πολιτιστικό περιβάλλον τελικό

1

Eιέλε Σξνβά

Σν πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ

θαηά ην ύληαγκα ηνπ 1975/86/2001

2

Πεξηερόκελα

Πεξηερφκελα ............................................................................................................................................. 2 πληνκνγξαθίεο ........................................................................................................................................ 4

Δηζαγσγή .......................................................................................................................................... 7 Κξάηνο θαη πνιηηηζκφο ........................................................................................................................... 15 Κχξηνη κεζνδνινγηθνί άμνλεο ................................................................................................................. 33 χληνκε ηζηνξηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο ........................................................................................... 37 Ζ θαηαγσγή ηεο πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο ησλ κλεκείσλ .................................................................... 37 Οη πξψηεο λνκνζεηηθέο πξνβιέςεηο -Αθχπληζε θαη πξψηκεο επαηζζεζίεο ............................................. 39 Α. Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ....................................................... 51 Ζ ξχζκηζε ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975/86 θαη νη ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ζπληαγκαηηθήο νξνινγίαο ........... 52 Ζ ξχζκηζε ηνπ άξζνπ 24 . κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 ................................................................ 58

Έλα δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ ....................................................................................................... 61 Ζ αξρή ηεο αεηθνξίαο ..................................................................................................................... 66 Ζ ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε θαη ε πνιενδφκεζε ........................................................................ 70 Ζ ζπζηεκαηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ άξζ. 24 . ζην πιαίζην ησλ ινηπψλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ

........................................................................................................................................................ 75 Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ηδηνθηεζία ................................................................................................. 78

Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, αλαινγηθφηεηα θαη ηξηηελέξγεηα ............................................................ 84 Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη πξνζηαζία ηεο ηέρλεο ....................................................................... 86 Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία ..................................................................... 89 Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη αλάπηπμε ........................................................................................... 94 Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ ................................................. 101 Πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη επξσπατθή νινθιήξσζε ................................................................. 102 Ζ δηθαζηηθή πξνζηαζία γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ............................................................... 106

Οη ξπζκίζεηο άιισλ πληαγκάησλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ............................... 110 Οη ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλεο αμίεο θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ .............................................. 121 Ζ αηζζεηηθή επηινγή ηνπ πληάγκαηνο ζην πιαίζην ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο .................................... 121 Ζ ζρέζε θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. χγθξνπζε ή αξκνλία; ....................................... 128 Ζ ελφηεηα ηνπ θπζηθνχ θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο .............................................................. 132 Ζ απεπζείαο εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 24.6 . ......................................................................................... 143 Β. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο........................................................................... 149 Μηα απξφζκελε ελλνηνινγηθή θαηλνηνκία ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη ........................................... 149 Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαηά ην ειιεληθφ

χληαγκα- ε δηαθνξνπνίεζε σο πξνο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ .............................................................. 151 Πνιηηηζκφο θαη επξσπατθή ηζαγέλεηα ................................................................................................... 154 Ζ δηαθίλεζε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαηά ηε πλζήθε θαη ν νξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ

αγαζνχ .................................................................................................................................................. 158 Ζ ξχζκηζε ηνπ άξζ. 151 πλζΔΔ ......................................................................................................... 161 Σν θνηλνηηθφ δίθαην ζηα ηάγεηξα........................................................................................................ 166 Γ. Σν δηεζλέο δίθαην ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ................................................................................... 170 Οη νξηζκνί ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαηά ην δηεζλέο δίθαην ............................................................ 175 Ζ έλλνηα ηνπ αξραηνινγηθνχ αληηθεηκέλνπ ........................................................................................... 177 Ζ έλλνηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. .............................................................................................. 179 Ζ έλλνηα ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο........................................................................................... 182 Ζ ζεκαζία ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ................................................... 186 Γ. Ο εθ ηνπ λφκνπ ραξαθηεξηζκφο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

.............................................................................................................................................................. 194 Ο λ. 1650/1986 «Γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο» ................................................................... 198 Ζ έληαμε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζην ρσξνηαμηθφ ζρεδηαζκφ θαη ηε βηψζηκε

αλάπηπμε θαηά ην λ. 2742/1999 «Υσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο θαη αεηθφξνο αλάπηπμε θαη άιιεο

δηαηάμεηο» θαη ην Ν. 2508/1997 Βηψζηκε νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο θαη

άιιεο δηαηάμεηο ..................................................................................................................................... 205 Ζ «πνιηηηζηηθή ιεηηνπξγία» θαηά ην λ. 1892/90 ................................................................................ 211 Οη ξπζκίζεηο ηνπ Κψδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο ......................................................... 211 Ο λ. 5351/1932 «πεξί αξραηνηήησλ», ε έλλνηα ησλ «αξραίσλ» θαη ε πξνζηαζία ηνπο ........................ 227 Σν θαζεζηψο ηνπ λφκνπ 3028/2002 «Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ Αξραηνηήησλ θαη ηεο ελ γέλεη

Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο» ................................................................................................................ 237

3

Σα πνιηηηζηηθά αγαζά ζηε λνκνζεζία άιισλ επξσπατθψλ ρσξψλ....................................................... 243 Δ. Ο δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο .......................................................................................................... 254 Ο ραξαθηεξηζκφο απφ ηε δηνίθεζε. Οη αηζζεηηθέο επηινγέο ηεο δηνίθεζεο ......................................... 254 Πεξηπησζηνινγία .................................................................................................................................. 254

Τπφ ην πξντζρχζαλ θαζεζηψο - Οη εμαηξέζεηο απφ ηε γεληθή ξχζκηζε ηνπ λ. 5351/1932 -

Αληηθάζεηο ηνπ λ. 5351/32 θαη ε ζεκαζία ηνπο ........................................................................... 255 Άξζξν 9 λ. 5351/1932 - Γηνξζσηηθή θαη contra legem εξκελείαηνπ λφκνπ ......................................... 255 Άξζξν 52 λ. 5351/1932 ........................................................................................................................ 257 Ο λ. 1469/1950 «Πεξί πξνζηαζίαο εηδηθήο θαηεγνξίαο νηθνδνκεκάησλ θαη έξγσλ ηέρλεο

κεηαγελεζηέξσλ ηνπ 1830» .................................................................................................................. 259 Απζεληηθέο πεξηπηψζεηο δηνηθεηηθνχ ραξαθηεξηζκνχ .......................................................................... 259 Ζ νξζή εξκελεία ηνπ άξζξνπ 5 ηνπ λ. 1469/50 θαη ε πξνζηαζία ίσλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ ................. 264 Ζ δηεχξπλζε ησλ ξπζκίζεσλ κε ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία .................................................. 265 Ο δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο ππφ ην θαζεζηψο ηνπ λ. 3028/02 .......................................................... 270

Σν Δζληθφ Αξρείν Μλεκείσλ ....................................................................................................... 270 Ο ραξαθηεξηζκφο ησλ λεφηεξσλ αθίλεησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ............................................... 271 Ο ραξαθηεξηζκφο ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ ησλ δσλψλ πξνζηαζίαο, ησλ νηθηζκψλ θαη ησλ

ηζηνξηθψλ ηφπσλ ........................................................................................................................... 271 Ο ραξαθηεξηζκφο θηλεηψλ κλεκείσλ ........................................................................................... 271 Ζ αλάθιεζε ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ ..................................................................................... 272

Ζ πνιενδνκηθή λνκνζεζία.................................................................................................................... 278 Ννκνηερληθά παξάδνμα θαη δηεχξπλζε ηεο δηαθξηηηθήο επρέξεηαο ηεο δηνίθεζεο ............................... 278 Ο ραξαθηεξηζκφο ηνπ εζσηεξηθνχ ρψξνπ αθηλήηνπ ........................................................................... 281 Ο ραξαθηεξηζκφο ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ αθηλήηνπ........................................................................ 281 Ο ραξαθηεξηζκφο αθηλήηνπ εθ παξαιιήινπ θαη θηλεηψλ .................................................................... 282 Ο ραξαθηεξηζκφο ρξήζεσλ .................................................................................................................. 283 Ζ λνκηθή θχζε ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ ......................................................................................... 283 Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ. Πξάμε - φξνο ............................................................................................... 283 Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ θαη ε αηηηνινγία ηεο. Ζ δηνξζσηηθή εξκελεία απφ ην δηθαζηήξην ............... 285 Ζ αηηηνινγία σο εμεηδίθεπζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ αηηεκάησλ .............................................................. 285 Δηδηθφηεξα ε αηηηνινγία ππφ ην πξίζκα ην» ΓΟΚ. Ζ ζπκπιεξσκαηηθή εθαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ ηνπ λ.

1469/50. ................................................................................................................................................ 287 O δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο θαη ε λνκνινγία ................................................................................... 288 Ζ ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ησλ δηαηάμεσλ πνπ πξνβιέπνπλ ην δηνηθεηηθφ ραξαθηεξηζκφ 288 Ο ραξαθηεξηζκφο εηνηκφξξνπσλ θηηζκάησλ ........................................................................................ 290 Ζ πξάμε απνραξαθηεξηζκνχ ππφ ην πξίζκα ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975 ............................................ 292 Ζ εμεηδίθεπζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ επηινγψλ απφ ηε δηνίθεζε ............................................................ 299 πκπεξάζκαηα ...................................................................................................................................... 301 Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ: απφθαζε ηζηνξηθήο κλήκεο ..................................................................... 301

Βηβιηνγξαθία ............................................................................................................................... 311 Διιεληθή............................................................................................................................................... 311 Ξελφγισζζε ......................................................................................................................................... 335

4

πληνκνγξαθίεο

AJDA Αctualité Juridique de Droit Administratif

A. K. Aζηηθφο Κψδηθαο

A.N. Αλαγθαζηηθφο Νφκνο

Α.Π. Άξεηνο Πάγνο

άξζ. άξζξν

Αξκ. Αξκελφπνπινο (πεξηνδηθφ)

art. article

Αξρ.Ν Αξρείνλ Ννκνινγίαο (πεξηνδηθφ)

Β.Γ. Βαζηιηθφ Γηάηαγκα

Βι. βιέπε

ΓΟΚ Γεληθφο Οηθνδνκηθφο Καλνληζκφο

C.E. Conseil d'Etat

concl. Conclusions

ΓΔΚ Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ

ΓηΓηθ Γηνηθεηηθή Γίθε

D. Receuil Dalloz

ΓΑ Γηθεγνξηθφο χιινγνο Αζελψλ

ΔΓΓΓ Δπηζεψξεζε Γεκνζίνπ θαη Γηνηθεηηθνχ Γηθαίνπ (πεξηνδηθφ)

ΔΔ Δπξσπατθή Δλσζε

ΔΟΚ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα

ΔΔΝ Δθεκεξίο ησλ Διιήλσλ Ννκηθψλ

Δπηκ. Δπηκέιεηα

5

Δ..Γ.Α. ή Δ..Α.Γ. Δπξσπατθή χκβαζε Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ

E.η.Κ. Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο

Δθεη. Δθεηείν

ΚΑ Κεληξηθφ Αξραηνινγηθφ πκβνχιην

ΚΤΑ Κνηλή Τπνπξγηθή Απφθαζε

LGDJ Librairie Générale de Droit et de Jurisprudence

ΜΚΟ Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο

Mél. Mélanges

Ν. Νφκνο

Ν.Γ. Ννκνζεηηθφ Γηάηαγκα

ΝΠΓΓ Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ

ΝΠΗΓ Ννκηθφ Πξφζσπν Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ

ΝΚ Ννκηθφ πκβνχιην ηνπ Κξάηνπο

ΝνΒ Ννκηθφ Βήκα

Οι. Οινκέιεηα

ΟΖΔ Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ

ΟΣΑ Οξγαληζκφο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο

ΠΔ ηΔ Πξαθηηθφ Δπεμεξγαζίαο πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο

ΠεξΓηθ Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην

Π.Γ. (π.δ.) Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα

ΠΟΔ Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ

Πνηλ.Υξνλ. Πνηληθά Υξνληθά (πεξηνδηθφ)

Πνηλ.Δπηζ. Πνηληθή Δπηζεψξεζε

ΠΤ Πξάμε Τπνπξγηθνχ πκβνπιίνπ

PUF Presses Universitaires Françaises

6

PUN Presses Universitaires de Nancy

R.D.P. Revue de Droit Public et de la Science Politique

RFDA Revue Française de Droit Administratif

RTDE Revue Trimestrielle de Droit Européen

. χληαγκα

ει. ζειίδα

ηΔ πκβνχιην Δπηθξαηείαο

ηΔ ΔΑ πκβνχιην Δπηθξαηείαο Δπηηξνπή Αλαζηνιψλ

πλζ ΔΔ πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε

Σηκ.Σνκ Σηκεηηθφο Σφκνο

Σν Σν χληαγκα

Σ.C. Tribunal de Conflits

ΤΑ Τπνπξγηθή Απφθαζε

ΤΠΠΟ Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ

ΤΠΔΥΧΓΔ Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ

ΦΔΚ Φχιιν Δθεκεξίδαο Κπβεξλήζεσο

7

Δηζαγσγή

Σελ επηζπκία γηα δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο θαη ηελ δεκηνπξγία εζληθήο

ηαπηφηεηαο εθθξάδνπλ ηα πληάγκαηα κέζα απφ ηελ έλλνηα ηνπ Έζλνπο. Σν Έζλνο

ζπληζηά κηα ζπληζηακέλε αξρψλ, ηδεψλ θαη πνιηηηζκνχ πνπ εθθέξνληαη κέζα απφ ηα

πληάγκαηα θαη δηα ησλ ζεζκψλ1. Ήηαλ θαηά ζπλέπεηα αηθληδηαζηηθή ε αλαθνξά ζην

χληαγκα ηνπ 1975 ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ηελ νπνία

ην άξζξν 24 . δηαηχπσζε ηελ έθθξαζε ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο κλήκεο ζην ρψξν.

Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ξπζκίζζεθε γηα πξψηε θνξά ζηελ ειιεληθή

έλλνκε ηάμε κε ην χληαγκα ηνπ 1975, ζην άξζξν 24, απφ θνηλνχ κε ηε ξχζκηζε ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Σν άξζξν απηφ θαζφξηδε εηδηθφηεξα φηη: «Η πξνζηαζία ηνπ

θπζηθνύ θαη πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο. Γηα ηε

δηαθύιαμή ηνπ ην Κξάηνο έρεη ππνρξέσζε λα παίξλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά θαη

θαηαζηαιηηθά κέηξα» (παξ. 1).

Ζ ζπγθεθξηκέλε δηάηαμε, αιιά πεξηζζφηεξν αθφκε ν φξνο πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

πνπ ρξεζηκνπνίεζε ην χληαγκα, ήηαλ πξσηνπνξηαθή θαη πξσηφηππε. Ο ζπληαθηηθφο

λνκνζέηεο δελ ρξεζηκνπνίεζε νχηε ηνλ φξν πνιηηηζκφο, νχηε ηνλ φξν πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά, νχηε πνιηηηζηηθφ αγαζφ, νη νπνίνη ζα κπνξνχζαλ λα καο αλαπέκπνπλ σο

πξνο ην λφεκά ηνπο ζε άιια ζπγγελνχο πεξηερνκέλνπ θείκελα ηδίσο δε ζε δηεζλείο

ζπκβάζεηο φπνπ είραλ ήδε ρξεζηκνπνηεζεί, φπσο ζα δνχκε πην θάησ. Δμάιινπ έθαλε

ξεηή αλαθνξά ζηα κλεκεία ζηελ παξ. 6 ηνπ άξζ. 24. Σν ζχκπιεγκα ιέμεσλ

―πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ‖ δεκηνχξγεζε ζνβαξνχο πξνβιεκαηηζκνχο σο πξνο ην

αθξηβέο ηνπ λφεκα ζηε ζεσξία θαη επέηξεςε ζηε λνκνινγία λα πξνσζεί ηηο

εξκελεπηηθέο ηεο πξνζεγγίζεηο δπλακηθά

1 . Υαξαθηεξηζηηθή είλαη γηα ην δήηεκα απηφ ε ζέζε ηνπ Renan ζην έξγν ηνπ

―Qu’est-ce qu’une nation?‖ φπσο αλαθέξεηαη απφ ηνλ Αληεξζνλ Μπ., ζην βηβιίν

Φαληαζηαθέο θνηλφηεηεο, ηνραζκνί γηα ηηο απαξρέο θαη ηε δηάδνζε ηνπ εζληθηζκνχ,

Νεθέιε, Ηζηνξία, 1997,ζ. 292, φπνπ λα αληηγξάθεη «Or, l’essence d’une nation est

que tous les individus aient beaucoup des choses en commun et aussi aient oublie bien

des choses…‖, βι. αθφκε Θενδσξίδε Π.- Μαληδνύθα Π., Δζλνο θαη Δπξσπατθή

Ηζαγέλεηα, Οη κεηακνξθψζεηο ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, Σν 1998, ζ. 271 επ. κε

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

8

Δίλαη ζπλεπψο ζαθέο φηη ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο είρε αθξηβή ζπλείδεζε ηεο

ηδηαηηεξφηεηαο ηεο νξνινγίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχζε. Γηα ην ιφγν απηφ θαη ε έξεπλα σο

πξνο ην λφεκα ηεο δηάηαμεο, κε δεδνκέλε ηελ εληππσζηαθή λνκνινγηαθή εμέιημε πνπ

αθνινχζεζε απνηειεί κηα πξφθιεζε. Παξφια απηά είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιν λα

αθνινπζήζεη θαλείο κε ζπλέπεηα ηελ νξνινγία ηνπ πληάγκαηνο θαη λα κελ θάλεη

ρξήζε εθ παξαιιήινπ ησλ ινηπψλ φξσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ε λνκνζεζία. Μαδί κε ην

λνκνζέηε θαη ηελ θαλνληζηηθά δξψζα δηνίθεζε θαη ε ζεσξία ζπρλά θάλεη ρξήζε ησλ

δηάθνξσλ άιισλ φξσλ πνπ πξνζθέξνληαη κέζα απφ ηηο πεγέο φπσο πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά, πνιηηηζκφο, πνιηηηζηηθφ αγαζφ θιπ. Σελ ίδηα ζηάζε δελ είλαη δπλαηφ λα

απνθχγεη θαλείο κε επθνιία αθφκε θαη ζην πιαίζην ηεο αλαδήηεζεο ηνπ λνήκαηνο

ησλ ζπγθεθξηκέλσλ φξσλ θαηά ην χληαγκα. Ο ζηφρνο πάλησο παξακέλεη ζαθήο θαη

είλαη ε εμεχξεζε ηνπ λνήκαηνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έλλνηαο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ».

Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζπληζηά ηε ζπληαγκαηηθή

ζεψξεζε ηνπ ρψξνπ σο ζχλζεζε ηεο θχζεο θαη ηεο ηζηνξίαο. Απνηειεί ζπλεπψο ε

ξχζκηζε ηνπ άξζ. 24.1 . κηα αηζζεηηθή επηινγή αιιά θαη κηα επηινγή πνπ αθνξά ηελ

ζρέζε ηεο κλήκεο θαη ηνπ ρψξνπ. Τπφ ηελ έλλνηα απηή ζπληζηά κία επηινγή

ηαπηφηεηαο2. Ο ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο γλσξίδνληαο ηε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ

δηεζλψλ fora φπσο ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο, ε UNESCO θιπ ηνπνζεηήζεθε

απηνηειψο κέζα απφ ην χληαγκα ην 1975 πξνιακβάλνληαο ηνπο δηεζλείο εηαίξνπο

θαη δειψλνληαο ηε βνχιεζε λα ππάξμεη θξαηηθή κέξηκλα γηα ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηελ

ηζηνξία. Σν άξζξν 24 . επάγεηαη σο εθ ηνχηνπ θαη κία επηινγή ζε ζπληαγκαηηθφ

επίπεδν κεηαμχ ηεο «παγθφζκηαο θνπιηνχξαο» θαη ηνπ θνζκνπνιηηηζκνχ3 θαη ηεο

εζληθήο ηαπηφηεηαο πνπ ζπλέρεηαη κε ζπγθεθξηκέλν θξάηνο4.

2 Γηα ηηο θνηλέο κλήκεο σο ζηνηρείν εζληθήο ηαπηφηεηαο θαζψο θαη γηα έλαλ

γεληθφηεξν πξνβιεκαηηζκφ βι. Smith A., Δζληθή Σαπηφηεηα, Οδπζζέαο, 2000.

3 Smith A., Δζληθή Σαπηφηεηα, αλσηέξσ, ζ. 223 επ.

4 Smith A., Δζληθή Σαπηφηεηα, αλσηέξσ, ζ. 228 επ. θαη ηδίσο ζ. 229 φπνπ αλαθέξεη:

«Ζ πξσηαξρηθή ιεηηνπξγία πνπ εθπιεξψλεη ε εζληθή ηαπηφηεηα είλαη λα παξάζρεη

κηα ηζρπξή «θνηλφηεηα ηζηνξίαο θαη πεπξσκέλνπ» γηα λα ζψζεη ηνπο αλζξψπνπο απφ

ηπελ αηνκηθή ιήζε θαη λα απνθαηαζηήζεη ηε ζπιινγηθή πίζηε». Βι. επίζεο

Αλησλίνπ Θ., Ζ αλάπηπμε ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο ππφ ην πξίζκα ηνπ

ηζρχνληνο πληάγκαηνο θαη ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ

Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην

Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο

άθθνπια – Θεζζαινλίθε, Βνπηζάθε Β., Πνιηηηζκηθέο ηαπηφηεηεο θαη δίθαην ζε κηα

9

Γεδνκέλνπ φηη ε πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ αλάγεηαη ζηνλ πξνεγνχκελν

αηψλα, φπσο ζα εμεηαζζεί αλαιπηηθφηεξα πην θάησ, ε ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δελ απνηέιεζε κηα απάληεζε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε

ε δεκηνπξγία ελφο λένπ θνηλσληθνχ πξνβιήκαηνο, φπσο ζπλέβε κε ηε ζπληαγκαηηθή

θαηνρχξσζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο5. Παιαηφηεξνη λφκνη θαζηέξσλαλ ηελ

πξνζηαζία ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, φπσο ηα θηλεηά θαη αθίλεηα

«αξραία» (ζχκθσλα κε ηελ νξνινγία ηεο εηδηθήο λνκνζεζίαο), ηα κλεκεία θ.ιπ. Δίλαη

εχινγν ην εξψηεκα ζπλεπψο, ζρεηηθά κε ην είδνο ηνπ πξνβιήκαηνο ζην νπνίν

αληαπνθξίζεθε ε ζπγθεθξηκέλε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε, θαζψο θαη εηδηθφηεξα ζρεηηθά

κε ην αληηθείκελν ηεο πξνζηαζίαο ηεο. Σνχηνο ν πξνβιεκαηηζκφο εληείλεηαη

πεξηζζφηεξν ιφγσ ηεο ζέζεο πνπ έιαβε λνκνηερληθά, δειαδή ξπζκίζζεθε απφ θνηλνχ

κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ6 ζην άξζ. 24 .

Δηδηθνί λφκνη ξχζκηδαλ θαη ξπζκίδνπλ ηελ εηδηθφηεξε πξνζηαζία ησλ δηαθφξσλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, ζε αληίζεζε κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ πνπ ην 1975 απνηεινχζε

λέν δήηεκα γηα ην λνκνζέηε, ζπλέπεηα ησλ νπνίσλ είλαη ην θχξην πξφβιεκα πνπ

έζεζε ε ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε λα ηίζεηαη σο πξνο ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο θαη

ηνπ αθξηβνχο λνήκαηνο ηνπ φξνπ «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ»7 θαη ηεο ζρέζεο ηνπ κε

άιιεο αλάινγεο έλλνηεο ηεο λνκνζεζίαο. Σν πξφβιεκα απηφ έκειιε λα απαληεζεί απφ

ηε λνκνινγία ηα επφκελα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ ηελ πξψηε ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε

δεκνθξαηηθή πνιηηεία, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ

Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ

δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

5. ρεηηθά βι. ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο, Αζήλα 1985, ζ. 13, Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη

Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 121 επ.

6 Παπαδεκεηξίνπ Γ., Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα, Θεκειίσζε, πεξηερφκελν θαη

ιεηηνπξγία, Νφκνο θαη Φχζε, η. 1 1994, ζ. 375 επ

7 Σν δήηεκα ηεο λνκηθήο πξνζηαζίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ γίλεηαη δηεζλψο

επίθαηξν θαη αληηθείκελν κειέηεο ησλ λνκηθψλ. ρεηηθφ είλαη θαη ην ζπιινγηθφ έξγν

La protection des biens culturels (journées polonaises), Travaux de l’ Association H.

Capitant, t. XL, Economica 1989, εηδηθφηεξα βι. Rapport de synthèse, Le Chatélain,

α. Η επ., Βνπδνύξε Γ., ηξαηή Α., Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζε

δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν, άθθνπιαο 1999, Κόλζνια Νη., Ζ δηεζλήο

πξνζηαζία ηεο παγθφζκηαο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Παπαδήζεο, 1995,

Γξακκαηηθάθε Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηδησηηθφ

δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002.

10

πην δπλακηθά κάιηζηα απφ νπνηνδήπνηε άιιν δήηεκα πνπ ελδηαθέξεη ην χληαγκα.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, πεξηζζφηεξν θαη απφ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, έδσζε

αθνξκή γηα ηελ πιένλ ελεξγή ζπληαγκαηηθή εξκελεία ηνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο

θαη πξνβιεκάηηζε ζνβαξά ηε ζεσξία8. Ο λνκνζέηεο αληίζεηα ζηάζεθε αλήκπνξνο λα

ξπζκίζεη ην δήηεκα κε έλα λεψηεξν λνκνζέηεκα παξφηη ην επηδίσμε9 κέρξη θαη ηελ

αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 2001.

Με ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 1986 ε δηάηαμε παξέκεηλε αλαιινίσηε.

ήκεξα, κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 ην άξζξν 24 έρεη ην αθφινπζν πεξηερφκελν:

Άξζξν 24

1. Η πξνζηαζία ηνπ θπζηθνύ θαη πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ

Κξάηνπο θαη δηθαίσκα ηνπ θαζελόο. Γηα ηε δηαθύιαμή ηνπ ην Κξάηνο έρεη ππνρξέσζε

λα παίξλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα ζην πιαίζην ηεο αξρήο ηεο

αεηθνξίαο. Νόκνο νξίδεη ηα ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία ησλ δαζώλ θαη ησλ δαζηθώλ

εθηάζεσλ. Η ζύληαμε δαζνινγίνπ ζπληζηά ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο. Απαγνξεύεηαη ε

κεηαβνιή ηνπ πξννξηζκνύ ησλ δαζώλ θαη ησλ δαζηθώλ εθηάζεσλ, εθηόο αλ πξνέρεη γηα

ηελ Εζληθή Οηθνλνκία ε αγξνηηθή εθκεηάιιεπζε ή άιιε ηνπο ρξήζε, πνπ ηελ επηβάιιεη

ην δεκόζην ζπκθέξνλ.

2. Η ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε ηεο Χώξαο, ε δηακόξθσζε, ε αλάπηπμε, ε

πνιενδόκεζε θαη ε επέθηαζε ησλ πόιεσλ θαη ησλ νηθηζηηθώλ γεληθά πεξηνρώλ

ππάγεηαη ζηε ξπζκηζηηθή αξκνδηόηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ Κξάηνπο, κε ζθνπό λα

εμππεξεηείηαη ε ιεηηνπξγηθόηεηα θαη ε αλάπηπμε ησλ νηθηζκώλ θαη λα εμαζθαιίδνληαη

νη θαιύηεξνη δπλαηνί όξνη δηαβίσζεο.

8 Βι. ελδεηθηηθά Βεληδέινπ Δ., Σν Αλαζεσξεηηθφ Κεθηεκέλν, Σν ζπληαγκαηηθφ

θαηλφκελν ζηνλ 21ν αηψλα θαη ε εηζθνξά ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 2001, Αλη.

άθθνπιαο 2001, ζ. 182 επ., Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο θαη ηα ζεκειηψδε

δηθαηψκαηα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Αλη. άθθνπιαο 2002, ζ. 339 επ. κε


11

Οη ζρεηηθέο ηερληθέο επηινγέο θαη ζηαζκίζεηο γίλνληαη θαηά ηνπο θαλόλεο ηεο επηζηήκεο.

Η ζύληαμε εζληθνύ θηεκαηνινγίνπ ζπληζηά ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο.

3. Γηα λα αλαγλσξηζηεί κία πεξηνρή σο νηθηζηηθή θαη γηα λα ελεξγνπνηεζεί

πνιενδνκηθά, νη ηδηνθηεζίεο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε απηή ζπκκεηέρνπλ ππνρξεσηηθά,

ρσξίο απνδεκίσζε από ηνλ νηθείν θνξέα, ζηε δηάζεζε ησλ εθηάζεσλ πνπ είλαη

απαξαίηεηεο γηα λα δεκηνπξγεζνύλ δξόκνη, πιαηείεο θαη ρώξνη γηα θνηλσθειείο γεληθά

ρξήζεηο θαη ζθνπνύο, θαζώο θαη ζηηο δαπάλεο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ βαζηθώλ

θνηλόρξεζησλ πνιενδνκηθώλ έξγσλ, όπσο λόκνο νξίδεη.

4. Νόκνο κπνξεί λα πξνβιέπεη ηε ζπκκεηνρή ησλ ηδηνθηεηώλ πεξηνρήο πνπ

ραξαθηεξίδεηαη σο νηθηζηηθή ζηελ αμηνπνίεζε θαη γεληθή δηαξξύζκηζή ηεο ζύκθσλα κε

εγθεθξηκέλν ζρέδην, κε αληηπαξνρή αθηλήησλ ίζεο αμίαο ή ηκεκάησλ ηδηνθηεζίαο θαηά

όξνθν, από ηνπο ρώξνπο πνπ θαζνξίδνληαη ηειηθά σο νηθνδνκήζηκνη ή από θηίξηα ηεο

πεξηνρήο απηήο.

5. Οη δηαηάμεηο ησλ πξνεγνύκελσλ παξαγξάθσλ εθαξκόδνληαη θαη ζηελ αλακόξθσζε

ησλ νηθηζηηθώλ πεξηνρώλ πνπ ήδε ππάξρνπλ. Οη ειεύζεξεο εθηάζεηο, πνπ πξνθύπηνπλ

από ηελ αλακόξθσζε, δηαηίζεληαη γηα ηε δεκηνπξγία θνηλόρξεζησλ ρώξσλ ή

εθπνηνύληαη γηα λα θαιπθζνύλ νη δαπάλεο ηεο πνιενδνκηθήο αλακόξθσζεο, όπσο

λόκνο νξίδεη.

6. Τα κλεκεία, νη παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη ηα παξαδνζηαθά ζηνηρεία πξνζηαηεύνληαη

από ην Κξάηνο. Νόκνο ζα νξίζεη ηα αλαγθαία γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο πξνζηαζίαο

απηήο πεξηνξηζηηθά κέηξα ηεο ηδηνθηεζίαο, θαζώο θαη ηνλ ηξόπν θαη ην είδνο ηεο

απνδεκίσζεο ησλ ηδηνθηεηώλ.

Εξκελεπηηθή δήισζε:

9 Γηα ην ζθνπφ απηφ κάιηζηα ζπζηήζεθαλ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία αξθεηέο

λνκνπαξαζθεπαζηηθέο επηηξνπέο θαη ππνβιήζεθαλ δηάθνξα ζρέδηα πηζαλψλ

λνκνζεηεκάησλ ζε δεκφζην δηάινγν.

12

Ωο δάζνο ή δαζηθό νηθνζύζηεκα λνείηαη ην νξγαληθό ζύλνιν άγξησλ θπηώλ κε μπιώδε

θνξκό πάλσ ζηελ αλαγθαία επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, ηα νπνία, καδί κε ηελ εθεί

ζπλππάξρνπζα ρισξίδα θαη παλίδα, απνηεινύλ κέζσ ηεο ακνηβαίαο αιιειεμάξηεζεο

θαη αιιεινεπίδξαζήο ηνπο, ηδηαίηεξε βηνθνηλόηεηα (δαζνβηνθνηλόηεηα) θαη ηδηαίηεξν

θπζηθό πεξηβάιινλ (δαζνγελέο). Δαζηθή έθηαζε ππάξρεη όηαλ ζην παξαπάλσ ζύλνιν ε

άγξηα μπιώδεο βιάζηεζε, πςειή ή ζακλώδεο, είλαη αξαηά.

Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο παξακέλεη αλέπαθε ζην θείκελν ηνπ

πληάγκαηνο θαη κεηά ηε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε παξά ηε ζπλνιηθή

αλαδηαηχπσζε ηνπ άξζξνπ 24 . Έλα λέν ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα εμαγγέιιεηαη

επζέσο ζηελ παξάγξαθν 1 απηνχ. Ζ έλλνηα ηεο αεηθνξίαο εηζέξρεηαη πιένλ δπλακηθά

ζην ζπληαγκαηηθφ θείκελν. Ο πξνβιεκαηηζκφο σο εθ ηνχηνπ γηα ην λφεκα ηεο έλλνηαο

απηήο θαζψο θαη ην πεξηερφκελφ ηεο ππφ ηελ παξνχζα ηζηνξηθή ζπγθπξία, παξακέλεη

επίθαηξνο θαη ζήκεξα10

.

Ο λνκνζέηεο ιίγν κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 εηζέθεξε θαη έλα εηδηθφ

λνκνζέηεκα γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ζηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε

θαζηζηψληαο ηε κειέηε επίθαηξε εθ λένπ θαη αθφκε πεξηζζφηεξν ζπλαξπαζηηθή.

Παξάιιεια θσδηθνπνηήζεθε θαη ε πνιενδνκηθή λνκνζεζία, αιιά θαη παξήρζεζαλ

ζεκαληηθά λνκνζεηήκαηα ζε ζρέζε κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε θαη ηε ρσξνηαμία πνπ

ζίγνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο ην δήηεκα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο11

.

10

Βι. εηδηθά ηελ πξφζθαηε αλάιπζε ηεο ηνύηε Γ., Φπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ: ε αεηθνξηθή πξνζηαζία ηνπ ρψξνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ



άθθνπια – Θεζζαινλίθε

11

Βεληδέινπ Δ., Γηαρξνλία θαη πλέξγεηα, Μηα πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Καζηαληψηεο

1998, ζ. 106 Οη βαζηθέο αξρέο ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο, ηνπ ίδηνπ Δηζαγσγηθή Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ

Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4

Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια –

Θεζζαινλίθε, θαη γεληθά ην ζχλνιν ηνπ ζρεηηθνχ ζπλεδξίνπ ν ηφκνο ηνπ νπνίνπ

ηειεί ππφ δεκνζίεπζε. Βι. επίζεο Σξνβά Δ., Ζ ελλνηνινγηθή θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ λ.

3028/02 θαη ην χληαγκα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001- χληαγκα θαη πνιηηηζηηθή

πνιηηηθή, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε

13

Ζ λνκνινγία έδσζε ζηα ρξφληα πνπ πέξαζαλ κηα πξψηε πξνζέγγηζε σο πξνο ηελ

έλλνηα πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Πεξηζζφηεξν φκσο αλέγλσζε ηε δηάηαμε ηνπ άξζ. 24

. σο ζχλνιν. Απφ απηήλ πξνρψξεζε ζηηο ζηαζκίζεηο ηεο θαηά ηνλ έιεγρν ηεο

ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ. Μηα επίθαηξε πξνζέγγηζε ζπλεπψο δελ κπνξεί παξά

λα ιάβεη ππφςε ηεο ην ζχλνιν ησλ αλσηέξσ ξπζκίζεσλ θαη λα επηρεηξήζεη λα

αληηκεησπίζεη κε θξέζθε καηηά ηελ έλλνηα πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ φπσο ξπζκίδεηαη

πιένλ απφ ην ηζρχνλ χληαγκα.

Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν πξφζθαηνο λφκνο 3028/2002 «Γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ

αξραηνηήησλ θαη ελ γέλεη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο»12

δίδεη κηα λέα πξννπηηθή

ζην φιν ζέκα θαη έλα έληνλν ελδηαθέξνλ θαζψο ελζσκαηψλεη ζε κεγάιν βαζκφ ηα

πνξίζκαηα ηεο λνκνινγίαο πνπ πξνεγήζεθε κε ηελ νπνία εξκελεχζεθε ε έλλνηα ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαηά ην χληαγκα ηνπ 1975.

Ηδηαίηεξε ζεκαζία απνθηά ην δήηεκα εμάιινπ θαη ιφγσ ηεο εμέιημεο ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ ηελ νπνία επηζεκαίλακε ήδε απφ ην 1992 ζηελ πξψηε έθδνζε ηνπ παξφληνο.

Σν δήηεκα ηεο εξκελείαο ηεο έλλνηαο ηνπ «πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο» θαζίζηαηαη

ζήκεξα επίθαηξν θαη πάιη θαζψο επηηξέπεη ηελ πξννπηηθή ζεψξεζε ησλ

λνκνινγηαθψλ θαη λνκνζεηηθψλ εμειίμεσλ θαζψο θαη ηελ φζκσζε κε ην θνηλνηηθφ

θαη ην δηεζλέο δίθαην13

.

Γίλεηαη φκσο αθφκε πηφ ελδηαθέξνλ αλ αλαινγηζζεί θαλείο ην δηαθχβεπκα ηεο

ιεγφκελεο «ζχγθξνπζεο πνιηηηζκψλ» θαη ηηο ζπλέπεηέο ηνπ θαηά ηα ηειεπηαία

ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε

ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε

13

Αληί πνιιψλ βι. ηηο πιένλ πξφζθαηεο εηζεγήζεηο ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ



Θεζζαινλίθε, ησλ Βνπδνύξε Γ., Ο λένο λφκνο ππφ ην θσο ησλ επξσπατθψλ

θαλφλσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Αλησλίνπ Θ., Ζ

αλάπηπμε ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο ππφ ην πξίζκα ηνπ ηζρχνληνο

πληάγκαηνο θαη ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, ηάγθνπ Π., Ζ δξάζε ηεο Δπξσπατθήο

Δλσζεο ζην πεδίν ηνπ πνιηηηζκνχ, αλάκεζα ζηνπο θαηαλαγθαζκνχο ησλ εζληθψλ

πνιηηηζηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ησλ νξγαλσκέλσλ επαγγεικαηηθψλ ζπκθεξφλησλ [ ηνπ

ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ], Ζιηάδνπ Αηθ., Ζ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαηά ηε

πλζήθε ΔΚ θαη ν πνιηηηζηηθφο πινπξαιηζκφο, Παπαγηάλλε Γ., Ζ έλλνηα ηνπ

πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ ζην θνηλνηηθφ δίθαην.

14

ρξφληα14

. Ζ επηθαηξφηεηα ηνπ πνιηηηζκνχ, ησλ ζπιινγηθψλ ηαπηνηήησλ, ησλ ηεξψλ

ηνπίσλ ησλ εζλψλ15

θαη ηεο έληαμήο ηνπ ζην ρψξν παξακέλεη κεγάιε θαη ην

ζπληαγκαηηθφ θείκελν δηαιέγεηαη κε ην ρξφλν δπλακηθά. Ο πξνβιεκαηηζκφο γηα ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ δελ κπνξεί παξά λα ζπληζηά έλαλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ

«νδπλεξή επηζπκία ηεο δηάξθεηαο»16

ε νπνία απνηειεί ην ζηαπξνδξφκη ηεο

αλαδήηεζεο ηεο ηαπηφηεηαο ησλ αηφκσλ θαη ησλ πιεζπζκψλ νη νπνίνη πεξλνχλ απφ

ην ρψξν ζηνλ νπνίν θαη αθήλνπλ ίρλε ηζηνξίαο. Ζ επηζπκία γηα ηελ επηβίσζε ηεο

κλήκεο δελ είλαη παξά κηα ιαρηάξα γηα ηελ εμεχξεζε ηεο ηαπηφηεηαο.

14

Βι. ζρεηηθά θαη Xάληηγθηνλ ., Ζ ζχγθξνπζε πνιηηηζκψλ θαη ν αλαζρεκαηηζκφο

ηεο παγθφζκηαο ηάμεο, TERZO BOOKS, Αζήλα 1998, κε αλαθνξά ζηελ εμαθάληζε

ηνπ αγάικαηνο ηνπ Λέληλ ην 1992 ζε ξψζηθν θπβεξλεηηθφ θηίξην, ζ. 17, Morin E.,

Nair S., Μηα πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Νέα χλνξα Ληβάλεο, ζ. 195, ηνπ Μνrin Ζ

πνιηηηθή πνιηηηζκνχ.

15

Smith A., Δζληθή ηαπηφηεηα, αλσηέξσ, ζ. 249.

16

Le dur desir de durer… ηνπ Διπάξ, φπσο ζα κπνξνχζε λα κεηαθξαζζεί ή σο «ε

επίκνλε επηζπκία γηα δηάξθεηα», πξνβιεκαηηζκφ πνπ αλαπηχζζεη ν Steiner G., ζηνλ

Πχξγν ηνπ Κπαλνπψγσλα, Scripta 2002, ζ. 117.

15

Κξάηνο θαη πνιηηηζκόο

Θα κπνξνχζε θαλείο λα πξνζεγγίζεη ηε ζρέζε ηνπ θξάηνπο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ κε

πνιινχο ηξφπνπο17

. Γηα ηελ κειέηε ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζην

πιαίζην ηνπ παξφληνο ν πνιηηηζκφο εληάζζεηαη ζην πεξηβάιινλ, ζην ρψξν ηνπ νπνίνπ

απνηειεί ζηνηρείν, θαη δελ εμεηάδεηαη ν πνιηηηζκφο σο επξχηεξε θαηεγνξία18

. Σε

δηαθνξνπνίεζε απηή επηιέγνπκε σο πεξηζζφηεξν ζχκθσλε θαη κε ηελ άπνςε πνπ

δηακνξθψλεη ε θξαηνχζα λνκνινγία. Σν ηΔ ζηελ απφθαζε 2242/94 ζχκθσλα κε ηελ

νπνία ην Μέγαξν Μνπζηθήο αλ θαη αθνξά ηελ ηέρλε θαη ηνλ πνιηηηζκφ θαηά ηελ

έλλνηα ηνπ άξζ. 16 . δελ ππάγεηαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ άξζ. 24 19

. Ζ επηινγή

ζπλεπψο απηή ζπλέρεηαη κε ηε ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε ηνπ άξζ. 24 . θαη ηελ ξχζκηζε

17

Morin E., Nair S., Μηα πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Νέα χλνξα Ληβάλεο, ζ. 195, ηνπ

Μνrin Ζ πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Ο πνιηηηζηηθφο ηκπεξηαιηζκφο, Γηεζλήο Δλσζε γηα ηα

δηθαηψκαηα ηεο απειεπζέξσζεο ησλ ιαψλ, Ζξφδνηνο 1987, ηδίσο Μattelard A., Οη

πνιηηηζηηθνί κεραληζκνί ηνπ ηκπεξηαιηζηηθνχ θξάηνπο, ζ. 63 επ., Βεληδέινπ Δ.,

Γηαρξνλία θαη πλέξγεηα, αλσηέξσ, Said E., Κνπιηνχξα θαη Ηκπεξηαιηζκφο, Νεθέιε

1996, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Mayor F., Ζ θαηλνχξγηα ζειίδα, Νέα χλνξα

Ληβάλεο, 1997, ζ. 183, Ζ δεκνθξαηηθή δπλακηθή ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ε θαιιηέξγεηα

ηεο δεκνθξαηίαο, Elias N., Ζ δηαδηθαζία ηνπ πνιηηηζκνχ, Αιεμάλδξεηα 1996, ζ. 25

επ ηδίσο ζ. 60 επ.

18

Γεληθά γηα ηνλ πξνβιεκαηηζκφ απηφ βι. Mesnard A.H., Droit et Politique de la

culture, PUF 1990.

19

χκθσλα κε ηε ηΔ 2242/94:

«10. Δπεηδή, εμ εηέξνπ, ε θαηά ηα άλσ ζπληαγκαηηθή απαγφξεπζηο ηεο κεηψζεσο

ησλ θνηλνρξήζησλ ρψξσλ ησλ πφιεσλ ρσξεί αλεμαξηήησο ηνπ είδνπο ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο πξνο επηδίσμηλ ηνπ νπνίνπ απνραξαθηεξίδνληαη νχηνη άξα, ηζρχεη θαη

φηαλ ε κείσζηο αχηε επηρεηξείηαη δηά ζθνπνχο πνιηηηζηηθνχ ραξαθηήξνο, ζαιπνκέλνπο

ππφ ηεο πνιηηείαο εηο ην πιαίζηνλ ηεο ελζαξξχλζεσο ησλ ηερλψλ θαηά ην άξζξνλ 16

ηνπ πληάγκαηνο. Σν δήηεκα δε ηνχην είλαη δηάθνξνλ πξνο ηελ πξνζηαζίαλ ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο, θαηά ην άξζξνλ 24 ηνπ πληάγκαηνο, ε νπνία αθνξά εηο

ηελ δηαηήξεζηλ ησλ πνιηηηζηηθψλ κλεκείσλ, πεξί σλ δελ πξφθεηηαη εηο ηελ ππφ θξίζηλ

ππφζεζηλ. Δπνκέλσο, είλαη απνξξηπηένο σο αβάζηκνο ν λνκηθφο ηζρπξηζκφο ηεο

παξεκβάζεσο, θαηά ηνλ νπνίνλ ε ζπζία ηνπ επηκάρνπ θνηλνρξήζηνπ ρψξνπ

ζπγρσξείηαη ιφγσ ηεο ηζνηίκνπ πξνζηαζίαο ηελ νπνίαλ απνιακβάλεη θαηά ην άξζξνλ

24 ηνπ πληάγκαηνο ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Γηφηη ν θνηλσθειήο ζθνπφο ηεο

επεθηάζεσο ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο, κε απνηεινχληνο πνιηηηζηηθφλ κλεκείνλ, θαηά

ηελ έλλνηαλ ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, απνηειεί κελ ζεκηηφλ δεκφζηνλ

(πνιηηηζηηθφλ) ζθνπφλ, ν ζθνπφο, φκσο, νχηνο δελ είλαη ηζνδχλακνο νπδέ θαηηζρχεη

ηεο ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ησλ θνηλνρξήζησλ ρψξσλ, εθ' φζνλ πξνδήισο δελ

αθνξά εηο ηελ πξνζηαζίαλ ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο».

16

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζε απηήλ θαη φρη ελ γέλεη κε ηε ζπληαγκαηηθή

ξχζκηζε ηνπ πνιηηηζκνχ. Παξφια απηά ε ζέζε απηή ζα ηχρεη θξηηηθήο πξνζέγγηζεο

ζην ζρεηηθφ θεθάιαην δεδνκέλνπ φηη δελ είλαη απηνλφεηε νχηε ε κφλε νξζή.

Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο20

θαηέιεμε ζην ηέινο ηνπ 20νπ

αηψλα λα

ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο βαζηθνχο ζθνπνχο ηνπ θξάηνπο21

. θνπφ ηνπ θξάηνπο ζπληζηά

20

Αληί πνιιψλ απφ ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία βι. Γεθιεξή Μ., Ο δσδεθάδειηνο

ηνπ πεξηβάιινληνο, Δγθφιπην Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο, Νφκνο θαη Φχζε, Αλη.

άθθνπιαο, 1996, Γεθιεξή Μ,. Σν δίθαην ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο, Αλη.

άθθνπιαο, 2000, Καιιία - Αλησλίνπ Α., Διιεληθή θαη θνηλνηηθή λνκνζεζία

πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, έηε 1989- 1994, άθθνπιαο 1997, Καξάθσζηα Η.,

Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο 2000, Μελνπδάθνπ Κ., Πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο ζην Διιεληθφ δεκφζην δίθαην. Ζ ζπκβνιή ηεο λνκνινγίαο ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Νφκνο θαη Φχζε 1/1997, ζ. 74 επ., Παπαδεκεηξίνπ

Γ., Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα, Θεκειίσζε, πεξηερφκελν θαη ιεηηνπξγία, Νφκνο θαη

Φχζε, 1/1994, ζ. 375 επ, Πνξηόινπ -Μηραήι Α., Ζ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε

αλάγθε πξνζηαζίαο ηνπ, Σν 1987, 4, Ρώηε Β., Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο γηα ηελ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Γίθαην θαη Πεξηβάιινλ, 3, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα

1984, Ρώηε Β., Δπηζθφπεζε ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο γηα ην

πεξηβάιινλ, έηε 1984- 1993, Νφκνο θαη Φχζε, 1/1994, ζ. 51- 112, Α. άθθνπιαο,

Αζήλα 1994, ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο 1985, θνπξή Β, Σάρνπ Α., Ζ πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο ζηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Παξαηεξεηήο,

Θεζζαινλίθε 1988, Σάρνπ Α., Γίθαην Πξνζηαζίαο ηνπ Πεξηβάιινληνο,

Θεζζαινλίθε, Δθδ. άθθνπια, 5ε έθδνζε, 1998.

21

Γηα ηελ εθδνρή ηεο service publique culturelle ζην γαιιηθφ δίθαην ππφ ην θαζεζηψο

ηεο νπνίαο εθπιεξψλνληαη θξαηηθνί ζθνπνί βι. αληί πνιιψλ Mesnard A.H., Droit et

Politique de la culture, PUF 1990, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία. Γεληθά γηα ηελ

service publique ζην γαιιηθφ δίθαην βι. Linotte D. - Mestre A., Services Publics et

Droit public économique. LiTEC, Chenot B., Droit public économique, Cours de

Droit IEP Pars 1957-58, De Laubadere A., Droit public économique, De Corail J.L.,

La crise de la notion de service public, LGDJ 1954, Le juge administratif et la

qualification des interventions de l’Etat dans le domaine de l’économie, Et. homm.Ch.

Einsenmann, Chenot B. La notion de service public dans la jurisprudence

économique de Conseil d’Etat, EDCE 1950, Delmas Marsalet., Le contrôle

juridictionnel des interventions économiques de l’Etat, EDCE 1969, Jeanneau B.,

Droit des services publics et des entreprises nationaux, Dalloz1983,. Γηα ηελ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζην πιαίζην ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ βι. αληί

πνιιψλ Βι. γηα ην ζέκα αληί πνιιψλ Eleftheriadis P., The future of environmental

rights in the European Union, ζε Alston Ph (ed), The EU and Human Rights, Oxford

Universit Press, 2000 ζ. 529 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Scott J., "Of Kith

and Kine (and Crustaceans): Trade and Environment in the EU and WTO, in Weiler,

ed., The EU, NAFTA and the WTO: Towards a Common Law of International Trade ,

Oxford, OUP, 2000.

17

θαη ε επηινγή ησλ ζηνηρείσλ εθείλσλ ηνπ παξειζφληνο ηα νπνία ζα ζπλαπνηειέζνπλ

ηελ εζληθή ηαπηφηεηα ηνπ ιανχ ηνπ. Μεηά ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ νηθνλνκηθψλ

πξσηνβνπιηψλ ησλ θξαηψλ θαη ηνπ παξεκβαηηζκνχ θαζψο θαη ηελ ηδησηηθνπνίεζε

ησλ πεξηζζφηεξσλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ, ε κέξηκλα γηα ηελ ηζηνξία (πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ), ην νηθνζχζηεκα, ηε θχζε θαη ηελ πφιε (θπζηθφ θαη νηθηζηηθφ

πεξηβάιινλ) απνηεινχλ, θαηά θάπνην ηξφπν, ζεκειηψδε ιφγν χπαξμεο ηεο θξαηηθήο

δξάζεο, εθηφο βεβαίσο ηεο δηαρεηξηζηηθήο άζθεζεο εμνπζίαο πνπ εθηειεί. Ζ

πξνζηαζία (ηνπ πεξηβάιινληνο) ππφ ηελ έλλνηα απηή δελ λνείηαη κφλνλ σο δηαηήξεζή

ηνπ αιιά σο δεκηνπξγία ηνπ, σο θαηαζθεπή ηνπ. Δίλαη κηα πνιηηηθή, ηζηνξηθή θαη

αηζζεηηθή απφθαζε πεξί ηνπ ηη είλαη πεξηβάιινλ, ηη επηιέγνπκε λα πεξηιακβάλεη θαη

ηη εμαθαλίδνπκε22

.

Ο ζπζρεηηζκφο ηνπ ρψξνπ κε ην ρξφλν είλαη ζπλεπψο ε ζπληζηακέλε ηεο πξνζηαζίαο

ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ δελ απνηειεί απηνλφεηε ζέζε αιιά είλαη πξντφλ επηινγψλ.

Σηο επηινγέο απηέο είλαη δπλαηφ λα θάλεη ε εμνπζία, ν ρξφλνο, ην ηπραίν, θιπ. Ζ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη κηα επηινγή γηα ην ρψξν ε νπνία θαη’αξρήλ

αθνξά ηα θξάηε ηα νπνία απνθαζίδνπλ γηα ηα εδάθε ηνπο: κηα απφθαζε κλήκεο ή

ιήζεο23

.

ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο εληάζζεηαη σο επξχηεξν δήηεκα ε πξνζηαζία ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαζψο θαη ηνπ θπζηθνχ. Σν πεξηβάιινλ ζπλζέηεη ην

θπζηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ ζηνηρείν, ρσξίο λα ζεκαίλεη ηνχην φηη ζπρλά δελ ππάξρεη

ζρέζε αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ δχν ζηνηρείσλ ή θαη αλαίξεζεο24

.

22

Γηα ηελ αληίιεςε ηεο ηζηνξίαο ζηνλ 20ν αηψλα βι. αληί άιισλ Λε Γθνθ Ε.,

Ηζηνξία θαη Μλήκε, Νεθέιε, 1998, ζ. 643 επ.

23

Γεληθά γηα ην δήηεκα βι. Lamy Y. (dir), L’alchimie du patrimoine, discours et

politique, Edition de la Maison des sciences de l’homme d’Aquitaine, 1996, φπνπ θαη

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Λε Γθνθ Ε., Ηζηνξία θαη Μλήκε, αλσηέξσ φπνπ ζηε ζ. 90

αλαθέξεη φηη: «Καηά ηνλ ίδην ηξφπν ε ζπιινγηθή κλήκε έρεη απνηειέζεη έλα

ζεκαληηθφ δηαθχβεπκα ζην πιαίζην ηεο πάιεο ησλ θνηλσληθψλ δπλάκεσλ γηα ηελ

εμνπζία. Μηα απφ ηηο χςηζηεο θξνληίδεο ησλ ηάμεσλ, ησλ νκάδσλ, ησλ αηφκσλ πνπ

θπξηάξρεζαλ θαη θπξηαξρνχλ ζηηο ηζηνξηθέο θνηλσλίεο είλαη λα θαηαζηνχλ θχξηνη ηεο

κλήκεο θαη ηεο ιήζεο».

24

Με εμαηξεηηθή ελάξγεηα ηίζεηαη ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηελ αλαγθαηφηεηα

ειεχζεξσλ, θνηλφρξεζησλ ρψξσλ κέζα ζε πφιεηο ζηε ηΔ 2242/94 κε ηελ αθφινπζε

δηαηχπσζε ζχκθσλα κε ηελ νπνία απαγνξεχεηαη απφιπηα ε κείσζή ηνπο:

«6. Δπεηδή θαηά ηαο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο επηβάιιεηαη εηο ηελ

πνιηηείαλ, αθ' ελφο κελ ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, αθ' εηέξνπ δε ν

18

Έηζη, εθφζνλ ηα θξάηε ζήκεξα ζηελ Δπξψπε ιφγσ θαη ηεο ειεχζεξεο

εγθαηάζηαζεο, δελ έρνπλ ηδηαίηεξα ζαθή εδαθηθά ζχλνξα, δηαηεξνχλ αξκνδηφηεηα

ζην ρψξν κέζσ ηεο ρσξνηαμίαο θαη ηεο πνιενδφκεζεο25

. Ζ Δπξψπε ησλ Πφιεσλ, αλ

θαη ζρεηηθνπνηεί ηε ζεκαζία ησλ θξαηψλ, απαηηεί, πξνο ην παξφλ, φκσο ηελ χπαξμή

ηνπο γηα λα θαηαζθεπάζεη Πφιεηο θαη ελ πνιινίο θαη Πνιηηείεο26

.

νξζνινγηθφο ρσξνηαμηθφο θαη πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο πξνο εμαζθάιηζηλ ησλ

αξίζησλ δπλαηψλ φξσλ δηαβηψζεσο. Δθ ηνπ ζπλδπαζκνχ ησλ αλσηέξσ δηαηάμεσλ

ζπλάγεηαη φηη ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ηπγράλεη φρη κφλνλ ην θπζηθφλ αιιά θαη ην

"νηθηζηηθφλ" ή "αζηηθφλ" πεξηβάιινλ, εθ ηνπ νπνίνπ εμαξηάηαη ελ πνιινίο ε πγεία θαη

ε πνηφηεο δσήο ησλ θαηνίθσλ ησλ πφιεσλ. Μεηαμχ δε ησλ δηαθφξσλ παξαγφλησλ ηνπ

αζηηθνχ πεξηβάιινληνο, πξφδεινλ δσηηθήλ ζεκαζίαλ έρνπλ νη ειεχζεξνη

θνηλφρξεζηνη ρψξνη πξαζίλνπ, νη νπνίνη, πξνθεηκέλνπ ηδία πεξί ησλ ζπγρξφλσλ

κεγαπφιεσλ, απνηεινχλ ην εληειψο απαξαίηεηνλ δηά ηελ πγείαλ ησλ αλζξψπσλ

ππνθαηάζηαηνλ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ αλάγθε δε πξνζηαζίαο ησλ ρψξσλ

απηψλ θαζίζηαηαη ζπλερψο επηηαθηηθσηέξα, θαζ' ν κέηξνλ επηρεηξείηαη, θαλεξψο ή

ζπγθεθαιπκέλσο, θαιθίδεπζηο ηεο εθηάζεσο απηψλ πξνο επηδίσμηλ άιισλ δεκνζίσλ

ζθνπψλ έλεθελ ηνπ ππεξφγθνπ θφζηνπο ησλ απαιινηξηψζεσλ εηο ηελ ζχγρξνλνλ

πφιηλ. Σνηνπηνηξφπσο ε δηαηήξεζηο ησλ ρψξσλ απηψλ απνηειεί πιένλ πςίζηελ

πξνηεξαηφηεηα δηά ηελ πξνζηαζίαλ ηεο πνηφηεηνο ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο, εηο

ηξφπνλ ψζηε θαη ειαρίζηεο ηνηαχηεο εθηάζεσο ε απψιεηα λα ινγίδεηαη αλεπίηξεπηνο

επηδείλσζηο ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο».

Τπφ ηελ έλλνηα απηή θαηνρπξψλεηαη ζπληαγκαηηθά ε δηαηήξεζε ησλ θνηλφρξεζησλ

ρψξσλ θαη ε απαγφξεπζε δφκεζήο ηνπο σο πξάμε δεκηνπξγίαο πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο.

25

Αληί πνιιψλ βι. θνπξή Β., Υσξνηαμηθφ θαη Πνιενδνκηθφ Γίθαην, άθθνπιαο

Θεζζαινλίθε 1991, Υνξνκίδε Κ., Σν δίθαην ηεο ξπκνηνκίαο θαη ηνπ πνιενδνκηθνχ

ζρεδηαζκνχ, Θεζζαινλίθε 1994, Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Σν δίθαην ηεο δφκεζεο Σ.

Α, Αλη. άθθνπιαο 1999, Ρόδνπ Ν., Ζ λνκηθή πξνβιεκαηηθή ηνπ ρσξνηαμηθνχ

ζρεδηαζκνχ, Αλη. άθθνπιαο 1994.

26

Μεηαμχ άιισλ βι. Βenevolo L., Ζ πφιε ζηελ Δπξψπε, Διιεληθά Γξάκκαηα,

1997, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Hiorns F. R., Town- Building in History,

London, 1956, Morris A.E.J., History of Urban Form, London, 1972, Judge D.,

Stoker G., Wolman H. (eds), Theories of Urban Politics, Sage Publications, London,

1995. Γηα κηα ζπγθξηηηθή επηζθφπεζε ησλ δηαθφξσλ ηχπσλ ζηξαηεγηθνχ

ρσξνηαμηθνχ θαη πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ζηελ Δπξψπε ησλ 15, βι. European

Commission, The EU Compendium of Spatial Planning Systems and Policies, Office

for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 1997. Σέινο,

γηα ηελ έλλνηα θαη ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζηξαηεγηθνχ θξάηνπο βι. Commissariat

Général du Plan, Pour un État stratège, garant de l’intérêt général, La Documentation

Française, Paris, 1993.

19

Αλ ε έλλνηα ηνπ «ρψξνπ»27, o νπνίoο απνηππψζεθε ζηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη σο

εληαίνο θαη επξσπατθφο, ζπληζηά γηα ηελ εληαία Δπξψπε, φ,ηη ε έλλνηα ηνπ εδάθνπο28

γηα ηα θξάηε κέιε, ηφηε ε θαηαζθεπή29

ηνπ είλαη πξάμε θπξηαξρίαο30

θαη δεκηνπξγίαο

27

Ο φξνο ρψξνο απνδίδεη ηελ γαιιηθή ιέμε Espace ε νπνία ηίζεηαη πξνδήισο αληί

ηεο ιέμεο territoire, πεξηζζφηεξν ζπλδεδεκέλε κε ηελ έλλνηα ηνπ θξάηνπο θαη ηεο

θπξηαξρίαο.

28

Territoire. Γηα ηελ έλλνηα ηνπ territoire ζε ζρέζε κε ηελ θπξηαξρία βι. Rousseau

J.J., Du Contrat Social, IV, GF Flammarion 1966, « Quand l’Etat est institue, le

consentement est dans la résidence: habiter le territoire, c’est se soumettre a la

souveraineté». Δκθαζε δίδεηαη ζηε κεηάθξαζε ηνπ φξνπ θαζψο ην έδαθνο ( ή ε ρψξα

ή ε επηθξάηεηα) ζπληζηά βαζηθφ πξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ θξάηνπο. Ζ έλλνηα ηνπ

εδάθνπο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ζπλφξσλ. Ο πξνβιεκαηηζκφο ζε ζρέζε κε ηα

ζχλνξα επαλαιήθζεθε θαη γηα ηνλ εληαίν επξσπατθφ ρψξν. Βι. θαη ηνλ νξηζκφ ηνπ

ρψξνπ θαηά ηνλ βώιν Α., ζε πληαγκαηηθφλ Γίθαηνλ, Παπαδήζεο 1942, ζ. 95 σο

εμήο: «Υψξα ή επηθξάηεηα ιέγεηαη ν ρψξνο θαη γεληθψο ε έθηαζηο εληφο ησλ νπνίσλ

αζθείηαη ε θξαηηθή εμνπζία επί ησλ εγθαηεζηεκέλσλ ή δηακελφλησλ πξνζψπσλ,

ηζαγελψλ ή αιινδαπψλ».

29

Ζ θαηαζθεπή ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ έρεη δηαηππσζεί σο δηαλφεκα θαη απφ άιινπο

ζπγγξαθείο θαη δελ ζπληζηά λενινγηζκφ ηνπ παξφληνο. Αληί άιισλ βι. Bellamy R.,

Castiliogne D., Building the Union. The Nature of Sovereignty in the Political

Architecture of Europe, Law and Philosophy, 16, 1997, ζ. 421- 445, Burgess M.,

Federalism and European Union: the building of Europe, 1950-2000, London,

Routlegde, 2000, Pinder J., The Building of the European Union, third edition,

Oxford University Press, 1998, Egan M., Constructing a European Market, Oxford

University Press, 2001, McKay D., Designing Europe, Comparative Lessons from the

Federal Experience, Oxford University Press, 2001.

30

Αληί πνιιψλ Ρακνλέ Η., Γεσπνιηηηθή ηνπ Υάνπο, Πφιηο, 1998, ζ. 26 επ, Vedel G.,

Shengen et Maastricht (a propos de la decision no 91-294 DC du Conseil

constitutionnel du 25 juillet 1991, RFD adm 8 (2) 1992, ζ. 173 επ, De Burca G.,

Scott J. (ed) Constitutional Change in the EU, From Uniformity to Flexibility ? Hart

Publishing, 2000 φπνπ κεηαμχ άιισλ θαη Walker N., Flexibility within a

Metaconstitutional Frame: Reflections on the Future of Legal Authority in Europe, ζ

.9 επ., Snyder Fr., Soft Law and Institutional Practice in the European Community,

in S. Martin (ed), The construction of Europe: Essays in Honor of Emile Noël,

Kluwer, 1994, Teubner G., Global Bukowina: Legal Pluralism in the World Society,

in G. Teubner (ed), Global Law Without a State, Aldershot, Dartmouth, 1997, ζ. 3-30,

Γαγηόγινπ Π., Πεξί θπξηαξρίαο, Αλη. άθθνπιαο 1986, Mαπξηά Κ., πληαγκαηηθφ

Γίθαην Η, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 61 επ., θαλδάκε Ν., Σν θξάηνο ζηελ Δπξσπατθή

Κνηλφηεηα, Η., Αλη. άθθνπιαο, 1986, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Ζιηνπνύινπ –

ηξάγγα Σδ., Διιεληθφ πληαγκαηηθφ Γίθαην θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Αλη.

άθθνπιαο, 1996, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

20

ηαπηνηήησλ31

. Σν κεγαιεπήβνιν ζρέδην ηεο εγθαζίδξπζεο ηεο Δληαίαο Δζσηεξηθήο

Αγνξάο32

επέβαιε ηελ θαηάξγεζε ησλ «εζσηεξηθψλ ζπλφξσλ» αλάκεζα ζηα θξάηε

κέιε ηεο Έλσζεο, ελψ ν ηξίηνο ππιψλαο ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε

ζηφρεπε ζηε δηεπθφιπλζε ηεο ειεπζεξίαο ηεο δηαζπλνξηαθήο κεηαθίλεζεο πξνζψπσλ

θαη ζηνλ έιεγρν ησλ εμσηεξηθψλ ζπλφξσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο33

. Ο επξσπατθφο

ρψξνο αλαδείρζεθε θαηά ηελ ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή εμέιημε ηεο εληαίαο Δπξψπεο,

σο ε έλλνηα πνπ ζα ιεηηνπξγνχζε ελνπνηεηηθά, ρσξίο λα δηαηξεί θαη λα ζίγεη ηελ

θξαηηθή θπξηαξρία ή ηηο εζληθέο επαηζζεζίεο. Δθθξάδεη κηα ππφ δηακφξθσζε

πξαγκαηηθφηεηα θαη κηα πνιηηηθή θαη ηζηνξηθή απφθαζε ελ ηαπηψ34

.

Ο επξσπατθφο ρψξνο, φκσο, δελ είλαη αθφκε πιήξσο θαζνξηζκέλνο, νχηε σο έλλνηα,

νχηε σο πξαγκαηηθφηεηα. Γνκείηαη ζηαδηαθά κε πιηθφ ην ρξφλν, ηα πξφζσπα ηηο

ιέμεηο θαη έλα ζχλνιν πξάμεσλ θαη απνθάζεσλ πνπ ηνλ πξαγκαηψλνπλ ζαλ ηζηνξηθή

θαηάθηεζε, ή ζπρλά θαη ηνλ αλαηξνχλ. Απαηηεί ζπρλά θαη ηελ απνδφκεζε ππνδνκψλ

θαη κλήκεο πνπ θαζηζηά κε πξαγκαηνπνηήζηκε ηελ θαηαζθεπή ηεο επξσπατθήο

31

Di Meo G., Production des identités et attachement au lieu, ζε L’alchimie du

patrimoine, αλσηέξσ, ζ. 247 επ. πνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

32

Αληί πνιιψλ γηα ην δήηεκα βι. Mattera A., Ζ εληαία επξσπατθή αγνξά- Οη

θαλφλεο θαη ε ιεηηνπξγία ηεο, Αλη. άθθνπιαο 1992, φπνπ θαη αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία. Βι. αθφκε ηα έγγξαθα ηεο Δπηηξνπήο Commission des Communautés

Européennes, L’achèvement du marché intérieur. Livre blanc de la Commission a l’

intention de Conseil Européen, Bruxelles COM (870), 310 def. 14/6/1985,

Commission des Communautés Européennes, Un grand marché dans frontières,

Documentation Européenne, 3/1988, Bruxelles, Commission des Communautés

Européennes, Réussir l’Acte Unique européenne. Une nouvelle frontière pour

l’Europe. Communication de la Commission au Conseil, (COM (87)100), Μηραιάθε

Ν., ηακαηνπνύινπ Α., Ζ ηζηνξία ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο, Απφ ηε

Ρψκε ζην Μάαζηξηρη, Ζ ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, Νέα χλνξα Ληβάλεο, 1993.

33

ρεηηθά βι. Bangenan M., Priorité a la suppression des frontières, Revue du

Marché Commun, no 334/1990, Anderson M., Bort E. (επηκει), The Frontiers of

Europe, Pinter 1998, London, Ησαθεηκίδε Π., Ζ έθηαζε θαη ηα ζχλνξα ηνπ

επξσπατθνχ ρψξνπ: λέεο πξαγκαηηθφηεηεο θαη λέεο πξνθιήζεηο, ζε Αλδξηθνπνύινπ

Δ., Καπθαιά Γ., Ο λένο επξσπατθφο ρψξνο, ε δηεχξπλζε θαη ε γεσγξαθία ηεο

επξσπατθήο αλάπηπμεο, Θεκέιην, Βηβιηνζήθε Δπξσπατθψλ Θεκάησλ, 2000, ζ. 70,

Kαξηςηάδε Γ., Ζ έλλνηα ησλ θνηλνηηθψλ ζπλφξσλ ζηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία,

Αδεκνζίεπηε κειέηε, Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ 1995, θιπ.

34

. Γηα ηελ απηνλνεκαηνδφηεζε ησλ ελλνηψλ απφ ηελ ηζηνξηθή εμέιημε βι. θαη

Σζάηζνπ Γ., Δπίκαρεο έλλνηεο ηεο Δπξσπατθήο Δλσζηαθήο Σάμεο, Μεζνδνινγηθή

ζπκβνιή ζηελ εξκελεία ησλ επξσπατθψλ ελσζηαθψλ ζεζκψλ, Αλη. άθθνπιαο 1997.

21

ηαπηφηεηαο. Κξίζηκν ζηνηρείν γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ, εθφζνλ

νινθιεξσζεί θαη ππάξμεη, ζα απνηειέζεη ε ζπλείδεζε εληαίαο ηζηνξίαο θαη ζπλέρεηαο

θαζψο θαη ε ζπλείδεζε εληαίαο ηαπηφηεηαο ηνπ επξσπαίνπ πνιίηε βαζηδφκελε ζε

έλαλ θνηλφ πνιηηηζκφ. Απφ ηελ άπνςε απηή ε ξχζκηζε ηνπ άξζ. 151 πλζΔΔ είλαη

ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζην κέηξν πνπ αθνξά ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο

ζεκαζίαο35

.

Σα θξάηε φκσο θαη ε Δπξσπατθή Έλσζε δελ είλαη νη κφλνη παξάγνληεο πνπ

δηεθδηθνχλ αξκνδηφηεηα γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Ο 20νο

αηψλαο αλέδεημε ηελ

δηεζλή θνηλσλία σο ελδηαθεξφκελε θαη δηεθδηθνχζα αξκνδηφηεηα γηα ηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά ηεο αλζξσπφηεηαο36

δίδνληαο παξάιιεια θαη ηε δηάζηαζε ηεο

παγθφζκηαο ζπλείδεζεο θνηλήο αλζξψπηλεο ηζηνξίαο ζην πιαίζην ησλ δηεζλψλ

ζπκβάζεσλ πνπ ππνγξάθνληαη γηα ηελ πξνζηαζία ηεο.

Δπίθαηξν θαηλφκελν ζπλεπψο απνηειεί ε δηεζλνπνίεζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ην ελδηαθέξνλ πνηθίισλ θνξέσλ γηα ηε δηάζσζε,

ζπληήξεζε θαη δηαθχιαμε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Σνχην φκσο δελ αλαηξεί ην

ελδηαθέξνλ ησλ θξαηψλ θαη, ηδίσο ηνχην, ησλ εζλψλ θαη δηαθφξσλ εζληθψλ νκάδσλ

γηα ηελ πνιηηηζηηθή ηνπο θιεξνλνκηά παξάιιεια θαη ζπρλά κε ηξφπν

αληαγσληζηηθφ37

.

Δίλαη ινηπφλ δήηεκα εμνπζίαο ε κλήκε ;

Ζ απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ απνηειεί θαη ηελ εθθίλεζε ηεο δηαδξνκήο κέζα ζηνπο

θαλφλεο, εζληθνχο, δηεζλείο θαη θνηλνηηθνχο, απφ ηνπο νπνίνπο ζα επηρεηξεζεί λα

δηαπηζηψζνπκε πνηα απφθαζε επηθξαηεί σο πξνο ηελ δεκηνπξγία ησλ κειινληηθψλ

ηαπηνηήησλ καο. Σα έζλε δηεθδηθνχλ ζζελαξφ ξφιν ζηε δηαδηθαζία απηή θαη ηα

πληάγκαηα είλαη ην φρεκα απηήο ηεο πξνζπάζεηαο. Οη δηεζλείο νξγαληζκνί είλαη

πεξηζζφηεξν κεηακνληέξλνη θαη ηείλνπλ πξνο ηνλ θνζκνπνιηηηζκφ. Ζ Δπξσπατθή

35

. Βι. ρεηηθά Riou A., Le droit de la culture et le droit a la culture, ESF ed.1996, ζ.

35 επ.

36

Γηα ηελ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο απηήο βι. Labrot V., L’apport du droit international:

patrimoine commun de l’humanité et patrimoine naturel, ζε Lamy Y. (dir),

L’alchimie du patrimoine, maison des sciences de l’homme d’Aquitaine, 1996, ζ. 109

επ.

37

Lamy Y., Un universalisme culturel?, ζε Lamy Y. (dir), L’alchimie du patrimoine,

maison des sciences de l’homme d’Aquitaine, 1996, ζ. 527 επ.

22

Δλσζε δηζηαθηηθά θαη κε θνκςφ ηξφπν επηρεηξεί λα εμεχξεη ηελ πνιηηηζηηθή εθείλε

θιεξνλνκηά πνπ ζα έρεη επξσπατθή ζεκαζία.

Ο πνιηηηζκφο θαη ε αλάπηπμή ηνπ απνηεινχζε ηελ πην βέβαηε απφδεημε ηεο επκάξεηαο

θαη ηεο πνιηηηθήο ζηαζεξφηεηαο κηαο θνηλσλίαο. Δίηε αλαθεξζνχκε ζην Υξπζφ Αηψλα

ησλ Αζελψλ, είηε ζηελ Απιή ησλ Μεδίθσλ, είηε ζηε ζχγρξνλε λενυνξθέδηθε

θνπιηνχξα, θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο ιάκςεο ηνπο είλαη ε ζχλδεζή ηνπο κε ηελ

πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθή εμνπζία38

. Ο Θνπθπδίδεο αλαπηχζζεη ηε ζέζε απηή ζηνλ

Δπηηάθην κε ιίγεο ιέμεηο: «Φηινθαινχκελ ηε γαξ κεη' επηειείαο...πινχησ ηε έξγνπ

κάιινλ θαηξψ ή ιφγνπ θφκπν ρξψκεζα...»39

. Παξφηη φκσο ε αίζζεζε ηνπ θάιινπο

ήηαλ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Αζελαίνπ πνιίηε, απηή πνιχ απέρεη απφ ηελ ζχγρξνλε

θξαηηθή αλάκεημε ζηελ πνιηηηζηηθή πνιηηηθή.

Παξαδνζηαθά ε ηδησηηθή ηζρχο θαη επκάξεηα ζπλδέεηαη θαη βξίζθεη θνηλσληθφ

έξεηζκα αλφδνπ ζηνλ πνιηηηζκφ. Έηζη ε πνιηηηζηηθή ηζηνξία αλαπηχρζεθε γχξσ απφ

εχπνξεο απιέο. Ο ξφινο ηνπ θξάηνπο Μαηθήλα εμειίρζεθε ζηνλ αηψλα καο ζε

38

Αληί άιισλ βι. Ecν U., Le coût d’un chef - d’oeuvre. La guerre du faux, Biblio,

Grasset 1985, ζ. 302 επ. κε ηίηιν Ζ αμία ελφο έξγνπ ηέρλεο, φπνπ θαη θξηηηθή

παξνπζίαζε ηεο δηαθνξάο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο απφ ηε λνπβέια ζε ζπλάξηεζε κε ην

θφζηνο απφθηεζεο ησλ εκπεηξηψλ πνπ ζπλεπάγεηαη ην θάζε είδνο γηα ην ζπγγξαθέα.

χκθσλα κε ηε ζέζε ηνπ ζπγγξαθέα, αθφκε θαη ε επηινγή ελφο ινγνηερληθνχ είδνπο

ζπλδέεηαη κε ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή πξνέιεπζε ηφζν ηνπ ζπγγξαθέα φζν θαη ηνπ

γεληθφηεξνπ ρψξν ζηνλ νπνίν εληάζζεηαη ην έξγν, Αιηνπζέξ Λ., Θέζεηο, Ηδενινγία

θαη Ηδενινγηθνί κεραληζκνί ηνπ θξάηνπο, ζεκέιην, χγρξνλε θέςε, γ΄ έθδ., 1981 ζ.

75 επ., θαη εηδηθφηεξα γηα ηνπο ηδενινγηθνχο κεραληζκνχο ηνπ θξάηνπο ζ. 84 επ. κε

ξεηή αλαθνξά ζηνλ πνιηηηζκφ (γξάκκαηα, ηέρλεο θ.ιπ.), Γνπώξρνι Α., Ζ θηινζνθία

ηνπ Α. Γνπφξρσι, Απφ ην Α ζην Β θαη πάιη απ’ ηελ αξρή, έιαο 1986, ζ. 139, θαη

εηδηθφηεξα ε εηξσληθή δηαηχπσζε «M' αξέζεη ην ρξήκα ζηνλ ηνίρν. Αο πνχκε φηη

ζθνπεχεηε λ’ αγνξάζεηε έλα πίλαθα 200.000 δνιαξίσλ. Μνπ θαίλεηαη πσο απηά ηα

ιεθηά ζα έπξεπε λα ηα πάξεηε, λα ηα δέζεηε φια καδί θαη λα ηα θξεκάζεηε ζηνλ

ηνίρν. Μεηά φηαλ ζαο εξρφηαλ θάπνηνο επίζθεςε, ην πξψην πξάγκα πνπ ζα έβιεπε ζα

ήηαλ ην ρξήκα ζηνλ ηνίρν».

39

Καθξηδή Φ., Πεξηθιένπο Δπηηάθηνο, Αζήλα 1977, ζ. 24, ηνπ ίδηνπ, Δξκελεπηηθά

ζρφιηα ζηνλ Δπηηάθην ηνπ Θνπθπδίδε, Αζήλα 1979, Ζ βηβιηνζήθε ηνπ θηινιφγνπ.

Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη έρεη δηαηππσζεί θαη αληίζεηε άπνςε απφ ην Φ. Νίηζε,

ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θξάηνο-άζηπ ηεο Αζήλαο ήηαλ δχζπηζην πξνο ηελ

αλάπηπμε ηεο θνπιηνχξαο θαη ε θνπιηνχξα αλαπηπζζφηαλ παξά ηε ζέιεζε ηνπ

άζηεσο. Γηα ηηο ζέζεηο απηέο βι. Ζιηνύ Ζ., Σν κήλπκα ηνπ Θνπθπδίδε, Κέδξνο 1980,

ζ. 226.

23

θαζνξηζηηθφ γηα ηελ πξαγκάησζε ηεο ζχγρξνλεο πνιηηηζηηθήο ηζηνξίαο40

. Παξακέλεη

πξνθαλήο ε δηαπίζησζε φηη ν γεληθφηεξνο πξνβιεκαηηζκφο γηα ηνλ πνιηηηζκφ μεθηλά

απφ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηεο βαζηιείαο ηνπο ηειεπηαίνπο

αηψλεο41

, ηε δηακφξθσζε εζληθψλ ζπλεηδήζεσλ θαη ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο.

Σα θξάηε εηζήιζαλ ζηελ πνιηηηζηηθή δξάζε κεηά ηελ αλάπηπμε ηεο αζηηθήο ηάμεο

θαη σο έθθξαζε ηεο ζπκκεηνρήο ηεο ηάμεο απηήο ζηελ εμνπζία. Οη βαζηιηθέο απιέο

έπαςαλ λα είλαη ην ζεξκνθήπην ηεο ηέρλεο πνπ αλαδεηθλπε ηεο εμνπζία ησλ

βαζηιέσλ. Οη αζηνί εμαζθάιηζαλ έλαλ ηζηνξηθφ ξφιν ζηελ Δπξψπε ηδίσο κέζα απφ

ην θξαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ηνλ πνιηηηζκφ. Γελ είλαη ηπραίν φηη θαη ν ίδηνο ν φξνο

―patrimoine‖ μεπήδεζε ζηνπο κεηεπαλαζηαηηθνχο ηεο Γαιιηθήο Δπαλάζηαζεο

ρξφλνπο θαζψο θαη ε ζρεηηθή ηδενινγία θαη πξαθηηθή42

. Καη ην ελδηαθέξνλ απηφ δελ

πεξηνξίζζεθε ζην παξφλ θαη ην κέιινλ. Πεξηζζφηεξν έληνλν ππήξμε ζε ζρέζε κε ην

παξειζφλ. Σν λα μαλαγξάθεη θαλείο ηελ Ηζηνξία είλαη πξνζθηιήο δξαζηεξηφηεηα θαη

γίλεηαη αθφκε απνηειεζκαηηθφηεξα κε ηελ αλάδεημε ηεο κλήκεο κέζα απφ ηα ίρλε

πνπ απηή θαηαιείπεη. Ζ θξίζε ζπλεπψο γηα ην επάμην λα δηαηεξεζεί ζην ρψξν δελ

είλαη παξά κηα θξίζε γηα ηελ αηζζεηηθή θαη ηε κλήκε, κηα θξίζε εμνπζίαο. Ζ

θαηαζηξνθή ηνπ αλάμηνπ γηα ηε κλήκε αγαζνχ δελ είλαη παξά κηα απφπεηξα

δηαγξαθήο ησλ ηζηνξηθψλ πεπξαγκέλσλ. Οζν ε δεκηνπξγία ηφζν θαη ε θαηαζηξνθή

ησλ έξγσλ ηέρλεο ζπληζηά επηινγή ηνπ πνην έξγν ζα θαηαζηεί κλεκείν θαη πνην ζα

40

Mesnard A. H., L'action culturelle des pouvoirs publics, LGDJ 1969, ζ. 35 επ.

ηελ Ηηαιία ζήκεξα θηάλνπλ νξηζκέλνη ζπγγξαθείο λα κηινχλ γηα Κξάηνο

Πνιηηηζκνχ (Stato di Cultura), ζρεηηθά βι. κεηαμχ άιισλ Merusi F., Principi

fondamentali, Art. l-12, ζην ζπιινγηθφ έξγν, Mortati, Barbera, Agro, Romagnoli,

Berts, Pizzorusso, Merusi, Cassese, Commentario délia Costituzione a cura,

Bologna Roma 1975, Nicola Zanichelli Editore, Soc. Ed. Del Porto Italiano, ζ. 441,

φπνπ θαη αλαθνξά ζηνλ φξν ηνπ da Spagna-Musso, ππνζεκείσζε 9, αιιά θαη ζηνλ

αλάινγν γεξκαληθφ φξν πνπ πξνθχπηεη απφ ην έξγν ηνπ Huber E.R., Zur Problematik

des Kulturstaats, ηνλ νπνίν θαη επεμεξγάζζεθε ν Kruger, Allgemeine Staatslehre,

Stuttgart 1964, ζ. 806 επ.

41

Δηδηθά γηα ην δήηεκα απηφ βι. Mesnard A.H., Droit et Politique de la culture, PUF

1990, ζ. 32 επ.

42

Gamboni D., Le renversemetnt des monuments communistes et l’histoire des

destructions d’œuvres d’art, ζε Lamy Y. (dir) L’alchimie du patrimoine, αλσηέξσ, ζ.

349 επ., κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

24

εμαθαληζζεί, σο πξάμε ηζηνξηθνχ βαλδαιηζκνχ θαη επηινγψλ43

. Αλ κάιηζηα

κειεηνχζε θαλείο ηελ ηζηνξία ησλ αληηθεηκέλσλ ζα δηαπίζησλε φηη κε κεγαιχηεξε

επξχηεηα ζπλαληάηαη ε θαηαζηξνθή ηνπο παξά ε βνχιεζε δηαηήξεζήο ηνπο.

Καηεμνρήλ ηνκέαο ηεο θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πιένλ44

, ε πξνζηαζία αιιά θαη ε

θαηαζηξνθή (φπσο ήδε δηαπηζηψζακε) ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ είλαη ζπλδεδεκέλε

κε ηελ επίηεπμε ησλ βαζηθψλ ζθνπψλ ηνπ θξάηνπο45

. Ο πνιηηηζκφο, ζηνηρείν

ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο αιιά θαη ξήμεο θαη ζχγρξνλεο έθθξαζεο ηεο εζληθήο

ζπλείδεζεο αιιά θαη απαμίαο ηεο, απνηειεί βαζηθφηαην ζεκείν έθθξαζεο ηεο έλλνηαο

ηνπ έζλνπο46

θαη ηνπ θξάηνπο47

. Δίλαη φκσο ηαπηφρξνλα θαη ζπλδεηηθφ ζηνηρείν κε ηε

κειινληηθή ηαπηφηεηα ηνπ θάζε νξγαλσκέλνπ θξάηνπο48

.

43

Gamboni D., Le renversement des monuments communistes et l’histoire des

destructions d’œuvres d’art., αλσηέξσ κε βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο γηα ην δήηεκα θαη

ηε ζεκαζία ηνπ.

44

Απφ ηε ζηηγκή πνπ ηα έζλε ζρεηίζζεθαλ κε ζπγθεθξηκέλν έδαθνο ην θξάηνο

απνθηά πνιηηηζηηθφ ξφιν. Σν έζλνο ππφ ηελ έλλνηα απηή λνείηαη σο ιαφο

πξνηθηζκέλνο κε πνιηηηζκφ, ζπλδεδεκέλνο κε έδαθνο πνπ πξνζδνθά ζε κία θξαηηθή

νξγάλσζε. Αλαιπηηθά γηα ην δήηεκα βι. Mesnard A-H., Droit et Politique de la

culture, PUF 1990, βι. αθφκε Kedurie E., O εζληθηζκφο, Καηάξηη 1999, ζ. 49 επ.

45

ρεηηθά βι. ηΔ 1743/85, 565/86 θ.ιπ., φπνπ ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο πεξηιακβάλεη ηελ ειιεληθή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ζην δηελεθέο.

46

Βι. εηδηθά ηε δηαηχπσζε ηεο ηΔ 2072/1997 γηα ηε δηαθχιαμε ηεο εζληθήο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο…σο δήηεκα κεγάιεο ζπνπδαηφηεηαο:

« 8. Δπεηδή ε δηαθχιαμε ηνπ αλήθνληνο ζηελ εζληθή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

παξαδνζηαθνχ ραξαθηήξα νξηζκέλσλ νηθηζκψλ απνηειεί ζέκα κεγάιεο

ζπνπδαηφηεηαο πνπ αθνξά ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν θαη φρη κφλν ηνπο

θαηνίθνπο ησλ πεξηνρψλ ζηηο νπνίεο επξίζθνληαη νη νηθηζκνί απηνί. Σνχηνπ έπεηαη φηη

ν θαζνξηζκφο ησλ νξίσλ ηνπο, ν νπνίνο θαηά ηα αλαθεξφκελα ζηελ πξνεγνχκελε

ζθέςε έρεη θαλνληζηηθφ ραξαθηήξα, δελ απνηειεί ζέκα ηνπηθνχ ελδηαθέξνληνο».

47

ρεηηθά βι. ηηο δηαηάμεηο ηνπ ηηαιηθνχ πληάγκαηνο πνπ ζπλδένπλ ξεηά ηνλ

πνιηηηζκφ κε ην Έζλνο θαη πνπ ζα εμεηαζζνχλ ζε εηδηθφ ηκήκα πην θάησ, βι. αθφκε

Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Δπηηνκή, η.Α΄, άθθνπιαο 1981, ζ. 61 επ.,

Γεσξγόπνπινπ Κ., Δπίηνκν πληαγκαηηθφ Γίθαην, άθθνπιαο, Αζήλα 2001, ζ. 29

επ., Giquel J. - Hauriou A., Droit Constitutionnel et Institutions Politiques, ζ. 85 επ.,

Hauriou M., Précis· de Droit Constitutionnel, éd. C.N.R.S., ζ. 81 επ., Chantebout

Β., Droit Constitutionnel et Sciences Politiques, A. Colin, ζ. 19 επ., Koutsoubinas S.,

Le peuple dans la Constitution Hellénique de 1975, PUN 1989 θ.ιπ. Βι. επίζεο ηε

ζέζε ηνπ Kadinski W., ζην έξγν Γηα ην Πλεπκαηηθφ ζηελ ηέρλε, Νεθέιε 1981, ζ. 93:

«νθείιεη θάζε θαιιηηέρλεο, ζαλ παηδί ηεο επνρήο ηνπ·λα εθθξάζεη ην ηδηαίηεξν

ζηνηρείν ηεο επνρήο απηήο (ζηνηρείν ηνπ χςνπο φζνλ αθνξά ηελ εζσηεξηθή αμία,

25

Ζ ζηξνθή απηή πξνο έλα πνιηηηζηηθφ παξεκβαηηζκφ ηνπ θξάηνπο εθθξάζζεθε

ραξαθηεξηζηηθά απφ ηνλ A. Malraux, ν νπνίνο, σο Τπνπξγφο Πνιηηηζκνχ ηεο

Γαιιίαο, αλέθεξε θαηά ηε ζπδήηεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ Τπνπξγείνπ

Πνιηηηζκνχ ζηε Βνπιή (2.10.1966) φηη ην νπζηψδεο δήηεκα γηα ηελ αλάπηπμε είλαη

λα θάλεη ε Γαιιία γηα ηνλ πνιηηηζκφ απηφ πνπ έθαλε ε ηξίηε γαιιηθή Γεκνθξαηία γηα

ηελ εθπαίδεπζε. Υαξαθηεξηζηηθά κάιηζηα αλέθεξε: «Κάζε Γαιιάθη έρεη δηθαίσκα

ζηνπο πίλαθεο δσγξαθηθήο, ζην ζέαηξν θαη ζηνλ θηλεκαηνγξάθν, φπσο αθξηβψο θαη

ζηελ αιθαβήηα. Τπάξρνπλ δχν ηξφπνη λα γίλεη αληηιεπηφο ν πνιηηηζκφο, ν ζνβηεηηθφο

θαη ν δεκνθξαηηθφο, ή αιιηψο ν πνιηηηζκφο γηα φινπο θαη ν πνιηηηζκφο γηα ηνλ

θαζέλα. ηελ πξψηε πεξίπησζε φινο ν θφζκνο βαδίδεη πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θαη

ην θξάηνο βνεζά φιν ηνλ θφζκν. ηε δεχηεξε, φινη φζνη ζέινπλ θάηη πνπ

δηθαηνχληαη, ην εμαζθαιίδνπλ. Αλακθηζβήηεηα επηιέμακε (σο Τπνπξγείν) ηνλ

πνιηηηζκφ γηα ηνλ θαζέλα (εμαηνκηθεπκέλα)». Καηά ηελ άπνςε απηή ε βνχιεζε γηα

θξαηηθφ παξεκβαηηζκφ δελ είλαη νινθιεξσηηθή, αιιά εμαηνκηθεπκέλε.

Φαίλεηαη φηη ζηνλ 20ν αηψλα , πεξηζζφηεξν αθφκε θαη απφ ηα φπια γηα ηε δηαθχιαμε

ησλ ζπλφξσλ, ε πνιηηηζηηθή ζσξάθηζε θαηέζηε ζεκαληηθφ φπιν δηαηήξεζεο ηεο

εζληθήο νληφηεηαο. Εεηνχκελν παξακέλεη πνηνο ζα είλαη ν κειινληηθφο ξφινο ηνπ

πνιηηηζκνχ εθεμήο. Ο πνιηηηζκφο πάλησο απνηειεί ζηαζεξά ην κφλν επγελέο θαη

απνδεθηφ κέζν αζθήζεσο δηεζλνχο επηζεηηθήο πνιηηηθήο θαζψο ν επεθηαηηζκφο

εθθξάδεηαη θαη ζήκεξα θπξίσο κέζα απφ πνιηηηζηηθά πξφηππα, ηα νπνία θαη απνηε-

ινχλ εληαίν ζχλνιν κε ηα πεξηζζφηεξν «χπνπηα» νηθνλνκηθά αγαζά49

. Θα ήηαλ πιένλ

ζπλαπαξηηδφκελν απφ ηε γιψζζα ηεο επνρήο θαη ηε γιψζζα ηνπ έζλνπο, εθ' φζνλ

πξφθεηηαη λα ζπλερίζεη λα ππάξρεη ην έζλνο ζαλ ηέηνην».

48

Πνιχ απέρεη ζήκεξα ν ξφινο ηνπ πνιηηηζκνχ ζην θξάηνο απφ ηελ αξρηθή ζχιιεςε

πνπ αθνξνχζε ηελ επηθξάηεζε ελφο πνιηηηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζε βάξνο άιισλ. Ζ

θαζηζηηθή θαη λαδηζηηθή απηή αληίιεςε μεπεξάζζεθε καδί κε ηα θαζεζηψηα πνπ ηελ

εηζήγαγαλ. Αμίδεη πάλησο λα ζεκεησζεί φηη ε πξσηνβνπιία ησλ θαζεζηψησλ απηψλ

γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ ππήξμε πξσηνπφξνο ζηελ επνρή ηεο, αλ θαη

απνζθνπνχζε βαζηθά ζηελ εμφλησζε ησλ «άιισλ» πνιηηηζηηθψλ κεηνλνηήησλ πνπ

βξίζθνληαλ ζαλ ζηα εδάθε ηνπο. ρεηηθά θαη Αληεξζνλ Μπ., Φαληαζηαθέο

θνηλφηεηεο, αλσηέξσ, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, ζ. 297 επ.

49

Ο M. Hauriou αλαγλψξηδε ξεηά ζην θξάηνο ηελ απνζηνιή ηεο πξνζηαζίαο ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, βι. note ζηελ απφθαζε CE 17/1/1916, Astruc, . 1916, ζ. 349,

αθφκε βι. Lang J., L'Etat et le théâtre, LGDJ 1968, Mesnard A. H., αλσηέξσ, ηνπ

ίδηνπ, Droit et Politique de la Culture, PUF 1990, ζ. 147 επ. θαη 343 επ., Renard J.,

L'élan culturel-La France en mouvement, PUF 1987, Rigaud J., Rapport au Ministère

26

νξζφ λα ζεσξείηαη φηη ε ζεσξίεο ηεο «ζχγθξνπζεο πνιηηηζκψλ» αλ θαη επηθξάηεζαλ

ζηε ζεσξία θαη δνθηκάδνληαη ζηελ πξάμε δελ απνηεινχλ θαηλνηνκία ηεο ζθέςεο αιιά

εξγαζηεξηαθέο θαηαζθεπέο.

Ζ θξαηηθή δξάζε, ζην πιαίζην ηεο πξνζηαζίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, εθθξάδεηαη

πνηθηινηξφπσο. Αξρηθά εθθξάδεηαη κε ηελ πνιηηηζηηθή πνιηηηθή θαη ηηο επηινγέο πνπ

απηή πξνηείλεη50

. Δλ ζπλερεία εθθξάδεηαη θαηαζηαιηηθά, απνζθνπψληαο ζηελ

πξνζηαζία ησλ πνιηηηθψλ ηεο επηινγψλ. Ζ λνκνζεζία δίδεη ην πιαίζην κέζα ζην

νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ε θαηαζηαιηηθή δξάζε. πκπιήξσκα ηεο λνκνζεηηθήο

πξνζηαζίαο αιιά θαη πινπνίεζή ηεο θαηά έλα κέξνο είλαη ε δηθαζηηθή πξνζηαζία, ε

νπνία θαη επαλαπξνζδηνξίδεη ζπρλά βαζηθέο πνιηηηθέο επηινγέο51

.

Σν πξψην εξψηεκα πνπ ηίζεηαη εχινγα ζην ζεκείν απηφ είλαη ν νξηζκφο ηνπ

πνιηηηζκνχ θαη ησλ πνιηηηζηηθψλ δηθαησκάησλ. Υσξίο λα ππεηζέιζεη θαλείο ζηνλ

αηέξκνλα δηάινγν γηα ηελ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο θνπιηνχξαο52

, ζα πξέπεη λα

γίλεη δεθηφ φηη σο πνιηηηζκφο κπνξεί λα ζεσξεζεί έλα κεγάιν ηκήκα ηνπ αλζξψπηλνπ

βίνπ, ην ζχλνιν ζρεδφλ ηεο ηζηνξίαο ηνπ, ή αληίζεηα έλα ηκήκα νξηζκέλσλ δξαζηε-

ξηνηήησλ πνπ εθθξάδνληαη κέζα απφ ζπγθεθξηκέλα έξγα, θπξίσο πξντφληα ηεο

ηέρλεο. Απφ ηελ ηειεπηαία απηή ζθνπηά ν πνιηηηζκφο ηαπηίδεηαη κε ηελ ηέρλε53

αιιά

des Affaires Etrangères sur les relations culturelles extérieures, la Documentation

Française 1980, Mastepiol R., L’ Etat, Le mythe, et l' idéologie, ζην Archives de

philosophie de droit XIX, 1974, ζ. 354 επ., Γθξάκζη Α. Οη δηαλννχκελνη,

ηνραζηήο, Β΄ έθδ., ζ. 59 επ., Trova Ζ., Le statut juridique de l’action culturelle et

linguistique de la France à l'étranger, thèse, LGDJ, 1992.

50

Γηα ηελ πξνηεξαηφηεηα ηεο νπζηαζηηθήο νξζφηεηαο ηνπ δηθαίνπ θαη ηε ζεκαζία ηεο

ζεηηθνπνίεζεο ησλ δηθαητθψλ ξπζκίζεσλ, βι. νύξια Π., Ννκνζεηηθή ζεσξία θαη

λνκηθή επηζηήκε, άθθνπιαο 1981, ζ. 133 επ.

51

ρεηηθά βι. Ρώηε Β., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο.

Ακθηιεγφκελεο ηάζεηο σο πξνο ηελ έθηαζε θαη ηε απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο, Σν

1986, ζ. 560, 567 επ.. Γαδή Α., Πψο ζθέπηεηαη ν λνκνζέηεο, Αθηέξσκα ζηνλ Κ.

Σζάηζν, άθθνπιαο 1980, ζ. 489 επ., Van de Kerchove M. - Ost F., Le système

jyridique entre ordre et désordre, PUF 1988, ζ. 159, Dialectique du juridique et du

social.

52

Pontier J. M., Le contentieux culturel devant le juge administratif, R.D.P. 1989, ζ.

1610-11, Mesnard A.H., Droit et Politique de la culture, PUF 1990, ζ. 35 επ.

53

ρεηηθά κε ηηο αηζζεηηθέο αμίεο γηα ηε δηακφξθσζε ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ θαη

ηε ζεκαζία ησλ αηζζεηηθψλ θξίζεσλ γηα ηελ θαζεκεξηλή δσή βι., εληειψο

ελδεηθηηθά, Aesthetic and Functional values in landscape design, IFLA Central

27

φρη κφλνλ. Ζ αλζξψπηλε δξάζε φπσο θαη αλ ραξαθηεξίδεηαη σο παξέκβαζε ζην ρψξν

ζπληζηά πνιηηηζκφ. Ζ επηινγή θάπνηαο εθδνρήο βεβαίσο έρεη ζεκαζία γηα ηελ

δηακφξθσζε ζέζεο ζε ζρέζε θαη κε ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ.

Γηα ηηο αλάγθεο ηεο κειέηεο απηήο ζα εμεηαζζεί ε έλλνηα ηνπ «πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο» ηνπ άξζξνπ 24 . Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, φπσο εξκελεχεηαη απφ

ηε λνκνινγία, δελ θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Σέηνηνπ είδνπο ζα

πξέπεη λα ζεσξεζνχλ ην δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε, ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηελ

πνιηηηζηηθή δσή, ηελ ηέρλε, ηελ επηζηήκε θ.ιπ. ηα νπνία φκσο δηέπνληαη απφ άιιεο

εηδηθέο ξπζκίζεηο. ηελ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζα πξέπεη λα

ππάγνληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ ζπλέρνληαη κε ην ρψξν, πνπ έρνπλ ππφζηαζε θαη

απηνηέιεηα. Πξφθεηηαη γηα ην ιεγφκελν δηαθνξεηηθά αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ.

ήκεξα έρεη αλαπηπρζεί ζην πιαίζην ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο έληνλε ζπδήηεζε γηα ην

δήηεκα ησλ πνιηηηζηηθψλ ιεγφκελσλ δηθαησκάησλ ή ησλ δηθαησκάησλ ζηνλ

πνιηηηζκφ. Ζ ζπδήηεζε απηή παξφιν ην εμαηξεηηθά έληνλν ελδηαθέξνλ ηεο, αιιά θαη

ηελ ελδερφκελε ακθηζβήηεζή ηεο, δελ απνηειεί αληηθείκελν ηεο παξνχζαο κειέηεο.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ54

σο ιφγνο ηεο πξννδεπηηθήο πνιενδνκίαο ηεο δεθαεηίαο

ηνπ 70-80 απφ θνηλνχ κε ην θπζηθφ ζπληζηά ζχιιεςε ηνπ ρψξνπ σο ζπλφινπ, ρψξνπ

ζηνλ νπνίν εληάζζεηαη θαη ε αλζξψπηλε δξάζε θαη ε θχζε55

.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ σο ζπληαγκαηηθφ εχξεκα εθθξάδεηαη κέζα ζηα λνκνζεηη-

θά θείκελα κε ηνλ ίδην ή κε κε δηάθνξνπο φξνπο. Γελ ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη άκνηξν

ησλ εθιεθηηθψλ ζπγγελεηψλ κε ηε γαιιηθή πνιηηηθή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70-80 ζηελ

Διιάδα ε πηνζέηεζή ηνπ ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν αιιά θαη ε εκθάληζή ηνπ ζηελ

Region Symposium, Athens 1988, International Federation of landscape architects,

Panhellenic Association of landscape architects, Hellenic society for aesthetics,

Athens 1990, φπνπ θαη κία ζεηξά απφ πνιχ ελδηαθέξνπζεο ηερλνθξαηηθέο

αλαθνηλψζεηο.

54

O φξνο απνδίδεη πξνδήισο ην γαιιηθφ φξν patrimoine culturel. O φξνο απηφο

πξσηνεκθαλίζζεθε ζην γαιιηθφ δίθαην ζην decret du 24 juillet 1959, πνπ αθνξνχζε

ηνλ νξγαληζκφ ηνπ ππνπξγείνπ πνιηηηζκνχ ηεο Γαιιίαο. ηε γαιιηθή γιψζζα

αλαθέξεηαη θαη ν φξνο environnnement culturel κε ην απηφ λφεκα. Βι. ζρεηηθά

Prieur M., Droit de l’environnement, 2eme ed., ζ. 669 επ.

55

Αλάινγα θαη ζηε γαιιηθή λνκνζεζία ηνπ Code de l’urbanisme (art. 1-110) loi 83-3

, 7/1/1983, art, 35, Loi 87-565, 22/7/1987, art 22-I) φπνπ γηλφηαλ ιφγνο γηα ην

patrimoine commun de la Nation.

28

ειιεληθή λνκνζεζία ήδε απφ ην 1976 φπσο ζα δνχκε αλαιπηηθά πην θάησ. Ζ

δηεπθξίλεζε ηνπ αιεζνχο λνήκαηνο ησλ φξσλ απηψλ ζπληειεί θαζνξηζηηθά ζηελ απν-

ηειεζκαηηθή πξνζηαζία ησλ αγαζψλ πνπ ζθνπεί λα δηαθπιάμεη ε έλλνκε ηάμε56.

Απφ

ηε ζθνπηά απηή ε έξεπλά καο ζα θαηαπηαζηεί θαη κε ηελ λνεκαηηθή νξηνζέηεζε ησλ

ρξεζηκνπνηνχκελσλ φξσλ αιιά θαη κε ηε δηαθψηηζε θαηά ην δπλαηφ ηνπ λνήκαηφο

ηνπο. Ζ παξαηήξεζε απηή εληείλεηαη ηδίσο ιφγσ ηεο πνηθηιίαο ησλ φξσλ πνπ

ρξεζηκνπνηεί ην δηεζλέο θαη ην θνηλνηηθφ δίθαην.

Κνηλφ ζηνηρείν ηφζν ηεο νξνινγηθήο πνηθηιίαο ηεο λνκνζεζίαο, φζν θαη ηεο ζρέζεο

αιεζνχο λνήκαηνο θαη πξνζηαζίαο, είλαη ε ρξήζε ηεο γιψζζαο, ε νπνία νξίδεη ην

πξνζηαηεπφκελν έλλνκν αγαζφ ε νπνία θαη κε επξεκαηηθφηεηα ζπλέζεζε ηνλ φξν

«πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ»57.

Ζ γιψζζα απνηειεί θαη απηή κε ηε ζεηξά ηεο ζπζηαηηθφ ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο φρη κφλνλ δηφηη εθθξάδεη ηελ ηζηνξία θαη ηε κλήκε αιιά

θαη γηαηί ηε δνκεί κε ζπζηαηηθφ ην ιφγν. Δίλαη ελδηαθέξνλ σο εθ ηνχηνπ λα

πξνζεγγίζεη θαλείο ζεκαζηνινγηθά ηελ έλλνηα πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, σο φξν ηεο

γαιιηθήο γιψζζαο (patrimoine culturel) πνπ ελζσκαηψζεθε ζηελ ειιεληθή,

πξνεξρφκελε απφ ηε γιψζζα ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ ησλ έλδνμσλ εηψλ ηεο γαιιηθήο

πνιηηηζηηθήο πνιηηηθήο ηεο πεξηφδνπ αιιά θαη ηεο αλαπηπζζφκελεο πνιενδνκίαο. ηε

ειιεληθή γιψζζα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ παξαθνινχζεζε γισζζηθά ην θπζηθφ

πεξηβάιινλ ζην άξζ. 24 . ηνπ 1975 δηφηη δελ δηαθνξνπνηήζεθε κεηαθξαζηηθά ην

56

Ζ ζεκαζία ηνπ νξζνχ θαη ζαθνχο πξνζδηνξηζκνχ ησλ αγαζψλ πνπ πξνζηαηεχεη ε

εηδηθή λνκνζεζία κέζα απφ ακθίβνιεο ζεκαζίαο ιέμεηο, πνπ θαζίζηαληαη λνκηθνί

φξνη, έρεη επηζεκαλζεί θαη απφ εηδηθνχο ηερλνθξάηεο-αξρηηέθηνλεο. Δηδηθά ν Γ. Εήβαο

αλαθέξεη ηε λνεκαηηθή αζάθεηα ησλ φξσλ «αξραηφηεηεο», ή θαη «κλεκεία». Βι.

ζρεηηθά, Εήβα Γ., Σα κλεκεία θαη ε πφιε, Παπαζσηεξίνπ, Αζήλα 1991, ζ. 104, 35

θ.ι.π.

57

Βι. ζρεηηθά κε ηε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ ζην λνκηθφ ιφγν νύξια Π., Θεκειηψδε

δεηήκαηα ηεο κεζνδνινγίαο ηνπ δηθαίνπ, κέξνο α., ζεσξεηηθή ζηνηρείσζε, Αλη. Ν.

άθθνπιαο 1986, ζ. 87 επ., Sourioux J-L, Lerat P., Le langage du droit, PUF, 1975,

Γνπδίλαο Κ., Warrington R., Ο ιφγνο ηνπ λφκνπ. Δξκελεία, αηζζεηηθή θαη εζηθή

ζην δίθαην, Αιεμάλδξεηα, 1996, ζ.12 επ. Αληί πνιιψλ βι. αθφκε ηηο ζεσξεηηθέο

ζέζεηο ηνπ Ρηθαίξ Π., Λφγνο θαη χκβνιν, Μνχζεο, εθδ. Αξκφο 2002. Βι. φκσο θαη

Stolleis M., H Iζηνξία ηνπ δηθαίνπ σο πνηεηηθή, Δηζαγσγή- Μεηάθξαζε Βαζηιηθή

Ρνπζηνπάλε- Neumann, Έξαζκνο, Φηινζνθία 21, 2002, ζ. 11, Fortsakis Th.,

Conceptualisme et empirisme en droit administratif français, thèse, LGDJ, Paris 1987,

ζ. 298 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

29

environemment απφ ην patrimoine. H κεηαθξαζηηθή απηή ελέξγεηα πξνζέδσζε

λνεκαηηθφ πεξηερφκελν κε έληνλν ελδηαθέξνλ αθνχ θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο κηιάκε

ζηα ειιεληθά γηα πεξηβάιινλ γεγνλφο πνπ θαζηζηά ην ειιεληθφ παξάδεηγκα

δηαθνξεηηθφ ηφζν ζηε γέλλεζή ηνπ φζν θαη ζηελ εμέιημή ηνπ.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη νη κεξηθφηεξεο έλλνηεο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζ'

απηφ θαηά ηε λνκνζεζία (αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ, κλεκεία, αξραία, δηαηεξεηέα

θ.ιπ.), θαζψο θαη νη έλλνηεο πνπ ζέηνπλ εθ παξαιιήινπ ηα δηάθνξα λνκνζεηηθά

θείκελα (πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, πνιηηηζηηθή ιεηηνπξγία θ.ιπ.), απνηεινχλ πεδίν

ελδηαθέξνληνο πεηξακαηηζκνχ γηα ην κειεηεηή ηεο γιψζζαο ηνπ δηθαίνπ, αιιά θαη

γηα ηνλ εθαξκνζηή ηνπ δηθαίνπ58. Σν δήηεκα ήηαλ ηδηαίηεξα έληνλν ππφ ην πξίζκα

ηνπ πξντζρχζαληνο λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ59

ζηελ Διιάδα πνπ πξφζθαηα

αλαζεσξήζεθε κε ηελ εηζαγσγή ηνπ λφκνπ 3028/2002 «Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ

Αξραηνηήησλ θαη ελ γέλεη ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο» θαζψο ξχζκηδε ην

θαζεζηψο ησλ αξραηνηήησλ. Ζ έκθαζε ηα «αξραία» είρε έλα ηδενινγηθφ ζηνηρείν θαη

εμέθξαδε κηα επηινγή. Ζ νξνινγία πνπ ρξεζηκνπνηεί ν πξφζθαηνο λφκνο αλαδεηθλχεη

ηε ζπλέρεηα αθελφο (κε ηελ επαλάιεςε ηνπ φξνπ αξραία) αιιά θαη ηε δπλακηθή ηεο

κε ηε ρξήζε ηνπ φξνπ «πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά». Καη ν φξνο πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά έρεη βέβαηα λνεκαηηθφ βάξνο απφ ηελ θαηαγσγή ηνπ (ζα δνχκε πην θάησ

φηη ζπλαληάηαη ζε δηεζλείο ζπκβάζεηο) αιιά θαη απφ ηε ρξήζε ηνπ φξνπ θιεξνλνκηά

θαζ’εαπηή. Ζ ιέμε θιεξνλνκηά δελ είλαη άκνηξε ζπκβνιηζκψλ. Σνλίδεη ην ζπλδεηηθφ

ζηνηρείν κε ην παξειζφλ θαη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα θαη δηαδνρή κε έκθαζε ζηελ

εζληθή ηαπηφηεηα. Έκθαζε δίδεη θαη ζηελ ηδηνθηεζία αθνχ ν φξνο θιεξνλνκηά

58

Δίλαη ζεκαληηθφ πάλησο λα κελ παξαζχξεηαη ν εξκελεπηήο ηεο εηδηθήο λνκνζεζίαο

γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ απφ ηελ πιεζψξα ιέμεσλ πνπ ζπλαληά ζηα θείκελα. Ο

πινχηνο ηεο νξνινγίαο δελ ζπλεπάγεηαη θαη απμεκέλε πξνζηαζία, νχηε εμεηδίθεπζε

ζεκαζηνινγηθά ελδηαθέξνπζα. Πην θάησ ζα αλαιπζεί ζην θεθάιαην γηα ηε

λνκνζεηηθή πξνζηαζία ε πνηθηιία ηεο νξνινγίαο θαη ζα δηαπηζησζεί ην εληππσζηαθφ

ζηνηρείν φηη ε πιεηνλφηεηα ησλ ξπζκίζεσλ, θαη κάιηζηα απηέο πνπ ζπλνδεχνπλ ηηο

εληππσζηαθφηεξεο ιέμεηο, είλαη γηα θάπνηνπο ιφγνπο αλεθάξκνζηεο. Έηζη ε πιεζψξα

ιέμεσλ θαη νλνκάησλ νδεγνχλ ζηε δηαπίζησζε φηη «stat rosa pristina nomine, nomina

nuda tenemus». Γηα ηελ αληηγξαθή βι. Έθν Οπ., Σν φλνκα ηνπ ξφδνπ, Δθδ. Γλψζε,

Αζήλα 1985, ζ. 657.

59

Αλαθεξφκαζηε ηδίσο ζην Πξνεδξηθφλ Γηάηαγκα ηεο 9/24 Απγ.1932 (ΦΔΚ Α' 275).

Πεξί θσδηθνπνηήζεσο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ Νφκ. 5351 σο θαη ησλ ελ ηζρχη ζρεηηθψλ

δηαηάμεσλ ησλ Νφκ. ΒΥΜΣ', 2447, 491, 4823 θαη ηνπ Ν.Γ. ηεο 12/16 Ηνπλ. 1926 εηο

ελ εληαίνλ θείκελνλ Νφκνπ, θέξνλ ηνλ αξηζ. 5351 θαη ηνλ ηίηινλ "πεξί

Αξραηνηήησλ".

30

παξαπέκπεη λνεκαηηθά ζην αζηηθφ δίθαην θαη ηελ θπξηφηεηα. Σν εξψηεκα ηίλνο

αλήθεη ν πνιηηηζκφο θαη ηη απνδεηθλχεηαη κε ηνλ ηξφπν απηφ είλαη ζίγνπξα θαίξην γηα

ηηο κέξεο καο.

Τπφ ην πξίζκα ηεο ζε ηζρχ ζήκεξα λνκνζεζίαο ην δήηεκα έρεη απνθηήζεη

δηαθνξεηηθή ζεκαζία θαζψο ν λφκνο ηνπ 2002 νξίδεη ηηο έλλνηεο ζηηο νπνίεο

αλαθέξεηαη ζπγθεθξηκέλα θαη εηδηθά ζην άξζν 2 απηνχ60

.

60

Ο λφκνο 3028/02 νξίδεη εηδηθφηεξα ηνπο αθφινπζνπο φξνπο:

α) Χο πνιηηηζηηθά αγαζά λννχληαη νη καξηπξίεο ηεο χπαξμεο θαη ηεο αηνκηθήο θαη

ζπιινγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ.

β) Χο κλεκεία λννχληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ απνηεινχλ πιηθέο καξηπξίεο θαη

αλήθνπλ ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο θαη ησλ νπνίσλ επηβάιιεηαη ε

εηδηθφηεξε πξνζηαζία βάζεη ησλ εμήο δηαθξίζεσλ:

αα) Χο αξραία κλεκεία ή αξραία λννχληαη φια ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ αλάγνληαη

ζηνπο πξντζηνξηθνχο, αξραίνπο, βπδαληηλνχο θαη κεηαβπδαληηλνχο ρξφλνπο θαη

ρξνλνινγνχληαη έσο θαη ην 1830, κε ηελ επηθχιαμε ησλ δηαηάμεσλ ηνπ άξζξνπ 20.

ηα αξραία κλεκεία ζπκπεξηιακβάλνληαη ζπήιαηα θαη παιαηνληνινγηθά θαηάινηπα

γηα ηα νπνία ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη ζπλδένληαη κε ηελ αλζξψπηλε χπαξμε.

ββ) Χο λεφηεξα κλεκεία λννχληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ είλαη κεηαγελέζηεξα ηνπ

1830 θαη ησλ νπνίσλ ε πξνζηαζία επηβάιιεηαη ιφγσ ηεο ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή

επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο, θαηά ηηο δηαθξίζεηο ησλ άξζξσλ 6 θαη 20.

γγ) Χο αθίλεηα κλεκεία λννχληαη ηα κλεκεία πνπ ππήξμαλ ζπλδεδεκέλα κε ην έδαθνο

θαη παξακέλνπλ ζε απηφ ή ζην βπζφ ηεο ζάιαζζαο ή ζηνλ ππζκέλα ιηκλψλ ή

πνηακψλ, θαζψο θαη ηα κλεκεία πνπ βξίζθνληαη ζην έδαθνο ή ζην βπζφ ηεο

ζάιαζζαο ή ζηνλ ππζκέλα ιηκλψλ ή πνηακψλ θαη δελ είλαη δπλαηφλ λα κεηαθηλεζνχλ

ρσξίο βιάβε ηεο αμίαο ηνπο σο καξηπξηψλ. ηα αθίλεηα κλεκεία

ζπκπεξηιακβάλνληαη νη εγθαηαζηάζεηο, νη θαηαζθεπέο θαη ηα δηαθνζκεηηθά θαη ινηπά

ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπο, θαζψο θαη ην άκεζν πεξηβάιινλ

ηνπο.

δδ) Χο θηλεηά κλεκεία λννχληαη ηα κλεκεία πνπ δελ ζεσξνχληαη αθίλεηα.

γ) Χο αξραηνινγηθνί ρψξνη λννχληαη εθηάζεηο ζηελ μεξά ή ζηε ζάιαζζα ή ζηηο ιίκλεο

ή ζηνπο πνηακνχο, νη νπνίεο πεξηέρνπλ ή ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη

πεξηέρνληαη αξραία κλεκεία ή απνηέιεζαλ ή ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη απνηέιεζαλ απφ

ηνπο αξραηνηάηνπο ρξφλνπο έσο θαη ην 1830 κλεκεηαθά, νηθηζηηθά ή ηαθηθά ζχλνια.

Οη αξραηνινγηθνί ρψξνη πεξηιακβάλνπλ θαη ην απαξαίηεην ειεχζεξν πεξηβάιινλ πνπ

επηηξέπεη ζηα ζσδφκελα κλεκεία λα ζπληίζεληαη ζε ηζηνξηθή, αηζζεηηθή θαη

ιεηηνπξγηθή ελφηεηα.

δ) Χο ηζηνξηθνί ηφπνη λννχληαη είηε εθηάζεηο ζηελ μεξά ή ζηε ζάιαζζα ή ζηηο ιίκλεο

ή ζηνπο πνηακνχο πνπ απνηέιεζαλ ή πνπ ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη απνηέιεζαλ ην ρψξν

31

Ζ αλαδήηεζε θαη ε νξηνζέηεζε ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, φπσο

εθθξάδεηαη αξρηθά ζην χληαγκα ηνπ 1975/86, θαη ζηε ζπλέρεηα ην αλαζεσξεκέλν

χληαγκα, πεξλά αλαγθαζηηθά κέζα απφ ηε ζπζηεκαηηθή κειέηε ησλ δηαθφξσλ

λνκνζεηηθψλ φξσλ θαη ησλ λνκνζεηηθψλ νξηζκψλ πνπ δφζεθαλ θαηά θαηξνχο. Αλ

ιάβεη θαλείο ππφςε ηνπ ηελ πιεζψξα ησλ λνκνζεηηθψλ νξηζκψλ πνπ πεξηιακβάλεη ην

ζε ηζρχ ζπλνιηθφ ζεζκηθφ πιαίζην, ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο61

, φπσο

πξνζδηνξίδεηαη απφ ην ηζρχνλ χληαγκα απνθηά ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαζψο ζπληζηά

ηνλ ελνπνηεηηθφ ηζηφ κεηαμχ ηνπο, αιιά θαη ην ζπληαγκαηηθφ επηζηέγαζκα ζην

αληηθείκελν ηεο πξνζηαζίαο ηνπο.

Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζπληζηά έλα κνλαδηθφ γισζζηθφ

παξάδεηγκα πνπ επηηξέπεη ηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηηο ηδηνκνξθίεο ηεο θνηλήο

γιψζζαο ζε ζρέζε κε ηε γιψζζα ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ. Σν θαηλφκελν απηφ

δηαπηζηψζεθε ζπρλά ππφ ην πξντζρχζαλ θαζεζηψο ηεο πξνζηαζίαο ησλ αξραίσλ

κλεκείσλ νπφηε κε αθνξκή ηνλ φξν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ πηνζέηεζε ην

χληαγκα ε λνκνινγία πξνρψξεζε δεκηνπξγηθά ζε πεξαηηέξσ πξνζηαζία ζε ζρέζε

κε ηηο ξεηέο πξνβιέςεηο ηνπ λφκνπ.

Ζ ζέζπηζε νξηζκψλ62

κέζα ζην λφκν πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ έλλνηα63

πξνζηαηεπνκέλσλ αγαζψλ θαζηζηνχλ λνκηθνχο φξνπο δηάθνξεο ιέμεηο ηεο

εμαίξεησλ ηζηνξηθψλ ή κπζηθψλ γεγνλφησλ, ή εθηάζεηο πνπ πεξηέρνπλ ή ζηηο νπνίεο

ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη πεξηέρνληαη κλεκεία κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830, είηε ζχλζεηα

έξγα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θχζεο κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830, ηα νπνία ζπληζηνχλ

ραξαθηεξηζηηθνχο θαη νκνηνγελείο ρψξνπο, πνπ είλαη δπλαηφλ λα νξηνζεηεζνχλ

ηνπνγξαθηθά, θαη ησλ νπνίσλ επηβάιιεηαη ε πξνζηαζία ιφγσ ηεο ιανγξαθηθήο,

εζλνινγηθήο θνηλσληθήο, ηερληθήο, αξρηηεθηνληθήο, βηνκεραληθήο ή ελ γέλεη

ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο.

ε) Χο άπια πνιηηηζηηθά αγαζά λννχληαη εθθξάζεηο, δξαζηεξηφηεηεο, γλψζεηο θαη

πιεξνθνξίεο, φπσο κχζνη, έζηκα, πξνθνξηθέο παξαδφζεηο, ρνξνί, δξψκελα, κνπζηθή,

ηξαγνχδηα, δεμηφηεηεο ή ηερληθέο πνπ απνηεινχλ καξηπξίεο ηνπ παξαδνζηαθνχ,

ιατθνχ θαη ιφγηνπ πνιηηηζκνχ.

61

. Οπσο ζα αλαθεξζεί αλαιπηηθά πην θάησ ζεηξά νξηζκψλ δίδνληαη απφ δηεζλείο

ζπκβάζεηο πνπ έρνπλ θπξσζεί, απφ ην θνηλνηηθφ δίθαην θαη απφ ηελ ηζρχνπζα

ζπλνιηθή λνκνζεζία.

62

. ηαζηλόπνπινπ Μ., αλσηέξσ, ζ. 251: «Αη ππφ ηνπ λφκνπ ρξεζηκνπνηνχκελαη

έλλνηαη είλαη δπλαηφλ λα αλάγσληαη εηο δχν κεγάιαο νκάδαο, ήηνη: α) εηο εθείλαο, ησλ

νπνίσλ απηφο εζέιεζε λα θαζνξίζε ην πεξηερφκελνλ δη’ εηδηθψλ δηαηάμεσλ (λνκηθαί

έλλνηαη stricto sensu) θαη β) εηο εθείλαο, ηαο νπνίαο ρξεζηκνπνηεί ν λφκνο, ρσξίο λα

32

θαζεκεξηλήο δσήο, θαζνξίδνληαο έηζη θαη ην εχξνο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πξαγκαηηθνχ

αγαζνχ ζε ζρέζε κε ην λνκηθψο ραξαθηεξηδφκελν64

. Αληίζεηα, ε έιιεηςε λνκηθνχ

νξηζκνχ κέζα ζην θείκελν ηνπ λφκνπ επηηξέπεη άιινηε ζηε δηνίθεζε θαη άιινηε ζην

δηθαζηή λα νξίδνπλ ην αιεζηλφ λφεκα ησλ ιέμεσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ν λφκνο θαη

θπζηθά λα εξκελεχνπλ ηηο ιέμεηο απηέο αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε. Πάλησο, θαη ζηελ

πεξίπησζε πνπ ππάξρεη λνκνζεηηθφο νξηζκφο κηαο έλλνηαο, δελ ζεκαίλεη φηη ηα

δηθαζηήξηα ηνλ δέρνληαη άλεπ εηέξνπ. Ο πξνζδηνξηζκφο ηνπ λνήκαηνο ησλ ιέμεσλ

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ πηνζεηεί ην χληαγκα, σο εθ ηνχηνπ, θαζίζηαηαη

ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο θαζψο απφ απηφ ζα εμαξηεζεί ην εχξνο θαη ε έθηαζε ηεο

πξνζηαζίαο κηαο καθξάο ζεηξάο άιισλ πξνζηαηεπφκελσλ αγαζψλ απφ ηελ θνηλή

λνκνζεζία. Ο ξφινο ηνπ θξάηνπο θαη ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ είλαη ζεκαληηθφο θαηά

ζπλέπεηα γηα ηελ εθθνξά ηνπ λνήκαηνο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ αγαζψλ ε νπνία ελ

ηέιεη πξνζδηνξίδεη θαη ην εχξνο ηεο πξνζηαζίαο ησλ αγαζψλ ησλ ίδησλ.

πλνςίδεηαη ν ξφινο ηνπ θξάηνπο ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκφ ζε δχν βαζηθνχο

άμνλεο. Έλαλ πνπ ζπλδέεηαη κε ηηο βαζηθέο απνθάζεηο γηα ηελ ηζηνξία θαη ηε κλήκε,

θαη έλαλ πνπ αθνξά ηηο ζεζκηθέο επηινγέο φπσο εθθξάδνληαη δηα ηνπ ιφγνπ ηεο

εμνπζίαο. Σα θάζε είδνπο πνιηηηζηηθά αγαζά, είλαη γλσζηφ βάιινληαη ή

αλαδεηθλχνληαη ηφζν κε έξγα φζν θαη κε ιέμεηο.

εθδεισζή ξεηψο πεξί ηνπ θαζνξηζκνχ ηνπ πεξηερνκέλνπ απηψλ (έλλνηαη λνκηθαί lato

sensu», Μπόζδα A., Λνγηθή θαη Γίθαην, ΝνΒ 37, ζ. 1393: «Οξηζκφο είλαη ε ινγηθή

κέζνδνο», ήηνη ε νδφο ή ν ηξφπνο ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο πνπ αθνινπζνχκε ζηελ

εμέηαζε θάζε ελλνίαο γεληθά, θαη εηδηθφηεξα εδψ κηαο λνκηθήο ελλνίαο»,

Αξαβαληηλνύ Η., ηνηρεία Μεζνδνινγίαο ηνπ Γηθαίνπ, ζ. 39, νύξια Π., Θεκειηψδε

δεηήκαηα ηεο κεζνδνινγίαο ηνπ Γηθαίνπ, Αλη. Ν. άθθνπιαο 1986, ζ. 84 επ. (γηα

ηνπο λνκνζεηηθνχο νξηζκνχο). ρεηηθά κε ηε ρξήζε ηεο θπζηθήο γιψζζαο (langage

naturel) απφ ην λνκνζέηε γηα ηε δεκηνπξγία λνκηθήο γιψζζαο (langage juridique) θαη

ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην ζπκβηβαζκφ αλάκεζα ζηελ αλάγθε ελφο

θαηαλνεηνχ λνκηθνχ ιφγνπ απφ ηνπο πνιίηεο θαη ηελ αθξηβνινγία ησλ λνκηθψλ

θεηκέλσλ βι. Wroblewski J., Les langages juridiques: une typologie. Droit et Société

1988, n. 8, ζ. 15 θαη ζ. 17 γηα ηε λνκνινγηαθή γιψζζα ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο

θαηεγνξίεο λνκηθήο γιψζζαο. Οκνίσο Stockinger Ρ., Possibilités d’une

représentation conceptuelle de la situation normative, Droit et Société 1988, ζ. 29 επ

63

. Γηα ηηο έλλνηεο σο ζηνηρείν ηνπ δηθαληθνχ ζπιινγηζκνχ, βι. Gaudemet Τ., Les

méthodes du juge administratif, thèse, Paris, LGDJ 1972, ζ. 37 επ.

64

. Γηα ηα είδε, ηε ρξεζηκφηεηα θαη ηε ζεκαζία ησλ λνκηθψλ νξηζκψλ, βι. κεηαμχ

άιισλ Mark Van Hoecke, Définitions légales et interprétation de la loi. Droit et

Société 1988, ζ. 94 επ.

33

Κύξηνη κεζνδνινγηθνί άμνλεο

Σν ξπζκηζηηθφ πιαίζην ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε ζπλήζε γηα ηα ειιεληθά δεδνκέλα πνιπλνκία. Οη παιαηνί

λφκνη ζπλππάξρνπλ θαη δηαζηαπξψλνληαη κε λεψηεξνπο, ελψ ρξεζηκνπνηείηαη έλαο

κεγάινο αξηζκφο ελλνηψλ θαη νξηζκψλ θαη παξαηεξνχληαη βεβαίσο θαη αζάθεηεο65

.

Παξάιιεια έλα πξφζθαην λνκνζέηεκα έξρεηαη σο επηζηέγαζκα πηνζεηψληαο κηα

ζεηξά λέσλ ελλνηψλ θαη φξσλ αιιά θαη ηξφπσλ πξνζηαζίαο.

Σα πξάγκαηα δηαθνξνπνηήζεθαλ κεηά ην χληαγκα ηνπ 1975, νπφηε θαη ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ έγηλε γηα πξψηε θνξά αληηθείκελν ζπληαγκαηηθήο

πξνζηαζίαο. Ζ δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 24 . απνηέιεζε ην ζεκείν εθθίλεζεο ηεο

λνκνινγίαο γηα κηα πξνσζεκέλε εξκελεία ε νπνία ζήκεξα αλαδεηά ηε ζπλέρεηά ηεο

ζην πιαίζην ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 2001, ηνπ λένπ λφκνπ 3028/02 θαζψο θαη ησλ

ηδηαίηεξα ζεκαληηθψλ ξπζκίζεσλ ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ.

εκαληηθή ηδηνκνξθία ηεο λνκνινγίαο είλαη φηη, θαη πξηλ ηεζεί ζε ηζρχ ην χληαγκα,

είρε αξρίζεη κε ήπηνπο ηξφπνπο λα εξκελεχεη ην πεξηερφκελν ησλ δηαθφξσλ εηδηθψλ

λφκσλ πξνο ηε ζπληαγκαηηθή θαηεχζπλζε πνπ αθνινχζεζε, φπσο ζα δνχκε θαη πην

θάησ. Σν χληαγκα νπζηαζηηθά αθνκνίσζε ηε λνκνινγία απηή θαη πεξηέιαβε ηηο

ππνδείμεηο ηεο, κε ηε δεκηνπξγία ηνπ φξνπ «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ». Έηζη έγηλε θαη

κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, ε νπνία θαζφξηζε πιένλ ζην άξζξν 24 . έλα δηθαίσκα

ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ66

. Ζ λνκνζεζία πνπ αθνινχζεζε ηελ αλαζεψξεζε

ελζσκάησζε ζε κεγάιν βαζκφ ηε δηαδξνκή απηή θαη ην δηάινγν ηεο δηθαζηηθήο, ηεο

65

Γηα ην δήηεκα ηεο πνιπλνκίαο ζηα ζέκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο βι. κεηαμχ

άιισλ Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη Αζηηθφ Γίθαην, άθθνπιαο, Αζήλα 1986.

66

Αληί πνιιψλ βι. Βηδάιε Σ., Πέξα απφ ηνλ πξνζηαηεπηηζκφ:Αλαδεηψληαο κηα

αηνκηθή ειεπζεξία ζην πεξηβάιινλ, Σν χληαγκα, Δπηζηεκνληθά πλέδξηα, 1, Σα

Δηθνζάρξνλα ηνπ πληάγκαηνο 1975, Α. άθθνπιαο 1998, ζ. 53 επ., Γθέξηζνπ Β,

Αξραία Μλεκεία θαη Γηαηεξεηέα, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 1998, ζ. 69 επ., Σξνβά Δ.,

Αρειψνο, Ο ζεφο πνηακφο,(θέςεηο κε αθνξκή ηελ ηΔ Οι. 3478/2000) ζε

Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 2001, ζ. 35 επ., ηεο ίδηαο, Οη ηνκέο γηα ην πεξηβάιινλ ζηελ

αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Έλαο αεηθφξνο ηφπνο γηα ηελ Πνιηηεία, πλέδξην Ηνχληνο

2001, Σν Νένλ χληαγκα, Σζάηζνπ Γ./Βεληδέινπ Δ./Κνληηάδε Ξ.,(επηκ), Αλη. Ν.

άθθνπιαο 2001, ζ. 105 επ.

34

λνκνζεηηθήο θαη ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο θαζψο θαη ην πλεχκα ηεο αλαζεσξεηηθήο

πξσηνβνπιίαο.

Με βάζε ηηο δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975, ην ηΔ εξκήλεπζε ηε λνκνζεζία

κε ηξφπν θαηλνηφκν67

. Οδεγήζεθε φκσο απφ ηνλ αθηηβηζκφ ζε ζπκβηβαζκνχο

ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο θαη ζπκβνιηζκψλ68

ιφγσ ηεο ηζηνξηθήο ζπγθπξίαο νη νπνίνη

απνηέιεζαλ αληηθείκελν ζπλνιηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ γηα ην ξφιν ηεο δηθαζηηθήο

εμνπζίαο ζηε ζπληαγκαηηθή εξκελεία ηελ ηειεπηαία δεθαεηία.

χκθσλα κε ηνπο αλσηέξσ άμνλεο επηρεηξείηαη ε εμέηαζε ηνπ πψο επηηπγράλεηαη ε

ζχγρξνλε πξνζηαζία ηνπ «πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο», κε κέζνλ αθελφο κελ ηελ

πξνρσξεκέλε πηα ζπληαγκαηηθή εξκελεία απφ ηε λνκνινγία θαη αθεηέξνπ ηε

λνκνινγηαθή θαληαζία ζε ζπλδπαζκφ κε ηε λνκνζεηηθή αζάθεηα. Παξάιιεια

επηρεηξείηαη ε αλάδεημε ησλ ζπλεπεηψλ ηεο εξκελείαο απηήο ζηε λνκνζέηεζε αιιά

θαη ζηελ παξαγσγή ηνπ αλαζεσξεηηθνχ λνκνζέηε. Σφζν ε αλαζεψξεζε ηνπ 2001 φζν

67 Σε λνκνινγηαθή απηή ζηάζε έρεη επηζεκάλεη θαη ν Δ. Βεληδέινο ζην άξζξν ηνπ

«Ζ ζηάζε ηεο ειιεληθήο λνκνινγίαο απέλαληη ζηελ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο», Σν

1989, ζ. 425 επ., φπνπ αλαθέξεη (ζ. 436) φηη πξφθεηηαη ίζσο γηα ην πην δεκηνπξγηθφ

θεθάιαην ηεο ζπληαγκαηηθήο λνκνινγίαο ηνπ αλσηάηνπ δηνηθεηηθνχ δηθαζηεξίνπ. Βι.

αθφκε Γεθιεξή Μ., Ο Γσδεθάδειηνο ηνπ πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο1996, ζ.

141 επ., Μελνπδάθνπ Κ., Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζην Διιεληθφ δεκφζην

δίθαην. Ζ ζπκβνιή ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Νφκνο θαη

Φχζε 1/1997, ζει 74 επ., Παπαδεκεηξίνπ Γ., Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα,

Θεκειίσζε, πεξηερφκελν θαη ιεηηνπξγία, Νφκνο θαη Φχζε, η. 1 1994, ζ. 375 επ. Γηα

ηηο ηάζεηο ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο ζε δεηήκαηα πξνζηαζίαο

πεξηβάιινληνο ζε ζρέζε κε ην . 1975 ήδε απφ ην 1980 βι. αξκά Η., Ζ

ζπληαγκαηηθή θαη δηνηθεηηθή λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείο, Α.

άθθνπιαο, 1994.

68 Βι. αληί άιισλ ηε ηΔ Οι. 2300/1997, ε νπνία αθνξνχζε ηε γλσζηή «ηαπείλσζε»

λενιηζηθνχ ηχκβνπ ζην ρψξν ηνπ λένπ δηεζλνχο αεξνιηκέλα ησλ πάησλ, ε νπνία θαη

ζπλεηειέζζε ζχκθσλα κε ηε ζρεηηθή απφθαζε. ρεηηθά βι. Νφκνο θαη Φχζε 1998,

ζ, 164, κε ζρφιην ηαπξνπιάθε Δηξ. ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε απφθαζε εθαξκφδεη

ρσξίο λα ηελ επηθαιείηαη ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο. Βι νκνίσο θαη

Παπαθσζηαληίλνπ Α., Ζ ζχκβαζε ηεο Γξαλάδαο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο

αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο θαη ην χληαγκα. Με αθνξκή ηελ απφθαζε 2300/1997

θαη 3113/1998, Νφκνο θαη Φχζε 1/99, ζ. 47 επ. Ζ απφθαζε απηή παξαιείπεηαη απφ

ηνλ Μ. Γεθιεξή απφ ηελ παξνπζίαζε ηεο λνκνινγίαο επί ηεο Αξρήο ηεο

Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, ζην Γίθαην ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο, Γεληθέο Αξρέο,

Αλη. άθθνπιαο, 2000, ρσξίο παξά ηαχηα λα ιεζκνλεζεί απφ ηε λνκνινγία ηνπ ηΔ

θαη λα επαλαιεθζεί κε αθνξκή άιιεο κεηαγελέζηεξεο απνθάζεηο.

35

θαη ν λ. 3028/02 απνηεινχλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθά παξαδείγκαηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε

απηή.

Δπηδηψθεηαη αθφκα λα παξνπζηαζζεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε θξαηηθή δξάζε, φπσο

εθθξάδεηαη κε ηε λνκνζεηηθή πνιηηηθή, κε φρεκα κία αζαθή ή πνιχζεκε δπλακηθή

φκσο γιψζζα, επηηπγράλνληαο θάπνηε λα πεξηνξίδεη ηελ πξνζηαζία αγαζψλ πνπ ε

ίδηα έλλνκε ηάμε ζθνπεί λα πξνζηαηεχζεη. Γίλεηαη ζαθήο έηζη ηελ πεξηζηαζηαθή

δπζθνιία δηαιφγνπ69

κεηαμχ λνκνζέηε θαη δηθαζηή, φηαλ ε θνηλή ηνπο γιψζζα δελ

θαζνξίδεη ηα λνήκαηα κε ηε ζαθήλεηα εθείλε πνπ πξνυπνζέηεη ν ζπληαγκαηηθά

θαηνρπξσκέλνο δηάινγνο ησλ εμνπζηψλ ηνπ θξάηνπο70

. Παξάιιεια αληηκεησπίδνληαη

νη ζπκβηβαζκνί ζηνπο νπνίνπο πξνβαίλεη ε έλλνκε ηάμε ελφςεη ηεο πξνζηαζίαο

άιισλ αγαζψλ ζηελ πξνζπάζεηα λα ζπλζέζεη ην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ,

ηελ αλάπηπμε θαη ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Ζ ζχλζεζε ηεο ηζηνξίαο

θαη ηνπ ρψξνπ κε ηηο δεκηνπξγηθέο παξεκβάζεηο ηνπ αλζξψπνπ απνηεινχλ ην θξίζηκν

ζεκείν θακπήο γηα ηε ζχλζεζε ή ηε ζχγθξνπζε ζπκθεξφλησλ θαη αμηψλ71

.

69

ρεηηθά κε ην δηάινγν απηφ, βι. κεηαμχ άιισλ Γαδή Α., Πψο ζθέπηεηαη ν

λνκνζέηεο, Αθ. ζηνλ Κ. Σζάηζν, άθθνπιαο 1980, ν. 505 επ., αθφκε γηα ην

δηαιεθηηθφ ζπιινγηζκφ ζηελ εθαξκνγή ηνπ δηθαίνπ βι. Μεηζόπνπινπ Γ., Σνπηθή

θαη Δπηζηήκε ηνπ Γηθαίνπ, αλσηέξσ, ζ. 547, φπνπ θαη ζεσξεηηθέο αληηξξήζεηο, βι.

αθφκε Gény Β., De la méthode et de la technique du droit privé positif à celles du

droit administratif. Livre Jubilaire du Conseil d'Etat, ζ. 290: «Le juge administratif se

considère beaucoup plus comme le «délégué» du législateur, que comme simple

serviteur de la loi» θαη Rivero J., Le juge administratif français, un juge qui

gouverne, D. 1951, ζ. 21: «le corps des principes sert au Conseil d'Etat de référence

pour interpréter la loi si elle les respecte, pour en minimiser la portée si elle les

contredit».

70

Καζηκάηε Γ., Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ Κξάηνπο, Παλεπηζηεκηαθέο Παξαδφζεηο, η. Α,

Αζήλα 1980, Kalinowski G., Dialogue à trois voies, sur les respectifs du législateur,

du juge et de la loi, CAPD, XIX, 1974, ζ. 63 επ., Cornu G., Linguistique juridique,

Montchrestien 1990, ζ. 28., Cappelletti M., Le pouvoir des juges. Des juges

législateurs?, Economica 1990, ζ. 34, Σαζόπνπινπ Γ., Ο ξφινο ηνπ δηθαζηή θαηά ηνλ

έιεγρν ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ: απηνπεξηνξηζκφο ή αθηηβηζκφο? Σν., Σα

Δηθνζάρξνλα ηνπ πληάγκαηνο - 1975, Αλη. άθθνπιαο 1998, ζ. 339 επ.

71

Αληί άιισλ βι. Σξνβά Δ., Αρειψνο, Ο ζεφο πνηακφο,(θέςεηο κε αθνξκή ηελ ηΔ

Οι. 3478/2000) ζε Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 2001, ζ. 35 επ., Σξνβά Δ. θαη Κνύηξα

Γ., ε θαηαζθεπή ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ε ζχκβαζε παξαρψξεζεο

δεκνζίσλ έξγσλ, πνπδή ζηε δηαιεθηηθή ησλ πφισλ εμνπζίαο, Αλη. άθθνπιαο

2001, ζ. 305 επ.

36

Σν ζέκα παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζηνλ ηξφπν πνπ θιηκαθψλνληαη νη φξνη

θαη νη έλλνηεο κέζα απφ ηηο πεγέο ηνπ ηζρχνληνο δηθαίνπ. πγθεθξηκέλα, ην πξψην

κέξνο αλαθέξεηαη ζηε ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε θαη νξνινγία, ην δεχηεξν ζηελ ξχζκηζε

θαη νξνινγία ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, ην ηξίην ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ, ην ηέηαξην

ζηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ λφκνπ, θαη ηέινο ην πέκπην κέξνο αλαθέξεηαη ζηελ άζθεζε

ηεο δηαθξηηηθήο επρέξεηαο ηεο Γηνηθήζεσο, φηαλ απηή νξίδεη ηα πξνζηαηεπηέα

πνιηηηζηηθά αγαζά.

ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα ηνληζζεί φηη ν εληνπηζκφο ησλ εμεηδηθεχζεσλ ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ην λφκν θαη ηε δηνίθεζε έγηλε κε βάζε ην λνκηθφ

πιέγκα ησλ θαλφλσλ πνπ ξπζκίδεη ην δίθαην ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο φπσο

ξπζκίδεηαη απφ ην λ. 3028/02 θαζψο θαη ην πξντζρχζαλ δίθαην ησλ αξραηνηήησλ (λ.

5351/1932 «Πεξί αξραηνηήησλ»), ην δίθαην ησλ λεσηέξσλ κλεκείσλ (λ. 1469/1950

«Πεξί πξνζηαζίαο εηδηθήο θαηεγνξίαο νηθνδνκεκάησλ θαη έξγσλ ηέρλεο

κεηαγελεζηέξσλ ηνπ 1830») παξάιιεια κε ηελ πνιενδνκηθή λνκνζεζία ην ΓΟΚ

(αξρηθά λ.δ. 8/1973, άξζξν 4 ηνπ λ. 622/1977, λ. 880/1979 θαη λ. 1577/85), ηνλ

Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο, ην λ. 2742/1999 «Υσξνηαμηθφο

ζρεδηαζκφο θαη αεηθφξνο αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο», ην λ. 2508/1997 «Βηψζηκε

νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο θαη άιιεο δηαηάμεηο»,

θαζψο θαη δηάθνξα άιια εμεηδηθεπκέλα λνκνζεηήκαηα πνπ ξπζκίδνπλ ην θαζεζηψο

πξνζηαζίαο αξραίσλ κλεκείσλ θαη άιισλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ.

Ζ πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο ζήκεξα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 αιιά θαη ηελ

δεκνζίεπζε ηνπ λ. 3028/02 αλαλεψλεη ζπλνιηθά εθ ησλ πξαγκάησλ ηνλ

πξνβιεκαηηζκφ γηα ην φιν ζέκα, παξάιιεια κε ηελ επηθαηξφηεηα πνπ αλαθηά ην φιν

δήηεκα ιφγσ ησλ ηζηνξηθψλ ζπγθπξηψλ θαη ηεο ζεκαζίαο πνπ έρεη ε ηζηνξία θαη ε

κλήκε ζε πεξηφδνπο πνπ ε ηζηνξία μαλαγξάθεηαη ή πξνρσξεί παξαθάκπηνληαο ην

«ηέινο» ηεο.

37

ύληνκε ηζηνξηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο

Ζ θαηαγσγή ηεο πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο ησλ κλεκείσλ

Ο ζχλδεζκνο ηνπ αλζξψπνπ κε ην παξειζφλ ηνπ θαη ε ζπκβνιηθή ζεκαζία

νξηζκέλσλ αλζξψπηλσλ έξγσλ, ηα νπνία ζεκαζηνδνηνχλ ηε ζρέζε απηή ηνπ

αλζξψπνπ κε ην ρξφλν είλαη γλσζηά απφ ηε ραξαπγή ηνπ πνιηηηζκνχ καο. Απηφ

θαίλεηαη φηη ήηαλ γλσζηφ θαη ζηνπο «κεγάινπο» θάζε ηζηνξηθήο πεξηφδνπ, πνπ

θξφληηδαλ λα θνζκνχλ ην πεξηβάιινλ θαη ην ρψξν κε έξγα πνπ ζα ηνπο θαζηέξσλαλ

σο αζαλάηνπο ζην ρξφλν72

.

Σν ελδηαθέξνλ γηα ηε ζπιινγή θαη ηε δηαθχιαμε ζεζαπξψλ ηνπ παξειζφληνο

πξσηνεθδειψζεθε, φπσο θαίλεηαη, ζηελ ειιεληζηηθή πεξίνδν. Μνλάρα φκσο ζηα

χζηαηα ρξφληα ηνπ ν αξραίνο θφζκνο πξνζπάζεζε λα πεξηζψζεη ηα απνκεηλάξηα ηνπ

θαη λα θαηαζηήζεη απηή ηε δξαζηεξηφηεηα δεκφζηα ππφζεζε. Σα πξψηα γλσζηά

δηαηάγκαηα γηα ηελ πξνζηαζία αξρηηεθηνληθψλ κλεκείσλ εθδίδνληαη απφ ηνπο ηε-

ιεπηαίνπο ξσκαίνπο απηνθξάηνξεο, απφ ην Βαιέληην σο ην Ματνξηαλφ, φηαλ ε

«αηψληα πφιε» έρεη πηα θαηαθιπζηεί απφ μέλνπο θαη απεηιείηαη απφ βαξβαξηθέο

επηδξνκέο73

. Δίλαη ζαθέο ζπλεπψο φηη απφ ηελ πξσηαξρηθή ηεο έθθξαζε, ε κέξηκλα

γηα ην παξειζφλ θαη ηα κλεκεία εθθξάδεη ελδηαθέξνλ γηα ηελ ηαπηφηεηα ηνπ πνιίηε

θαη ηε δηαθνξνπνίεζή ηνπ απφ ηνλ άιιν, ηνλ μέλν. Έρεη φκσο ζρέζε θαη κε ηελ

εμνπζία θαζψο απηή επηιέγεη ηα πξνο αλάδεημε ή δηάζσζε ζηνηρεία ηεο ηαπηφηεηαο74

.

Ζ κέξηκλα σζηφζν γηα ηα ηζηνξηθά κλεκεία, φπσο ζήκεξα γίλεηαη δεθηή,

αλαπηχρζεθε ζηελ πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο. Ζ κειέηε ησλ ιεηςάλσλ ηεο αξραίαο

72

Βι. γηα ην δήηεκα ηελ αλάιπζε ηνπ Dyby G., ππφ ηνλ ηίηιν Κιεξνλνκηά, ζε

Braudel F., Duby G., Ζ Μεζφγεηνο, Αλζξσπνη θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά,

Αιεμάλδξεηα 1999, ζ. 183 επ.

73

Βι. ζρεηηθά Κνληαξάηνπ ., Αξρηηεθηνληθή θαη Παξάδνζε, Καζηαληψηεο, Αζήλα

1985, θεθάιαην «Ζ πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο. Καηαβνιέο θαη

ραξαθηήξαο κηαο ηδενινγίαο», ζ. 47.

74

Ληβάλεηνο, Τπέξ ησλ ειιεληθψλ λαψλ, εθδ. Θχξαζελ 1998, ζ. 62 επ.

38

Ρψκεο αξρίδεη πξηλ απφ ηα κέζα ηνπ 15νπ αηψλα κε ηνπο πεξηπάηνπο ηνπ Poggio θαη

κε ηε Roma instaurata πνπ γξάθεη ν Blondus ηνπ Flori. Σελ ίδηα επνρή ν Κπξηάθνο

ηεο Αγθψλαο πεξηνδεχεη φρη κφλνλ ηελ Ηηαιία, αιιά θαη φιεο ηηο ρψξεο ηεο παιαηάο

orbis terrarum, απνηππψλνληαο θαη θαηαγξάθνληαο κλεκεία θαη επηγξαθέο ηεο

αξραηφηεηαο, κε ζθνπφ «λα μππλήζεη ηνπο πεζακέλνπο»75

.

Με ην Νηθφιαν ηνλ Δ, ζηα κέζα ηνπ Quatrocento, ην θηιάξραην πλεχκα εγθαζίζηαηαη

ζηνλ παπηθφ ζξφλν. Ο Πίνο ν Β κειεηά ν ίδηνο ηηο αξραηφηεηεο θαη θαζηεξψλεη ηελ

αξρή ηεο πξνζηαζίαο ησλ κλεκείσλ, ζεζπίδνληαο ην 1462 απζηεξέο πνηλέο γηα φζνπο

ηα θαηέζηξεθαλ ή ηα ιεειαηνχζαλ. ηηο αξρέο ηνπ 16νπ αηψλα μεθηλνχλ αλαζθαθέο

γηα ηελ αλεχξεζε αγαικάησλ, ηα νπνία γεκίδνπλ ηηο ζπιινγέο πάπσλ, θαξδηλαιίσλ

θαη επγελψλ, ελψ ν Ραθαήι δηακαξηχξεηαη γηα ηηο θαηαζηξνθέο πνπ γίλνληαη θαη

ζπληζηά ηελ απνηχπσζε ησλ κλεκείσλ76

.

Ζ αλαγέλλεζε ππήξμε ε ηζηνξηθή εθείλε ζηηγκή πνπ αλήγαγε ην παξειζφλ θαη ηα

ζχκβνιά ηνπ ζε αμία, εκκέλνληαο θπξίσο ζηα αξραηνειιεληθά ζηνηρεία θαη ζηνλ

νπκαληζκφ. πλέπεηα απηνχ ήηαλ θπζηθά θαη ε αλππνιεςία ηεο ιατθήο παηδείαο θαη

ηέρλεο, ε απαμία ησλ έξγσλ ηνπ Μεζαίσλα θαη ε ζχλδεζε απηήο ηεο θηινζνθίαο κε

κία ζπγθεθξηκέλε θνηλσληθή πξνέιεπζε.

Ζ λννηξνπία απηή πξνεθηείλεηαη σο ην 18ν αηψλα, ηνλ αηψλα ησλ κνπζείσλ, ηεο

ζπζηεκαηηθήο αξραηνινγίαο θαη ησλ αξραηνινγηθψλ εηαηξεηψλ. Σαπηφρξνλα ν αηψλαο

απηφο πξναλαγγέιιεη ην Ρνκαληηζκφ, ν νπνίνο απνηέιεζε ην θίλεκα πνπ ζήκαλε κηα

λέα ζηξνθή πξνο ην παξειζφλ θαη κηα αιιαγή ζηνλ ηξφπν ζεκαζηνιφγεζήο ηνπ77

.

Ο Ρνκαληηζκφο78

, ακθηζβεηψληαο ηε ζηαηηθή εηθφλα ηνπ θφζκνπ ηνπ Γηαθσηηζκνχ,

πξαγκαηνπνίεζε κηα ξηδηθή ζηξνθή ζην πεδίν ηεο θαιιηηερληθήο επαηζζεζίαο,

75

Κνληαξάηνπ ., Αξρηηεθηνληθή θαη Παξάδνζε, αλσηέξσ, ζ. 47.

76

Κνληαξάηνπ ., Αξρηηεθηνληθή θαη Παξάδνζε, αλσηέξσ, ζ. 48 θαη παξαπνκπή

ζηνπο Papageorgiou A., Continuity and Change, Preservation in City Planning, New

York, Praeger Publishers, ζ. 38 θαη Burkhardt J., The Civilization of the

Renaissance in Italy, (trans. by S.G.C. Middlemore) London 1960, Phaidon Press Ltd,

ζ. 108-14.

77

Κνληαξάηνπ ., Αξρηηεθηνληθή θαη Παξάδνζε, αλσηέξσ, ζ. 49.

78

Βι. θαη ηελ πνιχ ελδηαθέξνπζα πξνζέγγηζε ηνπ Λαξκόξ Σζ., Ζ Ρνκαληηθή

Κιεξνλνκηά, Πφιηο, 1998.

39

θαηνξζψλνληαο λα δηεπξχλεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ έλλνηα ηεο πνιηηηζκηθήο

θιεξνλνκηάο. Αξρηθά επαλεθηηκήζεθε ν Μεζαίσλαο θαη ε ρξηζηηαληθή ηέρλε. Δλ

ζπλερεία θαηαμηψζεθε ην γεγελέο ζηνηρείν θαη ε ιατθή παξάδνζε. Σέινο

αμηνινγήζεθε ζεηηθά ην ηνπηθά θαη ρξνληθά απνκαθξπζκέλν, ην εμσηηθφ θαη ην

πξσηφγνλν. Με ηηο εξκελείεο ησλ αλζξσπνιφγσλ θαη εζλνιφγσλ αλνίρζεθε έλαο

πιαηχηεξνο δξφκνο απφ εθείλνλ ηεο θιαζηθήο αξραηφηεηαο αλαθνξηθά κε ηελ

πξνζέγγηζε ηνπ παξειζφληνο ηεο αλζξσπφηεηαο.

Αλ ηα πιαίζηα θαη ηα θξηηήξηα γηα κηα επξχηεξε πξνζέγγηζε ηεο πνιηηηζκηθήο

θιεξνλνκηάο δηακνξθψζεθαλ κέζα απφ ηηο ξνκαληηθέο αληηιήςεηο, ην αίηεκα γηα ηε

ζπληήξεζε θαη πξνζηαζία ηνπο ζπλδπάζζεθε κε ηελ αληίδξαζε πνπ δεκηνχξγεζε ε

βηνκεραληθή επαλάζηαζε. Σν ζρεηηθφ θίλεκα γελλήζεθε ζηελ Αγγιία θαη ζηξάθεθε

αξρηθά ζε δεηήκαηα αξρηηεθηνληθνχ πεξηβάιινληνο, αζθψληαο παξάιιεια θξηηηθή

ζηε βηνκεραληθή θνηλσλία79

.

Ζ ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζήκεξα ζηα θιεξνδνηεκέλα απφ ην παξειζφλ έξγα

εμαθνινπζεί λα βαζίδεηαη ζε θξηηήξηα κνλαδηθφηεηαο, ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο,

θαιιηηερληθήο αμίαο θαη παηδεπηηθνχ δπλακηθνχ. κσο γίλεηαη ζπζηεκαηηθά πιένλ

απνδεθηφ φηη ζθνπφο ηεο δηαηήξεζεο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο δελ είλαη ε

κνπζεηαθή θαηάςπμε ησλ αλζξψπηλσλ έξγσλ θαη ε απνθιεηζηηθή ζεακαηηθή ηνπο

ιεηηνπξγία. πλδπαζκέλε κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ε πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά

εκθαλίδεηαη πιένλ σο ιεηηνπξγηθφ αίηεκα ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ, πνπ δελ

επηζπκεί απιά λα πινπηίζεη ηελ ηζηνξία θαη λα δηαθνζκήζεη ην ρψξν πνπ δεη, αιιά

θαη λα βηψζεη ηελ αηζζεηηθή ηνπ ρψξνπ θαη ηελ ηζηνξηθή δηάζηαζε ηνπ πνιηηηζκνχ

ηνπ.

Οη πξώηεο λνκνζεηηθέο πξνβιέςεηο -Αθύπληζε θαη πξώηκεο επαηζζεζίεο

Ζ ηζηνξηθή πνξεία ηεο ζχγρξνλεο Διιάδαο δελ επλφεζε ηδηαίηεξα ηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά κέζα ζην ρξφλν. Οη αιιεπάιιειεο θαηαθηήζεηο ηεο πεξηνρήο απφ ηνπο

Ρσκαίνπο, ηνπο Φξάγθνπο, ηνπο Σνχξθνπο, ηνπο Γεξκαλνχο, αθφκε θαη ν Δκθχιηνο,

ήηαλ κνηξαίεο γηα ηνπο ζεζαπξνχο ηεο αξραηφηεηαο, θαζψο θαη γηα ηνπο βπδαληηλνχο

ζεζαπξνχο θαη απηνχο ηνπ λεψηεξνπ Διιεληζκνχ θαη ηεο ιατθήο παξάδνζεο.

79

Κνληαξάηνπ ., Αξρηηεθηνληθή θαη Παξάδνζε, αλσηέξσ, ζ. 52 επ.

40

Γηα ηηο αξραηφηεηεο, ζεκαληηθφο παξάγσλ θαηαζηξνθήο ππήξμε ε εμάπισζε ηνπ

Υξηζηηαληζκνχ θαη νη πηζηνί πνπ κε θαλαηηζκφ ζέιεζαλ λα εμαιείςνπλ απφ ην

πξφζσπν ηνπ θφζκνπ ηα κλεκεία ηεο εηδσινιαηξείαο. Ζ κνξθή ηνπ απηνθξάηνξα

Ηνπιηαλνχ ζεκεηνδνηεί ην ηέινο ελφο θφζκνπ, ελψ ν γλσζηφο ρξεζκφο ηνπ καληείνπ

ησλ Γειθψλ ζπκίδεη φηη «νπθέηη Φνίβνο έρεη θαιχβελ»80

.

Ο απηνθξάηνξαο Θενδφζηνο ζπλεηέιεζε θαζνξηζηηθά ηφζν ζηε ζθαγή ησλ εζληθψλ,

φζν θαη ζηελ εμαθάληζε ησλ κλεκείσλ ηεο αξραηφηεηαο. Ζ ζπκθηιίσζε κε ην

θιαζηθφ πλεχκα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ κλεκείσλ, έγηλε απφ ηνπο ηξεηο

Ηεξάξρεο θαη εηδηθφηεξα κε ηνπο ιφγνπο ηνπ Μ. Βαζηιείνπ, ν νπνίνο ζπκβνχιεπε ηνπο

Υξηζηηαλνχο λα πάξνπλ απφ ηνπο αξραίνπο φ,ηη αμίδεη θαη λα ην αθνκνηψζνπλ

δεκηνπξγηθά.

Ζ δεκηνπξγία ηνπ λένπ ειιεληθνχ θξάηνπο ζπκβαδίδεη κε έλα λέν πιήγκα γηα ηα

πνιηηηζηηθά αγαζά. Σν λέν θξάηνο, μαλαγελλεκέλν απφ ηελ ηέθξα ηνπ, «ληξέπεηαη»

γηα ην άκεζν αξρηηεθηνληθφ παξειζφλ ησλ παηέξσλ ηνπ, ην πεξηθξνλεί θαη αλαδεηεί

ην κέιινλ ηνπ ζην έλδνμν κα απφκαθξν θαη νξγαληθά αζχλδεην παξειζφλ ησλ

πξνπάππσλ ηνπ81

. Σε ζέζε ηεο άκεζεο παξάδνζεο ζα πάξεη ν θιαζηθηζκφο, ν

ηζηνξηζκφο, ν εθιεθηηθηζκφο θαη άιια αξρηηεθηνληθά ηδηψκαηα, πνπ εηζέβαιαλ ζηνλ

ειιεληθφ ρψξν θαη ζα επηβιεζνχλ ζαλ «εηζαγσγέο» αλψηεξεο, «επξσπατθέο» ή

«πνιηηηζκέλεο», ζηελ αξρή απφ ηνπο μέλνπο θαη ζηγά ζηγά θαη απφ ηνπο ληφπηνπο

αξρηηέθηνλεο82

. Σν απνηέιεζκα ππήξμε δηπιά αξλεηηθφ: φρη κφλν δελ πξνζηαηεχνληαη

ζεζκηθά ηα αξρηηεθηνληθά κλεκεία, πνπ είλαη θνξείο ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο, αιιά

θαη, πέξα απφ ηελ θαηαζηξνθή ηεο πιηθήο ηνπο ππφζηαζεο κε ηελ αιινίσζε ηεο

νηθηζηηθήο ζπλέρεηαο, βιάπηεηαη ζε επηθίλδπλν βαζκφ ε πίζηε ζηε γλήζηα θαη άκεζε

παξάδνζε ηνπ ηφπνπ γεληθφηεξα83

.

80

Ηνπιηαλόο, Μηζνπψγσλ, εθδ. Θχξαζελ 1997, ζ. 81 επ.

81

Ζ δηαηχπσζε απηή αλήθεη ζηνλ Λάββα Γ.Π., πνπ ηε δηαηχπσζε ζε επηζηεκνληθή

αλαθνίλσζε κε ζέκα «ζεζκηθή πξνζηαζία ηεο ειιεληθήο παξαδνζηαθήο

αξρηηεθηνληθήο: θάζεηο, αληηθάζεηο, θίλδπλνη», ζε ζπλέδξην πνπ έγηλε ην 1981 ζην

Βφιν κε ζέκα: πληήξεζε θαη αλαβίσζε παξδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ θαη

εθδφζεθε απφ ηηο εθδφζεηο University Press, Θεζζαινλίθε 1982, ζ. 126.

82

Λάββα Γ.Π.,, αλσηέξσ, ζ. 126.

83

Λάββα Γ.Π.,, αλσηέξσ, ζ. 127 επ. φπνπ θαη αλαθνξά ζηηο ζέζεηο ηνπ Δ. Ρνΐδε γηα

ην δήηεκα.

41

Παξάιιεια φια απηά ηα ρξφληα δηαγξάθζεθαλ απφ ηε κλήκε ηα ίρλε ηζηνξηθψλ

πεξηφδσλ πνπ δελ ήηαλ απνδεθηέο. Γελ είλαη ηπραίν πφζν ιίγα ηδακηά επέδεζαλ ζηελ

Πεινπφλλεζν, ή ηελ ηεξεά Διιάδα…

Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ππήξμε, πεξηζζφηεξν θαη απφ ηηο ηζηνξηθέο εμειίμεηο θαη ηηο

θαηαθηήζεηο ηεο ρψξαο, ε άλαξρε δφκεζε θαη νη καδηθέο θαηεδαθίζεηο ζην φλνκα ηεο

αλάπηπμεο θαη ηεο αζηηθνπνίεζεο.

Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Διιάδαο βξέζεθε είηε ζακκέλε θάησ απφ ηα εξείπηα,

είηε νιηθά θαηεζηξακκέλε, είηε θνζκνχζα πξνζήθεο κνπζείσλ ηεο αιινδαπήο, είηε

αληηθείκελν ηδησηηθήο ζπλαιιαγήο κε ζθνπφ ηνλ πινπηηζκφ, είηε, ελ πάζε

πεξηπηψζεη, θείκελε εθηφο ηνπ θπζηθνχ ηεο ρψξνπ θαη ζθνπνχ. εκαληηθφ επίζεο

κέξνο ηεο επζχλεο γηα ηελ θαηαζηξνθή ησλ βπδαληηλψλ κλεκείσλ αλήθεη ζηνπο η-

ζηνξηθνχο εθείλνπο πνπ ζεψξεζαλ ην Βπδάληην «κεζαίσλα» αλάμην αλαθνξάο θαη ην

λεψηεξν ειιεληζκφ επνλείδηζην84

. Οη ηζηνξηθνί απηνί βαλδαιηζκνί είλαη θαηλφκελα

αλαπφζπαζηα δεκέλα κε ηελ αλζξψπηλε ηζηνξία, ε νπνία αλαγλσξίδεη ηελ

θαηαζηξνθή θαη ηηο ζθαγέο85

σο παξάγνληα θπξηαξρηθήο επηβνιήο.

Καζνξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ηελ αθχπληζε ηνπ αηζζήκαηνο φηη απηά ηα κλεκεία πξέπεη

λα δηαζσζνχλ, ππήξμε ε αλάπηπμε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ζην 19ν αηψλα, ν

Ρνκαληηζκφο θαη, εηδηθά γηα ηελ Διιάδα, ν θηιειιεληζκφο.

Ήδε απφ ην ΗΕ αηψλα νη έιιελεο ιφγηνη ηνλίδνπλ ηε ζρέζε ηεο Διιάδαο κε ηελ

αξραηφηεηα86

, ελψ παξάιιεια κία ζηξαηεπκέλε κεξίδα ηεο Οξζνδνμίαο αληίθεηηαη

έληνλα ζηε ζχλδεζε ηνπ ρξηζηηαληθνχ ειιεληζκνχ κε ηνλ αξραίν87

. πκβνιηθή

84

Γηα ηηο απφςεηο απηέο ηνπ Η. Ρ. Νεξνπινχ, βι. Γεκαξά Κ., Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ

Έζλνπο, η. ΗΓ΄, ζ. 459.

85

Hanson V.D., θαγή θαη Πνιηηηζκφο, Kάθηνο 2002.

86

Γεκαξά Κ., Νενειιεληθφο Γηαθσηηζκφο, Δ΄ έθδ., Δξκήο, Νενειιεληθά

Μειεηήκαηα 2, Αζήλα 1989, ζ. 4.

87

Γεκαξά Κ., αλσηέξσ, ζ. 5 επ. θαη ζ. 60 επ. Δηδηθά κάιηζηα γηα ην έξγν ηνπ Α.

Παξίνπ (1802) «Αληηθψλεζηο πξνο ηνλ παξάινγνλ δήινλ ησλ απφ ηεο Δπξψπεο

εξρνκέλσλ θηινζφθσλ», βι. ζρεηηθά Βξαλνύζε Λ., Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο η.

ΗΑ΄, Δθδνηηθή Αζελψλ, ζ. 450. To 18I7 δεκνζηεχεηαη απφ ηνλ Μ. Πεξδηθάξε έλα

έξγν ηνπ φπνπ, κεηαμχ άιισλ, απνδνθηκάδεηαη ην έζηκν ηνπ εμαξραηζκνχ ησλ

νλνκάησλ. Γχν ρξφληα αξγφηεξα ην Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν κε εγθχθιην ηνπ

απνδνθηκάδεη ηελ «θαηά θαηλνηνκίαλ εηζαρζείζαλ ησλ παιαηψλ ειιεληθψλ νλνκάησλ

42

έλδεημε ηεο επίδξαζεο ηεο αξραηφηεηαο ζηελ πεξίνδν ηνπ λενειιεληθνχ δηαθσηηζκνχ

είλαη ε ζπλήζεηα ησλ Διιήλσλ λα δίλνπλ ζηα παηδηά ηνπο αξραία νλφκαηα. Γηα ην

θαηλφκελν απηφ ν Ν. πειηάδεο ζρνιηάδεη: «Καη κέρξη «ηηλφο, έθαζηνο σλνκάδεην

φπσο ηνλ εδφθεη. Αιιά κεηά ηαχηα θαη νη ηεξείο καο αληί λα βαπηίδσζη ηα παηδία ησλ

Διιήλσλ θαη λα ηα δίδσζη νλφκαηα ησλ αγίσλ καο, ηα δίδνπλ θαη απηνί ειιεληθά

νλφκαηα. Αθνχεη ηηο ινηπφλ θαη ηνπο αρζνθφξνπο σθξάηαο θαινπκέλνπο...»88

.

Μεγάιε ζεκαζία γηα ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη ηελ πξνζηαζία ησλ αξραίσλ κλεκείσλ

είρε θαη ε αλάπηπμε ηεο αξραηνινγίαο θαη ησλ θιαζηθψλ ζπνπδψλ89

. Ζ έμαξζε ηνπ

ηδαληθνχ ηεο αξραίαο πνιηηείαο νδήγεζε ζην Νενθιαζηθηζκφ, ηε κίκεζε ησλ αξραίσλ

ηφζν ζηελ Αξρηηεθηνληθή θαη ηηο θαιέο ηέρλεο φζν θαη ζηελ ηδενινγία ησλ

θνηλσληθψλ θηλεκάησλ ηεο επνρήο90

. Ο ίδηνο ν Ρήγαο Βειεζηηλιήο εκθαλίδεηαη κε

πεξηθεθαιαία αξραίνπ Έιιελα, σο ζχκβνιν ειεπζεξνθξνζχλεο91

.

Αμίδεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη ε κέξηκλα γηα ηα κλεκεία μεθίλεζε απφ ηελ

επηζηεκνληθή πεξηέξγεηα πνπ αλαπηχρζεθε ζηνπο εγέηεο ηεο επνρήο, νη νπνίνη

κάιηζηα ζπγθξνηνχζαλ ηδησηηθέο ζπιινγέο αξραίσλ αγαικάησλ, λνκηζκάησλ θαη

επηθψλεζηλ εηο ηα βαπηηδφκελα βξέθε ησλ πηζηψλ». Ο Κνξαήο, φηαλ πιεξνθνξήζεθε

γηα ηελ εγθχθιην απηή ηνπ Παηξηάξρε Γξεγνξίνπ ηνπ Δ', εθθξάδεη άιιε γλψκε:

«Σαιαίπσξνλ γέλνο, εμ νίσλ εηο νία...».

88

Ο Αιή Παζάο παξαηεξνχζε γηα ην ίδην θαηλφκελν: «Δζείο νη Έιιελεο, κπξε, θάηη

κεγάιν έρεηε ζην θεθάιη ζαο. Γελ βαθηίδεηε πηα ηα παηδηά ζαο Γηάλλε, Πέηξν,

Κψζηα, παξά Λεσλίδα, Θεκηζηνθιή, Αξηζηείδε. ίγνπξα θάηη καγεηξεχεηε». ρεηηθά

Κ. Γεκαξά, αλσηέξσ, ζ. 60.

89

Σζηγθάθνπ Φ.Μ., Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα, Εσγξάθνη θαη πεξηεγεηέο ηνπ

19νπ αηψλα. Δηζαγσγή Sir Steven Runciman, Δθδνηηθή Αζελψλ, Αζήλα 1981, ζ. 13,

φπνπ θαη αλαιπηηθή αλαθνξά ζηνπο επξσπαίνπο θηιφηερλνπο πνπ πξνζέγγηζαλ ηελ

ειιεληθή αξραηφηεηα. Δηδηθφηεξα ε ζπγγξαθέαο αλαθέξεη: «απηφ πνπ πξννδεπηηθά

κεηαηφπηζε ην θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ζηελ Διιάδα θαζαπηή ήηαλ νη αξραηφηεηεο,

ή κάιινλ ην «θπλήγη» ησλ αξραηνηήησλ. Απηέο ζηάζεθαλ ν καγλήηεο πνπ ηξαβνχζε

πξνο ηελ Διιάδα έλα δηαξθψο απμαλφκελν αξηζκφ απφ θηιφηερλνπο, θαιιηηέρλεο θαη

αξηζηνθξάηεο πεξηεγεηέο».

90

Σξαπινύ Η., Κνύθνπ Α., Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο, η. ΗΓ΄, Δθδνηηθή Αζελψλ,

ζ. 520 επ.

91

Γεκαξά Κ., αλσηέξσ, ζ. 6.

43

επηγξαθψλ92

. Ξέλνη πεξηεγεηέο93

πνπ έξρνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξνη πξνθαινχλ ηελ

πξνζνρή θαη ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα ησλ ληφπησλ. Παηδηά θαη κεγάινη ζπλνδεχνπλ

ηηο αλαδεηήζεηο κλεκείσλ ηνπ αξραίνπ θφζκνπ, ελψ εξείπηα, επηγξαθέο, λνκίζκαηα,

ηεκάρηα απφ αγάικαηα, αγγεία θ.ιπ. γίλνληαη αληηθείκελα κειέηεο ή ζπιινγήο.

Μηκνχκελνη ηνπο μέλνπο πεξηεγεηέο αξρίδνπλ θαη νη Έιιελεο λα ηαμηδεχνπλ, λα

κειεηνχλ θαη λα ζπιιέγνπλ αξραία94

. Ο Κ. Γεκαξάο βεβαηψλεη φηη είρε αλαπηπρζεί

πνιχ λσξίο ε παξαγσγή πιαζηψλ έξγσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νζσκαληθήο

απηνθξαηνξίαο απφ εξγαζηήξηα παξαραξαθηψλ Διιήλσλ θαη μέλσλ95

. Παξάιιεια

φκσο αλαθέξνληαη πεξηπηψζεηο, φπσο απηή ηνπ ηδηνθηήηε ηνπ ρνξεγηθνχ κλεκείνπ

ηνπ Λπζηθξάηε, ν νπνίνο έζεζε ξήηξα ζην ζπκβφιαην πψιεζήο ηνπ πξνο ηνπο

Καπνπηζίλνπο κνλαρνχο λα επηηξέπεηαη ε επίζθεςε ηνπ κλεκείνπ παξά ηε

κεηαβίβαζε ηεο θπξηφηεηαο, πνπ θαλεξψλνπλ ηε βαζχηαηε επίδξαζε ησλ αξρψλ ηνπ

δηαθσηηζκνχ θαη ζηνλ απιφ θφζκν96

.

Καη ν ξφινο φκσο ηνπ απινχ αηφκνπ ηεο επνρήο δελ ππήξμε δηφινπ αζήκαληνο. Ο Γ.

εθέξεο αλαθέξεη ζηηο «Γνθηκέο»97

, κε αθνξκή έλα γεληθφηεξν πξνβιεκαηηζκφ γηα

92

Βι. ζρεηηθά Σζηγθάθνπ Φ. Μ., αλσηέξσ, ζ. 14, φπνπ αλαθέξεη ζεηξά

παξαδεηγκάησλ εγεκφλσλ ηεο επνρήο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ην θπλήγη ησλ

αξραηνηήησλ θαη ηνπ αξραίνπ πλεχκαηνο. Πνιχ ελδηαθέξνπζα γηα ην ζέκα θαη ε

αλαθνξά ηνπ Henry Peacham, ζην βηβιίν ηνπ «Ο ηέιεηνο Gentleman» (1634), ζην

Γνχθα ηνπ Buckingham, ν νπνίνο θηινδνμνχζε λα «κεηαθπηεχζεη ηελ Αξραία

Διιάδα ζηελ Αγγιία». Ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα ε πξνζέγγηζε ηεο Βνπδνύξε Γ., ζε

Κξάηνο θαη Μνπζεία, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2003.

93

Γηα ηνπο μέλνπο πεξηεγεηέο θαη ηηο θιαζηθέο αλακλήζεηο πνπ μαλαδσληαλεχνπλ βι.

Μαθξπγηάλλε, Απνκλεκνλεχκαηα, έθδ. Μέιηζζα, Αζήλα, ζ. 332, παξάγξαθνο

«Κιαζζηθέο αλακλήζεηο» θαη «Ο Δπξσπαίγνο».

94

Σζηγθάθνπ Φ. Μ., αλσηέξσ, ζ. 20 επ. γηα ηηο ζπζηεκαηηθέο αλαζθαθέο πνπ

γηλφληνπζαλ απφ Έιιελεο θαη μέλνπο, αιιά θαη γηα ην εκπφξην ειιεληθψλ

αξραηνηήησλ.

95

Γεκαξά Κ., αλσηέξσ, ζ. 55 θαη 125.

96

Γεκαξά Κ., αλσηέξσ, ζ. 134.

97

εθέξε Γ., Γνθηκέο, Β΄ ηφκνο, γ΄ έθδ., Ίθαξνο 1974, ζ. 340 επ. Δμεγεί ν

ζπγγξαθέαο: «Καη αλαξσηηέκαη κήπσο δε κε ζπγθηλνχλ πεξηζζφηεξν -άλζξσπνη

άιισλ ρξφλσλ, πνπ νη γλψζεηο ηνπο κπνξεί λα έθεξλαλ ζπκεδία, αιιά πνπ είραλ

αηζζήζεηο πηζαλφηαηα πην θνληά ζηελ ηζνξξνπία πνπ ζα ιαρηαξνχζα λα έβιεπα

θάπνπ-θάπνπ ζηηο ςπρέο ησλ ηξηγπξηλψλ κνπ».

44

ην αλ πξέπεη θαλείο λα θαηαλνεί ζε βάζνο ηελ ηέρλε θαη λα ηελ πξνζεγγίδεη κε γλψζε,

ηελ πεξίπησζε ηεο απζφξκεηεο αληίδξαζεο δχν απιψλ αλζξψπσλ. Δηδηθφηεξα

πξφθεηηαη γηα ην ζηξαηεγφ Μαθξπγηάλλε θαη ην κσακεζαλφ ηαμηδηψηε Δβιηά

Σζειεκπή.

Ο πξψηνο, κηιψληαο ζε θάπνηνπο ζηξαηηψηεο πνπ πξνζπαζνχζαλ λα πνπιήζνπλ ζε

«Δπξσπαίνπο» δχν αξραία αγάικαηα, ηνπο ιέεη: «Απηά, θαη δέθα ρηιηάδεο ηάιαξα λα

ζαο δψζνπλε, λα κελ ην θαηαδερηείηε λα βγνπλ απφ ηελ παηξίδα καο. Γη' απηά

πνιεκήζακε».

Ο δεχηεξνο αλαθέξεη ζην «Οδνηπνξηθφ» ηνπ, γξακκέλν ην 1667, αλ θαη δελ γλσξίδεη

ηελ θιαζηθή αξραηφηεηα θαη νξκάηαη ζηελ αληίδξαζή ηνπ απφ ζπκθπξκνχο θαη

βηβιηθέο κπζνινγίεο καδί κε ζξχινπο γηα ηνπο αξραίνπο ζνθνχο, «πνπ κνηάδνπλ πην

θνληά ζηα παξακχζηα ηεο Υαιηκάο παξά ζηα ιίγα πνπ καζαίλνπκε ζηηο πξψηεο ηάμεηο

ησλ ζρνιείσλ καο»98

, φηη: «Ζ πφιηο ηεο Αζήλαο ήηαλ κηα πφιηο σξαία θαη

ειθπζηηθή... Τπάξρνπλ εθαηνληάδεο ρηιηάδεο ηερλνπξγήκαηα ζθαιηζκέλα ζε άζπξν

άρεην κάξκαξν, παξάδνμεο απεηθνλίζεηο δηαθφξσλ φλησλ θαη αγάικαηα θαηά ηελ

ηερλνηξνπία ησλ Φξάγθσλ, πνπ φζνη ηα βιέπνπλ κέλνπλ εθζηαηηθνί, ν λνπο ηνπο

γνεηεχεηαη, ην ζψκα ηνπο ιηγψλεηαη, ηα κάηηα ηνπο πγξαίλνληαη θαη

επραξηζηηνχληαη».

Ο Α. Κνξαήο εμεδήισζε έληνλν ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ πξνζηαζία θαη δηαθχιαμε

ησλ αξραηνηήησλ99

. Με ππφκλεκά ηνπ πξνο ην Οηθνπκεληθφ Παηξηαξρείν θαζφξηζε

ηηο γεληθέο αξρέο θαη ππέδεημε ηα κέηξα πνπ πξέπεη λα ιεθζνχλ γηα ηελ πξνζηαζία

ησλ ηζηνξηθψλ ρεηξνγξάθσλ θαη ησλ θάζε είδνπο αξραηνηήησλ. Υαξαθηεξηζηηθά

ζεκείσλε φηη πξέπεη λα γίλεη θαηαγξαθή ζε αθξηβή θαηάινγν ησλ «ιεηςάλσλ» πνπ

αλεπξίζθνληαη θαη λα ζεκεηψλεηαη ε πφιε πνπ απηφ βξέζεθε θαη ν αθξηβήο ηφπνο.

θνπφο απηνχ ηνπ εηδηθφηεξνπ πξνζδηνξηζκνχ ήηαλ ε δπλαηφηεηα λα βξεζεί θάπνηε ν

ρξφλνο δεκηνπξγίαο θαη ε ρξεζηκφηεηα ηνπ ιεηςάλνπ, ψζηε λα αμηνινγεζεί ε

ηζηνξηθή ηνπ ζεκαζία.

Αλάινγεο πξνζπάζεηεο θαηέβαιε θαη ε «Φηιφκνπζνο Δηαηξεία» γηα ηελ πξνζηαζία

ησλ αξραίσλ θαη γηα ηελ ίδξπζε Μνπζείνπ ζην Δξερζείν.

98

Πάληα ζχκθσλα κε ην εθέξε Γ., αλσηέξσ, ζ. 341.

99

Γσξή Δ. Φ., Σν δίθαηνλ ησλ αξραηνηήησλ, Αζήλα, άθθνπιαο 1985, ζ. 27 επ.

45

Σν 1825, ν Τπνπξγφο Δζσηεξηθψλ ηεο λενζπζηαζείζαο ειιεληθήο θπβέξλεζεο

Γξεγφξηνο Γίθαηνο (Παπαθιέζζαο) εμέδσζε δηάηαγκα, ην νπνίν φξηδε λα

πεξηζπιιέγνπλ νη αξραηφηεηεο θαη λα δηαθπιαρζνχλ ζηα ζρνιεία. Σν 1826, ε

Πξνζσξηλή δηνίθεζε εμέδσζε δηάηαγκα πνπ πξνέβιεπε ηε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ

εμαζθάιηζε ησλ κλεκείσλ ησλ Αζελψλ. Σν 1827, κε ην θαηαζηαηηθφ ηνπ λένπ

ειιεληθνχ θξάηνπο, πνπ επηθπξψζεθε απφ ηελ Γ Δζλνζπλέιεπζε ηεο Σξνηδήλαο,

νξίζζεθε φηη «Ο δηνηθεηήο ρξεσζηεί λα θξνληίδε λα κελ πσιψληαη ή λα κε

κεηαθέξνληαη εθηφο ηεο Δπηθξαηείαο αη αξραηφηεηεο»100

.

εκαληηθφο ππήξμε ζην δήηεκα απηφ θαη ν ξφινο ηνπ Η. Καπνδίζηξηα. Αξρηθά

εμέδσζε ηε δηαηαγή 2400/12.5.1878, απεπζπλφκελε πξνο «ηνπο θαηά ην Αηγαίν

πέιαγνο εθηάθηνπο Δπηηξφπνπο», κε ηελ νπνία απαγφξεπε ηελ εμαγσγή αξραηνηήησλ

απφ ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα, νξίδνληαο «λα παξαρσξψληαη θαηά πξνηίκεζηλ εηο ηελ

Κπβέξλεζηλ». Καηφπηλ, θαη κεηά ηελ ίδξπζε ηνπ «Δζληθνχ Μνπζείνπ Αηγίλεο»,

ζπλεηάρζε απφ ηνλ δηεπζπληή ηνπ Α. Μνπζηνμχδε ε εγθχθιηνο 953/23.6.1830, κε ηελ

νπνία ηέζεθαλ νη βάζεηο ησλ δηαηάμεσλ πεξί αξραηνηήησλ101

.

Μεηά ηελ ελζξφληζε ηνπ ζσλα, ε Αληηβαζηιεία, κε ην δηάηαγκα 3/15.4.1833 «πεξί

ηνπ ζρεκαηηζκνχ θαη ηεο αξκνδηφηεηνο ηεο επί ησλ Δθθιεζηαζηηθψλ θαη ηεο

Γεκνζίαο Δθπαηδεχζεσο Γξακκαηείαο ηεο Δπηθξαηείαο», φξηζε αξκφδηα ηε

Γξακκαηεία απηή γηα «ηελ πξνπαξαζθεπή εηο αλαζθαθήλ θαη αλαθάιπςηλ ησλ

απσιεζζέλησλ αξηζηνπξγεκάησλ ησλ ηερλψλ, ηελ θξνληίδα πεξί ηεο δηαθπιάμεσο

ησλ εηζέηη ππαξρφλησλ θαη ηελ επαγξχπλεζηλ εηο ην λα κε εμάγσληαη απφ ην θξάηνο».

Σν πξψην ζπζηεκαηηθφ λνκηθφ θείκελν γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ είλαη ν

λφκνο ηεο 10/22.5.1834 ηεο Αληηβαζηιείαο, έξγν ηνπ Μάνπξεξ, ν νπνίνο πεξηέιαβε

δηαηάμεηο πεξί αξραηνηήησλ, εκπλεπζκέλεο θαηά πάζα πηζαλφηεηα απφ ην ηηαιηθφ

δίθαην102

.

100

Γηα ηελ πεξίνδν απηή βι. κεηαμχ άιισλ Αιηβηδάηνπ Ν., Δηζαγσγή ζηελ Διιεληθή

πληαγκαηηθή Ηζηνξία, η.Α΄, άθθνπιαο 1981, ζ. 34 επ, Βνπδνύξε Γ., αλσηέξσ ζ. 7

επ.

101

ρεηηθά κε ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο

θαη ησλ αξραηνηήησλ, βι. Γσξή Δ. Φ., Σν δίθαηνλ ησλ αξραηνηήησλ, Αζήλα,


102

Γσξή Δ.Φ., αλσηέξσ, ζ. 29.

46

Σν λνκνζέηεκα απηφ απνηέιεζε ην δηέπνλ δίθαην ησλ αξραηνηήησλ κέρξη ηε

δεκνζίεπζε ηνπ ΒΥΜΣ/1899 «πεξί αξραηνηήησλ», ηνπ νπνίνπ νη δηαηάμεηο, καδί κε

ηε λεψηεξε λνκνζεζία (λ. 491/1914, 2447/1920, 4823/1930, λ.δ. 12/16-6-1926 θαη λ.

5351/32) απνηέιεζαλ ηε ζεκεξηλή θσδηθνπνίεζε ηνπ π.δ. 9/24.8.1932 «πεξί

αξραηνηήησλ»103

. Ζ λνκνζεζία ηνπ Μάνπξεξ ππήξμε ηδηαίηεξα πιήξεο γηα ηελ επνρή

ηεο.

Αμηνζεκείσην ζεσξείηαη φηη ζηα πξψηα λνκνζεηηθά θείκελα νη φξνη αξραία,

αξραηφηεηεο, αξηζηνπξγήκαηα θ.ιπ. εκθαλίδνληαη αδηάθξηηα. Δίλαη ηάρα ηπραίν φηη ν

λφκνο ηεο 10/22.5.1834 ηνπ Μάνπξεξ έρεη ηελ αθφινπζε δηαηχπσζε (άξζ. 62): «ια

ηα εληφο ηεο εζληθήο γεο, ή ππ’ απηήλ, ή εηο ηνλ ππζκέλα ηεο ζαιάζζεο, εηο πνηακνχο

θαη δεκνζίνπο ξχαθαο, εηο βάιηνπο επξηζθφκελα εξείπηα, ή άιια αξραηφηεηνο

αληηθείκελα, νπνηνπδήπνηε νλφκαηνο είλαη ηδηνθηεζία ηνπ Κξάηνπο»;

Σν ελδηαθέξνλ απηφ αθνξά θπζηθά κφλν ηα αξραία κλεκεία θαη θαζφινπ ηα κλεκεία

ηεο ειιεληθήο παξάδνζεο ηεο επνρήο ηεο ηνπξθνθξαηίαο ή ηα βπδαληηλά.

Ζ ακθηζβήηεζε ησλ επηινγψλ ησλ ηζηνξηθψλ θαη ησλ αξρηηεθηφλσλ θαη ε ζηξνθή

ζηελ «ειιεληθφηεηα» πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ άκεζε ηζηνξηθή ηεο κλήκε, έγηλε ρξνληθά

γχξσ ζην 1920, ηαπηφρξνλα κε ηε κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή ηνπ 1922, πνπ εζήκαλε

ην ηέινο ηνπ νξάκαηνο ηεο Μεγάιεο Ηδέαο104

. πλέπεηα απηήο ηεο ηδενινγηθήο

103

Αλαιπηηθά γηα ην δίθαην ησλ αξραηνηήησλ ζηελ ηζηνξηθή ηνπ πξννπηηθή βι.

Πεηξάθνπ Π., Γνθίκην γηα ηελ αξραηνινγηθή λνκνζεζία, 1982, Εέπνπ Π., Εεηήκαηα

απφ ηελ ηζρχνπζαλ λνκνζεζίαλ πεξί αξραηνηήησλ, Υαξηζηήξηνλ εηο Α. Οξιάλδνλ, ζ.

198, Ρσκαλνύ Γ., Δπί ηνπ ηζρχνληνο δηθαίνπ πεξί αξραηνηήησλ, Αξρείνλ Ηδησηηθνχ

Γηθαίνπ, η. 1,1943, ζ. 441 επ., Delvolvé Ρ., Tachos A., Pararas P., La protection des

biens culturels, 3es journées juridiques francohelléniques, 1986, R.I.D.C. 1986, No

spécial., Βνπδνύξε Γ., αλσηέξσ ζ. 7 επ. φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

104

Λάββα Γ. Π., αλσηέξσ, ζ. 127 επ. φπνπ θαη αλαθνξά ζηηο ζέζεηο ηνπ Γ.

