηα.

Μέζα απφ ην ζρήκα ηνπ δηνρεηεχεηαη, παξακνξθσκέλε, θαη ε εκπεηξία

ηεο πάιεο, ελψ ε νκάδα ζε ζχκπεμε αληηιακβάλεηαη ηελ εκπεηξία έηζη

φπσο παξνπζηάδεηαη, ρσξίο ζεζκηθά ελδηάκεζα. Έηζη, ε ζθέςε κηαο

νκάδαο κπνξεί λα είλαη αζαθήο, λα αδπλαηεί λα κπεη ζε ζεσξεηηθφ

πιαίζην, λα ελνριεί – φπσο ήηαλ νη ηδέεο ησλ θνηηεηψλ ην 1968 –

αληηπξνζσπεχεη φκσο έλα βαζκφ ζθέςεο πην αιεζηλό, επεηδή θαλέλαο

ζεζκφο δελ κπαίλεη ζαλ θίιηξν αλάκεζα ζηελ εκπεηξία θαη ζηε ζθέςε επί

ηεο εκπεηξίαο.

Βέβαηα, εδψ βξηζθφκαζηε κπξνζηά ζε κία αληίζεζε, πνπ είλαη ζπκθπήο

κε ηελ ίδηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ θφκκαηνο. Απηφ γελληέηαη γηα λα

απειεπζεξψζεη ηελ εξγαηηθή ηάμε απφ ηελ θαηάζηαζε ζε ζεηξά, είλαη

φκσο ηαπηφρξνλα κία αληαλάθιαζε – αληαλάθιαζε ελφο νξηζκέλνπ

ηχπνπ, επεηδή ππάξρεη γηα λα ηελ αλαηξέςεη – ηεο θαηάζηαζεο ζε ζεηξά

θαη ηεο καδνπνίεζεο ησλ καδψλ επάλσ ζηηο νπνίεο δξα. ηε ζεζκηθφηεηα

ηνπ θφκκαηνο αληαλαθιάηαη ε θαηάζηαζε ζε ζεηξά ησλ καδψλ·

αλαγθαζκέλν λα έρεη επηθνηλσλία κε ηελ θαηάζηαζε ζε ζεηξά, είλαη ην

ίδην ελ κέξεη αδξαλέο θαη ζεηξατθφ. Έηζη, γηα λα πξνζηαηεπζεί, θαηαιήγεη

ζηελ αληίζεζε πξνο ηηο νκάδεο ζε ζχκπεμε, νη νπνίεο απνηεινχλ σζηφζν

κία άπνςε εθείλεο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο πνπ ην θφκκα ζέιεη λα εθθξάζεη

θαη πνπ πνιχ ζπρλά ην ίδην ηηο παξαθηλεί. Ηδνχ ε βαζηά αληίζεζε ηνπ

θφκκαηνο, πνπ ελψ δεκηνπξγήζεθε γηα λα απειεπζεξψζεη ηηο κάδεο απφ

ηελ θαηάζηαζε ζε ζεηξά, θαηέιεμε λα γίλεη ην ίδην ζεζκφο. Ωο ηέηνην

εκπεξηέρεη κηα παζεηηθφηεηα (δελ ππαηλίζζνκαη ηελ γξαθεηνθξαηία ή

άιιεο εθθπιηζηηθέο κνξθέο, αιιά αθξηβψο ηε ζεζκηθή ηνπ δνκή, φρη

αλαγθαζηηθά γξαθεηνθξαηηθή) πνπ νπζηαζηηθά αληηηίζεηαη πάληα ζε φιεο

ηηο λέεο δπλάκεηο, ηφζν φηαλ πξφθεηηαη λα ηηο ρξεζηκνπνηήζεη, φζν θαη

φηαλ ηηο απνξξίπηεη. Αο δνχκε ηηο δηαθνξεηηθέο ζπκπεξηθνξέο ησλ

θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ Γαιιίαο θαη Ηηαιίαο απέλαληη ζηνπο θνηηεηέο:

ην ΚΚΓ ηνπο απέξξηςε, ην ΚΚΗ κε εχζρεκν ηξφπν πξνζπαζεί λα ηνπο

πξνζεηαηξηζηεί, θαηεπζχλνληαο ηελ εκπεηξία ηνπο πξνο κία απφπεηξα

επαθήο θαη ζπδήηεζεο. Έλα θφκκα δελ έρεη άιιεο επηινγέο παξά κφλν

κία απφ απηέο ηηο δχν θαη εδψ βξίζθεηαη ε βαζηθή αληίζεζή ηνπ. Άιιν

έλα θιαζηθφ παξάδεηγκα: ην ζέκα ηνπ δεκνθξαηηθνχ ζπγθεληξσηηζκνχ.

ζν δξνχζε ζε θηλεκαηηθέο ζπλζήθεο, γηα παξάδεηγκα θαηά ηε δηάξθεηα

ηεο παξαλνκίαο θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ αγψλα ζηε Ρσζία, ηφηε πνπ ν

Λέληλ αλέπηπμε ηε ζεσξία γηα ην θφκκα, απηφ παξέκελε έλα δσληαλφ

ζηνηρείν. Τπήξμε κία πεξίνδνο ζπγθεληξσηηζκνχ, επεηδή ήηαλ αλαγθαίν,

θαη κία πεξίνδνο πξαγκαηηθήο δεκνθξαηίαο, επεηδή ν θφζκνο κηινχζε, ηηο

απνθάζεηο ηηο έπαηξλαλ φινη καδί. ηαλ φκσο ην θφκκα έγηλε ζεζκφο,

φπσο ζπλέβε κε φια ηα θνκκνπληζηηθά θφκκαηα, ν ζπγθεληξσηηζκφο

πήξε ην πξνβάδηζκα απφ ηε δεκνθξαηία θη έηζη αθφκα θαη ε δεκνθξαηία

έγηλε «ζεζκφο», ππνθείκελε ζε δηθή ηεο αδξάλεηα· ράξε ζ’ απηήλ

ππάξρεη, γηα παξάδεηγκα, ην δηθαίσκα ηνπ ιφγνπ, ην γεγνλφο φκσο φηη

είλαη δηθαίσκα θαη ηίπνηα πέξαλ ηνχηνπ, ην απνγπκλψλεη ζε ηέηνην

βαζκφ πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαηαληάεη λα είλαη κε δηθαίσκα. Σν

πξαγκαηηθφ πξφβιεκα είλαη ινηπφλ πψο ζα μεπεξαζηεί ε αληίθαζε πνπ

είλαη εγγελήο πξνο ηελ ίδηα ηε θχζε ηνπ θφκκαηνο, έηζη πνπ απηφ (φρη

κφλν ζε ζρέζε κε ηνλ αληίπαιν θαη ηα θαζήθνληά ηνπ πνπ απνξξένπλ

απφ ηελ ηαμηθή πάιε, πξάγκα πνπ απνηειεί επξχηεξν πξφβιεκα, αιιά

θαη ζε ζρέζε κε ηελ ηάμε πνπ εθπξνζσπεί) λα απνηειέζεη ηνλ ελεξγφ

ελδηάκεζν αλάκεζα ζηα ζεηξατθά θαη καδνπνηεκέλα ζηνηρεία, ελφςεη

κηαο απφπεηξαο ελνπνίεζεο· λα θαηαζηεί, ελ θαηαθιείδη, ηθαλφ λα

απνδερζεί ηηο σζήζεηο πνπ γελληνχληαη απφ ηα θηλήκαηα θαη, αληί λα έρεη

ηελ αμίσζε λα ηα ρεηξαγσγήζεη, λα βγάιεη απφ απηά κία γελίθεπζε γηα ην

θίλεκα θαη γηα ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Τπνζηεξίδεηε ινηπφλ φηη ην πξαγκαηηθφ πεδίν ηεο

επαλαζηαηηθήο ζπλείδεζεο δελ είλαη νχηε ε ηάμε ζηελ ακεζφηεηά ηεο,

νχηε ην θφκκα, αιιά ε πάιε. Δπίζεο φηη ην θφκκα είλαη δσληαλφ φζν

απνηειεί φξγαλν πάιεο, ελψ κφιηο γίλεη ζεζκφο αληαιιάζζεη ηα κέζα κε

ην ζθνπφ θαη γίλεηαη ην ίδην απηνζθνπφο. Απφ ηελ άιιε κεξηά ε ηάμε δελ

έρεη ζπλείδεζε ηνπ εαπηνχ ηεο κέρξηο φηνπ ζρεκαηηζζεί ε νκάδα θαη δελ

κπνξεί λα ζρεκαηηζζεί ζε νκάδα παξά κφλν φηαλ εθθξάδεη έλα πνιηηηθφ

ζρέδην. Ζ αληίζεζε πνπ πξνβάιιεηε κπνξεί ίζσο λα ιπζεί κφλν εθφζνλ

πάκε πην πέξα απφ κηα γεληθή ηνπνζέηεζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ην

ππνβηβάζνπκε ζην επίπεδν ηεο ακεζφηεηαο θάζε πεξίπησζεο ρσξηζηά.

Με ιίγα ιφγηα δελ θαίλεηαη δπλαηή κία ιχζε κεηατζηνξηθή. Μάιινλ ζα

πξέπεη λα πξνζδηνξηζηνχλ νη αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο θαηά ηηο νπνίεο

ζηαδηαθά ην δίιιεκα απηφ κπνξεί λα βξεη θάπνηα ιχζε. Πξνο ηελ

θαηεχζπλζε απηή απαηηνχληαη, θαηά ηε γλψκε καο, δχν πξνυπνζέζεηο: 1)

ε ηάμε λα μεπεξάζεη ην επίπεδν ηεο θαηάζηαζεο ζε ζεηξά γηα λα γίλεη

πξαγκαηηθά θαη ζην ζχλνιφ ηεο ππνθείκελν ζπιινγηθήο δξάζεο, ηθαλή

γηα εγεκνλία…..

ΑΡΣΡ: Απηή είλαη κία πξνυπφζεζε πνπ είλαη αδχλαην λα

πξαγκαηνπνηεζεί γηαηί ε εξγαηηθή ηάμε δελ κπνξεί λα εθθξαζηεί πνηέ

ζην ζύλνιό ηεο, σο ελεξγφ πνιηηηθφ ππνθείκελν: ζα ππάξρνπλ πάληα

δψλεο ή πεξηνρέο ή θνκκάηηα πνπ γηα ηζηνξηθνχο ιφγνπο αλάπηπμεο ζα

παξακέλνπλ ζε ζεηξά, καδνπνηεκέλα, μέλα πξνο θάζε ζπλεηδεηνπνίεζε.

Έλα απνκεηλάξη ζα ππάξρεη πάληα. Υξεζηκνπνηείηαη ζπρλά ηψξα

ηειεπηαία ε γελίθεπζε ησλ ελλνηψλ ηαμηθή ζπλείδεζε θαη ηαμηθή πάιε σο

πξνυπάξρνληα ζηνηρεία, a priori σο πξνο ηελ πάιε. Δθείλν πνπ ππάξρεη a

priori δελ είλαη άιιν απφ ηελ αληηθεηκεληθή θαηάζηαζε ηεο ηαμηθήο

εθκεηάιιεπζεο. Ζ ζπλείδεζε γελληέηαη κνλάρα κέζα απφ ηελ πάιε· ε

ηαμηθή πάιε ππάξρεη εθφζνλ ππάξρνπλ ηα πεδία φπνπ πξαγκαηηθά δίλεηαη

ε κάρε. Δίλαη αιήζεηα φηη ην πξνιεηαξηάην θέξεη κέζα ηνπ ην ζάλαην ηεο

αζηηθήο ηάμεο, είλαη αιήζεηα φηη ην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα είλαη

λαξθνζεηεκέλν απφ δνκηθέο θαη αληαγσληζηηθέο αληηζέζεηο, απηά φκσο

δελ ζπλεπάγνληαη αλαγθαζηηθά θαη ηελ χπαξμε κηαο ηαμηθήο ζπλείδεζεο

ή κηαο ηαμηθήο πάιεο. Γηα λα ππάξμνπλ ζπλείδεζε θαη πάιε πξέπεη

θάπνηνο λα αγσλίδεηαη. Με άιια ιφγηα, ζην θαπηηαιηζηηθφ ζχζηεκα ε

ηαμηθή πάιε είλαη δπλεηηθά πηζαλή παληνχ, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα

