Για τη laquoχαμένη επανάστασηraquo Ημερομηνία δημοσίευσης 06122009 Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΝΟΥΤΣΟΥTo 1989 υπήρξε από ορισμένες πλευρές η χαριστική βολή στη διεργασία αποσάθρωσης των καθεστώτων του laquoυπαρκτού σοσιαλισμούraquo1 που διέλυσε και το ιδεολογικό τους επίχρισμα το οποίο υπονοούσε ότι όλα ήταν laquoπροορισμένα να κρατήσουν ώς την αιωνιότηταraquo2 Μόνο που αυτή θα τελείωνε πριν κλείσει μισόν αιώνα και laquoόλα θα γκρεμίζοντανraquo από ταlaquoπαιδιά που θα είχανε πλαστείκατrsquo εικόνα και ομοίωση των αγαλμάτωνraquoτα οποία είχαν στηθεί απομνημειώνοντας τις laquoιδανικές μορφέςraquo του laquoνέου ανθρώπουraquo (Τ Πατρίκιος Η ηδονή των παρατάσεων Αθήνα 1992 σ 27)Θα μπορούσε να επισημανθούν δέσμες γεγονότων που επέφεραν ήδη καίρια ρήγματα στην τριτοδιεθνιστική laquoορθοδοξίαraquo και ευνόησαν νεωτερικές διατυπώσεις της σοσιαλιστικής θεωρίας το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ και η διεργασία της laquoαποσταλινοποίησηςraquo ως υπέρβασης του laquoΨυχρού Πολέμουraquo η σινοσοβιετική ρήξη και ο πολυκεντρισμός των πηγών παραγωγής ιδεολογικού λόγουmiddot ο Μάης του ʼ68 στη Δυτική Ευρώπη και ο προάγγελός του στις Ηνωμένες Πολιτείεςmiddot η ώθηση των νέων κοινωνικών κινημάτων με γνώμονα την επίγνωση των διαφοροποιήσεων που έχουν υποστεί οι αναπτυγμένες κοινωνίες η απο-αποικιοποίηση και ο τρόπος παρουσίας του laquoΤρίτου Κόσμουraquo στο αναδιατασσόμενο πεδίο των διεθνών σχέσεων και τέλος η αποσάθρωση των καθεστώτων του laquoυπαρκτού σοσιαλισμούraquo που διέλυσε και το ιδεολογικό τους επίχρισμα Κοντολογίς με την επενέργεια του συνόλου αυτών των παραγόντων ετέθη σε αποστρατεία το ιδεολογικό περίγραμμα των πολιτικών μορφών οργάνωσης της laquoεργατικής τάξηςraquo φέρνοντας συνάμα στο προσκήνιο της ιστορίας laquoμαρξιστέςraquo που δεν αναγνωρίζουν στον laquoμαρξισμόraquo τη μήτρα της ταυτοποίησής τους ως θεωρητικώνΤο κοσμοϊστορικό γεγονός της 25ης Οκτωβρίου (με το ισχύον τότε ημερολόγιο) βρήκε το 1993 στη θέση της κραταιάς ΕΣΣΔ την παραπαίουσα Δημοκρατία της Ρωσίας την laquoΚόκκινη Πλατείαraquo αιματοβαμμένη και το Δημοτικό Συμβούλιο της Μόσχας αποφασισμένο να απαγορεύσει τις συγκεντρώσεις για την επέτειο της laquoΜεγάλης Σοσιαλιστικής Επανάστασηςraquo επειδή τάχα σrsquo αυτές θα κυοφορούνταν laquoσχέδια αποσταθεροποίησηςraquo του σημερινού καθεστώτος που απεγνωσμένα επιδίδεται στην πλήρη αντιστροφή των έως πρόσφατα στρατη-γικών προτεραιοτήτων της χώραςΔηλαδή από το εγχείρημα της laquoμετάβασης στο σοσιαλισμόraquo (κάποτε ονομάσθηκε και laquoμετάβαση στον κομμουνισμόraquo) το εκκρεμές έχει οδηγηθεί