Σζηπνχξα, φπσο δηαηππψζεθαλ ζην βηβιίν Αξρηηεθηνληθαί βάζεηο πξνο δεκηνπξγίαλ

«λένπ ειιεληθνχ ξπζκνχ», Αζήλα 1921, ζ. 23 θαη 39, θαη εηδηθά «Οη ζλνκπ, νη εμ

αληηγξαθήο κεηεκθπηεχνληεο έξγα μέλα εηο ηελ ηδίαλ απηψλ παηξίδα, έζησ θαη αλ

εμέιεγνλ εμ απηψλ αξηζηνπξγήκαηα, επηδεηθλχνπζηλ νπ κφλνλ άγνλνλ ηδηνθπίαλ

απιψλ ζρεδηαζηψλ, ηεο νπνίαο πφξσ απέρεη ε Σέρλε ηνπ αξρηηέθηνλνο, αιιά θαη

άγλνηαλ ησλ ξπζκηζηηθψλ ζηνηρείσλ άηηλα ραξαθηεξίδνπζη ηα πξαγκαηηθά

θαιιηηερλήκαηα, σλ ζηνηρείσλ ηηλά είλαη ην θπζηθφλ πεξηβάιινλ, ην θιίκα, ατ

παξαδφζεηο, θ.ιπ. άλεπ ησλ νπνίσλ θαη ην Αξρηηεθηνληθφλ αξηζηνχξγεκα αθφκε

παχεη λα έρεη αμίαλ...».

47

κεηαζηξνθήο ήηαλ ν λ. 1469/1950, πνπ αθνξνχζε ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ κεηά

ην 1830105

.

ε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν, κφιηο ην 1975 έγηλε ξεηή αλαθνξά ζην πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ, φπσο ζα εμεηαζζεί πην θάησ106

. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη, θαη ζην

πιαίζην ηεο ηζρχνο ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1952, ε ζεσξία επηρείξεζε ηε ζπληαγκαηηθή

ηνπ ζεκειίσζε ζην άξζ. 13 πνπ πξνζηάηεπε ηε δσή. χκθσλα κε ηελ άπνςε απηή,

πνπ δελ επηθξάηεζε αιιά απνηέιεζε ζεκαληηθφ ζηαζκφ γηα ηε ζπλεηδεηνπνίεζε πνπ

νινθιεξψζεθε κε ην χληαγκα ηνπ 1975, ε πξνζηαζία ηεο δσήο πεξηιακβάλεη θαη ηε

δηαζθάιηζε ησλ βηνηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πξνυπνζέζεσλ107

.

Αλεζπρία γηα ην πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο ζηε ρψξα καο είρε εθθξάζεη θαη ε

Αθαδεκία Αζελψλ ζηηο 6.5.1974, κε ηελ έθδνζε Γεληθήο Γηαθήξπμεο γηα ηε ξχπαλζε

θαη ηε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ αιινίσζε ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ θαη ηελ

πξνζηαζία ηνπ ηζηνξηθνχ ρψξνπ θαη ησλ αξραηνηήησλ. Ηζσο δελ ζα πξέπεη λα

αληηκεησπηζζεί ε δηαθήξπμε απηή αλεμάξηεηα απφ ηελ πξσηνβνπιία ηνπ πκβνπιίνπ

ηεο Δπξψπεο λα ζεσξήζεη ην 1975 σο Έηνο Δπξσπατθήο Αξρηηεθηνληθήο

Κιεξνλνκηάο108

.

105

Γχξσ ζην 1950 δεκνζηεχζεθαλ κεξηθά ραξαθηεξηζηηθά έξγα θαη δηαηππψζεθαλ

αξρηηεθηνληθέο πξνηάζεηο κε αλαθνξά ζηε ιατθή παξάδνζε.

Σέηνηα ήηαλ ηνπ Πηθηώλε Γ., Αηζζεηηθέο αξρέο ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπ Αημσληθνχ

ζπλνηθηζκνχ, πεξηνδ. Αημσλή, Ηαλ.-Φεβ. 1952, Κσζηαληηλίδε Α., Σα παιηά αζελατθά

ζπίηηα, Αζήλα 1951, Σδειέπε Π., L' architecture populaire en Grèce, Παξίζη 1952,

Μηρειή Π., Ζ ειιεληθή ιατθή αξρηηεθηνληθή, 1953, Βαζηιεηάδε Γ., Δηζαγσγή ζηελ

αηγαηνπειαγίηηθε αξρηηεθηνληθή, 1955 θιπ.

106

χκθσλα κε ηε ζέζε ηνπ Λάββα Γ. Π., αλσηέξσ, ζ. 130, απνηέιεζε έθθξαζε

«ηχςεσλ» απφ κηα κεηνλφηεηα επαηζζεηνπνηεκέλε ζρεηηθά κε ηελ «χβξη» πνπ

αθνινχζεζε ηνλ εκθχιην θαη πνπ ζπληειέζζεθε απφ ηε ιεγφκελε «ρπδαία

Μνληέξλα» αξρηηεθηνληθή αληίιεςε γηα ην ρψξν.

107

Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, η.Γ΄, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, 1, Γεληθφ

Μέξνο, άθθνπιαο 1988, ζ. 202, Γαζθαιάθε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ

θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, Αλάηππνλ εθ ηνπ ηεχρνπο ησλ δηαιέμεσλ ηνπ ΓΑ, 1963,

Αζήλαη 1964, ζ. 10 επ.

108

ρεηηθά βι. θαη Εήβα Γ., Σα κλεκεία θαη ε πφιε, Παπαζσηεξίνπ, Αζήλα 1991, ζ.

25 επ., Σν 1975 - Έηνο Δπξσπατθήο Αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο. ην θείκελν απηφ

γίλεηαη κηα αλαδήηεζε ζε βάζνο γηα ηα αίηηα θαη θπξίσο γηα ηελ αιιαγή ησλ

αληηιήςεσλ, πνπ νδήγεζαλ ηε δηεζλή θνηλφηεηα ζηελ επαηζζεηνπνίεζε γηα ηελ

αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά. ην ίδην θείκελν αλαδεκνζηεχεηαη θαη ε πνιχ ζεκαληηθή

απφθαζε πνπ πηνζέηεζε ε Γηεζλήο Οκνζπνλδία γηα ηελ Καηνηθία, ηελ Πνιενδνκία

48

ε απηφ ην πιαίζην εθθξάζζεθε ην 1975 ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο κε ηε δηάηαμε ηνπ

άξζ. 24 . Ζ λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ θαη ινηπψλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ παξέκεηλε παξφια απηά αλαιινίσηε απφ ην 1932.

Παξά ηελ ζηαδηαθή ελζσκάησζε ζην ειιεληθφ δίθαην δηαθφξσλ δηεζλψλ

ζπκβάζεσλ φπσο κε ην Ν. 1103/1980 (χκβαζε ζρεηηθά κε ηα ιεπηέα κέηξα γηα ηελ

απαγφξεπζε θαη παξεκπφδηζε ηεο παξάλνκεο εηζαγσγήο, εμαγσγήο θαη κεηαβίβαζε

ηεο θπξηφηεηαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ), Ν. 114/1981 (Κχξσζε ηεο χκβαζεο ηεο

Υάγεο), Ν. 1126/1981(Κχξσζε ηεο χκβαζεο γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Παγθφζκηαο

Πνιηηηζηηθήο θαη Φπζηθήο Κιεξνλνκηάο), Ν. 1127/1981 (Δπξσπατθή χκβαζε γηα

ηελ πξνζηαζία ηεο αξραηνινγηθήο θιεξνλνκηάο), Ν. 2039/1992 (χκβαζε γηα ηελ

πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο ηεο Δπξψπεο) κε ηηο νπνίεο εηζήρζεζαλ,

φπσο ζα δνχκε πην θάησ, ζεηξά λέσλ ξπζκίζεσλ, αιιά θαη ηελ ελζσκάησζε ησλ

θαλφλσλ ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, ζηάζεθε ηδηαίηεξα δχζθνιν γηα ηελ ειιεληθή

λνκνζεζία λα παξαθνινπζήζεη ηηο εμειίμεηο γηα ρξφληα. πζηήζεθαλ ζεηξά

λνκνπαξαζθεπαζηηθψλ επηηξνπψλ απφ ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ θαη δφζεθαλ

δηάθνξεο πξνηάζεηο απφ απηέο απφ ην 1975 θαη κέρξη ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001.

Μεηά ηε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε ην 2001, νπφηε θαη ην άξζξν 24 .

αλαζεσξήζεθε κεηαμχ άιισλ, πξνσζήζεθε ε ςήθηζε λένπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ ην

νπνίν θαη ζήκεξα είλαη ζε ηζρχ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πάλησο φηη δηάθνξεο ξπζκίζεηο

πξνβιέπνληαη πιένλ θαη ζην πιαίζην ηνπ ΓΟΚ κε ηηο νπνίεο πξνζηαηεχνληαη αλάινγα

αγαζά109

. Ζ πνιενδνκηθή λνκνζεζία ππήξμε ηδηαίηεξα ηνικεξή θαη πξνσζεκέλε εθ

παξαιιήινπ ηφζν ζε επίπεδν νξνινγίαο, φζν θαη ζε επίπεδν αξρψλ110

. Ζ ζχγρξνλε

θαη ηε Υσξνηαμία (F.I.H.U.A.T.) ζην πλέδξην ηνπ Αγ. Ηαθψβνπ ηεο Κνκπνζηέιαο ην

1961. Αθφκε βι. ζηε ζ. 33 ηνπ ίδηνπ έξγνπ ην θείκελν κε ηίηιν «Ηζηνξηθή πφιε θαη

ζχγρξνλε δσή», φπνπ γίλεηαη αλαιπηηθή αλαθνξά ζην ζπλέδξην πνπ έγηλε ζην

Άκζηεξληακ ην 1975 κε αθνξκή ην έηνο Δπξσπατθήο Αξρηηεθηνληθήο Κιεξνλνκηάο,

θαη ηηο αξρέο πνπ δηαθήξπμε.

109

Δληειψο ελδεηθηηθά βι. άξζ. 110 θαη 270 ηνπ Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο

Ννκνζεζίαο.

110

Βι. εηδηθά ην άξζ. 2 ηνπ λ. 2742/1999 «Υσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο θαη αεηθφξνο

αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο» (ΦΔΚ Α 207/7.10.1999) φπνπ αλαθέξεηαη φηη:

«Ο ρσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο έρεη σο ζηφρν λα ζπκβάιιεη:

Α. ζηελ πξνζηαζία θαη απνθαηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ζηε δηαηήξεζε ησλ

νηθνινγηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ απνζεκάησλ θαη ζηελ πξνβνιή θαη αλάδεημε ησλ

ζπγθξηηηθψλ γεσγξαθηθψλ, θπζηθψλ, παξαγσγηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ

πιενλεθηεκάησλ ηεο ρψξαο.

49

πξνζέγγηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δελ κπνξεί παξά λα ιάβεη ππφςε ηεο ην

ζπλνιηθφ πιαίζην πνπ έρεη πιένλ δηακνξθσζεί θαζψο θαη ηα πνξίζκαηα ηεο

λνκνινγίαο ησλ δηθαζηεξίσλ σο πξνο ηε ζπληαγκαηηθή εξκελεία.

Μεηά ην 1975 ππήξμε κηα ηδηαίηεξε αθχπληζε ζην δήηεκα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ζε επίπεδν δηνίθεζεο θαη θπβέξλεζεο θαη ζε επίπεδν

Με Κπβεξλεηηθψλ Οξγαλψζεσλ, νη νπνίεο δξαζηεξηνπνηήζεθαλ ελεξγά θαη ζηηο

κέξεο καο δξαζηεξηνπνηνχληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν. Υαξαθηεξηζηηθή αλαθνξά είλαη

απηή ηεο ππφζεζεο ησλ Μαξκάξσλ ηεο Αθξφπνιεο111

γηα ηα νπνία ηφζν ε ειιεληθή

θπβέξλεζε φζν θαη ην Ίδξπκα Μειίλα Μεξθνχξε ελεξγνπνηνχληαη ζπζηεκαηηθά,

αιιά θαη απηή ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004 εμ αθνξκήο ησλ νπνίσλ έρνπλ

ιεθζεί ηδηαίηεξα κέηξα γηα πνιηηηζηηθά αγαζά δεκηνπξγψληαο ζνβαξέο

αληηδξάζεηο112

.

….».

Δμίζνπ ελδηαθέξνπζα είλαη ε δηαηχπσζε ηνπ άξζ. 1 ηνπ λ. 2508/1997 «Βηψζηκε

νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο θαη άιιεο δηαηάμεηο» (ΦΔΚ

Α 124/13.6.1997) ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«1. θνπφο ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη ν θαζνξηζκφο ησλ θαηεπζπληεξίσλ αξρψλ, ησλ

φξσλ, ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ησλ κνξθψλ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηε βηψζηκε

νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ επξχηεξσλ πεξηνρψλ ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο,

πνπ ζα θαηαηείλεη εηδηθφηεξα:

…

δ. ζηελ πξνζηαζία, αλάδεημε θαη πεξηβαιινληηθή αλαβάζκηζε ησλ θέληξσλ πφιεσλ,

ησλ πνιηηηζηηθψλ πφισλ θαη ησλ παξαδνζηαθψλ ππξήλσλ ησλ νηθηζκψλ, ησλ ρψξσλ

πξαζίλνπ θαη ινηπψλ ζηνηρείσλ θπζηθνχ, αξραηνινγηθνχ, ηζηνξηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο ησλ πφιεσλ, ησλ νηθηζκψλ θαη ηνπ πεξηαζηηθνχ ρψξνπ».

Δίλαη ζαθέο απφ ηε δηάηαμε απηή φηη ε ρξήζε ηνπ φξνπ πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

ζπζρεηίδεηαη κε ην ρψξν θαη ηελ έληαμε ζε απηφλ ησλ ζηνηρείσλ εθείλσλ πνπ

ζπλζέηνπλ ηε ζπλνιηθή ηνπ δηάζηαζε.

111

Βι. αληί πνιιψλ Κεθαιιελαίνπ Δ., Σα Μάξκαξα ηνπ Παξζελψλα θαη ην

θαηεγνξψ ηνπ Μπάπξνλ, ΟΛΚΟ, 2003, κε αλαιπηηθφηαηε βηβιηνγξαθία.

112

Βι. εηδηθά Μελνπδάθνπ Κ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη νη

βηψζηκνη Οιπκπηαθνί Αγψλεο, ζε Οιπκπηαθνί Αγψλεο θαη Πεξηβάιινλ, Διιεληθή

Δηαηξία Γηθαίνπ ηνπ Πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο 2002, ζ. 217 επ.

Με ην λ. 2730/1000, «ρεδηαζκφο, νινθιεξσκέλε αλάπηπμε θαη εθηέιεζε ησλ

Οιπκπηαθψλ Έξγσλ θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ 130 Α φπσο έρεη ηξνπνπνηεζεί θαη

ηζρχεη. Αλαιπηηθά γηα ην δήηεκα βι. ζε Γηαλλαθνύξνπ Γ., Σξνβά Δ, Οιπκπηαθνί

Αγψλεο θαη Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο, 2001, ζ. 153 επ., θαη 188 επ,

Αλαζηαζόπνπινπ Μ., Ο λφκνο γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε

ησλ Οιπκπηαθψλ Έξγσλ: πξνο έλα λέν ζχζηεκα ρσξνηαμηθήο θαη πεξηβαιινληηθήο

ζεψξεζεο έξγσλ θαη δξαζηεξηνηήησλ? (Παξαηεξήζεηο ζην λ. 2730/1999) ΠεξΓηθ

3/1999, ζ. 342 επ. Απφ ηε χκβαζε ηεο Φηινμελνχζαο Πφιεο αλαιήθζεθε

50

ζπκβαηηθή ππνρξέσζε λα εθαξκνζζεί ε Αξρή ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο θαηά ηελ

εθαξκνγή ησλ ζπλνιηθψλ ζπκβαηηθψλ ππνρξεψζεσλ ηεο Φηινμελνχζαο Πφιεο θαη

ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο, ήδε δε θαη ηεο Οξγαλσηηθήο Δπηηξνπήο, αιιά θαη λα

δηαζθαιηζζεί φηη ε εθαξκνδφκελε πεξηβαιινληηθή λνκνζεζία ζα ζπλάδεη κε ηελ αξρή

απηή. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ε Διιεληθή Οξγαλσηηθή Δπηηξνπή επεμεξγάζζεθε έγγξαθν

ζην νπνίν γίλεηαη αλαθνξά ζηελ ππνζεκείσζε 1, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηηο ζέζεηο

ηεο Δηαηξείαο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ ηνπ 2004.

Γηα ην δήηεκα βι. Γηαλλαθνύξνπ Γ., Ζ χκβαζε ηεο Φηινμελνχζαο Πφιεο θαη ε

πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο, ζε Οιπκπηαθνί Αγψλεο θαη Πεξηβάιινλ, Διιεληθή

Δηαηξία Γηθαίνπ ηνπ Πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 233 επ.

51

Α. Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρύξσζε ηνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο

Ζ αλαθνξά ηνπ φξνπ «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» ζην χληαγκα ηνπ 1975 έγηλε

αθνξκή γηα δηάινγν θαη πξνβιεκαηηζκφ ζρεηηθά κε ηνλ ελλνηνινγηθφ θαζνξηζκφ θαη

ηηο πεξαηηέξσ εμεηδηθεχζεηο ηνπ θαζψο ε κεηάθξαζε ηνπ patrimoine culturel έδσζε

δπλακηθή ζηε λέα νξνινγία πνπ εληάρζεθε ζηε γιψζζα καο σο φξνη θαη αληίζηνηρα

ζηε γιψζζα ηνπ δηθαίνπ. Ο ίδηνο ν φξνο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» δελ είλαη

αδηακθηζβήηεηνο, πνιιψ κάιινλ πνπ ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο δελ αξθέζζεθε ζηνλ

πιένλ απηνλφεην «πνιηηηζκφ».

Ζ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 επηβεβαίσζε ηε δηαηχπσζε πξνσζφληαο ηελ φιε ξχζκηζε

ηνπ άξζ. 24 . Ο φξνο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» εληάζζεηαη πιένλ ζην φιν

αλαζεσξεηηθφ εγρείξεκα θαη αληηκεησπίδεηαη ππφ ηελ δπλακηθή απηή, ζην πιαίζην

ηεο λνκνινγηαθήο εμέιημεο θαη ηνπ ζπλνιηθνχ πιαηζίνπ εξκελείαο ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ θαη ησλ θαλφλσλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ.

52

Ζ ξύζκηζε ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975/86 θαη νη ηδηαηηεξόηεηεο ηεο

ζπληαγκαηηθήο νξνινγίαο

Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο αλήθεη ζηηο κνληέξλεο έλλνηεο ηνπ ζεηηθνχ

δηθαίνπ θαη εκθαλίδεηαη απηφλνκα ζε «πξνρσξεκέλεο» έλλνκεο ηάμεηο113

.

Πεξηζζφηεξν ηδηφξξπζκε θαη απφ ηελ έλλνηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ε έλλνηα

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο επηρεηξεί λα ζπλδέζεη ηνλ πνιηηηζκφ θαη ην ρψξν ζην

πιαίζην ηνπ πληάγκαηνο.

Γηα πξψηε θνξά, ην χληαγκα ηνπ 1975 πεξηέιαβε ξεηά δηαηάμεηο γηα ηνπο

αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, ηα κλεκεία θ.ιπ.114

. Με ην άξζ. 18, ην χληαγκα αλέζεζε

ζην λνκνζέηε ηε ξχζκηζε ηνπ ηδηνθηεζηαθνχ θαζεζηψηνο θαη ηα ηεο δηαζέζεσο

κεηαιιείσλ, νξπρείσλ, ζπειαίσλ, αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ζεζαπξψλ θ.ιπ.115

. ηε

113

Υαξαθηεξηζηηθή ε δηαηχπσζε ηνπ Παληειή Α. ζην Les grands problèmes de la

nouvelle Constitution Hellénique, thèse, Paris, LGDJ 1979, ζ. 176, φπνπ ζεσξεί ην

άξζξν 24 δηάηαμε ζνζηαιίδνπζα (disposition socialisante). ηε Γαιιία, γηα

παξάδεηγκα, ε ζπδήηεζε γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ είλαη πνιχ

πξφζθαηε. ήκεξα βέβαηα αλάινγεο πξνσζεκέλεο δηαηππψζεηο ρξεζηκνπνηνχλ θαη ηα

λεψηεξα ζπληαγκαηηθά θείκελα ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο ηνπ 20νπ

αηψλα ηα νπνία

ζπληάρζεθαλ κε ηξφπν ηδηαίηεξα «εξγαζηεξηαθφ » ζα κπνξνχζε λα πεη θαλείο απφ

ηνικεξνχο λνκηθνχο θαη ζπληαγκαηνιφγνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ηα

πληάγκαηα ησλ πξψελ δεκνθξαηηψλ ηεο νβηεηηθήο Δλσζεο, ησλ Βαιθαληθψλ

θξαηψλ κεηά ην ηέινο ηνπ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ θιπ.

114

Βι. ζρεηηθά ηελ Δηζεγεηηθή Έθζεζε ηεο επί ηνπ πληάγκαηνο Κνηλνβνπιεπηηθήο

Δπηηξνπήο επί ησλ Κεθαιαίσλ 1. Πεξί αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ 2...,

Σν 1975, ζ. 542: «Σν άξζξνλ 27 θαζηεξψλεη ην πξψηνλ ηελ πξνζηαζίαλ ηνπ

θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο...».

Σν ζχλνιν απηφ ησλ δηαηάμεσλ ζπληζηά κία βαζεηά εθζπγρξνληζηηθή απφπεηξα ηεο

ειιεληθήο πνιηηηθήο δσήο, θαζηεξψλνληαο ηε δπλαηφηεηα θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ

ζηελ νηθνλνκία κε ζθνπφ ηελ άζθεζε θνηλσληθήο πνιηηηθήο. ρεηηθά βι. Αιηβηδάηνπ

Ν., Σν χληαγκα ηνπ 1975 θαη ε εθαξκνγή ηνπ: έλαο ζηξεβιφο εθζπγρξνληζκφο, ΝνΒ

1988, ζ. 545.

115

Γεληθά γηα ηελ πξνζέγγηζε ησλ πεξηνξηζκψλ ησλ δηθαησκάησλ κέζσ ηεο

επηθχιαμεο λφκνπ βι. ηηο ζέζεηο ηνπ Μάλεζε Α., ζε πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, α ,

αηνκηθέο ειεπζεξίεο, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 1982, ζ 66 επ. γεληθά γηα ην ζέκα θαη

Παληειή Α., Εεηήκαηα ζπληαγκαηηθψλ επηθπιάμεσλ, Αζήλα 1984, Κακηζίδνπ Η., Ζ

53

ζπλέρεηα, ζην άξζ. 24.1116

θαζνξίζζεθε φηη ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο, ην νπνίν θαη νθείιεη

λα ιακβάλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα πξνο δηαθχιαμε απηνχ.

ηελ παξ. 6, ην ίδην άξζ. νξίδεη φηη ηα κλεκεία θαη νη παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη

ζηνηρεία ηεινχλ ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπ θξάηνπο117

.

Με ηε δηάηαμε απηή αλαηίζεηαη ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε λα θαζνξίζεη ηα αλαγθαία θαη

πεξηνξηζηηθά ηεο ηδηνθηεζίαο κέηξα γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο ζρεηηθήο

πξνζηαζίαο, κε ηε ιήςε εηδηθψλ λνκνζεηηθψλ κέηξσλ, έηζη ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη

ζην δηελεθέο ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ

ζηνηρείσλ πνπ ην απαξηίδνπλ, πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ε ειιεληθή πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά ζηηο επφκελεο γελεέο118

. ηε ζπλέρεηα, αλαηίζεηαη ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε ε

επηθχιαμε ππέξ ηνπ λφκνπ σο πεξηνξηζκφο, εγγχεζε θαη δηάκεζνο ησλ ειεπζεξηψλ,

άθθνπιαο Θεζζαινλίθε 2001, ζ.322 φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

116

. Γηα ηα άξζξα 18 θαη 24 βι. θαη Παξαξά Π. Η., χληαγκα 1975 -CORPUS,

άθθνπιαο 1982, ζ. 284 επ. θαη 375 επ.

117

Βι. θαη ηελ αξρηθή δηαηχπσζε ηνπ άξζξνπ 27.1 ηνπ ρεδίνπ πληάγκαηνο, Σν

1975, ζ. 248: «Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί

πξσηαξρηθήλ θξνληίδα ηνπ Κξάηνπο, σο (θαη δηθαίσκα) θαη ππνρξέσζηλ εθάζηνπ»

θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Καζηκάηε Γ. ζην άξζξν Παξαηεξήζεηο θαη πξνηάζεηο δηα

ην λένλ χληαγκα, Σν 1975, ζ. 252, φπνπ ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη γηα ην

πξνηεηλφκελν άξζξν 27.1 φηη «(ββ) Ζ θαζηέξσζηο σο «δηθαίσκα εθάζηνπ» θαηά ην

γηνπγθνζιαβηθφλ πξφηππνλ είλαη ινγηθψο θαη νπζηαζηηθψο νξζφλ, δεκηνπξγεί φκσο

πξνβιήκαηα νξίσλ αγσγίκνπ (δηθαζηηθήο επηδηψμεσο) απηνχ».

118

Δληειψο ελδεηθηηθά βι. ηΔ 1364/81 (δηαηεξεηέν αθίλεην, νηθία Λαζθαξίδνπ,

ζηελ Καιιηζέα Αηηηθήο, πνπ ραξαθηεξίζζεθε σο νηθνδφκεκα ρξήδνλ εηδηθήο

θξαηηθήο πξνζηαζίαο «έλεθα ηνπ ηδηαηηέξνπ κνξθνινγηθνχ θαη αξρηηεθηνληθνχ ηεο

ελδηαθέξνληνο, αιιά θαη εθ ηνπ γεγνλφηνο φηη απνηειεί κίαλ εθ ησλ ειαρίζησλ

παιαηψλ νηθηψλ, αίηηλεο έρνπλ απνκείλεη ελ Καιιηζέα») θ.ιπ., Καξάθσζηα Η.,

Έλδηθα κέζα πξνζηαζίαο ησλ πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ, ΔΓΓΓ 1990, ζ. 177 επ.,

Δκκαλνπειίδε Γ., Ο έιεγρνο ηεο αηηηνινγίαο ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ πνπ

εθδίδνληαη θαηά δηαθξηηηθή επρέξεηα θαη πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ή ηε κε

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ΔΓΓΓ 1989, ζ. 28 επ., Νηθνιόπνπινπ Γ., Ζ έλλνκε

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο ζηνηρείν ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, Γ.Γίθε 1990,

ζ. 735 επ., Νηθνιαΐδε Υ., Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο. Κξηηήξηα, Μείσζε αθαιχπηνπ

ρψξνπ, Αξρ.Ν. 1988, ζ. 194 επ., βι. αθφκε Μελνπδάθνπ Κ., Πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο ζην ειιεληθφ δεκφζην δίθαην. Ζ ζπκβνιή ηεο Ννκνινγίαο ηνπ ηΔ,

Νφκνο θαη Φχζε η. 4 1996, ζ. 9 επ., ηηο ζέζεηο ηνπ Παπαθσζηαληίλνπ Α., Σν άξζ. 24

ηνπ πληάγκαηνο σο πεδίν λνκηθν- πνιηηηθήο έληαζεο ζηελ πξφζθαηε λνκνινγία ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Νφκνο θαη Φχζε 3/97, ζ. 573 επ.

54

εμνπζία λα θαζνξίζεη ηνλ ηξφπν θαη ην είδνο ηεο απνδεκίσζεο ησλ ηδηνθηεηψλ, φηαλ

ν πεξηνξηζκφο ηνπ δηθαηψκαηνο ππεξβαίλεη ηα αλεθηά φξηα, αδξαλνπνηψληαο ηελ

ηδηνθηεζία119

.

Οη ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο δηαηππψλνπλ ηέινο επηηαγέο ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε, ν

νπνίνο θάζε θνξά πξνζδηνξίδεη ην είδνο θαη ηελ έθηαζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ

θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Σέηνηνπ είδνπο λνκνζεηηθνί νξηζκνί είλαη φρη κφλνλ

φζνη ζεζπίδνληαη κεηά ηελ ηζρχ ηνπ πληάγκαηνο, αιιά θαη φζνη πξνυθίζηαλην120

,

εθφζνλ ζπλάδνπλ κε απηφ.

Δίλαη ελδηαθέξνλ λα παξαηεξήζεη θαλείο φηη, λνκνηερληθά, ε ζπγθεθξηκέλε ξχζκηζε

βξίζθεηαη ζην ηέινο ησλ άξζξσλ πνπ αθνξνχλ ηα αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα.

Δίλαη επίζεο ελδηαθέξνλ λα παξαηεξεζεί φηη δηαηππψζεθε απηφλνκν άξζξν γηα ην

πεξηβάιινλ θαη δελ ππήξμε ζχλδεζε νχηε κε ηηο πεξί παηδείαο θαη έξεπλαο δηαηάμεηο,

νχηε κε απηέο πνπ αθνξνχλ ηελ ηέρλε, ηελ επηζηήκε θ.ιπ. Απφ ηελ άπνςε απηή, ε

δηάηαμε ηνπ άξζ. 24 . παξνπζηάδεη ζπγγέλεηα κε απηή ηνπ ηζπαληθνχ πληάγκαηνο,

πνπ ζα εμεηαζζεί πην θάησ. Ζ ξχζκηζε ηέινο αληηκεησπίδεη ην θπζηθφ θαη ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ εληαία. Απφ ηελ άπνςε απηή είλαη πξσηνπνξηαθή θαη

ηδηαίηεξε θαζψο νη φξνη πνιηηηζηηθφ θαη θπζηθφ λνεκαηνδνηνχλ ελ ηέιεη θαη νη δχν ην

πεξηβάιινλ121

.

119

Αλαθέξνπκε ζην ζεκείν απηφ ηε δηεμνδηθή δηαηχπσζε ηνπ Βεληδέινπ Δ., ζην

Γεληθφ πκθέξνλ θαη νη πεξηνξηζκνί ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, Παξαηεξεηήο

1990, ζ. 65: «ε ζρέζε ηεο ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο κε ην

ζπληαγκαηηθά δεδεισκέλν ζηφρν ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο δελ είλαη κηα ζρέζε

εμσηεξηθή: δελ είλαη κηα ζρέζε ζπζηεκαηηθήο εξκελείαο θαη πξαθηηθήο ελαξκφληζεο

δχν ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ. Ζ ζηάζκηζε έρεη ήδε ζπληειεζζεί ζην ίδην ην

χληαγκα...».

120

ηΔ 4576/77 Ρίδνπ ., Σν πξφβιεκα ηεο ειεπζεξίαο ζην χληαγκα ηνπ 1975, Σν

1990, ζ. 557.

121

Ο φξνο θπζηθφ πεξηβάιινλ απνδίδεη ηνλ φξν environemment ελψ ν φξνο

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ απνδίδεη ηνλ φξν patrimoine culturel. Πηζηεχνπκε φηη ε

κεηάθξαζε φπσο έγηλε απέβε νπζηαζηηθή γηα ηελ φιε λνεκαηνδφηεζε ησλ

ζπληαγκαηηθψλ φξσλ.

55

Σν άξζ. 24.1 θαη. 6 . ηνπ 1975/86 ζεσξήζεθε φηη θαηνρπξψλεη έλα ηδηφκνξθν

δηθαίσκα122

. Δθ πξψηεο φςεσο θαη γηα ρξφληα ππνζηεξίρζεθε φηη ήηαλ έλα

ζπλεζηζκέλν θνηλσληθφ δηθαίσκα θαη κάιηζηα δηθαίσκα κε παηδαγσγηθφ-

δηαθεξπθηηθφ ραξαθηήξα θπξίσο123

. Ζ λνκνινγία θάλεθε λα έρεη αληίζεηε άπνςε γηα

ην ζέκα απηφ. Με ηελ ηΔ 3682/86 έγηλε δεθηφ φηη νη αλσηέξσ δηαηάμεηο

θαζηεξψλνπλ124

122

. Γηα ην είδνο ησλ δηθαησκάησλ πνπ απνξξένπλ απφ ηηο ζπληαγκαηηθέο απηέο

δηαηάμεηο, βι. κεηαμχ άιισλ Βεγιεξή Φ., Σα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ θαη νη

πεξηνξηζκνί ηνπο, Σν 1979, ζ. 25 επ. θαη θπξίσο ζ. 28 γηα ηα άξζξα 17 θαη 24 .,

Μαπξηά Κ., Ννκηθά θαη πνιηηηθά κειεηήκαηα, Αζήλα 1982, ζ. 66 επ. (φπνπ θαη

άθζνλεο παξαπνκπέο), Ρώηε Ν., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, Σηκ. Σφκ. ηΔ 1929-1979,1, άθθνπιαο 1979, ζ. 128 επ., Ρώηε Β.,

Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Γίθαην θαη

πεξηβάιινλ, άθθνπιαο 1984, ζ. 13, ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο 1985, ζ. 38 επ., Γαγηόγινπ Π., Ο δη-

θαζηηθφο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ (ζθέςεηο γηα ηε ζεεξηλή

θαηάζηαζε ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ ζηε ρψξα καο, ΝνΒ 36, ζ. 724, Σάρνπ Α., Ζ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο πξφβιεκα λνκνζεηηθφ θαη δηνηθεηηθφ, 1983, ηνπ

ίδηνπ, Γίθαην πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 28 επ., Ρέκειε Κ., Ζ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο απφ ηηο βηνκεραληθέο θαη βηνηερληθέο εγθαηαζηάζεηο,

1989, Νίθα Γ., Ζ λνκηθή πξνβιεκαηηθή ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο,

άθθνπιαο 1985, ζ. 33, Αλησλίνπ Θ., Σν θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεο ηνπ

πεξηβάιινληνο κεηαμχ ειεπζεξίαο θαη ζπκκεηνρήο, Σν 1987, ζ. 116 επ., Αιηβηδάηνπ

Ν. / Παπιόπνπινπ Π., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ δαζηθψλ εθηάζεσλ, ΝνΒ 36,

ν. 1581 επ., θνπξή Β., Υσξνηαμηθφ θαη πνιενδνκηθφ δίθαην, 1,1984,

Μαζηξνγακβξάθε Α.,. Σηλά πεξί ηεο λνκηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, ΝνΒ

23, ζ. 1205, Παππά ., Αηνκηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα, ζην ζπιινγηθφ

έξγν Σν Διιεληθφ Κξάηνο, Οξγάλσζε θαη Λεηηνπξγία, Αζήλα 1991, Δθδ.

Μαζηνπδάθε-Αλδξνλφπνπινπ, ζ. 29 επ.

123

Βι. θαη ηε δηαηχπσζε ηνπ Σζάηζνπ Γ., ζηε Γεληθή Δηζήγεζε ηεο Μεηνςεθίαο επί

ηνπ Κπβεξλεηηθνχ ρεδίνπ πληάγκαηνο, Σν 1975, ζ. 209 επ., φπνπ θαη αλαθέξεη

ζηε ζ. 230 φηη: «Σα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ζηα άξζξα 23 θαη επφκελα απνηεινχλ

λνκίδσ, πεξηζζφηεξν έλα πνιηηηθφ επρνιφγην παξά ζέζπηζε αμηψζεσλ θνηλσληθψλ».

124

ηΔ 3682/86 θαη εηδηθφηεξα «...ηνπ δηθαηψκαηνο δε απηνχ απνξξένληνο εκκέζσο

εθ ηεο εηδηθσηέξαο, ζε ζρέζε κε ην άξζ. 17, ηνπ άξζξνπ 24.1 ηνπ πληάγκαηνο,

δνζέληνο φηη ε απηφζη πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο δελ απνηειεί κφλνλ

απηνζθνπφλ, αιι' απνβιέπεη ζπγρξφλσο θαη ζηε δεκηνπξγία θαηαιιήισλ

πξνυπνζέζεσλ, ψζηε λα είλαη δπλαηή ε, ζπκθψλσο πξνο ηνλ πξννξηζκφλ ηνπ,

απφιαπζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηνχηνπ αδηαθξίησο (θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεσο ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο».

56

α. έλα αηνκηθφ δηθαίσκα125

θαη

β. έλα θνηλσληθφ δηθαίσκα επί ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ μεπεξλά ηνλ ακπληηθφ

ραξαθηήξα θαη απνθηά ζεηηθφ πεξηερφκελν126

.

Με ηελ αλσηέξσ απφθαζε ην ηΔ ραξαθηήξηζε ην δηθαίσκα ηνπ άξζ. 24.1 θαη 6

σο δηθαίσκα ρξήζεσο127

θαη ζπκκεηνρήο128

, εηζάγνληαο κηα λέα θηινζνθία θαη

κέζνδν αλάιπζεο θαη θαηάηαμεο ησλ ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλσλ

δηθαησκάησλ129,130. Χο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπ είλαη δηθαίσκα ζχλζεην θαη κε

125

ρεηηθά θαη ε αλάιπζε ηεο ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο 1985, ζ. 48 επ.

126

Αλησλίνπ Θ., Σν θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κεηαμχ

ειεπζεξίαο θαη ζπκκεηνρήο, αλσηέξσ, ζ. 117 θαη ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή

θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 50 επ.

127

πσο παξαηεξεί ε Αλησλίνπ Θ., Σν θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεο ηνπ

πεξηβάιινληνο κεηαμχ ειεπζεξίαο θαη ζπκκεηνρήο, αλσηέξσ.

128

ρεηηθά θαη ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 54 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

129

Γελ κπνξεί λα ζεσξεζεί ηπραίν ην γεγνλφο φηη θαη ε δηεχξπλζε ηεο ελλνίαο ηνπ

ελλφκνπ ζπκθέξνληνο ζηεξίρζεθε ζε κεγάιν βαζκφ ζην δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ. Ο

πξνβιεκαηηζκφο απηφο γηα ηε δηεχξπλζε ηεο ελλνίαο ηνπ ελλφκνπ ζπκθέξνληνο

ζχκθσλα κε ηνλ Γαγηόγινπ Π., Γεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, ζ. 160, αξηζ. 459; «ην

δηθαζηήξην ππνθεηκεληθνπνηεί ηελ έλλνκε πξνζηαζία θαη θζάλεη νπζηαζηηθά ζηελ

έκκεζε αλαγλψξηζε ηνπ δεκνζίνπ δηθαηψκαηνο», επηβεβαηψλεηαη θαζεκεξηλά θαη απφ

ηε λνκνινγία ηνπ ηΔ, ζην κέηξν πνπ θαηαιήγεη λα δέρεηαη φηη θαη απινί γείηνλεο κε

έλλνκν ζπκθέξνλ αζθνχλ αίηεζε αθπξψζεσο πνπ αθνξά πξνζηαζία πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο. Υαξαθηεξηζηηθή ζην ζεκείν απηφ ε ηΔ 3123/1990, ζρεηηθά κε ην

ραξαθηεξηζκφ σο δηαηεξεηένπ κλεκείνπ ηνπ απνκείλαληνο ηκήκαηνο ηνπ μελνδνρείνπ

Αθηαίνλ ζην Νέν Φάιεξν Αηηηθήο, πνπ απνραξαθηεξίζζεθε κε κεηαγελέζηεξε πξάμε

ηεο δηνίθεζεο. Οη αηηνχζεο ζηελ πεξίπησζε απηή ήηαλ ηδηνθηήηξηεο γεηηνληθψλ

αθηλήησλ. Πην πξνρσξεκέλε απφθαζε ζην ίδην ζέκα είλαη ε ηΔ 3897/1988, πνπ

αθνξά άδεηα εγθαηάζηαζεο δηαιπηεξίνπ πινίσλ θαη ζπλαθψλ βηνκεραληψλ ζην

Πιαηπγηάιη Αηησιναθαξλαλίαο, φπνπ φκσο ζηνλ παξαθείκελν φξκν Αγίνπ

Παληειεήκνλνο ππήξρε αξραίν ηείρνο ζε άξηζηε θαηάζηαζε θαη αξραίνο

ππνζαιάζζηνο νηθηζκφο. Οη αηηνχζεο απιά εθέξνλην σο ηδηνθηήηξηεο αθηλήησλ ζηελ

πεξηνρή ηεο βηνκεραληθήο δψλεο ηεο ΔΣΒΑ θαη σο θάηνηθνη θαη δεκφηεο Αζηαθνχ,

ζηελ πεξηνρή ηνπ νπνίνπ βξίζθεηαη ε βηνκεραληθή δψλε. Γηα κηα θξηηηθή ηεο ζέζεο

απηήο ηνπ ηΔ βι. Βεγιεξή Φ., Ζ δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε θαη ηα πξνβιήκαηά ηεο,

άθθνπιαο, Αζήλα 1977, ζ. 91 επ.

130

Ρώηε Β., Ζ λνκηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζην ζπιινγηθφ έξγν Υξνληθά,

Ίδξπκα Μαξαγθνπνχινπ γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ (ΗΜΓΑ), επηκέιεηα

έθδνζεο Ζιηνπνύινπ-ηξάγγα Σ., άθθνπιαο 1991, ζ. 64, 65. Ο ζπγγξαθέαο

57

δηάθνξεο φςεηο131, ζα πξέπεη δε λα ραξαθηεξηζζεί σο δηθαίσκα κηθηφ132, απφ ην

νπνίν απνξξένπλ πνηθίιεο έλλνκεο ζπλέπεηεο133.

Σν πεξηερφκελν ηεο δηάηαμεο θαη ην εχξνο πξνζηαζίαο πνπ παξέρεη ζε δηάθνξα

πνιηηηζηηθά αγαζά πξνζδηνξίζζεθε απφ ηε λνκνινγία ζηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ

κε ηξφπν ηδηαίηεξν. Λίγν πξηλ ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 κάιηζηα ην ηΔ πξνέβε ζε

ζηαζκίζεηο γηα ηελ πξνζηαζία παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ ζε ζρέζε κε άιια αγαζά

φπσο ε νηθνγέλεηα κε θαη ε νηθνγελεηαθή ζηέγε134

, ή ε ζξεζθεπηηθή ιαηξεία.

δέρεηαη φηη «ην πεξηβαιινληηθφ δηθαίσκα έρεη ακθίπιεπξε δπλακηθή», Μαξηά Δ.Α.,

Ζ λνκηθή πξνζηαζία ησλ δαζψλ, Αλη. άθθνπιαο 1998, ζ. 220 επ.

131

ρεηηθά θαη ε αλάιπζε ηεο ηνύηε Γ. Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 44 επ. φπνπ θαη ζρεηηθή βηβιηνγξαθία.

132

ην ζεκείν απηφ ζα ζπκθσλήζνπκε κε ηελ ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή

θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 58 πνπ αλαθέξεη φηη

«Ζ ηξηκεξήο δηάθξηζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη ζρεκαηηθή θαη ζρεηηθή.

Πξφθεηηαη γηα δηθαηψκαηα παξαπιεξσκαηηθά κεηαμχ ηνπο πνπ επεξεάδνπλ ακνηβαία

ηελ θαηνρχξσζε θαη ηελ άζθεζή ηνπο». Ζ παξαπιεξσκαηηθφηεηα ησλ δεκνζίσλ

δηθαησκάησλ πνπ ππνζηεξίρζεθε απφ ηνλ Μάλεζε Α., Αηνκηθέο ειεπζεξίεο, Α΄,

άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 1979, ζ. 23, βξίζθεη ελδηαθέξνλ πεδίν εθαξκνγήο ζην

άξζξν 24 .

133

. Αληίζεηε ζέζε ππνζηεξίδεη ε Ζιηνπνύινπ - ηξάγγα Σδ., ζεσξψληαο φηη ε

δηάηαμε ηνπ άξζ. 24 . θαηνρπξψλεη ην θνηλσληθφ δηθαίσκα επί ηνπ πεξηβάιινληνο

σο εγγχεζε ζεζκνχ, ζρεηηθά βι. Ζ «ηξηηελέξγεηαλ ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ

δηθαησκάησλ ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975, άθθνπιαο 1990, ζ. 157.

134

ρεηηθά θαη ε ηΔ (Οι) 550/1999 φπνπ θαη αλαθέξεηαη εηδηθά φηη:

«6. Δπεηδή, απφ ην άξζξν 21 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο πξνθχπηεη φηη ε νηθνγέλεηα έρεη

αλαρζεί ζε ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπφκελν ζεζκφ. Ζ πξνζηαζία δε απηή ηεο

νηθνγέλεηαο πεξηιακβάλεη θαη ηε κέξηκλα γηα ηελ απφθηεζε επαξθνχο νηθνγελεηαθήο

ζηέγεο, πνπ, ζχκθσλα άιισζηε κε ξεηή πξφβιεςε ηεο παξ. 4 ηνπ άξζξνπ 21,

απνηειεί αληηθείκελν εηδηθήο θξνληίδαο ηνπ Κξάηνπο. Ζ παξερφκελε απφ ηελ

Πνιηηεία δηεπθφιπλζε γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ ζηεγαζηηθψλ αλαγθψλ νηθνγελεηψλ

ρακειήο νηθνλνκηθήο ζηάζκεο, κπνξεί, θαηά ηελ εθηίκεζε ηνπ λνκνζέηε, λα

ζπλίζηαηαη θαη ζηε δπλαηφηεηα αλέγεξζεο θχξηαο θαηνηθίαο κε επλντθνχο απφ ηελ

άπνςε απηή, φξνπο δφκεζεο θαη θαηά παξέθθιηζε απφ ηνπο γεληθψο ηζρχνληεο φξνπο

δφκεζεο ζηελ πεξηνρή. Δλ φςεη φκσο ηνπ φηη ην θπζηθφ, νηθηζηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ απνηειεί ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπφκελν αγαζφ, ζχκθσλα κε ην άξζξν

24 ηνπ πληάγκαηνο, ην νπνίν επηβάιιεη ηε ρσξνηαμηθή θαη πνιενδνκηθή

δηακφξθσζε βάζεη νξζνινγηθνχ ζρεδηαζκνχ, πξνζαλαηνιηζκέλνπ ζηηο πνιηηηζηηθέο

αμίεο θαη παξαδφζεηο θαη πξνζαξκνζκέλνπ ζηελ ηδηνκνξθία θαη ηηο αλάγθεο ηεο

πεξηνρήο, ψζηε λα εμαζθαιίδνληαη νη θαιχηεξνη δπλαηνί φξνη δηαβίσζεο, ζα πξέπεη ε

εμαηξεηηθή ξχζκηζε πνπ επηηξέπεη ηελ θαηά παξέθθιηζε θαη πάλησο ζην άθξσο

αλαγθαίν κέηξν, δφκεζε, γηα ηελ απφθηεζε νηθνγελεηαθήο ζηέγεο, αθ' ελφο κελ λα

58

Δμάιινπ ζεκαληηθφ δηάινγν πξνμέλεζε ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ζηελ ειιεληθή

ζεσξία κε απνηέιεζκα λα έρεη απνθηήζεη πιένλ επαξθή λνεκαηηθή απηνλνκία θαη λα

απνηειέζεη αληηθείκελν ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 2001 ζην πιαίζην ηεο αξρήο ηεο

αεηθνξίαο.

Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ιίγν πξηλ ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 ην ηΔ ζηελ

απφθαζή ηνπ ηΔ 3347/1999 έθξηλε κε αθνξκή ηνλ νηθηζκφ ηεο Τδξαο φηη ε

πξαγκαηηθή θαηάζηαζε πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί απφ ηελ πξνζβνιή κλεκείνπ δελ είλαη

δπλαηφ λα απνηειέζεη γεγνλφο ηεηειεζκέλν κε ηξφπν πνπ λα απνθιείεηαη ε

απνθαηάζηαζή ηνπ δηφηη εθφζνλ δηαπηζησζεί ε πξνζβνιή, ε άξζε ηεο είλαη

επηβεβιεκέλε αλεμάξηεηα απφ ην ρξφλν θαηά ηνλ νπνίν ζπλέβε, ιφγσ ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο πνπ ζηελ πξνθείκελε πεξίπησζε είλαη πξφδειν.

Με αθνξκή ηελ απφθαζε απηή ην ηΔ έθξηλε φηη ην άξζ. 24 . δελ ζεζπίδεη κφλνλ

ηελ πξνιεπηηθή, αιιά θαη ηελ θαηαζηαιηηθή πξνζηαζία ην πεξηβάιινληνο ε νπνία

πεξηιακβάλεη ηελ ππνρξέσζε άξζεο ηεο πξνζβνιήο κλεκείνπ πνπ δεκηνπξγήζεθε

απφ πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο135

. Δίλαη ζπλεπψο ζαθέο φηη ε ηάζε ηεο λνκνινγίαο

είλαη ε εμέιημε θαη επαχμεζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κε κία

ηδηφξξπζκε δπλακηθή θαη απνηειεζκαηηθφηεηα.

Ζ ξύζκηζε ηνπ άξζνπ 24 . κεηά ηελ αλαζεώξεζε ηνπ 2001

Ζ αλαζεψξεζε ηνπ 2001136 πξνρψξεζε κε δχζθνια βήκαηα ηδίσο φζνλ αθνξά ηα

δεηήκαηα πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο137

ζηελ

ζπλνδεχεηαη απφ φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο πνπ ζα εμνπδεηεξψλνπλ ή ηνπιάρηζηνλ ζα

πεξηνξίδνπλ ζην ειάρηζην ηηο δπζκελείο επηπηψζεηο ζην θπζηθφ, νηθηζηηθφ θαη

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ζηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, αθ' εηέξνπ δε λα εηζάγεηαη κε

λφκν ή κε πξνεδξηθφ δηάηαγκα, εθδηδφκελν κε εηδηθή λνκνζεηηθή εμνπζηνδφηεζε, πνπ

πεξηέρεη ηε βάζε ηεο ξπζκίζεσο, ζχκθσλα κε ηα άξζξα 26 παξ. 1, 24 παξ. 2 θαη 43

παξ. 2 ηνπ πληάγκαηνο».

135

Βι. ζρεηηθά θαη Γεθιεξή Μ.,Σν δίθαην ηεο βησζίκνπ αλαπηχμεσο, Γεληθέο Αξρέο,

Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 612 επ.

136

Αληί πνιιψλ γηα ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 βι. Αιηβηδάηνπ Ν., Ο Αβέβαηνο

Δθζπγρξνληζκφο θαη ε ζνιή ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε, Πφιηο 2001, Amato G.,

Braibant G., Venizelos E. (ed), The constitutional revision in today’s Europe,

European Public Law Center, Esperia Publications LTD, London, 2002, Βεληδέινπ

59

Δ., Σν Αλαζεσξεηηθφ Κεθηεκέλν, Αλη. άθθνπιαο 2002, Βεληδέινπ Δ., Σν ρέδην

ηεο Αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, Ζ γεληθή εηζήγεζε ηεο πιεηνςεθίαο πξνο ηε Ε

Αλαζεσξεηηθή Βνπιή, Έθδνζε Δξγαζίαο, Αλη. άθθνπιαο 2000, Βεληδέινπ Δ., Σα

φξηα ηεο Αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, 1975, Βεληδέινπ Δ., Ζ Αλαζεψξεζε ηνπ

πληάγκαηνο : πλνιηθφ ζρέδην γηα ηελ Διιάδα ηνπ 21νπ αηψλα- πλαηλεηηθή

αλαζεψξεζε ΗΗ, 1998, Έλσζε Γηθαζηηθψλ Λεηηνπξγψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο

Δπηθξαηείαο, Ζ Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο θαη ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο,

Αλη. άθθνπιαο, 2001, Γώγνπ Κ. (επ), Ζ πνξεία πξνο ην Δπξσπατθφ χληαγκα θαη ε

πξφζθαηε αλαζεψξεζε ηνπ Διιεληθνχ πληάγκαηνο, Αλη. άθθνπιαο 2002,

Γειεγηάλλε Γ., Εεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο, Α.

Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο, Β. Οξγάλσζε ηεο δηνηθεηηθήο δηθαηνζχλεο, Σν

2000, ζ. 1037 επ., Κνληηάδε Ξ., Ζ Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο, Αζήλα -

Κνκνηελή, 2000, Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο θαη ηα ζεκειηψδε

δηθαηψκαηα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Αλη. άθθνπιαο, 2002, ζ. 340 επ.,

Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Πνιενδνκηθφο ρεδηαζκφο, ηνπηθή απηνδηνίθεζε, αλαγθαζηηθή

απαιινηξίσζε θαη δηθαζηηθή πξνζηαζία, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζ.475 επ.,

Παπαδεκεηξίνπ Γ, (επηκ.), Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο θαη εθζπγρξνληζκφο ησλ

ζεζκψλ, Αζήλα - Κνκνηελή, 2000, Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ), Σν άξζξν 24 ηνπ

πληάγκαηνο κεηά ηελ αλαζεψξεζή ηνπ, Πξαθηηθά Ζκεξίδαο, Νφκνο θαη Φχζε, 8,

Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα 2002, Παξαξά Π., χληαγκα θαη Δπξσπατθή χκβαζε

Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, 2001, Αλη. άθθνπιαο 2001, φπνπ θαη αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία, θιπ., θνπξή Β., Εεηήκαηα έλλνκεο πξνζηαζίαο ζηελ αλαζεψξεζε

ηνπ πληάγκαηνο, Αλη. άθθνπιαο 2000, ππξόπνπινπ Φ., Ζ απαμησηηθή

αλαζεψξεζε, Δπελδπηήο, 10/11-02-01, σηεξέιιε Γ., χληαγκα θαη Γεκνθξαηία

ζηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ελαιιαθηηθέο ζέζεηο θαη πξνηάζεηο

ζπληαγκαηηθήο πνιηηηθήο κε αθνξκή ηε θπγνκαρία ηεο «ζπλαηλεηηθήο αλαζεψξεζεο»,

Αλη. άθθνπιαο 2000, Σξνβά Δ., Κνύηξα Γ., Ζ θαηαζθεπή ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ

ρψξνπ θαη ε ζχκβαζε παξαρψξεζεο δεκνζίσλ έξγσλ, ζπνπδή ζηε δηαιεθηηθή ησλ

πφισλ εμνπζίαο, Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 305 επ., Σξνβά Δ., Ηδηνθηεζία θαη

Πεξηβάιινλ ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Δλαο αεηθφξνο ηφπνο γηα ηελ Πνιηηεία, ζε

Σν Νέν χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Σζάηζνπ Γ., Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε. Ξ

(Δπηκέιεηα), Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 105 επ., Σζάηζνπ Γ., Δμαηξεηηθά ρξήζηκε ε

αλαζεψξεζε ηνλ πληάγκαηνο, Διεπζεξνηππία, 18-01-95, Σζάηζνπ Γ., Θεηηθή, αιιά

κε παξαιείςεηο, ε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε, Νέα Διιάδα, 10-11-00, Σζάηζνπ Γ./

Βεληδέινπ Δ./ Κνληηάδε Ξ. (επ) , Σν Νέν χληαγκα, Πξαθηηθά πλεδξίνπ γηα ην

αλαζεσξεκέλν χληαγκα, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα 2001, Σζάηζνπ Γ., Κνληηάδε Ξ.

(επ) Σν χληαγκα ηεο Διιάδνο 1975/86/2001, Αλη άθθνπιαο 2001.

137

Βαζηθέο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο γηα ηελ πξφηαζε αλαζεψξεζεο θαηά ην ρέδην

Αλαζεψξεζεο ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975/86

Βεληδέινπ Δ., Σν δέλδξν θαη ην δάζνο, Δθεκεξίδα Διεπζεξνηππία 20.11.2000,

Γεηίκε Π., Ζ αλαζεψξεζε ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην

4/2000, ζ. 509 επ., Γηαλλαθνύξνπ Γ., Ο θαζνξηζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ε

αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζ. 468 επ., Γεθιεξή

Μ., «ρη» ζηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα, Δθεκεξίδα Καζεκεξηλή ηεο Κπξηαθήο

8.10.2000, Γειεγηάλλε Γ., χληαγκα θαη πξνζηαζία ησλ δαζψλ, Σα Νέα, 10.11.00

Έλσζε Γηθαζηηθψλ Λεηηνπξγψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Ζ Αλαζεψξεζε

ηνπ πληάγκαηνο θαη ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο, Αλη. άθθνπιαο, 2001,

60

αλαδηαηχπσζε ηνπ άξζ. 24 .138

. Σνχην νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε λνκνινγία πνπ

αλαπηχρζεθε ζε ζρέζε κε ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη αλζξσπνγελνχο

πεξηβάιινληνο ππήξμε ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα κε αθνξκή ηδίσο γηα ηα έξγα

ππνδνκήο ηεο ηειεπηαίαο δεθαεηίαο 139

. Αιιά ε λνκνινγία γηα ηα δεηήκαηα απηά δελ

Δπζηκηόπνπινπ Ζ., Ζ αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο θαη ε πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο, Σν Βήκα, 31-12-00, Δπζηκηόπνπινπ Ζ., Σν άξζξν 24 θαη ην βάξνο

ηεο ηζηνξίαο, Σα Νέα, 29-01-01, Δπζηξαηίνπ Π., Πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο, ηνπηθή

απηνδηνίθεζε, αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε θαη δηθαζηηθή πξνζηαζία, Πεξηβάιινλ

θαη Γίθαην, 2000, ζ. 475 επ., Καξάθσζηα Η., Απεηινχκελε ζπληαγκαηηθή παξαβίαζε

ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θεθηεκέλνπ, Σν άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο, κε αλαζεσξεηέα

δηάηαμε, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζ. 464 επ., Καξακαλώθ Μ., Αιινηψλεηαη ε

αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ εμνπζηψλ, Δθεκεξίδα Καζεκεξηλή ηεο Κπξηαθήο 8.10.2000,

Κνληηάδε Ξ., πληαγκαηηθή αλαζεψξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο,

Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Ν° 10/2001, ζ. 427 επ., Κνπθάθε Γ., Ζ αλαζεψξεζε

ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο: ηίζεηαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ππφ ηελ

αίξεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ θαηνηθία ? Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην

4/2000, ζ. 590 επ., Λνβέξδνπ Α., χληαγκα θαη πεξηβάιινλ, Σα Νέα, 01-12-00,

Οηθνλόκνπ Γ., Ζ αλαγθαηφηεηα ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ

πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο,

Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζ. 521 επ., Ρίδνπ ., Ζ πεξηπέηεηα ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ

πληάγκαηνο θαη ε επζχλε ησλ θξαηηθψλ εμνπζηψλ, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Ν°

10/2001, ζ. 417 επ., Ρόδνπ Ν., Σν πξάζηλν 24, Δθεκεξίδα Κπξηαθάηηθε

Διεπζεξνηππία 19.11.2000, εθάθε Α., Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ

άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζ. 586 επ., ηνύηε Γ.,

Αλαζεψξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην 4/2000, ζ.

466 επ., Φινγατηε ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ην άξζξν 24 ηνπ

πληάγκαηνο, Σα Νέα, 29-11-00, Υατληαξιή Μ., Αλαζεψξεζε θαη Πεξηβάιινλ. Ζ

αλάγθε κηαο ζχγρξνλεο θαη λεθάιηαο πξνζέγγηζεο, Δθεκεξίδα ε Απγή ηεο Κπξηαθήο

12.11.2000, Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Αλαζεψξεζε – πιήγκα ζην πνιηηηθφ

πεξηβάιινλ, Διεπζεξνηππία, 12-02-01, Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Αλαζεψξεζε θαη

πεξηβάιινλ, Σα Νέα, 14-11-00.

138

Βι. εηδηθά γηα ην δήηεκα Σξνβά Δ., Ηδηνθηεζία θαη Πεξηβάιινλ ζηελ

αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Δλαο αεηθφξνο ηφπνο γηα ηελ Πνιηηεία, ζε Σν Νέν χληαγκα

Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Σζάηζνπ Γ., Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε. Ξ (Δπηκέιεηα), Αλη.


139

Αληί πνιιψλ γηα ην δήηεκα βι. Γεθιεξή Μ., Ο δσδεθάδειηνο ηνπ πεξηβάιινληνο,

Δγθφιπην Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο, Νφκνο θαη Φχζε, Αλη. άθθνπιαο, 1996, Γεθιεξή

Μ,. Σν δίθαην ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο, Αλη. άθθνπιαο, 2000, Δπζηξαηίνπ Π.Μ.,

Ζ ελζσκάησζε ηεο νδεγίαο γηα ηελ εθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ νξηζκέλσλ δεκνζίσλ

θαη ηδησηηθψλ έξγσλ ζην πεξηβάιινλ (85/337/ΔΟΚ) ζην ειιεληθφ δίθαην, ΓηΓηθ,

1998, ζ. 561 θαη επ., Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο 2000,

Καξάθσζηα Η. - ηνύηε Γ., Δηζαγσγή ζην θνηλνηηθφ δίθαην πεξηβάιινληνο,

Κνπηνύπα- Ρεγθάθνπ Δ., Ζ δηνηθεηηθή δηαδηθαζία εθηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ

επηπηψζεσλ, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε,1995, Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ δηείζδπζε ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Διιάδα, ΝνΒ 42, ζ. 151-155. Βι. επίζεο ηε

61

ήηαλ ε κφλε. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο δεθαπεληαεηίαο ην πκβνχιην ηεο

Δπηθξαηείαο εξκήλεπζε ην άξζ. 24 . κε ηξφπν πνπ ζπληζηά παξάδεηγκα

ζπληαγκαηηθήο εξκελείαο θαζψο θαη αληηθείκελν ηδηαίηεξνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη

κειέηεο εθ κέξνπο ηεο ζεσξίαο140

. Ζ εξκελεία πνπ ζα αθνινπζήζεη ηελ αλαζεψξεζε,

ζα αλαιάβεη ηε ζθπηάιε ζε ζρέζε κε ην δχζθνιν εγρείξεκα ηεο πξνζέγγηζεο ηνπ

αλαζεσξεκέλνπ άξζ. 24 . πιένλ θαη ηεο επίθαηξεο λνεκαηνδφηεζήο ηνπ141

.

εκαληηθφ είλαη λα επηζεκάλεη θαλείο φηη ζην πιαίζην ηεο θαζηέξσζεο ηεο αξρήο ηεο

αεηθνξίαο ζην άξζ. 24.1 ., ηφζν ην θπζηθφ πεξηβάιινλ φζν θαη ην πνιηηηζηηθφ,

ππήρζεζαλ ζε απηήλ εληαία. Ζ ζχδεπμε αεηθνξίαο θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο

είλαη σο εθ ηνχηνπ πξσηνπφξνο θαζψο απφ ηηο κέρξη ζήκεξα ηζρχνπζεο ξπζκίζεηο ε

αεηθνξία αθνξά ην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη είλαη θαλεξφ φηη ζα πξνθαιέζεη

ζεκαληηθά εξκελεπηηθά αλνίγκαηα.

Έλα δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ

χκθσλα κε ηελ παξ. 1. ηνπ άξζ. 24 ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο θαη δηθαίσκα ηνπ θαζελφο.

Ηδξχεηαη ζηελ παξάγξαθν απηή έλα απηφλνκν δηθαίσκα γηα ηνλ θαζέλα ζην θπζηθφ

θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ142

.

λνκνινγία CE 23/3/1992 Martin et autres, αλσηέξσ κε έκθαζε ζηε ζρέζε

απαιινηξηψζεσλ, πνιενδφκεζεο, πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο θαη πνιηηηζκηθνχ

πεξηβάιινληνο, αλάπηπμε γεο θαη κεγάισλ έξγσλ ππνδνκήο.

140

Βι. θαη ηηο ζέζεηο ηνπ Βεληδέινπ Δ., Σν αλαζεσξεηηθφ θεθηεκέλν, Σν

ζπληαγκαηηθφ θαηλφκελν ζηνλ 21ν αηψλα θαη ε εηζθνξά ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 2001,

αλσηέξσ, ζ. 182 επ., Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο θαη ηα ζεκειηψδε

δηθαηψκαηα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, ζ. 347 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

141

Γηα ην δήηεκα ηεο εξκελείαο ηνπ πληάγκαηνο αληί πνιιψλ βι. ππξόπνπινπ Φ.,

Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο, Δθαξκνγή ή ππέξβαζε ηεο παξαδνζηαθήο

κεζνδνινγίαο ηνπ δηθαίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 1999, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία,

(επηκ) Σζάηζνο Γ., Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο, Αλη. άθθνπιαο, 1995 κε θείκελα

ησλ, Αιηβηδάηνπ Ν., Βεληδέινπ Δ., Γαξδέληα Δ., Καζηκάηε Γ., Μαληηάθε Α.,

Μαπξηά Κ., Παπαδεκεηξόπ Γ., θνπξή Β., Σζάηζνπ Γ., Σζάηζνπ Θ.,

Υξπζόγνλνπ Κ., κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία

142

Γηα ην δήηεκα απηφ αλαιπηηθά βι. ζε Αζαλαζνπνύινπ Υ., Οηθνλνκηθή ειεπζεξία

θαη πξνζηαζία πεξηβάιινληνο, χγρξνλεο πξννπηηθέο ζε πεξηθεξεηαθφ θαη δηεζλέο

επίπεδν (απφ ηελ GATT ζηνλ ΠΟΔ), άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002, Βεληδέινπ Δ.,

Σν αλαζεσξεηηθφ θεθηεκέλν, Α. άθθνπιαο 2001, Βηδάιε Σ., Σν αηνκηθφ δηθαίσκα

62

Ζ θαηνρχξσζε ελφο δηθαηψκαηνο ζηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο ζχκθσλα κε ην άξζξν 24 παξ. 1 . ζην πιαίζην ηεο άζθεζεο θξαηηθήο

πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ζα πξέπεη λα θαηαηείλεη ζηελ πξνζηαζία ησλ αηνκηθψλ

ειεπζεξηψλ ελ γέλεη. Πέξαλ ηεο ήδε λνκνινγηαθά δηαζθαιηζκέλεο απνδνρήο ηνπ

ελλφκνπ ζπκθέξνληνο ησλ ηδησηψλ ε θαηνρχξσζε ηνπ ζρεηηθνχ δηθαηψκαηνο143

ζπληάζζεηαη ζηελ αληίιεςε φηη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο δελ απνηειεί

απνθιεηζηηθά ζθνπφ θξαηηθήο δξάζεο, αιιά θαη έλα ηκήκα ηεο δέζκεο ησλ

δηθαησκάησλ ηα νπνία ε πνιηηεία θαηνρπξψλεη ζηνπο πνιίηεο κε ην χληαγκα. Καηά

ηνχην, ην ζχλνιν ησλ θαηνρπξσκέλσλ δηθαησκάησλ ζην χληαγκα, αιιά θαη έθαζην

απφ απηά, ηζνξξνπεί θαη εξκελεχεηαη ππφ ηελ νπηηθή ηεο χπαξμεο θαη ηνπ

δηθαηψκαηνο ζην πεξηβάιινλ. πλεπψο ν ηπρφλ πεξηνξηζκφο θάπνηνπ δηθαηψκαηνο

φπσο πρ ηεο ηδηνθηεζίαο απφ δεηήκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, δελ ζα νθείιεηαη

απνθιεηζηηθά ζηε δηαζθάιηζε ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο πνπ δηψθεη ην θξάηνο,

αιιά θαη απηνχ ηνπ αηφκνπ πνπ θαηνρπξψλεηαη κε ηελ θαηνρχξσζε ηνπ ζρεηηθνχ

δηθαηψκαηνο. Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο είλαη ε παξαηήξεζε απηή κε αθνξκή ηε λνκνινγία

ηνπ ηΔ γηα ηνλ Αρειψν θαη ην Εαγάλη144

, 145

. Ζ ζηάζκηζε κεηαμχ ησλ άξζ. 24 θαη

ζην πεξηβάιινλ θαηά ην χληαγκα ηνπ 2001, ζε Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ), Σν άξζξν

24 ηνπ πληάγκαηνο κεηά ηελ αλαζεψξεζή ηνπ, Πξαθηηθά Ζκεξίδαο, Νφκνο θαη

Φχζε, 8, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα 2002, ζ. 57 επ, Καξαγηώξγνπ Β., Ζ παγθφζκηα

δηάζθεςε ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ θαη ε δηεζλήο ζπλεξγαζία γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε,

ΔΓΓΓΓ, 2003, ζ. 94 επ., Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο θαη ηα ζεκειηψδε

δηθαηψκαηα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Α. άθθνπιαο 2002, ζ. 386 επ., Βηδάιε

Σ., Πέξα απφ ηνλ πξνζηαηεπηηζκφ: Αλαδεηψληαο κηα αηνκηθή ειεπζεξία ζην

πεξηβάιινλ, Υαξκφζπλν Αξηζηφβνπινπ Μάλεζε η. ΗΗ, Αζήλα Κνκνηελή 1998, ζ. 23

επ., ηνύηε Γ., Αλαζεψξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Πεξηβάιινλ θαη

Γίθαην 2000, ζ. 466 επ., Σξνβά Δ., Οη ηνκέο γηα ην πεξηβάιινλ ζηελ αλαζεψξεζε

ηνπ 2001, Δλαο αεηθφξνο ηφπνο γηα ηελ πνιηηεία, ζε Σζάηζνπ/ Βεληδέινπ/Κνληηάδε

(επ) Σν λέν χληαγκα, Α. άθθνπιαο, Αζήλα Κνκνηελή 2001 ζ. 105 επ. θαη ζε απηά

αλαιπηηθέο παξαπνκπέο θαζψο θαη Eleftheriadis P., The future of environmental

rights in the European Union, ζε Alston Ph (ed), The EU and Human Rights, Oxford

University Press, 2000 ζ. 529 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

143

Γηα κηα πξψηε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ππφ ην πξίζκα ηνπ . 1975/86 βι. Βηδάιε

Σ., Πέξα απφ ηνλ πξνζηαηεπηηζκφ: Αλαδεηψληαο κηα αηνκηθή ειεπζεξία ζην

πεξηβάιινλ, ζε Σα Δηθνζάρξνλα ηνπ πληάγκαηνο 1975, Αλη. άθθνπιαο, 1998, ζ.

53.

144

ηΔ 2399/1997, 3478/2000 θαη ηαπξνπιάθε Δ., ζρφιην ζηελ 2300/1997 Νφκνο

θαη Φχζε 1998, ζ. 164 θαη Σξνβά Δ., Ο ζεφο πνηακφο, ΠεξΓηθ 2001, ζ. 35 επ.,

Σξνβά Δ., Κνύηξα Γ., Ζ θαηαζθεπή ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ε ζχκβαζε

63

106 . ζα πξέπεη λα ιάβεη ππφςε ηεο ηε ζπγθεθξηκέλε εμέιημε. Ζ λνκνινγία ηoπ ηΔ

γηα ηα ηάγεηξα θαη ην κεηαιείν ρξπζνχ ηεο TVX πνπ ζα δνχκε πην θάησ,

επηβεβαηψλεη ηε ζέζε καο απηή.

Δίλαη ακθίβνιν εμάιινπ αλ ε λνκνινγία πνπ αθνξά ηελ θχξσζε ησλ

πεξηβαιινληηθψλ φξσλ, είλαη δπλαηφ, ελφςεη ηεο πξφζθαηεο ζπληαγκαηηθήο

αλαζεψξεζεο, λα ηχρεη ζπλέρεηαο δεδνκέλεο θαη ηεο ξχζκηζεο ηνπ άξζξνπ 28 .146

πιένλ νπφηε ην φιν λφεκα ηνπ δηθαηψκαηνο θσηίδεηαη απφ ηηο πξνβιέςεηο ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο147

.

Ζ θαηνρχξσζε ελφο δηθαηψκαηνο ζην πεξηβάιινλ έρεη εμάιινπ ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα

ηνλ πξνζδηνξηζκφ θαζ’εαπηφ ηνπ λνήκαηνο ηνπ θπζηθνχ θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ

παξαρψξεζεο δεκνζίσλ έξγσλ, πνπδή ζηε δηαιεθηηθή ησλ πφισλ εμνπζίαο, Αλη.


145

Ννκνινγία ΔΓΑ Γηα ηε ζρέζε ηνπ πεξηβάιινληνο κε άιια αγαζά βι. Καιιία

Αλησλίνπ Α., Ζ αμηνιφγεζε ηνπ αγαζνχ πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε ηα ινηπά αγαζά

ζηε λνκνινγία ηνπ ηΔ θαη ηνπ ΓΔΚ (ΠεξΓηθ 2/1999 ζ. 182 επ).

146

Ζ ζεκαζία ηνπ νπνίνπ γίλεηαη ηδηαίηεξα αληηιεπηή ιφγσ θαη ηεο απφθαζεο ηνπ

ΓΔΚ C- 387/97 ηεο 4/7/2000 γηα ηνλ Κνπξνππεηφ, ζρεηηθά βι. θαη ακώλε Κ., Γέθα

ζεκεία ζρεηηθά κε ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔΚ ηεο 4.7.2000 Δπηηξνπή θαηά Διιεληθήο

Γεκνθξαηίαο, ζε Νφκνο θαη Φχζε, 2000, δ. 165 επ. θαη Παπαληθνιάνπ Κ., Ζ

δηαδηθαζία επηβνιήο ρξεκαηηθψλ θπξψζεσλ γηα ηελ κε εθηέιεζε απνθάζεσλ ηνπ

ΓΔΚ κε αθνξκή ηελ ππφζεζε C- 387/97, «Κνπξνππεηφο Υαλίσλ», Νφκνο θαη Φχζε,

2000, ζ. 174 επ., θαη Κνπζθνπλά Μ., Ζ επηβνιή νηθνλνκηθψλ θπξψζεσλ γηα

παξάιεηςε ζπκκφξθσζεο θξάηνπο κέινπο πξνο απφθαζε ηνπ ΓΔΚ. Πεξηβάιινλ θαη

Γίθαην, 3/2000, ζ. 390 επ.

147

Αληί πνιιψλ γηα ην ζέκα βι. Γειιή Γ., Σν πεξηβάιινλ σο ζηνηρείν ηεο θνηλνηηθήο

έλλνκεο ηάμεο θαη ε πλζήθε ηνπ Ακζηεξληακ, ΠεξΓηθ, 1997, ζ. 295 επ. Γηα ην

θνηλνηηθφ δίθαην πεξηβάιινληνο ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία γεληθά βι. Γειιή Γ.,

Κνηλνηηθφ Γίθαην Πεξηβάιινληνο, Οη δηαζηάζεηο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο

ζηελ θνηλνηηθή έλλνκε ηάμε, Αλη. άθθνπιαο 1998, θαη εθεί αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία, Καιιία – Αλησλίνπ Α., Ζ λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξάηεηαο

θαη ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθή

βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη πξνζηαζία πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο 1999, θαη εθεί

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, ηεο ίδηαο, Διιεληθή θαη θνηλνηηθή λνκνζεζία πξνζηαζίαο

πεξηβάιινληνο έηε 1989-1994, Αλη. άθθνπιαο 1997, Καξάθσζηα Γ.- ηνύηε Γι.

(επ), Δηζαγσγή ζην θνηλνηηθφ δίθαην πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο 1993, Ράληνπ

Α., Οη αξρέο πνπ δηέπνπλ ην θνηλνηηθφ δίθαην πεξηβάιινληνο, Ζ δηείζδπζε ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Διιάδα, 1994, ζ. 53, Υξηζηηαλνύ Β., Ζ

ζπκβνιή ηνπ ΓΔΚ ζηελ εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο πεξηβάιινληνο: ε πεξίπησζε ησλ

νκαδηθψλ πξνζθπγψλ, Νφκνο θαη Φχζε, 1995 ζ. 24 επ.

64

πεξηβάιινληνο σο ζπληαγκαηηθήο έλλνηαο148

. Γεδνκέλνπ φηη ην πεξηερφκελν ησλ

ελλνηψλ απηψλ θαζνξίδεηαη κε θαληαζία θαη ηζηνξηθή ζπλέπεηα θαζψο πεξηιακβάλεη

απφ δηαηεξεηέα θαξκαθεία, ζεξηλά ζηλεκά, ζπγθεθξηκέλα δψα ή εξπεηά, λεζησηηθνχο

νηθηζκνχο θνθ, ε θαηνρχξσζε ελφο αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο δεκηνπξγεί ην λνκηθφ

ππνθείκελν ηνπ πξνζηαηεπηένπ αγαζνχ, δηεπξχλνληαο ην πεξηερφκελφ ηνπο.

Οχηε φκσο ην δήηεκα ηεο έθηαζεο ηνπ ελλφκνπ ζπκθέξνληνο γηα ην δηθαίσκα

παξνρήο ελλφκνπ πξνζηαζίαο είλαη ακειεηέν149

, δεδνκέλνπ φηη ε λνκνινγία ηνπ ΓΔΚ

κε ξεηέο αλαθνξέο ζηε λνκνινγία ηνπ Supreme Court ησλ ΖΠΑ πηνζεηεί κηα

ζηελφηεξε αληίιεςε απφ απηή ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο150

. Ζ ζέζε ηνπ ειιεληθνχ

148

Γηα ην πεξηερφκελν ησλ ελλνηψλ απηψλ βι. πιένλ ηελ εθηελή βηβιηνγξαθία

Γεθιεξή Μ., Ο δσδεθάδειηνο ηνπ πεξηβάιινληνο, Δγθφιπην Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο,

Νφκνο θαη Φχζε, άθθνπιαο, 1996, Εύγνπξα Ο., Ζ εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, ηφκνο, Ζ

δηείζδπζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Διιάδα, Α. άθθνπιαο, 1994,

Αζήλα, Καιιία - Αλησλίνπ Α., Ζ λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο θαη ηνπ

Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθήο βηψζηκεο

αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, Α. άθθνπιαο, Αζήλα 1999, φπνπ θαη

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Καξάθσζηα Η. - ηνύηε Γ., Δηζαγσγή ζην θνηλνηηθφ δίθαην

πεξηβάιινληνο, 1993, Καηζνύθξνπ Θ. - Κ. Πώπνηα, Ο ξφινο θαη ε ζπκβνιή ηνπ

δηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, Νφκνο θαη Φχζε1/94, ζ. 27 θαη επ, Κνξθόβεινπ Υ., Ζ πξνζηαζία

ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, άθθνπιαο 1997, Κξεκιή Γ., Ζ

επξσπατθή πνιηηηθή θαη ην δίθαην πεξηβάιινληνο Σν θνηλνηηθφ θεθηεκέλν, Νφκνο θαη

Φχζε 3/98, ζ. 553 θαη επ., Μελνπδάθνπ Κ., Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζην

Διιεληθφ δεκφζην δίθαην. Ζ ζπκβνιή ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο

Δπηθξαηείαο, Νφκνο θαη Φχζε 1/1997, ζει 74 επ., Παπαδεκεηξίνπ Γ.,

Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα, Θεκειίσζε, πεξηερφκελν θαη ιεηηνπξγία, Νφκνο θαη

Φχζε, η. 1 1994, ζ. 375 επ, Ρώηε Β., Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο γηα ηελ πξνζηαζία

ηνπ πεξηβάιινληνο, Γίθαην θαη Πεξηβάιινλ, 3, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα 1984, Ρώηε

Β., Δπηζθφπεζε ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο γηα ην πεξηβάιινλ,

έηε 1984- 1993, Νφκνο θαη Φχζε, 1, ζ. 51- 112, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα 1994,

θνπξή Β., Σάρνπ Α., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηε λνκνινγία ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε 1988, Σάρνπ Α., Γίθαην

Πξνζηαζίαο Πεξηβάιινληνο, 1992, Σξνβά Δ., Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο θαηά ην χληαγκα ηνπ 1975/86, Αλη. άθθνπιαο, 1992.

149

Αληί πνιιψλ βι. ηνύηε Γ., Ζ δηεχξπλζε ηνπ ελλφκνπ ζπκθέξνληνο ζηελ

πεξηβιινληηθή δίθε, ζε χκκεηθηα Δπ. πειησηφπνπινπ, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ.

539 επ., Υξπζαλζάθε Υ., Σν έλλνκν ζπκθέξνλ ζσκαηείσλ ζε πεξηβαιινληηθέο

ππνζέζεηο. Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 361 επ., φπνπ θαη βηβιηνγξαθία.

150

Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ε Γηάηαμε ηνπ

Πξσηνδηθείνπ T-585/93 Stichting Greenpeace Council (Greenpeace International)

θαηά Δπηηξνπήο ηεο 9/8/1995, πνπ αθνξά πξνζθπγή αθπξψζεσο ηεο πεξηβαιινληηθήο

65

πληάγκαηνο θαη ε λνκνινγηαθή εξκελεία πνπ γίλεηαη απφ ηα ειιεληθά δηθαζηήξηα

ζπληζηά εηζθεξφκελν ζπληαγκαηηθφ πνιηηηζκφ ζηηο γεληθέο αξρέο ησλ θνηλψλ

ζπληαγκαηηθψλ παξαδφζεσλ πνπ αλαγλσξίδεη ην ΓΔΚ.

Δμάιινπ ε θαηνρχξσζε ελφο αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ζην πεξηβάιινλ έρεη ηδηαίηεξε

ζεκαζία ζην κέηξν πνπ νξίδεη ην πεξηερφκελν ηνπ πξνζηαηεπνκέλνπ αγαζνχ ζε έλα

ζχζηεκα θαλφλσλ πξνεξρφκελσλ απφ ηάμεηο θαλφλσλ, νη νπνίεο δελ θαηνρπξψλνπλ

αηνκηθά δηθαηψκαηα, φπσο πρ νη θαλφλεο ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Δκπνξίνπ

(ΠΟΔ), νη νπνίνη ελδηαθέξνληαη ηδηαίηεξα γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία, αιιά

πξνδήισο λνκηκνπνηνχλ ζηελ άζθεζε ηνπ ζρεηηθνχ δηθαηψκαηνο ηα κέιε ηνπο θαη φρη

ηνπ ηδηψηεο151

. ην πιαίζην ηνπ ΠΟΔ πρ δελ είλαη αλεθηή πξνζθπγή ζηε δηαηηεηηθνχ

ηχπνπ (αλ θαη ακθίβνιεο λνκηθήο θχζεσο) δηαδηθαζία πνπ παξέρεη δπλάκεη ησλ

νξγάλσζεο Greenpeace International θαηά πξάμεσο ρξεκαηνδνηηθήο ζπλδξνκήο γηα

ηελ θαηαζθεπή ζηαζκψλ παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απεπζπλφκελε ζε θξάηνο

κέινο. Με ηε Γηάηαμε απηή αληηκεησπίζζεθε κεηαμχ άιισλ ην δήηεκα ηεο

ελεξγεηηθήο λνκηκνπνίεζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο νξγάλσζεο θαζψο θαη ηδησηψλ. Σν

ελδηαθέξνλ ηεο Γηάηαμεο εληνπίδεηαη ηδίσο ζην κέηξν πνπ αθνξά ηελ πεξηβαιινληηθή

νξγάλσζε θαη ελ γέλεη ηηο ελψζεηο πξνζψπσλ, νπφηε θαη θξίζεθε φηη δελ

λνκηκνπνηνχληαη ζε άζθεζε πξνζθπγήο αθπξψζεσο. χκθσλα κε ηε Γηάηαμε

θξίζεθε φηη ηα ππνθείκελα δηθαίνπ εθηφο απφ ηνπο απνδέθηεο ηεο απνθάζεσο δελ

κπνξνχλ λα ηζρπξίδνληαη φηη ε απφθαζε ηα αθνξά αηνκηθά παξά κφλνλ αλ ε

απφθαζε απηή ηα ζίγεη ιφγσ νξηζκέλσλ ηδηαηηέξσλ ηδηνηήησλ πνπ έρνπλ ή ιφγσ κηαο

πξαγκαηηθήο θαηάζηαζεο, ε νπνία ηα ραξαθηεξίδεη ζε ζρέζε κε θάζε άιιν πξφζσπν

θαη εθ ηνπ γεγνλφηνο απηνχ εμαηνκηθεχεη θαηά αλάινγν ηξφπν πξνο εθείλν ηνπ

απνδέθηε. Ήδε κε ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔΚ C-321/95 Ρ ηεο 2/4/1998 θξίζεθε

θαη’αλαίξεζε ην ίδην δήηεκα ζηελ απφθαζε Stichting Greenpeace Council

(Greenpeace International) θαηά Δπηηξνπήο φηη ε εξκελεία ζηελ νπνία πξνέβε ην

Πξσηνδηθείν είλαη ζχκθσλε κε ην άξζ. 173 ηεο πλζήθεο θαη κε ηελ πάγηα

λνκνινγία ηνπ ΓΔΚ θαη αθνχ εμέηαζε αλαιπηηθά ηελ πξνβιεζείζα

επηρεηξεκαηνινγία έθξηλε φηη νξζά απνθάλζεθε ην Πξσηνδηθείν θαη απέξξηςε ηελ

αίηεζε αλαηξέζεσο. Ζ λνκνινγία απηή επζπγξακκίδεηαη ζηελ νπζία κε ηε λνκνινγία

Sierra Club θαηά Μorton, 405 U.S. 727, 31 Led 2d, 636 (1972) , 643 ηνπ Supreme

Court ησλ ΖΠΑ. εκεηψλεηαη κάιηζηα φηη ηεο λνκνινγίαο απηήο έγηλε ξεηή κλεία

απφ ηελ απφθαζε θαη ακθηζβεηήζεθε απφ ηνπο αλαηξεζείνληεο.

ρεηηθά βι. θαη Πξεβεδνύξνπ Δ., Ζ εμνπζία αζθήζεσο πξνζθπγήο αθπξψζεσο θαηά

ην άξζξν 173, 4ν εδάθην ηεο πλζήθεο ΔΚ ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο,

ζθέςεηο κε αθνξκή ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔΚ ηεο 2αο Απξηιίνπ 1998, C- 321/95P

Stiching Greenpeace Council, Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 1998 ζ. 205 επ., Σξνβά Δ., Σν

θνηλνηηθφ δίθαην ησλ δεκνζίσλ ζπκβάζεσλ θαη ην δίθαην ηεο απειεπζέξσζεο ηνπ

δηεζλνχο εκπνξίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 2000, ζ. 59.

151

Σξνβά Δ., Σν θνηλνηηθφ δίθαην ησλ δεκνζίσλ ζπκβάζεσλ θαη ην δίθαην ηεο

απειεπζέξσζεο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 2000.

66

ηδξπηηθψλ ηνπ ζπλζεθψλ απφ ηδηψηεο. Έηζη, ε απφ ηνλ ΠΟΔ κε έκθαζε

πξνζηαηεπφκελε αεηθνξία δελ αθνξά θαηά ην ειάρηζην ηνπο ηδηψηεο ή ηηο κε

θπβεξλεηηθέο νξγαλψζεηο θιπ, αιιά απνθιεηζηηθά θαη κφλνλ ηα ζπκβαιιφκελα

θξάηε152

.

Ζ αξρή ηεο αεηθνξίαο

Γηα ηε δηαθχιαμή ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζχκθσλα κε ηελ ίδηα

παξάγξαθν 1 ηνπ άξζξνπ 24 . ην θξάηνο έρεη ππνρξέσζε λα παίξλεη ηδηαίηεξα

πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα ζην πιαίζην ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο153

. Με ην

152

Carreau D., Juillard P., Droit international économique, LGDJ, 1998, ζ. 68 επ,

ηάγγνπ Π., Σν θαζεζηψο επίιπζεο δηαθνξψλ ηνπ Παγθνζκίνπ Οξγαληζκνχ

Δκπνξίνπ, ζε Οη ζπκθσλίεο ηνπ Γχξνπ ηεο Οπξνπγνπάεο γηα ην δηεζλέο εκπφξην

αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, Φαηνύξνπ Α., ηεθάλνπ Κ (επ) Αλη. άθθνπιαο 1995,

Weiler J.H.H., The Rule of Lawyers and the Ethos of Diplomats: Reflections on the

Internal and External Legitimacy of WTO Dispute Settlement ζε

http://www.jeanmonnetprogram.org/papers/00/000901.html, Mavroidis P. C.,

Amicus Curiae Briefs Before The WTO: Much Ado About Nothing, ζε

http://www.jeanmonnetprogram.org/papers/01/010201.html

153

Αληί πνιιψλ γηα ηελ αξρή απηή βι. ηα πιένλ πξφζθαηα δεκνζηεχκαηα Υατληαξιή

Μ., Αεηθνξία, αεηθφξνο αλάπηπμε θαη Γίθαην, ΠεξΓηθ 1-4/2001 ζ. 520 επ, θαη εθεί

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Βαιαηζνύ Θ., Ζ αεηθφξνο αλάπηπμε ζήκεξα, Έλλνηα,

λνκηθφ πιαίζην θαη πξνθιήζεηο- Εεηήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ, Πεξ Γηθ 1-4/2001 ζ. 216

θαη εθεί αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη ζε Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ), Σν άξζξν 24 ηνπ

πληάγκαηνο κεηά ηελ αλαζεψξεζή ηνπ, Πξαθηηθά Ζκεξίδαο, Νφκνο θαη Φχζε, 8,

Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα 2002, παξεκβάζεηο Αζαλαζόπνπινπ Υ., ζ. 104, ηνύηε Γι.,

ζ. 118., Καηζηκπάξδε Κ., ζ. 139 θαη Σνιέξε Δπ., ζ. 143. Βι. αθφκε ηδίσο Γεθιεξή

Μ., Ο Γσδεθάδειηνο ηνπ πεξηβάιινληνο. Δγθφιπην βησζίκνπ αλαπηχμεσο, 1996, ζ.

72-73, Μέιηζζα Γ., Θεκειηψδε δεηήκαηα ηνπ Γηθαίνπ ηεο Υσξνηαμίαο, 2002, ζ. 163

επ., ηνύηε Γι., Γίθαην πεξηβάιινληνο. Γεληθφ Μέξνο, η. Η, πκπιήξσκα, 2000, ζ.

43, ηακάηε Κ., Βηψζηκε αλάπηπμε θαη νηθνινγηθή δηάζηαζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ

πνιίηε, ζε: ηνπ ηδίνπ, Γίθαην θαη δηθαηνζχλε ζηελ επνρή ησλ νξίσλ, 2000, ζ. 17 επ.

(=Νφκνο θαη Φχζε, η. 1/1995, ζ. 9 επ.), Παπαθσλζηαληίλνπ Απ., εκείσκα ζηελ

.η.Δ. 2940/2000 Οινκ., ΔΓΓΓΓ 2001, ζ. 320 επ., ηνπ ηδίνπ, εκείσκα ζηελ .η.Δ.

29439/2000, Σν 2001, ζ. 605 επ., ηνπ ηδίνπ, Παξαηεξήζεηο ζηελ .η.Δ. 425/2001,

ΔΓΓΓΓ, η. 1/2002, ζ. 104 επ. ηνύηε Γι., Φπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ: ε

αεηθνξηθή πξνζηαζία ηνπ ρψξνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ

Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ

2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

Σελ ελ ιφγσ αξρή εθάξκνζε γηα πξψηε θνξά ην αλψηαην δηνηθεηηθφ δηθαζηήξην ζηελ

ππ' αξηζκ. 53/1992 απφθαζή ηνπ (ππφζεζε δηπιηζηεξίνπ πεηξειαίνπ PETROLA).

Έθηνηε, ην Γηθαζηήξην δηακφξθσζε ζηαζεξή θαη πάγηα ζρεηηθή λνκνινγία. Βι. εθηφο

απφ ηηο πξναλαθεξφκελεο, πξφζθαηεο, απνθάζεηο, ελδεηθηηθά, .η.Δ. 304/1993,



67

άξζξν 24 . θαηνρπξψζεθε επζέσο θαη ξεηά ε αξρή ηεο αεηθνξίαο σο

πξνζδηνξηζηηθήο ηεο θξαηηθήο δξάζεο φηαλ ιακβάλεη πξνιεπηηθά θαη θαηαζηαιηηθά

κέηξα γηα ηε δηαθχιαμε ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ ιήςε

αλάινγσλ κέηξσλ, ε νπνία δελ εμππεξεηεί ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο είλαη δπλαηφ λα

θξίλεηαη αληίζεηε ζην χληαγκα.

Ζ ζέζε απηή παξφηη θαηλνηφκνο είλαη ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηθή γηα ηελ εξκελεία

δεδνκέλνπ φηη ε αξρή ηεο αεηθνξίαο (θαη’άιινπο βησζηκφηεηαο) δελ είλαη εληειψο

απνζαθεληζκέλε154

. Ζ έλλνηα ζπλαληάηαη ζηηο πεγέο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη ήδε

ζην 5ν πξφγξακκα δξάζεο

155,

156 θαη απνδίδεη ηνλ αγγιηθφ φξν sustainability αιιά

2844/1993, 2760/1994, 3955- 6/1995,5235/1996, 2731/1997, 4207/1997, 772/1998,

637/1998, 2425/2000 (δεκνζηεπκέλε ζε: Σν 2000, ζ. 619 επ.), Π.Δ. 577/1995,

618/1995 θ.ά.). Ζ ζεκειίσζε ηεο αλσηέξσ ζπληαγκαηηθήο αξρήο πξαγκαηνπνηείηαη,

ζχκθσλα κε ηελ ίδηα λνκνινγία, ζηηο δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 24 θαη 106 πλη., θαζψο

θαη 2 θαη 130 Ρ πλζΔΚ., Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Πνιηηηζηηθφ Πεξηβάιινλ- Υσξηθφο

ρεδηαζκφο θαη Βηψζηκε Αλάπηπμε, Γίθαην θαη Οηθνλνκία, Π.Ν. άθθνπιαο, Αζήλα

2002.

154

Γηα ηελ πηνζεηεζε ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο θαη ηεο Agenda 21 απφ ηε Γηεζλή

Οιπκπηαθή Δπηηξνπή θαη ηηο ζπλέπεηέο ηεο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ Οιπκπηαθψλ

Αγψλσλ ηνπ 2004 βι. Γηαλαθνύξνπ Γ.- Σξνβά Δ., Οιπκπηαθνί Αγψλεο θαη Γίθαην,

Αλη.άθθνπιαο 2001, ζ. 102 επ.

155

Πξφγξακκα ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο ζρεηηθά κε ηελ πνιηηηθή θαη ηε δξάζε

γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε (ΔΔ 1993, C 138, ζ. 5, άιισο

απνθαινχκελν «πέκπην πξφγξακκα δξάζεσο»). Σν πξφγξακκα απηφ, ην νπνίν

θαιχπηεη ην ρξνληθφ δηάζηεκα 1992-2000 επηγξάθεηαη: «ηφρνο ε αεηθνξία».

Απνηειεί πξνέθηαζε ηνπ ςεθίζκαηνο ηνπ πκβνπιίνπ θαη ησλ αληηπξνζψπσλ ησλ

θπβεξλήζεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ, ζπλειζφλησλ ζηα πιαίζηα ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 1εο

Φεβξνπαξίνπ 1993 (ΔΔ C 138, ζ. 1). Ήδε φκσο βι. θαη ηελ Απφθαζε αξηζ.

2179/98/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 24εο

επηεκβξίνπ 1998 πεξί αλαζεσξήζεσο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Δπξσπατθήο

Κνηλφηεηαο ζρεηηθά κε ηελ πνιηηηθή θαη ηε δξάζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηε βηψζηκε

αλάπηπμε «ηφρνο ε αεηθνξία» ΔΠΗΖΜΖ ΔΦΖΜΔΡΗΓΑ ΑΡΗΘ. L 275 ηεο

10/10/1998 ζ. 0001 – 0013, ζε http://europa.eu.int/eur-

lex/el/lif/dat/1998/el_398D2179.html

Βι. ζρεηηθά θαη ηηο πξνηάζεηο ηνπ Γεληθνχ Δηζαγγειέα Liger ζηελ ππφζεζε C- 371/98

The Queen v Secretary of State for the Environment, Transport and the Regions ex

parte First Corporate Shipping Ltd.

156

Bι. γεληθά γηα ηελ επίδξαζε ησλ θνηλνηηθψλ ξπζκίζεσλ ζην εζληθφ δίθαην

πεξηβάιινληνο, Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 43

επ.

http://europa.eu.int/eur-lex/el/lif/dat/1998/el_398D2179.html

http://europa.eu.int/eur-lex/el/lif/dat/1998/el_398D2179.html

68

θαη ζηελ Agenda 21157

, ε νπνία φκσο δελ απνηειεί πεγή ζεηηθνχ δηθαίνπ158

. Ζ απηή

αξρή απνδηδφκελε σο αξρή βησζηκφηεηαο έρεη ηχρεη ζεσξεηηθήο επεμεξγαζίαο ζηελ

Διιάδα ηδίσο απφ ηνλ Μ. Γεθιεξή, 159

ηελ νπνία ζεσξεί σο θαηαζηαηηθή αξρή ηεο

ζπλνιηθήο νηθνινγηθήο ηάμεσο αιιά θαη έλαο λεψηεξνο φξνο πνπ αλαθέξεηαη ζηε

δηθαηνζχλε. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα ελζσκαησζεί ζην χληαγκα θαηά ην

πεξηερφκελφ ηεο παξακέλεη ακθίβνινο.

Ζ λνκνινγία ηνπ ηΔ είρε ήδε βέβαηα δηαηππψζεη ηε ζέζε (ηΔ 6210/1996) φηη ε

αξρή ηεο βησζηκφηεηαο πεγάδεη απφ ην άξζξν 24 . θαη ηε ζπλζήθε ηνπ Μααζηξίρη.

Σν χληαγκα δελ επηθπιάζζεη ζην λνκνζέηε160

ηνλ θαζνξηζκφ ηεο, κε ζπλέπεηα ε

εμεχξεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο λα πξέπεη λα αλαρζεί είηε ζε άιιεο πεγέο ζεηηθνχ

δηθαίνπ, είηε ζε ππεξθείκελεο αμίεο κε θαλνληζηηθνχ ραξαθηήξα. Παξακέλεη

πξνδήισο δεηνχκελν ην πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο κε κνλαδηθφ νδεγφ πξνο ην παξφλ

ηηο λνκνινγηαθέο παξαδνρέο θαη ηηο ζέζεηο άιισλ επηζηεκψλ. Δλδηαθέξνπζα πξνο ηελ

θαηεχζπλζε απηή ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη ε πξφζθαηε απφθαζε ηνπ ΓΔΚ ηεο

30/1/2001 Βαζίιεην ηεο Ηζπαλίαο θαηά πκβνπιίνπ C- 36/98, ε νπνία ήιεγμε

αθπξσηηθά απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 130 ηεο

πλζήθεο γηα ηε ζχλαςε δηαθξαηηθψλ ζπκθσληψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ

Γνπλάβεσο.

Απνηειεί εμίζνπ εξεπλεηέν δήηεκα θαηά πφζνλ ε αξρή ηεο αεηθνξίαο ηνπ ειιεληθνχ

πληάγκαηνο ηαπηίδεηαη κε ηελ αξρή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ161

. Θεσξνχκε πάλησο φηη πεξηζζφηεξν εχινγν θαίλεηαη λα ηαπηηζηνχλ

λνεκαηηθά κέζα απφ ηελ εξκελεία162

.

157

Γηα ην πιήξεο θείκελν ηεο Agenda 21 βι.

http://sedac.ciesin.org/pidb/texts/a21/a21-contents.html.

158

Σν ηΔ πάλησο ηελ αλαθέξεη ζην πεξηερφκελν απνθάζεψλ ηνπ φπσο ζηελ ηΔ

2805/1997, 2818/1997, ή Πξαθηηθψλ Δπεμεξγαζίαο φπσο ζην ΠΔ 609/1996.

159

. Σν δίθαην ηεο βησζίκνπ αλαπηχμεσο, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 147 επ.

160

Ζ έλλνηα ηεο αεηθνξίαο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο είλαη γλσζηή ζηελ ειιεληθή

έλλνκε ηάμε ήδε κε ην λ. 2742/1999 Υσξνηαμηθφο ρεδηαζκφο θαη αεηθφξνο

αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο. ρεηηθά θαη Γηαλλαθνύξνπ Γ., Παξαηεξήζεηο ζην λ.

2742/1999, ΠεξΓηθ 4/1999 ζ. 519 επ.

161

Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή θαη νη εηζεγήζεηο ζην ηξνγγπιφ Σξαπέδη γηα ηελ

Αεηθνξία ηεο Διιεληθήο Δηαηξίαο Γηθαίνπ ηνπ Πεξηβάιινληνο, πνπ έγηλε ζηηο

http://sedac.ciesin.org/pidb/texts/a21/a21-contents.html

http://sedac.ciesin.org/pidb/texts/a21/a21-contents.html

69

χκθσλα κε ηα σο άλσ ε θαηνρχξσζε ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο επηηξέπεη ηελ θάζε

είδνπο πξνζδφθηκε εξκελεία ηνπ άξζξνπ 24 . θαζψο αλ κφλε ε ιέμε θπζηθφ θαη

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ επέηξεςε ηελ αλάπηπμε ηέηνηαο λνκνινγία απφ ην ηΔ ε

χπαξμε ηεο ίδηαο ηεο αξρήο κέζα ζην χληαγκα επηηξέπεη πιένλ ζηνλ εξκελεπηή ηνπ

πληάγκαηνο, αιιά θαη ηνπ λνκνζέηε κεγάιν εχξνο επέθηαζεο. Βέβαηνο πεξηνξηζκφο

θαη φξην ζηελ εξκελεία ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ε νπνία

νκνίσο πιένλ θαηνρπξψλεηαη ζπληαγκαηηθά,163

, 164

, 165

. Παξφηη γηα ηα δάζε, ε

αεηθνξία είλαη κηα εχινγε έλλνηα (έλλνηα πνπ πξνέξρεηαη απφ ηε δαζνπνλία) είλαη

δεηνχκελν πψο ε έλλνηα απηή είλαη δπλαηφ λα αθνξά ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη

ηνλ πνιηηηζκφ θαη πψο ην δεηνχκελν απηφ ζα πξαγκαησζεί ζην κέηξν πνπ ν

πνιηηηζκφο, φπσο αλαθέξζεθε ήδε απνηειεί ηζηνξηθά αληηθείκελν επηινγήο.

χκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ζα πξέπεη δειαδή

εθ πξψηεο φςεσο λα δηαηεξνχληαη ζην δηελεθέο ην ζχλνιν ησλ αγαζψλ πνιηηηζκνχ

18/1/2002 κε ζέκα «Ζ έλλνηα ηεο αεηθνξίαο». Βι ζρεηηθά θαη ΠεξΓηθ 1/2002, ζ. 198

κε επηκέιεηα νθίαο Παπιάθε. Βι. αθφκε Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο, ζ.

393 επ.

162

ρεηηθά θαη ηΔ (Οι) 613/2002.

163

Γηα ην δήηεκα απηφ πάλησο βι. θαη θαη Αmartya Sen, Universal Truths, Human

Rights and the Western Illusion, Harvard International Review, summer 1998. No. 3,

ζ. 40 επ.

164

Τπφ ηελ έλλνηα απηή είλαη δήηεκα αλ νη πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπο νπνίνπο

θξίλεη ζχκθσλνπο κέρξη ζήκεξα ην ηΔ (ηΔ 361/1988, 3146/1986, 1746/1985,

271/1984, 4950/1995 θνθ) ελφςεη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ή ηεο

πνιενδφκεζεο είλαη δπλαηφ λα θξίλνληαη ζχκθσλνη κε ην χληαγκα θαη κάιηζηα

ρσξίο πιήξε απνδεκίσζε Αληί πνιιψλ βι. Γξόζνπ Γ., πληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί

ηεο ηδηνθηεζίαο θαη απνδεκίσζε, Ννκηθή Βηβιηνζήθε Αζήλα 1997, ζ. 185 επ., Γώγνπ

Κ., Σν χςνο ηεο εηζθνξάο ζε γε θαη ρξήκα ζην πνιενδνκηθφ δίθαην. Δξκελεπηηθά

δεηήκαηα ηνπ άξζξνπ 24.3 ., Νφκνο θαη Φχζε 1999, ζ. 11 επ., φπνπ θαη εθηελήο

πξφζθαηε βηβιηνγξαθία θαη λνκνινγία.

165

Ζ ζχκθσλε κε ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο θαη ηεο αλαινγηθφηεηαο εξκελεία ζην

πιαίζην θαη ηνπ άξζξνπ 28 . ζα επέβαιε ζε θάζε πεξίπησζε ηελ πιήξε απνδεκίσζε

ησλ ζηγνκέλσλ. πσο επηβάιιεη άιισζηε θαη ην άξζξν 1 ηνπ Πξψηνπ Πξνζζέηνπ

Πξσηνθφινπ ηεο ΔΓΑ. ρεηηθά θαη νη απνθάζεηο Καηεθαξίδε θαη ινηπψλ θαηά

Διιάδνο, ηεο 15/11/1996, Σζψκηζνπ θαη ινηπψλ θαηά Διιάδνο, 15/11/1996 θαη

Πηαιφπνπινο θαη ινηπνί, θαηά Διιάδνο, ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ δηθαησκάησλ ηνπ

αλζξψπνπ. Οκνίσο σο πξνο ην δήηεκα απηφ θαη ν Κ. Γώγνο, Σν χςνο ηεο εηζθνξάο

ζε γε θαη ρξήκα ζην πνιενδνκηθφ δίθαην. Δξκελεπηηθά δεηήκαηα ηνπ άξζξνπ 24.3 .,

Νφκνο θαη Φχζε 1999, ζ. 28.

70

ρσξίο επηινγή αλαγφκελε ζε πνιηηηθέο ή άιιεο απνθάζεηο. Θα ιεηηνπξγνχζε δειαδή

ζαλ ππνρξεσηηθφηεηα ζηε κλήκε. Ο ρξφλνο ζα θαηαδείμεη ηνλ ηξφπν πνπ ζα ηχρεη

εθαξκνγήο απφ ηνπο εξκελεπηέο ε αξρή απηή γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, αιιά

θαη πψο απηφ ζα αλαλνεκαηνδνηεζεί ελφςεη ηεο ηήξεζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ

ηζνξξνπηψλ.

Δπηζεκαίλεηαη πάλησο φηη ηε ζρέζε ηεο βηψζηκεο νηθηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο είρε αλαδείμεη ήδε ην άξζ. 1 ηνπ λ. 2508/97 ζην πιαίζην

ηνπ νπνίνπ ε αλάδεημε ηνπ ηζηνξηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ησλ πφιεσλ

απνηειεί ζθνπφ ηνπ λφκνπ γηα ηελ πξαγκάησζε ηεο βηψζηκεο νηθηζηηθήο αλάπηπμεο.

Φαίλεηαη σο εθ ηνχηνπ φηη ε ζπλχπαξμε πνιηηηζκνχ, ηζηνξίαο θαη αεηθνξίαο δελ είλαη

αλέθηθηε φπσο θαίλεηαη. Ζ έληαμε ησλ επηινγψλ ζην ρψξν δίδεη ηε ιχζεη πνπ απαηηεί

ε αξρή ηεο αεηθνξίαο ζην ρξφλν. Δμάιινπ κε ην ΠΔ ηΔ 67/1998 θξίζεθε φηη ε

βηψζηκνο νηθηζηηθή ξχζκηζε θαη αλάπηπμε επηηξέπεη κφλνλ ηε ιηηή θαη απέξηηηε

δφκεζε, ζην φξνο Πήιην, ζχκθσλα κε ηα παξαδνζηαθά θξηηήξηα ηεο απζηεξήο

αξρηηεθηνληθήο166

. Οη επηζεκάλζεηο απηέο ζπληζηνχλ ελδείμεηο γηα ηελ θαηεχζπλζε

πξνο ηελ νπνία είλαη δπλαηφ λα θηλεζεί ε λνκνινγία.

Πεξηζζφηεξν εχινγε θαίλεηαη πάλησο φηη ζα ήηαλ κηα δηαπίζησζε φηη ε αξρή ηεο

αεηθνξίαο φπσο εθθξάδεηαη ζην άξζ. 24 . δελ απνηειεί παξά ελζσκάησζε ηεο αξρήο

ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ γηα ηελ νπνία ζα γίλεη ιφγνο πην θάησ θαη αλαγσγή ηεο ζε

ζπληαγκαηηθφ επίπεδν.

Ζ ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε θαη ε πνιενδόκεζε

ηελ παξ. 2 ηνπ άξζξνπ 24 πξνζηέζεθε εδάθην πνπ αθνξά ζηελ ρσξνηαμηθή

αλαδηάξζξσζε, ηε δηακφξθσζε, ηελ αλάπηπμε, ηελ πνιενδφκεζε θαη ηελ επέθηαζε

ησλ πφιεσλ θαη γεληθά ησλ νηθηζηηθψλ πεξηνρψλ167

. ιεο απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο

166

Βι. θαη Γεθιεξή Μ., Σν δίθαην ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο, Γεληθέο Αξρέο, Αλη.


167

Σν άξζξν απηφ ππφ ην θαζεζηψο ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975/86 έηπρε εθηελνχο

εξκελείαο απφ ην ηΔ κε αθνξκή δηάθνξα λνκνζεηήκαηα. Τπφ ην θαζεζηψο ηεο

αλαζεσξεζείζαο ξχζκηζεο ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη φηη πηνζεηνχληαη νη ζέζεηο ηεο

λνκνινγίαο απφ ην χληαγκα. ρεηηθά βι. θαη ηελ ηΔ 730/1999:

71

ππάγνληαη, νχησο ε άιισο, ζηε ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ θξάηνπο.

Με ηελ εηζαρζείζα πξνζζήθε νη επηινγέο θαη ζηαζκίζεηο γίλνληαη κε ηνπο θαλφλεο

ηεο επηζηήκεο.

Ζ ξχζκηζε απηή παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζην κέηξν πνπ ηνχην εληάζζεηαη ζην ρψξν θαη απνηειεί

ήδε απφ ρξφληα αληηθείκελν ηνπ ΓΟΚ168

. Φαίλεηαη κάιηζηα λα επηβεβαηψλεη ηε ζέζε

πνπ πξνεγήζεθε γηα ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο, φηη δειαδή, ε δεηνχκελε ζπληαγκαηηθή

εμηζνξξφπηζε είλαη δπλαηφ λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην ρψξν.

Οη πνιενδνκηθέο δηαζηάζεηο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη ηδηαίηεξα

ζεκαληηθέο θαζψο επηβεβαηψλνπλ ηφζν ηελ θαηαγσγή ηνπ (patrimoine culturel) φζν

«χκθσλα, φκσο, κε ην άξζξν 24 παξ. 2 ηνπ πληάγκαηνο, ε δηακφξθσζε, ε

αλάπηπμε, ε πνιενδφκεζε ησλ νηθηζηηθψλ ελ γέλεη πεξηνρψλ ππάγεηαη ζηε

ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ Κξάηνπο κε ζθνπφ λα εμαζθαιίδνληαη νη

θαιχηεξνη δπλαηνί φξνη δηαβίσζεο. πσο δε παγίσο έρεη θξηζεί απφ ην Γηθαζηήξην

(ηΔ 1071/1994, 1072/1994, 6070/1996 θ.α.), ην νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ έρεη αλαρζεί,

κε ηηο πην πάλσ δηαηάμεηο, ζε ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπφκελε αμία, νη δηαηάμεηο δε

απηέο απεπζχλνπλ ζηνλ θνηλφ θαη θαλνληζηηθφ λνκνζέηε επηηαγέο λα ξπζκίζεη ηελ

πνιενδνκηθή δηακφξθσζε βάζεη ελφο νξζνινγηθνχ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ,

δειαδή ζρεδηαζκνχ ππαγνξεπφκελνπ απφ πνιενδνκηθά θξηηήξηα θαη

πξνζαξκνζκέλνπ ζηελ ηδηνκνξθία θαη ηελ ελ γέλεη θπζηνγλσκία, θαζψο θαη ηηο

αλάγθεο θάζε πεξηνρήο, ν νπνίνο λα ππεξεηεί ηελ νξζνινγηθή ρσξνηαμία θαη

πνιενδφκεζε, ψζηε νη νηθηζκνί λα δηακνξθψλνληαη έηζη πνπ λα εμαζθαιίδνπλ ηνπο

θαιχηεξνπο, θαηά ην δπλαηφ, φξνπο δηαβίσζεο».

Δπίζεο βι. 1712/1998 ην ηΔ αλέθεξε φηη:

«Σέινο, κε ηελ ηειεπηαία απφ ηηο αλσηέξσ ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο (άξζξ. 24 παξ. 1,

2 θαη 6) έρεη αλαρζεί ζε ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελε αμία ην νηθηζηηθφ θαη

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη απεπζχλνληαη επηηαγέο ζην λνκνζέηε (θνηλφ ή

θαλνληζηηθφ ππφ ηελ θαησηέξσ δηδφκελε έλλνηα) λα ξπζκίζεη ηε ρσξνηαμηθή

αλάπηπμε ή πνιενδνκηθή δηακφξθσζε βάζεη ελφο ζρεδηαζκνχ ππαγνξεπνκέλνπ απφ

ρσξνηαμηθά θαη πνιενδνκηθά θξηηήξηα, πξνζαλαηνιηζκνχ ζηηο πνιηηηζηηθέο αμίεο θαη

παξαδφζεηο θαη πξνζαξκνζκέλνπ ζηελ ηδηνκνξθία θαη ηηο αλάγθεο θάζε πε- ξηνρήο

θαη νηθηζκνχ».

Οκνηα ζηε ηΔ 358/1998 γηα ην νηθηζηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

«Σέινο, κε ηελ ηειεπηαία απφ ηηο αλσηέξσ ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο (άξζξ. 24 παξ. 1,

2 θαη 6) έρεη αλαρζεί ζε ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελε αμία ην νηθηζηηθφ θαη

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη απεπζχλνληαη επηηαγέο ζην λνκνζέηε (θνηλφ ή θαλν-

ληζηηθφ ππφ ηελ θαησηέξσ δηδφκελε έλλνηα) λα ξπζκίζεη ηε ρσξνηαμηθή αλάπηπμε ή

πνιενδνκηθή δηακφξθσζε βάζεη ελφο ζρεδηαζκνχ ππαγνξεπνκέλνπ απφ ρσξνηαμηθά

θαη πνιενδνκηθά θξηηήξηα, πξνζαλαηνιηζκέλνπ ζηηο πνιηηηζκηθέο αμίεο θαη

παξαδφζεηο θαη πξνζαξκνζκέλνπ ζηελ ηδηνκνξθία θαη ηηο αλάγθεο θάζε πεξηνρήο θαη

νηθηζκνχ».

168

Βι. θαη άξζ. 110, 182 θαη 270 ηνπ Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο.

72

θαη ην κέιινλ ηνπ σο έληαμε ησλ αλζξψπηλσλ πξάμεσλ ζην ρψξν. Πνιχ απέρεη ε

ζηάζκηζε απηή απφ κία αληίιεςε γηα ηνλ πνιηηηζκφ πνπ εθθέξεηαη κε ηζηνξηθή

πξνζθφιηζε ή ππνζηεξίδεη ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο επηινγέο θαη πξνηηκήζεηο ηνπ

παξειζφληνο.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ άξζ. 24 . ππφ ηελ έλλνηα απηή είλαη δπλακηθή έλλνηα

πνπ αλαθέξεηαη πξσηίζησο ζην ρψξν θαη δελ απνηειεί ξχζκηζε γηα ηνλ πνιηηηζκφ πνπ

αλαθέξεηαη ζην έζλνο, φπσο ζε άιιεο έλλνκεο ηάμεηο. Υσξίο λα απνθιείεηαη θαη κηα

ηέηνηα εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε, ε απνζχλδεζε ηνπ πνιηηηζκνχ απφ ην έζλνο θαη ε

έληαμή ηνπ ζην ρψξν απνηειεί θαζ’εαπηή κία ζπληαγκαηηθή επηινγή ηελ νπνία

δηαηήξεζε ν αλαζεσξεηηθφο λνκνζέηεο ην 2001. Ζ ζεκαζία ηεο είλαη θαλεξή. Σν

άξζ. 24 δελ πξνζηαηεχεη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ εθφζνλ θαη ζην κέηξν πνπ απηφ

ζπληζηά ζηνηρείν ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο. Πξνζηαηεχεη αληίζεηα θάζε ίρλνο

πνιηηηζκνχ πνπ θείηαη ζην ρψξν θαη είλαη δπλαηφ λα ζπληζηά πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

αλεμάξηεηα απφ ηελ πξνέιεπζή ηνπ ή ηε ιεηηνπξγία ηνπ 169

.

169 . Βι. ζρεηηθά θαη ηΔ (Οι) 1682/2002 :

5. Δπεηδή, ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο, φπσο απηφ ίζρπε θαηά ηνλ ρξφλν

εθδφζεσο ηεο πξνζβαιινκέλεο πξάμεσο, νξηδφηαλ φηη "Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο. Γηα ηε δηαθχιαμή

ηνπ ην Κξάηνο έρεη ππνρξέσζε λα παίξλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά

κέηξα ..." (παξ. 1), φηη "Ζ ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε ηεο Υψξαο, ε δηακφξθσζε, ε

αλάπηπμε, ε πνιενδφκεζε θαη ε επέθηαζε ησλ πφιεσλ θαη ησλ νηθηζηηθψλ γεληθά

πεξηνρψλ ππάγεηαη ζηε ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ Κξάηνπο, κε

ζθνπφ λα εμππεξεηείηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ε αλάπηπμε ησλ νηθηζκψλ θαη λα

εμαζθαιίδνληαη νη θαιχηεξνη δπλαηνί φξνη δηαβίσζεο" (παξ. 2) θαη φηη "Σα κλεκεία,

νη παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη ηα παξαδνζηαθά ζηνηρεία πξνζηαηεχνληαη απφ ην

Κξάηνο ..." (παξ. 6). Με ηηο δηαηάμεηο απηέο, ην νηθηζηηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ έρνπλ αλαρζή ζε ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπφκελα αγαζά. Δηδηθφηεξα, σο

πξνο ην νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ, απνξξέεη απφ ηελ αλσηέξσ δηάηαμε ηεο παξ. 2

ππνρξέσζε ηεο Πνιηηείαο γηα ηελ δηακφξθσζε νηθηζκψλ κε ηνπο θαιχηεξνπο

δπλαηνχο φξνπο δηαβηψζεσο, πξνο εμππεξέηεζε ησλ επηδησθνκέλσλ απφ ην χληαγκα

ζθνπψλ ηεο αλαβαζκίζεσο ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο βειηηψζεσο ηεο

πνηφηεηνο δσήο (πξβι. Οινκ. ηΔ 6070/1996, 173/1998). Δμ άιινπ, σο πξνο ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, απνξξέεη απφ ηηο δηαηάμεηο ησλ παξ. 1 θαη 6 ηνπ αλσηέξσ

άξζξνπ ππνρξέσζε ηεο Πνιηηείαο πξνο δηάζσζε θαη πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη

άιισλ ζηνηρείσλ πξνεξρνκέλσλ απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα, πνπ ζπλζέηνπλ

ηελ ηζηνξηθή, θαιιηηερληθή θαη γεληθψο ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκία ηεο Υψξαο θαη

ζπκβάιινπλ ζηελ δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο. Έηζη δελ επηηξέπνληαη θαηαξρήλ

επεκβάζεηο, νη νπνίεο ζπλεπάγνληαη ηελ θαηαζηξνθή, ηελ αιινίσζε ή ηελ κε

νπνηνλδήπνηε ηξφπν ππνβάζκηζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο.

Πεξαηηέξσ, θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 50 ηνπ λ. 5351 "πεξί αξραηνηήησλ", φπσο

73

Ζ παξάγξαθνο 3. ηνπ άξζξνπ 24 . αλαθέξεη φηη γηα λα αλαγλσξηζηεί κηα πεξηνρή σο

νηθηζηηθή θαη γηα λα ελεξγνπνηεζεί πνιενδνκηθά, νη ηδηνθηεζίεο πνπ πεξηιακβάλνληαη

ζε απηή ζπκκεηέρνπλ ππνρξεσηηθά, ρσξίο απνδεκίσζε απφ ηνλ νηθείν θνξέα, ζηε

δηάζεζε ησλ εθηάζεσλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα δεκηνπξγεζνχλ δξφκνη, πιαηείεο

θαη ρψξνη γηα θνηλσθειείο γεληθά ρξήζεηο θαη ζθνπνχο, θαζψο θαη ζηηο δαπάλεο γηα

ηελ εθηέιεζε ησλ βαζηθψλ θνηλφρξεζησλ πνιενδνκηθψλ έξγσλ, φπσο λφκνο νξίδεη.

Καηά ηελ πάξ. 4 λφκνο κπνξεί λα πξνβιέπεη ηε ζπκκεηνρή ησλ ηδηνθηεηψλ πεξηνρήο

πνπ ραξαθηεξίδεηαη σο νηθηζηηθή ζηελ αμηνπνίεζε θαη γεληθή δηαξξχζκηζή ηεο

ζχκθσλα κε εγθεθξηκέλν ζρέδην, κε αληηπαξνρή αθηλήησλ ίζεο αμίαο ή ηκεκάησλ

ηδηνθηεζίαο θαηά φξνθν, απφ ηνπο ρψξνπο πνπ θαζνξίδνληαη ηειηθά σο

νηθνδνκήζηκνη ή απφ θηίξηα ηεο πεξηνρήο απηήο170

.

χκθσλα κε ηελ παξ. 6. ηνπ άξζ. 24 . ηα κλεκεία, νη παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη ηα

παξαδνζηαθά ζηνηρεία πξνζηαηεχνληαη απφ ην Κξάηνο. Νφκνο ζα νξίζεη ηα αλαγθαία

γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο πξνζηαζίαο απηήο πεξηνξηζηηθά κέηξα ηεο ηδηνθηεζίαο,

θαζψο θαη ηνλ ηξφπν θαη ην είδνο ηεο απνδεκίσζεο ησλ ηδηνθηεηψλ. ε αληίζεζε κε

ηελ παξ. 1 ηνπ άξζ. 24 . πνπ αλαθέξεηαη ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, ε παξ. 6 ξεηά

ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν κλεκεία, παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη ηα παξαδνζηαθά ζηνηρεία.

Δίλαη πηζαλφ ε ρξήζε ηνπ φξνπ λα αλαθέξεηαη ζηα ιεγφκελα λεψηεξα κλεκεία171

,

θσδηθνπνηήζεθε κε ην απφ 9/24.8.1932 π.δ/γκα (Α΄ 275) θαη ηξνπνπνηήζεθε κε ην

άξζξν 1 ηνπ λ.δ/ηνο 6/1968 (Α΄ 279), κε ην νπνίν νξίδεηαη, κεηαμχ άιισλ, φηη

απαγνξεχεηαη άλεπ αδείαο ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο (ήδε : Πνιηηηζκνχ), "ε πιεζίνλ

αξραίνπ επηρείξεζηο έξγνπ δπλακέλνπ λα βιάςε απηά ακέζσο ή εκκέζσο",

εξκελεπνκέλνπ ελ φςεη ησλ αλσηέξσ ζπληαγκαηηθψλ επηηαγψλ, εξγαζίεο νη νπνίεο

ζπλεπάγνληαη θαηαζηξνθή ή νπνηαδήπνηε βιάβε αξραίνπ κλεκείνπ δελ είλαη

επηηξεπηέο, εθηφο αλ πξφθεηηαη γηα επέκβαζε απνιχησο αλαγθαία γηα ηελ

πξαγκαηνπνίεζε ζεκαληηθνχ έξγνπ, κε ην νπνίν εμππεξεηνχληαη ζθνπνί κείδνλνο

δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Οη πξάμεηο δε ησλ αξκνδίσλ νξγάλσλ ηεο Γηνηθήζεσο κε ηηο

νπνίεο θξίλεηαη φηη απφ ηελ εθηέιεζε εξγαζηψλ δελ παξαβιάπηεηαη νπζησδψο ην

αξραίν κλεκείν ή παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα επεκβάζεσο ζ’ απηφ πξέπεη λα είλαη

εηδηθψο αηηηνινγεκέλεο (πξβι. Οινκ. ηΔ 3478/ 2000).

170

Βι. γηα ην δήηεκα ΓΠξΑζ 6310/1999, δήηεκα de facto απαιινηξίσζεο ιφγσ

ραξαθηεξηζκνχ ΕΟΔ αληί πνιιψλ ΓΠξΑΘ 1406/1999, ηΔ 695/1986, ηΔ 4950/1995

θιπ Αλαιπηηθά βι. Γξόζνπ Γ., πληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο θαη

απνδεκίσζε, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, 1997, Φνπθόπνπινπ, Καξαγηαλόπνπινπ, Ζ

απνδεκίσζε σο ζεξαπεία ηεο ζηεξήζεσο ηεο ηδηνθηεζίαο, Σν 1999, ζ. 81 επ.

171

Βι. πην θάησ γηα ην θαζεζηψο ηνπ λ. 1469/50 φπσο ίζρπε.

74

φπσο απηά πξνζδηνξίδνληαλ θαηά ην πξντζρχζαλ λνκνζεηηθφ θαζεζηψο. Δίλαη φκσο

εμίζνπ πηζαλφ ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο λα απέθπγε ηνλ θνξηηζκέλν φξν «αξραία»

ήδε απφ ην 1975 θαη λα πξνηίκεζε ηνλ πεξηζζφηεξν νπδέηεξν φξν κλεκεία γηα ην

ζχλνιν ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ.

Ζ δηάηαμε απηή απνθηά ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ελφςεη θαη ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ άξζ.

17 . αιιά θαη ηεο πξνεγεζείζαο λνκνινγίαο ηνπ ηΔ172

γηα ηε κεηαθνξά ηνπ

ζπληειεζηή δφκεζεο πνπ είρε εηζαρζεί σο κέηξν ελφςεη ηεο ηθαλνπνίεζεο ηεο

ζπληαγκαηηθήο ξχζκηζεο ηνπ άξζ. 24.6 ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975/86173

. Ζδε

ςεθίζζεθε ν λφκνο 3044/2002174

«Μεηαθνξά πληειεζηή Γφκεζεο θαη ξπζκίζεηο

άιισλ ζεκάησλ αξκνδηφηεηαο Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη

Γεκνζίσλ Δξγσλ» ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ επηρεηξείηαη ε ηθαλνπνίεζε ηεο ζρεηηθήο

ζπληαγκαηηθήο ξχζκηζεο175

.

Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ε λέα ζπληαγκαηηθή ξχζκηζε νθείιεη λα πξαγκαηψζεη ηελ

αεηθφξν ηδηνθηεζία ελφο ζπζηήκαηνο δηαηάμεσλ πνπ ζηφρν έρνπλ ηελ πξνζηαζία ησλ

κλεκείσλ θαη ησλ παξαδνζηαθψλ ζηνηρείσλ, απνδεκηψλνληαο176

ζχκθσλα κε ην

172

Βι. αλαιπηηθά γηα ην δήηεκα ζε Παξαξά Η., Ζ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηεο κεηαθνξάο

ζπληειεζηή δφκεζεο θαη ν λένο λ. 3044/2002, ΠεξΓηθ 3/2002, ζ. 461 επ.

173

Βι. αληί πνιιψλ Αζεκαθνπνύινπ Μ., Ο ζεζκφο ηεο κεηαθνξάο ζπληειεζή

δφκεζεο Νφκνο θαη Φχζε 4/1997, ζ. 7 επ., Αξαβάλε Θ., Ζ κεηαθνξά ζπληειεζηή

δφκεζεο (παξαηεξήζεηο ζηε ηΔ Οι. 1071/1994 Σν 21, 1995, ζ. 87 επ.,

Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ), Ο Θεζκφο ηεο Μεηαθνξάο ηνπ πληειεζηή δφκεζεο, Αλη.

άθθνπιαο, 1996, Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Πεξηπηψζεηο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ ηεο

κεηαθνξάο ηνπ ζπληειεζηή δφκεζεο, ΝνΒ 30, 1982, ζ. 333 επ.

174

ΦΔΚ Α 197/27.8.2002

175

Βι. γηα ην δήηεκα ηνπ λφκνπ 3044/02 Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Ο λένο λφκνο γηα ηελ

επαλαθνξά ηνπ ζεζκνχ κεηαθνξάο ζπληαιεζηή δφκεζεο κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ.

3044/2002, ΠεξΓηθ 3/2002, ζ. 445 επ., Παξαξά Η., Ζ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηεο

κεηαθνξάο ζπληαιεζηή δφκεζεο θαη ν λένο λ. 3044/2002, ΠεξΓηθ 3/2002, ζ. 461 επ. 176

Αληί πνιιψλ γηα ην ζέκα βι. Γαδή Α., Ζ θαηαβνιή ηεο απνδεκηψζεσο ζηελ

αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε, Σηκ Σνκ ηΔ, η. ΗΗ, 1982, ζ. 17 επ., Γέξνληα Α.,

Γεκφζην Οηθνλνκηθφ Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο 2002 , Γαγηόγινπ Π., Αηνκηθά

δηθαηψκαηα Β, 1991, ζ. 916 επ., Γξόζνπ Γ., πληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί ηεο

ηδηνθηεζίαο θαη απνδεκίσζε, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, 1997, Καζηκάηε Γ., Σα

ζπληαγκαηηθά φξηα ηεο ηδηνθηεζίαο, 1972, Μάλεζε Α., Απηνδίθαηε αλάθιεζε

αλαγθαζηηθψλ απαιινηξηψζεσλ, ζε πληαγκαηηθή Θεσξία θαη Πξάμε, 1980, ζ. 730

επ., Παξαξά Π., χληαγκα 1975- Corpus1, 1982, ζ. 266 επ, Φηιίππνπ Γ.- Ρντινύ

Α., Σν δίθαην ηεο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο, 1998, Υνξνκίδε Κ., Ζ αλαγθαζηηθή

75

χληαγκα, ην Κνηλνηηθφ δίθαην θαη ηελ ΔΓΑ ηνπο δεκηνχκελνπο απφ ηα ζρεηηθά

κέηξα.

Ζ ζπζηεκαηηθή αληηκεηώπηζε ηνπ άξζ. 24 . ζην πιαίζην ησλ ινηπώλ

ζπληαγκαηηθώλ δηαηάμεσλ

Σν άξζξν 24 . ζέηεη έλα ζχλνιν θαλφλσλ νη νπνίνη έρνπλ θξηζεί απφ ηε λνκνινγία

φηη είλαη εμαηξεηηθήο ζπνπδαηφηεηνο177

πνπ αθνξνχλ ην άηνκν, ην θνηλσληθφ ζχλνιν

θαη ην δεκφζην ζπκθέξνλ.

Σν άξζξν 24 . δελ ζα πξέπεη φκσο λα αληηκεησπίδεηαη απηνηειψο αιιά ζα εμεχξεη

ην πιήξεο λφεκά ηνπ ζην πιαίζην ηεο ζπλνιηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ

δηαηάμεσλ κέζα απφ έλα ζχζηεκα δηαηάμεσλ πνπ θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ην

εχξνο ηνπ. Ο ζπλδπαζκφο ησλ δηαηάμεσλ ησλ άξζξσλ 24 θαη 17 ηνπ ηζρχνληνο

απαιινηξίσζε, 1998, Υξπζόγνλνπ Κ., Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα, Αλη.

άθθνπιαο 2002, Υξπζόγνλνπ Κ., Ζ ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ησλ λφκσλ,

Σν 1994, ζ. 255 επ., πειησηόπνπινπ Δ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ

πεξηνπζηαθψλ δηθαησκάησλ, Γηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ 2001, ηεχρνο 9., ζ. 135 –

147, ΓπξΑζ 6310/1999, δήηεκα de facto απαιινηξίσζεο ιφγσ ραξαθηεξηζκνχ ΕΟΔ

αληί πνιιψλ ΓΠΡΑΘ 1406/1999, ηΔ 695/1986, ηΔ 4950/1995 θιπ Αλαιπηηθά βι.

Γ. Γξόζνπ, αλσηέξσ, Φνπθόπνπινπ, Καξαγηαλόπνπινπ, Ζ απνδεκίσζε σο

ζεξαπεία ηεο ζηεξήζεσο ηεο ηδηνθηεζίαο, Σν 1999, ζ. 81 επ.

177

ρεηηθά ε ηΔ 2072/97 ε νπνία έθξηλε φηη:

»8. Δπεηδή ε δηαθχιαμε ηνπ αλήθνληνο ζηελ εζληθή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

παξαδνζηαθνχ ραξαθηήξα νξηζκέλσλ νηθηζκψλ απνηειεί ζέκα κεγάιεο

ζπνπδαηφηεηαο πνπ αθνξά ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν θαη φρη κφλν ηνπο

θαηνίθνπο ησλ πεξηνρψλ ζηηο νπνίεο επξίζθνληαη νη νηθηζκνί απηνί. Σνχηνπ έπεηαη φηη

ν θαζνξηζκφο ησλ νξίσλ ηνπο, ν νπνίνο θαηά ηα αλαθεξφκελα ζηελ πξνεγνχκελε

ζθέςε έρεη θαλνληζηηθφ ραξαθηήξα, δελ απνηειεί ζέκα ηνπηθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ

νξηνζέηεζε απηή εμ άιινπ δελ απνηειεί εηδηθψηεξν ζέκα, δειαδή ζέκα ην νπνίν

απνηειεί θαηά πεξηερφκελν κεξηθψηεξε πεξίπησζε ζε ζρέζε πξνο ηελ νπζηαζηηθή

ξχζκηζε ηνπ πεξηέρνληνο ηελ εμνπζηνδνηηθή δηάηαμε λνκνζεηηθνχ θεηκέλνπ (.η.Δ.

1502, 1530/1984), εθ' φζνλ νη ζρεηηθέο λνκνζεηηθέο δηαηάμεηο (άξζξ. 4 Ν. 1577/1985,

ΦΔΚ 210 Α) δελ ξπζκίδνπλ ηα ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ, αιιά ζέηνπλ αηειψο ηα

θξηηήξηα ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνπο θαη αλαζέηνπλ ηε ξχζκηζε ηεο δηαηεξήζεσο ηνπ

ραξαθηήξα ηνπο ζηελ θαλνληζηηθή εμνπζία ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Γεκνθξαηίαο. Σέινο, ε

ελ ιφγσ νξηνζέηεζε δελ απνηειεί νχηε ιεπηνκεξεηαθφ ζέκα νχηε ηερληθφ. πλεπψο ε

θαλνληζηηθή απηή ξχζκηζε κφλν ζηνλ Πξφεδξν ηεο Γεκνθξαηίαο κπνξεί λα αλαηεζεί

θαηά ην αλσηέξσ άξζξν 43 παξ. 2 εδάθην δεχηεξν ηνπ πληάγκαηνο θαη φρη ζε άιια

φξγαλα ηεο Γηνηθήζεσο».

76

πληάγκαηνο178

απφ θνηλνχ κε απηέο ησλ άξζξσλ 28 θαη 25 179

. επηηξέπεη κηα

ξηδνζπαζηηθήφηεξε πξνζέγγηζε ηεο φιεο ξχζκηζεο. Αλ κε ηελ Δξκελεπηηθή Γήισζε

πνπ εηζήρζε ζην αλαζεσξεκέλν άξζξνπ 28 . ζε ζρέζε κε ην ξφιν ηνπ σο ζεκειίνπ

ηεο ζπκκεηνρήο ηεο ρψξαο ζηηο δηαδηθαζίεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο επηηεχρζεθε,

έζησ θαη κε ακθηζβεηήζεηο θαη ακθηβνιίεο, ε απνηχπσζε ηεο ζέζεο ηεο ρψξαο ζην

ράξηε ηεο εληαίαο Δπξψπεο, κε ηελ αλαζεψξεζε ησλ άξζξσλ 24 θαη 17 . θαζψο θαη

θάπνησλ άιισλ δηαηάμεσλ πνπ πξνζδηνξίδνπλ θαη ζεκαηνδνηνχλ ην ζθνπφ ηνπο,

νξηνζεηήζεθε ν «ηφπνο»180 ζηνλ νπνίν ζα δηακνξθσζνχλ νη φξνη ηεο ζχγρξνλεο

ειιεληθήο πνιηηείαο ζην πιαίζην ηεο επξσπατθήο ηεο νινθιήξσζεο181. Ο ηφπνο

178

Γηα ηελ αλαζεψξεζε ηνπ άξζ. 17 . βι.. Γεξαπεηξίηε Γ., Ζ αλαζεψξεζε ηνπ

άξζξνπ 17 ηνπ πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, Ν° 10/2001, ζ. 405 επ.,

Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Ζ πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο δελ πξέπεη λα «ζπζηαζηεί»

ράξηλ ηεο Οιπκπηάδνο, Καζεκεξηλή, 02-12-00, θνπξή Β., Εεηήκαηα έλλνκεο

πξνζηαζίαο ζηελ Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο, Αλη. άθθνπιαο 2001, Σξνβά Δ.,

Ηδηνθηεζία θαη Πεξηβάιινλ ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Δλαο αεηθφξνο ηφπνο γηα ηελ

Πνιηηεία, ζε Σν Νέν χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Σζάηζνπ Γ., Βεληδέινπ Δ.,

Κνληηάδε. Ξ (Δπ.), Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 105 επ.

179

Δλδεηθηηθά γηα ηελ ηξηηελέξγεηα βι. Γαγηόγινπ Π., Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α, 1991,

ζ. 94 επ., Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Ζ «ηξηηελέξγεηα» ησλ αηνκηθψλ θαη

θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ηπ πληάγκαηνο 1975, Αλη άθθνπιαο, 1990, Καζηκάηε

Γ., Σν δήηεκα ηεο «ηξηηελέξγεηαο» ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, Σν

1981, ζ. 1 επ., Μαπξηά Κ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Η, Αλη άθθνπιαο, 2002, φπνπ θαη

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ηξηηελέξγεηα ησλ αηνκηθψλ

δηθαησκάησλ ζήκεξα, ζε: Υξνληθά Ηδξχκαηνο Μαξαγθνπνχινπ, 1991, ζ. 318 επ.,

Αλζόπνπινπ Υ., ςεηο ηεο ζπληαγκαηηθήο δεκνθξαηίαο ζην παξάδεηγκα ηνπ άξζξνπ

25 παξ. 1 ., ζε Σζάηζνπ Γ., Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε Ξ. (επηκ), Σν Νέν χληαγκα,

Πξαθηηθά πλεδξίνπ γηα ην αλαζεσξεκέλν χληαγκα ηνπ 1975/1986/2001, Αλη.


180

Ο φξνο ηφπνο ήδε απφ ηελ ηα Σνπηθά ηνπ Αξηζηνηέιε ζεσξείηαη φξνο

αλεμηρλίαζηνο, κε κφλε λχμε γηα ηελ έλλνηά ηνπ ζηε Ρεηνξηθή ηνπ ηδίνπ (Α2, 1358a

10). Γηαηππψλεηαη ε ζέζε φηη ζηε δηαιεθηηθή ηνπ Αξηζηνηέιε φπσο απηή εθθξάδεηαη

ζηα Σνπηθά ε δηαιεθηηθή αλάγεηαη ζε έλα ζχλνιν ηφπσλ, πςσκάησλ απφ ηα νπνία

θαζνξάηαη ην αληηθείκελν ηεο έξεπλαο, έλα ζχλνιν παξαηεξεηεξίσλ ησλ πξαγκάησλ

απφ φπνπ πξνβάιινπλ ηα δηαιεθηηθά επηρεηξήκαηα. Γηα ηα Σνπηθά ηνπ Αξηζηνηέιε ζε

Αξηζηνηέιεο, Άπαληα, Σφκνο 24, Οξγαλνλ 2, θαη 3, Σνπηθά Α, Β, Γ, Γ, Δ, Ε, Ζ, Θ

Αξραία Διιεληθή Γξακκαηεία Κάθηνο (αξ. 213, θαη 214). Iδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα ζε

ζρέζε κε ηα Σνπηθά ηνπ Αξηζηνηέιε θαη ε πξνζέγγηζε ηνπ Κνπζνύιε . ζε Ζ

Αξηζηνηέιεηα ζπιινγηζηηθή, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε 2001.

181

Αληί πνιιψλ βι. Βεληδέινπ Δ., Ζ ζρέζε ηεο ειιεληθήο κε ηελ θνηλνηηθή έλλνκε

ηάμε θαη ην δηεζλέο δίθαην σο αληηθείκελν ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, Σν

2000, ζ. 493 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο, θαλδάκε Ν.,

Σν θξάηνο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, Η., Αλη. άθθνπιαο 1986, κε αλαιπηηθή

77

απηφο είλαη επηζπκεηφο γηα ην ζπληαθηηθφ λνκνζέηε σο αεηθφξνο θαη ζπληζηά πεδίν

δνθηκαζία ησλ αληνρψλ ηεο Πνιηηείαο, ηδίσο ζην πιαίζην ηεο επξσπατθήο

νινθιήξσζεο ηεο Υψξαο182. Σνχην δηφηη παξφηη ε φιε ζχιιεςε ηεο ηδηνθηεζίαο

ππήξμε θαη παξακέλεη ζηελ θαξδηά ηεο έλλνηαο ηνπ θξάηνπο θαη ηεο εμνπζίαο θαη εμ

απηνχ ηνπ ιφγνπ θαη ηνπ πληάγκαηνο δνθηκάδεηαη παξφια απηά ζνβαξά, φπσο έρεη

θαηαδείμεη ε πνιπεηήο λνκνινγηαθή πξαθηηθή ελφςεη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, ηδίσο δε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο183

.

βηβιηνγξαθία, Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Διιεληθφ πληαγκαηηθφ Γίθαην θαη

Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Αλη. άθθνπιαο, 1996, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, θαη

γεληθφηεξα Μάλεζε Α., Σν χληαγκα ζην θαηψθιη ηνπ 21νπ

αηψλα, Αλάηππν ηεο

Αθαδεκίαο Αζελψλ, Αζήλα 1993, ζ. 460 επ, θνπξή Β., πλνιηθή απνηίκεζε ηνπ

αλαζεσξεηηθνχ εγρεηξήκαηνο, ζε Σν Νέν χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Σζάηζνπ

Γ., Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε. Ξ (Δπηκέιεηα), Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 457 επ.

Σζάηζνπ Γ., Δπίκαρεο έλλνηεο ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο, Αλη άθθνπιαο,

1997, αιιά θαη Weiler J.H.H., The Constitution of Europe, Cambridge University

press, 1999, Weiler J.H.H., Federalism and Constitutionalism: Europe's Sonderweg,

ζε http://www.jeanmonnetprogram.org/papers/00/001001.html,

J.H.H. Weiler, A. Ballmann, U. Haltern, H. Hofmann, F. Mayer, S. Schreiner-

Linford, Certain Rectangular Problems of European Integration

("http://www.iue.it/AEL/EP/index.html") (1996), ηδίσο βι. Cremona M., Flexible

Models: External Policy and the European Economic Constitution, ζε De Wille-

Scott (ed) Constitutional Change in the EU, From Uniformity to Flexibility, Hart

Publishing 2000, ζ. 59 επ φπνπ θαη βηβιηνγξαθία, ε νπνία ζαθψο δηεξσηάηαη θαηά

πφζνλ ε πηνζέηεζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ζπλεπάγεηαη θαη ζε πνηα έθηαζε απνδνρή

ηνπ Οηθνλνκηθνχ πληάγκαηνο ηεο Έλσζεο, Troper M., En guise d’introduction la

théorie constitutionnelle et le droit constitutionnel positif, Cahiers du Conseil

Constitutionnel no. 9, Souveraineté de l’Etat et hiérarchie des normes dans la

jurisprudence constitutionnelle, Pellet A., Le Conseil Constitutionnel, La

Souveraineté et les Traites, Cahiers du Conseil Constitutionnel, no. 4, Vedel G.,

Schengen et Maastricht (a propos de la décision no 91-294 DC du Conseil

constitutionnel du 25 juillet 1991, RFD adm 8 (2) 1992, ζ. 173 επ,

182

Βι. γηα ην δήηεκα απηφ Μάλεζε Α.,Σν χληαγκα ζην θαηψθιη ηνπ 21νπ

αηψλα,

Αλάηππν ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ, Αζήλα 1993, ζ. 460 επ.

183

Δηδηθά βι. ηνλ πξνβιεκαηηζκφ γηα ηα άξζ. 50, 51 θαη 52 ηνπ πξντζρχζαληνο

αξραηνινγηθνχ λφκνπ θαη ηε λνκνινγία πνπ αλαπηχρζεθε κε αθνξκή ηε ζρεηηθή

ξχζκηζε. Βι. κεηαμχ άιισλ ηηο ηΔ 1364/81, 3146/86, 1529/1993, 2182/1994, ηελ

ΑΠ 5105/1994.

εκαληηθή ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί σο πξνο ην δήηεκα ε πξφζθαηε ηΔ (Οι)

1682/2002 πνπ αθνξνχζε εηδηθφηεξν δήηεκα πξνζηαζίαο πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο

θαη δε ηελ πξνζηαζία ζχκθσλα κε ην χληαγκα θαη ηελ αξραηνινγηθή πξντζρχνπζα

λνκνζεζία (λ. 5351/32) αξραίνπ κλεκείνπ ηνπ βπδαληηλνχ λανχ ηνπ Αε – Γηψξγε ζην

Γαιάηζη. Καη γηα ηελ απφθαζε απηή θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ απφξξηςε ηεο

αίηεζεο ήηαλ ε εμππεξέηεζε ζεκαληηθνχ ζθνπνχ κείδνλνο δεκνζίνπ ελδηαθέξνληνο

νπ δηθαηνινγνχλ ηελ επέκβαζε πιεζίνλ αξραίνπ κλεκείνπ. ηελ απφθαζε ππήξμε


http://www.iue.it/AEL/EP/index.html

78

Ζ αεηθφξνο ηδηνθηεζία εληαζζφκελε ζηνπο θαλφλεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο

ζπληζηά βαζηθή θαηλνηνκία ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 2001 ε νπνία επηβάιεη ηελ

επαλεμέηαζε ησλ ζπλνιηθψλ ζέζεσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζε ζρέζε

κε ηελ πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο. Ζ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δελ

άπηεηαη φκσο απνθιεηζηηθά ησλ θαλφλσλ ηεο ηδηνθηεζίαο. Δπεξεάδεη ην φιν

θαζεζηψο ηεο ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο αιιά θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο φπσο

ζα δνχκε. πληζηά ζπλεπψο ε ξχζκηζε γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ κία ηνπνζέηεζε

ηνπ πληάγκαηνο ζε επίπεδν αξρψλ θαη ηδενινγίαο αιιά θαη νηθνλνκηθψλ επηινγψλ,

θαζψο απνδίδεη ηελ έληαμε ζην ρψξν ησλ δνγκάησλ, ηδενινγηθψλ, ζξεζθεπηηθψλ θαη

νηθνλνκηθψλ, αιιά θαη ηεο αλαηξνπήο ηνπο.

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ θαη ηδηνθηεζία

Ζ επζχλε ηεο δηάζσζεο θαη αλάδεημεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαηαλέκεηαη

απφ ην χληαγκα ζχκθσλα κε ηνπο θαλφλεο πνπ εθείλν ζέηεη. Ζ απφιαπζε φκσο ηνπ

πεξηβάιινληνο είλαη πιένλ δηθαίσκα ηνπ θαζελφο. Σν ζπλνιηθφ θαζεζηψο ηεο

αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο 184

θαη ηεο πξνζηαζίαο ηεο ηδηνθηεζίαο185

ελ γέλεη

κεηνςεθία πνπ ηάρζεθε ππέξ ηεο αθχξσζεο ιφγν ηνπ γεγνλφηνο φηη ην χληαγκα

απαηηεί εθφζνλ γίλεηαη ππνβάζκηζε ηνπ κλεκείνπ λα ιακβάλεη ρψξα εηδηθή ζηάζκηζε

θαη ζπλεθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ απφ ηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία θιεηζηνχ

Γπκλαζηεξίνπ. Δπηζεκαίλεηαη φηη ζε θάζε πεξίπησζε παξακέλεη ε ηδηαηηεξφηεηα ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ σο κείδνλνο δεκνζίνπ ελδηαθέξνληνο ηεο θαηαζθεπήο Κιεηζηνχ

Γπκλαζηεξίνπ επηηξαπέδηαο αληηζθαίξηζεο θαη Ρπζκηθήο Γπκλαζηηθήο ζην Γαιάηζη

θαη ε απνδνρή ηεο πξνζβνιήο βπδαληηλνχ κλεκείνπ. Ζ νινθιήξσζε ηεο Οιπκπηαθήο

Γηνξγάλσζεο ζα επηηξέςεη αλακθίβνια ηελ επαλεμέηαζε ηεο έλλνηαο ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο κε αθνξκή ηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο πνπ άιισζηε απαζρφιεζε θαη ηε

ζεσξία ζεκαληηθά. Ζ απφθαζε δεκνζηεχεηαη ζε ΠεξΓηθ 3/2002 ζ. 559 επ. κε ζρφιην

Η. Κνπθάθε ππφ ηνλ ηίηιν Ζ θαηαζθεπή ηνπ Οιπκπηαθνχ Κιεηζηνχ Γπκλαζηεξίνπ

Γαιαηζίνπ ζηελ Οκνξθνθθιεζηά, ζ. 563 επ.

184

Βι. αληί άιισλ γηα ην ζέκα βι. Αιηβηδάηνπ Ν., Ζ δεκφζηα σθέιεηα ζηελ

αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε, ΔΓΓ 1993, ζ. 8 επ. , Βεληδέινπ Δ., Σν γεληθφ ζπκθέξνλ

θαη νη πεξηνξηζκνί ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, Παξαηεξεηήο, 1990, ζ. 52 επ,

79 επ., 93 επ., Γαδή Α., Ζ θαηαβνιή ηεο απνδεκηψζεσο ζηελ αλαγθαζηηθή

απαιινηξίσζε, Σηκ Σνκ ηΔ, η. ΗΗ, 1982, ζ. 17 επ., Γέξνληα Α., Γεκφζην

Οηθνλνκηθφ Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο 2002, Γξόζνπ Γ., πληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί

ηεο ηδηνθηεζίαο θαη απνδεκίσζε, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, 1997, Κνπηνύπα – Ρεγθάθνπ

Δ., Ο ξφινο ησλ ανξίζησλ ελλνηψλ ζην ζχγρξνλν θξάηνο Γηθαίνπ, ζε Κ. ηακάηε

(επηκ) ςεηο Κξάηνπο Γηθαίνπ, 1990, ζ. 255 επ, Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη

Γίθαην, αλσηέξσ, ζ. 127 επ., Καζηκάηε Γ., Σα ζπληαγκαηηθά φξηα ηεο ηδηνθηεζίαο,

1972, Μάλεζε Α., Απηνδίθαηε αλάθιεζε αλαγθαζηηθψλ απαιινηξηψζεσλ, ζε

79

επαλεμεηάζζεθε θαη αλαζεσξήζεθε κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 πξνδήισο ελφςεη

ηεο πξνφδνπ ησλ έξγσλ ππνδνκήο186

. Ζ αλαζεψξεζε επηρείξεζε λα εληάμεη ζην

πιαίζην ηνπ πληάγκαηνο ηελ σξίκαλζε ησλ ζέζεσλ γηα ηελ ηδηνθηεζία φπσο

εμειίζζεηαη ζην πιαίζην ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ187

. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην

ε εξκελεία ησλ θείκελσλ δηαηάμεσλ δελ κπνξεί παξά λα επεξεαζζεί.

πληαγκαηηθή Θεσξία θαη Πξάμε, 1980, ζ. 730 επ., Παξαξά Π., χληαγκα 1975-

Corpus 1, 1982, ζ. 266 επ, αξκά Η., Ζ ζπληαγκαηηθή θαη δηνηθεηηθή λνκνινγία ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Αλη. άθθνπιαο, 1990, Φηιίππνπ Γ., Ρντινύ Α., Σν

δίθαην ηεο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο, 1998, Υνξνκίδε Κ., Ζ αλαγθαζηηθή

απαιινηξίσζε, 1998, Υξπζόγνλνπ Κ., Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα, Αλη.

άθθνπιαο, 2002, ζ. 337 επ., θνπξή Β., Υσξνηαμηθφ θαη πνιενδνκηθφ δίθαην, β

έθδ. 1990, Σάρνπ Α., Διιεληθφ δηνηθεηηθφ δίθαην, 2000.

185

Αληί άιισλ βι. ηελ πξφζθαηε εξγαζία ηνπ Κνληηάδε Ξ., Ζ αλάγθε πξνζηαζίαο

ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ σο ζεκηηφο πεξηνξηζκφο ηεο ηδηνθηεζίαο, Δηζήγεζε ζην

ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο

εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε

186

Βι. εηδηθά ηελ αλαζεψξεζε ησλ άξζ. 17 , 94 θαη 95 . Βι. γηα ην ζεσξεηηθφ

πξνβιεκαηηζκφ Αιηβηδάηνπ Ν., Ο Αβέβαηνο Δθζπγρξνληζκφο, αλσηέξσ ζ. 207 Πνηνο

θνβάηαη ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο?, θνπξή Β., Εεηήκαηα έλλνκεο πξνζηαζίαο,

αλσηέξσ, ζ. 52 επ., Γξόζνπ Γ., πληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο θαη

απνδεκίσζε, Ννκηθή Βηβιηνζήθε Αζήλα 1997, ζ. 185 επ., Γώγνπ Κ., Σν χςνο ηεο

εηζθνξάο ζε γε θαη ρξήκα ζην πνιενδνκηθφ δίθαην. Δξκελεπηηθά δεηήκαηα ηνπ

άξζξνπ 24.3 . Νφκνο θαη Φχζε 1999, ζ. 11 επ., φπνπ θαη εθηελήο πξφζθαηε

βηβιηνγξαθία θαη λνκνινγία.

187

Βι. ζρεηηθά εθηφο απφ ηηο ξπζκίζεηο ηεο ΔΓΑ θαη ην άξζξν 17 ηνπ ρεδίνπ

Υάξηε Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Βξπμέιιεο 11/10/2000,

Charte 4473/00 Convent 49) ην νπνίν νξίδεη φηη:

Άξζξν 17

1. Κάζε πξφζσπν έρεη ην δηθαίσκα λα είλαη θχξηνο ησλ αγαζψλ πνπ έρεη

απνθηήζεη λνκίκσο, λα ηα ρξεζηκνπνηεί, λα ηα δηαζέηεη θαη λα ηα θιεξνδνηεί.

Καλείο δελ κπνξεί λα ζηεξεζεί ηελ ηδηνθηεζία ηνπ, παξά κφλνλ γηα ιφγνπο

δεκνζίαο σθέιεηαο, ζηηο πεξηπηψζεηο θαη ππφ ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ

πξνβιέπνληαη ζηνλ λφκν, θαη έλαληη δίθαηεο θαη έγθαηξεο απνδεκίσζεο γηα

ηελ απψιεηά ηεο. Ζ ρξήζε ησλ αγαζψλ κπνξεί λα ππφθεηηαη ζε πεξηνξηζκνχο

απφ ην λφκν, εθφζνλ απηφ είλαη αλαγθαίν πξνο ην γεληθφ ζπκθέξνλ.

2. Ζ πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία πξνζηαηεχεηαη.

Βι. γηα ην δήηεκα Σζάηζνπ Γ., Δπίκαρεο έλλνηεο ηεο Δπξσπατθήο Δλσζηαθήο Σάμεο,

Αλη. άθθνπιαο, 1997, Παξαξά Π., Σν θεθηεκέλν ηνπ επξσπατθνχ ζπληαγκαηηθνχ

πνιηηηζκνχ, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, η. 10, 2001ζ. 543- 570, Σourard H.,

L’internationalisation des constitutions nationals, LGDJ, 2000,

80

Ζ πξνεγεζείζα λνκνινγία ηνπ ηΔ είρε πξνρσξήζεη ζε ζεκαληηθέο απνθάζεηο ζε

ζρέζε κε ην δήηεκα ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ζπρλά ε ηδηνθηεζία εθάκπηεην ζπρλά

ελφςεη ηεο πξνζηαζίαο θαη δηαθχιαμεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Σε ζρέζε ησλ δηθαησκάησλ απηψλ ζηαζκίδεη ν εξκελεπηήο κε νξζνινγηθά θξηηήξηα.

Αξρηθά ε ηδηνθηεζία θάκπηεηαη ελφςεη ηεο δηαθχιαμεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο έζησ θαη αλ απηφ βξίζθεηαη ζε απφιπηε παξαθκή, φπσο ηα

εηνηκφξξνπα δηαηεξεηέα θηίζκαηα. Οη πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο πνπ εξείδνληαη

απνθιεηζηηθά ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο κπνξεί λα έρνπλ επξχηεξν πεξηερφκελν

απφ ηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο θαηά ην άξζξν 17 ηνπ


. χκθσλα κε ηελ πάγηα λνκνινγία ν θχξηνο νθείιεη λα επηδείμεη

ηδηαίηεξε αλνρή ζηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ ζε ζρέζε κε ηελ πξνζηαζία

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ε νπνία είλαη δπλαηφ λα θζάλεη θαη κέρξη ηελ

νινζρεξή ηεο εθκεδέληζε189

. ηελ πεξίπησζε απηή δηθαηνχηαη λα απαηηήζεη ηελ

188

Βι. γηα ην δήηεκα ζε Σαζόπνπιν Γ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ην

πξφβιεκα ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ε αξρή ηεο δηθαηνινγεκέλεο

εκπηζηνζχλεο, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 41 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία

189

Βι. ζρεηηθά θαη ηε ηΔ 784/1999 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

« κε ην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο νξίδεηαη φηη : "1. Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη



κέηξα .... 2. Ζ ρσξνηαμηθή αλαδηάξζξσζε ηεο ρψξαο .... ππάγεηαη ζηε ξπζκηζηηθή

αξκν- δηφηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ Κξάηνπο ..... 6. Σα κλεκεία θαη αη παξαδνζηαθαί

πεξηνραί θαη ζηνηρεία ηεινχλ ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπ Κξάηνπο. Νφκνο ζέιεη νξίζεη

ηα αλαγθαία πξνο πξαγκαηνπνίεζηλ ηεο πξνζηαζίαο ηαχηεο πεξηνξηζηηθά ηεο

ηδηνθηεζίαο κέηξα, σο θαη ηνλ ηξφπνλ θαη ην είδνο ηεο απνδεκηψζεσο ησλ

ηδηνθηεηψλ" ελψ κε ην άξζξν 17 απηνχ φηη "1. Ζ ηδηνθηεζία ηειεί ππφ ηελ πξνζηαζία

ηνπ Κξάηνπο, ηα δηθαηψκαηα φκσο πνπ απνξξένπλ απφ απηή δελ κπνξνχλ λα

αζθνχληαη ζε βάξνο ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο. 2. Καλέλαο δελ ζηεξείηαη ηελ

ηδηνθηεζία ηνπ, παξά κφλν γηα δεκφζηα σθέιεηα πνπ έρεη απνδεηρζεί κε ηνλ

πξνζήθνληα ηξφπν, φηαλ θαη φπσο ν λφκνο νξίδεη θαη πάληνηε αθνχ πξνεγεζεί

πιήξεο απνδεκίσζε ...". Σέινο, κε ην κελ άξζξν 50 ηνπ ΚΝ. 5351/1932 νξίδεηαη φηη

"Απαγνξεχεηαη άλεπ αδείαο ηνπ Τπνπξγείνπ ηεο Παηδείαο (ήδε Πνιηηηζκνχ) 1) .... 2)

Ζ πιεζίνλ αξραίνπ επηρείξεζηο έξγνπ δπλακέλνπ λα βιάςε απηά ακέζσο ή

εκκέζεσο ...." (φπσο ε πεξ. απηή αληηθαηαζηάζεθε κε ην άξζξν 1 Ν.Γ/ηνο 6/1968,

ΦΔΚ 279 Α), κε ην δε επφκελν άξζξν 51 απηνχ φηη "Ηδηψηεο φζηηο παξαθσιχεηαη λα

ελεξγήζε ελ ησ θηήκαηί ηνπ νηαλδήπνηε πξάμηλ απα- γνξεπνκέλελ δηά ηνπ

πξνεγνπκέλνπ άξζξνπ, δχλαηαη λα δεηήζε ηελ απαιινηξίσζηλ ηνπ θηήκαηφο ηνπ,

εάλ δε δελ γίλε αχηε κεηά πάξνδνλ δηεηίαο απφ ηεο ππνβνιήο ηεο αηηήζεσο, ν

ηδηψηεο δχλαηαη λα δηαζέζε ην θηήκα ηνπ θαηά βνχιεζηλ .....". Καηά ηελ έλλνηαλ ησλ

αλσηέξσ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ, ε ηδηνθηεζία πξνζηαηεχεηαη σο δηθαίσκα

θαηφπηλ νπ πξσηνγελνχο θαζνξηζκνχ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ, δειαδή ηνπ πξννξηζκνχ

81

απαιινηξίσζή ηεο. Σν άξζ. 24.6 . δεκηνπξγεί ππνρξέσζε απνδεκίσζεο ηνπ

ζηγνκέλνπ φηαλ δεζκεχεηαη νπζησδψο ε ηδηνθηεζία ηνπ θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο ράξηλ

ηεο ηδηνθηεζίαο, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη ην θάζκα ησλ δπλαηψλ ρξήζεψλ ηεο. Ο

θαζνξηζκφο απηφο ηνπ πξννξηζκνχ ηεο ηδηνθηεζίαο γίλεηαη είηε απ' επζείαο απφ

ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο είηε απφ ην λνκνζέηε ή, θαη' εμνπ-ζηνδφηεζή ηνπ, απφ ηε

δηνίθεζε ζε ζπκθσλία κε ην χληαγκα. Βαζηθφο δηαρσξηζκφο ηνπ πξννξηζκνχ ηεο

αθίλεηεο ηδηνθηεζίαο πεξηέρεηαη ζηελ παξ. 2 ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, ε

νπνία, αλαθεξνκέλε ζηελ ππφ ηε ξπζκηζηηθή αξκνδηφηεηα ηνπ Κξάηνπο αλαγλψξηζε,

αλάπηπμε, πνιενδφκεζε θαη επέθηαζε κφλν ησλ πφιεσλ θαη ησλ νηθηζηηθψλ

πεξηνρψλ ζέηεη ηνλ θαλφλα φηη κφλν θαη' εμαίξεζε είλαη δπλαηφλ λα δνκεζή ε κε

αζηηθή γε θαη κάιηζηα θαη' αξρήλ γηα ρξήζεηο ππνβνεζεηηθέο ηνπ θχξηνπ

πξννξηζκνχ ηεο (γεσξγηθή θαη θηελνηξνθηθή εθκεηάιιεπζε). Δπηηξέπεηαη δε : α) ε

κεηαβνιή ηνπ πξννξηζκνχ ηεο ηδηνθηεζίαο, εθ' φζνλ ηνχην επηβάιιεηαη απφ ην

χληαγκα ή γίλεηαη βάζεη λνκίκσλ ελ γέλεη θξηηεξίσλ, φπσο ησλ ρσξνηαμηθψλ,

νπφηε θαη πξνβιέπεηαη, ελ φςεη ηνπ είδνπο θαη ησλ επηπηψζεσλ ηεο κεηαβνιήο, ε

δπλαηφηεηα ρνξεγήζεσο απνδεκηψζεσο ή πσιήζεσο ή απαιινηξηψζεσο ηεο

ηδηνθηεζίαο θαζψο θαη β) ε ζέζπηζε πεξαηηέξσ δεπηεξνγελψλ ξπζκίζεσλ

αλαγνκέλσλ ζε πεξηνξηζκνχο ησλ εμνπζηψλ πνπ πεγάδνπλ απφ ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ

πξννξηζκνχ ηεο ηδηνθηεζίαο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη είλαη ζπλαθείο κε απηφλ θαη φηη

κε απηνχο δελ εμαθαλίδεηαη ε ηδηνθηεζία ή δελ θαζίζηαηαη αδξαλήο ζε ζρέζε κε ηνλ

πξννξηζκφ ηεο (ηΔ 4575/1998). Οπσο ε κεηαβνιή ηνπ πξννξηζκνχ, έηζη θαη ε

ζέζπηζε ησλ αλσηέξσ πεξηνξηζκψλ είλαη δπλαηή θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ηνχην

επηβάιιεηαη γηα ηελ επίηεπμε ζπληαγκαηηθψλ ζηφρσλ, νπφηε θαη πξέπεη λα είλαη

ζπλαθείο πξνο απηνχο. Σέηνηνο ζπληαγκαηηθφο ζηφρνο είλαη ε απμεκέλε πξνζηαζία

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, δειαδή ησλ κλεκείσλ θαη ινηπψλ ζηνηρείσλ πνπ

πξνέξρνληαη απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη ζπλζέηνπλ ηελ ηζηνξηθή,

θαιιηηερληθή, επηζηεκνληθή θαη ελ γέλεη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο ρψξαο. Ζ

πξνζηαζία απηή πεξηιακβάλεη αθ' ελφο κελ ηε δηελεθή δηαηήξεζε, ηε ζπληήξεζε θαη

ηελ απνθαηάζηαζε ησλ ελ ιφγσ πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, αθ' εηέξνπ δε ηελ θαηά ηα

αλσηέξσ δπλαηφηεηα κεηαβνιήο ηνπ πξννξηζκνχ κηάο ηδηνθηεζίαο ή ηε ζέζπηζε

ξπζκίζεσλ αλαγνκέλσλ ζε πεξηνξηζκνχο ησλ εμνπζηψλ πνπ πεγάδνπλ απφ ηνλ

θαζνξηζκφ ηνπ πξννξηζκνχ ηεο. Σα κέηξα απηά (κεηαβνιή ηνπ πξννξηζκνχ ή

πεξηνξηζκνί), κε ηα νπνία ζθνπείηαη ε απνηξνπή νπνηαζδήπνηε βιάβεο, αιινηψζεσο

ή ππνβαζκίζεσο ησλ πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ ή ηνπ ρψξνπ πνπ ηα πεξηβάιιεη,

εξείδνληαη απνθιεηζηηθά ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο θαη κπνξεί λα έρνπλ θαη'

αξρήλ επξχηεξν πεξηερφκελν απφ ηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο θαηά

ην άξζξν 17 ηνπ πληάγκαηνο. Ζ επηβνιή ησλ αλσηέξσ πεξηνξηζκψλ δεκηνπξγεί

ππνρξέσζε απνδεκηψζεσο ηνπ ζηγνκέλνπ ηδηνθηήηε θαηά ηελ παξ. 6 ηνπ άξζξνπ 24

ηνπ πληάγκαηνο φηαλ κε απηνχο επέξρεηαη νπζηψδεο, πξνζσξηλή ή νξηζηηθή,

ζηέξεζε ηεο ρξήζεσο ηεο ηδηνθηεζίαο θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο. Ζ ππνρξέσζε δε

απνδεκηψζεσο απηή είλαη άζρεηε πξνο ηελ πξνβιεπφκελε απφ ην άξζξν 51 ηνπ ΚΝ.

5351/1932 επρέξεηα ηνπ ηδηνθηήηε λα δεηήζε ηελ απαιινηξίσζε ηνπ αθηλήηνπ.

Πξάγκαηη, ε επρέξεηα απηή, ε νπνία είλαη αληίζεηε πξνο ηε ζπληαγκαηηθή ππνρξέσζε

θαζ' φζν θαηαιήγεη ζηελ απνδέζκεπζε ηνπ αθηλήηνπ φηαλ παξέξρεηαη άπξαθηε ε

δηεηία, ππνρξεψλεη ηε δηνίθεζε λα απνδερζή ηε ζρεηηθή αίηεζε κφλνλ αλ νη

επηβαιιφκελνη πεξηνξηζκνί ζπλεπάγνληαη ηελ νιηθή θαη νξηζηηθή ζηέξεζε ηεο

ρξήζεσο ηνπ αθηλήηνπ θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηνπ (πξβι. ηΔ Οι. 3146/1986,

4575/1998)».

82

ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Καη λαη κελ πξνβιέπεηαη απφ ηελ

ηειεπηαία ζπληαγκαηηθή δηάηαμε ε έθδνζε εηδηθνχ λφκνπ, ν νπνίνο ζα θαζνξίζεη,

κεηαμχ άιισλ, ηνλ ηξφπν θαη ην είδνο ηεο απνδεκηψζεσο πνπ δχλαηαη λα είλαη θαη

δηάθνξνο απφ ηε ξχζκηζε ηνπ άξζξνπ 17 ., δέρεηαη ε λνκνινγία ηνπ ηΔ190

, αιιά

θαη φηαλ ειιείπεη ζρεηηθή λνκνζεηηθή ξχζκηζε, γελλάηαη επζεία απφ ην χληαγκα

ππνρξέσζε ηεο Γηνηθήζεσο λα εμαζθαιίζεη ηε δηελεθή πξνζηαζία ηνπ κλεκείνπ θαη

παξάιιεια ηελ απνδεκίσζε ηνπ πιεηηνκέλνπ ηδηνθηήηε.

Ο θχξηνο δελ δηθαηνχηαη λα άξεη ην ραξαθηεξηζκφ φπσο ζα δνχκε αλαιπηηθά πην θάησ

κε ζπλέπεηα ε δέζκεπζε ηεο ηδηνθηεζίαο άπαμ θαη έιαβε ρψξα κε αλάινγν ηξφπν λα

κελ δχλαηαη λα αλαηξεζεί191

.

Ζ ηδηνθηεζία θάκπηεηαη αθφκε θαη γηα ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν 192

κλεκείνπ νπφηε δελ

επηηξέπεηαη ε εθκεηάιιεπζή ηεο παξά ζχκθσλα κε ην θαζεζηψο δσλψλ πξνζηαζίαο

πνπ νξίδεη ην πιαίζην πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο193

.

190

ηΔ 1212/1996 θιπ.

191

Γεληθά γηα ην δήηεκα βι. Υξπζόγνλνπ Κ., Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα,

2ε έθδ., Αλη. άθθνπιαο 2002, ζ. 339 επ., Γέξνληα Α., Γεκφζην Οηθνλνκηθφ Γίθαην,

αλσηέξσ, ζ. 461 επ.

192

Πρ ε ηΔ 1943/71 ε νπνία θαη αλέθεξε ξεηά φηη «ε πξνζηαζία ησλ εηο εθαηέξαλ

ησλ θαηεγνξηψλ ηνχησλ ππαγνκέλσλ κλεκείσλ δελ είλαη ε απηή. Οχησ, ηα κελ

αξραία πξνζηαηεχνληαη νπρί κφλνλ εμ ελεξγεηψλ επ' απηψλ ηνχησλ, αιιά θαη εμ

ελεξγεηψλ επί ηνπ πεξηβάιινληνο ηαχηα ρψξνπ (άξζ. 50), ελψ ηα ηζηνξηθά κλεκεία

πξνζηαηεχνληαη κφλνλ εμ ελεξγεηψλ επ' απηψλ ηνχησλ...», ηΔ 298/84 (Μέγαξν

Μαπξνκηράιε θαη πεξηβάιισλ ρψξνο), ηΔ 736/1998 ΠεξΓηθ 1998, ζ. 408 επ θνθ.

193

Βι. ηε ηΔ 1517/1993, ηδηαίηεξα ζεκαληηθή απφθαζε γηα ηηο δψλεο πξνζηαζίαο

πνπ έθξηλε ζχκθσλν κε ην χληαγκα ην ζπγθεθξηκέλν πεξηνξηζκφ ηεο ηδηνθηεζίαο .

Δμίζνπ ζεκαληηθή είλαη ζε ζρέζε κε ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ απηνχ ε

ηΔ2158/1994 πνπ αθνξά ην επξχηεξν Γειθηθφ Σνπίν, νπφηε θαη πάιη θξίζεθε

ζχκθσλνο κε ην χληαγκα ν ζρεηηθφο πεξηνξηζκφο ηεο ηδηνθηεζίαο.

Βι. επίζεο γηα ην ίδην δήηεκα ην ζθεπηηθφ ηεο ηΔ 1822/2001 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«Οη πεξηνξηζκνί, εξεηδφκελνη ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο, κπνξεί κελ λα έρνπλ

επξχηεξν πεξηερφκελν απφ ηνπο επηηξεπφκελνπο δπλάκεη ηνπ άξζξνπ 17 ηνπ

πληάγκαηνο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο, φηαλ φκσο θαζηζηνχλ αδξαλή ή

δεζκεχνπλ ππεξκέηξσο ηελ ηδηνθηεζία θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο, δεκηνπξγείηαη

ππνρξέσζε απνδεκηψζεσο ηνπ ζηγφκελνπ ηδηνθηήηε, θαηά ηελ παξ. 6 ηνπ άξζξνπ 24

ηνπ πληάγκαηνο (βι. Δ 1097/1987 Οινκ.). Δμεηδηθεχνληαο ηελ αλσηέξσ

ζπληαγκαηηθή επηηαγή, ν λνκνζέηεο πξνέβιεςε ηε δπλαηφηεηα ππαγσγήο ζε εηδηθφ

θαλνληζηηθφ θαζεζηψο ηνπ αλαγθαίνπ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραίσλ κλεκείσλ

πεξηβάιινληνο ρψξνπ, κε ζθνπφ ηελ απνηξνπή ηνπ θηλδχλνπ βιάβεο ή αιινηψζεψο

83

Πνηθίινη πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο είλαη επηηξεπηνί θαηά ην χληαγκα εθφζνλ

πξνζβιέπνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο194

πεξηιακβαλνκέλσλ

θαη ησλ ππνρξεψζεσλ γηα ζεηηθέο ελέξγεηεο ζην πξνζηαηεπφκελν αγαζφ κε θφζηνο

ηνπ θπξίνπ.

ησλ κλεκείσλ απφ εμσηεξηθέο επηδξάζεηο, θαζψο επίζεο θαη ηελ αηζζεηηθή πξνβνιή

θαη αλάδεημή ηνπο. Δηζη, κε ην άξζξν 91 ηνπ Ν. 1892/1990 ζέζπηζε δηαδηθαζία

θαζνξηζκνχ πξνζηαηεπηηθψλ δσλψλ ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, πνπ βξίζθνληαη

έμσ απφ ηα φξηα ησλ λνκίκσο πθηζηακέλσλ νηθηζκψλ, δψλεο απφιπηεο πξνζηαζίαο

(δψλεο Α) θαη δψλεο ζρεηηθήο πξνζηαζίαο (δψλεο Β), φπνπ ε δφκεζε ζα επηηξέπεηαη

κελ αιιά ππφ φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο πνπ ζα θαζνξίδνληαη θαηά ηηο θείκελεο

πνιενδνκηθέο δηαηάμεηο χζηεξα απφ πξφηαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ. ηελ

δεχηεξε απηή δψλε, ηεο ζρεηηθήο πξνζηαζίαο, πξηλ απφ ηε ζέζπηζε ησλ εηδηθψλ φξσλ

θαη πεξηνξηζκψλ ε δφκεζε επηηξέπεηαη κφλν θαηφπηλ αδείαο ηνπ Τπνπξγνχ

Πνιηηηζκνχ ζχκθσλα κε ην άξζξν 50 ηνπ Κ.Ν. 5351/1932 θαη φρη κε κφλε ηελ

ηήξεζε ησλ θαλνληζηηθψλ δηαηάμεσλ πνπ δηέπνπλ ηηο πεξηνρέο εθηφο ζρεδίνπ, ρσξίο

δειαδή ηελ παξέκβαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ, αθνχ ηέηνηα απνδέζκεπζε ζα

καηαίσλε ην ζθνπφ ηνπ θαζνξηζκνχ ηεο πξνζηαηεπηηθήο δψλεο( κε ηελ παξέκβαζή

ηνπ ν Τπνπξγφο Πνιηηηζκνχ κπνξεί λα επηηξέςεη ηελ δφκεζε ζε νξηζκέλν αθίλεην κε

φξνπο απζηεξφηεξνπο εθείλσλ πνπ δηέπνπλ ηηο πεξηνρέο εθηφο ζρεδίνπ θαη εθηφο ησλ

νξίσλ ησλ λνκίκσο πθηζηάκελσλ νηθηζκψλ, αιιά κπνξεί θαη λα ηελ απαγνξεχζεη,

εθηηκψληαο ηελ ζέζε ηνπ αθηλήηνπ θαη ηηο επηπηψζεηο ηνπ θηίζκαηνο ζηνλ

αξραηνινγηθφ ρψξν (βι. Δ 736/97, 3963/ 95, 2182/94 επη., 1517/93). Αληηζέησο,

ζηε δψλε Α, ηεο απφιπηεο πξνζηαζίαο, ε δφκεζε απαγνξεχεηαη, ε απαγφξεπζε δε

απηή απνξξέεη επζέσο απφ ηελ απφθαζε πνπ εθδίδεηαη θαη' εμνπζηνδφηεζε ηνπ

άξζξνπ 91 ηνπ Ν. 1892/1990».

194 Βι πρ ηηο ηΔ (Οι) 3236/1995, 2299/1996 ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο:

«Απφ ηηο δηαηάμεηο απηέο, φπσο εξκελεχζεθαλ κε ηελ απφθαζε 1071/1994 ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο (Οινκ.), ζπλάγνληαη ηα αθφινπζα : Με ηηο δηαηάμεηο

απηέο έρεη αλαρζεί ζε ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελε αμία ην νηθηζηηθφ θαη

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη απεπζχλνληαη επηηαγέο ζηνλ λνκνζέηε (θνηλφ ή

θαλνληζηηθφ) λα ξπζκίζεη ηε ρσξνηαμηθή αλάπηπμε ή πνιενδνκηθή δηακφξθσζε

βάζεη ελφο ζρεδηαζκνχ ππαγνξεπφκελνπ απφ πνιενδνκηθά θξηηήξηα,

πξνζαλαηνιηζκέλνπ ζηηο πνιηηηζηηθέο αμίεο θαη παξαδφζεηο θαη πξνζαξκνζκέλνπ

ζηελ ηδηνκνξθία θαη ηηο αλάγθεο θάζε πεξηνρήο. Οη εθάζηνηε ζεζπηδφκελνη φξνη

δνκήζεσο θαη ρξήζεσο απνηεινχλ πεξηνξηζκνχο ηνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ηεο

ηδηνθηεζίαο θαη κέζν επέκβαζεο ηεο Πνιηηείαο γηα ηελ εθπιήξσζε ηεο απνζηνιήο

πνπ ηεο αλαηέζεθε κε ην άξζξν 24 παξ. 2 ηνπ πληάγκαηνο, ηεο νξζνινγηθήο δειαδή

ρσξνηαμηθήο αλαδηάξζξσζεο ηεο Υψξαο θαη ηεο δηακφξθσζεο νηθηζκψλ κε ηνπο

θαιχηεξνπο δπλαηνχο φξνπο δηαβίσζεο. Λφγσ ηεο θχζεσο θαη ηεο απνζηνιήο ησλ, σο

κέζσλ παξέκβαζεο ζηε ζθαίξα ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελσλ δηθαησκάησλ θαη

αμηψλ (ηδηνθηεζίαο θαη πεξηβάιινληνο) επηβάιινληαη θαηά ηελ έλλνηα ησλ άξζξσλ 17

θαη 24 παξ. 2 ηνπ πληάγκαηνο θαλνληζηηθψο». Βι. επίζεο θαη ηελ ηΔ 3392 /2001γηα

ηνλ θηλεκαηνγξάθν Εαίξα ζην Γαιάηζη.

84

Ζ λνκνινγία έθξηλε σο ζχκθσλεο κε ην άξζ. 24 . επηβαιιφκελεο ρξήζεηο ζηελ

εθκεηάιιεπζε αθηλήηνπ ην νπνίν ραξαθηεξίδεηαη σο δηαηεξεηέν. Ζ ηΔ 3114/1998

έθξηλε φηη ελφςεη ηεο επαλέληαμεο ζην ρψξν ησλ δηαηεξεηέσλ σο ελεξγψλ ζηνηρείσλ

δηαηεξψληαο παξάιιεια ην ραξαθηήξα θαη ηελ ηζηνξηθή κλήκε είλαη επηηξεπηέο νη

θαη’εμαίξεζε ρξήζεηο ησλ αθηλήησλ απηψλ195

.

Οη πεξηνξηζκνί απηνί πνπ βαζίδνληαη ζην άξζ. 24 ., κπνξνχλ λα έρνπλ επξχηεξν

πεξηερφκελν απφ ηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ άξζ. 17 ., αιιά

δεκηνπξγνχλ ππνρξέσζε απνδεκίσζεο ηνπ ζηγφκελνπ ηδηνθηήηε, φηαλ δεζκεχνπλ

νπζησδψο ηελ ηδηνθηεζία ηνπ196

. Τπφ ηελ έλλνηα απηή επηκεξίδεηαη ην θφζηνο

δηαθχιαμεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κεηαμχ ηνπ ηδηνθηήηε θαη ηνπ

θνηλσληθνχ ζπλφινπ.

Δίλαη πξφδειν φηη ε ηχρε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζπλαξηάηαη απφ ην

θαζεζηψο ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ ηδησηψλ γηα ηε δηαηήξεζή ηνπ.

Δθφζνλ ην Κξάηνο αλαιακβάλεη ηνλ θεληξηθφ ξφιν σο εγγπεηήο ηεο κλήκεο νθείιεη

λα δίδεη θαηάιιεια θίλεηξα θαη λα κεξηκλά γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ λφκνπ θαη ηελ

θαηαβνιή πιήξνπο απνδεκίσζεο ησλ ηδηνθηεηψλ. Ζ κεηαθχιηζε ηνπ θηλδχλνπ γηα ηε

δηάζσζε ηνπ πνιηηηζκνχ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηδηψηεο δελ είλαη λνεηή παξά ππφ ηελ

εθδνρή φηη ζα ηνπο παξαζρεζνχλ ηδηαίηεξα θίλεηξα γηα λα δηεμάγνπλ ηε ζπληαγκαηηθή

απνζηνιή κε επζπλεηδεζία. Ο λνκνζέηεο απφ ηελ άπνςε απηή έρεη ζεκαληηθή

δηαδξνκή λα δηαλχζεη θαη νθείιεη λα νινθιεξψζεη θάζε θαηάιιειε λνκνζεηηθή

πξσηνβνπιία ζην πιαίζην ηνπ εζληθνχ θαη ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ αιιά θαη ηεο

χκβαζεο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ.

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ, αλαινγηθόηεηα θαη ηξηηελέξγεηα

Ζ αλαζεψξεζε ηνπ άξζ. 24 . αιιά θαη ην άξζ. 24 . σο ζχλνιν, αληηκεησπίδεηαη ζην

πιαίζην θαη άιισλ θξίζηκσλ δηαηάμεσλ, φπσο απηήο ηνπ άξζξνπ 25 πνπ θαζηεξψλεη

ηελ αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο197

θαη ηεο ηξηηελέξγεηαο198

.Σν δήηεκα βεβαίσο δελ

195

Βι. ηελ απφθαζε ζε ΠεξΓηθ 1999, ζ. 434 επ.

196

Βι. θαη ηε ηΔ 1517/1993 σο πξνο ην δήηεκα απηφ.

197

Γηα ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο βι. Βνπηζάθε Β., Ζ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο:

απφ ηελ εξκελεία ζηε δηάπιαζε δηθαίνπ, ζε Οςεηο θξάηνπο δηθαίνπ, Κξηηηθέο κειέηεο

5, 1990, ζ. 205 επ., Κνληόγησξγα – Θενραξνπνύινπ Γ., Ζ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο

85

είλαη θαηλνχξγην. Ζ λνκνινγία εθαξκφδεη ηηο αξρέο απηέο θαη πξηλ ηελ αλαζεψξεζε

κε ζπλέπεηα ε ζπληαγκαηηθή ηνπο ζέζπηζε λα επηηξέπεη ηελ απξφζθνπηε ζπλέρεηά

ηεο.

Ζ ζεκαληηθφηεξε φκσο ζπλεηζθνξά ηεο ζα αθνξά ην δηθαζηή θαη ην λνκνζέηε θαηά

ηε δηεμαγσγή ζηαζκίζεσλ ζε ζρέζε κε δηάθνξα αγαζά.

Ζ λνκνινγία ηνπ ηΔ πνπ αθνξά ηελ πξνζηαζία ηνπ «ελαπνκείλαληνο πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο» ζπληζηά θξίζε αλαινγηθφηεηαο ηνπ ηΔ. Αλάινγν πεξηερφκελν

κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη έρεη ε λνκνινγία ηνπ ηΔ πνπ πξνβαίλεη ζε ζηαζκίζεηο199

.

ην πιαίζην ηεο θαηνρχξσζεο ησλ σο άλσ αξρψλ πιένλ θαη ξεηά ζα πξέπεη νη

ζρεηηθέο θξίζεηο ησλ δηθαζηεξίσλ λα ηεινχλ ζε ζπζρεηηζκφ κε απηέο, φπσο άιισζηε

θαη ηεινχζαλ κέρξη ζήκεξα.

ζην εζσηεξηθφ δεκφζην δίθαην, Καηξνύγθαινπ Γ., Ννκηθή θαη πνιηηηθή ζεκαζία ηεο

αλαζεψξεζεο ηνπ άξζ. 25 ηνπ πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ λν. 10/2001

ζ. 457-471κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Μεηζόπνπινπ Γ., «Σξηηελέξγεηα» θαη

«αλαινγηθφηεηα» σο δηαηάμεηο ηνπ αλαζεσξεζέληνο πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ

Αλζξψπνπ 15/2002, ζ. 641-663, θνπξή Β., Ζ ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο

αλαινγηθφηεηαο, Διι Γλε 1987, ζ. 773 επ.

198

Δλδεηθηηθά γηα ηελ ηξηηελέξγεηα βι. Γαγηόγινπ Π., Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α,

1991, ζ. 94 επ., Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Ζ «ηξηηελέξγεηα» ησλ αηνκηθψλ θαη

θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ηπ πληάγκαηνο 1975, Αλη άθθνπιαο, 1990, Καζηκάηε

Γ., Σν δήηεκα ηεο «ηξηηελέξγεηαο» ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ, Σν

1981, ζ. 1 επ., Μαπξηά Κ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Η, Αλη άθθνπιαο, 2000, φπνπ θαη

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ηξηηελέξγεηα ησλ αηνκηθψλ

δηθαησκάησλ ζήκεξα, ζε: Υξνληθά Ηδξχκαηνο Μαξαγθνπνχινπ, 1991, ζ. 318 επ.,




άθθνπιαο 2001, ζ. 166 επ., ηδίσο βι. φκσο Μεηζόπνπινπ Γ., «Σξηηελέξγεηα» θαη

«αλαινγηθφηεηα» σο δηαηάμεηο ηνπ αλαζεσξεζέληνο πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ

Αλζξψπνπ 15/2002, ζ. 641-663, ΑλζόπνπινπΥ., Ζ ηξηηελέξγεηα ησλ ζεκειησδψλ

δηθαησκάησλ σο ζπληαγκαηηθή αξρή. Μηα αλάιπζε ηνπ άξζ. 25 παξ. 1 εδ. Γ ηνπ

πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 15/2002 ζ. 707- 756 κε αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία.

199

Δηδηθά γηα ηε λνκνινγία γηα ην Εαγάλη βι. Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 164, κε

ζρφιην ηαπξνπιάθε Δηξ., ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε απφθαζε εθαξκφδεη ρσξίο λα

ηελ επηθαιείηαη ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο.

86

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ θαη πξνζηαζία ηεο ηέρλεο

Αλαθέξακε ήδε φηη γηα ηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ φπσο

εθθέξεηαη ζην άξζ. 24 . δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ ελ γέλεη ή

ηεο ηέρλεο.

Θα κπνξνχζε παξάιιεια λα ππνζέζεη θαλείο φηη ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο ζπλάδεη θαη πηζαλφ ζε θάπνην βαζκφ λα ηαπηίδεηαη κε ηελ πξνζηαζία

ηεο ηέρλεο200

ζχκθσλα κε ην άξζ. 16 . Σνχην φκσο δελ θαίλεηαη σο απηνλφεην.

Με αθνξκή ηε ρσξνζέηεζε ηνπ Μνπζείνπ χγρξνλεο Σέρλεο ην ηΔ κε ηε ηΔ (Οι)

4946- 4949/1995 πξνέβε ζε ζηάζκηζε γηα ηελ επηβάξπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο ιφγσ

ηεο εγθαηάζηαζεο ηνπ κνπζείνπ ζε ζπγθεθξηκέλν ρψξν201

. Σν δηθαζηήξην απέθπγε ην

200

Βι. γηα ην δήηεκα αληί πνιιψλ Βιαρόπνπινπ π., Ζ ειεπζεξία ηεο ηέρλεο, Σα

φξηα ελφο αλεπηθχιαθηνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 1, ζ. 73

επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο.

201 Βι. ζρεηηθά ηελ απφθαζε ζε Νφκνο θαη Φχζε 1/1997 θαη Παξαηεξήζεηο Ρέκειε

Κ., Παξαηεξήζεηο ζηε ηΔ 4946/1995 γηα ην Μνπζείν χγρξνλεο Σέρλεο, ζ. 61 επ.

Βι. ηδίσο ηελ απφθαζε:«Δπεηδή, ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο νξίδνληαη ηα εμήο :

"παξ. 1. Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί

ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο. Σν Κξάηνο ππνρξενχηαη λα ιακβάλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά

ή θαηαζηαιηηθά κέηξα γηα ηε δηαθχιαμε απηνχ . . . παξ. 2. Ζ ρσξνηαμηθή

αλαδηάξζξσζε ηεο Υψξαο, ε δηακφξθσζε, ε αλάπηπμε, ε πνιενδφκεζε θαη ε

επέθηαζε ησλ πφιεσλ θαη ησλ νηθηζηηθψλ ελ γέλεη πεξηνρψλ ηειεί ππφ ηελ ξπζκηζηηθή

αξκνδηφηεηα θαη ηνλ έιεγρν ηνπ Κξάηνπο, κε ζθνπφ ηελ εμππεξέηεζε ηεο

ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη αλαπηχμεσο ησλ νηθηζκψλ θαη ηεο εμαζθαιίζεσο ησλ

θαιπηέξσλ δπλαηψλ φξσλ δηαβηψζεσο". Με ηηο δηαηάμεηο απηέο, κε ηηο νπνίεο ε

πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε νξζνινγηθή ρσξνηαμηθή δηάξζξσζε ηεο

Υψξαο έρεη αλαρζεί ζε ζπληαγκαηηθφ θαλφλα, απεπζχλνληαη επηηαγέο ζην λνκνζέηε

(θνηλφ ή θαλνληζηηθφ) λα ιάβεη κέηξα πνπ ζπληεινχλ ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ

νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, κε θξηηήξηα ηελ εμππεξέηεζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη

αλαπηχμεσο ησλ νηθηζκψλ θαη ηελ εμαζθάιηζε ησλ θαιχηεξσλ δπλαηψλ φξσλ

δηαβηψζεσο. Δηζη, νη ηξνπνπνηήζεηο ησλ πνιενδνκηθψλ ξπζκίζεσλ πξέπεη λα

απνβιέπνπλ ζηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβηψζεσο ησλ θαηνίθσλ. Δμ άιινπ ζηε

δέζκε ησλ θξηηεξίσλ πνπ ζεκηηά, ζχκθσλα κε ηελ πην πάλσ ζπληαγκαηηθή δηάηαμε,

κπνξνχλ λα θαηεπζχλνπλ ηνλ λνκνζέηε θαηά ηε ζέζπηζε θαλφλσλ ξπζκηζηηθψλ ηεο

δνκήζεσο, πεξηιακβάλεηαη θαη ε ζεξαπεία δσηηθψλ αλαγθψλ ηνπ θνηλσληθνχ

ζπλφινπ πνπ εμππεξεηνχλ νξηζκέλα δεκφζηα ή εηδηθά θηίξηα. ηελ θαηεγνξία ησλ

θηηξίσλ απηψλ αλήθνπλ θαη ηα κνπζεία, ε αλέγεξζε ησλ νπνίσλ εληάζζεηαη ζην

πιαίζην ηεο ελζάξξπλζεο ησλ ηερλψλ θαηά ην άξζξν 16 ηνπ πληάγκαηνο. ηελ

πξνθεηκέλε πεξίπησζε, ην νηθφπεδν γηα ην νπνίν εθδφζεθε ε πξνζβαιιφκελε

νηθνδνκηθή άδεηα απνηειεί ηκήκα ηνπ ππ' αξ. ΒΚ 1500 αθηλήηνπ ηνπ Γεκνζίνπ, ην

νπνίν νξίδεηαη απφ ηηο νδνχο Ρεγίιιεο, Βαζ. Γεσξγίνπ, Βαζ. Κσλζηαληίλνπ, Ρηγάξε

θαη Βαζ. νθίαο. Ο ρψξνο απηφο, ν νπνίνο κε ηελ ππ' αξ. 10977/16-5-1977 απφθαζε

87

ηνπ Τπνπξγνχ Πξνεδξίαο ηεο Κπβεξλήζεσο (θ. β 352) έρεη ππαρζεί ζηηο

πξνζηαηεπηηθέο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/1950, απνηειεί ηκήκα ηεο πεξηνρήο ηνπ

Πλεπκαηηθνχ Κέληξνπ Αζελψλ, κέζα ζηελ νπνία επηηξέπεηαη, ζχκθσλα κε ην λ.δ.