ππάξρεη κφλνλ εθεί φπνπ παιεχεη θαλείο. Απφ ηελ άιιε, αθφκε θαη εθεί

φπνπ ιαβαίλεη ρψξα, απηή δηαθέξεη απφ πεξίπησζε ζε πεξίπησζε. ηε

Γαιιία, γηα παξάδεηγκα, νη ζπλζήθεο θαη νη κνξθέο ηεο πάιεο είλαη πνιχ

δηαθνξεηηθέο: ζην ελ Ναδέξ νη εξγαηηθνί αγψλεο, βηαηφηαηνη, δηαηεξνχλ

ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα· ζε άιιεο θαπηηαιηζηηθέο

πεξηνρέο φκσο, πην ψξηκεο, νη αγψλεο απηνί παίξλνπλ έλαλ δηαθνξεηηθφ

ραξαθηήξα, κία ρξνηά δηεθδηθεηηθή, ίζσο πινπζηφηεξε, αιιά ζε έλα

πιαίζην κεηξηνπαζέζηεξν. Σν ζπκπέξαζκα είλαη φηη νχηε γηα εθείλν ην

ηκήκα ηεο ηάμεο πνπ βξίζθεηαη πξαγκαηηθά ζε ζπλζήθεο πάιεο δελ είλαη

δπλαηφλ λα κηιήζνπκε, παξά κφλν ζεσξεηηθά, γηα ελνπνίεζε. Οχηε νη

εηθνζηηεηξάσξεο γεληθέο απεξγίεο πνπ θεξχζζεη ε CGT απνηεινχλ εληαία

πάιε· δελ είλαη παξά ην ζχκβνιφ ηεο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Γελ είκαζηε φκσο ζε κηα αχμνπζα θάζε ελνπνίεζεο ηεο

θαπηηαιηζηηθήο θνηλσλίαο, ηφζν ππφ ην πξίζκα ηεο δνκήο, φζν θαη ππφ

εθείλν ηεο ππεξδνκήο (κνληέια θαηαλάισζεο θαη δσήο, γιψζζα,

καδνπνίεζε), εμ αηηίαο ηεο νπνίαο ζηνλ πνιπθεξκαηηζκφ ησλ αηνκηθψλ

πεξηπηψζεσλ αληηζηνηρεί κία φιν θαη πεξηζζφηεξν πξνθαλήο «νιφηεηα»

ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο; Γελ ζα έπξεπε, θαηά ζπλέπεηα, λα

πξνθχπηεη κηα βάζε, πιηθή, αληηθεηκεληθή ελνπνίεζεο ηεο ηάμεο θαη ηεο

ηαμηθήο ζπλείδεζεο;

ΑΡΣΡ: ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε δνκή παξακέλεη πνιχ δηαθνξνπνηεκέλε

θαη αζηαζήο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Ζ ηάζε φκσο είλαη πξνο ηελ ελνπνίεζε, ή φρη;

ΑΡΣΡ: Καη λαη θαη φρη. ηε Γαιιία, γηα παξάδεηγκα, ν θαπηηαιηζκφο

δηαηεξεί ηερλεηά ζηε δσή ρηιηάδεο κηθξέο επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο δελ ζα

είραλ ιφγν χπαξμεο ππφ ην πξίζκα ηνπ νηθνλνκηθνχ νξζνινγηζκνχ, ηνπ

είλαη φκσο ρξήζηκεο είηε γηαηί αληηπξνζσπεχνπλ έλα ρψξν πνιηηηθά

ζπληεξεηηθφ (είλαη νη πεξηνρέο πνπ ςεθίδνπλ Νηε Γθνι θαη Πνκπηληνχ),

είηε γηαηί ηνπ επηηξέπνπλ λα επζπγξακκίδεη κε απηέο ηα θφζηε παξαγσγήο

ηνπ, παξά ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Σειηθά νη ηάζεηο πξνο

ελνπνίεζε δελ κεδελίδνπλ ηηο βαζηέο δηαθνξνπνηήζεηο ησλ δνκηθψλ

θαηαζηάζεσλ. ε απηά λα πξνζζέζνπκε, ζε φ, ηη αθνξά ηε

ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ θαζελφο, φηη ν πξνρσξεκέλνο

θαπηηαιηζκφο, παξά ηηο ηεξάζηηεο εηζνδεκαηηθέο δηαθνξέο, θαηνξζψλεη

λα ηθαλνπνηεί ηηο βαζηθέο αλάγθεο επηβίσζεο ηνπ κεγαιχηεξνπ κέξνπο

ηεο εξγαηηθήο ηάμεο – παξακέλνπλ, πξνθαλψο, νη πεξηζσξηαθέο δψλεο,

έλα 15% ησλ εξγαδνκέλσλ ησλ ΖΠΑ, λέγξνη θαη κεηαλάζηεο,

παξακέλνπλ νη ειηθησκέλνη, θαη ζε παγθφζκηα θιίκαθα ν ηξίηνο θφζκνο

– κε ηελ έλλνηα φηη ηθαλνπνηεί θάπνηεο πξσηαξρηθέο αλάγθεο θαη

επηπιένλ έλαλ νξηζκέλν ηχπν αλαγθψλ πνπ ηηο δεκηνπξγεί ηερλεηά: γηα

παξάδεηγκα, ηελ αλάγθε ηνπ απηνθηλήηνπ, ηεο δηαζθέδαζεο ζην ζηλεκά,

ή άιιεο κνξθέο αλαγθψλ ην ίδην ηερλεηψλ. Πξφθεηηαη γηα κία θαηάζηαζε

πνπ κε νδήγεζε ζην λα αλαζεσξήζσ ηε δηθή κνπ «ζεσξία ησλ

αλαγθψλ», αθνχ απηέο δελ είλαη πιένλ, ζε θαηάζηαζε αλαπηπγκέλνπ

θαπηηαιηζκνχ, αληηηηζέκελεο πξνο ην ζχζηεκα· ην αληίζεην κάιηζηα,

έρνπλ γίλεη ελ κέξεη έλα φξγαλν ηνπ θαπηηαιηζκνχ γηα ηελ ελζσκάησζε

ηνπ πξνιεηαξηάηνπ ζε νξηζκέλνπο κεραληζκνχο πνπ ηνπο γέλλεζε θαη

ηνπο επέβαιε ην θέξδνο. Ο εξγάηεο, ηειηθά, μεζεψλεηαη ζηε δνπιεηά γηα

λα παξάγεη ην απηνθίλεην θαη λα έρεη έλα εηζφδεκα πνπ λα ηνπ επηηξέπεη

λα ην αγνξάζεη· κε ηελ αγνξά απηή αηζζάλεηαη φηη ηθαλνπνηεί κία

«αλάγθε» ηνπ. Σν ίδην ην ζχζηεκα πνπ ηνλ εθκεηαιιεχεηαη ηνπ

πξνζθέξεη θαηλνκεληθά έλα κνληέιν θαη ηε δπλαηφηεηα λα ην

ηθαλνπνηήζεη. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε γηα ην κε αλεθηφ ηνπ ζπζηήκαηνο

πξέπεη, θαηά ζπλέπεηα, λα αλαδεηεζεί φρη πιένλ ζηελ αδπλακία ηνπ λα

απαληήζεη ζηηο ζηνηρεηψδεηο αλάγθεο ηεο δσήο, θαη γεληθφηεξα ζηηο

αλάγθεο, αιιά θπξίσο ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αιινηξίσζεο: ζην

γεγνλφο δειαδή φηη απηή ε δσή δελ έρεη λφεκα θαη δελ αμίδεη λα ηε δεη

θαλείο, φηη απηφο ν κεραληζκφο είλαη έλαο κεραληζκφο εμαπάηεζεο, φηη

απηέο νη αλάγθεο έρνπλ δεκηνπξγεζεί ηερλεηά, είλαη ςεπδείο αλάγθεο πνπ

θζείξνπλ ηελ χπαξμε θαη εμππεξεηνχλ κφλν ην θέξδνο. Με άιια ιφγηα,

ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αιινηξίσζεο. Σν λα ελψζεη, ινηπφλ, θαλείο ηελ

ηάμε θάησ απφ απηφ ην πξίζκα είλαη αθφκε πην πεξίπινθν· γη’ απηφ δελ

είκαη ζχκθσλνο πξνο θάζε αηζηφδνμε άπνςε πνπ πξνβάιινπλ ηφζν ηα

θνκκνπληζηηθά θφκκαηα, φζν θαη ηα αξηζηεξά θηλήκαηα, ιεο θαη ν

θαπηηαιηζκφο είλαη πιένλ ζηξηκσγκέλνο ζηε γσλία. Ζ ηθαλφηεηά ηνπ λα

ειέγρεη ηηο ηάμεηο είλαη αθφκε πνιχ ηζρπξή, θάζε άιιν παξά ζε άκπλα

βξίζθεηαη. Άξα, κηα επαλαζηαηηθή εμέιημε απαηηεί καθξά θαη

ππνκνλεηηθή εξγαζία γηα ηελ νηθνδφκεζε ηεο επαλαζηαηηθήο

ζπλείδεζεο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Ωζηφζν, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ «Μάε» ε ελνπνίεζε απηή

θάλεθε λα είλαη άκεζε θαη πξνθαλήο.

ΑΡΣΡ: Απνιχησο πξνθαλήο. Ήηαλ κία απφ ηηο ζπάληεο πεξηπηψζεηο

φπνπ θαζέλαο έβιεπε ζηελ πάιε ηνχ δηπιαλνχ εξγνζηαζίνπ ην κνληέιν

ηεο ίδηαο ηεο δηθήο ηνπ πάιεο. Έλα ηφζν επξχ θαηλφκελν είρε

πξαγκαηνπνηεζεί ην 1936· ηφηε φκσο ηα εξγαηηθά ζεζκηθά φξγαλα

έπαημαλ έλαλ απνθαζηζηηθφ ξφιν. Σν θίλεκα μέζπαζε φηαλ νη

ζνζηαιηζηέο θαη νη θνκκνπληζηέο ήηαλ ζηελ θπβέξλεζε, πξνζθέξνληαο,

θαηά θάπνηνλ ηξφπν, έλα κνληέιν πνπ επέηξεςε ζηελ εξγαηηθή ηάμε λα

απνθηήζεη γξήγνξα ζπλείδεζε, λα γίλεη ε ζχκπεμε ζε νκάδεο θαη ζηε

ζπλέρεηα λα επέιζεη ε ελνπνίεζε. Σν «Μάε» θφκκαηα θαη ζπλδηθάηα φρη

κφλν δελ ήηαλ ζηελ εμνπζία, αιιά θαη ν ξφινο πνπ έπαημαλ δελ είλαη θαλ

ζπγθξίζηκνο κε ην παξειζφλ. Σν ζηνηρείν πνπ ελνπνίεζε ηελ πάιε είλαη

θάηη πνπ, θαηά ηε γλψκε κνπ, έξρεηαη απφ καθξηά· είλαη κία ηδέα πνπ καο

έξρεηαη απφ ην Βηεηλάκ θαη ηελ νπνία νη θνηηεηέο εμέθξαζαλ κε ηε

δηαηχπσζε «l’ imagination au pouvoir» (ε θαληαζία ζηελ εμνπζία). Με

άιια ιφγηα, ην πεδίν ησλ δπλαηνηήησλ είλαη πνιχ επξχηεξν απφ εθείλν

πνπ νη θπξίαξρεο ηάμεηο καο έρνπλ ζπλεζίζεη λα πηζηεχνπκε. Πνηνο ζα ην

θαληαδφηαλ φηη έλαο ιαφο 14 εθαηνκκπξίσλ αγξνηψλ ζα κπνξνχζε λα

αληηζηαζεί ζηε κεγαιχηεξε βηνκεραληθή θαη ζηξαηησηηθή δχλακε ηνπ

θφζκνπ; Καη φκσο ζπλέβε. Σν Βηεηλάκ καο δίδαμε φηη ην πεδίν ησλ

δπλαηνηήησλ είλαη ηεξάζηην θαη φηη δελ πξέπεη λα ην βάδνπκε θάησ.