στην απόπειρα επανάκαμψης του καπιταλισμού Ο τραγικός αυτός διάκοσμος αναμφίβολα δεν επιτρέπει ιδίως σε όσους βίωναν τις χειροπιαστές επιπτώσεις αυτών των μεταβολών ως επαγγελματίες ιστορικοί του παλαιού ή του νέου καθεστώτος τη νηφάλια καταγραφή και επεξεργασία των ερεθισμάτων για την ανατοποθέτηση της προσπάθειας των Μπολσεβίκων και πολύ περισσότερο για την κατανόηση της έκβασής τηςΑρκετά νωρίς ωστόσο είχαν διατυπωθεί συχνά απερίφραστα από Δυτι-κοευρωπαίους μαρξιστές κριτικές επισημάνσεις ως προς τον τρόπο επιβολής και κυρίως αναπαραγωγής της σοβιετικής εξουσίας με την υπογράμμιση ότι οι ίδιοι αρνούνται να προγραμματίσουν έναν παρόμοιο δρόμο για τη νικηφόρα διεκπεραίωση των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων στις χώρες τους Μια τέτοια περίπτωση αφορά την απόσταση που κρατά από την αρχή κιόλας της επανάστασης των Μπολσεβίκων η Ρόζα Λούξεμπουργκ όταν τους αντιτείνει ότι

η laquoελευθερία νοείται πάντα ελευθερία για εκείνον που σκέφτεται διαφορετικάraquo (laquoR Luxemburg οικονομικός ντετερμινισμός ή πολιτικός ακτιβισμόςraquo Δωδώνη 18 [1988] σ 129)Η ακριβής στάθμιση της δυναμικής και του ειρμού που διέπει τα επιμέρους γεγονότα που συνέθεσαν την Οκτωβριανή Επανάσταση εγείρει --ακόμη και σήμερα-- διχογνωμίες και απολήγει σε διαφορετικές προτάσεις ερμηνείας Η δομική πάντως κρίση του τσαρικού καθεστώτος παρά το διστακτικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα της κυβέρνησης Στολίπιν είχε επικεντρωθεί στη βραδυπορούσα (και συντηρούμενη με ξένα κεφάλαια) εκβιομηχάνιση της πολυεθνικής Αγίας Ρωσίας και συνάμα στην ανεπαρκή παραγωγικότητα της υπανάπτυκτης αγροτικής οικονομίας Στην εποχή του πολέμου το κόμμα των Μπολσεβίκων (που αριθμούσε μόλις 23000 μέλη) προπαγάνδιζε την ειρήνη (ακόμη και με δυσμενείς όρους) την απόδοση των χωραφιών στους αγρότες και την κατάκτηση όλης της εξουσίας από τα laquoΣοβιέτraquo τα οποία θα λειτουργούσαν με τους κανόνες της άμεσης ΔημοκρατίαςΑπό την άλλη πλευρά η τύχη της επανάστασης ολοένα και αναδύεται σήμερα ευκρινέστερη καθόσον έγιναν διαφανείς οι συνθήκες γένεσης και εμπέδωσης του laquoσταλινικούraquo φαινομένου δηλαδή των συνθηκών αναπαραγωγής των νέων ταξικών αντιθέσεων στην ΕΣΣΔ Πρόκειται για τη βίαιη laquoκολεκτιβοποίησηraquo την απόσπαση αγροτικών εισοδημάτων για την επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης (ο στόχος ήταν να φτάσει και να ξεπεράσει τη Δύση) την εγκατάσταση ιεραρχικών δομών στη σφαίρα της παραγωγής (το κριτήριο ήταν ότι οι ειδικευμένοι τεχνικοί αποφασίζουν για όλα) την αυτονόμηση του κράτους και των επιμέρους θεσμών του τον οστρακισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας και την παγίωση ενός τρομακτικού και έντρομου laquoολοκληρωτισμούraquo που ήθελε να μετατρέψει ακόμη και τους ανθρώπους των γραμμάτων σε laquoμηχανικούς των ψυχώνraquoΑπό τους τελευταίους ωστόσο και ιδιαίτερα τους ποιητές είχε αποδοθεί η πικρή επίγνωση της χαμένης επανάστασης Πρόκειται για μια σύνθετη εμπειρία αν σταθούμε σε περιπτώσεις ελλήνων κομμουνιστών που εντελώς παραπλανητικά ονομάσθηκε laquoποίηση της ήτταςraquo Αρχίζει βέβαια ως αναγνώριση της κοινής ευθύνης με τους στίχους του Αλεξάνδρου (1959middot Ποιήματα 1941-1974 β΄ έκδ Αθήνα 1978 σ 87) laquoΧρόνια πασχίζουμε να χτίσουμε τον κόσμονα τον μεταμορφώσουμεζυμώνουμε τη λάσπη και συνεχώς διαλύεταιαπrsquo τις προλήψεις τις βροχές τις προδοσίεςΕίμαστε υπεύθυνοι για τα υλικάγια τις λιποψυχίες μαςείμαστε υπεύθυνοι για την επιμονή μαςraquo Η βιωματική αυτή στάση συνεπάγεται και την έναρξη ενός νέου εγχειρήματος για τη δημιουργία μιας άλλης κοινωνίας σύμφωνα με το laquoΜάθημα ιστορίαςraquo του Λειβαδίτη (Ποίηση Α΄ β΄ έκδ Αθήνα 1979 σ 395) laquoΤον Οχτώβρη του ʼ17 έκλαψα από ατέλειωτη ευτυχίαΤώρα με τα κουρέλια που μου απόμεινανπροσπαθώ να φτιάξω ένα ομοίωμα ανθρώπουraquoΣε κάθε περίπτωση οι δυνατότητες της Ιστορίας είναι πολλαπλές όπως το υπενθυμίζει στην laquoΑλληγορίαraquo του ο Πατρίκιος (Ποιήματα 1959-1973 III Αθήνα 1998 σ 174)

Ο Παναγιώτης Νούτσος διδάσκει κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1 Στη βράση και στην έκβαση των γεγονότων έγραψα δύο κείμενα laquoΑποκατάσταση και επανερμηνεία στην Ιστορίαraquo laquoΤο νόημα μιας επανάστασηςraquo εφημερίδα Τα Νέα 1881988 και 22111989 από τα οποία προέκυψε το 18ο κεφάλαιο του βιβλίου μου Κοινωνία πολιτική στράτευση και ποίηση (Αθήνα 2006 σ 75-78)2 Ίσως για την πληρέστερη κατανόηση της laquoκοπερνίκειας επανάστασηςraquo που αποδίδεται στον Κλωντ-Λεβί Στρως θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη και τα εξής Χωρίς να αγνοούνται και κάποιες μικρότερες εργασίες ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (βλ Στην αυγή του νέου αιώνα Αθήνα 2002 σ 189-190 και Πώς η ιστορία γίνεται παρελθόν Αθήνα 2009 σ 47 103) για τη σχέση ιστορίας και laquoδομήςraquo (ορισμένες περιελήφθησαν στο βιβλίο του Anthropologie structurale Παρίσι 1958) χρήσιμο είναι να μην αποσιωπάται η κύρια θέση της Άγριας σκέψης (1962) laquoΗ ιστορία δεν συνδέεται με τον άνθρωποraquo Συναφώς να μην παρακάμπτονται οι παραπεμπτικές πολιτικές συνάφειες την laquoεξίσωση ιστορίας και ανθρωπότηταςraquo προσπαθούν laquoκάποιοι να μας επιβάλουν με τον ανομολόγητο σκοπό να κάμουν την ιστορία το έσχατο καταφύγιο ενός υπερβατικού ανθρωπισμούraquo Και για να μην εμφιλοχωρούν άσκοπες απορίες η laquoιστορίαraquo λοιπόν είναι laquoμύθοςraquo στον οποίο laquoγαντζώνεται ακόμη ο άνθρωπος ο λεγόμενος της Αριστεράςraquohellip