1122/72, φπσο ηξνπνπνηήζεθε κε ην λ. 667/77 (θ. Α233), ε αλέγεξζε θηηξίσλ πνπ

πξννξίδνληαη εθ θαηαζθεπήο γηα ηελ εμππεξέηεζε πλεπκαηηθψλ θαη θαιιηηερληθψλ

ζθνπψλ. Με ην απφ 1-7-1981 π.δ/γκα (ΦΔΚ Γ 387), πνπ εθδφζεθε θαη'

εμνπζηνδφηεζε ηνπ ελ ιφγσ λφκνπ, εγθξίζεθε ε πνιενδνκηθή δηάξζξσζε ηεο

πεξηνρήο ηνπ Πλεπκαηηθνχ Κέληξνπ θαη θαζνξίζζεθε ν πξννξηζκφο θαη ε ζέζε

δηαθφξσλ θηηξίσλ πνπ πξφθεηηαη λα αλεγεξζνχλ ζηελ πεξηνρή απηή. Μεηαμχ ησλ

θηηξίσλ απηψλ πεξηιακβαλφηαλ θαη θηίξην ιπξηθνχ ζεάηξνπ θαη αθαδεκίαο κνπζηθήο

θαη ρνξνχ, ην νπνίν επξφθεηην λα αλεγεξζεί ζην ρψξν ηνπ επίδηθνπ νηθνπέδνπ.

Δμάιινπ, κε ην δηάηαγκα απηφ νξίζζεθε ζπληειεζηήο δνκήζεσο 0,6, ε δε θάιπςε

θαζνξίζζεθε κε ην πεξίγξακκα ησλ θηηξίσλ ζην δηάγξακκα πνπ ζπλνδεχεη ην

δηάηαγκα. Αθνινχζσο, κε ην άξζξν 44 ηνπ λ. 2145/1993 (θ. 88) ε επίδηθε νηθνπεδηθή

έθηαζε, ε νπνία ελ ησ κεηαμχ κε ηελ Πξάμε Τπνπξγηθνχ πκβνπιίνπ 125/92 (θ. 160)

παξαρσξήζεθε ζην παξεκβαίλνλ ίδξπκα γηα ηελ αλέγεξζε θηηξίνπ θαη ιεηηνπξγία

κνπζείνπ ζχγρξνλεο ηέρλεο, ραξαθηεξίζζεθε σο ρψξνο αλέγεξζεο θηηξίνπ γηα ηε

ιεηηνπξγία κνπζείνπ ζχγρξνλεο ηέρλεο θαη ζρεηηθψλ παξεκθεξψλ πνιηηηζηηθψλ

δξαζηεξηνηήησλ, θαζνξίζζεθαλ δε θαη νη εμήο, κεηαμχ άιισλ, εηδηθνί φξνη δνκήζεσο

: ζπληειεζηήο δνκήζεσο ησλ ππέξγεησλ ηκεκάησλ ησλ θηηξίσλ 0,8, κέγηζην πνζνζηφ

θάιπςεο 50%, κέγηζην χςνο θηηξίσλ 16 κ. κε εμαίξεζε ηκήκα απηψλ ζε πνζνζηφ 5%

ηεο ζπλνιηθήο θαιππηφκελεο επηθάλεηαο γηα ην νπνίν νξίδεηαη κέγηζην χςνο 27 κ.,

κέγηζην ζπλνιηθφ εκβαδφλ θηηξίσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ππφγεησλ ρψξσλ

20.000 η.κ. Δπίζεο επηβιήζεθε ε δεκηνπξγία ππφγεηνπ ρψξνπ ζηάζκεπζεο

δπλακηθφηεηαο 20 ζέζεσλ απηνθηλήησλ γηα ηελ εμππεξέηεζε ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ

θηηξίνπ θαη νξίζζεθε φηη θάζε άιιε γεληθή ή εηδηθή δηάηαμε, αληηθεηκέλε ζηα

αλσηέξσ, δελ εθαξκφδεηαη γηα ην ζπγθεθξηκέλν αθίλεην. Με ηα δεδνκέλα απηά, ε

επηινγή ηεο επίδηθεο έθηαζεο γηα ηελ αλέγεξζε κνπζείνπ ζχγρξνλεο ηέρλεο, ην νπνίν

ζπκβάιιεη ζηελ πξναγσγή ηεο ηέρλεο θαη ηεο παηδείαο, ζπληαγκαηηθψλ αμηψλ πνπ

θαηνρπξψλνληαη απφ ην άξζξν 16 (παξ. 1 θαη 2 ηνπ πληάγκαηνο), δελ αληίθεηηαη ζην

άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο, πξνερφλησο δηφηη δελ ζπλεπάγεηαη επηδείλσζε ησλ ελ

γέλεη νηθηζηηθψλ ζπλζεθψλ ηεο πεξηνρήο, αθνχ ν ρψξνο απηφο εκπίπηεη ζηελ πεξηνρή

ηνπ πλεπκαηηθνχ θέληξνπ, ε νπνία, φπσο πξναλαθέξζεθε, έρεη πξννξηζζεί απφ ην

λνκνζέηε γηα ηελ αλέγεξζε θηηξίσλ πνπ εμππεξεηνχλ πλεπκαηηθνχο θαη

θαιιηηερληθνχο ζθνπνχο, εηδηθφηεξα δε, ην ελ ιφγσ κνπζείν πξφθεηηαη λα αλεγεξζεί

ζην ρψξν, ν νπνίνο, θαηά ηελ πξντζρχνπζα ξχζκηζε, είρε πξννξηζζεί γηα ηελ

αλέγεξζε ιπξηθνχ ζεάηξνπ θαη αθαδεκίαο κνπζηθήο θαη ρνξνχ. Δμ άιινπ, ηέηνηα

επηδείλσζε δελ ζπλεπάγεηαη νχηε ε ηξνπνπνίεζε ησλ φξσλ δνκήζεσο κε ην άξζξν 44

ηνπ λ. 2145/93, δηφηη ε αχμεζε ηνπ ζπληειεζηή δφκεζεο (0,8 έλαληη 0,6 πνπ ίζρπε

πξνεγνπκέλσο) αληηζηαζκίδεηαη απφ ηελ αχμεζε ηνπ αθαιχπηνπ ρψξνπ, ελψ ν φξνο

δνκήζεσο πνπ αλαθέξεηαη ζην χςνο δελ ζπληζηά θαζεαπηφλ δπζκελή κεηαβνιή ησλ

ζπλζεθψλ. Δπίζεο, δελ ζπληζηά επηδείλσζε ησλ νηθηζηηθψλ ζππλζεθψλ ε πξφβιεςε

θαηαζθεπήο ππφγεηνπ ρψξνπ ζηαζκεχζεσο απηνθηλήησλ γηα 20 κφλν ζέζεηο πξνο

εμππεξέηεζε ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ κνπζείνπ. πλεπψο πξέπεη λα απνξξηθζνχλ σο

αβάζηκνη νη πεξί ηνπ αληηζέηνπ ιφγνη αθπξψζεσο. Μεηνςήθεζαλ δχν κέιε ηνπ

Γηθαζηεξίνπ ήηνη νη χκβνπινη Φ. Καηδνχξνο θαη Ησ. Μαξή θαηά ηε γλψκε ησλ

νπνίσλ ε εγθαηάζηαζε ηνπ παξαπάλσ κνπζείνπ ζην θέληξν ηεο Αζήλαο δελ είλαη

ζπληαγκαηηθψο ζεκηηή, εμ αηηίαο ηεο κεγάιεο επηβαξχλζεσο, πνιενδνκηθήο θαη

θπθινθνξηαθήο θαη ηεο αλαπφθεπθηεο επηδείλσζεο ησλ ζπλζεθψλ δηαβηψζεσο ησλ

88

ζπζρεηηζκφ ησλ δηαηάμεσλ είλαη φκσο πξνθαλέο απφ ηελ απφθαζε φηη αθφκε θαη ε

εγθαηάζηαζε ζην ρψξν θηηξίνπ πνπ εμππεξεηεί ηελ αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζκνχ

ππάγεηαη ζηνπο θαλφλεο νηθηζηηθήο πξνζηαζίαο ηνπ άξζ. 24 . νη νπνίνη ζε νηαδήπνηε

πεξίπησζε δελ είλαη δπλαηφ λα νδεγήζνπλ ζε επηδείλσζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ησλ

θαηνίθσλ.

Κάκπηεηαη σο εθ ηνχηνπ ε ηέρλε θαηά ην άξζ. 16 . ελφςεη ηνπ πνιενδνκηθνχ θαη

πνιηηηζηηθνχ θεθηεκέλνπ, φπσο απηφ έρεη δηακνξθσζεί κε ηε λνκνινγία. Ζ απφθαζε

απηή ζα πξέπεη λα ζπγθξηζεί αλαγθαία κε ηελ ηΔ 245/1997 γηα ηελ νπνία γίλεηαη

ιφγνο πην θάησ ζην πιαίζην ηεο νπνίαο ππάγεηαη ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ε

ζξεζθεπηηθή παξάδνζε. Δίλαη άμην απνξίαο γηαηί ζηελ πεξίπησζε ελφο κνπζείνπ

ηέρλεο δελ ζα ήηαλ δπλαηφ λα ζεσξεζεί φηη θαη ην πεξηερφκελφ ηνπ ζπληειεί ζηε

δηάζσζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ απφθαζε φκσο θαίλεηαη νξζή παξφια

απηά, ζην κέηξν πνπ έλα ζχγρξνλν κνπζείν είλαη δπλαηφ λα ρσξνζεηεζεί ζε άιιε

ζέζε, ελψ ν ρψξνο δελ είλαη δπλαηφ λα απνβάιεη ηελ ηδηνζπζηαζία ηνπ.

Δίλαη απφ ηα αλσηέξσ πξφδειν φηη αλ θαη είλαη δπλαηφ ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο λα ζπλάδεη κε ηελ πξνζηαζία ηεο ηέρλεο θαη λα νδεγεί ζε

ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ δηαηάμεσλ, ε δηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ ρψξνπ θαη ηεο

απηαμίαο ηνπ πξνέρεη θαηά ηε λνκνινγία έζησ θαη αλ ν ρψξνο πξνέρεη λα παξακείλεη

αδφκεηνο.

Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ε ζθέςε πνπ έγηλε απφ ην ηΔ 202

κε αθνξκή

ηελ θαηαζθεπή εγθαηαζηάζεσλ ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο ζε αλάινγν δήηεκα

δηεπθξηλίδνληαο ηη δελ ζπληζηά πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαηά ην δηθαζηήξην αιιά

αγαζφ ππαγφκελν ζην άξζ. 16 .

« εμ εηέξνπ, ε θαηά ηα άλσ ζπληαγκαηηθή απαγφξεπζηο ηεο κεηψζεσο ησλ

θνηλνρξήζησλ ρψξσλ ησλ πφιεσλ ρσξεί αλεμαξηήησο ηνπ είδνπο ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο πξνο επηδίσμηλ ηνπ νπνίνπ απνραξαθηεξίδνληαη νχηνη άξα, ηζρχεη

θαηνίθσλ ηεο πεξηνρήο θαη ζπλεπψο, ε πξνζβαιιφκελε νηθνδνκηθή άδεηα έπξεπε λα

αθπξσζεί φπσο βαζίκσο πξνβάιιεηαη κε ηελ αίηεζε». 202

ηΔ 2242/1994 Βι. θαη Παξαξά Π., Ζ ζπληαγκαηηθή πεξηπέηεηα ηνπ Μεγάξν

Μνπζηθήο. Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ζε ππνβάζκηζε, Σν 1996,ζ/ 739 επ., Σξνβά

Δ., Σα ζχγρξνλα κλεκεηαθά θηίξηα, Σν Μέγαξν Μνπζηθήο:ε λνκηθή ηνπ δηάζηαζε,

Νφκνο θαη Φχζε 1/1997, ζ. 74 επ. κε ην ηζηνξηθφ ησλ δηθψλ ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο

θαη ηελ αληίζεηε θξίζε ηεο ΔΑ ηΔ ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θηίξην ππάγεηαη ζην

άξζ. 24.1 .

89

θαη φηαλ ε κείσζηο αχηε επηρεηξείηαη δηά ζθνπνχο πνιηηηζηηθνχ ραξαθηήξνο,

ζαιπνκέλνπο ππφ ηεο πνιηηείαο εηο ην πιαίζηνλ ηεο ελζαξξχλζεσο ησλ ηερλψλ θαηά

ην άξζξνλ 16 ηνπ πληάγκαηνο. Σν δήηεκα δε ηνχην είλαη δηάθνξνλ πξνο ηελ

πξνζηαζίαλ ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο, θαηά ην άξζξνλ 24 ηνπ πληάγκαηνο, ε

νπνία αθνξά εηο ηελ δηαηήξεζηλ ησλ πνιηηηζηηθψλ κλεκείσλ, πεξί σλ δελ πξφθεηηαη

εηο ηελ ππφ θξίζηλ ππφζεζηλ. Δπνκέλσο, είλαη απνξξηπηένο σο αβάζηκνο ν λνκηθφο

ηζρπξηζκφο ηεο παξεκβάζεσο, θαηά ηνλ νπνίνλ ε ζπζία ηνπ επηκάρνπ θνηλνρξήζηνπ

ρψξνπ ζπγρσξείηαη ιφγσ ηεο ηζνηίκνπ πξνζηαζίαο ηελ νπνίαλ απνιακβάλεη θαηά ην

άξζξνλ 24 ηνπ πληάγκαηνο ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Γηφηη ν θνηλσθειήο ζθνπφο

ηεο επεθηάζεσο ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο, κε απνηεινχληνο πνιηηηζηηθφλ κλεκείνλ,

θαηά ηελ έλλνηαλ ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, απνηειεί κελ ζεκηηφλ δεκφζηνλ

(πνιηηηζηηθφλ) ζθνπφλ, ν ζθνπφο, φκσο, νχηνο δελ είλαη ηζνδχλακνο νπδέ θαηηζρχεη

ηεο ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ησλ θνηλνρξήζησλ ρψξσλ, εθ' φζνλ πξνδήισο δελ

αθνξά εηο ηελ πξνζηαζίαλ ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο».

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ φκσο ζα πξέπεη λα κελ παξακείλεη ζχλνιν απφ ίρλε θαη

κλήκεο αιιά ζα πξέπεη λα ζπλζέηεη ζην παξφλ επηινγέο πνπ λα δεκηνπξγήζνπλ ηηο

πξνυπνζέζεηο γηα ηηο κλήκεο ηνπ κέιινληνο. Τπφ ηελ εθδνρή απηή ε ζρέζε δελ είλαη

δπλαηφ παξά λα είλαη ακθίξνπε θαη λα δίδεη κία ζρεηηθή πξνηεξαηφηεηα ζηελ αεηξφθν

δεκηνπξγία.

Ζ θαηνρχξσζε ηεο αηζζεηηθήο θαη ηεο κλήκεο203

πξνυπνζέηεη ηελ δεκηνπξγηθφηεηα

ζην πιαίζην ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο ψζηε λα κελ δεκηνπξγνχληαη πνιηηείεο ζεαηέο

ηνπ παξειζφληνο, θαη κάιηζηα ηνπ παξειζφληνο θαη’επηινγή, ψζηε λα παξέρεηαη

επαξθήο παξακπζία ζηνλ πνιίηε γηα ηελ απνπζία παξφληνο θαη ηελ αλππαξμία

κέιινληνο.

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ θαη ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία

Ζ ηζηνξία έρεη αλαδείμεη σο κλεκεία κεηαμχ άιισλ θαη ζεκαληηθνχο ρψξνπο

ιαηξείαο. πλήζσο ηα κλεκεία ησλ ζεψλ επηβηψλνπλ πεξηζζφηεξν απφ άιια κλεκεία,

ηδίσο απηά πνπ ππελζπκίδνπλ παξάιιεια κε ηε ζξεζθεπηηθή θαη ηελ πνιηηηθή

εμνπζία, παξφηη βέβαηα θαη απηά δελ απνθεχγνπλ ηνπο βαλδαιηζκνχο.Σν

203

Trova H., La tutela del patrimonio culturale nell’ordinamento graco, ζε Mezzetti

L (a cura di) I beni culturali, CEDAM, Padova 1995, ζ. 339 επ.

90

ζξεζθεπηηθφ ζπλαίζζεκα ππήξμε παξάγσλ έθθξαζεο θαη θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο

ζην ρψξν κε ζπλέπεηα λα δεκηνπξγεί ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν έλα δήηεκα

πξνβιεκαηηζκνχ204

. Δμίζνπ γλσζηφ είλαη ην γεγνλφο φηη ην ίδην ζξεζθεπηηθφ

ζπλαίζζεκα νδήγεζε ζε θαηαζηξνθέο πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζπρλά ζξεζθεπηηθήο

ζεκαζίαο, αλ απηά αθνξνχζαλ άιιεο ζξεζθείεο. Πνην είλαη φκσο ην ζηνηρείν εθείλν

πνπ αλάγεη ζε πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηε ζξεζθεπηηθή έθθξαζε; θαη πνηα έθθξαζε

ζξεζθεπηηθφηεηαο είλαη δπλαηφ λα ππαρζεί ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ; Έλα

χληαγκα πνπ νξίδεη επηθξαηνχζα ζξεζθεία ζα κπνξνχζε λα πξνβιεκαηίζεη ζνβαξά

σο πξνο ην ζεκείν απηφ.

Μεηά ην 1975 κηα ζεηξά δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ αλέδεημαλ ηελ ελίνηε ζπγθξνπζηαθή

ζρέζε ηεο ειεπζεξίαο ηεο ιαηξείαο θαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο. Δμίζνπ ζεκαληηθφο ζπλεπψο είλαη ν ζπζρεηηζκφο ηνπ αλαζεσξεκέλνπ

άξζ. 24 . κε ην άξζξν 13 .205

Ζ ζρέζε ηεο ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο θαη ηεο

204

Αληί άιισλ βι. ηηο πξφζθαηεο εξγαζίεο ησλ Κπξηαδόπνπινπ Η., Ζ πξνζηαζία ησλ

εθθιεζηαζηηθψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ



Θεζζαινλίθε, Παπαζηάζε Ν., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζην Άγην

ξνο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα

Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε

ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

205

Βι. ζρεηηθά θαη ηε ηΔ 245/1997 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«4. Δπεηδή εηο ηελ δηάηαμηλ ηνπ άξζξνπ 13 ηνπ πληάγκαηνο νξίδεηαη φηη : "1. Ζ

ειεπζεξία ηεο ζξεζθεπηηθήο ζπλεηδήζεσο είλαη απαξαβίαζηε. Ζ απφιαπζηο ησλ

αηνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ δελ εμαξηάηαη απφ ηηο ζξεζθεπηηθέο

πεπνηζήζεηο θαζελφο. 2. Κάζε γλσζηή ζξεζθεία είλαη ειεχζεξε θαη ηα ζρεηηθά κε ηελ

ιαηξεία ηεο ηεινχληαη αλεκπφδηαζηα ππφ ηελ πξνζηαζία ησλ λφκσλ. Ζ άζθεζε ηεο

ιαηξείαο δελ επηηξέπεηαη λα πξνζβάιιεη ηε δεκφζηα ηάμε ή ηα ρξεζηά ήζε. Ο

πξνζειπηηζκφο απαγνξεχεηαη. 3. . . 4. Καλέλαο δελ κπνξεί εμ αηηίαο ησλ

ζξεζθεπηηθψλ ηνπ πεπνηζήζεσλ λα απαιιαγεί απφ ηελ εθπιήξσζε ησλ ππνρξεψζεψλ

ηνπ πξνο ην Κξάηνο ή λα αξλεζεί λα ζπκκνξθσζεί πξνο ηνπο λφκνπο. 5. . . ". Οπσο δε

έρεη ήδε θξηζεί [βι. Οινκ. ηΔ 866/1974], δηά ηεο πξνπαξαηεζείζεο δηαηάμεσο ηνπ

άξζξνπ 13 ηνπ πληάγκαηνο θαηνρπξνχηαη εηο ηελ Διιάδα ην αηνκηθφλ δηθαίσκα ηεο

ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο ππ' ακθνηέξαο ηαο εθδειψζεηο απηνχ ήηνη ηφζνλ ηεο

ειεπζεξίαο ηεο ζπλεηδήζεσο, φζνλ θαη ηεο ειεπζεξίαο ηεο ιαηξείαο, ε δε άζθεζηο

απηνχ, ε νπνία είλαη ειεπζέξα εληφο ησλ ππφ ηεο δηαηάμεσο απηήο ηηζεκέλσλ νξίσλ,

δελ επηηξέπεηαη λα ππνβιεζεί εηο πεξηνξηζκνχο κε πξνβιεπνκέλνπο ππφ ηεο απηήο ή

άιιεο δηαηάμεσο ηνπ πληάγκαηνο. Δμ άιινπ, απφ ηελ δηάηαμηλ ηνπ άξζξνπ 24 παξ. 1

ηνπ πληάγκαηνο, φπσο απηή έρεη παγίσο εξκελεπζεί [βι. Οινκ. ηΔ 2282/92,

2758/94, 1821/95] ζπλάγεηαη, κεηαμχ άιισλ φηη ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη

91

ειεπζεξίαο ηεο ιαηξείαο κε ηελ πξνζηαζία κλεκείσλ, ηδίσο δε βπδαληηλψλ λαψλ

πξνζέθεξε ζηε λνκνινγία θαη ηε ζεσξία ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκαληηθέο επθαηξίεο

λα αλαπηχμνπλ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο θαη λα δψζνπλ ιχζεηο ππφ ην πξίζκα ηνπ

πξντζρχνληνο άζξ. 24 . 206

.

Έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο λαψλ, κνλψλ ή άιισλ ηφπσλ ζξεζθεπηηθήο ιαηξείαο

ππάγνληαη ζηελ έλλνηα ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ πνπ εληάζζνληαη ζηελ επξχηεξε

έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ππφ ην χληαγκα.207

. Οη πεξηπηψζεηο απηέο

ππάγνληαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ άξζ. 24 . δηφηη νη ρψξνη ιαηξείαο ζπκβαίλεη λα είλαη

θαη κλεκεία νη ίδηνη. Απαηηείηαη φκσο λα ππαρζνχλ θαη απηνί ζηηο δηαηάμεηο ηνπ

λφκνπ. πγθεθξηκέλν παξάδεηγκα απνηειεί ν Μεηξνπνιηηηθφο Ναφο ηεο Αζήλαο ν

νπνίνο έρεη θεξπρζεί καδχ κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν ηνπ, σο ηζηνξηθφ θαη

θαιιηηερληθφ νηθνδφκεκα πνπ ρξήδεη εηδηθήο θξαηηθήο πξνζηαζίαο, θαηά ηα άξζξα 1

θαη 5 ηνπ λ. 1469/1950, κε ηελ ππ' αξηζ. 41004/21.12.1972 απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ

Πνιηηηζκνχ θαη Δπηζηεκψλ. Σν ηΔ ζηελ απφθαζή ηνπ 2073/1997 έθξηλε φηη πξέπεη

λα αθπξσζεί πξάμε πνπ επηηξέπεη ηελ δηελέξγεηα εξγαζηψλ ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν

γχξσ απφ ην λαφ γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ Μεηξφ ηεο Αζήλαο δηφηη «…, ε θαηά ηα

αλσηέξσ θήξπμε ηνπ θηίζκαηνο ηνπ λανχ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο απηφ ρψξνπ σο

πξνζηαηεπνκέλσλ ζπλαξηάηαη κε ηελ επίζεο πξνζηαηεπηέα αηζζεηηθή αμία ηνπ

ζπκπιέγκαηνο απηνχ σο εληαίνπ αξρηηεθηνληθνχ ζπλφινπ, ε αμία δε απηή, πνπ

απεηέιεζε θαη ηνλ ιφγν ηεο θεξχμεσο, πξνδήισο ζα παξεβιάπηεην, θαηά ηα βαζίκσο

πξνβαιιφκελα, απφ ηηο πεξί σλ πξφθεηηαη ππέξγεηεο θαηαζθεπέο, αλάξκνζηεο θαη

άζρεηεο πξνο ην πξνζηαηεπφκελν αηζζεηηθφ ζχλνιν»…ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο έρεη αλαρζεί ζε ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπνκέλε αμία θαη

ππνρξέσζηλ ηνπ Κξάηνπο, ην νπνίνλ ππνρξενχηαη λα ιακβάλεη ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά

ή θαηαζηαιηηθά κέηξα δηα ηελ δηαθχιαμηλ ηνπ πεξηβάιινληνο απηνχ αθφκε θαη φηαλ

δελ ππάξρεη εηδηθή πξνο ηνχην λνκνζεηηθή δηάηαμηο».

206

ηΔ ΔΑ 327/1995 γηα ηε Ρνηφληα Θεζζαινλίθεο, ηΔ (Οι) 2068/1999 θιπ.

207

Βι. ζρεηηθά Κπξηαδόπνπινπ Κ., Πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη

ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία, δηδ. Γηαηξηβή, Θεζζαινλίθε 1993, Φηιίπνπ Γ., Ζ πξνζηαζία

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε πξνζηαζία ηεο ειεπζεξίαο ηεο ιαηξείαο, ζε

χκκεηθηα Δπ. πειησηφπνπινπ, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 701 επ., Σξηπνιηηζηώηε

Μ., εκείσκα ζηε ηΔ2068/1999, Ζ δηακάρε Δθθιεζίαο θαη Πνιηηείαο γηα ηε

Ρνηφληα Θεζζαινλίθεο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, 2000, ζ. 485 επ.

92

ε πξνζηαζία ηνπ λανχ θαη ηνπ κλεκείνπ ζπλάδνπλ θαη νδεγνχλ ζηελ απαγφξεπζε

εθηέιεζεο εξγαζηψλ.

Αλάινγε ζέζε έιαβε ην ηΔ κε ηελ απφθαζε (Οι) 2068/1999 γηα ηε Ρνηφληα208

ηελ

νπνία ζεψξεζε «ζεκαληηθήο πνιηηηζηηθήο αμίαο κλεκείν θαη λαφ». Καη ε απφθαζε

απηή θαζηζηά γιαθπξφ ην νληνινγηθφ ζηνηρείν ησλ δχν ηδηνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ

έξγνπ θαη θηίζκαηνο209

Σν 1993 κε αθνξκή ηε ζζελαξή επηκνλή θαηνίθσλ λα θαηαζθεπάζνπλ κεγαιχηεξν

λαφ ηεο Αγίαο Φηινζέεο ζηε Φηινζέε ην ηΔ έθξηλε φηη:

« 7…., λαη κελ απφ ην άξζξν 13 ηνπ πληάγκαηνο πξνζηαηεχεηαη ε ζξεζθεπηηθή

ειεπζεξία θαη ε ειεπζεξία ηεο ιαηξείαο, πιελ φκσο θαη ε άζθεζε ηεο ειεπζεξίαο

απηήο, πεξηερφκελν ηεο νπνίαο είλαη θαη ην δηθαίσκα αλέγεξζεο ηεξνχ λανχ,

ππφθεηηαη ζηνπο πεξηνξηζκνχο απφ ηηο άιιεο λνκηθά ηζνδχλακεο δηαηάμεηο ηνπ

πληάγκαηνο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ην άξζξν 24 πνπ πξνζηαηεχεη ην πεξηβάιινλ.

πλεπψο πξέπεη λα απνξξηθζνχλ σο αβάζηκνη νη ηζρπξηζκνί ησλ παξεκβαηλφλησλ, κε

ηνπο νπνίνπο πξνβάιιεηαη γεληθψο είηε φηη ε αλέγεξζε ηεξνχ λανχ, σο εθδήισζε ηεο

ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο, δελ ππφθεηηαη ζηηο πξνζηαηεπηηθέο ηνπ πεξηβάιινληνο

δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο θαη ησλ ζρεηηθψλ λφκσλ (βι. παξέκβαζε Απνζηφινπ -

Μαξνχδε θαη Γήκνπ Φηινζέεο), είηε φηη ζχκθσλα κε ηελ ηεξάξρεζε ησλ δηαθφξσλ

δηθαησκάησλ, αγαζψλ θαη αμηψλ, ε νπνία εκθηινρσξεί ζηηο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο,

ε ηθαλνπνίεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ιαηξείαο πξνεγείηαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο (βι. παξέκβαζε Ηεξνχ Νανχ Αγίαο Φηινζέεο (βι. θαη ηΔ

292/1984)210

».

Ζ απφθαζε απηή ππήγαγε ζην ρψξν λννχκελν σο θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ην

δηθαίσκα ηεο ιαηξείαο ρσξίο λα απνδερζεί ππεξνρή θάπνηνπ δηθαηψκαηνο. Δίλαη

ζαθέο φηη ε ζχγθξνπζε ζηελ πεξίπησζε απηή απνθεχρζεθε κε ην επηρείξεκα φηη ε

ιαηξεία ππφθεηηαη ζην θαζεζηψο πξνζηαζίαο ηνπ άξζ. 24 . θαηά ζπλέπεηα ην θπζηθφ

208

Βι. Σν 2000 ζ. 115 επ.

209

Κπξηαδόπνπινπ Κ., Δίλαη ε Ρνηφληα, εθηφο απφ Μλεκείν, θαη «Ναφο»; Με

αθνξκή ηελ απφθαζε ηΔ 2068/1999, Οι., Σν 2000, ζ. 81 επ., κε αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο θαζψο θαη αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηεο επηζηεκνληθήο

δηαθσλίαο ησλ θαζεγεηψλ Μαληηάθε θαη Παπαζηάζε.

210

Βι. Νφκνο θαη Φχζε 1994 ζ. 245 4επ. κε ζρφιην Παπαδεκεηξίνπ Γ.

93

πεξηβάιινλ ππεξηζρχεη. Ζ δεκηνπξγία λένπ ρψξνπ ιαηξείαο εθάκθζε κπξνζηά ζηελ

πξνζηαζία ηνπ ειεχζεξνπ θπζηθνχ ρψξνπ. Αλ αλαινγηζζεί θαλείο φηη πιείζηα φζα

κλεκεία ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο είλαη λανί, νη νπνίνη ζπλήζσο βξίζθνληαη ζε

ηφπνπο ηδηαίηεξεο θπζηθήο νκνξθηάο, θαζίζηαηαη ζαθέο φηη ην κειινληηθφ πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ θάκπηεηαη θαηά ην ηΔ κπξνζηά ζηελ θαηνρχξσζε ηνπ αδφκεηνπ,

ειεχζεξνπ ρψξνπ211

.

Οκνίσο ζα πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη, ζην κέηξν πνπ ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο θαηά ην χληαγκα απνηειεί δηθαίσκα ηνπ θαζελφο, αλεμάξηεηα απφ

ζξεζθεία, εζλφηεηα ή πεπνηζήζεηο, νπνηαδήπνηε ζρέζε κε επηινγέο κηζαιινδνμίαο ζα

πξέπεη λα ζεσξνχληαη σο επζέσο αληηθείκελεο ζην χληαγκα. Πηζαλφο αληίινγνο φηη

ε δηακφξθσζε ηαπηνηήησλ απαηηεί ηελ επηινγή ηεο κλήκεο εθείλεο πνπ λνκηκνπνηεί

ηελ εθάζηνηε ηαπηφηεηα, ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη φηη αληίθεηηαη ζηελ αμία ηνπ

αλζξψπνπ φπσο απηή εξκελεχεηαη ζε ζρέζε θαη κε ην άξζ. 24 . Ζ θαηνρχξσζε ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δελ επηηξέπεη ηελ επηινγή ηεο κλήκεο

πνπ ζα πξέπεη λα δηαζσζεί θαηά ηελ θξίζε εθάζηνπ, αιιά επηβάιιεη ηε δηάζσζε ηνπ

ελαπνκείλαληνο πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο γηα ηελ θαηνρχξσζε ηεο κλήκεο σο

φινπ212

θαη ηελ παξνρή ζηηο κειινχκελεο γελεέο ησλ επρεξεηψλ λα επηιέγνπλ θαη λα

απνδέρνληαη ηηο κλήκεο πνπ ηνπο αξκφδνπλ, φπσο ην έπξαμαλ εθάζηνηε θαη νη άιιεο

γελεέο πνπ πξνεγήζεθαλ (νξζά ή εζθαικέλα)213

. Τπφ ηελ έλλνηα απηή θαη ην άξζ. 5.1

. επηβάιεη ηελ απφξξηςε θάζε επηινγήο κηζαιινδνμίαο αιιά θαη ε αξρή ηεο

αεηθνξίαο θαζηζηά αλαγθαία θαη αλαπφθεπθηε ζπληαγκαηηθά ηελ αλνρή θαη ηελ

211

Γεληθφηεξν πξνβιεκαηηζκφ γηα ην δήηεκα βι. ζε Μαληηάθε Α., Ζ ζπληαγκαηηθή

πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ε ειεπζεξία ηεο ιαηξείαο. Με αθνξκή ηηο

ρξήζεηο ηεο Ρνηφληαο. Νφκνο θαη Φχζε 1995, ζ.43 επ., Απνζηνιάθε Γ., Πνιηηηζηηθφ

Πεξηβάιινλ, χγθξνπζε κεηαμχ ζξεζθεπηηθνχ (ιαηξεπηηθνχ) ραξαθηήξα θαη ηνπ

κλεκεηαθνχ (ηζηνξηθνχ) ραξαθηήξα ησλ Αγίσλ Μεηεψξσλ, ΠεξΓηθ 2/2001 ζ. 208 επ.

φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Οξθαλνπδάθε ., Ζ Ρνηφληα Θεζζαινλίθεο,

κεηαμχ «ζπξαλνημίσλ» θαη δηαρείξηζεο, ρφιην κε αθνξκή ηελ ΟιηΔ 2068/1999,

Σν 2000, ζ. 99 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο.

212

Αληί πνιιψλ γηα ην ζέκα Μ. Οπόιδεξ, Πεξί αλεθηηθφηεηνο, Καζηαληψηεο, 1998,

ζ. 100 επ, φπνπ θαη βηβιηνγξαθία.

213

Βι. θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Κπξηαδόπνπινπ Κ., Δίλαη ε Ρνηφληα, εθηφο απφ

Μλεκείν, θαη «Ναφο»; Με αθνξκή ηελ απφθαζε ηΔ 2068/1999, Οι., Σν 2000, ζ.

87 επ., κε αλαθνξέο ζηηο ηζηνξία ηεο Ρνηφληαο σο κλεκείνπ ηξηψλ ζξεζθεπκάησλ θαη

αλαιχζεηο γηα ηελ επίδξαζε ηεο ξχζκηζεο γηα ηελ επηθξαηνχζα ζξεζθεία.

94

ειεπζεξία ζηε δηακφξθσζε ζπλεηδήζεσλ θαη ηαπηνηήησλ. Τπφ ηελ έλλνηα απηή

δηαηππψζεηο φπσο ηεο ηΔ 245/1997214

ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη σο εμαηξεηηθέο θαη

πάλησο σο κε ζχκθσλεο κε ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο, φπσο πιένλ θαηνρπξψλεηαη ζην

χληαγκα.

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ θαη αλάπηπμε

Αλάινγνο νληνινγηθφο πξνβιεκαηηζκφο ηίζεηαη θαη γηα ηε ζρέζε ηνπ πεξηβάιινληνο

θαη ηεο αλάπηπμεο. Πνιιέο θνξέο ε ηζηνξία αλέδεημε έξγα αλζξψπηλα πνπ αθνξνχζαλ

ηελ ηερληθή πξφνδν ζε κλεκεία. Τδξαγσγεία, ηείρε, έξγα ππνδνκήο πάζεο θχζεσο

απνηεινχλ ίρλε πνιηηηζκνχ ζην ρψξν πνπ θξίλνληαη σο ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο θαη

επάμηα λα δηαηεξεζνχλ. Σα ζεκεξηλά έξγα ππνδνκήο δελ έρνπλ πξνθαλψο απνθηήζεη

αηζζεηηθή απηαμία θαη κάιηζηα δελ γίλνληαη πάληα λνεηά απφ ηνπο δεκηνπξγνχο ηνπο

σο έξγα δπλάκελα λα απνθηήζνπλ κλεκεηαθή ιεηηνπξγία. Ζ θξίζε γηα ην πνην αγαζφ

ζα θξηζεί σο επηθξαηέζηεξν απνηειεί ζηάζκηζε ε νπνία θαη απηή κε ηε ζεηξά ηεο

ιακβάλεη ρψξα ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ηδίσο ζε ζρέζε κε ην άζξ. 106 215

.

Με ηε ηΔ 53/1993 θξίζεθε αξρηθά φηη:

« εθ ηεο εηξεκέλεο δηαηάμεσο ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο θαη ησλ ζπλαθψλ πξνο

απηήλ αλσηέξσ δηαηάμεσλ ζπλάγεηαη φηη ε επηβαιινκέλε εηο ηελ πνιηηείαλ

ππνρξέσζηο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο δένλ λα απνηειή ζεκειηψδε γλψκνλα

θαηά ηελ ιήςηλ ησλ δεκνζίσλ απνθάζεσλ πνπ επηηξέπνπλ δξαζηεξηφηεηεο

ζπλεπαγνκέλαο πξνο ηελ αλαγθαζηηθή αλάπηπμε θαη ηδίσο πξνο ηελ ίδξπζηλ,

επέθηαζηλ, εθζπγρξνληζκφλ θαη ιεηηνπξγίαλ ησλ βηνκεραληψλ, εηο ηξφπνλ ψζηε ε κελ

έξεπλα ησλ ζπλαθψλ πεξηβαιινληηθψλ νηθνλνκηθψλ θαη ηερληθψλ δεηεκάησλ λα

γίλεηαη φρη ρσξηζηά αιιά κε πιήξε αιιεινζπζρέηηζηλ, ε δε απφθαζε λα δηέπεηαη

214

Βι. Νφκνο θαη Φχζε 2/1998, ζ. 417 επ κε ζρφιην Αλδξνπιάθε Β. Γηα ηε ζρέζε

ηεο εθθιεζίαο θαη ηεο ζξεζθείαο κε ην έζλνο θαη ηελ αλάπηπμε εζληθήο ζπλείδεζεο

θαζψο θαη γεληθφηεξν πξνβιεκαηηζκφ γηα ην δήηεκα βι. ζε Μαληηάθε Α., Οη ζρέζεηο

ηεο εθθιεζίαο κε ην θξάηνο- έζλνο, ηε ζθηά ησλ ηαπηνηήησλ, Νεθέιε, 2000.

215

Αληί άιισλ βι. θνπξή Π., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ην δίθαην

ησλ δεκνζίσλ ζπκβάζεσλ. Οη ηδηαίηεξεο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο. Ζ ρξεκαηνδφηεζε

αλαζθαθψλ απφ ηνλ θχξην ηνπ έξγνπ, Ζ κεηαθνξά αθηλήηνπ κλεκείνπ, Δηζήγεζε ζην




95

πξνερφλησο απφ ηελ επηθξαηεζηέξαλ αξρήλ ηεο πξνιήςεσο ηεο βιάβεο ηνπ

πεξηβάιινληνο. Δηδηθψηεξνλ δε θαηά ηελ ρνξήγεζηλ αδείαο ιεηηνπξγίαο πάζεο

κεραλνινγηθήο εγθαηαζηάζεσο δένλ πξσηίζησο λα ιακβάλεηαη ππ' φςηλ ε επίδξαζηο

απηήο επί ηνπ θπζηθνχ θαη αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο ηεο πεξηνρήο ελ φςεη θαη

ησλ ηπρφλ ηδηαηηέξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνχηνπ, απνθιεηνκέλεο ηεο ρνξεγήζεσο ηεο

αδείαο εηο πεξίπησζηλ θαηά ηελ νπνίαλ απεηιείηαη ζνβαξά βιάβε ή αιινίσζηο απηνχ ή

θίλδπλνο δηά ηελ πγείαλ αλζξψπσλ. Πάλησο, φκσο, ε θξίζηκνο αχηε εθηίκεζηο

ππφθεηηαη εηο ηνλ ηειηθφλ έιεγρνλ ηνπ αθπξσηηθνχ δηθαζηνχ, δπλακέλνπ λα

ζρεκαηίζε ηδίαλ δηθαληθήλ πεπνίζεζηλ δηά παληφο κέζνπ».

Δπηζεκάλζεθε ήδε φηη πδξαγσγεία, γέθπξεο, ηείρε θαη άιια έξγα ππνδνκψλ έρνπλ

αλαδεηρζεί ζε κλεκεία κέζα ζην ρξφλν θαη απνηεινχλ πάληα ηνκέα έθθξαζεο ηεο

αλζξψπηλεο θαληαζίαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ έθθξαζε ηερλνινγηθήο ππεξνρήο. Πνηα

απφ απηά απνηεινχλ πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη πνηα απφ απηά απνηεινχλ έξγα

αλζξψπηλεο θπξηαξρίαο ζηε θχζε216

είλαη έλα κείδνλ νληνινγηθφ εξψηεκα ην νπνίν

αλαδεηά απάληεζε ζην πιαίζην ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο.

Ζ αλάπηπμε ζπληζηά ηνκέα δεκηνπξγίαο πνιηηηζηηθνχ – αλζξσπνγελνχο

πεξηβάιινληνο κέζα απφ ηελ έληαμε ζην ρψξν ησλ ππνδνκψλ εθείλσλ πνπ

δεκηνπξγνχλ πνιηηηζκφ θαη απνηεινχλ θαη νη ίδηεο πνιηηηζκφ. Φαίλεηαη παξάδνμν

ζπλεπψο εθ πξψηεο λα πθίζηαηαη ζπγθξνπζηαθφ επίπεδν ζηε ζρέζε αλάπηπμεο θαη

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Απνηειεί φκσο ε δηαπίζησζε απηή αθνξκή γηα

αμηνιφγεζε ησλ αλζξψπηλσλ πξάμεσλ ζην ρξφλν. Πψο εθηηκάηαη ε κλήκε ησλ

ππνδνκψλ, ή ηα εξείπηα ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο ζε ζρέζε κε ηελ δεκηνπξγία

ππνδνκψλ ή ηελ έθθξαζε παξνχζαο αλζξψπηλεο δξάζεο;

εκαληηθή θαίλεηαη λα είλαη ε νξηνζέηεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο ζρεηηθήο δηάηαμεο

ελφςεη θαη ηνπ άξζ. 106 . ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία ηνπ ηΔ πνπ είρε δηακνξθσζεί

γηα ηελ πξνζηαζία κλεκείσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα κε αθνξκή ηελ αλάπηπμε έξγσλ

ππνδνκήο. H λνκνινγία κεηά ην 1975 δηακνξθψζεθε ζηαδηαθά θαη πξψηε ζεκαληηθή

απφθαζε ήηαλ ε ηΔ (Οι) 811/1977 πνπ αθνξνχζε ηελ ιεηηνπξγία

λαππεγνεπηζθεπαζηηθήο κνλάδαο ζην ιηκάλη ηεο Πχινπ νπφηε θαη θξίζεθε λφκηκε ε

αηηηνινγία απφθαζεο πνπ έθξηλε σο ζπκβαηή ηελ ιεηηνπξγία απηή κε ηελ πξνζηαζία

216

Βι. ην ελδηαθέξνλ βηβιίν ηεο Αζαλαζνπνύινπ Υ., Οηθνλνκηθή ειεπζεξία θαη

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002

96

ησλ κλεκείσλ. Αλάινγα έθξηλε θαη ε ηΔ (Οι) 4576/1977. ηαδηαθά ε λνκνινγία

φκσο πξνρψξεζε ζε ζπγθεθξηκέλεο ζηαζκίζεηο θαη θξίζεηο ρσξίο πάλησο λα

αλαηξείηαη ε ζεκαζία ηεο αλάπηπμεο. Ζ ηΔ 53/1993 επέθεξε ην δίρσο άιιν κία

αλαηξνπή. Σελ ίδηα πεξίνδν άγνλην ελψπηνλ ηνπ ηΔ θαη κηα ζεηξά δεηεκάησλ πνπ

αθνξνχζαλ ηα κεγάια έξγα ππνδνκήο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ζηελ Διιάδα.

ε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ήρζε ε ζεκειηαθή ζηάζκηζε γηα ηελ πξφνδν ησλ

επξσπατθψλ ππνδνκψλ ζηελ Διιάδα κε αθνξκή ηελ αλαγθαηφηεηα ηαπείλσζεο ηνπ

ιφθνπ Εαγάλη ζην ρψξνπ ηνπ Νένπ Γηεζλνχο Αεξνδξνκίνπ ησλ πάησλ217

. ην ιφθν

απηφ ππήξραλ κεγάιεο αμίαο αξραηνινγηθνί ζεζαπξνί, νη νπνίνη ζα «κεηαθέξνληαλ»

ζε άιιν ζεκείν γηα ηελ πξφνδν ησλ εξγαζηψλ ηνπ αεξνδξνκίνπ. Ο αθπξσηηθφο

δηθαζηήο βξέζεθε κπξνζηά ζηελ αλαγθαηφηεηα κηαο ζηάζκηζεο αλάκεζα ζηελ

ηζηνξία θαη ηε κλήκε κε ηελ πξφνδν θαη ην κέιινλ. Με ηε ηΔ (Οι) 2298-2300/1997,

ην δηθαζηήξην πξνέβε ζε ζηάζκηζε αμηψλ αλάκεζα ζηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο θαηά ην άξζξν 24.1 ηνπ . 1975/86 θαη ηεο ζπληαγκαηηθά

πξνζηαηεπηέαο αμίαο ηεο θαηαζθεπήο έξγσλ κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηε ρψξα θαη ηελ

εζληθή νηθνλνκία, ε νπνία ππάγεηαη ζην εχξνο ηνπ άξζξνπ 106 . 1975/86218

θαη

έθξηλε φηη ζε πεξίπησζε θαηαζθεπήο κεγάισλ ηερληθψλ έξγσλ κείδνλνο ζεκαζίαο

217

ηΔ 2399/1997, 3478/2000 θαη ηαπξνπιάθε Δ., ζρφιην ζηελ 2300/1997 Νφκνο

θαη Φχζε 1998, ζ. 164 θαη Σξνβά Δ., Αρειψνο, Ο ζεφο πνηακφο, ΠεξΓηθ 2001, ζ. 35

επ. Γηα ην δήηεκα ηεο ζηάζκηζεο ζηε λνκνινγία ηνπ ηΔ σο ζπληαγκαηηθήο αξρήο βι.

Παξαξά Π., Ζ ζπληαγκαηηθή πεξηπέηεηα ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο. Σν πνιηηηζηηθφ

Πεξηβάιινλ ζε ππνβάζκηζε, Σν 1996, ζ. 741 επ θαη παξαπνκπή αξ. 7., ηνχηε Γ., Ζ

πξνζηαζία ησλ θνηλφρξεζησο ρψξσλ πξαζίλνπ, ρφιηα ζηελ ηΔ 2242/1993, Κξηη Δ.,

2/Ηνχιηνο 1994, Αλη. άθθνπιαο, ζ. 331 επ. Βι. θαη ηελ ηΔ Οι 412/1993, ηΔ Οι

3754/81 θιπ.

218

χκθσλα κε ην άξζξν 106 ηνπ . 1975/86 ην νπνίν θαη δελ αλαζεσξήζεθε:

«1. Γηα ηελ εδξαίσζε ηεο θνηλσληθήο εηξήλεο θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ γεληνχ

ζπκθέξνληνο ην Κξάηνο πξνγξακκαηίδεη θαη ζπληνλίδεη ηελ νηθνλνκηθή

δξαζηεξηφηεηα ζηε Υψξα, επηδηψθνληαο λα εμαζθαιίζεη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε

φισλ ησλ ηνκέσλ ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, Λακβάλεη ηα επηβαιιφκελα κέηξα γηα ηελ

αμηνπνίεζε ησλ πεγψλ ηνπ εζληθνχ πινχηνπ, απφ ηελ αηκφζθαηξα θαη ηα ππφγεηα ή

ππνζαιάζζηα θνηηάζκαηα, γηα ηελ πξνψζεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ηελ

πξναγσγή ηδίσο ηεο νηθνλνκίαο ησλ νξεηλψλ, λεζησηηθψλ θαη παξακεζφξησλ

πεξηνρψλ.

2. Ζ ηδησηηθή νηθνλνκηθή πξσηνβνπιία δελ επηηξέπεηαη λα αλαπηχζζεηαη ζε βάξνο

ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο ή πξνο βιάβε ηεο εζληθήο

νηθνλνκίαο.»

97

γηα ηε Υψξα θαη ηελ Δζληθή Οηθνλνκία, δελ απνθιείεηαη λα επηηξαπεί απφ ηε

δηνίθεζε ε παξηζηάκελε σο απνιχησο αλαγθαία γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ

κεηαθνξά ζπγθεθξηκέλνπ κλεκείνπ ζε άιιν ηφπν απφ εθείλνλ ζηνλ νπνίν βξέζεθε,

αλαιφγσο ηνπ είδνπο θαη ηεο ζεκαζίαο ηνπ κλεκείνπ, δνζέληνο φηη ε θαηαζθεπή

έξγσλ ηεο σο άλσ εκβέιεηαο απνηειεί επίζεο ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπηέα αμία219

.

219

Δηδηθφηεξα κε ηελ απφθαζε ηΔ (Οι) 2300/1997 θξίζεθε φηη:

«8. Δπεηδή, ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο 1975 νξίδνληαη ηα εμήο : "1. Ζ πξνζηαζία

ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζηλ ηνπ Κξάηνπο. Σν

Κξάηνο ππνρξενχηαη λα ιακβάλε ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα πξνο

δηαθχιαμηλ απηνχ ... 6. Σα κλεκεία θαη αη παξαδνζηαθαί πεξηνραί θαη ζηνηρεία ηεινχλ

ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπ Κξάηνπο. Νφκνο ζέιεη, νξίζεη ηα αλαγθαία πξνο

πξαγκαηνπνίεζηλ ηεο πξνζηαζίαο ηαχηεο πεξηνξηζηηθά ηεο ηδηνθηεζίαο κέηξα, σο θαη

ηνλ ηξφπνλ θαη ην είδνο ηεο απνδεκηψζεσο ησλ ηδηνθηεηψλ". Με ηηο δηαηάμεηο απηέο

ηνπ πληάγκαηνο θαζηεξψλεηαη εηδηθψο, ην πξψηνλ, απμεκέλε πξνζηαζία ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, δειαδή ησλ κλεκείσλ θαη ινηπψλ ζηνηρείσλ πνπ

πξνέξρνληαη απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη ζπλζέηνπλ ηελ ηζηνξηθήλ,

θαιιηηερληθήλ, ηερλνινγηθήλ θαη ελ γέλεη πνιηηηζηηθήλ θιεξνλνκίαλ ηεο Υψξαο. Ζ

πξνζηαζία απηή πεξηιακβάλεη κεηαμχ άιισλ ηε δηαηήξεζε ησλ ελ ιφγσ πνιηηηζηηθψλ

ζηνηρείσλ ζην δηελεθέο. Δμ άιινπ, θαηά ην άξζξν 50 ηνπ Κ.Ν. 5351/1932 "πεξί

αξραηνηήησλ" (π.δ/γκα 9/24.8.1932, ΦΔΚ 275 Α') "απαγνξεχηαη άλεπ αδείαο ηνπ

Τπνπξγνχ ηεο Παηδείαο", (ήδε Πνιηηηζκνχ) "ή πιεζίνλ αξραίσλ επηρείξεζηο έξγνπ

δπλακέλνπ λα βιάςε απηά ακέζσο ή εκκέζσο" (πεξ. 2) θαζψο θαη "νηαδήπνηε

εξγαζία επί θηηξίσλ ή ιεηςάλσλ ή εξεηπίσλ αξραίσλ θαη αλ έηη δελ επηθέξεη δεκίαλ

ηηλα" (πεξ. 3). Καηά ηελ έλλνηα ησλ πην πάλσ δηαηάμεσλ, θαη δε ησλ δηαηάμεσλ ηνπ

αξραηνινγηθνχ λφκνπ, εξκελεπφκελσλ ελφςεη ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ πνπ

ήδε παξαηέζεθαλ, θαη' αξρήλ επηβάιιεηαη ζηε δηνίθεζε ε ιήςε παληφο κέηξνπ,

θξηλνκέλνπ αξκνδίσο σο πξνζθφξνπ, γηα ηελ πξνζηαζίαλ ησλ αξραίσλ κλεκείσλ, ε

νπνία, θαηά πεξίπησζε, θαη αλαιφγσο ηεο θχζεο ησλ κλεκείσλ, κπνξεί λα

πεξηιακβάλεη θαη ηε δηαηήξεζή ηνπο ζηνλ ηφπν πνπ επξέζεζαλ. ε πεξίπησζε φκσο

θαηαζθεπήο κεγάισλ ηερληθψλ έξγσλ κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηε Υψξα θαη ηελ Δζληθή

Οηθνλνκία, δελ απνθιείεηαη λα επηηξαπεί απφ ηε δηνίθεζε ε παξηζηάκελε σο

απνιχησο αλαγθαία γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ κεηαθνξά ζπγθεθξηκέλνπ κλεκείνπ

ζε άιιν ηφπν απφ εθείλνλ ζηνλ νπνίν βξέζεθε, αλαιφγσο ηνπ είδνπο θαη ηεο

ζεκαζίαο ηνπ κλεκείνπ, δνζέληνο φηη ε θαηαζθεπή έξγσλ ηεο σο άλσ εκβειείαο

απνηειεί επίζεο ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπηέα αμία (άξζξν 106 παξ. 1 ηνπ

πληάγκαηνο). ηελ πεξίπησζε απηή, φηαλ δειαδή γηα ηελ θαηαζθεπή έξγνπ κείδνλνο

ζεκαζίαο γηα ηελ Δζληθή Οηθνλνκία απαηηείηαη ε κεηαθίλεζε αξραίνπ κλεκείνπ, ζηε

δηνίθεζε (θαη εηδηθφηεξα ζηνλ Τπνπξγφ Πνιηηηζκνχ) απφθεηηαη, κεηά απφ εθηίκεζε

ηεο γλψκεο ησλ αξκνδίσλ ηερληθψλ νξγάλσλ, φπσο είλαη θαη' εμνρήλ πξνθεηκέλνπ

πεξί αξραηνηήησλ ην Κεληξηθφ Αξραηνινγηθφ πκβνχιην, λα ζηαζκίζεη ηελ αλάγθε

αθελφο ηεο θαηαζθεπήο ηνπ έξγνπ θαη αθεηέξνπ ηεο κεηαθίλεζεο ηνπ αξραίνπ

κλεκείνπ, πεξαηηέξσ δε ελδερνκέλσο λα απνθαζίζεη αηηηνινγεκέλα θαη ηε κεηαθνξά

ηνπ κλεκείνπ ζε άιιν θαηάιιειν ρψξν, ππφ φξνπο θαη πξνυπνζέζεηο πνπ

δηαζθαιίδνπλ ηελ απνηξνπή βιάβεο ηνπ θαη ηε δηαηήξεζή ηνπ σο ζηνηρείνπ ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο ηεο Υψξαο. Σα πην πάλσ δελ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηε

Γηεζλή χκβαζε ησλ Παξηζίσλ "δηά ηελ πξνζηαζίαλ ηεο Παγθνζκίνπ Πνιηηηζηηθήο

θαη Φπζηθήο θιεξνλνκίαο" πνπ θπξψζεθε κε ηνλ λ. 1126/1981, ΦΔΚ 32 η.Α' (άξζξα

98

Ζ απφθαζε απηή πξνρψξεζε ζε κηα αμηνινγηθή θξίζε ελφςεη ηεο αλάπηπμεο ησλ

κεγάισλ ηερληθψλ έξγσλ κε κείδνλα ζεκαζία γηα ηε Υψξα θαη ηελ Δζληθή

Οηθνλνκία, πξνο ράξηλ ηεο νπνίαο είλαη δπλαηφ λα θάκπηεηαη ε πξνζηαζία ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο220

. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζηάζκηζε αθνξά κηα ζεκειηαθή

θξίζε ηζηνξηθήο πξννπηηθήο θαη θφζηνπο. Γελ αθνξά δειαδή απιά ηελ κεηαμχ δχν

δηαθνξεηηθψλ δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο επηινγή ηνπ πνιηηεηαθνχ δένληνο, αιιά

κεηαμχ δχν δηαθνξεηηθψλ θιηκάθσλ αμηψλ221

. Γηα ην ζθνπφ απηφ άιισζηε γίλεηαη

επζεία αλαθνξά ζηελ ζηάζκηζε αμηψλ απφ ηελ απφθαζε. Ζ θξηζηκφηεηά ηεο ππήξμε

νπζηψδεο, φζν θαη ν ξεαιηζκφο ζηνλ νπνίν θαηέθπγε γηα λα κελ δηαθνπεί ην

εθηεινχκελν έξγν. Ζ λνκνινγηαθή απηή ζέζε επαλαιήθζεθε θαη γηα άιια έξγα222

,

πξφζθαηα δε θαη κε αθνξκή θάπνηα Οιπκπηαθά Δξγα223

.

4 θαη 5 ηεο χκβαζεο, ε νπνία, εηδηθφηεξα, επηβάιιεη πεξ. δ' ηνπ άξζξνπ 5 - ζηα

Κξάηε - Μέιε λα "πξνζπαζήζνπλ ελ ησ κέηξσ ηνπ δπλαηνχ" "λα ιάβνπλ ηα

θαηάιιεια λνκηθά, επηζηεκνληθά, ηερληθά, δηνηθεηηθά θαη νηθνλνκηθά κέηξα δηά ηνλ

πξνζδηνξηζκφλ, πξνζηαζίαλ, ζπληήξεζηλ, αμηνπνίεζηλ θαη επαλφξζσζηλ ηεο ελ ιφγσ

θιεξνλνκίαο"), νχηε ζην άξζξν 2 ηεο χκβαζεο ηνπ Λνλδίλνπ "δηά ηελ πξνζηαζίαλ

ηεο Αξραηνινγηθήο θιεξνλνκίαο" πνπ θπξψζεθε κε ηνλ λ. 1127/1981 (ΦΔΚ 32 η.Α'),

ην νπνίν άξζξν νξίδεη φηη: "Mε ζθνπφλ ηελ δηαζθάιηζηλ ηεο πξνζηαζίαο ησλ κε

αλαθαιπθζέλησλ εηζέηη αληηθεηκέλσλ θαη πεξηνρψλ φπνπ θείληαη θξπκκέλα

αξραηνινγηθά αληηθείκελα, έθαζηνλ ζπκβαιιφκελνλ κέξνο αλαιακβάλεη λα ιάβε

ηνηαχηα κέηξα, θαζ' φζνλ είλαη ηνχην δπλαηφλ ψζηε : α) λα πεξηνξίζε θαη λα

πξνζηαηεχζε ζέζεηο θαη πεξηνράο αξραηνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο β) λα δεκηνπξγήζε

εθεδξηθάο δψλαο, δηά ηελ δηαηήξεζηλ ηεο πιηθήο καξηπξίαο, ε νπνία ζα απνηειέζε

αληηθείκελνλ εξεχλεο ππφ κεηαγελεζηέξσλ γελεψλ αξραηνιφγσλ».

220

Βι. εμάιινπ θαη ηηο ηΔ ΔΑ 120/1997 θαη 194/1997.

221

Γηα ηε ζρέζε ηνπ πεξηβάιινληνο κε άιια αγαζά βι. Καιιία Αλησλίνπ Α., Ζ

αμηνιφγεζε ηνπ αγαζνχ πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε ηα ινηπά αγαζά ζηε λνκνινγία ηνπ

ηΔ θαη ηνπ ΓΔΚ, ΠεξΓηθ 2/1999 ζ. 182 επ.. Γηα έλα γεληθφηεξν πξνβιεκαηηζκφ ζε

ζρέζε κε ηηο αμίεο ζην δίθαην βι. Hart H.L.A., Positivism and the separation of law

and morals, Harvard Law review, 1958, ζ. 593- 629, Grzegorczyk Ch., La théorie

générale des valeurs et le droit, LGDJ, 1982, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία,

Perelman C., Droit, morale et philosophie, LGDJ, 1968, φπνπ θαη αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία, Van de Kerchove M., Ost F., Le système juridique entre ordre et

désordre, PUF, 1988.

222

Με ηελ απφθαζε ηΔ (Οι) 3478/2000 ην πκβνχιην Δπηθξαηείαο επηιήθζεθε

αηηήζεσλ αθπξψζεσο πεξηβαιινληηθψλ ελψζεσλ ζηξεθφκελσλ θαηά ΚΤΑ κε ηελ

νπνία εγθξίζεθαλ νη πεξηβαιινληηθνί φξνη γηα ηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία έξγσλ

κεξηθήο εθηξνπήο ηνπ άλσ ξνπ ηνπ Αρειψνπ πνηακνχ πξνο ηε Θεζζαιία θαη

ζπγθεθξηκέλα:

99

Οπζηψδεο ζηνηρείν πνπ ζα πξέπεη λα δηεξεπλεζεί είλαη απηφ ηνπ ηερληθνχ έξγνπ κε

κείδνλα ζεκαζία γηα ηε Υψξα θαη ηελ Δζληθή Οηθνλνκία ππφ ην πξίζκα ηνπ άξζ. 106

. Ο ραξαθηεξηζκφο ελφο έξγνπ σο ηέηνηνπ είδνπο γίλεηαη απφ ην δηθαζηήξην

ζχκθσλα θαη κε ηηο παξαδνρέο ηεο δηνίθεζεο. Αλάγεηαη φκσο ζε ζπληαγκαηηθή θξίζε

πνην έξγν ελ ηέιεη εληάζζεηαη ζηελ θαηεγνξία απηή.

Παξάιιεια φκσο επηζεκαίλεηαη φηη κε ηελ πξφζθαηε απφθαζε ηνπ ηΔ (Οι)

613/2002 θξίζεθε σο αθπξσηέα έγθξηζε πεξηβαιινληηθψλ φξσλ ιφγσ κε επαξθνχο

πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κεηά απφ ζηάζκηζε

ζχκθσλα θαη κε ην άξζ. 106 . Σν ηΔ ζηελ απφθαζε απηή έζεζε εθ λένπ ην δήηεκα

ηεο ζηάζκηζεο κε ηξφπν πεξηζζφηεξν αλαιπηηθφ, αλ θαη ρσξίο λα αλαηξεί ηηο

πξνεγνχκελεο ζέζεηο ηνπ.

Δηδηθφηεξα αλαθέξεη ε απφθαζε απηή φηη:

«7. Καηά ηελ ιήςε, εμ άιινπ, ησλ κέηξσλ απηψλ ηα φξγαλα ηεο λνκνζεηηθήο θαη

εθηειεζηηθήο εμνπζίαο νθείινπλ, θαηά ηελ έλλνηα ηεο αλσηέξσ δηαηάμεσο,

εξκελεπνκέλεο ελ φςεη θαη ησλ άξζξσλ 106 θαη 22 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο, λα

ζηαζκίδνπλ θαη άιινπο παξάγνληεο αλαγφκελνπο ζην γεληθφηεξν εζληθφ θαη δεκφζην

ζπκθέξνλ, φπσο είλαη εθείλνη πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο ζθνπνχο ηεο νηθνλνκηθήο

α. ηνπ θξάγκαηνο, ηακηεπηήξα θαη πδξνειεθηξηθνχ ζηαζκνχ ζηελ πεξηνρή

Μεζνρψξα, β. ζήξαγγαο κήθνπο 7.4000 κ. απφ Μεζνρψξα έσο ηε πεξηνρή Γιχζηξα,

γ. θξάγκαηνο, ηακηεπηήξα θαη πδξνειεθηξηθνχ ζηαζκνχ ζηελ πεξηνρή πθηάο,

ζήξαγγαο εθηξνπήο ηνπ ξνπ ηνπ πνηακνχ πξνο ηε Θεζζαιία κήθνπο 17.400 ρικ. Καη

πδξνειεθηξηθνχ ζηαζκνχ Καη ε. αλαξξπζκηζηηθήο δεμακελήο θαη πδξνειεθηξηθνχ

ζηαζκνχ ζηελ πεξηνρή Μαπξνκκαηίνπ Ν. Καξδίηζαο. Οη αηηνχληεο ζηξέθνληαη

εμάιινπ κε ρσξηζηή αίηεζε αθπξψζεσο θαη θαηά ππνπξγηθήο απφθαζεο ηνπ

Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ κε ηελ νπνία εγθξίζεθε ηειηθψο ε πξαγκαηνπνίεζε ησλ έξγσλ

εθηξνπήο πνπ πξνβιέπνληαη ζηε ΜΠΔ ζχκθσλα κε ηε κειέηε απηή θαη κε ηνπο

πξφζζεηνπο φξνπο πνπ ζπλέηαμε ε εηδηθή επηηξνπή ηνπ ΤΠΠΟ. Οη αηηήζεηο

ζπλεθδηθάζζεθαλ ιφγσ ζπλάθεηαο. ηε ηΔ (Οι.) 3478/2000 ην Γηθαζηήξην,

επαλαιακβάλεη ηε ζέζε πνπ δηαηχπσζε κε αθνξκή ηε γλσζηή ππφζεζε γηα ην Εαγάλη

ηνπ αεξνδξνκίνπ ησλ πάησλ, ζηαζκίδνληαο κεηαμχ ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ άξζξνπ 24 .

θαη 106 θαη 22 παξ. 1 κε ηξφπν πνπ ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο λα

ζπκπνξεχεηαη κε ζηαζκίζεηο γεληθφηεξνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, ψζηε λα

εμαζθαιίδεηαη ε βηψζηκε αλάπηπμε, ρσξίο φκσο λα παξεκπνδίδεηαη ε εθηέιεζε

κεγάισλ ηερληθψλ έξγσλ απαξαίηεησλ γηα ηελ εζληθή άκπλα ή ηελ εζληθή νηθνλνκία

θαη πνπ ηθαλνπνηνχλ δσηηθέο αλάγθεο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ζε εμαηξεηηθέο

πεξηπηψζεηο, εθφζνλ δηαπηζησζεί φηη δελ ππάξρεη ελαιιαθηηθή ιχζε. ρεηηθά θαη

Σξνβά Δ., Αρειψνο, Ο ζεφο πνηακφο, (θέςεηο κε αθνξκή ηελ ηΔ Οι. 3478/2000)

ζε Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 2001, ζ. 35 επ.

100

αλαπηχμεσο, ηεο αμηνπνηήζεσο ηνπ εζληθνχ πινχηνπ, ηεο εληζρχζεσο ηεο

πεξηθεξεηαθήο αλαπηχμεσο θαη ηεο εμαζθαιίζεσο εξγαζίαο ζηνπο πνιίηεο, δειαδή

ζθνπνχο γηα ηνπο νπνίνπο ιακβάλεηαη πξφλνηα ζην χληαγκα θαη, ζπγθεθξηκέλα, ζηα

πξναλαθεξφκελα άξζξα 106 θαη 22 παξ. 1. Ζ επηδίσμε φκσο ησλ ζθνπψλ απηψλ θαη

ε ζηάζκηζε ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ αληηζηνίρσλ ελλφκσλ αγαζψλ πξέπεη λα

ζπκπνξεχεηαη πξνο ηελ ππνρξέσζε ηεο Πνιηηείαο λα κεξηκλά γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη βηψζηκε αλάπηπμε, ζηελ

νπνία απέβιεςε ν ζπληαθηηθφο αιιά θαη ν θνηλνηηθφο λνκνζέηεο. Καηά ηελ ζηάζκηζε

εμ άιινπ απηή, ζε ζπκκφξθσζε πξνο ηελ αξρή ηεο πξνιήςεσο θαη πξνθπιάμεσο

ζηνλ ηνκέα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ απνξξέεη απφ ηηο αλσηέξσ

δηαηάμεηο, ηα αξκφδηα φξγαλα ηεο Πνιηηείαο πξέπεη λα ιακβάλνπλ πξνερφλησο ππ’

φςηλ ηελ ηπρφλ χπαξμε ηδηαηηέξνπ θηλδχλνπ γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ απφ ηελ

θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία ζπγθεθξηκέλνπ έξγνπ ή ηελ αλάπηπμε ζπγθεθξηκέλεο

δξαζηεξηφηεηαο θαη λα κε παξέρνπλ ηε ζρεηηθή έγθξηζε αλ δηαπηζηψζνπλ

αηηηνινγεκέλα φηη ν θίλδπλνο απηφο, ζηνλ νπνίν πεξηιακβάλεηαη θαη ν

επαπεηινχκελνο απφ ελδερφκελε πιεκκειή ιεηηνπξγία ηνπ έξγνπ, ππεξαθνληίδεη

πξνδήισο ηα πξνζδνθψκελα νθέιε απφ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ. ε θάζε, πάλησο,

πεξίπησζε πξέπεη, πξνθεηκέλνπ ε ζηάζκηζε απηή λα γίλεηαη θαηά ηξφπν

αληαπνθξηλφκελν ζηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ησλ εθαηέξσζελ δηαθπβεπνκέλσλ

ελλφκσλ αγαζψλ, λα εθηίζεληαη θαη λα ζπλεθηηκψληαη θαηά ηξφπν επαξθή αθ’ ελφο

κελ ν ηξφπνο θαη ε κέζνδνο θαηαζθεπήο θαη ιεηηνπξγίαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο

εγθαηαζηάζεσο θαη αθ’ εηέξνπ ν εηδηθφηεξνο ραξαθηήξαο ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο, ην νπνίν πξνζδνθάηαη φηη ζα εμππεξεηεζεί απφ ην έξγν ή ηελ

δξαζηεξηφηεηα απηή, δεδνκέλνπ φηη ε θαηά ηα αλσηέξσ επηβαιιφκελε ζηάζκηζε

ζπλαξηάηαη εθάζηνηε κε ην είδνο θαη ηελ έθηαζε ηεο επαπεηινχκελεο βιάβεο θαη ηελ

θχζε ηεο εμππεξεηνχκελεο κε ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ αλάγθεο. λνκνζεζίαο θαη

επαξθή γηα λα πξνζδψζνπλ έξεηζκα ζηελ πξάμε».

Καηά ηελ απφθαζε απηή ε αξρή ηεο πξφιεςεο θαη ηεο πξνθχιαμεο απνηεινχλ

ζεκείν αηρκήο γηα ηελ ζπληαγκαηηθή ζηάζκηζε. Ο λνκηθφο ξεαιηζκφο απνηειεί

απφδεημε ηεο επηινγήο ηεο θαηαιιειφηεξεο ιχζεο. Ζ επηινγή ηεο λνκνινγίαο ελφςεη

ησλ δηθαζηηθψλ ζπγθξνχζεσλ επηιχεη δηα ηνπ ιφγνπ ην δήηεκα εηζθέξνληαο ζηε

δηαδξνκή ηεο αεηθνξίαο ησλ έξγσλ θαη ηελ αεηθνξία ησλ ιέμεσλ.

223

ηΔ (Οι) 2173/2002

101

Ζ ζπκπεξηθνξά ηεο λνκνινγίαο είλαη ζαθψο έθθξαζε πξαγκαηηζκνχ, αλαγθαίνπ

πηζαλψο, αιιά ππφ φιεο ηηο εθδνρέο ζπλερφκελνπ κε ηελ ηζηνξηθή επηινγή ηεο

ζπλέρεηαο ή ηεο αζπλέρεηαο πνπ επηβάιεη εθάζηνηε ε εμνπζία πνπ επηθξαηεί. Καηά ην

ζθέινο απηφ ε κλήκε είλαη εμαξηψκελε απφ ηελ εμνπζία. Σν απηφ θαη ε αηζζεηηθή.

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ θαη πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνύ

H πξνζηαζία ησλ θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ φπσο θαηνρπξψζεθε ζηελ Διιάδα κεηά ην

1950, απνηέιεζε αθνξκή γηα ζεκαληηθέο ζηαζκίζεηο αγαζψλ θαη ζπκθεξφλησλ.

Κακπή224

ζηε λνκνινγία ηνπ ηΔ θξίλεηαη ε απφθαζε ηΔ (Οι) 810/1977 ε νπνία

αθνξνχζε ηελ ίδξπζε κνλάδαο επηζθεπήο πινίσλ ζηνλ φξκν ηεο Πχινπ ππφ ην

θαζεζηψο πξνζηαζίαο θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ. Ζ απφθαζε απηή ππήξμε ε πξψηε πνπ

επέβαιιε ζηαζκίζεηο ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ελφςεη ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο.

Σν άξζ. 24 . βξίζθεηαη ζπρλά ζε αληηπαξέζεζε κε επελδχζεηο νη νπνίεο έρνπλ

ππαρζεί ζην θαζεζηψο ηνπ άξζ. 107 . γηα ηελ πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ Ζ

πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ ζχκθσλα κε ην άξζξν 107 . ππήξμε παξάγσλ

εκπηζηνζχλεο ηνπ θεθαιαίνπ πνπ εηζήιζε ζηελ Διιάδα ηελ επνρή ηνπ ρεδίνπ

Μάξζαι225

. ην ηέινο ηνπ 20νπ

αηψλα ην πδ 2687/53, θαη ελψ είρε εγθαζηδξπζεί

πιήξσο ε ειεπζεξία θηλήζεσο θεθαιαίσλ ιφγσ ηνπ θνηλνηηθνχ θαζεζηψηνο ηεο

εληαίαο αγνξάο, επηβηψλεη ε ξχζκηζε απηή πξνζθέξνληαο επθαηξίεο ζηελ εξκελεία λα

ζίμεη έλα θξίζηκν δήηεκα. Απνθιεηζηηθά ειιεληθφ θαηλφκελν, απνδεηθλχεη ηελ ζε

224

Βι. θαη Γειεγηάλλε Γ., Εεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο,

αλσηέξσ, ζ. 1039 επ.

225

Γηα έλα γεληθφηεξν πξνβιεκαηηζκφ σο πξνο ην δήηεκα βι. αληί πνιιψλ Mαπξηά

Κ., H ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ μέλσλ επελδχζεσλ θαηά ην ειιεληθφ δίθαην, Tν

1975, ζ. 41 επ., Γαγηόγινπ Π., H ζπληαγκαηηθφηεηα ζπκπιεξψζεσο ή

ηξνπνπνηήζεσο λφκνπ ―εθάπαμ εθδηδφκελνπ‖ EιΓλεο 25 ζ. 276 επ., Γξπιιεξάθε Η.,

Eπελδχζεηο θαη πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ , Zαραξφπνπινο, 1975, ηνπ ίδηνπ H

πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ θαηά ην λέν χληαγκα λδ 2687/53, Zαραξφπνπινο,

1976 θνθ., Mεηζόπνπινπ Γ., H πξνζηαζία ησλ πεξηνπζηαθψλ δηθαησκάησλ θαη’αξζ.

1 ηνπ πξψηνπ πξνζζέηνπ Πξσηνθφιινπ ηεο EΓA, Tν ζ. 217 επ., Παπαδεκεηξίνπ

Γ., Kξαηηθφο Παξεκβαηηζκφο θαη χληαγκα, ζε Tεηξάδηα πληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, ζ.

55 επ. ζ. 63, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Παπιόπνπινπ Π., O ζεζκφο ησλ ―εθ’άπαμ

―εθδηδνκέλσλ λφκσλ ζην πιαίζην ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975 EιΓλε 27. ζ. 798 επ.

102

ζπληαγκαηηθφ επίπεδν αλαγσγή ηεο δηεζλνχο επηθπιαθηηθφηεηαο ζηε Υψξα θαη ηελ

απνδνρή απφ ην χληαγκα ηεο ζρεηηθήο ζπλζήθεο επηδηψθνληαο λα ηελ άξεη226

.

Ζ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, έζησ θαη αλ ηα θεθάιαηα εμσηεξηθνχ

θαιχπηνληαη απφ λφκνπο απμεκέλεο ηππηθήο ηζρχνο, ζα πξέπεη λα νδεγεί ζε ιχζεηο

πνπ εληάζζνπλ ηε ξχζκηζε ηνπ άξζ. 107 . (εθφζνλ επιφγσο ηζρχεη θαη παξά ηαχηα)

ζην ρψξν φπσο απηφο νξίδεηαη θαη πξνζηαηεχεηαη ζην χληαγκα. Ζ πξφζθαηε

απφθαζε ηΔ(Οι) 613/2002 πνπ ζα αλαπηπρζεί πην θάησ γηα ηελ επέλδπζε ησλ

κεηαιιίσλ ρξπζνχ ζηα ηάγεηξα ηεο Υαιθηδηθήο πνπ παξέθακςε ην δήηεκα απνηειεί

νδεγφ γηα ην δήηεκα θαη γηα ηηο επηινγέο πνπ πξπηαλεχνπλ. Ζ αξρή ηεο αεηθνξίαο

ππήξμε ην ζεκείν αηρκήο θαη ζηελ απφθαζε απηή.

πλεπψο ζα θξηλφηαλ εχινγν κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο εληαίαο επξσπατθήο αγνξάο

νη ξπζκίζεηο πνπ βαζίζζεθαλ ζην άξζ. 107 . θαη αθνξνχλ αγαζά φπσο ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ λα αλάγνληαη ζε ξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ηνπ

δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο θαη λα θάκπηνληαη έλαληη ηεο πξνζηαζίαο ησλ θεθαιαίσλ

εμσηεξηθνχ νςέπνηε απηή ηζρχεη. Σνχην ζα ήηαλ θαη ζχκθσλν κε ηελ αξρή ηεο

αλαινγηθφηεηαο ζην κέηξν πνπ φπσο δηαπηζηψζεθε ήδε ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

ζπρλά ζέηεη ζην πεξηζψξην ηελ πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο. Θα ήηαλ ζπλεπψο

παξάδνμν λα θάκπηεηαη ε ίδηα ε ηδηνθηεζία αιιά ηα θεθάιαηα εμσηεξηθνχ, έλλνηα ε

νπνία θαηά κείδνλα ιφγν δελ πθίζηαηαη πιένλ, λα επηβάιινπλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ θαη επξσπατθή νινθιήξσζε

Ζ δηαπίζησζε ηεο αλαγσγήο ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ζεκαληηθψλ δεηεκάησλ πνπ

αθνξνχλ ηελ δεκηνπξγία επξσπατθψλ ππνδνκψλ αιιά θαη ελφο ζπζηήκαηνο αμηψλ

πνπ ζπληζηνχλ ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο, φπσο ζα

δηαπηζησζεί πην θάησ, ζα ήηαλ δπλαηφ λα ζπληειέζεη ζε έλα ζπλνιηθφηεξν

πξνζδηνξηζκφ ηνπ πιαηζίνπ ζην νπνίν εληάζζεηαη ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ιφγσ θαη ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο Έλσζεο γηα ηελ αλάπηπμε

226

Παπιόπνπινπ Π., Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο ή κήπσο ησλ αληηιήςεψλ καο

γηα ην χληαγκα. Δθεκεξίδα ην Βήκα 12/2/1995 θαη Σξνβά Δ., Ηδηνθηεζία θαη

Πεξηβάιινλ ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Δλαο αεηθφξνο ηφπνο γηα ηελ Πνιηηεία, ζε

ζε Σν Νέν χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ, αλσηέξσ, ζ. 144 επ.

103

ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο

ζεκαζίαο,227

.

Ζ ζέζε απηή ζπλάδεη θαη κε ηελ πξνζζήθε ηεο εξκελεπηηθήο δήισζεο ηνπ άξζξνπ 28

. κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001228

, ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«Σν άξζξν 28 απνηειεί ζεκέιην γηα ηε ζπκκεηνρή ηεο Υψξαο ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο

επξσπατθήο νινθιήξσζεο.»229

.

227

Αληί πνιιψλ βι. Μάλεζε Α., Σν χληαγκα ζην θαηψθιη ηνπ 21νπ

αηψλα,

Αλάηππν ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ, Αζήλα 1993, ζ. 460 επ, Σζάηζνπ Γ., Δπίκαρεο

έλλνηεο ηεο επξσπατθήο ελσζηαθήο ηάμεο, Αλη άθθνπιαο, 1997, αιιά θαη Weiler

J.H.H., The Constitution of Europe, Cambridge University press, 1999, Weiler

J.H.H., Federalism and Constitutionalism: Europe's Sonderweg, ζε

http://www.jeanmonnetprogram.org/papers/00/001001.html,

Weiler J.H.H., Ballmann A., Haltern U., Hofmann H., Mayer F., Schreiner-

Linford S., Certain Rectangular Problems of European Integration

("http://www.iue.it/AEL/EP/index.html") (1996), ηδίσο βι. Cremona M., Flexible

Models: External Policy and the European Economic Constitution, ζε De Wille- Scott

(ed) Constitutional Change in the EU, From Uniformity to Flexibility, Hart Publishing

2000, ζ. 59 επ φπνπ θαη βηβιηνγξαθία, ε νπνία ζαθψο δηεξσηάηαη θαηά πφζνλ ε

πηνζέηεζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ζπλεπάγεηαη θαη ζε πνηα έθηαζε απνδνρή ηνπ

Οηθνλνκηθνχ πληάγκαηνο ηεο Έλσζεο, Troper M., En guise d’introduction la

théorie constitutionnelle et le droit constitutionnel positif, Cahiers du Conseil

Constitutionnel no. 9, Souveraineté de l’Etat et hiérarchie des normes dans la

jurisprudence constitutionnelle, Pellet A., Le Conseil Constitutionnel, La

Souveraineté et les Traites, Cahiers du Conseil Constitutionnel, no. 4, Vedel G.,

Schengen et Maastricht (a propos de la décision no 91-294 DC du Conseil

constitutionnel du 25 juillet 1991, RFD adm 8 (2) 1992, ζ. 173 επ,

228

Γηα ηελ αλαζεψξεζε ηνπ άξζξνπ 28 ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο ζε ζρέζε κε ηελ

επξσπατθή ελνπνίεζε βι. Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Οη ζρέζεηο ηεο ειιεληθήο κε

ηελ επξσπατθή έλλνκε ηάμε (Με αθνξκή ηελ πξφηαζε αλαζεψξεζεο ησλ ζρεηηθψλ

ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ), Σν 2000, ζ. 1093 επ., θνπξή Β., πλνιηθή απνηίκεζε

ηνπ αλαζεσξεηηθνχ εγρεηξήκαηνο, ζε Σν Νέν χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ,

Σζάηζνπ Γ., Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε. Ξ (Δπηκέιεηα), Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 457

επ.

229

Αληί άιισλ βι. Βεληδέινπ Δ., Ζ ζρέζε ηεο ειιεληθήο κε ηελ θνηλνηηθή έλλνκε

ηάμε θαη ην δηεζλέο δίθαην σο αληηθείκελν ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, Σν

2000, ζ. 493 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο, θαλδάκε Ν.,

Σν θξάηνο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, Η., Αλη. άθθνπιαο 1986, κε αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία, Βεληδέινπ Δ., Ζπξφθιεζεηνπ Δπξσπατθνχ πληάγκαηνο, άθθνπιαο,

Θεζζαινλίθε, 2003, Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Διιεληθφ πληαγκαηηθφ Γίθαην

θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Αλη. άθθνπιαο, 1996, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, θαη

γεληθφηεξα βι. Μάλεζε Α., Σν χληαγκα ζην θαηψθιη ηνπ 21νπ

αηψλα, Αλάηππν ηεο

Αθαδεκίαο Αζελψλ, Αζήλα 1993, ζ. 467 επ. Δπηζεκαίλεηαη πάλησο φηη ε

εξκελεπηηθή δήισζε ηνπ άξζξνπ 28 . πεξηνξίζζεθε ζε αλαθνξά ζην άξζξν 28 σο



104

Σν άξζξν 24 . θαη ε ξχζκηζε γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ζα εξκελεχεηαη

αλαγθαία ζην πιαίζην ησλ αλσηέξσ θαλφλσλ θαη κε απνθιεηζηηθφ ζηφρν ηελ πξφνδν

θαη αλάπηπμε ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

επξσπατθήο ζεκαζίαο230

. Ζ ζέζε απηή ζεκαζηνδνηεί έλαλ ηθαλφ αξηζκφ επηινγψλ ηεο

ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ αιιά, θπξίσο, ζεκαηνδνηεί ηηο

ζέζεηο ηεο ζε ζρέζε κε ην κέιινλ231

.

Τπφ ηελ έλλνηα απηή ζα πξέπεη λα επαλεμεηαζζνχλ ζέζεηο αλάινγεο κε απηήλ ηεο

ηΔ 245/1997 ζχκθσλα κε ηελ νπνία σο πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ λνείηαη ην

ζξεζθεπηηθν ζηνηρείν ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνιηηηζκνχ232

ελφςεη ηνπ νπνίνπ πξέπεη

ζεκέιην γηα ηελ ζπκκεηνρή ηεο Υψξαο ζηηο δηαδηθαζίεο ηεο επξσπατθήο

νινθιήξσζεο θαη δελ αλαθέξεηαη ζε παξαδνρέο αλάινγεο κε ηνπ ζπληάγκαηνο ηεο

Ηζπαλίαο (10.2 ή ηεο Πνξηνγαιίαο (16.2) πνπ επέβαιαλ ηε ζχκθσλε κε ην δηεζλέο

δίθαην εξκελεία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Ζ δηαθνξά είλαη ζαθήο θαη γηα ην

ζθνπφ απηφ ζηελ εξκελεία ελαπφθεηηαη λα πξνζδψζεη ην απαηηνχκελν εχξνο ζηελ

εξκελεπηηθή δήισζε σο πξνο ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, ζην πιαίζην ηεο πλζήθεο

θαη ηεο εξκελείαο ηνπ ΓΔΚ.

230

Γηα ηε ζπδήηεζε απηή αλσηέξσ θαη ηδίσο Γηαλλαθνύξνπ Γ., Δπξσπατθή

Οινθιήξσζε, αληαγσληζηηθφηεηα θαη ρσξηθή δηθαηνζχλε: Θεζκηθά δηιήκκαηα θαη

πξνθιήζεηο ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο ρσξνηαμίαο, Σφπνο, Δπηζεψξεζε αζηηθψλ θαη

πεξηθεξεηαθψλ κειεηψλ, ηνκ.11/96, 1996, ζ. 23 επ., Gianakourou G., Towards a

European Spatial Planning Policy: Theoretical Dilemas and Istitutional Impliacations,

Σζέηζε ., Ο επξσπατθφο ρψξνο ζην πέξαζκα ζηνλ 21ν αηψλα. Παγθνζκηνπνίεζε, ην

κέιινλ ησλ Δπξσπατθψλ Αζηηθψλ πζηεκάησλ θαη ε αλάδεημε ηεο Γεσρσξνηαμίαο,

Παπαδήζεο 2001, European Planning Studies, v. 4, no 5 1996, ζ. 595 επ., θιπ.

231

Βεληδέινπ Δ., Γηα έλα πνιηηηζκφ ησλ πνιηηηζκψλ, Διιεληθφηεηα θαη

Οηθνπκεληθφηεηα, Καζηαληψηεο, 2001, ζ. 47 επ. Διιεληθφηεηα θαη Γχζε, Διιεληθή

εζληθή ηαπηφηεηα θαη Δπξσπατθή Οινθιήξσζε.

232

«6. Δπεηδή, απφ ηελ αλσηέξσ παξαηεζείζαλ δηάηαμηλ ηνπ άξζξνπ 13 ηνπ

πληάγκαηνο, εξκελεπνκέλελ ελ ζπλδπαζκψ πξνο ηελ πξναλαθεξζείζαλ δηάηαμηλ ηνπ

άξζξνπ 24 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο θαη ηαο ινηπάο σο άλσ κλεκνλεπνκέλαο

δηαηάμεηο, ζπλάγεηαη φηη : 1] αλαπφζπαζηνλ ηκήκα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

ην νπνίνλ απνιαχεη ηεο απηήο σο άλσ πξνζηαζίαο ηνπ πληάγκαηνο, απνηεινχλ,

αλακθηζβεηήησο, ελ φςεη ηεο ηδηαδνχζεο ζεκαζίαο, ηελ νπνίαλ δηαδξακαηίδεη,

πάληνηε, ην ζξεζθεπηηθφλ ζηνηρείνλ εηο ηελ δηακφξθσζηλ ηνπ πνιηηηζκνχ εθάζηνπ

ιανχ, θαη νη ζξεζθεπηηθνχ ραξαθηήξνο ρψξνη, δειαδή νη ρψξνη πλεπκαηηθήο

αζθήζεσο θαη ιαηξείαο, εηο ηνπο νπνίνπο ηφζνλ νη πηζηνί φζνλ θαη νη ζξεζθεπηηθνί

ιεηηνπξγνί εθάζηεο ζξεζθείαο θαη νη ηπρφλ αλαγλσξηδφκελνη ππ' απηήο κνλαρνί

αζθνχλ ηα ζξεζθεπηηθά ησλ θαζήθνληα θαη εηο ηνπο νπνίνπο ρψξνπο

ζπγθαηαιέγνληαη θαη νη ρψξνη ιαηξείαο [Ηεξνί Νανί θαη Ηεξαί Μνλαί] ηεο Δθθιεζίαο

ηεο Διιάδνο, σο πξνο ηελ νπνίαλ θαηνρπξνχηαη επίζεο [βι. Οινκ. ηΔ 866/74] ην

δηθαίσκα ηεο ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο θαη νη νπνίνη, σο ρψξνη Ηεξνί, ζπληζηνχλ

105

λα πξνζηαηεχεηαη ε παξεκπφδηζε ηεο άζθεζεο ηνπ κνλαρηθνχ βίνπ…. Ο κνλαρηθφο

βίνο θαη ην δηθαίσκα ζηελ αθψιπηε άζθεζε ησλ ιαηξεπηηθψλ θαζεθφλησλ ησλ

κνλαρψλ, επαξθψο πξνζηαηεχεηαη απφ ηθαλφ πιέγκα δηαηάμεσλ ηνπ ηζρχνληνο


θαη πάλησο δελ θαίλεηαη λα ξπζκίδεηαη σο πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

αλαγφκελε ζην άξζ. 24 …

Σν πλεχκα ηνπ δηαθσηηζκνχ σο πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο ζα

κπνξνχζε, ππφ ηελ έλλνηα απηή, λα ζπλδξάκεη ζηελ λνκνινγηαθή ζηξνθή θαη

απνθπγή αλάινγσλ ζέζεσλ πνπ ζίγνπλ ηελ ζπληαγκαηηθά, εμίζνπ θαηνρπξσκέλε,

ηζφηεηα θαη ηελ ζξεζθεπηηθή αλνρή.

Ζ ξχζκηζε ηνπ άζξ. 28 . εμάιινπ ζα πξέπεη, ζε ζπλδπαζκφ κε ην άξζ. 24 . λα

εηζθέξεη ζηελ εξκελεία ηνλ νδεγφ γηα ηελ εξκελεία ηνπ άξζξ. 151 πλζΔΔ θαη ηνλ

πξνζδηνξηζκφ ηεο δηάθξηζεο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο ζεκαζίαο

θαζψο θαη ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Παξφηη θαίλεηαη δπζδηάθξηηε ε

δηαθνξνπνίεζε βεβαίσο ησλ δχν ελλνηψλ είλαη ζαθέο φηη ε (πξνδήισο πνιηηηθή)

επηινγή γηα ηελ ξχζκηζε ηνπ δεηήκαηνο κε δηαθνξνπνηεκέλεο ιέμεηο δελ ζεκαίλεη θαη

δηαθνξνπνίεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ αγαζψλ. Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ είηε

εηδσζεί σο πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο, είηε αληηκεησπηζζεί σο

αληηθείκελν ησλ ζπγθεθξηκέλσλ, εζληθνχ ελδηαθέξνληνο δηαηάμεσλ, ζα πξέπεη λα

νπζηψδε ζηνηρεία ηεο ειιελνξζνδφμνπ παξαδφζεσο θαη ηζηνξίαο θαη, άξα, ηεο ελ

γέλεη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο νινθιήξνπ ηνπ Διιεληθνχ Λανχ, δηά ηελ

πεξηβαιινληηθήλ πξνζηαζίαλ ησλ νπνίσλ ν θνηλφο λνκνζέηεο έρεη, άιισζηε, ζεζπίζεη

ζεηξάλ δηαηάμεσλ [βι. ελδεηθηηθψο ην άξζξνλ 1 θαη επ' ηνπ λ. 2351/1995, ΦΔΚ Α

225, ηα άξζξα 2 παξ. 3 θαη 3 παξ. 3 ηνπ λ. 1700/1987, ΦΔΚ Α 61, ην πξψηνλ θαη

δεχηεξνλ άξζξνλ ηνπ λ. 1811/1977, ΦΔΚ Α 23 θαη ην άξζξνλ 55 ηνπ λ. 2413/1996,

ΦΔΚ Α 124]. 2] ηφζνλ ηα φξγαλα ηνπ Κξάηνπο φζνλ θαη απηά ησλ Οξγαληζκψλ

Σνπηθήο Απηνδηνηθήζεσο [ΟΣΑ] - νπζηψδε ππνρξέσζηλ ησλ νπνίσλ ζπληζηά, θαηά

λφκνλ [βι. άξζξνλ 24 παξ. 1 [εδαθηνλ ε] ηνπ Γεκνηηθνχ θαη Κνηλνηηθνχ Κψδηθνο -

ΓΚΚ - ΠΓ 410/1995, ΦΔΚ Α 231/14.11.1995], ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο - νθείινπλ φπσο, πέξαλ ηεο πξνζηαζίαο ηελ νπνίαλ πξέπεη λα

εμαζθαιίδνπλ, θαη' επηηαγήλ ηνπ πληάγκαηνο, εηο ηνπο σο άλσ ρψξνπο πλεπκαηηθήο

αζθήζεσο θαη ιαηξείαο [Ηεξνχο Νανχο θαη Ηεξάο Μνλάο], ψζηε λα κε πξνζβάιιεηαη ε

ηεξφηεο θαη λα κε αιινηψλεηαη ν ζξεζθεπηηθφο ραξαθηήξ απηψλ, λα ιακβάλνπλ επί

πιένλ θαη ηελ δένπζα πξφλνηαλ, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ζπγρξφλσο θαη ε άζθεζηο

ηνπ κνλαρηθνχ βίνπ θαη ε εζπραζηηθή δσή ησλ εγθαηαβηνχλησλ εηο ηαο Ηεξάο Μνλάο

κνλαρψλ, λα εμαζθαιίδεηαη δειαδή ε άζθεζηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ απηψλ, νη νπνίεο

απνηεινχλ εηδηθνηέξαο εθδειψζεηο ηνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο ηεο ζξεζθεπηηθήο

ειεπζεξίαο».

233

Βι. θαη Φηιίππνπ Γ., αλσηέξσ γηα ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα.

106

ζεκαίλεη έλα θαη ην απηφ πξνζηαηεπφκελν αγαζφ. Αιισζηε έρεη απνδεηρζεί θαη ζηνλ

εζληθφ καο ρψξν φηη ε κέξηκλα γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά δελ ππήξμε εζληθφ

κνλνπψιεην αιιά θηλήζεθε παξάιιεια κε ην έξγν ζεκαληηθψλ εξεπλεηψλ θαη

ζεζκψλ απφ άιιεο ρψξεο. Σν απηφ ηζρχεη θαη γηα ηελ θαηαζηξνθή ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο πνπ ζπλδέζεθε ηφζν κε ην εζληθφ ελδηαθέξνλ φζν θαη κε ην ελδηαθέξνλ

ζεζκψλ θαη πξνζψπσλ πξνεξρφκελσλ απφ άιιεο ρψξεο.

Ζ δηθαζηηθή πξνζηαζία γηα ην πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ

Δπηθπιαθηηθφηεηα εμέθξαζε ν αλαζεσξεηηθφο λνκνζέηεο πξνο ηε δηθαζηηθή εμνπζία

ζε ζρέζε κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα απφ κηα δέζκε δηαηάμεσλ πνπ

εηζήρζεζαλ ζην χληαγκα κε ηελ αλαζεψξεζε234. Ζ επηθπιαθηηθφηεηα απηή, σο

αληίδξαζε ζηνλ ιεγφκελν δηθαζηηθφ αθηηβηζκφ ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ235

, δελ

πξνζδηνξίδεη ηνλ ηξφπν εξκελείαο ηνπ πληάγκαηνο, νχηε δεζκεχεη σο ζηάζε

θαζνηνλδήπνηε ηξφπν. Οη πθηζηάκελεο δηαηάμεηο σο φιν ζα εξκελεχνληαη ππφ ην

πξίζκα πξσηίζησο ηεο θαηνρχξσζεο ηνπ ζρεηηθνχ δηθαηψκαηνο ζην πεξηβάιινλ θαη

ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο, αιιά θαη ζην πιαίζην ηνπ ζπλφινπ ησλ δηαηάμεσλ ηνπ

πληάγκαηνο. εκαληηθή θαηά ηελ έλλνηα απηή είλαη ε ξεηή εηζαγσγή ηεο αξρήο ηεο

αλαινγηθφηεηαο ε νπνία επηηξέπεη ζην δηθαζηή λα ζηαζκίδεη ηα πξνζηαηεπφκελα

δηθαηψκαηα θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπο. Κξίζηκε είλαη εμάιινπ θαη ε ξχζκηζε ηνπ

άξζξνπ 28 . ε νπνία ζα πξέπεη λα νδεγεί ζε εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηνπ

επξσπατθνχ δηθαίνπ θαηά ηξφπν πνπ λα κελ δεκηνπξγνχληαη νη πεξηζηάζεηο γηα ηελ

έθδνζε απνθάζεσλ, φπσο απηή πνπ αθνξά ηνλ Κνπξνππεηφ ηνπ ΓΔΚ C-387/1997.

Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ζην πιαίζην ηεο πξναλαθεξζείζαο λνκνινγίαο ηνπ ΓΔΚ C-

287/98 ηεο 19/9/2000, Μεγάινπ Γνπθάηνπ ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ θαη Linster είλαη ε

πξνζαξκνγή ηεο λνκνινγίαο ησλ δηθαζηεξίσλ ζε ζρέζε κε ην δήηεκα ηεο θχξσζεο

234

Βι. αληί πνιιψλ Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο, ηνπηθή

απηνδηνίθεζε, αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζε θαη δηθαζηηθή πξνζηαζία, ΠεξΓηθ 2000,

ζ. 475 επ. κε αλαιπηηθέο παξαπνκπέο, Κνληηάδε Ξ. πληαγκαηηθή αλαζεψξεζε θαη

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 10, 2001, ζ. 427- 456,

Ρίδνπ ., Ζ πεξηπέηεηα ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο θαη ε επζχλε ησλ θξαηηθψλ

εμνπζηψλ, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 10, 2001, ζ.417- 425.

235

Αληί πνιιψλ Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο, αλσηέξσ, ζ. 350 επ.

107

πεξηβαιινληηθψλ φξσλ κε λφκν πνπ ζπλεζίδεηαη ζε ηθαλή έθηαζε απφ ην λνκνζέηε

θαη ηεο εθ ηνπ ιφγνπ απηνχ θαηάξγεζεο εθθξεκψλ δηθψλ ελψπηνλ ησλ δηθαζηεξίσλ.

Αλ ε ζρεηηθή λνκνινγία εμππεξέηεζε ηελ εξκελεία ππφ ηε θάζε ηεο εμέιημεο ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990- 2000 πιένλ δελ ζα πξέπεη λα

ζεσξείηαη αλεθηή236. Ζ παξαηήξεζε απηή είλαη απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ην

ειιεληθφ Γεκφζην ζην πιαίζην ηεο ζπλερηδφκελεο δεκνπξάηεζεο έξγσλ

αλαπηπμηαθήο ππνδνκήο ππφ ην θαζεζηψο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ λ. 2338/95 θαη ηεο

πεξηπησζηνινγηθήο θχξσζεο πεξηβαιινληηθψλ φξσλ θαηά έξγν237

.

236

. Μεηαμχ άιισλ βι. ηε λνκνινγία ηνπ ηΔ αιιά κε ηηο 4362/1997 θαη 4363/ 1997

απνθάζεηο ηνπ δηθαζηεξίνπ θαηαξγήζεθαλ νη αληίζηνηρεο δίθεο ιφγσ ιήμεσο ηεο

ηζρχνο ησλ πξνζβαιινκέλσλ πξάμεσλ. Καη ηνχην γηαηί κεηά ηελ έθδνζε ησλ πην

πάλσ πξάμεσλ, αθελφο κε ην άξζξν ελδέθαην ηνπ λ. 2338/1995 (ΦΔΚ202/14.9.1995,

η. Α' ελφςεη ηεο πάγηαο ξχζκηζεο ηνπ έβδνκνπ άξζξνπ ηνπ ίδηνπ λφκνπ, πνπ νξίδεη φηη

εθεμήο ην Κνηλνβνχιην ζα ζεζπίδεη κε εηδηθή λνκνζεηηθή πξάμε θαη κε ηηο ζπλαθείο

εγγπήζεηο , ηνπο πεξηβαιινληηθνχο φξνπο ησλ έξγσλ κε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο γηα

ηελ εζληθή νηθνλνκία, θαζνξίζηεθαλ νη πεξηβαιινληηθνί φξνη θαηαζθεπήο ηνπ ππφ

θξίζε έξγνπ θαη ππνγξάθεθε ζηηο 23.5.199 χκβάζε Παξαρψξεζεο ηεο Μειέηεο,

Καηαζθεπήο, Απηνρξεκαηνδφηεζεο θαη Δθκεηάιιεπζεο ηεο Διεχζεξεο Λεσθφξνπ

Διεπζίλαο ηαπξνχ Αεξνδξνκίνπ πάησλ θαη Γπηηθήο Πεξηθεξεηαθήο Λεσθφξνπ

Τκεηηνχ", πνπ θπξψζεθε κε ην άξζξν πξψην ηνπ λ. 2445/ 1996 (ΦΔΚ

274/16.12.1996) θαη απέθηεζε ηζρχ λφκνπ, κε απνηέιεζκα λα παχζεη ε ηζρχο ηεο

δηνηθεηηθήο δηαδηθαζίαο γηα ηελ αλάζεζε ηνπ πην πάλσ έξγνπ.

237

Σν ΓΔΚ κε ηελ C- 287/98 ηεο 19/9/2000, Μεγάινπ Γνπθάηνπ ηνπ

Λνπμεκβνχξγνπ θαη Linster έθξηλε εηδηθφηεξα φηη :

1)ηαλ εζληθφ δηθαζηήξην θαιείηαη λα εμεηάζεη ηε λνκηκφηεηα δηαδηθαζίαο

απαιινηξηψζεσο, ιφγσ δεκνζίαο σθειείαο, αθηλήησλ αλεθφλησλ ζε ηδηψηε, ζην

πιαίζην δηαλνίμεσο απηνθηλεηνδξφκνπ, κπνξεί λα ειέγμεη αλ ν εζληθφο λνκνζέηεο

ηήξεζε ηα φξηα ηνπ πεξηζσξίνπ εθηηκήζεσο πνπ ραξάζζεη ε νδεγία 85/337/ΔΟΚ ηνπ

πκβνπιίνπ, ηεο 27εο Ηνπλίνπ 1985, γηα ηελ εθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ νξηζκέλσλ

ζρεδίσλ δεκνζίσλ θαη ηδησηηθψλ έξγσλ ζην πεξηβάιινλ, ηδίσο φηαλ δελ

πξαγκαηνπνηήζεθε ε πξνεγνχκελε εθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ζρεδίνπ ζην

πεξηβάιινλ, φηαλ νη πιεξνθνξίεο πνπ ζπλειέγεζαλ δπλάκεη ηνπ άξζξνπ 5 δελ

ηέζεθαλ ζηε δηάζεζε ηνπ θνηλνχ θαη φηαλ νη ελδηαθεξφκελνη δελ είραλ ηε δπλαηφηεηα

λα εθθξάζνπλ ηελ άπνςή ηνπο πξηλ αξρίζεη ε πξαγκαηνπνίεζε ηνπ ζρεδίνπ, παξά ηηο

δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 6, παξάγξαθνο 2, ηεο νδεγίαο 85/337.

2)Υξήδνπλ απηνηεινχο εξκελείαο νη έλλνηεο ηεο εηδηθήο εζληθήο λνκνζεηηθήο

πξάμεσο θαη ηνπ ζρεδίνπ, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην άξζξν 1, παξάγξαθνο 5, ηεο

νδεγίαο 85/337.

3)Σν άξζξν 1, παξάγξαθνο 5, ηεο νδεγίαο 85/337 έρεη ηελ έλλνηα φηη απνηειεί εηδηθή

εζληθή λνκνζεηηθή πξάμε ππφ ηελ έλλνηα ηεο δηαηάμεσο απηήο έλαο θαλφλαο πνπ

ζεζπίδεηαη απφ Κνηλνβνχιην κεηά απφ ζρεηηθή δεκφζηα ζπδήηεζε ελψπηφλ ηνπ, φηαλ

ε λνκνζεηηθή δηαδηθαζία θαηέζηεζε δπλαηή ηελ επίηεπμε ησλ επηδησθφκελσλ κε ηελ

νδεγία ζθνπψλ, πεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ ζθνπνχ ηεο παξνρήο πιεξνθνξηψλ, θαη φηαλ

νη πιεξνθνξίεο πνπ δηέζεηε ην Κνηλνβνχιην θαηά ηνλ ρξφλν ηεο ιεπηνκεξνχο

108

Ήδε κε ηε ηΔ 2586/1992 (E ηκ) είρε γίλεη δεθηφ φηη θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζ. 24 .

απαιινηξίσζε γηα ηελ εθηέιεζε έξγσλ ηεο ΓΔΖ λνείηαη απαιινηξίσζε γηα ηε λφκηκε

εθηέιεζε έξγνπ, ήηνη έξγνπ πνπ ζπκβηβάδεηαη κε ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ,

αλζξσπνγελνχο θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, πνπ θαηαζθεπάδεηαη κε ηελ ηήξεζε

ησλ λνκίκσλ φξσλ θαη δηαηππψζεσλ, γεγνλφο πνπ ειέγρεηαη απφ ηνλ αθπξσηηθφ

δηθαζηή. Ζ λνκνινγία απηή φκσο ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο δηαηάμεηο ηεο νδεγίαο 85/337

φπσο ελζσκαηψζεθαλ ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία, κεηαμχ άιισλ θαη κε ην λ. 2338/95

δελ απέηξεςαλ ην ηΔ λα θξίλεη σο θαηαξγεζείζα δίθε ζρεηηθή κε ηε λνκηκφηεηα

αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο ιφγσ ηεο θχξσζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ ηεο φξσλ κε

εγθξίζεσο ηνπ ζρεδίνπ ήηαλ αλάινγεο πξνο εθείλεο νη νπνίεο έπξεπε λα δνζνχλ ζηελ

αξκφδηα αξρή ζην πιαίζην κηαο ζπλήζνπο δηαδηθαζίαο εγθξίζεσο ελφο ηέηνηνπ

ζρεδίνπ.

Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί ζην ζεκείν απηφ ε έλαξμε ζηξνθήο ηεο ειιεληθήο

λνκνινγίαο κε αθνξκή ηα Οιπκπηαθά Δξγα. Με ηελ επθαηξία ησλ πνιενδνκηθψλ

ξπζκίζεσλ θαη ηεο ζέζπηζεο ησλ πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ

Οιπκπηαθψλ Έξγσλ ε ειιεληθή έλλνκε ηάμε «εθπαηδεχηεθε» θαη ζηελ απνδνρή ησλ

θαλφλσλ ηεο επξσπατθήο λνκνζεζία ζηελ νπνία είρε κε έληαζε γηα ρξφληα

αληηζηαζεί. Παξά ην γξάκκα ηνπ άξζξνπ 24 ε λνκνινγία ηνπ ηΔ (ηΔ Οι

6066/1995, 3624/1997, 4362/1997 θιπ) είρε επηιέμεη ηελ απνδνρή ηεο θχξσζεο κε

λφκν ησλ πεξηβαιινληηθψλ φξσλ ζεκαληηθψλ έξγσλ δηα ηεο εμαηξεηηθήο ξχζκηζεο

ηνπ άξζνπ 1.5 ηεο νδεγίαο 85/337/ΔΟΚ. Με ην ΠΔ 187/2000 εηδηθφηεξα πνπ

αθνξνχζε επεμεξγαζία ρεδίνπ Πξνεδξηθνχ Γηαηάγκαηνο γηα ην Δζληθφ Πάξθν

ρνηληά – Μαξαζψλα ε ζηάζε ηνπ Δ ηκήκαηνο θάλεθε λα κεηαβάιιεηαη. Σελ

κεηαβνιή απηή παλεγπξηθά ζπλνκνιφγεζαλ ηα ΠΔ 56/2002, 54/2002 θαη 55/2002

πνπ αθνξνχζαλ ζρέδηα πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ ηελ έγθξηζε Δηδηθψλ ρεδίσλ

Οινθιεξσκέλεο Αλάπηπμεο γηα ην Οιπκπηαθφ Κέληξν Ηζηηνπινΐαο ζηνλ Άγην Κνζκά

Αηηηθήο, Beach Volley θαη ινηπψλ αζιεκάησλ ζηελ Αλάπιαζε ηεο πεξηνρήο ζην

Φαιεξηθφ ξκν, θαη ηεο πεξηνρήο ηνπ Ηππνδξφκνπ θαη ηνπ Οιπκπηαθνχ Ηππηθνχ

Κέληξνπ ζην Μαξθφπνπιν Μεζνγαίαο. χκθσλα κε ηα ζπγθεθξηκέλα Πξαθηηθά

Δπεμεξγαζίαο θξίζεθε φηη νη θαλφλεο ηνπ εζσηεξηθνχ δηθαίνπ εξκελεπφκελνη

ζχκθσλα κε ηελ νδεγία 85/337/ΔΟΚ επηβάιινπλ ζην λνκνζέηε φηαλ εγθξίλεη ζρέδηα

κε εηδηθή λνκνζεηηθή πξάμε λα έρεη ζηελ δηάζεζή ηνπ πιεξνθνξίεο αληίζηνηρεο κε

εθείλεο πνπ ζα παξέρνληαλ ζηελ αξκφδηα αξρή ζην πιαίζην ζπλήζνπο δηαδηθαζίαο

εγθξίζεσο ηέηνηνπ ζρεδίνπ θαη λα κελ ππάξρεη κεηά ηελ έθδνζε ηνπ λφκνπ αλάγθε

έθδνζεο άιισλ πξάμεσλ γηα λα παξαζρεζεί ζηνλ θχξην ηνπ έξγνπ ην δηθαίσκα λα

πξαγκαηνπνηήζεη ην έξγν. Σν ηΔ πξνέβε ζε ξεηή κλεία ηεο λνκνινγίαο ηνπ ΓΔΚ C-

435/97, C- 287/98 θαη εμέηαζε ηελ ηήξεζε ησλ ζρεηηθψλ πξνυπνζέζεσλ ελφςεη ηεο

ηήξεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ απηψλ, ειέγρνληαο αλ εμεηάζζεθαλ ελαιιαθηηθέο ιχζεηο,

αλ ηεξήζεθαλ νη φξνη δεκνζηφηεηαο θνθ. παξά ην γεγνλφο φηη ηα σο άλσ

αλαθεξφκελα έξγα ρσξνζεηήζεθαλ κε εηδηθέο λνκνζεηηθέο πξάμεηο.

109

λφκν238

. Αλάινγα ζα κπνξνχζε λα ηζρχζεη ζε ζρέζε κε ην πεξηερφκελν ηεο απφθαζεο

ηνπ ηΔ (Οι) 3446/1998 πνπ αθνξνχζε έξγν ηεο ΓΔΖ θαη έθξηλε φηη δελ απαηηείηαη

λα πξνεγεζεί έγθξηζε πεξηβαιινληηθψλ φξσλ πξν ηεο θήξπμεο αλαγθαζηηθήο

απαιινηξίσζεο εθφζνλ απφ ηελ πξάμε ηεο ρσξνζέηεζεο πξνζδηνξίδεηαη εηδηθά ν

πξννξηδφκελνο γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ ρψξνο (φπσο θαη άιισλ ζρεηηθψλ

απνθάζεσλ πρ ηΔ Οι 4014/1998, ή ηε ηΔ Οι 304/1998 (γηα ην Νέν Μνπζείν

Αθξφπνιεο θιπ), κεηά ηελ αλαζεψξεζε θαη ιφγσ ηεο απφθαζεο ηνπ ΓΔΚ C-396/92,

Bund Naturschutz in Βayern θιπ ηεο 9/8/1994, κε ηελ νπνία θξίζεθε φηη σο ζρέδην

θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζ. 4 ηεο νδεγίαο 85/337/ΔΟΚ θαη ε ηξνπνπνίεζε ζρεδίνπ239

. Ζ

ζπγθεθξηκέλε λνκνινγία ζέηεη ελαξγή ηε ζρέζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο

κε ηελ αξρή ηεο δηαθξίζεσο ησλ ιεηηνπξγηψλ θαη θαηαδεηθλχεη πσο ε έληαζε γηα ην

δήηεκα ηνπ δηθαζηηθνχ αθηηβηζκνχ είρε θαη δηαηεξεί κεγαιχηεξε ζεκαζία απφ απηή

πνπ θαίλεηαη εθ πξψηεο φςεσο λα έρεη.

238

Αληί πνιιψλ γηα ην δήηεκα βι. Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Κχξσζε Πεξηβαιινληηθψλ

ξσλ κε λφκν θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ΠεξΓηθ 4/1999 ζ. 524 επ. , Σάρνπ

Α., Ζ πεξηθξφλεζε ηνπ πληάγκαηνο. Ζ πεξίπησζε ηεο κε πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 281 επ., Σξνβά Δ., Κνύηξα Γ., Ζ

θαηαζθεπή ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ, αλσηέξσ, ζ. 319 θαη Σξνβά Δ.,

Ηδηνθηεζία θαη Πεξηβάιινλ…, αλσηέξσ, ζ. 105 επ.

239

Δηδηθφηεξα έθξηλε φηη ηα ζρέδηα ζεξκνειεθηξηθψλ ζηαζκψλ κε ειάρηζηε ζεξκηθή

ηζρχ 300 MW πξέπεη λα ππνβάιινληαη ζπζηεκαηηθά ζε εθηίκεζε αλεμάξηεηα απφ ην

αλ εθηεινχληαη ρσξηζηά, πξνζαξηψληαη ζε πξνυπάξρνπζα θαηαζθεπή ή είλαη απφ

ιεηηνπξγηθή άπνςε ζηελά ζπλδεδεκέλα κε απηή. Αλάινγα θξίζεθε θαη κε ηελ

πξφζθαηε ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔΚ ηεο 16εο επηεκβξίνπ 1999 C- 435/97 World

Wildlife Fund (WWF) θ.ιπ. θαη Autonome Provinz Bozen θ.ιπ. γηα ηελ επέθηαζε

ζρεδίνπ θαη κάιηζηα αεξνδξνκίνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηα έηε 1925/1926 γηα

ζηξαηησηηθνχο ζθνπνχο, γηα ηελ αζιεηηθή αεξνπινΐα θαη πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε,

επίζεο, γηα νξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν θαη ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ, γηα ζθνπνχο ηεο

πνιηηηθήο αεξνπνξίαο, ζε αεξνδξφκην δπλάκελν λα απνηειέζεη αληηθείκελν

εκπνξηθήο εθκεηαιιεχζεσο, δειαδή γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε θαλνληθψλ πηήζεσλ,

θαζψο θαη λαπισκέλσλ πηήζεσλ (πηήζεσλ charters) θαη πηήζεσλ cargo.

110

Οη ξπζκίζεηο άιισλ πληαγκάησλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθώλ αγαζώλ

Ζ ζπγθξηηηθή αληηκεηψπηζε ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο ελδηαθέξεη

ζήκεξα ηδίσο ζην πιαίζην ηεο απφ θνηλνχ αληηκεηψπηζεο αλάινγεο θχζεσο

πξνβιεκαηηζκψλ απφ άιια θξάηε ηδίσο ιφγσ ηεο παξάιιειεο αλάπηπμεο ηνπ

δηεζλνχο θαη ηνπ επξσπατθνχ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ.

Οη ξπζκίζεηο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ ή ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

εηζέξρνληαη ζηαδηαθά ζηα λεψηεξα ζπληαγκαηηθά θείκελα ηδίσο απηά ηηο ηειεπηαίαο

δεθαπεληαεηίαο. Παξφηη παιαηφηεξα ζα κπνξνχζε θαλείο λα δηαπηζηψζεη ηελ

ηδηαηηεξφηεηα θάπνησλ πληαγκάησλ φπσο απηνχ ηεο Ηζπαλίαο ή ηεο Ηηαιίαο, ζήκεξα

ε ηδηαηηεξφηεηα απηή ζεσξείηαη θνηλφο ηφπνο ηδίσο ιφγσ ηεο ζπληαγκαηηθήο

παξαγσγήο ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ. Σα λεψηεξα πληάγκαηα240

ελζσκαηψλνπλ θαλφλεο

θαηαγφκελνπο απφ δηεζλείο ζπλζήθεο κε απνηέιεζκα ηα πνιηηηζηηθά δηθαηψκαηα

θαζψο θαη ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο λα θαζίζηαληαη άθνπεο

ζπληαγκαηηθέο θαηαθηήζεηο. Παξακέλεη πάλησο αμηνζεκείσην φηη νη ξπζκίζεηο γηα

ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο δίδνπλ πιένλ έλα

ηζρπξφ παξφλ ζηα θείκελα θαη θαηαγξάθνληαη σο δεηήκαηα αξκνδηφηεηαο ηνπ

ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε.

πδεηνχζακε παιαηφηεξα σο ζεκαληηθφ ην γεγνλφο φηη ην γεξκαληθφ χληαγκα ηεο

11.8.1919 πεξηέιαβε κηα ζεηξά δηαηάμεσλ γηα ηηο ζεκειηψδεηο αξρέο θαη θαζήθνληα

ησλ Γεξκαλψλ. Δηδηθφηεξα, ζην άξζ. 142 ξπζκίζζεθε ε πξνζηαζία ηεο ηέρλεο θαη ηεο

επηζηήκεο θαη ζην άξζ. 150 ε πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη ησλ θπζηθψλ θαιινλψλ

ηεο ρψξαο241

. Ζ δηάηαμε απηή είλαη, φπσο θαίλεηαη, ε πξψηε πνπ δηέπεη ζε

ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ηα πνιηηηζηηθά αγαζά. Ζ παξαηήξεζε απηή ζήκεξα θαίλεηαη

λα κελ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία.

240

Γεληθά γηα κηα επνπηηθή πξνζέγγηζε ησλ δηαθφξσλ ζπληαγκαηηθψλ θεηκέλσλ βι.

ζε http://confinder.richmond.edu/

241

Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ θαη εηδηθά ησλ κλεκείσλ, ηεο

ηέρλεο, ησλ θπζηθψλ θαιινλψλ θ.ιπ. κε ην γεξκαληθφ χληαγκα ηεο 11.8, 1919

θαζψο θαη απφ άιια ζπληαγκαηηθά θείκελα. Βι. Γεσξγόπνπινπ Κ., Δπίηνκν

πληαγκαηηθφ Γίθαην, αλσηέξσ, ζ. 627 επ.

http://confinder.richmond.edu/

111

εκαληηθή έλδεημε γηα ηελ αθχπληζε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε ήηαλ ζην παξειζφλ

απηή ηνπ ηηαιηθνχ πληάγκαηνο ηνπ 1947. Σν ηηαιηθφ χληαγκα ζην θεθάιαην

«ζεκειηψδεηο αξρέο»242

, αλαθέξεη ζην άξζ. 9 φηη «Ζ Γεκνθξαηία πξνάγεη ηελ

αλάπηπμε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο επηζηεκνληθήο θαη ηερληθήο έξεπλαο. Πξνζηαηεχεη

ην ηνπίν θαη ηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηνπ Έζλνπο»243

. Ζ ξχζκηζε

ηνπ ηηαιηθνχ πληάγκαηνο είλαη ε παιαηφηεξε ζε ηζρχ κέρξη ζήκεξα. Υαξαθηεξηζηηθφ

ηεο είλαη ν ζπλδπαζκφο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλν-

κηάο ηνπ Έζλνπο κε ηελ επηζηεκνληθή θαη ηερληθή έξεπλα. Δπίζεο ν πνιηηηζκφο

ζπλδέεηαη κε ηελ έλλνηα ηνπ Έζλνπο244

. Ζ Ηηαιία, είλαη γεγνλφο, φηη είρε απμεκέλε

επαηζζεηνπνίεζε ζην δήηεκα θαζψο θαη ζεκαληηθή λνκνπαξαγσγή, φπσο ζα δνχκε

πην θάησ. Ζ ξχζκηζε ηνπ ηηαιηθνχ ζπληάγκαηνο απνηειεί θαη’εμνρήλ ξχζκηζε πνπ

αθνξά ηελ ηηαιηθή εζληθή ηαπηφηεηα, σο άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ ηζηνξηθή θαη

θαιιηηερληθήο ηεο θιεξνλνκηά.

Ζ πξψηε παξάγξαθνο ηνπ ηηαιηθνχ πληάγκαηνο παξέκεηλε ζεσξεηηθήο θπξίσο αμίαο,

δηφηη ην ξήκα «πξνάγεη» πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε δελ θαηέζηεζε εθαξκφζηκε

λνκνινγηαθά ηελ ελ ιφγσ δηάηαμε. Έηζη ε πξψηε απηή παξάγξαθνο εμεηάδεηαη

242

. ―Article 9 Research and Culture ζε

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/it00000_.html

(1) The Republic shall promote the development of culture, and scientific and

technical research.

(2) It shall safeguard the natural beauties and the historical and artistic heritage of the

Nation. ―

Σφζν ε θαζηέξσζε κηαο ηέηνηαο αξρήο κέζα ζην χληαγκα φζν θαη ην δήηεκα ηνπ

λνκηθνχ ηεο θχξνπο απνηέιεζαλ αληηθείκελν κεγάιεο ζπδήηεζεο ζηελ Ηηαιία.

ρεηηθά βι. Pergolesi F., Diritto Constituzionale, Padova 1962, ζ. 104, Lombardi G.

M., Contributo allo studio dei doveri constituzionali, Milano 1967, ζ. 428.

243

89. χκθσλα κε ηε κεηάθξαζε ησλ Μαπξηά Κ. –Παληειή Α., «Ζ Γεκνθξαηία

πξνάγεη ηελ αλάπηπμε ηεο γεληθφηεξεο παηδείαο θαη ηελ επηζηεκνληθή θαη ηερληθή

έξεπλα. Πξνζηαηεχεη ην ηνπίν θαη ηελ ηζηνξηθή θαη θαιιηηερληθή πεξηνπζία ηνπ

Έζλνπο».

244

Ηδηαίηεξε πξνβιεκαηηθή αλαπηχρζεθε ζηελ Ηηαιία γηα ην αλ εμ αηηίαο απηήο ηεο

δηάηαμεο αξκφδηα φξγαλα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ είλαη ην

θξάηνο ή νη regioni, ζρεηηθά βι. Bessone M., Sul ruolo elle regioni nel’

amministrazione dei beni culturali. Prospettive di riforma, Rivista Trimestriale di

diritto pubblico 1975, ζ. 201 επ.

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/it00000_.html

112

κεηαμχ ησλ θαηεπζπληεξίσλ αξρψλ ηνπ ηηαιηθνχ πληάγκαηνο245

. Αληίζεηα ε δεχηεξε

παξάγξαθνο, πνπ ρξεζηκνπνίεζε ην ξήκα «πξνζηαηεχεη», έηπρε εθαξκνγήο σο

θαλφλαο ζεηηθνχ δηθαίνπ246

.

Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ην ηζπαληθφ χληαγκα ην νπνίν κεξηκλά ηφζν γηα ην

θπζηθφ πεξηβάιινλ φζν θαη γηα ηνλ πνιηηηζκφ. Σν ηζπαληθφ χληαγκα ηνπ 1992247

αλαθέξεηαη πην αλαιπηηθά ζην άξζ. 31.2 ζην πεξηβάιινλ248

. Δηδηθφηεξα αλαθέξεη:

«Οη δεκφζηεο δαπάλεο ζα εμαζθαιίδνπλ κηα δίθαηε θαηαλνκή ησλ δεκνζίσλ θαη

θπζηθψλ πφξσλ, κε ζθνπφ ηελ πξνζηαζία θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο,

θαζψο θαη ηελ ππεξάζπηζε θαη απνθαηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο, πξνζθεχγνληαο

ζηελ απαξαίηεηε ζπιινγηθή αιιειεγγχε».

Σν άξζ. 44 ππνρξεψλεη ηηο δεκφζηεο αξρέο λα εγγπψληαη ηελ πξφζβαζε ζηνλ

πνιηηηζκφ, ν νπνίνο απνηειεί δηθαίσκα φισλ.

ηε ζπλέρεηα, ην άξζ. 46249

νξίδεη εηδηθά γηα ηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά φηη: «Οη δεκφζηεο αξρέο εγγπψληαη ηε δηαηήξεζε θαη ελζαξξχλνπλ ηνλ

245

ρεηηθά βι. κεηαμχ άιισλ Merusi F., Principi fondamentali, art. 1-12, ζην

ζπιινγηθφ έξγν Mortati, Barbera, Agro, Romagnoli, Berti, Pizzorusso, Merusi,

Cassese, Commentario délia Costituzione a cura, Bologna Roma 1975, Nicola

Zanichelli Editore, Soc. Ed. Del Porto Italiano, ζ. 434 επ.

246

ρεηηθά βι. Marlines T., Diritto Costituzionale, 4ε έθδ., Guiffre Editore, ζ. 672,

φπνπ θαη βηβιηνγξαθία, Merusi F., Principi fondamentali, αλσηέξσ, ζ. 442 επ., φπνπ

θαη βηβιηνγξαθία.

247

ρεηηθά βι. θαη Bon Ρ., Moderne F., Rodriguez Y., La justice constitutionnelle

en Espagne, Economica, Presses Universitaires d' Aix- Marseille 1984.

248

Μαπξηά Κ. - Παληειή Α., αλσηέξσ, ζ. 724.

249

Article 44 Culture, Science

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/sp00000_.html#A044_

(1) The public authorities shall promote and watch over access to culture, to which all

have a right.

(2) The public authorities shall promote science and scientific and technical research

for the benefit of the general interest.

Article 46 National Heritage

The public authorities shall guarantee the preservation, and promote the enrichment,

of the historical, cultural, and artistic heritage of the peoples of Spain and the property

that makes them up, regardless of their legal status and their ownership. The penal law

shall punish any offenses against this heritage.

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/sp00000_.html#A044_

113

εκπινπηηζκφ ηεο ηζηνξηθήο, πνιηηηζηηθήο θαη θαιιηηερληθήο θιεξνλνκηάο ησλ ιαψλ

ηεο Ηζπαλίαο θαη ησλ αγαζψλ πνπ ηα απνηεινχλ, φπνην θαη αλ είλαη ην λνκηθφ

θαζεζηψο ηνπο θαη ζε φπνηνλ θαη αλ αλήθνπλ. Ο πνηληθφο λφκνο ζα επηβάιεη θπξψζεηο

ζε φζνπο πξνζβάιινπλ απηή ηελ θιεξνλνκηά». Ζ δηάηαμε απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ

ηελ εγγχεζε ηεο δηαηήξεζεο ηνπ πεξηβάιινληνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελζάξξπλζε

ηεο βειηίσζεο ηνπ πνιηηηζκνχ, κε αλαθνξά κάιηζηα ζηελ θαιιηηερληθή θιεξνλνκηά

ζην ζχλνιν ησλ ιαψλ ηεο Ηζπαλίαο250

. Ζ αλαθνξά ζηελ δηαηχπσζε «πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά» θαζηζηά ζαθή ηελ πξνέιεπζε ηεο δηάηαμεο απφ θείκελα δηεζλψλ

ζπλζεθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν απηφ. πσο ζα δηαπηζησζεί πην θάησ ν φξνο

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά απνηειεί πξνζθηιή δηαηχπσζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο

θαη ηεο Unesco.

Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε ξχζκηζε ηνπ πληάγκαηνο ηεο Πνξηνγαιίαο ηνπ 1976 ην

άξζξν 9 ηνπ νπνίνπ ζεσξεί ηελ κέξηκλα γηα ηνλ πνιηηηζκφ βαζηθφ ζθνπφ ηνπ

θξάηνπο, θαζψο θαη ηε κέξηκλα γηα ηελ πνιηηηζηηθε θιεξνλνκηά θαη ηε γιψζζα 251

.

Article 48 Participation of Youths

The public authorities shall promote the conditions for the free and effective

participation by the young in political, social, economic and cultural development.

250

Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη δηαηάμεηο ηνπ ηζπαληθνχ πληάγκαηνο θαη

ζπγθεθξηκέλα ην άξζξν 53.2, νξίδνπλ φηη ε παξαβίαζε ησλ άξζξσλ 14-30 πνπ

θαηνρπξψλνπλ ηα αηνκηθέ δηθαηψκαηα (κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ην άξζ. 46 γηα ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ) έρνπλ σο ζπλέπεηα ηελ πξνζθπγή AMPARO. Ζ πξνζθπγή

απηή είλαη έλα ηδηαίηεξν έλδηθν κέζν πνπ ζθνπεί ζηελ πξνζηαζία ησλ αηνκηθψλ

δηθαησκάησλ, αλάινγν κε ηε γεξκαληθή «Die verfassungsbegchwerbe». ρεηηθά βι.

θαη Bon Ρ., Moderne F., Rodriguez Y., La justice constitutionnelle en Espagne,

αλσηέξσ, ζ. 107.

251

Article 9 Basic Tasks of the State

The basic tasks of the State are:

a) To safeguard national independence and create the political, economic, social,

and cultural conditions conducive to it;

b) To safeguard fundamental rights and freedoms and respect for the

principles of the democratic State based on law;

c) To defend political democracy, secure and promote the democratic

participation of the citizens in solving the national problems;

d) To promote the people's welfare and quality of life, real equality among the

Portuguese as well as the realization of economic, social, and cultural rights by

way of transforming and modernizing the economic and social structures;

e) To protect and enhance the cultural heritage of the Portuguese people,

defend nature and the environment, conserve natural resources, and ensure a

proper regional planning;

114

ζν θαη αλ θαίλεηαη παξάδνμν κε δεδνκέλε ηελ επαηζζεζία ηεο Γαιιίαο ζηα

δεηήκαηα πνιηηηζκνχ252

, ην γαιιηθφ χληαγκα δελ πεξηέρεη δηάηαμε ζρεηηθή κε ηνλ

πνιηηηζκφ253

. Έρεη αθεζεί θαηά ζπλέπεηα ζην λνκνζέηε ε κέξηκλα γηα ηελ

θαηνρχξσζε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ254

.Σν χληαγκα ηεο Γαιιίαο φκσο επηηξέπεη

κηα πξψηε παξαηήξεζε ζρεηηθά κε ηελ θαηνρχξσζε εηδηθήο ζπληαγκαηηθήο

πξφβιεςεο γηα ηε γιψζζα, ε νπνία απνηειεί ζηνηρείν ηνπ πνιηηηζκνχ. Αλάινγεο

δηαηάμεηο ζπλαληψληαη ζε αξθεηά ζπληαγκαηηθά θείκελα ηδίσο ρσξψλ πνπ έρνπλ

πεξηζζφηεξεο επίζεκεο γιψζζεο ή έληνλεο γισζζηθέο κεηνλφηεηεο.

Ζ ζπδήηεζε γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ, ή ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ή ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζηε Γαιιία είλαη πνιχ πξφζθαηε. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ

θξάηνπο γηα ηνλ πνιηηηζκφ δελ εζεσξείην απηνλφεην. Τπήξμε κία ζηαδηαθή

δεκνζηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ γίγλεζζαη (publicisation progressive du fait

culturel). πλέπεηα απηήο ηεο δεκνζηνπνίεζεο ηνπ πνιηηηζκνχ είλαη λα ζπδεηνχλ

f) To secure training on and constant valorization of the Portuguese language,

to defend its use and promote its international circulation.

252

. ηε Γαιιία ην 1978 έγηλε πξφηαζε ζπληαγκαηηθήο αλαζεψξεζεο πξνθεηκέλνπ λα

εηζαρζεί έλα δηθαίσκα ηνπ αλζξψπνπ επί ηνπ πεξηβάιινληνο. Βι. ζρεηηθά ηνύηε Γ.,

Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 31.

Πξφζθαηα αλαζεσξήζεθε ην γαιιηθφ χληαγκα απνθιεηζηηθά θαη κφλνλ σο πξνο ην

δήηεκα ηεο θαηνρχξσζεο ηεο γαιιηθήο γιψζζαο. χκθσλα κε ην άξζ. 2 απηνχ ζε

http://www.legifrance.gouv.fr/html/constitution/constitution2.htm#titre1

Art. 2. - La langue de la République est le français

253

εκεηψλνπκε φηη ζηε Γαιιία ην Conseil Constitutionnel, 23.11.1977, θαζηεξψλεη

σο θαζήθνλ ηνπ θξάηνπο θαη δηθαίσκα ησλ ηδησηψλ ηελ ηζφηηκε πξφζβαζε ζηε

κφξθσζε, ηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε, ηε δσξεάλ παηδεία, ηνλ πνιηηηζκφ. Ζ

απφθαζε απηή ζπλδέεη ηνλ πνιηηηζκφ θπξίσο κε ηελ εθπαίδεπζε θαη πάλσ απ’ φια κε

ην δηθαίσκα ηεο αμηνπξεπνχο ππάξμεσο (dignité de l'existence). ρεηηθά βι. Rivero

J., La liberté d'enseignement, principe fondamental de la république, note sur CC.

23.11.1977, AJDA, nov. 1978, ζ, 565, Luchaire F., Procédures et techniques de

protection des droits fondamentaux, ζηνλ ηφκν Cours Constitutionnelles et droits

fondamentaux, Economica, 1982, ζ. 68 επ. θαη ζ. 104 επ.

254

Κάηη πνπ θαίλεηαη εχινγν, αλ ιάβεη θαλείο ππφςε ηελ θαρππνςία ησλ

παξαδνζηαθψλ γάιισλ ζπληαγκαηνιφγσλ γηα ηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα. ρεηηθά κε

ηνλ πξνβιεκαηηζκφ πνπ ππήξμε θαηά ηε ζέζπηζε ηνπ ηζρχνληνο γαιιηθνχ

πληάγκαηνο, βι. Debbasch C., Pontier J.M., Bourdon J., Ricci J.C., Droit

Constitutionnel et Institutions Politiques, 2e éd., Economica, Paris 1986, ζ. 483. Βι.

φκσο θαη αληίζεηε άπνςε, φηη δειαδή ππάξρεη θνηλσληθή δηάζηαζε ηνπ γαιιηθνχ

πληάγκαηνο ηνπ 1958, Luchaire F., Teitgen Ρ. Ζ., ζην ζπιινγηθφ έξγν Luchaire

F., Conac G., La Constitution de la République Française, Economica 1987, ζ. 89.

http://www.legifrance.gouv.fr/html/constitution/constitution2.htm#titre1

115

πιένλ νη λνκηθνί κειεηεηέο γηα κία έλλνηα πνιηηηζηηθήο δεκφζηαο ππεξεζίαο (service

public culturel)255

. H πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ εηζήιζε ζηε γαιιηθή

λνκηθή πξαγκαηηθφηεηα φρη κέζα απφ ην χληαγκα, αιιά απφ ηε ζηαδηαθή εξκελεία

ηεο εηδηθήο λνκνζεζίαο απφ ηε λνκνινγία, θαζηζηψληαο απηφλνκν πξνζηαηεπφκελν

αγαζφ θαη ζεκαληηθή αμία ηεο γαιιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ηελ πνιηηηζηηθή δεκφζηα

ππεξεζία. Ζ ζπδήηεζε γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ είλαη πνιχ

πξφζθαηε. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ θξάηνπο γηα ηνλ πνιηηηζκφ δελ εζεσξείην απηνλφεην.

Τπήξμε κία ζηαδηαθή δεκνζηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ γίγλεζζαη (publicisation

progressive du fait culturel). πλέπεηα απηήο ηεο δεκνζηνπνίεζεο ηνπ πνιηηηζκνχ

είλαη λα ζπδεηνχλ πιένλ νη λνκηθνί κειεηεηέο γηα κία έλλνηα πνιηηηζηηθήο δεκφζηαο

ππεξεζίαο (service public culturel)256

. H πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

εηζήιζε ζηε γαιιηθή λνκηθή πξαγκαηηθφηεηα φρη κέζα απφ ην χληαγκα, αιιά απφ ηε

ζηαδηαθή εξκελεία ηεο εηδηθήο λνκνζεζίαο απφ ηε λνκνινγία, θαζηζηψληαο απηφλνκν

πξνζηαηεπφκελν αγαζφ θαη ζεκαληηθή αμία ηεο γαιιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ηελ

πνιηηηζηηθή δεκφζηα ππεξεζία.

Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε δηάηαμε ηνπ άξζ. 23 ηνπ βειγηθνχ πληάγκαηνο257

ζην

πιαίζην ηνπ νπνίνπ ν πνιηηηζκφο απνηειεί ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο

255

ρεηηθά βι. Mesnard A. H., L'évolution de la politique culturelle sous la Vme

République et la qualification du service publie culturel, ζην έξγν Service public et

Libertés, Mélanges R. E. Charlier, éd. Emile Paul 1981, ζ. 475 επ. θαη Pontier J.Μ.,

Le contentieux culturel devant le juge administratif, RDP 1989, ζ. 1607 επ. Βι.

αθφκε CE 19.3.1948, Société Les amis de l' Opérette, Rec. 142, CE 11.5.1959,

Dauphin, Rec. 294, φπνπ θαη γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ πνιηηηζηηθή δεκφζηα ππεξεζία,

CE, Ass 21.11.1947, Cons. de Castex, Rec. 433, CE 26.1.1968, Dame Maron, AJDA

1968, ζ. 293 επ. Η.

256

ρεηηθά βι. Mesnard A. H., αλσηέξσ, ηνπ ίδηνπ, L'évolution de la politique

culturelle sous la Vme République et la qualification du service publie culturel, ζην

έξγν Service public et Libertés, Mélanges R. E. Charlier, éd. Emile Paul 1981, ζ. 475

επ. θαη Pontier J.Μ., Le contentieux culturel devant le juge administratif, RDP 1989,

ζ. 1607 επ. Βι. αθφκε CE 19.3.1948, Société Les amis de l' Opérette, Rec. 142, CE

11.5.1959, Dauphin, Rec. 294, φπνπ θαη γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ πνιηηηζηηθή δεκφζηα

ππεξεζία, CE, Ass 21.11.1947, Cons. de Castex, Rec. 433, CE 26.1.1968, Dame

Maron, AJDA 1968, ζ. 293 επ. Η.

257

χληαγκα ηνπ Βειγίνπ 1970 ζε http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/be00000_.html

Article 23 Dignity

(1) Everyone has the right to lead a life in conformity with human dignity.

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/be00000_.html

116

θαζψο θαη ην πγηέο πεξηβάιινλ. Δμεηδηθεχνληαο ηα πνιηηηζηηθά δηθαηψκαηα αλαθέξεη

φηη ζην πιαίζην απηνχ έθαζηνο έρεη ην δηθαίσκα λα απνιακβάλεη θνηλσληθή θαη

πνιηηηζηηθή πιεξφηεηα. Σν βειγηθφ χληαγκα θάλεη ηδηαίηεξε κλεία θαη ζηε γιψζζα

γεγνλφο πνπ είλαη εχινγν ιφγσ ησλ γισζζηθψλ ηδηνκνξθηψλ ηεο ρψξαο.

Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηα άξζ. 17 θαη 20 ηνπ πληάγκαηνο ηεο

Φηλιαλδίαο258

ηα νπνία αθελφο δίδνπλ έκθαζε ζηε γισζζηθή απηνλνκία αθεηέξνπ

θαζηζηά ππνρξέσζε εθάζηνπ ηε δηαζθάιηζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο απφ

(2) To this end, the laws, decrees, and rulings alluded to in Article guarantee, taking

into account corresponding obligations, economic, social, and cultural rights, and

determine the conditions for exercising them.

(3) These rights include notably:

1) the right to employment and to the free choice of a professional activity in the

framework of a general employment policy, aimed among others at ensuring a level of

employment that is as stable and high as possible, the right to fair terms of

employment and to fair remuneration, as well as the right to information, consultation

and collective negotiation;

2) the right to social security, to health care and to social, medical, and legal aid;

3) the right to have decent accommodation;

4) the right to enjoy the protection of a healthy environment:

5) the right to enjoy cultural and social fulfillment.

Article 30 Choice of Language

The use of languages current in Belgium is optional; only the law can rule on this

matter, and only for acts of the public authorities and for legal matters.

258

. χληαγκα ηεο Φηλιαλδίαο ηνπ 1999 ζε

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/fi00000_.html

Section 17 Right to one's language and culture

(1) The national languages of Finland are Finnish and Swedish.

(2) The right of everyone to use his or her own language, either Finnish or Swedish,

before courts of law and other authorities, and to receive official documents in that

language, shall be guaranteed by an Act. The public authorities shall provide for the

cultural and societal needs of the Finnish-speaking and Swedish-speaking populations

of the country on an equal basis.

(3) The Sami, as an indigenous people, as well as the Roma and other groups, have

the right to maintain and develop their own language and culture. Provisions on the

right of the Sami to use the Sami language before the authorities are laid down by an

Act. The rights of persons using sign language and of persons in need of interpretation

or translation aid owing to disability shall be guaranteed by an Act.

Section 20 Responsibility for the environment

(1) Nature and its biodiversity, the environment and the national heritage are the

responsibility of everyone.

(2) The public authorities shall endeavour to guarantee for everyone the right to a

healthy environment and for everyone the possibility to influence the decisions that

concern their own living environment.

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/fi00000_.html

117

θνηλνχ κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ζπλαληάηαη σο φξνο ζην

λεψηεξν απηφ χληαγκα ζην πλεχκα πνπ αλαθέξζεθε πην πάλσ. Αλάινγε είλαη θαη ε

αηηία ηεο ρξήζεο ηνπ φξνπ ηεο βηνπνηθηιφηεηαο ζε ζρέζε κε ηελ πξνζηαζία ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ ηδηαίηεξε ξχζκηζε ηνπ θηλιαλδηθνχ πληάγκαηνο γηα ηε

γιψζζα δηθαηνινγείηαη ζχκθσλα κε φζα πξναλαθέξζεθαλ.

Σν χληαγκα ησλ Κάησ Υσξψλ ηνπ 1983 259

θαηνρπξψλεη αθελφο ηελ πξνζηαζία ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο αθεηέξνπ ππνρξεψλεη ηηο αξρέο λα κεξηκλνχλ γηα ηελ

πνιηηηζηηθή αλάπηπμε ησλ πνιηηψλ.

ην επίπεδν ησλ πληαγκάησλ ησλ ρσξψλ κειψλ ηεο ΔΔ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη

ην ειιεληθφ χληαγκα είλαη κνλαδηθφ ζηε ρξήζε ηνπ φξνπ πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ,

ελψ θάπνηα πην λέα πληάγκαηα θάλνπλ αλαθνξά γεληθά ζηνλ πνιηηηζκφ ή ηελ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Οη ρψξεο ηεο Ηβεξηθήο θαη ε Ηηαιία δίδνπλ κία ηδηαίηεξε

έκθαζε ζηνλ πνιηηηζκφ ζπλδένληάο ηνλ κε ηελ εζληθή ηαπηφηεηα. Αληίζεηα ε ρξήζε

ηνπ φξνπ πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο, φπσο ηίζεηαη θαη

λνκνηερληθά (ζην άξζ. 24 απφ θνηλνχ κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ) δίδεη έκθαζε ζην

ρψξν θαη ηελ ηζηνξία ρσξίο λα ζπλδέεη ηνλ πνιηηηζκφ κε ην Δζλνο, θάηη πνπ βεβαίσο

δελ κπνξεί λα απνθιεηζζεί εξκελεπηηθά.

ε επξχηεξν ζπληαγκαηηθφ πιαίζην κπνξεί θαλείο λα ζπλαληήζεη θάπνηεο παιηέο

ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο δηάζπαξηεο ζηνλ θφζκν. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην

δηθαίσκα ζηνλ θαζαξφ αέξα, ην θαηάιιειν λεξφ θαη ηε ζπληήξεζε ησλ θπζηθψλ,

ηζηνξηθψλ θαη αηζζεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ αμηψλ, φπσο εκθαλίδεηαη ζην χληαγκα

259 χληαγκα ησλ Κάησ Υσξψλ ηνπ 1983 ζε

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/nl00000_.html

Article 21 Environment

It shall be the concern of the authorities to keep the country habitable and to protect

and improve the environment.

Article 22 Health

(1) The authorities shall take steps to promote the health of the population.

(2) It shall be the concern of the authorities to provide sufficient living

accommodation.

(3) The authorities shall promote social and cultural development and leisure

activities.

http://www.oefre.unibe.ch/law/icl/nl00000_.html

118

ηεο πνιηηείαο Πελζπιβάληα ησλ ΖΠΑ260

. ε δηάθνξα άιια πληάγκαηα ππήξραλ

δηάζπαξηεο δηαηάμεηο θαη κάιηζηα ζε απηά ησλ ιεγφκελσλ παιαηφηεξα ζνζηαιηζηηθψλ

ρσξψλ261

. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε αλαθνξά ζηελ πνιππνιηηηζκηθή

θιεξνλνκηά ησλ Καλαδψλ θαηά ην ζχληαγκα ηνπ Καλαδά262

. Δμίζνπ ελδηαθέξνπζα

είλαη ε δηαηχπσζε ηνπ ξσζηθνχ πληάγκαηνο ηνπ 1993263

. Σν ξσζηθφ χληαγκα

δηαρσξίδεη κε ζαθήλεηα ζε θάζε παξάγξαθν ηνπ άξζ. 44 απηνχ ηφζν ην δηθαίσκα

ζηελ πνιηηηζηηθή δεκηνπξγία, φζν θαη απηφ ηεο ζπκκεηνρήο ζηνλ πνιηηηζκφ θαη ηηο

πνιηηηζηηθέο αμίεο. ηελ ηξίηε παξάγξαθν πξνζηαηεχεηαη ξεηά ε ηζηνξηθή θαη ε

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά.

Πινχζην ζε δηαηάμεηο θαη δηαθεξχμεηο γηα ηνλ πνιηηηζκφ ήηαλ θαη ην χληαγκα ηεο

Κίλαο ηνπ 1982, ην νπνίν θαη πξνηείλεηαη γηα ζπλνπηηθή εμέηαζε επεηδή παξακέλεη

πξνο ην παξφλ αθιφλεην. Άμην κηαο πνιηηηζηηθήο επαλάζηαζεο, ην ελ ιφγσ

ζπληαγκαηηθφ θείκελν νξίδεη ζην Πξννίκην φηη, αθνχ εγθαζηδξχζεθε έλα αλεμάξηεην

θαη ζρεηηθψο πιήξεο ζνζηαιηζηηθφ βηνκεραληθφ ζχζηεκα θαη απμήζεθε ε αγξνηηθή

παξαγσγή, «ε εθπαίδεπζε, ε επηζηήκε θαη ν πνιηηηζκφο θαηά θχξην ιφγν

αλαπηχρζεθαλ ζεκαληηθά, ε ζνζηαιηζηηθή ηδενινγηθή εθπαίδεπζε ζεκείσζε

αμηφινγεο επηηπρίεο θαη νη ζπλζήθεο δηαβίσζεο ηεο κεγάιεο κάδαο ηνπ ιανχ

βειηηψζεθαλ ζεκαληηθά»264

.

260

ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο,


261

Βι. ζρεηηθά ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 31.

262

Καλαδηθό ύληαγκα ηνπ 1989 MULTICULTURAL HERITAGE

27.- This Charter shall be interpreted in a manner consistent with the preservation and

enhancement of the multicultural heritage of Canadians.

263

Ρσζζηθό ύληαγκα ηνπ 1993

Article 44.

Everyone shall be guaranteed freedom of literary, artistic, scientific,intellectual and

other types of creative activity and tuition. Intellectual property shall be protected by

the law.

Everyone shall have the right to participation in cultural life, to the use of institutions

of culture, and access to cultural values.

Everyone shall care for the preservation of the historic and cultural heritage and

safeguard landmarks of history and culture.

264

Μαπξηά Κ. - Παληειή Α., αλσηέξσ, ζ. 798.

119

Σν άξζ. 9 ηνπ ίδηνπ πληάγκαηνο φξηδε φηη ηα χδαηα, ηα δάζε...νη θπζηθνί πφξνη

απνηεινχλ θξαηηθή ηδηνθηεζία... Σν θξάηνο εμαζθαιίδεη ηελ νξζνινγηθή

εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη πξνζηαηεχεη ηα θπηά θαη ηα πνιχηηκα δψα...

Σν άξζ. 22 ζηε ζπλέρεηα αλέθεξε φηη «Σν θξάηνο πξνάγεη ηα γξάκκαηα θαη ηηο ηέρλεο,

ηνλ ηχπν, ηε ξαδηνθσλία... θαη ελζαξξχλεη ηηο πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ησλ κα-

δψλ». Αθφκε ην άξζ. 25 νξίδεη φηη «Σν θξάηνο πξνζηαηεχεη θαη βειηηψλεη ην ρψξν

δηαβίσζεο θαη ηνλ βηφηνπν, θαη δηεμάγεη ηνλ αγψλα θαηά ηεο κφιπλζεο θαη ησλ

άιισλ θηλδχλσλ».

Αιιά νη ξπζκίζεηο ηνπ θηλεδηθνχ πληάγκαηνο δελ ζηακαηνχζαλ εδψ. Σν άξζ. 47

νξίδεη φηη νη πνιίηεο ηεο Λατθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Κίλαο είλαη ειεχζεξνη λα

αθηεξψλνληαη ζηελ επηζηεκνληθή έξεπλα, ηε ινγνηερληθή θαη θαιιηηερληθή δε-

κηνπξγία θαη ζε άιιεο πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Καηέιεγε δε αλαθέξνληαο: «Σν

θξάηνο ελζαξξχλεη θαη ππνζηεξίδεη ηε δεκηνπξγηθή εξγαζία ησλ πνιηηψλ νη νπνίνη

αθηεξψλνληαη, πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ ιανχ, ζηελ παηδεία, ηελ επηζηήκε, ηελ ηερληθή,

ηε ινγνηερλία, ηελ ηέρλε θαη άιιεο πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο».

Αλάινγεο δηαηάμεηο πεξηιακβάλεη ην ζε ηζρχ χληαγκα ηεο Κίλαο θαζηζηψληαο

θαλεξέο ηηο ξίδεο ηεο πνιηηηζηηθήο επαλάζηαζεο ζην θηλεδηθφ γίγλεζζαη θαη ηελ

γισζζηθή κλήκε.

ην χληαγκα ηεο Κίλαο ν πνιηηηζκφο ζπλδέεηαη κε ηε θχζε, ηνπο θπζηθνχο πφξνπο,

ηελ ηέρλε, ηελ παηδεία θαη ηελ πνηφηεηα δσήο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε αλαθνξά ηνπ

ζπκθέξνληνο ηνπ ιανχ σο ζθνπνχ ησλ πνιηηηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ.

Δίλαη πξνθαλέο βεβαίσο φηη ε αλαθνξά ζην χληαγκα ηεο Κίλαο γίλεηαη θπξίσο γηα

ιφγνπο ζεσξεηηθνχο θαη γηα λα εμεηαζζεί ε λνκνηερληθή παξνπζίαζε ηεο ξχζκηζεο.

Απφ ηε ζχληνκε απηή πεξηήγεζε ζε δηάθνξα ζπληαγκαηηθά θείκελα κπνξεί λα

δηαπηζηψζεη θαλείο φηη ν πνιηηηζκφο ζηα λεψηεξεο ειηθίαο ζπληαγκαηηθά θείκελα

απνηειεί είηε ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο, είηε πξνζηαηεχεηαη απηνηειψο

σο δηθαίσκα θαη σο πξφβιεςε γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

Ηδηαηηεξφηεηεο ηζηνξηθέο έρνπλ πξνθαιέζεη ηελ θαηαγξαθή ζπληαγκαηηθψλ

δηαηάμεσλ πνπ δίδνπλ έκθαζε ζηνλ πνιηηηζκφ είηε ιφγσ πνιηηηζηηθήο πνιπκνξθίαο,

είηε ιφγσ ηεο ζεκαζίαο ηνπ πνιηηηζκνχ γηα ηελ ζπλνιηθή θξαηηθή ηδηνζπζηαζία.

Απηνηειψο πξνζηαηεχεηαη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ρσξίο ζχλδεζε κε ηνλ πνιηηηζκφ

παξά ζην πιαίζην ηεο πνηφηεηαο δσήο.

120

Καζίζηαηαη ζαθήο ε δηαθνξά ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο ηφζν ζηε ζχδεπμε θπζηθνχ

θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, φζν θαη ζηελ αλαθνξά ζηνλ πνιηηηζκφ ζε ζρέζε κε

ην ρψξν. Σελ ηδηαηηεξφηεηα απηή δηαηήξεζε ην ειιεληθφ χληαγκα θαη κεηά ηελ

αλαζεψξεζε ηνπ 2001 νπφηε, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί, ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο

δελ κπήθε ζηνλ πεηξαζκφ λα ξπζκίζεη ηδηαίηεξεο δηαηάμεηο ζχκθσλεο κε ηε

δηαηχπσζε ηδίσο δηεζλψλ ζπλζεθψλ ή θάλνληαο ρξήζε ησλ ιέμεσλ ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ. Ζ πξνζζήθε ζην θείκελν ηεο αεηθνξίαο θαη ελφο δηθαηψκαηνο ζην θπζηθφ

θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ δίδνπλ κηα δπλακηθή δηάζηαζε ζην πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ δηαηεξψληαο ηελ πξσηνηππία ηνπ ηφζν ζην γισζζηθφ επίπεδν φζν θαη ζε

επίπεδν πεξηερνκέλνπ.

121

Οη ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλεο αμίεο θαη ην πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ

Ζ αηζζεηηθή επηινγή ηνπ πληάγκαηνο ζην πιαίζην ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο

Δμεηάδνληαο ηνλ ηξφπν πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη νη ιέμεηο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ»

θαη ηo πηζαλφ λφεκά ηνπο θαηά ην χληαγκα ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξίμεη θαλείο φηη

νη ιέμεηο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» απεηθνλίδνπλ κία ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηηθφηεηα

κέζα ζε κία ηζηνξηθή ζηηγκή σο ζχλζεζε ηεο θχζεο θαη ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο, ζα

κπνξνχζαλ επίζεο λα εθθξάδνπλ κία πνιηηηθή επηινγή ηνπ ζπληαγκαηηθνχ λνκνζέηε

γηα ην κέιινλ265

, ζα κπνξνχζαλ ηέινο λα πξνζδηνξίδνπλ κία αμία266

ζην δηθατθφ

ρψξν, ε νπνία απνηειεί θξηηήξην γηα ηελ εξκελεία267

.

265

Βι. θαη ηΔ 2801/1991, ε νπνία ξεηά ζπλδέεη ηε ξχζκηζε ηνπ πληάγκαηνο ηνπ

1975 κε ηε βνχιεζε δηαθχιαμεο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο: «επεηδή κε ηηο

δηαηάμεηο ησλ παξαγξάθσλ 1 θαη 6 ηνπ άξζξνπ 24 . ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο

αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαζία ηεο δηαθχιαμεο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηεο

ρψξαο...». Γηα ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζην

ρξφλν βι. Σάρνπ Α., Γίθαην πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 113.

266

ρεηηθά κε ην λνκηθφ θαλφλα σο αμηνινγηθφ γεγνλφο, βι. ελδεηθηηθά Gregorczyk

C., La théorie générale des valeurs et le droit, LGDJ 1982, ζ. 258 θαη γηα ηηο αμίεο σο

ζθνπνχο ηνπ θαλφλα δηθαίνπ ζ. 265, Dworkin R., Taking rights seriously,

Duckworth, fourth impression 1984, Constitutional cases, ζ. 134-5. Βι. αθφκε

Gaudemet Τ., αλσηέξσ, ζ. 34 επ. γηα ηνλ νξηζκφ ηεο αμίαο: «σο αμία λννχκε ην

αξρηθφ πξφηππν πνπ, φληαο κεηαμχ ζεηηθνχ δηθαίνπ θαη δηθαηνζχλεο, είλαη ζηε βάζε

ελφο πξσηνγελνχο θαλφλα δηθαίνπ». Γηα κία ζε βάζνο ζεσξεηηθή αλάιπζε ηνπ

δεηήκαηνο ησλ αμηψλ γηα ην ζεηηθφ δίθαην, βι. Γαξδέληα Μ., Ζ ηδέα ηνπ δηθαίνπ ζαλ

ζεκέιην ηεο αλζξσπηζηηθήο πνιηηεηνινγίαο, Σν 1980, ζ. 85 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία. Αθφκε, γηα ηε ζεκαζία ηεο αξρηθήο πξφζεζεο ηνπ λνκνζέηε, βι.

Αιηβηδάηνπ Ν., Ζ ππφζεζε BORK, Σν 1988, ζ. 273. Βι επίζεο Weiler J.H.H., The

Constitution of Europe, Cambridge University Press, 1999, θεθάιαην 3 κε ηίηιν

Fundamental rights and fundamental boundaries: on the conflict of standards and

values in the protection of human rights in the European legal space, ζ. 102 επ. Με

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη αλαθνξέο ζηα δηθαηψκαηα σο ζχζηεκα αμηψλ.

267

Dworkin R., αλσηέξσ, ζ. 22 θαη 44 επ., νύξια Π., αλσηέξσ, ζ. 95, φπνπ θαη

αλαιπηηθή παξνπζίαζε ησλ ζπζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ δηθαίνπ παξάιιεια κε ηνπο

θαλφλεο δηαθφξσλ άιισλ θξηηεξίσλ θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο (standards), φπσο νη

αξρέο (principles) θαη νη δηθαηνπνιηηηθέο επηινγέο.

122

Σν δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ εκθαλίδεηαη ξεηά σο «αμία» ζπληαγκαηηθά

θαηνρπξσκέλε θαη ζην ηηαιηθφ χληαγκα θαη ζε απηφ ηεο πνιηηείαο ηεο Πελζπιβάληα

ησλ ΖΠΑ πνπ αλαθέξζεθαλ πην πάλσ. Δηδηθά ην ηειεπηαίν αλαθέξεηαη ζε αμία

αηζζεηηθή. Ο φξνο απηφο (αμία) θαίλεηαη λα ππνδειψλεη φηη ε δηάηαμε απνηειεί

νδεγφ γηα ηελ εξκελεία άιισλ δηαηάμεσλ, αιιά θαη ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλν

θξηηήξην, απηφ ηεο αηζζεηηθήο. Ζ αλαθνξά ζε αμίεο δελ είλαη άγλσζηε ζην

ακεξηθαληθφ δίθαην ην νπνίν ζπρλά αλαθέξεηαη ζηελ εζηθή ηάμε γηα ηελ εξκελεία ηνπ


.

ζν γηα ην ηηαιηθφ χληαγκα, γίλεηαη επξχηαηα δεθηφ φηη ε ζρεηηθή ξχζκηζε γηα ηνλ

πνιηηηζκφ απνηειεί αμία πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα πνπ πξνζαλαηνιίδεη ηα φξγαλα ηεο

εμνπζίαο269

. Θα κπνξνχζε φκσο λα ζεκαίλεη φηη απιά δελ απνηειεί δηθαίσκα, αιιά

θάηη πην πεξηνξηζκέλν.

Ο πξνβιεκαηηζκφο εληνπίδεηαη ζηελ πεξίπησζε απηή ζηε ζρέζε ζπληαγκαηηθνχ

δηθαηψκαηνο θαη αμίαο. Αλ κία ξχζκηζε αθνξά θάπνηα «αμία» θα ην ελδερφκελν λα

ζεκαίλεη θάηη επξχηεξν ελφο δηθαηψκαηνο αλαδεηθλχεηαη απφ ηελ πνιχ ελδηαθέξνπζα

ηΔ 488/91270

, ζρεηηθά κε ηηο ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελεο αμίεο271

θαη έθηνηε ζε

πνιιέο απνθάζεηο. Ζ απφθαζε απηή αλαθέξεη, ζε ζρέζε κε ην άξζ. 24.6 ., φηη:

268

Αληί πνιιψλ βι. Dworkin R., Freedom’s Law, The moral reading of the

American constitution, Oxford University Press, 1996, φπνπ θαη αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία. Γηα ηελ πξνζέγγηζε ηεο ζχγρξνλεο ακεξηθαληθήο εζηθήο θηινζνθίαο

βι. Gregorczyk C., La théorie générale des valeurs et le droit, LGDJ 1982, ζ. 35 επ

,ε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

269

. ρεηηθά βι. Cordini G., Rapport interdisciplinaire, ζην La protection du

voisinage et de l’ environnement. Travaux de l’ Association Henry Capitant, t.

XXVIII, 1976, ζ. 441, F. Merusi, Art. 9, Commentario della Costituzione a cura,

Principi Fondamentali, ζην ζπιινγηθό έξγν Mortati, Barbera, Agro, Romagnoli,

Berti, Pizzorusso, Merusi, Cassese, Commentario della Costituzione a cura,

αλσηέξσ, ζ. 442, φπνπ εηδηθφηεξα αλαθέξεη φηη «χκθσλα κε ηελ 2 πεξίνδν ηνπ

ηηαιηθνχ πληάγκαηνο ε ηηαιηθή Γεκνθξαηία πξνζηαηεχεη ην ηνπίν θαη ηελ ηζηνξηθή

θαη θαιιηηερληθή θιεξνλνκηά ηνπ Έζλνπο». Ζ δηάηαμε απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ

εμαηνκίθεπζε ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηζηηθψλ αμηψλ... Ζ ηνπνζέηεζε ηεο δηάηαμεο

κεηαμχ ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ ηνπ πληάγκαηνο ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί σο

ηδηαηηέξσο επηηπρήο, θαη δηφηη κεγαιψλεη ε ζεκαζία ηεο ζπγθεθξηκέλεο αμίαο εμαηηίαο

ηεο ππνδνρήο ηεο κεηαμχ ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ, θαη δηφηη ε ηνπνζέηεζε ζε απηφ ην

ζεκείν ηνπ πληάγκαηνο ζπλεπάγεηαη έλα ζχλνιν λνκηθψλ ζπλεπεηψλ».

270

Πνπ εθδφζεθε κεηά απφ ηελ παξ. ηΔ 1868/90 θαη έθηνηε παγίσο.

123

«Έηζη ζπλάγεηαη φηη ηα ζρέδηα πφιεσλ απφ ηε θχζε ησλ ξπζκίζεσλ ησλ, ηηο επηπηψ-

ζεηο ησλ ζε ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελα δηθαηψκαηα θαη αμίεο θαη ηνλ θχθιν ησλ

ελδηαθεξνκέλσλ πξνζψπσλ... πξέπεη θαηά ην χληαγκα λα δεκνζηεχνληαη...»272

. Ζ

λνκνινγία απηή παγηψζεθε έθηνηε.

Καηά ηελ απφθαζε απηή, ην άξζ. 24.6 . θαηνρπξψλεη έλα δηθαίσκα αιιά θαη κία

αμία. Ίζσο κάιηζηα λα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί φηη, αλεμαξηήησο ηεο θαηνρχξσζεο

θάπνηνπ δηθαηψκαηνο, ην χληαγκα θαηνρπξψλεη έλα ζχλνιν αμηψλ. Παγίσο κάιηζηα

κεηά ηελ απφθαζε απηή ζηηο δηαηππψζεηο ηεο λνκνινγίαο ηνπ ηΔ αλαθέξεηαη φηη ην

άξζ. 24 . θαηνρπξψλεη έλα δηθαίσκα αιιά θαη κία αμία. Γελ είλαη φκσο πξφδειν φηη

ε θαηνρχξσζε κηαο αμίαο επάγεηαη θάηη πέξαλ ηνπ δηθαηψκαηνο.

Παξφηη δελ έρεη δηεπθξηληζηεί αλ απφ ηε ζρεηηθή πξνζζήθε πεξί ηεο ζπληαγκαηηθά

θαηνρπξσκέλεο αμίαο, δηεπξχλεηαη ηειηθψο ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ή απιά

επηηείλεηαη ην λφεκα ηεο πξφηαζεο ηνπ δηθαζηεξίνπ, αλ δειαδή ηίζεηαη απιά γηα

ιφγνπο έκθαζεο ε ιέμε ή φρη, πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ην ζπγθεθξηκέλν γεγνλφο

δελ κπνξεί λα κείλεη αζρνιίαζην. Θα κπνξνχζε ην δηθαζηήξην κε ηνλ ηξφπν απηφ λα

πηνζεηεί κηα ζηάζε ππεξθείκελε ηνπ ζεηηθνχ δηθαίνπ θαη πηνζεηνχζα αξρέο θπζηθνχ

δηθαίνπ ή ππεξζπληαγκαηηθήο θχζεσο273

. Θα κπνξνχζε φκσο θαη λα ζεσξεζεί φηη

απνηειεί απιά κηα ιέμε επη πιένλ ρσξίο ηδηαίηεξν ζθνπφ. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο

ζα πξέπεη πάλησο λα δηαπηζηψζεη θαλείο κία επίδξαζε ηεο ακεξηθαληθήο ζεσξίαο

θαζψο θαη ηνπ ηξφπνπ ζχληαμεο δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ απφ ην δηθαζηήξην ζε ζρέζε

κε ην δίθαην πεξηβάιινληνο, ε νπνία απεηθνλίδεηαη ζηνλ ηξφπν γξαθήο ηεο

δηθαζηηθήο απφθαζεο. Ζ αλαθνξά ζε αμίεο, ζπρλή ζηελ ακεξηθαληθή λνκνινγία θαη

271

Σελ έλλνηα ησλ ζπληαγκαηηθψλ αξρψλ ηνλίδεη θαη ν θαζεγεηήο Γ.

Παπαδεκεηξίνπ, ζηελ εηζήγεζε πνπ έθαλε ζην Πάληεην Παλεπηζηήκην ζην

«πκπφζην γηα ηελ Δξκελεία ηνπ πληάγκαηνο», ζηηο 13-5.10.1988, κε ζέκα «ην

κεζνδνινγηθφ νηθνδφκεκα ηεο εξκελείαο ηνπ πληάγκαηνο». Βι. αθφκε Μαληηάθε

Α., Ζ λνκηθή θχζε θαη ν πνιηηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ πληάγκαηνο, Σν 1985, ζ. 476-

96, ηνπ ίδηνπ, Γηθατθνί θαηαλαγθαζκνί θαη θξηηήξηα νξζφηεηαο ηεο πληαγκαηηθήο

εξκελείαο, Σν 1990, ζ. 365 επ.

272

Υαξαθηεξηζηηθή ζην ζέκα ησλ αμηψλ ε άπνςε ηνπ ακεξηθαλνχ θηινζφθνπ Α.

Edel: «φηαλ γξαθεί θάπνηε ε ηζηνξία ησλ ζπγρξφλσλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, έλα

απφ ηα θπξηψηεξα θεθάιαηά ηεο ζα είλαη απηφ ηεο ζρέζεο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ

κε ηηο αμίεο», Social Science and value: a study of interrelations, The New Sociology,

LL. Horowitz, N.Y. 1965.

273

Gregorczyk C., La théorie générale des valeurs et le droit, αλσηέξσ ζ. 29 επ.

124

ζεσξία δελ κπνξεί παξά λα ζεκαίλεη ηελ επίδξαζε απηήο ηεο ηάζεο ζηελ ηειεπηαία

δεθαεηία ηνπ 20νπ

αηψλα ζην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο ηδίσο ζε ζρέζε κε ην δίθαην

ηνπ πεξηβάιινληνο αιιά θαη κε ηνλ ηξφπν εξκελείαο ηνπ πληάγκαηνο. Σελ επίδξαζε

απηή ηεο ακεξηθαληθήο ζεσξίαο δελ αγλφεζε θαη ε ζεσξία ζηελ Διιάδα274

.

Θα πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη ην δηθαίσκα ηνπ άξζ. 24 γηα ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

απνηειεί ηδενινγηθή εμεηδίθεπζε ησλ θπξίσλ ζπληζησζψλ ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ

ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο275

. Γελ είλαη ηπραίν κάιηζηα

φηη ην αζηηθφ δίθαην αληηιακβάλεηαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο

ζπλαξηψκελε κε ην δηθαίσκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαηά ην άξζ. 57 ΑΚ. Απνηειεί δε-

ιαδή ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θπζηθή ζπλέπεηα ηνπ ζεβαζκνχ

θαη ηεο πξνζηαζίαο ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ (άξζ. 2.1 .)276

θαη ηεο ειεχζεξεο

αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ (άξζ. 5.1 .)277

. Πέξα ίζσο θαη απφ απιή

274

Βι. Διεπζεξηάδε Π., πληαγκαηηζκφο θαη Πνιηηηθέο Αμίεο, ΔΚΚΔ, Αλη.

άθθνπιαο 1999, Σαζόπνπινπ Γ., Σν εζηθνπνιηηηθφ ζεκέιην ηνπ πληάγκαηνο,

Γεκνζηεχκαηα πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Αλη. άθθνπιαο 2001 κε εθηελή


275

Μάλεζε Α., Οη θχξηεο ζπληζηψζεο ηνπ ζπζηήκαηνο ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηνπ

πληάγκαηνο ηνπ 1975, χκκεηθηα Φ. Βεγιεξή, II, άθθνπιαο, Αζήλα 1988, ζ. 525

επ., Καζηκάηε Γ., Πεξί ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ ηνπ πληάγκαηνο, Σν 1975, ζ. 3 επ.

Γηα ηνλ αλζξσπνθεληξηζκφ ηνπ πληάγκαηνο. Βι. θαη Αιηβηδάηνπ Ν., Σν χληαγκα

ηνπ 1975 θαη ε εθαξκνγή ηνπ: έλαο ζηξεβιφο εθζπγρξνληζκφο, αλσηέξσ, ζ. 545.

276

ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ αλζξψπνπ βαζίζζεθε ε πξνζηαζία δηθαηψκαηνο ζην βηνηηθφ

επίπεδν, ζηελ έλλνηα ηνπ νπνίνπ πεξηιακβάλνληαη ην δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ, ζην

πξάζηλν, θ.ιπ., ζχκθσλα κε ην γαιιηθφ χληαγκα, ζρεηηθά βι. Luchaire F., Le

Conseil Constitutionnel, Economica, Paris 1980, ζ. 217.

277

Αλησλίνπ Θ., Σν θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεσο ηνπ πεξηβάιινληνο κεηαμχ

ειεπζεξίαο θαη ζπκκεηνρήο, Σν 1987, ζ. 118, Σάρνπ Α., Δηδηθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην,

Γίθαην Πξνζηαζίαο Πεξηβάιινληνο, Β΄ έθδ., άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 1990, ζ. 24,

Εώξα Κ., Ζ ζπληαγκαηηθή αξρή ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο πξνζηαζίαο ηεο αλζξψπηλεο

αμηνπξέπεηαο θαηά ην γεξκαληθφ νκνζπνλδηαθφ χληαγκα, Σν 1987, ζ. 1, Haberle

Ρ., Έλλνηα θαη πεξηερφκελν ηεο αξρήο ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο πξνζηαζίαο ηεο

αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο θαηά ην γεξκαληθφ θαη ειιεληθφ χληαγκα, Σν 1982, ζ.

201 επ. Σε ζχλδεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ άξζξνπ 24 . κε ην δηθαίσκα ηεο πξνζσ-

πηθφηεηαο ππνζηεξίδεη θαη ν Καξάθσζηαο Γ., Πεξηβάιινλ θαη Αζηηθφ Γίθαην,

άθθνπιαο, Αζήλα 1986, ζ. 41 επ., ν νπνίνο ζεσξεί φηη ην ηδησηηθφ δίθαην επηβάιιεη

δηηηή πεξηνξηζηηθή νξηνζέηεζε: αθελφο ηεο ελλνίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη αθεηέξνπ

ηεο ζέζεσο πνπ θαηαιακβάλεη ην πεξηβάιινλ κέζα ζην επξχηεξν δηθαίσκα ηεο

πξνζσπηθφηεηαο (ζ. 45). Βι. ηέινο θαη ηνύηε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 144, φπνπ θαη βηβιηνγξαθία.

125

εμεηδίθεπζε ησλ αξρψλ απηψλ, ην δηθαίσκα ηνπ άξζ. 24 . απνηειεί θαη ηελ

πξνυπφζεζε ηεο πξαγκαηνπνίεζεο ζε κεγάιν βαζκφ ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο

ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, αθνχ αλαθέξεηαη ζην ρψξν (θπζηθφ -

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ) θαη ην ρξφλν (πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ), κέζα ζηνλ νπνίν

εθθξάδνληαη νη αξρέο απηέο278, 279

. Τπφ ηελ έλλνηα απηή ζπληζηά εμεηδίθεπζε ηεο

αμίαο ηνπ αλζξψπνπ φπσο θαηνρπξψλεηαη ζην χληαγκα θαη δελ είλαη ππεξθείκελε

αξρή αιιά θαλφλαο ζεηηθνχ δηθαίνπ, ζχκθσλνο κε ηα πξναλαθεξζέληα άξζξα ηνπ

πληάγκαηνο.

Μέζα ζ' απηφ ην πιαίζην ζα πξέπεη λα εηδσζεί ην δηθαίσκα ηνπ άξζ. 24 ., ην νπνίν

θαηνρπξψλεη θαηά ηελ πξναλαθεξζείζα λνκνινγία εθηφο απφ δηθαίσκα, θαη κία

ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελε αμία280

σο εμεηδίθεπζε ηεο πξνζηαζίαο ηεο αμίαο ηνπ

αλζξψπνπ. Καηά ζπλέπεηα, ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία, ην δηθαίσκα απηφ ζα πξέπεη

λα ζεσξεζεί φηη εκπεξηέρεη θαη εξκελεπηηθφ θαλφλα ηεο εηδηθφηεξεο λνκνζεζίαο πνπ

ζπλάγεηαη απφ ην χληαγκα αλαθεξφκελν ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα θαη

πξνζσπηθφηεηα.

278

ρεηηθά κε ηε ζέζε φηη κε ην άξζξν 5.1 . ηίζεηαη κία θαηεπζπληήξηα αξρή, βι. Α.

Μάλεζε, Αηνκηθέο ειεπζεξίεο, η. Α΄, Β΄ έθδ., ζ. 119, Παληειή Α., Εεηήκαηα

ζπληαγκαηηθψλ επηθπιάμεσλ, αλσηέξσ, ζ. 139 θαη 255 επ., Γέξνληα Α., Δπίθαηξα

πξνβιήκαηα ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο, Σν 1987, ζ. 69.

279

Βι. εηδηθά Ρώηε Β., Ζ λνκηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 59 επ.

θαη ζ. 63 επ. φπνπ ξεηά αλαθέξεη: «πεχδσ λα ππνγξακκίζσ φηη θη αλ αθφκα δελ

είραλ ζεζκνζεηεζεί νη δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 24... ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζα

εχξηζθε, κε ιίγε θαληαζία θαη επαηζζεζία, έκκεζν θαηαθχγην ζ' άιιεο δηαηάμεηο ηνπ

πληάγκαηνο πνπ έρνπλ ήδε επηηπρψο ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηε λνκνινγία ησλ

δηθαζηεξίσλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ...». Βι. αθφκε ζην ίδην έξγν Γ. Παπαδεκεηξίνπ Β.,

ζ. 70 επ. θαη 72 φπνπ. αλαθέξεη: «φιεο απηέο νη δηαηάμεηο – θαη ζπλεπψο φρη κφλνλ νη

δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 24 . – κε ηνλ θαλνληζηηθφ πινχην πνπ πεξηθιείνπλ ζπλζέηνπλ,

ζπλαξζξσκέλεο ζε κηα δηαιεθηηθή ελφηεηα, ην «νηθνινγηθφ» ή ην «πεξηβαιινληηθφ

χληαγκα».

280

Πξέπεη λα ηνληζζεί φηη ε ελ ιφγσ ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελε αμία δελ

απνηειεί θαηά ηελ άπνςή καο πξν-ζεζκηθή ή πξν-λνκηθή αμηνινγηθή θξίζε ή

«πξνγλσζία» νχηε έρεη αμηνινγηθφ ραξαθηήξα. Απνηειεί ζεηηθφ δίθαην θαη απάληεζε

ζηηο πξνεγεζείζεο λνκνινγηαθέο αλαδεηήζεηο, φπσο ζα δνχκε πην θάησ. Γηα κηα

πξψηε πξνζέγγηζε ζηα δεηήκαηα απηά, βι. Μεηζόπνπινπ Γ. Σνπηθή..., αλσηέξσ, ζ.

519, νύξια Π., Γηθατθφ ζχζηεκα θαη ηεινινγηθή κέζνδνο. θέςεηο γχξσ απφ ην

«Πξφβιεκα ηεο εξκελείαο ηνπ Γηθαίνπ» ηνπ Κ. Σζάηζνπ, ΝνΒ 1978, ζ. 1172 επ.

126

Ζ δηαπίζησζε απηή έρεη ζεκαζία, εθφζνλ, απνηειψληαο εξκελεπηηθφ νδεγφ ηεο

λνκνινγίαο πνπ ζα εμεηαζζεί πην θάησ, καο θαηεπζχλεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ε

εξκελεία ηνπ άξζ. 24 ., φπσο έγηλε απφ ηε λνκνινγία, δελ είλαη πξντφλ απζαηξεζίαο

ή ηπραίαο έκπλεπζεο, νχηε ζπλέπεηα ειεχζεξεο εξκελείαο ηνπ πληάγκαηνο, αιιά

αληίζεηα είλαη ε κφλε δπλαηή εξκελεία ζεηηθνχ δηθαίνπ ζην πιαίζην ελφο εληαίνπ

ζπζηήκαηνο θαλφλσλ.

πλεπψο ην χληαγκα ηνπ 1975 θαη ζηε ζπλέρεηα ην αλαζεσξεκέλν χληαγκα ηνπ

2001 θαζηεξψλεη, κέζα απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ άξζ. 2.1, 5.1 θαη 24, κία πνιηηεηαθή

αηζζεηηθή ζρεηηθά κε ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, ε νπνία είλαη ν θπζηθφο ρψξνο θαη

ρξφλνο (ηζηνξηθή δηάζηαζε) ζηνλ νπνίν ηνπνζεηείηαη ν πνιίηεο, εθφζνλ ε Πνιηηεία

ζέβεηαη ηελ αμία ηνπ θαη ηνπ επηηξέπεη λα αλαπηχζζεη ειεχζεξα ηελ πξνζσπηθφηεηά

ηνπ.

Ο πνιίηεο, ππφ ηελ έλλνηα απηή, είλαη πνιηηεηαθφ ππνθείκελν κε κλήκε θαη ηζηνξία

ηελ νπνία απνιακβάλεη ζην πιαίζην ηνπ ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο ζην ρψξν θαη ην ρξφλν. Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, θαηά ηε

ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε, είλαη ε δηαδηθαζία πξφζθηεζεο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ,

είηε απηή είλαη εζληθή, είηε είλαη επξσπατθήο ζεκαζίαο (φπσο ζα δνχκε πην θάησ),

είηε είλαη ε ηαπηφηεηά ηνπ σο κέξνπο ηεο αλζξσπφηεηαο. Πξσηίζησο θαη εθηφο ηεο

νκάδαο, είλαη κνλαρηθή ηαπηφηεηα πνπ εμαηνκηθεχεη ηα φληα, ε θηήζε ζπλείδεζεο θαη

κλήκεο ζε ζρέζε κε ην ρψξν. Αμηφινγε ζην ζεκείν απηφ είλαη θαη ε ηΔ 2801/91 πνπ

αλαθέξεηαη ζηελ θήξπμε δηαηεξεηένπ ηνπ θαξκαθείνπ «Παζραιηλνχ» ζηελ Κέξθπξα

(Θενηφθε 44 θαη Μαληδάξνπ). χκθσλα κε ηελ απφθαζε απηή, ν ζπληαθηηθφο

λνκνζέηεο θαζηέξσζε απμεκέλε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, «ε

νπνία έρεη σο πεξηερφκελν ηε δηαηήξεζε ζην δηελεθέο ησλ κλεκείσλ θαη ινηπψλ

ζηνηρείσλ πνπ ζπλζέηνπλ ηελ ηζηνξηθή, θαιιηηερληθή, ηερλνινγηθή θαη, γεληθψο, ηελ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά».

Με ηε δηαηχπσζε απηή, θαίλεηαη φηη ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο

πεξηιακβάλεη ηειηθψο ην ζχλνιν ησλ αλζξσπίλσλ δξαζηεξηνηήησλ, αθφκε θαη ησλ

ηερλνινγηθψλ, εθφζνλ κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ «πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά». πλδεηηθφ

ζηνηρείν κεηαμχ ηεο ηειεπηαίαο απηήο έλλνηαο θαη ησλ πξναλαθεξνκέλσλ

δξαζηεξηνηήησλ είλαη κία, ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε, αηζζεηηθή επηινγή ε νπνία

επηηξέπεη ηε δηαηήξεζε ελφο «ζθεληθνχ» ζην ρψξν, ζηελ Κέξθπξα ζηε ζπγθεθξηκέλε

127

πεξίπησζε, πνπ λα ζπκίδεη αιιά θαη λα επαηζζεηνπνηεί, ζπλδένληαο ην παξειζφλ θαη

ην παξφλ.

Ζ ζεσξία ακθηηαιαληεχηεθε γηα θαηξφ ζηελ Διιάδα σο πξνο ηνλ αθξηβή

πξνζδηνξηζκφ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο εθείλεο πνπ απεηθνλίδεη ην «πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ», απφ ηα πξψηα ήδε ρξφληα ηεο ζέζπηζεο ηεο ζπληαγκαηηθήο δηάηαμεο

ηνπ άξζ. 24. Ζ λνκνινγία πηνζέηεζε ην ζπλδπαζκφ ησλ ηξηψλ εξκελεηψλ (θνηλσληθή

πξαγκαηηθφηεηα, πνιηηηθή επηινγή θαη ζπληαγκαηηθή αμία), κε βάζε ηε ζέζε φηη ην

«πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» απνηειεί αηζζεηηθή επηινγή ηεο πνιηηείαο θαη αμία πνπ

θσηίδεη θαη πξνζδηνξίδεη θαη άιιεο θνηλσληθέο επηινγέο, φπσο ηελ πξνζηαζία ηεο

ηδηνθηεζίαο.

Ζ κειέηε ηνπ δεηήκαηνο ζα πξέπεη αλαγθαία λα επηθεληξσζεί ζηνλ πξνζδηνξηζκφ

απηήο ηεο έλλνηαο, πξψηα απφ ηε ζεσξία θαη ζηε ζπλέρεηα απφ ηε λνκνινγία,281

.Θα

πξέπεη λα ηνληζζεί πάλησο φηη ε φιε πξνζέγγηζε ζεκαηνδνηείηαη κεηά ηελ

αλαζεψξεζε ηνπ 2001 απφ ηελ εηζαγσγή ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ηεο αξρήο ηεο

αεηθνξίαο. Σν δηθαίσκα ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, απνηειεί κεηά ηελ αλαζεψξεζε

θαη ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία ζπληαγκαηηθή ζηάζκηζε ε νπνία πξνζεγγίδεηαη

ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο θαη ζε ζπλάθεηα κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ.

Σνχην ηδίσο έρεη ζπλέπεηεο γηα εθηηκήζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ πξνψζεζε ζην ρξφλν ηεο

κλήκεο θαη ηε ζρέζε ηνπ παξειζφληνο κε ην κέιινλ ζην νπνίν πξνζβιέπεη ε

αεηθνξία. ’απηφ ην πιαίζην ε αξρή ηεο αεηθνξίαο, ζεκεηνδνηεί θαη ηελ έθηαζε ησλ

κεηαβνιψλ πνπ είλαη επηηξεπηέο ζηνλ παξφληα ρξφλν ελφςεη ηεο δεκηνπξγίαο

κέιινληνο. Δίλαη κηα παξέκβαζε ζην κέιινλ.

281

Ζ αμία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο

έλλνηαο θαη ζπλεπψο θαη ηεο λνκηθήο πξνζηαζίαο ηνπο ζε λνκνζεηηθφ επίπεδν.

Δηδηθφηεξα, ζχκθσλα κε ηελ πνξηνγαιηθή λνκνζεζία (λφκνο 13/85, 6.7.85, άξζ. 1),

«πνιηηηζηηθφ αγαζφ είλαη θάζε αγαζφ πνπ, εμαηηίαο ηεο αμίαο ηνπ, ζεσξείηαη

ζεκαληηθφ γηα ηε δηαηήξεζε θαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ πνξηνγαιηθνχ πνιηηηζκνχ κέζα

ζην ρξφλν». Βι. ζρεηηθά, Vieira J.C., Rapport portugais. La protection des biens

culturels, αλσηέξσ, ζ. 473 επ. Αληίζεηα, ε λνκνζεζία ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ δελ ζεσξεί

ηελ πνηφηεηα θαη ηελ αμία σο θξηηήξην ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. ρεηηθά βι. ζην

ίδην έξγν Elvinger Μ., Rapport Louxembourgeois, ζ. 447. Γεληθά, ζα πξέπεη λα

ζεσξεζεί φηη ε αμία, αλ θαη δελ είλαη ην κφλν ζηνηρείν θαζνξηζκνχ ηεο έλλνηαο ηνπ

πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ, είλαη θξηηήξην πνιχ δηαδεδνκέλν ζηηο λνκνζεζίεο ησλ

πεξηζζνηέξσλ ρσξψλ. ρεηηθά βι. ζην ίδην έξγν, Knapp B., Rapport Général, ζ. 321

επ.

128

Ζ ζρέζε θπζηθνύ θαη πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο. ύγθξνπζε ή αξκνλία;

Δμ αηηίαο ηεο λνκνηερληθήο ζπληαχηηζεο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ θαη ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζην ίδην άξζξν ηνπ πληάγκαηνο, θάηη πνπ άιισζηε

ζπλέβε κφλν ζην ειιεληθφ χληαγκα, φπσο αλαθέξζεθε ήδε, πξνέθπςε ν

πξνβιεκαηηζκφο θαηά πφζνλ νη δχν έλλνηεο είλαη ζπγθξνπφκελεο θαη αληίπαιεο, αθνχ

ε πξνζηαζία ηεο κηαο ζίγεη ηελ άιιε. Πξνθαλψο ζα ήηαλ ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

πνπ ελδερνκέλσο ζα έζηγε ην θπζηθφ, αθνχ ηα αλζξψπηλα έξγα ζπλεπάγνληαη

επέκβαζε ζηε θχζε θαη ζπρλά θαηαζηξνθή ηεο.

Απφ ηηο ζπδεηήζεηο ζηε Βνπιή θαίλεηαη φηη, κέζα απφ ηελ νξνινγία απηή θαη ηελ

ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ θπζηθνχ θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

εθθξάδεηαη ε αλάγθε επξχηεξεο πξνζηαζίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ πνπ

ζεσξνχληαη εληεηαγκέλα ζην ζπλνιηθφ πεξηβαιινληηθφ ζχζηεκα. Έηζη, ην θπζηθφ θαη

ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ απνιαχνπλ κίαο ηερλνθξαηηθήο ηαχηηζεο ζε επίπεδν

νξνινγίαο282

. Ο πξνβιεκαηηζκφο απηφο ζπλεπψο δελ απαζρφιεζε ηνλ ηζηνξηθφ

ζπληαθηηθφ λνκνζέηε, ν νπνίνο αληηκεηψπηζε ηε θχζε θαη ηα αλζξψπηλα έξγα σο

αξκνληθφ ζχλνιν.

Γηα ηε ζπληαγκαηηθή έλλνηα ηνπ φξνπ «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» έρνπλ δηαηππσζεί

δηάθνξεο απφςεηο283

. ρεηηθά, κέξνο ηεο ζεσξίαο έρεη ηνπνζεηεζεί ππέξ ηνπ

δηαρσξηζκνχ ησλ ελλνηψλ «θπζηθφ» θαη «πνιηηηζηηθφ» πεξηβάιινλ. Άιιν κέξνο

εμάιινπ δελ δηαθνξνπνηεί ηηο έλλνηεο, αιιά ηηο αληηκεησπίδεη εληαία. Ζ ζεκαζία κηαο

ηέηνηαο δηάθξηζεο εληνπίδεηαη κφλν ζηελ πεξίπησζε ηεο ζχγθξνπζεο ηνπ θπζηθνχ κε

282

Πξαθηηθά ησλ ζπλεδξηάζεσλ ηεο Βνπιήο επί ησλ ζπδεηήζεσλ ηνπ πληάγκαηνο

1975, νκηιίεο K. Αιαβάλνπ, ζ. 537-41, Α. Αλδξηαλόπνπινπ, ζ. 543-5, Ζ.

Βνπγηνπθιάθε, ζ. 545-6, Ν. Γαδή, ζ. 547-8, Ηνξδάλνγινπ, ζ. 550, Α. Καηζανύλε,

ζ. 544-5 θιπ.

283

Αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη ν Δ. Βεληδέινο, αλ θαη εκκέλεη ζηελ δηαηχπσζε

«αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ» γηα ηελ έλλνηα «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» δελ θαίλεηαη

λα δέρεηαη φηη ε ελλνηνινγηθή απηή δηαθνξνπνίεζε ζπλεπάγεηαη θαη θάπνηεο έλλνκεο

ζπλέπεηεο ή ζχγθξνπζε ησλ ελλνηψλ θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ σο πξνο

ηνλ ηξφπν πξνζηαζίαο. ρεηηθά βι. Βεληδέινπ Δ., Σν γεληθφ ζπκθέξνλ θαη νη

πεξηνξηζκνί ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, Κξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ ηάζεσλ ηεο

λνκνινγίαο, Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε 1990, ζ. 25, 65.