Απηφ ππήξμε ην ειαηήξην ηεο θνηηεηηθήο εμέγεξζεο θαη νη εξγάηεο ην

θαηάιαβαλ. ηελ πνξεία πνπ έγηλε απφ θνηλνχ ζηηο 13 Μαΐνπ ε ηδέα απηή

μαθληθά θπξηάξρεζε. «Δάλ κεξηθέο ρηιηάδεο παηδηά θαηαιακβάλνπλ ηηο

ζρνιέο θαη δεκηνπξγνχλ πξνβιήκαηα ζηελ θπβέξλεζε, γηαηί δελ ζα

κπνξνχζακε λα ην θάλνπκε θαη εκείο;». Έηζη, κεηά ηηο 13 Μαΐνπ θαη ζηε

βάζε ελφο κνληέινπ πνπ εθείλε ηε ζηηγκή ηνπο εξρφηαλ απφ ηα έμσ, νη

εξγάηεο θαηέβεθαλ ζε απεξγία θαη θαηέιαβαλ ηα εξγνζηάζηα. Σν

ζηνηρείν πνπ ηνπο θηλεηνπνίεζε θαη ηνπο έλσζε δελ ήηαλ κηα πιαηθφξκα

δηεθδηθήζεσλ, απηή ήξζε αξγφηεξα, γηα λα δηθαηνινγήζεη ηελ απεξγία,

θαη θπζηθά δελ έιεηπαλ γηα απηφ νη αηηίεο. Απηφ πνπ παξνπζηάδεη

ελδηαθέξνλ φκσο είλαη ην γεγνλφο φηη νη δηεθδηθήζεηο ήξζαλ αξγφηεξα,

φηαλ ηα εξγνζηάζηα είραλ ήδε θαηαιεθζεί.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Λνηπφλ, ζηελ έλαξμε ησλ θηλεηνπνηήζεσλ ηνπ Μάε δελ

θαίλεηαη λα ππήξρε θαλέλα ζηνηρείν άκεζα πιηθφ, θακία αληίθαζε ηεο

δνκήο ηδηαίηεξα εθξεθηηθή, ζε απηή ηελ θάζε ηνπ γαιιηθνχ

θαπηηαιηζκνχ;

ΑΡΣΡ: Έλα ζηνηρείν πνπ φινη νη εξγαδφκελνη ην εμέιαβαλ σο θνηλφ

ήηαλ, πέξπζη ην θζηλφπσξν, ηα αληηδξαζηηθά κέηξα ηεο θπβέξλεζεο ζε φ,

ηη αθνξά ηελ θνηλσληθή αζθάιεηα. Απηά ζηξέθνληαλ ελαληίνλ φισλ ησλ

εξγαδνκέλσλ, φπνηα θαη αλ ήηαλ ε πνιηηηθή ηνπνζέηεζή ηνπο, θαη είραλ

επίπησζε ζηνπο κηζζνχο. Σα ζπλδηθάηα, είηε γηαηί αηθληδηάζηεθαλ, είηε

γηαηί δελ ζέιεζαλ λα πξνρσξήζνπλ πνιχ καθξηά, δελ κπφξεζαλ λα

αληηζηαζνχλ· έγηλε, εάλ ζπκάκαη θαιά, κηα κέξα γεληθή απεξγία θη έπεηηα

ηα πξάγκαηα έκεηλαλ εθεί. Ζ δπζαξέζθεηα παξέκεηλε έληνλε θαη

αλέθθξαζηε θαη μέζπαζε πάιη δπλακηθά ζηηο ζπλειεχζεηο ηνπ «Μάε».

ήκεξα έλα λέν ζηνηρείν ελνπνίεζεο ζα κπνξνχζε λα πξνθχςεη απφ ην

γεγνλφο φηη έρνπλ εμαλεκηζζεί νη κηζζνινγηθέο απμήζεηο πνπ είραλ ηφηε

απνζπαζζεί, ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ ηηκψλ θαη ζηε ζπλέρεηα ηεο

ππνηίκεζεο. Γελ είλαη φκσο εχθνιν λα πξνβιέςεη θαλείο, εάλ απηά ηα

θνηλά, ελνπνηεηηθά ζηνηρεία δπζαξέζθεηαο ζα κεηαζρεκαηηζηνχλ θαη

πφηε ζε κία θνηλή εμέγεξζε. Σν «Μάε» φκσο απηή ε εμέγεξζε ππήξμε·

θαη, θαηά ηε γλψκε κνπ, ην θηηίιη δελ ήηαλ ηφζν ε ζπλείδεζε ηεο

εθκεηάιιεπζεο, φζν εθείλε ηεο ηδίαο ηζρχνο θαη ησλ ηδίσλ δπλαηνηήησλ.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Ζ εμέγεξζε φκσο απηή ηνπ «Μάε» απέηπρε θαη

κεηαηξάπεθε ζε λίθε ηεο ζπληήξεζεο. Γελ πεξηείρε, ηειηθά, ηα ζηνηρεία

εθείλα γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη κία ζε βάζνο επαλάζηαζε ή κήπσο ηεο

έιεηςε κία πνιηηηθή θαζνδήγεζε;

ΑΡΣΡ: Σεο έιεηςε κία πνιηηηθή θαζνδήγεζε ηθαλή λα ηεο δψζεη εθείλε

ηελ πνιηηηθή θαη ζεσξεηηθή δηάζηαζε ρσξίο ηελ νπνία ην θίλεκα δελ

κπνξνχζε παξά αλ ζβήζεη, φπσο ζπλέβε πξάγκαηη. Έλα θφκκα ηθαλφ λα

αλαιάβεη νιφθιεξν ην θίλεκα θαη ηε δπλακηθή ηνπ. Έιεηςε, γηαηί πψο

είλαη δπλαηφλ κία ζεζκνζεηεκέλε δνκή, φπσο είλαη ηα θνκκνπληζηηθά

θφκκαηα, λα κπεη ζηε δηάζεζε θάπνηνπ πνπ ηελ βξίζθεη αλέηνηκε; Πψο

είλαη δπλαηφ λα βξεη απηή ε ίδηα ηελ αλαγθαία δηαζεζηκφηεηα γηα λα

δξάζεη φρη κε έλα «λα πξνζπαζήζνπκε λα ηνπο θέξνπκε κε ηα λεξά καο»,

ή «λα ζπγθξαηήζνπκε ην θίλεκα γηα λα κελ καο μεθχγεη», αιιά λα πεη

«απηή είλαη ε πξαγκαηηθφηεηα θαη έηζη πξέπεη λα ηελ δερηψ θαη λα

πξνζπαζήζσ λα ηεο πξνζθέξσ κηα ζεσξεηηθή θαη πξαθηηθή γελίθεπζε

πξνθεηκέλνπ λα ηελ θάλσ λα αλαπηπρζεί θαη λα πξνρσξήζεη κπξνζηά»;

Απφ ηελ άιιε, έλα θνκκνπληζηηθφ θφκκα, αλίθαλν λα δξάζεη πξνο απηή

ηελ θαηεχζπλζε, γίλεηαη ηειηθά απηφ πνπ ζηελ πξάμε είλαη, εδψ θαη

είθνζη πέληε ρξφληα, ην ΓΚΚ: έλα θξέλν θάζε επαλαζηαηηθήο απφπεηξαο

ζηε Γαιιία. , ηη δελ πξνέξρεηαη απφ απηφ ην ίδην, ην αξλείηαη ή ην

βγάδεη απφ ηε κέζε.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Δζείο, ινηπφλ, παξ’ φιν πνπ αζθείηε θξηηηθή ζηα

θνκκνπληζηηθά θφκκαηα, φπσο είλαη ζήκεξα, παξαδέρεζηε σζηφζν ηελ

αλάγθε ηεο ελφηεηαο θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ θηλήκαηνο;

ΑΡΣΡ: Φπζηθά, απηφ είλαη ην πξφβιεκα. Βξηζθφκαζηε κπξνζηά ζε κηα

αληίδξαζε, ζε κηα θαπηηαιηζηηθή εμνπζία, ηζρπξή θαη ζχλζεηε, πινχζηα

ζε δπλαηφηεηεο θαηαπίεζεο θαη ελζσκάησζεο. Απηφ απαηηεί κία ηαμηθή

αληη-νξγάλσζε· ην πξφβιεκα είλαη πψο λα εκπνδίζνπκε ηνλ εθθπιηζκφ

ηεο ζε «ζεζκφ».

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: χκθσλνη. Έρεη φκσο ελδηαθέξνλ λα επηθεληξψζνπκε ηελ

πξνζνρή καο ζην γεγνλφο φηη ε αλαγθαηφηεηα κηαο ηαμηθήο πνιηηηθήο

νξγάλσζεο, πνπ επηβεβαηψλεηαη εθ λένπ απφ ην γεγνλφο ηνπ απμεκέλνπ

πνιπθεξκαηηζκνχ ησλ δηαθφξσλ θαηαζηάζεσλ θαη ηεο ζπλείδεζεο –

φπσο ηηο πεξηγξάςαηε πξνεγνπκέλσο – αληηβαίλεη πξνο ηελ πξφβιεςε

ηνπ Μαξμ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία κε ηελ αλάπηπμε ηνπ θαπηηαιηζκνχ ην

πξνιεηαξηάην ζα εθθξαδφηαλ επαλαζηαηηθά κε άκεζν ηξφπν, ρσξίο λα

έρεη ηελ αλάγθε πνιηηηθήο δηακεζνιάβεζεο. ηε βάζε απηήο ηεο ζέζεο

βξηζθφηαλ ε πεπνίζεζε γηα ηελ σξίκαλζε κηαο ηαρείαο θξίζεο ηνπ

θαπηηαιηζκνχ, θαη ηεο αλάπηπμεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ ελαιιαθηηθψλ

αλαγθψλ – γηα παξάδεηγκα, ε αληίζεζε αλάκεζα ζηελ αλάπηπμε ησλ

παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ θαη ηνπ παξαγσγηθνχ κεραληζκνχ ηνπ

θαπηηαιηζκνχ. Αξγφηεξα, ν Λέληλ ζα έβιεπε ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ηεο

ηδηνθηεζίαο έλα ζηνηρείν πνπ ζα πξνεηνίκαδε θαηά θάπνηνλ ηξφπν ηελ

αλαηξνπή γηα ράξε ηεο ζνζηαιηζηηθήο δηαρείξηζεο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα

είρε θαηαξξεχζεη ν πνιηηηθφο κεραληζκφο ηνπ αζηηθνχ θξάηνπο. ήκεξα

πξέπεη λα αλαγλσξίζνπκε φηη νη ζέζεηο απηέο είλαη απνζπαζκαηηθέο.

Πξψηα απ’ φια νη παξαγσγηθέο δπλάκεηο δελ έξρνληαη απ’ επζείαο ζε

αληίζεζε κε ην ζχζηεκα, επεηδή δελ αληηπξνζσπεχνπλ θάηη ην νπδέηεξν

ή ην αληηθεηκεληθφ, αιιά είλαη πξντφλ ηνπ ζπζηήκαηνο, ζρεκαηίζηεθαλ

κε βάζε ηηο πξνηεξαηφηεηέο ηνπ, θέξνπλ ηε ζθξαγίδα ηνπ…

ΑΡΣΡ: Ναη, δελ είλαη θαη’ αλάγθε πξννξηζκέλεο λα έξζνπλ ζε

ζχγθξνπζε· είλαη παηδηά απηνχ ηνπ είδνπο αλάπηπμεο, φπσο δείρλνπλ –

γηα παξάδεηγκα – νη επηινγέο ζηνλ επηζηεκνληθφ ηνκέα. ζν γηα ηελ

θνηλσληθνπνίεζε ηεο ηδηνθηεζίαο, παξ’ φηη δελ ζεσξψ ζσζηφ λα

νξίδνπκε σο «ηάμε» ηνπο γξαθεηνθξάηεο ή ηνπο ηερλνθξάηεο, κνπ

θαίλεηαη, σζηφζν, πξνθαλέο φηη απηή επηηξέπεη κία επέθηαζε ησλ

δπλαηνηήησλ ειέγρνπ θαη θνηλσληθήο ελζσκάησζεο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Σειηθά, ην πέξαζκα απφ ηνλ θαπηηαιηζκφ ζην ζνζηαιηζκφ

δελ παξνπζηάδεη ηα ίδηα ραξαθηεξηζηηθά κε ην πέξαζκα απφ ηε

θενπδαξρία ζηελ αζηηθή ηάμε. Ζ θαπηηαιηζηηθή θνηλσλία ζρεκαηίζηεθε

ζην εζσηεξηθφ ηεο θενπδαξρηθήο θνηλσλίαο, έηζη πνπ απηή - φηαλ έπεζε

– δελ απνηεινχζε πηα παξά ην άδεην θέιπθνο κηαο δνκηθά δηαθνξεηηθήο

πξαγκαηηθφηεηαο, κηαο ελαιιαγήο πνπ είρε ήδε σξηκάζεη ζην εζσηεξηθφ

ηεο. Απηφ φκσο δελ κπνξεί λα ζπκβεί κε ην πξνιεηαξηάην· απηφ δελ

κπνξεί λα εθθξαζηεί, ζην εζσηεξηθφ ηνπ θαπηηαιηζκνχ, κέζα απφ

εκβξπαθέο κνξθέο ελαιιαθηηθήο, ζνζηαιηζηηθήο νξγάλσζεο…

ΑΡΣΡ: Οχηε απφ ηελ άπνςε ηεο δνκήο, ησλ ζρέζεσλ παξαγσγήο, νχηε

απφ ηελ άπνςε ησλ ηδεψλ. Απφ ηνλ θαηξφ αθφκε ηεο αλαγέλλεζεο ε

θνπιηνχξα δελ ήηαλ πιένλ θενπδαξρηθή, αιιά αζηηθή· ε επηζηήκε ήηαλ

αζηηθή, λέεο θνηλσληθέο νκάδεο, φπσο ε «noblesse de robe»21

, ήηαλ

αζηηθέο. Απηή ε θαηάζηαζε, πνπ θξάηεζε αηψλεο, πξνεγήζεθε θαη

ζπλφδεπζε ηελ εγθαζίδξπζε ησλ θαπηηαιηζηηθψλ ζρέζεσλ παξαγσγήο. Ζ

θπνθνξία πνπ νδήγεζε ζηε γέλλεζε ηεο αζηηθήο ηάμεο δηήξθεζε αηψλεο

θαη εθθξάζηεθε κε κηα ελαιιαγή παξνύζα κέζα ζηελ πξνεγνχκελε

θνηλσλία. Απηφ φκσο δελ ζπκβαίλεη κε ην πξνιεηαξηάην, νχηε απφ ηελ

άπνςε ηεο θνπιηνχξαο. Απηφ δε δηαζέηεη δηθή ηνπ θνπιηνχξα: ή

δαλείδεηαη ζηνηρεία απφ ηελ αζηηθή, ή απνξξίπηεη ζπλνιηθά θάζε είδνο

θνπιηνχξαο, γεγνλφο πνπ απφ κφλν ηνπ δειψλεη ηελ αλππαξμία δηθήο ηνπ

θνπιηνχξαο. Τπάξρεη θαη ν αληίινγνο, πνπ ιέεη φηη ην πξνιεηαξηάην

δηαζέηεη, παξ’ φια απηά, κία δηθή ηνπ «θιίκαθα αμηψλ». Φπζηθά, απφ ηε

ζηηγκή πνπ επηδηψθεη ηελ επαλάζηαζε, απηφ ζεκαίλεη φηη επηζπκεί θάηη

δηαθνξεηηθφ απφ ην ππαξθηφ. Δγψ φκσο δπζπηζηψ ζε φξνπο φπσο

«θιίκαθα αμηψλ», πνπ εχθνια κπνξνχλ λα κεηαζηξαθνχλ ζην αληίζεηφ

ηνπο. Έλα ηππηθφ παξάδεηγκα δπζθνιίαο έθθξαζεο κηαο αληη-θνπιηνχξαο

απνηειεί ε εμέγεξζε ησλ θνηηεηψλ: πξφθεηηαη γηα κία απφξξηςε ε νπνία,

ειιείςεη εζσηεξηθήο επεμεξγαζίαο, θαηαιήγεη λα δαλεηζηεί απφ ην

νπινζηάζην ηνπ αληηπάινπ, αλ θαη κε αξλεηηθφ πξφζεκν, κία ζεηξά

ηδενινγεκάησλ (ελλνηνινγηθή απινχζηεπζε, ζρεκαηνπνίεζε, βία, θ.η.ι.)

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Άξα ε αληηθαπηηαιηζηηθή επαλάζηαζε είλαη ηαπηφρξνλα

ψξηκε θαη αλψξηκε. Παξάγεη ηελ αληίζεζε, δελ παξάγεη απφ κφλε ηεο ηελ

ελαιιαγή. Γηα λα κελ ηελ ππνβηβάζνπκε φκσο ζε θαζαξφ βνινληαξηζκφ,

ζε θαζαξή επαλαζηαηηθή ππνθεηκεληθφηεηα ή αιιηψο, γηα λα κελ

μαλαπέζνπκε ζηνλ εμειηθηηζκφ, ζε πνηεο αληηθεηκεληθέο, πιηθέο βάζεηο

κπνξεί λα νηθνδνκεζεί κία ελαιιαγή;

ΑΡΣΡ: Σν επαλαιακβάλσ: πεξηζζφηεξν ζηε βάζε ηεο αιινηξίσζεο

παξά ζ’ εθείλε ησλ «αλαγθψλ». Κνληνινγίο, ζηελ επαλνηθνδφκεζε ηνπ

αηφκνπ θαη ηεο ειεπζεξίαο – αλάγθε ηφζν παξνχζα πνπ θαη νη πην

ξαθηλάηεο ηερληθέο ελζσκάησζεο δελ κπνξνχλ λα ηελ αγλνήζνπλ, ην

αληίζεην κάιηζηα, πξνζπαζνχλ λα ηελ ηθαλνπνηήζνπλ κε ηξφπν

παξαπιαλεηηθφ. ιε ε human engineering βαζίδεηαη ζηελ ηδέα φηη ην

αθεληηθφ πξέπεη λα ζπκπεξηθέξεηαη πξνο ηνλ εξγαδφκελν σο ίζνο πξνο

ίζν, επεηδή – εμππαθνχεηαη – θαλέλα αλζξψπηλν νλ δελ κπνξεί λα

απεκπνιήζεη ην δηθαίσκα ζηελ ηζφηεηα. Καη ν εξγάηεο πνπ πέθηεη ζηελ

παγίδα ησλ «αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ» ή ηνπ παηεξλαιηζκνχ, γίλεηαη ζχκα

ηνπο ηε ζηηγκή πνπ ζα επηζπκνχζε κία πξαγκαηηθή ηζφηεηα.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Ναη, αιιά πψο κπνξνχκε λα απνδείμνπκε φηη απηέο νη

λέεο αλάγθεο είλαη πξαγκαηηθά λέεο, πξντφληα ηνπ πξνεγκέλνπ

θαπηηαιηζκνχ, θαη φρη απνκεηλάξηα κφλν ελφο «αλζξσπηζκνχ» ησλ

πξνθαπηηαιηζηηθψλ θνηλσληψλ; Ίζσο ζα πξέπεη λα ςάμνπκε ηελ

απάληεζε ζηηο αληηθάζεηο πνπ είλαη ζπκθπείο κε ηελ ίδηα ηελ αλάπηπμε

ηνπ θεθαιαίνπ, ην νπνίν απαηηεί αθελφο πνιπηεκαρηζκφ ηεο εξγαζίαο

ζηελ αιπζίδα παξαγσγήο θαη αθεηέξνπ έλα επξχηεξν πνιηηηζηηθφ

ππφβαζξν απφ ηε κεξηά ηνπ εξγαδφκελνπ γηα ηνλ ξφιν πνπ θαιείηαη λα

παίμεη, έλα πνζνηηθφ θαη πνηνηηθφ άικα ζηελ εθπαίδεπζή ηνπ θαη απφ ηελ

άιιε κία αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ζηηο θνηλσληθέο δηεμφδνπο, κία αχμεζε

ησλ αλαγθψλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζπλνδεπφκελε φκσο απφ αδπλακία

ηθαλνπνίεζήο ηνπο – κε άιια ιφγηα κία δηαξθήο δηάςεπζε ηεο

ζεκειηψδνπο παξαγσγηθήο δχλακεο πνπ είλαη ν άλζξσπνο.

ΑΡΣΡ: Πξφθεηηαη γηα ην γεγνλφο φηη ε αλάπηπμε ηνπ θεθαιαίνπ

επεθηείλεη ηελ πξνιεηαξηνπνίεζε. Καη φρη κε ηελ έλλνηα ηεο απφιπηεο

έλδεηαο, αιιά ηεο δηαξθνχο ππνβάζκηζεο κεηαμχ ησλ λέσλ αλαγθψλ θαη

ξφισλ· πξντφλ φρη ηεο θξίζεο, αιιά ηεο αλάπηπμεο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Ζ πνιηηηθή νξγάλσζε ηεο ηάμεο επνκέλσο ζπλεπάγεηαη

φρη κφλν ηνλ εληνπηζκφ ησλ αληηζέζεσλ θαη ηελ ελφηεηα ζηελ πάιε,

αιιά θαη ηελ επεμεξγαζία κηαο ελαιιαθηηθήο πξφηαζεο. Ο

«απζνξκεηηζκφο» ηνπ Μάε φκσο ζεσξνχζε δεδνκέλν απηφ ην πξφβιεκα.

Οη ζέζεηο καξθνπδηαλήο22

έκπλεπζεο ή αλαξρηθήο ζε ζηπι Κνλ Μπεληίη

εζηίαδαλ απνθιεηζηηθά ζηελ άξλεζε, αιιά δελ θαηφξζσζαλ θαλ λα

δηαζθαιίζνπλ ηε ζπλέρηζε ηνπ αγψλα, αθνχ ζε κηα ψξηκε θνηλσλία νη

ίδηεο νκάδεο πνπ βξίζθνληαη ζε εμέγεξζε δελ κπνξνχλ λα κε ζέζνπλ ην

πξφβιεκα ηνπ «κεηά». Ζ πιεηνςεθία ησλ αλζξψπσλ είλαη φλησο

αιινηξησκέλε θαη θαηαπηεζκέλε, απνιακβάλεη φκσο πιηθά αγαζά πνπ

ηελ ππνρξεψλνπλ λα δηεξσηάηαη πψο ζα εμαζθαιίζεη ηε ζπλερή

πξνκήζεηά ηνπο, ηη ζα αληηθαηαζηήζεη ηελ θαηαζηξνθή (πξάγκα πνπ

εμεγεί, πψο κέζα ζε ιίγεο εβδνκάδεο πεξάζακε απφ ηνλ αγψλα ζην θφβν

γηα ηηο ζπλέπεηεο ηνπ αγψλα). Αληίζεηα, νη ζέζεηο ηνπ Σνπξέλ (Tourain) ή

ηνπ Μαιέ (Mallet) είραλ σο αθεηεξία ην φηη ε αλάπηπμε ησλ

παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ θαη ε ππνθεηκεληθή σξίκαλζε ησλ καδψλ ζα

θαζηζηνχζαλ ακέζσο δπλαηή κία απηννξγάλσζε θαη απηνδηαρείξηζε ηεο

θνηλσλίαο. Απηφ φκσο – φπσο έρνπκε δεη – δελ ηζρχεη: ε θαπηηαιηζηηθή

αλάπηπμε σξηκάδεη ην πξφβιεκα ηεο επαλάζηαζεο δεκηνπξγψληαο λέεο

αλάγθεο, δπλάκεηο, κέζα παξαγσγήο, απηά φκσο αληαλαθινχλ ην

κεραληζκφ ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο, ηηο πξνηεξαηφηεηεο θαη ηηο

δνκέο ηνπ κε ηξφπν πνπ κία απφηνκε θαηάξξεπζε ηνπ ζπζηήκαηνο λα

ζπλεπάγεηαη αλαγθαζηηθά θαη κία πηψζε ζηελ παξαγσγή. Κνληνινγίο, ε

ακεζφηεηα ησλ καδψλ – φρη κφλν ησλ αδξαλψλ, αιιά θη εθείλσλ πνπ

ζπκκεηέρνπλ ζηνλ αγψλα – δελ θαίλεηαη λα κπνξεί λα εθθξάζεη απφ

κφλε ηεο θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηελ άξλεζε ηεο θαηάζηαζεο ζηελ νπνία

βξίζθεηαη. Απφ εδψ πξνθχπηεη ε αλάγθε χπαξμεο ηνπ θφκκαηνο, φρη

κφλν σο θνξέα γελίθεπζεο ηνπ αγψλα, αιιά θαη σο δχλακε ηθαλή λα

παξαγάγεη θαη λα «επηλνήζεη» ην επαλαζηαηηθφ ζρέδην, ηε ζέζε (θαη φρη

κφλν ηελ άξλεζε) ηεο λέαο θνηλσλίαο.