129

ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Σν ελδερφκελν απηήο ηεο ζχγθξνπζεο δελ

αληηκεησπίζζεθε απφ ηε λνκνινγία έσο ηψξα, αληίζεηα ππήξμε εληαία αληηκεηψπηζε

ησλ δχν ελλνηψλ. Ζ ινηπή ζπδήηεζε γηα ηηο ελλνηνινγηθέο δηαθξίζεηο ζα πξέπεη λα

αληηκεησπηζζεί ζπλεπψο σο ζεσξεηηθή.

Καηά ηελ πξψηε άπνςε, ππνζηεξίρζεθε φηη, ελψ σο πξνο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ δελ

ππάξρεη δπζθνιία πξνζδηνξηζκνχ ηνπ πξαγκαηηθά εθηεηακέλνπ αληηθεηκέλνπ ηεο

πξνζηαζίαο, δελ ζπκβαίλεη ην ίδην σο πξνο ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, δειαδή σο

πξνο ηα αλζξσπνγελή ζηνηρεία, ζα ήηαλ δε εμσπξαγκαηηθή κία εξκελεία πνπ ζα

εμίζσλε ηε ζεκαζία ηεο πξνζηαζίαο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο κε ηα

αλζξσπνγελή284

.

Τπνζηεξίρζεθε αθφκε απφ ηε ζεσξία φηη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ απνηειείηαη απφ

ηα δεκηνπξγήκαηα ηνπ αλζξσπίλνπ κφρζνπ: νηθηζκνί, νδηθά δίθηπα, κέζα

ζπγθνηλσλίαο, έξγα ηέρλεο, ηερληθά έξγα θ.ιπ. Πνιιά φκσο απφ απηά νθείινπλ ηε

γέλεζή ηνπο ζηελ απφζπαζε θαη επεμεξγαζία ησλ πξψησλ πιψλ απφ ηε θχζε,

πξάγκα πνπ έρεη επηθέξεη πξννδεπηηθή αιινίσζε ζηνλ θφζκν ηεο παλίδαο θαη ηεο

ρισξίδαο. Ζ επέκβαζε ηέινο ηνπ αλζξψπνπ έρεη θέξεη θαη αιιαγέο ζην ηνπίν, ην

νπνίν, φπσο έρεη δηακνξθσζεί κε ηελ θνηλσληθή εξγαζία ζην πέξαζκα ησλ αηψλσλ

αιιά θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ζην δηάζηεκα ησλ ηειεπηαίσλ δχν έσο ηξηψλ δε-

θαεηηψλ, θαιείηαη επίζεο λα πξνζηαηεχζεη ην θξάηνο. Ζ παξ. 6 ηνπ άξζ. 24 ζέηεη ππφ

ηε πξνζηαζία ηνπ θξάηνπο έλα ηκήκα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο285

. Καηά ηε

ζέζε απηή ππάξρεη αληηπαιφηεηα κεηαμχ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Απφ ηηο αλσηέξσ ζθέςεηο πξνθχπηνπλ, πάληα θαηά ηηο απφςεηο ησλ ζπγγξαθέσλ

απηψλ, δχν ζηνηρεία: i) ππάξρεη κία εγγελήο αληίθαζε φηαλ ην χληαγκα αλαθέξεηαη

ζην θπζηθφ θαη ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ εληαία, αθνχ ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ

284

αθειιαξόπνπινπ Α., θέςεηο γηα ην πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο, Σηκ. Σφκ.

ηΔ, II, ζ. 287-8. ρεηηθά κε ηελ έλλνηα θαη ην θπζηθφ ελ γέλεη πεξηβάιινλ βι. θαη ηε

κειέηε ηνπ Βαζηιείνπ Κ. Γ., Σν δίθαην ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ΔΛΓΓ 29, ζ. 33

επ.

285

Ρώηε Ν., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο,

αλσηέξσ, ζ. 127 θαη 140.

130

ζπρλά επεκβαίλεη ζην θπζηθφ θαη ην θαηαζηξέθεη θαη ii) ελ πάζε πεξηπηψζεη δελ

πξνζηαηεχεηαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ζην ζχλνιφ ηνπ, αιιά έλα ηκήκα ηνπ286

.

Έληνλν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ αθξηβή έλλνηα ηνπ λνκηθνχ φξνπ «πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ» εθθξάζζεθε ζε κία απφ ηηο πξψηεο κειέηεο πνπ έρνπλ δεκνζηεπζεί γηα

ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κεηά ην χληαγκα ηνπ 1975287

. Αξρηθά, ε ζέζε

απηή έθαλε δεθηφ φηη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ έρεη δχν κνξθέο, ηα αλζξσπνγελή

ζηνηρεία (νηθηζκνί, πφιεηο θαη θάζε κνξθή ηερλεηνχ πεξηβάιινληνο πνπ πξνέθπςε

απφ ηελ αλάγθε θαιχςεσο θαη βειηηψζεσο ησλ βηνηηθψλ αλζξσπίλσλ αλαγθψλ) θαη

ηνπο ηζηνξηθνχο ρψξνπο (σο θαη ηελ ελ γέλεη θαιιηηερληθή θαη πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά ηεο ρψξαο). Πέξαλ απφ ηε ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ φξσλ απηψλ, ζα

πξέπεη λα εξεπλεζεί, θαηά ηελ ίδηα ζπγγξαθέα, θαη ε δηαιεθηηθή ζρέζε ησλ δχν

απηψλ κνξθψλ ηεο ίδηαο έλλνηαο, ε νπνία ζπρλά κπνξεί λα έρεη θαη αξλεηηθφ

ραξαθηήξα (θαηαζηξνθή ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ηνλ άλζξσπν). Καη ηνχην

δηφηη «ην δηηηφλ ηνχην πεξηερφκελνλ ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο δελ παξνπζηάδεη

ζεσξεηηθφλ απιψο ελδηαθέξνλ, θπξίσο ζπλδέεηαη κεηά ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο παξνρήο

πιήξνπο πξνζηαζίαο εηο ην πεξηβάιινλ». Σε ζέζε απηή δελ θαίλεηαη λα ζπκκεξίδεηαη

ε ζεσξία ζην ζχλνιφ ηεο, αλ θαη ρσξίο λα αζρνιείηαη κε ην δήηεκα δηεμνδηθά288

.

286

ρεηηθά κε ηε δηάθξηζε κεηαμχ αλζξσπνθεληξηθήο θαη νηθνινγηθήο - νηθνλνκηθήο

άπνςεο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, βι. Αξγπξηάδε Α., Πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο, Αξκελφπνπινο 1976, ζ. 554.

287

Πνξηόινπ - Μηραήι Α., H έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε αλάγθε πξνζηαζίαο

ηνπ, Σν 1978, ζ. 268 επ.

288


αλσηέξσ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην δηθαίσκα επί ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη ζχλζεην

(ζ. 44 θαη 120), Ζιηνπνύινπ - ηξάγγα Σ., Ζ «Σξηηελέξγεηα» ησλ αηνκηθψλ θαη

θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ηνπ πληάγκαηνο 1975, άθθνπιαο 1990, ζ. 151 επ.,

Βαζηιείνπ Γ., Σν δίθαην ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ΔΛΓΓ 29, ζ. 45, ζχκθσλα κε

ηνλ νπνίν: «Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ζηε γεληθή ξήηξα ηνπ άξζξνπ 24.1

πεξηιακβάλεηαη νπνηαδήπνηε κνξθή πξνζβνιήο ηνπ πεξηβάιινληνο», Ρώηε Β.,

Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Γίθαην θαη

πεξηβάιινλ, αλσηέξσ, ζ. 9 θαη 32 επ., ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ν φξνο πεξηβάιινλ

είλαη έλλνηα λνκηθή πιένλ θαη πεξηιακβάλεη ηφζν ην θπζηθφ φζν θαη ην πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ. Ζ αληίθαζε πνπ επηζεκαίλεηαη ινηπφλ ζηε ζρέζε θπζηθνχ θαη

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ηνπο αλσηέξσ ζπγγξαθείο δελ θαίλεηαη απνδεθηή.

Ίδηα θαίλεηαη ε ζέζε θαη ηεο Σδίθα- Υαηδνπνύινπ Α., πληαγκαηηθή πξνζηαζία ηεο

αηζζεηηθήο ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, ΝνΒ 37, ζ. 1016, θαηά ηελ νπνία «κνξθέο

ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη ην θπζηθφ, ην νηθηζηηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ». Βι.

αθφκε θαη Ρώηε Β., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Ακθηιεγφκελεο

131

Ζ δηάθξηζε θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη γλσζηή θαη ζε άιιεο

έλλνκεο ηάμεηο. Ο J. M. Pontier ξεηά πιένλ θαηαθξίλεη ηε δηάθξηζε ησλ ελλνηψλ σο

πεπαιαησκέλε289

. ηελ Ηηαιία ε εηδηθή επηηξνπή εκπεηξνγλσκφλσλ, ε νλνκαδφκελε

επηηξνπή Franceschini, πνπ αλέιαβε λα κειεηήζεη ην δήηεκα ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ ην 1964, αληηκεηψπηζε ην ίδην εξψηεκα κε κεγάιε πξνζνρή. Πψο ζα πξέπεη

λα γίλεη ε δηάθξηζε ησλ πνιηηηζηηθψλ θαη ησλ πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ;

Αξρηθά επηθξάηεζε ε ζέζε φηη σο πεξηβαιινληηθά αγαζά ζα πξέπεη λα νξίδνληαη κφλν

ηα έξγα ηεο θχζεο φπνπ δελ έγηλε θακηά αλζξψπηλε επέκβαζε. Ζ ζέζε απηή

παξνπζίαδε έλα κεγάιν ειάηησκα. Οη εκπεηξνγλψκνλεο δηαπίζησζαλ ζχληνκα φηη

ειάρηζηα είλαη απηά ηα αγαζά θαη φηη ε θχζε δηακνξθψλεηαη ζηελ ηζηνξηθή εμέιημε

σο ζπλδπαζκφο επεκβάζεσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ άλζξσπν θαη πνπ δελ

εμαξηψληαη απφ απηφλ290

. ηε ζπλέρεηα, ε Δπηηξνπή θαηέιεμε φηη κεηαμχ ησλ

πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ ζπγθαηαιέγνληαη ηφζν ην θπζηθφ ηνπίν, φζν θαη ην

ρσξνηαμηθφ, δειαδή απηφ πνπ δηακνξθψζεθε σο ζπλδπαζκφο έξγσλ ηνπ αλζξψπνπ

θαη θπζηθψλ ζηνηρείσλ. Καζνξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ην ραξαθηεξηζκφ ελφο αγαζνχ σο

πεξηβαιινληηθνχ, ζχκθσλα κε ηε ζθέςε ηεο επηηξνπήο, είλαη ε κνλαδηθφηεηα θαη ε

αηζζεηηθή αμία291

.

λνκνινγηαθέο ηάζεηο σο πξνο ηελ έθηαζε θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο, αλσηέξσ,

ζ. 553 επ., φπνπ ζαθψο ζεσξνχληαη σο θαηεγνξίεο ηνπ ίδηνπ ελλφκνπ αγαζνχ ηφζν ε

ρισξίδα θαη ε παλίδα ή ε πνιενδνκηθή θαη ρσξνηαμηθή -αλάπηπμε, φζν θαη ε

δηαθχιαμε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, αξκά I., Ζ πληαγκαηηθή θαη

δηνηθεηηθή λνκνινγία ηνπ ηΔ, άθθνπιαο 1990, ζ. 613 επ. (ε ζπληαγκαηηθή

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ηΔ Οι. 1876/80), φπνπ θαη δελ γίλεηαη ελλνηνινγηθή

δηάθξηζε.

289

Αλσηέξσ, ζ. 1613.

290

Κιαζηθφ ηέηνην παξάδεηγκα αλαθέξζεθαλ ηα εθαίζηεηα.

291

Δηδηθφηεξα επηθξάηεζαλ ηξεηο ηάζεηο, α. απηή πνπ έθαλε απφιπην δηαρσξηζκφ

θχζεο θαη πνιηηηζκνχ. χκθσλα κε ηε ζέζε απηή, έζησ θαη ε ειάρηζηε επέκβαζε ηνπ

αλζξψπνπ ζηε θχζε θαζηζηά ην πξντφλ πνιηηηζηηθφ αγαζφ, β. ε ιεγφκελε εκπεηξηθή

ζέζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία δελ ππάξρνπλ απνθιεηζηηθά θπζηθά, πεξηβαιινληηθά

αγαζά, αληίζεηα ηα αλζξψπηλα ίρλε βξίζθνληαη παληνχ, γ. ε ηξίηε θαη πεξηζζφηεξν

πεξίπινθε ζηεξίρζεθε ζε αμηνινγηθά θξηηήξηα. χκθσλα κε ηε ζέζε απηή, ζα πξέπεη

λα ζεσξνχληαη πνιηηηζηηθά αγαζά φζα απφ ηα πεξηβαιινληηθά ζηνηρεία παξνπζηάδνπλ

θαιιηηερληθφ, ηζηνξηθφ, εζλνινγηθφ, αηζζεηηθφ θ.ιπ. ελδηαθέξνλ θαη αμία. Γηα ηηο

ζέζεηο απηέο βι. Giannini M. S., Η beni culturali, Rivista trimestriale di diritto

pubblico, ζ. 12 επ.

132

πλεπψο, ζχκθσλα κε ηελ επηηξνπή απηή, ην πεξηβάιινλ δελ κπνξεί παξά λα λνεζεί

σο ζχλνιν. Ο δηαρσξηζκφο είλαη ρξήζηκνο φηαλ απνζθνπεί ζηνλ επηπιένλ

ραξαθηεξηζκφ αγαζψλ πνπ παξαδνζηαθά ζεσξνχληαλ πεξηβαιινληηθά, σο

πνιηηηζηηθψλ, κε ζθνπφ ηελ απμεκέλε θξαηηθή πξνζηαζία.

Ζ ελόηεηα ηνπ θπζηθνύ θαη ηνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο

Ζ δηαθσλία γηα ηελ ελλνηνινγηθή δηαθνξνπνίεζε θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί ρσξίο ηδηαίηεξε ζεκαζία θαη λα γίλεη δεθηφ φηη

ηφζν ην θπζηθφ φζν θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ απνηεινχλ ην ζπλνιηθφ ζθεληθφ

ηεο πνιηηηθήο θαη θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο κηαο ρψξαο. Απνηεινχλ, κε άιια

ιφγηα, ην ρψξν θαη ηελ ηζηνξηθή δηάζηαζε ηνπ πνιηηηθνχ βίνπ292

. Απνηεινχλ αθφκε

θαη απαξάβαην ζηνηρείν ηεο ηδησηηθήο δσήο293

ηνπ θάζε πνιίηε ή αιιηψο ηνπ χθνπο

θαη ηεο ζηάζεο δσήο ησλ αηφκσλ294

, αθνχ κέζα ζ' απηά ην άηνκν εληάζζεη ην ζχλνιν

ησλ βηνηηθψλ ηνπ δξαζηεξηνηήησλ θαζψο θαη ηα κειινληηθά ηνπ νξάκαηα, αιιά θαη

ηηο κλήκεο. Δηδηθά γηα ην δήηεκα ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο σο ζηνηρείνπ ηνπ ηδησηηθνχ

βίνπ, πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ζηελ πξφζθαηε ηζηνξία ε πξνζπάζεηα γηα εμάιεηςε ηεο

292

Πνιχ ελδηαθέξνπζα θαη ε αλάιπζε ηεο Σζηγθάθνπ Φ. Μ., ζην έξγν

Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα, αλσηέξσ, ζ. 25 επ., ζρεηηθά κε ηελ ελφηεηα ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ κλεκείσλ πνπ είραλ επηζεκάλεη θαη νη μέλνη

θαιιηηέρλεο θαη πεξηεγεηέο ζηελ Διιάδα απφ ηελ επνρή ηεο Σνπξθνθξαηίαο. Γεληθά

θαη αληί άιισλ αλαιχζεσλ γηα ηελ ελφηεηα ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηνπ θπζηθνχ

πεξηβάιινληνο βι. ην πξφζθαηα κεηαθξαζκέλν έξγν ησλ Fernand Braudel,

Maurice Aymard, Filippo Coarelli, H Μεζφγεηνο - Ο ρψξνο θαη ε Ηζηνξία, έθδ.

Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1991, θαη Fernand Braudel, G. Duby, R. Arnaldez, M.

Aymard, J. Gaudemet, P. Solinas, H Μεζφγεηνο - Άλζξσπνη θαη πνιηηηζκηθή

θιεξνλνκηά, έθδ. Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1991.

293

ρεηηθά κε ην δηθαίσκα ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, βι. Μαπξηά Κ., Σν πληαγκαηηθφ

Γηθαίσκα ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή 1982, ηνπ ίδηνπ, θέςεηο

πάλσ ζηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ θαηά ην χληαγκα ηνπ 1975, ζηνλ ηφκν Πέληε

ρξφληα εθαξκνγήο ηνπ πληάγκαηνο, Κνκνηελή 1981, Mac Cormick, Privacy, A

problem of definition, 1 Br. J.of Law and Soc. 1974, Malherbe J., La vie privée et le

droit moderne, Paris 1968 θ.ιπ.

294

Γηα ηελ έλλνηα ηνπ χθνπο θαη ηε ζηάζε δσήο ηνπ αηφκνπ, βι. Αιηβηδάηνπ Ν., Σν

χληαγκα ηνπ 1975 θαη ε εθαξκνγή ηνπ: έλαο ζηξεβιφο εθζπγρξνληζκφο, αλσηέξσ, ζ.

551.

133

κλήκεο απνηέιεζε θχξηα πξαθηηθή ησλ δηθηαηνξηθψλ θαζεζηψησλ295

θαη ζπλεπψο ε

ζπληαγκαηηθή επαηζζεζία, φπνηε εθθξάζζεθε ζρεηηθά κε ηα αγαζά απηά, δελ ήηαλ

απιά ηπραία θαη δηαθεξπθηηθνχ ραξαθηήξα.

Ζ πινχζηα λνκνινγία ηνπ ηΔ ζρεηηθά κε ην άξζ. 24 ηνπ πληάγκαηνο έδσζε πνιιέο

αθνξκέο γηα λα εμεηαζζνχλ νη έλλνηεο «θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ». Σν

Γηθαζηήξην αληηκεηψπηζε ηηο έλλνηεο απηέο είηε ζπκπιεξσκαηηθά θαη ηαπηνρξφλσο,

είηε μερσξηζηά, αλάινγα κε ην εηδηθφηεξν πξνζηαηεπφκελν αγαζφ.

Σν είδνο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαζηζηά ζαθέο θαη ε

παιαηφηεξε λνκνινγία ηνπ ηΔ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, κε ηελ παξεκβνιή ηνπ άξζ.

24.6 . θαζηεξψλεηαη απμεκέλε θξαηηθή πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

ησλ κλεκείσλ θαη ησλ ζηνηρείσλ ηνπ296

. Κακία δηάθξηζε δελ γίλεηαη κεηαμχ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη κλεκείσλ ή άιισλ ελλνηψλ, αιιά απηέο ιακβάλνληαη

σο ζχλνιν θαη εθθξάδνληαη σο εληαίν έλλνκν αγαζφ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη κε ηε

ηΔ 958/89 θξίζεθε φηη δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ, δειαδή πνιενδνκηθέο, απνζθνπνχλ ζηελ

πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε εληαίαο αληηκεηψπηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ είλαη

απηή ηεο ηΔ 272/77. χκθσλα κε ηελ απφθαζε απηή, ν ραξαθηεξηζκφο θηηξίνπ σο

δηαηεξεηένπ (πνπ ζα εμεηαζζεί αλαιπηηθά πην θάησ) δελ παξεκπνδίδεηαη νχηε απφ

ηνλ θαζνξηζκφ ηεο πεξηνρήο σο πξαζίλνπ. Καη ηνχην γηαηί ν θαζνξηζκφο απηφο δελ

ζπλεπάγεηαη αλαγθαίσο ηελ θαηεδάθηζε ηνπ θεξπρζέληνο σο θαηεδαθηζηένπ

θηίζκαηνο, ιφγσ ηνπ εμαηξεηηθνχ ραξαθηήξα ησλ ζπλεπεηψλ ηνπ297

. Καη ε λνκνζεζία

295

Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θαη ε ηΔ 2801/1991. Δηδηθά δε γηα ηελ ηζηνξηθή

κλήκε σο πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, φπνπ αλαθέξεηαη

φηη «ν ραξαθηήξαο ελφο νηθνδνκήκαηνο σο ηζηνξηθνχ... ζπλδέεηαη κε ηελ πνιηηηθή ή

θνηλσληθή ηζηνξία ηνπ λενηέξνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ή νξηζκέλεο πεξηνρήο θαη ε

δηαηήξεζε ηεο ρξήζεο ηνπ απηήο ζπκβάιιεη ζηε δηαθχιαμε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο».

296

ηΔ 3893/81 (ραξαθηεξηζκφο νηθήκαηνο σο ρξήδνληνο εηδηθήο πξνζηαζίαο ζηελ

Καιιηζέα Αηηηθήο, νδ. Φηιάξεηνπ θαη Λαζθαξίδνπ), 1061/82 (ραξαθηεξηζκφο σο

έξγνπ ηέρλεο θηηξίνπ ζηε Θεζζαινλίθε, νδ. Δξκνχ 22), 1239/82 (ραξαθηεξηζκφο σο

έξγνπ ηέρλεο θηηξίνπ ζηελ Αζήλα, νδ. Ηνπιηαλνχ 29 θαη Παηεζίσλ 65).

297

ηΔ 4433/76 (φξνη ρνξεγήζεσο αδεηψλ θπθινθνξίαο επηβαηεγψλ απηνθηλήησλ

ζηηο πέηζεο ιφγσ ηνπ ραξαθηήξα ηνπ λεζηνχ σο ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ κλεκείνπ).

134

φκσο, φπσο ζα δνχκε, δελ θάλεη ηέηνηα δηάθξηζε, γη’ απηφ θαη αληηκεησπίδεη εληαία ηα

αξραία ή ηα δηαηεξεηέα θαη ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν298

.

Πάξα πνιχ ελδηαθέξνπζα απφθαζε πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε είλαη θαη ε ηΔ

2164/94299

ε νπνία αλαθέξεηαη ζην πλεχκα θαη ην ζθνπφ ηνπ άξζ. 24 γηα λα

εθιάβεη σο εληαίν ζχζηεκα ην ζχλνιν ησλ νηθηζηηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ ζηνηρείσλ

ζε ζπλδπζκφ κε ηε θχζε.

Ζ ζπλέπεηα απηήο ηεο επηινγήο γηα ηε ζρέζε θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο δελ είλαη απιά ζεκαζηνινγηθή. Δθφζνλ ζεσξεζνχλ πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ, εηζέξρνληαη ζην ρψξν ηεο απμεκέλεο πξνζηαζίαο ηνπ θξάηνπο θαη έλα

ζχλνιν αγαζψλ, νηθηζηηθψλ, ρσξνηαμηθψλ ή θπζηθψλ, φπσο ην ηνπίν, πνπ θαηά ηελ

αληίζηξνθε εθδνρή δελ ζα πξνζηαηεχνληαλ θαη σο πνιηηηζηηθά αγαζά.

Ζ ζπγθεθξηκέλε επηινγή ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε ζπληζηά θαη ηελ ειιεληθή

ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηξφπνπ θαηνρχξσζεο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ ελφηεηα

θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, φπσο πξνέθπςε απφ ηε δηαηχπσζε ηνπ άζξ.

24 . ήδε απφ ην 1975 νδήγεζε θαη ηε λνκνζεζία ζε ζπλνιηθέο ξπζκίζεηο αξρήο

γελνκέλεο απφ ην ΓΟΚ, ν νπνίνο ξχζκηζε ηα αγαζά απηά κε ηξφπν εληαίν θαη

ζπζηεκαηηθφ. Ζ ζχγθξνπζε ησλ αγαζψλ απηψλ, φπσο δηαθαίλεηαη ζε άιιεο έλλνκεο

ηάμεηο δελ ππάξρεη ζην ειιεληθφ ζχζηεκα θαλφλσλ, θαη ηνχην φπσο θαίλεηαη

πξνθχπηεη απφ ηε ζπληαγκαηηθή δηαηχπσζε. Ζ ζπληαγκαηηθή δηαηχπσζε ηέινο δελ

είλαη δπλαηφ λα ζεσξείηαη άκνηξε ηεο ηζηνξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ ζέιεη ηνλ

ειιαδηθφ ρψξν δηάζπαξην κε πνιηηηζηηθνχο ζεζαπξνχο, θάζε επνρήο, νη νπνίνη,

παξφηη ηέζεθαλ θαη ηίζεληαη ζε ζνβαξφ θίλδπλν θαηαζηξνθήο αιιά θαη

θαηαζηξέθνληαη ζπρλά, επηβηψλνπλ κε ηξφπν εκθαλή.

298

ηε Γαιιία, ειιείςεη ζπληαγκαηηθήο δηαηάμεσο, κηιάκε πιένλ γηα «service public

culturel». Βι. ζρεηηθά Pontier J. M., αλσηέξσ, ζ. 1625 επ.» Bourdon V. J., Pontier

J. M., Ricci J. C., Droit de la culture, Dalioz 1990, Mesnard A. H., L'évolution de la

politique culturelle sous la Vme République et la qualification du service public

culturel, αλσηέξσ, ζ. 475 επ.

299

Σν 1995, ζ. 405 θαη θαησηέξσ αλαιπηηθά

135

Ζ εξκελεία ηεο έλλνηαο «πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ» από ηε λνκνινγία

Βαζηθή παξαηήξεζε αθνξά ηελ ηδηαίηεξε εξκελεπηηθή αμία πνπ δφζεθε ζηελ έλλνηα

«πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» απφ ην ηΔ θαη πνπ ζα επηρεηξεζεί λα θσηηζζεί ζηαδηαθά.

Ζ έλλνηα «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» απνηέιεζε, φπσο ζα δνχκε, ηε βάζε ζηελ νπνία

ζηεξίρζεθε κία απφ ηηο πην πξνρσξεκέλεο κεζφδνπο εξκελείαο θαη εθαξκνγήο ηνπ

πληάγκαηνο, δειαδή ε άκεζε εθαξκνγή ηνπ. Έδσζε αθφκε ηελ επθαηξία ζην ηΔ λα

αλαγλψζεη κέζα απφ ην θείκελν ηνπ πληάγκαηνο ηνλ αηζζεηηθφ θαλφλα πνπ

δεζκεχεη ην λνκνζέηε σο minimum, απηφλ δειαδή ηνπ ιεγφκελνπ «πνιενδνκηθνχ

θεθηεκέλνπ»300

. Βαζηθή παξαηήξεζε αθνξά ηελ ηδηαίηεξε εξκελεπηηθή αμία πνπ δφ-

ζεθε ζηελ έλλνηα απφ ην δηθαζηήξην θαη πνπ ζα επηρεηξεζεί λα θσηηζζεί ζηαδηαθά.

Σν «πνιενδνκηθό», ην «παξαδνζηαθό» θαη ην «πνιηηηζηηθό» θεθηεκέλν301.

Οδεγφο γηα ηνπο βαζηθνχο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηε δηαηχπσζε νξηζκψλ απφ ην

λνκνζέηε θαη ηε δηνίθεζε γηα ηελ εμεηδίθεπζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο είλαη ε πξφζθαηε λνκνινγία ηνπ ηΔ, ε νπνία θαζηέξσζε ηελ αξρή,

ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη ηξνπνπνηήζεηο ησλ πνιενδνκηθψλ ξπζκίζεσλ πξέπεη λα

απνβιέπνπλ πάληα ζηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβηψζεσο ησλ πνιηηψλ. Δλδεηθηηθά

αλαθέξνπκε ηελ ηΔ 150/1990, κε ηελ νπνία έγηλε δεθηφ φηη «... κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ

άξζ. 24 ... ε ρσξνηαμηθή δηάξζξσζε ηεο ρψξαο έρεη αλαρζεί ζε θαλφλα ηνπ

ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ. Με ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ απηνχ απεπζχλνληαη επηηαγέο

ζηνλ (θνηλφ ή θαλνληζηηθφ) λνκνζέηε λα ιάβεη κέηξα πνπ ζπληεινχλ ζηελ

αλαβάζκηζε ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, κε θξηηήξηα ηελ εμππεξέηεζε ηεο

300

ρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο κφλεο νξζήο ιχζεσο βι. Dworkin R., No right answer?

ζην Law, Morality and Society: Essays in Honour of H. L. Hart, έθδ. P.M.S. Hacker

and J.Raz, Oxford 1977, ζ. 58-74. Αθφκε, ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο έγθπξεο θαη

εγθπξφηεξεο εξκελείαο ηνπ πληάγκαηνο, βι. Μαπξηά Κ., Ζ εξκελεία ηνπ

πληάγκαηνο, Μεηαμχ Πνιηηηθήο αμηνιφγεζεο θαη Ννκηθνχ Γφγκαηνο, Σν 1989, ζ.

30 επ. θαη εηδηθά ζ. 39 επ., Παξαξά Π., χληαγκα θαη ΔΓΑ, Αλη. άθθνπιαο 2001

301

Ο φξνο «παξαδνζηαθφ θεθηεκέλν» ζπλαληάηαη γηα πξψηε θνξά ζηελ παξνπζίαζε

ηεο απφθαζεο ηΔ 4804/87 θαη ηνπ Πξαθηηθνχ Δπεμεξγαζίαο 126/88 ζην πεξηνδηθφ

Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ η. 1, 1989, ζ. 118.

136

ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη αλαπηχμεσο ησλ νηθηζκψλ θαη ηελ εμαζθάιηζε ησλ θαιχηεξσλ

δπλαηψλ φξσλ δηαβηψζεσο»302

.

Απφ ηα αλσηέξσ πξνθχπηεη φηη ε άζθεζε ηεο αξκνδηφηεηαο πνπ αλαζέηεη ην

χληαγκα ζην λνκνζέηε λα νξίδεη ηελ έλλνηα, άξα θαη ηελ έθηαζε πξνζηαζίαο ησλ

δηαθφξσλ κνξθψλ ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, πξέπεη λα γίλεηαη

κέζα ζην ζπληαγκαηηθφ πιαίζην. Ο εξκελεπηηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο έλλνηαο

«πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» ζα απνηειέζεη ην ζεκείν ηεο αξρηθήο καο πξνζέγγηζεο.

Παξαηεξνχκε φηη, κε ηε λνκνινγηαθή εμέιημε, ην πεξηερφκελν ηνπ άξζ. 24 .

δηακνξθψζεθε, απφ «ππνρξέσζε πξνζηαζίαο θαη δηαθχιαμεο ηνπ πεξηβάιινληνο», ζε

επηηαγή πξνο ηνλ θνηλφ ή θαλνληζηηθφ λνκνζέηε, α) λα πξνζδηνξίδεη ην είδνο θαη ηελ

έθηαζε ηεο πξνζηαζίαο θαη β) λα ιακβάλεη κέηξα πνπ ζπληεινχλ ζηελ αλαβάζκηζε

ηνπ πεξηβάιινληνο. ξηζε κάιηζηα ε λνκνινγία θαη πνηα θξηηήξηα θαζνξίδνπλ ηελ

αλαβάζκηζε απηή, δειαδή «ηε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ηελ θαιχηεξε δπλαηή πνηφηεηα

δηαβηψζεσο». Σν δηθαίσκα ηνπ άξζ. 24 ., απφ δηθαίσκα πνπ εξκελεχζεθε αξρηθά

«ζηαηηθά», έγηλε, κε ηελ εμέιημε ηεο λνκνινγίαο, «δπλακηθφ δηθαίσκα», κε

ζπγθεθξηκέλν πξννξηζκφ.

Ζ πξφζθαηε λνκνινγία ηνπ ηΔ, εξκελεχνληαο ην άξζ. 24 ., δέρζεθε φηη ζε θακία

πεξίπησζε δελ πξέπεη ν λνκνζέηεο λα ηξνπνπνηεί ηηο ηζρχνπζεο πνιενδνκηθέο

ξπζκίζεηο θαη λα κεηαβάιεη ηνπο πθηζηάκελνπο φξνπο δνκήζεσο ησλ ζρεδίσλ

πφιεσλ, ζε ηξφπν ψζηε λα επέξρεηαη επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβηψζεσο θαη

ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ θαη νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο303

.

Κξίζεθε αθφκε φηη, αληίζηξνθα, δελ είλαη αληηζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο λφκνπ, φηαλ

δελ ζπλεπάγνληαη αιινίσζε ηνπ νηθηζηηθνχ ραξαθηήξα θαη επηβάξπλζε ησλ φξσλ

302

Αλάινγε θαη ε ηΔ 2801/1991 ζρεηηθά κε δηαηεξεηέν θαξκαθείν ζηελ Κέξθπξα,

πνπ δέρεηαη φηη «ε απμεκέλε θξαηηθή πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο

έρεη σο πεξηερφκελν...ηελ δπλαηφηεηα επηβνιήο γεληθψλ πεξηνξηζκψλ ή εηδηθψλ

κέηξσλ γηα ηελ απνθπγή νπνηαζδήπνηε βιάβεο, αιινίσζεο ή ππνβάζκηζεο ηνπ

ρψξνπ πνπ πεξηβάιιεη ηα κλεκεία απηά» έθηνηε δε παγίσο.

303

ηΔ 10, 3443, 511,643,941,948,1096,3351, 3935, 4826,4996/1988,

604,731,769,777,1159,1235,1647,2365,2737,3180,2940,3033,3487,3496, 3468 (Οι),

3710, 3919, 3928/89, 150 (Οι), 292, 1952, 1594, 2814, 2820/90. Δηδηθά γηα ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ βι. ηε ηΔ 2801/91, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην άξζ. 24.1,6 .

απνζθνπεί ζηε δπλαηφηεηα επηβνιήο κέηξσλ γηα ηελ απνθπγή βιάβεο, αιινίσζεο ή

ππνβάζκηζεο ηνπ ρψξνπ πνπ πεξηβάιιεη ηα κλεκεία απηά.

137

δηαβίσζεο ησλ θαηνίθσλ304

,305

. Απφ ηηο απνθάζεηο απηέο εκθαλίδεηαη λα

πξνζηαηεχεηαη σο έλλνκν αγαζφ, κε βάζε ην άξζ. 24 ., ε πνηφηεηα δσήο, θαζψο θαη

ε νηθηζηηθή αηζζεηηθή. Σελ ηήξεζε δε ηεο ζπληαγκαηηθήο απηήο επηηαγήο

αλαιακβάλεη ν αθπξσηηθφο δηθαζηήο, ν νπνίνο νθείιεη, θαηά ηνλ νξηαθφ έιεγρν πνπ

θάλεη βάζεη ησλ δηδαγκάησλ ηεο θνηλήο πείξαο, λα ζηαζκίδεη ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε

πεξίπησζε θαηά πφζνλ ππνβαζκίδεηαη ην πεξηβάιινλ306

.

εκαληηθή πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή είλαη θαη ε ηΔ 279/90307

, ζχκθσλα κε ηελ

νπνία «νη ππνρξεψζεηο απηέο ζεζπίδνληαη ράξηλ πνιενδνκηθψλ αλαγθψλ φπσο είλαη νη

θπθινθνξηαθέο θαη αηζζεηηθέο, ε ζεξαπεία ησλ νπνίσλ ζπληειεί ζηελ αλαβάζκηζε

ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο».

Ζ λνκνινγία απηή ζρνιηάζζεθε θαη ζα ζρνιηάδεηαη γηα θαηξφ. Αλ θαη δελ αλαθέξεηαη

ζηελά ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, αιιά ζην νηθηζηηθφ θαη θπζηθφ, ν ηξφπνο κε ηνλ

νπνίν ζεκειηψλεηαη ε πξνζηαζία ηνπ αλάγεηαη ζε ζηνηρεία πνιηηηζηηθά, φπσο ε

πνηφηεηα δσήο θαη ε αηζζεηηθή. Σν δηθαζηήξην, θαζηεξψλνληαο, πξαηησξηθά ίζσο

αιιά πάληα θαηά ζπληαγκαηηθή εξκελεία, ην «πνιενδνκηθφ θεθηεκέλν» ή

«πεξηβαιινληηθφ minimum», ή φπσο αιιηψο κέιιεη λα ραξαθηεξηζζεί απηή ε

λνκνινγηαθή εμέγεξζε θαηά ηεο θαηαζηξνθηθήο καλίαο πνπ βάιιεη ηε ρψξα,

ζεψξεζε φηη, κεηά ην χληαγκα ηνπ 1975 (θαη άξα κεηά ην 1975), δελ ππάξρεη

πεξηζψξην γηα ρεηξνηέξεπζε ηεο αηζζεηηθήο ηεο ρψξαο καο308

.

304

ηΔ 941, 948/1988.

305

Σάρνπ Α., Απιέο ζθέςεηο γηα ηα θεθηεκέλα δηθαηψκαηα ζην Γεκφζην Γίθαην,

Γ.Γίθε Α΄ 1989, ζ. 482 επ., Βεληδέινπ Δ., Σν γεληθφ ζπκθέξνλ θαη νη πεξηνξηζκνί

ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, αλσηέξσ, ζ. 88 επ., Σδηθα-Υαηδνπνύινπ Α.,

αλσηέξσ, ζ. 1022, Ρώηε Ν., πληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ΓΟΚ,

ΝνΒ 36, ζ. 271, ηνύηε Γ., ρφιηα ζηελ ππ' αξ. 10/88 απφθαζε ηνπ ηΔ γηα ηελ

αληηζπληαγκαηηθφηεηα ηνπ ΓΟΚ, Σν 1988, ζ. 114 επ., θόξδα Α., H ζπληαγκαηηθή

πξνζηαζία ηνπ εδάθνπο θαη ηεο ηδηνθηεζίαο σο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ, Σν 1988,

ζ. 102 επ.

306

ηΔ 3468/89.

307

Δπηακειήο, κεηά ηελ 3919/89 (παξ).

308

Βι. ελδεηθηηθά ηελ θξηηηθή ηνπ Βεγιεξή Φ., ζηνλ Πξφινγφ ηνπ ζην βηβιίν ηεο

Ζιηνπνύινπ - ηξάγγα Σ., Ζ «ηξηηελέξγεηα» ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ

δηθαησκάησλ ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975, άθθνπιαο 1990, ζ. VI, φπνπ αλαθέξεη:

«Καη ην πξφβιεκα ηίζεηαη, ζε ηειεπηαία αλάιπζε, αλ απηή ε πιεζκνλή ηνπ

«ζπληαγκαηηζκνχ» γηα λα κεηαρεηξηζζνχκε κε άθξαλ έκθαζε κίαλ ακεξηθαληθή ιέμε

138

Ζ ρξήζε πνπ θάλεη ην ηΔ ζηνλ φξν «πεξηβάιινλ», φπσο απηφο πξνθχπηεη απφ ην

χληαγκα, είλαη επξχηαηε θαη πεξηιακβάλεη φρη κφλν ην θπζηθφ, αιιά θαη ην

νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ. Ο απζηεξφο δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζηε θχζε θαη ζην

αλζξψπηλν έξγν πνπ πξνηείλεηαη ζπλεπψο απφ ηνπο αλσηέξσ ζπγγξαθείο δελ γίλεηαη

δεθηφο απφ ηε λνκνινγία, νχηε θπζηθά θαη ε ζχγθξνπζε κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ

απηψλ, έζησ θη αλ ζπρλά, αλάινγα κε ην αληηθείκελν ηεο θάζε αίηεζεο αθπξψζεσο,

γίλεηαη κία δηαθνξνπνίεζε ηεο νξνινγίαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. Γειαδή, αλ πξφθεηηαη

γηα θάπνην πεξηβαιινληηθφ αγαζφ πνπ δηέπεηαη απφ ηε λνκνζεζία πεξί αξραηνηήησλ

π.ρ., γίλεηαη ιφγνο ζηελ απφθαζε γηα πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Αληίζεηα,

εκθαλίδνληαη θξηηήξηα πξνζδηνξηζκνχ ησλ αθεξεκέλσλ ζπληαγκαηηθψλ ελλνηψλ,

φπσο ε αηζζεηηθή θαη ε πνηφηεηα δσήο.

Ζ λνκνινγία απηή δελ εθαξκφζζεθε κέρξη ζήκεξα κε αθνξκή ηελ πξνζβνιή θάπνηνπ

πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ, φπσο αξραηφηεηεο, κλεκεία θ.ιπ. Ζ ζέζε ηεο ηΔ 10/88 γηα ην

«πνιενδνκηθφ θαη πεξηβαιινληηθφ θεθηεκέλν» επαλαιήθζεθε απφ Πξαθηηθά

Δπεμεξγαζίαο ζρεηηθψλ ζρεδίσλ πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ αιιά θαη απφ πνιιέο

πιένλ δηθαζηηθέο απνθάζεηο. Πξψην αλάινγν Π.Δ. ήηαλ ην 478/1988, ζρεηηθφ κε ην

ραξαθηεξηζκφ σο παξαδνζηαθψλ ησλ νηθηζκψλ ηνπ Πειίνπ. Σν ζρέδην απηφ θξίζεθε

κε λφκηκν ζην ζχλνιν ηνπ, αθνχ θαζηέξσλε δηαηάμεηο επκελέζηεξεο γηα ηνπο ηδην-

θηήηεο ζε ζρέζε κε ηηο ηζρχνπζεο παιαηφηεξα, έζησ θαη αλ απηέο απέβιεπαλ ζηελ

αλάγθε ελαξκνλίζεσο κε ηηο ζχγρξνλεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο.

Αλαθεξφκελνο ξεηά ζηελ ηΔ 10/88, ν εηζεγεηήο παξαηήξεζε φηη: «Καηά ηελ έλλνηα

ηεο παξ. 6 ηνπ άξζ. 24 ηνπ πληάγκαηνο, επηβάιιεηαη ζην θξάηνο ε δηαηήξεζε ηεο

θπζηνγλσκίαο ησλ παξαδνζηαθψλ πεξηνρψλ θαη ηεο ηδηνηππίαο ηεο θάζε κηαο απφ

απηέο, θαη ζπλεπψο ε ηξνπνπνίεζε ησλ ζρεηηθψλ φξσλ δνκήζεσο πξέπεη λα ηείλεη

ζηε δηαζθάιηζε ηνπ απνηειέζκαηνο απηνχ».

Δηδηθά πξέπεη λα αλαθεξζεί ην Π.Δ. 28/1991, ζρεηηθά κε ζρέδην δηαηάγκαηνο πνπ

αθνξνχζε ηνλ απνραξαθηεξηζκφ κέξνπο ραξαθηεξηζκέλεο πεξηνρήο σο

παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ. Δπξφθεηην ζπγθεθξηκέλα γηα ην Καξπελήζη Δπξπηαλίαο, γηα

ην νπνίν ηειηθά έγηλε δεθηφ φηη ε δηνίθεζε πιαλήζεθε πεξί ηα πξάγκαηα σο πξνο ηα

(constitutionalism), δελ θαηαιήγεη λα εμνπιίζεη ην δηθαζηή κε πεξηζζεχνληα γηα ηνλ

ίδην θαη αλεπηζχκεηα γηα ηα άηνκα φπια».

139

φξηα ηνπ πξαγκαηηθνχ παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ309

. ην πξαθηηθφ απηφ αλαθέξεηαη φηη:

«Καηά ηε λνκνινγία, νη παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη ζηνηρεία ηεινχλ ππφ ηελ

πξνζηαζία ηνπ Κξάηνπο, κε ηελ έλλνηα φηη απηφ ππνρξενχηαη λα ιακβάλεη κέηξα

απνβιέπνληα ζηελ παγίσζε ηνπ ραξαθηήξα ηνπο, ηα νπνία (κέηξα) ζα εμαζθαιίδνπλ

ηε δηελεθή ηνπο πξνζηαζία γηα λα δηαηεξεζεί έηζη ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο

ρψξαο θαη γηα ηηο κειινληηθέο γελεέο»310

.

Αλάινγε πεξίπησζε είλαη απηή ηνπ Π.Δ. 372/1990, γηα ηνλ θαζνξηζκφ εηδηθψλ φξσλ

θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ ηνπ Ν. Κπθιάδσλ, θαη εηδηθά ησλ

νηθηζκψλ ηεο Ίνπ311

. Ζ πξνηεηλφκελε ηξνπνπνίεζε ησλ φξσλ δφκεζεο ζηελ

πεξίπησζε απηή ζεσξήζεθε φηη αληαπνθξίλεηαη ζηε δηαζθάιηζε ηεο θπζηνγλσκίαο

ηνπ παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ.

Θα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί ζπλεπψο φηη, ηφζν ην θπζηθφ φζν θαη ην πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ, ζην κέηξν πνπ θαηνρπξψλνληαη απφ ην χληαγκα, απνηεινχλ ζχζηεκα

κε ελφηεηα πνπ πξνζδηνξίδεηαη ρσξίο θακία δηαθνξεηηθή κεηαρείξηζε κεηαμχ ησλ δχν

ζηνηρείσλ. Κάζε θαηλνχξγηα λνκνζεηηθή πξφβιεςε, γηα λα είλαη ζχκθσλε κε ην

χληαγκα, κπνξεί λα πξνζθέξεη κφλν πεξηζζφηεξε πξνζηαζία312,313

. Έηζη, αθφκε θαη

309

Βι. θαη παιαηφηεξεο απφπεηξεο απνραξαθηεξηζκνχ ηνπ Καξπελεζίνπ, Π.Δ.

682/1990 θαη έθηνηε παγίσο.

310

Πάλησο, φηαλ πξν εηψλ ε δηνίθεζε πξνέβε ζε αλάινγν απνραξαθηεξηζκφ ηνπ

Καξπελεζίνπ, ηζρπξηδφκελε πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα, θξίζεθε φηη ν

απνραξαθηεξηζκφο έγηλε θαηά παξάβαζε ηνπ άξζξνπ 24 . θαη σο εθ ηνχηνπ ε πξάμε

είλαη αθπξσηέα. Πξφθεηηαη γηα ηελ ηΔ 4808/87, ε νπνία ζεζπίδεη θαηά κηα έλλνηα

λνκνινγηαθά ην «παξαδνζηαθφ θεθηεκέλν», βι. ζρεηηθά Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ

Γηθαίνπ, 1988, ζ. 118 επ. ζα έπξεπε κάιινλ λα ζεσξεζεί φηη πξφθεηηαη γηα πεξίπησζε

απαγνξεπκέλνπ απνραξαθηεξηζκνχ, actus contrarius δειαδή ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ θαη φρη γηα πεξίπησζε «θεθηεκέλνπ». Φπζηθά ζα πξέπεη λα γίλεη

δεθηφ φηη ε ratio είλαη ε ίδηα θαη ζηελ πεξίπησζε απηή: ε λνκνινγία δελ επηζπκεί ηε

ρεηξνηέξεπζε ησλ ζπλζεθψλ ηνπ παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ, εθαξκφδνληαο ην άξζξν

24.1 θαη 6 . Αθνινπζεί φκσο άιιε κέζνδν: εμεηάδνληαο ηα ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ

δηαπηζηψλεη φηη δελ ππάξρεη πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα πνπ λα δηθαηνινγεί ηνλ

απνραξαθηεξηζκφ. Γεληθά γηα ηελ πξάμε απνραξαθηεξηζκνχ βι. πην θάησ, ζ. 187 επ.

311

Δηδηθά γηα ην θαζεζηψο ηεο πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζην Ν.

Κπθιάδσλ, βι. Ρόδνπ Ν., Πξνβιήκαηα πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

ζην λνκφ Κπθιάδσλ, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 569 επ.

312

ηνύηε Γ., αλσηέξσ, ζ. 115.

140

αλ ππάξρεη αλάγθε «ελαξκνλίζεσο ηνπ παξαδνζηαθνχ πεξηβαιινληηθνχ ραξαθηήξα

κηαο πεξηνρήο κε ηηο ζχγρξνλεο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο αλάγθεο», δελ κπνξεί ν

λνκνζέηεο κε επκελέζηεξεο ξπζκίζεηο γηα ηνπο ηδηνθηήηεο αθηλήησλ λα αιινηψλεη ην

ζθνπφ ησλ άξζ. 24.1 θαη 2 ., κε ηα νπνία δηαζθαιίδεηαη ε αλαβάζκηζε ηνπ

νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Ο ζθνπφο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ νξηνζεηείηαη απφ ην άξζ. 24.6 ., δειαδή

απφ ηελ αλάγθε δηαηήξεζεο ηεο θπζηνγλσκίαο ησλ πεξηνρψλ θαη ησλ αηζζεηηθψλ

ηνπο ηδηνκνξθηψλ314

. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα φηη νπνηνζδήπνηε λνκνζεηηθφο ή

θαλνληζηηθφο πξνζδηνξηζκφο δελ δεζκεχεη ην δηθαζηή θαηά ηνλ έιεγρν ηεο

ζπληαγκαηηθφηεηαο.

Ζ θαηνρχξσζε ελφο minimum βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη αηζζεηηθήο ζα πξέπεη λα

ζεσξεζεί φηη εθθξάδεη ην φξην επάλσ απφ ην νπνίν κπνξεί λα θηλεζεί ν λνκνζέηεο

θαη ν δηθαζηήο θαηά ηελ εξκελεία ησλ ελλνηψλ 315316

κέζα ζην χληαγκα θαη φρη απιά

κία κέζνδν εξκελείαο ηνπ άξζ. 24 .,. Έηζη, κε ηνλ φξν «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ»,

δελ κπνξεί λα γίλεη δεθηφ σο ζεκαηλφκελν θάηη ιηγφηεξν απφ φηη εγλψξηδε ν

313

ρεηηθά βι. ζρφιην Σάρνπ Α. ζην άξζξν ηνπ Ρώηε Β., Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο

γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζην Ννκηθά θείκελα Γηθαηνζχλε θαη

χληαγκα, άθθνπιαο 1989, ζ. 503 επ. θαη εηδηθά γηα ηελ νληνινγηθή κέζνδν

εξκελείαο πνπ εηζεγήζεθε ν Β. Ρψηεο.

314

ηΔ Π.Δ. 478/88, Σν 1988, ζ. 532 επ. ρεηηθά κε ηε κέζνδν εξκελείαο ηνπ

πληάγκαηνο θαη ηδίσο ην ξφιν ηεο δεκνθξαηηθήο αξρήο γηα ηελ εξκελεία ηνπ

πληάγκαηνο, βι. ζρφιην Αιηβηδάηνπ Ν., ζην πληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο, Β. Ρψηε, Ννκηθά Κείκελα, άθθνπιαο 1989, ζ. 476 επ.

315

Σζάηζνπ Θ., Σν πξφβιεκα ηεο εξκελείαο ελ ησ πληαγκαηηθά Γηθαίσ. Αλάηππν

απφ ηνλ β΄ ηφκν ηεο Δπεηεξίδαο Δπηζηεκνληθψλ εξεπλψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ

Αζελψλ, Αζήλα 1970, ζ. 24, Παξαξά Π., Ζ ειεπζεξία ηεο εξγαζίαο θαη ην δηθαίσκα

πξνο εξγαζίαλ ηνπ άξζξνπ 22.1 ηνπ πληάγκαηνο (.Δ. 485/79), Σν 1979, ζ. 259

επ., Γαζθαιάθε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ,

αλσηέξσ, ζ. 19, Μαπξηά Κ., Σα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ζην χληαγκα ηνπ 1975.

Ηζηνξηθφο, ηδενινγηθφο θαη πνιηηηθφο πξνζδηνξηζκφο. Οη ζπληαγκαηηθέο ειεπζεξίεο

ζηελ πξάμε, Πξαθηηθά Α΄ πλεδξίνπ Έλσζεο Διιήλσλ πληαγκαηνιφγσλ, Αζήλα-

Κνκνηελή 1986, ζ. 183 επ. θαη θπξίσο 194, Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, η. Γ΄,

Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, αλσηέξσ, ζ. 208 επ.

316

Dworkin R., Taking rights seriously, αλσηέξσ, ζ. 93, 294, νύξια Π., Ζ

δηαπινθή δηθαίνπ θαη πνιηηηθήο θαη ε ζεκειίσζε ησλ λνκηθψλ θξίζεσλ, άθθνπιαο

1989, ζ. 116.

141

ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο ην 1975. Ζ απνδνρή ελφο minimum απνηειεί ην φξην ηνπ

ζεηηθνχ δηθαίνπ, πέξαλ ηνπ νπνίνπ επηηξέπνληαη πνιηηηθέο επηινγέο θαη ζεσξήζεηο317

.

Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί πάλησο φηη ε λνκνινγία ηνπ «πεξηβαιινληηθνχ θεθηεκέλνπ»

ήδε έρεη αξρίζεη λα ακθηζβεηείηαη ζηελ απφιπηε κνξθή ηεο θαη απφ ην ίδην ην ηΔ,

κε ζεκείν ηξηβήο απηφ ηεο εμππεξέηεζεο ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Αθνξκή έδσζε

ε ηΔ (Οι) 150/1990318

, πνπ αθνξνχζη απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ ΠΔΥΧΓΔ γηα ηνλ

θαζνξηζκφ ρξήζε σο ρψξνπ ζηε Φηινζέε, ψζηε λα επηηξέπεηαη ε αλέγεξζε ζ’ απηφλ

θηηξίσλ ηεο Πξεζβείαο ηνπ Κνπβέηη θαη θαζνξίζζεθε ζπληειεζηήο δνκήζεσο ζηνλ

ίδην ρψξν θαηά παξέθθιηζε απφ ηνλ γεληθψο ηζρχνληα ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή.

Ζ απφθαζε απηή έθξηλε φηη ε εγθαηάζηαζε θηηξίσλ φπσο νη πξεζβείεο ζε κία

θεπνχπνιε ζπλεπάγεηαη επηδείλσζε ησλ ελ γέλεη νηθηζηηθψλ ζπλζεθψλ ηεο, πνπ

εληείλεηαη κε ηε ζέζπηζε επλντθψλ φξσλ δφκεζεο γη' απηά, θαη' απφθιηζε απφ ηνπο

γεληθψο ηζρχνληεο ζηελ πεξηνρή απηή. Κη απηφ παξά ην φηη νη πξεζβείεο αλήθνπλ ζηα

θηίξηα πνπ εμππεξεηνχλ ηε ζεξαπεία δσηηθψλ αλαγθψλ ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη

εηδηθφηεξα ηηο δηεζλείο ζρέζεηο ηεο ρψξαο, θαζψο θαη ηελ παξνπζία θαη πξνβνιή ηεο

ζηε δηεζλή θνηλφηεηα319,320

. Σν ηΔ δέρζεθε φηη ε επηινγή κηαο θεπνππφιεσο γηα

ηέηνηνπ είδνπο εγθαηαζηάζεηο είλαη αλεθηή θαη ζεκηηή κφλν αλ ππαγνξεχεηαη απφ

ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, εμεηδηθεπκέλνπο θαη ηεθκεξησκέλνπο (θάηη πνπ δελ

πξνέθππηε απφ ηα ζπλνδεπηηθά ηεο ππνπξγηθήο απνθάζεσο ζηνηρεία). Δθηφο απφ ηε

ζπγθεθξηκέλε αλαθνξά ζην δεκφζην ζπκθέξνλ, αμίδεη λ' αλαθέξνπκε φηη ζηελ ηΔ

150/1990 δηαηππψζεθε θαη ηζρπξή κεηνςεθία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία «εγθαηάζηαζε

δεκνζίσλ θαη εηδηθψλ θηηξίσλ ζε θεπνππφιεηο δελ ζπλεπάγεηαη αλαγθαίσο, απηή θαη

317

ρεηηθά βι. Σζάηζνπ Γ. Θ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Α΄, Θεσξεηηθφ Θεκέιην, 1985,

ζ. 148 επ., Μαληηάθε Α., Κξίζε θαη θξηηηθή ησλ κεζφδσλ εξκελείαο ζην

πληαγκαηηθφ Γίθαην, χκκεηθηα Φ. Βεγιεξή, Η, 1988, ζ. 585 επ., Βεληδέινπ Β., Ζ

εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο κεηαμχ λνκηθήο δνγκαηηθήο θαη επηζηεκνινγηθήο

εηιηθξίλεηαο, ΝνΒ 1986, ζ. 1529 επ., Γειεγηάλλε Γ., Ο λφκνο ή ε εχινγε θξίζε ηνπ

δηθαζηή σο εγγχεζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, Σν 1990, ζ. 1 επ. θαη εηδηθφηεξα ζ.

16 επ. θ.ιπ.

318

Μεηά απφ ηελ παξ. ηΔ 150/1989.

319

ρεηηθά θαη ε ηΔ 2606/86.

320

Βι. θαη ηΔ 2663/87. Ζ ζχλδεζε αηζζεηηθήο θαη πνιενδνκίαο βεβαηψλεη ηε ζέζε

ηνπ ηΔ φηη ην νηθηζηηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ είλαη εληαία.

142

κφλε, ππνβάζκηζε ηνπ νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ψζηε λα απαηηείηαη ε ζπλδξνκή

ιφγσλ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο γηα ηε δηθαηνιφγεζε ηεο λέαο πνιενδνκηθήο ξπζκί-

ζεσο». ζεψξεζε κάιηζηα ε κεηνςεθία απηή φηη ε εγθαηάζηαζε ησλ ελ ιφγσ θηηξίσλ

δελ ζα πξνθαινχζε επηβάξπλζε ζηελ πεξηνρή, γηαηί ην θηίξην ηεο πξεζβείαο

ζπλνξεχεη κε κεγάιε δψλε πξαζίλνπ (πάξθν Φηινζέεο)321

.

Ζ απφθαζε απηή απνηειεί κία έλδεημε επηθπιαθηηθφηεηαο ηνπ δηθαζηεξίνπ γηα ηηο

ζπλέπεηεο ηνπ «απφιπηνπ θεθηεκέλνπ», ην νπνίν ξεηά δειψλεη φηη θάκπηεηαη γηα

ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Ζ ζέζε κάιηζηα ηεο κεηνςεθίαο παξνπζηάδεη

ελδηαθέξνλ, θαζψο παχεη λα δέρεηαη ηελ απηφκαηε επηδείλσζε ηεο αηζζεηηθήο ηνπ

ρψξνπ εθ κφλνπ ηνπ ιφγνπ φηη ππάξρεη παξέθθιηζε, αιιά εμεηάδεη ην ζχλνιν ηεο

πεξηβαιινληηθήο επηβάξπλζεο κέζα απφ ηελ αηηηνινγία, γηα λα θξίλεη αλ ππάξρεη ή

φρη επηδείλσζε ησλ φξσλ δηαβίσζεο θ.ιπ322

.

321

Γηα ηε ζρέζε ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο κε ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα θαη ηηο

ζεκειηψδεηο ειεπζεξίεο, βι., κεηαμχ άιισλ, Βεγιεξή Φ., Οη πεξηνξηζκνί ησλ

δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, 1982, Βεληδέινπ Δ., Σν γεληθφ ζπκθέξνλ θαη νη

πεξηνξηζκνί ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, Κξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ ηάζεσλ ηεο

λνκνινγίαο, αλσηέξσ, 77. Γαγηόγινπ Π., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά

Γηθαηψκαηα, Α΄, άθθνπιαο 1991, ζ. 110 επ., ηνπ ίδηνπ, Γεκφζην ζπκθέξνλ θαη

χληαγκα, Σν 1986, ζ. 576 επ., ηνπ ίδηνπ, Ο θνηλσληθφο πεξηνξηζκφο ησλ αηνκηθψλ

δηθαησκάησλ, ΝνΒ 1985, ζ. 722 επ. θ.ιπ.

322

Αλάινγν ζθεπηηθηζκφ εθθξάδεη θαη ε ηΔ 1766/1991 πνπ παξαπέκπεη ζηελ

Οινκέιεηα ηελ επίιπζε κηαο ζεηξάο δεηεκάησλ. Мε αθνξκή ηε κεηαθνξά ζπληειεζηή

δνκήζεσο ξπκνηνκνπκέλνπ αθηλήηνπ ζηελ πεξηνρή «Γεξνθνκείνπ» ηνπ δήκνπ

Αζελαίσλ, ππνζηεξίρζεθε φηη ε επηβάξπλζε πνπ πξνθχπηεη ζηα σθεινχκελα αθίλεηα

είλαη κηθξή θαη δηάζπαξηε σθειεί δε ζηελ αλαβάζκηζε ηεο πεξηνρήο πνπ βξίζθεηαη ην

βαξπλφκελν αθίλεην. Έηζη ε ξχζκηζε δελ αληίθεηηαη ζην άξζ. 24.1 θαη 2 . Αληίζεηα

ε δεκηνπξγία Εσλψλ Αγνξάο πληειεζηή «είλαη αληίζεηε ζην αλσηέξσ άξζξν ηνπ

πληάγκαηνο δηφηη αλαηξείηαη ην πιενλέθηεκα ηεο δηαζπνξάο». Τπνζηεξίρζεθε

αθφκε φηη ε κεηαθνξά ηνπ ζπληειεζηή δνκήζεσο ζε πεξηνρέο ζηεξνχκελεο ζρεδίνπ ή

θαη' επέθηαζε ζρεδίνπ ζπλεπάγεηαη ηελ πεξαηηέξσ ππνβάζκηζε ππνβαζκηζκέλσλ ήδε

πεξηνρψλ.

143

Ζ απεπζείαο εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 24.6 .

Ζ πξσηνπνξηαθή θαη ακθηιεγφκελε λνκνινγία πνπ αθνξά ηελ άκεζε εθαξκνγή

δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο απφ ην ηΔ έδσζε έλα απφ ηα πην ελδηαθέξνληα δείγκαηά

ηεο ζηελ εξκελεία θαη εθαξκνγή ηνπ άξζ. 24.6 .323

.

Ζ πξψηε ππφζεζε πνπ παξαπέκθζεθε ζηελ Οινκέιεηα324

αθνξνχζε ην ραξαθηεξηζκφ

θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη ζηε ζπκβνιή ησλ νδψλ Παλεπηζηεκίνπ 6, Βνπθνπξεζηίνπ 12

θαη Κξηεδψηνπ 1, ζηελ Αζήλα, σο δηαηεξεηένπ. Δπηβιήζεθε παξάιιεια ζηνπο

ηδηνθηήηεο ηνπ ε ππνρξέσζε απνθαηαζηάζεσο ησλ θπξίσλ φςεψλ ηνπ κε δαπάλεο

ηνπο, ζε ζπλδπαζκφ κε εηδηθνχο φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο δνκήζεσο. Ζ ππνρξέσζε

απηή ησλ ηδηνθηεηψλ πξνβιέπεηαη απφ ηε δηάηαμε ησλ εδαθίσλ 1 θαη 4 ηεο παξ. 4 ηνπ

323

ρεηηθά κε ην ζέκα απηφ, βι. Γαξδέληα Δ., Δξκελεία, Πξαγκάησζε θαη άκεζε

απφ ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο, ΝνΒ 37, ζ. 401 επ.,

Σάρνπ Α., Ζ άκεζε εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο απφ ηε δεκφζηα δηνίθεζε, χκ. Φ.

Βεγιεξή, Η, 1986, ζ. 102, φπνπ αλαιπηηθά θαη νη ζπλέπεηεο ηεο άκεζεο εθαξκνγήο,

ηνπ ίδηνπ. Διιεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, Γ΄ έθδνζε, Θεζζαινλίθε 1991, άθθνπιαο,

ζ. 120 επ., Ράτθνπ Α., Παξαδφζεηο πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Β. α, 1983, ζ. 112, Γ.

Κξίππα, Ννκνζεηηθφ θελφ ζπληαγκαηηθά αλεπίηξεπην..., Σηκ. Σφκ. Παπαραηδή, 1989,

ζ. 335, Βεληδέινπ Δ., Ζ ζηάζε ηεο Διιεληθήο λνκνινγίαο ζηελ εξκελεία ηνπ

πληάγκαηνο, αλσηέξσ ζ. 430, 440.

324

. ηΔ 1098/87. Με ην π.δ/κα ηεο 13.9.1983 ραξαθηεξίζζεθε έλα ζχλνιν θηηξίσλ,

κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη απηφ ησλ αηηνχλησλ. Με ηελ ελ ιφγσ απφθαζε ηεο

Οινκειείαο ηνπ ηΔ θξίζεθε θαηά πφζνλ είλαη ζπληαγκαηηθή ε ππνρξέσζε πνπ

επηβάιιεη ην άξζ. 32 ηνπ λ. 1337/83 ζηνπο ηδηνθηήηεο λα επηζθεπάζνπλ ή λα

αλαθαηαζθεπάζνπλ κε δηθέο ηνπο δαπάλεο ηα δηαηεξεηέα θηίξηα. Δηδηθφηεξα ν λφκνο

απηφο νξίδεη αθφκε φηη, αλ νη ηδηνθηήηεο ή λνκείο παξαιείπνπλ ηελ ππνρξέσζή ηνπο

απηή, κπνξεί λα επεκβαίλεη ην Γεκφζην ή ν νηθείνο ΟΣΑ θαη λα εθηειεί ηηο εξγαζίεο,

θαηαινγίδνληαο ηε ζρεηηθή δαπάλε ζε βάξνο ησλ ππνρξέσλ. Οξίδεη αθφκε φηη κπνξεί

ην ζχλνιν ή κέξνο ηεο δαπάλεο επηζθεπψλ ή αλαθαηαζθεπψλ λα αλαιεθζεί απφ ην

Γεκφζην ή ηνλ νηθείν ΟΣΑ, αλ νη ππφρξενη βξίζθνληαη ζε αδπλακία λα

αληηκεησπίζνπλ ηηο δαπάλεο απηέο ζε ζρέζε κε ηελ απφδνζε απφ ηελ εθκεηάιιεπζε

ηνπ θηηξίνπ θαη αλ ηαπηφρξνλα ε βιάβε δελ έγηλε απφ ζθφπηκε ελέξγεηά ηνπο θ.ιπ. Σν

ηΔ, ζηελ απφθαζε 1098/87, παξέπεκςε ζηελ εηζεγεηηθή έθζεζε ηεο ηξνπνινγίαο κε

ηελ νπνία πξνηάζεθε ε επίκαρε ξχζκηζε θαη ε νπνία αλαθέξεη ξεηά φηη: «Ζ

επηβάξπλζε κφλν ησλ ηδηνθηεηψλ παξαδνζηαθψλ θηηζκάησλ... απνηεινχζε κηα άδηθε

πνιηηηθή, ρσξίο ηελ αληηκεηψπηζε απφ ην θξάηνο ηνπ νηθνλνκηθνχ θφζηνπο πνπ

ζπλεπάγνληαη ηα κέηξα πξνζηαζίαο. Σν ζέκα γίλεηαη νμχηεξν φηαλ ηα θηίξηα παξνπ-

ζηάδνπλ θζνξέο απφ εγθαηάιεηςε, κεξηθή ή νιηθή θαηεδάθηζε, εμσηεξηθά βίαηα

ζπκβάληα ή εζειεκέλεο ελέξγεηεο. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο επηβάιιεηαη λα γίλεηαη

άκεζε ππνζηχισζε, επηζθεπή, ζηεξέσζε ή αληηθαηάζηαζε δηαθνζκεηηθψλ, ζηαηηθψλ

ή δνκηθψλ ζηνηρείσλ ησλ θηηξίσλ ή αθφκα θαη αλαθαηαζθεπέο ηκήκαηφο ηνπο, ψζηε

λα απνθεπρζεί ε παξαπέξα θζνξά ηνπο».

144

άξζ. 32 ηνπ λ. 1337/1983. Δηδηθφηεξα, ν λφκνο απηφο πξνβιέπεη ηελ ππνρξέσζε επη-

ζθεπήο ή αλαθαηαζθεπήο ησλ δηαηεξεηέσλ απφ ηνπο ηδηνθηήηεο θαη δπλεηηθή

ζπκκεηνρή ηνπ Γεκνζίνπ ή ηνπ νηθείνπ Οξγαληζκνχ Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο ζηηο

δαπάλεο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ εξγαζηψλ απηψλ.

Σε ζπληαγκαηηθφηεηα ηεο δηάηαμεο απηήο ακθηζβήηεζαλ νη ηδηνθηήηεο ηνπ πην πάλσ

δηαηεξεηένπ θαη ε Οινκέιεηα ηνπ ηΔ θιήζεθε λα δψζεη ιχζε ζην ιεπηφ απηφ

δήηεκα.

Ζ Οινκέιεηα δέρζεθε, κε ηελ απφθαζε 1098/87, φηη νη δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 24 . έρνπλ

επξχηεξν πεξηερφκελν απφ ηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπ άξζ. 17

.325

. Γελ κπνξεί φκσο λα εθηείλνληαη ζε ηξφπν πνπ λα ζίγνπλ ην ειάρηζην αλεθηφ

φξην ησλ εμνπζηψλ ηεο ηδηνθηεζίαο, φπσο δηακνξθψλεηαη ελ φςεη ηνπ ζθνπνχ ηνπ

άξζ. 24 . θαη ηεο θχζεσο ηνπ πξνζηαηεπνκέλνπ αγαζνχ, δηφηη ηφηε δεκηνπξγείηαη

ππνρξέσζε απνδεκίσζεο ηνπ ζηγνκέλνπ ηδηνθηήηε, πνπ ζα θαζνξηζζεί απφ ηα

αξκφδηα δηνηθεηηθά δηθαζηήξηα326

.

χκθσλα κε ηε ζθέςε απηή, ε ππνρξέσζε δαπαλψλ απνθαηάζηαζεο ησλ

δηαηεξεηέσλ αθηλήησλ είλαη ζχκθσλε κε ην χληαγκα, εθφζνλ νη δαπάλεο απηέο δελ

ππεξβαίλνπλ έλα εχινγν φξην θαηά ηελ θξίζε ηνπ δηθαζηή. ηαλ φκσο νη δαπάλεο

ππεξβαίλνπλ ην εχινγν φξην, ηφηε πεγάδεη απ' επζείαο απφ ην άξζ. 24.6 . αμίσζε ηνπ

ηδηνθηήηε ή λνκέα ηνπ αθηλήηνπ γηα ζπκκεηνρή ζ’ απηέο ηνπ Γεκνζίνπ ή ηνπ νηθείνπ

ΟΣΑ ζηελ ελ ιφγσ δαπάλε, ην κέηξν ηεο νπνίαο ζα θαζνξηζζεί απφ ην δηθαζηή.

Σν ηΔ, αηηηνινγψληαο αλαιπηηθά ηε ζηάζε ηνπ απηή, δέρζεθε327

φηη, απφ ηελ πξψηε

ζπζηεκαηηθή εθδήισζε ελδηαθέξνληνο εθ κέξνπο ηνπ λνκνζέηε γηα ηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά πνπ έγηλε κε ην λ. 5351/32, ε πνιηηεία ππνρξέσλε ηνπο ηδηνθηήηεο ησλ

κλεκείσλ ζε ζεηηθέο ελέξγεηεο ζπλδεφκελεο κε ηελ επηζθεπή ηνπο. Καηαιήγνληαο, ην

ηΔ αλαθέξζεθε ζηελ εηζεγεηηθή έθζεζε ηνπ άξζ. 32 ηνπ λ. 1337/83, θαη,

325

Γηα ηε ζρέζε ησλ άξζξσλ 24 . θαη 17 . θαη ηελ εξκελεία ηνπ ηΔ πνπ

ελαξκνλίδεη ηελ εθαξκνγή ηνπο νξηνζεηψληαο ην αληίζηνηρν θαλνληζηηθφ πιαίζην βι.

Παπιόπνπινπ Π., Γηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ ή

δηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο λνκηκφηεηαο ηνπ πληάγκαηνο, ΝνΒ 1988, ζ. 25. Βι αθφκε ηε

ηΔ 1517/1993 θιπ

326

βι. θαη Παπιόπνπινπ Π., Ζ Αζηηθή Δπζχλε ηνπ Γεκνζίνπ, 1, Γεληθή ζεψξεζε,

Αζήλα 1986, ζ. 160, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

327

ηΔ 1098/87.

145

παξαζέηνληαο ηκήκα ηεο, έθξηλε ζπληαγκαηηθή ηελ ππνρξέσζε επηζθεπψλ ησλ

ηδηνθηεηψλ328

.

Σνλ επφκελν ρξφλν εθδφζεθε ε ηΔ 2776/89, πνπ αλαθεξφηαλ ζε δηαηεξεηέν θηίξην

ηεο Κάησ Πφιεο Θεζζαινλίθεο (Μεηξνπφιεσο θαη Βεληδέινπ 12)329

, φπνπ

επαλαιήθζεθε ε ζπιινγηζηηθή απηή. Θα πξέπεη λα ηνληζζεί ζην ζεκείν απηφ ε ζηάζε

ηεο λνκνινγίαο λα ζεσξεί λφκηκε ηελ ππνρξέσζε ησλ ηδηνθηεηψλ λα επηζθεπάδνπλ ην

θηίξην πνπ ραξαθηήξηζε ε δηνίθεζε330

.

Απηή δελ ήηαλ φκσο ε πξψηε θνξά πνπ ην ηΔ εθάξκνζε άκεζα ην χληαγκα γηα ηελ

πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Ήδε, κε ηελ ηΔ (Οι) 3146/86, πνπ αθνξνχζε

απαγφξεπζε αλέγεξζεο ηξησξφθνπ νηθνδνκήο ζην Γχζεην ηεο Λαθσλίαο, θξίζεθε φηη

ε δηνίθεζε δελ ππνρξενχηαη λ’ αλαθαιέζεη ην ραξαθηεξηζκφ αξραηνινγηθνχ ρψξνπ

κεηά ηελ πάξνδν επιφγνπ ρξφλνπ απφ ηελ θήξπμή ηνπ, δηφηη ε δηάηαμε ηνπ άξζ. 51

ηνπ λ. 5351/32 (απηνδίθαηε απνδέζκεπζε κεηά ηελ πάξνδν δηεηίαο απφ ηελ θήξπμε),

πνπ ζα εμεηάζνπκε πην θάησ, είλαη αληίζεηε ζην χληαγκα, ην νπνίν επηηάζζεη ηελ

ππνρξέσζε δηαξθνχο πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. ηαλ φκσο

δεζκεχεηαη νπζησδψο ε ηδηνθηεζία θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο ράξηλ ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, ην άξζ. 24.6 ., δεκηνπξγεί ππνρξέσζε απνδεκηψζεσο

ηνπ ζηγνκέλνπ ηδηνθηήηε. Γέρζεθε κάιηζηα ην δηθαζηήξην φηη «ε πην πάλσ πξνζηαζία

πεγάδεη απ’ επζείαο απφ ην χληαγκα θαη δελ εμαξηάηαη απφ ηελ έθδνζε ηνπ εηδηθνχ

λφκνπ πνπ πξνβιέπεη ην άξζ. 24 παξ. 6 ηνπ πληάγκαηνο»331,332

.

328

Ζ ππφζεζε αλαπέκθζεθε ζην ηκήκα, ην νπνίν εμέδσζε ηελ απφθαζε 363/1988,

ζχκθσλε κε απηή ηεο Οινκέιεηαο.

329

Σν θηίξην απηφ ήηαλ έλα αμηφινγν πεληαφξνθν θηίζκα κε εθιεθηηθηζηηθά ζηνηρεία,

θηηζκέλν ζηηο αξρέο ηνπ κεζνπνιέκνπ. Βξίζθεηαη ζηελ Κάησ Πφιε ηεο

Θεζζαινλίθεο, ε νπνία ραξαθηεξίζζεθε κε ην ίδην π.δ/κα ηεο 2.11.83.

330

Γηα κηα θηινζνθηθή ζεκειίσζε ησλ ζέζεσλ απηψλ, βι. Cohen-Tanugi L., Le droit

sans l’ Etat, PUF 1985, εηδηθά ζηε ζ. 6 φπνπ αλαθέξεη: «ε επίπεδν ζηξαηησηηθφ,

πνιηηηθφ θαη δηπισκαηηθφ ην παληνδχλακν θξάηνο είλαη έλα κεγάιν αηνχ. ε επίπεδν

φκσο νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζηηθφ, πξνο ηα νπνία ζήκεξα πέθηεη ην κεγαιχηεξν

βάξνο, θαλέλα θξάηνο δελ κπνξεί λα αληηθαηαζηήζεη ην δπλακηζκφ θαη ηε δσληάληα

κηαο θνηλσλίαο».

331

κνηα ε ηΔ 811/78 πνπ αθνξνχζε αξραηνινγηθφ ρψξν ζηηο Κερξηέο ηεο

Κνξηλζίαο.

146

Δίλαη γεγνλφο φηη ε χπαξμε, επηθχιαμεο λφκνπ333

ζε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε κπνξεί λα

θαζηζηά αλελεξγή ηε δηάηαμε απηή, φζν ν λνκνζέηεο αξλείηαη λα πξνβεί ζηελ έθδνζε

ηνπ απαξαίηεηνπ λφκνπ. Ο Α. Μάλεζεο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά φκσο φηη «...αλ ην

χληαγκα παξαπέκπεη ζην λφκν, σζηφζν δελ επαθίεηαη ζ' απηφλ, δειαδή δελ

αλαζέηεη νηνλεί «ελ ιεπθψ» ζην λφκν νχηε ηε ζέζπηζε πεξηνξηζκψλ νχηε ηελ

νπνηαδήπνηε ξχζκηζε ηεο άζθεζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο...»334

.

Ζ ζεκαζία ηεο άκεζεο εθαξκνγήο ηνπ άξζ. 24.6 . γηα ηελ έλλνηα θαη ηελ πξνζηαζία

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο είλαη κεγάιε. Πέξαλ ηνπ φηη ε άκεζε εθαξκνγή ηνπ

πληάγκαηνο γηα ην ζπγθεθξηκέλν αγαζφ θαλεξψλεη ην ελδηαθέξνλ πνπ απνδίδεη ε

λνκνινγία ζηελ αλάγθε δηαηήξεζήο ηνπ, ζεσξψληαο φηη ε νιηγσξία ηνπ λνκνζέηε δελ

κπνξεί λα αλαηξέζεη ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ελφο ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελνπ

αγαζνχ335

, κία ζεηξά απφ άιια ζπκπεξάζκαηα αθνινπζνχλ. Γηα ηελ επηινγή απηή ηνπ

δηθαζηεξίνπ έρνπλ δηαηππσζεί ζνβαξέο αληηξξήζεηο απφ ηνλ Π. Παπιφπνπιν, αλ θαη

ε ιχζε θξίζεθε νξζή φζνλ αθνξά ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο336

,

ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη ε απνθαινχκελε άκεζε εθαξκνγή δελ είλαη ζηελ νπζία

ηεο παξά φςε ζχκθσλεο κε ην χληαγκα εξκελείαο ησλ αληηζπληαγκαηηθψλ

δηαηάμεσλ ηνπ λφκνπ.

332

Γηα ηελ λνκνινγία απηή βι. θαη Γαξδέληα Δ., αλσηέξσ ζ. 407, Σάρνπ Α., Ζ

άκεζε εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο απφ ηε δεκφζηα δηνίθεζε, ζ. 101, Αλησλίνπ Θ.,

Σν θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεσο ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 120-1.

333

Γεληθά γηα ηελ επηθχιαμε λφκνπ βι. Παληειή Α., Εεηήκαηα ζπληαγκαηηθψλ

επηθπιάμεσλ, αλσηέξσ. Δηδηθφηεξα γηα ην δήηεκα ηεο εξκελείαο ησλ λφκσλ πνπ

εθδίδνληαη κεηά απφ ζπληαγκαηηθή επηηαγή βι. Σζάηζνπ Θ., Σν πξφβιεκα ηεο

εξκελείαο ελ ησ πληαγκαηηθψ Γηθαίσ, αλσηέξσ, ζ. 21 επ. Κακηζίδνπ Η., Ζ

επηθχιαμε ππέξ ηνπ λφκνπ σο πεξηνξηζκφο, εγγχεζε θαη δηάκεζνο ησλ ειεπζεξηψλ,

άθθνπιαο Θεζζαινλίθε 2001, ζ.322 φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

334

Μάλεζε Α., Οη θχξηεο ζπληζηψζεο ηνπ ζπζηήκαηνο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ

ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975, αλσηέξσ, ζ. 539.

335

Γηα κηα θξηηηθή ηνπνζέηεζε ζην ζέκα απηφ βι. Βεγιεξή Φ., Παξαηεξήζεηο ζηηο

απνθάζεηο ΑΠ 1470, 1471/1977, Σν 1978, ζ. 202 επ., Παπιόπνπινπ Π., Ζ αζηηθή

επζχλε ηνπ Γεκνζίνπ, II, Καηά ηνπο θαλφλεο ηνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ, Αλη.,

άθθνπιαο, Αζήλα 1989, ζ. 166 επ., θνπξή Β., Ζ δηθαζηηθή επαλφξζσζε ηεο

λνκνζεηηθήο αδηθίαο, χκκεηθηα πξνο ηηκήλ Φ. Βεγιεξή, Η, Αζήλα 1988, ζ. 291 επ.

336

Παπιόπνπινπ Π., Ζ αζηηθή επζχλε ηνπ Γεκνζίνπ, II, αλσηέξσ, ζ. 167.

147

Πξνο ηε ζέζε απηή ζπλεγνξεί θαη ε ηΔ 2801/91, πνπ αλαθέξζεθε πην πάλσ,

ζχκθσλα κε ηελ νπνία «έσο φηνπ εθδνζεί ν εηδηθφο λφκνο πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην

άξζ. 24.1,6 ., εμαθνινπζνχλ λα ηζρχνπλ, βάζεη ηνπ άξζ. 112.1 ., νη πξνυθηζηάκελεο

δηαηάμεηο πνπ πξνβιέπνπλ κέηξα πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

εθφζνλ νη δηαηάμεηο απηέο ελαξκνλίδνληαη θαηά ην πεξηερφκελν πξνο ηελ έλλνηα θαη

ηελ έθηαζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ ελλφκνπ απηνχ αγαζνχ, ζχκθσλα κε ηα φζα έρνπλ

εθηεζεί πην πάλσ»337

. Ζ απφθαζε κάιηζηα αλαθέξεη ζε παξέλζεζε θαη ηε ηΔ

3146/86, ηεο νπνίαο πξνηείλεη, πηζηεχνπκε, κία άιιε αλάγλσζε. Ζ λέα απηή αλά-

γλσζε εληζρχεη ηε ζέζε φηη κε ηελ ιεγφκελε «άκεζε εθαξκνγή» επηρεηξείηαη

ελαξκφληζε ή ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ηνπ λφκνπ.

Ζ ιεγφκελε «άκεζε εθαξκνγή» ηνπ πληάγκαηνο αλαδεηθλχεη ην αληηθείκελν ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ άξζ. 24, ζχκθσλα κε ηε λνκνινγηαθή ιχζε πνπ δφζεθε ηειηθψο θαη

κάιηζηα ζε ζρέζε κε ηε δηάζηαζή ηνπ ζην ρξφλν. Με ηελ εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε

ηεο «άκεζεο εθαξκνγήο ηνπ πληάγκαηνο» πξνζεγγίδεηαη απφ ηε λνκνινγία ην

πξνζηαηεπφκελν αγαζφ ηνπ «πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο» κε ηξφπν ηέηνην, ψζηε λα

κπνξεί εχινγα λα ζπλαρζεί φηη:

1. ππάξρεη ζπληαγκαηηθή ππνρξέσζε δηαξθνχο πξνζηαζίαο κέζα ζην ρξφλν γηα

ην κέιινλ ελφςεη ηεο δηαθχιαμεο θάζε ίρλνπο κλήκεο θαη αηζζεηηθήο ζέζεο γηα ηε

δηακφξθσζε ζπλνιηθψλ ηαπηνηήησλ ζην παξφλ. Ζ ππνρξέσζε απηή έρεη ζεκαζία

ελφςεη ησλ επηινγψλ ηζηνξηθήο κλήκεο ζηηο νπνίεο πξνβαίλνπλ ζπρλά νη δηάθνξεο

337

Άιιν βέβαηα είλαη ην δήηεκα ηνπ πψο ζα πξνζδηνξηζζεί ε απνδεκίσζε ζηελ

πεξίπησζε ηεο άκεζεο εθαξκνγήο ηνπ πληάγκαηνο. Σν πξφβιεκα απηφ είλαη

ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ θαη ζα πξέπεη λα επηιπζεί λνκνζεηηθά. Πνιχ ελδηαθέξνπζα αλ

θαη ηδηαίηεξα αζαθήο είλαη γηα ην δήηεκα απηφ ε απφθαζε ηνπ Δθεηείνπ Λάξηζαο

997/1986, ε νπνία εθάξκνζε ην άξζξν 105 ΔηζΝΑΚ, γηα ηε ζεκειίσζε θαη

πξνζδηνξηζκφ απνδεκηψζεσο απφ ηε δηνίθεζε ιφγσ ηεο άξλεζεο λα ρνξεγήζεη άδεηα

αλνηθνδνκήζεσο ζε γήπεδν ζην νπνίν βξέζεθαλ αξραία. Δίλαη κάιηζηα ζεκαληηθφ φηη

ε απφθαζε απηή ζηεξίρζεθε ζηα άξζ. 9 θαη 51 ηνπ λ. 5351/32 πεξί αξραηνηήησλ, πνπ

ζα εμεηαζζνχλ πην θάησ, ρσξίο φπσο θαίλεηαη λα ιάβεη ππφςε ηεο ηελ πάγηα πιένλ

λνκνινγία ηνπ ηΔ. Ζ απφθαζε έθξηλε φηη, κεηά ην ραξαθηεξηζκφ σο αξραηνινγηθνχ

ρψξνπ ηνπ ελ ιφγσ γεπέδνπ, παχεη ε παξαλνκία ησλ νξγάλσλ ηεο δηνίθεζεο θαη ν

ηδηνθηήηεο κπνξεί λα απνδεκησζεί κφλν θαηά ην άξζ. 51 ηνπ λ. 5351/32. Άξα δελ

κπνξεί λα εθαξκνζζεί ην άξζ. 105 ΔηζΝΑΚ κεηά ην ραξαθηεξηζκφ δηφηη δελ ππάξρεη

παξάλνκε πξάμε ηεο δηνίθεζεο. Γελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη ε ζεσξία ηεο «άκεζεο

εθαξκνζηήο» ηνπ πληάγκαηνο νδεγεί ζε αδηέμνδν σο πξνο ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο

απνδεκίσζεο ηνπ ζηγνκέλνπ.

148

κνξθέο εμνπζίαο απαγνξεχνληαο δηα ηεο απαινηθήο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ παξειζφληνο

ηε δηακφξθσζε δηαθνξεηηθήο ζέζεο ζην κέιινλ.

2. ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά είλαη έλα αγαζφ πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην παξειζφλ

θαη εγγπάηαη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα θαη νληφηεηα ησλ πξνζψπσλ αιιά πξσηίζησο

απνηειεί εγγχεζεο δηαθχιαμεο ηεο κλήκεο θαη ηεο ηζηνξίαο σο απηαμίαο. Ο ρψξνο

δελ αλήθεη κφλνλ ζηνλ εγθαηεζηεκέλν εθάζηνηε ζε απηφλ ιαφ, δελ είλαη κφλν

έδαθνο. Ο ρψξνο επηηεινχζε πάληα ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο ην πεδίν άλζεζεο

ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο δηαθχιαμεο ηεο κλήκεο.

3. ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζπλδέεηαη κε ηνλ πνιίηε, θαζψο απηφο κπνξεί

λα ππνρξεσζεί ζε ζεηηθέο ελέξγεηεο (επηζθεπέο θ.ιπ.). Παξφηη ηζηνξηθά νη ιανί θαη ηα

επηκέξνπο πξφζσπα πεξλνχλ απφ ηνπο ηφπνπο θαη κεηαθηλνχληαη γηα λα

δηακνξθψλνπλ ην πεπξσκέλν ηνπο, θάζε πξφζσπν ζε θάζε ρξνληθή ζηηγκή έρεη

δηθαίσκα λα αλαδεηά ηα ίρλε απφ ην πέξαζκα ησλ άιισλ ζην ρψξν πνπ ηψξα

θαηνηθεί θαη ππάξρεη. Ζ ηζηνξηθή νληφηεηα δελ είλαη δήηεκα ηδηνθηεζίαο ηεο

ηζηνξίαο. Δίλαη πεξηζζφηεξν δήηεκα αιιειεγγχεο πεξαζηηθψλ φλησλ απφ ηφπνπο πνπ

ηνπο επηηξέπνπλ λα επηβηψλνπλ θαη λα δεκηνπξγνχλ. Τπάξρεη δειαδή κηα κπζηηθή

αιπζίδα ζην ρξφλν πνπ ζπλδέεη ηα αλζξψπηλα πεξάζκαηα θαη παξέρεη δηαβεβαηψζεηο

γηα ηε ζπλέρεηα. Δθαζηνο δηθαηνχηαη ηεο βεβαηφηεηαο απηήο.

4. ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζπλδέεηαη κε ην θξάηνο, θαζψο απηφ νθείιεη

ηελ εχινγε απνδεκίσζε ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ αλαιχζακε πην πάλσ ψζηε λα ππάξμεη

επηκεξηζκφο ηνπ θφζηνπο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν.Ζ

εθάζηνηε εμνπζία θαη νη θνξείο ηεο, παξφηη ελδέρεηαη λα πξνζβιέπνπλ ζηελ

εδξαίσζε απνθιεηζηηθά θαη κφλνλ ηεο δηθήο ηνπο ηζρχνο νθείινπλ λα δηαηεξνχλ ηε

κλήκε ηεο ηζρχνο ησλ άιισλ, ψζηε λα είλαη αληηιεπηφ φηη θαη ε εμνπζία είλαη κελ

παξνχζα θαη αζθείηαη θαηά ην χληαγκα, είλαη φκσο θαη πεξαζηηθή αθήλνληαο ίρλε

ηνπ πεξάζκαηνο θαη ηνπ πέξαηφο ηεο. Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ππφ ηελ έλλνηα απηή

είλαη ζηνηρείν πνιηηηαθήο απηνγλσζίαο.

149

Β. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο

Μηα απξόζκελε ελλνηνινγηθή θαηλνηνκία ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη

Ο πνιηηηζκφο απνηειεί αληηθείκελν ηεο πλζήθεο κε δπλακηθή εμέιημε θαη πξννπηηθή

ζε επίπεδν θνηλνηηθψλ νξγάλσλ338

αιιά θαη ζεζκψλ339

. Πεξηζζφηεξν φκσο ν

πνιηηηζκφο απνηειεί αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο γηα ηελ Δπξσπατθή Δλσζε σο

«πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο». Αλακθηζβήηεηα ν ζρεηηθφο

πξνβιεκαηηζκφο εληάζζεηαη ζην πιαίζην ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ γηα ηελ επξσπατθή

νινθιήξσζε340

. Ζ έλλνηα απηή ε νπνία πηνζεηήζεθε κε ηε πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη

θαη εηζήγαγε ξεηά ηελ πνιηηηζκηθή δηάζηαζε ζηελ Δπξσπατθή Δλσζε δελ έρεη αθφκε

απνθηήζεη ζαθή δπλακηθή θαη λφεκα σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηεο341

.

338

Βι. αληί πνιιψλ Ζιηάδνπ Αηθ., Ζ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαηά ηε

πλζήθε ΔΚ θαη ν πνιηηηζηηθφο πινπξαιηζκφο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ



άθθνπια – Θεζζαινλίθε, Παπαγηάλλε Γ., Ο πνιηηηζκφο ζηελ Δπξσπατθή Δλσζε,

Σν θνηλνηηθφ θεθηεκέλν θαη νη λέεο ξπζκίζεηο, Αλη. άθθνπιαο, κε αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία. Δλδηαθέξνληα γεληθφ πξνβιεκαηηζκφ γηα ην δήηεκα βι. θαη ζε Post

H., The protection of archeologial property and community law: framework and new

developments, ζε Archeological Heritage: current trends and its legal protection,

International conference Antens, 16-17 Novemmber 1992, Sakkoulas 1995, ζ. 232 επ.

βι. αθφκε Γξακκαηηθάθε Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο Γηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη

ηδησηηθφ δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002, ζ. 36 επ., Γξακκαηηθάθε –

Αιεμίνπ Α., ηξαηή Α., Μνπακειεηδή Δ., Αλαγλσζηνπνύινπ Γ., Νφκηκε θαη

παξάλνκε δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 44 επ.,

Αζαλαζνύιε Ρνγθάθνπ Α., Πνιηηηθέο πξνζηαζίαο πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ

Διιάδα, Μέζα θαη Δξγαιεία, ΠεξΓηθ 3/2000, ζ. 399 επ.

339

Βι. ζην ζεκείν απηφ ηηο αλαθνξέο ηεο πληαγκαηηθήο πλζήθεο γηα ηελ

Δπξσπατθή Δλσζε ηδίσο ζην πξνίκην απηήο φπνπ αλαθέξεηαη φηη ε επξσπατθή

ήπεηξνο είλαη θνξέαο πνιηηηζκνχ ελψ ακέζσο κεηά

«Δκπλεφκελνη απφ ηελ πνιηηηζηηθή, ηε ζξεζθεπηηθή θαη ηελ αλζξσπηζηηθή

θιεξνλνκηά ηεο Δπξψπεο…». ηε ζπλέρεηα ζην άξζ. Η-1 Οη ζηφρνη ηεο Δλσζεο

αλαθέξεηαη ζηελ παξ. 3 εδάθην ηέηαξην φηη ε Δλσζε ζέβεηαη ηνλ πινχην ηεο

πνιηηηζηηθήο θαη γισζζηθήο ηεο πνιπκνξθίαο θαη κεξηκλά γηα ηελ πξνζηαζία θαη

αλάπηπμε ηεο επξσπατθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο» ζε CONV 797/1/03 REV1

340

Βι. ζρεηηθά θαη Σζάηζνπ Γ., Δπίκαρεο έλλνηεο ηεο Δπξσπατθήο Δλσζηαθήο

Σάμεο, Αλη άθθνπιαο 1997, ζ. 20 επ.

341

Βι. ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία Γξακκαηηθάθε- Αιεμίνπ Α., ηξαηή Α,

Μνπακειεηδή Δ., Αλαγλσζηνπνύινπ Γ., Νφκηκε θαη παξάλνκε δηαθίλεζε

150

Δίλαη αληηιεπηφ φηη ε έλλνηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο ζεκαζίαο

παξαηίζεηαη ζε ζεζκηθφ επίπεδν απέλαληη ζηελ παγθφζκηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά342

θαη θαζνξίδεη κηα νληφηεηα ηθαλή λα έρεη θνηλφ πνιηηηζκηθφ παξειζφλ ή νξζφηεξα

πνιηηηζκηθφ παξειζφλ πνπ λα έρεη ζεκαζία γηα ην ζχλνιν ησλ εηέξσλ ηεο Δλσζεο.

Δίλαη ινηπφλ πξφδειν φηη ε ζχιιεςε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο

ζεκαζίαο άπηεηαη ηνπ δεηήκαηνο ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ηνπ

ελ γέλεη πξνβιεκαηηζκνχ γηα ην δήηεκα ηεο θπξηαξρίαο θαη πξνζεγγίδεη ηελ

ζπλνιηθή ζεσξία ηνπ θξάηνπο343

. Ζδε πάλησο επηζεκαίλεηαη φηη ζην πιαίζην ηεο

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, ππφ ην πξίζκα ηνπ δηεζλνχο, θνηλνηηθνχ θαη ειιεληθνχ δηθαίνπ,

Αλη. άθθνπιαο 2001 ζ. 46 θαη εθεί παξαπνκπέο.

342

Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή θαη νη Γξακκαηηθάθε- Αιεμίνπ Α., ηξαηή Α,

Μνπακειεηδή Δ., Αλαγλσζηνπνύινπ Γ., αλσηέξσ, ζ. 47 πνπ φκσο θάλνπλ ιφγν γηα

εμεηδίθεπζε ηεο παγθφζκηαο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

343

Γηα ηελ έλλνηα ηεο θπξηαξρίαο βι. Carré de Malberg R., Contribution a la théorie

générale de l’Etat, 1920, reimpr. CNRS, 1962, t I, 79 επ., κε αλάπηπμε ησλ δηαθφξσλ

ζέζεσλ ηεο ζεσξίαο, Duguit M., Manuel de droit constitutionnel, 1er

ed no 28,

Hauriou M., La souveraineté nationale, Paris 1912. Γηα ηε ζρέζε ηεο θπξηαξρίαο κε

ηελ Δπξσπατθή Οινθιήξσζε βι. αληί άιισλ ηελ απφθαζε 97-394 DC du 31

decembre 1997 ηνπ γαιιηθνχ Conseil Constitutionnel θαη Troper M., En guise

d’introduction la théorie constitutionnelle et le droit constitutionnel positif, Cahiers du

Conseil Constitutionnel no. 9, Souveraineté de l’Etat et hiérarchie des normes dans la

jurisprudence constitutionnelle, Ρακνλέ Η., Γεσπνιηηηθή ηνπ Υάνπο, Πφιηο, 1998, ζ.

26 επ, Vedel G., Shengen et Maastricht (a propos de la decision no 91-294 DC du

Conseil constitutionnel du 25 juillet 1991, RFD adm 8 (2) 1992, ζ. 173 επ, De Burca

G., Scott J. (ed) Constitutional Change in the EU, From Uniformity to Flexibility ?

Hart Publishing, 2000 φπνπ κεηαμχ άιισλ θαη Walker N., Flexibility within a

Metaconstitutional Frame: Reflections on the Future of Legal Authority in Europe, ζ

.9 επ., Snyder Fr., Soft Law and Institutional Practice in the European Community,

in S. Martin (ed), The construction of Europe: Essays in Honor of Emile Noël,

Kluwer, 1994, Teubner G., Global Bukowina: Legal Pluralism in the World Society,

in G. Teubner (ed), Global Law Without a State, Aldershot, Dartmouth, 1997, ζ. 3-30,

Βεληδέινπ Δ., Ζ ζρέζε ηεο ειιεληθήο κε ηελ θνηλνηηθή έλλνκε ηάμε θαη ην δηεζλέο

δίθαην σο αληηθείκελν ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, Σν 2000, ζ.493 επ.,φπνπ

θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο, Γαγηόγινπ Π., Πεξί θπξηαξρίαο, Αλη.

άθθνπιαο 1986, Mαπξηά Κ., πληαγκαηηθφ Γίθαην Η, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 61

επ., θαλδάκε Ν., Σν θξάηνο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, Η., Αλη. άθθνπιαο, 1986,

κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Διιεληθφ πληαγκαηηθφ

Γίθαην θαη Δπξσπατθή Δλνπνίεζε, Αλη. άθθνπιαο, 1996, κε αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία, Σζηληζηδέιε Μ., Quo Vadis Europa? χγρξνλεο αθαδεκατθέο θαη

επηζηεκνληθέο εθδφζεηο, Αζήλα 2001, ζ. 70 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία. Βι.

ζρεηηθά θαη Σζάηζνπ Γ., Δπίκαρεο έλλνηεο ηεο Δπξσπατθήο Δλσζηαθήο Σάμεο, ζ. 21

επ. θαη βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο ζηελ ππνο. 25 ζ.31.

151

πληαγκαηηθήο πλζήθεο πνπ πξνηάζεθε απφ ηε πλέιεπζε ζηηο 12 Ηνπλίνπ ηνπ 2003

πξνβιέπεηαη ε ξεηή αλαθνξά ζηελ επξσπατθή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά (άξζ. Η-3) θαη

παξάιιεια ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο. Οη έλλνηεο είλαη

πξνθαλψο δηαθξηηέο. Ζ πξψηε ζπληζηά θνηλή θαηάθηεζε ησλ ιαψλ ηεο Δπξψπεο ε

νπνία ηνπο πξνζδίδεη θνηλή ηαπηφηεηα. Ζ δεχηεξε ζπληζηά θαηάθηεζε θάζε εζληθήο

νληφηεηαο ε νπνία φκσο έρεη ζεκαζία γηα ηελ Δπξψπε σο φιν.

Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο θαη ην πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ

θαηά ην ειιεληθό ύληαγκα- ε δηαθνξνπνίεζε σο πξνο ην θπζηθό πεξηβάιινλ

Σν πεξηβάιινλ κε ηε ζεηξά ηνπ απνηειεί αληηθείκελν ηεο πλζήθεο, ε νπνία πιένλ

πηνζεηεί ξεηά ηελ αξρή ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο344

. Χο πεξηβάιινλ ε πλζήθε φκσο

λνεί ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Δπηζεκαίλεηαη εμ αξρήο φηη δελ ππάξρεη εκθαλήο

ζχλδεζε ζχκθσλα κε ην θνηλνηηθφ δίθαην ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ

πνιηηηζκνχ. Δλλνηα αλάινγε κε ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ ειιεληθνχ

πληάγκαηνο δελ ζπλαληάηαη ζην θνηλνηηθφ δίθαην, νχηε ζπλέρεηαη θαζ’νηνλδήπνηε

ηξφπν κε ην πεξηβάιινλ φπσο πξνζηαηεχεηαη απφ ην θνηλνηηθφ δίθαην. ε επίπεδν

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά απνηέιεζαλ αληηθείκελν ηεο ειεπζεξίαο

δηαθίλεζεο αξρηθά θαη ζην επίπεδν απηφ επηθεληξψλεηαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ

θαλφλσλ πνπ ηα δηέπνπλ. Ο πνιηηηζκφο κε ηε ζεηξά ηνπ απνηέιεζε αληηθείκελν

απηφλνκεο ξχζκηζεο λννχκελνο πεξηζζφηεξν σο αληηθείκελν θνηλνηηθήο πνιηηηθήο

γηα ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλνηηθήο ηαπηφηεηαο παξάιιεια κε ην ζεβαζκφ ησλ εζληθψλ

ηαπηνηήησλ345

.

344

Βι. Γειιή Γ., Σν πεξηβάιινλ σο ζηνηρείν ηεο θνηλνηηθήο έλλνκεο ηάμεο θαη ε

πλζήθε ηνπ Ακζηεξληακ, ΠεξΓηθ, 1997, ζ. 295 επ. Γηα ην θνηλνηηθφ δίθαην

πεξηβάιινληνο ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία γεληθά βι. Γειιή Γ., Κνηλνηηθφ Γίθαην

Πεξηβάιινληνο, Οη δηαζηάζεηο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ θνηλνηηθή

έλλνκε ηάμε, Αλη. άθθνπιαο 1998, θαη εθεί αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Καξάθσζηα

Γ.- ηνύηε Γι. (επ), Δηζαγσγή ζην θνηλνηηθφ δίθαην πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο

1993, Κξεκιή Γ., Ζ επξσπατθή πνιηηηθή θαη ην δίθαην πεξηβάιινληνο. Σν θνηλνηηθφ

θεθηεκέλν, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 553 επ.

345

Οη επίζεκεο ζέζεηο ηεο ΔΔ ζην δήηεκα ηνπ πνιηηηζκνχ ζπλνςίδνληαη ζηηο

ηζηνζειίδεο http://europa.eu.int/pol/cult/index_el.htm# θαη

http://europa.eu.int/comm/culture/index_en.htm

http://europa.eu.int/pol/cult/index_el.htm

http://europa.eu.int/comm/culture/index_en.htm

152

Ο ζεβαζκφο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο θαη ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ

346εμαγγέιινληαη ήδε απφ ην άξζξν 2 ηεο πλΔΔ

347 ζπγθαηαιεγφκελνη ζηνπο ζηφρνπο

ηεο Δλσζεο.

346

Αληί πνιιψλ βι Alston Ph. - Weiler J-H.H., The European Union and Human

Rights: Final Project Report on an Agenda for the Year 2000 ζε

http://www.iue.it/AEL/, νη ίδηνη, An ever closer Union in need of a human rights

policy: the European Union and human rights, ζε

http://www.law.harvard.edu/Programs/JeanMonnet/papers/99/990101.html

, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία , Weiler J.H.H., Fries Sybilla, A human rights

policy for the European Community and Union: the question of competences, ζε

http://www.law.harvard.edu/Programs/JeanMonnet/papers/99/990401.html,

J.H.H. Weiler , The Jurisprudence of Human Rights in The European Union,

Integration and Disintegration, Values and Processes,

http://www.law.harvard.edu/Programs/JeanMonnet/papers/96/9602.html, φπνπ θαη

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Clapham A. , Human Rights and the European Community:

A Critical Overview, 1991, Cassese, Clapham, Weiler (eds) European Union - The

Human Rights Challenge Vol. I II III, 1991, Coppel & O'Neill, The European Court

of Justice: Taking Rights Seriously? 29 CML Rev, ζ. 669, 1992, Weiler & Lockhart,

'Taking Rights Seriously' Seriously: The European Court of Justice and its

Fundamental Rights Jurisprudence, Parts I&II 32 CML Rev 1995, Cohen-Jonathan

G., La Convention europeenne des droits de l'homme et la Communaute europeenne,

in Melange F. Dehousse, 1977, Pipkorn, La CommunautÈ Europeenne et la

Convention Europeenne des Droits de L'Homme, 14 Revue Trim. des Droits de

L'Homme ζ. 221,1993, De Salvia, La Protezione dei diritti dell'uomo nel quadro della

Convenzione Europea e seconda il diritto Communitario: Interferenze e Problemi di

Coordinamento, 1979, Diritto Comunitario e degli scambi internaionale Grief, The

Domestic Impact of the ECHR as Mediated through Community Law,1ζ. 99, Public

Law 555, Καθνύξε Κ., Ζ λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ

ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, Σν 1987, ζ. 1 επ., Καηξάλε Α,

Γεκνθξαηία, ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη ππεξνρή ηνπ επξσπατθνχ δηθαίνπ, Σν 1987,

ζ. 650 επ.,

347

Άξζξν 2

Ζ Έλσζε ζέηεη σο ζηφρνπο:

- λα πξνσζήζεη ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή πξφνδν θαη έλα πςειφ επίπεδν

απαζρφιεζεο θαη λα επηηχρεη ηζφξξνπε θαη αεηθφξν αλάπηπμε, ηδίσο κε ηε

δεκηνπξγία ελφο ρψξνπ ρσξίο εζσηεξηθά ζχλνξα, κε ηελ ελίζρπζε ηεο νηθνλνκηθήο

θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη κε ηελ ίδξπζε κηαο νηθνλνκηθήο θαη λνκηζκαηηθήο

έλσζεο, ε νπνία ζα πεξηιάβεη, ελ θαηξψ, έλα εληαίν λφκηζκα, ζχκθσλα κε ηηο

δηαηάμεηο ηεο παξνχζαο ζπλζήθεο,

- λα επηβεβαηψζεη ηελ ηαπηφηεηά ηεο ζηε δηεζλή ζθελή, ηδίσο κε ηελ εθαξκνγή κηαο

θνηλήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη πνιηηηθήο αζθάιεηαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο

πξννδεπηηθήο δηακφξθσζεο κηαο θνηλήο ακπληηθήο πνιηηηθήο, ε νπνία ζα κπνξνχζε

λα νδεγήζεη ζε θνηλή άκπλα, ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 17,

http://www.iue.it/AEL/




153

Ζ πλζΔΟΚ ξπζκίδεη παξάιιεια ηηο πνιηηηθέο πνπ αλαπηχζζεη ε ΔΔ ζην άξζ. 3

απηήο 348

ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ ζπγθαηαιέγεηαη ε πνιηηηθή ζηνλ ηνκέα ηνπ

πεξηβάιινληνο, ελψ ην άξζ. 6 ηεο πλζΔΟΚ αλαθέξεη φηη νη απαηηήζεηο ηεο

πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο πξέπεη λα εληαρζνχλ ζηνλ θαζνξηζκφ θαη ηελ εθαξκνγή

ησλ θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ θαη δξάζεσλ ηνπ άξζ. 3 πξνθεηκέλνπ λα πξνσζεζεί ε

αεηθφξνο αλάπηπμε349

. Φαίλεηαη λα ππάξρεη ζην ζεκείν απηφ δηάθξηζε πεξηβάιινληνο

- λα εληζρχζεη ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζπκθεξφλησλ ησλ ππεθφσλ

ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο κε ηε ζέζπηζε ηζαγέλεηαο ηεο Έλσζεο,

- λα δηαηεξήζεη θαη λα αλαπηχμεη ηελ Έλσζε σο ρψξν ειεπζεξίαο, αζθάιεηαο θαη

δηθαηνζχλεο, κέζα ζηνλ νπνίν εμαζθαιίδεηαη ε ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ πξνζψπσλ

ζε ζπλδπαζκφ κε θαηάιιεια κέηξα φζνλ αθνξά ηνπο ειέγρνπο ζηα εμσηεξηθά

ζχλνξα, ην άζπιν, ηε κεηαλάζηεπζε θαη ηελ πξφιεςε θαη θαηαζηνιή ηεο

εγθιεκαηηθφηεηαο,

- λα δηαηεξήζεη ζην αθέξαην ην θνηλνηηθφ θεθηεκέλν θαη λα ην αλαπηχμεη κε ηελ

πξννπηηθή λα κειεηεζεί θαηά πφζνλ νη πνιηηηθέο θαη νη κνξθέο ζπλεξγαζίαο πνπ

θαζηεξψλνληαη κε ηελ παξνχζα ζπλζήθε ζα πξέπεη λα αλαζεσξεζνχλ, πξνθεηκέλνπ

λα εμαζθαιηζζεί ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ κεραληζκψλ θαη ησλ νξγάλσλ ηεο

Κνηλφηεηαο.

Οη ζηφρνη ηεο Έλσζεο επηηπγράλνληαη ζχκθσλα κε ηελ παξνχζα ζπλζήθε, ππφ ηνπο

φξνπο θαη κε ην ρξνλνδηάγξακκα πνπ πξνβιέπνληαη ζε απηήλ, ελψ ζπγρξφλσο

ηεξείηαη ε αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο φπσο θαζνξίδεηαη ζην άξζξν 5 ηεο ζπλζήθεο

γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο.

348 Άξζξν 3

1. Γηα ηνπο ζθνπνχο ηνπ άξζξνπ 2, ε δξάζε ηεο Κνηλφηεηαο πεξηιακβάλεη,

ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο θαη κε ην ρξνλνδηάγξακκα πνπ πξνβιέπεη ε παξνχζα

πλζήθε:

……..

ι) κηα πνιηηηθή ζηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο·

349

Αληί πνιιψλ βι. Εύγνπξα Ο., Ζ εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο

ζηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, ηφκνο, Ζ δηείζδπζε ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Διιάδα, Α. άθθνπιαο, 1994, Αζήλα , Καιιία -

Αλησλίνπ Α., Ζ λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο θαη ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ

Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθήο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη

πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, Α. άθθνπιαο, Αζήλα 1999, φπνπ θαη αλαιπηηθή

βηβιηνγξαθία, Καιιία Αλησλίνπ Α., Ζ έθθξαζε ηεο αξρήο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο

θαη ηεο ζπλνιηθήο πξνζέγγηζεο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, Πεξηβάιινλ θαη

Γίθαην, 1998, ζ. 215 θαη επ., Καξάθσζηα Η. - ηνύηε Γ., Δηζαγσγή ζην θνηλνηηθφ

δίθαην πεξηβάιινληνο, 1993, Κνξθόβεινπ Υ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ

Δπξσπατθή Έλσζε, άθθνπιαο 1997, Κramer L. - Παιαηνιόγνπ Ν., Ζ ζπλζήθε

154

θαη πνιηηηζκνχ ζε επίπεδν θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη έλλνηα

αλάινγε κε ηε ζπληαγκαηηθή έλλνηα «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» δελ ζπλαληάηαη ζην

θνηλνηηθφ δίθαην. Θα κπνξνχζε πάλησο λα επηζεκάλεη θαλείο ζην πιαίζην ην άξζ. 6

πλζ ΔΔ φηη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αεηθφξνπ

αλάπηπμεο ζα πξέπεη λα ζπλάδεη κε ηελ πνιηηηθή πνιηηηζκνχ πνπ αλαπηχζζεη ε ΔΔ.

Δίλαη πξφδειν θαηά ζπλέπεηα φηη ζε αληίζεζε κε ην ειιεληθφ χληαγκα πνπ

αληηκεησπίδεη σο ζεζκηθφ δεχγνο ην θπζηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, ζην

θνηλνηηθφ δίθαην κία ηέηνηα ζρέζε αληηκεησπίδεηαη απνθιεηζηηθά ζην πιαίζην ηεο

αεηθφξνπ αλάπηπμεο ε νπνία απνηειεί θνηλή εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε. Καηά ηα ινηπά

φκσο ην θπζηθφ πεξηβάιινλ είλαη ην κφλν πεξηβάιινλ πνπ γλσξίδεη ε Δλσζε ελψ ν

πνιηηηζκφο απνηειεί ζηνηρείν ηεο δηακφξθσζεο κηαο θνηλήο ηαπηφηεηαο ησλ

Δπξσπαίσλ πνιηηψλ.

Πνιηηηζκόο θαη επξσπατθή ηζαγέλεηα

Σν άξζξν 2 πζλΔΔ αλαθέξεηαη ζηελ επξσπατθή ηζαγέλεηα350

ε νπνία ζέηεη ελαξγψο

ην δήηεκα ηεο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο. χκθσλα κε ην άξζξν απηφ ηα ζεκέιηα

ηνπ πνιηηηζκνχ επξσπατθνχ ελδηαθέξνληνο ηίζεληαη ζηελ βάζε ηεο αλάπηπμεο ησλ

ΔΟΚ θαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο 1992, Κξεκιή Γ., Ζ επξσπατθή πνιηηηθή

θαη ην δίθαην πεξηβάιινληνο Σν θνηλνηηθφ θεθηεκέλν, Νφκνο θαη Φχζε 3/98, ζ. 553

θαη επ., Jans J., H. European environmental law. European monographs; 12. The

Hague; Boston: Kluwer Law International, 1995, Kramer L,. E.C. treaty and

environmental law. 2nd ed. London: Sweet & Maxwell, 1995, Kramer L., European

environmental law: casebook. London: Sweet & Maxwell, 1993, Lister Ch.,

European Union environmental law: a guide for industry. Environmental law series.

Chichester; New York: John Wiley & Sons, c1996 350

Γηα ηελ έλλνηα ηνπ πνιίηεο ηεο Έλσζεο θαη ηελ επξσπατθή ηζαγέλεηα βι.

Βεληδέινπ Δ., Ζ επξσπατθή ηζαγέλεηα θαη ην Διιεληθφ χληαγκα, ΔΔΔπξΓ, 1993, ζ.

271 επ., Αλησλίνπ Θ., Νεψηεξεο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ηεο ειεχζεξεο θπθινθνξίαο

ησλ πξνζψπσλ: πξνο κηα επξσπατθή ηζαγέλεηα, ΔΔΔπξΓ, 1992, ζ. 201 επ.,

Θενδσξίδε Π., Μαληδνύθα Π., Δζλνο θαη επξσπατθή ηζαγέλεηα. Οη κεηακνξθψζεηο

ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, Σν 2/1998, ζ. 273, θαη ηηο πξφζθαηεο απoθάζεηο ηνπ ΓΔΚ

ηεο 20ήο Φεβξνπαξίνπ 2001, C-192/99, Manjit Kaur, Πξνηάζεηο ηνπ Γεληθνχ

Δηζαγγειέα Κνζκά ηεο 7εο Μαΐνπ 1998 ζηελ Τπφζεζε C-323/97 Δπηηξνπή ησλ

Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ θαηά Βαζηιείνπ ηνπ Βειγίνπ, ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔK ηεο

21εο επηεκβξίνπ 1999 C-378/97, Florus Ariel Wijsenbeek, ηηο πξνηάζεηο Ch.Stix-

Hackl ηεο 13 επηεκβξίνπ 2001 ζηελ ππφζεζε C-459/99 Mouvement contre le

racisme, l'antisemitisme et la xénophobie ASBL θαηά Βειγηθνχ Κξάηνπο, θιπ.

155

ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ελφςεη θαη ηεο πξνψζεζεο ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο351

. Ζ

Δλσζε νθείιεη λα ζέβεηαη ηελ εζληθή ηαπηφηεηα ησλ κειψλ ηεο ζηνρεχνληαο

παξάιιεια ζηελ αλάπηπμεο ηεο θνηλήο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο352

.

Σν άξζξν 6 πλζΔΔ353

ξπζκίδεη ην θαζεζηψο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη

κλεκνλεχεη ην ζεβαζκφ ζηελ εζληθή ηαπηφηεηα354

ησλ θξαηψλ κειψλ. ην πιαίζην

απηψλ ησλ δηαηάμεσλ αλαπηχζζεηαη έλαο δηάινγνο γηα ην δήηεκα ηνπ πνιηηηζκνχ ζε

θνηλνηηθφ επίπεδν ν νπνίνο εθθξάζζεθε ήδε ζαθψο ζην άξζξν 22 ηνπ Υάξηε

Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ηεο ΔΔ355

ν νπνίνο ξεηά πξφβιεςε φηη:

351

Βι. εηδηθά Bernitz U., Bernitz H,L., Human rights and European Identity: the

debate about European Citizenshil, ζε Alston Ph.(ed), The EU and Human Rights,

Oxford University Press, 1999, ζ. 505, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

352

ην πιαίζην απηφ θαη ην ζρέδην Δπξσπατθνχ πληάγκαηνο CONV 528/03. Βι.

αθφκε Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ζπληαγκαηνπνίεζε ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο,

Παπαδήζεο, 2002, Σζάηζνπ Γ., Δπξσπατθή πκπνιηηεία, Καζηαληψηεο 2001,

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Καξηςηάδε Γ., Παπαληθνιάνπ Κ., Ζ ζπλέιεπζε γηα ην κέιινλ

ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, Παπαδήζεο 2002, κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

353

Αληί πνιιψλ βι. Κξεκιή Γ., ζε Κξεκιή/Φξαγθάθε/ Υξηζηνγηαλλφπνπιν,

Δξκελεηα θαη’άξζξν ηεο πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Δλσζε θαη ηεο πλζήθεο γηα

ηελ Ηδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, Η, Αλη. άθθνπιαο, 2003, ζ. 331 επ.

354

Άξζξν 6

1. Ζ Έλσζε βαζίδεηαη ζηηο αξρέο ηεο ειεπζεξίαο, ηεο δεκνθξαηίαο, ηνπ ζεβαζκνχ

ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ θαη ηνπ θξάηνπο

δηθαίνπ, αξρέο νη νπνίεο είλαη θνηλέο ζηα θξάηε κέιε.

2. Ζ Έλσζε ζέβεηαη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, φπσο θαηνρπξψλνληαη κε ηελ

Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ

Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ, πνπ ππνγξάθεθε ζηε Ρψκε ζηηο 4 Nνεκβξίνπ 1950, θαη

φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηηο θνηλέο ζπληαγκαηηθέο παξαδφζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ, σο

γεληθέο αξρέο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ.

3. Ζ Έλσζε ζέβεηαη ηελ εζληθή ηαπηφηεηα ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο.

4. Ζ Έλσζε δηαζέηεη ηα κέζα πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο θαη

γηα ηελ επηηπρή εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ ηεο.

355

ΔΔ C 364, 18.12.00. Αληί πνιιψλ βι. Εώξα Κ., Ο Υάξηεο ησλ ζεκειησδψλ

δηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ 14/2002, ζ. 429-

454, Παπαδνπνύινπ Ρ.Δ., Απφ ηηο γεληθέο αξρέο ηνπ δηθαίνπ ζην Υάξηε ησλ

Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, Πνξεία πξνο έλα γξαπηφ

ζχζηεκα θνηλνηηθήο πξνζηαζίαο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ, Γηθαηψκαηα ηνπ

Αλζξψπνπ 12/2002, ζ. 1029-1082 κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

156

«ε Δλσζε ζέβεηαη ηελ πνιηηηζηηθή, ζξεζθεπηηθή θαη γισζζηθή πνιπκνξθία»356

.

Δλφςεη ηεο πξνζέγγηζεο απηήο ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ην ΓΔΚ κε ηελ απφθαζε

C-309/96 ηεο 18/12/1997 Daniele Annibaldi έθξηλε κε αθνξκή δηαθνξά κεηαμχ ελφο

ηδηψηε πνπ επηδίσθε λα πξνβεί ζε γεσξγηθή εθκεηάιιεπζε ηεο γεο ηνπ θαη ηελ

αλάπηπμε θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πάξθνπ απφ ηηο δεκνηηθέο αξρέο ηελ νπνία ηνπ

απαγφξεπζαλ, φηη εζληθή θαλνληζηηθή ξχζκηζε πνπ αλαθέξεηαη ζηε δεκηνπξγία

θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πάξθνπ γηα ηελ αλάδεημε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ κηαο

πεξηνρήο δελ εκπίπηεη ζην θνηλνηηθφ δίθαην θαζψο ζην «παξφλ ζηάδην εμειίμεσο ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, εζληθή θαλνληζηηθή ξχζκηζε πνπ δεκηνπξγεί θπζηθφ θα

αξραηνινγηθφ πάξθν γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ αλάδεημε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ηεο νηθείαο πεξηνρήο, έρεη εθαξκνγή ζε θαηάζηαζε πνπ

εκπίπηεη ζηελ αξκνδηφηεηα ησλ θξαηψλ κειψλ»357

. ην πιαίζην ηεο απφθαζεο απηήο

356

Βι. ζρεηηθά αληί πνιιψλ Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ο Υάξηεο Θεκειησδψλ

Γηθαησκάησλ, ηαζκφο ζηε ζεζκηθή σξίκαλζε ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, Παπαδήζεο,

2001, ζ. 62 θαη ηελ ξεηή αλαθνξά ζην άξζ. 6 ηεο πλζ ΔΔ ζηελ εξκελεπηηθή

επεμήγεζε ηνπ άξζξνπ 22 ηνπ Υάξηε ζε ζπλδηαζκφ κε ην άξζξν 151 πλζ ΔΟΚ γηα

ην νπνίν γίλεηαη ιφγνο πην θάησ. Βι. ζρεηηθά θαη ΓΔΚ C- 42/97, ηεο 23/2/1999,

Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην θαηά πκβνπιίνπ ηεο ΔΔ, γηα ην δήηεκα ηεο γισζζηθήο

πνιπκνξθίαο. Γηα ηε ζρέζε ηεο ΔΓΑ κε ηελ πλζήθε θαη ηελ θαηνρχξσζε ησλ

ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ κεηαμχ άιισλ θαη Alston Ph. (Ed), Peoples’ Rights, The

State of Art, Oxford University Press, 2001, Schermers, & Waelbroeck, Judicial

Protection in the European Communities, (5th ed), Clapham A., Human Rights and

the European Community: A Critical Overview, 1991, Cassese, Clapham, Weiler

(eds) European Union - The Human Rights Challenge Vol. I II III 1991, Coppel &

O'Neill, The European Court of Justice: Taking Rights Seriously? 29 CML Rev 669,

1992, Weiler & Lockhart, 'Taking Rights Seriously' Seriously: The European Court

of Justice and its Fundamental Rights Jurisprudence, Parts I&II 32 CML Rev, 1995,

Cohen-Jonathan G., La Convention européenne des droits de l'homme et la

Communauté européenne, in Mélange F. Dehousse, 1977, Pipkorn, La Communauté

Européenne et la Convention Européenne des Droits de L'Homme, 14 Revue Trim.

des Droits de L'Homme 221, 1993, De Salvia, La Protezione dei diritti dell'uomo nel

quadro della Convenzione Europea e seconda il diritto Communitario: Interferenze e

Problemi di Coordinamento, 1979 Diritto Comunitario e degli scambi internaionale

ηδίσο φκσο βι. Comité des Sages, Leading by example: A Human Rights Agenda for

the European Union for the Year 2000, ζε http://www.iue-it/AEL/, Renucci J.F,

Droit europeen des droits de l’Homme, LGDJ 1999, φπνπ θαη αλαιπηηθή


357

Βι. ζθέςε 24 ηεο απφθαζεο

«Δπνκέλσο, ζην παξφλ ζηάδην εμειίμεσο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, εζληθή θαλνληζηηθή

ξχζκηζε, φπσο ν πεξηθεξεηαθφο λφκνο, πνπ δεκηνπξγεί θπζηθφ θαη αξραηνινγηθφ

πάξθν γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ αλάδεημε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ πνιηηηζηηθψλ

http://www.iue-it/AEL/

157

ην ΓΔΚ ζηε ζθέςε αξ. 16 έθαλε ξεηή κλεία ζην άξζ. 128 ηεο πλζΔΚ (λπλ 151 γηα

ην νπνίν ζα γίλεη ιφγνο ακέζσο κεηά) θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηα άξζ. 2 θαη 3 ηεο

πλζΔΚ πνπ πεξηγξάθεη ηνπο ζθνπνχο ηεο Κνηλφηεηαο. Αλαθέξεη εηδηθά ην ΓΔΚ φηη

ην άξζ. 128 πξνβιέπεη ηε δξάζε ηεο Κνηλφηεηαο ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ ε νπνία

πεξηιακβάλεη ηελ δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο


. Δκκεζα ζπλεπψο πξνθχπηεη φηη, θαηά ην ΓΔΚ, ζην ζηάδην

εμειίμεσο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ηνπ 1997, εκπίπηεη ζηελ αξκνδηφηεηα ησλ θξαηψλ

κειψλ ε αλάπηπμε εζληθήο πνιηηηζηηθήο πνιηηηθήο γηα ηελ πξνζηαζία ησλ

αξραηνινγηθψλ θαη ινηπψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ελψ ε Κνηλφηεηα είλαη αξκφδηα γηα

ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο. Φαίλεηαη ζπλεπψο φηη πξνο ην

παξφλ ην εχξνο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ζην δήηεκα είλαη πεξηνξηζκέλν.

Απφ φζα πξνεγήζεθαλ θαζίζηαηαη ελαξγέο φηη ελψ ν πνιηηηζκφο έρεη ηδηαίηεξε

ζεκαζία γηα ηελ αλάπηπμε ηεο επξσπατθήο ηζαγέλεηαο θαη ηελ δεκηνπξγία

επξσπατθήο ηαπηφηεηαο ησλ πνιηηψλ ηεο, παξά ην γεγνλφο φηη ήδε έρεη μεθηλήζεη λα

αλαθέξεηαη ζηα θαηαζηαηηθά θείκελα ε δηάζηαζε απηή, είλαη αθφκε άθαηξν λα

ζεσξήζεη θάπνηνο φηη ην θνηλνηηθφ δίθαην ξπζκίδεη ην δήηεκα ζηελ απαηηνχκελε

έθηαζε. Ο πνιηηηζκφο παξακέλεη ζηε ζθαίξα ηεο αξκνδηφηεηαο ησλ θξαηψλ κειψλ

αθξηβψο δηφηη ζπλέρεηαη κε ηελ εζληθή ηνπο ηαπηφηεηα. Παξάιιεια φκσο επηρεηξείηαη

ε πνιηηηθή ζηφρεπζε ζε έλα κέξνο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ην ζεσξνχκελν σο

«επξσπατθήο ζεκαζίαο». Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο απνηειεί

αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο ηνπ ζπλφινπ ησλ θνηλνηηθψλ εηέξσλ θαη ηεο ίδηαο ηεο

Δλσζεο. Απαηηείηαη φκσο ζαθψο λα πξνζδηνξηζζεί ην εχξνο ηνπ θαη ε ίδηα ηνπ ε

αγαζψλ ηεο νηθείαο πεξηνρήο, έρεη εθαξκνγή ζε θαηάζηαζε ε νπνία δελ εκπίπηεη ζην

θνηλνηηθφ δίθαην».

358

Βι. θαη ηηο ζθέςεηο 15 θαη 16 ηεο απφθαζεο

«15. Γηαπηζηψλεηαη, θαηαξράο, φηη ην άξζξν 2 ηεο πλζήθεο ΔΚ πεξηγξάθεη ηελ

απνζηνιή θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο Κνηλφηεηαο, νη νπνίνη εμαγγέιινληαη ζην άξζξν 3

(βι., κεηαμχ άιισλ, απφθαζε ηεο 1εο Φεβξνπαξίνπ 1996, C-177/94, Perfili (πιινγή

1996, ζ. Η-161, ζθέςε 10). Καηά ην άξζξν 3, ζηνηρεία ε΄ θαη θ΄, ηεο πλζήθεο ΔΚ, ε

δξάζε ηεο Κνηλφηεηαο πεξηιακβάλεη ηελ εθαξκνγή θνηλήο πνιηηηθήο ζηνπο ηνκείο ηεο

γεσξγίαο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο.

16. Δπηβάιιεηαη, ελ ζπλερεία, λα ππνκλεζζεί φηη ην άξζξν 128 ηεο πλζήθεο ΔΚ

πξνβιέπεη δξάζε ηεο Κνηλφηεηαο ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ πεξηιακβάλνπζα,

κεηαμχ άιισλ, ηε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

επξσπατθήο ζεκαζίαο (παξάγξαθνο 2, δεχηεξε πεξίπησζε)».

158

ππφζηαζε. Σνχην ζα πξνθχςεη, εθφζνλ πξνθχςεη, ζηαδηαθά, θαη ζα αλαπηπρζεί

παξάιιεια κε ηελ δεκηνπξγία ηεο θνηλνηηθήο ηαπηφηεηαο359

.

Ζ δηαθίλεζε ησλ πνιηηηζηηθώλ αγαζώλ θαηά ηε πλζήθε θαη ν νξηζκόο ηεο

έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνύ αγαζνύ

Ζ ξχζκηζε ηνπ θαζεζηψηνο ηεο δηαθίλεζεο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζην πιαίζην ηεο

πλζήθεο θαη ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ ελ γέλεη επηβεβαηψλεη ηε ζέζε φηη θαη’αξρήλ ν

πνιηηηζκφο απνηειεί αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο ησλ θξαηψλ κειψλ. Οη επηηξεπηνί

πεξηνξηζκνί ζηελ δηαθίλεζή ηνπο θαη ε εμαίξεζή ηνπο απφ ην θαζεζηψο ηεο

απειεπζέξσζεο ηεο αγνξάο επηζεκαίλεη

Δίλαη ζεκαληηθφ λα δεη θαλείο ην άξζ. 30 πλζΔΟΚ (πξψλ άξζ. 36) ζχκθσλα κε ην

νπνίν νη δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 28 θαη 29 δελ αληηηίζεληαη ζηηο απαγνξεχζεηο ή ζηνπο

πεξηνξηζκνχο εηζαγσγψλ, εμαγσγψλ ή δηακεηαθνκίζεσλ πνπ δηθαηνινγνχληαη απφ

ιφγνπο δεκνζίαο εζηθήο, δεκνζίαο ηάμεσο, δεκνζίαο αζθαιείαο, πξνζηαζίαο ηεο

πγείαο θαη ηεο δσήο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ δψσλ ή πξνθπιάμεσο ησλ θπηψλ,

πξνζηαζίαο ησλ εζληθψλ ζεζαπξψλ πνπ έρνπλ θαιιηηερληθή, ηζηνξηθή ή

αξραηνινγηθή αμία, ή πξνζηαζίαο ηεο βηνκεραληθήο θαη εκπνξηθήο ηδηνθηεζίαο.

χκθσλα κε ην ίδην άξζξν νη απαγνξεχζεηο ή νη πεξηνξηζκνί απηνί δελ δχλαληαη

πάλησο λα απνηεινχλ νχηε κέζν απζαηξέησλ δηαθξίζεσλ νχηε ζπγθεθαιπκκέλν

πεξηνξηζκφ ζην εκπφξην κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ360. Άξα, ζχκθσλα κε ην άξζξν

απηφ θάζε θξάηνο κέινο κπνξεί λα ζέηεη πεξηνξηζκνχο ζηε δηαθίλεζε ησλ θάζε

είδνπο πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ361

. θνπφο ηεο δηάηαμεο απηήο είλαη πξνθαλψο ε

359

Bekemans L., Le traité de Maastricht et l’éducation, la formation professionnelle

et la culture, 1993/2, Revue de Marché Unique Européen 99, Karydis G., Le Juge

communautaire et la préservation de l’identité culturelle nationale , 1994/4, Revue

Trimestrielle de Droit Européen 551, Ross Μ., Cultural Protection: a Matter of Union

Citizenship or Human Rights? ζε N. Neuwahl θαη A. Rosas (επηκ.) The European

Union and Human Rights, Martinus Nijhoff, 1995, ζει. 235, ηάγθνπ Π., Ζ

ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ θαιιηηερληθψλ αγαζψλ ζηελ θνηλφηεηα θαη ε πνιηηηζηηθή

δηάζηαζε ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο, ΔΔΔπξΓ 1986, ζει 694.

360

ρεηηθά βι. Γαγηόγινπ Π., Δπξσπατθφ Κνηλνηηθφ Γίθαην, Η, άθθνπιαο, ζ. 275,

284, 998, Παπαγηαλλίδε - Υξηζηνγηαλλόπνπινπ, Δξκελεία θαη' άξζξν ηεο

πλζΔΟΚ, άθθνπιαο, Αζήλα 1981, ζ. 79.

361

Βι. αληί πνιιψλ θαη Grassi Η, La circolazione dei beni culturali nella Comunita

europea, ζε Mezzetti L. (a cura) I beni culturali, CEDAM, 1995, ζ. 1 επ. κε

159

πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ απφ ην παξάλνκν εκπφξην θαη ηελ

αξραηνθαπειία. Ζ έλλνηα ηνπ εζληθνχ ζεζαπξνχ θαζίζηαηαη θξίζηκε ελφςεη ηεο

εθαξκνγήο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ άξζξνπ362

.

Σν πιαίζην ηεο δηάηαμεο απηήο εληάζζνληαη θαη νη νδεγίεο 93/7/ΔΟΚ ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο 15εο

Μαξηίνπ 1993 ζρεηηθά κε ηελ επηζηξνθή πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

πνπ έρνπλ παξάλνκα απνκαθξπλζεί απφ ην έδαθνο θξάηνπο κέινπο φπσο έρεη

ηξνπνπνηεζεί θαη ηζρχεη363

.

Ζ νδεγία απηή είλαη εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο θαζψο ξπζκίδεη ηελ έλλνηα ηνπ

πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ ζχκθσλα κε ην θνηλνηηθφ δίθαην ζην πιαίζην ησλ δηαηάμεσλ ηεο

πλζήθεο364

.

χκθσλα κε ηελ νδεγία νξίδεηαη σο πνιηηηζηηθφ αγαζφ έλα αγαζφ ην νπνίν, πξηλ ή

κεηά ηελ παξάλνκε απνκάθξπλζή ηνπ απφ ην έδαθνο θξάηνπο κέινπο,έρεη

ραξαθηεξηζζεί σο «εζληθφο ζεζαπξφο θαιιηηερληθήο ηζηνξηθήο ή αξραηνινγηθήο

αμίαο» θαη’εθαξκνγή ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο ή ησλ εζληθψλ δηνηθεηηθψλ

δηαδηθαζηψλ θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άζξ. 36 ηεο πλζήθεο θαη ην νπνίν αλήθεη ζε κία

απφ ηηο θαηεγνξίεο πνπ αλαθέξνληαη ζην παξάξηεκα ή δελ αλήθεη ζε θακία απφ ηηο

θαηεγνξίεο απηέο αιιά απνηειεί αλαπφζπαζην ηκήκα:

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Voudouri D., Circulation et protection des biens culturels

dans l Europe sans frontières, Revue du Droit Public (RDP) 1994, ζει. 483 επ..

362

Βι. Παπαγηάλλε Γ., αλσηέξσ, ζ. 44 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη

λνκνινγία. Γηα ηηο ζέζεηο ηεο Δπηηξνπήο ζε ζρέζε κε ην ζέκα θαη ζ. 51 ζηνλ απηφ

ζπγγξαθέα.

363

ρεηηθά βι. Βνπδνύξε Γ., ηξαηή Α., Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν, Κείκελα, Αλη. άθθνπιαο 1999, ζ.

405 επ., Γξακκαηηθάθε- Αιεμίνπ Α., ηξαηή Α, Μνπακειεηδή Δ.,

Αλαγλσζηνπνχινπ Γ., Νφκηκε θαη παξάλνκε δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, ππφ ην

πξίζκα ηνπ δηεζλνχο, θνηλνηηθνχ θαη ειιεληθνχ δηθαίνπ, Αλη. άθθνπιαο 2001, φπνπ

θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία γηα ην δήηεκα, Γειιή Γ., Γηαθίλεζε θηλεηψλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Δηζαγσγή θαη εμαγσγή ηνπο. Γαλεηζκφο θαη αληαιιαγή

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ


δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε

364

Παπαγηάλλε Γ., Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ ζην θνηλνηηθφ δίθαην,

Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε


160

Γεκνζίσλ ζπιινγψλ απαξηζκνχκελσλ ζηνπο θαηαιφγνπο ησλ κνπζείσλ, ησλ αξρείσλ

θαη ησλ ηακείσλ ζπληήξεζεο ησλ βηβιηνζεθψλ.

Δλδηαθέξνλ ζα ήηαλ λα αλαθεξζεί ζην ζεκείν απηφ ε απφθαζε ΓΔΚ 7/68 ηεο

10/12/1968, Commission/Italy, ε νπνία θψηηζε θαη ην ζθνπφ ηεο δηάηαμεο ηνπ άξζ.

36, ηνλίδνληαο φηη ν ζθνπφο απηφο είλαη ε πξνζηαζία ηεο παηξνγνληθήο θιεξνλνκηάο

θαη ησλ θαιιηηερληθψλ θαη ινηπψλ ζεζαπξψλ. Χο ηέηνηνη ζεζαπξνί ζεσξήζεθαλ απφ

ηηο ηηαιηθέο αξρέο θαη ηα αζεκέληα αληηθείκελα, πνπ φκσο ην ΓΔΚ ζεψξεζε ηειηθψο

σο εκπνξεχκαηα θαη αληηθείκελα εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ, αλεμαξηήησο ηεο

αξραηνινγηθήο ή θαιιηηερληθήο αμίαο ηνπο. Σα θξάηε κέιε, θαηά ην ΓΔΚ, πξέπεη,

θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζ. 36, λα παξακέλνπλ εληφο ησλ νξίσλ θαη ησλ

ζθνπηκνηήησλ πνπ απηφ θαζηεξψλεη θαη λα κε θάλνπλ ρξήζε ηνπ άξζξνπ ηέηνηα πνπ

λα θαζηζηά απιψο θαη κφλν αθξηβφηεξε θαη πνιπδάπαλε ηελ εμαγσγή ησλ αγαζψλ

απηψλ.

Ζ απφθαζε απηή αληηκεηψπηζε κε ηελ πξψηε θηφιαο αθνξκή ην δήηεκα ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ ησλ έξγσλ ηέρλεο θαη ινηπψλ ζεζαπξψλ ηεο παηξνγνληθήο

θιεξνλνκηάο365.

Αλαθνξά ζηνλ πνιηηηζκφ θάλεη ηέινο θαη ην άξζ. 87 πλζ ΔΟΚ366

ζην πιαίζην ηεο

ξχζκηζεο ηνπ θαζεζηψηνο ησλ εληζρχζεσλ.

365

ρεηηθά κε ην δήηεκα απηφ βι. Βνπδνύξε Γ., Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο ζηελ πξννπηηθή ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο, Αζήλα 1991, (ΔΚΔΜ), ππφ

δεκνζίεπζε ζηηο εθδφζεηο Παπαδήζε.

366

Άξζξν 87

1. Δληζρχζεηο πνπ ρνξεγνχληαη ππφ νπνηαδήπνηε κνξθή απφ ηα θξάηε ή κε θξαηηθνχο

πφξνπο θαη πνπ λνζεχνπλ ή απεηινχλ λα λνζεχζνπλ ηνλ αληαγσληζκφ δηά ηεο

επλντθήο κεηαρεηξίζεσο νξηζκέλσλ επηρεηξήζεσλ ή νξηζκέλσλ θιάδσλ παξαγσγήο

είλαη αζπκβίβαζηεο κε ηελ θνηλή αγνξά, θαηά ην κέηξν πνπ επεξεάδνπλ ηηο κεηαμχ

θξαηψλ κειψλ ζπλαιιαγέο, εθηφο αλ ε παξνχζα ζπλζήθε νξίδεη άιισο.

2. πκβηβάδνληαη κε ηελ θνηλή αγνξά:

…..

δ) νη εληζρχζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο δηαηήξεζεο ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, εθφζνλ δελ αιινηψλνπλ ηνπο φξνπο ζπλαιιαγψλ θαη

αληαγσληζκνχ ζηελ Κνηλφηεηα ζε βαζκφ αληίζεην κε ην θνηλφ ζπκθέξνλ·

161

Ζ ξύζκηζε ηνπ άξζ. 151 πλζΔΔ

Ζδε ε πλζΔΟΚ εηζήγαγε έλα εμεηδηθεπκέλν άξζξν γηα ηνλ πνιηηηζκφ ζην ζψκα

ηεο367

ζην θείκελν ηνπ νπνίνπ ζπλππάξρνπλ ε εζληθή θαη πεξηθεξεηαθή πνιπκνξθία

κε ηελ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ε βειηίσζε ηεο

γλψζεο θαη ηεο δηάδνζεο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ επξσπατθψλ ιαψλ,

αιιά θαη ε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο

367 ΣΗΣΛΟ ΥΗΗ

ΠΟΛΗΣΗΜΟ

Άξζξν 151

1. Ζ Κνηλφηεηα ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ησλ πνιηηηζκψλ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη

ζέβεηαη ηελ εζληθή θαη πεξηθεξεηαθή πνιπκνξθία ηνπο, ελψ ηαπηφρξνλα πξνβάιιεη

ηελ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά.

2. Ζ δξάζε ηεο Κνηλφηεηαο απνζθνπεί ζηελ ελζάξξπλζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ

θξαηψλ κειψλ θαη, αλ απηφ είλαη αλαγθαίν, ππνζηεξίδεη θαη ζπκπιεξψλεη ηε δξάζε

ηνπο ζηνπο αθφινπζνπο ηνκείο:

- βειηίσζε ηεο γλψζεο θαη ηεο δηάδνζεο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο ηζηνξίαο ησλ

επξσπατθψλ ιαψλ,

- δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο ζεκαζίαο,

- κε εκπνξηθέο πνιηηηζηηθέο αληαιιαγέο,

- θαιιηηερληθή θαη ινγνηερληθή δεκηνπξγία, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ

νπηηθναθνπζηηθνχ ηνκέα.

3. Ζ Κνηλφηεηα θαη ηα θξάηε κέιε επλννχλ ηε ζπλεξγαζία κε ηηο ηξίηεο ρψξεο θαη

ηνπο αξκφδηνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο ζηνλ πνιηηηζηηθφ ηνκέα, θαη εηδηθφηεξα κε ην

πκβνχιην ηεο Δπξψπεο.

4. Ζ Κνηλφηεηα φηαλ αλαιακβάλεη δξάζεηο δπλάκεη άιισλ δηαηάμεσλ ηεο παξνχζαο

ζπλζήθεο, ιακβάλεη ππφςε ηεο ηηο πνιηηηζηηθέο πηπρέο, απνβιέπνληαο εηδηθφηεξα ζην

ζεβαζκφ θαη ζηελ πξνψζεζε ηεο πνιπκνξθίαο ησλ πνιηηηζκψλ ηεο.

5. Γηα λα ζπκβάιεη ζηελ πινπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηνπ παξφληνο άξζξνπ, ην πκβνχιην:

- απνθαζίδνληαο κε ηε δηαδηθαζία ηνπ άξζξνπ 251 θαη κεηά απφ δηαβνχιεπζε κε ηελ

Δπηηξνπή ησλ Πεξηθεξεηψλ, ζεζπίδεη δξάζεηο ελζάξξπλζεο, ρσξίο λα ελαξκνλίδεη ηηο

λνκνζεηηθέο θαη θαλνληζηηθέο δηαηάμεηο ησλ θξαηψλ κειψλ. Σν πκβνχιην

απνθαζίδεη κε νκνθσλία θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ άξζξνπ 251,

- απνθαζίδνληαο νκφθσλα πξνηάζεη ηεο Δπηηξνπήο, δηαηππψλεη ζπζηάζεηο.

162

ζεκαζίαο, απνηεινχλ αληηθείκελν δξάζεο ηεο Κνηλφηεηαο επηρεηξψληαο κία θξίζηκε

ζχδεπμε368

.

ην πιαίζην απηήο εηζάγεηαη ε έλλνηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο

ζεκαζίαο,369

, 370

ε νπνία είλαη έλλνηα ζπλερφκελε κε ηελ δεκηνπξγία ηεο επξσπατθήο

ηαπηφηεηαο. Δπηζεκάλζεθε ήδε φηη ζηε δηάηαμε απηή θάλεη κλεία ε

πξνκλεκνλεπζείζα απφθαζε Anibaldi ηνπ ΓΔΚ δίδνληαο έκθαζε ζηε ζθέςε αξ. 16

ζηελ έλλνηα πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο. Ζ έλλνηα απηή είλαη

ζαθέο φηη δελ νξίδεηαη ζαθψο νχηε ππάξρεη ηξφπνο λα πξνζδηνξηζζεί εηδηθά.

Θεσξνχκε φκσο φηη, φπσο ζαθψο πξνέθπςε απφ ηελ απφθαζε Anibaldi αθνξά

πνιηηηζηηθά αγαζά, κλεκεία, αξραηφηεηεο θαη άιια έξγα ηέρλεο θάζε θχζεσο ηα

νπνία κε ην ρξφλν ζα πξνζδηνξίζνπλ (αλ ηειηθψο απηφ επηηεπρζεί) ηελ επξσπατθή

ηαπηφηεηα ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ. Δίλαη εχινγν λα αλακέλεη θαλείο ζηα ρξφληα πνπ

ζα έξζνπλ ην δήηεκα απηφ λα απνθηήζεη ηδηαίηεξε ζεκαζία θαη λα γίλεη

πξνζδηνξηζηηθφ, κε ηξφπν θαηαιπηηθφ, ην εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ371

.

368

Βεληδέινπ Δ., Γηαρξνλία θαη ζπλέξγεηα, αλσηέξσ ζ. 238. Ζ αξρή ηεο

πνιηηηζκηθήο ηζνηηκίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο.

369

Βι. Παπαγηάλλε Γ., αλσηέξσ, ζ. 112 επ. κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

370

Γηα ηελ απηνλνεκαηνδφηεζε ησλ ελλνηψλ απφ ηελ ηζηνξηθή εμέιημε βι. θαη


ζπκβνιή ζηελ εξκελεία ησλ επξσπατθψλ ελσζηαθψλ ζεζκψλ, Αλη. άθθνπιαο, 1997. 371

. ρεηηθά βι. Bangenan M., Priorité a la suppression des frontières, Revue du

Marché Commun, no 334/1990, Anderson M., Bort E. (επηκει), The Frontiers of

Europe, Pinter 1998, London, Ησαθεηκίδε Π., Ζ έθηαζε θαη ηα ζχλνξα ηνπ

επξσπατθνχ ρψξνπ: λέεο πξαγκαηηθφηεηεο θαη λέεο πξνθιήζεηο, ζε Αλδξηθνπνύινπ

Δ., Καπθαιά Γ., Ο λένο επξσπατθφο ρψξνο, ε δηεχξπλζε θαη ε γεσγξαθία ηεο

επξσπατθήο αλάπηπμεο, Θεκέιην, Βηβιηνζήθε Δπξσπατθψλ Θεκάησλ, 2000, ζ. 70,

Kαξηςηάδε Γ., Ζ έλλνηα ησλ θνηλνηηθψλ ζπλφξσλ ζηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία,

Αδεκνζίεπηε κειέηε, Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ 1995, θιπ. ρεηηθά βι. αθφκε Σζέηζε

., Ο επξσπατθφο ρψξνο ζην πέξαζκα ζηνλ 21ν αηψλα. Παγθνζκηνπνίεζε, ην κέιινλ

ησλ Δπξσπατθψλ Αζηηθψλ πζηεκάησλ θαη ε αλάδεημε ηεο Γεσρσξνηαμίαο,

Παπαδήζεζεο 2001, Κακρή Μ., Πξνο κία Δπξσπατθή Υσξνηαμηθή Πνιηηηθή, Σφπνο,

8/94, Δπηηξνπή ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο. «Δπξψπε

2000: νη πξννπηηθέο αλάπηπμεο ηνπ θνηλνηηθνχ εδάθνπο». COM(90) 544 ηειηθφ.

Βξπμέιιεο 27/11/1990.

163

ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 απνηεινχζε θνηλή δηαπίζησζε φηη ε ΔΟΚ δελ

θαηλφηαλ λα πξνρσξεί κε ηαρείο ξπζκνχο ε θνηλή επξσπατθή πνιηηηζηηθή πνιηηηθή372

,

373. Καη ηφηε φκσο γηλφηαλ ιφγνο γηα έλα θνηλφ Δπξσπατθφ Πνιηηηζηηθφ Υψξν

374, ελψ

ην Δπξσθνηλνβνχιην είρε αλάπηπμε κηαο ηέηνηαο πνιηηηθήο375

,376

. Οη ιφγνη πνπ

σζνχζαλ ηελ Δπξψπε πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή δελ είλαη κφλνλ ε ζπλεηδεζηαθή

σξίκαλζε θαη ε θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπ πνιηηηζκνχ377

. Δίρε γίλεη θαηαλνεηφ

372

Ζ ΔΟΚ επέδεημε αξρηθά ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ

πεξηβάιινληνο. Γηα κηα πξψηε πξνζέγγηζε ησλ ζεκάησλ απηψλ, βι. La protection de

l' environnement par les Communautés Européennes, ζπιινγηθφ έξγν ππφ ηε

δηεχζπλζε ηνπ Charpentier J., Etudes de droit des Communautés Européennes,

Pedone, Paris 1988, θαη ηδίσο ηηο εηζεγήζεηο ησλ Claesner Ζ. J., ζ 1 επ., Germain

Δ., ζ. 17 επ., F.R. du Vivier, ζ. 35 επ.

373

Γηα κία κεζνδηθή κειέηε ηεο πνιηηηζηηθήο πνιηηηθήο ηεο ΔΟΚ, βι. Missir de

Lusignam L., L'action de la Communauté Européenne en faveur de la culture, ζην

ζπιινγηθφ έξγν Pour une politique européenne de la culture, Economica 1987, ζ. 75

επ.

374

Fand G., L' espace culturel européen: structure et coordination des politiques

culturelles nationales et communautaires, ζην ζπιινγηθφ έξγν Pour une politique

européenne de la culture, αλσηέξσ, ζ. 61 επ., φπνπ θαη εθηελήο αλαθνξά ησλ

επξσπατθψλ πξνγξακκάησλ θαη εξεπλψλ πνπ γίλνληαη γηα ηνλ πνιηηηζκφ.

375

Hahn Μ., Rapport sur la sauvegarde du patrimoine architectural et archéologique,

Doc. 1-206/82, πνπ πηνζεηήζεθε ζηηο 14.9.82 θαη ππφ εθπφλεζε, M. Fajardie,

Rapport sur la conservation du patrimoine architectural et archéologique.

376

Δλδεηθηηθά γηα ην ελδηαθέξνλ ηεο ΔΟΚ ζην ζέκα ηνπ πεξηβάιινληνο βι.

Βνύιγαξε Η., Δπξσπατθή νινθιήξσζε θαη πνιηηηζηηθή ζπλεξγαζία ζηελ Δπξσπατθή

Κνηλφηεηα, 1992, Ννκηθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή δηάζηαζε θαη πξννπηηθέο γηα ηελ

Διιάδα, Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, 1989, ζ. 233 επ., Καιιία -

Αλησλίνπ Α., Οη ππνρξεψζεηο ηεο Διιάδνο θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ Διιήλσλ πνιηηψλ

απφ ηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο,

Αζήλα 1987, ζ. 250, ηεο ίδηαο, Διιεληθή θαη θνηλνηηθή λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία

ηνπ πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο, Αζήλα 1988, Γηαλλαθνύ Γ., Σν λνκηθφ ζεκέιην ηεο

αξκνδηφηεηνο ησλ επξσπατθψλ θνηλνηήησλ γηα ζέκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο,

Αξκελφπνπινο, 1987, ζ. 443 επ.

377

Πνιχ ζεκαληηθή πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε ππήξμε ε Οδεγία ηνπ πκβνπιίνπ

85/348/ΔΟΚ ηεο 10εο Ηνπιίνπ 1985 ήδε απφ ην 1985 θαη φηαλ ε ζπδήηεζε γηα ηελ

θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ήηαλ πξψηκε, γηα ηελ ακνηβαία αλαγλψξηζε ησλ

πηπρίσλ, πηζηνπνηεηηθψλ θαη άιισλ ηίηισλ ζηνλ ηνκέα ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη ηε

ζέζπηζε κέηξσλ γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο πξαγκαηηθήο άζθεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο

εγθαηάζηαζεο θαη ειεχζεξεο παξνρήο ππεξεζηψλ, ζην Πξννίκην ηεο νπνίαο

αλαθέξεηαη φηη «Δθηηκψληαο...(6ε παξάγξαθνο) φηη ε αξρηηεθηνληθή δεκηνπξγία, ε

πνηφηεηα ησλ θαηαζθεπψλ, ε αξκνληθή ηνπο έληαμε ζην πεξηβάιινλ, ν ζεβαζκφο ησλ

164

πιένλ φηη ε κέξηκλα γηα ηνλ πνιηηηζκφ έρεη θαη ηεξάζηηα νηθνλνκηθή ζεκαζία θαη

ηνπξηζηηθά θαη άιια σθέιε378

θαη φηη απνηειεί επεξγεηηθή κέζνδν επηιχζεσο ησλ

πξνβιεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάπηπμε ησλ εζληθψλ θηλεκάησλ, ησλ

αληηδξάζεσλ ησλ κεηνλνηήησλ, ησλ πξνβιεκάησλ ηεο κεηαλάζηεπζεο θ.ιπ379

. Γελ

θπζηθψλ θαη αζηηθψλ ηνπίσλ, φπσο θαη ηεο θνηλήο θαη ηδησηηθήο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο, απνηεινχλ δεκφζην ζπκθέξνλ. ηη ζπλεπψο ε ακνηβαία αλαγλψξηζε

ησλ πηπρίσλ, πηζηνπνηεηηθψλ θαη άιισλ ηίηισλ πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε πνηνηηθά θαη

πνζνηηθά θξηηήξηα πνπ εγγπψληαη φηη νη θάηνρνη αλαγλσξηζκέλσλ πηπρίσλ,

πηζηνπνηεηηθψλ θαη άιισλ ηίηισλ είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζνπλ θαη λα εξκελεχζνπλ

ηηο αλάγθεο ησλ αηφκσλ, ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ θαη ησλ ζπιινγηθψλ θνξέσλ ζε

ζέκαηα ρσξνηαμίαο, ζρεδηαζκνχ, νξγάλσζεο θαη πξαγκαηνπνίεζεο θαηαζθεπψλ,

δηαηήξεζεο θαη αμηνπνίεζεο ηεο νηθηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη πξνζηαζίαο ηεο

ηζνξξνπίαο ηεο θχζεο...(άξζ. 2). Κάζε Κξάηνο κέινο αλαγλσξίδεη ηα πηπρία...». Απφ

ην θείκελν ηεο Οδεγίαο απηήο γίλεηαη θαλεξή ε επαηζζεζία ηεο ΔΟΚ ζην δήηεκα ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη ηνπ ζεβαζκνχ ησλ θπζηθψλ θαη αζηηθψλ ηνπίσλ, ηα

νπνία θαη ζεσξεί φηη εληάζζνληαη ζηελ έλλνηα ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Τπφ ηελ

έλλνηα απηή ε αλαγλψξηζε ηνπ πηπρίνπ ή άιινπ ηίηινπ ηνπ αξρηηέθηνλα είλαη

ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηελ εμππεξέηεζε ζθνπψλ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο θαη γη'

απηφ πξέπεη λα ζπληξέρνπλ νη εηδηθφηεξεο πξνυπνζέζεηο πνπ ηάζζεη ε ελ ιφγσ

Οδεγία.

378

Δλδηαθέξνλ ζηε ζεκείν απηφ παξνπζηάδεη θαη ε πξφζθαηε απφθαζε ηνπ ΓΔΚ

C-388/01, ηεο 16εο Ηαλνπαξίνπ 2003, Δπηηξνπή θαηά Ηηαιηθήο Γεκνθξαηίαο ε νπνία

έθξηλε φηη :

Ζ Ηηαιηθή Γεκνθξαηία , επηθπιάζζνληαο πιενλεθηήκαηα εηζάγνληα δπζκελή

δηάθξηζε ζρεηηθά κε ηηο ηηκέο γηα ηελ είζνδν ζε κνπζεία, κλεκεία, αίζνπζεο

ηέρλεο, ρψξνπο αξραηνινγηθψλ επξεκάησλ, πάξθα θαη θήπνπο πνπ έρνπλ

ραξαθηεξηζηεί δεκφζηα κλεκεία, ηα νπνία ρνξεγνχλ νη απνθεληξσκέλεο

ηνπηθέο ή εζληθέο επνπηεχνπζεο αξρέο κφλνλ ζηνπο άλσ ησλ 60 ή 65 εηψλ

Ηηαινχο ππεθφνπο ή ζηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηθέξεηαο απηψλ ησλ

επνπηεπνπζψλ αξρψλ πνπ δηαρεηξίδνληαη ηελ ελ ιφγσ πνιηηηζηηθή

εγθαηάζηαζε, θαη απνθιείνληαο απφ απηά ηα πιενλεθηήκαηα ηνπο ηνπξίζηεο

ππεθφνπο άιισλ θξαηψλ κειψλ ή ηνπο κε θαηνίθνπο πνπ πιεξνχλ ηηο ίδηεο

αληηθεηκεληθέο πξνυπνζέζεηο φζνλ αθνξά ηελ ειηθία, παξέβε ηηο ππνρξεψζεηο

πνπ ππέρεη απφ ηα άξζξα 12 ΔΚ θαη 49 ΔΚ.

379

Δηδηθφηεξα γηα ην νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ηελ ελδερφκελε παξέκβαζε ηεο

επξσπατθήο λνκνζεζίαο ζηελ πνιενδνκία θαη ηελ αξρηηεθηνληθή, βι. ηελ αλαθνξά

ηνπ Laurens Jan Brinkhorst, ζηελ εηζήγεζή ηνπ, κε ζέκα La subsidiarité et la

politique européenne de l'environnement, ζην ζπλέδξην Jacques Delors, πνπ έγηλε ζην

Δπξσπατθφ Ηλζηηηνχην Γεκφζηαο Γηνίθεζεο (ΗΔΑΡ) ζην Maastricht ηεο Οιιαλδίαο,

ζηηο 21-22/3/1991, κε ζέκα Subsidiarité: Défi du changement. Οη πξάμεηο ηνπ

ζπλεδξίνπ απηνχ δεκνζηεχζεθαλ κε ηνλ ίδην ηίηιν απφ ηηο εθδφζεηο ηνπ Δπξσπατθνχ

Ηλζηηηνχηνπ Γεκφζηαο Γηνίθεζεο (1991), θαη εηδηθά γηα ηελ εηζήγεζε ηνπ Laurens

Jan Brinkhorst βι. ζ. 95 επ. Δηδηθφηεξα ν ζπγγξαθέαο, ζηε ζει. 102, αλαθέξεηαη ζην

νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ζαθψο δηαθξίλεη ηηο αξκνδηφηεηεο ηεο ΔΟΚ γηα ην θπζηθφ

165

ήηαλ ηπραίν πνπ φιν θαη ζπρλφηεξα γίλεηαη επίθιεζε ηεο θξάζεο ηνπ Εαλ Μνλέ «Αλ

ήηαλ λα μαλαγξάςσ ηε πλζήθε ηεο Ρψκεο, ζα άξρηδα απφ ηα πνιηηηζηηθά»380

.

Οη απαξρέο ηνπ 21νπ

αηψλα θέξνπλ ηνλ πνιηηηζκφ ζην πξνζθήλην ηνπ θνηλνηηθνχ

ελδηαθέξνληνο αλ θαη κε εμαηξεηηθά πξνζεθηηθφ ηξφπν381

. Με ζηφρν ην ζεβαζκφ ησλ

εζληθψλ ηαπηνηήησλ ε Δλσζε θαιιηεξγεί κηα θνηλή επξσπατθή ηαπηφηεηα, ε νπνία

βαζίδεηαη αλαγθαία ζε κία θνηλή αληίιεςε γηα ηνλ πνιηηηζκφ. Ζ δεκηνπξγία ηνπ

εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ382

δελ κπνξεί παξά λα βαζηζζεί θαη ζηνλ πνιηηηζκφ αλ

νινθιεξσζεί ην ελδερφκελν κηαο εληαίαο επξσπατθήο ζεζκηθήο, πνιηηηθήο θαη

ηζηνξηθήο νληφηεηαο383

. Ζ ξχζκηζε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο απφ ηε πλζήθε

πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε ην νηθηζηηθφ. Παξά ην γεγνλφο φηη νη αξκνδηφηεηεο ηεο ΔΟΚ

εθηείλνληαη κφλν ζηα δεηήκαηα θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ν ζπγγξαθέαο ηειηθψο

απνδέρεηαη φηη νη ππάξρνπζεο δηαηάμεηο απνηεινχλ θαζνδεγεηηθφ ζεκείν αλαθνξάο

γηα κηα νξζφηεξε νηθηζηηθή αλάπηπμε. Γηα ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο θαη ηα

δεηήκαηα πεξηβάιινληνο ζην επξσπατθφ θνηλνηηθφ δίθαην βι. ζην ίδην έξγν ηηο

εηζεγήζεηο ησλ Jacques Delors (ζ. 7 επ.), Jacques Sanier (ζ. 21 επ.), Guenther F.

Schae-fer (ζ. 109 επ.), Emile a Campo (ζ. 125 επ.) θαη Spyros Pappas (ζ. 131 επ.).

380

Δληειψο ελδεηθηηθά θαη κε αθνξκή ηε ζχλνδν θνξπθήο ηνπ Μάαζηξηρη.

Διεπζεξνηππία 9.12.1991, ζ. 36, κε ζέκα «Ο πνιηηηζκφο ζηε ζχλνδν θνξπθήο ηνπ

Μάαζηξηρη».

381

Βι. θαη Oηθνδνκψληαο ηελ Δπξψπε ησλ ιαψλ

Ζ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ν πνιηηηζκφο, ζε

http://europa.eu.int/comm/publications/booklets/move/31/index_el.htm

382

Ζ θαηαζθεπή ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ έρεη δηαηππσζεί σο δηαλφεκα απφ πνιινχο

ζπγγξαθείο. Αληί άιισλ βι. Bellamy R., Castiliogne D., Building the Union. The

Nature of Sovereignty in the Political Architecture of Europe, Law and Philosophy,

16, 1997, ζ. 421- 445, Burgess M., Federalism and European Union: the building of

Europe, 1950-2000, London, Routlegde, 2000, Pinder J., The Building of the

European Union, third edition, Oxford University Press, 1998, Egan M., Constructing

a European Market, Oxford University Press, 2001, McKay D., Designing Europe,

Comparative Lessons from the Federal Experience, Oxford University Press, 2001,

Mattera A., Ζ εληαία επξσπατθή αγνξά- Οη θαλφλεο θαη ε ιεηηνπξγία ηεο, Αλη.

άθθνπιαο 1992, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Παπαγηάλλε Γ., Ο επξσπατθφο

ρψξνο ειεπζεξίαο, αζθάιεηαο θαη δηθαηνζχλεο, Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 81 επ. κε

εθηελή βηβιηνγξαθία, Βεληδέινπ Δ., Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη θαη ν επξσπατθφο

ζπληαγκηηθφο ρψξνο, Αλη. άθθνπιαο, 1994, Σξνβά Δ., Κνύηξα Γ., Ζ θαηαζθεπή

ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ε ζχκβαζε παξαρψξεζεο δεκνζίσλ έξγσλ,

ζπνπδή ζηε δηαιεθηηθή ησλ πφισλ εμνπζίαο, Αλη. άθθνπιαο 2001.

383

Αhrweiler H., The Making of Europe, Lectures and Studies, Nea Synora, Livanis

Publishing Organization, Athens, 2000, θαη ηδίσο ζ. 13 The genesis of the European

Conscience.

http://europa.eu.int/comm/publications/booklets/move/31/index_el.htm

166

επηηξέπεη κηα πξνζέγγηζε παξάιιειε κε απηή ηνπ ειιεληθνχ πληάγκαηνο αλ θαη

ρσξίο αλάινγε έκθαζε ζην ρψξν θαζψο ν Δπξσπατθφο ρψξνο απνηειεί νληφηεηα ε

νπνία εμειίζζεηαη384

.

Δλφςεη απηψλ ησλ πνιηηηθψλ θαη ηα θξάηε κέιε ζα πξέπεη θάπνηε λα απνθαζίζνπλ

ηνλ ηξφπν ζπγθξφηεζεο ηεο πνιηηηθήο εθάζηνπ ζηνλ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο

ηζηνξίαο. Σν δηάβεκα θαίλεηαη εμαηξεηηθά δχζθνιν θαη ε πξνψζεζε ησλ

ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ επηβεβαηψλεη ηελ αίζζεζε ηεο εζληθήο

ηαπηφηεηαο εθάζηνπ ε νπνία δελ κπνξεί λα είλαη ζπκβαηή κε ηελ παξάιιειε θηήζε

κηαο θνηλήο ηαπηφηεηαο κε ηξφπν πνπ λα κελ πξνθαιεί ζπγθξνχζεηο θαη αληηζέζεηο.

Αθφκε θαη ε ρξήζε ηνπ φξνπ «θιεξνλνκηά» απνδεηθλχεη ηε ζρέζε ηδηνθηεζίαο πνπ

ζπγθξνηεί θάζε νληφηεηα γηα ην παξειζφλ ηεο. Ζ επίηεπμε ελφο νξζνινγηθνχ

δηαρσξηζκνχ αλάκεζα ζηελ εζληθή θαη ηελ επξσπατθή θιεξνλνκηά απνηειεί έλα

εμαηξεηηθά ζνβαξφ θαη δχζθνιν εγρείξεκα.

Σν θνηλνηηθό δίθαην ζηα ηάγεηξα

Παξφηη ην θνηλνηηθφ δίθαην πξνρσξεί κε αξγά βήκαηα ζηε δεκηνπξγία ηεο εληαίαο

Δπξψπεο ησλ πνιηηηζκψλ ε ειιεληθή λνκνινγία έζπεπζε λα πηνζεηήζεη ζέζεηο ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη λα εθαξκφζεη ηηο δηαηάμεηο ηεο πλζήθεο κε πξνβνιή ηεο

αξρήο ηεο αεηθνξίαο γηα ηελ πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ.

Δλδηαθέξνπζα ππήξμε ε ζχλζεζε ζηελ νπνία πξνέβε ε πξφζθαηε ειιεληθή

λνκνινγία γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο

εθαξκφδνληαο ηηο δηαηάμεηο ηεο πλζήθεο παξάιιεια κε απηέο ηνπ πληάγκαηνο θαη

384

Σελ επίδξαζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ

ζην εζσηεξηθφ δίθαην δηαπηζηψλεη θαλείο ζην άξζ. 1 ηνπ λ. 2742/1999 φπνπ θαη ε

αθφινπζε δηαηχπσζε»

«'Αξζξν 1

θνπφο

θνπφο ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη ε ζέζπηζε ζεκειησδψλ αξρψλ θαη ε ζεζκνζέηεζε

ζχγρξνλσλ νξγάλσλ, δηαδηθαζηψλ θαη κέζσλ άζθεζεο ρσξνηαμηθνχ ζρεδηαζκνχ πνπ

πξνσζνχλ ηελ αεηθφξν θαη ηζφξξνπε αλάπηπμε, θαηνρπξψλνπλ ηελ παξαγσγηθή θαη

θνηλσηθή ζπλνρή, δηαζθαιίδνπλ ηελ πξνζηαζία ηνu πεξηβάιινληνο ζην ζχλνιν ηνπ

εζληθνχ ρψξνπ θαη ζηηο επί κέξνπο ελφηεηέο ηνπ θαη εληζρχouλ ηε ζέζε ηεο ρψξαο νην

δηεζλέο θαη επξσπαηθφ πιαίζην».

167

πξνβάιινληαο ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο γηα ηελ πξνζηαζία κεηαμχ άιισλ θαη

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ.

πγθεθξηκέλα κε ηε ηΔ(Οι) 613/2002 θξίζεθε φηη 385

πξέπεη λα αθπξσζνχλ νη

πεξηβαιινληηθνί φξνη γηα ηελ θαηαζθεπή κεηαιιείνπ ρξπζνχ θνληά ζην νπνίν ππήξρε

αξραηνινγηθφο ρψξνο δηφηη παξαβηάδεηαη ε αξρή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ηελ νπνία

πξνζηαηεχεη ην χληαγκα θαη ην Κνηλνηηθφ δίθαην. Σν δηθαζηήξην επηζήκαλε φηη ε

επξχηεξε κεηαιιεπηηθή πεξηνρή γεηηληάδεη κε ηνλ θεξπγκέλν αξραηνινγηθφ ρψξν ησλ

ηαγείξσλ, (ππ αξηζ. ΤΠΠΟ/ ΑΡΥ/Α1/Φ.16/11265/613/7.3.1995 απφθαζε Τπνπξγνχ

Πνιηηηζκνχ, Β? 212), θείηαη εθηφο ησλ νξίσλ ηνπ, έρνπλ φκσο ήδε αλεπξεζή ζηελ

πεξηνρή ησλ εγθαηαζηάζεσλ δηάζπαξηεο ζεκαληηθέο αξραηφηεηεο. Σν ηΔ πξνέηαμε

ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηε δηαθχιαμε ησλ θπζηθψλ πφξσλ

385 Βι. εηδηθά ηε ηΔ (Οι) 613/2002 πνπ αθνξνχζε ηα κεηαιιεία ρξπζνχ ζηα

ηάγεηξα Υαιθηδηθήο ζε ΠεξΓηθ 2/2002 ζ. 269 επ. φπνπ αλαθέξεηαη φηη:

«6. Δπεηδή, ζην άξζξν 24 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο, φπσο απηφ ίζρπε θαηά ηνλ ρξφλν

εθδφζεσο ηεο πξνζβαιινκέλεο πξάμεσο, νξηδφηαλ φηη "Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη



κέηξα....". Γηαηάμεηο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη γηα ηελ αξρή ηεο

αεηθφξνπ αλαπηχμεσο πεξηέρνπλ, εμ άιινπ, ηφζν ε πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή

Δλσζε, φζν θαη ε πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, φπσο ηζρχνπλ κεηά ηελ

ηξνπνπνίεζή ηνπο κε ηελ πλζήθε ηνπ Ακζηεξληακ, πνπ θπξψζεθε κε ηνλ λ.

2691/1999 (Α? 47) θαη ηέζεθε ζε ηζρχ απφ 1.5.1999 (αλαθνίλσζε ηεο 6.4.1999, Α

87). Δηδηθφηεξα, ε κελ πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Δλσζε νξίδεη κεηαμχ ησλ ζηφρσλ

ηεο Δλψζεσο ηελ επίηεπμε ηζφξξνπεο θαη αεηθφξνπ αλαπηχμεσο (έβδνκε παξάγξαθνο

ηνπ πξννηκίνπ θαη άξζξν Β, ήδε άξζξν 2 κε ηελ λέα αξίζκεζε), ε δε πλζήθε γηα

ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα νξίδεη σο απνζηνιή ηεο Κνηλφηεηνο ηελ πξναγσγή

αξκνληθήο, ηζφξξνπεο θαη αεηθφξνπ αλαπηχμεσο ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ

θαη φηη ε πνιηηηθή ηεο Κνηλφηεηνο ζηνλ ηνκέα ηνπ πεξηβάιινληνο απνβιέπεη ζε

πςειφ επίπεδν πξνζηαζίαο θαη ζηεξίδεηαη, κεηαμχ άιισλ, ζηηο αξρέο ηεο

πξνθπιάμεσο θαη ηεο πξνιεπηηθήο δξάζεσο (άξζξα 2 θαη 130 Ρ παξ. 2, ήδε άξζξα 2

θαη 174 παξ. 2 κε ηελ λέα αξίζκεζε). Δλ φςεη ηεο αλσηέξσ ζπληαγκαηηθήο επηηαγήο

εμεδφζε ν λ. 1650/1986 (Α 160), κε ηνλ νπνίν ζεζπίδνληαη θαλφλεο αλαθεξφκελνη,

πιελ άιισλ, ζηηο πξνυπνζέζεηο θαη ζηελ δηαδηθαζία γηα ηελ έγθξηζε ηεο

εγθαηαζηάζεσο δξαζηεξηνηήησλ ή εθηειέζεσο έξγσλ απφ ηα νπνία απεηινχληαη

δπζκελείο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ, ελψ, κε βάζε εμνπζηνδνηήζεηο ησλ άξζξσλ 3,

4 παξάγξαθνη 10 θαη 11 θαη 5 παξάγξαθνο 1 ηνπ λφκνπ απηνχ αιιά θαη ζε

ζπκκφξθσζε πξνο ηηο Οδεγίεο 84/360/ΔΟΚ θαη 85/337/ΔΟΚ ηνπ πκβνπιίνπ ησλ

Δ.Κ., εμεδφζε ε θνηλή ππνπξγηθή απφθαζε 69269/5387/24.10.1990 (Β 678) κε ηελ

νπνία θαζνξίδνληαη, κεηαμχ άιισλ, ηα απαηηνχκελα ζηνηρεία θαη πξνδηαγξαθέο ηνπ

πεξηερνκέλνπ ησλ κειεηψλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ θαζψο θαη ε δηαδηθαζία

εγθξίζεσο πεξηβαιινληηθψλ φξσλ».

168

(παξ. 7 ηεο απφθαζεο) δεδνκέλνπ φηη απηφ έρεη αλαρζεί ζε απηνηειψο

πξνζηαηεπφκελν αγαζφ πξνθεηκέλνπ λα δηαθπιαρζεί ε νηθνινγηθή ηζνξξνπία γηα ηηο

επφκελεο γελεέο.

Καηά ηελ ιήςε, εμ άιινπ, ησλ κέηξσλ πνπ απαηηνχληαη, ζχκθσλα κε ηελ ίδηα

απφθαζε ηα φξγαλα ηεο λνκνζεηηθήο θαη εθηειεζηηθήο εμνπζίαο νθείινπλ, θαηά ηελ

έλλνηα ηνπ άξζ. 24 . εξκελεπφκελνπ ελ φςεη θαη ησλ άξζξσλ 106 θαη 22 παξ. 1 ηνπ

πληάγκαηνο, λα ζηαζκίδνπλ θαη άιινπο παξάγνληεο αλαγφκελνπο ζην γεληθφηεξν

εζληθφ θαη δεκφζην ζπκθέξνλ, φπσο είλαη εθείλνη πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνπο ζθνπνχο

ηεο νηθνλνκηθήο αλαπηχμεσο, ηεο αμηνπνηήζεσο ηνπ εζληθνχ πινχηνπ, ηεο εληζρχζεσο

ηεο πεξηθεξεηαθήο αλαπηχμεσο θαη ηεο εμαζθαιίζεσο εξγαζίαο ζηνπο πνιίηεο,

δειαδή ζθνπνχο γηα ηνπο νπνίνπο ιακβάλεηαη πξφλνηα ζην χληαγκα θαη,

ζπγθεθξηκέλα, ζηα πξναλαθεξφκελα άξζξα 106 θαη 22 παξ. 1. Ζ επηδίσμε φκσο ησλ

ζθνπψλ απηψλ θαη ε ζηάζκηζε ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ αληηζηνίρσλ ελλφκσλ αγαζψλ

πξέπεη λα ζπκπνξεχεηαη πξνο ηελ ππνρξέσζε ηεο Πνιηηείαο λα κεξηκλά γηα ηελ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη βηψζηκε

αλάπηπμε, ζηελ νπνία απέβιεςε ν ζπληαθηηθφο αιιά θαη ν θνηλνηηθφο λνκνζέηεο.

Δίλαη πξνθαλέο φηη ν αθπξσηηθφο δηθαζηήο ζπλζέηνληαο ηηο δηαηάμεηο ηνπ θνηλνηηθνχ

δηθαίνπ κε απηέο ηνπ πληάγκαηνο θαη ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αεηθφξνπ

αλάπηπμεο δελ θαηέιεμε ζε ζπκπεξάζκαηα αλάινγα κε απηά ηεο απφθαζεο πνπ

αθνξνχζε ην Εαγάλη αιιά πξνέθξηλε ηελ αθχξσζε ηεο πξνζβαιιφκελεο απφθαζεο

κε ηελ «βνήζεηα θαη ζπκπαξάζηαζε» ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ.

Παξάιεια ην ηΔ δηαηχπσζε επζέσο ζηελ απφθαζε απηή ην ζεβαζκφ ζηελ αξρή ηεο

πξνιήςεσο θαη ηεο πξνθπιάμεσο ζχκθσλα κε ηελ νπνία νθείινπλ λα πξνβαίλνπλ ζε

ζηαζκίζεηο ηα φξγαλα ηεο πνιηηείαο αλαθέξνληαο φηη θαηά ηελ ζηάζκηζε εμ άιινπ

απηή, ζε ζπκκφξθσζε πξνο ηελ αξρή ηεο πξνιήςεσο θαη πξνθπιάμεσο ζηνλ ηνκέα

ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, πνπ απνξξέεη απφ ηηο αλσηέξσ δηαηάμεηο, ηα

αξκφδηα φξγαλα ηεο Πνιηηείαο πξέπεη λα ιακβάλνπλ πξνερφλησο ππ’ φςηλ ηελ ηπρφλ

χπαξμε ηδηαηηέξνπ θηλδχλνπ γηα ην θπζηθφ πεξηβάιινλ απφ ηελ θαηαζθεπή θαη

ιεηηνπξγία ζπγθεθξηκέλνπ έξγνπ ή ηελ αλάπηπμε ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηαο θαη

λα κε παξέρνπλ ηε ζρεηηθή έγθξηζε αλ δηαπηζηψζνπλ αηηηνινγεκέλα φηη ν θίλδπλνο

απηφο, ζηνλ νπνίν πεξηιακβάλεηαη θαη ν επαπεηινχκελνο απφ ελδερφκελε πιεκκειή

ιεηηνπξγία ηνπ έξγνπ, ππεξαθνληίδεη πξνδήισο ηα πξνζδνθψκελα νθέιε απφ ηελ

169

ιεηηνπξγία ηνπ386. χκθσλα κε ηελ απφθαζε απηή ε παξάβαζε ηεο αξρήο ηεο

βηψζηκεο αλαπηχμεσο, κπνξεί λα ειεγρζεί επζέσο απφ ηνλ αθπξσηηθφ δηθαζηή κφλνλ

αλ απφ ηα ζηνηρεία ηεο δηθνγξαθίαο θαη κε βάζε ηα δηδάγκαηα ηεο θνηλήο πείξαο

πξνθχπηεη φηη ε πξνθαινχκελε απφ ην έξγν ή ηελ δξαζηεξηφηεηα βιάβε γηα ην

πεξηβάιινλ είλαη κε επαλνξζψζηκε ή είλαη πξνθαλψο δπζαλάινγε κε ην

πξνζδνθψκελν φθεινο θαη έρεη ηέηνηα έθηαζε θαη ζπλέπεηεο ψζηε πξνδήισο λα

αληηζηξαηεχεηαη ηελ αλσηέξσ ζπληαγκαηηθή αξρή.

Σν θνηλνηηθφ δίθαην θαη νη αξρέο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο

επέηξεςαλ ζηνλ αθπξσηηθφ δηθαζηή λα μεπεξάζεη φζνλ αθνξά ηηο αλαγθαίεο

ζηαζκίζεηο επί ηε βάζεη ηνπ άξζ. 106 . ηε λνκνινγία ηνπ γηα ην Εαγάλη θαη ηνλ

Αρειψν θαη λα αληηκεησπίζεη ηνλ αξραηνινγηθφ ρψξν ζηα ηάγεηξα ζην πιαίζην ηεο

αεηθφξνπ αλάπηπμεο.

386

Γηα ηελ αξρή ηεο πξνθχιαμεο ζην δηεζλέο δίθαην πεξηβάιινληνο βι. εθάθε Α.,

Ζ αξρή ηεο πξνθχιαμεο ζην δηεζλέο δίθαην πεξηβάιινληνο, Νφκνο θαη Φχζε 2000, ζ.

53 επ. κε αλαιπηηθέο παξαπνκπέο.

170

Γ. Σν δηεζλέο δίθαην ησλ πνιηηηζηηθώλ αγαζώλ

Μεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν παξαηεξείηαη κία ζπζηεκαηηθή θαη ζπλερψο

εμειηζζφκελε ηάζε πξνο ηε δηεζλνπνίεζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ αηνκηθψλ

ειεπζεξηψλ387

κεηαθέξνληαο θαη ην θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ ην θξάηνο ζηε

δηεζλή θνηλφηεηα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε αλάπηπμε ησλ ιεγνκέλσλ

δηθαησκάησλ ηξίηεο γελεάο ή δηθαησκάησλ αιιειεγγχεο388

. Μεηαμχ ησλ

δηθαησκάησλ απηψλ ζπγθαηαιέγεηαη θαη ην δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ θαη ηνλ

πνιηηηζκφ 389

. Πεξηζζφηεξν απφ ηα ίδηα ηα θξάηε ηα νπνία θαζπζηέξεζαλ λα

εηζάγνπλ ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν ηελ πξνζηαζία αλάινγσλ αγαζψλ, νη δηεζλείο

ζπκβάζεηο έζπεπζαλ λα θαιχςνπλ ηα ζρεηηθά θελά, θαζηζηψληαο ηελ δηεζλή

387

Γεληθά γηα ηε δηεζλνπνίεζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, βι. Καζηκάηε Γ., Ζ

παγθφζκηνο δηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ΝνΒ 27, ζ. 705 επ.,

Βεγιεξή Φ., Ζ χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ην χληαγκα, Αζήλα

1977, Γαγηόγινπ Π., Ζ πξνζηαζία ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζην Δπξσπατθφ

Κνηλνηηθφ Γίθαην, ΝνΒ 30, ζ. 5 επ. θ.ιπ, Μπξεδήκα Α., Παγθνζκηνπνίεζε θαη

δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ζε Σν δίθαην κπξνζηά ζηελ πξφθιεζε ηεο

παγθνζκηνπνίεζεο Καδάθνο Α. (επ), άθθνπιαο Θεζζαινλίθε 2002., ζ. 97 επ. κε

αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Moreau Defarges P., L’ ordre mondial, 2e ed., Armand

Colin 2000, ηδίσο ζ. 158 επ., Mirabeli C., Preliminary reflections on Fundamental

Rights as the basis of Common European Law, ζε The Clifford Chance Millenium

Lectures, Markezinis B (ed), Hart Publishing 2000, ζ. 225, Petersmann E.U.,

Rights and Duties of States and Rights and Duties of their Citizens, Towards the

Constitutionalization of the Bretton Woods System Fifty Years after its Foundation,

1087, 1107f in FS Bernhardt, 1992, θιπ

388

Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, η. Γ΄, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, αλσηέξσ, ζ. 93,

φπνπ αλαθέξεη: «Παξαηεξείηαη ζην πιαίζην θπξίσο ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ θαη

δηαζθέςεσλ, λα δηεθδηθνχληαη σο αλζξψπηλα δηθαηψκαηα έλαο επξχηεξνο θχθινο

αηηεκάησλ. Οξηζκέλνη κηινχλ εδψ γηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα ηεο ηξίηεο γελεάο ή

δηθαηψκαηα αιιειεγγχεο, επεηδή βαζίδνληαη ζε θάπνηα θνηλσληθή ή δηαθξαηηθή

αιιειεγγχε: πξφθεηηαη γηα ην δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ, ην δηθαίσκα ζηελ αλάπηπμε,

ην δηθαίσκα απηνδηάζεζεο ησλ ιαψλ ή αθφκα θαη γηα ην δηθαίσκα ζηελ εηξήλε».

389

Γηα κηα ζπζηεκαηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο βι. La protection des biens

culturels (Journées Polonaises), Travaux de l'Association H. Capitant, t. XL,

Economica 1989. Δηδηθφηεξα βι. ην θεθάιαην Droit international public, ζ. 13 επ., κε

αλαθνξά ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ ζέκαηνο απφ ην Βέιγην, Καλαδά, Γαιιία, Πνισλία,

Πφξην Ρίθν.

171

θνηλφηεηα πφιν επαηζζεηνπνίεζεο θαη επηθέληξσζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ζε ζρέζε κε

ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο390

.

Παξάιιεια θαη ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαζψο θαη ηα δηάθνξα πνιηηηζηηθά αγαζά

απνηέιεζαλ αληηθείκελν ξχζκηζεο ζεκαληηθψλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ391

. Σν ηέινο ηνπ

20νπ

αηψλα έθεξε ην δηάινγν γηα ηε Υάξηα ησλ Θεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηεο ΔΔ

ζηελ επηθαηξφηεηα πξνθαιψληαο ζεκαληηθέο ζπδεηήζεηο γηα ην δήηεκα ηεο

πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο. Βαζηθή

ζπλέπεηα απηήο ηεο ξχζκηζεο ήηαλ ε επηξξνή ησλ εζσηεξηθψλ λνκνζεζηψλ ησλ

θξαηψλ, ζπρλά δε θαη ησλ ζπληαγκάησλ ησλ ίδησλ πνπ πηνζέηεζαλ αλάινγεο

ξπζκίζεηο επηρεηξψληαο λα δηαηεξήζνπλ ηελ πξσηνθαζεδξία ζηελ ξχζκηζε ηεο

κλήκεο ησλ θξαηψλ. Δμάιινπ θαη ε ίδηα ε νξνινγία επεξεάζζεθε ζνβαξά απφ ηηο

δηεζλήο ζπκβάζεηο νπφηε έλλνηεο πνπ πηνζεηνχληαη απφ ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο φπσο

απηή ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ελζσκαηψλνληαη

ζηηο εζληθέο έλλνκεο ηάμεηο.

Σν δηεζλέο ελδηαθέξνλ γηα ηα πνιηηηζηηθά αγαζά ζε λνκηθφ επίπεδν αθνινχζεζε

παξάιιειε πνξεία κε ηελ αλάπηπμε ελφο δηεζλνχο αξρηηεθηνληθνχ πξνβιεκαηηζκνχ

γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο αλζξσπφηεηαο θαη ηα κλεκεία. Ο 20νο αηψλαο

έδσζε κία άιιε δηάζηαζε ζην ηζηνξηθφ παξειζφλ θαη ηδηαίηεξα ζηα κλεκεία θάζε

έζλνπο, αθνχ θαηέηαμε ην ζχλνιν ησλ αγαζψλ απηψλ ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

ηεο αλζξσπφηεηαο νιφθιεξεο θαη έγηλε αληηιεπηφ φηη ππάξρεη ζπιινγηθή επζχλε ησλ

αλζξψπσλ γηα ηε δηάζσζε ζηηο επεξρφκελεο γελεέο. Απηή αθξηβψο ε βαζηθή

αληίιεςε πηνζεηήζεθε αξρηθά ην 1931 κε ηε Υάξηα ησλ Αζελψλ392

.

390

Γηα ηε ζρέζε πνιηηηζηηθνχ εζληθηζκνχ θαη πνιηηηζηηθνχ δηεζληζκνχ βι.

Γξακκαηηθάθε -Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο Γηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηδησηηθφ

δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002, ζ. 26 επ. φπνπ θαη βηβιηνγξαθία.

391

Αληί πνιιψλ βι. Γξακκαηηθάθε – Αιεμίνπ Α., ηξαηή Α., Μνπακειεηδή Δ.,

Αλαγλσζηνπνύινπ Γ., Νφκηκε θαη παξάλνκε δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, Αλη.

άθθνπιαο 2001, Βνπδνύξε Γ., ηξαηή Α., Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν, άθθνπιαο 1999.

392

Γηα ηε Υάξηα ησλ Αζελψλ, βι. Le Corbusier, H Υάξηα ησλ Αζελψλ, Τςηινλ,

Αζήλα 1987, κε εηζαγσγή Γ. εκαηνθνξίδε, Δπίκεηξν γηα ηελ ειιεληθή έθδνζε Γ.

Καλδύιε θαη Α. Πξνβειιέγγηνπ, θαη Πξννίκην J. Giraudoux. Ζ Υάξηα ησλ

Αζελψλ, έθθξαζε ηνπ κνληέξλνπ θηλήκαηνο, θιείλεη ην κήλπκά ηεο γηα ηελ ηζηνξηθή

θιεξνλνκηά ησλ πφιεσλ ζηηο εμήο πξνηάζεηο:

172

Σν 1960 είρε ήδε σξηκάζεη ε πεπνίζεζε φηη «Ο πινχηνο απηφο δελ αλήθεη κνλάρα

ζηα έζλε εθείλα πνπ ζήκεξα είλαη ζεκαηνθπιαθέο ηνπο αιιά απνηειεί ηκήκα ηεο

θνηλήο θιεξνλνκηάο ηεο αλζξσπφηεηαο»393

, ελψ ην 1964 ν γεληθφο δηεπζπληήο ηεο

UNESCO René-Maheu δήισλε φηη «είηε ρξεσλφκαζηε απέλαληη ζην κέιινλ ηελ

επζχλε ηνπ λα αθήζνπκε λα ραζεί ζηγά ζηγά έλα κεγάιν κέξνο απφ καξηπξίεο

παιαηψλ πνιηηηζκψλ θαη αξλνχκαζηε έηζη ηε δπλαηφηεηα ζηηο επεξρφκελεο γελεέο λα

γλσξίζνπλ ηα έξγα πνπ ην παξειζφλ καο θιεξνδφηεζε ζπζηάδνληάο ηα ζηε γνεηεία

ηεο κεζπζηηθήο θαη ππεξνπηηθήο πεξηπέηεηαο ελφο θαηλνχξγηνπ θφζκνπ πνπ ζάηαλ ε

άξλεζε ηνπ παιαηνχ. Δίηε δερφκαζηε ηελ αξρή ηεο αλζξψπηλεο ζρέζεο ζην ρξφλν θαη

ην ρψξν θαη κ' έλα λέν πλεχκα, κπαίλνπκε θη εκείο κέζα ζηελ αιπζίδα ηεο ηζηνξίαο,

γλσξίδνληαο πσο δνχκε ζε κηα επνρή πνπ δελ έρεη πηα αλάγθε λα θαηαζηξέθεη γηα λα

δεκηνπξγήζεη, πνπ είλαη απφιπηα ηθαλή λα πεξηιάβεη ζηα πην ηνικεξά κειινληηθά ηεο

πξνγξάκκαηα ην ζεβαζκφ ηεο θιεξνλνκηάο ηνπ παξειζφληνο, θαη πνπ δηαζέηεη ηα

κέζα εθείλα πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ ην ζεκεξηλφ άλζξσπν ζην δηάινγφ ηνπ κε ηα

κεγάια έξγα ησλ πξνεγνπκέλσλ ηνπ»394

.