ΑΡΣΡ: Δίλαη ζίγνπξν φηη ρξεηάδεηαη κηα ηδέα γηα ην πέξαζκα ζην

ζνζηαιηζκφ. Αο ππνζέζνπκε φηη ζηε Γαιιία θαη ζηελ Ηηαιία ηα γεγνλφηα

έρνπλ θηάζεη κέρξη ην ζεκείν θαηάιεςεο ηεο εμνπζίαο. Πνηεο είλαη νη

ηδέεο πνπ έρνπκε γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κία ρψξα έληνλα

βηνκεραληθή κπνξεί λα επαλνηθνδνκεζεί νηθνλνκηθά ζε ζνζηαιηζηηθή

βάζε, εθηεζεηκέλε ζηα ππξά ηνπ εμσηεξηθνχ κπντθνηάδ, ηεο άκεζεο

ππνηίκεζεο ηνπ λνκίζκαηφο ηεο, ηεο παξεκπφδηζεο ησλ εμαγσγψλ ηεο; Ζ

ΔΓ βξέζεθε ζε παξφκνηα θαηάζηαζε κεηά ηελ επαλάζηαζε. Παξά ηηο

θνβεξέο ζπζίεο, ην ηεξάζηην θφζηνο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ θαη ηνλ

νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ απνθιεηζκφ ηα πξνβιήκαηα πνπ είραλ ηεζεί ηφηε

ήηαλ ιηγφηεξν πεξίπινθα απφ εθείλα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ηεζνχλ

ζήκεξα ζε κία ψξηκε θνηλσλία. Απφ απηή ηελ άπνςε φινη είκαζηε

απξνεηνίκαζηνη, θαη ηα θνκκνπληζηηθά θφκκαηα θαηά θχξην ιφγν.

Μηιάηε γηα ηελ αλάγθε κηαο πνιηηηθήο πξννπηηθήο κεηάβαζεο.

χκθσλνη. Μεηαμχ φκσο ησλ θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ πνην

επεμεξγάζηεθε θάπνηα ζεσξία επαλαζηαηηθνχ πεξάζκαηνο ζε κηα ρψξα

πξνρσξεκέλνπ θαπηηαιηζκνχ θαη φρη απηάξθε;

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: ηηο ρψξεο ηνπ πξνεγκέλνπ θαπηηαιηζκνχ ην πξφβιεκα

ηνπ πεξάζκαηνο ζην ζνζηαιηζκφ νπζηαζηηθά δελ κπήθε πνηέ απφ ηα

θνκκνπληζηηθά θφκκαηα σο ζέκα εκεξήζηαο δηάηαμεο κεηά ηε δεθαεηία

ηνπ ’20.

ΑΡΣΡ: Αθξηβψο. Κπξίσο κεηά ηνλ πφιεκν θαη ηηο ζπκθσλίεο ηεο

Γηάιηαο. Κη έηζη δελ ππήξμε θακία ζθέςε γηα ηελ ελαιιαγή. Απηφ φκσο

δελ είλαη δεπηεξεχνλ ζε ζρέζε πξνο εθείλν πνπ έγηλαλ ηα θνκκνπληζηηθά

θφκκαηα. ην σξαίν βηβιίν ηεο Άλη Κξίγθει (Annie Kriegel) Les

communists français (Οη γάιινη θνκκνπληζηέο) ε θξηηηθή ηεο γηα ην

γαιιηθφ θνκκνπληζηηθφ θφκκα είλαη ζπλνιηθά απζηεξή, αιιά ππνλνείηαη

φηη, παξά ηα κεηνλεθηήκαηα θαη ηα ιάζε πνπ απαξηζκεί ε Κξίγθει,

απνηειεί θαζ’ εαπηφ, αθήλνληαο θαηά κέξνο ηελ πνιηηηθή ηνπ, κία

ελαιιαγή, ηελ πξνιεηαξηαθή ελαιιαγή πξνο ηελ θαπηηαιηζηηθή θνηλσλία

ζηε Γαιιία. Ζ ινγηθή απηή δελ έρεη θαλέλα λφεκα. Σε ζηηγκή πνπ

ζπκθσλνχκε ζηελ αλάγθε ηεο πνιηηηθήο νξγάλσζεο ηεο ηάμεο, δελ ζα

πξέπεη λα μερλνχκε σζηφζν ηελ πιήξε αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ησλ

«ηζηνξηθψλ» ζεζκψλ ηεο, ζε ζρέζε κε ηα θαζήθνληα πνπ απαηηνχκε λα

εθπιεξψζνπλ. Λέγακε πξνεγνπκέλσο φηη ρσξίο ελφηεηα ζηνλ αγψλα,

δίρσο κία πνιηηηζηηθή παξέκβαζε θαη έλα ζρέδην ελαιιαγήο δελ

κπνξνχκε λα πάκε πέξα απφ κηα εμέγεξζε, θαη ε εμέγεξζε

θαηαηξνπψλεηαη πάληα πνιηηηθά. χκθσλνη. Απηφ φκσο δελ αιιάδεη ην

γεγνλφο φηη έλα θφκκα πνπ έρεη γίλεη ζεζκφο δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη

σο δηακεζνιαβεηήο αλάκεζα ζηελ θνπιηνχξα θαη ζηελ ηαμηθή πάιε,

επεηδή εθείλν πνπ απνηειεί αθφκε δηάρπηε ζθέςε, κε

ζπζηεκαηνπνηεκέλε, πξαγκαηηθή σζηφζν, δεδνκέλνπ φηη αληαλαθιά ηελ

εκπεηξία κέζα ζηηο κάδεο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα κεηαθξαζηεί ζε

ηδενινγηθνχο κεραληζκνχο ηνπ θφκκαηνο αιιάδεη εμ νινθιήξνπ, θαη

εκθαλίδεη κία ζρέζε ηειείσο δηαθνξεηηθή κε φ, ηη απνθαινχκε

θνπιηνχξα. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη ην ζρήκα πνπ πξνηείλεηε ζα έπξεπε ην

θφκκα λα είλαη κία νξγάλσζε ηθαλή λα παιεχεη ζπλερψο ελαληίνλ ηεο

κεηαηξνπήο ηνπ ζε ζεζκφ. Υσξίο απηή ηελ πξνυπφζεζε ν ζπιινγηζκφο

είλαη εζθαικέλνο. Δάλ ε πνιηηηζκηθή ζπλεηζθνξά ησλ θνκκνπληζηηθψλ

θνκκάησλ είλαη ζρεδφλ κεδεληθή, ην γεγνλφο δελ νθείιεηαη ζηελ έιιεηςε

δηαλννπκέλσλ κε ηθαλφηεηεο ζε πξνζσπηθφ επίπεδν, αιιά ζην φηη ν

ηξφπνο χπαξμεο ησλ θνκκάησλ παξαιχεη ηε ζπιινγηθή ηνπο ζθέςε.

Γξάζε θαη ζθέςε δελ μερσξίδνπλ απφ ηελ νξγάλσζε· ζθεθηφκαζηε

αλάινγα κε ηελ έληαμή καο ζε κηα δνκή, δξνχκε αλάινγα κε ηνλ ηξφπν

πνπ είκαζηε νξγαλσκέλνη. Γηα ην ιφγν απηφ ε ζθέςε ησλ

θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ πάληα απνζηεσλφηαλ.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Αο μερσξίζνπκε πξνο ζηηγκή ηε ζεσξεηηθή ππφζεζε –

πψο ζα έπξεπε λα είλαη ε επαλαζηαηηθή πνιηηηθή νξγάλσζε ηεο ηάμεο –

απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σα θνκκνπληζηηθά θφκκαηα ηζηνξηθά

ζρεκαηίζηεθαλ κε βάζε ηελ ηξίηε Γηεζλή, ηα πνιηηηθά θαη ηδενινγηθά

γεγνλφηα ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο θαη ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ ζηξαηνπέδνπ.

Δίλαη πξαγκαηηθφηεηεο απηέο πνπ επέδξαζαλ ζην ζρεκαηηζκφ ηεο

εξγαηηθήο ηάμεο θαη απνηεινχλ ζπγθεθξηκέλν ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο,

επέβαιαλ ηξφπνπο χπαξμεο, ηδενινγίεο, κεηαηνπίζεηο δπλάκεσλ. ήκεξα

φκσο είκαζηε αληηκέησπνη κε έλα ηαμηθφ θίλεκα πνπ, γηα πξψηε θνξά

ζηελ Δπξψπε, έρεη ηελ ηάζε λα δηαιέγεηαη κε ηα θνκκνπληζηηθά θφκκαηα

θαη ελ κέξεη λα ηαπηίδεηαη κε απηά. Σα πηέδεη θαη ζα θαηαιήμεη λα ηα

αιιάμεη ή λα απνξξηθζεί απφ απηά. Ζ ππφζεζε φηη κπνξεί απιά λα

απνξξνθεζεί δελ καο θαίλεηαη πεηζηηθή, ε πεξίπησζε ησλ θνηηεηψλ ην

απνδεηθλχεη. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο κπαίλεη ην ζέκα ελφο λένπ ηξφπνπ

χπαξμεο ηνπ θφκκαηνο. Θα είλαη φκσο απηφο ν λένο ηξφπνο χπαξμεο

θαηαδηθαζκέλνο ζηαδηαθά λα κεηαηξαπεί ζε ζεζκφ θαη λα απνζπαζζεί

απφ ην θίλεκα πνπ ηνλ γέλλεζε, φπσο ππαηληζζφζαζηαλ ζηελ αξρή, ή

κήπσο είλαη λνεηή κία νξγάλσζε ηθαλή λα θαηαζηξέθεη θάζε θνξά ζην

εζσηεξηθφ ηεο ηα φξηα θαη ηηο αξηεξηνζθιεξψζεηο ηεο ζεζκνπνίεζεο;

ΑΡΣΡ: Αλ θαη αλαγλσξίδσ ηελ αλαγθαηφηεηα χπαξμεο κίαο νξγάλσζεο,

νκνινγψ φηη δελ βιέπσ πψο κπνξνχλ λα επηιπζνχλ ηα πξνβιήκαηα πνπ

θνπβαιάεη καδί ηεο θάζε εγθαζηδξπκέλε δνκή.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Απφ φζα είπαηε ην πνιηηηθφ θφκκα ζα πξέπεη λα

δηαζθαιίδεη ηελ πνξεία ησλ καδψλ πξνο ηνλ αγψλα αληί λα ηελ αλαηξεί ή

λα ηελ ππνβηβάδεη, λα δηαζθαιίδεη ηελ αλάπηπμε ηεο αληη-θνπιηνχξαο ή

ηεο ελαιιαγήο ηεο θαη ηειηθά λα είλαη ηθαλφ γηα ζχλζεζε, ζε ζρέζε κε ηε

δηαξθή δηαιεθηηθή ζην εζσηεξηθφ ηεο θνηλσλίαο. ια απηά θαίλνληαη λα

είλαη εηδηθά θαζήθνληα πνπ αθνξνχλ ην θφκκα, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε

επξχηεηά ηνπο εκπνδίδεη ηελ νκάδα ζε ζχκπεμε λα ηα επηιχζεη ηελ

θξίζηκε ζηηγκή ηνπ αγψλα.

ΑΡΣΡ: Ναη, νχηε φκσο κπνξνχλ λα επηιπζνχλ ρσξίο ηελ νκάδα απηή.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: χκθσλνη. Γηα λα βγνχκε απφ ην αδηέμνδν ζα

κπνξνχζακε ίζσο λα θάλνπκε κηα δηπιή ππφζεζε. Καη’ αξράο φηη ην

θφκκα, γηα λα μεθχγεη απφ ηε ινγηθή ηεο κεηαηξνπήο ηνπ ζε ζεζκφ,

κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη βξίζθεηαη ζπλέρεηα ζηελ ππεξεζία ηεο ηαμηθήο

πάιεο, ε νπνία έρεη ηηο δηθέο ηεο εθθάλζεηο εμνπζίαο, ηα δηθά ηεο

απηφλνκα πνιηηηθά επίπεδα. Απηφ ζπλεπάγεηαη ην μεπέξαζκα ηνπ

ιεληληζηηθνχ θαη κπνιζεβηθηθνχ κνληέινπ, πνπ εληζρχζεθε αξγφηεξα κε

ηα ιατθά κέησπα, ζχκθσλα κε ην νπνίν απφ ηε κία κεξηά βξίζθεηαη ε

πάιε ησλ καδψλ, πεξηζζφηεξν απφ πνηέ δηεθδηθεηηθή θαζ’ εαπηή,

ζπλδηθαιηζηηθή, δπλάκεη ηξέηλη-γηνπληνληζηηθή, θαη απφ ηελ άιιε

ηνπνζεηείηαη ε «πνιηηηθή εθκεηάιιεπζε» ηεο πάιεο. Μέζα ζηα «ζνβηέη»

θαη ζηα «εξγνζηαζηαθά ζπκβνχιηα» απηή ε δηάθξηζε εμαθαληδφηαλ: ήδε

κέζα ζην φξγαλν ηεο πάιεο βξηζθφηαλ ηφζν ε εμνπζία φζν θαη ην

ζεζκηθφ ηεο έκβξπν, ζε ζπκθσλία κε ηελ ππφζεζε γηα κηα θαη’ αξράο

θνηλσληθή επαλάζηαζε παξά πνιηηηθή, φπνπ ηελ εμνπζία ζα ηελ

θαηαιάκβαλαλ ηα ζνβηέη θαη φρη ην θφκκα. Γεπηεξεπφλησο απαηηείηαη

κία δηαθνξεηηθή θαηεχζπλζε ηεο ζεσξίαο ηεο επαλάζηαζεο. Απφ ην

Λέληλ θαη κεηά απηή ήηαλ νπζηαζηηθά κία ζπδήηεζε γηα ηελ θαηάιεςε

ηεο εμνπζίαο κάιινλ παξά γηα ηελ θνηλσλία. Γε ζηάζεθε γηα ην ιφγν

απηφ ηθαλή νχηε γηα κία πξνζαξκνγή ηεο αλάιπζεο ηνπ ππαξθηνχ, νχηε

γηα κία πξνεηθφληζε απηνχ πνπ κέζα απφ ηελ επαλάζηαζε επηδησθφηαλ.