Ο θχθινο απηφο νινθιεξψζεθε κε ην Β' Γηεζλέο πλέδξην ησλ Αξρηηεθηφλσλ θαη ησλ

Σερληθψλ ησλ Ηζηνξηθψλ κλεκείσλ ην 1964, πνπ θαηέιεμε ζηε δηαηχπσζε κηαο

1. νη αξρηηεθηνληθέο αμίεο πξέπεη λα δηαθπιάζζνληαη (κεκνλσκέλα θηίζκαηα ή αζηηθά

ζχλνια),

2. ζα δηαθπιαρζνχλ αλ είλαη έθθξαζε ελφο πεξαζκέλνπ πνιηηηζκνχ θαη αλ

αληαπνθξίλνληαη ζε έλα γεληθφ ζπκθέξνλ,

3. αλ ε δηαηήξεζή ηνπο δελ ζπλεπάγεηαη ζπζία ησλ πιεζπζκψλ πνπ δηαβηψλνπλ ζε

αλζπγηεηλέο ζπλζήθεο,

4. αλ είλαη δπλαηφλ λα δηνξζσζεί κε ξηδηθά κέηξα ε δεκηά απφ ηελ παξνπζία ηνπο: γηα

παξάδεηγκα, κε εθηξνπή δσηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο θπθινθνξίαο ή αθφκα θαη κε ηε

κεηαθίλεζε θεληξηθψλ ζεκείσλ πνπ ζεσξνχληαλ κέρξη ηψξα ακεηαθίλεηα,

5. νη ηξψγιεο γχξσ απφ ηα ηζηνξηθά κλεκεία ζα γθξεκηζζνχλ, θαη απηφ ζα είλαη

επθαηξία γηα λα δεκηνπξγεζνχλ επηθάλεηεο πξαζίλνπ,

6. ε ρξήζε ξπζκψλ ηνπ παξειζφληνο, κε πξφθαζε ηελ αηζζεηηθή, ζηα θαηλνχξγηα

νηθνδνκήκαηα πνπ ρηίδνληαη ζηηο ηζηνξηθέο δψλεο έρεη νιέζξηεο ζπλέπεηεο. Ζ

δηαηήξεζε ηέηνησλ ζπλεζεηψλ ή ε εηζαγσγή ηέηνησλ πξσηνβνπιηψλ δελ ζα γίλεηαη

δεθηή κε θακηά κνξθή.

393

Άπνςε ηνπ Veronese V. πνπ δηαηππψζεθε ζηηο 8.3.1960, ζηελ έθθιεζε γηα ηε

δηάζσζε ηεο Ννπβίαο. Γηα ην δήηεκα απηφ βι. Α. Μαλνπνε-Βαθαινπνύινπ, Ζ

πξνζηαζία ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ ζηελ Οπγγαξία, Αλάηππν απφ ηνλ Ζ΄ ηφκν ηεο

Δπηζηεκνληθήο Δπεηεξίδαο ηεο Πνιπηερληθήο ρνιήο, Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ,

Θεζζαινλίθε 1982, ζ. 212.

394

Βι. Μαλνύζε- Βαθαινπνύινπ Α., αλσηέξσ, ζ. 212.

173

δηαθήξπμεο κε δηεζλή πξνζαλαηνιηζκφ ζρεηηθά κε ηηο αλαζθαθέο, ηηο αλαζηειψζεηο

θαη ηε ζπληήξεζε ησλ κλεκείσλ, ηε Υάξηα ηεο Βελεηίαο395

.

Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά απνηέιεζε αληηθείκελν δηεζλνχο δηαιφγνπ, ν νπνίνο

θαηέιεμε ζηελ ππνγξαθή δηεζλψλ ζπκβάζεσλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ. Παξά ην γεγνλφο φηη ε Γηεζλήο Κνηλφηεηα αθππλίζζεθε ακέζσο ζρεδφλ

κεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν, ζηελ Διιάδα νη δηεζλείο ζπκβάζεηο γηα ηελ

πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο έγηλαλ εζσηεξηθφ δίθαην απφ ηηο αξρέο ηεο

δεθαεηίαο ηνπ ’80.

Πξέπεη βέβαηα λα αλαθεξζεί φηη ε Διιάδα θχξσζε αξρηθά ηελ Δπξσπατθή

Μνξθσηηθή χκβαζε (λ.δ. 4194/1961), ε νπνία είλαη κία γεληθή επξσπατθή

κνξθσηηθή ζχκβαζε ζην πιαίζην ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, κε ζθνπφ ηελ πξνα-

γσγή ηεο κειέηεο ησλ γισζζψλ, ηεο ηζηνξίαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ησλ

ζπκβαιινκέλσλ κεξψλ, θαζψο θαη ηνπ θνηλνχ πνιηηηζκνχ. ην άξζ. 5 ηεο ζχκβαζεο

απηήο νξίδεηαη φηη «Έθαζηνλ πκβαιιφκελνλ Μέξνο ζέιεη ζεσξήζεη πάληα ηα αληη-

θείκελα ηα παξνπζηάδνληα επξσπατθήλ πλεπκαηηθήλ αμίαλ θαη επξηζθφκελα ππφ ηνλ

έιεγρφλ ηνπ σο απνηεινχληα αλαπφζπαζηνλ κέξνο ηεο θνηλήο πλεπκαηηθήο

θιεξνλνκηάο ηεο Δπξψπεο θαη ζέιεη ιάβεη φια ηα αλαγθαία κέηξα δηα ηελ

πξνζηαζίαλ ησλ θαη ηελ δηεπθφιπλζηλ φπσο θαηαζηψζη ηαχηα πξνζηηά».

Με ηε ζχκβαζε απηή δφζεθαλ κεξηθέο γεληθέο θαηεπζχλζεηο ζηε Γηεζλή Κνηλφηεηα.

Γηα ηελ Διιάδα, ε θχξσζε απηήο ηεο ζχκβαζεο απνηειεί ην πξψην βήκα πξνο έλα

επξσπατθφ επίπεδν πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ ειιεληθή έλλνκε

ηάμε επεξεάζζεθε ζεκαληηθά απφ ην θαζεζηψο πξνζηαζίαο ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ

γηα ηα δηάθνξα πνιηηηζηηθά αγαζά κέζσ ηεο λνκνινγίαο, ε νπνία ιφγσ θαη ησλ θελψλ

ηεο λνκνζεζίαο κέρξη ηελ ςήθηζε ηνπ λ. 3028/02 έζπεπδε λα επηθαιεζζεί ηηο

395

Ζ Υάξηα ηεο Βελεηίαο, πνπ νινθιήξσζε, ζπκπιήξσζε αιιά θαη αλέηξεςε ζεκεία

ηεο Υάξηαο ησλ Αζελψλ, άζθεζε ζε παγθφζκηα θιίκαθα ηεξάζηηα επηξξνή δηφηη:

1. ηειεηνπνίεζε ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο δηαηήξεζεο ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ πνπ

μεράζζεθαλ ή αιινηψζεθαλ θαηά ηελ επνρή πνπ αθνινχζεζε ην Β παγθφζκην

πφιεκν,

2. πξνζδηφξηζε κηα κέζνδν πξνζαξκνζκέλε ζηηο λέεο απαηηήζεηο παξάιιεια κε κε

απζηεξή ζεσξία,

3. ζπλέβαιε ζηελ επεμεξγαζία κηαο εληαίαο δηεζλνχο πνιηηηθήο ζηνλ ην-κέα ηεο

πξνζηαζίαο ησλ κλεκείσλ.

174

ξπζκίζεηο ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ ψζηε λα επηηχρεη ηελ πξνζηαζία ζεκαληηθψλ

πνιηηηζηηθψλ ζεζαπξψλ θαη κλεκείσλ, ζπλφισλ ή ηζηνξηθψλ ηφπσλ.

Οη δηεζλείο ζπκβάζεηο396

Ζ χκβαζε ηνπ Παξηζηνχ ηεο 17.11.1970 ζρεηηθά κε «ηα ιεπηέα κέηξα γηα ηελ

απαγφξεπζηλ θαη παξεκπφδηζηλ ηεο παξαλφκνπ εηζαγσγήο, εμαγσγήο θαη

κεηαβηβάζεσο ηεο θπξηφηεηνο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ» (λ. 1103/80) θπξψζεθε

πξψηε. Ζ ζχκβαζε απηή ππνγξάθεθε ζηα πιαίζηα ηεο Γεληθήο Γηαζθέςεσο ηεο

Οξγάλσζεο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηελ Δθπαίδεπζε, ηελ Δπηζηήκε θαη ηε

Μφξθσζε (UNESCO).

ηε ζπλέρεηα, ην Φεβξνπάξην ηνπ 1981, θπξψζεθαλ θαηά ζεηξά:

1. Ζ Γηεζλήο χκβαζε ηεο Υάγεο ηεο 14/5/1954 «πεξί πξνζηαζίαο ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ελ πεξηπηψζεη ελφπινπ ζπξξάμεσο κεηά ηνπ Καλνληζκνχ

εθηειέζεσο απηήο, ηνπ Πξσηνθφιινπ θαη ησλ ππ’ αξ. Η, II θαη III απνθάζεσλ ηεο

Γηαζθέςεσο» (λ. 1114/81397

. Καη ε ζχκβαζε απηή ππνγξάθεθε ζηα πιαίζηα ηεο

UNESCO, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ ζε πεξίπησζε έλνπιεο ζχξξαμεο, νη νπνίεο είραλ αξρηθά ζεζπηζζεί κε ηηο

ζπκβάζεηο ηεο Υάγεο ηνπ 1899 θαη 1907 θαη ην χκθσλν ηεο Οπάζηγθηνλ ηνπ

1935398

.

396

. Γηα ηηο ζπκβάζεηο απηέο βι. Efstathiades C., La protection des biens culturels en

cas de conflit armé et la convention de la Haye du 14 Mai 1954, ζην Etudes de Droit

international III, Athènes 1959, ζ. 395, Roucounas E., Aspects juridiques de la

protection de Patrimoine Mondial Culturel, RHDI, 1972, ζ. 42 επ., Sierosrewski W.,

Les origines et les principes de la Convention de 1970 sur les mesures à prendre pour

empêcher l' exportation, l'importation et le transfert illicites des biens culturels,

Ann.A.A.A. 1974, ζ. 63 επ., Κόλζνια Νη., Ζ δηεζλήο πξνζηαζία ηεο παγθφζκηαο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Παπαδήζεο, 1995, Γξακκαηηθάθε Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο

δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηδησηηθφ δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο

Θεζζαινλίθε, 2002, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία, Βνπδνύξε Γ., ηξαηή Α.,

αλσηέξσ.

397

. 198. Nguyen QuocDihn, A. Pellet, Droit International Public, LGDJ 1987, ζ.

845.

398

. Πξννίκην χκβαζεο ΦΔΚ Α 6 Ν. 1114/81, ζ. 53.

175

2. Ζ Γηεζλήο χκβαζε ηνπ Παξηζηνχ ηεο 23/11/72 γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο

Παγθνζκίνπ Πνιηηηζηηθήο θαη Φπζηθήο Κιεξνλνκηάο (λ. 1126/81), πνπ έγηλε θαη

απηή ζην πιαίζην ηεο UNESCO.

3. Ζ Γηεζλήο χκβαζε ηνπ Λνλδίλνπ ηεο 6/5/69 γηα ηελ πξνζηαζία ηεο

Αξραηνινγηθήο Κιεξνλνκηάο, ζην πιαίζην ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο (λ. 1127/81)

4. Ζ χκβαζε γηα ηελ πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο ηεο Δπξψπεο

(Γξαλάδα 1985) (λ. 2039/1992)

πσο θαίλεηαη απφ ηα πξννίκηα ησλ δηεζλψλ απηψλ ζπκβάζεσλ, βαζηθφο ζθνπφο

φισλ είλαη ε δηάδνζε θαη εδξαίσζε ηεο ηδενινγίαο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε

πξνζηαζία, ε δηαηήξεζε, ε αληαιιαγή, ν ζεβαζκφο ηνπ θάζε θξάηνπο γηα ηα

πνιηηηζηηθά αγαζά απνηεινχλ βαζηθφ ζηνηρείν ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο πλεπκαηηθήο

θαιιηέξγεηαο ησλ ιαψλ φινπ ηνπ θφζκνπ399

. ηηο ζπκβάζεηο απηέο ζεσξείηαη

δεδνκέλε κία δηεζλήο ηδενινγία, κία ζπιινγηθή εζηθή θαη κία ππνρξέσζε ζεβαζκνχ

ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ησλ άιισλ εζλψλ πνπ εθθξάδεηαη κέζα απφ εζηθέο

αξρέο δηεζλψο αλαγλσξηζκέλεο. ζεσξείηαη αθφκα δεδνκέλνο ν θίλδπλνο πνπ

πθίζηαληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά γηα δηαθφξνπο ιφγνπο θαη ε αλάγθε λα αλαιάβεη

ηελ πξνζηαζία ηνπο θαη ε δηεζλήο θνηλφηεηα.

Κχξηνη πξσηαγσληζηέο ηεο δηεζλνχο απηήο επαηζζεηνπνίεζεο κέρξη ζήκεξα ππήξμαλ,

φπσο είδακε, ε UNESCO θαη ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο. Σν πκβνχιην ηεο

Δπξψπεο κάιηζηα πξνρψξεζε ζε κία Δπξσπατθή Πνιηηηζηηθή Γηαθήξπμε, ζην

Βεξνιίλν, ζηηο 23-5/5/1984.

Οη νξηζκνί ησλ πνιηηηζηηθώλ αγαζώλ θαηά ην δηεζλέο δίθαην

Γηα ηελ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ έρνπλ δνζεί δεθάδεο νξηζκνί κε πνιπζχλζεην

πεξηερφκελν. Πξηλ θζάζνπκε λα κηιάκε ζηηο κέξεο καο γηα πνιηηηζηηθά

δηθαηψκαηα400

, ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζζεί ηη πεξηιακβάλεη ε έλλνηα απηή. Σν πξφβιε-

399

. 200. Ν. 1103/80, ΦΔΚ Α 297, ζ. 259, Ν. 1127/81, ΦΔΚ Α 32, ζ. 335, Ν. 1126,

ΦΔΚ Α 32, ζ. 327-8.

400

Valadier Ρ., Les droits culturels dans la société contemporaine, ζην ζπιινγηθφ

έξγν Pour une politique européenne de la culture, αλσηέξσ, ζ. 15 επ. Γηα κηα

ηππνινγία ησλ Πνιηηηζκηθψλ ή Πνιηηηζηηθψλ Γηθαησκάησλ βι. Rigobello A., Droits

Culturels et Identité Européenne, ζην ίδην ζπιινγηθφ έξγν, ζ. 46 επ.

176

κα είλαη νμχηαην ιφγσ ηεο πνιιαπιφηεηαο ηεο πνιηηηζκηθήο ζχλζεζεο ησλ θξαηψλ.

Έηζη, ελψ παιαηφηεξα ν πνιηηηζκφο ζπλδένηαλ θπξίσο κε ηελ εζληθή πξνέιεπζε θαη

ηελ εζληθή θπξηαξρία401

, ζήκεξα ζπλδέεηαη κε ηελ θαηνρχξσζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ

δηαθφξσλ πνιηηηζηηθψλ ελνηήησλ θαη κεηνλνηήησλ πνπ ζπλζέηνπλ ην ράξηε ησλ

ζπγρξφλσλ θξαηψλ402

. Αλ ν θαζνξηζκφο ηνπ πνιηηηζκνχ είλαη έλα ηνικεξφ

εγρείξεκα, ηα επηκέξνπο πνιηηηζηηθά αγαζά πξνζδηνξίδνληαη κε κεγαιχηεξε επρέξεηα.

Παξά ηαχηα αθφκε θαη ζε επίπεδν δηεζλψλ ζπκβάζεσλ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά

αληηπαξαηίζεληαη κε ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ή ηα πνιηηηζηηθά δηθαηψκαηα.

ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ αλαθέξζεθαλ, πεξηέρνληαη κία ζεηξά νξηζκνί ζρεηηθά κε

ηα πξνζηαηεπφκελα πνιηηηζηηθά αγαζά, ή ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Παξνπζηάδεη

ελδηαθέξνλ ε εμέηαζή ηνπο θαη αθνινχζσο ν ζπζρεηηζκφο ηνπο κε ηηο αληίζηνηρεο

δηαηάμεηο ησλ εζληθψλ λνκνζεζηψλ.

Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ν νξηζκφο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ δελ απαληάηαη εληαίνο

νχηε ζηηο πνιιαπιέο ζπζηάζεηο ή ζηηο ζπκβάζεηο πνπ έρνπλ ζπλαθζεί, νχηε ζηηο

εζσηεξηθέο λνκνζεζίεο ησλ θξαηψλ403

.

Οη εκπεηξνγλψκνλεο ζεσξνχλ φηη ε αληηκεηψπηζε ηεο ελλνίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ πξέπεη λα γίλεηαη κε γεληθεχζεηο θαη κε εκπεηξηθνχο ηξφπνπο δηαπηζηψζεσο

ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ θαη φρη λα απηνδεζκεχνληαη νη λνκνζεζίεο κε άθακπηνπο

401

Domenach J. M., Souveraineté Politique et Identité Culturelle, ζην ζπιινγηθφ

έξγν Pour une politique européenne de la culture, αλσηέξσ, ζ. 29 επ., Μαληηάθε Α.,

Σν λφεκα ηεο θπξηαξρίαο θαη ηνπ πληάγκαηνο ελψπηνλ ηεο Παγθνζκηνπνίεζεο, ζε

Σν δίθαην κπξνζηά ζηελ πξφθιεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, Καδάθνπ Α. (επ),

άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002, ζ. 69 επ. πνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

402

Δλδεηθηηθά πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη αλακθίβνια ηα κνπζνπικαληθά κλεκεία

ραίξνπλ επηκεινχο πξνζηαζίαο ζηελ Σνπξθία ζε αληίζεζε κε ηα βπδαληηλά, κε

ζπγθινληζηηθφ παξάδεηγκα πνιηηηζκηθνχ βηαζκνχ ηελ ηχρε ηεο Αγίαο νθίαο. Ζ

ηαθηηθή απηή δελ ραξαθηεξίδεη κφλν ην ηνπξθηθφ θξάηνο. Ζ ρψξα καο, αλ θαη φρη ζε

αλάινγν βαζκφ, πεξηθξφλεζε γηα θαηξφ ηα κνπζνπικαληθά κλεκεία ηεο

Σνπξθνθξαηίαο. Σν θαηλφκελν έρεη δηεζλέο ραξαθηήξα θαη εληείλεηαη φηαλ ππάξρνπλ

αληηηηζέκελα πνιηηηζηηθά ζπκθέξνληα.

403

Τιηθφ γηα κηα ζπγθξηηηθή κειέηε πεξηέρεη ε έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο Πνιηηηζκνχ θαη

Δθπαηδεχζεσο ηεο Δπξσπατθήο Κνηλνβνπιεπηηθήο πλειεχζεσο, Conseil de l'Europe,

Assemblée Parlementaire, Doc. 4200-F, Patrimoine Culturel Subaquatique,

Strasbourg 1978, θαη Ρνύθνπλα Δ., Πνιηηηζηηθά αγαζά ζην βπζφ ηεο ζαιάζζεο,

ΔΓΓΓ 1979, ζ. 10.

177

νξηζκνχο, κε ζπλέπεηα λα αθήλνπλ αθάιππηα νξηζκέλα αγαζά πνπ ελδερνκέλσο

κπνξεί θάπνηε λα ζεσξεζνχλ άμηα πξνζηαζίαο404

. Δρεη επηρεηξεζεί κηα

θαηεγνξηνπνίεζε ησλ κεζφδσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ν λνκνζέηεο 405

κε βάζε ην θαηά

πφζνλ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά απαξηζκνχληαη σο numerus clauses, ή θαηαηάζζνληαη ζε

θαηεγνξίεο κε γεληθή πεξηγξαθή ηνπ είδνπο ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ πξνζηαηεχνληαη, ή

ηέινο κε ηε δεκηνπξγία θαηαιφγσλ ζπγθεθξηκέλσλ αληηθεηκέλσλ θαζψο θαη ε κηθηή

κέζνδνο πνπ επηρεηξεί έλαλ νξηζκφ ν νπνίνο ζπλνδεχεηαη κε απαξίζκεζε

πνιηηηζηηθψλ αληηθεηκέλσλ. Παξαηεξείηαη φηη ε ειιεληθή λνκνινγία δελ ζηέθεηαη ζε

ηέηνηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη θάλεη ρξήζε ησλ φξσλ ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ

ελφςεη ηνπ εθάζηνηε πξνζηαηεπφκελνπ αγαζνχ.

Ζ έλλνηα ηνπ αξραηνινγηθνύ αληηθεηκέλνπ

Σν άξζ. 1 ηνπ λ. 1127/81 πνπ θπξψλεη ηε χκβαζε ηνπ Λνλδίλνπ νξίδεη φηη «Γηα ηνπο

ζθνπνχο απηήο ηεο πκβάζεσο φια ηα επξήκαηα θαη αληηθείκελα ή παλ άιιν ίρλνο

αλζξψπηλεο ππάξμεσο ην νπνίνλ καξηπξεί δη’ επνράο θαη πνιηηηζκνχο, δηα ηνπο

νπνίνπο αλαζθαθαί ή αλαθαιχςεηο είλαη ε θπξία ή κία εθ ησλ θπξίσλ πεγψλ ηεο

επηζηεκνληθήο πιεξνθνξήζεσο, ζα ζεσξνχληαη σο αξραηνινγηθά αληηθείκελα».

Ο νξηζκφο απηφο ηνπ αξραηνινγηθνχ αληηθεηκέλνπ είλαη επξχηαηνο θαη ζπλδέεη ηελ

ηδηφηεηα ηνπ αξραηνινγηθνχ αληηθεηκέλνπ κε ηελ «αλαζθαθή θαη αλαθάιπςε»,

δειαδή κε ηελ παιαηφηεηα πνπ είλαη ηέηνηνπ είδνπο, ψζηε ε πξνζέγγηζε ησλ

δηαθφξσλ αληηθεηκέλσλ λα ζπλδέεηαη κε επηζηακέλεο έξεπλεο θαη λα κελ είλαη

απηνλφεηε.

Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ηεο ζπγθεθξηκέλεο

δηεζλνχο ζχκβαζεο ζηελ νπνία πξνέβε ην ηΔ406

.

404

Βι. Ρνύθνπλα Δ., αλσηέξσ, ζ. 10.

405

Γξακκαηηθάθε - Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη

δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002, ζ. 20 επ. φπνπ θαη βηβιηνγξαθία.

406

. ηΔ (Οι) 2300/1997 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«8. Δπεηδή, ζην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο 1975 νξίδνληαη ηα εμήο : "1.

Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζηλ ηνπ

Κξάηνπο. Σν Κξάηνο ππνρξενχηαη λα ιακβάλε ηδηαίηεξα πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά

κέηξα πξνο δηαθχιαμηλ απηνχ ... 6. Σα κλεκεία θαη αη παξαδνζηαθαί πεξηνραί θαη

178

ζηνηρεία ηεινχλ ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπ Κξάηνπο. Νφκνο ζέιεη, νξίζεη ηα αλαγθαία

πξνο πξαγκαηνπνίεζηλ ηεο πξνζηαζίαο ηαχηεο πε ξηνξηζηηθά ηεο ηδηνθηεζίαο κέηξα,

σο θαη ηνλ ηξφπνλ θαη ην είδνο ηεο απνδεκηψζεσο ησλ ηδηνθηεηψλ". Με ηηο δηαηάμεηο

απηέο ηνπ πληάγκαηνο θαζηεξψλεηαη εηδηθψο, ην πξψηνλ, απμεκέλε πξνζηαζία ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, δειαδή ησλ κλεκείσλ θαη ινηπψλ ζηνηρείσλ πνπ

πξνέξρνληαη απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη ζπλζέηνπλ ηελ ηζηνξηθήλ,

θαιιηηερληθήλ, ηερλνινγηθήλ θαη ελ γέλεη πνιηηηζηηθήλ θιεξνλνκίαλ ηεο Υψξαο. Ζ

πξνζηαζία απηή πεξηιακβάλεη κεηαμχ άιισλ ηε δηαηήξεζε ησλ ελιφγσπνιηηηζηηθψλ

ζηνη ρείσλ ζην δηελεθέο. Δμ άιινπ, θαηά ην άξζξν 50 ηνπ Κ.Ν. 5351/1932 "πεξί

αξραηνηήησλ" (π.δ/γκα 9/24.8.1932, ΦΔΚ 275 Α') "απαγνξεχηαη άλεπ αδείαο ηνπ

Τπνπξγνχ ηεο Παηδείαο", (ήδε Πνιηηηζκνχ) "ή πιεζίνλ αξραίσλ επηρείξεζηο έξγνπ

δπλακέλνπ λα βιάςε απηά ακέζσο ή εκκέζσο" (πεξ. 2) θαζψο θαη "νηαδήπνηε

εξγαζία επί θηηξίσλ ή ιεηςάλσλ ή εξεηπίσλ αξραίσλ θαη αλ έηη δελ επηθέξεη δεκίαλ

ηηλα" (πεξ. 3). Καηά ηελ έλλνηα ησλ πην πάλσ δηαηάμεσλ, θαη δε ησλ δηαηάμεσλ ηνπ

αξραηνινγηθνχ λφκνπ, εξκελεπφκελσλ ελφςεη ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ πνπ

ήδε παξαηέζεθαλ, θαη' αξρήλ επηβάιιεηαη ζηε Γηνίθεζε ε ιήςε παληφο κέηξνπ,

θξηλνκέλνπ αξκνδίσο σο πξνζθφξνπ, γηα ηελ πξνζηαζίαλ ησλ αξραίσλ κλεκείσλ, ε

νπνία, θαηά πεξίπησζε, θαη αλαιφγσο ηεο θχζεο ησλ κλεκείσλ, κπνξεί λα

πεξηιακβάλεη θαη ηε δηαηήξεζή ηνπο ζηνλ ηφπν πνπ επξέζεζαλ. ε πεξίπησζε φκσο

θαηαζθεπήο κεγάισλ ηερληθψλ έξγσλ κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηε Υψξα θαη ηελ Δζληθή

Οηθνλνκία, δελ απνθιείεηαη λα επηηξαπεί απφ ηε δηνίθεζε ε παξηζηάκελε σο

απνιχησο αλαγθαία γηα ηελ εθηέιεζε ηνπ έξγνπ κεηαθνξά ζπγθεθξηκέλνπ κλεκείνπ

ζε άιιν ηφπν απφ εθείλνλ ζηνλ νπνίν βξέζεθε, αλαιφγσο ηνπ είδνπο θαη ηεο

ζεκαζίαο ηνπ κλεκείνπ, δνζέληνο φηη ε θαηαζθεπή έξγσλ ηεο σο άλσ εκβειείαο

απνηειεί επίζεο ζπληαγκαηηθψο πξνζηαηεπηέα αμία (άξζξν 106 παξ. 1 ηνπ

πληάγκαηνο). ηελ πεξίπησζε απηή, φηαλ δειαδή γηα ηελ θαηαζθεπή έξγνπ

κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηελ Δζληθή Οηθνλνκία απαηηείηαη ε κεηαθίλεζε αξραίνπ

κλεκείνπ, ζηε δηνίθεζε (θαη εηδηθφηεξα ζηνλ Τπνπξγφ Πνιηηηζκνχ) απφθεηηαη, κεηά

απφ εθηίκεζε ηεο γλψκεο ησλ αξκνδίσλ ηερληθψλ νξγάλσλ, φπσο είλαη θαη' εμν- ρήλ

πξνθεηκέλνπ πεξί αξραηνηήησλ ην Κεληξηθφ Αξραηνινγηθφ πκβνχιην, λα ζηαζκίζεη

ηελ αλάγθε αθελφο ηεο θαηαζθεπήο ηνπ έξγνπ θαη αθεηέξνπ ηεο κεηαθίλεζεο ηνπ

αξραίνπ κλεκείνπ, πεξαηηέξσ δε ελδερνκέλσο λα απνθαζίζεη αηηηνινγεκέλα θαη ηε

κεηαθνξά ηνπ κλεκείνπ ζε άιιν θαηάιιειν ρψξν, ππφ φξνπο θαη πξνυπνζέζεηο πνπ

δηαζθαιίδνπλ ηελ απνηξνπή βιάβεο ηνπ θαη ηε δηαηή εζή ηνπ σο ζηνηρείνπ ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο ηεο Υψξαο. Σα πην πάλσ δελ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηε

Γηεζλή χκβαζε ησλ Παξηζίσλ "δηά ηελ πξνζηαζίαλ ηεο Παγθνζκίνπ Πνιηηηζηηθήο

θαη Φπζηθήο θιεξνλνκίαο" πνπ θπξψζεθε κε ηνλ λ. 1126/1981, ΦΔΚ 32 η.Α' (άξζξα

4 θαη 5 ηεο χκβαζεο, ε νπνία, εηδηθφηεξα, επηβάιιεη πεξ. δ' ηνπ άξζξνπ 5 - ζηα

Κξάηε – Μέιε λα "πξνζπαζήζνπλ ελ ησ κέηξσ ηνπ δπλαηνχ" "λα ιάβνπλ ηα

θαηάιιεια λνκηθά, επηζηεκνληθά, ηερληθά, δηνηθεηηθά θαη νηθνλνκηθά κέηξα δηά ηνλ

πξνζδηνξηζκφλ, πξνζηαζίαλ, ζπληήξεζηλ, αμηνπνίεζηλ θαη επαλφξζσζηλ ηεο ελ ιφγσ

θιεξνλνκίαο"), νχηε ζην άξζξν 2 ηεο χκβαζεο ηνπ Λνλδίλνπ "δηά ηελ πξνζηαζίαλ

ηεο Αξραηνινγηθήο θιεξνλνκίαο" πνπ θπξψζεθε κε ηνλ λ. 1127/1981 (ΦΔΚ 32 η.Α'),

ην νπνίν άξζξν νξίδεη φηη : "Με ζθνπφλ ηελ δηαζθάιηζηλ ηεο πξνζηαζίαο ησλ κε

αλαθαιπθζέλησλ εηζέηη αληηθεηκέλσλ θαη πεξηνρψλ φπνπ θείληαη θξπκκέλα

αξραηνινγηθά αληηθείκελα, έθαζηνλ ζπκβαιιφκελνλ κέξνο αλαιακβάλεη λα ιάβε

ηνηαχηα κέηξα, θαζ' φζνλ είλαη ηνχην δπλαηφλ ψζηε : α) λα πεξηνξίζε θαη λα πξνζηα-

ηεχζε ζέζεηο θαη πεξηνράο αξραηνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο β) λα δεκηνπξγήζε

179

Ζ έλλνηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

χκθσλα κε ην άξζ. 1 ηεο χκβαζεο ηνπ Παξηζηνχ, πνπ θπξψζεθε κε ην λ. 1126/81,

σο «πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά» ζεσξνχληαη:

«Μλεκεία: αξρηηεθηνληθά έξγα, ζεκαληηθά έξγα γιππηηθήο θαη δσγξαθηθήο, έξγα

ή θαηαζθεπαί αξραηνινγηθνχ ραξαθηήξνο, επηγξαθαί, ζπήιαηα θαη ζχλνια έξγσλ

παγθνζκίνπ αμίαο απφ ηεο απφςεσο ηεο ηζηνξίαο, ηεο ηέρλεο ή ηεο επηζηήκεο.

χλνια νηθνδνκεκάησλ: νκάδεο θηηξίσλ κεκνλσκέλσλ ή ελνηήησλ (νηθηζκψλ)

ηα νπνία ιφγσ ηεο αξρηηεθηνληθήο ησλ, ηεο νκνηνγελείαο ησλ ή ηεο ζέζεσο ησλ έρνπλ

παγθφζκηνλ αμίαλ απφ ηεο απφςεσο ηεο ηζηνξίαο, ηεο ηέρλεο ή ηεο επηζηήκεο.

Σνπία: έξγα αλζξψπνπ ή ζπλδπαζκφο έξγσλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θχζεσο,

θαζψο θαη εθηάζεηο, πεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, αη νπνίαη

έρνπλ παγθφζκηνλ αμίαλ απφ απφςεσο ηζηνξηθήο, αηζζεηηθήο, εζλνινγηθήο θαη

αλζξσπνινγηθήο».

Ζ δηαηχπσζε ηνπ νξηζκνχ απηνχ πεξηιακβάλεη αλακθίβνια θάζε ηη πνπ ζα κπνξνχζε

λα ζεσξεζεί σο πνιηηηζηηθφ αγαζφ, πξάγκα πνπ είλαη εχινγν, εθφζνλ ε ζχκβαζε

ραξάζζεη γεληθέο γξακκέο πνιηηηθήο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο. Κνηλφ ζηνηρείν ησλ αγαζψλ απηψλ είλαη ε «παγθνζκηφηεηα» ηεο αμίαο

ηνπο, θάηη πνπ θπζηθά είλαη ηδηαίηεξα ππνθεηκεληθφ θαη απζαίξεην.

Δίλαη ελδηαθέξνλ λα επηζεκαλζεί φηη, κε ην άξζ. 11 ηεο ίδηαο ζχκβαζεο, πξνβιέπεηαη

απνγξαθή ησλ αγαζψλ ζε δχν θαηαιφγνπο, «ηνλ Καηάινγν Παγθνζκίνπ

Κιεξνλνκηάο» θαη «ηνλ Καηάινγν ηεο ελ θίλδπλν Παγθνζκίνπ Κιεξνλνκηάο».

Φπζηθά ε κε αλαγξαθή θάπνηνπ αγαζνχ ζ' απηνχο ηνπο θαηαιφγνπο (άξζ. 12) δελ

ζεκαίλεη φηη δελ έρνπλ παγθφζκηα αμία. θνπφο ησλ θαηαιφγσλ απηψλ είλαη ε

«ζπγθεθξηκελνπνίεζε θαη δηεπθφιπλζε ησλ νξγάλσλ πνπ πξνβιέπεη ε Γηεζλήο

χκβαζε».

Ζ έλλνηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο σο φξνο αξρηθά, σο εμεηδίθεπζε ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαηά ην χληαγκα ζηε ζπλέρεηα πηνζεηήζεθε απφ ηε

εθεδξηθάο δψλαο, δηά ηελ δηαηήξεζηλ ηεο πιηθήο καξηπξίαο, ε νπνία ζα απνηειέζε

αληηθείκελνλ εξεχλεο ππφ κεηαγελεζηέξσλ γελεψλ αξραηνιφγσλ".»

180

λνκνινγία ηνπ ηΔ πνιχ λσξίο407

. εηξά ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ επηθαινχληαη ηελ

πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαηά ην χληαγκα πξνδήισο ζχκθσλα κε

ηελ νξνινγία πνπ πηνζεηεί ε σο άλσ δηεζλήο ζχκβαζε408

. Δίλαη πξνθαλέο ζπλεπψο

φηη ηφζν ζε επίπεδν νξνινγίαο φζν θαη ζε επίπεδν νπζίαο ε λνκνινγία, πνιχ πξηλ

αλαθεξζεί ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ζην λ. 3028/02 ηελ πηνζέηεζε σο εμεηδίθεπζε

ηεο ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνύ αγαζνύ409

.

407

Βι. κεηαμχ άιισλ ηΔ 3893/1981, φπνπ ξεηά αλαθέξεηαη ζηελ ειιεληθή

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά σο εμήο:

«Οη δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 24 παξ. 1 (1975) θαζηεξψλνπλ γηα πξψηε θνξά,

απμεκέλε θξαηηθή πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ κλεκείσλ θαη

ζηνηρείσλ ηνπ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηα θηίξηα πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζζεί σο έξγα

ηέρλεο, κε ηελ έλλνηα φηη ην θξάηνο ππνρξενχηαη λα παίξλεη λνκνζεηηθά κέηξα γηα ηελ

εμαζθάιηζε ηεο δηαξθνχο πξνζηαζίαο ηνπο κε ζθνπφ ηε δηαηήξεζε ηεο Διιεληθήο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη γηα ηηο επφκελεο γελεέο.», φκνηα θαη ε ηΔ 3898/82

έθηνηε δε πάγηα θιπ.

408

Βι. κεηαμχ άιισλ ηελ πξφζθαηε ηΔ 727/2002 θαη ηε ηΔ 1822/2001 ζχκθσλα

κε ηηο νπνίεο (ηαπηφζεκα):

« 4. Δπεηδή κε ηηο σο άλσ δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο θαζηεξψλεηαη εηδηθψο απμεκέλε

πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, δειαδή ησλ κλεκείσλ θαη ινηπψλ

ζηνηρείσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη ζπλζέηνπλ ηελ

ηζηνξηθή, θαιιηηερληθή θαη ελ γέλεη ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο. Ζ

πξνζηαζία απηή ζπλίζηαηαη θαη' αξρήλ ζηε δηαηήξεζε ζην δηελεθέο αλαιινίσησλ

ηφζν ησλ παξαπάλσ κλεκείσλ θαη ζηνηρείσλ φζν θαη ηνπ ρψξνπ πνπ ηα πεξηβάιιεη,

ζπλεπάγεηαη δε δπλαηφηεηα επηβνιήο ησλ αλαγθαίσλ πξνο ην ζθνπφ ηνχην κέηξσλ

θαη πεξηνξηζκψλ ηεο ηδηνθηεζίαο. Οη πεξηνξηζκνί απηνί, εξεηδφκελνη ζην άξζξν 24

ηνπ πληάγκαηνο, κπνξεί κελ λα έρνπλ επξχηεξν πεξηερφκελν απφ ηνπο

επηηξεπφκελνπο δπλάκεη ηνπ άξζξνπ 17 ηνπ πληάγκαηνο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο

ηδηνθηεζίαο, φηαλ φκσο θαζηζηνχλ αδξαλή ή δεζκεχνπλ ππέξκεηξα ηελ ηδηνθηεζία

θαηά ηνλ πξννξηζκφ ηεο, δεκηνπξγείηαη ππνρξέσζε απνδεκηψζεσο ηνπ ζηγφκελνπ

ηδηνθηήηε, θαηά ηελ παξ. 6 ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο (βι. Δ 1097/1987

Οινκ.)».

Σε ηΔ 3066/2001 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«Δπηζεκαίλεηαη φηη νη πεξηνρέο απηέο έρνπλ ππνζηεί ηξνκαθηηθή αιινίσζε ιφγσ ηνπ

απαξάδεθηνπ θαζεζηψηνο δφκεζεο θαη φηη ε αιφγηζηε ηνπξηζηηθή εθκεηάιιεπζε έρεη

άξεη ηε δπλαηφηεηα ηεο νινθιεξσκέλεο αλαζθαθηθήο έξεπλαο θαη έρεη πξνθαιέζεη

εθηεηακέλε άκεζε θαη έκκεζε βιάβε ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, ζηεξψληαο ηνπο

απφ ηελ ελδεδεηγκέλε πξνζηαζία θαη αλάδεημε πνπ ζα εμαζθάιηδε ηελ ηζφξξνπε

ζπλχπαξμε θπζηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο».

409

χκθσλα κε ηνλ Ρνύθνπλα Δ., αλσηέξσ, ζ. 11 θαη 30, «ν φξνο biens culturels,

cultural property, έρεη επηθξαηήζεη. Αθφκε θαη ζε ζρέδην λφκνπ πνπ απέβιεπε ζε

ηξνπνπνίεζε ηεο λνκνζεζίαο πεξί αξραηνηήησλ επί Τπνπξγίαο Κ. Σξππάλε είρε

ιεθζεί ππφςε ε ζεκεηνινγηθή απηή εμέιημε, ήδε απφ ηνλ ηίηιν πνπ ήηαλ «Πεξί

181

Άιινο νξηζκφο δίδεηαη ζηε ζχκβαζε γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζε

πεξίπησζε ελφπινπ ζπξξάμεσο, ε νπνία θπξψζεθε κε ην λ. 1114/81. Δηδηθφηεξα, ην

άξζ. 1 ηεο ζχκβαζεο νξίδεη φηη ζεσξνχληαη «πνιηηηζηηθά αγαζά αζρέησο πξνο ηελ

πξνέιεπζίλ ησλ ή ηελ ηδηνθηεζίαλ ησλ;

α) Σα αγαζά, θηλεηά θαη αθίλεηα, ηα νπνία παξνπζηάδνπλ κεγάιν ελδηαθέξνλ δηα

ηελ πνιηηηζηηθήλ θιεξνλνκίαλ ησλ ιαψλ, φπσο ηα κλεκεία αξρηηεθηνληθήο, ηεο

ηέρλεο ή ηεο ηζηνξίαο, εθθιεζηαζηηθά ή θνζκηθά, νη αξραηνινγηθέο ηνπνζεζίεο, ηα

νηθνδνκηθά ζχλνια, ηα νπνία έηζη φπσο είλαη παξνπζηάδνπλ ελδηαθέξνλ ηζηνξηθφ ή

θαιιηηερληθφ, ηα έξγα ηέρλεο, ηα ρεηξφγξαθα, βηβιία θαη άιια αληηθείκελα θαιιη-

ηερληθνχ, ηζηνξηθνχ ή αξραηνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο, φπσο επίζεο αη επηζηεκνληθαί

ζπιινγαί θαη αη ζεκαληηθαί ζπιινγαί βηβιίσλ, αξρείσλ ή πηζηψλ αληηγξάθσλ

αγαζψλ, ηα νπνία πεξηγξάθνληαη θαησηέξσ.

β) Σα νηθνδνκήκαηα ησλ νπνίσλ θχξηνο θαη πξαγκαηηθφο ζθνπφο είλαη ε

δηαθχιαμηο ή ε έθζεζηο ησλ θηλεηψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ σο νξίδνληαη εηο ην

εδάθηνλ (α), φπσο ηα κνπζεία, νη κεγάιεο βηβιηνζήθεο, νη ρψξνη θπιάμεσο αξρείσλ,

φπσο επίζεο θαη ηα θαηαθχγηα ηα πξννξηδφκελα λα πξνζηαηεχζνπλ εηο πεξίπησζηλ

ελφπινπ ζπξξάμεσο ηα θηλεηά πνιηηηζηηθά αγαζά, ηα νξηδφκελα εηο ην εδάθηνλ (α).

γ) Σα θέληξα, ηα νπνία πεξηέρνπλ ζεκαληηθφλ αξηζκφλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ εθ

ησλ νξηδνκέλσλ εηο ηα εδάθηα (α) θαη (β) θαη νλνκάδνληαη «θέληξα πεξηέρνληα

κλεκεία».

Καη ν νξηζκφο απηφο είλαη επξχηαηνο, ν δε ηξφπνο πνπ δηαηππψλεηαη ζπλδέεηαη κε ην

ζθνπφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζχκβαζεο. Ζ ίδηα ζχκβαζε πξνβιέπεη (άξζ. 6) ραξαθηεξη-

ζκφ ησλ αγαζψλ απηψλ κε θάπνην δηαθξηηηθφ ζήκα.

Σέινο, άιινο νξηζκφο δίδεηαη ζηα πνιηηηζηηθά αγαζά ζηε χκβαζε ηνπ Παξηζηνχ

(θπξσηηθφο λ. 1103/80) γηα ηελ παξεκπφδηζε ηεο παξάλνκεο εηζαγσγήο, εμαγσγήο

θαη κεηαβίβαζεο ηεο θπξηφηεηαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ (άξζ. 1). χκθσλα κε ην

θείκελν ηεο ζχκβαζεο, ζεσξνχληαη σο πνιηηηζηηθά αγαζά «εθείλα ηα νπνία,

αξραηνηήησλ θαη ινηπψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ». Βι. επίζεο Κόλζνια Νη., Ζ δηεζλήο

πξνζηαζία ηεο παγθφζκηαο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Παπαδήζεο, 1995,

Γξακκαηηθάθε Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηδησηηθφ

δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002, φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία,

Βνπδνύξε Γ., ηξαηή Α., αλσηέξσ γηα ην ίδην δήηεκα θαη ζρεηηθν πξνβιεκαηηζκφ

γηα ηε ζρέζε ηεο έλλνηαο κε απηή ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

182

ζξεζθεπηηθά ή θνζκηθά, θαζνξίδνληαη πθ’ ελφο εθάζηνπ ησλ Κξαηψλ σο έρνληα

ζπνπδαηφηεηα δηα ηελ αξραηνινγίαλ, ηελ πξντζηνξίαλ, ηελ ηζηνξίαλ, ηελ θηινινγίαλ,

ηελ ηέρλελ ή ηελ επηζηήκελ θαη ηα νπνία αλήθνπλ εηο ηαο αθνινχζνπο θαηεγνξίαο

(αθνινπζεί αλαιπηηθή ελδεηθηηθή πεξηγξαθή)».

Απφ ην άξζ. 5 πξνβιέπεηαη ε θαηάξηηζε ελφο θαηαιφγνπ ησλ ζεκαληηθψλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, δεκνζίσλ θαη ηδησηηθψλ, ησλ νπνίσλ ε εμαγσγή ζα θαζηζηά

«αηζζεηψο πησρνηέξαλ ηελ εζληθήλ πνιηηηζηηθήλ θιεξνλνκίαλ». θνπφο ηνπ

θαηαιφγνπ απηνχ είλαη ε απνηειεζκαηηθφηεξε πξνζηαζία (βι. θαη άξζ. 6 γηα ηα

πηζηνπνηεηηθά εμαγσγήο).

Ζ έλλνηα ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο

Ζ χκβαζε γηα ηελ πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο ηεο Δπξψπεο γλσζηή

θαη σο ζχκβαζε ηεο Γξαλάδαο δίδεη ηνλ νξηζκφ ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο ζην

άξζ. 1 απηήο410

.

ηελ έλλνηα ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο πεξηιακβάλνληαη ηα εμήο αθίλεηα

αγαζά:

Α. ηα κλεκεία. Χο κλεκεία λννχληαη θάζε θαηαζθεπή ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ιφγσ

ηνπ ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθνχ

ηεο ελδηαθέξνληνο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ ή δηαθνζκεηηθψλ

ζηνηρείσλ, πνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπο.

Β. ηα αξρηηεθηνληθά ζχλνια. Χο αξρηηεθηνληθά ζχλνια λννχληαη νκνηνγελή

ζχλνια αζηηθψλ ή αγξνηηθψλ θαηαζθεπψλ, ζεκαληηθψλ ιφγσ ηνπ ηζηνξηθνχ,

αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθνχ ηνπο

ελδηαθέξνληνο, ζπλαθή κεηαμχ ηνπο ψζηε λα ζρεκαηίδνπλ ελφηεηεο, πνπ κπνξνχλ λα

νξηνζεηεζνχλ ηνπνγξαθηθά.

Γ. νη ηφπνη. Χο ηφπνη λννχληαη ζχλζεηα έξγα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θχζεο, ελ

κέξεη θηηζκέλα, ηα νπνία απνηεινχλ εθηάζεηο ηφζν ραξαθηεξηζηηθέο θαη νκνηνγελείο,

410

Δηδηθά γηα ηε χκβαζε ηεο Γξαλάδαο βι. Παπαθσζηαληίλνπ Α., Ζ χκβαζε ηεο

Γξαλάδαο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο θαη ην χληαγκα,

Νφκνο θαη Φχζε, 1/99 ζ. 47 επ.κε εθηελείο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη αλαθνξέο

ζηελ πξφζθαηε (ηφηε) ζηε λνκνινγία.

183

ψζηε λα κπνξνχλ λα νξηνζεηεζνχλ ηνπνγξαθηθά θαη ηα νπνία είλαη ζεκαληηθά ιφγσ

ηνπ ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, επηζηεκνληθνχ,

θνηλσληθνχ θαη ηερληθνχ ηνπο ελδηαθέξνληνο.

Ζ ζχκβαζε ηεο Γξαλάδαο έγηλε αθνξκή γηα ηελ έθδνζε ζεκαληηθψλ απνθάζεσλ απφ

ηα ειιεληθά δηθαζηήξηα κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε ηΔ (Οι) 2300/1997 γηα ην Εαγάλη411

411

ηΔ 2300/1997

«9. Δπεηδή, εμ άιινπ, κε ην λ. 2039/1992 θπξψζεθε ε χκβαζε ηεο Γξαλάδαο γηα ηελ

πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκίαο ηεο Δπξψπεο (ΦΔΚ 61 η.Α' -

αλαθνίλσζε γηα ηε ζέζε ηεο ζε ηζρχ απφ 1 επηεκβξίνπ 1992 ζην ΦΔΚ 114/1.7.1992

η.Α'). ην άξζξν 1 ηεο χκβαζεο απηήο νξίδεηαη φηη : "ηελ παξνχζα χκβαζε ζαλ

αξρηηεθηνληθή θιεξνλνκηά ζεσξείηαη φηη πεξηιακβάλεη ηα αθφινπζα αθίλεηα αγαζά :

Σα κλεκεία : θάζε θαηαζθεπή ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ιφγσ ηνπ ηζηνξηθνχ,

αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθνχ ηεο

ελδηαθέξνληνο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ ή δηαθνζκεηηθψλ

ζηνηρείσλ, πνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπο. Σα αξρηηεθηνληθά ζχλνια :

νκνηνγελή ζχλνια αζηηθψλ ή αγξνηηθψλ θαηαζθεπψλ, ζεκαληηθψλ ιφγσ ηνπ

ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ, επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ ή ηερληθν

ηνπο ελδηαθέξνληνο, ζπλαθή κεηαμχ ηνπο ψζηε λα ζρεκαηίδνπλ ελφηεηεο, πνπ λα

κπνξνχλ λα νξηνζεηεζνχλ ηνπνγξαθηθά. 3. Οη ηφπνη : ζχλζεηα έξγα ηνπ αλζξψπνπ

θαη ηεο θχζεο, ελ κέξεη θηηζκέλα, ηα νπνία απνηεινχλ εθηάζεηο ηφζν

ραξαθηεξηζηηθέο θαη νκνηνγελείο, ψζηε λα κπνξνχλ λα νξηνζεηεζνχλ ηνπνγξαθηθά

θαη ηα νπνία είλαη ζεκαληηθά ιφγσ ηνπ ηζηνξηθνχ, αξραηνινγηθνχ, θαιιηηερληθνχ,

επηζηεκνληθνχ, θνηλσληθνχ θαη ηερληθνχ ηνπο ελδηαθέξνληνο" θαη ζην άξζξν 3 απηήο

φηη : "Κάζε ζπκβαιιφκελνο ππνρξεψλεηαη : 1. λα θαζηεξψζεη έλα λνκηθφ

θαζεζηψοπξνζηαζίαο ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκίαο 2. λα εμαζθαιίζεη, κέζα ζ'

απηφ ην λνκηθφ πιαίζην θαη αλάινγα κε ηα ηδηαίηεξα γηα θάζε Κξάηνο ή πεξηθέξεηα

κέηξα, ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ, ησλ αξρηηεθηνληθψλ ζπλφισλ θαη ησλ ηφπσλ".

Πεξαηηέξσ, ζην άξζξν 4 ηεο ίδηαο χκβαζεο νξίδεηαη φηη : "Κάζε ζπκβαιιφκελνο

ππνρξεψλεηαη : 1. λα ζέζεη ζε εθαξκνγή, κε βάζε ηε λνκηθή πξνζηαζία ησλ

ζρεηηθψλ αθηλήησλ, θαηάιιειεο δηαδηθαζίεο ειέγρνπ θαη αδεηψλ 2. λα θξνληίζεη ψζηε

ηα πξνζηαηεπφκελα αθίλεηα λα κελ αιινησζνχλ, εξεηπσζνχλ ή θαηεδαθηζηνχλ. Γη'

απηφλ ην ζθνπφ, θάζε ζπκβαιιφκελνο ππνρξεψλεηαη, εάλ δελ ην έρεη ήδε θάλεη, λα

εηζαγάγεη ζηε λνκνζεζία ηνπ δηαηάμεηο, πνπ λα πξνβιέπνπλ : α. ηελ ππνβνιή πξνο

ηηο αξκφδηεο αξρέο ησλ ζρεδίσλ θαηεδάθηζεο ή κεηαηξνπήο κλεκείσλ, πνπ ήδε

πξνζηαηεχνληαη, ή κλεκείσλ γηα ηα νπνία έρεη θηλεζεί ε δηαδηθαζία πξν- ζηαζίαο,

φπσο θαη θάζε ζρεδίνπ πνπ ζίγεη ην πεξηβάιινλ ηνπο β. ηελ ππνβνιή ζηηο αξκφδηεο

αξρέο ησλ κειεηψλ πνπ ζίγνπλ ην ζχλνιν ή ηκήκα ελφο αξρηηεθηνληθνχ ζπλφινπ ή

ελφο ηφπνπ θαη νη νπνίεο αθνξνχλ εξγαζίεο : - θαηεδάθηζεο θηηξίσλ - αλέγεξζηο λέσλ

θηηξίσλ - ζεκαληηθψλ κεηαηξνπψλ, νη νπνίεο ζα αιινίσλαλ ην ραξαθηήξα ηνπ

αξρηηεθηνληθνχ ζπλφινπ ή ηνπ ηφπνπ γ. ηε δπλαηφηεηα πνπ παξέρεηαη ζηηο δεκφζηεο

ππεξεζίεο λα δεηνχλ απφ ηνλ ηδηνθηήηε ελφο πξνζηαηεπφκελνπ αθηλήηνπ λα

πξαγκαηνπνηεί εξγαζίεο ή λα ηνλ ππνθαζηζηνχλ ζε πεξίπησζε πνπ ππάξρεη αδπλακία

εθ κέξνπο ηνπ δ. ηε δπλαηφηεηα απαιινηξίσζεο ελφο πξνζηαηεπφκελνπ αθηλήηνπ",

ζην Αξζξν 5 φηη : " Κάζε ζπκβαιιφκελνο ππνρξεψλεηαη λα απνθιείζεη ηε

κεηαθίλεζε ηνπ ζπλφινπ ή ηκήκαηνο ελφο πξνζηαηεπφκελνπ κλεκείνπ, εθηφο απφ

ηελ πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία ε πιηθή πξνζηαζία ηνπ κλεκείνπ ζα ην απαηηνχζε

184

θαη ε ηΔ 2456/97412

. Με ηνλ ηξφπν απηφ μεθίλεζε ε πξνζηαζία ζεκαληηθψλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ππαγφκελσλ ζηελ θαηεγνξία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

επηηαθηηθά. ηελ πεξίπησζε απηή, ε αξκφδηα ππεξεζία ζα πξέπεη λα πάξεη ηηο

απαξαίηεηεο πξνθπιάμεηο γηα ηελ απνζπλαξκνιφγεζε, ηε κεηαθνξά θαη ηελ

επαλαζπλαξκνιφγεζή ηνπ ζε θαηάιιειν ρψξν" θαη ηέινο, ζην άξζξν 7 φηη : "ην

ρψξν ν νπνίνο πεξηβάιιεη ηα κλεκεία, ζην εζσηεξηθφ ησλ αξρηηεθηνληθψλ ζπλφισλ

θαη ησλ ηφπσλ θάζε ζπκβαιιφκελνο ππνρξεψλεηαη λα ιάβεη κέηξα, πνπ

ζααπνζθνπνχλ ζηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο".»

Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην δήηεκα παξνπζηάδνπλ νη ζέζεηο ηε κεηνςεθίαο ζηελ

απφθαζε απηή.

412

ηΔ 2456/1997

«9. Δπεηδή, θαζ' φζνλ αθνξά εηο ηνλ ραξαθηεξηζκφλ ηνπ πεξί νπ πξφθεηηαη θηηξίνπ σο

έξγνπ ηέρλεο, ε αηηηνινγία ηεο πξνζβαιινκέλεο απνθάζεσο πξνθχπηεη πιήξσο εθ

ησλ ζηνηρείσλ ηνπ θαθέινπ θαη δε ηφζνλ ηεο πξνκλεκνλεπζείζεο εηζεγήζεσο ηεο

1εο Δθνξείαο Νεσηέξσλ Μλεκείσλ φζνλ θαη ηεο εηο ηνλ πξννίκηνλ ηεο

γλσκνδνηήζεσο ηνπ ΚΝΜ εηδηθψο κλεκνλεπνκέλεο απφ 5.12.1989 εηζεγήζεσο ηεο

Δπηηξνπήο ηνπ ΔΜΠ. Δηο ηελ ηειεπηαίαλ ηαχηελ αλαθέξνληαη, κεηαμχ άιισλ, ηα εμήο

: ".. Απνηεινχζαλ απηά ηα θηίξηα, (ήηνη ην επίκαρνλ θαη ηα θηίξηα Βνχξνπ θαη

θνπινχδε) ηηο κφλεο ίζσο καξηπξίεο, επηδξάζεσο, ηεο γαιιηθήο εθιεθηηθήο ζρνιήο

ηνπ 19νπ αηψλα, ζηελ κνξθνινγία ηνπ αζελατθνχ θιαζηθηζκνχ. Σν κέγαξν ηεο νδνχ

ηαδίνπ 50/52, απέθηεζε ηψξα ηδηαίηεξε ζεκαζία, ηελ ζηηγκή πνπ ηα ππφινηπα δχν

(ηνπ Βνχξνπ θαη ηνπ θνπινχδε), έρνπλ ήδε θαηεδαθηζηεί. ηελ επηβιεηηθή ζχλζεζε

ηεο πξνζφςεψο ηνπο, αληαλαθιά ηηο ηδηαηηεξφηεηεο απηήο ηεο ζρνιήο : Σνληζκφ ηνπ

θεληξηθνχ άμνλα κε ηελ εζνρή ζην ηζφγεην -έλα είδνο ζηνάο κε δσξηθνχο θίνλεο. ηνλ

φξνθν αληίζηνηρα, ηα αλνίγκαηα νξγαλψλνληαη αλάκεζα ζε ηδηφξξπζκεο ησληθέο

παξαζηάδεο Μηθξαζηαηηθνχ ηχπνπ. Σα πιάγηα ηκήκαηα ηεο φςεο πξνεμέρνπλ θαη

ζηέθνληαη κε θακπχια "καληεξηζηηθά" αεηψκαηα. Δπηπιένλ θάπνηνλ ραξαθηήξα ηνπ

κπαξφθ, πξνδίδεη ην δηαθνζκεηηθφ ζηεζαίν πνπ δεζπφδεη πάλσ απφ ην θχξην γείζν.

Σα κπαιθφληα (δπζηπρψο ην θεληξηθφ έρεη θαηαζηξαθεί) κε ηνπο καξκάξηλνπο

νξζνζηάηεοθαη ηα θακππιφζρεκα, δηαθνζκεηηθά κνηίβα ησλ ζηδεξηψλ ηνπο,

πξνδίδνπλ έλα ειεχζεξν ζπλζεηηθφ πλεχκα, έμσ απφ ηα φξηα ηνπ πεηζαξρεκέλνπ ζε

θαλφλεο ειιεληθνχ θιαζηθηζκνχ. Σν κεγάιν άλνηγκα ηεο φςεσο (αζπλήζηζην γηα ηα

αζελατθά κέηξα), θαη ε πξσηφηππε πιαζηηθή νξγάλσζε ησλ ζηνηρείσλ ηεο, δίλνπλ

ζπλνιηθά έλα επηβιεηηθφ ηφλν θαη πξνζθέξνπλ κλεκεηαθφ χθνο αζηηθήο

αξρηηεθηνληθήο ζην ππθλά δνκεκέλν πεξηβάιινλ απηνχ ηνπ θεληξηθφηαηνπ ηνκέα ηεο

πξσηεχνπζαο. Ζ εζσηεξηθή δηαξξχζκηζε ησλ ρψξσλ ηνπ κεγάξνπ, παξφιεο ηηο

παξακνξθψζεηο θαη κεηαγελέζηεξεο πξνζζήθεο (ηδηαίηεξα πξνο ηελ πιεπξά ηνπ

αθαιχπηνπ), αληαλαθιά θαη ζήκεξα ηελ πνηφηεηα θαη ηνλ ηππνινγηθφ ραξαθηήξα,

απηνχ ηνπ ζεκαληηθνχ έξγνπ. ην ηζφγεην παξακέλνπλ αθφκε νη ιεηηνπξγηθέο

δηαηάμεηο ηεο αξρηθήο ρξήζεσο, κε ηνπο ραξαθηεξηζηηθνχο "γθηζέδεο" ησλ

ζπλαιιαγψλ. Σν άλεην θιηκαθνζηάζην, (μχιηλεο θαηαζθεπήο) ζε πιάγην άμνλα

ηνπνζεηεκέλν, νδεγεί ζηνλ φξνθν θαη θαηνηθία ηνπ ηδηνθηήηε. ηνλ δηακήθε άμνλα

ηνπ δηακεξίζκαηνο, θπξηαξρεί κία κεγάιε αίζνπζα, κε ζπλερφκελεο κηθξφηεξεο, νη

νπνίεο επηθνηλσλνχλ κεηαμχ ηνπο κε πνιχθπιια ζπξψκαηα αξίζηεο θαηαζθεπήο. ηηο

πεξηζζφηεξεο αίζνπζεο δηαηεξνχληαη νξνθνγξαθίεο, ραξαθηεξηζηηθέο ηεο

θνζκεκαηνγξαθηθήο ηέρλεο ηνπ φςηκνπ αζελατθνχ θιαζηθηζκνχ, ελψ ζψδεηαη αθφκε

ην ηδάθη ηνπ θεληξηθνχ ρψξνπ ππνδνρήο...". Τπφ ηα αλσηέξσ δεδνκέλα, ν

185

φπσο ηελ φξηζε ε ζχκβαζε ηεο Γξαλάδαο κέζσ ηεο λνκνινγίαο έζησ θαη αλ

θαη’αξρήλ δελ ππαγφηαλ ζην εχξνο πξνζηαζίαο ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο. Κιαζζηθή

πεξίπησζε ηέηνηαο πξνζηαζίαο είλαη απηή ησλ αξραηνινγηθψλ ηφπσλ ή ησλ ζπλφισλ.

Με ηελ απφθαζε ηΔ (Οι) 3478/2000 επηιήθζεθε αηηήζεσλ αθπξψζεσο

πεξηβαιινληηθψλ ελψζεσλ ζηξεθφκελσλ θαηά ΚΤΑ κε ηελ νπνία εγθξίζεθαλ νη

πεξηβαιινληηθνί φξνη γηα ηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία έξγσλ κεξηθήο εθηξνπήο ηνπ

άλσ ξνπ ηνπ Αρειψνπ πνηακνχ πξνο ηε Θεζζαιία ηέινο ην ηΔ Ζ απφθαζε ζηε

ζπλέρεηα, αθνχ απέξξηςε έλα ζνβαξφ αξηζκφ ιφγσλ αθπξψζεσο, αθχξσζε ηειηθψο

ηηο πξνζβαιιφκελεο πξάμεηο δηφηη ππήξμε παξάιεηςε αμηνιφγεζεο ζε ζρέζε κε ηε

χκβαζε ηεο Γξαλάδαο ηα πνιηηηζηηθά ζηνηρεία πνπ βξίζθνληαη ζηελ πεξηνρή πθηάο

θαη λα εμεηαζζνχλ νη ελαιιαθηηθέο ιχζεηο γηα ηελ εθηέιεζε ησλ ηερληθψλ έξγσλ ηεο

πεξηνρήο απηήο413

. Καηά ην ζθέινο απηφ, απνηειεί ζπλέρεηα κηαο παγεησκέλεο πιένλ

λνκνινγίαο εηδηθφηεξε θαη πξφζθαηε αλαθνξά ηεο νπνίαο είλαη θαη ε ηΔ 1950/1999

(αεξνδξφκην Υίνπ)414

. Ο λαφο ηνπ αγίνπ Γεσξγίνπ Μπξνθχιινπ Σξηθάιισλ, ιφγσ

ηεο ζέζεο ηνπ θαη ηεο αμίαο ηνπ σο κλεκείνπ, αιιά θαη ιφγσ ησλ άιισλ κλεκείσλ

ηεο πεξηνρήο, ζεσξήζεθε φηη φθεηιε λα ππαρζνχλ ζην εμεηδηθεπκέλν θαζεζηψο ηεο

χκβαζεο ηεο Γξαλάδαο415

. Γηα ην ιφγν απηφ αθπξψζεθαλ νη πξνζβαιιφκελεο

απνθάζεηο, επηηξέπνληαο ζηε δηνίθεζε λα επαλέιζεη άκεζα κε λεψηεξε ζηάζκηζε ζε

ραξαθηεξηζκφο ηνπ επηκάρνπ θηηξίνπ σο έξγνπ ηέρλεο επξίζθεη έξεηζκα εηο ηα

ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ, θαη δε απηνηειψο θαη αλεμαξηήησο ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνπ σο

ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ, κλεκείνπ, παξίζηαηαη δε πιήξσο θαη λνκίκσο εηηνινγεκέλνο.

Δμ άιινπ, εθ' φζνλ ν δηά ηεο πξνζβαιινκέλεο απνθάζεσο ραξαθηεζκφο ηνπ θηηξίνπ

σο έξγνπ ηέρλεο πιεξνί ηαο πξνυπνζέζεηο ησλ δηεπνπζψλ ηελ έθδνζηλ ηεο δηαηάμεσλ

λφκνπ (λ. 1469/50, λ. 5351/32 θαη λ. 2039/92), δελ απαηηείηαη πεξαηηέξσ εηδηθσηέξα

αηηηνινγία φζνλ αθνξά ηελ δηαπίζησζηλ ηεο ελδερνκέλεο αλεπαξθείαο ησλ

ζεζπηζζέλησλ δηά ηνπ απφ 22.9/15.10. 1981 Π.Γ/ηνο φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ

δνκήζεσο δηά ηελ πξνζηαζίαλ ηνπ, νη νπνίνη άιισζηε εμεδφζεζαλ επί ηε βάζεη

έηεξαο λνκνζεζίαο θαη δε ηνπ Ν.Γ/ηνο ηεο 17.7.1923 θαη ηνπ Ν.Γ. 8/1973 (ΓΟΚ)

είλαη δ' απνξξηπηένη σο αβάζηκνη νη πεξί ηνπ αληηζέηνπ ηζρπξηζκνί ηνπ αηηνχληνο

σκαηείνπ.»

413

ρεηηθά βι. Σξνβά Δ., Αρειψνο, Ο ζεφο πνηακφο,(θέςεηο κε αθνξκή ηελ ηΔ

Οι. 3478/2000) ζε Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 2001, ζ. 35 επ.

414

ρεηηθά βι. Νφκνο θαη Φχζε 1999, ζ. 510 επ κε ζρφιην Παπαθσζηαληίλνπ Α..

415

Δηδηθά γηα ην δήηεκα βι. Παπαθσζηαληίλνπ Α., Ζ χκβαζε ηεο Γξαλάδαο γηα

ηελ πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο θαη ην χληαγκα, αλσηέξσ.

186

ζρέζε κε ηα κλεκεία απηά, αθνχ εμεηάζεη ελαιιαθηηθέο ιχζεηο, θαη λα επαλεθδψζεη

ηηο πξνζβαιιφκελεο. Ο ζπγθεθξηκέλνο ιφγνο αθχξσζεο ειεπζέξσζε νισζδηφινπ ηε

δηνηθεηηθή δξάζε απφ ην ζχλνιν ησλ εθθξεκψλ ζηαζκίζεσλ ζε ζρέζε κε ηελ

εθηξνπή ηνπ πνηακνχ θαη ηηο ζπλέπεηέο ηεο θαη ηελ πεξηφξηζε ζε εμεηδηθεπκέλε

ζηάζκηζε σο πξνο ηε ζέζε ησλ έξγσλ ηδίσο ζε ζρέζε κε κλεκεία πνπ πάλησο ζα

πξέπεη εθ παξαιιήινπ λα πξνζηαηεχνληαη.

Παξάιιεια ην ζχλνιν ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο θσηίζζεθε κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν

κέζσ ησλ ζπκβάζεσλ απηψλ θαη ηδίσο ηεο ζχκβαζεο ηεο Γξαλάδαο.

Ζ ζεκαζία ησλ δηεζλώλ ζπκβάζεσλ γηα ην πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ

Απφ ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ εμεηάζζεθαλ δηαπηζηψλεηαη φηη η.νη νξηζκνί πνπ

δίδνληαη είλαη επξχηαηνη θαη ηη. ζπλνδεχνληαη απφ ηελ αλάγθε εμεηδίθεπζεο ησλ

πξνζηαηεπνκέλσλ αγαζψλ γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο πξνζηαζίαο κε θάπνηνπο

θαηαιφγνπο ή κε εηδηθφ ραξαθηεξηζκφ. Οη νξηζκνί απηνί επηξξέαζαλ ζεκαληηθά ηελ

ειιεληθή λνκνζεζία.

Οη έλλνηεο πνπ θαζνξίδνπλ νη δηεζλείο ζπκβάζεη πηνζεηνχληαη κε επξχηεηα απφ ηε

λνκνινγία θαη ζηε ζπλέρεηα θαη απφ ηελ εζληθή λνκνζεζία, φπσο έγηλε κε ην λ.

3028/02 πνπ αλαθέξεηαη ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. κσο νη δηεζλείο ζπκβάζεηο

έδσζαλ αθνξκή γηα ηελ πξφνδν ηεο λνκνινγίαο θαη ηελ εηζαγσγή ζεκαληηθψλ

θαηλνηνκηψλ φπσο ήδε αλαθέξζεθε θαη σο πξνο ηελ νπζία ησλ δεηεκάησλ.

Σν πλεχκα ηνπ ηζρχνληνο ειιεληθνχ πληάγκαηνο είλαη ζχκθσλν κε ηηο αξρέο θαη

αμίεο πνπ εθθξάδνπλ νη ζπκβάζεηο απηέο θαη ε επξχηαηε ζπληαγκαηηθή δηαηχπσζε

«θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» ηνπ άξζ. 24 . είλαη ζε αξκνλία κε ηελ

ηδενινγία πνπ θξαηεί ζηε Γηεζλή Κνηλφηεηα. Αληίζεηα, ε εζσηεξηθή εηδηθή

λνκνζεζία πξνβαίλεη ζε εμεηδηθεχζεηο, φπσο ζα δνχκε πην θάησ, θαη ρσξίδεη ζε

θαηεγνξίεο ηα δηάθνξα πνιηηηζηηθά αγαζά, κε ζπλέπεηα ηε δηαθνξνπνίεζε ηεο

πξνζηαζίαο ηνπο416

.

416

πλέπεηα είλαη ηα δηθαζηήξηα λα παξαπέκπνπλ ζηε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε θαη λα

ζησπνχλ φζνλ αθνξά ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο. Γηα ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ζρεηηθά κε ηε

ζρέζε ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ κε ηελ εζσηεξηθή λνκνζεζία βι. ελδεηθηηθά

Αξλανύηνγινπ Φ., Νφκνο αληίζεηνο πξνο δηεζλή ζχκβαζε είλαη αληηζπληαγκαηηθφο;

Σν 1982, ζ. 546 επ., Βεγιεξή Φ., Ζ χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη

187

Θα κπνξνχζε λα επηζεκάλεη θαλείο φηη, φπσο θαη ζην θνηλνηηθφ δίθαην, νη δηεζλείο

ζπκβάζεηο δελ ζπλδένπλ ην θπζηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ κε ηνλ ηξφπν πνπ

ην πξάηηεη ην ειιεληθφ χληαγκα. Σνχην φκσο δελ εκπφδηζε ηε λνκνινγία λα ηα

αληηκεησπίζεη σο εληαίν ζχλνιν αθφκε θαη θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ δηεζλψλ

ζπκβάζεσλ ηδίσο κε αθνξκή απνθάζεηο φπσο απηή ηνπ Αρειψνπ ή ηε λνκνινγία πνπ

αθνξά ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ κλεκείσλ.

Δδψ θαη κεξηθέο δεθαεηίαο έλα αγαζφ ην νπνίν αθνξά θαη αλάγεηαη θπξίσο ζηελ

εζληθή ζπλείδεζε ησλ πνιηηψλ θαη απνηειεί αληηθείκελν ηεο θξαηηθήο κέξηκλαο θαη

ελδηαθέξνληνο απνηέιεζε αληηθείκελν ελαζρφιεζεο ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ κε

ζπλέπεηα ηε ζχληαμε θαη ζχλαςε ηθαλνχ αξηζκνχ δηεζλψλ ζπκθσληψλ κε αληηθείκελν

ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ή ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Σν

ελδηαθέξνλ απηφ δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αλεμάξηεην ηεο εμέιημεο ηνπ ξφινπ ηφζν

ησλ ζχγρξνλσλ θξαηψλ φζν θαη ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

έπαςε λα αθνξά ηα θξάηε θαη απνηέιεζε αληηθείκελν ελδηαθέξνληνο ηεο

αλζξσπφηεηαο ζην ζχλνιφ ηεο. Δμέθπγε ζπλεπψο ζε επίπεδν θεηκέλσλ ν πνιηηηζκφο

ηνπ παξειζφληνο απφ ηελ θξαηηθή απνθιεηζηηθά κέξηκλα θαη πέξαζε ζε δηεζλή for a

κε εμεηδηθεπκέλε επαηζζεηνπνίεζε δηαθξαηηθνχ ραξαθηήξα. Απάληεζε ζηελ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο αλζξσπφηεηαο έδσζε βέβαηα ην άξζ. 151 πλζΔΟΚ κε

ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο. Δίλαη πξνθαλέο φηη επηρεηξείηαη

ζε δηεζλέο επίπεδν ε ζπγθξφηεζε θαη αλάπηπμε ηαπηνηήησλ ππεξεζληθψλ κε βάζε

ηελ κλήκε θαη ηελ ηζηνξία. Παξακέλεη βεβαίσο ακθίβνιν ην θαηά πφζνλ απηφ είλαη

δπλαηφ λα ζπκβεί κε εξγαζηεξηαθφ ηξφπν ή πξνζέγγηζε. Ζ επαηζζεηνπνίεζε ζηε

κλήκε θαη ηελ ηζηνξία ησλ εζλψλ κεηά ην 18ν αηψλα θαη ην θίλεκα ηνπ ξνκαληηζκνχ

ζπκπιεξψζεθε απφ ηελ αλάινγή ηεο δηεζληθνχ ραξαθηήξα παγθνζκηνπνηεκέλε

επαηζζεζία κε ζηφρν ηε ζπγθξφηεζε πηζαλψο θνηλήο ηαπηφηεηαο ζηνλ πνιηηηζκφ σο

παγθφζκην φιν. Ζ πξνζέγγηζε απηή απαηηεί ην δίρσο άιιν κηα αλαζεψξεζε ηεο

πξνζέγγηζεο ηεο ηζηνξίαο θαη κηα πνιηηηθή γηα ην κέιινλ κε θνηλέο πξννπηηθέο γηα

φζα ππνθείκελα έρνπλ θνηλέο κλήκεο.

Ζ εζσηεξηθή λνκνζεζία ησλ ρσξψλ αλακθίβνια επεξεάδεηαη, ηνπιάρηζηνλ ζην κέηξν

πνπ ε παξάιεηςε ζεζπίζεσο θαλφλσλ εθζέηεη δηεζλψο ηελ θάζε ζπκβαιιφκελε ρψξα.

ην χληαγκα, Σν 1976, ζ. 385 επ., 533 επ., Κνπθνύιε- πειησηνπνύινπ ., Οη

ππνρξεψζεηο ησλ Κξαηψλ-Μειψλ ηεο «Γηεζλνχο Οξγαλψζεσο Δξγαζίαο» θαη ε

χκβαζε 100 γηα ηελ ηζφηεηα ησλ ακνηβψλ, Σν 1981, ζ. 629 θ.ιπ.

188

Με ηνλ ηξφπν απηφ νη εζληθέο λνκνζεζίεο δηαιέγνληαη κε ηε δηεζλή έλλνκε ηάμε,

δηεθδεθψληαο ηελ πξσηνθαζεδξία ζηελ εζληθή ηζηνξία θαη κλήκε. Ζ ειιεληθή λν-

κνζεζία, κεηά ην 1980, φηαλ άξρηζαλ λα θπξψλνληαη ζπζηεκαηηθά νη ζπκβάζεηο

απηέο, εμειίρζεθε αηζζεηά κε ηε ζέζπηζε λφκσλ γηα ηελ πξνζηαζία θπξίσο ηνπ

νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, ησλ νηθηζκψλ, ησλ δηαηεξεηέσλ θαη ησλ επξχηεξα

λννπκέλσλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, ζα ήηαλ παξάηνικν πάλησο λα ζπλδέζεη θαλείο ηελ

εμέιημε απηή ηεο λνκνζεζίαο κε ηηο πην πάλσ ζπκβάζεηο. Απνθνξχθσζε ηεο

δηαδηθαζίαο απηήο ήηαλ ε ςήθηζε ηνπ λ. 3028/2002 ν νπνίνο ζαθψο επεξεάζζεθε

απφ ηηο δηεζλείο ζπκβάζεηο πνπ έρεη ελζσκαηψζεη ε ειιεληθή έλλνκε ηάμε θαη ηηο

επηηαγέο ηνπο.

Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί φκσο φηη ε θχξσζε ησλ ζπκβάζεσλ ζπλδπάζζεθε κε

κηα ζπλνιηθφηεξε σξίκαζε θαη αγσλία ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, εμαηηίαο ηεο

θαηαζηξνθήο ή ελ γέλεη θζνξάο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Σνχην ηδίσο εθθξάζζεθε

κέζα απφ ηε λνκνινγία ηνπ ηΔ ε νπνία έζπεπζε λα πηνζεηήζεη ηηο επηηαγέο ησλ

δηεζλψλ ζπκβάζεσλ κε δήιν ζην πιαίζην ηεο πξνζηαζίαο ζεκαληηθψλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ417

. Πεξηζζφηεξν πηζαλφ θαίλεηαη λα αληινχλ ηδέεο ηα θξάηε κεηαμχ ησλ

νπνίσλ θαη ε Διιάδα απφ ηα δηεζλή θείκελα γηα ηε δηαηήξεζε ηεο δηθήο ηνπο

εμνπζίαο ζηελ εζληθή κλήκε θαη ζηε ζπγθξφηεζε εζληθψλ ηαπηνηήησλ418

.

417

ρεηηθά ηΔ ΠΔ 37/1991, Γεθιεξήο Μ., Σν δίθαην ηεο Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο,

Γεληθέο Αξρέο, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 579 επ.

418

Δηζη θαη ην άξζ. 1 ηνπ λ. 3028/2002 αλαθέξεη σο πξνο ην αληηθείκελφ ηνπ:

«1. ηελ πξνζηαζία πνπ παξέρεηαη κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ παξφληνο λφκνπ ππάγεηαη ε

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο απφ ηνπο αξραηνηάηνπο ρξφλνπο κέρξη ζήκεξα. Ζ

πξνζηαζία απηή έρεη σο ζθνπφ ηε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο ράξηλ ηεο

παξνχζαο θαη ησλ κειινληηθψλ γελεψλ θαη ηελ αλαβάζκηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ


2. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο απνηειείηαη απφ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ

βξίζθνληαη εληφο ησλ νξίσλ ηεο ειιεληθήο επηθξάηεηαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ

ρσξηθψλ πδάησλ, θαζψο θαη εληφο άιισλ ζαιάζζησλ δσλψλ ζηηο νπνίεο ε Διιάδα

αζθεί ζρεηηθή δηθαηνδνζία ζχκθσλα κε ην δηεζλέο δίθαην. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

πεξηιακβάλεη θαη ηα άπια πνιηηηζηηθά αγαζά.»

Δίλαη ζπλεπψο ζαθήο ε βνχιεζε ηνπ εζληθνχ λνκνζέηε λα δψζεη έκθαζε ζηελ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο ε νπνία έρεη ζπλέρεηα θαη πξννπηηθή ζην κέιινλ.

Δίλαη ζαθέο απφ ην αληηθείκελν ηνπ λφκνπ φηη ζπλδέεη ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

κε ηελ εζληθή ηαπηφηεηα.

Δμάιινη ε παξάγξαθνο 3 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ αλαθέξνπλ φηη :

189

Παξά ηαχηα, πνιχ απέρεη ε δηεζλήο πξνζηαζία απφ ην λα θαηνρπξψλεη ζηελ πξάμε ηε

δηαθχιαμε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Έγθεηηαη φπσο θαίλεηαη ζηελ επαηζζεζία ηνπ

θάζε εζληθνχ λνκνζέηε λα απνθαζίδεη ηη ζα πξνζηαηεχεη θαη πψο.

Σα δηθαηψκαηα ηξίηεο γελεάο θαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά ζα ήηαλ ίζσο ζεκαληηθφ ζην

ζεκείν απηφ λα αλαθέξεη θαλείο ηηο ζθέςεηο ηνπ J. Rivero, ζρεηηθά κε ηελ αμία ηεο

δηεζλνχο πξνζηαζίαο ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ: «θέπηνκαη φρη ρσξίο θάπνην θφβν

ηηο εξγαζίεο πνπ πξνρσξνχλ ζηα Ζλσκέλα Έζλε θαη ηελ UNESCO θαη αγγίδνπλ ηελ

παξαδνρή πιένλ ησλ ιεγνκέλσλ δηθαησκάησλ ηεο ηξίηεο γελεάο. Μεηά ηηο θιαζηθέο

ειεπζεξίεο ηνπ δεθάηνπ νγδφνπ αηψλα, κεηά ηα κεηαπνιεκηθά θνηλσληθά δηθαηψκαηα,

ηα δηθαηψκαηα ηεο ηξίηεο γελεάο, ηα θεκηζκέλα δηθαηψκαηα αιιειεγγχεο, πνπ

απνηεινχληαη απφ ην δηθαίσκα ζηελ εηξήλε, ζην ηζνξξνπεκέλν πεξηβάιινλ θ.ιπ.,

θηλδπλεχνπλ λα ζέζνπλ έλα κεγάιν πξφβιεκα, δηφηη ν πιεζσξηζκφο ησλ ζεκειησδψλ

δηθαησκάησλ, φπσο θάζε πιεζσξηζκφο, ζέηεη ηνλ θίλδπλν ηεο απνδπλάκσζεο ηνπ

πξνζηαηεπνκέλνπ αγαζνχ»419

. Δκθαζε ζηα δηθαηψκαηα απηά δίδεηαη θαη ζηα

ιεγφκελα πνιηηηζηηθά δηθαηψκαηα γηα ηα νπνία αλαπηχζζεηαη έληνλνο δηάινγνο

ζήκεξα.

«3. ην πιαίζην ησλ θαλφλσλ ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ, ην Διιεληθφ Κξάηνο κεξηκλά θαη

γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ ειιεληθή

επηθξάηεηα νπνηεδήπνηε θαη αλ απνκαθξχλζεθαλ απφ απηήλ.

Σν Διιεληθφ Κξάηνο κεξηκλά επίζεο ζην πιαίζην ηνπ δηεζλνχο δηθαίνπ γηα ηελ

πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ πνπ ζπλδένληαη ηζηνξηθά κε ηελ Διιάδα

νπνπδήπνηε θαη αλ βξίζθνληαη.»

Δπηβεβαηψλεηαη απφ ηε δηαηχπσζε απηή ν εζληθφο ραξαθηήξαο ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο, ν νπνίνο θαηά ην λνκνζέηε ζπληαπηίδεηαη κε ην επξχηεξν φξακα ηνπ

ειιεληζκνχ φπσο λνείηαη απφ απηφλ. Ζ ηζηνξηθή ζχλδεζε κε ηελ Διιάδα ηεο

ηειεπηαίαο παξαγξάθνπ ηνπ άξζξνπ απηνχ απνηειεί κηα ελδηαθέξνπζα ηζηνξηθή

πξνζέγγηζε κε αθνξκή ηα πνιηηηζηηθά αγαζά ε νπνία δίδεη θαη ηελ θαζνξηζηηθή

απάληεζε ζηηο επαηζζεζίεο ησλ δηεζλψλ ζπλζεθψλ.

419

Γηα ην δήηεκα απηφ βι. κεηαμχ άιισλ Rivero J., Le Conseil Constitutionnel et les

Libertés, «La loi et les droits fondamentaux», Economica 1984, ν. 171 επ., Robert J.,

Libertés publiques et droits de l'homme, Montchhrestien 1988, ζ. 55, 58. κσο αμίδεη

λα ζπκεζεί θαλείο ζην ζεκείν απηφ φηη θαη γηα ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ππήξμε ζηε

Γαιιία κεγάιε αληίδξαζε, ηα ζεσξνχζαλ δε νξηζκέλνη λνκηθνί σο δηθαηψκαηα «δηα

ην ζεαζήλαη». Δηδηθφηεξα βι. Burdeau G., Manuel de Droit Constitutionnel et

Institutions Politiques, LGDJ, Paris 1984, ζ. 76 επ., φπνπ θαη ε πεξίθεκε δηαηχπσζε

ηνπ Rivarol, «Si vous voulez qu'un grand peuple jouisse de l'ombrage et se nourisse

des fruits de l'arbre que vous plantez, ne laissez pas ses racines à découvert. Pourquoi

relever au monde des verités purement spéculatives?».

190

Οη ζθέςεηο ηνπ J. Rivero είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθέο, δηφηη εθθξάδνπλ ηελ αγσλία

ελφο παξαδνζηαθνχ λνκηθνχ απέλαληη ζε λέα δηθαηψκαηα πνπ θαίλνληαη ηφζν

πξνρσξεκέλα θαη ηνικεξά ψζηε λα θηλδπλεχνπλ λα θαηαιήμνπλ νπηνπία420

. Ζ «ηξίηε

γελεά» ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ή ηα ιεγφκελα ζπιινγηθά δηθαηψκαηα,

απαηηνχλ ηε ιήςε απνθάζεσλ νη νπνίεο ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο φρη κφλνλ πνζνηηθά

αιιά θαη πνηνηηθά θξηηήξηα421

. Μέζα ζ’ απηφ ην ζχγρξνλν ξεχκα ησλ ιεγνκέλσλ

δηθαησκάησλ ηεο ηξίηεο γελεάο εληάζζεηαη θαη «ην δηθαίσκα ζηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά ηεο αλζξσπφηεηαο»422

. Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ δηθαησκάησλ ηξίηεο γελεάο

είλαη ε δηεζλήο ηνπο δηάζηαζε. Απηφ νθείιεηαη ζηελ πξσηνβνπιία αξρηθά ησλ

δηεζλψλ νξγαληζκψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο, αιιά θαη ζηε γεληθφηεξε θηινζνθία

ηνπο. Σα δηθαηψκαηα ηξίηεο γελεάο δελ αθνξνχλ κφλν ηηο ζρέζεηο ηνπ πνιίηε κε ηελ

θξαηηθή εμνπζία, αιιά πξνζβιέπνπλ ζηε δηεζλή θνηλφηεηα ζηελ νπνία εληάζζεηαη ην

άηνκν θαη νη θνηλσληθέο νκάδεο423

. Τπνθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο απηνχ δελ κπνξεί λα

ζεσξεζεί κφλν ην θάζε κεκνλσκέλν άηνκν αιιά, θαη θπξίσο απηέο, δηάθνξεο

θνηλσληθέο νκάδεο, ζεσξνχληαη κάιηζηα ζπρλά ηα δηθαηψκαηα ηξίηεο γελεάο σο

δηθαηψκαηα ησλ ιαψλ424

.

Παξά ηηο επηθπιάμεηο πνπ ζα κπνξνχζε λα εθθξάζεη θαλείο γηα ηε δπλαηφηεηα

απνηειεζκαηηθήο εθαξκνγήο θαη πξνζηαζίαο ησλ δηθαησκάησλ ηξίηεο γελεάο, ζα

πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο δηεζλνχο πξνζηαζίαο ζα πξέπεη λα

420

Ο Γ. Σζάηζνο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά φηη «ε ζεσξία αληηηίζεηαη ζηελ ηάζε απηή

(ζηελ ηάζε δειαδή δηεζλνπνίεζεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ), ππνζηεξίδνληαο

φηη ν φξνο «δηθαίσκα» γηα ηα αηηήκαηα απηά είλαη θαηαρξεζηηθφο, γηαηί ηα

«δηθαηψκαηα» απηά δελ έρνπλ ζαθέο αληηθείκελν, νχηε απεπζχλνληαη ζε

ζπγθεθξηκέλνπο θνξείο. «Γη' απηφ», θαηαιήγεη, «ζπληζηνχλ κηα έλλνηα επηθίλδπλε γηα

ηελ πξνζηαζία ησλ γλεζίσλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ». Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ

Γίθαην, η. Γ΄, Θεκειηψδε δηθαηψκαηα, αλσηέξσ, ζ. 93.

421



422

Βι. ζρεηηθά θαη Voudouri D., L’ action des pouvoirs publics dans le domaine du

théâtre et du cinéma en Grèce, thèse de doctorat d'Etat en droit, Paris 2, 1988

(polycopiée), ζ. 14 επ.

423 Βι. θαη. Γαγηόγινπ Π., Αηνκηθά δηθαηψκαηα, αλσηέξσ, ζ. 25 επ. φπνπ θαη


424 Καθνύξε Κ., Ζ λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ

ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, Σν 1987, ζ. 1 επ. θαη εηδηθά ζ. 2.

191

αλαδεηεζεί ε κειινληηθή εμέιημε ηεο πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Τπφ

ηελ έλλνηα απηή ηα πνιηηηζηηθά δηθαηψκαηα δηεθδηθνχλ ηελ ελίζρπζε ησλ δηεζληθψλ

ηαπηνηήησλ θαη ηεο αλάπηπμεο κηαο παγθφζκηαο ζπλείδεζεο ηζηνξίαο θαη κλήκεο, αλ

θαη ακθίβνινπ πεξηερνκέλνπ ζα’πξεπε λα επηζεκάλεη θαλείο.

Καηαλνψληαο ηα πξνβιήκαηα απηά ζηελ εθαξκνγή ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ

παξάιιεια κε ηε ζπγθξαηεκέλε ζηάζε ηνπ εζσηεξηθνχ λνκνζέηε, ε ηΔ

2343/1987425

πξνρψξεζε αξρηθά ζηνλ αθπξσηηθφ έιεγρν δηνηθεηηθήο πξάμεο επεηδή

πξνζέθξνπε ζε δηεζλή ζχκβαζε. Δπξφθεηην εηδηθφηεξα γηα ηε Γηεζλή χκβαζε ηνπ

Ρακζάξ, ε νπνία θπξψζεθε κε ην λ.δ. 191/1974 θαη είρε ππνγξαθεί ππφ ηελ αηγίδα

ηνπ ΟΖΔ, ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία ησλ δηεζλνχο ελδηαθέξνληνο πγξνηφπσλ θαη π-

δξνβηνηφπσλ. Ζ λνκνινγία απηή έδσζε ηδηαίηεξε ψζεζε ζηελ αλάπηπμε ηεο εζληθήο

λνκνζεζίαο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο παξφηη δη’απηήο δελ

δηεθπβεχνληαλ πνηέ αγαζά αλάινγεο ζεκαζίαο κε ηνλ πνιηηηζκφ ή ηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά426

.

425 . Ζ ππφζεζε αθνξνχζε ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη εηδηθά

πγξνηφπσλ κεγάινπ νηθνλνκηθνχ ελδηαθέξνληνο, νη νπνίνη εζίγνλην απφ απφθαζε

ησλ Τπνπξγψλ Δζληθήο Οηθνλνκίαο θαη ΠΔΥΧΓΔ «πεξί θαζνξηζκνχ ησλ νξίσλ ελφο

παξαξηήκαηνο κε ζαιάζζην κέησπν ηεο βηνκεραληθήο πεξηνρήο Καβάιαο γηα ηελ

εγθαηάζηαζε δηαιπηεξίσλ πινίσλ θαη ινηπψλ βηνκεραληθψλ κνλάδσλ».

Με ηελ πην πάλσ απφθαζή ηνπ, ην ηΔ έθαλε δεθηφ φηη: 1. Οη ζρεηηθέο δηαηάμεηο

ηεο πκθσλίαο ηνπ Ρακζάξ έρνπλ απηάξθεηα θαη είλαη απηνδχλακεο εθαξκνγήο.

Σφληζε κάιηζηα ην ηΔ ζην ζεκείν απηφ θαη ηελ ζεκαζία ηεο δηαηχπσζεο ηνπ

πξννηκίνπ ηεο ζπλζήθεο πνπ αλαθεξφηαλ ζηελ αιιειεμάξηεζε ηνπ αλζξψπνπ θαη

ηνπ πεξηβάιινληνο. πλεπψο δηθαηνχηαη λα επηθαιείηαη ζε δηθαζηήξην ηε δηεζλή ζχκ-

βαζε θαη ν ζηγφκελνο ηδηψηεο. 2. Δίλαη αθπξσηέα πξάμε ηεο Γηνηθήζεσο πνπ ζίγεη

αγαζφ πξνζηαηεπφκελν απφ ηε δηεζλή ζχκβαζε θαη έρεη γηα ην ιφγν απηφ εθδνζεί

θαηά παξάβαζε ηεο ζπκθσλίαο.Ζ λνκνινγία απηή, αλ θαη αξρηθά αλαθέξεην ζηελ

πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, επεθηάζεθε φπσο είδακε θαη ζηελ εθαξκνγή

άιισλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ. Δθηφο φκσο απφ νπνηαδήπνηε ελδερφκελε λνκνινγηαθή

επέκβαζε, ε ηΔ 2343/87 απνθαίλεηαη γηα ην θχξνο ησλ δηεζλψλ ζπκβάζεσλ,

ζεσξψληαο ηηο ακέζσο εθαξκνζηέεο, εθφζνλ νη δηαηάμεηο ηνπο είλαη απηάξθεηο (φπσο

νη ελ ιφγσ ηεο πλζήθεο ηνπ Ρακζάξ).

426

Αλάινγα έθξηλε ην ηΔ θαη κε αθνξκή ηε ζπλζήθε ηεο Βέξλεο κε ηε ηΔ (Οι)

4953/95 αλαθέξνληαο φηη : «. Δπεηδή, ην άξζξν 24 παξ. 1 ηνπ πληάγκαηνο νξίδεη φηη

: "Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε

ηνπ Κξάηνπο. Γηα ηε δηαθχιαμή ηνπ ην Κξάηνο έρεη ππνρξέσζε λα παίξλεη ηδηαίηεξα

πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα .. . ". Δμάιινπ, ζην άξζξν 1 ηεο Γηεζλνχο

χκβαζεο ηεο Βέξλεο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο άγξηαο δσήο θαη ηνπ θπζηθνχ

πεξηβάιινληνο ηεο Δπξψπεο, πνπ θπξψζεθε κε ην λ. 1335/1983 (θ. 32 Α), νξίδνληαη

192

Ζ δηεζλήο πξνζηαζία δελ απνηειεί απιά έλδεημε «πιεζσξηζηηθήο» δηεζλνχο

επαηζζεζίαο, φπσο επηζήκαλε ν J. Rivero. ηαδηαθά νη ζρεηηθέο ξπζκίζεηο ηείλνπλ λα

απνηειέζνπλ θνηλνχο θαλφλεο νηθνπκεληθήο ζεκαζίαο θαη απνθάζεηο φπσο ε ηΔ

2343/87 ην επηβεβαηψλνπλ427

. Ζ λνκνινγία απηή βξήθε ζπλέρεηα θαη κε αθνξκή ηεο

πλζήθε ηεο Γξαλάδαο, ήδε δε ζπρλά ην δηθαζηήξην επηθαιείηαη θαλφλεο πνπ δελ

έρνπλ ελζσκαησζεί ηελ ειιεληθή έλλνκε ηάμε, φπσο ε Agenda 21 γηα ηελ πξνζηαζία

πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ.

Θα κπνξνχζε λα δηαπηζησζεί ζηε ρψξα καο κηα ηδηαίηεξε επίδξαζε ηνπ πεξηερνκέλσλ

ησλ δηεζλψλ ζπλζεθψλ ζηε λνκνινγία θαη κηα εχζηνρε αληίδξαζε ηεο λνκνζεζίαο

ελφςεη ηεο δηαηήξεζεο ηνπ εζληθνχ ραξαθηήξα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη

ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Ζ δηαπίζησζε απηή βαίλεη εθ παξαιιήινπ κε ηε δηάδνζε

ησλ ζπληαγκαηηθψλ ξπζκίζεσλ γηα ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο πνπ

φπσο δηαπηζηψζακε επεθηείλεηαη ζεκαληηθά, πξνζδίδνληαο εζληθή δηάζηαζε ζε έλα

δηεζληθφ δηαθχβεπκα.

ηα αθφινπζα : "1. θνπφο ηεο παξνχζαο χκβαζεο είλαη ε εμαζθάιηζε ηεο

δηαηήξεζεο ηεο άγξηαο ρισξίδαο θαη παλίδαο θαη ησλ θπζηθψλ απηψλ νηθνηφπσλ,

ηδίσο ησλ εηδψλ θαη ησλ νηθνηφπσλ εθείλσλ γηα ηε δηαηήξεζε ησλ νπνίσλ

απαηηείηαη ζπλεξγαζία κεηαμχ πεξηζζφηεξσλ Κξαηψλ, θαζψο θαη ε πξνψζεζε

ηεο ζπλεξγαζίαο απηήο. …» θαζψο θαη ζε άιιεο πεξηπηψζεηο.

427

Βι. θαη Βνπδνύξε Γ., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζηελ πξννπηηθή ηεο

εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο, αλσηέξσ, ζ. 158 επ. Βι. επίζεο ηηο πιένλ πξφζθαηεο

εηζεγήζεηο ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ


ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε, ησλ

Βνπδνύξε Γ., Ο λένο λφκνο ππφ ην θσο ησλ επξσπατθψλ θαλφλσλ γηα ηελ πξνζηαζία

ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Γξακκαηηθάθε – Αιεμίνπ Α., Καηαπνιέκηζε ηεο

παξάλνκεο δηαθίλεζεο πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ: ε χκβαζε Unidroit, Γειιή Γ.,

Γηαθίλεζε θηλεηψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Δηζαγσγή θαη εμαγσγή ηνπο. Γαλεηζκφο

θαη αληαιιαγή πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, ηάγθνπ Π., Ζ δξάζε ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο

ζην πεδίν ηνπ πνιηηηζκνχ, αλάκεζα ζηνπο θαηαλαγθαζκνχο ησλ εζληθψλ

πνιηηηζηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ησλ νξγαλσκέλσλ επαγγεικαηηθψλ ζπκθεξφλησλ [ ηνπ

ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ], Ζιηάδνπ Αηθ., Ζ θνηλή πνιηηηζηηθήθιεξνλνκηά θαηά ηε

πλζήθε ΔΚ θαη ν πνιηηηζηηθφο πινπξαιηζκφο, Παπαγηάλλε Γ., Ζ έλλνηα ηνπ

πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ ζην θνηλνηηθφ δίθαην, ηακαηνύδε Δ., Δζληθνί πνιηηηζηηθνί

ζεζαπξνί θαη ειεχζεξε δηαθίλεζε αγαζψλ ζηελ εληαία αγνξά.

193

Αμίδεη λα επηζεκαλζεί φηη ε πξψηε θηφιαο παξάγξαθνο ηεο Δηζεγεηηθήο Δθζεζεο ηνπ

λ. 3028/02 αλαθέξεη 428

φηη ελζσκαηψλεη ηηο δηεζλείο δεζκεχζεηο ηεο ρψξαο κε ηξφπν

εκθαηηθφ.

428

Ζ αθξηβεο δηαηχπσζε είλαη ε αθφινπζε:

«Έλαο ειιεληθφο λφκνο γηα ηελ πξνζηαζία ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, έλαο

λένο ―αξραηνινγηθφο λφκνο‖, πνπ είλαη ην πξψην ζπζηεκαηηθφ θαη

νινθιεξσκέλν λνκνζέηεκα κεηά ην 1932, έρεη κηα ηδηαίηεξε πξαθηηθή αιιά θαη

ζπκβνιηθή ζεκαζία: Ζ Διιάδα είλαη κία ρψξα πνπ, θαηά θνηλή νκνινγία,

θαηέρεη πξνλνκηαθή ζέζε ζην παγθφζκην πνιηηηζηηθφ απφζεκα. Άξα, πέξα απφ

ηελ εζσηεξηθή ζεκαζία ηνπ, έλα ηέηνην λνκνζρέδην εθπέκπεη έλα δηεζλέο

κήλπκα, έλα κήλπκα πιήξνπο ζεβαζκνχ θαη ελζσκάησζεο ησλ θαλφλσλ θαη

ησλ αξρψλ ηνπ Γηεζλνχο Γηθαίνπ ζε ζρέζε κε ηελ κεηαρείξηζε ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Καη επεηδή βαζηθφο άμνλαο ηεο πνιηηηθήο καο είλαη ν

ζεβαζκφο ηεο δηεζλνχο λνκηκφηεηαο, κηα ηέηνηα ειιεληθή λνκνζεηηθή

πξσηνβνπιία, έρεη πνιιέο ζπκπαξαδειψζεηο, ηηο νπνίεο πξέπεη λα ηνλίζνπκε κε

θάζε ηξφπν».

194

Γ. Ο εθ ηνπ λόκνπ ραξαθηεξηζκόο ηνπ πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

χκθσλα κε ηε ζπληαγκαηηθή πξφβιεςε, ε λνκνζεζία εμεηδηθεχεη ηα εηδηθφηεξα

αληηθείκελα ηεο πξνζηαζίαο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηελ έλλνηα «πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ» ή θαζηζηά ζθνπφ ηεο ηελ πξνζηαζία ηνπ, ελψ ε λνκνινγία πξνρψξεζε

ζε κία ζπζηεκαηηθή εξκελεία ησλ ζπγθεθξηκέλσλ απηψλ αληηθεηκέλσλ, κε ζπλέπεηα

ζπρλά ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, φπσο ζα δηαπηζησζεί απνηειεί θαζεαπηφ αληηθείκελν

ηεο ρσξνηαμηθήο λνκνζεζίαο, ζηελ νπνία θαη νξίδεηαη εηδηθά. Παξάιιεια ζηνηρεία

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο πξνζηαηεχνληαη ζην πιαίζην ηεο ρσξνηαμηθήο θαη

πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο. Δθηφο φκσο απφ ηηο ξπζκίζεηο απηέο, ζεηξά πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ θαη ελ γέλεη ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά πξνζηαηεχνληαη απφ ηελ εηδηθή

λνκνζεζία.

Δίλαη ελδηαθέξνλ λα παξαηεξήζεη θαλείο φηη ε βαζηθή λνκνζεζία γηα ηα

πνιηηηζηηθά αγαζά ζεζπίζζεθε εδψ θαη αξθεηά ρξφληα, πξηλ ην χληαγκα ηνπ 1975,

θαη αλαθέξεηαη θπξίσο ζηηο αξραηφηεηεο, ελψ παξάιιεια ραξαθηεξίδεηαη απφ ρξήζε

πνηθίισλ ελλνηψλ, κε ζπλέπεηα κία έληνλε ιεθηηθή πνηθηιία. Οη κεηαγελέζηεξνη λφκνη

θαιχπηνπλ έλα κεγαιχηεξν εχξνο άιισλ πξνζηαηεπνκέλσλ αγαζψλ θαη

αληηκεησπίδνπλ ζπλνιηθά ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, ζε αξκνλία κε ην νηθηζηηθφ θαη

ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ο πξφζθαηνο λφκνο 3028/2002 429

«Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ

αξραηνηήησλ θαη ηεο ελ γέλεη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο» εηζάγεη ζεκαληηθέο

θαηλνηνκίεο ρσξίο λα δηαζπά ηελ ζπλέρεηα ηεο πξνζηαζίαο. Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο

πάλησο είλαη θαη ην ζχλνιν ησλ ξπζκίζεσλ ηεο πνιενδνκηθήο θαη ρσξνηαμηθήο

λνκνζεζίαο γηα ην δήηεκα θαζψο θαη ε ελ γέλεη πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ δηα ηεο

429

ΦΔΚ Α΄ 153/28-6-2002 Βι. θαη ΠεξΓηθ 4/2002 ζ. 642 κε ζρφιην

Αλαζηαζόπνπινπ Μ. ζ. 684 επ., Ρόδνπ Ν., Γεληθή Παξνπζίαζε ηνπ Ν. 3028/2002

ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή


εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε, σηεξνπνύινπ Γ.Λ., Καηλνηνκίεο ηνπ λένπ

λφκνπ, Ζ ζπκβνιή ηνπ δηαιφγνπ θαηά ηελ λνκνπαξαζθεπαζηηθή επεμεξγαζία γηα ηε

δηακφξθσζε ηνπ θαλνληζηηθνχ πιαηζίνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ



Θεζζαινλίθε.

195

αλάδεημήο ηεο ζην ρψξν, σο ζηνηρείν ζπζηαηηθφ ηνπ430

. Ζ λνκνζεζία απηή κάιηζηα

ζεζπίζζεθε ζε εθαξκνγή ηεο ζπληαγκαηηθήο επηηαγήο ηνπ 1975 θαη εθθξάδνπλ ελ

πνιινίο ηνπο ζηφρνπο ηεο.

Ζ έλλνηα ηνπ «πνιηηηζηηθνύ πεξηβάιινληνο» θαηά ην λ. 360/1976 «πεξί

ρσξνηαμίαο θαη πεξηβάιινληνο»431

Ο λφκνο 360/1976, απνβιέπνληαο ζηελ αξηηφηεξε ξχζκηζε ηεο φιεο

ρσξνηαμηθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο, ραξάζζεη έλα λνκηθφ πιαίζην εηδηθφηεξσλ

κνξθψλ ρσξνηαμηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη πξνγξακκαηηζκνχ, ζην νπνίν εληάζζεη θαη ηελ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο432

. Ακέζσο κεηά ηελ ςήθηζε ηνπ πληάγκαηνο ηνπ

1975 ν λφκνο απηφο ήξζε λα επηβεβαηψζεη ηε βνχιεζε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε κε

ηελ επαλάιεςε θαη απφ θνηλνχ ξχζκηζε ησλ φξσλ θπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ.

ην άξζ. 1 παξ. 6 δίδεηαη ν νξηζκφο ηεο έλλνηαο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» σο:

«Σα αλζξσπνγελή ζηνηρεία ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ραξαθηεξηζηηθά, σο ηαχηα

δηεκνξθψζεζαλ εθ ηεο παξεκβάζεσο θαη ησλ ζρέζεσλ ηνπ αλζξψπνπ κεηά ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ηζηνξηθψλ ρψξσλ, σο θαη ηεο

θαιιηηερληθήο θαη πνιηηηζηηθήο ελ γέλεη θιεξνλνκηάο ηεο Υψξαο».

Καηά ηνλ ίδην ην λφκν, ζπλεπψο, θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο

έλλνηαο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» είλαη ε αλζξψπηλε παξέκβαζε θαη ε ζρέζε ηνπ

αλζξψπνπ κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ433

.

430

Ν. 2742/99, Υσξνηαμηθφο ζρεδηαζκφο θαη αεηθφξνο αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο,

Ν/ 2508/1997, Βηψζηκε νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο θαη

άιιεο δηαηάμεηο θιπ.

431

. Ζδε θαη άξζ. 1 ηνπ Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο.

432

. Πνξηόινπ - Μηραήι Α., Ζ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε αλάγθε πξνζηαζίαο

ηνπ, Σν 1978, ζ. 278, Νίθα Γ., ηξαηεγηθέο θαη ζπζηήκαηα πξνζηαζίαο ζηελ

ηζρχνπζα λνκνζεζία γηα ην πεξηβάιινλ, ΝνΒ 38, ζ. 241 επ., φπνπ θαη αλαιπηηθή

παξνπζίαζε ηεο λνκνζεζίαο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο.

433

. Αξζξνλ 1

Δλ ησ παξφληη λφκσ λννχληαη:

196

Ο λφκνο απηφο νξίδεη φηη σο "Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο" λνείηαη:

α) Ζ δηαηήξεζηο ηνπ ραξαθηήξνο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε βειηίσζηο

ησλ δηακνξθσζεηζψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ απηνχ, σο νηθνζπζηήκαηνο.

1. Χο Υσξνηαμηθφλ "ρέδηνλ": χλνινλ θεηκέλσλ θαη ζρεδίσλ δηα ησλ

νπνίσλ εθθξάδνληαη αη Γεληθαί αξραί θαη θαηεπζχλζεηο ηεο αθνινπζεηέαο

ρσξνηαμηθήο πνιηηηθήο, ελ ησ πιαηζίσ ησλ Πξνγξακκάησλ Οηθνλνκηθήο θαη

Κνηλσληθήο Αλαπηχμεσο θαη θαζνξίδνληαη, θαηά θχξηνλ ιφγνλ, η' αθφινπζα:

α) Ζ θαηαλνκή θαη δηάξζξσζηο ηνπ πιεζπζκνχ, ελ ζπλαξηήζεη πξνο ην

πιέγκα δξαζηεξηνηήησλ, θαηά ηνκείο παξαγσγήο.

β) Ζ θαηαλνκή θαη δηάξζξσζηο ησλ ρξήζεσλ ρψξνπ, θαηά ιεηηνπξγίαο

θαη ηνκείο πξναγσγήο.

γ) Σα εζληθά ζπγθνηλσληαθά δίθηπα θαη ινηπά δίθηπα θνηλσληθήο, Οηθνλνκηθήο θαη

δηνηθεηηθήο ππνδνκήο.

δ) Οη εζληθνί δξπκνί, αη δψλαη πξαζίλνπ θαη νη ζεκαληηθνί πξνο δηαθχιαμηλ θαη

πξνζηαζίαλ ρψξνη.

ε) Σα γεληθά πιαίζηα, νη φξνη θαη νη πεξηνξηζκνί, δηα ηελ εμαζθάιηζηλ ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο.

ζη) Δηεξα θαηά ηελ θξίζηλ ηνπ Τπνπξγνχ πληνληζκνχ θαη

Πξνγξακκαηηζκνχ ζπλαθή ζηνηρεία.

2. Χο Υσξνηαμηθφλ "Πξφγξακκα": χλνινλ θεηκέλσλ θαη ζρεδίσλ δηα ησλ νπνίσλ

θαζνξίδνληαη αη απαηηνχκελαη δηα ηελ εθαξκνγήλ ηνπ αληηζηνίρνπ Υσξνηαμηθνχ

ρεδίνπ παξεκβάζεηο, κεηά ησλ θάζεσλ πξαγκαηνπνηήζεσο θαη ρξεκαηνδνηήζεσο

ηνχησλ, σο θαη ηα πξνο ηνχην ιεπηέα ζεζκηθά, νηθνλνκηθά θαη δηνηθεηηθά κέηξα.

3. Χο "Δζληθφλ" ην Υσξνηαμηθφλ ρέδηνλ ή Πξφγξακκα, ην αλαθεξφκελνλ εηο

ζπγθεθξηκέλνλ ηκήκα απηήο θαη σο "Δηδηθφλ" ην αλαθεξφκελνλ εηο ζπγθεθξηκέλνλ

ηνκέα παξαγσγήο, ιεηηνπξγίαλ, δξαζηεξηφηεηα ή δίθηπνλ ππνδνκήο.

4. Χο "Υξήζηο ρψξνπ": Ο ηξφπνο ηεο ελδεδεηγκέλεο ιεηηνπξγηθήο

ρξεζηκνπνηήζεσο δψλεο, πεξηνρήο ή ηκήκαηνο ηνπ ρεξζαίνπ θαη ζαιαζζίνπ ρψξνπ,

κεηά ησλ ελ απηνίο θπζηθψλ πφξσλ, πδάησλ, θηηζκάησλ θαη έξγσλ ππνδνκήο.

5. Χο "Φπζηθφλ Πεξηβάιινλ": Ο πεξηβάιισλ ηνλ άλζξσπνλ ρεξζαίνο,

ζαιάζζηνο θαη ελαέξηνο ρψξνο, κεηά ησλ ελ απηψ ρισξίδνο, παλίδνο θαη θπζηθψλ

πφξσλ.

6. Χο "Πνιηηηζηηθφλ Πεξηβάιινλ": Σα αλζξσπνγελή ζηνηρεία πνιηηηζκνχ θαη

ραξαθηεξηζηηθά, σο ηαχηα δηεκνξθψζεζαλ εθ ηεο παξεκβάζεσο θαη ησλ ζρέζεσλ

ηνπ αλζξψπνπ κεηά ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, πεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ηζηνξηθψλ

ρψξσλ θαη ηεο θαιιηηερληθήο θαη πνιηηηζηηθήο ελ γέλεη θιεξνλνκίαο ηεο Υψξαο.

197

β) Ζ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ηαο δεκηνγφλνπο

επηπηψζεηο εθ ηεο αλαπηχμεσο δξαζηεξηνηήησλ θαη παξεκβάζεσλ ηνπ

αλζξψπνπ.

γ) Ζ δηαθχιαμηο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο σο θαη ησλ ηζηνξηθψλ ρψξσλ

εληφο ησλ νπνίσλ ηνχην δηεκνξθψζε,

δ) Ο έιεγρνο ηεο αμηνπνηήζεσο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηεο αλαπηχμεσο ησλ ελ

ησ ρψξσ δξαζηεξηνηήησλ πξνο ηνλ ζθνπφλ ηεο ελαξκνλίζεσο ησλ ζρέζεσλ

κεηαμχ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο

νηθνλνκηθήο δξάζεσο ηνπ αλζξψπνπ.

Δίλαη ζαθέο φηη ζην πιαίζην ησλ δηαηάμεσλ ηνπ άξζ. 1 ηνπ λ. 360/76 ξπζκίδεηαη

απφ θνηλνχ ην θπζηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ σο κέξνο ηνπ ρσξνηαμηθνχ

ζρεδηαζκνχ. Ο λφκνο νξίδεη κε επξχηεηα ηηο έλλνηεο θαη ζπλδέεη ηα πνηθίια

πνιηηηζηηθά αγαζά ρσξίο ρξνληθνχο πεξηνξηζκνχο σο πξντφληα ηεο ζρέζεο ηνπ

αλζξψπνπ κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Ζ δηάηαμε λνεκαηνδνηεί κε ζαθήλεηα ην

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ σο αληηθείκελν ηεο ζπληαγκαηηθήο ξχζκηζεο θαη εληάζζεη

ηνλ πνιηηηζκφ ζην ρψξν, ζπλδένληαο ην ρξφλν θαη ηελ ηζηνξία κε ην ρψξν.

Θα ’πξεπε λα αλαθεξζεί ζην ζεκείν απηφ φηη νη δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ

ζχκθσλα κε πνιινχο ζπγγξαθείο έρνπλ θπξίσο ζεσξεηηθφ ραξαθηήξα θαη νπδέπνηε

εθαξκφζζεθαλ434.

Πάλησο, ν νξηζκφο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαηά ην λ. 360/76 είλαη

ηδηαίηεξα πξνσζεκέλνο θαη εκπλέεη, φπσο ζα δηαπηζησζεί ηνλ Κψδηθα Βαζηθήο

Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο ζην ζχλνιφ ηεο.

434

. Βι. γηα ην ζέκα απηφ Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο,

ζπληήξεζεο θαη αλαβίσζεο παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, ζην ζπιινγηθφ έξγν

πληήξεζε θαη αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, αλσηέξσ, ζ. 142.

Δηδηθφηεξα αλαθέξεη ν ζπγγξαθέαο ζην ζπλέδξην απηφ: «ε εθαξκνγή ηνπ άξζ.

απηνχ εθδφζεθε ν λ. 360/1976 «πεξί ρσξνηαμίαο θαη πεξηβάιινληνο» ν νπνίνο

πεξηέρεη νξηζκνχο ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη φρη ζπγθεθξηκέλα

κέηξα πξνζηαζίαο ηνπ».

198

Ο λ. 1650/1986 «Γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο»

Ο λ. 1650/86 ήηαλ ν αλακελφκελνο επί έλδεθα έηε εθηειεζηηθφο λφκνο ηνπ άξζ. 24.1

.435

. ην εδ. 1 ηνπ άξζ. 2 δίδεηαη ν νξηζκφο ηνπ πεξηβάιινληνο σο ην ζχλνιν ησλ

θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ παξαγφλησλ θαη ζηνηρείσλ πνπ βξίζθνληαη ζε

αιιειεπίδξαζε θαη επεξεάδνπλ ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία, ηελ πνηφηεηα δσήο, ηελ

πγεία ησλ θαηνίθσλ, ηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή παξάδνζε θαη ηηο αηζζεηηθέο α-

μίεο436

. Ο νξηζκφο απηφο ζην πλεχκα θαη ηνπ λ. 360/76 αληηκεησπίδεη σο φιν ην

θπζηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Δμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ είλαη ν νξηζκφο πνπ

δίδεηαη απφ ην λφκν ζηελ έλλνηα ηνπ ηνπίνπ . σο θάζε δπλακηθφ ζχλνιν βηνηηθψλ θαη

κε βηνηηθψλ παξαγφλησλ θαη ζηνηρείσλ ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ κεκνλσκέλα ή

αιιεινεπηδξψληαο ζε ζπγθεθξηκέλν ρψξν ζπλζέηνπλ κηα νπηηθή εκπεηξία. Ο νξηζκφο

435

Καιιία Α., Παπιόπνπινπ Π., Παπινπνύινπ Β., Σν λνκηθφ θαζεζηψο ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, Δπηινγή λνκνζεηηθψλ θεηκέλσλ, άθθνπιαο 1984,

Αζήλα.

436

Αξζξν 2.

Οξηζκνί.

Καηά ηελ έλλνηα ηνπ λφκνπ απηνχ λννχληαη σο:

1. Πεξηβάιινλ: ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ παξαγφλησλ θαη

ζηνηρείσλ πνπ βξίζθνληαη ζε αιιειεπίδξαζε θαη επεξεάδνπλ ηελ νηθνινγηθή

ηζνξξνπία, ηελ πνηφηεηα ηεο δσήο, ηελ πγεία ησλ θαηνίθσλ, ηελ ηζηνξηθή θαη

πνιηηηζηηθή παξάδνζε θαη ηηο αηζζεηηθέο αμίεο.

……..

4. Τπνβάζκηζε: ε πξφθιεζε απφ αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο ξχπαλζεο ή

νπνηαζδήπνηε άιιεο κεηαβνιήο ζην πεξηβάιινλ, ε νπνία είλαη πηζαλφ λα

έρεη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία, ζηελ πνηφηεηα

δσήο θαη ζηελ πγεία ησλ θαηνίθσλ, ζηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά θαη ζηηο αηζζεηηθέο αμίεο.

5. Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο: ην ζχλνιν ησλ ελεξγεηψλ, κέηξσλ θαη έξγσλ πνπ

έρνπλ ζηφρν ηελ πξφιεςε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο ή ηελ απνθαηάζηαζε,

δηαηήξεζε ή βειηίσζή ηνπ.

6. Οηθνζχζηεκα: θάζε ζχλνιν βηνηηθψλ θαη κε βηνηηθψλ παξαγφλησλ θαη ζηνηρείσλ

ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ δξνπλ ζε νξηζκέλν ρψξν θαη βξίζθνληαη ζε αιιειεπίδξαζε

κεηαμχ ηνπο.

……………..

9. Οηθνινγηθή ηζνξξνπία: ε ζρεηηθά ζηαζεξή ζρέζε πνπ δηακνξθψλεηαη κε ηελ

πάξνδν ηνπ ρξφλνπ αλάκεζα ζηνπο παξάγνληεο θαη ηα ζηνηρεία ηνπ πεξηβάιινληνο

ελφο νηθνζπζηήκαηνο.

…………

16. Σνπίν: θάζε δπλακηθφ ζχλνιν βηνηηθψλ θαη κε βηνηηθψλ παξαγφλησλ θαη

ζηνηρείσλ ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ κεκνλσκέλα ή αιιεινεπηδξψληαο ζε

ζπγθεθξηκέλν ρψξν ζπλζέηνπλ κηα νπηηθή εκπεηξία.

199

απηφο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αληίιεςε ηνπ ρψξνπ σο ζχλζεζε θπζηθψλ θαη

αλζξσπνγελψλ ζηνηρείσλ, επηηξέπεη κία εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ηδηαίηεξα

θαηάιιειε γηα ηνλ ειιεληθφ ρψξν ζηνλ νπνίν ζπλππάξρνπλ ζε δηαιεθηηθή ζρέζε ε

θχζε θαη ε αλζξψπηλε παξέκβαζε σο ηζηνξηθή δηαδξνκή. Ζ φιε ξχζκηζε

πξαγκαηψλεηαη κε ηελ εθαξκνγή άιισλ άξζξσλ ηνπ ίδηνπ λφκνπ κε ηξφπν

δπλακηθφ437

..

437

200

ΚΔΦΑΛΑΗΟ Γ'

ΠΡΟΣΑΗΑ ΣΖ ΦΤΖ ΚΑΗ ΣΟΤ ΣΟΠΗΟΤ

Αξζξν 18.

Αληηθείκελν πξνζηαζίαο θαη δηαηήξεζεο.

1. Ζ θχζε θαη ην ηνπίν πξνζηαηεχνληαη θαη δηαηεξνχληαη, ψζηε λα

δηαζθαιίδνληαη νη θπζηθέο δηεξγαζίεο, ε απνδνηηθφηεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ε

ηζνξξνπία θαη ε εμέιημε ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαζψο θαη ε πνηθηινκνξθία, ε

ηδηαηηεξφηεηα ή ε κνλαδηθφηεηά ηνπο.

2. Υεξζαίεο, πδάηηλεο ή κηθηνχ ραξαθηήξα πεξηνρέο, κεκνλσκέλα ζηνηρεία ή

ζχλνια ηεο θχζεο θαη ηνπ ηνπίνπ, κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ αληηθείκελα

πξνζηαζίαο θαη δηαηήξεζεο ιφγσ ηεο νηθνινγηθήο γεσκνξθνινγηθήο,

βηνινγηθήο επηζηεκνληθήο ή αηζζεηηθήο ζεκαζίαο ηνπο.

3. Οη πεξηνρέο, ηα ζηνηρεία ή ηα ζχλνια ηεο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπ κπνξνχλ λα

ραξαθηεξίδνληαη, ζχκθσλα κε ηα θξηηήξηα ηνπ άξζξνπ 19, σο:

- Πεξηνρέο απφιπηεο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο.

- Πεξηνρέο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο.

- Δζληθά πάξθα.

- Πξνζηαηεπφκελνη θπζηθνί ζρεκαηηζκνί, πξνζηαηεπφκελα ηνπία θαη

ζηνηρεία ηνπ ηνπίνπ.

- Πεξηνρέο νηθναλάπηπμεο.

4. Αλ γηα ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ησλ πεξηνρψλ, ησλ ζηνηρείσλ ή ησλ

ζπλφισλ ηεο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπ, επηβάιιεηαη παξάιιεια ε εθαξκνγή

νξηζκέλσλ κέηξσλ ζε γεηηνληθέο εθηάζεηο, νη παξαπάλσ πεξηνρέο, ηα ζηνηρεία

ή ηα ζχλνια απνηεινχλ θεληξηθφ ηκήκα κηαο επξχηεξεο πεξηνρήο, ζηελ νπνία

ηα αλαγθαία κέηξα πξνζηαζίαο θιηκαθψλνληαη θαηά δψλεο.

"5. α, Σα αληηθείκελα πξνζηαζίαο θαη δηαηήξεζεο ηεο παξ. 3 κε ηηο

δψλεο ηνπο δηέπνληαη απφ θαλνληζκνχο δηνίθεζεο θαη ιεηηνπξγίαο, ζηνπο

νπνίνπο θαζνξίδνληαη ηα αλαγθαίν κέηξα νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ

πξνζηαηεπφκελσλ αληηθεηκέλσλ θαη εμεηδηθεχνληαη νη γεληθνί φξνη θαη

πεξηνξηζκνί άζθεζεο δξαζηεξηνηήησλ θαη εθηέιεζεο έξγσλ, πνπ

θαζνξίδνληαη κε ην πξνεδξηθφ δηάηαγκα πνπ πξνβιέπεηαη ζηηο παξαγξάθνπο

1 θαη 2 ηνπ άξζξνπ 21. Οη αλσηέξσ θαλνληζκνί θαηαξηίδνληαη εληφο έηνπο

απφ ηε δεκνζίεπζε ηνπ πξνεδξηθνχ δηαηάγκαηνο πνπ πξνβιέπεηαη ζηηο

παξαγξάθνπο 1 θαη 2 ηνπ άξζξνπ 21 θαη εγθξίλνληαη κέ θνηλέο απνθάζεηο

ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο Υσξνηαμίαο θαη Γεκφζησλ 'Δξγσλ θαη ησλ θαηά

πεξίπησζε αξκφδησλ Τπνπξγψλ θαη δεκνζηεχνληαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο

Κπβεξλήζεσο, β. Με ηηο ίδηεο ή φκνηεο ππνπξγηθέο απνθάζεηο εγθξίλνληαη

επίζεο πεληαεηή ρέδηα Γηαρείξηζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ αληηθεηκέλσλ ηεο

παξαγξάθνπ 3. Με ηα ρέδηα Γηαρείξηζεο πξνζδηνξίδνληαη, ζην πιαίζην ησλ

γεληθφηεξσλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ πνπ ηίζεληαη ζηα πξνεδξηθφ δηαηάγκαηα ησλ

παξαγξάθσλ 1 θαη 2 ηνπ άξζξνπ 21, νη θαηεπζχλζεηο θαη νη πξνηεξαηφηεηεο γηα ηελ

εθαξκνγή ησλ έξγσλ, δξάζεσλ θαη κέηξσλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθή

πξνζηαζία θαη δηαρείξηζε ησλ θαηά πεξίπησζε πξνζηαηεπφκελσλ αληηθεηκέλσλ. Σα

ρέδηα Γηαρείξηζεο

ζπλνδεχνληαη απφ πξνγξάκκαηα δξάζεο ζηα νπνία εμεηδηθεχνληαη ηα

αλαγθαία κέηξα, δξάζεηο, έξγα θαη πξνγξάκκαηα, νη θάζεηο, ην θφζηνο, νη

πεγέο θαη νη θνξείο ρξεκαηνδφηεζήο ηνπο, θαζψο θαη ην ρξνλνδηφγξακκα

εθηέιεζήο ηνπο θαη νη θνξείο εθαξκνγήο ηνπο. Οη δηαηάμεηο ηεο

πεξηπηψζεσο απηεο εθαξκφδνληαη αλαιφγσο θαη γηα ηελ θαηάξηηζε ρεδίσλ

Γηαρεηξηζηεο γηα ηα πξνζηαηεπφκελα είδε ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο πνπ

201

Μεηαμχ ησλ ζθνπψλ ηνπ λφκνπ απηνχ438

, φπσο εκθαλίδνληαη ζηελ πην πάλσ

δηάηαμε, είλαη «ε ζέζπηζε ζεκειησδψλ θαλφλσλ θαη ε θαζηέξσζε θξηηεξίσλ θαη

438

ΒΑΗΚΔ ΔΝΝΟΗΔ

Αξζξν 1.

θνπφο.

1. θνπφο ηνπ παξφληνο λφκνπ είλαη ε ζέζπηζε ζεκειησδψλ θαλφλσλ θαη ε

θαζηέξσζε θξηηεξίσλ θαη κεραληζκψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο,

έηζη ψζηε ν άλζξσπνο, σο άηνκν θαη σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, λα δεη

ζε έλα πςειήο πνηφηεηαο πεξηβάιινλ, κέζα ζην νπνίν λα πξνζηαηεχεηαη ε πγεία ηνπ

θαη λα επλνείηαη ε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ.

Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζεκειηψδεο θαη αλαπφζπαζην κέξνο ηεο

πνιηηηζηηθήο θαη αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο θαη πνιηηηθήο, πινπνηείηαη θχξηα κέζα

απφ ην δεκνθξαηηθφ πξνγξακκαηηζκφ.

2. Δηδηθφηεξα, βαζηθνί ζηφρνη ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη νη αθφινπζνη:

α) Ζ απνηξνπή ηεο ξχπαλζεο θαη γεληθφηεξα ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο

θαη ε ιήςε φισλ ησλ αλαγθαίσλ, γηα ην ζθνπφ απηφλ, πξνιεπηηθψλ κέηξσλ.

β) Ζ δηαζθάιηζε ηεο αλζξψπηλεο πγείαο θαη απφ ηηο δηάθνξεο κνξθέο ππνβάζκηζεο

ηνπ πεξηβάιινληνο θαη εηδηθφηεξα απφ ηε ξχπαλζε θαη ηηο νριήζεηο.

γ) Ζ πξνψζεζε ηεο ηζφξξνπεο αλάπηπμεο ηνπ εζληθνχ ρψξνπ ζπλνιηθά θαη ησλ

επί κέξνπο γεσγξαθηθψλ θαη νηθηζηηθψλ ελνηήησλ ηνπ θαη κέζα απφ ηελ νξζνινγηθή

δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο.

δ) Ζ δηαζθάιηζε ηεο δπλαηφηεηαο αλαλέσζεο θπζηθψλ πφξσλ θαη ε νξζνινγηθή

αμηνπνίεζε ησλ κε αλαλεψζηκσλ ή ζπάλησλ ζε ζρέζε κε ηηο ησξηλέο θαη ηηο

κειινληηθέο αλάγθεο θαη κε θξηηήξηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο.

ε) Ζ δηαηήξεζε ηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ

θαη ε δηαζθάιηζε ηεο αλαπαξαγσγηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο.

ζη) Ζ απνθαηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο.

3. Αλαιπηηθφηεξα, κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ παξφληνο λφκνπ επηδηψθνληαη.

α) Ζ πξνζηαζία ηνπ εδάθνπο θαη ε ιήςε ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ ψζηε νη ρξήζεηο

ηνπ λα γίλνληαη ζχκθσλα κε ηηο θπζηθέο ηδηφηεηέο ηνπ θαη ηελ παξαγσγηθή ηνπ

ηθαλφηεηα.

β) Ζ πξνζηαζία ησλ επηθαλεηαθψλ θαη ππφγεησλ λεξψλ ζεσξνχκελσλ σο

θπζηθψλ πφξσλ θαη σο νηθνζπζηεκάησλ.

γ) Ζ πξνζηαζία ηεο αηκφζθαηξαο.

δ) Ζ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο θχζεο θαη ηνπ ηνπίνπ θαη ηδηαίηεξα πεξηνρψλ κε

κεγάιε βηνινγηθή, νηθνινγηθή, αηζζεηηθή ή γεσκνξθνινγηθή αμία.

ε) Ζ πξνζηαζία ησλ αθηψλ ησλ ζαιαζζψλ, ησλ νρζψλ ησλ πνηακψλ, ησλ ιηκλψλ,

ηνπ βπζνχ απηψλ θαη ησλ λεζίδσλ σο θπζηθψλ πφξσλ, σο ζηνηρείσλ νηθνζπζηεκάησλ

θαη σο ζηνηρείσλ ηνπ ηνπίνπ.

ζη) Ο θαζνξηζκφο ηεο επηζπκεηήο θαη ηεο επηηξεπφκελεο πνηφηεηαο ησλ θπζηθψλ

απνδεθηψλ θαζψο θαη ησλ θάζε εηδνπο επηηξεπφκελσλ εθπνκπψλ απνβιήησλ, κε

ηελ θαζηέξσζε θαη ρξεζηκνπνίεζε θαηάιιεισλ παξακέηξσλ θαη νξηαθψλ ηηκψλ,

ψζηε λα κελ πξνθαιείηαη ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο, κε θξηηήξηα:

202

κεραληζκψλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, έηζη ψζηε ν άλζξσπνο σο άηνκν

θαη σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, λα δεί ζε έλα πςειήο πνηφηεηαο πεξηβάιινλ,

κέζα ζην νπνίν λα πξνζηαηεχεηαη ε πγεία ηνπ θαη λα επλνείηαη ε αλάπηπμε ηεο πξν-

ζσπηθφηεηάο ηνπ. Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζεκειηψδεο θαη αλαπφζπαζην

κέξνο ηεο πνιηηηζηηθήο θαη αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο θαη πνιηηηθήο, πινπνηείηαη

θχξηα κέζα απφ ην δεκνθξαηηθφ πξνγξακκαηηζκφ».

Ο λφκνο απηφο δέρεηαη ην θπζηθφ θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ σο εληαίν φιν

θαη πξνβαίλεη ζε κία ελδειερή παξνπζίαζε νξηζκψλ θαη ιεθηηθψλ ζρεκάησλ

θαηάιιεισλ λα εληππσζηάζνπλ γηα ηε δηαθεξπθηηθή ηνπο αμία

Ζ λνκνινγία βαζίζζεθε ζηελ ξχζκηζε ηνπ λ. 1650/86 γηα ηελ πξνζηαζία

ζπλφισλ ηα νπνία εληάζζνληαη ζην ρψξν σο ηνπία δίδνληαο ζεκαληηθά παξαδείγκαηα

φςεσλ ηεο πξνζηαζίαο ηνπ ρψξνπ σο φινπ439

.

- ηελ επηζηεκνληθή γλψζε θαη εκπεηξία

- ηελ θαιχηεξε δηαζέζηκε θαη νηθνλνκηθά εθηθηή ηερλνινγία.

- ηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο θαη ηδηνκνξθίεο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ

πιεζπζκνχ θαζψο επίζεο θαη ηηο αλάγθεο αλάπηπμεο.

- ηελ πξνυπάξρνπζα δηακφξθσζε ζπιινγηθήο ρξήζεο κηαο πεξηνρήο.

- ηα πθηζηάκελα ρσξνηαμηθά θαη αλαπηπμηαθά ζρέδηα.

δ) Ζ επαηζζεηνπνίεζε θαη ελεξγνπνίεζε ησλ πνιηηψλ ζηα ζέκαηα πξνζηαζίαο

ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ηε ζσζηή πιεξνθφξεζε θαη εθπαίδεπζε.

439

Βι. θαη ηΔ 2164/1994 ζχκθσλα κε ηελ νπνία :

«Δπεηδή ελ πξνθεηκέλσ κε ην πξνζβαιιφκελν δηάηαγκα εγθξίζεθε ην πνιενδνκηθφ

ζρέδην ηκεκάησλ ησλ πνιενδνκηθψλ ελνηήησλ 7 θαη 8 ηεο πεξηνρήο Ν. Κξήλεο ηνπ

δήκνπ Καιακαξηάο (Ν. Θεζζαινλίθεο) κε ηνλ θαζνξηζκφ νηθνδνκήζηκσλ,

θνηλφρξεζησλ ρψξσλ θαη ηε ζέζπηζε φξσλ δφκεζεο ησλ νηθνπέδσλ πνπ

πεξηιακβάλνληαη ζηηο σο άλσ ελφηεηεο. πσο αλαθέξεηαη φκσο ζηηο απφ 29-6-1987,

16-5-1988 θαη 27-6-1989 Δηζεγήζεηο ηεο Γηεχζπλζεο Οηθηζκνχ Θεζζαινλίθεο,

πνπ ζπλνδεχνπλ ηηο ππ' αξηζ. 922/ζπλ.28/ /1987, 755/ζπλ.19/1988 θαη

622/ζπλ.19/1989 γλσκνδνηήζεηο ηνπ Ννκαξρηαθνχ πκβνπιίνπ Υσξνηαμίαο,

Οηθηζκνχ θαη Πεξηβάιινληνο Θεζζαινλίθεο, ελ φςεη ησλ νπνίσλ εθδφζεθε ην

πξνζβαιιφκελν δηάηαγκα, "ε πεξηνρή πνπ πνιενδνκείηαη κε απηφ είλαη εθηφο

ζρεδίνπ παξάθηηα έθηαζε. Πεξηιακβάλεη ηδηνθηεζίεο κεγάιεο έθηαζεο, αδφκεηεο

θαηά κεγάιν πνζνζηφ. Σα ειάρηζηα θηίζκαηα ηεο πεξηνρήο είλαη κηθξήο θιίκαθαο

(κε κηθξφ νγθνκεηξηθφ πεξίγξακκα) θαη πεξηβάιινληαη απφ κεγάιν αθάιππην ρψξν

κε ππθλά δέλδξα. Απφ ηα θηίζκαηα απηά ην κεζνπνιεκηθφ θηίξην πνπ βξίζθεηαη ζηε

ζπκβνιή ηεο νδνχ Καλάξε κε ηελ πξνέθηαζε ηεο νδνχ Πιαζηήξα θαη κειεηήζεθε

λα ιεηηνπξγήζεη σο παηδηθφο ζηαζκφο έρεη ήδε ραξαθηεξηζζεί απφ ην Τπνπξγείν

Πνιηηηζκνχ σο έξγν ηέρλεο ελψ κε κεηαγελέζηεξε απφθαζε ε πξνζηαζία

επεθηείλεηαη ζε νιφθιεξν ηνλ νηθνπεδηθφ ηνπ ρψξν. Κνληά ζην θηίξην απηφ θαη

ζηα φξηα ηεο πεξηνρήο ηεο κειέηεο ππάξρεη ην θηίξην ηεο νδνχ Δξπζξαίαο θαη

203

Δηδηθφηεξα θξίζεθε ζε επίπεδν ζπληαγκαηηθήο εξκελείαο (άξζ. 24 .) κε ηε ηΔ

2164/94 φηη: «Με ηηο πην πάλσ ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο αλάγεηαη ζε πξνζηαηεπηέα

αμία ην θπζηθφ, νηθηζηηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ. Δηδηθή δε κέξηκλα

εθδειψλεη ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο γηα ηνλ δαζηθφ πινχην ηεο ρψξαο, ηνπ νπνίνπ

ε πξντνχζα θαηαζηξνθή ππαγφξεπζε ηελ ζέζπηζε απζηεξνχ πξνζηαηεπηηθνχ

θαζεζηψηνο κε θχξην πεξηερφκελν ηελ απαγφξεπζε ηεο κεηαβνιήο ηνπ

πξννξηζκνχ ησλ δαζψλ, πνπ είλαη απφιπηε γηα ηα ηδησηηθά δάζε. Καηά ην πλεχκα

θαη ην ζθνπφ ησλ ζπληαγκαηηθψλ απηψλ δηαηάμεσλ επηβάιιεηαη εηδηθή

πξνζηαζία, κεηαμχ άιισλ, θαη ησλ πεξηνρψλ ησλ νπνίσλ ηα νηθνζπζηήκαηα

έρνπλ ηδηαίηεξε αηζζεηηθή αμία ζπλδπαδνκέλεο, κάιηζηα, θαη κε πνιηηηζηηθά

αλζξσπνγελή ραξαθηεξηζηηθά κεηά ησλ νπνίσλ απνηεινχλ εληαίνλ ζχλνινλ. ηφρν

ηεο ζπληαγκαηηθήο απηήο πξνζηαζίαο απνηειεί ε δηαηήξεζε ζην δηελεθέο

αλαιινίσησλ ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζηνηρείσλ θαη ηεο ελ γέλεη

θπζηνγλσκίαο ησλ ελ ιφγσ ζπζηεκάησλ. Καηά ζπλέπεηα, ηα αλσηέξσ εληαία θαη

απηνηειή ζπζηήκαηα (ζχλνια) ηνπίνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ (αλζξσπνγελνχο)

πιαηείαο Ν. Κνξδειηνχ πνπ πξφζθαηα ραξαθηεξίζζεθε δηαηεξεηέν. Σν γλσζηφ σο

"βίιια Γεσξγηάδε" θηίξην ηεο γσλίαο ηεο παξαιηαθήο νδνχ κε ηελ νδφ

Αηιαληίδνο, ίδηαο πεξηφδνπ κε ηα πξνεγνχκελα παξνπζηάδεη επίζεο

αξρηηεθηνληθφ ελδηαθέξνλ. Σν βαζηθφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο πεξηνρήο απνηειεί

ε ηδηαηηεξφηεηα θαη πνηθηινκνξθία ηνπ ηνπίνπ ηεο, ιφγσ ηεο ππθλήο βιάζηεζεο πνπ

παξνπζηάδεη, φρη κφλν ζηελ παξάθηηα πεξηνρή αιιά θαη πέξα απ' απηή, φπνπ

κεγάιεο ηδηνθηεζίεο απνηεινχλ εληαία ζπλερφκελε έθηαζε κε ηελ πεξηνρή απηή. Σν

ηνπίν απηφ είλαη κνλαδηθφ φρη κφλν γηα ηελ πεξηνρή ηεο Καιακαξηάο αιιά θαη

γηα νιφθιεξε ηελ Θεζζαινλίθε γηαηί ζπλδπάδεη ηελ ηδηνκνξθία ηνπ παξαιηαθνχ

βξαρψδνπο εδάθνπο κε ηελ ππθλφηεηα, ηε ζπλέρεηα θαη ηελ πνηθηιία ηεο βιάζηεζεο

πνπ δηαθξίλεηαη ζε πνιιά πεχθα θαη ιίγα θππαξίζζηα (θχξηα ζε φιε ηε δψλε ηεο

παξαιίαο) ζε ππθλέο ζπζηάδεο δέλδξσλ θαη ζπάλησλ ζάκλσλ θαη ζε νπσξνθφξα

δέλδξα. Δηζη, απνηειεί κνλαδηθφ πλεχκνλα πξάζηλνπ ηεο πεξηνρήο, πφιν

αλαςπρήο ησλ θαηνίθσλ φιεο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη φαζε πξαζίλνπ." Με ηα

δεδνκέλα απηά, φπσο εθζέηνληαη ζηηο Δηζεγήζεηο ηεο Τπεξεζίαο, ε πεξηνρή πνπ

πνιενδνκείηαη κε ην πξνζβαιιφκελν δηάηαγκα αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ

απηνηειψο πξνζηαηεπηέσλ ζπλφισλ ηνπίνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ

ραξαθηήξνο, αθνχ πεξηιακβάλεη ηα νηθεία νηθνζπζηήκαηα ησλ αθηψλ, ηνπ δάζνπο

θαη ηεο ινηπήο βιάζηεζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ην ηδηαίηεξν αηζζεηηθφ θάιινο

απηψλ θαη ησλ εθεί επξηζθνκέλσλ πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ. πλεπψο, ζχκθσλα κε

ηηο πηφ πάλσ επηηαγέο ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, φπσο εμεηδηθεχνληαη γηα

ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Θεζζαινλίθεο κε ηα άξζξα 2, 3 παξ. 3 θαη 14 Α εδ. 3.1 ηνπ

Ν. 1561/1985, ε επίδηθε πεξηνρή δελ κπνξεί λα εληαρζεί ζε πνιενδνκηθφ ζρέδην

αιιά δένλ λα απνηειέζεη αληη θείκελν εηδηθνχ πξνζηαηεπηηθνχ θαζεζηψηνο. Γηα

ηνλ ιφγν απηφ, πνπ εμεηάδεηαη απηεπάγγειηα απφ ην Γηθαζηήξην, πξέπεη λα

αθπξσζεί ην πξνζβαιιφκελν δηάηαγκα θαη λα γίλεη δεθηή ε θξηλφκελε αίηεζε».

204

ραξαθηήξνο δελ κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηθείκελα πνιενδφκεζεο νχηε λα εληαρζνχλ

ζηνλ νηθηζηηθφ ηζηφ πφιεσο κεηαηξεπφκελα ζε ρψξνπο αζηηθνχ πξάζηλνπ, γηαηί ε

έληαμή ησλ ζε πνιενδνκηθφ ζρέδην ζπλεπάγεηαη ηελ θαηάιπζε ηεο αλαγθαίαο γηα

ηελ δηαηήξεζή ησλ απηνηέιεηαο θαη ηελ αιινίσζε ησλ ηδηαίηεξσλ

ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηεο ελ γέλεη θπζηνγλσκίαο ησλ, πξάγκα πνπ αληηηίζεηαη ζηε

ζπληαγκαηηθή επηηαγή ηνπ άξζξνπ 24. Χο πξνο απηά ε ξχζκηζε πνπ επηβάιιεηαη απφ

ην χληαγκα είλαη ε ηνπνζέηεζή ησλ θαη ε ζέζε ησλ ππφ ην εηδηθφ πξνζηαηεπηηθφ

θαζεζηψο πνπ πξνβιέπεηαη απφ ηηο πηφ πάλσ δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 18, 19 θαη 21 ηνπ

Ν. 1650/1986, πνπ ζπλάδνπλ κε ηηο ζπληαγκαηηθέο επηηαγέο».

Ζ δηάθξηζε ηεο θχζεο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ αίξνληαη κε βάζε ηηο ξπζκίζεηο ηνπ λ.

1650/86 κε ηξφπν ζπλζεηηθφ θαη νπζηψδε ζην πιαίζην ηεο πξνζηαζίαο ησλ

νηθηζηηθψλ ζπλφισλ. Ζ πξνζέγγηζε απηή, είλαη ζχκθσλε κε ηελ πξαγκαηηθή εμέιημε

ηεο ηζηνξίαο θαη ηελ αληίιεςε ηνπ αλζξψπνπ, εληάζζνληαο ηελ πξνζηαζία ζην παξφλ

θαη κε πξννπηηθή ζην κέιινλ .

Ζ πξαθηηθή εθαξκνγή φκσο θαη ε νπζηαζηηθή ηζρχο ηνπ λφκνπ απηνχ ζεσξήζεθε

ακθίβνιε, θαζψο πξέπεη λα ελεξγνπνηεζνχλ νη δηαηάμεηο ηνπ απφ ηηο θαλνληζηηθέο

δηνηθεηηθέο πξάμεηο πνπ πξνβιέπεη λα εθδνζνχλ γη' απηφ ην ζθνπφ440

. εκαληηθνί

λνκηθνί ζεσξνχζαλ κάιηζηα φηη θαηαιήγεη ν πην πάλσ λφκνο, θαζηεξψλνληαο θά-

πνηνπο επηπιένλ νξηζκνχο, λα ζπληειεί ζηε δηαηψληζε ηεο πνιπλνκίαο θαη ηεο

ελλνηνθξαηίαο441

. Οη παξαηεξήζεηο απηέο δελ αλαηξνχλ ην γεγνλφο φηη ε ξχζκηζε ηνπ

λφκνπ ηνπ 1986 θαζψο θαη ε ξχζκηζε ηνπ λφκνπ ηνπ 1976 ππήξμαλ πξνσζεκέλεο θαη

πξσηνπνξηαθέο εθθξάδνληαο κία αληίιεςε ηζηνξίαο θαη αηζζεηηθήο ζην πιαίζην ηεο

ζπληαγκαηηθήο ξχζκηζεο κε ηελ νπνία θαίλεηαη θαη λα «ζπγγελεχνπλ».

440

ρεηηθά κε ην λ. 1650/86 θαη ηελ ελδηαθέξνπζα θξηηηθή γηα ην πεξηερφκελφ ηνπ,

βι.Σάρνπ. Α., Δηδηθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, Γίθαην πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, β΄ έθδ.,

άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 1990, ζ. 121 επ., Γαδή Α., Πψο ζθέθηεηαη ν λνκνζέηεο,

Σηκ.Σφκ. Κ. Σζάηζνπ 1980, ζ. 489.

441

Βι. θαη Ρώηε Β., Ζ λνκηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 67, φπνπ

αλαθέξεη εηδηθφηεξα: «Τπάξρεη ηέινο έλαο εηδηθφο λφκνο 1650/86 γηα ηελ πξνζηαζία

ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ έρεη πξνθαιέζεη πνιιέο ζπδεηήζεηο γηα ηελ αξηηφηεηα θαη ηελ

απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ. πσο θη αλ έρεη ην ακθηιεγφκελν απηφ θείκελν, έλα είλαη

κέρξη ζηηγκήο ην ζπκπέξαζκα: παξακέλεη αλελεξγφ, γηαηί δελ εθδφζεθαλ ηα

δηαηάγκαηα πνπ πξνβιέπνπλ νη εμνπζηνδνηηθέο ηνπ δηαηάμεηο. Έηζη δελ κπνξνχκε

αθφκε λα ην θαηαηάμνπκε ζηνπο λνκνζεηηθνχο κεραληζκνχο πνπ ξπζκίδνπλ ηε ζπ-

κπεξηθνξά θη επεξεάδνπλ ην πεξηβαιινληηθφ αγαζφ».

205

Σε βαζηθή παξαδνρή ηνπ λφκνπ απηνχ σο πξνο ηελ δηαθχιαμε ησλ ζπλφισλ, ηνπ

ηνπίνπ θαη ηεο ελφηεηαο απηνχ απνδέρζεθε θαη ν πξφζθαηνο λ. 3028/02 κε ζπλέπεηα

λα πξνζηαηεχνληαη πιένλ νη ηζηνξηθνί ηφπνη θαη νη αξραηνινγηθνί ρψξνη θαη λα

ξπζκίδνληαη δψλεο πξνζηαζίαο442

.

Ζ ζηάζε απηή ηνπ λνκνζέηε είλαη πξνθαλψο ζε αξκνλία κε ηελ δηαηχπσζε ηνπ

πληάγκαηνο θαη ηελ θαηεχζπλζε πνπ απηφ παξέρεη.

Ζ έληαμε ηνπ πνιηηηζκνύ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζην ρσξνηαμηθό

ζρεδηαζκό θαη ηε βηώζηκε αλάπηπμε θαηά ην λ. 2742/1999 «Υσξνηαμηθόο

ζρεδηαζκόο θαη αεηθόξνο αλάπηπμε θαη άιιεο δηαηάμεηο» θαη ην Ν. 2508/1997

Βηώζηκε νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πόιεσλ θαη νηθηζκώλ ηεο ρώξαο θαη άιιεο

δηαηάμεηο

442

Βι. θαη ηε ραξαθηεξηζηηθή δηαηχπσζε ηεο Αηηηνινγηθήο Δθζεζεο ηνπ λφκνπ

3028/99

« Η ένηαξη ηων μνημείων ζηον σώπο

1. Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζπλδέεηαη αλαπφζπαζηα κε ηελ

έλλνηα ηνπ ρψξνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφλ απνηειεί ζεκειηψδε επηινγή ηνπ ζ.λ. ε

δηακφξθσζε, κε ζπζηεκαηηθφ ηξφπν, ελφο νινθιεξσκέλνπ πιαηζίνπ

πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζε ρσξηθφ επίπεδν. Έηζη

θαη΄αξρήλ πξνβιέπεηαη φηη ζηελ έλλνηα ηνπ αθηλήηνπ κλεκείνπ πεξηιακβάλεηαη

θαη ην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπο. Κπξίσο φκσο αξζξψλνληαη κε πιεξφηεηα θαη

εζσηεξηθή ζπλνρή νη βαζηθέο θαηεγνξίεο ησλ ρσξηθψλ ελνηήησλ ηηο νπνίεο

απνηεινχλ νη αξραηνινγηθνί ρψξνη θαη νη ηζηνξηθνί ηφπνη. Οη δψλεο πξνζηαζίαο

ζπκπιεξψλνπλ ην ζρεηηθφ πιαίζην δεδνκέλνπ φηη επηδηψθνπλ λα δηαζθαιίζνπλ

επαξθείο εγγπήζεηο γηα ηελ αλάδεημε θαη πξνζηαζία ησλ ελ ιφγσ θαηεγνξηψλ.

2. Βαζηθή θαηλνηνκία ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ ζ.λ. είλαη ε γελίθεπζε θαη ε

ζπζηεκαηνπνίεζε ηεο νξηνζέηεζεο ησλ πξνζηαηεπφκελσλ ρσξηθψλ ζπλφισλ.

Με ηνλ ηξφπν απηφ ηθαλνπνηνχληαη ε αμίσζε βεβαηφηεηαο ησλ πνιηηψλ αιιά

θαη νη απαηηήζεηο κηάο ζχγρξνλεο πνιηηείαο, πνπ ζεσξεί ηελ πξνζηαζία ησλ

ρσξηθψλ ζπλφισλ ζηηγκή ηνπ επξχηεξνπ ρσξνηαμηθνχ θαη αλαπηπμηαθνχ

ζρεδηαζκνχ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε πξφβιεςε ηεο πξνζσξηλήο νξηνζέηεζεο

ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ησλ ηζηνξηθψλ ηφπσλ ζην πιαίζην γεληθψλ

πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ, κε ηελ νπνία επηδηψθεηαη ε απνηξνπή θαηαζηξεπηηθψλ

επεκβάζεσλ πνπ κπνξεί λα νθείινληαη ζε αδπλακία ηαρείαο πξνψζεζεο ηεο

νξηζηηθήο νξηνζέηεζεο.

Δπεηδή ηα ζηνηρεία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο παξέρνπλ πιεξέζηεξεο

πιεξνθνξίεο φηαλ παξακέλνπλ ζηνλ ρψξν ζηνλ νπνίν επξίζθνληαη, ιακβάλεηαη

ηδηαίηεξε πξφλνηα γηα ηελ επηηφπνπ (in situ) δηαηήξεζή ηνπο».

206

χκθσλα κε ην άξζ. 2 ηνπ λ. 2742/1999 πνπ ξχζκηζε ην δήηεκα ηνπ ρσξνηαμηθνχ

ζρεδηαζκνχ ζηνπο ζηφρνπο ηνπ πεξηιακβάλεηαη (2α) ε πξνζηαζία θαη απνθαηάζηαζε

ηνπ πεξηβάιινληνο ζηε δηαηήξεζε ησλ νηθνινγηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ απνζεκάησλ

θαη ζηελ πξνβνιή θαη αλάδεημε ησλ ζπγθξηηηθψλ γεσγξαθηθψλ, θπζηθψλ,

παξαγσγηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πιενλεθηεκάησλ ηεο ρψξαο. Καη ε ξχζκηζε απηή

αληηκεησπίδεη σο φιν ην ρψξν.

Ο λφκνο ζην ίδην άξζξν ηδξχεη κηα ζεηξά απφ αξρέο νη νπνίεο πξέπεη λα ιακβάλνληαη

ππφςε θαηά ηελ θαηάξηηζε ησλ πξνβιεπφκελσλ ρσξνηαμηθψλ πιαηζίσλ θαη ινηπψλ

ζρεδίσλ. Οη αξρέο απηέο είλαη νη αθφινπζεο:

α. Ζ εμαζθάιηζε ηζάμησλ φξσλ δηαβίσζεο θαη επθαηξηψλ παξαγσγηθήο απαζρφιεζεο

ησλ πνιηηψλ ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο, ζε ζπλάξηεζε κε ηελ ηζφξξνπε

πιεζπζκηαθή δηάηαμε θαη ηε δεκνγξαθηθή αλαλέσζή ηνπο.

β. Ζ αλαβάζκηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ πνιηηψλ θαη ε βειηίσζε ησλ ππνδνκψλ ζην

ζχλνιν ηνπ εζληθνχ ρψξνπ θαη ηδηαίηεξα ζηηο πεξηνρέο πνπ παξνπζηάδνπλ

πξνβιήκαηα αλαπηπμηαθήο πζηέξεζεο θαη πεξηβαιινληηθήο ππνβάζκηζεο.

γ. Ζ δηαηήξεζε, ελίζρπζε θαη αλάδεημε ηεο νηθηζηηθήο θαη παξαγσγηθήο

πνιπκνξθίαο, θαζψο θαη ηεο θπζηθήο πνηθηιφηεηαο ζηηο αζηηθέο θαη πεξηαζηηθέο

πεξηνρέο, αιιά θαη ζηελ χπαηζξν θαη ηδηαίηεξα ζηηο παξάθηηεο, λεζηψηηθεο θαη νξεηλέο

πεξηνρέο, θαζψο θαη ζηηο πεξηνρέο πνπ παξνπζηάδνπλ απμεκέλε βηνκεραληθή θαη

ηνπξηζηηθή αλάπηπμε.

δ. Ζ εμαζθάιηζε κηαο ηζφξξνπεο ζρέζεο κεηαμχ ηνπ αζηηθνχ, πεξηαζηηθνχ θαη

αγξνηηθνχ ρψξνπ θαη ε ελίζρπζε ηεο εηαηξηθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ κεηξνπνιηηηθψλ

πεξηνρψλ, ησλ αζηηθψλ θέληξσλ θαη ησλ νηθηζκψλ ηεο ππαίζξνπ.

207

ε. Ζ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, πεξηβαιινληηθή θαη πνιηηηζκηθή αλαδσνγφλεζε ησλ

κεηξνπνιηηηθψλ θέληξσλ, ησλ πφιεσλ θαη ησλ επξχηεξσλ πεξηαζηηθψλ πεξηνρψλ

ηνπο θαη ηδίσο απηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ πξνβιήκαηα θνηλσληθήο ζπλνρήο,

παξαγσγηθήο ή δεκνγξαθηθήο εγθαηάιεηςεο, πεξηβαιινληηθήο ππνβάζκηζεο θαη

πνηφηεηαο δσήο.

ζη. Ζ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε, αλάδεημε θαη πξνζηαζία ησλ λεζηψλ, ησλ νξεηλψλ

θαη ησλ παξακεζφξησλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο θαη ηδηαίηεξα ε ελίζρπζε ηνπ

δεκνγξαθηθνχ θαη πιεζπζκηαθνχ ηνπο ηζνδπγίνπ, ε δηαηήξεζε θαη ελζάξξπλζε ησλ

παξαδνζηαθψλ παξαγσγηθψλ θιάδσλ ηνπο θαη ηεο παξαγσγηθήο πνιπκνξθίαο ηνπο, ε

βειηίσζε ηεο πξφζβαζήο ηνπο ζε βαζηθέο ηερληθέο θαη θνηλσληθέο ππνδνκέο, θαζψο

θαη ε πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ θαη ησλ πνιηηηζηηθψλ ηνπο πφξσλ.

δ. Ζ ζπζηεκαηηθή πξνζηαζία, απνθαηάζηνζε, δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ησλ πεξηνρψλ,

νηθηζκψλ, ηνπίσλ, πνπ δηαζέηνπλ ζηνηρεία θπζηθήο, πνιηηηζηηθήο θαη αξρηηεθηνληθήο

θιεξνλνκηάο.

ε. Ζ ζπληήξεζε, απνθαηάζηαζε θαη νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε ησλ δαζψλ, ησλ

αλνδαζσηέσλ πεξηνρψλ θαη ησλ αγξνηηθψλ εθηάζεσλ.

ζ. Ζ νξζνινγηθή αμηνπνίεζε θαη ε νινθιεξσκέλε δηαρείξηζε ησλ πδάηηλσλ πφξσλ.

η. Ο ζπληνληζκφο ησλ δεκφζησλ πξνγξακκάησλ θαη έξγσλ πνπ έρνπλ ρσξνηαμηθέο

επηπηψζεηο.

ηα. Ζ ζπζηεκαηηθή πιεξνθφξεζε, ν απνηειεζκαηηθφο δηάινγνο θαη ε πξνψζεζε

ζηξαηεγηθψλ ζπκκαρηψλ κεηαμχ φισλ ησλ πνιηηηθψλ, παξαγσγηθψλ θαη θνηλσληθψλ

ζπληειεζηψλ πνπ επεξεάδνπλ άκεζα ή έκκεζα ηε δηακφξθσζε ησλ επηινγψλ

ρσξηθήο αλάπηπμεο.

208

Πξψηηζην θξηηήξην θαη βαζηθφο άμνλαο ηνπ λφκνπ είλαη ν ρψξνο ζηνλ νπνίν

εληάζζνληαη ε θχζε, νη πφξνη, ε αλζξψπηλε δξάζε, ην παξειζφλ θαη ε ηζηνξία αιιά

θαη ε πξνβνιή ζην κέιινλ.

ην ίδην πιαίζην εληάζζεηαη θαη ε ξχζκηζε 443 ηνπ άξζ. 1 ηνπ λ. 2508/1997

«Βηψζηκε αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο θαη άιιεο δηαηάμεηο» ν

443 Ν. 2508/1997 Βηψζηκε νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο

ρψξαο θαη άιιεο δηαηάμεηο (ΦΔΚ Α΄ 124/13-6-1997 ) Αξζξν 1

θνπφο - Καηεπζπληήξηεο αξρέο

1. θνπφο ηνπ λφκνπ απηνχ είλαη ν θαζνξηζκφο ησλ θαηεπζπληήξησλ αξρψλ, ησλ

φξσλ, ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ησλ κνξθψλ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηε βηψζηκε

νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ επξχηεξσλ πεξηνρψλ ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ ηεο ρψξαο,

πνπ ζα θαηαηείλεη εηδηθφηεξα :

α) ζηε ζηαδηαθή αλάδεημε θαη νξγάλσζε ζην κε αζηηθφ ρψξν ησλ "αλνηθηψλ

πφιεσλ", ζηελ αλάδεημε ηεο ζπλνρήο θαη ζηελ αλαζπγθξφηεζε ηνπ αζηηθνχ θαη

πεξηαζηηθνχ ρψξνπ,

β) ζηε δηαζθάιηζε ηεο νηθηζηηθήο νξγάλσζεο ησλ πφιεσλ θαη νηθηζκψλ κε ηνλ

επηζπκεηφ ζπζρεηηζκφ ησλ νηθηζηηθψλ παξακέηξσλ, ηελ πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο θαη ηελ αλαθνπή ηεο άλαξρεο δφκεζεο, κε ηνλ θαζνξηζκφ θξηηεξίσλ

αλάπηπμεο πνπ ζπληείλνπλ ζηε κεγαιχηεξε δπλαηή νηθνλνκία ησλ νηθηζηηθψλ

επεθηάζεσλ,

γ) ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηδίσο ησλ ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ, κε

ηελ εμαζθάιηζε ηνπ αλαγθαίνπ θνηλσληθνχ εμνπιηζκνχ, ηεο ηερληθήο ππνδνκήο θαη

ηνλ έιεγρν ρξήζεσλ ζχκθσλα κε πνιενδνκηθά ζηαζεξφηππα θαη θξηηήξηα

θαηαιιειφηεηαο,

δ) ζηελ πξνζηαζία, αλάδεημε θαη πεξηβαιινληηθή αλαβάζκηζε ησλ θέληξσλ πφιεσλ,

ησλ πνιηηηζηηθψλ πφιεσλ θαη παξαδνζηαθψλ ππξήλσλ ησλ νηθηζκψλ, ησλ ρψξσλ

πξαζίλνπ θαη ινηπψλ ζηνηρείσλ θπζηθνχ, αξραηνινγηθνχ, ηζηνξηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ,

πεξηβάιινληνο ησλ πφιεσλ, ησλ νηθηζκψλ θαη ηνπ πεξηαζηηθνχ ρψξνπ.

2. Ζ νηθηζηηθή νξγάλσζε θαη ν πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο ελαξκνλίδνληαη κε ηηο

αξρέο θαη θαηεπζχλζεηο ηνπ αλαπηπμηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ηνπ ρσξνηαμηθνχ

ζρεδηαζκνχ, πνπ ζπγθεθξηκελνπνηνχληαη κε ηα ρσξνηαμηθά ζρέδηα ησλ πεξηθεξεηψλ,

ησλ λνκψλ θαη ηα εηδηθά ρσξνηαμηθά ζρέδηα, φπσο θαη κε ηα αληηζηνίρνπ επηπέδνπ

αλαπηπμηαθά πξνγξάκκαηα.

Δπίζεο, ε νηθηζηηθή νξγάλσζε θαη ν πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο πξέπεη λα είλαη

ζχκθσλνη κε ηνπο φξνπο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

209

κε ηηο αξρέο ηεο πνιενδνκηθήο επηζηήκεο θαη ηνπο γεληθφηεξνπο αλαπηπμηαθνχο

ζηφρνπο κέζα ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλεηαη θαη ε δηαθχιαμε ηεο γεσξγηθήο γεο

πςειήο παξαγσγηθφηεηαο.

3. Ζ νηθηζηηθή νξγάλσζε θαη ν πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο πξαγκαηνπνηνχληαη ζε δχν

επίπεδα. ην πξψην επίπεδν πεξηιακβάλνληαη: α) ην ξπζκηζηηθφ ζρέδην θαη

πξφγξακκα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο (Ρ..), φπνπ απηφ πξνβιέπεηαη θαηά ην άξζξν

2 ή ηνπο εηδηθνχο λφκνπο 1515/1985 (ΦΔΚ 18 Α’) θαη 1561/1985 (ΦΔΚ 148 Α’) γηα

ηελ πεξηνρή ηεο Αζήλαο θαη Θεζζαινλίθεο θαη β) ην γεληθφ πνιενδνκηθφ ζρέδην

(Γ.Π..) γηα ηνλ αζηηθφ θαη πεξηαζηηθφ ρψξν θαη ην ζρέδην ρσξηθήο θαη νηθηζηηθήο

νξγάλσζεο "αλνηθηήο πφιεο" (.Υ.Ο.Ο.Α.Π.) γηα ηνλ κε αζηηθφ ρψξν. Σν δεχηεξν

επίπεδν απνηειεί ηελ εμεηδίθεπζε θαη εθαξκνγή ηνπ πξψηνπ επηπέδνπ θαη

πεξηιακβάλεη ηελ πνιενδνκηθή κειέηε θαη ηελ πξάμε εθαξκνγήο ηεο, θαζψο θαη ηηο

πνιενδνκηθέο κειέηεο αλαπιάζεσλ, παξαγσγηθψλ πάξθσλ ή άιιεο εηδηθέο

πνιενδνκηθέο κειέηεο.

4. Δθηφο απφ ηνπο πξνβιεπφκελνπο απφ ηελ ηζρχνπζα πνιενδνκηθή λνκνζεζία

ηξφπνπο πνιενδνκηθήο επέκβαζεο κε θαλνληζηηθνχο φξνπο δφκεζεο, ελεξγφ

πνιενδνκηθφ θαη αζηηθφ αλαδαζκφ, ε πνιενδνκηθή επέκβαζε ζε ζπγθεθξηκέλεο

πεξηνρέο πνπ πξνβιέπνληαη γηα ην ζθνπφ απηφλ ζηα πιαίζηα ηνπ ρσξνηαμηθνχ θαη

πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ κπνξεί λα γίλεηαη, θαηά ηηο ζρεηηθέο δηαηάμεηο : α) κε

παξνρή πνιενδνκηθψλ ή νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ ή άιισλ ξπζκίζεσλ ζε πεξηνρέο

αλαπιάζεσλ, δψλεο εηδηθψλ θηλήηξσλ (Ε.Δ.Κ.), εηδηθέο δψλεο ππνδνρήο ζπληειεζηή

(Δ.Ε.Τ..) θαη δψλεο εηδηθήο ελίζρπζεο (Ε.Δ.Δ.) θαη β) κε ξπζκηδφκελε πνιενδνκηθή

δξαζηεξηφηεηα ησλ ηδηνθηεηψλ γήο, θαηά ην άξζξν 24 ηνπ παξφληνο.

5. Ζ πξαγκάησζε ησλ ζθνπψλ ηνπ λφκνπ επηδηψθεηαη κε δηαδηθαζίεο ζπκκεηνρήο θαη

απνθέληξσζεο, πνπ, εθηφο απφ ηηο πξσηνβνπιίεο, ηε ζχκπξαμε θαη ηηο αξκνδηφηεηεο

ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, πεξηιακβάλνπλ θαηά ην δπλαηφλ ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή

ηνπ πνιίηε θαη ησλ θνηλσληθψλ θνξέσλ ζηε δηακφξθσζε ησλ επηινγψλ, ησλ ζηφρσλ

θαη πξνηεξαηνηήησλ, ζηε δηάξζξσζε ησλ επί κέξνπο ζρεδίσλ θαη πξνγξακκάησλ θαη

ζηελ παξαθνινχζεζε ηεο εθαξκνγήο ηνπο.

6. Δπίζεο, ε πξαγκάησζε ηνπ ζθνπνχ ηνπ λφκνπ επηδηψθεηαη κε επηκφξθσζε,

εθπαίδεπζε θαη ελεκέξσζε, ζε ζέκαηα ρσξνηαμηθνχ θαη πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ,

ηνπ πξνζσπηθνχ, κε νπνηαδήπνηε ζρέζε εξγαζίαο, ππεξεζηψλ ηνπ Γεκνζίνπ, ηεο

ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ησλ Ν.Π.Γ.Γ., ησλ κειψλ ησλ αηξεηψλ νξγάλσλ θαη ησλ

ζηειερψλ ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ηδησηψλ επηζηεκφλσλ. Γηα ην ζθνπφ απηφλ

ην Δηδηθφ Σακείν Δθαξκνγήο Ρπζκηζηηθψλ θαη Πνιενδνκηθψλ ρεδίσλ

(Δ.Σ.Δ.Ρ.Π..) κπνξεί λα ρξεκαηνδνηεί πξνγξάκκαηα ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Γηαξθνχο

Δπηκφξθσζεο ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Γεκφζηαο Γηνίθεζεο, ηνπ Τπνπξγείνπ

Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκφζησλ Δξγσλ ή άιισλ αξκφδησλ θνξέσλ.

Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκφζησλ Δξγσλ

θαζνξίδεηαη ν ηξφπνο θαη ην είδνο ησλ πξνγξακκάησλ ρξεκαηνδφηεζεο θαη θάζε

ζρεηηθή ιεπηνκέξεηα.

7. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκφζησλ Δξγσλ,

πνπ εθδίδεηαη κεηά γλψκε ηνπ Κεληξηθνχ πκβνπιίνπ Υσξνηαμίαο, Οηθηζκνχ θαη

210

νπνίνο πξνβιέπεη φηη ζηνρεχεη ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηδίσο ησλ

ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ, κε ηελ εμαζθάιηζε ηνπ αλαγθαίνπ θνηλσληθνχ

εμνπιηζκνχ, ηεο ηερληθήο ππνδνκήο θαη ηνλ έιεγρν ρξήζεσλ ζχκθσλα κε

πνιενδνκηθά ζηαζεξφηππα θαη θξηηήξηα θαηαιιειφηεηαο θαζψο θαη ζηελ πξνζηαζία,

αλάδεημε θαη πεξηβαιινληηθή αλαβάζκηζε ησλ θέληξσλ πφιεσλ, ησλ πνιηηηζηηθψλ

πφιεσλ θαη παξαδνζηαθψλ ππξήλσλ ησλ νηθηζκψλ, ησλ ρψξσλ πξαζίλνπ θαη ινηπψλ

ζηνηρείσλ θπζηθνχ, αξραηνινγηθνχ, ηζηνξηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ, πεξηβάιινληνο ησλ

πφιεσλ, ησλ νηθηζκψλ θαη ηνπ πεξηαζηηθνχ ρψξνπ.

Ο πξφζθαηνο λ. 3028/02 ζε αξκνλία κε ηηο σο άλσ δηαηάμεηο αλαθέξεη ζην άξζ. 3. 2

απηνχ φηη

« Ζ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ, αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαη ηζηνξηθψλ ηφπσλ

πεξηιακβάλεηαη ζηνπο ζηφρνπο νπνηνπδήπνηε επηπέδνπ ρσξνηαμηθνχ, αλαπηπμηαθνχ,

πεξηβαιινληηθνχ θαη πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ ή ζρεδίσλ ηζνδχλακνπ

απνηειέζκαηνο ή ππνθαηάζηαηψλ ηνπο», αληηιακβαλφκελε ηε ζεκαζία ηεο έληαμεο

ηεο κλήκεο ζην ρψξν, φπσο ην αληηιακβαλφηαλ θαη ε πνιενδνκηθή λνκνζεζία κέρξη

ζήκεξα.

Πεξηβάιινληνο (Κ..Υ.Ο.Π.) θαη δεκνζηεχεηαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο,

εγθξίλνληαη πνιενδνκηθά ζηαζεξφηππα (standards) ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη

αλψηαηα φξηα ππθλνηήησλ θαη θνξεζκνχ πνπ εθαξκφδνληαη θαηά ηελ εθπφλεζε ησλ

γεληθψλ πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ, ησλ ζρεδίσλ ρσξηθήο θαη νηθηζηηθήο νξγάλσζεο

"αλνηθηήο πφιεο" θαη ησλ πνιενδνκηθψλ κειεηψλ. Σα ζηαζεξφηππα απηά κπνξεί λα

δηαθνξνπνηνχληαη κεηαμχ ηνπο θπξίσο αλάινγα κε ην κέγεζνο θαη ηε θπζηνγλσκία

ηνπ αζηηθνχ θέληξνπ ή ηεο ππφ ζρεδηαζκφ πεξηνρήο, ηα ηζηνξηθά, αξραηνινγηθά,

κνξθνινγηθά θαη θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο επηζπκεηέο παξακέηξνπο

εμέιημεο. Με ηελ ίδηα δηαδηθαζία κπνξεί λα εγθξίλνληαη νη πξνδηαγξαθέο εθπφλεζεο

ησλ κειεηψλ απηψλ, θαζψο θαη ηνπ απαξαίηεηνπ ραξηνγξαθηθνχ θαη ηνπνγξαθηθνχ

ππνβάζξνπ ηνπο.

8. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ

θαζνξίδεηαη γηα θάζε πεξίπησζε ην είδνο ησλ απαηηνχκελσλ γεληθψλ ή εηδηθψλ

κειεηψλ, ηδίσο γεσινγηθψλ "κηθξνδσληθψλ ζεηζκηθήο επηθηλδπλφηεηαο",

γεσηερληθψλ, ζεηζκνινγηθψλ, εδαθνηερληθψλ, πδξαπιηθψλ, πδξνινγηθψλ, γηα ηελ

πξνζηαζία ησλ νηθηζκψλ θαη ησλ επξχηεξσλ πεξηνρψλ ηνπο απφ θπζηθνχο θαη

αλζξσπνγελείο θηλδχλνπο, νη πξνδηαγξαθέο εθπφλεζεο απηψλ, νη εηδηθφηεηεο ησλ

κειεηεηψλ, ν ηξφπνο ππνινγηζκνχ ηεο ακνηβήο ηνπο θαη γεληθά φ,ηη αθνξά ηελ

εθπφλεζε, έιεγρν θαη εθαξκνγή απηψλ.

Ζ θξάζε "κηθξνδσληθψλ ζεηζκηθήο επηθηλδπλφηεηαο" πξνζηέζεθε κε ηελ παξ..10

άξζξ. 27 Ν.2831/2000,ΦΔΚ Α 140/13.6.2000.

211

Ζ «πνιηηηζηηθή ιεηηνπξγία» θαηά ην λ. 1892/90

Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ν λνκνζέηεο θαηλνηνκεί ινγνπιαζηηθά,

δεκηνπξγψληαο θαη λέεο έλλνηεο θαη φξνπο, φπσο απηή ηεο «πνιηηηζηηθήο

ιεηηνπξγίαο». πγθεθξηκέλα, ν λ. 1892/90 «Γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ

αλάπηπμε», ζην άξζ. 1, αθνχ φξηζε ηελ έλλνηα ησλ παξαγσγηθψλ επελδχζεσλ ζηηο

νπνίεο ζπκπεξηέιαβε θαη ηε κεηεγθαηάζηαζε, θαζφξηζε κεηαμχ ησλ δαπαλψλ

κεηεγθαηάζηαζεο (άξζ. 1Η) ηηο δαπάλεο επηζθεπήο, απνθαηάζηαζεο θαη κεηαηξνπήο

ησλ δηαηεξεηέσλ, παξαδνζηαθψλ νηθηψλ ζε μελψλεο ή μελνδνρεηαθέο κνλάδεο,

αλεμάξηεηα εάλ βξίζθνληαη εληφο ή εθηφο νηθηζκψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη

παξαδνζηαθνί ή δηαηεξεηένη. Δπίζεο πεξηιακβάλνληαη ζηελ θαηεγνξία απηή νη

δαπάλεο αλαθαίληζεο δηαηεξεηέσλ, παξαδνζηαθψλ ή ηζηνξηθψλ θηηξίσλ απφ κε

θεξδνζθνπηθνχ ραξαθηήξα λνκηθά πξφζσπα, κε ζθνπφ ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε ρψξνπο

θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ. Πξνθαλψο ε έλλνηα ηεο «πνιηηηζηηθήο

ιεηηνπξγίαο» εμππεξεηεί ηηο αλάγθεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ λφκνπ, δηεπξχλνληαο ηελ

εθαξκνγή ησλ αλσηέξσ δηαηάμεσλ θαη ζε ηκήκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ, αλ θαη

δελ ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί «πνιηηηζηηθφ», εμππεξεηεί θάπνηα «πνιηηηζηηθή

ιεηηνπξγία». Γηαπηζηψλεηαη φκσο άιιε κηα θνξά ε ζεζκνζέηεζε ιέμεσλ κε πνηθίιεο

δπλαηφηεηεο ρξήζεσο, ψζηε λα εμππεξεηνχλ θαιχηεξα ην ζθνπφ ηνπ λφκνπ, έζησ θαη

αλ απηφ ζπληειεί ζε λέεο αλάγθεο εμεηδίθεπζεο ηνπ ηη ζεκαίλεη ηειηθά ε «πνιηηηζηηθή

ιεηηνπξγία».

Οη ξπζκίζεηο ηνπ Κώδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο

Ο Κψδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο444

ξπζκίδεη εμαξρήο ην ηδηαίηεξν

θαζεζηψο ηεο πφιεο ηεο Αζήλαο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο ζην πιαίζην δε ηεο ξχζκηζεο

απηήο αλαιχεη ηε ζρέζε θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ (αλζξσπνγελνχο) πεξηβάιινληνο

445 γηα ηεο επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηεο πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο.

444

Γηα ηνλ Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο, βι. Δπζηξαηίνπ Π.Μ.,

Κψδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο, Αλη. άθθνπιαο, 2001.

445 Αξζξν 9

212

Πξφγξακκα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο Αζήλαο

(άξζξν 2 λ. 1515/1985)

Σν πξφγξακκα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, εηδηθφηεξα, πεξηιακβάλεη ηα κέηξα θαη ηηο

θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αλαβάζκηζε θαη πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη αλζξσπνγελνχο

πεξηβάιινληνο ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο Αζήλαο θαη ηδίσο, κέζα ζηα πιαίζηα ησλ

θείκελσλ δηαηάμεσλ, κέηξα γηα :

α) ηελ νηθνινγηθή αλαζπγθξφηεζε ηεο Αζήλαο, ηελ πξνζηαζία ηεο γεσξγηθήο γεο,

ησλ δαζψλ, ησλ πγξνηφπσλ, θαη ησλ άιισλ ζηνηρείσλ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο.

β) ηελ πξνζηαζία ηνπ ηνπίνπ, ησλ αθηψλ θαη ησλ εηδηθψλ πεξηνρψλ θπζηθνχ θάιινπο.

γ) ηελ πξνζηαζία ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

δ) ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ξχπαλζεο απφ θάζε πεγή θαη ηδίσο ηελ αληηκεηψπηζε ηεο

αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο, ηεο ξχπαλζεο ηνπ εδάθνπο θαη ησλ λεξψλ θαη ηεο

ερνξχπαλζεο.

ε) ηελ αλαβάζκηζε ηδηαίηεξα ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ.

Αξζξν 24

Πξφγξακκα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο Θεζζαινλίθεο

(άξζξν 2 λ. 1561/1985)

Σν πξφγξακκα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο πεξηιακβάλεη ηα κέηξα θαη ηηο

θαηεπζχλζεηο γηα ηελ αλαβάζκηζε θαη πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη δνκεκέλνπ

πεξηβάιινληνο ηεο επξχηεξεο πεξηνρήο ηεο Θεζζαινλίθεο θαη ηδίσο πεξηιακβάλεη

κέηξα γηα :

α) ηελ νηθνινγηθή αλαζπγθξφηεζε ηεο Θεζζαινλίθεο, ηελ πξνζηαζία ηεο γεσξγηθήο

γεο, ησλ δαζψλ, ησλ πδξνβηφηνπσλ θαη ησλ άιισλ ζηνηρείσλ ηνπ θπζηθνχ


β) ηελ πξνζηαζία ηνπ ηνπίνπ, ησλ αθηψλ θαη ησλ εηδηθψλ πεξηνρψλ θπζηθνχ θάιινπο.

γ) ηελ πξνζηαζία ηεο ηζηνξηθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

δ) ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ξχπαλζεο απφ θάζε πεγή θαη ηδίσο ηελ αληηκεηψπηζε ηεο

αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο, ηεο ξχπαλζεο ηνπ εδάθνπο θαη ησλ λεξψλ θαη ηεο

ερνξχπαλζεο.

ε) ηελ αλαβάζκηζε ηδηαίηεξα ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ.

213

Ο Κψδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο πεξηιακβάλεη αθφκε έλα πιαίζην

δηαηάμεσλ πνπ αθνξά ηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο θαη ηνπο ηζηνξηθνχο ηφπνπο 446

πξνβιέπνληαο εηδηθά κέηξα θαη ζπλαξκνδηφηεηα Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ θαη

Τπνπξγνχ ΠΔΥΧΓΔ. Οξίδεη κέηξα δφκεζεο ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο θαη

θαζηεξψλεη δψλεο 447

. Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη κε αθνξκή ηε δηάηαμε ηνπ άξζ.

91 ηνπ λ. 1892/1990 φπσο έρεη πιένλ θσδηθνπνηεζεί ζηνλ Κψδηθα Βαζηθήο

Πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο εθδφζεθε ε ηΔ 1517/1993, κία ηδηαίηεξα ζεκαληηθή

απφθαζε γηα ηηο δψλεο πξνζηαζίαο πνπ έθξηλε ζχκθσλν κε ην χληαγκα ην

ζπγθεθξηκέλν πεξηνξηζκφ ηεο ηδηνθηεζίαο . Δμίζνπ ζεκαληηθή είλαη ζε ζρέζε κε ηελ

446 Αξζξν 19

Μέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ηφπσλ

(άξζξν 12 λ. 1515/1985)

Με θνηλέο απνθάζεηο ησλ Τπνπξγψλ Πνιηηηζκνχ θαη Δπηζηεκψλ θαη Πεξηβάιινληνο

Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ θαη ηνπ θαηά πεξίπησζε αξκφδηνπ Τπνπξγνχ

ζεζπίδνληαη πέξα απφ εθείλα πνπ πξνβιέπνπλ νη ηζρχνπζεο δηαηάμεηο εηδηθά κέηξα

θαη πεξηνξηζκνί γηα ηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ησλ αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ

ηφπσλ ηεο Αζήλαο πνπ κπνξεί λα πεξηιακβάλνπλ :

α) απζηεξφηεξνπο φξνπο απφ ηνπο πεξηιακβαλφκελνπο ζηηο δηνηθεηηθέο πξάμεηο πνπ

πξνβιέπνληαη θαη' εμνπζηνδφηεζε ηνπ άξζξνπ 18.

β) εηδηθφηεξνπο πεξηνξηζκνχο ζηελ θπθινθνξία ησλ νρεκάησλ.

447 άξζξν 184

Πεξηνρή Γφκεζεο ζε Αξραηνινγηθνχο Υψξνπο

(άξζξν 91λ.1892/1990)

Ο Τπνπξγφο Πνιηηηζκνχ κπνξεί κε απφθαζή ηνπ, πνπ δεκνζηεχεηαη ζηελ Δθεκεξίδα

ηεο Κπβεξλήζεσο κεηά γλψκε ηνπ Κεληξηθνχ Αξραηνινγηθνχ πκβνπιίνπ, λα

θαζνξίδεη εληφο ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ πνπ βξίζθνληαη εθηφο ησλ νξίσλ ησλ

λνκίκσο πθηζηακέλσλ νηθηζκψλ δψλεο, ζηηο νπνίεο θαηά πεξίπησζε, Θα

απαγνξεχεηαη παληειψο ε δφκεζε (δψλε Α ) ή ζα επηηξέπεηαη (δψλε Β) κε φξνπο θαη

πεξηνξηζκνχο πνπ νξίδνληαη απφ ην Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη

Γεκνζίσλ Έξγσλ ζχκθσλα κε ηηο θείκελεο πνιενδνκηθέο δηαηάμεηο, χζηεξα απφ

πξφηαζε ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ.

Ζ δηαδηθαζία ηεο νξηνζέηεζεο ησλ δσλψλ θαη ηνπ θαζνξηζκνχ ησλ φξσλ θαη

πεξηνξηζκψλ δφκεζεο θαηά ηα αλσηέξσ, πξέπεη λα νινθιεξψλεηαη ζε έλα εμάκελν

απφ ηελ ππνβνιή ηεο ζρεηηθήο πξφηαζεο απφ ηελ αξκφδηα αξραηνινγηθή Δθνξεία.

214

εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ απηνχ ε ηΔ2158/1994 πνπ αθνξά ην επξχηεξν Γειθηθφ

Σνπίν, νπφηε θαη πάιη θξίζεθε ζχκθσλνο κε ην χληαγκα ν ζρεηηθφο πεξηνξηζκφο ηεο

ηδηνθηεζίαο448

.

Οη ξπζκίζεηο φκσο ηνπ Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο δελ ζηακαηνχλ

ζην ζεκείν απηφ.

Με έλα πιέγκα δηαηάμεσλ ξπζκίδεηαη ηδηαίηεξν θαζεζηψο γηα ηνπο παξαδνζηαθνχο

νηθηζκνχο θαη ηα δηαηεξεηέα θηίξηα. Σν άξζξν 110449

ξπζκίδεη ην ραξαθηεξηζκφ

παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ θαη δηαηεξεηέσλ θηηξίσλ νξίδνληαο ηνλ ηξφπν θαη ηε

δηαδηθαζία πνπ ραξαθηεξίδνληαη νηθηζκνί ή ηκήκαηά ηνπο σο παξαδνζηαθνί κε ζθνπφ

ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηε δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ηνπ

ηδηαίηεξνπ πνιενδνκηθνχ, αηζζεηηθνχ, ηζηνξηθνχ, ιανγξαθηθνχ θαη αξρηηεθηνληθνχ

ραξαθηήξα ηνπο θαη λα ζεζπίδνληαη πεξηνξηζκνί δφκεζεο θαη ρξήζεηο θαηά

παξέθθιηζε απφ άιιεο δηαηάμεηο θαζψο θαη θηίξηα ή ηκήκαηά ηνπο σο δηαηεξεηέα γηα

ηνπο ιφγνπο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ πξνεγνχκελε παξάγξαθν θαη λα θαζνξίδνληαη

εηδηθνί φξνη πξνζηαζίαο θαη πεξηνξηζκνί δφκεζεο θαη ρξήζεο, θαηά παξέθθιηζε απφ

άιιεο δηαηάμεηο450

.

448

Βι. αληί πνιιψλ Γεθιεξή Μ., Σν δίθαην ηεο βησζίκνπ αλαπηχμεσο, Γεληθέο

Αξρέο, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 581 επ.

449 Πνπ θσδηθνπνίεζε ηα άξζξα (άξζξν 4 λ. 1577/1985, άξζξν 1 παξ. 2 λ.

1772/1988, άξζξν 22 λ. 2300/1995).

450

Άξζξν 110

1. Με πξνεδξηθά δηαηάγκαηα, πνπ εθδίδνληαη κε πξφηαζε ηνπ Τπνπξγνχ

Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ χζηεξα απφ αηηηνινγεκέλε έθζεζε

ηεο θαηά πεξίπησζε αξκφδηαο ππεξεζίαο ηνπ Τπνπξγείνπ, γλψκε ηνπ αξκφδηνπ

ζπκβνπιίνπ Υσξνηαμίαο Οηθηζκνχ θαη Πεξηβάιινληνο θαη γλψκε ηνπ νηθείνπ

δεκνηηθνχ ή θνηλνηηθνχ ζπκβνπιίνπ κπνξεί λα ραξαθηεξίδνληαη νηθηζκνί ή ηκήκαηά

ηνπο σο παξαδνζηαθνί, κε ζθνπφ ηελ πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηε

δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ηνπ ηδηαίηεξνπ πνιενδνκηθνχ, αηζζεηηθνχ, ηζηνξηθνχ,

ιανγξαθηθνχ θαη αξρηηεθηνληθνχ ραξαθηήξα ηνπο θαη λα ζεζπίδνληαη πεξηνξηζκνί

δφκεζεο θαη ρξήζεηο θαηά παξέθθιηζε απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1577/1985 θαη απφ

θάζε άιιε γεληθή ή εηδηθή δηάηαμε, επηθπιαζζνκέλσλ ησλ δηαηάμεσλ ηνπ άξζξνπ 9

ηνπ π.δ. 437/1985 "θαζνξηζκφο θαη αλαθαηαλνκή αξκνδηνηήησλ ησλ ππνπξγείσλ."

(ΦΔΚ 157Α).

Αλ ε γλψκε ηνπ δεκνηηθνχ ή θνηλνηηθνχ ζπκβνπιίνπ δελ πεξηέιζεη ζηελ αξκφδηα

ππεξεζία ηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ ζε

δηάζηεκα 2 κελψλ απφ ηε ιήςε ηνπ ζρεηηθνχ εγγξάθνπ, ην δηάηαγκα εθδίδεηαη θαη

ρσξίο ηε γλσκνδφηεζε απηή.

215

Με ην ΠΔ ηΔ 557/2001 πξνζδηνξίζζεθαλ κάιηζηα νη εηδηθφηεξεο πξνυπνζέζεηο

ραξαθηεξηζκνχ θαη απνραξαθηεξηζκνχ νηθηζκψλ κε αθνξκή ηνλ επηρεηξνχκελν

2. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ

πνπ εθδίδεηαη χζηεξα απφ αηηηνινγεκέλε έθζεζε ηεο αξκφδηαο ππεξεζίαο ηνπ

Τπνπξγείνπ θαη δεκνζηεχεηαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο, κπνξεί λα

ραξαθηεξίδνληαη θηίξηα ή ηκήκαηά ηνπο σο δηαηεξεηέα γηα ηνπο ιφγνπο πνπ

αλαθέξνληαη ζηελ πξνεγνχκελε παξάγξαθν θαη λα θαζνξίδνληαη εηδηθνί φξνη

πξνζηαζίαο θαη πεξηνξηζκνί δφκεζεο θαη ρξήζεο, θαηά παξέθθιηζε απφ ηηο δηαηάμεηο

ηνπ λ. 1577 /1985 θαη απφ θάζε άιιε γεληθή ή εηδηθή δηάηαμε. Με ηελ ίδηα απφθαζε

θαη γηα ηνπο ιφγνπο ηεο πξνεγνχκελεο παξαγξάθνπ κπνξεί λα ραξαθηεξίδεηαη σο

δηαηεξεηέα ε ρξήζε αθηλήηνπ κε ή ρσξίο θηίζκαηα.

Ζ παξαπάλσ έθζεζε απνζηέιιεηαη ζηνλ νηθείν δήκν ή θνηλφηεηα, ν νπνίνο εληφο

πέληε εκεξψλ απφ ηε ιήςε ηεο ππνρξενχηαη λα ηελ αλαξηήζεη ζην δεκνηηθφ ή

θνηλνηηθφ θαηάζηεκα. Γηα ηελ αλάξηεζε απηή δεκνζηεχεηαη απφ ην δήκν ή θνηλφηεηα

ζρεηηθή πξφζθιεζε πξνο ηνπο ελδηαθεξφκελνπο ζε κία ηνπηθή εθεκεξίδα, αλ

εθδίδεηαη ή ζε κία εθεκεξίδα ηεο πξσηεχνπζαο ηνπ λνκνχ. Οη ελδηαθεξφκελνη

κπνξνχλ λα δηαηππψζνπλ ηπρφλ αληηξξήζεηο πξνο ηελ αξκφδηα ππεξεζία ηνπ

Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ κέζα ζε πξνζεζκία

20 εκεξψλ απφ ηελ εκεξνκελία δεκνζίεπζεο ηεο πξφζθιεζεο. ε πεξίπησζε πνπ ν

δήκνο δελ ηεξήζεη ηα πην πάλσ, ε πεξαηηέξσ δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ ζπλερίδεηαη

λφκηκα κεηά ηελ πάξνδν ελφο κήλα απφ ηελ απνζηνιή ηεο έθζεζεο ζην δήκν ή ηελ

θνηλφηεηα.

Ζ παξαπάλσ δηαδηθαζία κπνξεί λα παξαιείπεηαη εθφζνλ ε έθζεζε θνηλνπνηεζεί απ'

επζείαο ζηνλ ελδηαθεξφκελν. ηελ ηειεπηαία απηή πεξίπησζε ν ελδηαθεξφκέλνο

κπνξεί λα δηαηππψζεη ηηο αληηξξήζεηο ηνπ κέζα ζ' έλα κήλα απφ ηελ θνηλνπνίεζε ηεο

έθζεζεο.

3. Με απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ,

πνπ δεκνζηεχεηαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο, κπνξεί λα αλαζηέιιεηαη γηα

ρξνληθφ δηάζηεκα έσο έλα έηνο, ζε νηθηζκνχο ή ηκήκαηά ηνπο ή θαη ζε έλα αθίλεην, ε

έθδνζε νηθνδνκηθψλ αδεηψλ, θάζε εξγαζία αλέγεξζεο λέσλ θηηξίσλ, θαηεδάθηζεο,

επηζθεπήο, πξνζζήθεο, αιιαγήο

εμσηεξηθήο εκθάληζεο πθηζηάκελσλ θηηξίσλ θαη δηακφξθσζεο ησλ θνηλφρξεζησλ

ρψξσλ ηνπ νηθηζκνχ ή λα επηβάιινληαη φξνη γηα ηελ εθηέιεζε ησλ εξγαζηψλ απηψλ,

κε ζθνπφ λα ζπληαρζεί πνιενδνκηθή κειέηε ή θαη εηδηθφο θαλνληζκφο δφκεζεο γηα

ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ αλαζηνιή κπνξεί λα παξαηαζεί γηα

έλα αθφκε έηνο, εθφζνλ νη ζρεηηθέο κειέηεο έρνπλ πξννδεχζεη ζεκαληηθά.

4. Αηηήζεηο γηα θαηεδαθίζεηο, επηζθεπή ή πξνζζήθε ζε θηίξην, πνπ θαηά ηελ θξίζε

ηεο πνιενδνκηθήο ππεξεζίαο κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο δηαηεξεηέν,

παξαπέκπνληαη ζηελ νηθεία ΔΠΑΔ. Ζ παξαπνκπή απηή είλαη ππνρξεσηηθή αλ ην

θηίξην βξίζθεηαη ζε παξαδνζηαθφ νηθηζκφ. Αλ ε επηηξνπή απηή θξίλεη φηη ε επηζθεπή

δελ ζίγεη ην θηίξην ή φηη δελ ζπληξέρεη ιφγνο λα θηλεζεί δηαδηθαζία ηνπ θηηξίνπ σο

δηαηεξεηένπ, ρνξεγείηαη ε ζρεηηθή άδεηα. ε αληίζεηε πεξίπησζε ν ζρεηηθφο θάθεινο

κε αηηηνινγεκέλε έθζεζε ηεο ΔΠΑΔ απνζηέιιεηαη ζηελ αξκφδηα ππεξεζία ηνπ

Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ.

ηελ πεξίπησζε απηή ε άδεηα ρνξεγείηαη φηαλ γλσζηνπνηεζεί ζηελ πνιενδνκηθή

ππεξεζία φηη ην θηίξην δελ θξίλεηαη δηαηεξεηέν ή αλ παξέιζνπλ δψδεθα κήλεο απφ

ηελ θαηάζεζε ζηελ πνιενδνκηθή ππεξεζία ηνπ θαθέινχ ρσξίο λα εθδνζεί απφθαζε

ραξαθηεξηζκνχ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ.

216

απνραξαθηεξηζκφηνπ παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ Αλσ Γνιηαλψλ451

. χκθσλα κε ην σο

άλσ πξαθηηθφ επεμεξγαζίαο ηέζεθαλ νη αθφινπζεο πξνυπνζέζεηο γηα ην

ραξαθηεξηζκφ ζχκθσλα κε ην χληαγκα ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ

«Με ηηο ζπληαγκαηηθέο απηέο δηαηάμεηο επηβάιιεηαη ζηα φξγαλα ηνπ Κξάηνπο ε

ππνρξέσζε λα ιακβάλνπλ ηα αλαγθαία κέηξα, πξνιεπηηθά θαη θαηαζηαιηηθά, γηα λα

εμαζθαιίδεηαη ζην δηελεθέο ε πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη θάζε ζηνηρείνπ ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, ψζηε λα δηαηεξεζεί ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο

Υψξαο θαη γηα ηηο κειινληηθέο γελεέο. Ηδηαηηέξσο πξνλνεί ην χληαγκα γηα ηελ

πξνζηαζία θαη ηε δηαηήξεζε ηφζν ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ, δειαδή ησλ

νηθηζηηθψλ ζπλφισλ πνπ δηαηεξνχλ, θαηά ην κάιινλ ή ήηηνλ, ηνλ παξαδνζηαθφ

πνιενδνκηθφ ηνπο ηζηφ θαη παξαδνζηαθά νηθνδνκήκαηα θαη ζηνηρεία, φζν θαη ησλ

κεκνλσκέλσλ θηηξίσλ ή θαηαζθεπψλ πνπ ζψδνληαη, εληφο ή εθηφο νηθηζκψλ, θαη

παξνπζηάδνπλ παξαδνζηαθφ ραξαθηήξα. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ ιήςε ησλ

αλσηέξσ κέηξσλ θαη, επνκέλσο, επίζεο ππνρξέσζε ηνπ Κξάηνπο, απνηειεί ε κειέηε

ησλ παξαδνζηαθψλ νηθηζκψλ θαη ζηνηρείσλ, δειαδή ν εληνπηζκφο, ε θαηαγξαθή θαη ε

αμηνιφγεζή ηνπο ―βι., σο πξνο ηνπο νηθηζκνχο θαησ ησλ 2.000 θαηνίθσλ, φπσο ελ

πξνθεηκέλσ, άξζξα 81 θαη 98 ηνπ Κ.Β.Π.Ν. (Π.Γ. 14/27.7.1999 (Γ΄ 580)‖. Μεηαμχ δε

ησλ ιεπηέσλ κέηξσλ ζπγθαηαιέγνληαη ε νξηνζέηεζή ηνπο (άξζξα 83 επφκ. ηνπ

Κ.Β.Π.Ν.), ε ζέζπηζε εηδηθψλ πξνζηαηεπηηθψλ φξσλ δνκήζεσο (άξζ. 88 ηνπ

Κ.Β.Π.Ν.), ε ζχληαμε πνιενδνκηθήο κειέηεο (άξζξα 89 έσο 91 ηνπ Κ.Β.Π.Ν.), αλ

ζπληξέρεη λφκηκε πεξίπησζε, θαζψο επίζεο θαη ν ραξαθηεξηζκφο ησλ αλσηέξσ

νηθηζκψλ θαη ζηνηρείσλ σο παξαδνζηαθψλ θαη ε ζέζπηζε εηδηθψλ φξσλ θαη

πεξηνξηζκψλ δνκήζεσο απηψλ, παιαηφηεξα θαη' άξζ. 79 παξ. 6 ηνπ ΓΟΚ 1973 ―(λ.δ.

8/73 (Α΄ 124), φπσο είρε ηξνπνπνηεζεί κε ην άξζ. 4 παξ. 1 ηνπ λ. 622/77 (Α΄ 171)‖

θαη ήδε θαη' άξζξν 4 παξ. 1 ηνπ ΓΟΚ 1985 ―(λ. 1577/85 (Α΄ 210) άξζ. 110

Κ.Β.Π.Ν.‖, φπσο ην άξζ. απηφ αληηθαηαζηάζεθε κε ην άξζ. 3 ηνπ λ. 2831/2000 (Α΄

140). Ο ραξαθηεξηζκφο απηφο ζπληζηά ππαγσγή ηνπο ζε ηδηαίηεξν πξνζηαηεπηηθφ

θαζεζηψο κε ζθνπφ, αθ' ελφο κελ ηε δηαηήξεζε ζην δηελεθέο ησλ παξαδνζηαθψλ

451

Βι. Σν 2002, ζ. 112 κε εκείσκα Παπαθσζηαληίλνπ Α., ζ. 120 επ. θαη πνιχ

ελδηαθέξνπζεο παξαηεξήζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο κεηά ηελ

αλαζεψξεζε.

217

νηθηζκψλ θαη ζηνηρείσλ θαη, αθεηέξνπ, ηνλ έιεγρν ηεο δνκήζεσο, πξνθεηκέλνπ νη λέεο

νηθνδνκέο λα ελαξκνλίδνληαη κε ηα παξαδνζηαθά πξφηππα.

Πεξαηηέξσ: απφ ηηο αλσηέξσ δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ, νη νπνίεο ζπλάδνπλ κε ην άξζ. 24

ηνπ πληάγκαηνο, πξνθχπηεη φηη ε δηαδηθαζία ηνπ ραξαθηεξηζκνχ πξέπεη λα

νινθιεξψλεηαη ζηνλ ζπληνκφηεξν δπλαηφ ρξφλν απφ ηελ έλαξμή ηεο, δεδνκέλνπ φηη,

θαηά θνηλή πείξα, ε ίδηα ε έλαξμε ηεο δηαδηθαζίαο ραξαθηεξηζκνχ έρεη σο

απνηέιεζκα ηελ έληαζε ησλ νηθηζηηθψλ πηέζεσλ, κε ηελ θαηαζηξνθή ησλ

παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζηνηρείσλ θαη ηελ αλεμέιεγθηε αλέγεξζε λέσλ

νηθνδνκψλ, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζνχλ ηεηειεζκέλα γεγνλφηα θαη κε

αλαζηξέςηκε θαηάζηαζε πξηλ ηνλ ραξαθηεξηζκφ. Γεδνκέλνπ δε φηη θαη ζηελ

πεξίπησζε απηή ζπληξέρνπλ νη ίδηνη ιφγνη πνπ επηβάιινπλ ηελ παγίσζε ηεο

ππάξρνπζαο πξαγκαηηθήο θαηαζηάζεσο κέρξη ηε δεκνζίεπζε ηεο λνκνζεηηθήο

κεηαβνιήο, φπσο θαη επί ελάξμεσο ηεο δηαδηθαζίαο εθπνλήζεσο ζρεδίνπ πφιεσο, ζα

πξέπεη κε ηελ έλαξμε ηεο δηαδηθαζίαο ραξαθηεξηζκνχ λα επηβάιιεηαη αλαζηνιή

εθδφζεσο νηθνδνκηθψλ αδεηψλ θαη εθηειέζεσο νηθνδνκηθψλ εξγαζηψλ ζηελ ππφ

ραξαθηεξηζκφ πεξηνρή, ε δε δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ λα πεξαηνχηαη εληφο ηνπ

ρξφλνπ ηεο αλαζηνιήο, δειαδή εληφο δηεηίαο απφ ηελ έλαξμε ηεο ζρεηηθήο

δηαδηθαζίαο (άξζξ. 4 παξ. 6 ηνπ ΓΟΚ 1985, φπσο αληηθαηαζηάζεθε κε ην άξζ. 3 ηνπ

λ. 2831/2000, πξβι. άξζ. 159 παξ. 2 ηνπ Κ.Β.Π.Ν.). Πεξαηηέξσ, απφ ηηο απηέο

δηαηάμεηο πξνθχπηεη φηη απνθιείεηαη ζηε δηνίθεζε λα αλαθαιέζεη πξάμε ηεο πεξί

ραξαθηεξηζκνχ ελφο νηθηζκνχ σο παξαδνζηαθνχ, ή, πξάγκα πνπ είλαη ην ίδην, λα ηνλ

απνραξαθηεξίζεη, εθηφο αλ ν ζρεηηθφο ραξαθηεξηζκφο είρε γίλεη ρσξίο λα ζπληξέρνπλ

νη πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ θαη δε αλ εκθηινρψξεζε πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα (Δ

4808/87, πξβι. Δ 4392/97, 730/82, βι. θαη Π.Δ. 21/81, 955/80)»452

.

Γηα ηα θηίξηα πνπ θξίλνληαη σο δηαηεξεηέα ν Κψδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο

Ννκνζεζίαο πξνβιέπεη ηδηαίηεξν θαζεζηψο γηα ηελ ππνρξέσζε απνθαηάζηαζήο

452

Παπαπεηξόπνπινπ Α., Παξαδνζηαθνί νηθηζκνί θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά,

λνκνινγία θαη δηνηθεηηθή πξαθηηθή, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ



Θεζζαινλίθε

218

ηνπο453

ην νπνίν δεκηνπξγεί ηδηφξξπζκεο ππνρξεψζεηο ζηνπο ηδηνθηήηεο αιιά θαη ζην

ίδην ην Γεκφζην. Πξνβιέπεη επίζεο ηδηαίηεξν θαζεζηψο γηα ηε δηαηήξεζε, επηζθεπή ή

αλαθαηαζθεπή αξρηηεθηνληθψλ, θαιιηηερληθψλ θαη ζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ησλ θηηξίσλ

πνπ θξίλνληαη σο δηαηεξεηέα454

.

453 άξζξν 269

Τπνρξέσζε απνθαηάζηαζεο παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ

(άξζξν 32 παξ.4λ. 1337/1983)

1. Οη θχξηνη, λνκείο ή επηθαξπσηέο ησλ θηηξίσλ πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί ή

ραξαθηεξίδνληαη δηαηεξεηέα ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 79 παξ. 6ηνπ λ.

δ/ηνο 8/1973 ή ηνπ άξζξνπ 110 παξ. 2 νθείινπλ λα δηαηεξνχλ ηα αξρηηεθηνληθά,

θαιιηηερληθά θαη ζηαηηθά ζηνηρεία απηψλ θαη ζε νπνηαδήπνηε πεξίπησζε

θαηαζηξνθήο ηνπο λα ηα αλαθαηαζθεπάδνπλ ζχκθσλα κε ηηο ππνδείμεηο ηεο αξκφδηαο

ΔΠΑΔ, έζησ θαη αλ ε θαηαζηξνθή νθείιεηαη ζε αλψηεξε βία. Αλ νη θχξηνη, λνκείο ή

επηθαξπσηέο παξαιείπνπλ ηελ ππνρξέσζή ηνπο απηή κπνξεί λα επεκβαίλεη ην

Γεκφζην ή ν νηθείνο ΟΣΑ θαη λα εθηειεί ηηο εξγαζίεο θαηαινγίδνληαο ηε ζρεηηθή

δαπάλε ζε βάξνο ησλ ππνρξέσλ.

2. Απηνί πνπ κε φπνην ηξφπν θαηέρνπλ ηα αθίλεηα έρνπλ ηελ ππνρξέσζε λα δέρνληαη

ηηο πην πάλσ παξεκβάζεηο. Σν ζχλνιν ή κέξνο ηεο δαπάλεο επηζθεπψλ ή

αλαθαηαζθεπψλ κπνξεί λα αλαιεθζεί απφ ην Γεκφζην ή ηνλ νηθείν ΟΣΑ, αλ νη

ππφρξενη βξίζθνληαη ζε αδπλακία λα αληηκεησπίζνπλ ηηο δαπάλεο απηέο ζε ζρέζε κε

ηελ απφδνζε απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ θηηξίνπ θαη αλ ηαπηφρξνλα ε βιάβε δελ

έγηλε απφ ζθφπηκε ελέξγεηά ηνπο, ζχκθσλα κε φζα νξίδνληαη κε π. δ/γκα πνπ

εθδίδεηαη κε πξφηαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ

Δξγσλ. Με φκνηα π. δ/ηα κπνξεί λα ξπζκηζηνχλ νη δηαδηθαζίεο γηα ηελ εθαξκνγή ηεο

παξαγξάθνπ απηήο, ηα αξκφδηα γηα θάζε πεξίπησζε φξγαλα, ή δηνηθεηηθέο θπξψζεηο

γηα πξάμεηο ή παξαιείςεηο πνπ αληηβαίλνπλ ζηηο πην πάλσ δηαηάμεηο θαη θάζε ζρεηηθή

ή ζπκπιεξσκαηηθή ιεπηνκέξεηα.

454

άξζξν 270

Γηαηήξεζε, επηζθεπή ή αλαθαηαζθεπή αξρηηεθηνληθψλ, θαιιηηερληθψλ θαη ζηαηηθψλ

ζηνηρείσλ δηαηεξεηέσλ θηηξίσλ

(π.δ. 15/28.4.1988)

1. ε πεξίπησζε θαηαζηξνθήο ή αιινίσζεο ησλ αξρηηεθηνληθψλ θαη θαιιηηερληθψλ

ζηνηρείσλ δηαηεξεηέσλ θηηξίσλ ηεο παξ. 2 ηνπ άξζξνπ 110, θαζψο θαη ησλ θηηξίσλ

πνπ βξίζθνληαη ζε παξαδνζηαθνχο νηθηζκνχο θαηά ηελ παξ. 1 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ, ε

αξκφδηα πνιενδνκηθή ππεξεζία ή ν δήκνο ή ε θνηλφηεηα, εθφζνλ ηα παξαπάλσ

θηίξηα δελ αλήθνπλ θαηά πιήξε θπξηφηεηα ζην Γεκφζην ή ζε λνκηθφ πξφζσπν

δεκνζίνπ δηθαίνπ, ηάζζεη εχινγε πξνζεζκία ζηνλ ππφρξεν γηα ηελ έλαξμε θαη ιήμε

ησλ εξγαζηψλ γηα ηελ αλαθαηαζθεπή ηνπο.

ε πεξίπησζε θαηαζηξνθήο ησλ ζηαηηθψλ ζηνηρείσλ ησλ παξαπάλσ θηηξίσλ, ηα

αξκφδηα, ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο πεξί επηθίλδπλσλ νηθνδνκψλ , φξγαλα ηάζζνπλ

219

εχινγε επίζεο πξνζεζκία γηα ηελ έλαξμε θαη ιήμε εξγαζηψλ ππνζηχισζεο θαη

αληηζηήξημεο ησλ θηηξίσλ ψζηε λα αξζεί ν θίλδπλνο.

2. Κάζε εξγαζία γηα ηελ αλαθαηαζθεπή ησλ ζηνηρείσλ ηεο πξνεγνχκελεο

παξαγξάθνπ, γίλεηαη ζχκθσλα κε ηηο ππνδείμεηο ηεο ΔΠΑΔ, ε νπνία ζε πεξίπησζε

επηθίλδπλσλ νηθνδνκψλ απνθαίλεηαη κέζα ζε πέληε εξγάζηκεο εκέξεο.

3. ε πεξίπησζε πνπ νη ππφρξενη δελ αξρίζνπλ ηηο εξγαζίεο απνθαηάζηαζεο ηνπ

θηηξίνπ ή αξρίζνπλ ηηο εξγαζίεο απνθαηάζηαζεο αιιά δελ ηηο πεξαηψζνπλ κέζα ζηηο

πξνζεζκίεο πνπ ηνπο έρνπλ ηαρζεί, επηβάιινληαη νη θπξψζεηο ηεο παξαγξάθνπ 18 ηνπ

παξφληνο άξζξνπ θαη ηαπηφρξνλα ε πνιενδνκηθή ππεξεζία ή ν δήκνο ή ε θνηλφηεηα

κπνξεί λα ρνξεγήζνπλ λέα πξνζεζκία γηα ηελ απνπεξάησζε ησλ εξγαζηψλ.

4. Αλ παξέιζνπλ άπξαθηεο νη πξνζεζκίεο ησλ παξ. 1 θαη 3 κπνξεί ην Γεκφζην ή ν

δήκνο ή ε θνηλφηεηα λα αλαιάβνπλ ηελ εθηέιεζε ησλ εξγαζηψλ πνπ απαηηνχληαη,

θαηαινγίδνληαο φιε ή κέξνο ηεο ζρεηηθήο δαπάλεο ζε βάξνο ησλ ππνρξέσλ.

5. ηαλ νη ππφρξενη είλαη άγλσζηνη ή δηακέλνπλ ζε άγλσζηε δηεχζπλζε, ε

θνηλνπνίεζε ησλ ζρεηηθψλ κε ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ θηηξίνπ εγγξάθσλ γίλεηαη απφ

ηελ αζηπλνκηθή αξρή ζην λφκηκν πιεξεμνχζηφ ηνπο ή ζε θάπνηνλ ζπγγελή ή ζ' απηφλ

πνπ κε νπνηαδήπνηε ζρέζε θαηνηθεί ή δηακέλεη ζην θηίξην ή επηδίδνληαη ζηνλ

εηζαγγειέα πξσηνδηθψλ ηεο πεξηθέξεηαο ηνπ ηφπνπ πνπ βξίζθεηαη ην αθίλεην, κε

παξαγγειία ηνπ νπνίνπ δεκνζηεχνληαη ζε δχν εκεξήζηεο εθεκεξίδεο. ηαλ πεξάζεη

άπξαθηε ε εχινγε πξνζεζκία πνπ έρεη ηαρζεί ζχκθσλα κε ηηο παξαγξάθνπο 1 θαη 3

ζπξνθνιινχληαη ηα πην πάλσ έγγξαθα ζην αθίλεην, κε θξνληίδα ηεο αζηπλνκηθήο

αξρήο ηεο πεξηνρήο, ζε πξνζεζκία πνπ νξίδεηαη απφ ηελ αξκφδηα πνιενδνκηθή

ππεξεζία ή ην δήκν ή θνηλφηεηα. Γηα ηε ζπξνθφιιεζε ζπληάζζεηαη ζρεηηθή πξάμε.

ηε ζπλέρεηα δεκνζηεχεηαη επί δχν ζπλερείο εκέξεο ζε δχν εκεξήζηεο εθεκεξίδεο θαη

κία ηνπηθή πνπ εθδίδεηαη ηνπιάρηζηνλ αλά δεθαπελζήκεξν, αληίγξαθν ηεο πξάμεο

ζρεηηθά κε ηελ επέκβαζε ηνπ Γεκνζίνπ, δήκνπ ή θνηλφηεηαο γηα ηελ απνθαηάζηαζε

ηνπ θηηξίνπ. Ζ παξαπάλσ επέκβαζε κπνξείλ' αξρίζεη κεηά εηθνζαήκεξν απφ ηελ

νινθιήξσζε ησλ πην πάλσ δηαδηθαζηψλ.

6. Δάλ δηαπηζησζεί φηη ην θηίξην έρεη άκεζε αλάγθε ππνζηχισζεο, ην παξαπάλσ

αληίγξαθν ηεο πξάμεο ζπξνθνιιείηαη θαη κεηά ηξεηο εκέξεο ρσξίο λα πξνεγεζεί άιιε

δηαδηθαζία θνηλνπνίεζεο, κπνξνχλ λα αξρίζνπλ νη απαηηνχκελεο εξγαζίεο κε

επηκέιεηα ηνπ Γεκνζίνπ ή ηνπ δήκνπ ή ηεο θνηλφηεηαο.

7. Γηα ηε ρνξήγεζε νηθνδνκηθήο άδεηαο επηζθεπήο ή αλαθαηαζθεπήο θηηξίσλ πνπ

έρνπλ ραξαθηεξηζζεί δηαηεξεηέα, ζχκθσλα κε ηελ παξ. 2 ηνπ άξζξνπ 110 ν

ελδηαθεξφκελνο πξνζθνκίδεη ζηελ νηθεία πνιενδνκηθή ππεξεζία καδί κε ηα ζρεηηθά

δηθαηνινγεηηθά ηεο κειέηεο ηνπ θαη έγρξσκεο θσηνγξαθίεο φισλ ησλ φςεσλ ηνπ

θηηξίνπ , θαζψο θαη θσηνγξαθίεο εζσηεξηθψλ ρψξσλ, φπνπ ππάξρεη αξρηηεθηνληθφ

ελδηαθέξνλ.

8. Απφ ηελ έλαξμε ησλ νηθνδνκηθψλ εξγαζηψλ θαη κέρξη ηελ απνπεξάησζε ηεο

επηζθεπήο ή ηεο αλαθαηαζθεπήο, εθηφο απφ ηνπο ειέγρνπο πνπ γίλνληαη ζχκθσλα κε

ην άξζξν 335, είλαη δπλαηφ θαηά ηελ θξίζε ηεο ππεξεζίαο πνπ ρνξεγεί ηελ άδεηα,

220

αλάινγα κε ην είδνο θαη ηελ έθηαζε ηεο επηζθεπήο ή αλαθαηαζθεπήο ηνπ θηηξίνπ, λα

ειέγρνληαη νη εξγαζίεο θαη ζε άιιεο θάζεηο.

9. ηηο παξαπάλσ νξηδφκελεο θάζεηο πνπ αλαγξάθνληαη ζην έληππν ηεο νηθνδνκηθήο

άδεηαο, νη ππφρξενη νθείινπλ λα δεηήζνπλ ηνλ έιεγρν. ε πεξίπησζε παξάβαζεο ησλ

δηαηάμεσλ ηνπ πξνεγνχκελνπ εδαθίνπ ή ησλ εγθεθξηκέλσλ ζρεδίσλ ηεο νηθνδνκηθήο

άδεηαο επηβάιινληαη θπξψζεηο ζχκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 18 ηνπ παξφληνο άξζξνπ.

10. Οη θχξηνη, λνκείο ή επηθαξπσηέο ησλ θηηξίσλ ηεο παξαγξάθνπ 1 ηνπ παξφληνο

άξζξνπ επσκίδνληαη ηηο δαπάλεο γηα ηελ επηζθεπή ή αλαθαηαζθεπή ησλ ζηαηηθψλ ,

αξρηηεθηνληθψλ θαη θαιιηηερληθψλ ζηνηρείσλ ηνπο θαη νθείινπλ κε ίδηα κέζα, χζηεξα

απφ έγθξηζε ηεο αξκφδηαο αξρήο κεηά απφ γλψκε ηεο ΔΠΑΔ εθδηδφκελεο θαηά ηε

λφκηκε δηαδηθαζία, λα πξνβαίλνπλ ηηο αλαγθαίεο επηζθεπέο ή αλαθαηαζθεπέο.

11. Αλ νη πην πάλσ ππφρξενη αδξαλνχλ , θσιπζηεξγνχλ, θαζπζηεξνχλ ή δπλαηνχλ λα

πξνβνχλ ζηηο ζρεηηθέο εξγαζίεο, ηηο εξγαζίεο απηέο κπνξεί λ ηηο εθηειέζεη ην Γεκφζην

ή ν νηθείνο ΟΣΑ ππφ ηηο πξνυπνζέζεηο ησλ παξαγξάθσλ 1 έσο θαη 4ηνπ παξφληνο

άξζξνπ, θαηαινγίδνληαο θαη' αξρήλ ηηο ζρεηηθέο δαπάλεο ζε βάξνο ησλ ππνρξέσλ.

12. ηελ πεξίπησζε πνπ ε δαπάλε ηεο επηζθεπήο ή αλαθαηαζθεπήο ππεξβαίλεη

νξηζκέλα εχινγα φξηα πνπ θαζνξίδνληαη απφ ηε ζρέζε δαπάλεο θαη πξνζφδνπ απφ

ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ αθηλήηνπ, ηφηε εθφζνλ ε θζνξά δελ πξνήιζε απφ ζθφπηκε

ελέξγεηα ησλ ππφρξεσλ, νθείιεη ην Γεκφζην ή ν νηθείνο ΟΣΑ λα αλαιάβεη ην ζχλνιν

ή κέξνο ηεο δαπάλεο απηήο ζην κέηξν πνπ ππεξβαίλεη ηα πην πάλσ φξηα, ηδίσο δε ζε

πεξίπησζε:

α) κε πξαγκαηνπνίεζεο επαξθψλ εηζνδεκάησλ απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ θηηξίνπ.

Χο εηζφδεκα ινγίδεηαη θαη ην ηεθκαξηφ εηζφδεκα απφ ηδηνθαηνίθεζε ή ηδηφρξεζε,

έζησ θαη αλ ην θηίξην παξακέλεη θελφ θαη δελ ρξεζηκνπνηείηαη.

β) χπαξμεο δηαθσληψλ θάζε κνξθήο αλάκεζα ζηνπο ζπγθπξίνπο ή ζπλλνκείο πνπ

νδεγνχλ ζηελ αδπλακία νηθνλνκηθήο εθκεηάιιεπζεο ηνπ αθηλήηνπ.

13. Ζ δηαπίζησζε γηα ηε ζπλδξνκή ησλ πην πάλσ πξνυπνζέζεσλ γίλεηαη πφ ην θνξέα

πνπ ζα αλαιάβεη ηε δαπάλε, ν νπνίνο ιακβάλεη θπξίσο ππφςε ζηνηρεία εθηίκεζεο ηεο

νηθείαο θνξνινγηθήο αξρήο ζρεηηθά κε ηελ αμία ηνπ νηθνπέδνπ θαη ηα έζνδα απφ ηελ

εθκεηάιιεπζε θαη εηδηθφηεξα αλ ε απφδνζε ηνπ επηζθεπαδφκελνπ ή

αλαθαηαζθεπαδφκελνπ δηαηεξεηένπ θηηξίνπ (εηήζηα έζνδα πξνο δαπάλεο επηζθεπήο ή

αλαθαηαζθεπήο ζπλ ηελ αμία νηθνπέδνπ πνπ αληηζηνηρεί ζην θηίξην ) είλαη κηθξφηεξε

απφ ηελ απφδνζε πνπ ζα είρε αλ θαηαζθεπαδφηαλ λέν θηίξην ζπλνιηθήο επηθάλεηαο

ίζεο πξνο ην δηαηεξεηέν (εηήζηα έζνδα πξνο δαπάλεο αλέγεξζεο λέαο νηθνδνκήο ζπλ

ηελ αμία νηθνπέδνπ πνπ αληηζηνηρεί ζην θηίξην). Οη δαπάλεο γηα ηελ αλέγεξζε ηεο πην

πάλσ λέαο νηθνδνκήο πξνυπνινγίδνληαη απφ ηελ νηθεία πνιενδνκηθή ππεξεζία.

14. Σo πνζνζηφ ζuκκεηνρήο ηνπ Γεκνζίνπ ή ησλ ΟΣΑ ζηε δαπάλε απνθαηάζηαζεο

ηνπ θηηξίνπ θαζνξίδεηαη κε απφθαζε είηε ηνπ Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο

θαη Γεκνζίσλ Έξγσλ αλ ε ζρεηηθή δαπάλε βαξχλεη ηνλ πξνυπνινγηζκφ ηνπ

Τπνπξγείνπ, είηε κε απφθαζε ηνπ νηθείνπ λνκάξρε αλ ε ζρεηηθή δαπάλε βαξχλεη ην

λνκαξρηαθφ πξνυπνινγηζκφ είηε κε απφθαζε ηνπ δεκνηηθνχ ή ηνπ θνηλνηηθνχ

221

Γηαπηζηψλεη θαλείο ζπλεπψο φηη ν Κψδηθαο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο πεξηέρεη ηφζν

γεληθέο φζν θαη εηδηθέο ξπζκίζεηο νη νπνίεο ζηνρεχνπλ είηε ζηελ ζπλνιηθή ζχιιεςε

ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ηνπίνπ σο ζχλζεζε ηνπ θπζηθνχ θαη ηνπ πνιηηηζηηθνχ

ζπκβνπιίνπ αλ ε ζρεηηθή δαπάλε βαξχλεη ην δήκν ή ηελ θνηλφηεηα. Με ηελ ίδηα

απφθαζε κπνξεί λα γίλεηαη επηκεξηζκφο ηεο θαηαβνιήο ηεο δαπάλεο πνπ αλαινγεί

ζηνλ ππφρξεν, ζε κεληαίεο δφζεηο, ρσξίο φκσο ην πνζφ πνπ θαηαβάιιεηαη θαη' έηνο

λα ππνιείπεηαη ηνπ εμήληα ηνηο εθαηφ (60%) ησλ εηήζησλ πξνζφδσλ απφ ηελ

εθκεηάιιεπζε ηνπ θηηξίνπ ή απφ ην αλάινγν πνζνζηφ πνπ αληηζηνηρεί ζηελ

ηδηνθαηνίθεζε, ζχκθσλα κε βεβαίσζε ηεο θνξνινγηθήο αξρήο ηεο πεξηνρήο. Ζ

θαηαβνιή θαηά δφζεηο επηβαξχλεηαη κε επηηφθην ίζν κε απηφ ησλ δαλείσλ πνπ

παξέρνληαη απφ ηελ Κηεκαηηθή Σξάπεδα γηα επηζθεπή δηαηεξεηέσλ θηηξίσλ.

15. Ζ θαηαβνιή ηεο δαπάλεο γίλεηαη κεηά ηελ έλαξμε ηεο ηδηνθαηνίθεζεο ή ηεο

εθκεηάιιεπζεο ηνπ θηηξίνπ θαη πάλησο ην αξγφηεξν ζε έμη (6) κήλεο κεηά ην ηέινο

ησλ εξγαζηψλ επηζθεπήο ή αλαθαηαζθεπήο.

16. Ζ δαπάλε πνπ βαξχλεη ηνπο ππφρξενπο θαη θαηαβάιιεηαη γηα ινγαξηαζκφ ηνπο

απφ ην Γεκφζην, βεβαηψλεηαη ζην αξκφδην δεκφζην ηακείν θαη εηζπξάηηεηαη σο

δεκφζην έζνδν, ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο γηα ηελ είζπξαμε ησλ δεκφζησλ εζφδσλ.

Αλ ε δαπάλε θαηαβάιιεηαη απφ ην δήκν ή ηελ θνηλφηεηα εηζπξάηηεηαη κε απιέο

βεβαησηηθέο θαηαζηάζεηο ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο γηα ηελ είζπξαμε ησλ δεκφζησλ

εζφδσλ.

17. Καηά ηεο πξάμεο θαηαινγηζκνχ ρσξεί πξνζθπγή ελψπηνλ ηνπ θαηά ηφπνλ

αξκφδηνπ δηνηθεηηθνχ πξσηνδηθείνπ ηνπ νπνίνπ ε απφθαζε ππφθεηηαη ζε αλαίξεζε

ελψπηνλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο.

18. ε πεξίπησζε εθηέιεζεο εξγαζηψλ θαηά παξάβαζε ησλ δηαηάμεσλ ηνπ παξφληνο

άξζξνπ επηβάιιεηαη ζηνπο ππφρξενπο πξφζηηκν απφ 100.000 δξρ. έσο 5.000.000 δξρ.

γηα θαηαζηξνθή ραξαθηεξηζηηθψλ αξρηηεθηνληθψλ ζηνηρείσλ ηνπ θηηξίνπ, αλάινγα κε

ηελ έθηαζε ηεο επέκβαζεο θαη θαηά ηελ αηηηνινγεκέλε θξίζε ηεο πνιενδνκηθήο

ππεξεζίαο. Οη ίδηεο θπξψζεηο επηβάιινληαη θαη γηα ηηο παξαβάζεηο ησλ δηαηάμεσλ ηεο

παξ. 1 ηνπ άξζξνπ 269.

19. ε πεξίπησζε πνπ θαηά παξάβαζε ησλ δηαηάμεψλ ηνπ παξφληνο άξζξνπ

θαηεδαθίδεηαη θηίξην απφ ηα αλαθεξφκελα ζηελ παξ. 1 , επηβάιινληαη ζηνπο

ππφρξενπο εθηφο ησλ θπξψζεσλ ηεο πξνεγνπκέλεο παξ. 18 θαη ε νιηθή

αλαθαηαζθεπή ηνπ θηηξίνπ ζχκθσλα κε ηηο ππνδείμεηο ηεο αξκφδηαο ΔΠΑΔ θαη κεηά

απφ άδεηα ηεο νηθείαο πνιενδνκηθήο ππεξεζίαο.

20. ε πεξίπησζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη θηίξην σο δηαηεξεηέν ζην νπνίν έρεη γίλεη

επέκβαζε (θαηεδάθηζε, αιινίσζε θ.ι.π.) ζχκθσλα κε λφκηκε άδεηα, ε

απνθαηάζηαζή ηνπ γίλεηαη κε δαπάλε ηνπ Γεκνζίνπ, δήκνπ ή θνηλφηεηαο ρσξίο λα

επηβάιινληαη νη πξνβιεπφκελεο απφ ην άξζξν απηφ θπξψζεηο ζηνπο ππφρξενπο.

21. Σα πξφζηηκα ηνπ παξφληνο άξζξνπ βεβαηψλνληαη ζην Γεκφζην Σακείν,

εηζπξάηηνληαη σο δεκφζην έζνδν θαη απνδίδνληαη νιφθιεξα ζην ΔΣΔΡΠ.

222

πεξηβάιινληνο, ζηελ νξγάλσζε θαη ζρεδηαζκφ ησλ πφιεσλ, ζηελ πξνζηαζία ησλ

κλεκείσλ θαη ησλ αξραηνινγηθψλ ρψξσλ, αιιά θαη ζηελ πξνζηαζία θαη’ηδίαλ

αθηλήησλ ή ζηνηρείσλ ηνπο.

Ζ έλλνηα ηνπ «αξραίνπ» ζηελ πξντζρύζαζα εηδηθή πεξί αξραηνηήησλ λνκνζεζία

455, 456.

Γχν βαζηθνί λφκνη ξχζκηδαλ κέρξη πξφζθαηα ην θαζεζηψο ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ457

, κε θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν πνπ δηαρσξίδεη ηα φξηα ηζρχνο ηνπ θαζελφο ην

έηνο 1830. Ο λ. 5351/1932 «πεξί αξραηνηήησλ» δελ φξηδε ρξνληθφ ζεκείν πνπ λα

πξνζδηνξίδεη ηελ ηδηφηεηα ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ αληηθεηκέλσλ σο «αξραηνηήησλ».

Αλέθεξε βέβαηα ζην άξζ. 2 φηη πξνζηαηεχνληαη θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ

θαη ηα αληηθείκελα ησλ αξραηνηάησλ ρξφλσλ ηνπ ρξηζηηαληζκνχ θαη ηνπ κεζαησληθνχ

ειιεληζκνχ, ε δηαηχπσζε φκσο απηή δελ άθελε πεξηζψξην ζπγθεθξηκελνπνίεζεο ησλ

έξγσλ πνπ πξνζηαηεχνληαη ζε ζρέζε απνθιεηζηηθά κε ην ρξφλν ζπληέιεζήο ηνπο458

.

455

Σν πξφβιεκα ηεο απνηειεζκαηηθήο εθαξκνγήο ηεο εηδηθήο αξραηνινγηθήο

λνκνζεζίαο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηε δηαηχπσζε νξηζκψλ νπζίαο θαη φρη

νξηζκψλ ρξήζεσο. Γηα ηε δηάθξηζε ησλ δπν απηψλ ελλνηψλ βι. νύξια Π.,

ζεκειηψδε δεηήκαηα κεζνδνινγίαο ηνπ δηθαίνπ, άθθνπιαο 1986, ζ. 75-6: «Οξηζκφο

νπζίαο είλαη ν νξηζκφο πνπ ζπιιακβάλεη ηελ νπζία ησλ απεηθνληδφκελσλ απφ ηελ

νξηδκέλε ιέμε πξαγκάησλ (definiendum) θαη πνπ απνδίδεη έηζη κηα γηα πάληα ην νξζφ

ηνπο λφεκα. Οξηζκφο ρξήζεσο είλαη ν νξηζκφο πνπ πξνζδηνξίδεη ηε ζεκαζία κηαο

ιέμεσο ή εθθξάζεσο κφλν γηα νξηζκέλν αξηζκφ ρξήζεσλ ηεο».

456

Βι. θαη Βνπδνύξε Γ., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζηελ πξννπηηθή ηεο

εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο, αλσηέξσ, ζ. 54 επ.

457

. Κάιιηα Α., Παπιόπνπινπ Π., Παπινπνύινπ Β., Σν λνκηθφ θαζεζηψο ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, Δπηινγή λνκνζεηηθψλ θεηκέλσλ, αλσηέξσ, ζ. 605-7.

458

Ο λ. 5351/32 «πεξί αξραηνηήησλ» πξαγκαηεπφηαλ θπξίσο ην δήηεκα ηνπ

ηδηνθηεζηαθνχ θαζεζηψηνο ησλ αξραηνηήησλ. Σν άξζ. 1 ηνπ λφκνπ φξηδε φηη φια ηα

αξραία, θηλεηά θαη αθίλεηα, φπνπ θαη αλ βξίζθνληαη αλήθνπλ ζην θξάηνο. Σν θξάηνο

έρεη, ζχκθσλα κε ην ίδην άξζξν, ην δηθαίσκα λα αλαδεηά θαη λα δηαζψδεη ηηο

αξραηφηεηεο ζηα δεκφζηα Μνπζεία. Οη ελέξγεηεο απηέο αλήθνπλ ζηελ αξκνδηφηεηα

ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ. Σν άξζ. 2 έδηδεηνλ νξηζκφ ησλ αξραίσλ, πνπ ζα

απαζρνιήζεη εηδηθά ηελ έξεπλα απηή. Με βάζε ην άξζ. απηφ, ζχκθσλα κε ην νπνίν ε

ηδηφηεηα ησλ αξραίσλ πεγάδεη εθ ηνπ λφκνπ, ρσξίο αλάγθε δηνηθεηηθνχ

ραξαθηεξηζκνχ, ηίζεληαη κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ, ζε ζρέζε κε ην ραξαθηεξηζκφ πνπ

πξνβιέπεηαη ζην άξζ. 9 θαη ζην άξζ. 52 ηνπ ίδηνπ λφκνπ, ηα νπνία θαη ζα εμεηαζζνχλ

εηδηθφηεξα ζηε κειέηε απηή. Μηα ζεηξά δηαηάμεσλ ηνπ λ. 5351/32 ξχζκηδαλ ηα ηεο

απνδεκηψζεσο ησλ ηδηνθηεηψλ αθηλήησλ ζηα νπνία βξίζθνληαη αξραία (3-5).

223

Μφλε αλαθνξά ζε ρξνλνινγία είλαη απηή ηνπ άξζ. 52, ζχκθσλα κε ην νπνίν

ρξεηάδεηαη άδεηα ηεο δηνίθεζεο γηα ηελ επηζθεπή εθθιεζηψλ ή άιισλ θαιιηηερληθψλ

θαη ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη νηθνδνκεκάησλ παιαηνηέξσλ ηνπ 1830, εθφζνλ απηά

έρνπλ ραξαθηεξηζζεί. ηε δηάθξηζε απηή πξνρσξνχζε φκσο ν λ. 1469/1950 «πεξί

πξνζηαζίαο εηδηθήο θαηεγνξίαο νηθνδνκεκάησλ θαη έξγσλ ηέρλεο κεηαγελεζηέξσλ

ηνπ 1830», απαηηψληαο ην ραξαθηεξηζκφ απφ ηε δηνίθεζε ησλ έξγσλ εθείλσλ πνπ ζα

πξέπεη λα πξνζηαηεπζνχλ, κφλνλ εάλ απηά έρνπλ γίλεη κεηά ην 1830459

. Ζ λνκνζεζία

απηή ζρνιηάζζεθε έληνλα απφ ηε ζεσξία θαη ζήκεξα αλακνξθψζεθε ζην πιαίζην ηνπ

λ. 3028/02 γηα ηνλ νπνίν ζα γίλεη ιφγνο πην θάησ. Καη ν λφκνο απηφο δηαηεξεί ζηνλ

ηίηιν ηνπ ηελ έλλνηα ησλ αξραηνηήησλ αιιά θαη ζην πεξηερφκελφ ηνπ νξίδνληαη νη

αξραηφηεηεο σο εηδηθή θαηεγνξία460

κε αλάινγε αλαθνξά ζηελ νξηαθή ρξνλνινγία

ηνπ 1830. Τπφ ηελ έλλνηα απηή ηφζν ε έλλνηα φζν θαη ε θαηεγνξία δηαηεξνχληαη ζην

λέν λνκνζέηεκα. Δίλαη ζεκαληηθφ λα γίλεη αλαθνξά ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ

πξνγελέζηεξνπ θαζεζηψηνο θαζψο απηή δηακφξθσζε κεηά απφ πνιιά ρξφληα

αληηιήςεηο θαη ηάζεηο ζηε δηνίθεζε θαη ηε λνκνινγία.

Μεγαιχηεξε εμεηδίθεπζε ηεο έλλνηαο θαη ζπλεπψο θαη ηεο πξνζηαζίαο ησλ

αξραηνηήησλ ζα κπνξνχζε λα επηηχρεη ν λνκνζέηεο κε ηελ νξηνζέηεζε ηεο έλλνηαο,

Πξνβιέπνληαλ αθφκε πνηλέο γηα ηνπο θαηφρνπο αξραίσλ πνπ παξαιείπνπλ λα

δειψζνπλ ηελ αλεχξεζε (6). Γηαηάμεηο ζρεηηθέο κε ηα δεηήκαηα απηά είλαη θαη ηα

άξζ. 7-14. Σα επφκελα θεθάιαηα ηνπ λφκνπ αθνξνχλ ηελ εηζαγσγή θαη εμαγσγή

αξραίσλ (άξζ. 15-22), ηηο αξραηνινγηθέο ζπιινγέο (23-34), ηηο αλαζθαθέο (35-45), ηηο

παξάλνκεο αλαζθαθέο (46-48), ηελ πξνζηαζία ησλ αξραίσλ (49- 52), ηελ πψιεζε

αρξήζησλ αξραίσλ (53), ηελ εκπνξία αξραίσλ (54-62).

459

Αλάιπζε θαη θξηηηθή ηεο λνκνζεζίαο απηήο απφ ηελ πξαθηηθή ηεο θπξίσο ζθνπηά

έγηλε ζην Γηεζλέο Δπηζηεκνληθφ πλέδξην Βφινπ 1981, κε ζέκα «πληήξεζε θαη

αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ». πνπ νξγάλσζε ην Σερληθφ

Δπηκειεηήξην ηεο Διιάδνο - Σκήκα Μαγλεζίαο. Γηα ηελ θξηηηθή απηή βι. εηδηθφηεξα

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο, ζπληήξεζεο θαη

αλαβίσζεο παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, ζην ζπιινγηθφ έξγν πληήξεζε θαη

αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, αλσηέξσ, ζ. 142, Λάββα Γ. Π.,

Θεζκηθή πξνζηαζία ηεο Διιεληθήο Παξαδνζηαθήο Αξρηηεθηνληθήο: Φάζεηο, αληηθά-

ζεηο, θίλδπλνη, ζην ίδην ζπιινγηθφ έξγν, ζ. 123 επ.

460 χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ πνπ δίδεη ν λφκνο 3028/02 Χο αξραία κλεκεία ή αξραία λννχληαη φια ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ αλάγνληαη ζηνπο

πξντζηνξηθνχο, αξραίνπο, βπδαληηλνχο θαη κεηαβπδαληηλνχο ρξφλνπο θαη




224

εάλ εζέζπηδε σο θξηηήξην θαζνξηζκνχ ηνπο ηε ρξνλνινγία πνπ δεκηνπξγήζεθαλ. ζα

εζεσξνχλην, ζχκθσλα κε απηή ηε κέζνδν, σο αξραία ηα αγαζά πνπ δεκηνπξγήζεθαλ

απφ ηελ Υ έσο ηελ Φ ρξνλνινγία461

. Ζ ρξνλνινγία ηνπ 1830 απέθηεζε βέβαηα ζε-

καζία κεηά ην λ. 1469/50 πνπ ηελ ζεψξεζε σο φξην γηα ηελ αλάγθε ραξαθηεξηζκνχ

κλεκείσλ θ.ιπ. κσο ζε θακία άιιε ρξνλνινγηθή ζπγθεθξηκελνπνίεζε δελ

πξνρψξεζε ε ειιεληθή λνκνζεζία κέρξη ηε ζέζε ζε ηζρχ ηνπ λένπ λφκνπ. Ζ ζθν-

πηκφηεηα κηαο ηέηνηαο εμεηδίθεπζεο δελ ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί νπζηψδεο, δηφηη ε

ρξνλνινγία δεκηνπξγίαο δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ πνιηηηζηηθή αμία ησλ αγαζψλ απφ

κφλε ηεο, θαη πάλησο θαη αγαζά πνπ δεκηνπξγήζεθαλ αθφκε θαη ζηνλ αηψλα καο ζα

άμηδαλ νκνίσο πξνζηαζίαο εθφζνλ έρνπλ πνιηηηζηηθή αμία.

Σν δήηεκα πξνέθπςε ζε λνκνινγηαθφ επίπεδν κε βάζε ηε ζεσξία φηη ηα λεψηεξα

πνιηηηζηηθά αγαζά δελ ραίξνπλ αλάινγεο πξνζηαζίαο κε ηα αιεζηλά αξραία. Χο

ηέηνηα αγαζά ζεσξήζεθαλ νη βπδαληηλέο εηθφλεο, ηα λνκίζκαηα εθφζνλ

θαηαζθεπάζζεθαλ κεηά ην 1453, ην θξνχξην ηεο Άξηαο θ.ιπ. Ζ έιιεηςε ηέηνηνπ

θξηηεξίνπ νδήγεζε, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρξήζε απφ ην λφκν πεξηζζνηέξσλ νλνκάησλ

γηα ην ραξαθηεξηζκφ ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ αγαζψλ, ζε λνκνινγηαθέο

ακθηζβεηήζεηο.

Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε απηή ηνπ Πι.Θεζ. 262/70 (βνχιεπκα)462

, ην νπνίν έθξηλε

φηη «ακθηβνιίαη πεξί ηεο ρξνληθήο νξνζεηηθήο γξακκήο έλζελ ηεο νπνίαο ηα έξγα ηέ-

ρλεο θ.ιπ. δελ είλαη «αξραία» πξνθχπηνπλ εθ ηεο δηαηππψζεσο «απφ ησλ

αξραηνηάησλ ρξφλσλ θαη εθεμήο» θαη «εθ ηεο αξραηνηάηεο επνρήο ηνπ Υξηζηηαληζκνχ

θαη ηνπ Μεζαησληθνχ Διιεληζκνχ»... σο αξραία ζεσξνχληαη ζπλεπψο ηα

461

Αλάινγν πξνβιεκαηηζκφ αληηκεηψπηζε θαη ε επηηξνπή εκπεηξνγλσκφλσλ ζηελ

Ηηαιία, γλσζηή σο επηηξνπή Franceschini. H δηάθξηζε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

(Beni Culturali) θαη ησλ αξραηνινγηθψλ αγαζψλ (Béni Archeologici), εκθαλίζζεθε

ιεηηνπξγηθή απφ ηελ εμήο θπξίσο άπνςε: ελψ γηα ηα πνιηηηζηηθά αγαζά είλαη

απαξαίηεην έλα αηζζεηηθφ, αμηνινγηθφ θξηηήξην γηα ην ραξαθηεξηζκφ ηνπο, γηα ηα

αξραηνινγηθά αγαζά ππάξρεη έλα αληηθεηκεληθφ ζηνηρείν, ην ρξνληθφ, ζπλδπαζκέλν κε

άιια, φπσο ην λα είλαη πξντφληα αλαζθαθηθήο έξεπλαο θ.ιπ. Δηδηθά ε επηηξνπή

Franceschini φξηζε σο αξραηνινγηθά αγαζά «θηλεηά θαη αθίλεηα πξάγκαηα, πνπ,

αλεμάξηεηα απφ ηελ θαιιηηερληθή αμία ηνπο, απνηεινχλ ζηνηρεία ηεο ηζηνξηθήο

θιεξνλνκηάο επνρψλ, πνιηηηζκψλ θ.ιπ., ηα νπνία πξνέξρνληαη θπξίσο απφ έξεπλεο

θαη αλαζθαθέο». ρεηηθά βι. Giannini M. S., Η beni culturali», αλσηέξσ, ζ. 15 επ.

462

Πνηλ.Δπηζ. Α, ζ. 500.

225

θαηαζθεπαζζέληα... κέρξη ηνπ έηνπο 1830 έξγα θαη' άξζ. 2 λ. 5351/32, ηνπ ρξνληθνχ

ζεκείνπ πξνθεηκέλνπ πεξί ζξεζθεπηηθψλ εηθφλσλ εμηθλνπκέλνπ κέρξη ηνπ ηέινπο ηνπ

παξειζφληνο αηψλνο (1900 κ.Υ.)». Λφγσ ακθηβνιηψλ γηα ην ίδην δήηεκα,

παξαπέκθζεθε ζηελ ΟιΑΠ ην ζέκα ηεο πξνζηαζίαο βπδαληηλψλ εηθφλσλ463

.

Κξίζεθε αθφκε φηη αγηνγξαθίεο πνπ θηινηερλήζεθαλ κεηά ην 1453 δελ απνηεινχλ

αληηθείκελν θινπήο464

. Σέινο θξίζεθε φηη σο αξραία πνπ απνηεινχλ ηδηνθηεζία ηνπ

θξάηνπο ζεσξνχληαη κεηαμχ άιισλ θαη ηα λνκίζκαηα, εθφζνλ θαηαζθεπάζζεθαλ

πξηλ απφ ηα 1453, νπφηε θαη έιεμε ε πεξίνδνο ηνπ κεζαησληθνχ ειιεληζκνχ465

.

Έρεη ππνζηεξηρζεί φκσο θαη ε αληίζεηε άπνςε, ηφζν ζηελ ΔθΘεζ 59/70466

, φζν θαη

απφ ηνλ Αληηεηζαγγειέα ηνπ ΑΠ ζηελ ΑΠ 407/72467

. χκθσλα κε ηελ άπνςε απηή, ν

λνκνζέηεο ν κεηαγελέζηεξνο ηνπ λ, 5351/32 ζαθψο εμεδήισζε ηε βνχιεζή ηνπ λα

πξνζηαηεχνληαη σο αξραία θαη επνκέλσο πξνζηαηεχνληαη ηα έξγα ηέρλεο πνπ

παξήρζεζαλ κέρξη ην 1830, ρσξίο λα είλαη αλάγθε λα ραξαθηεξίζεη ξεηά ηα έξγα ηεο

επνρήο απηήο σο αξραία. Αιιά θαη ην ηΔ δελ θαίλεηαη αληίζεην πξνο ηελ άπνςε

απηή, φηη δειαδή αξραία ζεσξνχληαη φια ηα έξγα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κέρξη ην έηνο

1830. Κξίζεθε γηα παξάδεηγκα φηη ηα κεζαησληθά αξρηηεθηνλήκαηα πξνζηαηεχνληαη

θαη' άξζ. 52 λ. 5351/32468

. Με ηελ πξφζθαηε ΑΠ 305/1990469

έγηλε θαη πάιη δεθηφ

463

ΑΠ 217/70, Πνηλ.Δπηζ. Α, ζ. 390.

464

ΑΠ Οι 407/72, Πνηλ.Υξνλ. KB, ζ. 600, ΑΠ 673/73, Πνηλ.Υξνλ. ΚΓ, ζ. 724.

465

ΑΠ 1116/77, ΝνΒ 26, ζ. 931.

466

Πνηλ.Υξνλ. Κ, ζ. 524.

467

Πνηλ.Υξνλ. KB, ζ. 600.

468

ηΔ 1454/66. Ζ ππφζεζε αθνξνχζε ηνπνζέηεζε δηαθεκηζηηθήο επηγξαθήο απφ ηελ

Οιπκπηαθή Αεξνπνξία ζηε Ρφδν θαη εηδηθφηεξα ζην Δζληθφ ζέαηξν Ρφδνπ πνπ

βξίζθεηαη θνληά ζην ηέκελνο Ρέτο Μνπξάη, θαη ηα εξείπηα ηνπ αξραίνπ ηείρνπο, Ζ

δηνίθεζε απέξξηςε ηελ αίηεζε πνπ είρε θαηαζέζεη ε Οιπκπηαθή Αεξνπνξία κε ηελ

αηηηνινγία φηη ε ηνπνζέηεζε θσηεηλήο επηγξαθήο παξαβιάπηεη ην πεξηβάιινλ

«θαηξίσο απφ αηζζεηηθήο πιεπξάο...». Σν ηΔ δηθαίσζε ηε Γηνίθεζε, εξκελεχνληαο

ην άξζ. 50 ηνπ λ. 5351/32 σο αθνινχζσο: «Καηά ηελ έλλνηαλ ησλ δηαηάμεσλ ηνχησλ,

απνβιεπνπζψλ εηο ηελ πξνζηαζίαλ ησλ αξραίσλ κλεκείσλ, ελ νηο, θαηά ην άξζξν 2

ηνπ απηνχ λφκνπ, πεξηιακβάλνληαη θαη ηα αξρηηεθηνλήκαηα ηεο κεζαησληθήο επνρήο,

παξέρεηαη εηο ηνλ Τπνπξγφλ... ε εμνπζία φπσο απαγνξεχε ηελ εθηέιεζηλ νηαζδήπνηε

θχζεσο έξγνπ δπλακέλνπ θαηά ηελ θξίζηλ ηνπ λα βιάςε απφ αηζζεηηθήο ή άιιεο

ζπλαθνχο απφςεσο αξραίνλ κλεκείνλ ή ηνλ πεξηβάιινληα απηφ ρψξνλ».

226

φηη «σο αξραία αλήθνληα ζην θξάηνο λννχληαη κφλν ηα παξαρζέληα σο ην 1453».

Μάιηζηα, γηα ηε ζεκειίσζε ηεο άπνςεο απηήο ν ΑΠ επηθαιείηαη ηα Πξαθηηθά ηεο

Βνπιήο θαηά ηε ςήθηζε ηνπ λφκνπ ΒΥΜΣ (εθεκεξίδα ησλ ζπδεηήζεσλ ηεο Βνπιήο

1899, ζ. 586). Αθφκε ε απφθαζε αηζζάλεηαη ηελ αλάγθε λα επηζεκάλεη φηη δελ

κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ αξραία θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζ. 2 λ. 5351/32 ηα παξαρζέληα

έσο ην 1830 θαη παξαπέκπεη ξεηά ζηελ ΑΠ 407/1972. Πέξαλ ηεο θξηηηθήο πνπ κπνξεί

λα γίλεη ζηε ζπγθεθξηκέλε απφθαζε, ε νπνία θαηέιεμε λα αζσψζεη θαηφρνπο

ρεηξνγξάθσλ βηβιίσλ ηνπ 17νπ αηψλα, θαζψο θαη άιισλ ρεηξνγξάθσλ έξγσλ,

παξαηεξεί θαλείο φηη ε επηεηθέζηεξε πνηληθά (γηα ηνπο αξραηνθαπήινπο βέβαηα...)

ηάζε πξνζδηνξηζκνχ ηεο έλλνηαο ησλ αξραίσλ ήξζε θαη πάιη ζην πξνζθήλην470

. Σν

ηΔ πάλησο έθξηλε φηη έρεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ «αξραίνπ» επζέσο απφ ην λφκν θαη

αλεμαξηήησο ραξαθηεξηζκνχ αξρηηεθηφλεκα φπσο ην θξνχξην ηεο Άξηαο, εθφζνλ

ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ σο «βπδαληηλφ» ή «κεζαησληθφ»471

.

Ζ ακθηζβήηεζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηε λνκνινγηαθή κεηαρείξηζε ηνπ δεηήκαηνο δελ

καο επηηξέπεη λα δερζνχκε φηη έρεη νπζηαζηηθφ λφεκα ε νξηνζέηεζε κε βάζε

ρξνλνινγηθά θξηηήξηα. Άιισζηε ε εκεξνκελία ηνπ 1830 ζα είρε λφεκα κφλνλ εάλ

απφ ηεο ζπζηάζεσο ηνπ λένπ ειιεληθνχ θξάηνπο είρε επηηεπρζεί πξαγκαηηθή θαη

απνηειεζκαηηθή πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ απφ ηηο εθάζηνηε αξρέο ηνπ

ηφπνπ. Σν γεγνλφο φκσο απηφ πξέπεη λα ακθηζβεηεζεί έληνλα. Έηζη, ην κφλν λφεκα

πνπ ζα είρε ε νξηνζέηεζε απηή ζα ήηαλ σο πξνο ηελ αλάγθε δηνηθεηηθνχ

ραξαθηεξηζκνχ ησλ «αξραίσλ» ή ησλ άιισλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Με άιια ιφγηα,

γηα ηα «αξραία» ηα πξηλ απφ ην 1830 ζα ίζρπε ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ λφκνπ, ελψ γηα

ηα κεηαγελέζηεξα ζα ρξεηαδφηαλ θαη δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο. Ζ δηάθξηζε ζηελ

πξάμε δελ είλαη ηφζν απιή, αθνχ νη ίδηνη νη λφκνη αληηθάζθνπλ σο πξνο ην δήηεκα

ηεο αλάγθεο δηνηθεηηθνχ ραξαθηεξηζκνχ, φπσο ζα δνχκε. Έηζη, κφλνλ ελδεηθηηθά

469

ΑΠ 305/1990, ΝνΒ 1990, ζ. 843.

470

Βι. θαη Παΐδε, Πξνβιήκαηα εθ ηεο θεηκέλεο πεξί αξραηνηήησλ λνκνζεζίαο,

Πνηλ.Υξνλ. 1968, ζ. 315 επ.

471

ηΔ 3465/80 (ζρεηηθά κε άδεηα αλεγέξζεσο νηθνδνκήο ζηελ Άξηα θαη εηδηθά ζηε

ζπκβνιή ησλ νδψλ Μαθξπγηάλλε θαη Γξνζνπνχινπ), 2176/81 ζχκθσλα κε ηελ νπνία

«ην ξεζέλ Φξνχξηνλ ηεο Άξηεο έρεη ραξαθηεξηζζεί...σο ηζηνξηθφλ δηαηεξεηένλ

κλεκείνλ. Αιι' εηο ηελ πξάμηλ απηήλ ην Φξνχξηνλ πεξηγξάθεηαη σο «κεζαησληθφλ» εηο

δε ηελ.... πξάμηλ πεξηγξάθεηαη σο «βπδαληηλφλ» θαη επνκέλσο έρεη ηελ ηδηφηεηα ηνπ

αξραίνπ απ' επζείαο εθ ηνπ λφκνπ», 4618/86.

227

θαηαιήγεη λα έρεη ζεκαζία ε ρξνλνινγία ηνπ 1830, ε νπνία, αλ κε ηη άιιν,

ζεκεηνδνηεί ηελ παιαηφηεηα ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ472

. Σε ζέζε απηή θαίλεηαη λα

πηνζεηεί ν λ. 3028/02 δηαηεξψληαο ηελ νξηαθή ρξνλνινγία ηνπ 1830 γηα ηελ

πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ ρσξίο λα απαηηείηαη ραξαθηεξηζκφο, ελψ γηα φζα

παξήρζεζαλ κεηά ην 1830 απαηηείηαη ραξαθηεξηζκφο.

Ο λ. 5351/1932 «πεξί αξραηνηήησλ», ε έλλνηα ησλ «αξραίσλ» θαη ε πξνζηαζία

ηνπο

Ο λφκνο απηφο ππήξμε ην βαζηθφ λνκνζέηεκα πνπ αθνξά ηελ πξνζηαζία ησλ

αξραηνηήησλ θαη αθνξνχζε ηφζν ζηα δεηήκαηα θπξηφηεηαο ησλ πνιηηηζηηθψλ απηψλ

αγαζψλ473

, φζν θαη ζε άιιεο κνξθέο πξνζηαζίαο, φπσο νη δηνηθεηηθέο άδεηεο γηα ηελ

δηελέξγεηα εξγαζηψλ ή κεηαηξνπψλ θ.ιπ. θνληά ή ζην ίδην ην πνιηηηζηηθφ αγαζφ474

.

Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπ ήηαλ ε γεληθφηεηα ησλ δχν πξψησλ άξζξσλ θαη ε αθζνλία

εμαηξέζεσλ ζηε ζπλέρεηα. πλέπεηα απηνχ ήηαλ λα δεκηνπξγείηαη ε έληνλε

ακθηζβήηεζε ζην κειεηεηή ζρεηηθά κε ην ηη ηειηθψο πξνζηαηεχεηαη. πγθεθξηκέλα,

κε ην πξψην άξζξν ηνπ λφκνπ απηνχ νξίδνηαλ φηη φια ηα αξραία θηλεηά θαη αθίλεηα

αλήθνπλ ζηελ ηδηνθηεζία ηνπ θξάηνπο475

. Χο αξραία δε λννχληαλ, θαηά ην άξζ. 2 ηνπ

ίδηνπ λφκνπ, «πάληα αλεμαηξέησο ηα έξγα ηεο Αξρηηεθηνληθήο, Γιππηηθήο, Γξαθηθήο

θαη νηαζδήπνηε θαζφινπ ηέρλεο νίνλ παληνία νηθνδνκήκαηα θαη αξρηηεθηνληθά

κλεκεία, ιίζνη κεηά γιπθήο ηηλφο εθ ησλ κλεκείσλ ηνχησλ πξνεξρφκελνη θαη βάζξα,

πδξαγσγεία, νδνί, ηείρε, ηάθνη, ιαμεχκαηα, αγάικαηα, αλάγιπθα, εηδψιηα, επηγξαθαί,

472

Γηα ηε ζεκαζία ηεο «εθαηνληαεηίαο» γηα ηελ παιαηφηεηα θαη αμία ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, βι. θαη Ρνύθνπλα Δ., Πνιηηηζηηθά αγαζά ζην βπζφ ηεο

ζάιαζζαο, ΔΓΓΓ 1979, ζ. 25 επ.

473

Σα αξραηνινγηθά επξήκαηα είλαη πξάγκαηα απαγνξεπκέλεο ζπλαιιαγήο. ρεηηθά

βι. Παππά ., Γεσξγηάδε - ηαζφπνπινπ, Αζηηθφο Κψδηθαο, V, Δκπξάγκαην Γίθαην,


474

Γηα ηνπο παιαηφηεξνπο ζρνιηαζκνχο ηνπ λφκνπ απηνχ βι. Εέπν Π., Εεηήκαηα απφ

ηελ ηζρχνπζαλ λνκνζεζίαλ πεξί αξραηνηήησλ, ζην Υαξηζηήξηνλ εηο Α. Οξιάλδνλ,

η.Γ΄, ζ. 198-207, Ρσκαλνύ Γ., Δπί ηνπ ηζρχνληνο δηθαίνπ πεξί αξραηνηήησλ, Αξρείνλ

Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ 1943, ζ. 441.

475

ρεηηθά θαη ΑΠ 101/55, ΔΔΝ 24, ζ. 968, 65/62, Πνηλ.Υξνλ. ΗΒ, ζ. 287, 834/84

ΑξρΝ 35, ζ. 333.

228

δσγξαθίαη, ςεθνζεηήκαηα, αγγεία, φπια, θνζκήκαηα, θαη άιια εμ νηαζδήπνηε χιεο

έξγα ζθεχε, δαθηπιηφιηζνη, λνκίζκαηα. Καη ηα αληηθείκελα ηα πξνεξρφκελα εθ ηεο

αξραηνηάηεο επνρήο ηνπ Υξηζηηαληζκνχ θαη ηνπ κεζαησληθνχ ειιεληζκνχ δελ εμαη-

ξνχληαη ησλ νξηζκψλ ηνπ παξφληνο Νφκνπ».

πλεπψο, ηα αλσηέξσ έξγα είραλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ αξραίνπ απεπζείαο απφ ην λφκν,

ρσξίο αλάγθε ραξαθηεξηζκνχ ηνπο476

. Ζ λνκνινγία είρε επεθηείλεη ηελ πξνζηαζία θαη

ζε νξηζκέλα άιια αληηθείκελα, φπσο ηα «παληφο είδνπο ιαμεχκαηα»477

, είρε δε αθφκε

δηεπθξηλίζεη ηελ ακθηζβήηεζε πνπ γελλήζεθε γηα ηηο βπδαληηλέο αξραηφηεηεο θαη

κλεκεία, ζεσξψληαο πιένλ παγίσο φηη δελ είραλ αλάγθε ραξαθηεξηζκνχ478

.

ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα γίλεη κηα πξψηε επηζήκαλζε ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ηεο

ιέμεο «αξραία» ζην θείκελν ηνπ λφκνπ. Δίλαη πξνθαλέο φηη ν φξνο είλαη αδφθηκνο. Σν

άξζ. 1 ηνπ λ. 5351/32 δελ αλαθέξεη ηε ιέμε «αξραηφηεηεο», νχηε φκσο επηιέγεη έλαλ

άιιν φξν πνπ λα πεξηγξάθεη ην έλλνκν αγαζφ πνπ πξνζηαηεχεη ν λφκνο, ζα κπνξνχζε

αληί απηνχ λα είρε ρξεζηκνπνηεζεί ν φξνο «αξραία κλεκεία», ή, ζε πεξίπησζε πνπ ν

φξνο ζεσξεζεί φηη θαιχπηεη θπξίσο ηα αθίλεηα κλεκεία, ζα κπνξνχζε λα

ρξεζηκνπνηεζεί ν φξνο «αξραηνινγηθά ζηνηρεία». Καη πάιη φκσο ε ιέμε ζπλδέεη ην

έλλνκν αγαζφ κε κηα αθεξεκέλε ρξνληθή πεξίνδν, πνπ πξνθαλψο είλαη ε

«αξραηφηεηα». Πεξηζζφηεξν θαηάιιεινο φξνο θαίλεηαη ε έθθξαζε «πνιηηηζκηθά

ζηνηρεία»479

ή «πνιηηηζηηθά αγαζά» πνπ δελ ελέρεη δέζκεπζε ρξνληθή αιιά εθθξάδεη

κηα πνηνηηθή θαηεγνξία αγαζψλ, κε θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν αλαθνξάο ηνλ πνιηηηζκφ.

Σνλ φξν πάλησο δηαηήξεζε θαη ν λ. 3028/02 αλ θαη ηνλ ελέηαμε ζηελ επξχηεξε

θαηεγνξία ησλ κλεκείσλ, ελψ πξνηάρζεθε ν φξνο «πνιηηηζηηθά αγαζά»480

.

476

ηΔ 2176/81, ΝνΒ 32, ζ. 162 (ζρεηηθά κε ρνξήγεζε νηθνδνκηθήο άδεηαο γηα

αλέγεξζε ηξίηνπ νξφθνπ ζε νηθνδνκή πνπ βξίζθεηαη θνληά ζην Φξνχξην ηεο Άξηαο

θαη ζε κηθξή απφζηαζε απφ ηνπο βπδαληηλνχο λανχο Αγίνπ Βαζηιείνπ θαη Αγίαο

Θενδψξαο).

477

ΑΠ 834/84.

478

ηΔ 3465/80, 4618/86 (ζρεηηθά κε νηθνδνκηθή άδεηα ζηελ Άξηα ζε νηθφπεδν πνπ

βξίζθεηαη θνληά ζηα βπδαληηλά κλεκεία ηνπ Μεζαησληθνχ Διιεληζκνχ, Αγ.

Θενδψξα, Παξεγνξίηηζζα, Αγ.Βαζίιεηνο, Φξνχξην θ.ιπ.) θ.ιπ

479

Καη φρη πνιηηηζηηθά ζηνηρεία.

480

Βι. εηδηθά ην άξζξν 2 ηνπ λφκνπ.

229

Γηα ηα αξραία481

, ζχκθσλα κε ηνλ νξηζκφ απηφ, ν λ. 5351/32 πξνέβιεπε δηάθνξεο

κνξθέο πξνζηαζίαο, ξχζκηδε ην θαζεζηψο ηεο ηδηνθηεζίαο θαη εκπνξίαο αξραίσλ θαη

αξραηνινγηθψλ ζπιινγψλ, θαζψο θαη ησλ αλαζθαθψλ θαη ζεζπίδεη ηφζν πνηληθέο

θπξψζεηο (άξζ. 49, 58, 61), φζν θαη άιιεο ξπζκηζηηθέο δηαδηθαζίεο θαη άδεηεο ηεο

Γηνηθήζεσο. Σέηνηα άδεηα ήηαλ θαη απηή ηνπ άξζ. 50 ηνπ ίδηνπ λφκνπ482

.

Με ην άξζξν απηφ νξίδνηαλ εηδηθφηεξα φηη «απαγνξεχεηαη ρσξίο άδεηα ηνπ

Τπνπξγείνπ Παηδείαο (ήδε Πνιηηηζκνχ) ε πιεζίνλ αξραίσλ επηρείξεζε έξγνπ

δπλακέλνπ λα βιάςεη απηά ακέζσο ή εκκέζσο». Ζ δηάηαμε απηή εξκελεχζεθε παγίσο

απφ ηε λνκνινγία ππφ ην πξίζκα ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο. πγθεθξηκέλα, ην ηΔ

έθξηλε φηη «θαηά ηελ έλλνηα ηεο δηαηάμεσο ηνπ άξζξνπ απηνχ πνπ εξκελεχεηαη ελφςεη

ησλ δηαηάμεσλ ηνπ άξζξνπ 24 . γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

είλαη επηηξεπηή ε θαηφπηλ αηηηνινγεκέλεο θξίζεσο επηβνιή πεξηνξηζκψλ ζηελ

αλέγεξζε θηηξίσλ ή θαη ε παληειήο απαγφξεπζε αλνηθνδνκήζεσο αθηλήησλ, επί

απνδεκηψζεη, πξνο πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ ζηνηρείσλ (κλεκείσλ θ.ιπ.) θαη απνθπγή

νπνηαζδήπνηε αηζζεηηθήο βιάβεο ή αιινηψζεσο ή ππνβαζκίζεσο ηνπ πεξηβάιινληνο

απηνχ ρψξνπ»483

. Ζ λνκνινγία ινηπφλ πξνζδηνξίδεη κε κεγάιε επξχηεηα ηελ έλλνηα

ηεο άκεζεο ή έκκεζεο βιάβεο ηνπ άξζ. 50, κε θξηηήξηα ηφζν πιηθά φζν θαη αηζζεηηθά

481

Ο φξνο ζα ρξεζηκνπνηείηαη ζηε κειέηε απηή εθφζνλ ηνλ επηιέγεη ν λφκνο θαη κε

ηε ζεκαζία πνπ ηνπ δίδεη ε ηζρχνπζα λνκνζεζία.

482

Αμηφινγε ζην ζέκα απηφ εκθαλίδεηαη ε λνκνινγία ηνπ ηΔ. Παιαηφηεξα νη

θαλφλεο ηνπ άξζ. 50 ηνπ λ. 5351 /32 εζεσξνχλην εξκελεπηένη ζηελά: ηΔ 1049/59.

Έηζη ε επηκνλή ζηηο ιέμεηο έζεηε ζε θίλδπλν αξραία. Υαξαθηεξηζηηθή ε πεξίπησζε

μελνδνρείνπ πνπ αλεγείξεην ζην νχλην. Με ηελ αλσηέξσ απφθαζε έγηλε δεθηφ φηη

ιφγνη ηνπξηζηηθνχ ζπκθέξνληνο πνπ δελ πξνβιέπνληαη απφ ην άξζ. 50 ηνπ λφκνπ δελ

εκπνδίδνπλ ηελ αλέγεξζε μελνδνρείνπ ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν ηνπ λανχ, ε νπνία

δίδεηαη πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ εξγαζίεο ιαηνκείαο θαη «ζθαθήο πξνο πνξηζκφλ

νηθνδνκηθψλ πιηθψλ», ή επηρεηξήζεσλ θνληά ζε αξραία πνπ κπνξεί λα ηα βιάςνπλ, ή

θαη γηα νπνηαδήπνηε εξγαζία ζε θηίξηα θαη ιείςαλα ή εξείπηα αξραίσλ θαη αλ αθφκε

απηά δελ βιάπηνληαη απφ ηηο εξγαζίεο απηέο. Άιιεο απνθάζεηο ζρεηηθά κε ηε ζηελή

εξκελεία ηνπ άξζ. 50: ηΔ 1322/61 (αλψηαην επηηξεπφκελν χςνο θαηαζθεπήο

νηθνδνκήο ζηε Λ, Ακαιίαο γηα λα κε ζίγεηαη ε ζέα ηεο Αθξνπφιεσο ησλ Αζελψλ),

1417, 1431/62, 3465/81, ΑΠ 412/62 (Πνηλ.Υξνλ. ΗΓ, ζ. 149).

483

ηΔ 1025/89 (απαγφξεπζε αλεγέξζεσο νηθνδνκηθνχ ζπγθξνηήκαηνο πιεζίνλ ηνπ

αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ησλ αξραίσλ ηθψλ ζηελ πεξηνρή Αιπθήο Ξεξνθάκπνπ

Βνησηίαο), 3146/86 Οι (απαγφξεπζε αλεγέξζεσο νηθνδνκήο πιεζίνλ ηνπ

αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ηεο Αθξφπνιεο ηνπ Γπζείνπ).

230

πνπ αιινηψλνπλ ή ππνβαζκίδνπλ ην πεξηβάιινλ. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα

αλαθέξνπκε φηη ην ηΔ, ζε κία πεξίπησζε ζρεηηθά κε αλέγεξζε νηθνδνκήο ζηελ Λ.

Ακαιίαο πνπ, θαηά ηε δηνίθεζε, έζηγε ηε ζέα ηεο Αθξφπνιεο, δηέηαμε απηνςία.

Όζηεξα απφ ηε δηελέξγεηα ηεο απηνςίαο απηήο, ην δηθαζηήξην έθξηλε φηη δελ ππήξρε

πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα θαη απέξξηςε ηελ αίηεζε. Αλ ιεθζεί ππφςε ε θεηδψ κε ηελ

νπνία ην ηΔ δηαηάζζεη ηε δηελέξγεηα απνδείμεσλ484

, γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε

επαηζζεηνπνίεζε ηνπ δηθαζηεξίνπ γηα ηα πνιηηηζηηθά αγαζά ρξνλνινγείηαη πνιχ πξηλ

απφ ην χληαγκα ηνπ 1975.

Θα πξέπεη πάλησο λα ηνληζζεί φηη θαηά ην δηάζηεκα πνπ κεζνιάβεζε κέρξη ηελ

ςήθηζε ηνπ λ. 3028/02 ζεηξά εηδηθψλ λνκνζεηεκάησλ πνπ αθνξνχζαλ κεγάια έξγα

ππνδνκήο πεξηείραλ εηδηθέο δηαηάμεηο κε βάζε ηεο νπνίεο αληηκεησπηδφηαλ ην δήηεκα

ηεο πξνζηαζίαο ησλ αξραίσλ θαη ησλ άιισλ κλεκείσλ θαηά ηελ δηελέξγεηα

θαηαζθεπαζηηθψλ εξγαζηψλ485

. Ζ εχξεζε αξραηνηήησλ αληηκεησπίζζεθε ζε ζρέζε κε

ηελ θαηαζθεπή ησλ έξγσλ απηψλ σο ελδερφκελε αιιά σο κε εκπνδίδνπζα ηελ

νινθιήξσζε ηνπ θάζε έξγνπ.

ηε ξχζκηζε ηνπ άξζξνπ απηνχ ππάγνλην θαη νη ηζηνξηθνί ηφπνη χζηεξα απφ

δηνηθεηηθφ ραξαθηεξηζκφ (άξζ. 5 λ. 1469/50)486

, νη νπνίνη, απφ ηελ άπνςε απηή ηεο

484

ηΔ 1943/71. Με ηελ απφθαζε απηή θξίζεθε φηη δελ πξνζηαηεχεηαη ν πεξηβάιισλ

ρψξνο ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ κλεκείνπ (ηνπ πξνκαρψλα Ληζαξίηζα ζηα Γηάλλελα)

θαη επηηξέπεηαη γηα ηνπο ηζηνξηθνχο ηφπνπο ε εθαξκνγή ηνπ άξζ. 50 λ. 5351/32.

Αθφκε νη ηΔ 674/76 (αξραία Κάκεηξνο Ρφδνπ), 975/76, πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ

παξάδεηγκα πξνζηαζίαο νηθηζκνχ πνπ είρε ραξαθηεξηζζεί σο «νηθηζκφο ηδηαηηέξαο

ζεκαζίαο απφ απφςεσο ιατθήο αξρηηεθηνληθήο θαη θπζηθνχ θάιινπο», ζηε ζέζε

Γεζπνηηθά Μπθφλνπ, ηΔ 385/77, (ραξαθηεξηζκφο σο ηζηνξηθνχ κλεκείνπ ρξήδνληαο

εηδηθήο πξνζηαζίαο νηθήκαηνο, ζηελ νδφ Α. Διενχζεο θαη Καθνπξγνδηθείνπ ζηελ

Αζήλα), 3348/77( Μέγαξν ηαζάηνπ ζηελ νδφ Β. νθίαο θαη Ζξνδφηνπ ζηελ Αζήλα),

2299/79 (δηαηεξεηέν επί ηεο νδνχ Γ' επηεκβξίνπ θαη Πνιπηερλείνπ), 1304/80

(δηαηεξεηέν ζηελ νδφ Καλάξε 1 ζηελ Αζήλα), 1061, 1239/82 (θηίξην πνπ

ραξαθηεξίζζεθε έξγν ηέρλεο ζηελ νδφ Παηεζίσλ 65 θαη Ηνπιηαλνχ 29 ζηελ Αζήλα)

θ.ιπ.

485

Δληειψο ελδεηθηηθά βι. ην λ. 1955/81 γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ Μεηξφ ηεο Αζήλαο,

ην λ.2338/95 γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ Νένπ Γηεζλνχο Αεξνδξνκίνπ ησλ πάησλ, ην λ.

2445/95 γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ Γαθηπιίνπ ηεο Αζήλαο, θιπ

486

αξκά Η., Ζ ζπληαγκαηηθή θαη δηνηθεηηθή λνκνινγία ηνπ ηΔ, άθθνπιαο, Αζήλα

1990, ζ. 48 επ.

231

πξνζηαζίαο, εμνκνηψλνληαλ κε ηα πξν ηνπ 1830 αξραία487

. Παξάδεηγκα ηέηνηνπ

ραξαθηεξηζκνχ είλαη ε πεξηνρή ηεο Πάξγαο ηνπ Ννκνχ Πξεβέδεο, φπνπ ππάξρνπλ ηα

εξείπηα ηεο Μνλήο Βιαρεξλψλ θαη έθηαζε 700.000 ηεηξ. κέηξσλ γχξσ απφ ην

κνλαζηήξη. Ζ πεξηνρή ραξαθηεξίζζεθε σο ηφπνο ηζηνξηθφο θαη ηδηαηηέξνπ θπζηθνχ

θάιινπο488

.

Παξά ην γξάκκα ηνπ λφκνπ, αλάινγεο πξνζηαζίαο εηχγραλαλ θαη ηα ηζηνξηθά

κλεκεία. Ζ λνκνινγία είρε απφ θαηξφ εγθαηαιείςεη ηε ζέζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία

πξνζηαηεχεηαη π.ρ. ν πεξηβάιισλ ρψξνο κφλν ζηα αξραία θαη ζηνπο ηζηνξηθνχο

ηφπνπο θαη φρη ζηα ηζηνξηθά κλεκεία θαη ζηνπο ηφπνπο ηζηνξηθήο απιψο ζεκαζίαο489

.

Ζηαλ δπλαηφλ επίζεο λα ραξαθηεξηζζεί έλαο ηφπνο σο αξραηνινγηθφο θαη παξάιιεια

ηδηαίηεξνπ θπζηθνχ θάιινπο κε ηαπηφρξνλε εθαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ ησλ λ. 5351/32

θαη 1469/50, φπσο έγηλε γηα ηελ αξραία Κάκηξν ζηε Ρφδν490

.

πλνιηθά παξαηεξείηαη φηη ν λφκνο απηφο έδηλε έλα γεληθφ νξηζκφ ησλ αξραίσλ, ν

νπνίνο είρε θαηά πεξηπηψζεηο δηεπξπλζεί απφ ηε λνκνινγία θαη ζε ζπγγελή κε ηα

ξεηψο αλαθεξφκελα πνιηηηζηηθά αληηθείκελα.

Ζ βαζηθή πξνζηαζία πνπ παξείρεην ζηα «αξραία» αθνξνχζε ζε πεξηνξηζκνχο ηεο

ηδηνθηεζίαο, νη νπνίνη πξαγκαηψλνληαλ είηε κε ηελ απφδνζε ζην θξάηνο ηεο

θπξηφηεηαο ησλ αξραίσλ, είηε κε ηελ αλάγθε εθδφζεσο δηνηθεηηθψλ αδεηψλ γηα ηε

δηελέξγεηα πξάμεσλ ζρεηηθψλ κε ηα αξραηνινγηθά αληηθείκελα.

487

ηΔ 1017/71, 2125/75.

488

ηΔ 2121/75.

489

ηΔ 136/60, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ ιφθνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ

Κεξαηζηλίνπ, φπνπ είρε ζηεζεί ν ζξφλνο ηνπ Ξέξμε ζηε λαπκαρία ηεο αιακίλαο θαη

αξγφηεξα εγθαηέζηεζε ην αξρεγείν ηνπ ν Καξατζθάθεο, σο ηζηνξηθφο ηφπνο, δελ

βξίζθεη λφκηκν έξεηζκα ζηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/50. Αθφκα ε ηΔ 1943/71

(πξνκαρψλαο Ληζαξίηζα ζηα Γηάλλελα), ε νπνία θαη αλέθεξε ξεηά φηη «ε πξνζηαζία

ησλ εηο εθαηέξαλ ησλ θαηεγνξηψλ ηνχησλ ππαγνκέλσλ κλεκείσλ δελ είλαη ε απηή.

Οχησ, ηα κελ αξραία πξνζηαηεχνληαη νπρί κφλνλ εμ ελεξγεηψλ επ' απηψλ ηνχησλ,

αιιά θαη εμ ελεξγεηψλ επί ηνπ πεξηβάιινληνο ηαχηα ρψξνπ (άξζ. 50), ελψ ηα ηζηνξηθά

κλεκεία πξνζηαηεχνληαη κφλνλ εμ ελεξγεηψλ επ' απηψλ ηνχησλ...».

490

ηΔ 974/76.

232

Σν χληαγκα ηνπ 1975 έζεζε αλαγθαζηηθά ην δήηεκα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζε άιιε βάζε491

θαζψο κεηά ηε ζέζπηζή ηνπ

θαζηεξψζεθε απμεκέλε θξαηηθή πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζην

ζχλνιφ ηνπ492,493

.

Βαζηθή απνζηνιή ηνπ λ. 5351/32 ήηαλ ε δηεπθξίλεζε ηνπ ηδηνθηεζηαθνχ θαζεζηψηνο

ησλ αξραηνηήησλ. Ο ex lege ραξαθηεξηζκφο ησλ αξραηνηήησλ πνπ εδίδεην έρεη σο

βαζηθφ ζθνπφ ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο θπξηφηεηαο ηνπ θξάηνπο επί ησλ αξραηνηήησλ.

εκαληηθφηαηε απφ πιεπξάο ζθνπηκνηήησλ αιιά θαη εθθξαζηηθή ηνπ πλεχκαηνο ηνπ

λνκνζέηε ήηαλ ε δηάηαμε ηνπ άξζ. 51 ηνπ λφκνπ απηνχ, πνπ έδηδε δηέμνδν ζηελ

ηδηνθηεζία έλαληη ηεο πξνζηαζίαο ησλ αξραηνηήησλ. χκθσλα κε ηε δηάηαμε απηή, ν

ηδηνθηήηεο είρε ηε δπλαηφηεηα, αθνχ δεηήζεη ηελ απαιινηξίσζε ηνπ θηίζκαηνο, λα

θαηαζηήζεη πξφζθαηξε ηελ απαγφξεπζε πνπ πξνέθππηε απφ ην άξζ. 50 θαη

παξαθψιπε ηελ άζθεζε ελεξγεηψλ ζην θηήκα ηνπ494

. Δάλ ε απαιινηξίσζε απηή δελ

επξαγκαηνπνηείην κέζα ζε κία δηεηία απφ ηελ ππνβνιή ηεο αηηήζεσο, ν ηδηψηεο

491

Δίλαη πάλησο ραξαθηεξηζηηθή ε εμέιημε ηεο λνκνζεζίαο πνπ πξνζπαζεί λα αθήζεη

θάπνηα πεξηζψξηα επιπγηζίαο ζηε δηνίθεζε. Πξφζθαηα κε ην άξζ. 91 ηνπ λ. 1892/90

«Γηα ηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ αλάπηπμε», νξίζζεθε φηη «Ο Τπνπξγφο Πνιηηηζκνχ

δχλαηαη κε απφθαζε ηνπ, πνπ δεκνζηεχεηαη ζηελ Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο, κεηά

γλψκε ηνπ Κεληξηθνχ Αξραηνινγηθνχ πκβνπιίνπ, λα θαζνξίδεη εληφο ησλ

αξραηνινγηθψλ ρψξσλ πνπ βξίζθνληαη εθηφο ησλ νξίσλ ησλ λνκίκσο πθηζηακέλσλ

νηθηζκψλ, δψλεο ζηηο νπνίεο θαηά πεξίπησζε ζα απαγνξεχεηαη παληειψο ε δφκεζε

(δψλε Α) ή ζα επηηξέπεηαη (δψλε Β) ππφ φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο πνπ νξίδνληαη απφ

ην Τπνπξγείν ΠΔΥΧΓΔ, θαηά ηηο θείκελεο πνιενδνκηθέο δηαηάμεηο, χζηεξα απφ

απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ...».

492

ηΔ 3893/81, 1239/82 θ.ιπ.

493

Ρώηε Β., αλσηέξσ, ζ. 36. Αθφκε ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία βπδαληηλψλ κλεκείσλ

κε ην άξζ. 50 λ. 5351/32 ζε ζρέζε κε ηελ εθκεηάιιεπζε ιαηνκείνπ, βι. ηΔ Οι

3862/78, Σν 1979, ζ. 118 επ.

494

Υαξαθηεξηζηηθή ε ηΔ 1632/71, ζρεηηθά κε ηζηνξηθφ δηαηεξεηέν θηίξην ζηελ

Άξηα. Οη ηδηνθηήηεο ηζρπξίζζεθαλ φηη κε ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ θαη ηνπο

πεξηνξηζκνχο πνπ απηφο ζπλεπάγεηαη, ζίγεηαη ε ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε

ηδηνθηεζία ηνπο. Σν ηΔ απέξξηςε ηνλ ηζρπξηζκφ απηφ κε ηελ αηηηνινγία φηη «νη

αηηνχληεο δχλαληαη πνηνχκελνη ρξήζηλ ηνπ...άξζ. 51 ηνπ λ. 5351/32 λα δεηήζνπλ ηελ

παξά ηνπ Γεκνζίνπ απαιινηξίσζηλ ηεο επίδηθεο νηθίαο θαη νχησο λα θαηαζηήζνπλ,

δηα κφλεο ηεο δειψζεσο απηψλ, πξνζθαίξνπο θαη άξα ζπληαγκαηηθψο επηηξεπηνχο

ηνπο δηα ησλ πξνζβαιινκέλσλ πξάμεσλ επηβιεζέληαο πεξηνξηζκνχο ελ ηε εθκε-

ηαιιεχζεη ηεο νηθίαο ηαχηεο». Οκνίσο θαη νη ηΔ 3404/74, 4331/76 θ.ιπ.

233

κπνξνχζε λα ην δηαζέηεη θαηά βνχιεζε, αθνχ ε απαγφξεπζε πνπ είρε επηβιεζεί

ινγηδφηαλ απφ ηε λνκνινγία φηη είρε αξζεί απηνδηθαίσο, ρσξίο αλάγθε εθδφζεσο

δηνηθεηηθήο πξάμεσο495,496

. Απφ ηε λνκνινγία θξίζεθε κάιηζηα φηη ε δηάηαμε ηνπ άξζ.

51 ήηαλ ζχκθσλε κε ην ηφηε ηζρχνλ χληαγκα θαη ηηο δηαηάμεηο ηνπ γηα ηελ

πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο497

.

Με ηελ ηΔ 2418/80 μεθίλεζε κία δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο. Με ηελ

απφθαζε απηή θξίζεθε φηη, αλ ν ηδηνθηήηεο εμαζθήζεη ην δηθαίσκα πνπ ηνπ παξέρεη ν

λφκνο, ε δηνίθεζε έρεη ηε δηαθξηηηθή επρέξεηα ή λα απαιινηξηψζεη ην αθίλεην ή λα

άξεη νινζρεξψο ηελ απαγφξεπζε ή λα ηελ αληηθαηαζηήζεη κε άιιε πνπ λα κελ

ππεξβαίλεη ην κέηξν ησλ γεληθψλ πεξηνξηζκψλ, νη νπνίνη δελ θαζηζηνχλ αδξαλή ηελ

ηδηνθηεζία.

Με ηελ ηΔ 1364/81 θξίζεθε, ζηε ζπλέρεηα, φηη ε δηάηαμε απηή ήηαλ

αληηζπληαγκαηηθή, δηφηη θαζηζηά ηειείσο πξφζθαηξε ηελ πξνζηαζία ησλ

παξαδνζηαθψλ ζηνηρείσλ ηεο ρψξαο498

. Ζ απφθαζε εμεγεί αλαιπηηθά ηνπο ιφγνπο

πνπ νδήγεζαλ ην δηθαζηήξην ζηε ζηξνθή απηή: «...είλαη αιεζέο φηη ε κέρξη πξν ηίλνο

λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο εδέρεην παγίσο φηη, επί αθηλήησλ

ραξαθηεξηδνκέλσλ ζπκθψλσο πξνο ηαο δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 1 λ. 1469/50, ήην

εθαξκνζηέα ε δηάηαμηο ηνπ άξζ. 51 λ. 5351/32 «πεξί αξραηνηήησλ», ήηηο νξίδεη φηη...

Καζ' εξκελείαλ δε ηεο δηαηάμεσο ηαχηεο είρε γίλεη πεξαηηέξσ δεθηφλ, φηη

495

ηΔ 1534/61 (Λφθνο Αγίνπ Γεσξγίνπ Κεξαηζηλίνπ), 1632/71 (νηθία ζηελ Άξηα),

4331/76 (Κηίξην Οδνχ Καλάξε 1 ζηελ Αζήλα), 3348/77, 2401/78 ζρεηηθά κε ηελ

νηθία Casa Bianca (Villa Fernandez) ζηε Θεζζαινλίθε, 2299/79 (δηαηεξεηέν ζηελ

νδφ 3εο επηεκβξίνπ θαη Πνιπηερλείνπ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ), 2418/80

(αξραίνο πχξγνο ζηα Οηλφθπηα ηεο Θήβαο) θ.ιπ.

496

ρεηηθά κε ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο ηδηνθηεζίαο θαη εηδηθφηεξα ηνπο θνηλσληθνχο

πεξηνξηζκνχο, βι. Καζηκάηε Γ., Σα ζπληαγκαηηθά φξηα ηεο ηδηνθηεζίαο, Γνθίκηνλ

ζπζηεκαηηθήο ζεσξήζεσο, Αζήλα 1972, ζ. 48, ζ. 64 επ., Γεσξγηάδε Α., Αζηηθφο

Κψδηθαο, V, άθθνπιαο 1985, ζ. 320, ηνπ ίδηνπ, Δκπξάγκαην Γίθαην, Η, Αζήλα 1991,

ζ. 274, Υνξνκίδε Κ., Πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο ζε αθίλεηα, αξραία θαη κλεκεία

{απαιινηξίσζε θαη πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο), Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ


Γίθαην (3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια

– Θεζζαινλίθε

497

ηΔ 1632, 3404/71 θ.ιπ.

498

ρεηηθά θαη αξκά Η., αλσηέξσ, ζ. 626.

234

παξεξρνκέλεο ηεο ελ απηή δηεηίαο ρσξίο λα πξαγκαηνπνηεζεί ε απαιινηξίσζηο, ε

επηβιεζείζα απαγφξεπζηο ινγίδεηαη σο απηνδηθαίσο αξζείζα... Δμ εηέξνπ εηο ηα άξζ.

17 . νξίδεηαη «...» θαη 24 . «...». Ο ζπληαγκαηηθφο, φκσο, νχηνο ζθνπφο δελ ζα

επηηπγράλεην νζάθηο ν ηδηνθηήηεο δηαηεξεηένπ ηίλνο ζα κεηέηξεπε...εηο φισο

πξνζσξηλήλ ηελ ηνηαχηελ εθ ηνπ πληάγκαηνο επηβαιινκέλελ ππνρξέσζηλ δηαξθνχο

πξνζηαζίαο απηνχ».

Σέινο, ε ηΔ (Οι) 3893/81499

έθξηλε, ζρεηηθά κε ραξαθηεξηζκφ σο δηαηεξεηέαο

θαηνηθίαο ζηελ Καιιηζέα, φηη, ελφςεη ησλ δηαηάμεσλ ηνπ άξζ. 24.6 . θαη ηνπ λ.

880/79 κε ηνλ νπνίν θαζνξίδεηαη ν ηξφπνο θαη ην είδνο απνδεκηψζεσο ησλ

πιεηηνκέλσλ αθηλήησλ, δελ έρεη πιένλ εθαξκνγή ε δηάηαμε ηνπ άξζ. 51 ηνπ λ.

5351/31, δηφηη «δηα ησλ αλσηέξσ δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο θαζηεξνχηαη εηδηθψο,

ην πξψηνλ, απμεκέλε θξαηηθή πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ησλ

κλεκείσλ θαη ησλ ζηνηρείσλ απηνχ, νία πξνδήισο ηπγράλνπλ θαη ηα θηίξηα θαηά ηνλ

λ. 1469/50 ραξαθηεξηδφκελα ιφγσ ηνπ ηδηαηηέξνπ αξρηηεθηνληθνχ ελδηαθέξνληνο

απηψλ σο έξγσλ ηέρλεο, ππφ ηελ έλλνηαλ φηη ην θξάηνο ππνρξενχηαη λα ιακβάλεη

λνκνζεηηθά κέηξα εμαζθαιίδνληα ηελ δηελεθή πξνζηαζία απηψλ, πξνο δηαηήξεζηλ ηεο

ειιεληθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο θαη δηα ηαο αθνινπζνχζαο γελεάο».

Έθηνηε γίλεηαη δεθηφ απφ ηε λνκνινγία φηη ε δηάηαμε ηνπ άξζ. 51 δελ έρεη εθαξκνγή

ζηα θηίξηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο δηαηεξεηέα (ιφγσ ηνπ λ. 880/79), ρσξίο δε λα

ζεσξείηαη ξεηά ε δηάηαμε απηή αλίζρπξε, θξίλνληαη ζεκηηνί πεξηνξηζκνί ηεο

ηδηνθηεζίαο θαη απαγνξεχζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη ηφπσλ

θάζε κνξθήο500

. Γίλεηαη νκνίσο δεθηφ φηη ε δηνίθεζε δελ είλαη ππνρξεσκέλε λα άξεη

ην ραξαθηεξηζκφ θηηξίνπ απφ κφλε ηελ πάξνδν δηεηίαο απφ ην ραξαθηεξηζκφ απηφ,

ελψ ζρεηηθή αίηεζε ηνπ δηνηθνχκελνπ δελ έρεη απνηέιεζκα501

.

Σνλ επφκελν ρξφλν ην ηΔ έθξηλε φηη ε δηαξθήο πξνζηαζία ησλ έξγσλ ηέρλεο πνπ

ζπληζηνχλ ηελ ειιεληθή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά είλαη ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο, ην

νπνίν θαη ππνρξενχηαη παξάιιεια λα θαζνξίδεη ηνλ ηξφπν θαη ην είδνο

499

Ζ παξαπεκπηηθή έθξηλε φηη ε δηάηαμε ηνπ άξζ. 51 ηνπ λ. 5351 αληίθεηηαη ζην άξζ.

24.6 . Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε απφθαζε απηή αλέθεξε φηη ε ελ ιφγσ θαηνηθία

είλαη κηα απφ ηηο ηειεπηαίεο παιηέο θαηνηθίεο ηεο πεξηνρήο.

500

Ρώηε Β., αλσηέξσ, ζ. 38-9.

501

ηΔ Οι 3894/81.

235

απνδεκηψζεσο ησλ ηδηνθηεηψλ πνπ ζίγνληαη απφ ηα κέηξα, έζησ θαη θαηά ηξφπν

δηαθνξεηηθφ απφ απηφλ πνπ θαζνξίδεη ην χληαγκα ζην άξζ. 17502

.

Νεψηεξε λνκνινγία πξνρψξεζε αθφκε πην καθξηά ην δηάινγν γηα ην ζέκα ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ ηΔ (Οι) 3146/86 επηβεβαίσζε

αξρηθά ηε ζέζε ηνπ Σκήκαηνο503

, φηη ην άξζ. 51 λ. 5351/32, επηηξέπνληαο ζηνλ

ηδηνθηήηε λα θαηαζηήζεη πξνζσξηλή ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ, αληίθεηηαη ζηε

ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε δηαξθή πξνζηαζία ησλ αξραίσλ, κλεκείσλ θ.ιπ.

(δεδνκέλνπ, άιισζηε, φηη ε επρέξεηα ηνπ άξζ. 51 λ. 5351/32, θαηαιήγνπζα

ελδερνκέλσο ζηελ απνδέζκεπζε ηνπ αθηλήηνπ, αληίθεηηαη θαηά ην ζεκείν ηνχην ζηε

ζπληαγκαηηθή ππνρξέσζε ηεο δηαξθνχο πξνζηαζίαο ηνπ κλεκείνπ)504

. Ζ λνκνινγία

απηή επαλαιήθζεθε πιένλ αξθεηέο θνξέο. Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε ηε ηΔ 811/87,

ζρεηηθή κε ην ραξαθηεξηζκφ αξραηνινγηθνχ ρψξνπ 156 ζηξεκκάησλ ζηηο Κερξηέο

Κνξηλζίαο.

Ζ ηΔ 3146/86 έθξηλε, ζηε ζπλέρεηα, φηη νη πεξηνξηζκνί ηνπ άξζ. 50 ηνπ λφκνπ απηνχ

ήηαλ ζπληαγκαηηθνί θαη φηαλ θηάλνπλ «κέρξη παληεινχο απαγνξεχζεσο

αλνηθνδνκήζεσο αθηλήηνπ εληφο ζρεδίνπ πφιεσο». Ο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νη

πεξηνξηζκνί απηνί ζεσξνχληαη ζπληαγκαηηθνί είλαη φηη ν ηδηνθηήηεο έρεη νπσζδήπνηε

ζε θάζε πεξίπησζε ηελ επρέξεηα λα αμηψζεη απνδεκίσζε εξεηδφκελε απνθιεηζηηθψο

θαη επζέσο ζην άξζ. 24.6 .505

Ζ αμίσζε γηα απνδεκίσζε κε απεπζείαο εθαξκνγή

ησλ δηαηάμεσλ απηψλ, ειιείςεη εηδηθήο λνκνζεηηθήο ξπζκίζεσο, γελλάηαη κεηά ηελ

502

ηΔ 3898/82, ΝνΒ 31, ζ. 731.

503

ηΔ 1746/1985 (παξ).

504

Μία άιιε φςε ηεο εξκελείαο απηήο ηνπ άξζ. 50 λ. 5351/32 έδσζε ε ηΔ 2538/88.

Ζ απφθαζε απηή έθξηλε φηη δελ βξίζθεη έξεηζκα ζηελ παξαπάλσ δηάηαμε πξάμε ηνπ

Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ κε ηελ νπνία ηκήκα πφιεσο θεξχρζεθε σο απαιινηξησηένο

ρψξνο θαη απαγνξεχζεθε θάζε νηθνδνκηθή δξαζηεξηφηεηα εληφο ησλ νξίσλ ηνπ

ρψξνπ απηνχ. Ζ απφθαζε απηή θαηαδηθάδεη ηα πξφρεηξα θαη αδηθαηνιφγεηα κέηξα

πνπ ιακβάλνληαη ρσξίο λνκηθφ έξεηζκα, έζησ θαη αλ ην πξνζηαηεπφκελν έλλνκν

αγαζφ ραίξεη ηεο έληνλεο ζπκπάζεηαο ηνπ αθπξσηηθνχ δηθαζηή. 505

. ρεηηθά θαη ε ηΔ 2801/1991, αλσηέξσ.

236

πάξνδν επιφγνπ ρξφλνπ απφ ηελ επηβνιή ηνπ απαγνξεπηηθνχ κέηξνπ θαη κεηά απφ

αίηεζε ηνπ δηνηθνχκελνπ506,507

.

Ζ λνκνινγία, ηέινο508

, έθξηλε φηη ν ραξαθηεξηζκφο ελφο ηζηνξηθνχ κλεκείνπ (φπνπ

ζηελ έλλνηα πεξηέιαβε θαη θηλεηά πξάγκαηα), δελ απνθιείεηαη θαη ζε πεξίπησζε θαηά

ηελ νπνία ηα θηλεηά πνπ βξίζθνληαη ζηνλ εζσηεξηθφ ρψξν ηνπ θηηξίνπ αλήθνπλ ζε

πξφζσπν άιιν απφ ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ ηειεπηαίνπ. Μπνξεί δειαδή λα γίλεη

ραξαθηεξηζκφο πξαγκάησλ πνπ βξίζθνληαη αθφκε θαη ζηελ θαηνρή θάπνηνπ509

, δηφηη

ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηεο δηνίθεζεο

θαηά ξεηή ζπληαγκαηηθή επηηαγή θαη απνζθνπεί ζηελ εμππεξέηεζε ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο510

. Ζ ξχζκηζε απηή δελ αληίθεηηαη ζηε ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηεο

ηδηνθηεζίαο, αλεμάξηεηα απφ απηφ511

. ηελ πεξίπησζε απηή, ε ζχλδεζε ηνπ δεκνζίνπ

506

ηΔ 3146/86, 1097/87 θαη 2801/91 γηα ηελ ππνρξέσζε απνδεκηψζεσο πνπ

απνξξέεη απεπζείαο απφ ην χληαγκα.

507

ρεηηθά κε ηελ θαηαβνιή απνδεκηψζεσο ζηελ αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε βι. θαη

Γαδή Α., Ζ θαηαβνιή απνδεκηψζεσο ζηελ αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε, Σηκ. Σφκ.

ηΔ, II, ζ. 17 επ. Βι. επίζεο αξκά I., αλσηέξσ, ζ. 626-7, Γειεγηάλλε Γ., Ο λφκνο ή

ε εχινγε θξίζε ηνπ δηθαζηή σο εγγχεζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, Σν 1990, ζ.

10-11, Βεληδέινπ Δ., Ζ ζηάζε ηεο ειιεληθήο λνκνινγίαο ζηελ εξκελεία ηνπ

πληάγκαηνο, Σν 1989, ζ. 441, φπνπ θαη αλαθνξά ζηε ζχκθσλε κε ην χληαγκα

εξκελεία πνπ έθαλε ε ηΔ 3146/86.

508

ηΔ 2801/91.

509

χκθσλα κε ηελ απφθαζε, «ε ηπρφλ επίδξαζε ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ζηε λνκηθή

ζρέζε κεηαμχ ησλ πξνζψπσλ απηψλ φπσο ι.ρ. ζηε κηζζσηηθή ζρέζε, δελ παξαθσιχεη

ηελ εθαξκνγή ησλ παξαπάλσ δηαηάμεσλ».

510

Αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη γηα ην ζέκα απηφ δηαηππψζεθε κεηνςεθία, ζχκθσλα κε

ηελ νπνία ν ραξαθηεξηζκφο ησλ θηλεηψλ πξαγκάησλ, αλ θαη ε θπξηφηεηα ηνπ θηηξίνπ

θαη ησλ αληηθεηκέλσλ αλήθεη ζε δηαθνξεηηθά πξφζσπα, ζα είρε σο ζπλέπεηα λα

δηαηαξαρζεί ε έλλνκε ζρέζε πνπ ηπρφλ ζπλδέεη ηνπο θπξίνπο ησλ πξαγκάησλ απηψλ

θαη ζα εκπφδηδε ηελ εθαξκνγή δηαηάμεσλ βαζηθψλ λνκνζεηεκάησλ, φπσο είλαη ν

αζηηθφο θψδηθαο θαη νη λφκνη γηα ηηο κηζζψζεηο πνπ δηέπνπλ ηε ζρέζε απηή, ρσξίο

παξάιιεια λα πξνβιέπνληαη απφ ηε λνκνζεζία εηδηθέο ξπζκίζεηο γηα ηελ

αληηκεηψπηζε ησλ ζρεηηθψλ δεηεκάησλ.

511


πληάγκαηνο ηνπ 1975, χκ. Φ. Βεγιεξή, 11, άθθνπιαο 1988, ν. 525 επ. Δηδηθά δε

ζ. 535, φπνπ ξεηά αλαθέξεη φηη «Σα θαηεμνρήλ «αζηηθά» αηνκηθά δηθαηψκαηα ηεο

ηδηνθηεζίαο θαη ηεο αηνκηθήο ειεπζεξίαο -πνπ απνηεινχλ ηνλ «ππξήλα» ηνπ

θξαηνχληνο θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο- ζρεηηθνπνηνχληαη θαη θαζίζηαληαη

«θνηλσληθψο δεζκεπκέλα» θαζψο εληάζζνληαη ζε έλα γεληθφηεξν πιαίζην ζεζκηθψλ

237

ζπκθέξνληνο κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ιεηηνπξγεί

θαηαιπηηθά512

.

Σηο παξαδνρέο απηέο ηεο λνκνινγίαο αθνκνίσζε δεκηνπξγηθά ν λ. 3028/02 κε ηξφπν

πνπ ε ζχγρξνλε λνκνζεηηθή αληηκεηψπηζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

λα ζπλάδεη ζηηο ζπληαγκαηηθέο ζέζεηο σο πξνο ην δήηεκα πνπ αλαθέξζεθε πην πάλσ.

Ζ ειιεληθή «πεξί αξραηνηήησλ» λνκνζεζία ππήξμε απνηέιεζκα κηαο ζπγθεθξηκέλεο

ηδενινγίαο θαη αληίιεςεο γηα ηελ ηζηνξία απνηέιεζκα κηα ηδηαίηεξε πξνγνλνιαηξεία,

ε νπνία νδήγεζε ζε νμχηεηα κηα νιφθιεξε επνρή θαη ζε ππνβάζκηζε θαη

θαηαζηξνθή ησλ λεψηεξσλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Ήηαλ ινηπφλ εχινγνο ν

πεηξακαηηζκφο ηεο λνκνινγίαο πνπ, αληηκέησπε κε αδηεπθξίληζηα αγαζά, έπξεπε λα

απνθαζίζεη γηα δεηήκαηα ζρεηηδφκελα κε ην ηδηνθηεζηαθφ ηνπο θαζεζηψο. Ζ

απάληεζε ηνπ λφκνπ 3028/02 ππήξμε θαη ζην δήηεκα απηφ θαζνξηζηηθή.

Σν θαζεζηώο ηνπ λόκνπ 3028/2002 «Γηα ηελ πξνζηαζία ησλ Αξραηνηήησλ θαη

ηεο ελ γέλεη Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο»

Με ην λ. 3028/02 ξπζκίδνληαη σο αληηθείκελα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ λφκνπ

ζχκθσλα κε ην άξζ. 2 απηνχ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά θαη ηα κλεκεία513

.

εγγπήζεσλ θαη πεξηνξίδνληαη απφ γεληθέο ξήηξεο...θαζψο θαη απφ άιιεο θνηλσληθέο

δηαηάμεηο φπσο... ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο (άξζ. 24 .)». Αθφκε

βι. Βεληδέινπ Δ., Γεληθφ πκθέξνλ..., αλσηέξσ, ζ. 79 επ.

512

Γαγηόγινπ Π., Ο θνηλσληθφο πεξηνξηζκφο ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, πκ. Φ.

Βεγιεξή, Η, άθθνπιαο, Αζήλα 1988, ζ. 288 επ. Σε ζρέζε ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο θαη ηνπ δηθαίνπ ηνπ πεξηβάιινληνο επηζεκαίλεη δηεμνδηθά θαη ν

Γαξδέληα Δ., Ζ ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζηε δηνίθεζε ησλ δεκνζίσλ

επηρεηξήζεσλ, αλσηέξσ, ζ. 526, αλαθέξνληαο φηη «Ζ ζχγρξνλε εκθάληζε λέσλ

δηθαηηθψλ θιάδσλ, φπσο ην δίθαην ηνπ πεξηβάιινληνο, ην νηθνλνκηθφ δηνηθεηηθφ

δίθαην, ην δίθαην ηεο πξνζηαζίαο ησλ θαηαλαισηψλ, δελ απνηειεί παξά ηελ

απνθαζηζηηθή εμέιημε ζην λνκηθφ επίπεδν ηεο lato sensu έλλνηαο ηνπ δεκνζίνπ

ζπκθέξνληνο».

513

Δηζεγεηηθή Δθζεζε ηνπ Νφκνπ γηα ηηο Θεκειηψδεηο αξρέο πνπ ηνλ δηέπνπλ

«Γ. Οη ζεκειηώδεηο αξρέο ηνπ ζρεδίνπ λόκνπ

Σν ζρέδην λφκνπ δίλεη απάληεζε ζε απηά ηα βαζηθά αιιά θαη ζε άιια

εξσηήκαηα. Οη ζεκειηψδεηο αξρέο πνπ ην δηέπνπλ θαη πνπ παξάιιεια

ζηεξίδνπλ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θαηλνηνκίεο ηνπ είλαη νη αθφινπζεο:

238

Ι.Η ζςζηημαηοποίηζη και η διεύπςνζη ηηρ έννοιαρ ηηρ πολιηιζηικήρ

κληπονομιάρ

1. Αληηθείκελν πξνζηαζίαο ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ είλαη ε

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο ρψξαο, δειαδή ην ζχλνιν ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα . Ο ρψξνο απηφο ππήξμε

πάληα ηφπνο πνιηηηζηηθήο ζπλάληεζεο, πνιηηηζηηθψλ αληαιιαγψλ αιιά θαη

πνιηηηζηηθψλ ζπγθξνχζεσλ . Ζ ζχλδεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ηεο

ρψξαο κε ηελ ειιεληθή επηθξάηεηα, έλα εδαθηθφ θξηηήξην, κπνξεί λα απνδψζεη

πηζηά ηελ πνηθηιία θαη ηελ πνιπκνξθία ηεο δεκηνπξγίαο φισλ ησλ αλζξψπσλ

πνπ άθεζαλ ηα ίρλε ηνπο ζηνλ ρψξν απηφ. Με ηνλ ηξφπν απηφ άιισζηε

ηθαλνπνηείηαη θαη κηα άιιε αλάγθε κηάο ζχγρξνλεο πνιηηείαο: λα απνηειεί ρψξν

θηιφμελεο ππνδνρήο πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ πνπ αλήθνπλ ζε άιιεο πνιηηηζκηθέο

παξαδφζεηο.

2. Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο ρψξαο απνηειείηαη απφ φια ηα πνιηηηζηηθά

αγαζά πνπ ζπληζηνχλ καξηπξίεο ηεο χπαξμεο θαη ηεο δξαζηεξηφηεηαο ησλ

αηφκσλ αιιά θαη ησλ ζπιινγηθψλ ζπζζσκαηψζεψλ ηνπο. Γηαθξηηηθφ γλψξηζκα

ησλ ζηνηρείσλ ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο είλαη φηη παξέρνπλ πιεξνθνξίεο

γηα φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ (πνιηηηθέο, ηερληθέο,

πλεπκαηηθέο, θαιιηηερληθέο, νηθνλνκηθέο θιπ.), ρσξίο νη αηζζεηηθνί ή

ηδενινγηθνί πξνζδηνξηζκνί λα έρνπλ ηνλ βαξχλνληα ξφιν.

3. Σν πεδίν εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ θαιχπηεη φια ηα πνιηηηζηηθά αγαζά απφ ηνπο

αξραηνηάηνπο ρξφλνπο έσο ζήκεξα. Ζ αληηκεηψπηζε φκσο ησλ πνιηηηζηηθψλ

αγαζψλ δηαθέξεη αλάινγα κε ηελ πεξίνδν ζηελ νπνία αλάγνληαη. Λφγσ ηνπ

πεξηνξηζκέλνπ ηνπο αξηζκνχ αιιά θαη ηεο ηζηνξηθήο απφζηαζεο, κε φια ηα

εξκελεπηηθά πξνβιήκαηα πνπ απηή δεκηνπξγεί, ηα πξνγελέζηεξα ηνπ 1830,

δειαδή ηεο ηδξχζεσο ηνπ ειιεληθνχ Κξάηνπο, αθίλεηα θαη ηα πξνγελέζηεξα

ηνπ 1453 θηλεηά ηεθκαίξεηαη φηη ζπληζηνχλ ζεκαληηθέο καξηπξίεο ηεο

δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ θαη σο εθ ηνχηνπ ζεσξνχληαη κλεκεία, άξα είλαη

εθ ηνπ λφκνπ πξνζηαηεπηέα. Αληίζεηα ηα κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830 αθίλεηα θαη,

θαη΄αξρήλ, ηα κεηαγελέζηεξα ηνπ 1453 θηλεηά εκπίπηνπλ ζην πεδίν εθαξκνγήο

ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ, κφλν αλ παξνπζηάδνπλ ηζηνξηθή, θαιιηηερληθή ή

επηζηεκνληθή ζεκαζία θαη αλ, γηα ηνλ ιφγν απηφ, ραξαθηεξηζζνχλ σο κλεκεία.

4. Ζ πξνζηαζία πνπ παξέρεηαη κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ ζ.λ. αθνξά είηε ζε

κεκνλσκέλα αγαζά είηε ζε ζχλνια. Σα κλεκεία πνιχ ζπρλά δελ πθίζηαληαη

απνκνλσκέλα αιιά είλαη εληαγκέλα ζε επξχηεξα ζχλνια (ηφπνη γηα ηα αθίλεηα,

ζπιινγέο ή νκάδεο ή θαηεγνξίεο πξαγκάησλ γηα ηα θηλεηά θιπ.), πνπ δηέπνληαη

απφ ηδηαίηεξνπο θαλφλεο.

II. Η ιζόηιμη ανηιμεηώπιζη ηων μνημείων

ε αληίζεζε κε ηνλ αξραηνθεληξηζκφ πνπ ραξαθηήξηδε ην πξνεγνχκελν

θαζεζηψο, ηφζν ηα αξραία φζν θαη ηα λεφηεξα κλεκεία, ηφζν ηα θηλεηά φζν θαη

ηα αθίλεηα αληηκεησπίδνληαη κε ην ίδην πλεχκα, κνινλφηη νη εηδηθφηεξεο κνξθέο

πξνζηαζίαο κπνξεί λα πνηθίινπλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ηθαλνπνηείηαη κηα απφ ηηο

απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο επνρήο θαη γίλεηαη ζεβαζηή ε δηαρξνληθή δηάζηαζε

ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο.

III. Η κοινωνική διάζηαζη ηηρ πποζηαζίαρ ηηρ πολιηιζηικήρ κληπονομιάρ

1. Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο αθνξά φιν ην θνηλσληθφ

ζχλνιν. Σα κλεκεία σο καξηπξίεο ηνπ αλζξψπηλνπ βίνπ έρνπλ ζεκαζία γηα ηε

239

δηακφξθσζε θαη ηε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο θαη ησλ ζπιινγηθψλ

ηαπηνηήησλ.

2. Δπηπιένλ φκσο ε πξνζηαζία απηή επηβάιιεηαη γηα ιφγνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε

ηε βειηίσζε θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ηεο δσήο φισλ ησλ πνιηηψλ θαη θαζελφο

μερσξηζηά. Έηζη ε πξνζηαζία απεπζχλεηαη ζηνλ άλζξσπν ηνπ ζήκεξα θαη

κάιηζηα ζηελ αμίσζή ηνπ γηα κηα θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο, αμίσζε γηα ηελ

ηθαλνπνίεζε ηεο νπνίαο κηα ζχγρξνλε πνιηηεία νθείιεη λα ηνχ παξέρεη ηα

αλαγθαία κέζα.

Σαπηφρξνλα δελ πξέπεη λα αγλνείηαη θαη ε επζχλε φισλ καο απέλαληη ζηηο

κέιινπζεο γελεέο. Ο ζεβαζκφο ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο θαη ηεο παξάδνζεο δελ

είλαη ζηξακκέλνο κφλν πξνο ην παξειζφλ, αιιά ζπληζηά θαη ππνρξέσζή καο

απέλαληη ζηηο κειινληηθέο γεληέο . Έρνπκε θαζήθνλ απέλαληη ζηηο επεξρφκελεο

γεληέο λα ηνπο παξαδψζνπκε έλαλ θφζκν πινχζην ζε λνήκαηα θαη παξαζηάζεηο.

Απηφ ην αίζζεκα ηεο δηαρξνλίαο δηαπεξλά φιεο ηηο δηαηάμεηο ηνπ ζρεδίνπ.

2. Τπφ ηελ ηξηπιή απηή έλλνηα - δειαδή σο ζηνηρείν δηακφξθσζεο ηεο

ηζηνξηθήο κλήκεο θαη ησλ ζπιινγηθψλ ηαπηνηήησλ, σο ζπληζηψζα ηνπ επ δελ

θάζε πνιίηε, σο δηαρξνληθφο παξάγνληαο εκπινπηηζκνχ ηεο δσήο ηνπ

αλζξψπνπ - ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά απνηειεί αγαζφ ηελ εμαζθάιηζε θαη ηελ

πξνζηαζία ηνπ νπνίνπ δελ κπνξνχκε λα εκπηζηεπζνχκε θαηά θχξην ιφγν ζηελ

ηδησηηθή πξσηνβνπιία. Γηα ηελ εμαζθάιηζε θαη ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο θαίξηα είλαη ε επζχλε ηεο Πνιηηείαο. Αιιά ε επζχλε ηεο

Πνιηηείαο δελ αλαηξεί ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ αηφκσλ –

πξάγκα πνπ απνξξέεη θαη απφ ηε αλαζεσξεκέλε δηαηχπσζε ηεο παξαγξάθνπ 1

ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ε πξνζηαζία ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο απνηειεί ππνρξέσζε ηεο Πνιηηείαο, αιιά θαη επζχλε

θαη δηθαίσκα ηνπ θαζελφο.

IV. Ο εμπλοςηιζμόρ ηηρ πποζηαζίαρ

Με ηηο ξπζκίζεηο ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ θαηνρπξψλεηαη ε δηεχξπλζε θαη ν

εκπινπηηζκφο ηεο έλλνηαο ηεο πξνζηαζίαο. Ζ πξνζηαζία πνπ παξέρνπλ νη

ξπζκίζεηο ηνπ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ παξαδνζηαθή ιεηηνπξγία ησλ πεξηνξηζκψλ

θαη ηεο δηαηήξεζεο, αιιά ελζσκαηψλεη θαη λέεο ιεηηνπξγίεο πνπ

αληαπνθξίλνληαη ζηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο. Έηζη ζηελ πξνζηαζία

πεξηιακβάλεηαη κηα κεγάιε πνηθηιία ελεξγεηψλ απφ ηελ απνθάιπςε κέρξη ηελ

ζπληήξεζε ησλ κλεκείσλ θαη απφ ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ σο πξνο ηα

κλεκεία κέρξη ηε δηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζε απηά θαη ηελ ιεγφκελε

νινθιεξσκέλε πξνζηαζία θαη ρξήζε ηνπο. Ζ αμία θάζε κηάο απφ απηέο ηηο

ελέξγεηεο είλαη κεγάιε. Αμίδεη φκσο λα ζεκεησζεί ε ηδηαίηεξε ζεκαζία

νξηζκέλσλ θαηλνηφκσλ κνξθψλ πξνζηαζίαο φπσο ε θαηαγξαθή θαη ε

ηεθκεξίσζε, γηα ηηο νπνίεο ην ζ.λ. κεξηκλά κε ηε ζεζκνζέηεζε ηνπ Δζληθνχ

Αξρείνπ Μλεκείσλ, ή ε έληαμε ζηε ζχγρξνλε θνηλσληθή δσή, ε νπνία

εμαζθαιίδεηαη ι.ρ. , κε ηε κέξηκλα γηα ηε ρξήζε ησλ κλεκείσλ, ηελ αλάδεημε

ηεο ελεξγεηηθήο πνιηηηθήο ησλ κνπζείσλ θιπ

V. Η ζςμπληπωμαηικόηηηα ηων καθηκόνηων ηηρ πολιηείαρ και ηων πολιηών

1. H Πνιηηεία αλαγλσξίδεηαη απφ ην ζ.λ. σο ν βαζηθφο παξάγνληαο πξνζηαζίαο

ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο φπσο άιισζηε επηηάζζεη ην άξζξν 24 ηνπ

πληάγκαηνο. Ζ Πνιηηεία επσκίδεηαη ηελ πξσηαξρηθή επζχλε γηα ηελ

απνηειεζκαηηθή άζθεζε ηεο πξνζηαζίαο. Ζ επζχλε απηή εθδειψλεηαη κε

δηάθνξνπο ηξφπνπο. Δίηε επζέσο φηαλ π.ρ. πξνβιέπεηαη φηη, κε εμαίξεζε ηα

240

εηζαρζέληα ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο, ηα πξνγελέζηεξα ηνπ 1453 κλεκεία

αλήθνπλ ζην Γεκφζην ή φηη ην ηειεπηαίν αλαιακβάλεη ηε ζπληήξεζε κλεκείσλ

πνπ αλήθνπλ ζε ηδηψηεο αλ απηνί δελ ηα ζπληεξνχλ ηθαλνπνηεηηθά. Δίηε έκκεζα

φηαλ ε Πνιηηεία αζθεί ηνλ ειεγθηηθφ ξφιν ζέηνληαο ππφ ηελ επνπηεία ηελ

δξαζηεξηφηεηα ησλ αξραηνπσιψλ ή ηελ ιεηηνπξγία φισλ ησλ κνπζείσλ.

2. Τπφ αλάινγν πξίζκα πξέπεη λα ζεσξεζεί ε απνζηνιή θνξέσλ φπσο, νη ΟΣΑ

ηα άιια λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ δηθαίνπ ηα εθθιεζηαζηηθά λνκηθά

πξφζσπα, ηα λνκηθά πξφζσπα ηνπ επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα, ηα ηδξχκαηα

ζσκαηεία, ελψζεηο πξνζψπσλ, αζηηθέο κε θεξδνζθνπηθέο εηαηξίεο πνπ

επηδηψθνπλ πνιηηηζηηθνχο ζθνπνχο : ιφγσ ηεο εηδηθήο ζέζεο ηνπο ζην ζεζκηθφ

ζχζηεκα ηεο ρψξαο ή ζηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ, νη ππνρξεψζεηο ηνπο σο πξνο

ηελ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο είλαη απμεκέλεο.

3. Μία απφ ηηο βαζηθέο ζπληζηψζεο κηάο επλνκνχκελεο πνιηηείαο είλαη ε

αζθάιεηα δηθαίνπ: ν πνιίηεο πξέπεη λα γλσξίδεη θαηά ην δπλαηφλ ην εχξνο θαη

ην είδνο ησλ παξεκβάζεσλ ηεο δηνίθεζεο, αθφκε θαη αλ απηέο απνζθνπνχλ

ζηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ. ηηο ζεκαληηθέο θαηλνηνκίεο ηνπ ζ.λ.

πεξηιακβάλνληαη ν πεξηνξηζκφο ηεο δηαθξηηηθήο επρέξεηαο ηεο δηνίθεζεο, ε

δηαγξαθή φζν γίλεηαη αθξηβέζηεξσλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηηο δηάθνξεο

πεξηνξηζηηθέο ελέξγεηέο ηεο (αδεηνδνηήζεηο θιπ.) θαζψο θαη ε ζέζπηζε

δηαδηθαζηψλ γλσζηνπνίεζεο ησλ ελεξγεηψλ απηψλ θαη αθξφαζεο ησλ

ζηγνκέλσλ πνιηηψλ. Απφ ην ίδην πλεχκα δηέπεηαη θαη ν θαηά ην δπλαηφλ

πξνζδηνξηζκφο ζπληφκσλ πξνζεζκηψλ κέζα ζηηο νπνίεο νθείιεη λα δξά ε

δηνίθεζε.

4. Ζ αλάγθε απνηειεζκαηηθήο πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο

επηβάιιεη ηελ νπζηαζηηθή ζπκβνιή ησλ πνιηηψλ. Γηα ηνχην ελζαξξχλεη ηνπο

πνιίηεο λα ζπκβάιινπλ απνθαζηζηηθά ζηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζθνπνχ. Ζ

ελζάξξπλζε επηρεηξείηαη κε δηάθνξεο ξπζκίζεηο κε ηηο νπνίεο θαζηεξψλεηαη είηε

ε επηβξάβεπζε ησλ πνιηηψλ (ακνηβή γηα εχξεζε αξραίσλ, θίλεηξα) είηε ε

απνδεκίσζή ηνπο γηα δαπάλεο πνπ πθίζηαληαη απφ εξγαζίεο ζηα αθίλεηά ηνπο

θιπ.

5. Με ηηο ξπζκίζεηο ηνπ ζρεδίνπ λφκνπ αθελφο ελζαξξχλεηαη ε ελεξγεηηθή

ζπκκεηνρή ησλ πνιηηψλ θαη αθεηέξνπ θαζηεξψλνληαη ζπγθεθξηκέλεο

ππνρξεψζεηο πνπ ηνπο θαζηζηνχλ ππεχζπλνπο γηα ηε δηαηήξεζε θαη αλάδεημε

ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Γεκηνπξγείηαη ινηπφλ έλα ζχλζεην πιέγκα παξνρψλ

θαη θαζεθφλησλ πνπ δηακνξθψλεη ηνλ λέν ξφιν ηνπ πνιίηε σο ζεκαληηθνχ

παξάγνληα πξνζηαζίαο.

VI. Iδιοκηηζία και καηοσή ηων μνημείων

1. Ζ αξρή πνπ δηαηξέρεη ηηο πεξί ηδηνθηεζίαο ξπζκίζεηο ηνπ ζρεδίνπ είλαη φηη ε

ηδηνθηεζία αιιά θαη ηα άιια ζπλαθή δηθαηψκαηα σο πξνο κλεκεία αζθείηαη

θαηά ηξφπν πνπ λα ζπλάδεη κε ηελ πξνζηαζία ηνπο. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, σο

πξνο ηε ζρέζε κεηαμχ ηδηνθηεζίαο - θαηνρήο θαη πεξηνξηζκψλ ην βαζηθφ είλαη

λα γίλεη ζαθέο φηη κεηαμχ «θπξηφηεηαο κε πεξηνξηζκνχο» θαη «θαηνρήο κε

απμεκέλεο εγγπήζεηο» (π.ρ. κεηαβίβαζε ή θιεξνλνκία) δελ ππάξρεη νπζηαζηηθή

δηαθνξά: άξα ζεκαζία δελ έρνπλ νη γεληθνί ραξαθηεξηζκνί, αιιά νη επηκέξνπο

ξπζκίζεηο. ην πιαίζην απηφ, νη θξίζηκεο δηαθνξέο αλάγνληαη ζηελ πεξίνδν

241

Χο πνιηηηζηηθά αγαζά λννχληαη νη καξηπξίεο ηεο χπαξμεο θαη ηεο αηνκηθήο θαη

ζπιινγηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ αλζξψπνπ, ελψ σο κλεκεία λννχληαη ηα πνιηηηζηηθά

αγαζά πνπ απνηεινχλ πιηθέο καξηπξίεο θαη αλήθνπλ ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά

ηεο Υψξαο θαη ησλ νπνίσλ επηβάιιεηαη ε εηδηθφηεξε πξνζηαζία

ηε ζπλέρεηα ν λφκνο θαηεγνξηνπνηεί ηα κλεκεία σο αθνινχζσο:

αα) Χο αξραία κλεκεία ή αξραία λννχληαη φια ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ αλάγνληαη

ζηνπο πξντζηνξηθνχο, αξραίνπο, βπδαληηλνχο θαη κεηαβπδαληηλνχο ρξφλνπο θαη




ββ) Χο λεφηεξα κλεκεία λννχληαη ηα πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ είλαη

κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830 θαη ησλ νπνίσλ ε πξνζηαζία επηβάιιεηαη ιφγσ ηεο

ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο, θαηά ηηο

δηαθξίζεηο ησλ άξζξσλ 6 θαη 20 ηνπ λφκνπ.

γγ) Χο αθίλεηα κλεκεία λννχληαη ηα κλεκεία πνπ ππήξμαλ ζπλδεδεκέλα κε ην έδαθνο

θαη παξακέλνπλ ζε απηφ ή ζην βπζφ ηεο ζάιαζζαο ή ζηνλ ππζκέλα ιηκλψλ ή

πνηακψλ, θαζψο θαη ηα κλεκεία πνπ βξίζθνληαη ζην έδαθνο ή ζην βπζφ ηεο

ζάιαζζαο ή ζηνλ ππζκέλα ιηκλψλ ή πνηακψλ θαη δελ είλαη δπλαηφλ λα κεηαθηλεζνχλ

ρσξίο βιάβε ηεο αμίαο ηνπο σο καξηπξηψλ. ηα αθίλεηα κλεκεία

ζπκπεξηιακβάλνληαη νη εγθαηαζηάζεηο, νη θαηαζθεπέο θαη ηα δηαθνζκεηηθά θαη ινηπά

ζηελ νπνία αλήθεη ην κλεκείν, δειαδή αλ είλαη αξραίν πξνγελέζηεξν ηνπ 1453

ή φρη, θαη ζηνλ ραξαθηήξα ηνπ σο αθηλήηνπ ή θηλεηνχ.

2. ρεηηθφ είλαη θαη ην δήηεκα ησλ ζπιινγψλ. Δλφςεη ησλ ζεκεξηλψλ δηεζλψλ

ζπλζεθψλ αλάπηπμεο ηεο αξραηνινγηθήο έξεπλαο ελζαξξχλεηαη έλαλ κνληέιν

ζπιιέθηε αξραίσλ θηλεηψλ κλεκείσλ πνπ θξνληίδεη γηα ηελ εηζαγσγή ζηε ρψξα

αληηθεηκέλσλ πνπ είραλ εμαρζεί πξηλ απφ 50 ηνπιάρηζηνλ ρξφληα, ελψ

απνθιείεηαη ην κνληέιν ηνπ ζπιιέθηε πνπ ζπλαιιάζζεηαη κε ιαζξαλαζθαθείο

θαη αξραηνθάπεινπο, φπσο είλαη δπλαηφλ λα ζπκβαίλεη ζην πιαίζην ηεο

ηζρχνπζαο λνκνζεζίαο.»

242

ζηνηρεία πνπ απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπο, θαζψο θαη ην άκεζν πεξηβάιινλ

ηνπο.

δδ) Χο θηλεηά κλεκεία λννχληαη ηα κλεκεία πνπ δελ ζεσξνχληαη αθίλεηα. Ζ

ρξνλνινγηθή πξνζέγγηζε γηα ηα αθίλεηα κλεκεία δηαθνξνπνηείηαη θαζψο ην άξζξν

20 ηνπ λφκνπ πξνβαίλεη ζε θαηεγνξηνπνίεζή ηνπο κε ζηαζκνχο ην 1453, ην 1830,

γ) Χο αξραηνινγηθνί ρψξνη λννχληαη εθηάζεηο ζηελ μεξά ή ζηε ζάιαζζα ή ζηηο ιίκλεο

ή ζηνπο πνηακνχο, νη νπνίεο πεξηέρνπλ ή ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη

πεξηέρνληαη αξραία κλεκεία ή απνηέιεζαλ ή ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη απνηέιεζαλ απφ

ηνπο αξραηνηάηνπο ρξφλνπο έσο θαη ην 1830 κλεκεηαθά, νηθηζηηθά ή ηαθηθά ζχλνια.

Οη αξραηνινγηθνί ρψξνη πεξηιακβάλνπλ θαη ην απαξαίηεην ειεχζεξν πεξηβάιινλ πνπ

επηηξέπεη ζηα ζσδφκελα κλεκεία λα ζπληίζεληαη ζε ηζηνξηθή, αηζζεηηθή θαη

ιεηηνπξγηθή ελφηεηα.

δ) Χο ηζηνξηθνί ηφπνη λννχληαη είηε εθηάζεηο ζηελ μεξά ή ζηε ζάιαζζα ή ζηηο ιίκλεο

ή ζηνπο πνηακνχο πνπ απνηέιεζαλ ή πνπ ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη απνηέιεζαλ ην ρψξν

εμαίξεησλ ηζηνξηθψλ ή κπζηθψλ γεγνλφησλ, ή εθηάζεηο πνπ πεξηέρνπλ ή ζηηο νπνίεο

ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη πεξηέρνληαη κλεκεία κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830, είηε ζχλζεηα

έξγα ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο θχζεο κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830, ηα νπνία ζπληζηνχλ

ραξαθηεξηζηηθνχο θαη νκνηνγελείο ρψξνπο, πνπ είλαη δπλαηφλ λα νξηνζεηεζνχλ

ηνπνγξαθηθά, θαη ησλ νπνίσλ επηβάιιεηαη ε πξνζηαζία ιφγσ ηεο ιανγξαθηθήο,

εζλνινγηθήο, θνηλσληθήο, ηερληθήο, αξρηηεθηνληθήο, βηνκεραληθήο ή ελ γέλεη

ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο.

ε) Χο άπια πνιηηηζηηθά αγαζά λννχληαη εθθξάζεηο, δξαζηεξηφηεηεο, γλψζεηο θαη

πιεξνθνξίεο, φπσο κχζνη, έζηκα, πξνθνξηθέο παξαδφζεηο, ρνξνί, δξψκελα, κνπζηθή,

ηξαγνχδηα, δεμηφηεηεο ή ηερληθέο πνπ απνηεινχλ καξηπξίεο ηνπ παξαδνζηαθνχ,

ιατθνχ θαη ιφγηνπ πνιηηηζκνχ514

.

514

Ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο θαη πξσηνηππίαο ε ξχζκηζε ηνπ άξζ. 5 ηνπ λφκνπ πνπ

αλαθέξεηαη ζηελ πξνζηαζία ησλ άπισλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ.

243

Σν άξζξν 3 ηνπ λφκνπ ζηε ζπλέρεηα νξίδεη ην πεξηερφκελν ηεο πξνζηαζίαο κε ηξφπν

γεληθφ θαη κε ηδηαίηεξε επξχηεηα. Θα πξέπεη λα επηζεκάλεη θαλείο ηε κέξηκλα ηνπ

λνκνζέηε λα πηνζεηήζεη ηηο ζέζεηο ηεο λνκνινγίαο φπσο είρε δηακνξθσζεί γηα ρξφληα.

Θα πξέπεη επίζεο λα επηζεκάλεη θαλείο ηελ εκθαλή έκπλεπζε ηνπ λνκνζέηε απφ ηηο

δηεζλείο ζπκθσλίεο515

θαη ην πεξηερφκελφ ηνπο θαζψο θαη ηελ εκθαλή επίδξαζε

αιινδαπψλ λνκνζεζηψλ ρσξψλ νη νπνίεο δίδνπλ έκθαζε ζηελ πξνζηαζία ηεο

πνιηηηζηηθήο ηνπο θιεξνλνκηάο φπσο ε Ηηαιία, γηα ηελ αλάδεημε ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο

σο έζλνο θαη ηελ πξνάζπηζε ηεο ππφζηαζήο ηνπο.

Οη δηαηάμεηο ηνπ λ. 3028/2002 είλαη έληνλα επεξεαζκέλεο απφ ηε λνκνινγηαθή

επεμεξγαζία ηνπ πξντζρχζαληνο αξραηνινγηθνχ λφκνπ θαη απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ

Κψδηθα Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο ηε κεζνδνινγία ηνπ νπνίνπ ζε

ζεκαληηθά δεηήκαηα πηνζεηνχλ516

.

Σα πνιηηηζηηθά αγαζά ζηε λνκνζεζία άιισλ επξσπατθώλ ρσξώλ

H ζχληνκε ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ λνκνζεηηθψλ ξπζκίζεσλ άιισλ επξσπατθψλ

ρσξψλ εζηηάδεηαη ηδηαηηέξσο ζηε ζρέζε ηνπο κε ηελ ειιεληθή ζχιιεςε ηνπ

πνιηηηζκνχ θαη ζηνρεχεη ζηελ αλίρλεπζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ησλ λνκνζεζηψλ πνπ

ζπλδένληαη κε ην ελδηαθέξνλ θαη ηηο αληηιήςεηο θάζε θνηλσλίαο γηα ην δήηεκα ηεο

ηζηνξίαο ηνπ θαη ησλ κλεκψλ πνπ απηή εγθαηέζηεζε ζηα εδάθε ησλ δηαθφξσλ

θξαηψλ517

.

515

Βνπδνύξε Γ., Ο λένο λφκνο ππφ ην θψο ησλ επξσπατθψλ θαλφλσλ γηα ηελ

πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, εηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ




516

Βι. αλσηέξσ Παπαπεηξόπνπινπ Α., Παξαδνζηαθνί νηθηζκνί,…

517

Βι θαη Μαλσιθίδε , Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ζηε λνκνζεζία ηεο Αηγχπηνπ,

ηεο Ηηαιίαο θαη ηεο Διιάδαο: κηα ζπγθξηηηθή ζεψξεζε, εηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ


244

Δπηζεκαίλεηαη αξρηθά φηη παξφιν ην ελδηαθέξνλ ηνπ Μάνπξεξ λα ζεζπίζεη εηδηθή

λνκνζεζία γηα ηηο αξραηφηεηεο ζηελ Διιάδα, ε ζχγρξνλε γεξκαληθή λνκνζεζία

παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο ηδηαηηεξφηεηεο σο πξνο ην δήηεκα ηεο πξνζηαζία ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ιφγσ ηδίσο ηεο αξκνδηφηεηαο ησλ Lander αιιά θαη κηαο βαζηάο

θηινζνθηθήο ζέζεο γηα ηε ζρέζε θξάηνπο θαη πνιηηηζκνχ πνπ δηέπεη ην δήηεκα ζηε

Γεξκαλία518

. Δίλαη ζπλεπψο κεγάιε ε πνηθηιία ησλ ξπζκίζεσλ θαη εζηηάδεηαη θαηά

πεξηνρή ζχκθσλα κε ηηο θξίζεηο πνπ δηακνξθψλνπλ ηα Lander αλαδεηθλχνληαο έλα

θαηαθεξκαηηζκφ αληηιήςεσλ γηα ην δήηεκα αιιά θαη κία πξφλνηα απηνλνκίαο.

ηε Γαιιία αληίζεηα ε θεληξηθή δηνίθεζε θξάηεζε ην ελδηαθέξνλ ηεο ακείσην ήδε

απφ ηηο απαξρέο ηνπ 19νπ

αηψλα ζηνλ πνιηηηζκφ, δηαδερφκελε ηε βαζηιηθή απιή

επάμηα ζην δήηεκα ηνπ πνιηηηζκνχ.

Οη πξψηεο ξπζκίζεηο έγηλαλ κε λφκνπο ηεο 8.3.1810 θαη 3.5.1841, πνπ επέηξεπαλ ηελ

απαιινηξίσζε κλεκείσλ πνπ θηλδχλεπαλ, ελψ ν ραξαθηεξηζκφο απφ ηε δηνίθεζε

θαζηεξψζεθε κε λφκν ηεο 30.3.1887 θαη ην εθηειεζηηθφ ηνπ δηάηαγκα ηεο 3.1.1889. Ζ

αξρηθή ξχζκηζε ηεο γαιιηθήο λνκνζεζίαο ζπλεπψο αλαθεξφηαλ ζε «κλεκεία»

(monuments historiques). Ήδε ινηπφλ απφ ην 1810 είρε ρξεζηκνπνηεζεί έλαο φξνο κε

πνιχ κεγαιχηεξε επξχηεηα απφ απηφλ ηεο ειιεληθήο κεηαγελέζηεξεο λνκνζεζίαο.

Αξγφηεξα, κε λφκν ηνπ 1905 ξπζκίζζεθε ν ραξαθηεξηζκφο εθθιεζηψλ. Δκπλεπζηήο

ηνπ λφκνπ ηεο 31.12.1913, πνπ δηέπεη ην ραξαθηεξηζκφ κλεκείσλ ζηε Γαιιία, είλαη ν

Aristide Briand. ηε ζπλέρεηα ε πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ πέξαζε ζηελ πνιενδνκηθή

λνκνζεζία (άδεηεο νηθνδνκήο θνληά ζε κλεκεία θ.ιπ.). Με απηέο ηηο δηαηάμεηο

ραξαθηεξίζζεθαλ νιφθιεξα ηκήκαηα πφιεσλ. Δηδηθή λνκνζεζία δηέπεη ηελ α-

μηνπνίεζε θαη αλάδεημε ησλ κλεκείσλ (λφκνο ηεο 2.5,1930), πνπ δίδεη ηε δπλαηφηεηα

ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ ησλ ραξαθηεξηζκέλσλ κλεκείσλ θαηά

δψλεο. Με ηε ζέζπηζε ηνπ πνιενδνκηθνχ πιάλνπ ζηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα θαη

θπξίσο κε ην λφκν ηεο 4.8.1962 δφζεθε λέα ψζεζε ζηε δηάζσζε ησλ κλεκείσλ, πνπ

ζρεηίζζεθε φρη πηα κφλν κε ηε ζπληήξεζε, αιιά κε ηελ αλαπαιαίσζε (restaura-


άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

518

Βι ζρεηηθά Luther J., Il diritto dei beni culturali nella Republica Federale di

Germania, ζε Mezzetti L. (a cura) I beni culturali, CEDAM 1995, ζ. 211 επ. κε


245

tion)519

. Ζ απιή ζπληήξεζε κεηαηξάπεθε ζε αλάγθε αμηνπνίεζεο θαη αλάδεημεο κέζσ

ηεο αλαπαιαίσζεο520

.

Ζ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ ζπλεπψο ζηε Γαιιία δηέπεηαη απφ έλα νξζνινγηθφ

θαλνληζηηθφ πιαίζην, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ απιφηεηα νξνινγίαο θαη δπλακηθέο

κεζφδνπο, φπσο ε αλαπαιαίσζε. Αλ θαη δελ βξήθε ζπληαγκαηηθφ επηζηέγαζκα, ε

λνκνζεζία απηή απνηέιεζε ην πεδίν πάλσ ζην νπνίν ζηεξίρζεθε ε φςε ηνπ

ζχγρξνλνπ Παξηζηνχ, ζπλεπψο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηδηαίηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα

ζηελ αλάδεημε ηεο φςεο πνπ επηζπκεί λα αλαδείμεη ε γαιιηθή θνηλσλία γηα ηνλ εαπηφ

ηεο.

Πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή θηλήζεθε θαη ε λνκνινγία ηνπ γαιιηθνχ πκβνπιίνπ

Δπηθξαηείαο. Γελ ζα κπνξνχζε ίζσο λα ζεσξεζεί ηπραίν φηη ε πξψηε απφθαζε ηνπ

δηθαζηεξίνπ απηνχ ζρεηηθά κε ηνλ έιεγρν ηνπ λνκηθνχ ραξαθηεξηζκνχ πξαγκαηηθψλ

θαηαζηάζεσλ απφ ηε δηνίθεζε (qualification juridique des faits) αθνξνχζε ηελ πξν-

ζβνιή πξάμεσο λνκάξρε (άξλεζε νηθνδνκηθήο αδείαο), επεηδή εζίγεην ν κλεκεηαθφο

ραξαθηήξαο πεξηνρήο ηνπ Παξηζηνχ521

. Σείλεη ε λνκνινγία ηνπ Conseil d’ Etat

519

Γηα ην ζέκα απηφ ζηε Γαιιία βι. Mesnard A. H., L'action culturelle des pouvoirs

publics, αλσηέξσ, ζ. 131 επ., Brichet R., Le régime des monuments historiques en

France, Librairies Techniques, 1952, ζ. 9 επ., Leon Ρ., La protection des monuments,

D.F.I. no 64, ζ. 16 επ., Liet - Veaux, G. Le droit de la construction. Librairies

Techniques 1970, ζ. 116 επ., Hourtic J., Monuments Historiques et sites, Répertoire

de droit public, Dalloz.

520

Γηα ηελ Διιάδα ηα πξάγκαηα ήηαλ πην δχζθνια φρη ιφγσ ειιείςεσο λφκσλ ή ελ

γέλεη ξπζκίζεσλ, φζν ιφγσ ειιείςεσο θεθαιαίσλ θαη θηλήηξσλ. Δίλαη πάλησο πνιχ

ελδηαθέξνλ λα παξαηεξήζεη θαλείο ηε ζπγγέλεηα ηεο λνκνινγίαο θαζψο θαη ηεο

πνιηηηζηηθήο θηινζνθίαο αλάκεζα ζε ρψξεο πνπ ε κελ κία θαηεδάθηδε κεηαπνιεκηθά

ιφγσ αληηπαξνρήο, ε δε άιιε δηέζσδε πξνρσξψληαο ζε καθξνπξφζεζκεο θαη άθξσο

παξαγσγηθέο, φπσο απνδείρζεθε αξγφηεξα, επελδχζεηο.

521

Πξφθεηηαη γηα ηελ απφθαζε Gomel, C.E. 4.4.1914, Rec 488, S. 1917, 3,25, note

Hauriou. Σελ απφθαζε απηή αθνινχζεζαλ θαη άιιεο ζε ζέκαηα αηζζεηηθήο.

Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξνπκε ηελ απφθαζε CE 2.5.1975, Dame Ebry et autres, Rec

280, A.J. 1975,311, concl. Guillaume G., ζρεηηθά κε ηνλ θαιιηηερληθφ θαη γξαθηθφ

ραξαθηήξα κλεκείσλ θαη ηφπσλ. ρεηηθά βι. θαη Long Μ., Weil P., Braibant G.,

Les grands arrêts de la Jurisprudence administrative, Sirey, 8 έθδνζε, 1984, ζ. 123

επ., Eisenmann Ch, Cours de Droit Administratif, η. l, LGDJ 1982, ζ. 517.

Lamarque J., Droit de la protection de la nature et de l'environnement, LGDJ, Paris

1973, ζ. 106 επ. φπνπ θαη ζρφιηα ζηε λνκνινγία ηνπ Conseil d' Etat.

246

ζπλεπψο λα δηακνξθψλεη κηα πξνρσξεκέλε λνκνινγία ζε δεηήκαηα αηζζεηηθήο θαη

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

ην ζεκείν απηφ ζα ήηαλ πνιχ ελδηαθέξνλ λα αλαθέξνπκε ηελ εηζήγεζε ηνπ

Commisaire du Gouvernement Massot, ζηελ ππφζεζε πνπ αθνξνχζε ην ίδην ην θηίξην

ζην νπνίν ζηεγάδεηαη ην Conseil d'Etat ζην Παξίζη, δειαδή ην Palais Royal522

:

«Σν λα αληηθαηαζηαζνχλ ηα απηνθίλεηα, καδί κε ηελ ερεηηθή θαη αηκνζθαηξηθή

ξχπαλζε πνπ απηά ζπλεπάγνληαη, απφ ηηο γιππηέο αζπξφκαπξεο θνιφλεο, δελ είλαη

ίζσο πξφνδνο: παξά ηαχηα απηφ δελ κπνξεί λα ζεκάλεη ηελ θαηαζηξνθή (dénaturation

du classement historique) ηνπ ραξαθηεξηζκέλνπ ηζηνξηθνχ κλεκείνπ, φπνπ ζηεγάδεηαη

ην αλψηαην δηθαζηήξην... δελ καο θαίλεηαη εχινγν λα ππνζηεξίμνπκε φηη ε ηνπν-

ζέηεζε ζηελ απιή ηνπ Palais Royal ελφο έξγνπ κνληέξλαο ηέρλεο ζπληζηά κηα πην

έληνλε πξνζβνιή ηεο δηαηήξεζεο ηνπ ηζηνξηθνχ κλεκείνπ απφ φηη ήηαλ ε ηνπνζέηεζε

κνληέξλσλ βηηξψ ζηελ εθθιεζία ηνπ Saint Sévérin, ε χςσζε ησλ αγαικάησλ ηνπ

Maillot, ή ε έθζεζε ησλ έξγσλ ηνπ Picasso ζην Hotel Sale». Δίλαη κηα αμηνινγηθή

ηνπνζέηεζε ηελ νπνία έθαλε ν Commissaire du Gouvernement, παξά ηελ ελδερφκελε

επηζπκία ηνπ λα παξακείλεη ζπλδεδεκέλνο κε έλαλ απνθιεηζηηθφ έιεγρν λνκηκφηεηαο

ηεο αηηηνινγίαο523

.

Ζ Μεγάιε Βξεηαλία κε ηε ζεηξά ηεο ραξαθηεξίδεηαη σο πξνο ην δήηεκα ηεο

πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο απφ ηε δηαηήξεζε ηνπ βαζηιηθνχ ζεζκνχ

θαη ηεο βξεηαληθήο αξηζηνθξαηίαο νη νπνίνη δηεθδηθνχλ ζεκαληηθφ ιφγν ζηελ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπο. Πεξηζζφηεξν απφ ην θξάηνο είλαη ν

ζεζκφο ηεο Βαζηιείαο πνπ ελδηαθέξεηαη γηα ην δήηεκα θαη ηνχην είλαη ηζηνξηθά

ζπλεπέο γηα ηα ζπκθέξνληα ηεο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο.

Πνηθηιία νξγάλσλ θαη ζεζκψλ ραξαθηεξίδεη ηε λνκνζεζία ηε Μεγάιεο

Βξεηαλίαο524

. Σν 1983 κε ηε National Heritage Act νξγαλψζεθε ζπζηεκαηηθά ε

πξνζηαζία ηεο εζληθήο θιεξνλνκηάο πνπ ξπζκίδεη κε θαληαζία θαη πξσηνηππία ην

522

285. C.E. 12.3.1986, Min. de la culture/ Mme Cusenier et autres, AJDA 1986, ζ.

285, concl. Massot.

523

ρεηηθά βι. θαη Pontier J. Μ., Le contentieux culturel, αλσηέξσ, ζ. 1630.

524

Βι θαη Mezzetti L., La tutella dei beni culturali nell’ordinamento btitannico, ζε

Μezzetti L. (a cura), I beni culturali, CEDAM. 1995, ζ. 353 επ. θαη εθεί αλαιπηηθή


247

θαζεζηψο πξνζηαζίαο ηεο. Ζδε απφ ην 1953 ηα ηζηνξηθά θηίξηα θαη ηα αξραία

κλεκεία κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ ηδηνθηεζία ηνπ θξάηνπο ην νπνίν θαη

αλαιάκβαλε ηελ πξνζηαζία ηνπο. Θα πξέπεη βέβαηα λα επηζεκάλεη θαλείο ηελ

πξνζαξκνζηηθφηεηα ηνπ άγγινπ λνκνζέηε ζην γεγνλφο φηη καθξά παξάδνζε

θενπδαξρίαο έρεη επηηξέςεη ζε ζεκαληηθφ αξηζκφ ηδησηψλ λα είλαη ηδηνθηήηεο

αθηλήησλ ζεκαληηθήο πνιηηηζηηθήο αμίαο. Τπφ ηελ έλλνηα απηή ε θαηαζθεπή ησλ

listed buildings ππήξμε επηηπρήο ψζηε λα ηίζεληαη πεξηνξηζκνί ζηελ ηδηνθηεζία ρσξίο

λα απαηηείηαη ε κεηαβίβαζή ηεο. Δμίζνπ ζεκαληηθφ θαη ζχκθσλν κε ηελ βξεηαληθή

αληίιεςε, είλαη ην γεγνλφο φηη ζην βξεηαληθφ δίθαην πξνζηαηεχεηαη κε έκθαζε ην

ηνπίν σο φιν κε ηε ζέζπηζε conservation areas ζχκθσλα κε ηελ πνιενδνκηθή

λνκνζεζία. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίδεη ε βξεηαληθή λνκνζεζία θαη ζην θαζεζηψο

εμαγσγήο κλεκείσλ ιφγσ ηνπ πξνθαλνχο ελδηαθέξνληνο πνπ έρεη εμ αθνξκήο ησλ

πινχζησλ ζπιινγψλ θαη κλεκείσλ πνπ θηινμελεί ζηα κνπζεία ηεο ε Αγγιία ηα νπνία

πξνέξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο θαη απνηεινχλ θιεξνλνκηά ηεο αγγιηθήο

απηνθξαηνξίαο πνπ δελ ππάξρεη πιένλ. Ο αξρηηέθησλ-πνιενδφκνο D. Atwell

ππνζηήξημε π.ρ. ζε ζπλέδξην525

φηη ε αγγιηθή λνκνζεζία είλαη ε πιένλ πξνρσξεκέλε,

δηφηη δίδεη έκθαζε ζηα ηζηνξηθά θηίξηα φπσο απηά εληάζζνληαη ζην ρψξν (βξεηαληθφο

λφκνο 1971, Town and Country Planning Act 1971) παξάιιεια κε ηε δηαηήξεζε

πεξηνρψλ (βξεηαληθή εγθχθιηνο 23/77) θαη θαζηεξψλεη εηδηθέο δηαδηθαζίεο γηα ηελ

θαηεδάθηζε ή αιιαγή ηζηνξηθψλ θηηξίσλ (listed building consent) κε έκθαζε ζηα

δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ θξάηνπο θαη ηνπ ηδηνθηήηε αληίζηνηρα.

Ζ ηηαιηθή λνκνζεζία είλαη αλάινγε ηεο βαζηάο ζπλείδεζεο ηεο Ηηαιίαο γηα ηε

ζεκαζία ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο. Ο ηηαιηθφο λφκνο 1089 ηεο 1εο Ηνπλίνπ 1939 επεθηείλεη

ην πεξηερφκελν ηνπ πξνεγνπκέλνπ λ. 364 ηεο 20εο Ηνπλίνπ 1909 θαη νξίδεη, ζην άξζ.

1, φηη ζηηο δηαηάμεηο ηνπ ππάγνληαη «πξάγκαηα θηλεηά θαη αθίλεηα πνπ παξνπζηάδνπλ

θαιιηηερληθφ, ηζηνξηθφ, αξραηνινγηθφ ή εζλνγξαθηθφ ελδηαθέξνλ». ηελ έλλνηα ηνπ

λφκνπ απηνχ πεξηιακβάλνληαη θαη αληηθείκελα πνπ ελδηαθέξνπλ ηελ παιαηνληνινγία,

ηελ πξντζηνξία, ηνπο πξσηφγνλνπο πνιηηηζκνχο, ηα θάζε είδνπο λνκίζκαηα, ηα

ρεηξφγξαθα, ζθξαγίδεο, βηβιία, θαη θάζε είδνο κε ζπαληφηεηα θαη αμία ηέηνηα πνπ ηα

525

πληήξεζε θαη Αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, πλέδξην TEE

ζην Βφιν, Πξαθηηθά, Θεζζαινλίθε, University Studio Press 1982, ζ. 103.

248

θαζηζηά θαιιηηερληθνχ ή ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο526

. Αμίδεη λα ηνληζζεί φηη ε

πεξηγξαθή ησλ δηαθφξσλ πξνζηαηεπνκέλσλ αληηθεηκέλσλ έρεη κφλνλ ελδεηθηηθφ

ραξαθηήξα527

.

Ο λ. 1497 πνπ ςεθίζζεθε ζρεδφλ ηαπηφρξνλα κε ηνλ πξνεγνχκελν, δει. ζηηο 29

Ηνπλίνπ 1939, αλαθέξεηαη ζηελ έλλνηα ησλ «θπζηθψλ θαιινλψλ» (Bellezze naturali),

θαη ζην άξζ. 1 αλαθέξεη φηη ζεσξνχληαη φηη εκπίπηνπλ ζηελ έλλνηα απηή αθίλεηα πνπ

μερσξίδνπλ γηα ηε θπζηθή νκνξθηά ηνπο θαη ηε γεσινγηθή κνλαδηθφηεηα, θήπνη πνπ

μερσξίδνπλ γηα ηελ εθηφο ηνπ ζπλεζηζκέλνπ νκνξθηά ηνπο, ζχλνια αθηλήησλ

πξαγκάησλ πνπ έρνπλ αηζζεηηθή ή παξαδνζηαθή αμία, ε παλνξακηθή ζέα πνπ

ζεσξείηαη θπζηθφ θάδξν θ.ιπ. Ο λφκνο απηφο αλαθέξεηαη ζηηο θπζηθέο θαιινλέο,

αιιά ηα αηζζεηηθά θξηηήξηα πνπ εηζάγεη είλαη ηδηαίηεξα θαιιηηερληθά θαη

πξνρσξεκέλα γηα ηελ επνρή ηνπο.

Ζ ζπληαγκαηηθή δηάηαμε ηνπ ηηαιηθνχ πληάγκαηνο ελζσκάησζε ηηο έλλνηεο

απηέο ηεο λνκνζεζίαο θαη ηηο πεξηέβαιιε κε ην έλδπκα κηαο λέαο νξνινγίαο,φπσο

εμεηάζζεθε πην πάλσ528

.

Με ην λ. 310 ηεο 26 Απξηιίνπ 1961 ζπζηάζεθε κηα επηηξνπή «γηα ηελ πξνζηαζία

θαη ηελ αμηνπνίεζε ησλ αληηθεηκέλσλ ηζηνξηθήο, αξραηνινγηθήο, θαιιηηερληθήο αμίαο

θαη ηνπ ηνπίνπ» (επηηξνπή Franceschini). Απφ ηνλ ηίηιν ηεο επηηξνπήο απηήο θαίλεηαη

ε νκνηνγέλεηα ηνπ αληηθεηκέλνπ ηεο, πνπ ζπλίζηαηαη ζηα πνιηηηζηηθά αγαζά θαη ζε

απηά πνπ ελδηαθέξνπλ ηε θχζε θαη ην ηνπίν. Ζ επηηξνπή απηή παξνπζίαζε ηα

ζπκπεξάζκαηά ηεο ζε κηα δηαθήξπμε, ε νπνία πεξηέιαβε κηα απαξίζκεζε ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ529

. Έδσζε επίζεο έλαλ νξηζκφ ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ σο ηνπ

526

Giannini M. S., I beni culturali, Rivista trimestriale di diritto pubbico, 1976, ζ. 1

επ.

527

Giannini M. S., αλσηέξσ ζ. l, M. Grisola, La tutella delle cose d' arte, Roma

1952, ζ. 243 επ.

528

Βι ζρεηηθά θαη Caturani C., La disciplina guiridica dei beni culturali in Italia:

strumenti dinamici di tutela e valorizzazione, ζε I beni culturali, αλσηέξσ, ζ. 41 επ.

κε αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία.

529

Οη εξγαζίεο ηεο επηηξνπήο Franceschini πεξηιακβάλνληαη ζε ηξεηο ηφκνπο, κε ηίηιν

Γηα ηε ζσηεξία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζηελ Ηηαιία, πνπ θπθινθφξεζε ην 1967,

Roma, Colombo. Ζ δηαθήξπμε ηεο επηηξνπήο απηήο δεκνζηεχζεθε ζηελ Rivista

trimestriale di diritto pubblico 1966, ζ. 119 επ.

249

αγαζνχ πνπ απνηειεί πιηθή καξηπξία κε πνιηηηζηηθή αμία θαη απνηειεί θιεξνλνκηά

ηνπ Έζλνπο530

. Φαλεξή ινηπφλ είλαη ε ζεκαζία ηνπ αμηνινγηθνχ θξηηεξίνπ γηα ηνλ

θαζνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ. Δίλαη αθφκε ζαθέο φηη ε επηηξνπή

επέιεμε έλαλ αλνηρηφ νξηζκφ πνπ λα επηηξέπεη επξχηεηα εξκελείαο531

θαη δελ

δεζκεχεη σο πξνο ην ρξνληθφ ζηνηρείν ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ αγαζνχ532

. Ζ επηηξνπή

απηή ραξαθηήξεζε αθφκε σο πνιηηηζηηθά αγαζά ηα πεξηβαιινληηθά αγαζά (Beni

ambientali), ζηνηρείν πνπ απνηέιεζε αληηθείκελν ζπδήηεζεο ζηε ζεσξία533

. Ηδηαίηεξε

αλάιπζε αθηεξψζεθε θαη γηα ηα αξραηνινγηθά αγαζά, ησλ νπνίσλ ν νξηζκφο δελ

ππήξμε δηφινπ απηνλφεηνο534

.

Νένη ζεζκνί αθνινχζεζαλ ηε δηαθήξπμε ηεο επηηξνπήο, πνπ είραλ ζθνπφ ηελ

πξνζηαζία θαη αμηνπνίεζε ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Σν 1972 ηα πνιηηηζηηθά αγαζά

πέξαζαλ ζην ιεμηιφγην ηεο απηνδηνίθεζεο ησλ Regioni θαη ηδξχζεθε ππνπξγείν γηα

ηα πνιηηηζηηθά θαη πεξηβαιινληηθά αγαζά ζηηο 14.12.1974 κε ην λ. 657, φπσο

ηξνπνπνηήζεθε κε ην λ. 5 ηεο 29.1.1975535

. Καζνξηζηηθφ ζηνηρείν, φπσο

δηαπηζηψζεθε, ήηαλ γηα ηελ εμέιημε ηεο ηηαιηθήο λνκνζεζίαο ε εηζαγσγή εηδηθήο

δηάηαμεο ζην χληαγκα πνπ ψζεζε ην λνκνζέηε θαη ηε δηνίθεζε ζε έλα ζχλνιν

ζπληνληζκέλσλ ελεξγεηψλ, κε ζθνπφ ηελ νινθιήξσζε ηεο πξνζηαζίαο θαη ηελ

πξναγσγήο ηνπ πνιηηηζκνχ. κνηα θαη ζε άιιεο ρψξεο ε πξνζηαζία ζπλδέζεθε κε

εηδηθνχο λφκνπο θαη δελ πξνεγήζεθε ηεο ζέζπηζήο ηνπο. Απηφ νθείιεηαη θαηά θχξην

ιφγν ζην γεγνλφο φηη ε πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο απαηηεί θξαηηθή

530

Γεληθά γηα ηελ έλλνηα ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζηελ Ηηαιία θαη εηδηθά γηα έξγν

ηεο επηηξνπήο Franceschini, βι. Giannini M. S., I béni Culturali, αλσηέξσ, ζ. 6 επ.

531

Giannini M. S., I beni Culturali, αλσηέξσ, ζ. 8.

532

ρεηηθά Giannini M. S., I beni Culturali, αλσηέξσ, ζ. 9, 10.

533

Amato G., Barbera A., I beni ambientali e i beni culturali, Manuale de diritto

pubblico, il Mulino 1986, ζ. 680.

534

ρεηηθά Giannini M. S., 1 beni Culturali, αλσηέξσ, 15 επ.

535

Γηα ηε λνκνζεζία πνπ αθνινχζεζε βι. Martines Σ., Diritto Costituzionale, 4 ed.,

Guiffre ed., ζ. 672.

250

παξέκβαζε, δηφηη εθ ηεο θχζεψο ηεο αληίθεηηαη ζην ηδησηηθφ ζπκθέξνλ θαη ηελ

αμηνπνίεζε ηεο ηδηνθηεζίαο536

.

Δθιεθηηθέο ζπγγέλεηεο κε ην ειιεληθφ ζχζηεκα πξνζηαζίαο παξνπζηάδεη θαη

απηφ ηεο Ηζπαλίαο, παξά ηε βαζηθή δηαθνξά πνπ ζπλδέεηαη κε ην βαζηιηθφ θαζεζηψο

ηεο Ηζπαλίαο, ην νπνίν εχινγα επηδξά ζηελ επηινγή ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο θαζψο θαη

ζην ηδηαίηεξα πινχζην θαη αληηθαηηθφ ηζηνξηθφ παξειζφλ ηεο ρψξαο. Ζ χπαξμε

ζπγθεθξηκέλεο ζπληαγκαηηθήο δηάηαμεο, φπσο δηαπηζηψζεθε ήδε, ραξαθηεξίδεη ηελ

ηζπαληθή έλλνκε ηάμε537

.

Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη εμάιινπ θαη ην ζχζηεκα ησλ ιεγφκελσλ

πξψελ ζνζηαιηζηηθψλ ρσξψλ, κε βάζε ηα πξν ηνπ 1991 δεδνκέλα538

.

Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα είλαη απηά ηεο Πνισλίαο θαη ηεο Οπγγαξίαο, πνπ

ζηεξίδνληαη ζηελ νξγάλσζε άξηησλ δεκνζίσλ ππεξεζηψλ θαη ζε ζπλερείο

ραξαθηεξηζκνχο κλεκείσλ.

Δηδηθφηεξα, ζηελ Πνισλία κεηά ην Β΄ παγθφζκην πφιεκν νξγαλψζεθε κηα

Τπεξεζία Μλεκείσλ κε πνιχ θηιφδνμνπο ζηφρνπο, ε νπνία, φπσο αλαγλσξίδνπλ νη

εηδηθνί, είρε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα539

.

536

Γηα ην θαζεζηψο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ: 1) ηε Βνπιγαξία, βι. Manolov R.,

Rapport Bulgare, La protection des biens culturels, αλσηέξσ ζ. 355 επ., 2) ζηνλ

Καλαδά, L' Heureux J., ζ. 363 επ., 3) ζην Βέιγην, Bonnaert Μ. C., ζ. 339 επ., 4)

ζηε Γαιιία, Perrinet-Marquet Ζ., ν. 391 επ., 5) ζηελ Διιάδα, Voudouri D., ζ. 409

επ., 6) ζηελ Ηηαιία, Giaccaidi G., ζ. 423 επ., 7) ζηε Λνπηδηάλα, D. Juneau, ζ. 437

επ., 8) ζην Λνπμεκβνχξγν, Elvinger Μ., α. 445 επ., 9) ζηελ Πνισλία, Pusrynski J.,

ζ. 461 επ., 10) ζηελ Πνξηνγαιία, Vieira de Andare J. C., ζ. 437 επ.

537

Βι. γεληθά Ruiz- Rico Ruiz G., Il regime constituzionale e legislativo del

partimonio storico, artistico e culturale spagnolo, ζε Mezzetti L (a cura), I beni

culturali, αλσηέξσ ζ. 243 επ. κε ελδηαθέξνπζα εθηελή βηβιηνγξαθία.

538

ρεηηθά βι. Ξελαξίνπ -Μαλαζζή Α., Ννκνζεζία Πξνζηαζίαο Ηζηνξηθνχ θαη

Παξαδνζηαθνχ Γπλακηθνχ ζηηο ρψξεο: Γαιιία, Ηηαιία, Βέιγην, Οιιαλδία, ζην

ζπλέδξην πληήξεζε θαη Αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, πλέδξην

TEE ζην Βφιν, Πξαθηηθά, Θεζζαινλίθε, University Studio Press 1982, ζ. 105 επ.

539

Βι. ζρεηηθά Μνπηζόπνπινπ Ν. Κ., Ζ αλαζηήισζε ησλ ηζηνξηθψλ θέληξσλ θαη

ησλ κλεκείσλ ζηελ Πνισλία, Αλάηππν απφ ηνλ Σ 2 ηφκν ηεο Δπηζηεκνληθήο

Δπεηεξίδαο ηεο Πνιπηερληθήο ζρνιήο Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ, 1974, ζ.

159 επ.

251

ηελ Οπγγαξία540

, απφ ηνλ 19ν αηψλα εκθαλίζζεθε θαη θπξηάξρεζε ζχληνκα ε

ηδενινγία ηεο «εζληθήο αμηνπξέπεηαο», ε νπνία εθθξάζζεθε κέζα απφ ηε δηαθήξπμε

ηεο Αθαδεκίαο Δπηζηεκψλ ηεο ρψξαο ζηηο 22.2.1847 θαη ζχκθσλα κε ηελ νπνία «ε

εζληθή αμηνπξέπεηα δελ είλαη κηα κάηαηε ιέμε... εκείο νη Οχγγξνη, ειάρηζηα

επαηζζεηνπνηεκέλνη απέλαληη ζηελ παιηά καο δφμα θαη ζηηο αλακλήζεηο ηεο,

αθήλνπκε ηα ηζηνξηθά κλεκεία λα ράλνληαη». Ζ ίδηα δηαθήξπμε θαινχζε ηνπο πνιίηεο

λα δειψζνπλ ζηελ Αθαδεκία φια ηα κλεκεία, θηλεηά θαη αθίλεηα, πνπ γλσξίδνπλ.

Παξάιιεια ζηε ρψξα απηή αλαπηχρζεθε ε επηζηήκε ησλ αλαζηειψζεσλ ζε βαζκφ

πνπ λα δεκηνπξγήζεη ρνιή. Ήδε απφ ην 1881 ν νπγγξηθφο λφκνο XXXIX θαζηέξσζε

ηελ πξνζηαζία ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ κε έκθαζε ζηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχζαλ ην

ηδηνθηεζηαθφ ηνπο θαζεζηψο, ελψ θαζηέξσλε ηελ ππνρξέσζε ηαμηλφκεζεο ησλ

κλεκείσλ ζε εηδηθφ θαηάινγν. Ο λφκνο ηνπ 1881 δεκηνχξγεζε, θαηά ην απζηξηαθφ

πξφηππν, ηελ Δζληθή Δπηηξνπή Μλεκείσλ, ε νπνία έδεζε έσο ην 1934.

Σν 1949 θαη αθνχ ζεσξεηηθά είρε επηηεπρζεί νηθνλνκηθή ζηαζεξνπνίεζε,

πηνζεηήζεθε απφ ην Πξνεδξηθφ πκβνχιην ην δηάηαγκα αξηζ. 13, πνπ αθνξνχζε ηελ

πξνζηαζία ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη κνπζείσλ, κε βάζε ηηο πξφζθαηεο ζνβηεηηθέο

εκπεηξίεο.

Σν νπζηαζηηθφ κέξνο ηνπ δηαηάγκαηνο απηνχ ζηεξίρζεθε ζηελ ππνρξέσζε ησλ

ηδηνθηεηψλ λα ζπληεξνχλ θαη λα αλαζηειψλνπλ ηα ηζηνξηθά κλεκεία θαη ζην

δηθαίσκα ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Μνπζείσλ θαη Ηζηνξηθψλ Μλεκείσλ λα απνθαίλεηαη

σο αξκφδηα αξρή πάλσ ζηα πξνγξάκκαηα αλαζηήισζεο θαη αλνηθνδφκεζεο. Ακέζσο

κεηά ηελ έθδνζε απηνχ ηνπ δηαηάγκαηνο άξρηζε ε αλίρλεπζε ηεο χπαξμεο κλεκείσλ

ζηε ρψξα θαη ην 1951 εθδφζεθε ε «πλνπηηθή Σνπνγξαθία», πνπ νινθιεξψζεθε ην

1969 κε ηε δεκνζίεπζε ηνπ νξηζηηθνχ θαηαιφγνπ ησλ κλεκείσλ ηεο Οπγγαξίαο.

Σέινο, ην 1964 πηνζεηήζεθε ν λ. IV γηα ηε δφκεζε, πνπ θσδηθνπνηνχζε ηηο

ηζρχνπζεο δηαηάμεηο θαη ηηο πξνζάξκνδε ζην πιαίζην δφκεζεο. Σν αξκφδην πιένλ

Τπνπξγείν Γφκεζεο εμέδσζε ην δηάηαγκα αξηζ. 1/1967, πνπ ζεσξήζεθε ν ιε-

πηνκεξήο θψδηθαο ηεο πξνζηαζίαο ησλ κλεκείσλ. Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ

540

Σα δεδνκέλα πνπ αλαθέξνληαη γηα ηελ Οπγγαξία έρνπλ ιεθζεί ζην ζχλνιφ ηνπο

απφ ηελ πνιχ ελδηαθέξνπζα θαη απφ λνκηθή ζθνπηά κειέηε ηεο Μαλνύζε -

Βαθαινπνύινπ Α., Ζ πξνζηαζία ησλ Ηζηνξηθψλ Μλεκείσλ ζηελ Οπγγαξία, Αλάηππν

απφ ηνλ Ζ ηφκν ηεο Δπηζηεκνληθήο Δπεηεξίδαο ηεο Πνιπηερληθήο ρνιήο - Σκήκα

Αξρηηεθηφλσλ, Θεζζαινλίθε 1982, ζ. 211 επ.

252

ππνπξγείνπ θαη ησλ αξκνδηνηήησλ ηνπ απνηέιεζε ζεκαληηθφ παξάγνληα ηεο

επηηπρίαο ηνπ πξνγξάκκαηνο δηάζσζεο θαη ζπληήξεζεο ησλ κλεκείσλ.

Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ λνκνζεηηθψλ επηινγψλ ηεο Οπγγαξίαο είλαη ην θαζεζηψο

ηεο ηδηνθηεζίαο, πνπ ζηεξίδεηαη ζηε ζνζηαιηζηηθή κνξθή θαη ε θξαηηθή

ρξεκαηνδφηεζε. Αθφκε θαίξηαο ζεκαζίαο είλαη ε ηδενινγία πνπ δηέπεη ην λνκνζεηηθφ

θαζεζηψο θαη πνπ εθθξάδεηαη κέζα απφ ην θείκελν ηεο εηδηθήο λνκνζεζίαο. πσο

αλαθέξεηαη ζην πξννίκην ηεο εηδηθήο νπγγξηθήο λνκνζεζίαο, «ε πξνζηαζία ησλ

ηζηνξηθψλ κλεκείσλ ζηε ρψξα καο έρεη πνιχ κεγαιχηεξε ζεκαζία απφ φηη ζηηο άιιεο

ρψξεο. Οη νιέζξηνη πφιεκνη πνπ ε ρψξα αληηκεηψπηζε θαηέζηξεςαλ έλα ζεκαληηθφ

αξηζκφ κλεκείσλ θαη φ,ηη έρεη απνκείλεη ηψξα πξέπεη λα ηχρεη εληαηηθήο πξνζηαζίαο

απφ ην θξάηνο»541

.

Ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο είλαη ε πξνζέγγηζε ησλ νξηζκψλ, νη νπνίνη

ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηελ εηδηθή λνκνζεζία. Δηδηθφηεξα, θαζηεξψλεηαη ε πξνζηαζία

ησλ «ηζηνξηθψλ κλεκείσλ», ησλ «θηηξίσλ ηζηνξηθνχ ραξαθηήξα», ησλ «θηηξίσλ πνπ

είλαη ζεκαληηθά γηα ηελ πνιενδνκηθή θπζηνγλσκία», ησλ «γεπέδσλ ηζηνξηθήο

ζεκαζίαο», πνπ αλαθέξεηαη ζε ζχλνια, θέληξα πφιεσλ θ.ιπ.

Μεγάιν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη θαη ν νξηζκφο ησλ «ηζηνξηθψλ κλεκείσλ» σο:

«ραξαθηεξηζηηθή θαη αλαληηθαηάζηαηε αλάκλεζε ηνπ ηζηνξηθνχ παξειζφληνο ηεο

ρψξαο... πνπ είλαη δπλαηφ λα ρξεζηκεχζεη σο αληηθεηκεληθή απφδεημε ηεο

νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο θαη πνιηηηζηηθήο εμέιημεο θαη πνπ παξνπζηάδεη ζεκαληηθφ

ελδηαθέξνλ απφ άπνςε ηζηνξηθή, αξραηνινγηθή, θαιιηηερληθή ή εζλνγξαθηθή».

Ζ αλαθνξά ζηα παξαδείγκαηα απηά ησλ λνκνζεζηψλ άιισλ ρσξψλ θαη ησλ

ζπζηεκάησλ πξνζηαζίαο ησλ κλεκείσλ νδεγεί ζε νξηζκέλα βαζηθά θνηλά

ζπκπεξάζκαηα.

ια ηα θξάηε ζπλδένπλ ηελ αλάπηπμε ηεο εζληθήο ηνπο ηαπηφηεηαο κε ηελ

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ν ραξαθηήξαο ηεο νπνίαο απνθηά δηαζηάζεηο εζληθήο

ηδηνθηεζίαο έζησ θαη αλ είλαη αλεθηφ λα απνηειεί κέξνο ηεο ηδησηηθήο πεξηνπζίαο ησλ

πνιηηψλ.

Σν θξαηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ηνλ πνιηηηζκφ είλαη αλάινγν ηεο αλάπηπμεο εζληθήο

ζπλείδεζεο αιιά φπνπ ππάξρεη θαζεζηψο κνλαξρίαο νη δεζκνί ηεο κε ηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά είλαη ηζρπξνί. Ζ θεληξηθή δηνίθεζε δηαηεξεί κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο

253

ακείσην ην ελδηαθέξνλ ηεο γηα ην δήηεκα ηνπ πνιηηηζκνχ ην νπνίν έρεη έληνλα

ζπκβνιηθφ ραξαθηήξα.

Θα δηαπίζησλε θαλείο φηη ην πξφβιεκα ηνπ νξηζκνχ ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

απαζρφιεζε ηηο έλλνκεο απηέο ηάμεηο θαη, φπσο θαίλεηαη, βξίζθεηαη ζηελ θαξδηά ηνπ

πξνβιήκαηνο ηεο πξνζηαζίαο ησλ αγαζψλ απηψλ. Ζ πνηθηιία ησλ νξηζκψλ ζπλδέεηαη

κε ηελ ηδενινγία πνπ επηθξάηεζε ζην δήηεκα ηεο πξνζηαζίαο, αιιά ζπλδέζεθε άκεζα

θαη κε ην είδνο ηεο πξνζηαζίαο πνπ πξνηηκήζεθε απφ ηε λνκνζεζία.

Κεληξηθφ δήηεκα φισλ ησλ λνκνζεζηψλ είλαη απηφ ηνπ ηδηνθηεζηαθνχ

θαζεζηψηνο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηεο ζχγθξνπζεο ζπκθεξφλησλ κεηαμχ ησλ

ηδησηψλ θαη ηνπ ζπλφινπ.

Ζ θξαηηθή πξσηνβνπιία ήηαλ κνλαδηθή ιχζε γηα ηελ επίηεπμε ηεο πξνζηαζίαο,

κε απνθιεηζηηθή νδφ απηή ηεο λνκνζεζίαο. ηα ζχγρξνλα θξάηε δελ λνείηαη

πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ρσξίο αλάινγε λνκνζεζία. Χο ζπλέπεηα απηνχ είλαη

νη αξρηηεθηνληθνί, θαιιηηερληθνί, πνιενδνκηθνί θ.ιπ. φξνη λα απνθηνχλ λνκηθφ

ραξαθηήξα, λα γίλνληαη λνκηθέο έλλνηεο.

Παξά ηελ αλάγθε χπαξμεο εηδηθήο λνκνζεζίαο, ζηελ πξάμε θαζνξηζηηθνί

παξάγνληεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ χπαξμε ηέηνηνπ είδνπο πνιηηηζκηθήο επαηζζεζίαο

απέλαληη ζην ηζηνξηθφ παξειζφλ είλαη ην επίπεδν πνιηηηζκνχ, πνηφηεηαο θαη

παξάδνζεο ησλ ρσξψλ, θαζψο θαη ε νηθνλνκηθή επκάξεηα.

Γελ παξαηεξείηαη νκνηφηεηα ζηηο εζληθέο ξπζκίζεηο αλάινγε κε απηή πνπ

εκθαλίδεηαη ζπρλά γηα άιια δεηήκαηα. Οη δηεζλείο ζπκβάζεηο επηδξνχλ κελ ζε θάπνην

βαζκφ ελνπνηεηηθά γηα ηηο λνκνζεζίεο αιιά νη εθάζηνηε λνκνζεζίεο δηαηεξνχλ

έληνλα θαη ηνλ ακπληηθφ ηνπο ραξαθηήξα έλαληη απηψλ κε ζηφρν ηελ πιήξε θαηά ην

δπλαηφ απηνλφκεζε ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο απφ ηελ παγθφζκηα

θιεξνλνκηά.

541

Μαλνύζε - Βαθαινπνύινπ Α., αλσηέξσ, ζ. 251 επ.

254

Δ. Ο δηνηθεηηθόο ραξαθηεξηζκόο

Ο ραξαθηεξηζκόο από ηε δηνίθεζε. Οη αηζζεηηθέο επηινγέο ηεο δηνίθεζεο

Καηά ηελ εμεηδίθεπζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο κέζα απφ ην

ραξαθηεξηζκφ ζηνλ νπνίν πξνβαίλνπλ ηα φξγαλα ηεο δηνίθεζεο, εθθξάδεηαη κία

αηζζεηηθή ζηάζε, κία αμηνινγηθή θξίζε ησλ νξγάλσλ ζε ζρέζε κε ηελ επηινγή ησλ

αγαζψλ πνπ ζα πξέπεη ηειηθψο λα ζεσξεζνχλ άμηα πξνζηαζίαο542

. Σα ηειεπηαία

ρξφληα ε δηνίθεζε ηείλεη λα δηεπξχλεη ηα αληηθείκελα ηεο πξνζηαζίαο, ηα δε

δηθαζηήξηα απνδέρνληαη κε «λνκηθφ ελζνπζηαζκφ» ηηο επηινγέο ηεο. Οκνίσο ηα

δηθαζηήξηα απνδνθηκάδνπλ ηηο αληίζηξνθεο επηινγέο ηεο δηνίθεζεο, θαζηζηψληαο

ζρεδφλ αδχλαην ηνλ απνραξαθηεξηζκφ.

Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη ηδηνκνξθίεο ηεο ειιεληθήο λνκνινγίαο γηα ηα

πνιηηηζηηθά αγαζά ζπλαληψληαη θαη ζηε λνκνινγία άιισλ ρσξψλ. Ζ ζχλδεζε ηεο

αηζζεηηθήο κε ηε δηνίθεζε σο φξνο λνκηκφηεηαο θάπνησλ δηνηθεηηθψλ παξεκβαηηθψλ

ελεξγεηψλ νδεγεί νξηζκέλνπο ζπγγξαθείο ζηελ άπνςε φηη δηακνξθψλεηαη κία

δηνηθεηηθή αηζζεηηθή543

.

Πεξηπησζηνινγία

542

Ζ γαιιηθή δηνίθεζε πξνρψξεζε δπλακηθά ζε έλα ζχλνιν αηζζεηηθψλ επηινγψλ

απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα. Με δεδνκέλν φηη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο

ζπλεπάγεηαη θαη ηελ πξνζηαζία ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ, ηεο ηέρλεο θαη ηνπ

πνιηηηζκνχ δεκηνχξγεζε κηα λέα θαηεγνξία πξνζηαηεπνκέλσλ αγαζψλ. Ζ λνκνινγία

ηνπ Conseil d'Etat, ζην πλεχκα απηφ ηεο δηνίθεζεο, έθζαζε λα δερζεί φηη ην

αηζζεηηθφ ελδηαθέξνλ δηθαηνινγεί ηελ αλάθιεζε αδεηψλ πνπ δφζεθαλ κε ζθνπφ ηελ

αμηνπνίεζε ηεο πεξηνπζίαο ηνπ Γεκνζίνπ ή ησλ ηδησηψλ. Υαξαθηεξηζηηθά Bι.

Lamarque J., Droit de la protection de la nature et de l’ environnement, LGDJ, Paris

1973, ζ. 101 επ., θαη ππνζεκείσζε 1 ζ. 101 γηα ηηο λνκνινγηαθέο ιχζεηο πνπ δφζεθαλ

ζε δεηήκαηα αηζζεηηθνχ ελδηαθέξνληνο.

543

Bailly M., L'esthétique en droit administratif, thèse, Angers 1982.

255

Τπό ην πξντζρύζαλ θαζεζηώο - Οη εμαηξέζεηο από ηε γεληθή ξύζκηζε ηνπ λ.

5351/1932 - Αληηθάζεηο ηνπ λ. 5351/32 θαη ε ζεκαζία ηνπο

Ζ λνκνινγία πξνρψξεζε κε αθνξκή ην δήηεκα ηνπ δηνηθεηηθνχ ραξαθηεξηζκνχ ζε

ζεκαληηθά βήκαηα ηα νπνία είλαη ζθφπηκν λα ιάβεη ππφςε ηνπ ν εξκελεπηήο.

Άξζξν 9 λ. 5351/1932 - Γηνξζσηηθή θαη contra legem εξκελείαηνπ λόκνπ

Παξά ην γεληθφ ραξαθηεξηζκφ πνπ δίδεην απφ ην λ. 5351/32 (άξζ. 2) γηα ηελ

ηδηφηεηα ηνπ αξραίνπ, ην άξζ. 9 ηνπ ίδηνπ λφκνπ θαίλεηαη φηη εηζήγε εμαίξεζε γηα ηα

αθίλεηα αξραία. χκθσλα κε ην γξάκκα ηνπ άξζξνπ απηνχ, κέζα ζε έλα κήλα απφ ηε

δήισζε ηεο αλεχξεζεο αθηλήηνπ αξραίνπ έπξεπε λα απνθαλζεί ν αξραηνινγηθφο

έθνξνο γηα ην εάλ απηφ ζα πξέπεη λα ζεσξεζεί ή φρη δηαηεξεηέν. Ζ ξχζκηζε απηή

έζεηε ζε ακθηζβήηεζε ηνλ νξηζκφ ηνπ αθηλήηνπ αξραίνπ πνπ δίδεηαη απφ ην λφκν

γεληθά, εθφζνλ απαηηνχζε δηνηθεηηθφ ραξαθηεξηζκφ. Σν δήηεκα πνπ πξνέθπςε

ζπλεπψο ήηαλ ε ζπλέπεηα ηεο δηαηάμεσο απηήο γηα ηε γεληθφηεξε πξνζηαζία ησλ

αθηλήησλ αξραηνηήησλ. Με ηελ ηΔ 2155/79 θάλεθε λα γίλεηαη δεθηφ φηαλ, κέζα ζε

πξνζεζκία ελφο έηνπο απφ ηε δήισζε ηεο επξέζεσο αξραίνπ, ε δηνίθεζε δελ ην

ραξαθηεξίζεη δηαηεξεηέν, νπφηε ν ηδηνθηήηεο κπνξεί λα νηθνδνκήζεη, εθφζνλ αίξεηαη

ην θψιπκα ηεο πξνζεζκίαο ηνπ άξζ. 9544

.

Οκνίσο θαη άιια δηθαζηήξηα, φπσο ην Πνι. Πξση. χξνπ: «Δθ ησλ δηαηάμεσλ

ησλ άξζ. 1,2,3 θαη 9 ζαθψο ζπλάγεηαη φηη επί ησλ ραξαθηεξηδνκέλσλ ππφ ηνπ

Δθφξνπ αξραηνηήησλ σο αξραίσλ κλεκείσλ, θαζηεξνχηαη απνθιεηζηηθή θπξηφηεο ηνπ

θξάηνπο θαη νπδείο ηξίηνο δχλαηαη λα έρεη επ' απηψλ νηνλδήπνηε εκπξάγκαηνλ

δηθαίσκα»545

. Σελ αλάγθε δηνηθεηηθνχ ραξαθηεξηζκνχ γηα ηα αθίλεηα αξραία θαηά ην

άξζξν 9.1 λ. 5351/32 επηζεκαίλεη θαη ε ΠνιΠξΑζ 7.3.1969 (Δηζήγ)546

.

544

. Ζ εξκελεία πνπ δφζεθε ζηε δηάηαμε απηή απφ ηα δηθαζηήξηα είλαη αλακθίβνια

δηάθνξε απφ απηή ζηελ νπνία πξνζέβιεπε ν ηζηνξηθφο λνκνζέηεο. Γελ ππάξρεη

ζπλεπψο θαλέλα πεξηζψξην ηεινινγηθήο εξκελείαο ηεο ξχζκηζεο απηήο. Γηα ηελ

contra legem εξκελεία βι. Ληηδεξόπνπινπ Α., Ζ λνκνινγία σο παξάγσλ δηαπιάζεσο

ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ, χγρξνλνο επηζηήκε θαη ειιεληθή δηθαζηεξηαθή πξαθηηθή,

Θεζζαινλίθε 1932, ζ. 82 επ.