Απφ εδψ πξνθχπηεη θαη ε δπζθνιία γηα ηα θφκκαηα λα έξζνπλ ζε επαθή

κε ην θίλεκα, κε ηελ έλλνηα φηη δελ θαίλεηαη λα γλσξίδνπλ πψο λα

εξκελεχζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο αλάγθεο ησλ θηλεκάησλ. Απηφ

ζπλέβε κε ηνπο θνηηεηέο: είλαη εχθνιν λα ηνπο αζθήζεη θαλείο θξηηηθή,

αιιά πνην θφκκα απάληεζε ζηα εξσηήκαηα πνπ έβαδαλ γηα ην ξφιν ηεο

εθπαίδεπζεο, γηα ηε ζρέζε κε ηελ θνηλσλία, γηα ηνπο ηξφπνπο θαη ην

πεξηερφκελν κηαο γλψζεο κε απηαξρηθήο; Σειηθά ζα πξέπεη λα έρνπκε

ππφςε καο φηη γηα κία πνιηηηθή ηαμηθή νξγάλσζε, πνπ ζέιεη λα ιέγεηαη

καξμηζηηθή, ε επεμεξγαζία δελ είλαη κνλάρα έλα ζηνηρείν εθ ησλ

πζηέξσλ, αιιά επίζεο ην απνηέιεζκα κηαο εξκελείαο ηεο εκπεηξίαο κέζσ

κηαο κεζνδνινγίαο, ελφο «ζρήκαηνο», δεδνκέλνπ εθ ησλ πξνηέξσλ:

θαηεγνξίεο ηνπ «θεθαιαίνπ», ηεο «ηάμεο», ηνπ ηκπεξηαιηζκνχ θ.ν.θ.

Μηιάκε, κε άιια ιφγηα, γηα κηα ζεσξεηηθν-κεζνδνινγηθή καξμηζηηθή

αλάιπζε, πνπ βξίζθεηαη ζε δηαιεθηηθή ζρέζε κε ηελ εκπεηξία ηεο πάιεο

θαη ππνζηεξίδεη, ή ζα έπξεπε λα ππνζηεξίδεη, ηελ νηθνδφκεζε κηαο

ελαιιαγήο. ζν απηή ε ζρέζε κεηαμχ θφκκαηνο θαη ηάμεο παξακέλεη

αλνηρηή δελ κπνξνχκε λα δηαζθαιίζνπκε κία δηαξθή αληηζεζκηθή δξάζε

θαη ηαπηφρξνλα λα απνθχγνπκε ηνλ νιηθφ πνιπθεξκαηηζκφ ηεο ηαμηθήο

πάιεο;

ΑΡΣΡ: πκθσλψ, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φκσο φηη ε δηαιεθηηθή απηή ζα

πάξεη ηε κνξθή δηπιήο εμνπζίαο θαη δελ ζα έρνπκε ηελ απαίηεζε λα ηελ

εμαληιήζνπκε ζην εζσηεξηθφ ηεο πνιηηηθήο. Αθφκε θαη έηζη πνιιά είλαη

ηα πξνβιήκαηα πνπ πξέπεη λα επηιπζνχλ. Μηιάηε γηα έλα κεζνδνινγηθφ,

ζεσξεηηθφ «ζρήκα», δεδνκέλν θαηά θάπνην ηξφπν εθ ησλ πξνηέξσλ θαη

κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ κπνξνχκε λα εξκελεχζνπκε ηελ εκπεηξία.

Μήπσο ε έλλνηα ε ίδηα ηνπ θεθαιαίνπ δελ παξακέλεη αφξηζηε θαη θησρή

εάλ δελ ζπκβάιιεη θάζε ζηηγκή ζηελ αλάιπζε ηνπ ζχγρξνλνπ

θαπηηαιηζκνχ κέζσ ηεο έξεπλαο θαη ζηε δηαξθή ακθηζβήηεζε ησλ

απνηειεζκάησλ ηεο έξεπλαο θαη ηεο πάιεο; Ζ πξαγκαηηθή ζθέςε είλαη

θπζηθά κία, αιιά ε ελφηεηά ηεο είλαη δηαιεθηηθή, είλαη κία δσληαλή

πξαγκαηηθφηεηα ελ ησ γίγλεζζαη. Πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί κεηαμχ ησλ

αλζξψπσλ κία ζρέζε πνπ λα δηαζθαιίδεη φρη κφλν ηελ ειεπζεξία, αιιά

ηελ επαλαζηαηηθή ειεπζεξία ηνπ ζθέπηεζζαη, πνπ λα κπνξεί λα

ηδηνπνηείηαη εμ νινθιήξνπ ηε γλψζε θαη λα ηεο αζθεί θξηηηθή θαζφζνλ

ηελ έρεη ηδηνπνηεζεί. Έηζη, εμ άιινπ, πξνρσξνχζε πάληα ε ζθέςε· πνηέ

φκσο δελ πξνρψξεζε κε απηφλ ηνλ ηξφπν ν «καξμηζκφο» ησλ

θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ. Γηα λα κπνξέζεη λα ζπκβάιεη ζηελ

θνπιηνχξα θαη ηελ αιήζεηα πξέπεη ην θφκκα – ε πνιηηηθή νξγάλσζε ηεο

ηάμεο – λα εμαζθαιίδεη ζηα κέιε ηνπ ηε δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγνχλ θαη

λα αιιεινζπγθξνχνληαη, αληί λα ιεηηνπξγεί σο θνξέαο θεθηεκέλεο

γλψζεο άπαμ δηα παληφο. Κνηηάδνληαο πξνο ηα έμσ ζα δηαπηζηψζνπκε φηη

ε ζπδήηεζε γηα ην καξμηζκφ δελ ππήξμε πνηέ πξηλ πινπζηφηεξε απ’ φηη

ηψξα, επεηδή ππάξρεη (θπξίσο απφ ηε ζηηγκή πνπ δηαιχζεθε ν

κνλνιηζηζκφο θαη κπήθε ην ζέκα ησλ δηαθνξεηηθνηήησλ ηνπ

ζνζηαιηζκνχ) έλα πιήζνο καξμηζηηθψλ εξεπλψλ θαη κία αλνηρηή

αληηπαξάζεζε αλάκεζά ηνπο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Κπξίσο φκσο πξφθεηηαη γηα κία αληηπαξάζεζε ζηελ

εμήγεζε ησλ ηεξψλ θεηκέλσλ, έλαο θαπγάο κεηαμχ δηαθφξσλ εξκελεηψλ

παξά κία αλαγέλλεζε ηεο επξεκαηηθφηεηαο, ηεο δεκηνπξγηθήο εξκελείαο

ηεο πξαγκαηηθφηεηαο.

ΑΡΣΡ: Γελ είλαη αθξηβψο έηζη. Φπζηθά ε ζπδήηεζε γηα ηα θείκελα

πξνέρεη. Αο πάξνπκε φκσο γηα παξάδεηγκα ηνλ Αιηνπζέξ: δελ πξφθεηηαη

γηα απιή εξκελεία. Έρεη αλαπηχμεη κία ζεσξία ηεο έλλνηαο, ηεο

απηφλνκεο ζεσξεηηθήο γλψζεο, ηεο κειέηεο ησλ αληηζέζεσλ μεθηλψληαο

απφ ηελ θχξηα αληίζεζε, ηελ «surdétermination». Πξφθεηηαη γηα

πξσηφηππεο έξεπλεο πνπ δελ κπνξνχλ λα ακθηζβεηεζνχλ ρσξίο κηα λέα

επεμεξγαζία. Πξνζσπηθά, πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζσ λα αληηπαξαηεζψ

πξνο ηνλ Αιηνπζέξ αλαγθάζηεθα αλ επαλεμεηάζσ ηελ ηδέα ηεο

«έλλνηαο» θαη λα αληιήζσ έηζη κία ζεηξά απφ ζπκπεξάζκαηα. Καη’

αλαινγία κπνξνχκε λα κηιήζνπκε θαη γηα ηελ έλλνηα ηεο «δνκήο», πνπ

εηζήγαγε ν Λέβη-ηξνο θαη ηελ νπνία κεξηθνί καξμηζηέο πξνζπάζεζαλ κε

κεγαιχηεξε ή κηθξφηεξε επηηπρία λα ρξεζηκνπνηήζνπλ.

πκπεξαζκαηηθά, κία απζεληηθή ζπδήηεζε ζπλεπάγεηαη πάληα λέεο

πξνζπάζεηεο θαη ζεσξεηηθά απνηειέζκαηα. Οπνπδήπνηε ζέινπκε λα

ππάξμεη έξεπλα, ζα πξέπεη λα ππάξρεη παξάιιεια θαη κία δνκή πνπ ζα

εμαζθαιίδεη ην δηάινγν, ρσξίο ηνλ νπνίν αθφκε θαη ην ζεσξεηηθφ

κνληέιν, πνπ ε πνιηηηθή νξγάλσζε ζα ήζειε λα πξνηείλεη ζε ζρέζε πξνο

ηελ εκπεηξία ηεο ηάμεο, κέλεη ζηελ πξάμε αλελεξγφ. Δδψ πξφθεηηαη γηα

κία δηαξθή αληίθαζε ηνπ θφκκαηνο θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απνηειεί

ην φξην φισλ ησλ θνκκνπληζηηθψλ θνκκάησλ. Σν ίδην πεξίπινθε είλαη

θαη ε ζέζε ππέξ κηαο «αλνηρηήο» ζρέζεο κεηαμχ ηεο εληαίαο πνιηηηθήο

νξγάλσζεο ηεο ηάμεο (ηνπ θφκκαηνο) θαη ηεο απηνδηαθπβέξλεζεο ησλ

καδψλ κέζσ ησλ εξγνζηαζηαθψλ ζπκβνπιίσλ ή ησλ ζνβηέη. Γελ

κπνξνχκε λα μεράζνπκε φηη φπνπ έγηλε απφπεηξα επηβνιήο ηεο ζέζεο

απηήο (ζηε κεηεπαλαζηαηηθή Ρσζία) νη εληαίεο νξγαλψζεηο ησλ καδψλ

εμαθαλίζηεθαλ ακέζσο θαη απφκεηλε κφλν ην θφκκα. Δπξφθεηην γηα κία

δηεξγαζία δηαιεθηηθά αλαγθαία πνπ ζηε νβηεηηθή Έλσζε νδήγεζε ην

θφκκα ζηελ θαηάιεςε ηεο εμνπζίαο, ηελ νπνία φκσο επξφθεηην λα

θαηαιάβνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ ηα ζνβηέη. Μπνξνχζε ε εμέιημε λα ήηαλ

δηαθνξεηηθή; Ίζσο ζα κπνξνχζαλ ηψξα λα εμειηρζνχλ δηαθνξεηηθά ηα

πξάγκαηα, αιιά ηα ρξφληα ηεο πνιηνξθίαο ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο απφ ηηο

θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο, ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ θαη ησλ θνβεξψλ