545

Απφθαζε 228/67, ΔιιΓηθ 9, 439.

546

Αξρ. Ν. Κ., 219.

256

Σν ηΔ έθξηλε ηειηθψο φηη ε δηαδηθαζία ηνπ άξζ. 9 αθνξά απνθιεηζηηθά ηελ

απνδεκίσζε ηνπ θπξίνπ ηνπ θηήκαηνο ζην νπνίν βξίζθεηαη ην αξραίν θαη είλαη

άζρεηε κε ηελ πεξίπησζε ραξαθηεξηζκνχ θάπνηνπ ρψξνπ σο αξραίνπ ή κλεκείνπ σο

ηζηνξηθνχ547

, γηα ηελ νπνία ελ πάζε πεξηπηψζεη ηζρχνπλ ηα άξζ. 50 θαη 52 ηνπ λ.

5351548

. Δλδηαθέξνπζεο απνθάζεηο ζρεηηθά κε ην ζέκα απηφ είλαη ε ηΔ 2705/81

ζρεηηθά κε ραξαθηεξηζκφ αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ζηελ πεξηνρή Πεπθάθηα Βφινπ θαη ε

ηΔ 364/82 ζρεηηθά κε ην ραξαθηεξηζκφ σο αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ηνπ γειφθνπ

Σαηάξ Μαγνχια ή Μχηηθα Σπξλάβνπ Λαξίζεο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ην ηΔ

δέρζεθε φηη «ν αξκφδηνο Τπνπξγφο δχλαηαη λα... ραξαθηεξίζε σξηζκέλνλ ρψξνλ σο

αξραηνινγηθφλ... ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνχηνπ ζπλεπαγνκέλνπ κφλνλ ηελ ππνρξέσζηλ

ησλ ηδηνθηεηψλ ησλ αθηλήησλ... φπσο απεπζχλσληαη πξνο ηελ Γηνίθεζηλ, δηα ηελ

ρνξήγεζηλ ζρεηηθήο αδείαο, πξνθεηκέλνπ λα πξνβψζηλ εηο εθηέιεζηλ νηνπδήπνηε επ'

απηψλ έξγνπ... αη δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 9 ηνπ... θσδ. Νφκνπ 5351/32 αθνξνχλ α-

πνθιεηζηηθψο εηο ηελ πεξίπησζηλ απνδεκηψζεσο ηνπ θπξίνπ ηνπ θηήκαηνο ελ ησ

νπνίσ πθίζηαηαη ην αξραίνλ, νπρί δε εηο ηελ άζρεηνλ πεξίπησζηλ ηνπ ραξαθηεξηζκνχ

ρψξνπ ηίλνο σο αξραηνινγηθνχ... δη’ ελ ηζρχνπλ αη δηαηάμεηο ησλ άξζξσλ 50 θαη 52

ηνπ απηνχ σο άλσ λφκνπ...»549

,

Οη απνθάζεηο απηέο απνηεινχλ θιαζηθή πεξίπησζε δηνξζσηηθήο εξκελείαο ηνπ

λφκνπ απφ ην δηθαζηήξην. Παξά ην γξάκκα ηνπ λφκνπ, ην ηΔ, επηδηψθνληαο ηελ

πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ, απνθεχγεη λα εθαξκφζεη ην άξζ. 9, πεξηνξίδνληαο ηε

ρξήζε ηνπ ζε εηδηθέο πεξηπηψζεηο θαη νπζηαζηηθά αδξαλνπνηψληαο ην550

.

547

ηΔ 364/82.

548

ηΔ 2120/63 θαη 2705/81: «ελψ ήζειε θξηζεί φηη ζπληξέρεη πεξίπησζηο πξνζηαζίαο

ησλ αξραίσλ κλεκείσλ θαη δε αζρέησο ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ή κε ηεο πεξηνρήο ελ ή

επηρεηξείηαη ε εθηέιεζηο ησλ έξγσλ σο αξραηνινγηθνχ ρψξνπ».

549

Αλάινγεο απνθάζεηο θαη νη ηΔ 2120/63, 2705/81 θ.ιπ.

550

Ζ κέζνδνο απηή εξκελείαο είλαη γλσζηή απφ ην γεξκαληθφ κνληέιν ηεο πνηνηηθήο

κεξηθήο αθχξσζεο, πνπ επηηξέπεη, ρσξίο ηελ ηππηθή αδξαλνπνίεζε ηνπ λφκνπ, λα ηνλ

απνζηεξεί απφ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ ζην κέηξν πνπ απηφο εθαξκφδεηαη κφλνλ

ζε εηδηθά θαζνξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. Πξφθεηηαη δειαδή γηα ζηέλεκα ηνπ πεδίνπ

εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ. ρεηηθά βι. Favoreux L., Cours Constitutionnelles

Européennes et droits fondamentaux. Economica 1982, Rapport Général Introductif,

ζ. 47.

257

Ζ λνκνινγία απηή, παιαηφηεξε ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο (ηΔ 2120/63),

εθθξάδεη απνθιεηζηηθά κία επηινγή ηνπ δηθαζηή θαη δελ εξκελεχεη ηηο

θαηεπζπληήξηεο ηπρφλ ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο πνπ ελδερνκέλσο αιινηψλνπλ ην

λφεκα ηνπ λφκνπ551

. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη θαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή, δηφηη

επηβεβαηψλεη ηελ άπνςε πνπ ζέιεη ζπρλά ην ζπληαγκαηηθφ λνκνζέηε λα εκπλέεηαη θαη

λα θαζνδεγείηαη ζηηο επηινγέο ηνπ απφ ηελ ήδε ππάξρνπζα λνκνινγία. Μέζα ζην θεί-

κελν ηνπ πληάγκαηνο παγηψλνληαη ελ ηέιεη κε ηνλ ηξφπν απηφ αξρέο θαη ζέζεηο

«γλσζηέο» ζηε ζπγθεθξηκέλε έλλνκε ηάμε. Δμάιινπ θαη κεηά ηε ζπληαγκαηηθή

«πξνζαξκνγή» ζε ηέηνηνπ είδνπο λνκνινγηαθέο ζέζεηο, ε εμέιημε είλαη αζήκαληε ή

αλχπαξθηε552

.

Τπφ ην θαζεζηψο ηνπ ηζρχνληνο λφκνπ 3028/02 δελ θαίλεηαη θαη’αξρήλ λα

ηίζεληαη αλάινγα δεηήκαηα.

Άξζξν 52 λ. 5351/1932

Σν άξζξν απηφ φξηδε φηη νπνηαδήπνηε επηζθεπή ή κεηαζθεπή εθθιεζηψλ ή άιισλ

θαιιηηερληθψλ θαη ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη νηθνδνκεκάησλ παιαηνηέξσλ ηνπ 1830

γίλεηαη κφλν κεηά απφ έγθξηζε ηεο Γηνηθήζεσο. Ζ έλλνηα ηεο κεηαζθεπήο

απαζρφιεζε ην ηΔ553

, ην νπνίν θαη δέρζεθε φηη «ζπληζηά κεηαζθεπή κλεκείνπ ή

νηθνδνκήκαηνο ε εθ ηνχηνπ απφζπαζε πξνζεξηεκέλνπ ή εληνηρηζκέλνπ ζ' απηφ

ζηνηρείνπ, φπσο αξρηηεθηνληθνχ γιππηνχ, θαη φηαλ αθφκε ηνχην ζπκβαίλεη

551

H ζηάζε απηή ηεο λνκνινγίαο δελ είλαη θαζφινπ απηνλφεηε. Ζ απζηεξά

γξακκαηηθή εξκελεία ηνπ άξζ. 9 δελ θαλεξψλεη πξνδηάζεζε ηνπ ηζηνξηθνχ λνκνζέηε

αλάινγε κε απηή πνπ «δηάβαζε» αξγφηεξα ν δηθαζηήο. Υαξαθηεξηζηηθά έιεγε o

Latournerie M., ζην άξζξν «Les méthodes juridictionnelles du Conseil d' Etat» ζην

ζπιινγηθφ έξγν «Livre Jubilaire du Conseil d' Etat», αλσηέξσ, ζ. 253 θαη ζεκ. 291,

φηη «Βαζηθφο θαλφλαο είλαη ε εθαξκνγή ηνπ γξάκκαηνο ηνπ λφκνπ» θαη πξνζζέηεη

ακέζσο, «πάλησο ν θαίξηνο απηφο θαλφλαο κεηξηάδεηαη ζπρλά...».

552

Κιαζηθφ παξάδεηγκα ε θαζηέξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πξνεγνπκέλεο αθξνάζεσο

ηνπ άξζ. 20.2 .

553

ηΔ 669/90 (ε ππφζεζε αθνξά δχν παιαηνρξηζηηαληθά γιππηά, ηα νπνία

αθαηξέζεθαλ απφ ηνλ Ηεξφ Ναφ Αγίνπ Γεσξγίνπ Υαιαλδξίνπ θαη κεηαθέξζεθαλ ζην

Αεηνπνχιεην Ίδξπκα). Μεηαζθεπή κλεκείνπ, φπσο είδακε, ζπληζηά θαη ε απφζπαζε

πξνζεξηεκέλνπ ή εληνηρηζκέλνπ ζ' απηφ ζηνηρείνπ, αθφκε θαη αλ πξφθεηηαη ην ελ

ιφγσ ζηνηρείν λα εθηεζεί ζε κνπζείν. πλεπψο, γηα φιεο ηηο αλσηέξσ πεξηπηψζεηο,

απαηηείηαη άδεηα θαηά ην άξζ. 52 ηνπ λ. 5351/32, κε ηελ πξνβιεπφκελε ζε απηφ

δηαδηθαζία.

258

πξνθεηκέλνπ ην ελ ιφγσ ζηνηρείν λα εθηεζεί ζε κνπζείν, ή λα παξακείλεη εληφο απηνχ

γηα αφξηζην ρξφλν».

Γηα λα ιεηηνπξγήζεη φκσο ε δηάηαμε απηή, έπξεπε πξνεγνπκέλσο λα πξνεγεζεί

δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο ησλ νηθνδνκεκάησλ θαη κλεκείσλ πνπ ππάγνληαη ζηε

ξχζκηζε ηεο (άξζ. 52 παξ. 4).

Ζ δηαθνξά κεηαμχ ηεο ξπζκίζεσο ησλ άξζ. 50 θαη 52 ηνπ λφκνπ απηνχ δελ ήηαλ

απηνλφεηε. χκθσλα κε ην γξάκκα ηνπ, ην άξζ. 50 αθνξνχζε εξγαζίεο δφκεζεο ζηνλ

πεξηβάιινληα ρψξν αξραίνπ (άξζ. 2 ηνπ ίδηνπ λφκνπ) αλεμαξηήησο δηνηθεηηθνχ

ραξαθηεξηζκνχ, θαζψο θαη εξγαζίεο ζε αθίλεην αξραία554

. Αληίζεηα, ην άξζ. 52

αθνξνχζε εξγαζίεο επί ηνπ ηζηνξηθνχ κλεκείνπ θ.ιπ.

Ζ λνκνινγία θάλεθε λα αθνινπζεί ηε δηάθξηζε απηή, αξρηθά κε ηελ ηΔ

1943/71, κέλνληαο πηζηή ζην γξάκκα ηνπ λφκνπ. Ζ λεψηεξε λνκνινγία φκσο δελ

θάλεη δηάθξηζε θαη αληηκεησπίδεη ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν εληαία κε ην θχξην

θηίζκα555

. Ο ραξαθηεξηζκφο αθνξά ινηπφλ φρη κφλν ην ζπγθεθξηκέλν θηίζκα, αιιά

θαη ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν, ηνλ αλαγθαίν γηα ηελ πξνβνιή, ηελ εμππεξέηεζε θαη ηελ

πξνζπέιαζε ζε απηφ. Δπηηπγράλεηαη έηζη ηφζν ε δηεχξπλζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

ζπγθεθξηκέλνπ αξραίνπ, φζν θαη ε γεληθφηεξε αηζζεηηθή ηνπ ρψξνπ.

Βιέπνπκε ζπλεπψο φηη ε νξνινγηθή ξεπζηφηεηα θαζηζηά αδηθαηνιφγεηε ίζσο ηε

δηάθξηζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ άξζ. 50 θαη 52. Σν δεηνχκελν φκσο παξακέλεη:

ρξεηάδεηαη ηειηθψο ή φρη ν δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο γηα ηελ επίηεπμε ηεο πξν-

ζηαζίαο;

Με αθνξκή ηελ ακθηζβήηεζε ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο

ηδηνθηεζίαο πνπ ζεζπίδνληαη απφ ην άξζ. 52, θξίζεθε αξρηθά απφ ην ηΔ φηη ν

554

ρεηηθά θαη ε πξφζθαηε ηΔ 3231/90, ζρεηηθή κε ηνλ έιεγρν ηεο αηηηνινγίαο

απφθαζεο ηνπ ΤΠΠΟ πνπ δελ έθαλε δεθηφ αίηεκα λα ρνξεγεζεί άδεηα αλεγέξζεσο

δέθα κνλνφξνθσλ νηθνδνκψλ ζε αθίλεην πνπ βξίζθεηαη ζηελ Αθξφπνιε ηεο Θάζνπ.

Ζ αηηηνινγία θξίζεθε λφκηκε, αθνχ βεβαίσλε φηη φλησο πθίζηαληαη ηα

θαηνλνκαδφκελα αξραία θαη θξίλεηαη φηη πξνδήισο βιάπηνληαη απφ ηηο νηθνδνκηθέο

εξγαζίεο. Αθφκε ε ηΔ 3402/89, ζρεηηθά κε αλάθιεζε άδεηαο αλεγέξζεσο

μελνδνρείνπ ζε αξραηνινγηθφ ρψξν. Αλ θαη ε αλάθιεζε δελ επηηξέπεηαη γηα

δηαθνξεηηθή εθηίκεζε ησλ πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ, είλαη δπλαηφ λα αλαθιεζεί άδεηα

νηθνδνκηθψλ εξγαζηψλ γηα ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, φπσο ε πξνζηαζία ησλ

αξραηνηήησλ (θαη ηΔ 1974/74, 1317/76, 1061/82, 532/84 θ.ιπ.).

555

ηΔ 2121/75, 3348/77, 2401/78, 47, 1364/81 θ.ιπ.

259

ραξαθηεξηζκφο ρψξνπ σο αξραηνινγηθνχ δελ αληίθεηηαη ζηε ζρεηηθή κε ηελ

πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο δηάηαμε ηνπ άξζ. 17 . Έγηλε κάιηζηα δεθηφ φηη νη

πεξηνξηζκνί ηνπ λφκνπ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ πθίζηαληαη αζρέησο ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ ή κε ηεο πεξηνρήο φπνπ πξφθεηηαη λα γίλνπλ εξγαζίεο σο αξ-

ραηνινγηθνχ ρψξνπ556, 557

.

Με ηελ ηΔ 3465/80558

έγηλε εμάιινπ δεθηφ φηη, ζχκθσλα κε ηα άξζ. 2, 50 θαη

52 ηνπ λ. 5351/32, ηα έξγα αξρηηεθηνληθήο θαη νπνηαζδήπνηε ηέρλεο, θηλεηά θαη

αθίλεηα, πνπ θαηάγνληαη απφ ηνπο αξραηνηάηνπο ρξφλνπο θαη ηελ αξραηνηάηε επνρή

ηνπ ρξηζηηαληζκνχ θαη ηνπ κεζαίσλα έρνπλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ αξραίνπ απεπζείαο απφ

ην λφκν, ρσξίο αλάγθε λα ραξαθηεξηζζνχλ559

.

Δίλαη θαλεξή θαη εδψ ε δηνξζσηηθή επέκβαζε ηεο λνκνινγίαο. Πξφθεηηαη

αλακθηζβήηεηα γηα contra legem εξκελεία, έζησ θαη αλ έηζη εμππεξεηείηαη θαιχηεξα

ν ζθνπφο ηνπ λφκνπ, φπσο γίλεηαη αληηιεπηφο ζηε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε απφ ην

δηθαζηή. Καη ζηελ πεξίπησζε απηή ην δηθαζηήξην δελ θαίλεηαη λα δεζκεχεηαη απφ ην

γξάκκα ηνπ λφκνπ. Ζ εξκελεία βέβαηα δίδεηαη ζην πιαίζην ηνπ πληάγκαηνο ηνπ

1975. Υσξίο λα θάλεη ξεηή αλαθνξά ζηελ αληηζπληαγκαηηθφηεηα ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ, ην δηθαζηήξην πξνβαίλεη ζε ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ηνπ

λφκνπ.

Ο λ. 1469/1950 «Πεξί πξνζηαζίαο εηδηθήο θαηεγνξίαο νηθνδνκεκάησλ θαη έξγσλ

ηέρλεο κεηαγελεζηέξσλ ηνπ 1830»

Απζεληηθέο πεξηπηώζεηο δηνηθεηηθνύ ραξαθηεξηζκνύ

556

ηΔ 2232/70, 2386/71, 364/82 θ.ιπ.

557

ηΔ 1322/61, 140/63, 1372/71, 2705/81 θ.ιπ.

558

NνB 30, ζ. 1173.

559

Βι. αθφκε ηΔ 2176/81.

260

χκθσλα κε ην άξζ. 1 ηνπ λ. 1469/50 (φπσο δηακνξθψζεθε κεηά ην π.δ.

161/1984), ππήρζεζαλ ζηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 52 ηνπ λ. 5351/1932: Α. ε αλέγεξζε

νηθνδνκεκάησλ ζε ηφπνπο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ηδηαηηέξνπ θπζηθνχ θάιινπο

(εμαηξνπκέλσλ ησλ ηζηνξηθψλ θαη αξραηνινγηθψλ) θαζψο θαη ε επηζθεπή, κεηαζθεπή,

θαη νπνηαδήπνηε εζσηεξηθή ή εμσηεξηθή δηαξξχζκηζή ηνπο θαη Β. ε εθηέιεζε έξγσλ

ζπληεξήζεσο νηθνδνκεκάησλ ε κλεκείσλ κεηαγελεζηέξσλ ηνπ 1830 πνπ

ραξαθηεξίδνληαη σο έξγα ηέρλεο θαη έρνπλ αλάγθε εηδηθήο πξνζηαζίαο.

Πξνυπφζεζε γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ απηνχ ήηαλ ν ραξαθηεξηζκφο (άξζ. 1

παξ. 2 ηνπ ίδηνπ λφκνπ) απφ ηε δηνίθεζε. Ο ραξαθηεξηζκφο έπξεπε, εθφζνλ επηβάιιεη

πεξηνξηζκνχο ζην δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο, λα αηηηνινγείηαη πιήξσο, κε παξάζεζε

ησλ ιφγσλ νη νπνίνη επηβάιινπλ ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηε ιήςε ηνπ

κέηξνπ απηνχ560

. Ζ αηηηνινγία απηή κπνξνχζε θαη’ αξρήλ λα πξνθχπηεη θαη απφ ηα

ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ. Ζ ηερληθή θξίζε ηεο Γηνηθήζεσο δηέθεπγε ηνλ αθπξσηηθφ

έιεγρν561

.

Ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε αηηηνινγίαο πξάμεσο ραξαθηεξηζκνχ θηηξίνπ

είλαη απηή ηεο ηΔ 3898/82 ζρεηηθά κε δηαηεξεηέν θηίξην ζηελ Καηεξίλε. Σν ηΔ

απνδέρζεθε σο λφκηκε ηελ αηηηνινγία ηεο δηνίθεζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θηίξην

απηφ έπξεπε λα θεξπρζεί δηαηεξεηέν θαη ρξήδνλ πξνζηαζίαο, δηφηη είλαη ην κφλν πνπ

έρεη απνκείλεη ζηελ Καηεξίλε, ε νπνία, κε ηελ θαηαζηξνθή φισλ ζρεδφλ ησλ παξα-

δνζηαθψλ ηεο θηηζκάησλ έρεη γίλεη κηα απξφζσπε πφιε, ρσξίο θαλέλα άιιν ζεκείν

αλαθνξάο ζην παξειζφλ ηεο. Αλάινγε είλαη θαη ε ηΔ 730/82, ε νπνία έθξηλε σο κε

λφκηκε ηελ αλάθιεζε ραξαθηεξηζκνχ ηξηψλ δηαηεξεηέσλ θηηξίσλ ζηα Δμάξρεηα, κε

ηελ αηηηνινγία φηη απηά έπξεπε λα απαιινηξησζνχλ γηα δεκφζηα σθέιεηα θαη ζηε

ζέζε ηνπο λα γίλεη ζρνιείν. Ζ αηηηνινγία απηή θξίζεθε παξάλνκε κε βάζε ην άξζ. 24

., ην νπνίν θαζηεξψλεη απμεκέλε πξνζηαζία ηνπ ελαπνκείλαληνο ζηε ρψξα

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο562

. Ζ λνκνινγία απηή, φπσο θαη ν φξνο «ελαπνκείλαλ

560

ηΔ 1632/71, ζρεηηθά κε έλα απφ ηα ειάρηζηα ελαπνκείλαληα δείγκαηα ηνπηθήο

αξρηηεθηνληθήο ζηελ Άξηα, γηα ην νπνίν θξίζεθε φηη ε αηηηνινγία απηή είλαη λφκηκε.

Οκνίσο θαη ζε άιιεο πεξηπηψζεηο, 532/84 (δηαηεξεηέν ζην Παιαηφ Φάιεξν Αηηηθήο),

3044/84 (δηαηεξεηέν αθίλεην ζηελ Πάηξα) θ.ιπ.

561

ηΔ 532/84.

562

Ζ έλλνηα ηνπ «ελαπνκείλαληνο πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο» ελέρεη έλα θξηηήξην

αλαινγηθφηεηαο ζηελ νπζηαζηηθή εθηίκεζε ηνπ δηνηθεηηθνχ δηθαζηή. Χο αξρή ηεο

261

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ», εθθξάδεη ηελ αγσλία ηνπ δηθαζηή λα ππεξαζπίζεη

«αλππεξάζπηζηα» απφ ηε δηνίθεζε αγαζά, κε κνλαδηθφ φπιν ηελ εξκελεία ηνπ άξζ.

24 .

Ο λ. 1469/50 (άξζ. 3), πξνέβιεπε αθφκε φηη ρξεηάδεηαη έγθξηζε ηεο Γηνηθήζεο

πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ ελέξγεηεο ζπληεξήζεσο, κεηαβηβάζεσο ή νπνηαδήπνηε αιιαγή

ηεο θαηαζηάζεσο έξγσλ (θηλεηψλ θαη αθηλήησλ) δσγξαθηθήο, γιππηηθήο,

αξρηηεθηνληθήο, πξνεγκέλεο βηνηερλίαο θαη αμηφινγεο ιατθήο ηέρλεο, πνπ ρξήδνπλ

εηδηθήο πξνζηαζίαο. Πξνυπφζεζε ηεο πξνζηαζίαο απηήο εήηαλ θαη πάιη ν

ραξαθηεξηζκφο κε πξάμε ηεο Γηνηθήζεσο.

Σέινο, πξνεβιέπεην563

φηη πξνζηαηεχνληαη θαηά ην άξζ. 52 ηνπ λ. 5351/32 θαη

θηίζκαηα πνπ έρνπλ ηζηνξηθή ζπνπδαηφηεηα, λεψηεξα ηνπ έηνπο 1830, θαζψο θαη νη

ηζηνξηθνί ηφπνη. Πξνυπφζεζε ηεο πξνζηαζίαο απηήο ήηαλ θπζηθά ν ραξαθηεξηζκφο

ησλ θηηζκάησλ θαη ηφπσλ σο ηζηνξηθψλ κε πξάμε ηεο Γηνηθήζεσο. Δηδηθά κάιηζηα

γηα ηνπο ηζηνξηθνχο ηφπνπο είραλ εθαξκνγή θαη νη δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 50 λ.

5351/32564

.

δηνηθεηηθήο δξάζεο ε αλαινγηθφηεηα ελφο κέηξνπ απνδίδεη ηελ εχινγε ζπλάθεηα

απηνχ ηνπ κέηξνπ πξνο ηνλ επηδησθφκελν ζθνπφ. Γηα κηα ελδηαθέξνπζα αλάιπζε ηεο

αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο ζηελ αηηηνινγία ηεο δηνηθεηηθήο πξάμεο βι. Κηηζηάθε .,

Ζ λνκνινγηαθή πνιηηηθή ηνπ νξζνινγηζκνχ ηεο δηνηθεηηθήο δξάζεο, Γ.Γίθε 1991, ζ.

295 en. θαη ηδίσο ζ. 301 επ. Γεληθά γηα ηελ έλλνηα ηεο αλαινγηθφηεηαο βι. αληί

άιισλ, Κνληόγησξγα - Θενραξνπνύινπ Γ., Ζ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ζην

εζσηεξηθφ Γεκφζην Γίθαην, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 1989.

563

Άξζ. 5 ηνπ λ. 1469/50.

564

ηΔ 1017, 1943/71, 674/76 θ.ιπ. Βι. ελδεηθηηθά θαη ηελ πιένλ πξφζθαηε ηΔ

3146/1998 γηα ηε λήζν Μχθνλν πνπ ραξαθηεξίζζεθε σο ηφπνο θπζηθνχ θάιινπο

δπλάκεη ησλ δηαηάμεσλ ηνπλ. 1469/1950 αιιά ην ηΔ πξνρψξεζε ζε ζχκθσλε κε ην

άξζ. 24 εξκελεία ηεο δηάηαμεο ηδηαίηεξνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηνλ ηξφπν πνπ

ζπληίζεηαη ε πξνζηαζία ηεο θχζεο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ρψξνπ σο

φιν, θξίλνληαο φηη:

«7. Δπεηδή ην άξζξνλ 24 ηνπ πληάγκαηνο ην κελ επηβάιιεη εηο ην Κξάηνο ηελ

ππνρξέσζηλ πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, ην δε

επηηάζζεη ηελ ππ' απηνχ ρσξνηαμηθήλ νξγάλσζηλ ηεο Υψξαο εηο ηξφπνλ ψζηε λα κε

λνείηαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο άλεπ ρσξνηαμίαο θαη αληηζηξφθσο. Μέξνο ηνπ

θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, θαη δε εππαζέο, είλαη ηα νηθνζπζηήκαηα ησλ αθηψλ ησλ

κηθξψλ λήζσλ, ηα νπνία δένλ, ελ ηε ελλνία ηεο αλσηέξσ ζπληαγκαηηθήο επηηαγήο, λα

ηεινχλ ππφ ηδηαίηεξνλ θαζεζηψο επίαο δηαρεηξίζεσο θαη αλαπηχμεσο, ήηηο θαη κφλνλ

ηπγράλεη βηψζηκνο, πξνυπνζέηνλ πξνερφλησο ηελ θαηάξηηζηλ εηδηθψλ ρσξνηαμηθψλ

ζρεδίσλ ηα νπνία δένλ λα πεξηιακβάλνπλ θαη ηαο ηερληθάο επεκβάζεηο αη νπνίαη

επεξεάδνπλ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ν πξνγξακκαηηζκφο ησλ νπνίσλ δένλ λα

262

Δηδηθά γηα ηηο πεξηπηψζεηο απηέο πξνεγείην γλψκε ηνπ ΤΠΔΥΧΓΔ, πνπ

δηαηππψλεηαη κέζα ζε πξνζεζκία ελφο κελφο απφ ηελ ππνβνιή ζρεηηθνχ

εξσηήκαηνο565

. Αλ ε πξνζεζκία απηή παξήξρεην άπξαθηε, ε απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ

ζηεξίδεηαη εηο πιήξσο ηεθκεξησκέλελ κειέηελ ιακβάλνπζαλ ππ' φςηλ αθ' ελφο κελ ην

δεκφζηνλ ζπκθέξνλ ην νπνίνλ ηαο επηβάιιεη, αθ' εηέξνπ δε ηαο αξράο πξνζηαζίαο

ησλ παξαθηίσλ θαη ζαιαζζίσλ νηθνζπζηεκάησλ ηα νπνία επεξεάδνληαη εμ απηψλ,

ήηνη, ηαο αξράο ηεο δηαθπιάμεσο ηνπ αλαγθαίνπ θπζηθνχ θεθαιαίνπ, ηεο απνθπγήο

βιάβεο ηνπ ηπρφλ ππάξρνληνο πνιηηηζηηθνχ θεθαιαίνπ [δει. αξραηφηεηεο], ηνπ

ζεβαζκνχ ηεο γεσκνξθνινγίαο θαη ηνπ θπζηθνχ αλαγιχθνπ ησλ αθηψλ θαη ηεο

κηθξνηέξαο δπλαηήο δηαηαξξάμεσο ησλ νηθείσλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ηεο

πδξνδπλακηθήο ησλ αθηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ηνπ ζεβαζκνχ ηνπ αηζζεηηθνχ

θάιινπο απηψλ, ην νπνίνλ απνηειεί πνιχηηκνλ νπηηθφλ πφξνλ. Καηά ηαχηα, πάζα

θαηαζθεπή ή εγθαηάζηαζηο εηο ηαο αθηάο, κφληκνο ή πξνζσξηλή, γελνκέλε ππφ ηαο

αλσηέξσ πξνυπνζέζεηο, ζπγρσξείηαη κφλνλ δηά ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο,

δεφλησο ηεθκεξησκέλνπ, θαη νπδέπνηε ράξηλ ηδησηηθψλ ζπκθεξφλησλ…….

…..Δπεηδή, ππφ ηα δεδνκέλα ηαχηα, ελ φςεη δε θαη ηνπ φηη ε πεξηνρή ηεο επηκάρνπ

εγθαηαζηάζεσο απνηειεί ηφπνλ αξραηνινγηθνχ ελδηαθέξνληνο σο πξνθχπηεη εθ ηνπ

ππ' αξηζ. 1546/23.3.1995 εγγξάθνπ ηεο ΚΑ Δθνξίαο Πξντζηνξηθψλ Αξραηνηήησλ

θαηά ην νπνίνλ εηο ηελ παξαιίαλ Υνπιάθηα έρνπλ εληνπηζζή θξνθαινιαηχπεο

σξηζκέλεο ησλ νπνίσλ απνηεινχλ επεμεξγαζκέλα αξραία ιίζηλα εξγαιεία ησλ νπνίσλ

απνγνξεχεηαη ε πεξηζπιινγή, αη πξνζβαιιφκελαη πξάμεηο, δηά ησλ νπνίσλ εγθξίλεηαη

ε εγθαηάζηαζηο ηεο κλεζζείζεο ηερληθήο θαηαζθεπήο, ζπλεπαγνκέλεο ηελ αιινίσζηλ

ηεο ηδηαηηέξνπ θάιινπο αθηνγξακκήο ησλ Υνπιαθίσλ θαη δηαηάξξαμηλ ηεο

πδξνδπλακηθήο ηνπ ζαιαζζίνπ νηθνζπζηήκαηνο, εηο ηελ νπνίαλ νθείιεηαη ε

ζπζζψξεπζηο ησλ θξνθαινιαηππψλ, σο εθ ηνχηνπ, κε ζπκβαηήο πξνο ην ηδηαίηεξνλ

λνκηθφλ θαζεζηψο θαη ην δηαθπιαθηένλ, αηζζεηηθφλ, θπζηθφλ θαη πνιηηηζηηθφλ

θεθάιαηνλ ηεο πεξηνρήο, θαη ρσξίο λα ζπληξέρεη ιφγνο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, είλαη

αθπξσηέαη σο εθδνζείζαη θαηά παξάβαζηλ ησλ πεξί πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο

δηαηάμεσλ ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο θαηά ηνλ βαζίκσο πξνβαιιφκελνλ ιφγνλ

αθπξψζεσο, παξειθνχζεο νχησ, σο αιπζηηεινχο, ηεο εξεχλεο ησλ ινηπψλ

πξνβαιινκέλσλ δηά ησλ ππφ θξίζηλ αηηήζεσλ ιφγσλ αθπξψζεσο».

565

Άξζ. 5 λ. 1469/50 ζε ζπλδπαζκφ κε ην άξζ. 2 ηνπ π.δ. 161/1984 θαη θαηά ηελ ηΔ

416/1991 απφ ηνλ «εκθαλή ζθνπφ» ησλ δηαηάμεσλ. Γηα ηελ αθνινπζεηέα δηαδηθαζία

βι. θαη ηελ ηΔ 1055/1998 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«5. Δπεηδή, απφ ηνλ ζπλδπαζκφ ησλ δηαηάμεσλ απηψλ ζπλάγεηαη φηη

πξνθεηκέλνπ ε Δπηηξνπή Πνιενδνκηθνχ θαη Αξρηηεθηνληθνχ Διέγρνπ (ΔΠΑΔ) - φπσο

κεηνλνκάζζεθε, θαηά ην άξζξν 3 παξ. 3 ηνπ ΓΟΚ ηνπ 1985, ε ΔΔΑΔ, - λα παξάζρεη

ηελ ζχκθσλε γλψκε ηεο επί αηηήκαηνο αλεγέξζεσο νηθνδνκήο ζε ηφπν

ραξαθηεξηζζέληα σο ηδηαηηέξνπ θπζηθνχ θάιινπο, νθείιεη λα εμεηάδεη επηζηακέλσο

θαηά πφζνλ ε ζπγθεθξηκέλε απηή νηθνδνκή ελαξκνλίδεηαη απφ θάζε άπνςε πξνο ην

πξνζηαηεπφκελν ηνπίν θαη λα απνθαίλεηαη γηα ην ζέκα απηφ κε εηδηθή θαη

εκπεξηζηαησκέλε αηηηνινγία, αλαθέξνληαο θαη αμηνινγψληαο ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία

(βι. .Δ. 2412/1990, 2097/1991). Γηα ην ζθνπφ απηφ επηβάιιεηαη ε ππνβνιή

αηηηνινγεκέλεο εθζέζεσο ηνπ κειεηεηή κεραληθνχ, ε νπνία ζα πξέπεη λα πεξηέρεη ηα

απαξαίηεηα ζηνηρεία φζνλ αθνξά ηελ αηζζεηηθή εκθάληζε ηνπ θηηξίνπ θαη ηελ θαηά

ηα αλσηέξσ ελαξκφληζή ηνπ, ψζηε βάζεη απηψλ νη αξκφδηεο αξρέο λα κπνξνχλ λα

263

Πνιηηηζκνχ πεξί ραξαθηεξηζκνχ ηζηνξηθνχ ηφπνπ ή θηίζκαηνο εθδίδεην ρσξίο ηε

γλψκε απηή. Σν ηΔ έθξηλε φηη ε πξνεγνχκελε γλψκε ηνπ Τπνπξγνχ ΠΔΥΧΓΔ

απνηειεί νπζηψδε ηχπν566

.

Μπνξνχκε ινηπφλ λα ζπλνςίζνπκε φηη κε ην λφκν απηφ πξνζηαηεχνληαλ, αθνχ

ραξαθηεξηζζνχλ απφ ηε δηνίθεζε, ηα εμήο πνιηηηζηηθά αγαζά:

1. Σφπνη ηδηαηηέξνπ θπζηθνχ θάιινπο (πξνζηαζία άξζ. 50 λ. 5351/32)567

2. Οηθνδνκήκαηα, κλεκεία ή θηίζκαηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο έξγα ηέρλεο

κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830 (άξζ. 50 λ. 5351/32)568

.

3. Έξγα δσγξαθηθήο, γιππηηθήο, αξρηηεθηνληθήο, πξνεγκέλεο βηνηερλίαο ή

αμηφινγεο ιατθήο ηέρλεο κεηαγελέζηεξα ηνπ 1830 (άξζ. 3 λ. 1469/50).

4. Ηζηνξηθά θηίζκαηα λεψηεξα ηνπ 1830 (άξζ. 50 λ. 5351/32) θαη

5. Ηζηνξηθνί ηφπνη (άξζ. 50 θαη 52 λ. 5351/32).

ειέγρνπλ θαη λα απνθαίλνληαη θαηά πφζν ην ππφ αλέγεξζε θηίξην πιεξνί ηηο αλσηέξσ

λφκηκεο πξνυπνζέζεηο πξνθεηκέλνπ λα ρνξεγεζεί ε ζρεηηθή νηθνδνκηθή άδεηα (βι.

.Δ. 2097/1991)».

566

ηΔ 4302/87 θαη ηδίσο ηΔ 416/1991 ζρεηηθά κε ην θηίξην Αγγειφπνπινπ.

567

Δλδηαθέξνπζα πεξίπησζε ραξαθηεξηζκνχ ηφπνπ σο ηδηαηηέξνπ θπζηθνχ θάιινπο

είλαη απηή ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ (49 ζηξέκκαηα) ηεο έπαπιεο Καδνχιε ζηελ

Κεθηζηά.

568

ρεηηθά ε ηΔ 2998/1998 πνπ αθνξνχζε ειαηνηξηβείν ζηελ Καξδακχιε

Μεζζελίαο

« 5. Δπεηδή, θαηά ηνλ λφκν 1469/1950 (ΦΔΚ 169 Α') δχλαληαη λα ππαρζνχλ ζην

εηδηθφ θαζεζηψο πξνζηαζίαο ηνπ Ν. 5351/1932 πεξί αξραηνηήησλ, δχν θαηεγνξίεο

θηηζκάησλ κεηαγελεζηέξσλ ηνπ 1830, αθ' ελφο κελ, φζα ραξαθηεξίδνληαη σο "έξγα

ηέρλεο ρξήδνληα εηδηθήο πξνζηαζίαο" (άξζξν 1), αθ' εηέξνπ δε, φζα έρνπλ "ηζηνξηθήλ

ζπνπδαηφηεηα" (άξζξν 5). ηελ ηειεπηαία απηή θαηεγνξία ηνπ άξζξνπ 5 ηνπ Ν.

1469/1950, ζηελ νπνία ππάγνληαη θαη ηζηνξηθνί ηφπνη, κπνξεί λα ππαρζνχλ θαη

νηθνδνκήκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ ζπνπδαηφηεηα γηά ηελ ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο,

ζηα νηθνδνκήκαηα, φκσο, απηά πξέπεη λα ζπληξέρεη θαη ε πξνυπφζεζε ηεο ηδηαίηεξεο

θαιιηηερληθήο αμίαο ηνπ έξγνπ (πξβι. ηΔ 6478/1995)».

264

Ζ νξζή εξκελεία ηνπ άξζξνπ 5 ηνπ λ. 1469/50 θαη ε πξνζηαζία ίσλ ηζηνξηθώλ

κλεκείσλ

Ζ λνκνινγία πξνζέζεζε κε ηε ζεηξά ηεο κία αθφκα θαηεγνξία πξνζηαηεπνκέλσλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, απηή ηνπ εζσηεξηθνχ ρψξνπ, ηεο δηαθφζκεζήο ηνπ, αιιά θαη

ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ βξίζθνληαη κέζα ζηνλ πξνζηαηεπφκελν ρψξν. Δηδηθφηεξα, κε

αθνξκή ην θαξκαθείν Παζραιίλνπ ζηελ Κέξθπξα πνπ θξίζεθε δηαηεξεηέν κλεκείν

κε νιφθιεξε ηελ εζσηεξηθή ηνπ δηαθφζκεζε θαζψο θαη κε ηα αληηθείκελα πνπ

βξέζεθαλ ζην εζσηεξηθφ ηνπ, ην ηΔ έθξηλε569

φηη : «Καηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 5

ηνπ λ. 1469/50, εξκελεπνκέλνπ ελφςεη θαη ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ πληάγκαηνο (άξζ.

24), ν ραξαθηεξηζκφο ελφο νηθνδνκήκαηνο σο ηζηνξηθνχ, είλαη δπλαηφ λα αθνξά φρη

κφλν ην θηίξην θαζ' εαπηφ, αιιά θαη ηνλ εζσηεξηθφ ηνπ ρψξν σο εληαίν ζχλνιν πνπ

πεξηιακβάλεη ηελ επίπισζε θαη γεληθψο ηα θηλεηά πξάγκαηα πνπ βξίζθνληαη ζην

ρψξν απηφ θαη ζπλδένληαη κε νξηζκέλε ρξήζε ηνπ, αδηαθφξσο αλ ηα ίδηα απηνηειψο

θξηλφκελα έρνπλ ηζηνξηθή αμία ή φρη, εθφζνλ ν ρψξνο απηφο ζπλδέεηαη κε ηελ

πνιηηηθή ή θνηλσληθή ηζηνξία ηνπ λεσηέξνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ή νξηζκέλεο πεξηνρήο

θαη ε δηαηήξεζή ηνπ ζπκβάιιεη ζηε δηαθχιαμε ηεο ηζηνξηθήο κλήκεο»570

.

Ζ λνκνινγία απηή πξνρψξεζε, κε αθνξκή λέα αίηεζε αθπξψζεσο γηα ην ίδην

θαξκαθείν ζηελ Κέξθπξα. Με ηε λεψηεξε απφθαζε θξίζεθε φηη ην άξζ. 5 ηνπ λ.

1469/50 παξαπέκπεη ζηηο δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 52 ηνπ λ. 5351/32, πνπ αλαθέξνληαη,

κεηαμχ άιισλ, ζηα ηζηνξηθά γεληθψο κλεκεία, φιεο δε νη δηαηάμεηο απηέο πξέπεη λα

εξκελεχνληαη ζπλδπαζκέλα θαη ελφςεη ησλ ξπζκίζεσλ ηνπ άξζ. 24 . θαζψο θαη «ηεο

ελλνίαο ηνπ ηζηνξηθνχ κλεκείνπ, ε νπνία σο γεληθή δελ αλαθέξεηαη κφλν ζε αθίλεηα

αιιά θαη ζε θηλεηά πξάγκαηα»571

.

Αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη ζηε ζέζε απηή δηαηππψζεθε κεηνςεθία, ε νπνία ζηάζεθε

ζην γξάκκα ηνπ λφκνπ θαη δέρζεθε φηη ην άξζ. 5 ηνπ λ. 1469/50 ζεζπίδεη πξνζηαζία

θηηξίσλ θαη ηφπσλ. Χο ηφπνη δε, θαηά ηελ έλλνηα ηεο δηαηάμεσο απηήο, λννχληαη

κφλνλ νη ππαίζξηνη ρψξνη. Ζ άπνςε ηεο κεηνςεθίαο θαίλεηαη εχινγε θαη ζχκθσλε

569

ηΔ 1599/87 (θαξκαθείν ζηελ Κέξθπξα νδνχ Μαληδάξνπ θαη Θενηφθε).

570

Σν ίδην δήηεκα αληηκεηψπηζε θαη ε γαιιηθή λνκνινγία, γηα λα θαηαιήμεη φηη ηα

θηλεηά πνπ ζπλδένληαη σο ζπζηαηηθά κε ηα αθίλεηα πξνζηαηεχνληαη φπσο θαη ηα

αθίλεηα, C.Cass. civ. 19.3.1963, Gaz.Pal. 1963, 2, 198.

571

ηΔ 2801/1991. Βι. θαη ηΔ 2800/1991.

265

θαη κε ην πλεχκα ηνπ ηζηνξηθνχ λνκνζέηε, ν νπνίνο δελ δηαλνήζεθε πξνθαλψο λα

πξνζηαηεχζεη θηλεηά πξάγκαηα θαη κάιηζηα ελ έηεη 1950. Ζ εξκελεία πνπ δφζεθε

απφ ηελ Οινκέιεηα ηνπ ηΔ είλαη πξνθαλψο contra legem, αιιά ζχκθσλε κε ην

χληαγκα572

. πσο δέρζεθε ε ηΔ 2801/91 εξκελεχνληαο ηελ αηηηνινγία ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ, ην θαξκαθείν θξίζεθε άμην πξνζηαζίαο γηα ιφγνπο αλαγφκελνπο

ζηελ ηζηνξηθή ζεκαζία ηνπ θαη πξέπεη λα ζεσξεζεί φηη ε πξνζβαιινκέλε πξάμε

ραξαθηεξηζκνχ, νξζψο εξκελεπνκέλε, ην θήξπμε σο ηζηνξηθφ κλεκείν, βάζεη ηνπ

άξζ. 5 λ. 1469/50.

Δίλαη θαλεξφ απφ ηα αλσηέξσ φηη νη ελλνηνινγηθέο απνζαθελίζεηο πνπ δίδνληαη απφ

ην λφκν δελ δηεπθνιχλνπλ ην έξγν ηνπ εξκελεπηή. Σφζν ε πιεζψξα νλνκάησλ ησλ

πξνζηαηεπνκέλσλ ελλφκσλ αγαζψλ φζν θαη ε πνηθηιία ηεο παξερνκέλεο πξνζηαζίαο

θαζηζηνχλ αζαθή ηελ αθξηβή έθηαζε ηεο πξνζηαζίαο απηήο573

, ελψ ηα δηθαζηήξηα, κε

λνκνινγηαθνχο αθξνβαηηζκνχο επηρεηξνχλ λα ζεξαπεχζνπλ ηηο λνκνζεηηθέο αβιεςίεο

θαη λα ζπκπιεξψζνπλ ην λφκν ζχκθσλα κε ην χληαγκα.

Οη δηαηάμεηο απηέο, απφ ηελ άιιε κεξηά, είλαη ελδεηθηηθέο ησλ δπλαηνηήησλ πνπ

παξέρνληαη ζηνπο εθάζηνηε θπξίνπο ησλ δηαηεξεηέσλ λα αλαηξνχλ ην πεξηερφκελν

ηεο λνκνζεζίαο δεκηνπξγψληαο ηεηειεζκέλεο θαηαζηάζεηο. χκθσλα κε απηή ηελ

ηαθηηθή, πιήζνο δηαηεξεηέσλ γθξεκίζζεθαλ λχρηα ρσξίο ιφγν... «θαηά ηχρε».

Ζ δηεύξπλζε ησλ ξπζκίζεσλ κε ζύκθσλε κε ην ύληαγκα εξκελεία

Σν ηΔ, εξκελεχνληαο ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/50 ζηα πιαίζηα ηνπ άξζ. 24.6 .,

δέρζεθε φηη ζηελ θαηεγνξία ησλ πξνζηαηεπνκέλσλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη

νηθνδνκεκάησλ κπνξνχλ λα ππαρζνχλ θαη θηίξηα ηα νπνία ζπλδένληαη φρη κφλν κε

ηελ πνιηηηθή, αιιά κε ηελ ελ γέλεη πνιηηηζηηθή ηζηνξία ηνπ λεσηέξνπ ειιεληθνχ

572

θνπξή Β., Ζ δηθαζηηθή επαλφξζσζε ηεο λνκνζεηηθήο αδηθίαο, χκ. Φ. Βεγιεξή,

Η, άθθνπιαο, Αζήλα 1988, ζ. 291 επ. θαη εηδηθά ζ. 304.

573

Πξέπεη ηέινο λα ηνληζζεί φηη κε ην λ. 1240/82 παξαγξάθεθε ην αμηφπνηλν θαη

έπαπζε ε πνηληθή δίσμε γηα φια ηα πηαίζκαηα θαη πιεκκειήκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηελ

θαηεδάθηζε δηαηεξεηένπ, έξγνπ ηέρλεο θ.ιπ., εθφζνλ είραλ ηειεζζεί κέρξη ηηο

31.12.1981 θαη νη ζρεηηθέο δηθνγξαθίεο ηέζεθαλ ζην αξρείν.

266

θξάηνπο574

. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζεσξήζεθε λφκηκνο ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ «REX» σο

ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ ζεάηξνπ, επεηδή είρε «δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ

ηζηνξία ηνπ λενειιεληθνχ ζεάηξνπ θαη ζπλδέεηαη κε ηε λεφηεξε ηζηνξία ηεο πφιεο

ηεο Αζήλαο»575

. Δίλαη θαλεξή εδψ ε δηαζηαιηηθή εξκελεία ηνπ λφκνπ ζχκθσλα κε ηηο

ζπληαγκαηηθέο επηηαγέο, ζα κπνξνχζε λα κηιήζεη κάιηζηα θαλείο γηα απ' επζείαο εθ

ηνπ πληάγκαηνο ραξαθηεξηζκφ ν νπνίνο γίλεηαη απφ ην δηθαζηήξην, ή γηα ζχκθσλν

κε ην χληαγκα ραξαθηεξηζκφ576

. Αλάινγεο ζθέςεηο έρνπλ γίλεη θαη γηα ζεξηλά

ζηλεκά577

.

574

ηΔ 3892/86. Πξφθεηηαη κάιινλ γηα πεξίπησζε ζχκθσλεο κε ην χληαγκα

εξκελείαο ηνπ δηθαίνπ. Βι. ζρεηηθά θνπξή Β. - Βεληδέινπ Δ., Ο δηθαζηηθφο έιεγρνο

ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ, άθθνπιαο 1985, ζ. 107, Γέξνληα Α., Ζ

ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία θαη ν έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ

ζηε Γ. Γεξκαλία, Σν 1982, ζ. 1 επ., Βεληδέινπ Δ., Μαζήκαηα ζπληαγκαηηθνχ

δηθαίνπ Η, Παξαηεξεηήο, Θεζ/λίθε 1991, ζ. 192.

575

Ζ λνκνινγία απηή, δηεπξχλνληαο ηελ έλλνηα ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ θαη ζηα

κλεκεία ηεο πνιηηηζηηθήο ηζηνξίαο, ηνπνζεηείηαη θαη σο πξνο ηελ ίδηα ηελ

ηζηνξηθφηεηα. Αλ θαη δελ αλήθεη ζηνπο πξνβιεκαηηζκνχο απηήο ηεο κειέηεο, δελ

κπνξνχκε λα αγλνήζνπκε ην γεγνλφο φηη ε ππφζεζε ηνπ REX αλήγαγε ηε λεψηεξε

πνιηηηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα ζε αληηθείκελν ηεο ηζηνξίαο.

576

ρεηηθά θαη Gaudemet Y., αλσηέξσ, ζ. 131: «Les faiblesses de la legislation

écrite invitent directement le juge administratif à affirmer largement son pouvoir

normatif».

577

Βι. Νφκνο θαη Φχζε 2/97 γηα ηνλ θηλεκαηνγξάθν Υιφε ζηελ Κεθηζηά ζ. 385 επ.

Με ζρφιην Μαθξή Γ. θαζψο θαη ηε ηΔ 1115/1997 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

«Δπεηδή, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, κε ηελ πξνζβαιινκέλε ππνπξγηθή

απφθαζε ραξαθηεξίζηεθε σο ηζηνξηθφ δηαηεξεηέν κλεκείν θαη ηζηνξηθφο ηφπνο

ν θηλεκαηνγξάθνο "ΑΚΣΖ" "δηφηη απνηειεί ηππηθφ δείγκα ζεξηλνχ

θηλεκαηνγξάθνπ κε ζεκαληηθή πνιηηηζκηθή θαη εθπαηδεπηηθή ιεηηνπξγία θαζψο

θαη επεηδή πξφθεηηαη γηα ην κνλαδηθφ ζεξηλφ θηλεκαηνγξάθν ηεο πεξηνρήο

άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηηο κλήκεο ησλ θαηνίθσλ ηεο". Ζ αηηνινγία απηή είλαη

λφκηκε, πξέπεη δε λα απνξξηθζνχλ σο αβάζηκνη νη ηζρπξηζκνί ηνπ αηηνχληνο φηη

θαηά παξάβαζε ησλ παξαηηζεκέλσλ ζηελ πξνεγνπκέλε ζθέςε δηαηάμεσλ

θεξχρζεθε ηζηνξηθφο ηφπνο ν επίδηθνο θηλεκαηνγξάθνο εθ' φζνλ

θαηαζθεπάζηεθε πξνζθάησο (1976), δελ έρεη αηζζεηηθή θηηξηνινγηθή αμία θαη

δελ ζεκεηψζεθαλ ζε απηφλ πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο. Καη ηνχην δηφηη, θαηά ηα

αλσηέξσ, νχηε ε ζρεηηθψο πξφζθαηε θαηαζθεπή ησλ θηηξίσλ αιιά νχηε θαη ε

αξρηηεθηνληθή ηνπο αμία απνηεινχλ πξνέρνληα ζηνηρεία ηεο ηζηνξηθφηεηαο ηνπ

ηφπνπ ελψ κε ηε ιεηηνπξγία θαη κφλν ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ δηαζθαιίδεηαη ε

πνιηηηζηηθή επηθνηλσλία ησλ θαηνίθσλ. Καηά ηε γλψκε φκσο ηνπ πκβνχινπ

Α. Ράληνπ, νη αλσηέξσ ηζρπξηζκνί ηνπ αηηνχληνο έπξεπε λα γίλνπλ δεθηνί θαη ε

πξνζβαιινκέλε λα αθπξσζεί, εθ' φζνλ ηα θηίζκαηα ηνπ επίδηθνπ

θηλεκαηνγξάθνπ είλαη εληειψο πξφζθαηα θαη δελ ζπλδένληαη κε ηδηαηηέξσο

267

Άιιε ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε δηεπξπκέλεο λνκνινγηαθήο εξκελείαο ηεο αηηηνινγίαο

ραξαθηεξηζκνχ θηηξίνπ είλαη απηή ηεο ηΔ 416/1991 πνπ αθνξά ην γλσζηφ θηίξην

ζηε γσλία ησλ νδψλ Κνξαή θαη Παλεπηζηεκίνπ, ζηελ Αζήλα.

Ζ δηνίθεζε αλαθέξζεθε γηα ην ραξαθηεξηζκφ «ζηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/50». Σν

ηΔ κε ηε ζεηξά ηνπ δέρζεθε, εξκελεχνληαο ηελ αηηηνινγία, φηη ε πξάμε

ραξαθηεξηζκνχ αλαθέξεηαη πξνερφλησο ζηα θξηηήξηα ηνπ άξζ. 5 ηνπ λ. 1469/50 θαη

δεπηεξεπφλησο ζηα θξηηήξηα ηνπ άξζ. 1 ηνπ ίδηνπ λφκνπ578

.

Αμίδεη λα επηζεκαλζνχλ ηα ζηνηρεία ζηα νπνία αλαθέξεηαη ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ:

1. ην θηίξην απνηειεί έλα απφ ηα ειάρηζηα ελαπνκείλαληα αζηηθήο αξρηηεθηνληθήο ηεο

νζσληθήο πεξηφδνπ θαη επνκέλσο είλαη ζεκαληηθφ γηα ηελ ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο,

2. είλαη ηζηνξηθφ θηίξην ζπλδεδεκέλν κε δηάθνξεο θάζεηο ηεο ηζηνξίαο ηεο Διιάδαο.

Έδεζαλ εθεί κέιε ηεο ηζηνξηθήο νηθνγελείαο νχηζνπ, ππήξμε θαηνηθία ηνπ πεληάθηο

εθιεγέληνο Πξσζππνπξγνχ Γ. Ράιιε θαη αξγφηεξα (1963) πξψηε έδξα ηεο ΔΦΔΔ.

πσο πξνθχπηεη απφ ηελ αηηηνινγία απηή, ην ελ ιφγσ θηίξην θξίζεθε δηαηεξεηέν γηα

ιφγνπο πνπ αλάγνληαη ζην ξφιν πνπ δηαδξακαηίδεη ζηελ ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο

θαη ζηελ θνηλσληθή ηζηνξία ηεο πφιεο ησλ Αζελψλ θαη φρη ζηελ πνιηηηθή ηζηνξία ηνπ

ηφπνπ. Ζ έλλνηα ινηπφλ ηεο ηζηνξηθήο ζεκαζίαο ελφο θηηξίνπ, πξνθεηκέλνπ απηφ λα

θξηζεί δηαηεξεηέν, δηεπξχλεηαη απφ ηε δηνίθεζε θαη ην ηΔ. Έηζη, ζηελ έλλνηα απηή

πεξηιακβάλνληαη θαη ε ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο (αλ θαη φρη απφ ηε ζθνπηά ηεο

αηζζεηηθήο ζπνπδαηφηεηαο), θαζψο θαη ε θνηλσληθή ζεκαζία ηνπ θηηξίνπ (φπσο, ζην

πην πάλσ παξάδεηγκα, ην γεγνλφο φηη ην θηίξην απηφ ππήξμε θαηνηθία ή έδξα

επσλχκσλ πνιηηψλ ή νξγαλψζεσλ κηαο πφιεο). Ζ δηεχξπλζε απηή δελ είλαη θαζφινπ

απηνλφεηε, αλ ζθεθζεί θαλείο ζε πφζα θηίξηα, ηα νπνία δελ έρνπλ θαλέλα άιιν ιφγν

λα δηαηεξεζνχλ, θαηνίθεζαλ επψλπκνη. Αμίδεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη δελ έγηλε

θακία αλαθνξά ζε ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο θαη ε απφθαζε αξθέζηεθε ζηελ απνδνρή

ηεο δηεχξπλζεο ηεο αηηηνινγίαο, αθπξψλνληαο ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ γηα ηππηθφ

ιφγν.

ζεκαληηθφ ηζηνξηθφ γεγνλφο, πεξαηηέξσ δε ε ρξήζε ηνπ είλαη ε απηή κε εθείλε

άιισλ ζεξηλψλ θηλεκαηνγξάθσλ».

578

Με ην δεδνκέλν απηφ έπξεπε λα ηεξεζεί σο νπζηψδεο ηχπνο ε δηαδηθαζία ηνπ άξζ.

2 ηνπ π.δ. 161/84.

268

Ζ λνκνινγία ηνπ ηΔ επεμέηεηλε ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη ζηα θηλεηά πνπ

βξίζθνληαη κέζα ζε αθίλεην θαζψο θαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ εζσηεξηθνχ ρψξνπ

απηψλ ελ γέλεη. Υαξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε είλαη απηή ηνπ θηηξίνπ Οξθαλίδε πνπ κε

ηε ηΔ 5226/96 αλήγαγε ηε κλήκε ζε ζπληαγκαηηθά πξνζηαηεπφκελν αγαζφ579

.

Δηδηθφηεξα ην ηΔ έθξηλε φηη έλα ζχλνιν θηλεηψλ θαη δηαθνζκεηηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ

θαθελείνπ Οξθαλίδε λνκίκσο ραξαθηεξίδεηαη δηφηη αθνξά ηηο κλήκεο ησλ θαηνίθσλ

ηεο Αζήλαο κε ζπνπδαίνπο ζακψλεο ήδε απφ ην 1916…Ζ λνκνινγία απηή ελέπλεπζε

ην λνκνζέηε ηνπ λ. 3028/2002 λα ζέζεη ζην λφκν εηδηθή θαηάιιειε δηάηαμε. Δηδηθή

579

«…, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε, κε ηελ επίδηθε πξάμε, ην επί ησλ νδψλ

Παλεπηζηεκίνπ 7 θαη Βνπθνπξεζηίνπ ησλ Αζελψλ θηίξην ραξαθηεξίζζεθε σο

ηζηνξηθφ δηαηεξεηέν κλεκείν "δηφηη απνηειεί θηίξην κε ηζηνξηθή ζπνπδαηφηεηα,

ραξαθηεξηζηηθφ δείγκα εθιεθηηθηζηηθήο αξρηηεθηνληθήο, θαη ζεκείν αλαθνξάο αλαπφ-

ζπαζηα ζπλδεδεκέλν κε ηηο κλήκεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Αζήλαο", ελψ σο ηζηνξηθφ

δηαηεξεηέν κλεκείν ραξαθηεξίζζεθε επίζεο θαη ν εμνπιηζκφο ηεο εζσηεξηθήο

δηαθνζκήζεσο ηνπ πξψελ θαθελείνπ Οξθαλίδε, πνπ ζηεγάδεηαη ζην ηζφγεην ηνπ σο

άλσ θηηξίνπ, ν νπνίνο απνηειείηαη απφ : α) Πάγθν ηακείνπ, β) Πάγθν θαθελείνπ, γ)

Ξπιεπέλδπζε - Ράθηα ηνπνζέηεζεο πνηψλ, δ) Ξχιηλα δηαρσξηζηηθά, ε) Ξπιεπέλδπζε -

Βηηξίλεο θαη ζη) πξνζήθεο φςεσλ (μχιηλα θαη θξπζηάιιηλα ζηνηρεία), κε ηελ

αηηηνινγία φηη "κε ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπο εμαζθαιίδεηαη ε δηαηήξεζε ελφο ρψξνπ

πςειήο αηζζεηηθήο πξνζαξκνζκέλνπ ζηηο ζχγρξνλεο απαηηήζεηο, δηαηεξψληαο

ηαπηφρξν- λα ηελ κλήκε ηεο παιηάο Αζήλαο". Πεξαηηέξσ, απφ ηα ζηνηρεία ηνπ

θαθέινπ πξνθχπηεη φηη ην θηίξην, ιφγσ ηεο πςειήο αηζζεηηθήο ηνπ αμίαο, έρεη ήδε

ραξαθηεξηζζή θαη σο δηαηεξεηέν απφ ην Τπνπξγείν ΠΔΥΧΓΔ, θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ

Γεληθνχ Οηθνδνκηθνχ Καλνληζκνχ. Δμ άιινπ, απφ ηα απηά ζηνηρεία πξνθχπηεη, σο

πξνο ηνλ εζσηεξηθφ ρψξν ηνπ πξψελ θαθελείνπ Οξθαλίδε κε ηνλ εμνπιηζκφ ηνπ, φηη

απηφο είρε θεξπρζή σο έξγν ηέρλεο πνπ ρξεηάδεηαη εηδηθή θξαηηθή πξνζηαζία, θαηά

ηνλ λ. 1469/1950, κε πξνεγνπκέλε πξάμε πνπ αθπξψζεθε κε ηελ ππ αξηζ. 12/1988

απφθαζε ηεο Οινκειείαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο γηα ηππηθφ ιφγν

(αλαξκνδηφηεηα). Σφζν ζηα ζηνηρεία πνπ ζπλνδεχνπλ ηελ αθπξσζείζα πξάμε (απφ

6.4.1986 εηζήγεζε ηεο 1εο Δθνξείαο Νεσηέξσλ Μλεκείσλ), φζν θαη ζηελ

γλσκνδφηεζε ηνπ Κεληξηθνχ πκβνπιίνπ Νεσηέξσλ Μλεκείσλ πνπ ζπλνδεχεη ηελ

πξνζβαιινκέλε πξάμε εθηίζεληαη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ε δηνίθεζε ζεσξεί φηη ν

εμνπιηζκφο απηφο έρεη ηδηαίηεξε αηζζεηηθή αμία, κε επεξεαδνκέλε απφ ηελ αιιαγή

ηεο ρξήζεσο ηνπ θαηαζηήκαηνο απφ θαθελείν ζε θνζκεκαηνπσιείν, θαζψο θαη νη

ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο ζεσξεί φηη απηφο ζπλδέεηαη αλαπφζπαζηα κε ηελ ηζηνξηθή

κλήκε ηεο δσήο ζην θέληξν ησλ Αζελψλ αθνχ ην θαθελείν ιεηηνπξγνχζε ζηνλ ίδην

ηφπν θαη κε ηνλ ίδην πεξίπνπ εμνπιηζκφ απφ ην έηνο 1916, ζακψλεο ηνπ δε ήζαλ

γλσζηέο πξνζσπηθφηεηεο ησλ Αζελψλ. Τπφ ηα δεδνκέλα απηά, ε πξνζβαιινκέλε

πξάμε είλαη λνκίκσο θαη επαξθψο αηηηνινγεκέλε ηφζν σο πξνο ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ

θηηξίνπ,…»

269

αλαθνξά ζηε ζεκαζία ηεο κλήκεο θάλεη θαη ε ηΔ 4663/1996 πνπ αθνξά ην

ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ Υιφε ζηελ Κεθηζηά580

.

Αμίδεη επίζεο λα επηζεκαλζεί ε ζέζε ηεο λνκνινγίαο ζχκθσλα κε ηελ νπνία

εληφο δηαηεξεηένπ νηθηζκνχ είλαη δπλαηή απνθιεηζηηθά ε αλαθαηαζθεπή ηνπ

θηίζκαηνο πνπ πθίζηαην θαηά ην ρξφλν ραξαθηεξηζκνχ εθφζνλ απνδεηθλχεηαη φηη

πθίζηαην. Δηδηθφηεξα ην ηΔ581

κε αθνξκή ην ραξαθηεξηζκφ ηεο Υψξαο Πάηκνπ σο

ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ κλεκεηαθνχ ζπγθξνηήκαηνο έθξηλε φηη «ζπλάγεηαη φηη

δχλαληαη λα αλνηθνδνκεζνχλ φρη κφλνλ νηθφπεδα εθ' σλ πθίζηαην θαηά ηελ ζέζηλ ελ

ηζρχτ ηεο ζρεηηθήο δηαηάμεσο θηίζκαηα αιιά θαη νηθφπεδα, επί ησλ νπνίσλ

απνδεηθλχεηαη, βάζεη ηδίσο ζπκβνιαίσλ ή άιισλ ζηνηρείσλ, φηη πξνυπήξμαλ

θηίζκαηα νπνηεδήπνηε, έζησ δει. θαη πξν ηεο εθδφζεσο ηεο πξναλαθεξζείζεο ππ'

αξηζκ. 94262/5720/20.12.1959 ππνπξγηθήο απνθάζεσο. Αξα, επηηξέπεηαη ε

αλαθαηαζθεπή νηθνδνκήκαηνο παξακνίνπ πξνο εθείλν ηνπ νπνίνπ ε χπαξμε δχλαηαη

λ' απνδεηρζεί, πάληνηε βεβαίσο ππφ ηνπο ηπρφλ πξνζζέηνπο φξνπο θαη πεξηνξηζκνχο,

ηνπο νπνίνπο ζα ζέζεη γηα ηελ αλαθαηαζθεπή ηνπ ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ». Ο

ηδηνθηήηεο ζηε ζπγθεθξηκέλεπεξίπησζε δηθαηνχην λα αλαθαηαζθεπάζεη κνλφρσξν

νηθνδφκεκα «νζπίηην» θαη ηίπνηε πεξαηηέξσ.

Ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα είλαη ε ζέζε ηνπ ηΔ ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα

ηνπ ραξαθηεξηζκνχ δηαηεξεηένπ θηηξίνπ, κε ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία.

πγθεθξηκέλα ην ηΔ ζηελ απφθαζε 2456/1997 πξνβαίλνληαο ζε εξκελεία ηνπ

πληάγκαηνο αλέθεξε φηη ε πξνζηαζία πνπ παξέρεηαη ζηα κλεκεία πξέπεη θαη λα

είλαη απνηειεζκαηηθή θαη γηα ηελ επίηεπμή ηεο λα ιακβάλνληαη ηα θαηάιιεια κέηξα

θαη φξνη πξνζηαζίαο582

. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ζα πξέπεη λα λνείηαη σο

580

« Δπεηδή ν ρψξνο παιαηνχ ζεξηλνχ θηλεκαηνγξάθνπ απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφλ

ηφπνλ πνιηηηζηηθήο επηθνηλσλίαο ησλ θαηνίθσλ ηεο βηνκεραληθήο πφιεσο, πνπ ήδε

θζίλεη θαη ηείλεη λα εθιείςεη. Χο εθ ηνχηνπ δχλαηαη νχηνο λα εκπέζε εηο ηελ έλλνηαλ

ηνπ ηζηνξηθνχ ηφπνπ θαηά ηαο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/1950, επξέσο ιακβαλνκέλσλ,

δηφηη σο ηνηνχηνο λνείηαη νπ κφλνλ ν ηφπνο εηο ηνλ νπνίνλ έιαβνλ ρψξαλ εζληθήο ή

πνιηηηθήο ζεκαζίαο ηζηνξηθά γεγνλφηα, αιιά θαη ν δηαζψδσλ ηελ κλήκελ

πνιηηηζηηθψλ ζπκβεβεθφησλ ή ζπλεζεηψλ».

581

Σξνβά Δ., ρφιην ζηε ηΔ 1529/1993, Νφκνο θαη Φχζε, 1/1995, ζει. 186 επ.

582

Βι. ζρεηηθά θαη Γεθιεξή Μ., Ο δσδεθάδειηνο ηνπ πεξηβάιινληνο, Αλη.

άθθνπιαο., 1996, ζ. 101 επ.

270

πξνζθνξφηεηα θαη ζεσξνχκε φηη ζπληζηά εμεηδίθεπζε ηεο αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο

ζην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ.

«10. Δπεηδή, ε ππφ ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο θαη ησλ δηαηάμεσλ ηνπ

λφκνπ (λ. 1469/1950 θαη 5351/1932) επηβαιινκέλε πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο έρεη ηελ πξφδεινλ έλλνηαλ φηη πξέπεη αχηε λα είλαη

απνηειεζκαηηθή. Οχησ, εθ' φζνλ αη πξνο πξνζηαζίαλ ζπγθεθξηκέλνπ ηζηνξηθνχ

δηαηεξεηένπ κλεκείνπ ή έξγνπ ηέρλεο επηβιεζέληεο δηά δηνηθεηηθήο πξάμεσο εηδηθνί

φξνη θαη πεξηνξηζκνί απνδεηρζνχλ αλαπνηειεζκαηηθνί ή αλεπαξθήο, ε κεηαβνιή

απηψλ φρη κφλνλ δελ εκπνδίδεηαη, αιι' αληηζέησο επηβάιιεηαη θαηά ην χληαγκα θαη

ηνλ λφκνλ, ρσξίο λα ηίζεηαη εληεχζελ ζέκα παξαβάζεσο ηεο αξρήο ηεο

πξνζηαηεπνκέλεο εκπηζηνζχλεο, ε εθαξκνγή ηεο νπνίαο πξνυπνζέηεη λνκίκσο ηεζεη-

κέλαο δηαηάμεηο. Καηά ζπλέπεηαλ, ελ πξνθεηκέλσ, ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ επηκάρνπ

θηηξίνπ σο έξγνπ ηέρλεο, εκπεξηέρσλ πξνδήισο ηελ θξίζηλ φηη νη δηά ηνπ

πξνκλεκνλεπζέληεο απφ 22.9.1981 Π.Γ/ηνο ζεζπηζζέληεο εηδηθνί φξνη θαη πεξηνξηζκνί

δνκήζεσο δελ εμεζθάιηδνλ ηελ εθ ηνπ πληάγκαηνο θαη ηνπ λφκνπ επηβεβιεκέλελ

πξνζηαζίαλ ηνπ, δελ παξαβηάδεη ηελ αξρήλ ηεο πξνζηαηεπνκέλεο εκπηζηνζχλεο, είλαη

δ' απνξξηπηένο σο αβάζηκνο ν πεξί ηνπ αληηζέηνπ ιφγνο αθπξψζεσο».

Ο δηνηθεηηθόο ραξαθηεξηζκόο ππό ην θαζεζηώο ηνπ λ. 3028/02

Σν Δζληθό Αξρείν Μλεκείσλ

Σν άξζξν 4 ηνπ λ. 3028/02 πξνβιέπεη ηελ θαηαγξαθή ησλ κλεκείσλ θαη ηελ

θαηαρψξεζή ηνπο ζην Δζληθφ Αξρείν Μλεκείσλ583

. Με ηε ξχζκηζε απηή

θαηαρσξνχληαη ζε δηνηθεηηθφ επίπεδν θαη θαηαηάζζνληαη ην ζχλνιν ησλ κλεκείσλ

ηεο επηθξάηεηαο θαη είλαη δπλαηφο ν έιεγρνο ηεο ηχρεο ηνπ θαη ηεο νπζηαζηηθήο ηνπ

πξνζηαζίαο. Ο λφκνο εμήξηεζε ηελ πξνζηαζία απηή απφ ηελ έθδνζε πξνεδξηθνχ

δηαηάγκαηνο ην νπνίν δελ έρεη αθφκε εθδνζεί. Δίλαη ζαθέο φηη ε θαηάηαμε ησλ

κλεκείσλ απφ ηε δηνίθεζε θαηά ηνλ ηξφπν απηφ ζα δηαζθάιηδε ζε κεγάιν βαζκφ ηελ

πξνζηαζία ηνπο εθφζνλ ηνχην θαηαζηεί ελ ηέιεη εθηθηφ.

583

. Σελ αλαγθαηφηεηα απνγξαθήο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επηζεκαίλεη κεηαμχ

άιισλ θαη ν Μ. Γεθιεξήο, ζην Γσδεθάδειην ηνπ Πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 101.

271

Ο ραξαθηεξηζκόο ησλ λεόηεξσλ αθίλεησλ πνιηηηζηηθώλ αγαζώλ

Σν άξζξν 6 ηνπ λφκνπ εμαηξεί ηεο αλάγθεο ραξαθηεξηζκνχ κφλνλ ηα αξραία κλεκεία

πνπ είλαη απηά πνπ ρξνλνινγνχληαη κέρξη ην 1830. Καηά ηα ινηπά απαηηείηαη

ραξαθηεξηζκφο ηεο δηνίθεζεο.

Ο ραξαθηεξηζκόο ησλ αξραηνινγηθώλ ρώξσλ ησλ δσλώλ πξνζηαζίαο, ησλ

νηθηζκώλ θαη ησλ ηζηνξηθώλ ηόπσλ

Υαξαθηεξηζκφ απαηηεί ε λνκνζεζία θαη γηα ηελ θήξπμε θαη νξηνζέηεζε ησλ

αξραηνινγηθψλ ρψξσλ θαηά ην άξζ. 12 ηνπ λ. 3028/02 Σν άξζ. 13 ηνπ ίδηνπ λφκνπ

ξπζκίδεη ην θαζεζηψο δσλψλ πξνζηαζίαο θαηφπηλ δηνηθεηηθνχ ραξαθηεξηζκνχ ζηα

πξφηππα ηεο πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο584

. Υαξαθηεξηζκφο ηεο δηνίθεζεο απαηηείηαη

θαη γηα ηελ ίδξπζε δσλψλ πξνζηαζίαο γχξσ απφ κλεκεία θαηά ην άξζ. 17 ηνπ λφκνπ.

Οη ηζηνξηθνί ηφπνη ηνπ άξζ. 16 ραξαθηεξίδνληαη κε ηε δηαδηθαζία ηνπ άξζξνπ απηνχ.

Ο ραξαθηεξηζκόο θηλεηώλ κλεκείσλ

Σν άξζξν 20 ηνπ λφκνπ πξνβιέπεη πφηε απαηηείηαη ραξαθηεξηζκφο ησλ θηλεηψλ

κλεκείσλ Σα θηλεηά κλεκεία ηα λεψηεξα ηνπ 1453 απαηηνχλ ραξαθηεξηζκφ εθηφο αλ

απνζπάζζεθαλ απφ αθίλεηα κλεκεία , αλ απνηεινχλ επξήκαηα αλαζθαθήο ή

αξραηνινγηθήο έξεπλαο, θαζψο θαη νη ζξεζθεπηηθέο εηθφλεο θαη ηα ιεηηνπξγηθά

αληηθείκελα ηεο πεξηφδνπ 1453-1830. αθψο ην άξζ. 20.2 νξίδεη πφηε απαηηείηαη

ραξαθηεξηζκφο.

Με απφθαζε ραξαθηεξηζκνχ είλαη δπλαηφ λα ραξαθηεξίδνληαη κλεκεία νκνεηδείο

θαηεγνξίεο θηλεηψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ πνπ παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξε θνηλσληθή,

ηερληθή, ιανγξαθηθή, εζλνινγηθή ή ελ γέλεη ηζηνξηθή, θαιιηηερληθή ή επηζηεκνληθή

ζεκαζία, εθφζνλ ζπαλίδνπλ, ν αηνκηθφο πξνζδηνξηζκφο ηνπο είλαη δπζρεξήο θαη

ζπληξέρεη θίλδπλνο απψιεηαο ή θαηαζηξνθήο ηνπο.

584

εκαληηθή σο πξνο ην δήηεκα απηφ είλαη ε ηΔ 2128/1994 ζρεηηθά κε ην Γειθηθφ

Σνπίν

272

Ζ αλάθιεζε ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνύ

ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ν λφκνο πξνβιέπεη, ζχκθσλα κε ηελ πάγηα λνκνινγία πιένλ,

φηη αλαθαιείηαη κφλνλ γηα πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα585

.

Αμίδεη πάλησο λα επηζεκαλζεί φηη θαηά ηελ παξ. 7 ηνπ άξζ. 6 ηνπ λφκνπ ηα

απνηειέζκαηα ηνπ ραξαθηεξηζκνχ επέξρνληαη απφ ηελ θνηλνπνίεζε ή ηε δεκνζίεπζε

ηεο αλαθνίλσζεο ζηελ εθεκεξίδα θαη αίξνληαη αλ ε απφθαζε πεξί ραξαθηεξηζκνχ

δελ δεκνζηεπζεί εληφο ελφο (1) έηνπο απφ απηέο. Γεδνκέλνπ φηη ν λφκνο απαηηεί

δεκνζίεπζε ζηελ ΔηΚ γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ραξαθηεξηζκνχ είλαη

ζαθέο φηη αλ απηή δελ ιάβεη ρψξα κέζα ζε έλα έηνο νπζηαζηηθά έρεη παχζεη πξηλ

πξνιάβεη λα μεθηλήζεη. Αλάινγε δηάηαμε πεξηιακβάλεη θαη ε παξ. 3 ηνπ άξζξνπ 20

γηα ηα θηλεηά απαηηψληαο έλα εμάκελν γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο

ραξαθηεξηζκνχ ηνπο κε δεκνζίεπζε ζηελ ΔηΚ. Δίλαη πξφδειν φηη ν λφκνο παξέρεη

επρέξεηα απνλέθξσζεο ηνπ ραξαθηεξηζκνχ θηλεηψλ θαη αθηλήησλ αλ κεηά ηελ

ππνβνιή αληηξξήζεσλ θσιπζηεξγήζεη θάπσο ε δηνίθεζε. Γεδνκέλνπ κάιηζηα φηη ε

δηαδηθαζία ησλ αληηξξήζεσλ δελ πεξηγξάθεηαη αλαιπηηθά ζην λφκν είλαη θαλεξφ φηη

ε δηεμαγσγή δηαδηθαζίαο ραξαθηεξηζκνχ είλαη δπλαηφ λα θαηαιήμεη ζε κία πεξηπέηεηα

ρσξίο νπζία586

.

585

Βι. άξζ. 6 παξ. 9 θαη 20.7 ηνπ λ. 3028/02.

Βι. γεληθά ην ζθεπηηθφ ηεο λνκνινγίαο ηΔ 4392/1997

« Δπεηδή, εμάιινπ, ζχκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 1 ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο "ε

πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απνηειεί ππνρξέσζε ηνπ

Κξάηνπο. Γηα ηε δηαθχιαμή ηνπ ην Κξάηνο έρεη ππνρξέσζε λα παίξλεη ηδηαίηεξα

πξνιεπηηθά ή θαηαζηαιηηθά κέηξα", θαηά δε ηελ παξάγξαθν 6 ηνπ ίδηνπ άξζξνπ "ηα

κλεκεία, νη παξαδνζηαθέο πεξηνρέο θαη ηα παξαδνζηαθά ζηνηρεία πξνζηαηεχνληαη απφ

ην Κξάηνο". Με ηηο ζπληαγκαηηθέο απηέο δηαηάμεηο επηβάιιεηαη ζηα φξγαλα ηνπ

Κξάηνπο ε ππνρξέσζε λα ιακβάλνπλ ηα αλαγθαία κέηξα, πξνιεπηηθά θαη

θαηαζηαιηηθά, γηα λα εμαζθαιίδεηαη ζην δηελεθέο ε πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ θαη

θάζε ζηνηρείνλ ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ψζηε λα δηαηεξεζεί ε πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηθά ηεο Υψξαο θαη γηα ηηο κειινληηθέο γελεέο. Παξέπεηαη, ινηπφλ, φηη δελ

είλαη επηηξεπηή ε αλάθιεζε πξάμεσλ ραξαθηεξηζκνχ ζηνηρείσλ ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο θαη ππαγσγήο ηνπ ζην εηδηθφ πξνζηαηεπηηθφ θαζεζηψο πνπ έρεη

ζεζπηζηεί γηα ηα ζηνηρεία απηά, φπσο είλαη νη πξάμεηο ραξαθηεξηζκνχ ηζηνξηθνχ

δηαηεξεηένπ κλεκείνπ κε βάζε ηηο δηαηάμεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ πξνεγνχκελε

ζθέςε, νχηε ε έθδνζε πξάμεσλ απνραξαθηεξηζκνχ, νιηθνχ ή κεξηθνχ, ησλ

παξαπάλσ ζηνηρείσλ, εθηφο αλ ν ραξαθηεξηζκφο είρε γίλεη ρσξίο λα ζπληξέρνπλ νη

πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ (βι. .η.Δ. 730/1982, 4808/1987 θ.α.)».

586

Γηα ην δήηεκα ηεο δηαδηθαζίαο ησλ αληηξξήζεσλ ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ηΔ

1744/1997 ε νπνία αλαθέξεηαη ζηελ αληίζηνηρε δηαδηθαζία ηνπ ΓΟΚ. Δίλαη ζθφπηκν

273

ηα πνξίζκαηα ηεο λνκνινγίαο απηήο λα ιεθζνχλ ππφςε θαη γηα ηελ εξκελεία ησλ

δηαηάμεσλ ηνπ λ. 3028/02. χκθσλα κε ηελ απφθαζε απηή:

«3. Αηηήζεηο γηα θαηεδαθίζεηο, επηζθεπή ή πξνζζήθε ζε θηίξην, πνπ θαηά ηελ θξίζε

ηεο πνιενδνκηθήο ππεξεζίαο κπνξεί λα ραξαθηεξηζζεί σο δηαηεξεηέν,

παξαπέκπνληαη ζηελ νηθεία Δ.Π.Α.Δ. Ζ παξαπνκπή απηή είλαη ππνρξεσηηθή αλ ην

θηίξην βξίζθεηαη ζε παξαδνζηαθφ νηθηζκφ. Αλ ε επηηξνπή απηή θξίλεη φηη ε επηζθεπή

δελ ζίγεη ην θηίξην ή φηη δελ ζπληξέρεη ιφγνο λα θηλεζεί ε δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ

ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ, ρνξεγείηαη ε ζρεηηθή άδεηα. ε αληίζεηε πεξίπησζε ν

ζρεηηθφο θάθεινο κε αηηηνινγεκέλε έθζεζε ηεο Δ.Π.Α.Δ. απνζηέιιεηαη ζηελ αξκφδηα

ππεξεζία ηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ ΆΔξγσλ. ηελ

πεξίπησζε απηή ε άδεηα ρνξεγείηαη φηαλ γλσζηνπνηεζεί ζηελ πνιενδνκηθή ππεξεζία

φηη ην θηίξην δελ θξίλεηαη δηαηεξεηέν ή αλ παξέιζνπλ "δψδεθα κήλεο" απφ ηελ

θαηάζεζε ζηελ πνιενδνκηθή ππεξεζία ηνπ θαθέινπ ρσξίο λα εθδνζεί απφθαζε

ραξαθηεξηζκνχ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ". Οη παξαηεζείζεο δηαηάμεηο,

ζπκπνξεπφκελεο πξνο ηελ ζπληαγκαηηθή επηηαγή γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο (άξζξ. 24 παξ. 1 θαη 6 ηνπ πληάγκαηνο) θαζνξίδνπλ θξηηήξηα γηα ηνλ

ραξαθηεξηζκφ θηηξίσλ σο δηαηεξεηέσλ θαη δηαγξάθνπλ ηελ ζρεηηθή δηαδηθαζία. Γηα

λα θαηαζηήζνπλ δε απνηειεζκαηηθή ηελ ζπληαγκαηηθή επηηαγή πξνβιέπνπλ

επέκβαζε ηεο νηθείαο Δπηηξνπήο Δλαζθήζεσο Αξρηηεθηνληθνχ Διέγρνπ (Δ.Π.Α.Δ.)

ζε θάζε πεξίπησζε αηηήζεσο θαηεδαθίζεσο ή δηελεξγείαο δνκηθψλ εξγαζηψλ εηο

θηίξηα, ηα νπνία παξνπζηάδνπλ απφ ηελ αλσηέξσ άπνςε ελδηαθέξνλ, ψζηε λα

απνηξαπεί ε θαηαζηξνθή ή αιινίσζε απηψλ κε ηελ θίλεζε ηεο δηαδηθαζίαο

ραξαθηεξηζκνχ ησλ σο δηαηεξεηέσλ. Καη' αθνινπζίαλ, ε άπξαθηε πάξνδνο ηεο

λνκίκνπ πξνζεζκίαο απφ ηελ ππνβνιή ηεο σο άλσ αηηήζεσο θαηεδαθίζεσο (ή

πξνζζήθεο ή επηζθεπήο) έρεη σο κφλε ζπλέπεηα ηελ ππνρξέσζε ηεο Γηνηθήζεσο λα

ρνξεγήζεη ηελ ζρεηηθή άδεηα, ε αζέηεζε ηεο νπνίαο ζπληζηά παξάιεηςε νθεηινκέλεο

λνκίκνπ ελεξγείαο θαη φρη λα εκπνδίζεη ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ σο

δηαηεξεηένπ (βι. .η.Δ. 238/1995, 3096/1990, πξβι. θαη .η.Δ. 3146/1986).

4. Δπεηδή, σο πξνθχπηεη εθ ησλ ζηνηρείσλ ηνπ θαθέινπ, ηελ 9.2.1990 ππεβιήζε ζηε

Γηεχζπλζε Πνιενδνκίαο ηνπ Γήκνπ Βφινπ αίηεζε ηεο θαη λπλ αηηνχζεο Αζεκίλαο

Γεσξγνχδε, θεξνκέλεο σο ηδηνθηεηξίαο ηνπ επί ηεο νδνχ Δξκνχ 186 - 188 θαη

Αινλλήζνπ επξηζθνκέλνπ ζην Βφιν αθηλήηνπ, κε ηελ νπνία εδήηεη άδεηα

θαηεδαθίζεσο ηεο δησξφθνπ νηθνδνκήο ηεο επξηζθνκέλεο επί ηνπ πξναλαθεξνκέλνπ

νηθνπέδνπ. Δλ ζπλερεία, ε Γηεχζπλζε Πνιενδνκίαο ηνπ Γήκνπ Βφινπ κε ην ππ' αξ.

4398/2239/23.10.1992 έγγξαθφ ηεο απέζηεηιε ηνλ θάθειν κειέηεο θαηεδαθίζεσο ηεο

αλσηέξσ δησξφθνπ νηθνδνκήο ζηε Γηεχζπλζε Πνιενδνκηθνχ ρεδηαζκνχ (Σκήκα

Παξαδνζηαθψλ Οηθηζκψλ) ηνπ ΤΠΔΥΧΓΔ καδί κε α) θαηάινγν θηηξίσλ

πξνηαζέλησλ απφ ηελ ΔΠΑ πξνο ραξαθηεξηζκφλ σο δηαηεξεηέσλ (ηνπ επηδίθνπ

θηηξίνπ πεξηιακβαλνκέλνπ ζηνλ θαηάινγν απηφ) β) ην κε αξηζκ. πξση.

ΤΠΠΟ/ΓΗΛΑΠ/Γ/2472/41678/1.9.1992 έγγξαθν ηνπ Τπνπξγείνπ Πνιηηηζκνχ, κε ην

νπνίν θαζίζηαην γλσζηφ φηη ην θηίξην δελ ραξαθηεξίδεηαη σο ηζηνξηθφ δηαηεξεηέν

κλεκείν κε ρξήδνλ ηεο εηδηθήο πξνζηαζίαο ηνπ λ. 1469/1950. γ) Σελ κε αξ. 37/5/92

"απφθαζε" ηεο ΔΠΑΔ λνκνχ Μαγλεζίαο, κε ηελ νπνία απνξξίπηεηαη ην αίηεκα

θαηεδαθίζεσο ηεο σο άλσ νηθνδνκήο θαη πξνηείλεηαη ε θήξπμή ηεο σο δηαηεξεηέαο.

Αθνινχζσο, ε Γηεχζπλζε Πνιενδνκηθνχ ρεδηαζκνχ - Σκήκα Παξαδνζηαθψλ

Οηθηζκψλ απέζηεηιε κε ην ππ' αξ. 92634/9514/25.11.1992 έγγξαθφ ηεο, ηελ απφ

25.11.1992 αηηηνινγηθή έθζεζε γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ σο δηαηεξεηένπ ηνπ επηδίθνπ

θηηξίνπ κε ηελ επηβνιή εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δνκήζεσο, θξηζέληνο φηη ην ππ'

φςε θηίξην είλαη αμηφινγν ηφζν απφ αξρηηεθηνληθήο φζν θαη απφ πνιενδνκηθήο

274

Μφλνλ ζηελ πεξίπησζε ηεο παξ. 7 ηνπ άξζ. 20 ηνπ λφκνπ νξίδεηαη φηη είλαη δπλαηή ε

αλάθιεζε ραξαθηεξηζκνχ ζπγθεθξηκέλνπ θηλεηνχ πνπ ραξαθηεξίζζεθε σο κλεκείν

θαηά ηελ παξ. 6 ηνπ λφκνπ εθφζνλ ζηεξείηαη ηεο ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή

επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο γηα ηελ νπνία ραξαθηεξίζζεθε ε θαηεγνξία απηή. Ζ δηάηαμε

είλαη θάπσο δπζλφεηε δεδνκέλνπ φηη αλ κελ έλα θηλεηφ εκπίπηεη ζηελ θαηεγνξία

νκνεηδψλ πξαγκάησλ ηεο παξ. 6 ζα έρεη ηελ απαηηνχκελε ζεκαζία (ηζηνξηθή,

θαιιηηερληθή ή επηζηεκνληθή) αλ φκσο δελ εκπίπηεη εχινγα ζα ηελ ζηεξείηαη.

Σφζν ην άξζ. 6 ( παξ. 8) πνπ αθνξά ην ραξαθηεξηζκφ αθηλήησλ κλεκείσλ φζν θαη ην

άξζ. 20 (παξ. 4) ηνπ λφκνπ πνπ αθνξά ην ραξαθηεξηζκφ θηλεηψλ κλεκείσλ απαηηνχλ

ηελ έθδνζε απφθαζεο ηνπ Τπνπξγνχ πνιηηηζκνχ γηα ηε ξχζκηζε ησλ ιεπηνκεξεηψλ

εθαξκνγήο ηνπο. Οη απνθάζεηο απηέο δελ έρνπλ αθφκε εθδνζεί νπφηε δελ είλαη

δπλαηφ λα έρνπκε ηελ πιήξε εηθφλα ηνπ ηξφπνπ θαη ησλ πξνυπνζέζεσλ ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ θηλεηψλ θαη αθηλήησλ κλεκείσλ θαηά ηνπο φξνπο ηνπ λφκνπ απηνχ.

Δπηζεκαίλεηαη ζπλεπψο φηη αλ εμαηξέζεη θαλείο ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο κλεκείσλ ηα

πεξηζζφηεξα θαηά ηα ινηπά ζπλδένπλ ηελ ηχρε ηνπο κε ηνλ ελδερφκελν ραξαθηεξηζκφ

ηνπο απφ ηε δηνίθεζε. Ζ θξίζε γηα ην ηη αμίδεη λα δηαζσζεί επαθίεηαη απνθιεηζηηθά

απφςεσο. Τπνβιεζείζεο ηεο ππ' αξηζκ. 99608/10676/22 ελζηάζεσο ηεο λπλ αηηνχζεο,

θαη θαηφπηλ ηεο απφ 19.1.1993 απνξξηπηηθήο εηζεγήζεσο ηεο Γηεπζχλζεσο

Πνιενδνκηθνχ ρεδηαζκνχ, ε Γεληθή Γξακκαηεχο ηνπ ΤΠΔΥΧΓΔ απεδέρζε ηελ ελ

ιφγσ έλζηαζε, εθδνζέληνο ηνπ ππ' αξ. πξση. 60955/3295/22.4.1993 εγγξάθνπ ηεο δηα

ηνπ νπνίνπ εδειψζε φηη δελ ζα πξνσζεζεί ε δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ ηνπ σο άλσ

θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ, θαη' απνδνρήλ ηεο ζρεηηθήο ελζηάζεσο, κε ην αηηηνινγηθφ

φηη δελ ζπληξέρνπλ ελ πξνθεηκέλσ, νη πξνυπνζέζεηο ηνπ άξζξνπ 4 ηνπ λ. 1577/1985.

Αίηεζε αθπξψζεσο ηεο πξναλαθεξζείζεο πξάμεσο ηεο Γεληθήο Γξακκαηέσο

ΠΔΥΧΓΔ αζθεζείζα ππφ ηνπ Γήκνπ Βφινπ ηελ 25.6.1993 ελψπηνλ ηνπ πκβνπιίνπ

ηεο Δπηθξαηείαο απεξξίθζε δηα ηεο απνθάζεσο ηνπ Γηθαζηεξίνπ ηνχηνπ. Πεξαηηέξσ,

ε λπλ αηηνχζα ππέβαιε ηελ 3.10.1994 ηελ ππ' αξηζκ. Π.5497/3.10.1994 αίηεζή ηεο

ελψπηνλ ηεο Γηεπζχλζεσο Πνιενδνκίαο ηνπ Γήκνπ Βφινπ, κε ηελ νπνία εδήηεη θαη

πάιη ηελ άδεηα θαηεδαθίζεσο ηεο σο άλσ δησξφθνπ νηθνδνκήο. Δθ' φζνλ ινηπφλ,

θαηά ηα αλσηέξσ, ε άδεηα θαηεδαθίζεσο ρνξεγείηαη φηαλ γλσζηνπνηεζεί ζηελ

αξκνδία πνιενδνκηθή ππεξεζία φηη ην θηίξην δελ θξίλεηαη δηαηεξεηέν θαη ε απφθαζε

ηεο Γεληθήο Γξακκαηέσο ΠΔΥΧΓΔ πεξηήιζε εηο γλψζηλ ηεο Γηεπζχλζεσο

Πνιενδνκίαο ηνπ Γήκνπ Βφινπ, αξκνδίαο ελ πξνθεηκέλσ δηα ηελ ρνξήγεζηλ ηεο

αδείαο θαηεδαθίζεσο, ην αξγφηεξνλ ηελ 25.6.1993 (εκεξνκελία ζπληάμεσο ηνπ

δηθνγξάθνπ ηεο αηηήζεσο αθπξψζεσο ηνπ Γήκνπ Βφινπ θαηά ηεο σο άλσ

απνθάζεσο ηεο Γεληθήο Γξακκαηέσο ΠΔΥΧΓΔ) ππήξρε ππνρξέσζε ηεο Γηνηθήζεσο,

θαηφπηλ ηεο πξναλαθεξζείζεο αηηήζεσο, λα ρνξεγήζεη ηελ ζρεηηθή άδεηα

θαηεδαθίζεσο, ε αζέηεζε ηεο νπνίαο ζπληζηά παξάιεηςε νθεηινκέλεο λνκίκνπ

ελεξγείαο ε νπνία είλαη αθπξσηέα». Βι. επίζεο θαη ηε ηΔ 3242/1996 γηα ην

ραξαθηεξηζκφ ηνπ ηχπνπ σο νπζηψδνπο.

275

ζηε δηνίθεζε θαη ηα θξηηήξηα πνπ απηή ζα εμεηδηθεχζεη δεδνκέλνπ φηη ν λφκνο

αλαθέξεη ηνπο ιφγνπο ραξαθηεξηζκνχ κε εμαηξεηηθή επξχηεηα587

. Ο λφκνο ζέηεη

παληνχ ηελ απηή δηαηχπσζε, ραξαθηεξηζκφο είλαη δπλαηφ λα γίλεη ζε φιεο ηηο

πεξηπηψζεηο:

«ιφγσ ηεο αξρηηεθηνληθήο, πνιενδνκηθήο, θνηλσληθήο, εζλνινγηθήο,

ιανγξαθηθήο, ηερληθήο, βηνκεραληθήο ή ελ γέλεη ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή

επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο» γηα ηα αθίλεηα

ελψ «ιφγσ ηεο θνηλσληθήο, εζλνινγηθήο, ιανγξαθηθήο, ηερληθήο, βηνκεραληθήο ή

ελ γέλεη ηζηνξηθήο, θαιιηηερληθήο ή επηζηεκνληθήο ζεκαζίαο ηνπο» γηα ηα θηλεηά.

πλεπψο είλαη ζαθέο απφ ηελ επξχηεηα ησλ φξσλ ηνπ λφκνπ, φηη ραξαθηεξηζκφο

κπνξεί λα γίλεη γηα νπνηνλδήπνηε ιφγν ελ ηέιεη θαηά ηελ θξίζε ηεο δηνίθεζεο588

. Απφ

ηελ άπνςε απηή ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο γίλεηαη ε αηηηνινγία ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ

ζην κέηξν πνπ ε αλάθιεζε ηνπ ραξαθηεξηζκνχ είλαη επηηξεπηή κφλνλ γηα πιάλε πεξί

ηα πξάγκαηα, φπσο ήδε αλαθέξζεθε.

587

ρεηηθά κε ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ θαηά ηελ πνιενδνκηθή λνκνζεζία θαη ηελ

αηηηνινγία ηεο απνθάζεσο βι. ηΔ 271/84 (67 δηαηεξεηέα θηίξηα ηεο πφιεο ηνπ

Πεηξαηά), 298/84 (Μέγαξν Μαπξνκηράιε θαη πεξηβάιισλ ρψξνο), 340/84 (νηθία ιαν-

γξαθηθνχ ραξαθηήξα ζην Άξγνο φπνπ πηζαλνινγείηαη φηη έδεζε ν Μαθξπγηάλλεο),

1743/85 (δηαηεξεηέα θηίξηα ζηνλ Πεηξαηά), 1188/83 (δηαηεξεηέα αθίλεηα ζηελ

Πιάθα γηα ηα νπνία κάιηζηα είρε θξηζεί απφ ηε δηνίθεζε φηη δελ είλαη έξγα ηέρλεο

αιιά απηφ δελ επεξεάδεη ηε λνκηκφηεηα ηεο αηηηνινγίαο), 114/87 (56 δηαηεξεηέα

θηίξηα ζηελ Αζήλα θαη εηδηθφηεξα θηίξην ηεο νδνχ Κάληγγνο θαη Βεξαλδέξνπ),

2303/83 (γηα ην ραξαθηεξηζκφ πξνζφςεσλ αθηλήησλ ζηελ Πιάθα γηα ηα νπνία

θξίζεθε φηη ν επαλαραξαθηεξηζκφο φινπ ηνπ αθηλήηνπ ρξεηάδεηαη εηδηθή αηηηνινγία)

θ.ιπ. χκθσλα κε ηε λνκνινγία, ε απφθαζε πεξί ραξαθηεξηζκνχ ηνπ Τπνπξγνχ

ΠΔΥΧΓΔ «ιφγσ ηεο θχζεψο ηεο σο πεξηνξηδνχζεο ην αηνκηθφ δηθαίσκα ηεο ηδην-

θηεζίαο, πξέπεη λα είλαη αηηηνινγεκέλε απφ απφςεσο ζπλδξνκήο ησλ ζεζπηδνκέλσλ

απφ ην λφκν ιφγσλ πνπ δηθαηνινγνχλ ηελ θήξπμε θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ, ηεο

αηηηνινγίαο απηήο δπλακέλεο λα πξνθχπηεη θαη εθ ησλ ζηνηρείσλ ηνπ θαθέινπ». Βι

θαη ηΔ 2795/88, 2935/89 θιπ.

588

Θα πξέπεη λα επηζεκαλζεί ζην ζεκείν απηφ ε γλσζηή πεξηπέηεηα (πξαγκαηηθή θαη

λνκνινγηαθή) ηνπ εξγνζηαζίνπ ΦΗΞ ζηελ νδνχ πγγξνχ ην νπνίν άιινηε απνηειεί

δείγκα εμαίξεηεο βηνκεραληθήο αξρηηεθηνληθήο ηνπ αξρηηέθηνλα Εελέηνπ θαη άιινηε

κπνξεί λα θαηεδαθηζζεί δηφηη δελ θξίλεηαη ζεκαληηθφ σο έξγν…Βι. θαη ηΔ

6478/1995 θιπ. Ζ λνκνινγία απηή απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ησλ

πξνβιεκάησλ πνπ είλαη δπλαηφ λα ηεζνχλ κε αθνξκή ηελ αηηηνινγία ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ. Αλάινγα ζπλέβε κε ηε ηΔ 2696/1993 θαη γηα ην θηίξην ηεο νδνχ

Κνξαή θαη Παλεπηζηεκίνπ Le Forcadet.

276

Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη φηη εθηφο απφ ηελ απαηηνχκελε γλσκνδνηηθή δηαδηθαζία589

ηνπ λφκνπ πνπ απαηηείηαη γηα ην ραξαθηεξηζκφ κλεκείσλ ζεκαζία θαίλεηαη λα έρεη

θαη ε γλψκε ηνπ θπξίνπ ή ηνπ λνκέα ηνπο θαζψο ν λφκνο ηνπ παξέρεη πξνζεζκία γηα

λα ππνβάιεη αληηξξήζεηο. Ο λφκνο δελ νξίδεη πνηνο θαη κε πνηα θξηηήξηα απνθαίλεηαη

επί ησλ αληηξξήζεσλ απηψλ. Καη ζην δηαδηθαζηηθφ επίπεδν παξαηεξείηαη κηα ζρεηηθή

αζάθεηα 590

.

589

Θα πξέπεη ζην ζεκείν απηφ λα επηζεκαλζεί φηη ε γλσκνδνηηθή δηαδηθαζία γηα ηηο

πξνγελέζηεξεο δηαηάμεηο ηνπ άξζ. 5 ηνπ λ. 1469/50 πνπ αθνξνχζαλ ην απηφ

αληηθείκελν δειαδή ηηο πξάμεηο ραξαθηεξηζκνχ θξίζεθε σο νπζηψδεο ηχπνο απφ ην

ηΔ. Αληί άιισλ βι. ηε ηΔ 2998/1998

«… θαηά ηνλ λφκν 1469/1950 (ΦΔΚ 169 Α') δχλαληαη λα ππαρζνχλ ζην εηδηθφ

θαζεζηψο πξνζηαζίαο ηνπ Ν. 5351/1932 πεξί αξραηνηήησλ δχν θαηεγνξίεο

θηηζκάησλ κεηαγελεζηέξσλ ηνπ 1830, αθ' ελφο κελ φζα ραξαθηεξίδνληαη σο "έξγα

ηέρλεο ρξήδνληα εηδηθήο πξνζηαζίαο" (άξζξν 1), αθ' εηέξνπ δε, φζα έρνπλ

"ηζηνξηθήλ ζπνπδαηφηεηα" (άξζξν 5). ηελ ηειεπηαία απηή θαηεγνξία ηνπ άξζξνπ 5

ηνπ Ν. 1469/1950, ζηελ νπνία ππάγνληαη θαη ηζηνξηθνί ηφπνη, κπνξεί λα ππαρζνχλ

θαη νηθνδνκήκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ ζπνπδαηφηεηα γηα ηελ ηζηνξία ηεο

αξρηηεθηνληθήο, ζηα νηθνδνκήκαηα, φκσο, απηά πξέπεη λα ζπληξέρεη θαη ε

πξνυπφζεζε ηεο ηδηαίηεξεο θαιιηηερληθήο αμίαο ηνπ έξγνπ (πξβι. ηΔ 6478/1995).

Δμάιινπ, ζην άξζξν 2 ηνπ Π.Γ/ηνο 161/1984 "Αλαθαηαλνκή αξκνδηνηήησλ ησλ

Τπνπξγείσλ Πνιηηηζκνχ θαη Δπηζηεκψλ θαη Υσξνηαμίαο, Οηθηζκνχ θαη

Πεξηβάιινληνο" (ΦΔΚ 54 Α'), ζε ζπλδπαζκφ θαη πξνο ην άξζξν 1 πεξ. γ' ηνπ απηνχ

Π.Γ/ηνο, κε ην νπνίν γίλεηαη παξαπνκπή ζην άξζξν 5 ηνπ Ν. 1469/1950, πξνβιέπεηαη

φηη, ε πξάμε ηνπ Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ, κε ηελ νπνία ραξαθηεξίδνληαη ηφπνη, σο

ηζηνξηθνί, εθδίδεηαη έπεηηα απφ γλψκε ηνπ Τπνπξγείνπ ΠΔ.ΥΧ.Γ.Δ. Καηά ηελ

έλλνηα ηεο ηειεπηαίαο απηήο δηαηάμεσο ηνπ άξζξνπ 2 ηνπ Π.Γ/ηνο 161/1984,

εξκελεπνκέλεο ζε ζπλδπαζκφ πξνο ηε δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 1 εδ. γ' ηνπ απηνχ

δηαηάγκαηνο, γηα ηελ έθδνζε απφ ηνλ Τπνπξγφ Πνιηηηζκνχ πξάμεσο θαηά ην άξζξν

5 ηνπ Ν. 1469/1950 ζεζπίδεηαη, σο νπζηψδεο ηχπνο ε πξνεγνπκέλε γλσκνδφηεζε

ηνπ Τπνπξγείνπ ΠΔ.ΥΧ.Γ.Δ., είηε πξφθεηηαη πεξί ραξαθηεξηζκνχ θηηζκάησλ είηε

πεξί ηζηνξηθψλ ηφπσλ (ηΔ 2850/1993, 416/1991, 4301/1987, 3282/1996)».

590

Ζ λνκνινγία ηνπ ηΔ έρεη απνθαλζεί κε αθνξκή ηηο αληίζηνηρεο δηαηάμεηο ηηο

πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο φηη ε θνηλνπνίεζε ζηνλ ελδηαθεξφκελν κε θάπνην λφκηκν

ηξφπν ηεο ζρεηηθήο έθζεζεο ηεο νηθείαο ππεξεζίαο, ψζηε λα ιάβεη γλψζε ηνπ

πεξηερνκέλνπ ηεο θαη λα πξνβάιεη ηηο ηπρφλ αληηξξήζεηο ηνπ, απνηειεί νπζηψδε ηχπν

ηεο δηαδηθαζίαο θεξχμεσο θηηξίσλ σο δηαηεξεηέσλ πνπ έρεη ηαρζεί επί πνηλή

αθπξφηεηαο. ε πεξίπησζε πνπ ε αηηηνινγηθή έθζεζε δελ θνηλνπνηεζεί κε

«απνδεηθηηθφ επηδφζεσο» πνπ θέξεη ηηο ππνγξαθέο ηνπ παξαιήπηε θαη ηνπ

δηθαζηηθνχ επηκειεηή, ε πξάμε είλαη αθπξσηέα. ρεηηθά θαη ε ηΔ 964/1991 πνπ

αθνξνχζε ην ραξαθηεξηζκφ 359 θηηξίσλ ζηελ πφιε ηνπ Πεηξαηά, θαη εηδηθά έλα

θηίξην ηεο νδνχ Κνινθνηξψλε 34. Ζ αηηηνινγηθή έθζεζε είρε θνηλνπνηεζεί ζε 66

κφλνλ απφ ηνπο ελδηαθεξφκελνπο ηδηνθηήηεο.

Ζ λνκνινγία κέρξη πξφζθαηα εξκήλεπε ηηο αλάινγεο δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ κε ηελ

αθφινπζε ινγηθή Βι. ζρεηηθά ηε ηΔ 3690/1998 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

277

Οζνλ αθνξά ηε δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ ηνπ λφκνπ ζα κπνξνχζε λα γίλεη δεθηφ φηη

ηα πνξίζκαηα ηεο λνκνινγίαο ησλ δηθαζηεξίσλ γηα ηνπο ραξαθηεξηζκνχο θαηά ηελ

πνιενδνκηθή λνκνζεζία κε ηελ νπνία άιισζηε ν λφκνο παξνπζηάδεη ζπγγέλεηα σο

πξνο ην ζπγθεθξηκέλν δήηεκα, εθαξκφδνληαη αλαιφγσο.

Αμίδεη ηέινο λα επηζεκαλζεί φηη κε ηηο κεηαβαηηθέο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ ξπζκίδνληαη

δχν θξίζηκα δεηήκαηα ζε ζρέζε κε ην ραξαθηεξηζκφ πξνζηαηεπφκελσλ κλεκείσλ.

Αξρηθά πξνβιέπεηαη φηη (παξ. 10 άξζ.73) πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ έρνπλ

ραξαθηεξηζζεί σο πξνζηαηεπφκελα ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηεο πξντζρχνπζαο

λνκνζεζίαο πξνζηαηεχνληαη ζην εμήο θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ παξφληνο λφκνπ. Σα

πνιηηηζηηθά αγαζά πνπ έρνπλ ήδε ραξαθηεξηζζεί θαηά θαηεγνξίεο ραξαθηεξίδνληαη

« 6. Δπεηδή, θαηά ην άξζξν 4 παξ. 2 ηνπ λ. 1577/1985, φπσο απηφ ίζρπε θαηά ην

ρξφλν εθδφζεσο ηεο πξνζβαιινκέλεο πξάμεσο, κεηά ηε κεξηθή αληηθαηάζηαζή ηνπ

κε ην άξζξν 1 παξ. 2α ηνπ λ. 1772/1988 (θ. 91 Α) : "Ζ παξαπάλσ έθζεζε

απνζηέιιεηαη ζηνλ νηθείν δήκν ή θνηλφηεηα, ν νπνίνο εληφο πέληε εκεξψλ απφ ηε

ιήςε ηεο ππνρξενχηαη λα ηελ αλαξηήζεη ζην δεκνηηθφ ή θνηλνηηθφ θαηάζηεκα. Γηα

ηελ αλάξηεζε απηή δεκνζηεχεηαη απφ ην δήκν ή θνηλφηεηα ζρεηηθή πξφζθιεζε πξνο

ηνπο ελδηαθεξφκελνπο ζε κίαλ ηνπηθή εθεκεξίδα, αλ εθδίδεηαη ή ζε κία εθεκεξίδα

ηεο πξσηεχνπζαο ηνπ λνκνχ. Οη ελδηαθεξφκελνη κπνξνχλ λα δηαηππψζνπλ ηπρφλ

αληηξξήζεηο πξνο ηελ αξκφδηα ππεξεζία ηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο,

Υσξνηαμίαο θαη Γεκνζίσλ Δξγσλ κέζα ζε πξνζεζκία 20 εκεξψλ απφ ηελ

εκεξνκελία δεκνζηεχζεσο ηεο πξφζθιεζεο. ε πεξίπησζε πνπ ν δήκνο δελ ηεξήζεη

ηα πην πάλσ, ε πεξαηηέξσ δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ ζπλερίδεηαη λφκηκα κεηά ηελ

πάξνδν ελφο κήλα απφ ηεο απνζηνιήο ηεο έθζεζεο ζην δήκν ή ηελ θνηλφηεηα. Ζ

παξαπάλσ δηαδηθαζία κπνξεί λα παξαιείπεηαη εθ' φζνλ ε έθζεζε θνηλνπνηεζεί απ'

επζείαο ζηνλ ελδηαθεξφκελν. ηελ ηειεπηαία απηή πεξίπησζε ν ελδηαθεξφκελνο

δχλαηαη λα δηαηππψζεη ηηο αληηξξήζεηο ηνπ κέζα ζ' έλα κήλα απφ ηελ θνηλνπνίεζε

ηεο έθζεζεο".

7. Δπεηδή, νη αηηνχληεο ηζρπξίδνληαη φηη παξαβηάζηεθε ζηελ πξνθείκελε πεξίπησζε

νπζηψδεο ηχπνο αθνχ δελ ηνπο θνηλνπνηήζεθε ε απφ 2.6.1997 εηζήγεζε ηεο αξκφδηαο

ππεξεζίαο ψζηε λα δηαηππψζνπλ ηηο αληηξξήζεηο ηνπο, νχηε απεζηάιε ζην Γήκν γηα

ηηο απαξαίηεηεο δεκνζηεχζεηο. Απφ ηηο πξνεθηεζείζεο, φκσο, δηαηάμεηο ζπλάγεηαη φηη

απαηηείηαη ε ηήξεζε απηψλ ησλ ηχπσλ δεκνζηφηεηαο φηαλ έλα θηίξην θξίλεηαη

δηαηεξεηέν, ψζηε λα κπνξέζεη ν ηδηνθηήηεο ηνπ λα δηαηππψζεη ηηο αληηξξήζεηο ηνπ,

φρη θαη ζηελ αληίζεηε πεξίπησζε πνπ δελ θξίλεηαη δηαηεξεηέν έλα θηίξην, δηφηη δελ

πιήηηεηαη ην δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο. Δμάιινπ, νχηε παξάβαζε ηνπ άξζξνπ 20 παξ.

2 ηνπ πληάγκαηνο ζπληξέρεη ζηελ πξνθείκελε πεξίπησζε, αθνχ ε φιε δηαδηθαζία

μεθίλεζε κε ηελ αίηεζε ησλ αηηνχλησλ κε αξ. θαη. 2499/25.4.1995 θαη πάλησο κε ηελ

απφ 9.6.1997 αίηεζή ηνπο ππέβαιαλ πξνο ελίζρπζε ησλ απφςεψλ ηνπο ηελ

γλσκνδφηεζε 11/27.3.1997 ηνπ Κεληξηθνχ πκβνπιίνπ Νεσηέξσλ Μλεκείσλ, πνπ

ειήθζε ππ' φςηλ θαη έηπρε εηδηθνχ ζρνιηαζκνχ κε ηελ απφ 11.6.1997 πξνζζήθε ηεο

πην πάλσ εηζεγήζεσο»

278

εθ λένπ ζχκθσλα κε ηηο δηαδηθαζίεο θαη ππφ ηηο πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ 3028/02.

Δσο ηφηε βέβαηα πξνζηαηεχνληαη θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνπ.

Δμάιινπ θαηά ηελ παξ. 13 νη θεξπγκέλνη έσο ηελ έλαξμε ηζρχνο ηνπ λφκνπ απηνχ

αξραηνινγηθνί ρψξνη πνπ δελ έρνπλ νξηνζεηεζεί ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο ηεο παξ. 1

ηνπ άξζ. 12 νξηνζεηνχληαη νξηζηηθά εληφο ηξηεηίαο απφ απηήλ ζην πιαίζην

πξνγξάκκαηνο πνπ θαηαξηίδεηαη κε απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ Πνιηηηζκνχ χζηεξα απφ

γλψκε ηνπ πκβνπιίνπ. Πξνθεηκέλνπ γηα ελάιηνπο ρψξνπο ε παξαπάλσ πξνζεζκία

είλαη δηπιάζηα.

Ζ παξ. 12 ηέινο αλαθέξεη φηη πξνθεηκέλνπ πεξί αθηλήησλ ή εθηάζεσλ πνιιαπιψο

ραξαθηεξηζκέλσλ ππεξηζρχνπλ νη δηαηάμεηο νπ παξφληνο λφκνπ, εθφζνλ πξφθεηηαη

γηα κλεκεία, αξραηνινγηθνχο ρψξνπο ή ηζηνξηθνχο ηφπνπο.

Ζ πνιενδνκηθή λνκνζεζία

Ννκνηερληθά παξάδνμα θαη δηεύξπλζε ηεο δηαθξηηηθήο επρέξεηαο ηεο δηνίθεζεο

Πέξα απφ ηελ εηδηθή λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ, εηδηθέο

ξπζκίζεηο γηα πνιηηηζηηθά αγαζά είραλ ηεζεί θαη ζηνλ (παιαηφ) ΓΟΚ591

. Γηαπηζηψζεθε

αλσηέξσ φηη ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηεο πνιενδνκηθήο λνκνζεζίαο είλαη δπλαηφο ν

ραξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηέσλ αθηλήησλ αιιά θαη ε πξνζηαζία ρψξσλ, νηθηζκψλ

θιπ. χκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο απηέο, «κε π.δ/ηα, πνπ εθδίδνληαη κε πξφηαζε ηνπ

Τπνπξγνχ Πεξηβάιινληνο, Υσξνηαμίαο θαη Γεκφζησλ Έξγσλ χζηεξα απφ

αηηηνινγεκέλε έθζεζε ηεο θαηά πεξίπησζε αξκφδηαο ππεξεζίαο ηνπ Τπνπξγείνπ...

κπνξεί λα ραξαθηεξίδνληαη νηθηζκνί ή ηκήκαηά ηνπο σο παξαδνζηαθνί, κε ζθνπφ ηελ

πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηε δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ηνπ ηδηαίηεξνπ

πνιενδνκηθνχ, αηζζεηηθνχ, ηζηνξηθνχ, ιανγξαθηθνχ θαη αξρηηεθηνληθνχ ραξαθηήξα

ηνπο θαη λα ζεζπίδνληαη πεξηνξηζκνί δφκεζεο θαη ρξήζεηο θαηά παξέθθιηζε απφ ηηο

δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ θαη απφ θάζε άιιε γεληθή ή εηδηθή δηάηαμε...»592

.

591

Γηα ηηο ελ ιφγσ δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ βι. θνπξή Β., Δηδηθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην,

Υσξνηαμηθφ θαη Πνιενδνκηθφ Γίθαην, II, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 1985, ζ. 77 επ.,

Σάρνπ Α., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο πξφβιεκα λνκνζεηηθφ θαη δηνηθεηηθφ,

Γίθαην θαη Πεξηβάιινλ 2, Αζήλα - Koκνηελή 1983, Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ.,

Υσξνηαμία - Πνιενδνκία, η.Β΄, ζεζκνί, Αζήλα 1984, ζ. 158 επ. θαη 261 επ.

592

Αλάινγε είλαη θαη ε γαιιηθή λνκνζεζία ζρεηηθά κε ηελ πξνζηαζία νηθνδνκψλ,

ρψξσλ θ.ιπ. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξνπκε θαη ηηο απνθάζεηο ηνπ Conseil d' Etat, C.E.

279

Ζ ξχζκηζε απηή, φπσο ζπκπιεξψζεθε κε ην λ. 880/1979 «πεξί θαζνξηζκνχ αλσηάηνπ

νξίνπ ζπληειεζηνχ δνκήζεσο θαη εηέξσλ ηηλψλ δηαξξπζκίζεσλ ηεο πνιενδνκηθήο

λνκνζεζίαο»593

, αθνξά απνθιεηζηηθά αθίλεηα θαη εηζάγεη κία εηδηθφηεξεο κνξθήο

πξνζηαζία ζηα πιαίζηα ηνπ πνιενδνκηθνχ πξνγξακκαηηζκνχ.

Με ην άξζ. 4 ηνπ λ. 1577/85594

θαζνξίζζεθε ζηε ζπλέρεηα φηη «Με φκνηα κε ηηο πην

πάλσ δηαηάμεηο, κε πξνεδξηθά δηαηάγκαηα ραξαθηεξίδνληαη νηθηζκνί ή ηκήκαηά ηνπο

σο δηαηεξεηέα, 2. κε απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ ΠΔΥΧΓΔ πνπ δεκνζηεχεηαη ζηελ

Δθεκεξίδα ηεο Κπβεξλήζεσο κπνξεί λα ραξαθηεξίδνληαη θηίξηα σο δηαηεξεηέα θαη

λα θαζνξίδνληαη εηδηθνί φξνη πξνζηαζίαο θαη πεξηνξηζκνί δφκεζεο θαη ρξήζεο, θαηά

παξέθθιηζε απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ θαη απφ θάζε άιιε εηδηθή ή γεληθή

δηάηαμε».

χκθσλα κε ην λ. 1577/85, γηα κελ ηελ πξψηε πεξίπησζε ραξαθηεξηζκνχ νηθηζκψλ

θ.ιπ. κε π.δ/κα απαηηείηαη λα πξνεγεζεί αηηηνινγεκέλε έθζεζε ηεο θαηά πεξίπησζε,

αξκφδηαο ππεξεζίαο ηνπ ππνπξγείνπ, γλψκε ηνπ αξκφδηνπ πκβνπιίνπ Υσξνηαμίαο,

Οηθηζκνχ θαη Πεξηβάιινληνο θαη γλψκε ηνπ νηθείνπ δεκνηηθνχ ή θνηλνηηθνχ

ζπκβνπιίνπ, γηα δε ηε δεχηεξε πεξίπησζε θηηξίσλ απαηηείηαη αηηηνινγεκέλε έθζεζε

ηεο αξκφδηαο ππεξεζίαο ηνπ ππνπξγείνπ, ε νπνία θνηλνπνηείηαη ζηνλ ελδηαθεξφκελν

γηα λα δηαηππψζεη ηπρφλ αληηξξήζεηο ηνπ κέζα ζε πξνζεζκία ελφο κήλα. Απφ ηη

4.7. 1986, Société d'exploitation de sabliers, no 41006, C.E. 28.2.1986, Syndicat de

copropriétaires du 30 rue Piat, Rec.p. 48, ζρεηηθά κε ηελ ππνρξέσζε ησλ ηδηνθηεηψλ

λα δηαηεξνχλ ζε θαιή θαηάζηαζε ηελ φςε θηηξίσλ ζην Παξίζη θαη λα πξνβαίλνπλ

ζηηο αλαγθαίεο ζεηηθέο ελέξγεηεο θάζε 10 ηνπιάρηζηνλ ρξφληα. ρεηηθά αθφκε θαη κε

ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ, C.E. 24.6.1987, M.et Mme Loffîcial,

AJDA 1987, ζ. 599 επ., ζρεηηθά κε ηελ ππνρξέσζε αλαπαιαίσζεο θαη αμηνπνίεζεο

φςεσλ θηηξίσλ ζην Παξίζη ζε πεξηνρή πνπ έρεη ραξαθηεξηζζεί γηα ιφγνπο αηζζεηηθνχ

θαη ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο. Ζ απφθαζε απηή ελδηαθέξεη δηφηη θάλεη κία δπλακηθή

εξκελεία ηνπ γαιιηθνχ ΓΟΚ (Code de l' Urbanisme), γηα ηνπο δηαηεξεηένπο ηνκείο

(secteurs sauvegardés) ηεο La Rochelle, φηαλ απηνί παξνπζηάδνπλ έλα ηζηνξηθφ,

αηζζεηηθφ ή άιιν ελδηαθέξνλ πνπ λα δηθαηνινγεί ηε ζπληήξεζε, ηελ αλαπαιαίσζε

θαη ηελ αμηνπνίεζε ελφο ηκήκαηνο ή ελφο ζπλφινπ θηηξίσλ.

593

Έλαλ έληνλν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ λ. 880/79 ζε ζρέζε κε ηα άξζ.

17 θαη 24 . πεξηέρεη θαη ε παξαπεκπηηθή ζηελ Οινκέιεηα ηΔ 1766/1991.

594

. Με ηελ ηΔ 985/89 έρεη γίλεη δεθηφ φηη ε ξχζκηζε ηνπ άξζ. 4 ηνπ λ. 1577/85

απνηειεί εμεηδίθεπζε ηεο ζπληαγκαηηθήο επηηαγήο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ


280

δηάηαμε απηή, είλαη πξνθαλέο εκπλεχζηεθε ν λνκνζέηεο ηελ αληίζηνηρε ξχζκηζε ηνπ

λ. 3028/02 γηα ηελ νπνία έγηλε ήδε ιφγνο..

θνπφο απηψλ ησλ δχν ξπζκίζεσλ ηνπ λφκνπ ήηαλ, ζχκθσλα κε ην γξάκκα ηνπ ίδηνπ

λφκνπ, ε πξνζηαζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ηνπ

ηδηαίηεξνπ πνιενδνκηθνχ, αηζζεηηθνχ, ηζηνξηθνχ, ιανγξαθηθνχ θαη αξρηηεθηνληθνχ

ραξαθηήξα ηνπο. Σα ηειεπηαία ρξφληα κάιηζηα, ιφγσ θαη ηεο επξχηεηαο ηνπ λ.

1577/85, ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ ραξαθηεξηζκψλ δηαηεξεηέσλ γίλεηαη ζχκθσλα κε

ην λφκν απηφ θαη φρη ζχκθσλα κε ηνλ λ. 1469/50, αλ θαη νη δηαηάμεηο ησλ δχν λφκσλ

ίζρπαλ παξαιιήισο595

. Καη ε ξχζκηζε απηή ζπγγελεχεη νπζηαζηηθά κε ηελ αληίζηνηρε

ηνπ λ. 3028/02 θαη ζα πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε ζνβαξά ηα πνξίζκαηα ηεο

λνκνινγίαο γηα ηελ εξκελεία ηεο ελφςεη ηεο εθαξκνγήο ηνπο ζηελ αλάινγε δηάηαμε

ηνπ λένπ λφκνπ.

ρεηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηεο λνκνζεζίαο απηήο, ελδεηθηηθά αλαθέξνπκε ηηο πην

πεξηπηψζεηο ηνπ ραξαθηεξηζκνχ κέξνπο ηεο πφιεο ηεο Μπηηιήλεο θαη δηαηεξεηέσλ

θηηξίσλ (ηΔ 3483/1988), ηνπ νηθηζκνχ ηεο Μήζπκλαο (Μνιχβνπ) σο παξαδνζηαθνχ

(ηΔ 4366/88), ηνπ ραξαθηεξηζκνχ σο δηαηεξεηένπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη ζηελ

Αζήλα θαη ζηε ζπκβνιή ησλ νδψλ Παλεπηζηεκίνπ 6, Βνπθνπξεζηίνπ 12 θαη

Κξηεδψηνπ 1 (ηΔ 363/88), θηηξίνπ ζηελ Καιακάηα (ηΔ 1343/89, 2935/89), θηηξίσλ

ζηε Θεζζαινλίθε ηνπ δήκνπ Καιακαξηάο (ηΔ 3090/89), ην ηζηνξηθφ θέληξν ηνπ

Πεηξαηά (ηΔ 3183/89), νηθήκαηνο ζηε χξν ζηνλ νηθηζκφ Δπηζθνπήο κε ην ρψξν πνπ

ην πεξηβάιιεη (ηΔ 958/89), θηηξίνπ ζηε Βέξνηα (ηΔ 3699/1990) θνθ.

595

Με ηελ 2935/1989 (δηαηεξεηέν θηίξην ζηελ Καιακάηα, νδ. Αξηζηνκέλνπο θαη

Πνιπράξνπο), έγηλε δεθηφ φηη «νη παξαηεζείζεο δηαηάμεηο... επηηξέπνπλ κε απφθαζε

ηνπ νηθείνπ Τπνπξγνχ λα θεξχζζνληαη δηαηεξεηέα νηθνδνκήκαηα ή κλεκεία σο έξγα

ηέρλεο ρξήδνληα εηδηθήο πξνζηαζίαο...πλεπψο ν θαη' εθαξκνγήλ ηνπ λ. 1469/50

ραξαθηεξηζκφο ησλ φςεσλ σο δηαηεξεηέσλ θαη' νπδέλ θσιχεη ηνλ κεηαγελέζηεξν

ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζπλφινπ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ». Αλάινγα θξίζεθε κε ηελ

ηΔ 3690/1998 φπνπ ξεηά αλαθέξεηαη φηη

«Απφ ην ζπλδπαζκφ ησλ δηαηάμεσλ απηψλ, νη νπνίεο ηζρχνπλ παξαιιήισο κε ηηο

δηαηάμεηο ηνπ άξζξνπ 1 ηνπ λ. 1469/1950 πνπ επηηξέπνπλ κε απφθαζε ηνπ Τπνπξγνχ

Πνιηηηζκνχ λα θεξχζζνληαη δηαηεξεηέα νηθνδνκήκαηα ή κλεκεία κεηαγελέζηεξα ηνπ

1830, εθφζνλ θξίλνληαη σο έξγα ηέρλεο ρξήδνληα εηδηθήο πξνζηαζίαο" (ηΔ

2935/1989, βι. 565/1986), πξνθχπηεη φηη ν Τπνπξγφο Μαθεδνλίαο - Θξάθεο είλαη

αξκφδηνο λα θεξχμεη σο δηαηεξεηέν θηίξην βάζεη ησλ δηαηάμεσλ απηψλ. πλεπψο

είλαη απνξξηπηένο σο αβάζηκνο ν πεξί αλαξκνδηφηεηαο ηνπ Τπνπξγνχ Μαθεδνλίαο -

Θξάθεο ιφγνο αθπξψζεσο»

281

Ο ραξαθηεξηζκόο ηνπ εζσηεξηθνύ ρώξνπ αθηλήηνπ

Ζ λνκνινγία έθξηλε ζπκπιεξσκαηηθά, κε αθνξκή γλσζηφ θηίξην ηνπ θέληξνπ ηεο

Αζήλαο, φηη, ζχκθσλα κε ηηο αλσηέξσ δηαηάμεηο, είλαη δπλαηφ λα πξνζηαηεχεηαη θαη ν

εζσηεξηθφο ρψξνο θηηξίνπ (ζηνέο, είζνδνη, θιηκαθνζηάζηα, νξνθέο, αθάιππηνη ρψξνη,

εζσηεξηθά αίζξηα), φηαλ ηα αξρηηεθηνληθά θαη δηαθνζκεηηθά ηνπο ζηνηρεία

ζπλδένληαη κε ηηο εμσηεξηθέο φςεηο θαη ε δηαηήξεζή ηνπο είλαη αλαγθαία γηα ηε

δηαηήξεζε θαη πξνβνιή ησλ θπξίσλ φςεσλ596

.

Ο ραξαθηεξηζκόο ηνπ πεξηβάιινληνο ρώξνπ αθηλήηνπ

Ζ λνκνινγία έρεη δερζεί φηη πάλησο κε ην άξζ. 4.1 ηνπ λ. 622/77 πξνζηαηεχεηαη θαη ν

πεξηβάιισλ ρψξνο θηηζκάησλ, είηε δηφηη έρεη θαη απηφο ηδηαίηεξν ηζηνξηθφ, ιανγξαθη-

θφ, πνιενδνκηθφ ή αηζζεηηθφ ραξαθηήξα, είηε δηφηη είλαη αλαγθαίν γηα ηελ πξνβνιή ή

εμππεξέηεζε ηνπ θηηξίνπ ή ηελ πξνζπέιαζε ζε απηφ. Δηδηθφηεξα θαη κε ηελ

πξφζθαηε ηΔ 14/1990, πνπ αθνξνχζε ην ραξαθηεξηζκφ σο έξγνπ ηέρλεο.θηηξίνπ επί

ηεο νδνχ Μηανχιε 2 ζηε Θεζζαινλίθε, ην γλσζηφ θαη κε ην φλνκα «Δθπαηδεπηήξηα

Κνξαή», ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/50, θξίζεθε φηη είλαη δπλαηή ε πξν-

ζηαζία θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ, εάλ απηφο έρεη ηδηαίηεξν ηζηνξηθφ ραξαθηήξα ή

αηζζεηηθή αμία, ή ηειεί ζε αλαπφζπαζηε ελφηεηα κε ην θηίζκα, εθφζνλ θξίλεηαη

αλαγθαίνο γηα ηελ πξνβνιή ή εμππεξέηεζε ηνχηνπ ή ηελ πξνζπέιαζε ζ' απηφ597

.

Δίλαη δε λφκηκε θαη επαξθήο ε αηηηνινγία ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνπ πεξηβάιινληνο

ρψξνπ, εθφζνλ αλαιπηηθά πεξηγξάθεη ηελ πξφδειε αλάγθε γηα ηελ πξνβνιή θαη α-

λάδεημε ηνπ θηηξίνπ πνπ, ζπλδπαζκέλε κε ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ηεο εμαηξεηηθήο

αηζζεηηθά πεξίθξαμεο ηνπ θηηξίνπ, θαζηζηά αλαγθαίν ην ραξαθηεξηζκφ απηφ598

.

Δίλαη ζπλεπψο δπλαηφο ν ραξαθηεξηζκφο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ κλεκείνπ599

.

Σν πλεχκα ηεο λνκνινγίαο είλαη αλάινγν κε απηφ ησλ ηΔ 2121/75, 3348/77 θ.ιπ. γηα

596

ηΔ 363/1988, γηα ην γλσζηφ θηίξην ηεο νδνχ Παλεπηζηεκίνπ 6, Βνπθνπξεζηίνπ

12 θαη Κξηεδψηνπ 1, ζηελ Αζήλα.

597

Βι. θαη ηΔ 2934/85, 2401/78 θ.ιπ.

598

ηΔ 14/1990.

599

ηΔ 614/85.

282

ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν αξραίνπ θηίζκαηνο, πνπ απεηθνλίδεη κία γεληθφηεξε

αηζζεηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ.

πλέπεηα ηεο λνκνινγίαο απηήο είλαη φηη ν ραξαθηεξηζκφο δελ θαιχπηεη κφλν έλα

«πνιηηηζηηθφ αληηθείκελν», κία πνιηηηζηηθή κνλάδα, αιιά έλα αηζζεηηθφ ζχλνιν, κία

πεξηβαιινληηθή ελφηεηα κε ηζηνξηθή δηάζηαζε600

. Ζ ζέζε απηή ηεο λνκνινγίαο

θαλεξψλεη κία αηζζεηηθή επηινγή ηνπ δηθαζηή πνπ ηνπνζεηεί ην πνιηηηζηηθφ αγαζφ ζε

έλα ρψξν σο ζχλνιν, ρσξίο λα ην απνκνλψλεη κνπζεηαθά. Ζ εξκελεία απηή ηνπ

λφκνπ είλαη ζχκθσλε κε ην πλεχκα ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο θαη κάιηζηα κε ηελ

αληηκεηψπηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο σο εληαίνπ φινπ κε ην θπζηθφ601

. Σε

ζέζε απηή ηεο λνκνινγίαο πηνζέηεζε ν λένο λ. 3028/02 ν νπνίνο επηηξέπεη ηελ ζε

δψλεο γχξσ απφ απηφ πξνζηαζία κλεκείνπ ζην άξζξν 17, αιιά θαη ζηελ παξ. 2 ηνπ

άξζξνπ 6 πνπ αλαθέξεη φηη ν ραξαθηεξηζκφο αθηλήηνπ είλαη δπλαηφ λα αθνξά θαη ηνλ

πεξηβάιινληα ρψξν κλεκείνπ ή ζηνηρεία απηνχ.

Ο ραξαθηεξηζκόο αθηλήηνπ εθ παξαιιήινπ θαη θηλεηώλ

Σν άξζξν 6 παξ. 2 ηνπ λ. 3028/02 αλαθέξεη φηη ν ραξαθηεξηζκφο αθηλήηνπ κλεκείνπ

είλαη δπλαηφ λα αθνξά θαη θηλεηά πνπ ζπλδένληαη κε νξηζκέλε ρξήζε ηνπ αθηλήηνπ

600

ρεηηθά κε ηε δπλαηφηεηα πξνζηαζίαο κε βάζε ην άξζ. 4.1 λ. 622/1977 θαη ηνπ

πεξηβάιινληνο ρψξνπ δηαηεξεηένπ θηηξίνπ, βι. Πξαθηηθφ Δπεμεξγαζίαο ηΔ

693/1981, Σν 1982, ζ. 317 - 8, φπνπ θαη κεηνςεθία ππέξ ηεο απφςεσο φηη ε δηάηαμε

απηή δελ αθνξά θαη ηνλ πεξηβάιινληα Υψξν ηνπ δηαηεξεηένπ.

601

Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε παξαδείγκαηα ηεο πξφζθαηεο γαιιηθήο λνκνινγίαο πνπ

εμεηδηθεχνπλ ηελ πξνζηαζία ησλ κλεκείσλ ζπλνιηθά κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν ή,

φπσο δηαηππψλεηαη ζηα γαιιηθά (champ de visibilité) ην πεδίν νξαηφηεηαο: C.E.

22.1.1986, no. 52305, Min. de l'Urbanisme /Association pour le logement du

personnel des administrations financières et autres, κε ζέκα άδεηα θαηεδάθηζεο ζε

θηίξην πνπ ήηαλ γεηηνληθφ ζε κλεκείν θαη ηελ φκνηα C.E. 11.2.1976, Société Union

des assurances de Paris, Ree. ζ. 94, C.E. 28.11.1986, Bignolas, no. 42688, θαη ηελ

αλάινγε C.E. 7.11.1980, Min. de l'environnement et du cadre de vie / Alvaro, Ree. ζ.

418, ζρεηηθή κε άξλεζε άδεηαο νηθνδνκήο ιφγσ νριήζεσο ηνπ πεδίνπ νξαηφηεηαο

κλεκείνπ ραξαθηεξηζκέλνπ σο ηζηνξηθνχ, C.E. 10.7.1987, Commune de

Feucherolles, Ree. ζ. 266, ζρεηηθά κε άδεηα επηζθεπψλ θαη ινηπψλ εξγαζηψλ ζε

ραξαθηεξηζκέλν θηίξην θαη ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν. Βι. αθφκε J. Ρ. Gilli, H.

Charles, J. de Lanversin, Les grands arrêts du droit de l'urbanisme, 3 éd., Sirey 1989,

ζ. 13, 17, 49, 182, 197.

283

απηνχ, επηβεβαηψλνληαο ηε ζέζε ηεο λνκνινγίαο πνπ είδακε ήδε ε νπνία θαη

δηθαίσλε ηελ ζπρλή δηνηθεηηθή πξαθηηθή.

Ο ραξαθηεξηζκόο ρξήζεσλ

Σν άξζξν 6 παξ. 2 ηνπ λ. 3028/02 αλαθέξεη φηη ν ραξαθηεξηζκφο αθηλήηνπ κλεκείνπ

είλαη δπλαηφ λα αθνξά θαη ηηο ρξήζεηο πνπ είλαη ζχκθσλεο κε ην ραξαθηήξα ηνπ

κλεκείνπ. Ζ ζηάζε απηή ηνπ λνκνζέηε είλαη ζχκθσλε κε ηελ πξντζρχζαζα

δηνηθεηηθή πξαθηηθή ηελ νπνία θαη έθξηλε σο νξζή θαη ζχκθσλε κε ην λφκν θαη ην

χληαγκα ε λνκνινγία.

Ζ λνκηθή θύζε ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνύ

Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνύ. Πξάμε - όξνο

Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ ησλ αξραίσλ, ησλ δηαηεξεηέσλ θαη ησλ άιισλ κλεκείσλ,

ζεσξήζεθε, κεηά απφ αξθεηή δηαθχκαλζε ηεο λνκνινγίαο επί ηνπ ζέκαηνο, σο πξάμε

αηνκηθή. Με ηελ ηΔ 1930/78 (Οι) θξίζεθε ηειηθψο φηη ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ,

θαηφπηλ ηεο νπνίαο ππάγεηαη ην θηίξην ή κλεκείν (θαη' άξζ.1 λ. 1469/50) ζηελ

πξνζηαζία ηνπ άξζ. 52 λ. 5351/32, είλαη πξάμε αηνκηθνχ ραξαθηήξα. Αθφκε πξέπεη

λα ζεκεησζεί φηη είλαη δπλαηή ε ζψξεπζε αηνκηθψλ πξάμεσλ ζε έλα δηάηαγκα πνπ

ραξαθηεξίδεη πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο θηίξηα602

. Υαξαθηεξηζηηθά, ε ηΔ 1127/91

αλαθέξεη φηη «κε ηελ ίδηα πξάμε ραξαθηεξίδνληαη σο έξγα ηέρλεο πιείνλα ηνπ ελφο

θηίξηα. Σν γεγνλφο απηφ δελ πξνζάπηεη πιεκκέιεηα ζηελ πξνζβαιινκέλε εθφζνλ

ππήξμε εηδηθή θαη αηηηνινγεκέλε θαηά ηα αλσηέξσ θξίζε σο πξνο ην αθίλεην ηνπ

αηηνχληνο». Με ηελ πξάμε απηή είραλ ραξαθηεξηζζεί 22 θηίξηα ζηελ Άξηα.

Παξά ηελ ηειηθή απηή λνκνινγηαθή ηνπνζέηεζε, φηη δειαδή ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ

είλαη αηνκηθή, ηφζν ε παιαηφηεξε δηαθχκαλζε φζν θαη ε θχζε ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ δελ θαζηζηά απηνλφεηε ηελ επηινγή απηή ηεο λνκνινγίαο603

. Δίλαη

602

ηΔ 1585/87, 363/88

603

Γηα ηνλ νξηαθφ ραξαθηήξα ησλ πξάμεσλ πνπ αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλν

αθίλεην θαη κπνξνχλ λα νλνκαζζνχλ πξαγκαηνπαγείο ηελ πεξίπησζε απηή ν

θαλφλαο δηθαίνπ πνπ ζεζπίδεηαη κε ηελ πξάμε απεπζχλεηαη πξνο ην πξφζσπν

284

νινθάλεξν φηη ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ ππάγεη ην ή ηα ραξαθηεξηδφκελα πξάγκαηα

ζε έλα γεληθφ θαζεζηψο θαη δελ απνηειεί απιά πξάμε κε ηελ νπνία ζεζπίδεηαη

αηνκηθφο θαλφλαο.

Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί φηη ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ είλαη ραξαθηεξηζηηθή

πεξίπησζε πξάμεο - φξνπ (acte condition), δειαδή πξάμε πνπ εθαξκφδεη ζε κηα

εηδηθή πεξίπησζε έλα γεληθφ θαζεζηψο604

. Αληηθείκελν απηνχ ηνπ είδνπο ησλ

πξάμεσλ είλαη λα εθαξκφδεηαη αηνκηθά ζε έλα ππνθείκελν κηα λνκηθή θαηάζηαζε

γεληθή θαη απξφζσπε, θπξίσο δε κηα έλλνκε ζρέζε ή κηα θαλνληζηηθή ξχζκηζε605

.

Ζ ζεκαζία ηεο δηάθξηζεο απηήο, πνπ φκσο δελ γίλεηαη γεληθά δεθηή απφ ηελ ειιεληθή

ζεσξία606

θαη λνκνινγία, είλαη ζεκαληηθή, εηδηθά ζε πεξηπηψζεηο ζαλ απηή ηεο

πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ, θπξίσο γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε ηδηνκνξθία ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ.

(ζρεηηθά κε ηελ ππαγσγή ηνπ αθηλήηνπ ζε νξηζκέλν λνκηθφ θαζεζηψο), ην νπνίν θάζε

θνξά αζθεί ζην αθίλεην εκπξάγκαηα ή άιια δηθαηψκαηα θαη ηνπ νπνίνπ έηζη κπνξεί

λα θαζνξηζζεί ε ηαπηφηεηα

604

ρεηηθά βι. ζ. Rivero J., Droit administratif, 9ème éd., Dalloz 1980, ζ. 92,

ηαζηλόπνπινπ M., Γίθαηνλ Γηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, Αζήλα 1951, ζ. 131, Γέλδηα Μ.,

Γηνηθεηηθφλ Γίθαηνλ, ε΄ έθδ., Παπαδήζεο, Αζήλα 1964, ζ. 23-4.

605

Βι. ζρεηηθά A. de Laubadère, F. Moderne, P. Delvolvé, Traité des contrats

administratifs, η. 1, LGDJ 1983, ζ. 25, φπνπ θαη αλάιπζε ηεο ζέζεο ηνπ Duguit αιιά

θαη δηαθνξνπνίεζε ηεο ζέζεο ηνπ Bonnard (ζεκ. 23), ζ. 29 επ., φπνπ θαη θξηηηθή ησλ

ζέζεσλ ηνπ Duguit, ζ. 80 φπνπ θαη παξνπζίαζε ησλ ζέζεσλ ησλ Jeze θαη Bonnard,

βι. αθφκε ηελ θξηηηθή ηνπ R. Latournerie, Etude sur la classification des diverses

situations juridiques, RDP 1933, ζ. 327 επ. θαη ηνπ C. Einsenmann, Cours de droit

Administratif, 1949-1950, η.2, LGDJ, ζ. 221 επ., 417 επ.

606

Κξηηηθή γηα ηε δηάθξηζε απηή βι. Μ. ηαζηλόπνπινπ, αλσηέξσ, ζ. 131, «Αιι’ ε

ηνηαχηε γεθχξσζηο ησλ ελλνηψλ ηεο γεληθήο θαη ηεο αηνκηθήο πξάμεσο δη’ ηδίαο

πξάμεσο, απνηεινχζεο νπρί παξαγσγήλ αηνκηθήο θαηαζηάζεσο, αιι’ εμαηνκίθεπζηλ

πθηζηακέλεο γεληθήο θαηαζηάζεσο, ζηεξείηαη σο θξνλνχκελ, ζαθνχο εξείζκαηνο επί

ηεο πξαγκαηηθφηεηνο». Αληίζεηα ν Μ. Γέλδηαο, αλσηέξσ, ζ. 24, δέρεηαη φηη νη

πξάμεηο-φξνη είλαη αλαγθαίνη δηφηη αη γεληθαί θαηαζηάζεηο δελ ηζρχνπλ

απηνκάησο...αιιά ρξεηάδεηαη θαη πξάμηο αηνκηθήο ζεκαζίαο απνλέκνπζα εηο ην δείλα

ή ην δείλα πξφζσπνλ ηελ εθ ησλ γεληθψλ θαλφλσλ απνξξένπζαλ θαηάζηαζηλ».

285

Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνύ θαη ε αηηηνινγία ηεο. Ζ δηνξζσηηθή εξκελεία από ην

δηθαζηήξην

Ζ αηηηνινγία σο εμεηδίθεπζε ησλ ζπληαγκαηηθώλ αηηεκάησλ

Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ πξέπεη, ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία λα είλαη επαξθψο αηηην-

ινγεκέλε, δηφηη εηζάγεη πεξηνξηζκφ ζην αηνκηθφ δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο. Πξέπεη

επίζεο λα παξαηίζεληαη αλαιπηηθά θαη κε πιεξφηεηα νη ιφγνη πνπ ζε θάζε

ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε επηβάιινπλ ηε ιήςε κέηξσλ εηδηθήο πξνζηαζίαο607

. Σν

ηΔ έθξηλε φηη, γηα λα είλαη λφκηκε ε αηηηνινγία πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ, πξέπεη λα

πεξηιακβάλεη πεξηγξαθή ησλ κνξθνινγηθψλ ζηνηρείσλ, θαζψο επίζεο θαη αμηνιφγεζή

ηνπο εθ κέξνπο ηνπ αξκνδίνπ νξγάλνπ, ην νπνίν εθθέξεη ηερληθή θξίζε608

. Πξέπεη

δειαδή ε αηηηνινγία λα κελ αξθείηαη ζε κηα γεληθή δηαπίζησζε φηη ην θηίξην π.ρ. πα-

ξνπζηάδεη ηδηαίηεξν αξρηηεθηνληθφ ραξαθηήξα θαη ελδηαθέξνλ, αιιά λα αλαθέξεηαη

θαη λα αμηνινγείηαη ν ζπγθεθξηκέλνο ξπζκφο ηνπ, ηα ηδηαίηεξα κνξθνινγηθά ζηνηρεία

πνπ ζπλζέηνπλ ην έξγν ηέρλεο, ηα νπνία είηε μερσξηζηά, είηε ζπλδπαζκέλα

πξνζδίδνπλ ηέηνηα αμία ζην θηίξην ψζηε λα θαζίζηαηαη έξγν ηέρλεο609

. Ζ αηηηνινγία

πάλησο κπνξεί λα πξνθχπηεη θαη απφ ηα ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ610

.

Ζ δηαδηθαζία απηή, αλ θαη πεξηγξάθεηαη αλαιπηηθά ζην λφκν, δελ παχεη λα ελέρεη ηελ

αηζζεηηθή αμηνιφγεζε σο θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν επηβίσζεο θάπνησλ αληηθεηκέλσλ ζην

607

ηΔ 3623/83, 827/87, 1127/91 θ.ιπ.

608

ηΔ 1127/91, πνπ αθνξνχζε ραξαθηεξηζκφ 22 θηηξίσλ σο έξγσλ ηέρλεο ζηελ

Άξηα ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/50. Ζ αηηηνινγία ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ αλέθεξε φηη ζψδεηαη ζηα θηίξηα απηά ε ληφπηα αξρηηεθηνληθή

ζπλδπαζκέλε κε ξεχκαηα πνπ δέρζεθε ζηα ηέιε ηνπ πξνεγνχκελνπ θαη ζηηο αξρέο

ηνπ αηψλα καο. ηε ζπλέρεηα πξνέβαηλε ζε αλαιπηηθή πεξηγξαθή ησλ ζηνηρείσλ πνπ

ζπλζέηνπλ ην ζπλδπαζκφ απηφ παξαδνζηαθήο θαη αζηηθήο αξρηηεθηνληθήο.

609

ρεηηθά κε ηελ αλεπαξθή αηηηνινγία, βι. θαη ηΔ 1625/1988.

610

ηΔ 1625/88, 2934/89 (ζρεηηθή κε ραξαθηεξηζκφ έξγνπ ηέρλεο ζηε Βέξνηα θηηξίνπ

επί ησλ νδψλ Μηανχιε 23 θαη Ρήγα Φεξαίνπ), 14/90 θ.ιπ. Βι. αθφκε ηελ ηΔ

2561/1990, πνπ αθνξά ην ραξαθηεξηζκφ σο έξγσλ ηέρλεο, θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ.

1469/50, δχν ζπλερφκελσλ θηηξίσλ ζηε Γξάκα. Ζ δηνίθεζε έθαλε αλαιπηηθή

αλαθνξά ζηα ζηνηρεία πνπ θαζηζηνχζαλ δηαηεξεηέν ην θάζε αθίλεην μερσξηζηά.

286

ρξφλν, πνπ είλαη ηδηαίηεξα ππνθεηκεληθή611

. Ο έιεγρνο ηεο αηηηνινγίαο απφ ην ηΔ

ιακβάλεη αλακθηζβήηεηα ππφςε ηνπ ηα ππνθεηκεληθά απηά ζηνηρεία θαη πξνρσξεί

δεκηνπξγηθά, δηνξζψλνληαο ζπρλά ην λφκν.

611

. Τπνθεηκεληθή αηζζεηηθή αμηνιφγεζε δηφηη είλαη θξίζε αμίαο γηα ην σξαίν θαη ην

άμην δηαθχιαμεο αγαζφ. Δλδεηθηηθά κπνξνχλ λα αλαθεξζνχλ πεξηπηψζεηο φπνπ ην

ππνθεηκεληθφ ζηνηρείν γίλεηαη εκθαλέο απφ ηε ρξήζε επηζέησλ θαη απφ ηελ

πεξηγξαθή ηνπ σξαίνπ ζχκθσλα κε ηελ θξίζε ηεο δηνίθεζεο:

ηΔ 298/84, «επαξθψο αηηηνινγεκέλνο ν ραξαθηεξηζκφο απφ ηε δηνίθεζε θηηξίνπ σο

δηαηεξεηένπ εθφζνλ ζηεξίρζεθε ζε λφκηκα θξηηήξηα, φπσο είλαη ηδηαίηεξα

αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία ηνπ θηηξίνπ, ε ζεκαζία ηνπ απφ ηζηνξηθή θαη ιανγξαθηθή

άπνςε, ε ζπκβνιή ηνπ ζηε δηαηήξεζε ηνπ παξαδνζηαθνχ ραξαθηήξα ηεο γχξσ

πεξηνρήο...».

ηΔ 614/85, «...θαηά ηελ αλέιεγθηνλ θξίζηλ ηεο Γηνηθήζεσο ζεσξείηαη λενθιαζζηθφλ

θαη ελδηαθέξνλ δείγκα παξαδνζηαθήο αξρηηεθηνληθήο θαη απνηειεί κεηά ησλ άιισλ

λενθιαζζηθψλ θηηξίσλ ηνπ ακέζνπ πεξηβάιινληφο ηνπ, «έλα ραξαθηεξηζηηθφ θνκκάηη

παξαδνζηαθνχ ηζηνχ πνπ πξέπεη λα δηαζσζεί θαη λα αλαδεηρζεί».

ηΔ 3672/85, «λφκηκνο ε αηηηνινγία πξάμεσο κε ηελ νπνία ην επίδηθν θηίξην

ραξαθηεξίζζεθε σο έξγν ηέρλεο ρξήδνλ εηδηθήο θξαηηθήο πξνζηαζίαο δηφηη πξφθεηηαη

γηα αμηφινγν εθιεθηηθηζηηθφ θηίξην κε ζηνηρεία ART NOUVEAU θαη ην εζσηεξηθφ

ηνπ κε ηε καξκάξηλε επηβιεηηθή ζθάια θαη ηηο γχςηλεο δηαθνζκήζεηο πνπ θνζκνχλ ηα

ηαβάληα ησλ αηζνπζψλ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ».

ηΔ 3670- 4/85, «αηηηνινγείηαη πξνζεθφλησο π.δ/κα ην νπνίνλ εραξα-θηήξηζε θηίξηα

σο δηαηεξεηέα...αθνχ έιαβε ππφςηλ φηη απηά είλαη απφ ηα πιένλ αληηπξνζσπεπηηθά

ησλ 19νπ θαη 20νπ αηψλσλ,..ηελ αλάγθε δηαηεξήζεσο ελφο ελεξγνχ ζπλφινπ γηα λα

είλαη πνιπδηάζηαηε θαη φρη κνλνδηάζηαηε ε δηάζσζε ηεο αξρηηεθηνληθήο

θιεξνλνκηάο, σο θαη ηελ αλαβάζκηζε ε νπνία ζα πξνθχςεη γηα ην γεηηνληθφ

πεξηβάιινλ ησλ θηηξίσλ απηψλ».

ηΔ 4461/85, «πξνζεθφλησο αηηηνινγεκέλνο ραξαθηεξηζκφο έξγνπ ηέρλεο...αθνχ απφ

ηα ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ πξνθχπηεη φηη ε εζσηεξηθή

δηαθφζκεζε ηνπ θηηξίνπ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ...νη νξνθέο ησλ θεληξηθψλ

αηζνπζψλ είλαη δηαθνζκεκέλεο κε κεγάιε επηκέιεηα θαη ηέρλε...ππάξρνπλ ιεπηφηαηα

BAS-RELIEF ρξσκαηηζκέλα κε ηέρλε...ε δηαθφζκεζε ζπκπιεξψλεηαη κε

δσγξαθηζκέλεο αλζνδέζκεο, κε εθπιεθηηθφ ρξσκαηηζκφ...».

ηΔ 827/87, «...ε πξναλαθεξφκελε αηηηνινγία, κλεκνλεχνπζα ηα δηάθνξα

κνξθνινγηθά θαη δηαθνζκεηηθά ζηνηρεία, ηφζν ησλ θηηξίσλ πνπ απνηεινχλ ηε ζηνά,

φζν θαη ηεο εηζφδνπ ηεο ζηνάο, θαη ηα νπνία, θαηά ηελ ηερληθή θξίζε ηνπ δηνηθεηηθνχ

νξγάλνπ, θαζηζηνχλ ηα θηίξηα απηά, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην θηίξην ηεο αηηνχζεο,

αμηφινγα δείγκαηα ιατθήο αξρηηεθηνληθήο, είλαη λφκηκε θαη επαξθήο, ιακβαλνκέλνπ

κάιηζηα ππφςηλ φηη ην θηίξην ηνχην είλαη εληαγκέλν κέζα ζηνλ επξχηεξν ρψξν ηεο

ζηνάο πνπ πεξηιακβάλεη θαη άιια θηίξηα θξηζέληα σο ρξήδνληα πξνζηαζίαο».

ηΔ 797/87, «αηηηνινγείηαη πξνζεθφλησο ην πξνζβαιιφκελν δηάηαγκα...δηφηη απφ ηελ

εηζεγεηηθή έθζεζε πξνθχπηεη ε ζπλδξνκή ησλ πξαγκαηηθψλ δεδνκέλσλ, ηα νπνία

δηθαηνινγνχλ ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ ζηελ πεξηνρή ησλ νδψλ

Αθαδεκίαο θαη Ε. Πεγήο, φπνπ ηα θηίξηα έρνπλ ειηθία απφ ηελ επνρή ηνπ ζσλα

κέρξη ηα κεηά ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν ρξφληα θαη απνηεινχλ αμηφινγα δείγκαηα ηεο

ζπλέρεηαο ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο καο».

287

Δηδηθόηεξα ε αηηηνινγία ππό ην πξίζκα ην» ΓΟΚ. Ζ ζπκπιεξσκαηηθή εθαξκνγή

ησλ δηαηάμεσλ ηνπ λ. 1469/50.

Ζ επξχηεηα ηεο δηαηππψζεσο ηνπ λφκνπ απηνχ πεξηνξίδεη νπζηαζηηθά ηνλ έιεγρν ηεο

αηηηνινγίαο, αθνχ ε θήξπμε κπνξεί λα γίλεη φρη κφλν γηα ηζηνξηθνχο ή

αξρηηεθηνληθνχο, αιιά θαη γηα πνιενδνκηθνχο ή αηζζεηηθνχο ζθνπνχο612

. Σνχην δε

ρσξίο απνθιείεη ηελ παξάιιειε αξκνδηφηεηα ηνπ ζπλαξκφδηνπ Τπνπξγνχ

Πνιηηηζκνχ ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/50. Έηζη είλαη δπλαηφο ν εθ

παξαιιήινπ ραξαθηεξηζκφο ελφο θηηξίνπ σο «δηαηεξεηένπ έξγνπ ηέρλεο ρξήδνληαο

πξνζηαζίαο»613

.

Ζ εηζαγσγή ησλ αηζζεηηθψλ θξηηεξίσλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλππαξμία ρξνληθψλ

πεξηνξηζκψλ πξνζηαζίαο, είλαη αλακθίβνια νξζφηεξε απφ ηηο ξπζκίζεηο ησλ άιισλ

λνκνζεηεκάησλ θαη ζχκθσλε θαη κε ην πλεχκα ηνπ πληάγκαηνο, πνπ επηβάιιεη

επξεία πξνζηαζία. Πάλησο κε θαλέλα ηξφπν ε ζέζε ζε ηζρχ ησλ δηαηάμεσλ ηνπ ΓΟΚ

δελ θαηήξγεζε ηελ πξνεγνχκελε λνκνζεζία, δηφηη νη δηαηάμεηο ηεο λνκνζεζίαο απηήο

απνβιέπνπλ ζε δηαθνξεηηθφ ζθνπφ, πξνβιέπνπλ ηδηαίηεξε δηαδηθαζία θαη φξγαλα θαη

ιακβάλνπλ ππφςε δηαθνξεηηθά θξηηήξηα614

.

Πξνρσξψληαο ζηα βήκαηα ηνπ λνκνζέηε, ην ηΔ615

δέρζεθε φηη, παξά ην γεγνλφο φηη

νη δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ (άξζ. 4.1 λ. 622/1977) πξνβιέπνπλ δηαθνξεηηθά κέηξα απφ ηελ

ινηπή λνκνζεζία πεξί κλεκείσλ θ.ιπ. (εηδηθά ην άξζ. 1 λ. 1469/50) πνπ επηβάιινληαη

κε δηαθνξεηηθά θξηηήξηα θαη απφ δηαθνξεηηθά φξγαλα, ηα νπνία απνθαζίδνπλ κε

ηδηαίηεξε δηαδηθαζία, δελ απνθιείεηαη λα ιακβάλνληαη ππφςε γηα ηελ επίηεπμε ηνπ

ζθνπνχ ηνπ λφκνπ πνπ αθνξά π.ρ. ηα δηαηεξεηέα κλεκεία ηα λεψηεξα απφ ην 1830

(άξζ. 1 λ. 1469/50) θαη λα ζπλεθηηκψληαη θξηηήξηα απφ ηα πξνβιεπφκελα γηα ηε ιήςε

612

ηΔ 3984/1980, 271, 298/1984 θ.ιπ.

613

ηΔ 363/1988, 2935/1989.

614

ηΔ 1956/82 θαη ηΔ 2935/89 πνπ ξεηά αλαθέξεη φηη νη δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ θαη

ηνπ λ. 1469/50 ηζρχνπλ παξαιιήισο, ηΔ 363/88 φπνπ θαη παξαπνκπή ζηηο

απνθάζεηο ηΔ 564, 565, 3027/86 θ.ά.

615

ηΔ 564/86, ζρεηηθά κε ην ραξαθηεξηζκφ σο έξγνπ ηέρλεο θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη

ζηελ πιαηεία ηεο πφιεο ησλ Σξηθάισλ, θαη ζηε γσλία ησλ νδψλ 28εο Οθησβξίνπ θαη

Σηνπζφλ, Διι.Γηθ. 27, ζ. 739.

288

κέηξνπ πνπ πξνβιέπεηαη απφ ην ΓΟΚ, δειαδή θαη πνιενδνκηθά, αηζζεηηθά, ή

αξρηηεθηνληθά, εθφζνλ ηα θξηηήξηα απηά θξίλνληαη αηηηνινγεκέλα φηη πξνζδίδνπλ ζην

ελ ιφγσ θηίξην ή κλεκείν ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ έξγνπ ηέρλεο, δειαδή αλζξσπίλνπ

δεκηνπξγήκαηνο ελδηαθέξνπζαο θαιιηηερληθήο αμίαο πνπ πξνθαιεί ζην ζεαηή

αηζζεηηθή απφιαπζε616

. Απφ ηελ απφθαζε απηή γίλεηαη θαλεξή ε πξφζεζε ηνπ

δηθαζηή λα εθαξκφζεη ζπκπιεξσκαηηθά ηηο δηαηάμεηο δηαθνξεηηθψλ λφκσλ, εθφζνλ

πξνζηαηεχνπλ ην απηφ έλλνκν αγαζφ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζπκπιεξψλνληαη ηα

ελδερφκελα θελά ηεο λνκνζεζίαο θαη εθπιεξψλεηαη νξζά ε ζπληαγκαηηθή επηηαγή.

Πξφθεηηαη γηα θαλεξά δηνξζσηηθή εξκελεία ηνπ λφκνπ617

.

O δηνηθεηηθόο ραξαθηεξηζκόο θαη ε λνκνινγία

Ζ ζύκθσλε κε ην ύληαγκα εξκελεία ησλ δηαηάμεσλ πνπ πξνβιέπνπλ ην δηνη-

θεηηθό ραξαθηεξηζκό

Με ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ618

ε δηνίθεζε νξγαλψλεη θαη πξαγκαηνπνηεί ηηο

ζπληαγκαηηθέο επηηαγέο θαη ηηο αλάινγεο δηαηάμεηο ησλ εηδηθψλ λφκσλ γηα ηελ

πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ θαη ηνπ ελ γέλεη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο619

. Ζ

επηβνιή κέηξσλ πεξηνξηζηηθψλ ηεο ηδηνθηεζίαο κε ην ραξαθηεξηζκφ δηαηεξεηέσλ

απνξξέεη απφ ηελ ππνρξέσζε ηεο δηνίθεζεο λα πξνζηαηεχεη ηελ πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο θαη λα δηαηεξεί ζην δηελεθέο αλαιινίσηα ηα κλεκεία θαη

ινηπά ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ.

616

Απηφ δελ εκπφδηζε ην ηΔ λα δηεπξχλεη ηελ πξνζηαζία θαη ζε άιιεο θαηεγνξίεο

αγαζψλ, πξνζζέηνληαο θξηηήξηα. Πξφθεηηαη κάιινλ γηα ηε ιεγφκελε «δεκηνπξγηθή»

εξκελεία ηνπ δηθαίνπ (interprétation constructive). Βι. ζρεηηθά Y. Gaudemet,


617

ρεηηθά βι. θαη ηΔ 565, 3027, 4354/86.

618

Γηα ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ ζηε Γαιιία βι. Pontier 1. M., αλσηέξσ, ζ. 1630

(φπνπ θαη λνκνινγία), Mesnard A. H., L'action culturelle des Pouvoirs publics,

αλσηέξσ, ζ. 379 επ., de Corail J. L., Cours de droit administratif, Licence 2ème

année, 1976-1977, Les Cours de droit, ζ. 299.

619

Πξάμε δηαθξηηηθήο επρέξεηαο, κε αξθεηά ππνθεηκεληθά ζηνηρεία φπσο ε αηζζεηηθή

αμία θαη ν πνιηηηζκφο, αθήλεη πξσηνβνπιία ζηε δηνίθεζε λα απνθαζίζεη ηειηθψο γηα

κηα ζεκαληηθή ελφηεηα πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Ζ λνκνινγία δελ άθεζε φκσο θαη

πνιιά πεξηζψξηα ζηελ δηνηθεηηθή απηή επειημία.

289

Ζ Οινκέιεηα ηνπ ηΔ έθξηλε φηη νη ζρεηηθέο δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ ζπλάδνπλ κε ην άξζ.

24 . πνπ θαζηεξψλεη γηα πξψηε θνξά απμεκέλε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο, δειαδή ησλ κλεκείσλ θαη ινηπψλ ζηνηρείσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ

αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη ζπλζέηνπλ ηελ ηζηνξηθή, θαιιηηερληθή θαη ελ γέλεη

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ηεο Υψξαο620

. Ζ πξάμε απηή, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, πξέπεη

λα αηηηνινγείηαη πιήξσο, ιφγσ ηνπ φηη εηζάγεη πεξηνξηζκφ ηεο ηδηνθηεζίαο, ε

αηηηνινγία φκσο κπνξεί λα πξνθχπηεη θαη απφ ηα ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ621

. Μηα απφ

ηηο ζπάληεο απνθάζεηο πνπ αθπξψλεη ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ ιφγσ πιεκκεινχο

αηηηνινγίαο ζηεξίδεηαη ζηε ζθέςε φηη ν ραξαθηεξηζκφο έγηλε ρσξίο ζπγθεθξηκέλε

αλαθνξά θαη εηδηθφηεξε αμηνιφγεζε ησλ ζηνηρείσλ622

.

Άιιε πεξίπησζε είλαη απηή ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνπ κεγάξνπ Μαπξνκηράιε θαη ηνπ

πεξηβάιινληνο ρψξνπ ηνπ, γηα ην νπνίν θξίζεθε φηη είλαη πιεκκειήο ε αηηηνινγία

φζνλ αθνξά ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν623

. Δλδηαθέξνπζα πεξίπησζε αθχξσζεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ αθνξά νηθφπεδν παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ ηεο Μήζπκλαο (Μνιχβνπ)

Λέζβνπ, δηφηη κε ηελ πξάμε απνθιείζζεθε νπνηαδήπνηε δφκεζε ζην νηθφπεδν, ελψ ε

«εμνπζία ηεο Γηνηθήζεσο δελ εμηθλείηαη κέρξη ηεο επηβνιήο απαγφξεπζεο

620

ηΔ 271/84 (ζρεηηθά κε 67 δηαηεξεηέα θηίξηα ζηνλ Πεηξαηά), ηΔ 363/1988

(δηαηεξεηέν θηίξην ζηελ Αζήλα), 2776/89 (ζρεηηθά κε ην ραξαθηεξηζκφ δηαηεξεηέσλ

θηηξίσλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ Κάησ Πφιε Θεζζαινλίθεο θαη εηδηθφηεξα ηνπ θηηξίνπ

ηεο νδνχ Μεηξνπφιεσο θαη Βεληδέινπ 12), ηΔ 958/89 (δηαηεξεηέν θηίζκα ζηε χξν

πνπ νκνίσο θξίλεη φηη νη δηαηάμεηο ηνπ ΓΟΚ έρνπλ ζεζπηζζεί γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ

πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο), ηΔ 3699/1990 (δηαηεξεηέν θηίξην ζηε Βέξνηα, νδ.

Διηάο θαη Παζηέξ), φπνπ κάιηζηα αλαθέξεηαη φηη ε πξνζηαζία ηνπ άξζξνπ 24 . φ-

πσο εμεηδηθεχεηαη ζην λ. 1577/85 ζπληζηά ζεκηηφ πεξηνξηζκφ ηεο θπξηφηεηαο ν νπνίνο

δελ παξαβηάδεη νχηε ην θαηνρπξσκέλν απφ ην άξζξν 17 . δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο,

αθνχ κε ην λ. 880/79 πξνβιέπεηαη ηξφπνο απνδεκηψζεσο ησλ ηδηνθηεηψλ, νχηε ηε

ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο ηζφηεηαο.

621

ηΔ 114/87 (θηίξην ηεο Πιαηείαο Κάληγγνο ζηελ Αζήλα), ηΔ 4791/87

(δηαηεξεηέν θηίξην ζηελ Αζήλα κε ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν ηεο νδνχ Δ. Καξαβία 69),

827/87 (ζηνά Ληάκπεζε ζηα Ησάλληλα), 958/89 (απφθαζε κε ηελ νπνία

ραξαθηεξίζζεθαλ θηίξηα σο δηαηεξεηέα ζαλ εληαίν ζχλνιν, ρσξίο εηδηθή πεξηγξαθή

κε ζπγθεθξηκέλα αξρηηεθηνληθά θαη κνξθνινγηθά θξηηήξηα ηνπ θάζε θηηξίνπ είλαη

αλεπαξθψο αηηηνινγεκέλε), 363, 3483, 4366/88, 2776/89 θ.ιπ.

622

ηΔ 532/87. Αμηνζεκείσηε θαη ε ηΔ 3632/1983 πνπ αθχξσζε πξάμε

ραξαθηεξηζκνχ θαη ηελ νπνία αθνινχζεζε επαλαραξαθηεξηζκφο ηνπ ίδηνπ θηηξίνπ

ζηελ Πάηξα, ν νπνίνο ελ ηέιεη θξίζεθε λφκηκνο.

623

ηΔ 614/85 (Μέγαξν Μαπξνκηράιε ζηελ Αζήλα).

290

νπνηαζδήπνηε δνκήζεσο νηθνπέδνπ, δηφηη ηέηνηα απαγφξεπζε πξέπεη λα πξνβιέπεηαη

απφ ην νηθείν ξπκνηνκηθφ ζρέδην». Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ην ηΔ αθπξψλεη πνιχ

ζπάληα πξάμεηο ραξαθηεξηζκνχ θαη κφλν ζε θαηαθαλψο παξάλνκεο πεξηπηψζεηο πνπ

απνηεινχλ πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα. Απηφ νθείιεηαη ζην ζπληαγκαηηθφ επηζηέγαζκα

ηνπ άξζ. 24624

.

Οη δηαηάμεηο πνπ πξνβιέπνπλ ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ εξκελεχνληαη ζπλεπψο απφ

ηε λνκνινγία ζχκθσλα κε ην χληαγκα. πλέπεηα απηνχ είλαη φηη νη πξάμεηο απηέο

αθπξψλνληαη ζπαλίσο θαη κφλν γηα πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα. Σελ άπνςε απηή

πηνζέηεζε επζαξζψο θαη ν λένο λφκνο 3028/02 ζε ζρέζε κε ηε δπλαηφηεηα

απνραξαθηεξηζκνχ.

Ο ραξαθηεξηζκόο εηνηκόξξνπσλ θηηζκάησλ

Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ ηεο θηινζνθίαο θαη ηεο ζεκαζίαο ηεο πξάμεσο ραξαθηεξηζκνχ

φηη δελ απνθιείεηαη, αθφκε θαη εάλ ην θηίξην είλαη εηνηκφξξνπν625

ή έρεη κεξηθά

624

Δλδεηθηηθά γηα ην ζπληαγκαηηθφ επηζηέγαζκα ηνπ ραξαθηεξηζκνχ δηαηεξεηένπ,

ηΔ 958/89.

625

ηΔ 298/84 (παξαδνζηαθφ ηκήκα ηεο πφιεο ηνπ Άξγνπο), 3461/85, 514,4304/87

ζχκθσλα κε ηελ νπνία θξίζεθε φηη είλαη πιεκκειήο ε αηηηνινγία απνραξαθηεξηζκνχ

δηφηη «κφλε ε δηαπίζησζε φηη ην θηίξην έρεη πεξηέιζεη ζε θαηάζηαζε ηέηνηα ψζηε λα

ππάξρνπλ πιένλ κφλνλ ίρλε ζεκειίσλ θαη έλαο πεξηκεηξηθφο ηνίρνο δελ αξθεί θαηά

λφκνλ γηα ηνλ απνραξαθηεξηζκφ, αθνχ άιισζηε ζχκθσλα κε ην πξναλαθεξφκελν

άξζξν 4 ηνπ ΓΟΚ (λ. 1577/85) θαη' επίθιεζε ηνπ νπνίνπ εθδφζεθε ε πξνζβαιινκέλε

απφθαζε πξνβιέπεηαη ν ραξαθηεξηζκφο θαη ηκήκαηνο κφλν ηνπ δηαηεξεηένπ»,

2776/89, 363/88. Αθφκε βι. ηελ ηΔ 416/1991 πνπ αθνξνχζε ην θηίξην Αγ-

γειφπνπινπ ζηε γσλία ησλ νδψλ Κνξαή θαη Παλεπηζηεκίνπ ζηελ Αζήλα, θαη ηε ηΔ

5227/1996 ζχκθσλα κε ηελ νπνία:

« Δπεηδή πξνβάιιεηαη πεξαηηέξσ, σο ιφγνο αθπξψζεσο, φηη ε πξνζβαιινκέλε πξάμε

είλαη κε λφκηκε δηφηη, πξηλ απφ ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ σο ηζηνξηθνχ

δηαηεξεηένπ κλεκείνπ, είρε πξνεγνπκέλσο, κε ην ππ' αξηζ. πξση. 5352/22.11.1994

πξσηφθνιιν απηνςίαο επηθηλδχλσο εηνηκφξξνπεο νηθνδνκήο ηεο νηθείαο Δπηηξνπήο

ηνπ Γξαθείνπ Πνιενδνκίαο Διεπζίλνο, θξηζή φηη ν πξψηνο φξνθνο ηεο νηθνδνκήο

ήηαλ επηθηλδχλσο εηνηκφξξνπνο απφ δνκηθήο θαη ζηαηηθήο απφςεσο θαη νιηθψο

θαηεδαθηζηένο, ελψ κφλν ην ηζφγεην είρε θξηζή επηζθεπάζηκν. Ο ιφγνο απηφο

αθπξψζεσο πξέπεη λα απνξξηθζεί σο αβάζηκνο, δεδνκέλνπ φηη, ν ραξαθηεξηζκφο

θηηξίνπ σο επηθηλδχλσο εηνηκνξξφπνπ, θαηά ηελ δηαδηθαζία ηνπ π.δ/ηνο ηεο 13/22.

4.1929, δελ απνθιείεη ηνλ ελ ζπλερεία ραξαθηεξηζκφ ηνπ σο δηαηεξεηένπ κλεκείνπ,

θαηά ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 1469/1950, εθ' φζνλ ζπληξέρνπλ νη πξνυπνζέζεηο ησλ

ηειεπηαίσλ απηψλ δηαηάμεσλ (ηΔ 2149/1994)»

291

θαηεδαθηζηεί. Οχηε θπζηθά κπνξεί λα απνηειέζεη λφκηκν έξεηζκα πξάμεσο

απνραξαθηεξηζκνχ θηηξίνπ πνπ έρεη θεξπρζεί δηαηεξεηέν ην γεγνλφο φηη ην θηίξην

είλαη εηνηκφξξνπν, δηφηη ε αληηκεηψπηζε ησλ θηλδχλσλ ηνπο νπνίνπο εγθπκνλεί έλα

ηέηνην θηίζκα απνηειεί αληηθείκελν ησλ δηαηάμεσλ ηεο λνκνζεζίαο γηα ηα

εηνηκφξξνπα626,627

.

Δμάιινπ θξίζεθε φηη, εάλ θηίξην έρεη ραξαθηεξηζζεί κε έθζεζε απηνςίαο σο

επηθηλδχλσο εηνηκφξξνπν, εκπνδίδεηαη ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ σο δηαηεξεηένπ, ελ φςεη

ησλ ζπλεπεηψλ πνπ έρεη ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ θηηξίνπ σο επηθηλδχλσο εηνηκνξξφπνπ

θαη ηεο ππνρξεψζεσο θαηεδαθίζεψο ηνπ ζε πνιχ κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Δάλ φκσο

ε αξκφδηα αξρή, ιακβάλνληαο γλψζε ηνπ ελδηαθέξνληνο άιινπ αξκνδίνπ νξγάλνπ λα

θηλήζεη ηε δηαδηθαζία ραξαθηεξηζκνχ ηνπ επηθηλδχλσο εηνηκνξξφπνπ θηηξίνπ σο

δηαηεξεηένπ, επαλεμεηάζεη ην ζέκα θαη, θξίλνληαο φηη ν θίλδπλνο κπνξεί λα

απνηξαπεί κε επηφηεξα κέζα, αλαθαιέζεη ηελ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ σο επηθηλδχλσο

εηνηκνξξφπνπ, είλαη πιένλ θαηά λφκν δπλαηφο ν ραξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ. Καη

ζηελ πεξίπησζε πνπ δηαηάζζεηαη ε θαηεδάθηζε ελφο κφλν ηκήκαηνο, είλαη δπλαηφλ

λα θξηζεί δηαηεξεηέν ην ηκήκα πνπ ζα απνκείλεη κεηά ηελ θαηεδάθηζε. Ζ θξίζε φκσο

απηή πξέπεη λα ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηα κνξθνινγηθά θαη ινηπά ζηνηρεία ηνπ ελ

ιφγσ ηκήκαηνο628

.

Ζ λνκνινγία απηή είλαη ελδεηθηηθή ηεο ζεκαζίαο πνπ δίδεη ην δηθαζηήξην ζηε

δηαηήξεζε νξηζκέλσλ αγαζψλ, έζησ θαη αλ ε θαηάζηαζή ηνπο, ιφγσ ηεο θζνξάο θαη

ηνπ ρξφλνπ πνπ έρεη αθήζεη έληνλα ίρλε ζηελ φςε ηνπο, ζα νδεγνχζε εχινγα ζηελ

πεπνίζεζε φηη δελ έρνπλ ιφγν δηαηήξεζεο κέζα ζην ρξφλν629

.

626

ηΔ 4304/87 (θηίξην ζηελ νδφ Λνπηξνχ ζηε Βέξνηα), 958/89 ζχκθσλα κε ηελ

νπνία «ε ζηαηηθή αλεπάξθεηα δελ επεξεάδεη θαηά λφκν ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ σο

δηαηεξεηένπ».

627

πρλά άιισζηε ηδηνθηήηεο θαζηζηνχλ θηίξηα εηνηκφξξνπα κε ζθνπφ λα ηα

απνραξαθηεξίζνπλ ή λα ηα εθκεηαιιεπζνχλ «αμηνπνηψληαο ηα».

628

ηΔ 1343/89 (επη) ζρεηηθά κε ραξαθηεξηζκφ νηθίαο ζηελ Καιακάηα, νδ.

Αξηζηνδήκνπ 30 θαη Νηθεηαξά 7, θαηφπηλ ηεο 4540/88 (παξ).

629

Ήδε απφ ην 1969 ην γαιιηθφ Conseil d' Etat, κε ηελ απφθαζε C.E. 19.2.1969,

S.C.I. Les Américains et Résidence Carnot, Ree. p. 11, δέρζεθε φηη «παξά ηελ θαθή

θαηάζηαζε ηεο ζπληήξεζήο ηνπ ην Hôtel Modile, πνπ βξίζθεηαη ζηελ Σνπινχδε,

ηδηνθηεζίαο ηεο αηηνχζεο εηαηξείαο, παξνπζηάδεη έλα ηέηνην ηζηνξηθφ θαη

θαιιηηερληθφ ελδηαθέξνλ, πνπ δηθαηνινγεί ηελ πξνζηαζία ηνπ».

292

Ζ πξάμε απνραξαθηεξηζκνύ ππό ην πξίζκα ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975

α) Ο λφκνο δελ πξνβιέπεη δηαδηθαζία απνραξαθηεξηζκνχ δηαηεξεηένπ ή

αξραίνπ630,631

. Απνηειεί ζπλεπψο ν απνραξαθηεξηζκφο actus contrarius ηεο πξάμεσο

ραξαθηεξηζκνχ, άξζε ηνπ ραξαθηεξηζκνχ, ζεσξεηηθά ινηπφλ ζα πξέπεη λα ηζρχνπλ νη

ζπλήζεηο θαλφλεο πεξί θαηαξγήζεσο ηεο δηνηθεηηθήο πξάμεσο. Λφγσ φκσο ηεο

ζχλζεηεο δηνηθεηηθήο πξαθηηθήο θαη ηεο έιιεηςεο νξνινγηθνχ ζπληνληζκνχ ησλ

δηνηθεηηθψλ νξγάλσλ, παξαηεξείηαη ελαιιαθηηθή ρξήζε ησλ φξσλ «αλάθιεζε ηεο

πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ»632

θαη «απνραξαθηεξηζκφο».

Δμεηάδνληαο ηε λνκνινγία, παξαηεξνχκε αξρηθά φηη ε πξάμε απνραξαθηεξηζκνχ

γίλεηαη κελ απνδεθηή, αιιά κε κεγάιε θεηδψ. πλήζσο ην δηθαζηήξην βξίζθεη θάπνηα

λνκηθή πιεκκέιεηα ηεο πξάμεσο απηήο, ψζηε λα ηελ αθπξψζεη, θαζηζηψληαο έηζη ηε

δπλαηφηεηα επηβηψζεσο κηαο ηέηνηαο απνθάζεσο ηεο Γηνηθήζεσο ζρεδφλ απίζαλε.

630

Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα πεξίπησζε θαηάξγεζεο αηνκηθήο δηνηθεηηθήο πξάμεσο, πνπ

αλ θαη δελ πξνβιέπεηαη ξεηά απφ ην λφκν, ζπλάγεηαη ζαθψο φηη είλαη δπλαηή.

ρεηηθά βι. Γαγηόγινπ Π., Γεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, 1984, ζ. 236: «ν αλαθιεηηθφο

ραξαθηήξαο ηεο πξάμεο δελ εμαξηάηαη απφ ηελ νλνκαζία ηεο αιιά ζπλάγεηαη απφ ην

πεξηερφκελφ ηεο», πειησηόπνπινπ Δ., Δγρεηξίδην Γηνηθεηηθνχ Γηθαίνπ, Αλη.

άθθνπιαο, 2002, ζ. 185 επ. ρεηηθά βι. θαη ην Π.Δ. 583/1990, γηα ηνλ

απνραξαθηεξηζκφ δηαηεξεηένπ πνπ βξίζθεηαη ζην λνκφ Καξδίηζαο, φπνπ ν εηζεγεηήο

αλαθέξεη φηη ε αξκνδηφηεηα ηεο αλάθιεζεο ή θαηάξγεζεο δηνηθεηηθήο πξάμεσο

αλήθεη ζηε δηνηθεηηθή αξρή πνπ είλαη θαηά ην ρξφλν ηεο αλαθιήζεσο αξκφδηα γηα ηελ

έθδνζε ηεο αλαθαινπκέλεο πξάμεσο (ηΔ 4245/80).

631

ηελ ηΔ 3123/1990, πνπ αθνξνχζε ηνλ απνραξαθηεξηζκφ ή ηελ αλάθιεζε ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ ηνπ ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ κλεκείνπ μελνδνρείνπ Αθηαίνλ ζην Νέν

Φάιεξν, έγηλε απφιπηα ζαθέο φηη, θαη' εθαξκνγή ησλ γεληθψλ αξρψλ ηνπ δηνηθεηηθνχ

δηθαίνπ, αξκφδην φξγαλν γηα ηελ αλάθιεζε δηνηθεηηθήο πξάμεο είλαη ην φξγαλν

εθείλν ην νπνίν είλαη ην εθάζηνηε αξκφδην γηα ηελ έθδνζή ηεο. ηελ ππφζεζε απηή

ππνζηεξίρζεθε φηη δελ είλαη δπλαηή ε αλάθιεζε ηνπ απνραξαθηεξηζκνχ απφ ηνλ

Τπνπξγφ Πνιηηηζκνχ. Ο ιφγνο απηφο απνξξίθζεθε σο αβάζηκνο δηφηη ε πξάμε ραξα-

θηεξηζκνχ ή απνραξαθηεξηζκνχ δηαηεξεηένπ δελ είλαη ακεηάθιεηε, φπσο πξνέβαιαλ

νη αηηνχληεο. Ζ πξάμε ραξαθηεξηζκνχ δελ είλαη θαηά ην λφκν ακεηάθιεηε θαη

ζπλεπψο κπνξεί θαη’ αξρήλ λα αλαθιεζεί, εθφζνλ ζπληξέρνπλ νη απαηηνχκελεο πξνο

ηνχην, θαηά ηηο γεληθέο αξρέο ηνπ δηθαίνπ, πξνυπνζέζεηο.

632

Αλάθιεζε ραξαθηεξίδεη ε ηΔ 3123/90 ηνλ απνραξαθηεξηζκφ ηνπ μελνδνρείνπ

Αθηαίνλ.

293

Ζ απφθαζε πεξί ραξαθηεξηζκνχ αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ή άιινπ πνιηηηζηηθνχ

αγαζνχ δελ απνδπλακψλεηαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, νχηε ζχκθσλα κε ην άξζ. 50

λ. 5351/32, φπσο είδακε πην πάλσ, ιφγσ ηεο ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζην δηελεθέο633

. πλεπψο ν ραξαθηεξηζκφο δελ αίξεηαη

απηνδηθαίσο.

Δμάιινπ, γίλεηαη δεθηφ φηη, θαη κεηά 23 έηε απφ ηελ επηβνιή ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ, ε κε αμηνπνίεζε ηνπ αξραίνπ δελ ππνρξεψλεη ηε δηνίθεζε λα άξεη ην

κέηξν απηφ. Γελ πξνθχπηεη ζπλεπψο ππνρξέσζε ηεο Γηνηθήζεσο λα άξεη ην ραξα-

θηεξηζκφ, έζησ θαη αλ απηφ ζεκαίλεη ππεξβνιηθή δέζκεπζε ηεο ηδηνθηεζίαο.

Αιιά νχηε θαη κε βάζε ηηο δηαηάμεηο πεξί απαιινηξηψζεσο είλαη θάηη ηέηνην

δπλαηφ (άξζ. 11.2 εδ. 3 λ.δ. 797/71 - άξζ. 36.1 λ. 1337/83, πεξί απηνδίθαηεο

αλαθιήζεσο ησλ αλαγθαζηηθψλ απαιινηξηψζεσλ γηα αξραηνινγηθνχο ζθνπνχο κεηά

ηελ άπξαθηε πάξνδν νθηαεηίαο), δηφηη ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ δελ ζπληζηά

απαιινηξίσζε634

. Έηζη δελ δίδεηαη νχηε απηή ε δηέμνδνο ζηε δηνίθεζε, πνπ ίζσο

επηζπκεί λα ειαθξχλεη ηε ζέζε ησλ δηνηθνπκέλσλ, νχηε θπζηθά θαη ζε αξθεηνχο

πνιίηεο πνπ επηζπκνχλ λα απαιιαγνχλ απφ ηα βάξε απηά ηεο ηδηνθηεζίαο ηνπο θαη λα

ηελ «αμηνπνηήζνπλ». Απνθαηλφκελε ε λνκνινγία φηη ν ραξαθηεξηζκφο δελ ζπληζηά

απαιινηξίσζε, απνθιείεη θαη ηελ εθαξκνγή ησλ ζρεηηθψλ δηαηάμεσλ.

Σν ηΔ δηακφξθσζε έλα ζχλνιν θαλφλσλ πνπ θαζηζηά ελ ηέιεη ηνλ

απνραξαθηεξηζκφ δπλαηφ κφλν γηα ιφγνπο κεηαβνιήο ησλ πξαγκαηηθψλ εθείλσλ

θαηαζηάζεσλ, νη νπνίεο θαζηζηνχλ αλέθηθηε ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζθνπψλ ηνπ

λφκνπ, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίνλ έγηλε ν ραξαθηεξηζκφο θαη φρη γηα ιφγνπο

δηαθνξεηηθήο αηζζεηηθήο αμηνινγήζεσο635,636

. Φηάλεη δε ζήκεξα λα δέρεηαη φηη γηα

633

ηΔ 811/87.

634

ηΔ 811/87.

635

Βι. Π. Δ. ηΔ 28/1991 πνπ αθνξά ηξνπνπνίεζε-ζπκπιήξσζε ηνπ π/δτνο

«Υαξαθηεξηζκφο σο παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ ηνπ Γήκνπ Καξπελεζίνπ Δπξπηαλίαο,

ηξνπνπνίεζε θαη επηβνιή φξσλ δνκήζεσο» θαη πνπ αθνινχζεζε ηελ έθδνζε ηεο ηΔ

4808/87, Π.Δ. 102/1984, 586/1983 θιπ.

636

χκθσλα θαη κε ηελ ηΔ 3123/1990, ζρεηηθή κε ηελ αλάθιεζε ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ ηνπ δηαηεξεηένπ μελνδνρείνπ Αθηαίνλ, «ε επαλεθηίκεζε ησλ

πξαγκαηηθψλ δεδνκέλσλ, ηα νπνία είραλ ιεθζεί, κεηαμχ άιισλ, ππφςε θαηά ην

ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ...δελ απνηειεί, ζχκθσλα κε ηηο γεληθέο

294

ηνλ απνραξαθηεξηζκφ θηηξίνπ δελ είλαη θαηά λφκν θξίζηκν αλ είλαη νηθνλνκηθά α-

ζχκθνξε ε επηζθεπή είηε απφ ηνλ ηδηνθηήηε είηε απφ ηε δηνίθεζε637

.

β) Αξρηθά έγηλε δεθηφ απφ ην ηΔ, κε ην Π.Δ. 586/1983 πνπ αθνξνχζε ζρέδην

δηαηάγκαηνο γηα άξζε ραξαθηεξηζκνχ δηαηεξεηέσλ θηηξίσλ ηνπ Πεηξαηά, φηη ν

απνραξαθηεξηζκφο δηαηεξεηένπ είλαη επηηξεπηφο κφλν ζε πεξίπησζε πνπ: 1. ν

ραξαθηεξηζκφο έγηλε ρσξίο ζπλδξνκή ησλ λνκίκσλ πξνυπνζέζεσλ, 2. ζπληξέρνπλ

επηγελφκελνη εμαηξεηηθνί ιφγνη πνπ θαζηζηνχλ αληηθεηκεληθά αλέθηθηε ηελ πξνζηαζία

πνπ επεδίσμε ε δηνίθεζε κε ην ραξαθηεξηζκφ θαη 3. ε πξνζηαζία απηή είλαη αληίζεηε

κε ηελ πξνάζπηζε άιινπ θνηλσληθνχ αγαζνχ πνπ πξνζηαηεχεηαη νκνίσο απφ ην

χληαγκα (π.ρ. αξραηφηεηεο). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε

επξφθεηην γηα απνραξαθηεξηζκφ δχν ζπλνδεπηηθψλ θηηξίσλ απφ έλα ζχλνιν επηά, εθ

ησλ νπνίσλ ηα πέληε ήηαλ αμηφινγα απφ αξρηηεθηνληθή άπνςε (δείγκαηα λενθιαζηθήο

αξρηηεθηνληθήο), θαη ηα ζπλνδεπηηθά είραλ ραξαθηεξηζζεί γηα ηελ αλάδεημε ηνπ

ζπλφινπ. Ζ έθζεζε κάιηζηα πνπ ζπλφδεπε ηελ πξάμε απνραξαθηεξηζκνχ ξεηά

αλέθεξε φηη ηα λέα θηίξηα πνπ ζα ρηίδνληαλ ζηε ζέζε ησλ απνραξαθηεξηδνκέ-λσλ ζα

θαηαζθεπάδνληαλ κε εηδηθνχο φξνπο δνκήζεσο θαη «ζα έδηλαλ ην ίδην απνηέιεζκα».

Σν ηΔ δελ δέρζεθε απηή ηελ αηηηνινγία σο λφκηκε γηα ηα δχν θηίξηα ζπλνδείαο, κε

ηε ζθέςε φηη ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο δελ επεδίσμε κφλν ηελ πξνζηαζία ησλ

κεκνλσκέλσλ ζηνηρείσλ, αιιά θαη ησλ ζπλφισλ θαη ησλ πνιενδνκηθψλ ελνηήησλ.