εζσηεξηθψλ πεξηνξηζκψλ, ε ζπλέπεηα ηεο αθνινπζίαο ησλ γεγνλφησλ πνπ

θαηέιεμαλ ζηελ νινζρεξή αθαίξεζε ηεο εμνπζίαο απφ ηα ζνβηέη είλαη

αξθεηά θαηαλνεηή. Γηα απηφ έγξαςα θάπνηε φηη αληί γηα δηθηαηνξία ηνπ

πξνιεηαξηάηνπ ζα έπξεπε λα κηιάκε γηα δηθηαηνξία γηα ην πξνιεηαξηάην,

ππφ ηελ έλλνηα φηη ην θφκκα αλέιαβε ην θαζήθνλ ηεο θαηεδάθηζεο ηεο

αζηηθήο ηάμεο γηα ινγαξηαζκφ ηνπ πξνιεηαξηάηνπ, γεγνλφο φκσο πνπ ζα

έπξεπε λα ην είρε θάλεη ην ίδην ην πξνιεηαξηάην θαη φρη λα βξίζθεηαη

ζηελ θαηάζηαζε λα δέρεηαη νδεγίεο γηα ην άιθα ή βήηα δήηεκα απφ κία

νξγάλσζε πνπ ηαπηφρξνλα ην αληηπξνζψπεπε θαη ην θεδεκφλεπε. Απφ

ηελ άιιε κεξηά ήηαλ αλαληίξξεηε αλαγθαηφηεηα γηα ηελ επηβίσζε ηεο

νβηεηηθήο Έλσζεο λα δεηεζεί απφ ην πξνιεηαξηάην, φπσο ζπλέβε

νπνπδήπνηε έγηλε επαλάζηαζε, λα απνπνηεζεί ηνπο ζηφρνπο γηα ηνπο

νπνίνπο ην ίδην είρε παιέςεη πξνεπαλαζηαηηθά θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηελ

αχμεζε ησλ κηζζψλ θαη ηε κείσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο. Σνπ δεηήζεθε

αθξηβψο ην αληίζεην. Γελ γηλφηαλ δηαθνξεηηθά· αιιά ζα ήηαλ δχζθνιν

λα βάιεη απηνχο ηνπο ζηφρνπο κφλν ηνπ, ζηα πιαίζηα κηαο δηθήο ηνπ

εκπεηξίαο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο; Σειηθά, γηα λα επαλέιζνπκε ζηηο κέξεο

καο, κνπ θαίλεηαη δχζθνιε ε δεκηνπξγία κίαο νξγάλσζεο ηχπνπ ζνβηέη ή

εξγνζηαζηαθψλ ζπκβνπιίσλ κε δεδνκέλε ηελ χπαξμε κηαο ηζρπξήο

«ηζηνξηθήο» δηάξζξσζεο ηεο ηάμεο, ηνπ ζπλδηθάηνπ ή ηνπ θφκκαηνο. ηε

Γαιιία είρακε ηελ εκπεηξία ησλ επηηξνπψλ δξάζεο. Απηέο δηαιχζεθαλ

ακέζσο φρη ηφζν επεηδή απαγνξεχηεθαλ ή εκπνδίζηεθαλ, αιιά επεηδή ην

ζπλδηθάην πήξε ζηα ρέξηα ηνπ ηα ελία ηνπ θηλήκαηνο.

ΜΑΝΙΦΕΣΟ: Απηή ε ηειεπηαία αληίζεζε δελ θαίλεηαη αμεπέξαζηε.

Σψξα πιένλ δηαιχεηαη εθ ησλ πξαγκάησλ. Κάζε ζπλδηθαιηζηηθφο αγψλαο

πνπ αθνξά φρη κφλν ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηνπο κηζζνχο, αιιά θαη

ηνπο ξπζκνχο εξγαζίαο, ηα σξάξηα, ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηνλ

έιεγρφ ηεο, δείρλεη φηη είλαη αλαγθαίεο θάπνηεο κνξθέο άκεζεο

νξγάλσζεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Γηα παξάδεηγκα, ρσξίο ηελ ελσηηθή

ζπλέιεπζε βάζεο, απηφλνκε θαη πςεινχ πνιηηηθνχ επηπέδνπ, κία

δηαπξαγκάηεπζε απηήο ηεο θιίκαθαο δελ κπνξεί λα γίλεη. Δίλαη ην

επίπεδν ηεο ζπλδηθαιηζηηθήο ζχγθξνπζεο εθείλν πνπ ππνρξεψλεη λα

ηεζεί πάιη ην πξφβιεκα ησλ άκεζσλ ζεζκψλ ηεο ηάμεο. Πξφθεηηαη γηα

δεδνκέλα ηεο εκπεηξίαο θαη φρη γηα κία δηαλννπκελίζηηθε εθεχξεζε.

Βέβαηα απηέο νη λέεο κνξθέο πξνζθξνχνπλ επάλσ ζην ζπληεξεηηζκφ θαη

ζηε γξαθεηνθξαηία. Πξέπεη φκσο λα θπιάγνληαη θαη απφ θάπνηνπο δηθνχο

ηνπο πεξηνξηζκνχο. Απφ απηή ηελ άπνςε ε ηηαιηθή εκπεηξία είλαη

ελδηαθέξνπζα. Αλάκεζα ζην θφκκα ή ζην ζπλδηθάην θαη ζην θίλεκα ην

δίιεκκα δελ είλαη πάληα, φπσο ιέγαηε, ε άξλεζε ή ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ

θηλήκαηνο. Βξηζθφκαζηε κάιινλ κπξνζηά ζε κία θνηλσληθή έληαζε πνπ

εθθξάδεηαη κε δηθνχο ηεο ηχπνπο θαη ηαπηφρξνλα πηέδεη ηνπο

παξαδνζηαθνχο ζεζκνχο ηεο ηάμεο, ρσξίο λα εμηζνξξνπεί νχηε κε απηνχο

νχηε κε εθείλνπο. Πξάγκαηη, εάλ ππάξρνπλ θαη είλαη γλσζηά ηα φξηα ηνπ

ζπλδηθάηνπ, ππάξρνπλ θαη ηα φξηα ησλ ζεζκψλ ηεο άκεζεο δεκνθξαηίαο,

πνπ γεληθά ιεηηνπξγνχλ ηέιεηα φηαλ πξφθεηηαη γηα αλαηαξαρέο, αιιά

θηλδπλεχνπλ λα γίλνπλ – φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο FIAT ζηνπο

πξφζθαηνπο αγψλεο – αζπλείδεηα φξγαλα δηαρσξηζκνχ απφ ηκήκα ζε

ηκήκα ηνπ ίδηνπ εξγνζηαζίνπ, απφ εξγνζηάζην ζε εξγνζηάζην θαη θαηά

ζπλέπεηα φξγαλα ζηα ρέξηα ηεο εξγνδνζίαο. ην ζεκείν απηφ ην

παξαδνζηαθφ ζπλδηθάην, κε φινπο ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ, απνηειεί

άκπλα ελαληίνλ ηνπ εχζξαπζηνπ ησλ λέσλ ζεζκψλ; Κνληνινγίο, ζήκεξα

ην θίλεκα θαίλεηαη λα είλαη πινπζηφηεξν θαη πνιππινθφηεξν απφ ηελ

πνιηηηθή ηνπ έθθξαζε.

ΑΡΣΡ: Ζ ελδηαθέξνπζα πηπρή ηνπ ζρήκαηφο ζαο, πάλησο, είλαη ν

δπηζκφο εμνπζίαο πνπ παξνπζηάδεη. Μηα ζρέζε, δειαδή, αλνηρηή θαη

αζεξάπεπηε αλάκεζα ζηελ εληαία έθθαλζε, πνπ αθνξά ηελ πνιηηηθή

νξγάλσζε ηεο ηάμεο, θαη ζηηο εθθάλζεηο ηεο απηνδηαρείξηζεο, ζηα

ζπκβνχιηα, ζηηο νκάδεο ζε ζχκπεμε. Δπηκέλσ ζην ζεκείν απηφ: ζρέζε

αζεξάπεπηε, επεηδή αλάκεζα ζηηο δχν εθθάλζεηο δελ κπνξεί παξά λα

ππάξρεη κία δηαξθήο έληαζε. Σν θφκκα ζα πξνζπαζεί πάληα, φζν θαη αλ

επηζπκεί λα ζεσξείηαη φηη βξίζθεηαη «ζηελ ππεξεζία» ηνπ θηλήκαηνο, λα

ην ππνβηβάζεη ζην δηθφ ηνπ εξκελεπηηθφ θαη αλαπηπμηαθφ ζρήκα. Οη

εθθάλζεηο απηνδηαρείξηζεο ζα ηείλνπλ πάληα λα πξνβάιινπλ ηε δσληαλή

ηνπο κεξηθφηεηα ζην αληηθαηηθφ ζχλνιν ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ. ηελ

πάιε απηή κπνξεί λα βξίζθεηαη ε έλαξμε ή ε εγγχεζε ελφο ακνηβαίνπ

κεηαζρεκαηηζκνχ, ηνπ νπνίνπ ην λφεκα φκσο δελ κπνξεί λα κελ πεγαίλεη

– εάλ ζέινπκε λα είλαη επαλαζηαηηθφ – πξνο ηελ θαηεχζπλζε κηαο

ζηαδηαθήο δηάιπζεο ηεο πνιηηηθήο έθθαλζεο, ζε κία θνηλσλία πνπ ηείλεη

ζηελ ελνπνίεζε αιιά θαη ζηελ απηνδηαρείξηζε, ζηελ πξαγκαηνπνίεζε,

δειαδή, κηαο θνηλσληθήο επαλάζηαζεο πνπ θαηαξγεί, καδί κε ην θξάηνο,

θαη ηηο άιιεο εθθάλζεηο ηδηαίηεξα πνιηηηθέο. Κνληνινγίο, κία δηαιεθηηθή

πξνζαλαηνιηδφκελε κε ηέηνηνλ ηξφπν ψζηε λα καο επαλαθέξεη ζην

ζρήκα αλάπηπμεο ηνπ Μαξμ. Μέρξη ζηηγκήο απηφ δελ έρεη ζπκβεί. Ίζσο

ζηηο θνηλσλίεο ηνπ αλεπηπγκέλνπ θαπηηαιηζκνχ αξρίδνπλ λα

δηαθαίλνληαη νη πξνυπνζέζεηο ηνπ. Πξφθεηηαη πάλησο γηα κία ππφζεζε

πάλσ ζηελ νπνία πξέπεη λα δνπιέςνπκε.

(ε ζπλνκηιία θαηαγξάθεθε ζηηο 27 Απγνχζηνπ 1969 ζηε Ρψκε).

1 «Γελ ζθεθηφκαζηαλ πηα θαζφινπ λα ςηζπξίδνπκε ηα λέα επηζηεκνληθά ζπκπεξάζκαηα…

απνθιεηζηηθά φπσο θάλνπλ νη ιόγηνη… Καη νη δχν ήκαζηαλ απαζρνιεκέλνη κε ην πνιηηηθφ θίλεκα», ζα

γξάςεη αξγφηεξα ν Έγθειο ζην Γηα ηελ ηζηνξία ηεο Έλσζεο Κνκκνπληζηώλ, αλαθεξφκελνο ζην ζέκα.

2 Aus dem literarischen Nachlass von Karl Marx, Friedrich Engels und Ferdinand Lassalle, εθδ.

Mehring, Stuttgart 1902, ηνκ. ΗΗΗ, ζει. 426.

3 Βι. ηελ εηζαγσγή ηνπ Λέιην Μπάζν (Lelio Basso) ζην Rosa Lugemburg, Scritti politici (Πνιηηηθά

θείκελα), Editori Riuniti, 1967, ζει. 107

4 Βι. Marxismo e revisionismo (Μαξμηζκόο θαη ξεβηδηνληζκόο), ζην LENIN , Opere scelte, Editori

Riuniti 1965, ζει. 447.

5 Βι. I destini storici della dottrina di Karl Marx (Σα ηζηνξηθά πεπξσκέλα ηεο ζεσξίαο ηνπ Μαξμ)

(1913), ν.π. ζει. 481

6 Βι. Europa arretrata e Asia avanzata (Επξώπε θαζπζηεξεκέλε θαη Αζία πξνεγκέλε), ν.π. ζει. 485.

7 Σν απφζπαζκα έρεη ιεθζεί νιφθιεξν απφ κία ζεκείσζε ηνπ Λέληλ ζην «Ση λα θάλνπκε;», ζει. 112

απφ ηελ αλαθεξζείζα ήδε έθδνζε ηνπ Opere scelte.