Με ην Π.Δ. 102/1984 ηέζεθαλ νη γεληθφηεξνη φξνη, θαηά ηνπο νπνίνπο είλαη δπλαηφο ν

απνραξαθηεξηζκφο. Σν πξαθηηθφ απηφ αθνξνχζε ηνλ απνραξαθηεξηζκφ δχν θηηξίσλ

ηεο νδνχ Αιθηβηάδνπ ζηνλ Πεηξαηά, ηα ίδηα πνπ απαζρφιεζαλ θαη ην Π.Δ. 586/83, θαη

ηα νπνία, φπσο ήδε αλαθέξζεθε, δελ έρνπλ αμηφινγν ραξαθηήξα. Ζ θαηεδάθηζή ηνπο

κάιηζηα θαη ε αλέγεξζε ζηε ζέζε ηνπο λέσλ θηηζκάησλ κε εηδηθνχο φξνπο θαη

πεξηνξηζκνχο δνκήζεσο ζα ζπλέβαιε ζηελ αξηηφηεξε πξνβνιή ηεο ειιεληθήο

αξρηηεθηνληθήο θαη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Καηά ηε γλψκε ησλ εηδηθψλ ζπλεπψο,

πνπ απνδέρζεθε θαη ην Κεληξηθφ πκβνχιην Υσξνηαμίαο Οηθηζκνχ θαη

Πεξηβάιινληνο, ε πξνζηαζία ηνπ αξρηηεθηνληθνχ ζπλφινπ ζα ζπληειείην νξζφηεξα

κε ηε δφκεζε λέσλ θηηξίσλ.

αξρέο ηνπ δηνηθεηηθνχ δηθαίνπ, λφκηκν ιφγν αλαθιήζεσο ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ...».

637

ηΔ 1188/83 (δηαηεξεηέα ζηελ Πιάθα), 3461/85 (θηίξην θάησ πφιεο

Θεζζαινλίθεο, νδνχ Καξφινπ Νηίι θαη Σζηκηζθή), 4304/87.

295

Αξρηθά έγηλε δεθηφ φηη επηηξέπεηαη ε έθδνζε πξάμεσο αληηζέηνπ πεξηερνκέλνπ απφ

απηήλ πνπ ραξαθηεξίδεη έλα αθίλεην, ε άξζε δειαδή ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ηνπ. Γηα

ηελ έθδνζε ηεο πξάμεσο απνραξαθηεξηζκνχ ρξεηάδεηαη αηηηνινγεκέλε έθζεζε ηεο

αξκνδίαο ππεξεζίαο, απφ ηελ νπνία ζα πξνθχπηνπλ ζαθψο νη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ηε

δηνίθεζε ζε κεηαβνιή ηεο αηζζεηηθήο αμηνιφγεζεο, κε βάζε κάιηζηα ηα θξηηήξηα

ραξαθηεξηζκνχ πνπ ζέηεη ν λφκνο. πλεπψο είλαη δπλαηφο ν απνραξαθηεξηζκφο, εθ'

φζνλ ε παξέθθιηζε απνβιέπεη ζηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ ζθνπνχ ηνπ λφκνπ πνπ πξνέ-

βιεπε ην ραξαθηεξηζκφ (δειαδή ζπληήξεζε θηηξίσλ ή νηθηζκψλ π.ρ. γηα ηε

δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ιφγσ ηνπ ηδηαηηέξνπ ηζηνξηθνχ θαη

ιανγξαθηθνχ ραξαθηήξα). Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ κάιηζηα φηη ην πξαθηηθφ απηφ

εθδφζεθε κε αθνξκή πεξίπησζε, φπνπ ν απνραξαθηεξηζκφο ζα επλννχζε θαιχηεξα

ην ζθνπφ ηνπ λφκνπ. Πάλησο, αθφκε θαη ζηελ πεξίπησζε απηή, ππήξμε κηα ηδηαίηεξα

πξσηνπνξηαθή κεηνςεθία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία κφλε εμαίξεζε φπνπ επηηξέπεηαη ν

απνραξαθηεξηζκφο είλαη φηαλ ζπληξέρνπλ πξαγκαηηθνί ιφγνη πνπ θαζηζηνχλ

αληηθεηκεληθά αλέθηθηε ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ αξρηθνχ ραξαθηεξηζκνχ θαη πάλησο δελ

επηηξέπεηαη ε άξζε ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ιφγσ δηαθνξεηηθήο αηζζεηηθήο αμηνινγήζεσο

ηνπ θηηξίνπ, κλεκείνπ θ.ιπ.638

.

Γηα ηελ αλάθιεζε πξάμεσο ραξαθηεξηζκνχ θηηξίνπ σο έξγνπ ηέρλεο δηαηεξεηένπ πνπ

έρεη αλάγθε απφ εηδηθή πξνζηαζία ρξεηάδεηαη αηηηνινγεκέλε δηαπίζησζε, κεηά απφ

λέα γλσκνδφηεζε ηνπ αξκνδίνπ ζπκβνπιίνπ, φηη δελ ζπληξέρνπλ νη αξρηηεθηνληθνί

ιφγνη πνπ ππαγφξεπζαλ ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ. πλεπψο δελ

είλαη λφκηκε ε αλάθιεζε ηεο πξάμεσο ραξαθηεξηζκνχ ηνπ θηηξίνπ σο δηαηεξεηένπ,

πξνθεηκέλνπ απηφ λα απαιινηξησζεί γηα δεκφζηα σθέιεηα θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηελ

αλέγεξζε δηδαθηεξίνπ, ιφγσ ηεο απμεκέλεο πξνζηαζίαο πνπ παξέρεηαη απφ ην

χληαγκα ζην ελαπνκείλαλ, θαηά ηελ νξνινγία ηεο απφθαζεο, πνιηηηζηηθφ

πεξηβάιινλ639,640

.

638

ρεηηθά κε ηα Π. Δ. 102/84 θαη 586/1983 θαζψο θαη ηελ πξναλαθεξζείζα

κεηνςεθία, βι. Σν 1984, ζ. 235 επ.

639

ηΔ 730/82 (ηξία θηίξηα ζηα Δμάξρεηα), ΝνΒ 30, ζ. 1536.

640

ρεηηθά κε ηελ αλάθιεζε ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ θαη ηε ζρέζε ηεο κε ην

δεκφζην ζπκθέξνλ βι. Κνληόγησξγα - Θενραξνπνύινπ Γ.., Σν Γεκφζηνλ πκθέξνλ

θαη ε Αλάθιενηο ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμσλ, Σηκ. Σφκ. ηΔ, II, ζ. 365 (γηα ην άξζ. 24.1

. θαη ηελ έλλνηα ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο), Παπιόπνπινπ Π., Καλφλεο

296

Κξίζεθε αθφκε φηη, ζχκθσλα κε ην άξζ. 24.1 θαη 6 ., απνθιείεηαη ζηε δηνίθεζε λα

αλαθαιέζεη πξάμε ραξαθηεξηζκνχ νηθηζκνχ σο παξαδνζηαθνχ ή λα ηνλ απνρα-

ξαθηεξίζεη, εθηφο εάλ ν ζρεηηθφο ραξαθηεξηζκφο έρεη γίλεη ρσξίο λα ζπληξέρνπλ νη

πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ. Δίλαη ζπλεπψο αθπξσηέν π.δ/κα πεξί απνραξαθηεξηζκνχ

παξαδνζηαθνχ νηθηζκνχ δηφηη δελ ζπληξέρεη πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα σο πξνο ην

ραξαθηεξηζκφ, αληηζέησο δε ν απνραξαθηεξηζκφο έγηλε δηφηη ζεσξήζεθε φηη έηζη

δηεπθνιπλφηαλ ε ζέζπηζε κεηαβαηηθήο δηαηάμεσο πεξί εθηειέζεσο ησλ κέρξη ηνπ ρα-

ξαθηεξηζκνχ εθδνζεηζψλ νηθνδνκηθψλ αδεηψλ641

.

Δχινγα ηίζεηαη ην εξψηεκα, κε βάζε ηηο ηΔ 730/82 θαη 4808/87, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ

ηνπο φξνπο «αλάθιεζε ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ» ή ελαιιαθηηθά «απνραξαθηεξη-

ζκφο», θαηά πφζνλ ε ελαιιαγή απηή ηεο νξνινγίαο έρεη θάπνηεο ζπλέπεηεο ζην

λνκηθφ θαζεζηψο ηνπ απνραξαθηεξηζκνχ. Οη απνθάζεηο πνπ εμεηάζζεθαλ δείρλνπλ

φηη ε λνκνινγία αληηκεησπίδεη φκνηα ηελ πξάμε απνραξαθηεξηζκνχ, είηε απηή

ζεσξεζεί σο αλάθιεζε ηεο πξάμεσο ραξαθηεξηζκνχ, είηε ζεσξεζεί άξζε ηνπ

ραξαθηεξηζκνχ, δειαδή θαηάξγεζε ηεο δηνηθεηηθήο πξάμεο γηα ην κέιινλ.

Σν ζεκαληηθφηεξν ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ ηΔ 4808/87 είλαη φηη ην

θαζεζηψο ηνπ απνραξαθηεξηζκνχ εξκελεχεηαη ζχκθσλα κε ην ηζρχνλ χληαγκα, κε

ηέηνην ηξφπν πνπ ν απνραξαθηεξηζκφο λα θαζίζηαηαη επηηξεπηφο κφλνλ φηαλ

ζπληξέρεη παξάβαζε λφκνπ. Πάλησο θαη φηαλ ζπληξέρεη πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα, ε

πιάλε απηή πξέπεη λα είλαη νπζηψδεο642. Αλάινγε κε ηελ ηειεπηαία, είλαη ε

παιαηφηεξε θξίζε ηνπ Γηθαζηεξίνπ, πνπ πεξηιακβάλεηαη ζηελ ππ' αξηζκ. 4392/1997

απφθαζή ηνπ 643

ζχκθσλα κε ηελ νπνία «δελ είλαη επηηξεπηή ε αλάθιεζε πξάμεσλ

ραξαθηεξηζκνχ ζηνηρείσλ ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη ππαγσγήο ηνπο ζην

εηδηθφ πξνζηαηεπηηθφ θαζεζηψο πνπ έρεη ζεζπηζηεί γηα ηα ζηνηρεία απηά, φπσο είλαη

αλάθιεζεο ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, Γλσκνδφηεζε, Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ,

η. 4, 1988, ζ. 495 επ.

641

ηΔ 4808/87 (παξαδνζηαθφο νηθηζκφο Καξπελεζίνπ). Ζ απφθαζε απηή ήηαλ θαη ν

νδεγφο ζχκθσλα κε ηελ νπνία πξνηάζεθε έθδνζε λένπ π.δ/ηνο (Π.Δ. 28/1991) γηα ην

ίδην δήηεκα θαη ην νπνίν θξίζεθε λφκηκν απφ ην ηΔ, εθφζνλ ε δηνίθεζε

επηθαιέζζεθε πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα.

642

ηΔ 4791/87.

643 Γεκνζηεπκέλε ζε ΝνΒ 1999, ζ. 328 επ.

297

νη πξάμεηο ραξαθηεξηζκνχ ηζηνξηθνχ δηαηεξεηένπ κλεκείνπ..., νχηε ε έθδνζε

πξάμεσλ απνραξαθηεξηζκνχ, νιηθνχ ή κεξηθνχ, ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ, εθηφο αλ ν

ραξαθηεξηζκφο είρε γίλεη ρσξίο λα ζπληξέρνπλ νη πξνυπνζέζεηο ηνπ λφκνπ644

»

Ζ λνκνινγία απηή ζπκίδεη ην πλεχκα ησλ απνθάζεσλ πνπ επηζεκάλακε πην πάλσ θαη

ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο δελ είλαη ζπληαγκαηηθφο λφκνο πνπ ζέηεη ξπζκίζεηο

δπζκελέζηεξεο γηα ην πεξηβάιινλ. Έηζη ν απνραξαθηεξηζκφο, πξάμε θαηά θαλφλα

δπζκελέζηεξε γηα ην πεξηβάιινλ, θαηαιήγεη απφ ηε λνκνινγία λα είλαη ζρεδφλ

αδχλαηνο θαη λα επηηξέπεηαη κφλνλ φηαλ ην δηθαζηήξην πείζεηαη φηη ππήξμε νπζηψδεο

παξάβαζε λφκνπ θαηά ην ραξαθηεξηζκφ.

Καηαιήγνληαο λα θαζηζηά δπζρεξέζηαην αλ φρη αδχλαην ηνλ απνραξαθηεξηζκφ, ην

ηΔ επηηπγράλεη κία έκκεζε αιιά πνιχ νπζηαζηηθή κνξθή πξνζηαζίαο ηνπ


Με ην πιένλ πξφζθαην ΠΔ 557/2001645 ζπλνςίδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο

λνκνινγίαο ηνπ ηΔ ζε ζρέζε κε ηνλ απνραξαθηεξηζκφ θαη δίδεηαη κηα ζπζηεκαηηθή

αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο. πσο νξζά επηζεκαίλεηαη 646 απφ ηα θξηζέληα κε ην

ΠΔ 557/2001 πξνθχπηνπλ, δπν βαζηθά ζηνηρεία:

«1. Ζ πηνζέηεζε εθ κέξνπο ηνπ Γηθαζηεξίνπ ελφο «πεξηβαιινληηθνχ θεθηεκέλνπ», ην

νπνίν εμεηδηθεχεηαη θαη ππνζηαζηνπνηείηαη ελ πξνθεηκέλσ ππφ ηελ εηδηθφηεξε κνξθή

ηνπ «θεθηεκέλνπ» σο πξνο ηνλ ραξαθηεξηζκφ ελφο νηθηζκνχ σο «παξαδνζηαθνχ».

Απηφ ζεκαίλεη φηη ν θνηλφο λνκνζέηεο δελ κπνξεί λα επαλεμεηάζεη ηνλ ραξαθηεξηζκφ

ηνπ νηθηζκνχ σο παξαδνζηαθνχ, παξά κφλνλ εθφζνλ ν ελ ιφγσ ραξαθηεξηζκφο ηνπο

ππήξμε γηα θάπνην ιφγν παξάλνκνο. Γελ κπνξεί, έηζη, ν θνηλφο λνκνζέηεο λα

θαηαξγήζεη ή λα απνκεηψζεη, θαη, κάιηζηα, απζαίξεηα, ηελ παξερφκελε ζηνλ νηθηζκφ

πξνζηαζία, ε νπνία ζπλίζηαηαη ζηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ σο παξαδνζηαθνχ. Εήηεκα

γελλάηαη ζηελ πεξίπησζε απηή εάλ ε πξάμε ραξαθηεξηζκνχ πάζρεη ηππηθήο θαη φρη

νπζηαζηηθήο παξαλνκίαο (ι.ρ. παξάβαζε νπζηψδνπο ηχπνπ, αλαξκνδηφηεηα θ.ν.θ.).

Οξζφηεξν είλαη ελ πξνθεηκέλσ λα δερηνχκε φηη θαη ζηελ πεξίπησζε απηή δελ κπνξεί

λα απνραξαθηεξηζηεί ν νηθηζκφο παξά κφλνλ εάλ απνδεηθλχεηαη φηη δελ ζπληξέρνπλ

644

Πξβι. επίζεο .η.Δ.730/1982, 4808/1987, Π.Δ. 955/1980, 21/1981.

645

Σν 2002, ζ. 112 επ.

646

Απφ ηνλ Παπαθσζηαληίλνπ Α. ζε εκείσκα ζην ΠΔ 557/2001 ζε Σν 2002 ζ

120 επ.

298

(θαηά ην δηάζηεκα, κάιηζηα, ραξαθηεξηζκνχ ηνπ) νη λφκηκεο πξνυπνζέζεηο. Απηφ

ζπλάγεηαη, άιισζηε, απφ ην ζθεπηηθφ ηνπ εμεηαδφκελνπ Π.Δ., ην νπνίν αλαθέξεηαη

ζε ραξαθηεξηζκφ, ν νπνίνο είρε γίλεη «ρσξίο λα ζπληξέρνπλ νη πξνυπνζέζεηο ηνπ

λφκνπ θαη δε αλ εκθηινρψξεζε πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα».

2. Σν δεχηεξν ζηνηρείν ην νπνίν ζπλάγεηαη απφ ην ζρνιηαδφκελν Π.Δ. είλαη ε εγγελήο

απζηεξφηεηα θαη ζρνιαζηηθφηεηα πνπ παξνπζηάδεη ην Γηθαζηήξην θαηά ηνλ ζρεηηθφ

έιεγρν ηεο «πιάλεο πεξί ηα πξάγκαηα», ηελ νπνία επηθαιείηαη ε δηνίθεζε

πξνθεηκέλνπ λα απνραξαθηεξίζεη ηνλ ζπγθεθξηκέλν νηθηζκφ. Σν Γηθαζηήξην ρσξεί,

έηζη, ζε ελδειερή θαη αλαιπηηθφ έιεγρν ησλ θξίζηκσλ ζηνηρείσλ ηνπ θαθέινπ, απφ

ηνλ νπνίν πξνέθπςε φηη ε δηνίθεζε «είρε επίγλσζε ησλ νηθηζηηθψλ πηέζεσλ θαη ησλ

αιινηψζεσλ» πνπ πθίζηαην ν ελ ιφγσ νηθηζκφο θαη, παξά ηαχηα πξνρψξεζε ζηνλ

ραξαθηεξηζκφ ηνπ σο «παξαδνζηαθνχ». Σα ζηνηρεία, εμάιινπ, ηα νπνία

επηθαιέζηεθε ε δηνίθεζε αλάγνληαη, θαηά ηελ θξίζε ηνπ Γηθαζηεξίνπ ζε

κεηαγελέζηεξν ηνπ ραξαθηεξηζκνχ ρξφλν. Καηά ζπλέπεηα, δελ απνδεηθλχεηαη φηη

ππήξμε πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα θαηά ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ αλσηέξσ νηθηζκνχ σο

παξαδνζηαθνχ, γεγνλφο πνπ θαζηζηά κε λφκηκν ην ππφ επεμεξγαζία π.δ. θαηά ην

κέξνο πνπ αθνξά ηνλ αλαδξνκηθφ απνραξαθηεξηζκφ ηνπ νηθηζκνχ. Γελ ρσξεί

αζθαιψο ακθηβνιία φηη ν αλαιπηηθφο θαη απζηεξφο ραξαθηήξαο ηνπ αλσηέξσ

ειέγρνπ ηεο λνκηκφηεηαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ π.δ/ηνο ζπληζηά απηφ δείγκα ηεο

γεληθφηεξεο πεξηβαιινληηθήο επαηζζεζίαο ηελ νπνία επηδεηθλχεη ην Γηθαζηήξην, ηα

ηειεπηαία είθνζη, θπξίσο, ρξφληα.»647

.

Δίλαη γλσζηφ φηη αθφκε θαη φηαλ, αλαιακβάλνληαο ην πνιηηηθφ θφζηνο, ε

εθηειεζηηθή εμνπζία εμεηδηθεχεη ηελ πξνζηαζία θάπνησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, νη

ζηγφκελνη ηδηνθηήηεο επηρεηξνχλ ηε κεηαγελέζηεξε απειεπζέξσζε θαη «αμηνπνίεζε»

ησλ αγαζψλ πνπ θαηέρνπλ. Ζ απειεπζέξσζε απηή γίλεηαη ζπλήζσο κε ηε ζπλδξνκή

ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο, ε νπνία αλαπηχζζεη δηάθνξε πνιηηηζηηθή πνιηηηθή. Ζ

ελδερφκελε πιάλε πεξί ηα πξάγκαηα φκσο δελ δχλαηαη παξά λα θξίλεηαη ζην πιαίζην

ηεο αξρήο ηεο αεηθνξίαο θαη θαηά ηνπο θαλφλεο πνπ αλαθέξζεθαλ θαη αλαπηχζζνληαη

απφ ηελ πάγηα λνκνινγία.

γ) Καηά γεληθή αξρή ηνπ δηνηθεηηθνχ δηθαίνπ, ε αλάθιεζε ησλ δηνηθεηηθψλ

πξάμεσλ ρσξεί θαηά θαλφλα κφλν γηα ιφγνπο λνκηκφηεηαο θαη φρη γηα δηαθνξεηηθή

647

Παπαθσζηαληίλνπ Α., αλσηέξσ ζ.124.

299

εθηίκεζε ησλ πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ. Ζ αλάθιεζε ησλ λνκίκσλ πξάμεσλ είλαη

επηηξεπηή κφλνλ φηαλ απηφ επηβάιιεηαη γηα ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο648

.

Σέηνηνο ιφγνο είλαη, ελφςεη ηνπ άξζ. 24 . πνπ θαζηεξψλεη απμεκέλε θξαηηθή

πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, θαη ε δηαηήξεζε ησλ αξραηνηήησλ θαη

ησλ ινηπψλ ηζηνξηθψλ θαη θαιιηηερληθψλ κλεκείσλ. Σν ηΔ έθξηλε φηη κπνξεί ν

ππνπξγφο λ' αιιάμεη γλψκε θαη λα άξεη ηνλ απνραξαθηεξηζκφ γηα ηέηνηνπο ιφγνπο

δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο649

. Απφ απηφ ζπκπεξαίλνπκε φηη ε αλάθιεζε ηνπ

απνραξαθηεξηζκνχ είλαη πάληα λφκηκε, αθνχ ζθνπεί ζηελ αλαβίσζε ηεο πξάμεο

ραξαθηεξηζκνχ πνπ βέβαηα πξαγκαηψλεη ην χληαγκα.

Ζ εμεηδίθεπζε ησλ ζπληαγκαηηθώλ επηινγώλ από ηε δηνίθεζε

Απφ ηε θχζε ηεο, ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζκνχ δελ κπνξεί παξά λα ζπλδέεηαη κε κηα

πνιηηηθή ή δηνηθεηηθή απφθαζε, ε νπνία εμεηδηθεχεη ηε βνχιεζε ηνπ λνκνζέηε,

ζπληαθηηθνχ ή θνηλνχ, κε ηελ πξαγκαηηθφηεηα.

Έζησ θαη αλ απνθαζηζζεί ζε ζπληαγκαηηθφ ή λνκνζεηηθφ επίπεδν ε ζπλνιηθή

πξνζηαζία θάπνησλ αγαζψλ αλεμαξηήησο ραξαθηεξηζκνχ απφ ηελ εθηειεζηηθή

εμνπζία ζηελ πξάμε ν δηνηθεηηθφο ραξαθηεξηζκφο είλαη πάληα αλαγθαίνο, είηε κε ηελ

επθαηξία ηεο εθδφζεσο αδείαο επηζθεπήο, είηε αδείαο αλαπαιαηψζεσο θνθ. πλεπψο ε

εθηειεζηηθή εμνπζία πάληα ζα είλαη ην θαζεκεξηλά αξκφδην φξγαλν γηα ηε ξχζκηζε

ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πνιηηηζκνχ, ζα είλαη επίζεο ην αξκφδην φξγαλν λα απνθαζίζεη

θαη λα εθηειέζεη ηηο πξάμεηο εθείλεο πνπ ζα «δεκηνπξγήζνπλ» πνιηηηζκφ.

648

ηΔ 1974/74, Κνληόγησξγα-Θενραξνπνύινπ Γ., Σν δεκφζηνλ ζπκθέξνλ θαη ε

αλάθιεζηο ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, αλσηέξσ, ζ. 355 επ., Νηθνιόπνπινπ Γ., Ζ.

έλλνκε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο ζηνηρείν ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, Γ.

Γίθε 1990, ζ. 753 επ., Γαγηόγινπ Π. Γ., Γεκφζην πκθέξνλ θαη χληαγκα, Σν 12,

ζ. 425 επ., πκεσλίδε Η., Πηπρέο ηεο ελλνίαο ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, Γ. Γίθε

1990, ζ. 765 επ.

649

ηΔ 1061/82, ζρεηηθά κε δηαηεξεηέν ηεο νδνχ Δξκνχ, ζηε Θεζζαινλίθε. Ζ

απφθαζε απηή ξεηά αλέθεξε φηη ε αλάθιεζε ησλ λνκίκσλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ

ιφγσ δηαθνξεηηθήο εθηηκήζεσο ησλ ζπληξερνπζψλ πξαγκαηηθψλ ζπλζεθψλ «είλαη

επηηξεπηή φηαλ ηνχην επηβάιιεηαη εθ ιφγσλ γεληθνηέξνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, σο

είλαη ε δηαηήξεζηο ησλ αξραηνηήησλ θαη ησλ ινηπψλ ηζηνξηθψλ θαη θαιιηηερληθψλ

κλεκείσλ...». Αθφκε ηΔ 532/87.

300

Ζ βνχιεζε ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο θαηέιεμε φκσο, κέζα απφ ηε λνκνινγία, λα

ειέγρεηαη εληνλψηαηα γηα ηηο επηινγέο ζηηο νπνίεο θαηαιήγεη, φηαλ εξκελεχεη θαη

εθαξκφδεη ην χληαγκα θαη ηνπο λφκνπο.

Ζ λνκνινγία ηνπ ηΔ εκθαλίδεηαη ζήκεξα λα ειέγρεη απφιπηα ηελ θάζε δηνηθεηηθή

απφθαζε πνπ αθνξά ηελ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Ο έιεγρνο απηφο δελ

πεξηνξίδεηαη ζε εθηεηακέλν έιεγρν ηεο αηηηνινγίαο ηεο πξάμεο ραξαθηεξηζκνχ, αιιά

πξνρσξεί, κέζα απφ ηε ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ηεο θάζε δηνηθεηηθήο

απφθαζεο, ζηελ θαζνδήγεζε ησλ δηνηθεηηθψλ νξγάλσλ θαη ζπρλά ζηελ ππν-

θαηάζηαζή ηνπο σο πξνο ην πεξηερφκελν ησλ αμηνινγηθψλ ηνπο θξίζεσλ.

Δλφςεη ηεο ηζρχνπζαο λνκνζεζίαο, ε αηζζεηηθή - αμηνινγηθή επηινγή ζπλεπψο γίλεηαη

απφ ην ίδην ην χληαγκα. Ζ ζπγθεθξηκέλε δηαπίζησζε ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη

θαη βάζε γηα κηα πηζαλή εξκελεία ησλ ξπζκίζεσλ πνπ δηέπνπλ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά

ζε λνκνζεηηθφ επίπεδν.

301

πκπεξάζκαηα

Σν πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ: απόθαζε ηζηνξηθήο κλήκεο

Ο θαζνξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο απφ ηε λνκνζεζία, ηε

δηνίθεζε θαη ηε λνκνινγία ησλ δηθαζηεξίσλ ελέρεη κία ζπλνιηθή ζέζε γηα ηε

δηακφξθσζε εζληθήο ηαπηφηεηαο θαη κία επηινγή φζνλ αθνξά ηελ ηζηνξηθή κλήκε. Οη

επηινγέο απηέο εθθξάδνληαη ζην ρψξν κέζσ ελφο ζπλφινπ αηζζεηηθψλ επηινγψλ. Σν

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ, φπσο θαηαγξάθεηαη ζην χληαγκα ζπληζηά έλλνηα κε

ηδηαίηεξε ζεκαζία θαζψο πξαγκαηψλεη ην φξακα κηαο θνηλσλίαο γηα ηνλ εαπηφ ηεο

θαη γηα ην παξειζφλ ηεο, φπσο απηφ ζα γίλεη απνδεθηφ ζην κέιινλ.

Οη λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο δελ επηχρεζαλ γηα ρξφληα λα νξίζνπλ ηα πνιηηηζηηθά αγαζά

θαη λα εμεηδηθεχζνπλ απνηειεζκαηηθά ηελ πξνζηαζία ηνπο, φπσο φξηδε ην ηζρχνλ

χληαγκα ηνπ 1975. Ζ επηινγή ηεο λνκνζεζίαο εληφπηδε ην ελδηαθέξνλ ηεο ζηηο

αξραηφηεηεο γηα ρξφληα ακειψληαο ηελ πξνζηαζία θαη αλάδεημε ηεο πιένλ ζχγρξνλεο

φςεο ηεο ηζηνξίαο. ηαδηαθά θαη κε ηελ πξφνδν ησλ αληηιήςεσλ ππήξμαλ

απνζπαζκαηηθέο ξπζκίζεηο νη νπνίεο κέζα απφ ηε λνκνινγηαθή ψζεζε

ελζσκαηψζεθαλ ζηε ζχγρξνλε λνκνζεζία ε νπνία είλαη πιένλ γεγνλφο. Σν

πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ παξέκεηλε γηα ρξφληα ζπλέπεηα απηνχ, έλα ζπληαγκαηηθφ

εθεχξεκα ην νπνίν εμεηδίθεπζε έλαο λφκνο πνπ δελ εθαξκφζζεθε πνηέ, φπσο είδακε

πην πάλσ. Ζ λνκνζεζία ζηαδηαθά ζπλφςηζε κηα ζεηξά απνθάζεσλ ηεο επηζηήκεο θαη

ηελ πινπνίεζε φπσο γίλεηαη αληηιεπηή κέρξη ζήκεξα. Παξάιιεια επέδεημε επειημία

φζνλ αθνξά ηηο δηεζλείο δεζκεχζεηο ηεο ρψξαο ελζσκαηψλνληάο ηεο θαηά ην δπλαηφ.

Σε βαζηθή αηζζεηηθή επηινγή πάλησο θάλεη ην ίδην ην χληαγκα κε ηνλ φξν

«πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ». Γηα ην ιφγν απηφ παξακέλεη νπζηψδεο ε πξνζέγγηζε ηεο

ζπγθεθξηκέλεο έλλνηαο.

Με ηελ έθθξαζε «αηζζεηηθή επηινγή» γίλεηαη δεθηφ έλα ζχλνιν θξίζεσλ (α) πνπ

έρνπλ ρξνληθή απεηθφληζε (β). Δηδηθφηεξα:

α. χλνιν αμηνινγηθψλ θξίζεσλ, δηφηη ε απφθαζε ησλ αξκνδίσλ νξγάλσλ

ζπλδέεη ην ηπραίν αληηθείκελν ή ρψξν κε ηελ αμία (θαιιηηερληθή, ηζηνξηθή, αηζζεηηθή

θ.ιπ). Δίλαη ινηπφλ κηα απφθαζε νληνινγηθή, θαζψο ε «ρζεζηλή μεξνιηζηά» γίλεηαη

302

ρψξνο ζεβαζηφο κε απηαμία650

. Ζ νξζφηεηα ηεο θξίζεο ησλ νξγάλσλ πνπ

απνθαζίδνπλ ειέγρεηαη ζχκθσλα κε ηηο θείκελεο δηαηάμεηο δηα κέζνπ ηνπ ειέγρνπ ηεο

λνκηκφηεηαο θαη ηεο αηηηνινγίαο εληφο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ζπληαγκαηηθνχ πιαηζίνπ.

Ζ επξχηεηα ηνπ φξνπ «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» δίδεη ινηπφλ ζεκαληηθέο δπλαηφηεηεο

ραξαθηεξηζκνχ.

β. Οη αμηνινγηθέο απηέο θξίζεηο έρνπλ ρξνληθή απεηθφληζε, δηφηη ε απφθαζε πνπ

ιακβάλεη ν λνκνζέηεο, ε δηνίθεζε θαη ην δηθαζηήξην πξνζδίδεη πξνζηαζία «εηο ην

δηελεθέο». Ζ έλλνηα ηεο δηάξθεηαο είλαη ινηπφλ ζηνηρείν ηεο απφθαζεο ηνπ αξκνδίνπ

νξγάλνπ πνπ απνξξέεη απφ ην ίδην ην χληαγκα. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ε αηζζεηηθή

θξίζε είλαη ελ ηαπηψ θαη θξίζε γηα ηελ ηζηνξία.

Μηα δεχηεξε παξαηήξεζε αθνξά ζπλεπψο ηελ ηζηνξηθφηεηα θαη ηε δηαρξνληθή

δηάζηαζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο.

Αμίδεη λα επηζεκαλζεί ζην ζεκείν απηφ φηη δελ έρεη ζηγεί αθφκε απφ ηα αξκφδηα

φξγαλα ην δήηεκα ηεο ππνρξέσζεο δεκηνπξγίαο πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο, αθνχ ην

φιν πξφβιεκα εληνπίδεηαη ζηελ πξνζπάζεηα δηαζψζεσο ησλ ππαξρφλησλ θαη δηφινπ

ζηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο651

. Χο απφπεηξα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε κπνξνχκε λα

ζεσξήζνπκε ηελ ηΔ 10/1988 θαη ηελ κεηέπεηηα λνκνινγία, πνπ έκκεζα δεηά απφ ην

λνκνζέηε λα βειηηψζεη ην ππάξρνλ πεξηβάιινλ.

Τπφ ην ζχγρξνλν λνκνζεηηθφ θαζεζηψο ππάξρεη έλα επαξθέο πιαίζην θαλφλσλ,

βαζηζκέλσλ ζηελ πνιπεηή λνκνινγηαθή επεμεξγαζία γηα ηελ εθπιήξσζε ησλ

ζπληαγκαηηθψλ επηηαγψλ. Δθφζνλ απηέο νη ξπζκίζεηο νινθιεξσζνχλ κε ηελ έθδνζε

ησλ αλαγθαίσλ δηαηαγκάησλ θαη ππνπξγηθψλ απνθάζεσλ ην δήηεκα ησλ

650

Αμίδεη λα αλαθεξζεί ζην ζεκείν απηφ ε ξήζε ηνπ εθέξε Γ., «ζν γηα κέλα,

πηζηεχσ, φηη ζαλ πξφθεηηαη γηα ηηο αηζζεηηθέο καο απνθάζεηο, είλαη θξφληκν λα κε

κηιάκε γηα θαζαξή αληηθεηκεληθφηεηα, αιιά γηα κηα βνχιεζε πξνο ηελ

αληηθεηκεληθφηεηα», ζην «Σέινο ελφο δηαιφγνπ», Γνθηκέο, η. Α΄, γ΄ έθδ. Ίθαξνο 1974,

ζ. 165.

651

Βι. γηα ην δήηεκα ηνλ ελδηαθέξνληα πξνβιεκαηηζκφ ηνπ Λπνηάξ Ε.Φ., Mε ηελ

ππνγξαθή Μαιξψ, Καζηαληψηεο 1998, ζ. 460 φπνπ αλαθέξεη:

«Ζ ζχγρξνλε Γχζε, θπξίαξρε ηνπ θφζκνπ, ζπιιέγεη φια ηα ίρλε απηψλ ησλ κάηαησλ

πξνζπαζεηψλ…Οη παξειζφληεο πνιηηηζκνί ίζσο θάηη λα ζεκαίλνπλ γηα ηνπο ίδηνπο, ν

πνιηηηζκφο φκσο πνπ ηνπο γλσξίδεη φινπο είλαη απνγπκλσκέλνο απφ λφεκα: κηα

απέξαληε κλήκε γηα ην ηίπνηα. Μνλαδηθή βεβαηφηεηα: θακία απάληηζε πνπ λα

αληηηίζεηαη ζην ράνο θαη λα είλαη ςεπδήο.»

303

εθθξεκνηήησλ πνπ κε ελάξγεηα έζεηε ε λνκνινγία θαίλεηαη λα ξπζκίδεηαη

ηθαλνπνηεηηθά.

Σνχην βεβαίσο δελ δίδεη ιχζεηο ζηα θχξηα δεηήκαηα ηεο ζρέζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ

δηαηάμεσλ θαη ησλ ζρέζεσλ ηεο λνκνζεζίαο κε ηνπο θαλφλεο ηνπ δηεζλνχο θαη ηνπ

θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. Παξφηη ε λνκνζεζία επηρεηξεί λα ελζσκαηψζεη ηηο βαζηθέο

επηηαγέο ησλ θαλφλσλ ηνπ δηεζλνχο θαη ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ δελ είλαη δπλαηφ λα

ιεζκνλεζεί φηη ππάξρεη κία ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ζηνπο ελδηαθεξφκελνπο γηα

ηελ πξνζηαζία.

Ζ δηεζλήο θνηλφηεηα θαη ε Δπξσπατθή Δλσζε δηεθδηθνχλ ελεξγφ ξφιν ζε έλα δήηεκα

θπξηαξρίαο θαη νπζηαζηηθήο εζληθήο ηαπηφηεηαο ησλ θξαηψλ πξνο ην παξφλ. Οη

ζέηνληεο ηνπο θαλφλεο θαη δηεθδηθνχληεο ηελ εθαξκνγή ηνπο απνθηνχλ κε ηνλ ηξφπν

απηφ δηθαησκαηηθά ζεκαίλνληα ξφιν ζηελ ζχζηαζε ηεο θνηλνηηθήο ή ηεο δηεζληζηηθήο

πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο. ην δήηεκα απηφ ε εζληθή λνκνινγία ζα πξέπεη λα βξεζεί

αληηκέησπε αξγά ή γξήγνξα πξνζεγγίζεσλ άιισλ δηθαζηεξίσλ ηδίσο δε ηνπ ΓΔΚ. Ο

θαζνξηζκφο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο επξσπατθήο ζεκαζίαο ζα παίμεη

θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ δεκηνπξγία ηεο επξσπατθήο ηαπηφηεηαο εθφζνλ απηή

δηακνξθσζεί ζε αλάινγν βαζκφ.

εκαληηθά δεηήκαηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο παξακέλνπλ ινηπφλ αλνηρηά ζε

δηάινγν. Δλ ησ κεηαμχ, ηφζν ην ειιεληθφ χληαγκα φζν θαη άιια ζπληάγκαηα, φπσο

δηαπηζηψζακε, δηεθδηθνχλ κε έκθαζε ηνλ πξψην ιφγν ζηελ ηζηνξία θαη ηε κλήκε. ε

επνρέο δεκηνπξγίαο φιν θαη πεξηζζφηεξσλ λέσλ θξαηψλ ε δηαπίζησζε απηή είλαη

νπζηαζηηθή.

ηε δηαδξνκή ηεο κειέηεο απηήο έγηλε ζαθέο φηη ν ξφινο ηεο λνκνινγίαο ζην δήηεκα

ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ππήξμε θαη εμειίζζεηαη δπλακηθά. Με ηάζεηο

αλεμαξηεηνπνίεζεο απφ ην γξάκκα ηνπ λφκνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε κία πνιχ

πξνρσξεκέλε ζπληαγκαηηθή εξκελεία, ε λνκνινγία αλαπηχζζεη κία ηδηαίηεξε

αηζζεηηθή652

θαη ηδενινγία. ηε ρψξα καο ε πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ

652

Δλδηαθέξνπζα λνκνινγία κε πξνεθηάζεηο ζηα ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη ζρεηηθή

κε ηελ πξνζηαζία ραξαθηεξηζκέλνπ ηζηνξηθνχ ηφπνπ είλαη ε ηΔ 2739/87 γηα ηελ

Πχιν. Σν δηθαζηήξην δέρζεθε ζηελ ππφζεζε απηή φηη «ειιείςεη απνζηνιήο θαθέινπ

εθ κέξνπο ηεο Γηνηθήζεσο, ε αθξίβεηα ηνπ πξαγκαηηθνχ απηνχ ηζρπξηζκνχ ησλ

αηηνχλησλ πξέπεη λα ζεσξεζεί δεδνκέλε. Σελ ζπλνκνινγεί, άιισζηε, έκκεζα ε

δηνίθεζε κε ηελ αλαθνξά ηεο πξνζβαιινκέλεο ζηελ ππνπξγηθή απφθαζε πεξί

ραξαθηεξηζκνχ ηνπ φξκνπ ηνπ Ναπαξίλνπ». Ζ απφθαζε εθδφζεθε κε βάζε ηα ζηνη-

304

πεξηβάιινληνο εληάζζεηαη ζην δίθαην ηεο «βησζίκνπ αλαπηχμεσο» φπσο απηή

πξνέθπςε απφ ηε λνκνινγία653

κε ηάζε λα δεκηνπξγήζεη κηα γεληθή ζεσξία

νισζδηφινπ απηφλνκε ηδίσο ζην πιαίζην ηεο ζπληαγκαηηθήο θαηνρχξσζεο ηεο

αεηθνξίαο.

ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ε ζπκπεξηθνξά ηνπ δηθαζηή απνηέιεζε ζπρλά αληηθεί-

κελν λνκηθνχ πεηξακαηηζκνχ κε αθνξκή έλα ζέκα, φπσο ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ,

πνπ πξνζθέξεηαη εθ θχζεσο αιιά θαη γηα ιφγνπο πνιηηηθήο ζπλαίλεζεο654

. Παξά ην

γεγνλφο φηη ην «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» αληηπαξαηίζεηαη κε ηελ ηδηνθηεζία, ε

ελδερφκελε ζχγθξνπζε ζε ηδενινγηθνπνιηηηθφ επίπεδν απνζβέλλπηαη ιφγσ ηνπ φηη ν

ρεία πνπ πξνζθφκηζαλ νη αηηνχληεο θαη κφλν, ζεσξψληαο φηη ε έιιεηςε απνζηνιήο

ηνπ θαθέινπ απνηειεί ζπλνκνιφγεζε ησλ αλσηέξσ ηζρπξηζκψλ ησλ αηηνχλησλ. Με

δεδνκέλε ηελ πάγηα αληίζεηε ηαθηηθή ηνπ ηΔ σο πξνο ηελ έιιεηςε απνζηνιήο

θαθέινπ (αλαβνιή ζπδήηεζεο) πξέπεη λα ζεσξεζεί βέβαηα ε επηζπκία ηνπ

Γηθαζηεξίνπ λα δηθάζεη ηελ ππφζεζε, εθφζνλ πείζζεθε γηα ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο

ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ, αγλνψληαο ηελ πξνζπάζεηα θσιπζηεξγείαο

ηεο δίθεο εθ κέξνπο ηεο δηνίθεζεο κε ηελ παξάιεηςε απνζηνιήο ηνπ θαθέινπ, φπσο

ππνρξενχηαη. Αλ θαη ε ππφζεζε δελ εμέηαζε θάπνην δήηεκα ζρεηηθφ κε ηελ

πξνζηαζία ηνπ ηζηνξηθνχ ηφπνπ, είλαη άξαγε ηπραίν φηη ε λνκνινγία πξνρψξεζε ηφζν

ηνικεξά ζε έλα ζέκα πνπ είρε ζρέζε κε ηελ νπζηαζηηθή πξνζηαζία ηνπ ηζηνξηθνχ

ηφπνπ;

653

Βι. θαη Γεθιεξή Μ., Σν δίθαην ηεο Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο, Γεληθέο Αξρέο, Αλη.


654

Γηα ην ζέκα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αηζζεηηθήο σο ηνκέα επέθηαζεο ηεο

λνκνινγηαθή δεκηνπξγηθφηεηαο, ιφγσ ηεο εμέιημεο ηνπ ξφινπ ηνπ δηθαίνπ θαη ηνπ

Κξάηνπο ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία, βι. πνιχ αλαιπηηθά Cappelletti M., Le pouvoir des

juges, Des juges législateurs? Transformation du rôle du droit et de l’ Etat dans les

sociétés modernes, αλσηέξσ, ζ. 38 επ., βι. αθφκε Σάρνπ Α., Γίθαην πξνζηαζίαο

πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 29 θ.ιπ., ηαζόπνπινπ Μ., Ο έιεγρνο ηεο

ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ, Ζ Γεκνθξαηία αλάκεζα ζηηο ζπκπιεγάδεο

απηαξρηζκνχ ή ιατθηζκνχ θαη αξηζηνθξαηηζκνχ, ΝνΒ 1989, ζ. 1 επ. θαη ηδίσο ζ. 16-7,

φπνπ θαη αλαιπηηθή βηβιηνγξαθία θαη παξαπνκπέο, ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε

ζέζε ηνπ δηθαζηή ζην δήηεκα απηφ, πνπ αλακθίβνια είλαη ηδηαηηέξσο ιεπηφ θαη ζίγεη

νμχηαηα ηελ αηνκηθή ηδηνθηεζία, ήηαλ πνιχ πεξηζζφηεξν ηνικεξή, ψξηκε θαη

πξννδεπηηθή απ' φζν ζα κπνξνχζε λα αθνκνηψζεη ε ζχγρξνλε ειιεληθή

πξαγκαηηθφηεηα. Με δεδνκέλε ηε ζχγρξνλε θαζεκεξηλή αηζζεηηθή ζηε ρψξα καο, ε

δεκηνπξγία απφ ην ηΔ κηαο πληαγκαηηθήο Αηζζεηηθήο «θαηά πξαγκάησζε ηνπ

πληάγκαηνο», απνηειεί επαλαζηαηηθή πξάμε, βι. θαη ππξόπνπινπ Φ., Σν

δηθαίσκα αληίζηαζεο, άθθνπιαο 1987, ζ. 88 θαη θπξίσο ππνζεκείσζε 13, βι. αθφκε

ηελ θξηηηθή ηνπ Βνινπδάθε Δ. γηα ηηο ζπλέπεηεο ηνπ ειέγρνπ ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο

ησλ λφκσλ θαηά ην ηζρχνλ ζχζηεκα ζην Γ πλέδξην Διιήλσλ πληαγκαηνιφγσλ,

Δλεκεξσηηθφ Γειηίν, Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ, 1988, ζ. 2-3, ζ. 444

(παξνπζίαζε Β. Νηαιάθνπ).

305

ζεβαζκφο ησλ αξραηνηήησλ θαη ησλ άιισλ κλεκείσλ ή πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

απνηειεί αμία ππέξηεξε απφ ην αηνκηθφ ηδηνθηεζηαθφ ζπκθέξνλ. Έηζη ε

ζπληαγκαηηθή εξκελεία, απφ φπνηα ηδενινγηθνπνιηηηθή ζθνπηά θαη αλ εηδσζεί,

θαηαιήγεη ζε αλάινγα ζπκπεξάζκαηα655

. Σνχην βεβαίσο πξνθάιεζε γηα ρξφληα

ζεκαληηθέο ζπγθξνχζεηο ηφζν κε ηε ζεσξία φζν θαη κε ηηο εθάζηνηε πνιηηηθέο

επηινγέο ηεο εθηειεζηηθήο εμνπζίαο. Σν θαηλφκελν απηφ κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ

2001 ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη σο εξκελεπηηθφ ζηνηρείν πνιιψλ δηαηάμεσλ πνπ

αλαζεσξήζεθαλ θαη πάλησο ζα πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη δεκηνχξγεζε ηελ επηζπκία

ζηνλ αλαζεσξεηηθφ λνκνζέηε λα αλαζεσξήζεη, φπσο δηαπηζηψζεθε πην πάλσ αθφκε

πεξηζζφηεξν ην άξζ. 24 .

Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζα κπνξνχζε λα νξηζζεί σο ε βαζηθή

αηζζεηηθή θαη ηζηνξηθή επηινγή ηνπ πληάγκαηνο ζε ζρέζε κε ην ρψξν, ε νπνία

εμεηδηθεχεηαη ζην ζχλνιν ησλ αγαζψλ πνπ ζπληεινχλ ζηε δηακφξθσζε ηεο ηζηνξίαο

θαη ηνπ θνηλσληθνπνιηηηθνχ ζθεληθνχ ηνπ βίνπ θάζε πνιίηε656

. Ζ ππνρξέσζε

655

ρεηηθά κε ηελ πνιηηηθή εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο, βι. Μαπξηά Κ., Ζ εξκελεία

ηνπ πληάγκαηνο, Μεηαμχ πνιηηηθήο αμηνιφγεζεο θαη λνκηθνχ δφγκαηνο, Σν 1989,

ζ. 31 επ., Μαληηάθε Α., Ζ λνκηθή θχζε θαη ν πνιηηηθφο ραξαθηήξαο ηεο εξκελείαο

ηνπ πληάγκαηνο, Σν 1985, ζ. 148 επ., Βεληδέινπ Δ., Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο

κεηαμχ λνκηθήο δνγκαηηθήο θαη επηζηεκνινγηθήο εηιηθξίλεηαο, ΝνΒ 1986, ζ. 1529 επ.,

Μαληηάθε Α., Γηθαητθνί θαηαλαγθαζκνί θαη θξηηήξηα νξζφηεηαο ηεο ζπληαγκαηηθήο

εξκελείαο, Σν 1990, ζ. 361 επ., νύξια Π., Ζ δηαπινθή δηθαίνπ θαη πνιηηηθήο θαη ε

ζεκειίσζε ησλ λνκηθψλ θξίζεσλ, άθθνπιαο 1989, ζ. 114-53. Πάλησο, ε εξκελεία

πνπ δίδεηαη απφ ηε λνκνινγία ζηελ έλλνηα «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» θαη κέζα απφ

ηελ πνιηηηθή ζπλαίλεζε πνπ επηηπγράλεηαη, θαηαιήγεη λα είλαη ε κφλε πξνβιεπηή θαη

ιπζηηειήο, ζχκθσλα κε ηελ νξνινγία ηνπ θαζεγεηή Μάλεζε Α., πληαγκαηηθφ

Γίθαην, άθθνπιαο 1980, ζ. 195.

656

Γηα ηε ζρέζε ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο κε ην ρψξν βι. θαη ηελ Δηζεγεηηθή

έθζεζε ηνπ λ. 3028/02 ζχκθσλα κε ηελ νπνία

«….Η ένηαξη ηων μνημείων ζηον σώπο

Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζπλδέεηαη αλαπφζπαζηα κε ηελ έλλνηα

ηνπ ρψξνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφλ απνηειεί ζεκειηψδε επηινγή ηνπ ζ.λ. ε δηακφξθσζε,

κε ζπζηεκαηηθφ ηξφπν, ελφο νινθιεξσκέλνπ πιαηζίνπ πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο ησλ

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζε ρσξηθφ επίπεδν. Έηζη θαη΄αξρήλ πξνβιέπεηαη φηη ζηελ

έλλνηα ηνπ αθηλήηνπ κλεκείνπ πεξηιακβάλεηαη θαη ην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπο.

Κπξίσο φκσο αξζξψλνληαη κε πιεξφηεηα θαη εζσηεξηθή ζπλνρή νη βαζηθέο

θαηεγνξίεο ησλ ρσξηθψλ ελνηήησλ ηηο νπνίεο απνηεινχλ νη αξραηνινγηθνί ρψξνη θαη

νη ηζηνξηθνί ηφπνη. Οη δψλεο πξνζηαζίαο ζπκπιεξψλνπλ ην ζρεηηθφ πιαίζην

δεδνκέλνπ φηη επηδηψθνπλ λα δηαζθαιίζνπλ επαξθείο εγγπήζεηο γηα ηελ αλάδεημε θαη

πξνζηαζία ησλ ελ ιφγσ θαηεγνξηψλ…»

306

πξνζηαζίαο ζπλδέεηαη κε ηελ επηζπκία ηεο ζπλέρεηαο ηεο κλήκεο θαη ηεο πξνβνιήο

ζην κέιινλ ησλ ζπζηαηηθψλ ηεο πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο ησλ αηφκσλ.

Άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ηε θχζε, ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ αλάγεηαη ζηηο κέξεο καο

ζε αληηθείκελν έλλνκεο πξνζηαζίαο ηφζν ζην ζχλνιφ ηνπ φζν θαη ζηηο εμεηδηθεπκέλεο

ηνπ φςεηο. Ζ επηινγή ησλ πξνζηαηεπηέσλ επί κέξνπο φςεσλ πεξηνξίδεηαη απφ έλα

minimum πνπ πεξηγξάθεη ζαθψο ε λνκνινγία εξκελεχνληαο ην χληαγκα.

Σν πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ θαηά ην χληαγκα λνείηαη σο εληαίν ζχζηεκα κε ην

θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ε ξχζκηζε ηνπ άξζ. 24 . απνηειεί κία ζπλνιηθή ζέζε γηα ην

ρψξν λννχκελν ζχκθσλα κε ηελ αξρή ηεο αεηθνξίαο.

Σφζν ζε δηεζλέο φζν θαη ζε εζληθφ επίπεδν έρεη γίλεη ζπλείδεζε πιένλ φηη ν

πνιηηηζκφο δελ απνηειεί κηα θείκελε θαηάζηαζε, αιιά δηθαίσκα ηεο θάζε θνηλσλίαο,

θνηλσληθήο νκάδαο θαη αηνκηθά ηνπ θάζε ηδηψηε657

. Τπφ ηελ έλλνηα απηή, ε

θαηνρχξσζε ηνπ «πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο» θαηαιήγεη λα γίλεηαη έθθξαζε ηεο

ηζηνξηθήο κλήκεο, ηεο αμηνπξέπεηαο θαη ηεο ειεπζεξίαο ηνπ αλζξψπνπ658

.

Ο έιιελαο λνκνζέηεο επέδεημε ζην παξειζφλ κηα ελδηαθέξνπζα ζπνπδή ζηε ζέζπηζε

θαλφλσλ, νη νπνίνη φκσο αλαθέξνληαλ ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ

θαη ππφ ζπγθεθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο. Ζ χπαξμε ζπληαγκαηηθήο πξφβιεςεο κεηά ην

1975 άιιαμε θαζνξηζηηθά ηα πξάγκαηα, παξά ην φηη δελ αθνινχζεζε ε αλακελφκελε

λνκνζεηηθή ξχζκηζε. Ζ απεπζείαο εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο δελ είλαη ιχζε νχηε α-

657

Δηδηθά γηα ηνλ θχθιν ησλ ππνθεηκέλσλ ππέξ ησλ νπνίσλ ην χληαγκα αλαγλσξίδεη

θαη δηαζθαιίδεη ην δηθαίσκα πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, δει. ηνπο θνξείο ησλ

ζρεηηθψλ δηθαησκάησλ, βι. Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο. Οξηζκέλεο λέεο πηπρέο, αλσηέξσ, ζ. 72 επ.

658

Σν δηθαίσκα ζε κηα αμηνπξεπή δηαβίσζε ζε ζπλδπαζκφ κε ην πεξηβάιινλ

επηζήκαλε θαη θαζηέξσζε θαη ην ακεξηθαληθφ Supreme Court, νδεγψληαο ηνπο

ζεσξεηηθνχο ηνπ δηθαίνπ ζε έληνλν πξνβιεκαηηζκφ γηα ηελ ρσξίο φξηα πνιηηηθή ηνπ

αλσηάηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαζηεξίνπ ησλ ΖΠΑ πνπ μεπεξλνχζε ηε ινγηθή. ρεηηθά

βι. Schwartz Β., Le droit aux Etats-Unis, Une création permanante, Economica 1979,

ζ. 200 επ., ζην θεθάιαην Des droits jusqu’à l’absurde? H ππφζεζε Scenic Hudson

(1965) ήηαλ ε πξψηε πνπ δέρζεθε φηη ε ρνξήγεζε αδείαο θαηαζθεπήο θεληξηθνχ

ειεθηξηθνχ εξγνζηαζίνπ έπξεπε λα αλαθιεζεί δηφηη ην αξκφδην θπβεξλεηηθφ φξγαλν

δελ έιαβε ππφςε ηνπ ηα νηθνινγηθά επηρεηξήκαηα πνπ έβαηλαλ πξνο ηελ αληίζεηε

θαηεχζπλζε. χκθσλα κε ηελ απφθαζε απηή, ηα δηθαηψκαηα ηνπ ζπλφινπ γηα ηελ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη ελεξγεηηθά θαη κε δηαηάμεηο

ζεηηθνχ δηθαίνπ.

307

πφ νπζηαζηηθή άπνςε, νχηε θαη απφ πιεπξάο αξκνδηφηεηαο, αθνχ γίλεηαη

απνθιεηζηηθά απφ ηα δηθαζηήξηα, ελψ ν λνκνζέηεο παξακέλεη ζησπειφο659

.

Αλαθέξακε ζηελ πξψηε έθδνζε ηνπ παξφληνο φηη ε λνκνζεηηθή επέκβαζε ήηαλ ην

πξψην βήκα πνπ ζα πξέπεη λα γίλεη γηα λα ηεξεζεί ε ζπληαγκαηηθή επηηαγή. Σν

επφκελν βήκα, εθφζνλ ηειηθψο επηρεηξεζεί ζπλνιηθή λνκνζεηηθή αιιαγή, ζα ήηαλ λα

ιεθζεί κέξηκλα ψζηε ε νπνηαδήπνηε ξχζκηζε λα είλαη ζχκθσλε κε ην χληαγκα.

Σν βήκα απηφ έγηλε ηφζν ζην πιαίζην ηνπ λ. 3028/02 φζν θαη ζην πιαίζην ηεο

πνιενδνκηθήο θαη ρσξνηαμηθήο λνκνζεζίαο. Παξάιιεια ε ζπληαγκαηηθή

αλαζεψξεζε αλνίγεη λέεο πξννπηηθέο γηα ηελ εξκελεία. Μέλεη λα δνχκε πψο ζα

πξαγκαησζεί ε εθαξκνγή ηνπο ζηα ρξφληα πνπ έξρνληαη ζην πιαίζην ηεο

ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλεο πιένλ αξρήο ηεο αεηθνξίαο σο ζπλχπαξμε ζην ρψξν

ηεο θχζεο θαη ησλ πξάμεσλ.

Μέλεη αθφκε λα δνχκε αλ ζηα ρξφληα πνπ έξρνληαη ζα ππάξμεη ή αληρλεπζεί θάπνηνπ

είδνπο πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά επξσπατθήο ζεκαζίαο ηθαλή λα ζπλππάξμεη ή θαη λα

ζπγθξνπζζεί κε ηελ εζληθή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά. Ζ επηζηεκνληθή βνχιεζε πξνο

ηελ θαηεχζπλζε απηή αλαδεηθλχεηαη κε ηε ζπζηεκαηηθή ζπγγξαθή Δπξσπατθήο

Ηζηνξίαο ε νπνία αληηκεησπίδεη ηελ Δπξψπε σο φιν660

. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζέζε ζπληζηά

ππφ δηακφξθσζε πνιηηηθή νπηνπία ε νπνία ζπκίδεη ηηο ζέζεηο ηνπ Ρνκαληηζκνχ θαη ηε

δπλακηθή πνπ απηφο αλέπηπμε σο αίηεκα θνηλνηηζκνχ θαη επηζηξνθήο.

Μέλεη ηέινο λα δηαπηζηψζεη θαλείο ζηελ πξάμε πψο ζα κπνξνχζε λα ζπλππάξμεη ε

παγθνζκηνπνίεζε661

θαη ην Σέινο ηεο Ηζηνξίαο κε ηελ παγθφζκηα πνιηηηζηηθή

659

Γηα κηα θξηηηθή αλάιπζε ζρεηηθά κε ηε ζηάζε ηνπ λνκνζέηε βι. Ρώηε Β., Ζ

λνκηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αλσηέξσ, ζ. 67 επ., θαη αθφκε ζηνλ ίδην ηφκν

βι. Μνδηλνύ Μ., Γίθαην ηνπ πεξηβάιινληνο θαη αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο: ηα ζεκεία

ηεο έληαζεο, ζ. 78 επ.

660

Rishards D., Ηζηνξία ηεο ζχγρξνλεο Δπξψπεο, 1789- 2000, Παπαδήκαο, 2001,

Braudel F., Γξακκαηηθή ησλ πνιηηηζκψλ, Μνξθσηηθφ Ηδξπκα Δζληθήο Σξάπεδαο,

Αζήλα 2001, ζ. 419, Οη Δπξσπατθνί Πνιηηηζκνί, Hobsbawm E., Γηα ηελ Ηζηνξία,

Θεκέιην 1998, Ζ παξάμελε Ηζηνξία ηεο Δπξψπεο, ζ. 265 επ.

661

ηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία βι. Μπεθ Οπ., Ση είλαη παγθνζκηνπνίεζε,

Καζηαληψηεο, Αλαζηνραζκφο, Λαθνληέλ Ο., Μύιιεξ Κ., Με θνβάζηε ηελ

παγθνζκηνπνίεζε, Δπεκεξία θαη δνπιεηά γηα φινπο, Πφιηο, Ρακνλέ Η., Γεσπνιηηηθε

ηνπ Υάνπο, Πφιηο, Σζόκζθπ Ν., Παιηέο θαη λέεο ηάμεηο πξαγκάησλ, Ν. χλνξα-

Ληβάλεο, 1996, Αιαηλ Μηλθ, Ζ επηπρήο παγθνζκηνπνίεζε, Παπαδήζεο, 1999,

308

θιεξνλνκηά, φπσο δηεθδηθείηαη απφ κηα απξφζσπε δηεζλή θνηλφηεηα. Ζ παγθφζκηα

εμνπζία εχινγα δπζπξαγεί ζηελ εδξαίσζή ηεο εθφζνλ δηαηεξνχληαη έληνλεο ηνπηθέο

ππεξήθαλεο ζπλεηδήζεηο κε αλαθνξέο ζην παξειζφλ ηζρπξέο θαη ζπιινγηθή κλήκε.

Θα θαηλφηαλ ζπλεπψο πεξηζζφηεξν πξφζθνξνο ν βαλδαιηζκφο σο κέζν εδξαίσζεο

ηεο παγθφζκηαο εμνπζίαο παξά ν ζεβαζκφο ησλ εκθαλψλ ζεκείσλ ηνπ παξειζφληνο.

Απφ ηελ άπνςε απηή ε ζπλερηδφκελε εκθάληζε ζηα ζπληαγκαηηθά θείκελα δηαηάμεσλ

γηα ηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ή ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ζπληζηά αληίζηαζε ζηελ

εληαία ιήζε πνπ δηεθδηθεί ε παγθφζκηα εμνπζία ππφ ηνλ πξνζρεκαηηθφ ιφγν ηνπ

παγθφζκηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ ηζηνξηθή κλήκε θαη ηνλ πνιηηηζκφ θαη ζπλεγνξεί

ζηελ άπνςε φηη ηα ζχγρξνλα θξάηε δηεθδηθνχλ δπλακηθά ξφιν ζηελ δηακφξθσζε ηεο

ηζηνξίαο θαη απμαλφκελα δηακνξθψλνπλ ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ζηνλ παγθφζκην

ράξηε κε πνιιαιπφηεηα θαη πνηθηιία662

.

Οη ζπλερηδφκελεο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ βεβαηψλνπλ ηζηνξηθά φηη ηδηνθηεζία ζηε

κλήκε θαη ηνλ πνιηηηζκφ δελ πθίζηαηαη ζε ζπλερή θαη επζεία ηζηνξηθή γξακκή. Ζ

Μεζφγεηνο είλαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ πέξαζκα αλζξψπσλ θαη θπιψλ γεκάηε ίρλε θαη

κλήκεο, κηα πεξηνρή πεξαζηηθψλ φπσο θαη φιε ε Τθήιηνο. Δίλαη πιένλ ζπληαγκαηηθά

απνδεθηφ φηη ε θίλεζε είλαη ειεπζεξία.. Ο παξψλ λνκηθφο πνιηηηζκφο ηαπηίδεη ηελ

ειεπζεξία ηεο θίλεζεο κε ηε δεκνθξαηία θαη ηελ ειεπζεξία. Δίλαη ζπλεπψο

αδηαλφεην λα ηαπηίδεηαη ν πνιηηηζκφο κε ηελ αθηλεζία ησλ φλησλ. Ζ ειεπζεξία

θίλεζεο θαη ε ζπλέρεηα ζην ρξφλν απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν επίηεπγκα ηεο

ζπλείδεζεο ηνπ πνιηηηζκνχ, ην νπνίν επηβεβαηψλεηαη κέζα απφ ηηο κλήκεο θαη ηελ

θνηλφηεηα πξνζδνθηψλ ησλ αλζξψπσλ. Δίλαη θαη’απηφ θνηλή ε πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά, θαζψο αθνξά έλα ζχλνιν πεξαζηηθψλ πνπ κεηαθηλνχληαη.

Μεηαθηλνχκελνη δεκηνπξγνχλ πνιηηηζκφ ν νπνίνο φηαλ θχγνπλ κέλεη ζηνπο

επφκελνπο663

.

Ζ θαληαζίσζε ηεο γξακκηθήο ζπλέρεηαο ζην ρξφλν είλαη κηα εχινγε ζέζε πνπ

ζπλδέεη ηα άηνκα θαη ηνπο ηφπνπο κεηψλνληαο ην αίζζεκα ηιίγγνπ πνπ πξνθαιεί ε

Φνπθνπγηάκα Φ., Δκπηζηνζχλε, Οη θνηλσληθέο αξεηέο θαη ε δεκηνπξγία ηεο

επεκεξίαο, Νέα χλνξα- Ληβάλεο, 1998, θιπ.

662

Γηα ηε ζεκαζία ηεο ιήζεο σο ζπζηαηηθφ ζηνηρείν θάζε πξάμεο βι. θαη Νίηζε Φξ.,

Ηζηνξία θαη δσή, Γλψζε 1993, ηδίσο ζ. 19 επ.

663

Braudel F., Οη πνιηηηζκνί είλαη ζπλέρεηεο, ζ. 79 επ.

309

Ηζηνξία, νη θξαδαζκνί θαη νη ξήμεηο ηεο. Σα ηζηνξηθά ίρλε ηνπ πνιηηηζκνχ απφ ηελ

άπνςε απηή ζπληζηνχλ νληνινγηθή παξεγνξηά ηελ νπνία νη λφκνη επηβεβαηψλνπλ κε

παξεζία. πσο θαη ηα κλήκαηα, ηα κλεκεία ζπληζηνχλ επηβεβαηψζεηο γηα έλα

πέξαζκα ζην ρψξν664

. Ζ ζχλδεζε κε ην ρψξν ελψλεη ηνπο πεξαζηηθνχο φισλ ησλ

αηψλσλ ζε κηα νληνινγηθή ζέζε ηελ νπνία αλαδεηθλχεη ρσξνηαθηηθά ην χληαγκα

κέζα απφ ηελ αεηθνξία σο δηθαίσκα εθάζηνπ. Απφ ηελ άπνςε απηή ε πνιηηηζηηθή

θιεξνλνκηά είλαη δηθαίσκα εθάζηνπ θαη ηδηνθηεζία ηνπ, εθφζνλ πθίζηαηαη ζε

ζπγθεθξηκέλν ρψξν.

Σνχην επηζεκαίλεηαη θαζψο ε ηζηνξηθή ξήμε ζπλνδεχεηαη ζπρλά απφ βαλδαιηζκνχο

πνπ ππνδειψλνπλ ηε βνχιεζε γηα λεσηεξηθφηεηα γηα κηα επίθαηξε πξνβνιή

νξακάησλ ζην κέιινλ. Πνιιά θηλήκαηα ην έπξαμαλ θαη νη ηζρπξέο εμνπζίεο

πξνηηκνχζαλ ζζελαξά απηή ηελ επηινγή. Ζ θαηνρχξσζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο σο ζπληαγκαηηθή επηινγή επηβεβαηψλεη ηε ζέζε φηη ε ξήμε ζπληζηά

απφθαζε πνπ ζπληειείηαη ζην παξφλ θαη αλ έρεη δπλακηθή αθνξά ην κέιινλ.

Γεκηνπξγεί κε ηνλ ηξφπν απηφ πνιηηηζκφ. Ζ ξήμε φκσο δελ απαηηεί αλαγθαία ηελ

θαηαζηξνθή ηνπ παξειζφληνο ή ηελ επηιεθηηθή ηνπ αλαθνξά. Μηα ηέηνηα ζηάζε

άιισζηε ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί σο έθθξαζε αδπλακίαο θαη δένπο. Απφ ηελ

άπνςε απηή ε ξχζκηζε ηνπ άξζ. 151 πλζΔΔ ελζσκαηψλεη απηή ηε ζέζε ζην πιαίζην

ηεο ειεπζεξίαο ηεο θίλεζεο ησλ πξνζψπσλ θαη ησλ θεθαιαίσλ. Γελ κπνξεί θαλείο

παξά λα δηαπηζηψζεη φηη είλαη κηα επηινγή ηφζν ψξηκε φζν θαη εχζξαπζηε.

Χο «πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ» θαηά ην άξζξν 24 . ζπλεπψο ζα νξίδακε ηελ ζεζκηθή

θαη ζπληαγκαηηθνχ επηπέδνπ απφθαζε ηεο Πνιηηείαο γηα ηελ Ηζηνξία θαη ηε κλήκε

φπσο απηή εθθέξεηαη αηζζεηηθά ζην ρψξν. Σν χληαγκα παξάιιεια κε ηε θχζε

ξπζκίδεη ηα ζηνηρεία εθείλα ηνπ παξειζφληνο πνπ ζα ζπλζέζνπλ ην παξφλ θαη ην

κέιινλ αιιά θαη ηα ζηνηρεία πνπ ζα πξνζηεζνχλ ην ρψξν δεκηνπξγψλαο έλα εληαίν

ζχζηεκα θχζεο θαη πνιηηηζκνχ. ην πιαίζην απηφ ζε ζπληαγκαηηθφ επίπεδν

ιακβάλεηαη θαη ε απφθαζε ηεο ιήζεο αιιά θαη ηεο εμαθάληζεο ησλ ζηνηρείσλ

εθείλσλ πνπ ζα εμαηξεζνχλ ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο. Ζ ξχζκηζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο είλαη αλακθίβνια κηα επέκβαζε ζηε δεκηνπξγία εζληθήο ηαπηφηεηαο.

Παξάιιεια ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά σο έλλνηα ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαζίζηαηαη

664

Aymar M., Απνδεκίεο ζε, Braudel F., Duby G., H Μεζφγεηνο, Αλζξσπνη θαη

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, Αιεμάλδξεηα 1991, ζ. 111 επ.

310

πξννδεπηηθά ε έλλνηα πνπ ζπλελψλεη ηνπο ιανχο ηεο Δλσζεο ζε κηα θνηλή ηαπηφηεηα.

Ο πνιηηηζκφο θαη ε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά απφ ηελ άπνςε απηή γηα ηελ Δλσζε

ππνθαζηζηά ην Έζλνο γηα ηα θξάηε. Ζ Δλσζε κε ηε ζεηξά ηεο πξνβαίλεη ζηελ επηινγή

ηεο επξσπατθήο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο665

ή ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο


απνθαζίδνληαο γηα ηα ζηνηρεία ηεο επξσπατθήο Ηζηνξίαο

αιιά θαη γηα φζα ζα πξέπεη λα ιεζκνλεζνχλ.

665

Καηά ην γξάκκα ηνπ ρεδίνπ πληαγκαηηθήο πλζήθεο ζχκθσλα κε ηα

πξναλαθεξζέληα.

666

Καηά ην γξάκκα ηνπ άξζ. 151 πλζΔΔ.

311

Βηβιηνγξαθία

Διιεληθή

Αληεξζνλ Μπ., Φαληαζηαθέο θνηλφηεηεο, ηνραζκνί γηα ηηο απαξρέο θαη ηε δηάδνζε

ηνπ εζληθηζκνχ, Νεθέιε, Ηζηνξία, 1997.

Aymar M., Απνδεκίεο, ζε Braudel F., Duby G., H Μεζφγεηνο, Άλζξσπνη θαη

πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά, Αιεμάλδξεηα, 1991, ζ. 111 επ.

Braudel F., Aymard M., Coarelli F., H Μεζφγεηνο - Ο ρψξνο θαη ε Ηζηνξία, έθδ.

Αιεμάλδξεηα, Αζήλα, 1991.

Braudel F., Duby G., AmaldezR., Aymard M., Gaudemet J., Solinas P., H

Μεζφγεηνο - Άλζξσπνη θαη πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά, έθδ. Αιεμάλδξεηα, Αζήλα, 1991

Braudel F., Duby G., Ζ Μεζφγεηνο - Άλζξσπνη θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά,

Αιεμάλδξεηα, 1999.

Braudel F., Γξακκαηηθή ησλ πνιηηηζκψλ, Μνξθσηηθφ Ίδξπκα Δζληθήο Σξάπεδαο,

Αζήλα, 2001.

Elias N., Ζ δηαδηθαζία ηνπ πνιηηηζκνχ, Αιεμάλδξεηα, 1996.

Engish K., Δηζαγσγή ζηε λνκηθή ζθέςε, 1981 (Μεηάθξαζε Γ. πηλέιιε).

Haberle Ρ., Έλλνηα θαη πεξηερφκελν ηεο αξρήο ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο πξνζηαζίαο ηεο

αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο θαηά ην γεξκαληθφ θαη ειιεληθφ χληαγκα, Σν 1982, ζ.

201 επ.

Hanson V.D., θαγή θαη Πνιηηηζκφο, Κάθηνο, 2002.

Hobsbawm E., Γηα ηελ Ηζηνξία, Θεκέιην, 1998, Ζ παξάμελε Ηζηνξία ηεο Δπξψπεο,

ζ. 265 επ.

Kadinski W., Γηα ην Πλεπκαηηθφ ζηελ ηέρλε, Νεθέιε, 1981.

Kedurie E., O εζληθηζκφο, Καηάξηη, 1999.

Le Corbusier, H Υάξηα ησλ Αζελψλ, Όςηινλ, Αζήλα, 1987, κε εηζαγσγή Γ.

εκαηνθνξίδε, Δπίκεηξν γηα ηελ ειιεληθή έθδνζε Γ. Καλδχιε θαη Α.

Πξνβειιέγγηνπ, θαη Πξννίκην J. Giraudoux..

Mattera A., Ζ εληαία επξσπατθή αγνξά- Οη θαλφλεο θαη ε ιεηηνπξγία ηεο, Αλη.


Mayor F., Ζ θαηλνχξγηα ζειίδα, Νέα χλνξα Ληβάλεο, 1997, ζει. 183, Ζ

δεκνθξαηηθή δπλακηθή ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ε θαιιηέξγεηα ηεο δεκνθξαηίαο.

Morin E., Nair S., Μηα πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Νέα χλνξα, Ληβάλεο

Morin, Ζ πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Ο πνιηηηζηηθφο ηκπεξηαιηζκφο, Γηεζλήο Δλσζε γηα ηα

δηθαηψκαηα ηεο απειεπζέξσζεο ησλ ιαψλ, Ζξφδνηνο 1987.

Rishards D., Ηζηνξία ηεο ζχγρξνλεο Δπξψπεο, 1789- 2000, Παπαδήκαο, 2001

Said E., Κνπιηνχξα θαη Ηκπεξηαιηζκφο, Νεθέιε, 1996.

Smith A., Δζληθή Σαπηφηεηα, Οδπζζέαο, 2000.

312

Stolleis M., H Iζηνξία ηνπ δηθαίνπ σο πνηεηηθή, Δηζαγσγή- Μεηάθξαζε Βαζηιηθή

Ρνπζηνπάλε- Neumann, Έξαζκνο, Φηινζνθία 21, 2002.

Αζαλαζνπνύινπ Υ., Οηθνλνκηθή ειεπζεξία θαη πξνζηαζία πεξηβάιινληνο,

χγρξνλεο πξννπηηθέο ζε πεξηθεξεηαθφ θαη δηεζλέο επίπεδν (απφ ηελ GATT ζηνλ

ΠΟΔ), άθθνπιαο Θεζζαινλίθε, 2002.

Αζαλαζνύιε Ρνγθάθνπ Α., Πνιηηηθέο πξνζηαζίαο πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ

Διιάδα, Μέζα θαη Δξγαιεία, ΠεξΓηθ 3/2000, ζ. 399 επ.

Αιηβηδάηνπ Ν. / Παπιόπνπινπ Π., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ δαζηθψλ

εθηάζεσλ, ΝνΒ 1988, ζ. 1581 επ.

Αιηβηδάηνπ Ν., Δηζαγσγή ζηελ Διιεληθή πληαγκαηηθή Ηζηνξία, Α, άθθνπιαο,

1981

Αιηβηδάηνπ Ν., Ζ δεκφζηα σθέιεηα ζηελ αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε, ΔΓΓΓ 1993,

ζ. 8 επ.

Αιηβηδάηνπ Ν., Ζ ππφζεζε BORK, Σν 1988, ζ. 273 επ.

Αιηβηδάηνπ Ν., Ο Αβέβαηνο Δθζπγρξνληζκφο θαη ε ζνιή ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε,

Πφιηο, 2001

Αιηβηδάηνπ Ν., ρφιην ζην «πληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο», Β. Ρψηε,

Ννκηθά Κείκελα, άθθνπιαο, 1989, ζ. 476 επ.

Αιηβηδάηνπ Ν., Σν χληαγκα ηνπ 1975 θαη ε εθαξκνγή ηνπ: έλαο ζηξεβιφο

εθζπγρξνληζκφο, ΝνΒ 1988, ζ. 545 επ.

Αιηνπζέξ Λ., Θέζεηο, Ηδενινγία θαη Ηδενινγηθνί κεραληζκνί ηνπ θξάηνπο, ζεκέιην,

χγρξνλε θέςε, γ΄ έθδ., 1981.

Αλαζηαζόπνπινπ Μ., Ο λφκνο γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε

ησλ Οιπκπηαθψλ Έξγσλ: πξνο έλα λέν ζχζηεκα ρσξνηαμηθήο θαη πεξηβαιινληηθήο

ζεψξεζεο έξγσλ θαη δξαζηεξηνηήησλ? (Παξαηεξήζεηο ζην λ. 2730/1999), ΠεξΓηθ

3/1999, ζ. 342 επ.

Αλαζηαζόπνπινπ Μ., ρφιην ζην λ. 3028/2002, ΠεξΓηθ 4/2002, ζ. 684 επ.

Αλαζηαζόπνπινπ Μ., Πνιηηηζηηθά αγαζά θαη Οιπκπηαθνί Αγψλεο, Δηζήγεζε ζην



εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

Αλδξνπιάθε Β., ρφιην ζηε ηΔ 245/1997, Νφκνο θαη Φχζε, 2/1998, ζ. 417 επ.

Αλζόπνπινπ Υ., Ζ ηξηηελέξγεηα ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ σο ζπληαγκαηηθή

αξρή. Μηα αλάιπζε ηνπ άξζ. 25 παξ. 1 εδ. Γ ηνπ πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ

Αλζξψπνπ, Σεχρνο 15, 2002, ζ. 707 επ.





Αλησλίνπ Θ., Νεψηεξεο εμειίμεηο ζηνλ ηνκέα ηεο ειεχζεξεο θπθινθνξίαο ησλ

πξνζψπσλ: πξνο κηα επξσπατθή ηζαγέλεηα, ΔΔΔπξΓ 1992, ζ. 201 επ.

Αλησλίνπ Θ., Σν θνηλσληθφ δηθαίσκα ρξήζεο ηνπ πεξηβάιινληνο κεηαμχ ειεπζεξίαο

θαη ζπκκεηνρήο, Σν 1987, ζ. 116 επ.

313

Αλησλίνπ Θ., Ζ αλάπηπμε ηεο εζληθήο πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο ππφ ην πξίζκα ηνπ

ηζρχνληνο πληάγκαηνο θαη ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ




Απνζηνιάθε Γ., Πνιηηηζηηθφ Πεξηβάιινλ, χγθξνπζε κεηαμχ ζξεζθεπηηθνχ

(ιαηξεπηηθνχ) ραξαθηήξα θαη ηνπ κλεκεηαθνχ (ηζηνξηθνχ) ραξαθηήξα ησλ Αγίσλ

Μεηεψξσλ, ΠεξΓηθ 2/2001, ζ. 208 επ.

Απνζηνιάθε Γ., Ζ παξαβίαζε αδφκεηεο δψλεο αξραηνινγηθνχ ρψξνπ ζπληζηά

πξνζβνιή πξνζσπηθφηεηαο (57 ΑΚ), ΠεξΓηθ 2001, ζ. 536 επ.

Αξαβάλε Θ., Ζ κεηαθνξά ζπληειεζηή δφκεζεο (παξαηεξήζεηο ζηε ηΔ Οι.

1071/1994 Σν 1995, ζ. 87 επ.

Αξαβαληηλνύ Η., Δηζαγσγή ζηελ επηζηήκε ηνπ δηθαίνπ, 2ε έθδνζε, Αζήλα-

Κνκνηελή, 1983.

Αξαβαληηλνύ Η., ηνηρεία Μεζνδνινγίαο ηνπ Γηθαίνπ, β΄, ην Ννκηθφλ, Αζήλα.

Αξγπξηάδε Α., Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Αξκελφπνπινο 1976, ζ. 554 επ.

Αξγπξόπνπινπ Υ., Σα κλεκεία σο αληηθείκελν ζπλαιιαγήο θαη εκπνξίνπ, Δηζήγεζε




Αξλανύηνγινπ Φ., Νφκνο αληίζεηνο πξνο δηεζλή ζχκβαζε είλαη αληηζπληαγκαηηθφο;

Σν 1982, ζ. 546 επ.

Αζεκαθνπνύινπ Μ., Ο ζεζκφο ηεο κεηαθνξάο ζπληειεζηή δφκεζεο, Νφκνο θαη

Φχζε 4/1997, ζ. 7 επ.

Απγνπζηηαλάθε Μ., Πξνζηαζία θαη αλάδεημε θηλεηψλ κλεκείσλ- Ηδησηηθέο

ζπιινγέο- Ννκηθφ θαζεζηψο- Πξφζβαζε ησλ ηξίησλ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ




Βαιαηζνύ Θ., Ζ αεηθφξνο αλάπηπμε ζήκεξα, Έλλνηα, λνκηθφ πιαίζην θαη

πξνθιήζεηο- Εεηήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ, ΠεξΓηθ, 2/2001, ζ. 216

Βαζηιείνπ Γ., Σν δίθαην ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, ΔΓΓΓ 29, ζ. 33 επ.

Βεγιεξή Φ., Ζ δηνηθεηηθή δηθαηνζχλε θαη ηα πξνβιήκαηά ηεο, άθθνπιαο, Αζήλα,

1977.

Βεγιεξή Φ., Ζ χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ην χληαγκα, Αζήλα,

1977.

Βεγιεξή Φ., Ζ χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ην χληαγκα, Σν

1976, ζ. 385 επ., 533 επ.

Βεγιεξή Φ., Οη πεξηνξηζκνί ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, 1982.

Βεγιεξή Φ., Παξαηεξήζεηο ζηηο απνθάζεηο ΑΠ 1470, 1471/1977, Σν 1978, ζ. 202

επ.

314

Βεγιεξή Φ., Πξφινγνο ζην βηβιίν ηεο Σ. Ζιηνπνχινπ-ηξάγγα, Ζ «Σξηηελέξγεηα»

ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1975, Αζήλα, 1990.

Βεγιεξή Φ., Σα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ θαη νη πεξηνξηζκνί ηνπο, Σν 1979, ζ. 25

επ.

Βεληδέινπ Δ., Δηζαγσγηθή Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ



Βεληδέινπ Δ., Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο κεηαμχ λνκηθήο δνγκαηηθήο θαη

επηζηεκνινγηθήο εηιηθξίλεηαο, ΝνΒ 1986, ζ. 1529 επ.

Βεληδέινπ Δ., Γηα έλα πνιηηηζκφ ησλ πνιηηηζκψλ, Διιεληθφηεηα θαη

Οηθνπκεληθφηεηα, Καζηαληψηεο, 2001

Βεληδέινπ Δ., Γηαρξνλία θαη πλέξγηα, Μηα πνιηηηθή πνιηηηζκνχ, Καζηαληψηεο 1998

Βεληδέινπ Δ., Ζ Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο: πλνιηθφ ζρέδην γηα ηελ Διιάδα

ηνπ 21νπ αηψλα- πλαηλεηηθή αλαζεψξεζε ΗΗ, 1998.

Βεληδέινπ Δ., Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο κεηαμχ λνκηθήο δνγκαηηθήο θαη

επηζηεκνινγηθήο εηιηθξίλεηαο, ΝνΒ 1986, ζ. 1529 επ.

Βεληδέινπ Δ., Ζ επξσπατθή ηζαγέλεηα θαη ην Διιεληθφ χληαγκα, ΔΔΔπξΓ 1993, ζ.

271 επ.

Βεληδέινπ Δ., Ζ ζηάζε ηεο ειιεληθήο λνκνινγίαο ζηελ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο,

Σν 1989, ζ. 441 επ.

Βεληδέινπ Δ., Ζ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη θαη ν επξσπατθφο ζπληαγκαηηθφο ρψξνο,

Αλη. άθθνπιαο, 1994

Βεληδέινπ Δ., Ζ ζρέζε ηεο ειιεληθήο κε ηελ θνηλνηηθή έλλνκε ηάμε θαη ην δηεζλέο

δίθαην σο αληηθείκελν ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, Σν 2000, ζ. 493 επ.

Βεληδέινπ Δ., Μαζήκαηα πληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, Η, Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε,

1991.

Βεληδέινπ Δ., Ζ πξφθιεζε ηνπ Δπξσπατθνχ πληάγκαηνο, άθθνπιαο,

Θεζζαινλίθε, 2003.

Βεληδέινπ Δ., εκεηνινγηθέο παξαηεξήζεηο ζην χληαγκα ηνπ 1975, Δπηζηεκνληθή

Δπεηεξίδα Αξκελφπνπινο, 1981, ζ. 135-42.

Βεληδέινπ Δ., Σν Αλαζεσξεηηθφ Κεθηεκέλν, Σν ζπληαγκαηηθφ θαηλφκελν ζηνλ 21ν

αηψλα θαη ε εηζθνξά ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 2001, Αλη. άθθνπιαο 2001.

Βεληδέινπ Δ., Σν γεληθφ ζπκθέξνλ θαη νη πεξηνξηζκνί ησλ ζπληαγκαηηθψλ

δηθαησκάησλ, Κξηηηθή πξνζέγγηζε ησλ ηάζεσλ ηεο λνκνινγίαο, Παξαηεξεηήο,


Βεληδέινπ Δ., Σν δέλδξν θαη ην δάζνο, Δθεκεξίδα Διεπζεξνηππία, 20.11.2000.

Βεληδέινπ Δ., Σν ρέδην ηεο Αλαζεψξεζεο ηνπ πληάγκαηνο, Ζ γεληθή εηζήγεζε ηεο

πιεηνςεθίαο πξνο ηε Ε Αλαζεσξεηηθή Βνπιή, Έθδνζε Δξγαζίαο, Αλη. άθθνπιαο,

2000.

Βηδάιε Σ., Πέξα απφ ηνλ πξνζηαηεπηηζκφ: Αλαδεηψληαο κηα αηνκηθή ειεπζεξία ζην

πεξηβάιινλ, Υαξκφζπλν Αξηζηφβνπινπ Μάλεζε η. ΗΗ, εθδφζεηο Αλη. άθθνπια,

Αζήλα Κνκνηελή, 1998.

315

Βηδάιε Σ., Σν αηνκηθφ δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ θαηά ην χληαγκα ηνπ 2001, ζε

Νφκνο θαη Φχζε, Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ), Σν άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο κεηά ηελ

αλαζεψξεζή ηνπ, Πξαθηηθά Ζκεξίδαο, ζ. 57 επ

Βιαρόπνπινπ π., Ζ ειεπζεξία ηεο ηέρλεο, Σα φξηα ελφο αλεπηθχιαθηνπ αηνκηθνχ

δηθαηψκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 1, έηνο 1999, ζ. 73 επ.

Βνινπδάθε Δ., Γ πλέδξην Διιήλσλ πληαγκαηνιφγσλ, Δλεκεξσηηθφ Γειηίν,

Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ 1988, ζ. 2-3, ζ. 444 (παξνπζίαζε Β. Νηαιάθνπ).

Βνπδνύξε Γ., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζηελ πξννπηηθή ηεο εληαίαο

εζσηεξηθήο αγνξάο, κειέηε ππφ ηελ αηγίδα ηνπ Διιεληθνχ Κέληξνπ Δπξσπατθψλ

Μειεηψλ (ΔΚΔΜ), Οθηψβξηνο 1991, εθδφζεηο Παπαδήζε.

Βνπδνύξε Γ., Κξάηνο θαη Μνπζεία, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 2003.

Βνπδνύξε Γ., Ο λένο λφκνο ππφ ην θψο ησλ επξσπατθψλ θαλφλσλ γηα ηελ πξνζηαζία

ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ



Βνπδνύξε Γ., ηξαηή Α., Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζε δηεζλέο θαη

επξσπατθφ επίπεδν, Κείκελα, Αλη. άθθνπιαο, 1999

Βνύιγαξε Η., Δπξσπατθή νινθιήξσζε θαη πνιηηηζηηθή ζπλεξγαζία ζηελ Δπξσπατθή

Κνηλφηεηα, 1992, Ννκηθή Οηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή δηάζηαζε θαη πξννπηηθέο γηα ηελ

Διιάδα, Παλεπηζηήκην Αζελψλ, Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην, 1989, ζ. 233 επ.

Βνπηζάθε Β., Ζ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο: απφ ηελ εξκελεία ζηε δηάπιαζε δηθαίνπ,

ζε ςεηο θξάηνπο δηθαίνπ, Κξηηηθέο κειέηεο 5, 1990, ζ. 205 επ.

Βνπηζάθε Β., Πνιηηηζκηθέο ηαπηφηεηεο θαη δίθαην ζε κηα δεκνθξαηηθή πνιηηεία,




Βξαλνύζε Λ., Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο η. ΗΑ΄, Δθδνηηθή Αζελψλ, ζ. 450 επ.

Γαδή Α., Ζ θαηαβνιή απνδεκηψζεσο ζηελ αλαγθαζηηθή απαιινηξίσζε, Σηκεηηθφο

Σφκνο ηΔ, II, 1982, ζ. 17 επ.

Γαδή Α., Πψο ζθέπηεηαη ν λνκνζέηεο. Αθηέξσκα ζηνλ Κ. Σζάηζν, άθθνπιαο, 1980,

ζ. 489 επ.

Γεξαπεηξίηε Γ., Ζ αλαζεψξεζε ηνπ άξζξνπ 17 ηνπ πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ

Αλζξψπνπ, Σεχρνο 10, 2001, ζ. 405 επ.

Γεξαπεηξίηε Γ., Σν ζεζκηθφ πιαίζην ηεο αξραηνινγηθήο έξεπλαο: επηζηεκνληθφ κέζν

γηα ηε δηαζθάιηζε ελφο ζπληαγκαηηθνχ δηαθπβεχκαηνο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ



άθθνπια – Θεζζαινλίθε

Γέξνληα Α., Γεκφζην Οηθνλνκηθφ Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο, 2002

Γέξνληα Α., Δπίθαηξα πξνβιήκαηα ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο, Σν 1987, ζ. 69 επ.

Γέξνληα Α., Ζ ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία θαη ν έιεγρνο ηεο

ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ ζηε Γ. Γεξκαλία, Σν 1982, ζ. 1 επ.

316

Γεηίκε Π., Ζ αλαζεψξεζε ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο, ΠεξΓηθ 4/2000, ζ. 509

επ.

Γεσξγηάδε Α., Αζηηθφο Κψδηθαο, V, Αλη. άθθνπιαο 1985, ζ. 320 επ.

Γεσξγόπνπινπ Κ., Δπίηνκν πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 2001.

Γηαλαθνύξνπ Γ.- Σξνβά Δ., Οιπκπηαθνί Αγψλεο θαη Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο, 2001

Γηαλλαθνύ Γ., Σν λνκηθφ ζεκέιην ηεο αξκνδηφηεηνο ησλ επξσπατθψλ θνηλνηήησλ γηα

ζέκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, Αξκελφπνπινο 1987, ζ. 443 επ.

Γηαλλαθνύξνπ Γ., Δπξσπατθή Οινθιήξσζε, αληαγσληζηηθφηεηα θαη ρσξηθή

δηθαηνζχλε: Θεζκηθά δηιήκκαηα θαη πξνθιήζεηο ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο

ρσξνηαμίαο, Σφπνο, Δπηζεψξεζε αζηηθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ κειεηψλ, ηνκ.11/96,

1996, ζ. 23 επ.

Γηαλλαθνύξνπ Γ., ρεδηαζκφο ηνπ ρψξνπ θαη πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο: ην ηζρχνλ ζπληαγκαηηθφ πιαίζην θαη ε εθαξκνγή ηνπ απφ ην λνκνζέηε

θαη ηε δηνίθεζε, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ


δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε

Γηαλλαθνύξνπ Γ., Ζ χκβαζε ηεο Φηινμελνχζαο Πφιεο θαη ε πξνζηαζία ηνπ

Πεξηβάιινληνο, ζε Οιπκπηαθνί Αγψλεο θαη Πεξηβάιινλ, Διιεληθή Δηαηξία Γηθαίνπ

ηνπ Πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο, 2001, ζ. 233 επ.

Γηαλλαθνύξνπ Γ., Ο θαζνξηζκφο ησλ ρξήζεσλ γεο θαη ε αλαζεψξεζε ηνπ

πληάγκαηνο, ΠεξΓίθ 4/2000, ζ. 468 επ.

Γηαλλαθνύξνπ Γ., Παξαηεξήζεηο ζην λ. 2742/1999, ΠεξΓηθ 4/1999 ζ. 519 επ.

Γθέξηζνπ Β, Αξραία Μλεκεία θαη Γηαηεξεηέα, ΠεξΓηθ, 1998, ζ. 69 επ.

Γθξακζη Α., Οη δηαλννχκελνη, ηνραζηήο, β' έθδ.

Γνπώξρνι Α., Ζ θηινζνθία ηνπ Α. Γνπφξρσι, Απφ ην Α ζην Β θαη πάιη απφ ηελ

αξρή, έιαο, 1986.

Γξακκαηηθάθε – Αιεμίνπ Α., Καηαπνιέκεζε ηεο παξάλνκεο δηαθίλεζεο

πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ: ε χκβαζε Unidroit, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ




Γξακκαηηθάθε -Αιεμίνπ Α., Γηεζλήο δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηδησηηθφ

δηεζλέο δίθαην, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 2002.

Γξακκαηηθάθε- Αιεμίνπ Α., ηξαηή Α, Μνπακειεηδή Δ., Αλαγλσζηνπνύινπ Γ.,

Νφκηκε θαη παξάλνκε δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, ππφ ην πξίζκα ηνπ δηεζλνχο,

θνηλνηηθνχ θαη ειιεληθνχ δηθαίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 2001.

Γώγνπ Κ. (επ), Ζ πνξεία πξνο ην Δπξσπατθφ χληαγκα θαη ε πξφζθαηε αλαζεψξεζε

ηνπ Διιεληθνχ πληάγκαηνο, Αλη. άθθνπιαο, 2002.

Γώγνπ Κ., Σν χςνο ηεο εηζθνξάο ζε γε θαη ρξήκα ζην πνιενδνκηθφ δίθαην.

Δξκελεπηηθά δεηήκαηα ηνπ άξζξνπ 24.3 ., Νφκνο θαη Φχζε 1999, ζ. 11 επ.

Γώγνπ Κ., Ζ άκεζε επαθή ησλ πνιηηψλ κε ηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο θαη ηα

κλεκεία: Πξφζβαζε θαη ρξήζε, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ



317

Γαγηόγινπ Π., H ζπληαγκαηηθφηεηα ζπκπιεξψζεσο ή ηξνπνπνηήζεσο λφκνπ

―εθάπαμ εθδηδφκελνπ‖, EιΓλε 25 ζ. 276 επ.

Γαγηόγινπ Π., Γεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, άθθνπιαο, Αζήλα, 1992.

Γαγηόγινπ Π., Γεκφζην πκθέξνλ θαη χληαγκα, Σν 1986, ζ. 425 επ.

Γαγηόγινπ Π., Δπξσπατθφ Κνηλνηηθφ Γίθαην, Η, β΄ έθδ., άθθνπιαο, Αζήλα, 1985.

Γαγηόγινπ Π., Ζ πξνζηαζία ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζην Δπξσπατθφ Κνηλνηηθφ

Γίθαην, ΝνΒ 1982, ζ. 5 επ.

Γαγηόγινπ Π., Ο δηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ (ζθέςεηο γηα

ηε ζεκεξηλή θαηάζηαζε ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαίνπ ζηε ρψξα καο), ΝνΒ 1988, ζ.

724 επ.

Γαγηόγινπ Π., Ο θνηλσληθφο πεξηνξηζκφο ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, πκ. Φ.

Βεγιεξή, Η, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 1988, ζ. 288 επ.

Γαγηόγινπ Π., Πεξί θπξηαξρίαο, Αλη. άθθνπιαο, 1986

Γαγηόγινπ Π., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα, Α΄ θαη Β΄ ηφκνο, Αλη.

άθθνπιαο, Αζήλα, 1991.

Γαξδέληα Δ., Δξκελεία, Πξαγκάησζε θαη Άκεζε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο

εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο, ΝνΒ 1989, ζ. 401 επ.

Γαξδέληα Δ., Ζ ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ ζηε δηνίθεζε ησλ δεκνζίσλ

επηρεηξήζεσλ, ΝνΒ 1991, ζ. 525 επ.

Γαξδέληα Μ., Ζ ηδέα ηνπ δηθαίνπ ζαλ ζεκέιην ηεο αλζξσπηζηηθήο πνιηηεηνινγίαο,

Σν 1980, ζ. 85 επ.

Γαζθαιάθε Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ

(Αλάηππνλ εθ ηνπ ηεχρνπο ησλ δηαιέμεσλ ηνπ ΓΑ, 1963), Αζήλαη, 1964.

Γέδε Υ., Ο έιεγρνο ηεο εθαξκνγήο ησλ ανξίζησλ ελλνηψλ, ΔΔΝ 1967, ζ. 489 επ.

Γεθιεξή Μ., «ρη» ζηα νηθνλνκηθά ζπκθέξνληα, Δθεκεξίδα Καζεκεξηλή ηεο

Κπξηαθήο 8.10.2000.

Γεθιεξή Μ., Ο δσδεθάδειηνο ηνπ πεξηβάιινληνο, Δγθφιπην Βησζίκνπ Αλαπηχμεσο,

Νφκνο θαη Φχζε 1996, Αλη. άθθνπιαο.

Γεθιεξή Μ., Σν δίθαην ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο, Γεληθέο Αξρέο, Αλη. άθθνπιαο,

2000.

Γειεγηάλλε Γ., Εεηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο, Α.

Πξνζηαζία ηνπ Πεξηβάιινληνο, Β. Οξγάλσζε ηεο δηνηθεηηθήο δηθαηνζχλεο, Σν

2000, ζ. 1037 επ.

Γειεγηάλλε Γ., Ο λφκνο ή ε εχινγε θξίζε ηνπ δηθαζηή σο εγγχεζε ησλ αηνκηθψλ

δηθαησκάησλ, Σν 1990, ζ. 1 επ.

Γειεγηάλλε Γ., χληαγκα θαη πξνζηαζία ησλ δαζψλ, Σα Νέα, 10.11.00.

Γειιή Γ., Κνηλνηηθφ Γίθαην Πεξηβάιινληνο, Οη δηαζηάζεηο ηεο πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο ζηελ θνηλνηηθή έλλνκε ηάμε, Αλη. Ν. άθθνπιαο, 1998.

318

Γειιή Γ., Σν πεξηβάιινλ σο ζηνηρείν ηεο θνηλνηηθήο έλλνκεο ηάμεο θαη ε πλζήθε

ηνπ Ακζηεξληακ, ΠεξΓηθ 1997, ζ. 295 επ.

Γειιή Γ., Γηαθίλεζε θηλεηψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ. Δηζαγσγή θαη εμαγσγή ηνπο.

Γαλεηζκφο θαη αληαιιαγή πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ




Γέλδηα Μ., Γηνηθεηηθφλ Γίθαηνλ, ε΄ έθδ., Παπαδήζεο, Αζήλα, 1964.

Γεκαξά Κ., Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο, η. ΗΓ΄, ζ. 459 επ.

Γεκαξά Κ., Ο λενειιεληθφο δηαθσηηζκφο, Δ΄ έθδνζε, Νενειιεληθά Μειεηήκαηα,

Δξκήο, Αζήλα, 1989.

Γνπδίλαο Κ., Warrington R., Ο ιφγνο ηνπ λφκνπ. Δξκελεία, αηζζεηηθή θαη εζηθή

ζην δίθαην, Αιεμάλδξεηα, 1996.

Γξόζνπ Γ., πληαγκαηηθνί πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο θαη απνδεκίσζε, Ννκηθή

Βηβιηνζήθε, Αζήλα, 1997.

Γξόζνπ Γ., Γνθίκην Διιεληθήο πληαγκαηηθήο Θεσξίαο, Αλη. άθθνπιαο, 1996.

Γξπιιεξάθε Η., Eπελδχζεηο θαη πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ, Zαραξφπνπινο,

1975.

Γξπιιεξάθε Η., H πξνζηαζία θεθαιαίσλ εμσηεξηθνχ θαηά ην λέν χληαγκα λδ

2687/53, Zαραξφπνπινο, 1976

Γσξή Δ. Φ., Σν δίθαηνλ ησλ αξραηνηήησλ, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 1985.

Δθν Οπ., Σν φλνκα ηνπ ξφδνπ, έθδ. Γλψζε, Αζήλα, 1985.

Διεπζεξηάδε Π., πληαγκαηηζκφο θαη Πνιηηηθέο Αμίεο, ΔΚΚΔ, Αλη. άθθνπιαο,

1999.

Δκκαλνπειηδε Γ., Ο έιεγρνο ηεο αηηηνινγίαο ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ πνπ

εθδίδνληαη θαηά δηαθξηηηθή επρέξεηα θαη πνπ αθνξνχλ ηε πξνζηαζία ή ηε κε

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ΔΓΓΓ 1989, ζ. 28 επ.

Έλσζε Γηθαζηηθψλ Λεηηνπξγψλ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Ζ Αλαζεψξεζε

ηνπ πληάγκαηνο θαη ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο, Αλη. άθθνπιαο, 2001.

Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Ζ ελζσκάησζε ηεο νδεγίαο γηα ηελ εθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ

νξηζκέλσλ δεκνζίσλ θαη ηδησηηθψλ έξγσλ ζην πεξηβάιινλ (85/337/ΔΟΚ) ζην

ειιεληθφ δίθαην, ΓηΓηθ, 1998, ζ. 561 επ.

Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Κχξσζε Πεξηβαιινληηθψλ ξσλ κε λφκν θαη πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο, ΠεξΓηθ 4/1999 ζ. 524 επ.

Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Κψδηθαο Βαζηθήο Πνιενδνκηθήο Ννκνζεζίαο, Αλη. άθθνπιαο,

2001

Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Ο λένο λφκνο γηα ηελ επαλαθνξά ηνπ ζεζκνχ κεηαθνξάο

ζπληειεζηή δφκεζεο κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ. 3044/2002, ΠεξΓηθ 2002, ζ. 445 επ.

Δπζηξαηίνπ Π.Μ., Πνιενδνκηθφο ζρεδηαζκφο, ηνπηθή απηνδηνίθεζε, αλαγθαζηηθήο

απαιινηξίσζε θαη δηθαζηηθή πξνζηαζία, ΠεξΓηθ 2000, ζ. 475 επ.

Εήβα Γ., Σα κλεκεία θαη ε πφιε, Παπαζσηεξίνπ, Αζήλα, 1991.

319

Εύγνπξα Ο., Ζ εθαξκνγή ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηε λνκνινγία ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, ηφκνο, Ζ δηείζδπζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ

πεξηβάιινληνο ζηελ Διιάδα, Αλη. άθθνπιαο, 1994, Αζήλα.

Εώξα Κ., Ζ ζπληαγκαηηθή αξρή ηνπ ζεβαζκνχ θαη ηεο πξνζηαζίαο ηεο αλζξψπηλεο

αμηνπξέπεηαο θαηά ην γεξκαληθφ νκνζπνλδηαθφ χληαγκα, Σν 1987, ζ. 1 επ.

Εώξα Κ., Ο Υάξηεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο,

Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 14, 2002, ζ. 429 επ.

Ζιηάδνπ Αηθ., Ζ θνηλή πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαηά ηε πλζήθε ΔΚ θαη ν

πνιηηηζηηθφο πινπξαιηζκφο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ



Ζιηνπνύινπ - ηξάγγα Tδ., H «Σξηηελέξγεηα» ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ

δηθαησκάησλ ηνπ πληάγκαηνο 1975, Αλη. άθθνπιαο, 1990.

Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Διιεληθφ πληαγκαηηθφ Γίθαην θαη Δπξσπατθή

Δλνπνίεζε, Αλη. άθθνπιαο, 1996.

Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Ζ πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο δελ πξέπεη λα «ζπζηαζηεί»

ράξηλ ηεο Οιπκπηάδνο, Καζεκεξηλή, 02-12-00.

Ζιηνπνύινπ – ηξάγγα Σδ., Οη ζρέζεηο ηεο ειιεληθήο κε ηελ επξσπατθή έλλνκε

ηάμε (Με αθνξκή ηελ πξφηαζε αλαζεψξεζεο ησλ ζρεηηθψλ ζπληαγκαηηθψλ

δηαηάμεσλ), Σν 2000, ζ. 1093 επ.

Ήιηνπ Ζ., Σν κήλπκα ηνπ Θνπθπδίδε, Κέδξνο, 1980.

Θενδσξίδε Π., Μαληδνύθα Π., Έζλνο θαη επξσπατθή ηζαγέλεηα. Οη κεηακνξθψζεηο

ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε, Σν 1998, ζ. 271 επ.

Ηνπιηαλόο, Μηζνπψγσλ, εθδ. Θχξαζελ, 1997.

Ησαθεηκίδε Π., Ζ έθηαζε θαη ηα ζχλνξα ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ: λέεο

πξαγκαηηθφηεηεο θαη λέεο πξνθιήζεηο, ζε Αλδξηθνπνχινπ Δ., Καπθαιά Γ., Ο λένο

επξσπατθφο ρψξνο, ε δηεχξπλζε θαη ε γεσγξαθία ηεο επξσπατθήο αλάπηπμεο,

Θεκέιην, Βηβιηνζήθε Δπξσπατθψλ Θεκάησλ, 2000, ζ. 70.

Καθνπξή Κ., Γηθαηνδνηηθή Λεηηνπξγία-Γηθαηνδνηηθφ ιεηηνχξγεκα, Σηκ. Σφκ.

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Η, άθθνπιαο, Αζήλα 1979, ζ. 481 επ.

Καθνύξε Κ., Ζ λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ζρεηηθά

κε ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, Σν 1987, ζ. 1 επ.

Καθξηδή Η. Θ., Πεξηθιένπο Δπηηάθηνο, Αζήλα 1977.

Καθξηδή Φ., Δξκελεπηηθά ζρφιηα ζηνλ Δπηηάθην ηνπ Θνπθπδίδε, Αζήλα 1979, Ζ

βηβιηνζήθε ηνπ θηινιφγνπ.

Καιιία – Αλησλίνπ Α., Διιεληθή θαη θνηλνηηθή λνκνζεζία πξνζηαζίαο

πεξηβάιινληνο έηε 1989- 1994, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 1997.

Καιιία - Αλησλίνπ Α., Ζ αμηνιφγεζε ηνπ αγαζνχ πεξηβάιινλ ζε ζρέζε κε ηα ινηπά

αγαζά ζηε λνκνινγία ηνπ ηΔ θαη ηνπ ΓΔΚ, ΠεξΓηθ 1999, ζ. 182 επ.

Καιιία - Αλησλίνπ Α., Ζ έθθξαζε ηεο αξρήο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη ηεο

ζπλνιηθήο πξνζέγγηζεο ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, ΠεξΓηθ 1998, ζ. 215 επ.

Καιιία - Αλησλίνπ Α., Ζ λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο θαη ηνπ

Γηθαζηεξίνπ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθήο βηψζηκεο

αλάπηπμεο θαη πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 1999.

320

Καιιία - Αλησλίνπ Α., Οη ππνρξεψζεηο ηεο Διιάδνο θαη ηα δηθαηψκαηα ησλ

Διιήλσλ πνιηηψλ απφ ηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ

πεξηβάιινληνο. Η, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 1987.

Καιιία Α., Παπιόπνπινπ Π., Παπινπνύινπ Β., Σν λνκηθφ θαζεζηψο ηεο

πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, Δπηινγή λνκνζεηηθψλ θεηκέλσλ. Η, άθθνπιαο,

Αζήλα, 1984.

Καιιηλίθνπ Γ., Πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία θαη πξνζηαζία ιατθήο παξάδνζεο, Δηζήγεζε




Κακηζίδνπ Η., Ζ επηθχιαμε ππέξ ηνπ λφκνπ σο πεξηνξηζκφο, εγγχεζε θαη δηάκεζνο

ησλ ειεπζεξηψλ, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 2001.

Κακρή Μ., Πξνο κία Δπξσπατθή Υσξνηαμηθή Πνιηηηθή, Σφπνο, 8/94.

Καξαγηώξγνπ Β., Ζ παγθφζκηα δηάζθεςε ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ θαη ε δηεζλήο

ζπλεξγαζία γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, ΔΓΓΓ, 2003, ζ. 94 επ.

Καξάθσζηα Η., Απεηινχκελε ζπληαγκαηηθή παξαβίαζε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ

θεθηεκέλνπ, Σν άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο, κε αλαζεσξεηέα δηάηαμε, ΠεξΓηθ 2000,

ζ. 464 επ.

Καξάθσζηα Η., Έλδηθα κέζα πξνζηαζίαο ησλ πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ, ΔΓΓΓ

1990, ζ. 177 επ.

Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη Αζηηθφ Γίθαην, άθθνπιαο, Αζήλα 1986

Καξάθσζηα Η., Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, Αλη. άθθνπιαο, 2000

Καξάθσζηα Η., Ζ ηδησηηθνχ δηθαίνπ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,




Καξάθσζηα Γ.- ηνύηε Γι. (επ), Δηζαγσγή ζην θνηλνηηθφ δίθαην πεξηβάιινληνο,

Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 1993.

Καξακαλώθ Μ., Αιινηψλεηαη ε αξρή ηεο δηάθξηζεο ησλ εμνπζηψλ, Δθεκεξίδα

Καζεκεξηλή ηεο Κπξηαθήο 8.10.2000.

Καξηςηάδε Γ., Ζ έλλνηα ησλ θνηλνηηθψλ ζπλφξσλ ζηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία,

Αδεκνζίεπηε κειέηε, Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ, 1995.

Καζηκάηε Γ., Ζ παγθφζκηνο δηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ, ΝνΒ 1979,

ζ. 705 επ.

Καζηκάηε Γ., Οη ιεηηνπξγίεο ηνπ Κξάηνπο, Παλεπηζηεκηαθέο Παξαδφζεηο, η. Α΄,

Αζήλα 1980.

Καζηκάηε Γ., Παξαηεξήζεηο θαη πξνηάζεηο δηα ην λένλ χληαγκα, Σν 1975, ζ. 252

επ.

Καζηκάηε Γ., Πεξί ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ ηνπ πληάγκαηνο, Σν 1975, ζ. 3 επ.

Καζηκάηε Γ., Σα ζπληαγκαηηθά φξηα ηεο ηδηνθηεζίαο, Γνθίκηνλ ζπζηεκαηηθήο

ζεσξήζεσο, Αζήλα, 1972.

321

Καζηκάηε Γ., Σν δήηεκα ηεο «ηξηηελέξγεηαο» ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ

δηθαησκάησλ, Σν 1981, ζ. 1 επ.

Καηξάλε Α, Γεκνθξαηία, ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη ππεξνρή ηνπ επξσπατθνχ

δηθαίνπ, Σν 1987, ζ. 650 επ.

Καηξνύγθαινπ Γ., Ννκηθή θαη πνιηηηθή ζεκαζία ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ άξζ. 25 ηνπ

πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 10, 2001 ζ. 457 επ.

Καηζνύθξνπ Θ. - Κ. Πώπνηα, Ο ξφινο θαη ε ζπκβνιή ηνπ δηθαζηεξίνπ ησλ

Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, Νφκνο θαη

Φχζε 1/94, ζ. 27.

Κεθαιιελαίνπ Δ., Σα Μάξκαξα ηνπ Παξζελψλα θαη ην θαηεγνξψ ηνπ Μπάπξνλ,

ΟΛΚΟ, 2003.

Κόλζνια Νη., Ζ δηεζλήο πξνζηαζία ηεο παγθφζκηαο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο,

Παπαδήζεο, 1995.

Κνληαξάηνπ ., Αξρηηεθηνληθή θαη Παξάδνζε, Καζηαληψηεο, Αζήλα 1985,

θεθάιαην «Ζ πξνζηαζία ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο. Καηαβνιέο θαη

ραξαθηήξαο κηαο ηδενινγίαο», ζ. 47 επ.

Κνληηάδε Ξ. πληαγκαηηθή αλαζεψξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο,


Κνληηάδε Ξ., Ζ Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα -

Κνκνηελή, 2000.

Κνληηάδε Ξ., Ο λένο ζπληαγκαηηζκφο θαη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα κεηά ηελ

αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα - Κνκνηελή, 2002.

Κνληηάδε Ξ., Ζ αλάγθε πξνζηαζίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ σο ζεκηηφο

πεξηνξηζκφο ηεο ηδηνθηεζίαο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ



Κνληόγησξγα-Θενραξνπνύινπ Γ., Ζ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ζην εζσηεξηθφ

Γεκφζην Γίθαην, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 1989.

Κνληόγησξγα-Θενραξνπνύινπ Γ., Σν Γεκφζηνλ πκθέξνλ θαη ε Α-λάθιεζηο ησλ

δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, Σηκεηηθφο Σφκνο ηΔ, II, άθθνπιαο 1982, ζ. 365 επ.

Κνξθόβεινπ Υ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, Αλη.


Κνπθνύιε- πειησηνπνύινπ ., Οη ππνρξεψζεηο ησλ Κξαηψλ-Μειψλ ηεο

«Γηεζλνχο Οξγαλψζεσο Δξγαζίαο» θαη ε χκβαζε 100 γηα ηελ ηζφηεηα ησλ ακνηβψλ,

Σν 1981, ζ. 629 επ.

Κνπζθνπλά Μ., Ζ επηβνιή νηθνλνκηθψλ θπξψζεσλ γηα παξάιεηςε ζπκκφξθσζεο

θξάηνπο κέινπο πξνο απφθαζε ηνπ ΓΔΚ, ΠεξΓηθ 2000, ζ. 390.

Κνπζνύιε . Ζ Αξηζηνηέιεηα ζπιινγηζηηθή, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 2001.

Κνπηνύπα- Ρεγθάθνπ Δ., Ζ δηνηθεηηθή δηαδηθαζία εθηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ

επηπηψζεσλ, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε,1995.

Κνπθάθε Γ., Ζ αλαζεψξεζε ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο: ηίζεηαη ε πξνζηαζία

ηνπ πεξηβάιινληνο ππφ ηελ αίξεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ θαηνηθία

?, ΠεξΓηθ 2000, ζ. 590 επ.

322

Κνπθάθε Η., Ζ θαηαζθεπή ηνπ Οιπκπηαθνχ Κιεηζηνχ Γπκλαζηεξίνπ Γαιαηζίνπ

ζηελ Οκνξθνθθιεζηά, ρφιην ζηε ηΔ (Οι) 1682/2002, ΠεξΓηθ 2002, ζ. 563 επ.

Κξεκιή Γ., Ζ επξσπατθή πνιηηηθή θαη ην δίθαην πεξηβάιινληνο Σν θνηλνηηθφ

θεθηεκέλν, Νφκνο θαη Φχζε 3/98, ζ. 553 επ.

Κξεκιή Γ., ζε Κξεκιή/Φξαγθάθε/ Υξηζηνγηαλλφπνπιν, Δξκελεηα θαη’άξζξν ηεο

πλζήθεο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηεο πλζήθεο γηα ηελ Ίδξπζε ηεο

Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, Η, Αλη. άθθνπιαο, 2003, ζ. 331 επ.

Κξίππα Γ., Ννκνζεηηθφ θελφ ζπληαγκαηηθά αλεπίηξεπην..., Σηκ. Σφκ. Παπαραηδή,

1989, ζ. 335.

Κηηζηάθε ., Ζ λνκνινγηαθή πνιηηηθή ηνπ νξζνινγηζκνχ ηεο δηνηθεηηθήο δξάζεο,

ΓηΓηθ 1991, ζ. 295 επ.

Κπξηαδόπνπινπ Η., Δίλαη ε Ρνηφληα, εθηφο απφ Μλεκείν, θαη «Ναφο»; Με αθνξκή

ηελ απφθαζε ηΔ (Οι) 2068/1999, Σν 2000, ζ. 81 επ.

Κπξηαδόπνπινπ Η., Πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία, δηδ.

Γηαηξηβή, Θεζζαινλίθε, 1993.

Κπξηαδόπνπινπ Η., Ζ πξνζηαζία ησλ εθθιεζηαζηηθψλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ,




Λάββα Γ. Π., Θεζκηθή πξνζηαζία ηεο Διιεληθήο Παξαδνζηαθήο Αξρηηεθηνληθήο:

Φάζεηο, αληηθάζεηο, θίλδπλνη, ζην ζπιινγηθφ έξγν πληήξεζε θαη αλαβίσζε

παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, Πξαθηηθά δηεζλνχο ζπκπνζίνπ, Βφινο,

επηέκβξηνο 1981, University Press, Θεζζαινλίθε, 1982, ζ. 123 επ.

Λαξκόξ Σζ., Ζ Ρνκαληηθή Κιεξνλνκηά, Πφιηο, 1998.

Λε Γθνθ Ε., Ηζηνξία θαη Μλήκε, Νεθέιε, 1998.

Ληβάλεηνο, Τπέξ ησλ ειιεληθψλ λαψλ, εθδ. Θχξαζελ, 1998.

Ληηδεξόπνπινπ Α., Ζ λνκνινγία σο παξάγσλ δηαπιάζεσο ηνπ Ηδησηηθνχ δηθαίνπ,

χγρξνλνο επηζηήκε θαη ειιεληθή δηθαζηεξηαθή πξαθηηθή, Θεζζαινλίθε, 1932.

Ληγσκέλνπ Α., Κξάηνο δηθαίνπ θαη πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο,

Γηνηθεηηθή Γίθε 9 (1997).

Λνβέξδνπ Α., χληαγκα θαη πεξηβάιινλ, Σα Νέα, 01-12-00.

Λπνηάξ Ε.Φ., Mε ηελ ππνγξαθή Μαιξψ, Καζηαληψηεο 1998.

Μαθξή Γ., ρφιην ζηε ηΔ 4663/1996 [θηλεκαηνγξάθν Υιφε ζηελ Κεθηζηά,] Νφκνο

θαη Φχζε 2/97, ζ. 385 επ.

Μαθξπγηάλλε, Απνκλεκνλεχκαηα, έθδ. Μέιηζζα, Αζήλα.

Μάλεζε Α., Αηνκηθέο ειεπζεξίεο, η. Α΄, β΄ έθδ., άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 1982.

Μάλεζε Α., Απηνδίθαηε αλάθιεζε αλαγθαζηηθψλ απαιινηξηψζεσλ, ζε

πληαγκαηηθή Θεσξία θαη Πξάμε, 1980, ζ. 730 επ.


πληάγκαηνο ηνπ 1975, χκκεηθηα Φ. Βεγιεξή, II, άθθνπιαο, Αζήλα, 1988, ζ. 525

επ.

Μάλεζε Α., πληαγκαηηθφ Γίθαην, άθθνπιαο, 1980.

323

Μάλεζε Α., Σν χληαγκα ζην θαηψθιη ηνπ 21νπ

αηψλα, Αλάηππν ηεο Αθαδεκίαο

Αζελψλ, Αζήλα 1993, ζ. 460 επ.

Μαληηάθε Α., Γηθαητθνί θαηαλαγθαζκνί θαη θξηηήξηα νξζφηεηαο ηεο ζπληαγκαηηθήο

εξκελείαο, Σν 1990, ζ. 361 επ.

Μαληηάθε Α., Ζ λνκηθή θχζε θαη ν πνιηηηθφο ραξαθηήξαο ηεο εξκελείαο ηνπ

πληάγκαηνο, Σν 1985, ζ. 476 επ.

Μαληηάθε Α., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ε ειεπζεξία

ηεο ιαηξείαο. Με αθνξκή ηηο ρξήζεηο ηεο Ρνηφληαο, Νφκνο θαη Φχζε 1/1995, ζ.43 επ.

Μαληηάθε Α., Κξίζε θαη θξηηηθή ησλ κεζφδσλ εξκελείαο ζην πληαγκαηηθφ Γίθαην,

χκκεηθηα Φ. Βεγιεξή, Η, 1988, ζ. 585 επ.

Μαληηάθε Α., Οη ζρέζεηο ηεο εθθιεζίαο κε ην θξάηνο- έζλνο, ηε ζθηά ησλ

ηαπηνηήησλ, Νεθέιε, 2000

Μαληηάθε Α., Σν λφεκα ηεο θπξηαξρίαο θαη ηνπ πληάγκαηνο ελψπηνλ ηεο

Παγθνζκηνπνίεζεο, ζε Σν δίθαην κπξνζηά ζηελ πξφθιεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο,

Καδάθνπ Α. (επ), άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 2002

Μαλνύζε-Βαθαινπνύινπ Α., Ζ πξνζηαζία ησλ ηζηνξηθψλ κλεκείσλ ζηελ Οπγγαξία,

Αλάηππν απφ ηνλ Ζ΄ ηφκν ηεο Δπηζηεκνληθήο Δπεηεξίδαο ηεο Πνιπηερληθήο ρνιήο,

Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ, Θεζζαινλίθε 1982, ζ. 212.

Μαλσιθίδε , Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά ζηε λνκνζεζία ηεο Αηγχπηνπ, ηεο Ηηαιίαο

θαη ηεο Διιάδαο: κηα ζπγθξηηηθή ζεψξεζε, εηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ




Μαξηά Δ.Α., Ζ λνκηθή πξνζηαζία ησλ δαζψλ, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα - Κνκνηελή,

1998

Μαζηξνγακβξάθε Α., Σηλά πεξί ηεο λνκηθήο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, ΝνΒ

1975, ζ. 1205 επ.

Μαπξηά Κ., H ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ μέλσλ επελδχζεσλ θαηά ην ειιεληθφ

δίθαην, Tν 1975, ζ. 41 επ.

Μαπξηά Κ., Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο Μεηαμχ πνιηηηθήο αμηνιφγεζεο θαη

λνκηθνχ δφγκαηνο, Σν 1989, ζ. 30 επ.

Μαπξηά Κ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αλη άθθνπιαο, 2002

Μαπξηά Κ., Σα θνηλσληθά δηθαηψκαηα ζην χληαγκα ηνπ 1975. Ηζηνξηθφο,

ηδενινγηθφο θαη πνιηηηθφο πξνζδηνξηζκφο. Οη ζπληαγκαηηθέο ειεπζεξίεο ζηελ πξάμε,

Πξαθηηθά Α΄ πλεδξίνπ Έλσζεο Διιήλσλ πληαγκαηνιφγσλ, Αζήλα - Κνκνηελή,

1986, ζ. 183 επ.

Μαπξηά Κ., Σν ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, άθθνπιαο, 1982

Μαπξηά Κ.-Παληειή Α., πληαγκαηηθά θείκελα Διιεληθά θαη μέλα, β΄ έθδνζε,

άθθνπιαο, Αζήλα-Κνκνηελή, 1990

Μέιηζζα Γ., Θεκειηψδε δεηήκαηα ηνπ Γηθαίνπ ηεο Υσξνηαμίαο, 2002

324

Μελνπδάθνπ Κ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη νη βηψζηκνη

Οιπκπηαθνί Αγψλεο, ζε Οιπκπηαθνί Αγψλεο θαη Πεξηβάιινλ, Διιεληθή Δηαηξία

Γηθαίνπ ηνπ Πεξηβάιινληνο, Αλη. άθθνπιαο, 2002

Μελνπδάθνπ Κ., Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζην Διιεληθφ δεκφζην δίθαην. Ζ

ζπκβνιή ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Νφκνο θαη Φχζε 1/1997,

ζ. 74 επ.

Μελνπδάθνπ Κ., Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζην ειιεληθφ δεκφζην δίθαην. Ζ

ζπκβνιή ηεο Ννκνινγίαο ηνπ ηΔ, Νφκνο θαη Φχζε 4/1996, ζ. 9 επ.

Μεηζόπνπινπ Γ., «Σξηηελέξγεηα» θαη «αλαινγηθφηεηα» σο δηαηάμεηο ηνπ

αλαζεσξεζέληνο πληάγκαηνο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 15, 2002, ζ. 641

επ.

Μεηζόπνπινπ Γ., H πξνζηαζία ησλ πεξηνπζηαθψλ δηθαησκάησλ θαη’αξζ. 1 ηνπ

πξψηνπ πξνζζέηνπ Πξσηνθφιινπ ηεο EΓA, Tν 1987, ζ. 217 επ.

Μεηζόπνπινπ Γ., Αη αφξηζηνη έλλνηαη ελ ηε αλαηξεηηθή δηαδηθαζία, Ν.Γ. 1965.

Μεηζόπνπινπ Γ., Πξνβιήκαηα ηζρχνο ηνπ δηθαίνπ, ΝνΒ 1976, ζ. 1 επ.

Μεηζόπνπινπ Γ., Σνπηθή θαη Δπηζηήκε ηνπ Γηθαίνπ, Αθ. ζηνλ Κ. Σζάηζν,

άθθνπιαο, Αζήλα, 1980, ζ. 536 επ.

Μηλθ Α., Ζ επηπρήο παγθνζκηνπνίεζε, Παπαδήζεο, 1999

Μηραιάθε Ν., ηακαηνπνύινπ Α., Ζ ηζηνξία ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο

Κνηλφηεηαο, Απφ ηε Ρψκε ζην Μάαζηξηρη, Ζ ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη, Νέα χλνξα

Ληβάλεο, 1993

Μνδηλνύ Μ., Γίθαην ηνπ πεξηβάιινληνο θαη αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο: Σα ζεκεία ηεο

έληαζεο, Υξνληθά, Ίδξπκα Μαξαγθνπνχινπ γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ

(ΗΜΓΑ), επηκέιεηα έθδνζεο Σ. Ζιηνπνχινπ-ηξάγγα, άθθνπιαο, Αζήλα, 1991, ζ. 78

επ.

Μνπηζνπνύινπ Ν. Κ., Ζ αλαζηήισζε ησλ ηζηνξηθψλ θέληξσλ θαη ησλ κλεκείσλ

ζηελ Πνισλία, Αλάηππν απφ ηνλ Σ 2 ηφκν ηεο Δπηζηεκνληθήο Δπεηεξίδαο ηεο

Πνιπηερληθήο ζρνιήο Θεζζαινλίθεο, Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ 1974, ζ. 159 επ.

Μπόζδα Γ., Λνγηθή θαη Γίθαην, ΝνΒ 1989, ζ. 1393 επ.

Μπνπξόπνπινπ M. A., H έλλνηα ηεο δηθαηνδνηηθήο ιεηηνπξγίαο, άθθνπιαο, 1951

Μπξεδήκα Α., Παγθνζκηνπνίεζε θαη δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ζε Σν δίθαην

κπξνζηά ζηελ πξφθιεζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο Καδάθνο Α. (επ), άθθνπιαο,

Θεζζαινλίθε, 2002

Μπισλόπνπινπ Υ., Ζ πνηληθή πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Δηζήγεζε




Νίθα Γ., Ζ λνκηθή πξνβιεκαηηθή ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, άθθνπιαο,

1985

Νίθα Γ., ηξαηεγηθέο θαη ζπζηήκαηα πξνζηαζίαο ζηελ ηζρχνπζα λνκνζεζία γηα ην

πεξηβάιινλ, ΝνΒ 1990, ζ. 241 επ.

325

Νηθνιατδε Υ., Πξνζηαζία Πεξηβάιινληνο. Κξηηήξηα, Μείσζε αθαιχπηνπ ρψξνπ,

ΑξρΝ 1988, ζ. 194 επ.

Νηθνιόπνπινπ Γ., Ζ έλλνκε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο ζηνηρείν ηνπ

δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, ΓηΓηθ 1990, ζ. 753 επ.

Νίηζε Φξ., Ηζηνξία θαη δσή, Γλψζε, 1993

Ξελαξίνπ-Μαλαζζή Α., Ννκνζεζία Πξνζηαζίαο Ηζηνξηθνχ θαη Παξαδνζηαθνχ

Γπλακηθνχ ζηηο ρψξεο: Γαιιία, Ηηαιία, Βέιγην, Οιιαλδία, ζην ζπλέδξην πληήξεζε

θαη Αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, πλέδξην TEE ζην Βφιν,

Πξαθηηθά, Θεζζαινλίθε, University Studio Press, 1982, ζ. 105 επ.

Οηθνλόκνπ Γ., Ζ αλαγθαηφηεηα ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ

πνπ ζπλδένληαη κε ηελ νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο,

ΠεξΓηθ 2000, ζ. 521 επ.

Οξθαλνπδάθε ., Ζ Ρνηφληα Θεζζαινλίθεο, κεηαμχ «ζπξαλνημίσλ» θαη

δηαρείξεζεο, ρφιην κε αθνξκή ηελ ηΔ (Οι) 2068/1999, Σν 2000, ζ. 99 επ.

Οπόιδεξ Ματθι, Πεξί αλεθηηθφηεηνο, Καζηαληψηεο, 1998

Παΐδε Π., Πξνβιήκαηα εθ ηεο θεηκέλεο πεξί αξραηνηήησλ λνκνζεζίαο, Πνηλ.Υξνλ.

1968, ζ. 315 επ.

Παληειή Α., Εεηήκαηα ζπληαγκαηηθψλ επηθπιάμεσλ, Αζήλα, 1984

Παπαγηάλλε Γ., Ο επξσπατθφο ρψξνο ειεπζεξίαο, αζθάιεηαο θαη δηθαηνζχλεο, Αλη.

άθθνπιαο, Αζήλα - Κνκνηελή, 2001

Παπαγηάλλε Γ., Ο πνιηηηζκφο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, Σν θνηλνηηθφ θεθηεκέλν θαη

νη λέεο ξπζκίζεηο, Αλη. άθθνπιαο, 1995.

Παπαγηάλλε Γ., Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ ζην θνηλνηηθφ δίθαην, Δηζήγεζε




Παπαγηαλλίδε-Υξηζηνγηαλλόπνπινπ, Δξκελεία θαη' άξζξν ηεο πλζ. ΔΟΚ,


Παπαδεκεηξίνπ Γ, (επηκ.), Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο θαη εθζπγρξνληζκφο ησλ

ζεζκψλ, εθδφζεηο Αλη. άθθνπια, Αζήλα - Κνκνηελή, 2000.

Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ.), Σν άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο κεηά ηελ αλαζεψξεζή ηνπ,

Πξαθηηθά Ζκεξίδαο, Νφκνο θαη Φχζε, 8, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 2002.

Παπαδεκεηξίνπ Γ. (επ), Ο Θεζκφο ηεο Μεηαθνξάο ηνπ πληειεζηή δφκεζεο, Αλη.


Παπαδεκεηξίνπ Γ., Kξαηηθφο Παξεκβαηηζκφο θαη χληαγκα, Tεηξάδηα

πληαγκαηηθνχ δηθαίνπ, ζ. 55 επ.

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ δηείζδπζε ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πεξηβάιινληνο ζηελ

Διιάδα, ΝνΒ 1994, ζ. 151-155.

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο; Οξηζκέλεο λέεο

πηπρέο, Υξνληθά, Ίδξπκα Μαξαγθνπνχινπ γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ (ΗΜΓΑ),

επηκέιεηα έθδνζεο Σ. Ζιηνπνχινπ - ηξάγγα, άθθνπιαο, Αζήλα 1991, ζ. 70 επ.

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ζπληαγκαηνπνίεζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Παπαδήζεο,

2002.

326

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ζ ηξηηελέξγεηα ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζήκεξα, ζε:

Υξνληθά Ηδξχκαηνο Μαξαγθνπνχινπ, 1991, ζ. 318 επ.

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Καξηςηάδε Γ., Παπαληθνιάνπ Κ., Ζ ζπλέιεπζε γηα ην κέιινλ

ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, Παπαδήζεο, 2002.

Παπαδεκεηξίνπ Γ., Ο Υάξηεο Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ, ηαζκφο ζηε ζεζκηθή

σξίκαλζε ηεο Δπξσπατθήο Δλσζεο, Παπαδήζεο, 2001

Παπαδεκεηξίνπ Γ., To Πεξηβαιινληηθφ χληαγκα, Θεκειίσζε, πεξηερφκελν θαη

ιεηηνπξγία, Νφκνο θαη Φχζε, η. 1, 1994, ζει. 375.

Παπαδνπνύινπ Ρ.Δ., Απφ ηηο γεληθέο αξρέο ηνπ δηθαίνπ ζην Υάξηε ησλ Θεκειησδψλ

Γηθαησκάησλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Πνξεία πξνο έλα γξαπηφ ζχζηεκα θνηλνηηθήο

πξνζηαζίαο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 12,

2002, ζ. 1029-1082.

Παπαθσλζηαληίλνπ Απ., Παξαηεξήζεηο ζηελ .η.Δ. 425/2001, ΔΓΓΓ η. 1/2002, ζ.

104.

Παπαθσλζηαληίλνπ Απ., εκείσκα ζηελ .η.Δ. 2940/2000 Οινκ., ΔΓΓΓ 2001, ζ.

320 επ.

Παπαθσλζηαληίλνπ Απ., εκείσκα ζηελ .η.Δ. 2939/2000, Σν 2001, ζ. 605.

Παπαθσζηαληίλνπ Α.,

Παπαθσζηαληίλνπ Α., εκείσκα ζην Π.Δ. 557/2001 [Παξαδνζηαθφο Οηθηζκφο Άλσ

Γνιηαλψλ], Σν 2002, ζ. 120 επ.

Παπαθσζηαληίλνπ Α., ρφιην ζηε ηΔ 1950/1999 (αεξνδξφκην Υίνπ), Νφκνο θαη

Φχζε 1999, ζ. 510 επ

Παπαθσζηαληίλνπ Α., Σν άξζ. 24 ηνπ πληάγκαηνο σο πεδίν λνκηθν- πνιηηηθήο

έληαζεο ζηελ πξφζθαηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Νφκνο θαη

Φχζε 3/97, ζ. 573.

Παπαιάκπξνπ Α., Αη αφξηζηνη έλλνηαη θαη ν έιεγρνο ηεο λνκηκφηεηαο, ΔΓΓΓ 1966,

ζ. 341 επ.

Παπαλαγηώηνπ – Λέδα Α., Ο ξφινο ησλ κνπζείσλ ζηελ αλάδεημε θαη πξνβνιή ηεο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Σν λέν πιαίζην γηα ηελ ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία κνπζείσλ,




Παπαληθνιάνπ Κ., Ζ δηαδηθαζία επηβνιήο ρξεκαηηθψλ θπξψζεσλ γηα ηελ κε

εθηέιεζε απνθάζεσλ ηνπ ΓΔΚ κε αθνξκή ηελ ππφζεζε C- 387/97, «Κνπξνππεηφο

Υαλίσλ», Νφκνο θαη Φχζε, 1/2000, ζ. 174.

Παπαπεηξόπνπινπ Α., Παξαδνζηαθνί νηθηζκνί θαη πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά,

λνκνινγία θαη δηνηθεηηθή πξαθηηθή, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ




Παπαζηάζε Ν., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ζην Άγην ξνο, Δηζήγεζε




327

Παππά ., Αηνκηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα, ζην ζπιινγηθφ έξγν Σν

Διιεληθφ Κξάηνο, Οξγάλσζε θαη Λεηηνπξγία, Αζήλα 1991, έθδ. Μαζηνπδάθε-

Αλδξνλφπνπινπ, ζ. 29 επ.

Παππά ., Γεσξγηάδε-ηαζφπνπινπ, Αζηηθφο Κψδηθαο, V, Δκπξάγκαην Γίθαην,

άθθνπιαο, 1985, ζ. 96 επ.

Παπαρξήζηνπ Ν., Ζ πεξίπησζε ηνπ Νένπ Μνπζείνπ ηεο Αθξφπνιεο, Δηζήγεζε ζην




Παξαξά Η., Ζ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ ηεο κεηαθνξάο ζπληειεζηή δφκεζεο θαη ν λένο λ.

3044/2002, ΠεξΓηθ 3/2002, ζ. 461 επ.

Παξαξά Π., Ζ ειεπζεξία ηεο εξγαζίαο θαη ην δηθαίσκα πξνο εξγαζίαλ ηνπ άξζξνπ

22.1 ηνπ πληάγκαηνο (.Δ. 485/79), Σν 1979, ζ. 259 επ.

Παξαξά Π., Ζ ζπληαγκαηηθή πεξηπέηεηα ηνπ Μεγάξνπ Μνπζηθήο. Σν πνιηηηζηηθφ

Πεξηβάιινλ ζε ππνβάζκηζε, Σν 1996, ζ. 739 επ

Παξαξά Π., χληαγκα 1975-CORPUS, άθθνπιαο 1982, ζ. 284 επ. θαη 375 επ.

Παξαξά Π., χληαγκα θαη Δπξσπατθή χκβαζε Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ, Αλη.


Παξαξά Π., Σν θεθηεκέλν ηνπ επξσπατθνχ ζπληαγκαηηθνχ πνιηηηζκνχ, Γηθαηψκαηα

ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 10, 2001, ζ. 543- 570.

Παπιόπνπινπ Π., O ζεζκφο ησλ ―εθ’άπαμ ―εθδηδνκέλσλ λφκσλ ζην πιαίζην ηνπ

πληάγκαηνο ηνπ 1975, EιΓλε 27, ζ. 798 επ.

Παπιόπνπινπ Π., Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο ή κήπσο ησλ αληηιήςεψλ καο γηα

ην χληαγκα. Δθεκεξίδα ην Βήκα 12/2/1995.

Παπιόπνπινπ Π., Γηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ ή

δηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο λνκηκφηεηαο ηνπ πληάγκαηνο, ΝνΒ 1988, ζ. 25 επ.

Παπιόπνπινπ Π., Ζ αζηηθή επζχλε ηνπ Γεκνζίνπ, II, Καηά ηνπο θαλφλεο ηνπ

δεκνζίνπ δηθαίνπ, Α, άθθνπιαο, Αζήλα, 1989.

Παπιόπνπινπ Π., Ζ Αζηηθή Δπζχλε ηνπ Γεκνζίνπ, Η, Γεληθή ζεψξεζε, Αζήλα, 1986

Παπιόπνπινπ Π., Καλφλεο αλάθιεζεο ησλ δηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, Γλσκνδφηεζε,

Δθαξκνγέο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ, η. 4, 1988, ζ. 495 επ.

Πνξηόινπ-Μηραήι Α., Ζ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε αλάγθε πξνζηαζίαο ηνπ,

Σν 1987, ζ. 268 επ.

Πξεβεδνύξνπ Δ., Ζ εμνπζία αζθήζεσο πξνζθπγήο αθπξψζεσο θαηά ην άξζξν 173,

4ν εδάθην ηεο πλζήθεο ΔΚ ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο, ζθέςεηο κε

αθνξκή ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔΚ ηεο 2αο Απξηιίνπ 1998, C- 321/95P Stiching

Greenpeace Council, ΠεξΓηθ 1998, ζ. 205 επ.

Πξσηνπαπά Γ., Πνηληθέο δηαηάμεηο γηα ηελ παξάλνκε δηαθίλεζε, Δηζήγεζε ζην




Ράηθνπ Α., Παξαδφζεηο πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Β. α, 1983.

328

Ρακνλέ Η., Γεσπνιηηηθή ηνπ Υάνπο, Πφιηο, 1998.

Ράληνπ Αζ., Ο ξφινο ζηηο λνκνινγίαο ησλ δηθαζηεξίσλ ζηελ αλάδεημε ζηηο

πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ



Ρέκειε Κ., Παξαηεξήζεηο ζηε ηΔ 4946/1995 γηα ην Μνπζείν χγρξνλεο Σέρλεο,

Νφκνο θαη Φχζε 1/1997 ,ζ. 61 επ.

Ρίδνπ ., Ζ πεξηπέηεηα ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο θαη ε επζχλε ησλ θξαηηθψλ

εμνπζηψλ, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Σεχρνο 10, 2001, ζ. 417 επ.

Ρίδνπ ., Σν πξφβιεκα ηεο ειεπζεξίαο ζην χληαγκα ηνπ 1975, Σν 1990, ζ. 553 επ.

Ρηθαίξ Π., Λφγνο θαη χκβνιν, Μνχζεο, εθδ. Αξκφο, 2002.

Ρόδνπ Ν., Ζ λνκηθή πξνβιεκαηηθή ηνπ ρσξνηαμηθνχ ζρεδηαζκνχ, Αλη. άθθνπιαο,

1994.

Ρόδνπ Ν., Πξνβιήκαηα πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζην λνκφ

Κπθιάδσλ, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 569 επ.

Ρόδνπ Ν., Σν πξάζηλν 24, Δθεκεξίδα Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία 19.11.2000.

Ρόδνπ Ν., Γεληθή Παξνπζίαζε ηνπ Ν. 3028/2002 ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ




Ρνύθνπλα Δ., Πνιηηηζηηθά αγαζά ζην βπζφ ηεο ζαιάζζεο, ΔΓΓΓ 1979, ζ. 10 επ.

Ρσκαλνύ Γ., Δπί ηνπ ηζρχνληνο δηθαίνπ πεξί αξραηνηήησλ, Αξρείνλ Ηδησηηθνχ

Γηθαίνπ, 1943, ζ. 441 επ.

Ρώηε Β., Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Γίθαην

θαη Πεξηβάιινλ, άθθνπιαο, 1984.

Ρώηε Β., Δπηζθφπεζε ηεο λνκνινγίαο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο γηα ην

πεξηβάιινλ, έηε 1984- 1993, Νφκνο θαη Φχζε, 1, ζ. 51- 112.

Ρώηε Β., Ζ λνκηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, Υξνληθά, Ίδξπκα

Μαξαγθνπνχινπ γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ (ΗΜΓΑ), επηκέιεηα έθδνζεο Σ.

Ζιηνπνχινπ - ηξάγγα, άθθνπιαο, Αζήλα 1991, ζ. 59 επ.

Ρώηε Β., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Ακθηιεγφκελεο ηάζεηο σο

πξνο ηελ έθηαζε θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο, Σν 1986, ζ. 560, 567 επ.

Ρώηε Ν., Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο,

Σηκεηηθφο ηφκνο πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο 1929-1979, Η, άθθνπιαο 1979, ζ. 128

επ.

Ρώηε Ν., πληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ΓΟΚ, ΝνΒ 36, ζ. 271 επ.

αθειιαξόπνπινπ Α., θέςεηο γηα ην πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο, Σηκεηηθφο

Σφκνο πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, II, άθθνπιαο, 1982, ζ. 287 επ.

ακώλε Κ., Γέθα ζεκεία ζρεηηθά κε ηελ απφθαζε ηνπ ΓΔΚ ηεο 4.7.2000 Δπηηξνπή

θαηά Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο, Νφκνο θαη Φχζε 2000, ζ. 165.

329

αξκά Η., Ζ ζπληαγκαηηθή θαη δηνηθεηηθή λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο

Δπηθξαηείαο, Αλη. άθθνπιαο, 1994.

βώινπΑ., πληαγκαηηθφλ Γίθαηνλ, Παπαδήζεο, 1942.

εθέξε Γ., Γνθηκέο, Β΄ ηφκνο, γ΄ έθδ., Ίθαξνο, 1974.

εθάθε Α., Ζ αλαγθαηφηεηα ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ άξζξνπ 24 ηνπ πληάγκαηνο,

ΠεξΓηθ 4/2000, ζ. 586 επ.

εθάθε Α., Ζ αξρή ηεο πξνθχιαμεο ζην δηεζλέο δίθαην πεξηβάιινληνο, Νφκνο θαη

Φχζε 2000, ζ. 53 επ.

ηνύηε Γ., Αλαζεψξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ΠεξΓηθ 4/2000, ζ. 466

επ.

ηνύηε Γ., Ζ δηεχξπλζε ηνπ ελλφκνπ ζπκθέξνληνο ζηελ πεξηβαιινληηθή δίθε, ζε

χκκεηθηα Δπ. πειησηφπνπινπ, Αλη. άθθνπιαο 2000, ζ. 539 επ.

ηνύηε Γ., Ζ πξνζηαζία ησλ θνηλφρξεζησλ ρψξσλ πξαζίλνπ, ρφιηα ζηελ ηΔ

2242/1993, Κξηη Δ., 2/Ηνχιηνο 1994, Αλη. άθθνπιαο, ζ. 331 επ.



ηνύηε Γ., ρφιηα ζηελ ππ' αξ. 10/88 απφθαζε ηνπ ηΔ γηα ηελ

αληηζπληαγκαηηθφηεηα ηνπ ΓΟΚ, Σν 1988, ζ. 114 επ.

ηνύηε Γ., Γίθαην πεξηβάιινληνο. Γεληθφ Μέξνο, η. Η, πκπιήξσκα, 2000.

ηνύηε Γ., Φπζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ: ε αεηθνξηθή πξνζηαζία ηνπ ρψξνπ,




θαλδάκε Ν., Σν θξάηνο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, Η., Αλη. άθθνπιαο, 1986.

θόξδα Α., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ηνπ εδάθνπο θαη ηεο ηδηνθηεζίαο σο

πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ, Σν 1988, ζ. 102 επ.

θνπξή Π., Ζ πξνζηαζία ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ην δίθαην ησλ δεκνζίσλ

ζπκβάζεσλ. Οη ηδηαίηεξεο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο. Ζ ρξεκαηνδφηεζε αλαζθαθψλ απφ

ηνλ θχξην ηνπ έξγνπ, Ζ κεηαθνξά αθηλήηνπ κλεκείνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ




θνπξή Β. - Βεληδέινπ Δ., Ο δηθαζηηθφο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ,


θνπξή Β. - Σάρνπ Α., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζηε λνκνινγία ηνπ

πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο, Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε, 1988.

θνπξή Β., Δηδηθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, Υσξνηαμηθφ θαη Πνιενδνκηθφ Γίθαην Η, II,

άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε, 1985.

θνπξή Β., Εεηήκαηα έλλνκεο πξνζηαζίαο ζηελ Αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο,

Αλη. άθθνπιαο, 2001.

θνπξή Β., Ζ δηθαζηηθή επαλφξζσζε ηεο λνκνζεηηθήο αδηθίαο, χκκεηθηα πξνο

ηηκήλ Φ, Βεγιεξή, Η, Αζήλα 1988, ζ. 291 επ.

θνπξή Β., Ζ ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο, ΔιιΓλε, 1987, ζ. 773 επ.

330

θνπξή Β., πλνιηθή απνηίκεζε ηνπ αλαζεσξεηηθνχ εγρεηξήκαηνο, ζε Σν Νέν

χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Σζάηζνπ Γ., Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε. Ξ (Δπηκέιεηα),

Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 457 επ.

θνπξή Β., Υσξνηαμηθφ θαη Πνιενδνκηθφ Γίθαην, άθθνπιαο Θεζζαινλίθε 1991.

νύξια Π., Γηθατθφ ζχζηεκα θαη ηεινινγηθή κέζνδνο. θέςεηο γχξσ απφ ην

«Πξφβιεκα ηεο εξκελείαο ηνπ Γηθαίνπ» ηνπ Κ. Σζάηζνπ, ΝνΒ 1978, ζ. 1172 επ.

νύξια Π., Ζ δηαπινθή δηθαίνπ θαη πνιηηηθήο θαη ε ζεκειίσζε ησλ λνκηθψλ

θξίζεσλ, άθθνπιαο, Αζήλα, 1989.

νύξια Π., Θεκειηψδε δεηήκαηα ηεο κεζνδνινγίαο ηνπ Γηθαίνπ, Α΄, άθθνπιαο,

1986.

νύξια Π., Ννκνζεηηθή ζεσξία θαη λνκηθή επηζηήκε, άθθνπιαο 1981.

πειησηόπνπινπ Δ., Δγρεηξίδην Γηνηθεηηθνχ Γηθαίνπ, 11ε έθδνζε, Αλη. άθθνπιαο.

2002.

πειησηόπνπινπ Δ., Ζ ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ πεξηνπζηαθψλ δηθαησκάησλ,


ππξόπνπινπ Φ., Ζ απαμησηηθή αλαζεψξεζε, Δπελδπηήο, 10/11-02-01.

ππξόπνπινπ Φ., Ζ εξκελεία ηνπ πληάγκαηνο, Δθαξκνγή ή ππέξβαζε ηεο

παξαδνζηαθήο κεζνδνινγίαο ηνπ δηθαίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 1999.

ππξόπνπινπ Φ., Σν δηθαίσκα αληίζηαζεο, άθθνπιαο, 1987.

ηακαηνύδε Δ., Δζληθνί πνιηηηζηηθνί ζεζαπξνί θαη ειεχζεξε δηαθίλεζε αγαζψλ

ζηελ εληαία αγνξά, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ


δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

ηάγγνπ Π., Σν θαζεζηψο επίιπζεο δηαθνξψλ ηνπ Παγθνζκίνπ Οξγαληζκνχ

Δκπνξίνπ, ζε Οη ζπκθσλίεο ηνπ Γχξνπ ηεο Οπξνπγνπάεο γηα ην δηεζλέο εκπφξην

αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, Φαηνύξνπ Α., ηεθάλνπ Κ. (επ) Αλη. άθθνπιαο 1995.

ηάγθνπ Π., Ζ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ θαιιηηερληθψλ αγαζψλ ζηελ θνηλφηεηα θαη

ε πνιηηηζηηθή δηάζηαζε ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο, ΔΔΔπξΓ 1986, ζει. 694.

ηάγθνπ Π., Ζ δξάζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζην πεδίν ηνπ πνιηηηζκνχ, αλάκεζα

ζηνπο θαηαλαγθαζκνχο ησλ εζληθψλ πνιηηηζηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ησλ νξγαλσκέλσλ

επαγγεικαηηθψλ ζπκθεξφλησλ [ ηνπ ηνκέα ηνπ πνιηηηζκνχ], Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην

ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη

ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο


ηαζόπνπινπ Μ., Ο έιεγρνο ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ λφκσλ, Ζ Γεκνθξαηία

αλάκεζα ζηηο ζπκπιεγάδεο απηαξρηζκνχ ή ιατθηζκνχ θαη αξηζηνθξαηηζκνχ, ΝνΒ

1989, ζ. 1 επ.

ηακάηε Κ., Βηψζηκε αλάπηπμε θαη νηθνινγηθή δηάζηαζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε,

ζε: ηνπ ηδίνπ, Γίθαην θαη δηθαηνζχλε ζηελ επνρή ησλ νξίσλ, 2000, ζ. 17 επ. (=Νφκνο

θαη Φχζε η. 1/1995, ζ. 9 επ.).

ηαζηλόπνπινπ Μ., Γίθαηνλ ησλ Γηνηθεηηθψλ πξάμεσλ, Αζήλα 1951.

331

ηαπξνπιάθε Δηξ., ρφιην ζηε ηΔ 2300/1997 (Λφθνο Εαγάλη πάησλ), Νφκνο θαη

Φχζε 1998, ζ. 164.

πκεσλίδε Η., Πηπρέο ηεο ελλνίαο ηνπ Γεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, ΓηΓηθ 1990, ζ. 764

επ.

πληήξεζε θαη Αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, πλέδξην TEE ζην

Βφιν, Πξαθηηθά, Θεζζαινλίθε, University Studio Press, 1982.

σηεξέιιε Γ., χληαγκα θαη Γεκνθξαηία ζηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο,

ελαιιαθηηθέο ζέζεηο θαη πξνηάζεηο ζπληαγκαηηθήο πνιηηηθήο κε αθνξκή ηε

θπγνκαρία ηεο «ζπλαηλεηηθήο αλαζεψξεζεο», Αλη. άθθνπιαο, 2000.

σηεξνπνύινπ Γ.Λ., Καηλνηνκίεο ηνπ λένπ λφκνπ, Ζ ζπκβνιή ηνπ δηαιφγνπ θαηά

ηελ λνκνπαξαζθεπαζηηθή επεμεξγαζία γηα ηε δηακφξθσζε ηνπ θαλνληζηηθνχ

πιαηζίνπ, Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ Δπξσπατθνχ Κέληξνπ Γεκνζίνπ Γηθαίνπ κε

ζέκα Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην Γίθαην ( 3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε

ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια – Θεζζαινλίθε.

Σαζόπνπινπ Γ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ην πξφβιεκα ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο

ηδηνθηεζίαο θαη ε αξρή ηεο δηθαηνινγεκέλεο εκπηζηνζχλεο, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ.

41 επ.

Σαζόπνπινπ Γ., Ο ξφινο ηνπ δηθαζηή θαηά ηνλ έιεγρν ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ

λφκσλ: απηνπεξηνξηζκφο ή αθηηβηζκφο? Σν., Σα Δηθνζάρξνλα ηνπ πληάγκαηνο -

1975, Αλη. άθθνπιαο, 1998.

Σαζόπνπινπ Γ., Σν εζηθνπνιηηηθφ ζεκέιην ηνπ πληάγκαηνο, Γεκνζηεχκαηα

πληαγκαηηθνχ Γηθαίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 2001

Σάρνπ Α., Απιέο ζθέςεηο γηα ηα θεθηεκέλα δηθαηψκαηα ζην Γεκφζην Γίθαην, ΓηΓηθ

Α', 1989, 482 επ.

Σάρνπ Α., Γίθαην Πξνζηαζίαο ηνπ Πεξηβάιινληνο, Θεζζαινλίθε, Δθδ. άθθνπια, 5ε

έθδνζε, 1998.

Σάρνπ Α., Διιεληθφ Γηνηθεηηθφ Γίθαην, άθθνπιαο, Θεζζαινλίθε 2000.

Σάρνπ Α., Ζ άκεζε εθαξκνγή ηνπ πληάγκαηνο απφ ηε δεκφζηα δηνίθεζε, χκ. Φ.

Βεγιεξή, Η, 1986, ζ. 102 επ.

Σάρνπ Α., Ζ πεξηθξφλεζε ηνπ πληάγκαηνο. Ζ πεξίπησζε ηεο κε πξνζηαζίαο ηνπ

πεξηβάιινληνο, Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 281 επ.

Σάρνπ Α., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο πξφβιεκα λνκνζεηηθφ θαη δηνηθεηηθφ,

Γίθαην θαη Πεξηβάιινλ 2, 1983, Αζήλα-Κνκνηελή.

Σάρνπ Α., ρφιην ζην άξζξν ηνπ Β. Ρψηε, Αλνίγκαηα ηεο λνκνινγίαο γηα ηελ

πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζην Ννκηθά θείκελα Γηθαηνζχλε θαη χληαγκα,


Σδίθα- Υαηδνπνύινπ Α., πληαγκαηηθή πξνζηαζία ηεο αηζζεηηθήο ηνπ νηθηζηηθνχ

πεξηβάιινληνο, ΝνΒ 1989, ζ. 1016 επ.

Σξαπινύ Η., Κνύθνπ Α., Ηζηνξία ηνπ Διιεληθνχ Έζλνπο, η. ΗΓ', Δθδνηηθή Αζελψλ, ζ.

520 επ.

Σξηπνιηηζηώηε Μ., εκείσκα ζηε ηΔ2068/1999, Ζ δηακάρε Δθθιεζίαο θαη

Πνιηηείαο γηα ηε Ρνηφληα Θεζζαινλίθεο, Γηθαηψκαηα ηνπ Αλζξψπνπ, Νν 6, 2000, ζ.

485 επ.

332

Σξνβά Δ. - Κνύηξα Γ., Ζ θαηαζθεπή ηνπ εληαίνπ επξσπατθνχ ρψξνπ θαη ε ζχκβαζε

παξαρψξεζεο δεκνζίσλ έξγσλ, ζπνπδή ζηε δηαιεθηηθή ησλ πφισλ εμνπζίαο, Αλη.


Σξνβά Δ., Αρειψνο, Ο ζεφο πνηακφο,(θέςεηο κε αθνξκή ηελ ηΔ Οι. 3478/2000)

ζε Πεξηβάιινλ θαη Γίθαην, 2001, ζ. 35 επ.

Σξνβά Δ., Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαηά ην χληαγκα ηνπ 1975/86,

Αλη. άθθνπιαο, 1992.

Σξνβά Δ., Ηδηνθηεζία θαη Πεξηβάιινλ ζηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, Δλαο αεηθφξνο

ηφπνο γηα ηελ Πνιηηεία, ζε Σν Νέν χληαγκα Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Σζάηζνπ Γ.,

Βεληδέινπ Δ., Κνληηάδε. Ξ (Δπ.), Αλη. άθθνπιαο 2001, ζ. 105 επ.

Σξνβά Δ., ρφιην ζηε ηΔ 1529/1993, Νφκνο θαη Φχζε, 1/1995, ζει. 186 επ.

Σξνβά Δ., Σα ζχγρξνλα κλεκεηαθά θηίξηα, Σν Μέγαξν Μνπζηθήο: ε λνκηθή ηνπ

δηάζηαζε, Νφκνο θαη Φχζε 1/1997, ζ. 74 επ.

Σξνβά Δ., Σν θνηλνηηθφ δίθαην ησλ δεκνζίσλ ζπκβάζεσλ θαη ην δίθαην ηεο

απειεπζέξσζεο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 2000.

Σξνβά Δ., Ζ ελλνηνινγηθή θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ λ. 3028/02 θαη ην χληαγκα κεηά

ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001- χληαγκα θαη πνιηηηζηηθή πνιηηηθή, Δηζήγεζε ζην




Σζάηζνπ Γ. - Κνληηάδε Ξ. (επ) Σν χληαγκα ηεο Διιάδνο 1975/86/2001, Αλη


Σζάηζνπ Γ., Γεληθή Δηζήγεζε ηεο Μεηνςεθίαο επί ηνπ Κπβεξλεηηθνχ ρεδίνπ

πληάγκαηνο, Σν 1975, ζ. 209 επ.

Σζάηζνπ Γ., Δμαηξεηηθά ρξήζηκε ε αλαζεψξεζε ηνλ πληάγκαηνο, Διεπζεξνηππία,

18-01-95.


ζπκβνιή ζηελ εξκελεία ησλ επξσπατθψλ ελσζηαθψλ ζεζκψλ, Αλη. άθθνπιαο, 1997

Σζάηζνπ Γ., Δπξσπατθή πκπνιηηεία, Καζηαληψηεο, 2001.

Σζάηζνπ Γ., Θεηηθή, αιιά κε παξαιείςεηο, ε ζπληαγκαηηθή αλαζεψξεζε, Νέα

Διιάδα, 10-11-00.

Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Α΄, Θεσξεηηθφ Θεκέιην, 1985, ζ. 148 επ.

Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Δπηηνκή, η. Α΄, άθθνπιαο 1981.

Σζάηζνπ Γ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, η. Γ΄, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, 1, Γεληθφ Μέξνο,


Σζάηζνπ Γ./ Βεληδέινπ Δ./ Κνληηάδε Ξ. (επ) , Σν Νέν χληαγκα, Πξαθηηθά

πλεδξίνπ γηα ην αλαζεσξεκέλν χληαγκα, Αλη. άθθνπιαο, Αζήλα, 2001

Σζάηζνπ Θ., Σν πξφβιεκα ηεο εξκελείαο ελ ησ πληαγκαηηθψ Γη-θαίσ, Αλάηππν

απφ ηνλ β' ηφκν ηεο Δπεηεξίδαο Δπηζηεκνληθψλ εξεπλψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ

Αζελψλ, Αζήλα, 1970, ζ. 24 επ.

Σζάηζνπ Κ., Σν πξφβιεκα ηεο εξκελείαο ηνπ δηθαίνπ, 2ε έθδνζε, Αζήλα, 1978.

Σζέηζε ., Ο επξσπατθφο ρψξνο ζην πέξαζκα ζηνλ 21ν αηψλα. Παγθνζκηνπνίεζε, ην

κέιινλ ησλ Δπξσπατθψλ Αζηηθψλ πζηεκάησλ θαη ε αλάδεημε ηεο Γεσρσξνηαμίαο,

Παπαδήζεο, 2001.

333

Σζηγθάθνπ Φ.Μ., Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα, Εσγξάθνη θαη πεξηεγεηέο ηνπ 19νπ

αηψλα, Δηζαγσγή Sir Steven Runciman, Δθδνηηθή Αζελψλ, Αζήλα, 1981.

Σζηληζηδέιε Μ., Quo Vadis Europa? χγρξνλεο αθαδεκατθέο θαη επηζηεκνληθέο

εθδφζεηο, Αζήλα, 2001.

Σζόκζθπ Ν., Παιηέο θαη λέεο ηάμεηο πξαγκάησλ, Ν. χλνξα- Ληβάλεο, 1996.

Φηιίππνπ Γ.- Ρντινύ Α., Σν δίθαην ηεο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο, 1998.

Φηιίππνπ Γ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε πξνζηαζία ηεο

ειεπζεξίαο ηεο ιαηξείαο, ζε χκκεηθηα Δπ. πειησηφπνπινπ, Αλη. άθθνπιαο, 2000,

ζ. 701 επ.

Φινγατηε ., Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο, Σα

Νέα, 29-11-00.

Φνξηζάθε Θ., Κίλεηξα ζηνπο ηδηψηεο γηα ηελ δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία θηλεηήο θαη

αθίλεηεο πεξηνπζίαο- Φνξνινγηθφ θαζεζηψο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, Δηζήγεζε




Φνπθνπγηάκα Φ., Δκπηζηνζχλε, Οη θνηλσληθέο αξεηέο θαη ε δεκηνπξγία ηεο

επεκεξίαο, Νέα χλνξα- Ληβάλεο, 1998.

Φνπθόπνπινπ - Καξαγηαλόπνπινπ, Ζ απνδεκίσζε σο ζεξαπεία ηεο ζηεξήζεσο ηεο

ηδηνθηεζίαο, Σν 1999, ζ. 81 επ.

Υατληαξιή Μ., Αεηθνξία, αεηθφξνο αλάπηπμε θαη Γίθαην, ΠεξΓηθ 1-4/2001 ζ. 520 επ

Υατληαξιή Μ., Αλαζεψξεζε θαη Πεξηβάιινλ. Ζ αλάγθε κηαο ζχγρξνλεο θαη

λεθάιηαο πξνζέγγηζεο, Δθεκεξίδα ε Απγή ηεο Κπξηαθήο 12.11.2000.

Υάληηγθηνλ ., Ζ ζχγθξνπζε πνιηηηζκψλ θαη ν αλαζρεκαηηζκφο ηεο παγθφζκηαο

ηάμεο, TERZO BOOKS, Αζήλα, 1998.

Υνξνκίδε Κ., Σν δίθαην ηεο ξπκνηνκίαο θαη ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ,


Υνξνκίδε Κ., Πξνζηαζία ηεο ηδηνθηεζίαο ζε αθίλεηα, αξραία θαη κλεκεία

{απαιινηξίσζε θαη πεξηνξηζκνί ηεο ηδηνθηεζίαο), Δηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ


Γίθαην (3- 4 Ηνπλίνπ 2002), ππφ δεκνζίεπζε ζε ζρεηηθφ ηφκν ζηηο εθδφζεηο άθθνπια

– Θεζζαινλίθε.

Υξηζηηαλνύ Β., Ζ ζπκβνιή ηνπ ΓΔΚ ζηελ εθαξκνγή ηεο πνιηηηθήο πεξηβάιινληνο: ε

πεξίπησζε ησλ νκαδηθψλ πξνζθπγψλ, Νφκνο θαη Φχζε, 1995 ζ. 24.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Αλαζεψξεζε – πιήγκα ζην πνιηηηθφ πεξηβάιινλ,

Διεπζεξνηππία, 12-02-01.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Αλαζεψξεζε θαη πεξηβάιινλ, Σα Νέα, 14-11-00.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Πεξηπηψζεηο εθαξκνγήο ηνπ ζεζκνχ ηεο κεηαθνξάο ηνπ

ζπληειεζηή δφκεζεο, ΝνΒ 30, 1982, ζ. 333 επ.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Σν δίθαην ηεο δφκεζεο Σ. Α, Αλη. άθθνπιαο, 1999.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο, ζπληήξεζεο θαη

αλαβίσζεο παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, ζην ζπιινγηθφ έξγν πληήξεζε θαη

αλαβίσζε παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ θαη ζπλφισλ, Πξαθηηθά δηεζλνχο ζπκπνζίνπ,

Βφινο, επηέκβξηνο 1981, University Press, Θεζζαινλίθε 1982, ζ. 142.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Πνιηηηζηηθφ Πεξηβάιινλ- Υσξηθφο ρεδηαζκφο θαη Βηψζηκε

Αλάπηπμε, Γίθαην θαη Οηθνλνκία, Π.Ν. άθθνπιαο, Αζήλα 2002.

Υξηζηνθηιόπνπινπ Γ., Υσξνηαμία-Πνιενδνκία, η.Β΄, ζεζκνί, Αζήλα 1984.

Υξπζαλζάθε Υ., Σν έλλνκν ζπκθέξνλ ζσκαηείσλ ζε πεξηβαιινληηθέο ππνζέζεηο.

Νφκνο θαη Φχζε 1998, ζ. 361.

334

Υξπζαλζάθε Υ., Ζ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ θαη ελ γέλεη ηεο πνιηηηζηηθήο

θιεξνλνκηάο κέζσ ηεο δηνηθεηηθήο δηαδηθαζίαο, εηζήγεζε ζην ζπλέδξην ηνπ




Υξπζόγνλνπ Κ., Αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα, Αλη. άθθνπιαο, 2002.

Υξπζόγνλνπ Κ., Ζ ζχκθσλε κε ην χληαγκα εξκελεία ησλ λφκσλ, Σν 1994, ζ. 255

επ.

335

Ξελόγισζζε

(de) Laubadère A., Moderne F., Délvolvé P., Traité des contrats administratifs, t.l,

LGDJ 1983, ζ. 25.

Aesthetic and Functional values in landscape design, IFLA Central Region

Symposium, Athens 1988, International Federation of landscape architects,

Panhellenic Association of landscape architects, Hellenic society for aesthetics,

Athens 1990.

Ahrweiler H., The Making of Europe, Lectures and Studies, Nea Synora, Livanis

Publishing Organization, Athens, 2000.

Alston Ph. - Weiler J-H.H., An ever closer Union in need of a human rights policy:

the European Union and human rights, ζε


Alston Ph. - Weiler J-H.H., The European Union and Human Rights: Final Project

Report on an Agenda for the Year 2000 ζε http://www.iue.it/AEL/

Alston Ph. (Ed), Peoples’ Rights, The State of Art, Oxford University Press, 2001,

Schermers, & Waelbroeck, Judicial Protection in the European Communities, (5th ed)

Amartya Sen, Universal Truths, Human Rights and the Western Illusion, Harvard

International Review, summer 1998. No. 3, ζ. 40 επ.

Amato G., Barbera A., I beni ambientali e i beni culturali, Manuale de diritto

pubblico, il Mulino 1986.

Amato G., Braibant G., Venizelos E. (ed), The constitutional revision in today’s

Europe, European Public Law Center, Esperia Publications LTD, London, 2002.

Anderson M., Bort E. (επηκει), The Frontiers of Europe, Pinter 1998, London.

Bailly M., L'esthétique en droit administratif, thèse, Angers 1982.


http://www.iue.it/AEL/

336

Bangenan M., Priorité a la suppression des frontières, Revue du Marché Commun, no

334/1990

Bellamy R., Castiliogne D., Building the Union. The Nature of Sovereignty in the

Political Architecture of Europe, Law and Philosophy, 16, 1997, ζ. 421- 445

Bekemans L., Le traité de Maastricht et l’éducation, la formation professionnelle et la

culture, 1993/2, Revue de Marché Unique Européen 99

Benevolo L., Ζ πφιε ζηελ Δπξψπε, Διιεληθά Γξάκκαηα, 1997

Bernitz U., Bernitz H,L., Human rights and European Identity: the debate about

European Citizenshil, ζε Alston Ph.(ed), The EU and Human Rights, Oxford

University Press, 1999, ζ. 505

Bessone M., Sul ruolo delle regioni nel'amministrazione dei beni culturali.

Prospettive di riforma, Rivista Trimestriale di diritto pubblico 1975.

Bon P., Moderne F., Rodriguez Y., La justice Constitutionnelle en Espagne,

Economica, Presses Universitaires d'Aix-Marseille 1984.

Bourdon V. J., Pontier J. M., Ricci J. C., Droit de la culture, Dalloz 1990.

Brichet R., Le régime des monuments historiques en France, Librairies Techniques

1952, ζ. 9 επ.

Brìnkhorst L.J., La subsidiarité et la politique européenne de l'environnement, ζην

ζπλέδξην Jacques Delors, πνπ έγηλε ζην Δπξσπατθφ Ηλζηηηνχην Γεκφζηαο Γηνίθεζεο

(ΗΔΑΡ) ζην Maastricht ηεο Οιιαλδίαο, ζηηο 21-22/3/1991, κε ζέκα Subsidiarité:

Burdeau G., Manuel de Droit Constitutionnel et Institutions Politiques, LGDJ, Paris

1984.

Burgess M., Federalism and European Union: the building of Europe, 1950-2000,

London, Routlegde, 2000.

Cappelletti M., Le pouvoir des juges. Des juges législateurs?, Economica 1990.

337

Carré de Malberg R., Contribution a la théorie générale de l’Etat, 1920, reimpr.

CNRS, 1962, t I, 79 επ.

Carreau D., Juillard P., Droit international économique, LGDJ, 1998.

Cassese, Clapham, Weiler (eds) European Union - The Human Rights Challenge

Vol. I II III, 1991.

Caturani C., La disciplina guiridica dei beni culturali in Italia: strumenti dinamici di

tutela e valorizzazione, ζε Μezzetti L. (a cura), I beni culturali, CEDAM. 1995, ζ. 41

επ.

Chantebout Β., Droit Constitutionnel et Sciences Politiques, A. Colin.

Charpentier J. (επ), La protection de l' environnement par les Communautés

Européennes, Etudes de droit des Communautés Européennes, Pedone, Paris, 1988

Chatélain J., Rapport de synthèse, L'a protection des biens culturels (Journées

Polonaises), Travaux de l'Association H. Capitani, t. XL, Economica 1989, ζ. 1 επ.

Chenot B. La notion de service public dans la jurisprudence économique de Conseil

d’Etat, EDCE 1950.

Chenot B., Droit public économique, Cours de Droit IEP Pars 1957-58.

Clapham A. , Human Rights and the European Community: A Critical Overview,

1991.

Clujel J., Les Pouvoirs publics et la transmission de la culture, LGDJ,1974.

Cohen-Jonathan G., La Convention européenne des droits de l'homme et la

Communauté européenne, in Mélange F. Dehousse, 1977.

Cohen-Tanugi L., Le droit sans l'Etat, PUF 1985.

(de) Corail J. L., Cours de droit administratif, Licence 2ème année, 1976-1977, Les

Cours de droit.

338

(de) Corail J.L., La crise de la notion de service public, LGDJ 1954, Le juge

administratif et la qualification des interventions de l’Etat dans le domaine de

l’économie, Et. homm.Ch. Einsenmann.

Commissariat Général du Plan, Pour un État stratège, garant de l’intérêt général, La

Documentation Française, Paris, 1993.

Coppel & O'Neill, The European Court of Justice: Taking Rights Seriously? 29 CML

Rev, 1992, ζ. 669.

Cordini G., Rapport interdisciplinaire, ζην La protection du voisinage et de

l'environnement, Travaux de l'Association Henry Capitani, η. XXVIII 1976, ζ. 441.

Cornu G., Linguistique juridique, Montchrestien 1990.

Cremona M., Flexible Models: External Policy and the European Economic

Constitution, ζε De Wille- Scott (ed) Constitutional Change in the EU, From

Uniformity to Flexibility, Hart Publishing 2000, ζ. 59 επ.

De Burca G., Scott J. (ed) Constitutional Change in the EU, From Uniformity to

Flexibility ? Hart Publishing, 2000.

De Salvia, La Protezione dei diritti dell'uomo nel quadro della Convenzione Europea

e seconda il diritto Communitario: Interferenze e Problemi di Coordinamento, 1979,

Diritto Comunitario e degli scambi internaionale.

Debbasch C., Pontier J. M., Bourdon J, Ricci J.C., Droit Constitutionnel et

Institutions Politiques, 2ème éd., Economica, Paris 1986.

Decleris M., Systems in Law, Politics and Administration, Δγρεηξίδηνλ πζηεκηθήο

Δπηζηήκεο, Γηεζλέο Κέληξνλ Γηνηθήζεσο πζηεκάησλ, έθδ. M. Decleris, Αζήλα

1991, ζ. 205 επ.

Défi du changement. Ed. ΗΔΑΡ, Maastricht 1991, ζ. 95 επ.

Delmas Marsalet., Le contrôle juridictionnel des interventions économiques de

l’Etat, EDCE 1969.

339

Delvolvé P., Tachos A., Pararas P., La protection des biens culturels, des journées

juridiques francohelléniques 1986, R.I.D.C. 1986, no special.

Di Meo G., Production des identités et attachement au lieu, ζε Lamy Y. (dir),

L’alchimie du patrimoine, discours et politique, Edition de la Maison des sciences de

l’homme d’Aquitaine, 1996.

Domenach J. M., Souveraineté Politique et Identité Culturelle, ζην ζπιινγηθφ έξγν

Pour une politique européenne de la culture, Economica 1987, ζ. 29 επ.

Duguit M., Manuel de droit constitutionnel, 1er

ed no 28

Dworkin R., Freedom’s Law, The moral reading of the American constitution,

Oxford University Press, 1996.

Dworkin R., No right answer? ζην Law, Morality and Society: Essays in Honour of

H.L. Hart, έθδ. P. M.S. Hacker and J.Raz, Oxford 1977, ζ. 58-74.

Dworkin R., Taking rights seriously, New Impression with a reply to critics, Fourth

Impression, Duckworth, London 1984.

Eco U., Le coût d'un chef-d'oeuvre. La guerre du faux, Biblio, Grasset 1985.

Edel A., Social Science and value: a study of interrelations, The New Sociology, LL.

Horowitz, N.Y. 1965.

Efstathiades C., La protection des biens culturels en cas de conflit armé et la

convention de la Haye du 14 Mai 1954, ζην Etudes de Droit international III, Athènes

1959, ζ. 395.

Egan M., Constructing a European Market, Oxford University Press, 2001.

Eisenmann C., Cours de Droit Administratif, η. 1, LGDJ 1982.

Eleftheriadis P., The future of environmental rights in the European Union, ζε

Alston Ph (ed), The EU and Human Rights, Oxford Universit Press, 2000 ζ. 529 επ.

340

European Commission, The EU Compendium of Spatial Planning Systems and

Policies, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg,

1997.

Fajardie M., Rapport sur la conservation du patrimoine architectural et

archéologique.

Fanti G., L'espace culturel européen: structure et coordination des politiques

culturelles nationales et communautaires, ζην ζπιινγηθφ έξγν Pour une politique

européenne de la culture, Economica 1987, ζ. 61 επ.

Favoreux L., Cours Constitutionnelles Européennes et droits fondamentaux,

Economica, 1982, Rapport Général Introductif, ζ. 47 επ.

Fortsakis Th., Conceptualisme et Empirisme en droit administratif français, thèse,

LGDJ, Paris, 1987.

Gamboni D., Le renversemetnt des monuments communistes et l’histoire des

destructions d’œuvres d’art, ζε ζε Lamy Y. (dir), L’alchimie du patrimoine, maison

des sciences de l’homme d’Aquitaine, 1996, ζ. 349 επ.

Gaudemet Y., Les méthodes du juge administratif, thèse, Paris, LGDJ 1972.

Gény B., De la méthode et de la technique du droit privé positif à celles du droit

administratif, Livre Jubilaire du Conseil d'Etat, ζ. 290 επ.

Giannini M. S., l beni culturali, Rivista trimestriale di diritto pubblico 1976, ζ. 1 επ.

Gilli J. P., Charles H., Lanversin J. (de)., Les grands arrêts du droit de l'urbanisme,

3 éd., Sirey, 1989.

Giquel J.-Hauriou A., Droit Constitutionnel et Institutions Politiques.

Grassi Η, La circolazione dei beni culturali nella Comunita europea, ζε Mezzetti L. (a

cura) I beni culturali, CEDAM, 1995, ζ. 1 επ.

Grisola M., La tutella delle cose d'arte. Roma 1952.

Grzegorczyk Ch., La théorie générale des valeurs et le droit, LGDJ, 1982

341

Hahn M., Rapport sur la sauvegarde du patrimoine architectural et archéologique,

Doc. 1-206/82.

Hart H.L.A., Positivism and the separation of law and morals, Harvard Law review,

1958, ζ. 593- 629

Hauriou M., La souveraineté nationale, Paris, 1912.

Hauriou M., note ζηελ απφθαζε CE 17/1/1916, Astruc 1916, ζ. 349.

Hauriou M., note ζηελ απφθαζε Gomel, C.E. 4.4.1914, Rec. 488, ζ. 1917, 3, 25.

Hauriou M., Précis de Droit Constitutionnel, éd. C.N.R.S.

Hiorns F. R., Town- Building in History, London, 1956.

Hourtic J., Monuments historiques et sites, Répertoire de droit public, Dalloz..

Ivainer Th., L'interprétation des faits en droit, LGDJ 1988, ζ. 146 επ.

Jans J., H. European environmental law. European monographs; 12. The Hague;

Boston: Kluwer Law International, 1995.

Jeanneau B., Droit des services publics et des entreprises nationaux, Dalloz 1983

Judge D., Stoker G., Wolman H. (eds), Theories of Urban Politics, Sage

Publications, London, 1995.

Karydis G., Le Juge communautaire et la préservation de l’identité culturelle

nationale , 1994/4, Revue Trimestrielle de Droit Européen 551.

Kalinowski G., Dialogue à trois voies, sur les respectifs du législateur, du juge et de

la loi, CAPD, XIX 1974, ζ. 63 επ.

Koutsoubinas S., Le peuple dans la Constitution Hellénique de 1975, PUN 1989.

Kramer L,. E.C. treaty and environmental law. 2nd ed. London: Sweet & Maxwell,

1995.

342

Kramer L., European environmental law: casebook. London: Sweet & Maxwell,

1993.

La protection de l'environnement par les Communautés Européennes, ζπιινγηθφ έξγν

ππφ ηε δηεχζπλζε ηνπ J. Charpentier, Etudes de droit des Communautés

Européennes, Pedone, Paris 1988, θαη ηδίσο ηηο εηζεγήζεηο ησλ Ζ. J. Glaesner ζ. 1 επ.,

Δ. Germain, ζ. 17 επ., F. R. du Vivier, ζ. 35 επ.

La protection des biens culturels (journées polonaises), Travaux de l’ Association H.

Capitant, t. XL, Economica 1989.

La protection des biens culturels (Journées Polonaises), Travaux de l'Association H.

Capitan, t. XL, Economica 1989.

Labrot V., L’apport du droit international: patrimoine commun de l’humanité et

patrimoine naturel, ζε Lamy Y. (dir), L’alchimie du patrimoine, maison des sciences

de l’homme d’Aquitaine, 1996, ζ. 109 επ.

Lamarque J., Droit de la protection de la nature et de l'environnement, LGDJ, Paris

1973.

Lamy Y. (dir), L’alchimie du patrimoine, discours et politique, Edition de la Maison

des sciences de l’homme d’Aquitaine, 1996.

Lamy Y., Un universalisme culturel?, ζε Lamy Y. (dir), L’alchimie du patrimoine,

maison des sciences de l’homme d’Aquitaine, 1996, ζ. 527 επ.

Lang J., L' Etat et le théâtre, LGDJ 1968.

Latounerie M., Les méthodes juridictionnelles du Conseil d' Etat, Livre Jubilaire du

Conseil d'Etat, ζ. 253 επ.

Latournerie R., Etude sur la classification des diverses situations juridiques, RDP,

1933, ζ. 327 επ.

Laurens Jan Brinkhorst, La subsidiarité et la politique européenne de

l'environnement, Δπξσπατθφ Ηλζηηηνχην Γεκφζηαο Γηνίθεζεο (ΗΔΑΡ), 1991, ζ. 95 επ.

Léon P., La protection des monuments, D.F.I. — no 64, ζ. 16 επ.

343

Liet-Veaux G., Le droit de la construction, Librairies Techniques 1970.

Lister Ch., European Union environmental law: a guide for industry. Environmental

law series. Chichester; New York: John Wiley & Sons, 1996.

Lombardi C. M., Contributo allo studio dei doveri constituzionali, Milano 1967.

Long M., Weil P., Braibant G., Les grands arrêts de la jurisprudence administrative,

Sirey, 8ème éd., 1984, ζ. 123 επ.

Luchaire F., Le Conseil Constitutionnel, Economica, Paris 1980.

Luchaire F., Procédures et techniques de protection des droits fondamentaux, ζηνλ

ηφκν Cours Constitutionnelles et droits fondamentaux, Economica 1982.

Luchaire F., Teitgen P. H., ζην ζπιινγηθφ έξγν F. Luchaire, G. Conac, La

Constitution de la République Française, Economica 1987.

Luther J., Il diritto dei beni culturali nella Republica Federale di Germania, ζε

Mezzetti L. (a cura) I beni culturali, CEDAM 1995, ζ. 211 επ.

M. Grisola, La tutella delle cose d' arte, Roma 1952, ζ. 243 επ.

Mac Cormick N., Privacy, A problem of definition, 1 Br. J. of Law and Soc. 1974.

Malherbe J., La vie privée et le droit moderne, Paris 1968.

Maritain, Pour une politique européenne de la culture, Economica 1987.

Mark Van Hoecke, Définitions légales et interprétation de la loi. Droit et Société

1988

Martines T., Diritto Costituzionale, 4ε έθδ., Guiffre Editore.

Mastepiol R., L'Etat, Le mythe, et l'idéologie, ζην Archives de philosophie de droit

(APD) XIX, 1974.

Mattera A., La Libre circulation des oeuvres d’art à l’intérieur de la Communauté et

la protection des trésors nationaux ayant une valeur artistique, historique ou

archaeologique, 1993/2, Revue du Marché Unique Européen 9.

344

McKay D., Designing Europe, Comparative Lessons from the Federal Experience,

Oxford University Press, 2001.

Merusi F., Principi fondamentali, Art. 1-12, ζην ζπιινγηθφ έξγν Mortali, Barbera,

Agro, Romagnoli, Berti, Pizzorusso, Merusi, Cassese, Commentario della

Costituzione a cura, Bologna Roma 1975, Nicola Zanichelli Editore, Soc. Éd. Del

Forto Italiano.

Mesnard A. H., Droit et Politique de la Culture, PUF 1990.

Mesnard A. H., L'action culturelle des pouvoirs publics, LGDJ 1969.

Mesnard A. H., L'évolution de la politique culturelle sous la Vme République et la

qualification du service public culturel, ζην έξγν Service public et Libertés, Mélanges

R. E. Charlier, éd. Emile Paul 1981, ζ. 475 επ.

Mezzetti L., La tutella dei beni culturali nell’ordinamento btitannico, ζε Μezzetti L.

(a cura), I beni culturali, CEDAM. 1995, ζ. 353 επ.

Mirabeli C., Preliminary reflections on Fundamental Rights as the basis of Common

European Law, ζε The Clifford Chance Millenium Lectures, Markexinis B (ed), Hart

Publishing 2000, ζ. 225

Missir de Lusignam L., L'action de la Communauté Européenne en faveur de la

culture, ζην ζπιινγηθφ έξγν Pour une politique européenne de la culture, Economica

1987, ζ. 75 επ.

Moreau Defarges P., L’ ordre mondial, 2e ed., Armand Colin 2000, ηδίσο ζ. 158 επ.

Morris A.E.J., History of Urban Form, London, 1972.

Nguyen Quoc Dihn, Pellet A., Droit International Public, LGDJ 1987.

Ο’Κeefe Ρ –Prott L, Law and the Cultural Heritage, vol. 3, Movement, Λνλδίλν,

1989

Pantelis A., Les grands problèmes de la nouvelle Constitution Hellénique, thèse,

Paris, LGDJ 1979.

345

Parret H., Au delà de la rhétorique juridique, justifier par l'éthique, légitimer par

l'esthétique, Droit et Société 1988, ζ. 73 επ.

Pellet A., Le Conseil Constitutionnel, La Souveraineté et les Traites, Cahiers du

Conseil Constitutionnel, no. 4.

Perelman C., Droit, morale et philosophie, LGDJ, 1968.

Pergolesi F., Diritto Constituzionale, Padova 1962.

Petersmann E.U., Rights and Duties of States and Rights and Duties of their

Citizens, Towards the Constitutionalization of the Bretton Woods System Fifty Years

after its Foundation, 1087, 1107f in FS Bernhardt, 1992.

Pinder J., The Building of the European Union, third edition, Oxford University

Press, 1998.

Pipkorn, La Communauté Européenne et la Convention Européenne des Droits de

L'Homme, 14 Revue Trim. des Droits de L'Homme 221, 1993

Pontier J. M., Le contentieux culturel devant le juge administratif, R.D.P. 1989.

Post H., The protection of archeologial property and community law: framework and

new developments, ζε Archeological Heritage: current trends and its legal protection,

International conference Antens, 16-17 Novemmber 1992, Sakkoulas 1995, ζ. 232 επ.

Renard J., L'élan culturel-La France en mouvement, PUF 1987.

Renucci J.F, Droit europeen des droits de l’Homme, LGDJ 1999.

Rials S., Le juge administratif et la technique du standard, thèse, LGDJ 1980.

Rigaud J., Rapport au Ministère des Affaires Etrangères sur les relations culturelles

extérieures, la Documentation Française 1980.

RigobelloA., Droits Culturels et Identité Européenne, ζην ζπιινγηθφ έξγν Pour une

politique européenne de la culture, Economica 1987, ζ. 46 επ.

Riou A., Le droit de la culture et le droit a la culture, ESF ed.1996.

346

Rivero J., Droit administratif, Dalloz, 9ème éd., Paris 1980.

Rivero J., La liberté d'enseignement, principe fondamental de la république, note sur

CE. 23.11.1977, AJDA, nov. 1978, ζ. 565.

Rivero J., Le Conseil Constitutionnel et les Libertés, La loi et les droits

fondamentaux. Economica 1984.

Rivero J., Le juge administratif français, un juge qui gouverne, D. 1951, ζ. 21 επ.

Robert J., Libertés publiques et droits de l'homme, Montchhrestien 1988, ζ. 55, 58.

Roucounas E., Aspects juridiques de la protection de Patrimoine Mondial Culturel,

RHDI 1972, ζ. 42 επ.

Ross Μ., Cultural Protection: a Matter of Union Citizenship or Human Rights? ζε N.

Neuwahl θαη A. Rosas (επηκ.) The European Union and Human Rights, Martinus

Nijhoff, 1995, ζει. 235.

Rousseau J.J., Du Contrat Social, IV, GF Flammarion, 1966.

Ruiz- Rico Ruiz G., Il regime constituzionale e legislativo del partimonio storico,

artistico e culturale spagnolo, ζε Mezzetti L (a cura), I beni culturali, CEDAM. 1995,

ζ. 243 επ.

Schwartz Β., Le droit aux Etats-Unis, Une création permanente, Economica 1979.

Scott J., "Of Kith and Kine (and Crustaceans): Trade and Environment in the EU and

WTO, in Weiler, ed., The EU, NAFTA and the WTO: Towards a Common Law of

International Trade , Oxford, OUP, 2000.

Sierosrewski W., Les origines et les principes de la Convention de 1970 sur les

mesures à prendre pour empêcher l'exportation, l'importation et le transfert illicites

des biens culturels, Ann.A.A.A. 1974, ζ. 63 επ.

Snyder Fr., Soft Law and Institutional Practice in the European Community, in S.

Martin (ed), The construction of Europe: Essays in Honor of Emile Noël, Kluwer,

1994.

347

Sourioux J-L, Lerat P., Le langage du droit, PUF, 1975.

Stamatoudi I. , Restitution of stolen and illegally exported cultural objects , ζην P.

Torremans (επηκ.), Legal Convergence in the Enlarged Europe of the New

Millennium, Kluwer Law International, 2000, ζει. 109.

Stockinger P., Possibilités d'une représentation conceptuelle de la situation

normative, Droit et Société 1988, ζ. 29 επ.

Teubner G., Global Bukowina: Legal Pluralism in the World Society, in G. Teubner

(ed), Global Law Without a State, Aldershot, Dartmouth, 1997, ζ. 3-30.

Tourard H., L’internationalisation des constitutions nationals, LGDJ, 2000.

Troper M., Dossier Ronald Dworkin, Droit et Société 1985, ζ. 29 επ.

Troper M., En guise d’introduction la théorie constitutionnelle et le droit

constitutionnel positif, Cahiers du Conseil Constitutionnel no. 9, Souveraineté de

l’Etat et hiérarchie des normes dans la jurisprudence constitutionnelle.

Trova H., La tutela del patrimonio culturale nell’ordinamento graco, ζε Mezzetti L (a

cura di) I beni culturali, CEDAM, Padova 1995, ζ. 339 επ.

Trova H., Le statut juridique de l' action culturelle et linguistique de la France a

l'étranger, thèse, LGDJ, 1992.

Valadier P., Les droits culturels dans la société contemporaine, ζην ζπιινγηθφ έξγν

Pour une politique européenne de la culture, Economica 1987, ζ. 15 επ.

Van de Kerchove M.-Ost F., I.e système juridique entre ordre et désordre, PUF

1988, ζ. 159 επ.. Dialectique du juridique et du social.

Van Hoecke M., Définitions légales et interprétation de la loi, Droit et Société 1988,

ζ. 94 επ.

Vedel G., Schengen et Maastricht (a propos de la décision no 91-294 DC du Conseil

constitutionnel du 25 juillet 1991, RFD adm 8 (2) 1992, ζ. 173 επ.

348

Voudouri D., L'action des pouvoirs publics dans le domaine du théâtre et du cinéma

en Grèce, thèse de doctorat d’ état, (αδεκνζίεπηε) 1988.

Voudouri D., Rapport grec. La protection des biens culturels (Journées Polonaises),

Travaux de l’ Association H. Capitant, t. XL, Economica 1989.

Voudouri D., Circulation et protection des biens culturels dans l’rope sans frontières,

Revue du Droit Public (RDP) 1994, ζει. 483 επ.

Weiler & Lockhart, 'Taking Rights Seriously' Seriously: The European Court of

Justice and its Fundamental Rights Jurisprudence, Parts I&II 32 CML Rev 1995.

Weiler J.H.H., The Constitution of Europe, Cambridge University Press, 1999,

θεθάιαην 3 κε ηίηιν Fundamental rights and fundamental boundaries: on the conflict

of standards and values in the protection of human rights in the European legal space,

ζ. 102 επ.

Weiler J.H.H., Ballmann A., Haltern U., Hofmann H., Mayer F., Schreiner-

Linford S., Certain Rectangular Problems of European Integration

("http://www.iue.it/AEL/EP/index.html") (1996).

Weiler J.H.H., Federalism and Constitutionalism: Europe's Sonderweg, ζε


Weiler J.H.H., The Constitution of Europe, Cambridge University press, 1999

Weiler J.H.H., The Jurisprudence of Human Rights in The European Union,

Integration and Disintegration, Values and Processes,


Weiler J.H.H., The Rule of Lawyers and the Ethos of Diplomats: Reflections on the

Internal and External Legitimacy of WTO Dispute Settlement ζε


Wroblewski J., Les langages juridiques: une typologie, Droit et Société 1988, n. 8, ζ.

15 θαη 17.





πολιτιστικό περιβάλλον τελικό

Documents

Transcript of πολιτιστικό περιβάλλον τελικό