8 Εξγαηηθή θέςε, είλαη ε εθεκεξίδα ηεο νηθνλνκηθίζηηθεο πηέξπγαο ηνπ Δξγαηηθνχ

νζηαιδεκνθξαηηθνχ Κφκκαηνο Ρσζίαο (ίδξπζε 1898), ε νπνία ήηαλ αληίζεηε πξνο ηελ νξγαλσηηθή

απηνλνκία ζε έλα κφλν θφκκα ηεο εξγαηηθήο ηάμεο θαη πίζηεπε φηη νη εξγάηεο φθεηιαλ λα αγσλίδνληαη

κφλν γηα νηθνλνκηθέο δηεθδηθήζεηο, ελψ ηνλ πνιηηηθφ αγψλα έπξεπε λα ηνλ αθήζνπλ ζηα ρέξηα ησλ

θηιειεχζεξσλ αζηψλ. Σελ ηάζε απηή πνιέκεζε ν Λέληλ. (ζ.η.κ.)

9 «ηε Ρσζία επίζεο ε ζεσξεηηθή αλάπηπμε ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο ππήξμε εληειψο αλεμάξηεηε απφ

ηελ απζφξκεηε εμέιημε ηνπ θηλήκαηνο· ήηαλ ην θπζηθό θαη αλαπόθεπθην απνηέιεζκα ηεο αλάπηπμεο ηεο

ζθέςεο αλάκεζα ζηνπο ζνζηαιηζηέο επαλαζηάηεο δηαλννπκέλνπο», ν.π., ζει. 106. Οη ππνγξακκίζεηο

δηθέο καο.

10 Απηή ε ζρέζε αλάκεζα ζηελ ηάμε θαη ζην θφκκα, σο ζρέζε αλάκεζα ζην «αληηθείκελν» θαη ζην

«ππνθείκελν» δηαηππψλεηαη ζεσξεηηθά κε ζαθήλεηα απφ ηνλ Λνπηζηάλν Γθξνχπη ζηελ εηζαγσγή ζην

«Ση λα θάλνπκε;» ζηε ζεηξά «Idee» («Ηδέεο») ησλ εθδφζεσλ Editori Riuniti. Βι. ζει. 18, θαη ηε ρξήζε

ησλ Θέζεσλ γηα ηνλ Φόηεξκπαρ, σο κεραληζκνχ κεηαηνπηζκέλνπ ζην εζσηεξηθφ ηεο ηάμεο.

11 Ρφδα Λνχμεκπνπξγθ, Scritti scelti (Επηινγή από ην έξγν ηεο), επηκέιεηα Lelio Basso, εθδ. Editori

Riuniti, 1968, ζοι. 505, La crisi della socialdemocrazia (Η θξίζε ηεο ζνζηαιδεκνθξαηίαο).

12 Ρφδα Λνχμεκπνπξγθ, Und zum drittenmal das belgischen Experiment, ζην “Die Neue Zeit” 14

Μαΐνπ 1902, αλαθέξεηαη ζηελ εηζαγσγή ηνπ Lelio Basso, ζηελ νπνία θαη παξαπέκπνπκε γηα

πεξηζζφηεξα.

13 Βι. επηζηνιή πξνο ηελ Matilde Wurm, Φεβξνπάξηνο 1917, ζει. 111 ν.π.

14 Αλαθέξεηαη κφλν ζηελ αλζνινγία ησλ θεηκέλσλ ηεο απφ ηηο εθδφζεηο Edizioni Avanti 1963, ζει.

693.

15 Βι. θπξίσο ζην Ordine Nuovo, ηνκ. Η, Einaudi 1954. Γηα ηε θχζε ηεο επαλάζηαζεο εηδηθφηεξα ζην

“Il Partito e la rivoluzione” («Σν θφκκα θαη ε επαλάζηαζε»), ζει. 67-68.

16 Δπί ηνπ ζέκαηνο θπξίσο ην άξζξν ησλ Α. ΝΑΣΣΑ θαη G. PAJETTA ζην λνχκεξν 5-6 ηνπ

πεξηνδηθνχ «Critica Marxista» («Μαξμηζηηθή Κξηηηθή») ηνπ 1963, ζει. 113, φπνπ «ε πξσηαξρηθή

ππεπζπλφηεηα» ηεο εγεηηθήο νκάδαο έρεη λα θάλεη κε ηε γθξακζηαλή ζέζε (Θέζεηο γηα ην Μαθηαβέιη)

πεξί δηαθνξάο ζηελ πνιηηηθή ζπκκεηνρή (ηα ηξία αλαγθαία ζηνηρεία χπαξμεο ελφο θφκκαηνο: α) ην

δηάρπην ζηνηρείν θνηλψλ, κέζσλ αλζξψπσλ… β) ην ζπλεθηηθφ ζηνηρείν… κηα νκάδα αξρεγψλ,

ζπληαηξηαζκέλσλ, ζχκθσλσλ κεηαμχ ηνπο… γ) έλα κέζν ζηνηρείν πνπ ζα ζπλδέεη ην πξψην κε ην

δεχηεξν).

17 Ζ ζεκαληηθφηεξε επεμεξγαζία ήηαλ εθείλε ησλ Ραληέξν Παληζηέξη (Raniero Panzieri) θαη Λνχηζην

Ληκπεξηίλη (Lucio Libertini) ην 1958 θαη 1959 κε ηίηινπο «Tesi sul controllo operaio» («Θέζε γηα ηνλ

εξγαηηθφ έιεγρν») θαη «Tesi sul partito di classe» («Θέζε γηα ην ηαμηθφ θφκκα»).

18

Ζ ζπδήηεζε κε ην αξηξ δηεμήρζε ελ κέξεη ζηνπο «χγρξνλνπο Καηξνχο» (Les Temps Modernes),

ζηα ηεχρε Ηνπιίνπ θαη Ννεκβξίνπ ηνπ 1952, πνπ πεξηείραλ ην πξψην κέξνο κηαο εκηηεινχο

πξαγκαηείαο, Les communists et la paix (Οη θνκκνπληζηέο θαη ε εηξήλε), θαη ζην ηεχρνο 3, φπνπ ν

Κινλη Λεθφξ αζθεί θξηηηθή ζην αξηξ θη εθείλνο ηνπ απαληά. Ζ αληηπαξάζεζε ζπλερίδεηαη ζην

«νζηαιηζκφο ή Βαξβαξφηεηα» κέρξη ην Ννέκβξην ηνπ 1958, ην ζέκα φκσο ζην πεξηνδηθφ απηφ

πξνυπήξρε ηεο πξαγκαηείαο ηνπ αξηξ. Βι. εηδηθφηεξα ηε ζπδήηεζε κεηαμχ νιηέ (Chaulieu) θαη

Μνληάι (Montal) (Lefort) ζην λνχκεξν 10, Ηνχιηνο-Αχγνπζηνο 1957, θαη ζην Organisation et Parti

(Οξγάλσζε θαη Κφκκα) ηνπ Λεθφξ ζην λνχκεξν 26 ηνπ 1958. Γηα ηνλ Μεξιφ-Πνληί, βι. θπξίσο Les

aventures de la dialectique (Οη πεξηπέηεηεο ηεο δηαιεθηηθήο).

19 Matthew Bunker Ridgway (1895-1993).Ακεξηθαλφο ζηξαηεγφο πνπ δηέπξεςε ζην Β’ Παγθφζκην

Πφιεκν θαη ζηνλ Πφιεκν ηεο Κνξέαο. Γηεηέιεζε αλψηαηνο αξρεγφο ηνπ ΝΑΣΟ ζηελ Δπξψπε,

αληηθαζηζηψληαο ηνλ Ατδελράνπεξ, θαη απφ ην 1953 έσο ην 1955 αξρεγφο ηνπ Γεληθνχ Δπηηειείνπ ησλ

ΖΠΑ (ζ.η.κ.).

20 Βι. ηελ πξφζθαηε πνιεκηθή πνπ ζπλφδεπζε ηελ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ Storia del Partito Comunista

(Ιζηνξία ηνπ Κνκκνπληζηηθνύ Κόκκαηνο) ηνπ Paolo Soriano (Πάνιν νξηάλν). ηε βηβιηνθξηζία ζην

πεξηνδηθφ «Rinascita» ηνπ Giorgio Amendola (Σδηφξηδην Ακέληνια), θαη θπξίσο ζηελ επηζηνιή ηνπ

Giuliano Pajetta (Σδνπιηάλν Παγηέηα) επηηαθηηθά πξνβάιιεη ην αίηεκα γηα κία πξαγκαηηθή ηζηνξία,

βησκέλε, ησλ ζηξαηεπκέλσλ ζε ζρέζε κε ηελ ζπδήηεζε ηεο πνιηηηθήο γξακκήο, πξνεξρφκελεο

πξνθαλψο απφ ηα επίζεκα έγγξαθα, πνπ ν πξηάλν θέξλεη ζην θσο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ

πξφθεηηαη κφλν γηα έλα αίηεκα, πξνο ηνλ ηζηνξηθφ, λα ζπκεζεί ηε δηάζηαζε ηεο άκεζεο αλζξψπηλεο

εκπεηξίαο ηνπ Κφκκαηνο σο νκάδαο αλζξψπσλ, αιιά κία αληηπαξάηαμε κεηαμχ απηήο ηεο αιήζεηαο,

πνπ έρεη ηε δηθή ηεο εζηθή θαη ην δηθφ ηεο λφκν – ην θφκκα σο ζσζηή θνηλφηεηα, ζχλδεζε βίσλ πνπ

βξίζθνπλ κέζα απφ ηε ζπλάθεηα ην ιφγν χπαξμήο ηνπο – θαη ηνπ ππνινγηζκνχ αλάκεζα ζ’ απηή ηελ

αιήζεηα θαη ζηε ρεηξνπηαζηή ηζηνξηθή ηεο επίπησζε. Λεπηνκεξέζηεξα, ζηε ζπδήηεζε κε ηνλ G. Berti

(Μπέξηη) κε αθνξκή ην Αξρείν Σάζθα, ν Ακέληνια ππεξαζπηδφηαλ εμ νινθιήξνπ ηνπο ιφγνπο ηεο

εμέιημεο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’30 - πνπ σζηφζν θαηαδηθάζηεθαλ απφ ηελ 7ε ζχλνδν ηεο Γηεζλνχο –

επεηδή δεκηνχξγεζαλ ην ζθειεηφ ηνπ θφκκαηνο ην νπνίν πξηλ, ή πηζαλψο κε κηα άιιε γξακκή, ζα είρε

θηλδπλεχζεη λα δηαιπζεί. Τπφ ην πξίζκα ηεο αλάγλσζεο απηήο, εχθνια αλαγλσξίζηκεο ζε θάζε

ζπδήηεζε ηεο ηζηνξίαο ηνπ θφκκαηνο, παξαηεξείηαη κία πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν ζπλεηδεηή αληίιεςε

ηνπ θφκκαηνο σο πξσηνπνξίαο, κε δηθνχο ηεο λφκνπο, δηθή ηεο εζηθή, δηαξθή αθνζίσζε, θαηά θάπνηνλ

ηξφπν απηφλνκα ζε ζρέζε κε ηελ αξρηθή αηηία χπαξμήο ηεο, αλ θαη ζπλδεδεκέλα καδί ηεο.

21 «Δπγελείο ηεο ηεβέλλνπ» νλνκάδνληαλ νη γάιινη αμησκαηνχρνη ζηελ πξνεπαλαζηαηηθή πεξίνδν πνπ

θαηειάκβαλαλ δεκφζηεο ζέζεηο ζηνπο ηνκείο ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο νηθνλνκίαο. (ζ.η.κ.)

22 Ο Υέξκπεξη Μαξθνχδε (Herbert Marcuse) (1898-1979) ππήξμε γεξκαλφο θηιφζνθνο θαη

θνηλσληνιφγνο πνπ έδεζε πνιιά ρξφληα ζηηο ΖΠΑ, φπνπ θαη πέζαλε. Σα ζπνπδαηφηεξα έξγα ηνπ, πνπ

έρνπλ κεηαθξαζηεί θαη ζηα ειιεληθά, είλαη «Έξσο θαη πνιηηηζκφο» (1955), «Ο κνλνδηάζηαηνο

άλζξσπνο» (1964), «Αληεπαλάζηαζε θαη εμέγεξζε» (1972) (ζ.η.κ.)