η laquoελευθερία νοείται πάντα ελευθερία για εκείνον που σκέφτεται διαφορετικάraquo (laquoR Luxemburg οικονομικός ντετερμινισμός ή πολιτικός ακτιβισμόςraquo Δωδώνη 18 [1988] σ 129)Η ακριβής στάθμιση της δυναμικής και του ειρμού που διέπει τα επιμέρους γεγονότα που συνέθεσαν την Οκτωβριανή Επανάσταση εγείρει --ακόμη και σήμερα-- διχογνωμίες και απολήγει σε διαφορετικές προτάσεις ερμηνείας Η δομική πάντως κρίση του τσαρικού καθεστώτος παρά το διστακτικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα της κυβέρνησης Στολίπιν είχε επικεντρωθεί στη βραδυπορούσα (και συντηρούμενη με ξένα κεφάλαια) εκβιομηχάνιση της πολυεθνικής Αγίας Ρωσίας και συνάμα στην ανεπαρκή παραγωγικότητα της υπανάπτυκτης αγροτικής οικονομίας Στην εποχή του πολέμου το κόμμα των Μπολσεβίκων (που αριθμούσε μόλις 23000 μέλη) προπαγάνδιζε την ειρήνη (ακόμη και με δυσμενείς όρους) την απόδοση των χωραφιών στους αγρότες και την κατάκτηση όλης της εξουσίας από τα laquoΣοβιέτraquo τα οποία θα λειτουργούσαν με τους κανόνες της άμεσης ΔημοκρατίαςΑπό την άλλη πλευρά η τύχη της επανάστασης ολοένα και αναδύεται σήμερα ευκρινέστερη καθόσον έγιναν διαφανείς οι συνθήκες γένεσης και εμπέδωσης του laquoσταλινικούraquo φαινομένου δηλαδή των συνθηκών αναπαραγωγής των νέων ταξικών αντιθέσεων στην ΕΣΣΔ Πρόκειται για τη βίαιη laquoκολεκτιβοποίησηraquo την απόσπαση αγροτικών εισοδημάτων για την επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης (ο στόχος ήταν να φτάσει και να ξεπεράσει τη Δύση) την εγκατάσταση ιεραρχικών δομών στη σφαίρα της παραγωγής (το κριτήριο ήταν ότι οι ειδικευμένοι τεχνικοί αποφασίζουν για όλα) την αυτονόμηση του κράτους και των επιμέρους θεσμών του τον οστρακισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας και την παγίωση ενός τρομακτικού και έντρομου laquoολοκληρωτισμούraquo που ήθελε να μετατρέψει ακόμη και τους ανθρώπους των γραμμάτων σε laquoμηχανικούς των ψυχώνraquoΑπό τους τελευταίους ωστόσο και ιδιαίτερα τους ποιητές είχε αποδοθεί η πικρή επίγνωση της χαμένης επανάστασης Πρόκειται για μια σύνθετη εμπειρία αν σταθούμε σε περιπτώσεις ελλήνων κομμουνιστών που εντελώς παραπλανητικά ονομάσθηκε laquoποίηση της ήτταςraquo Αρχίζει βέβαια ως αναγνώριση της κοινής ευθύνης με τους στίχους του Αλεξάνδρου (1959middot Ποιήματα 1941-1974 β΄ έκδ Αθήνα 1978 σ 87) laquoΧρόνια πασχίζουμε να χτίσουμε τον κόσμονα τον μεταμορφώσουμεζυμώνουμε τη λάσπη και συνεχώς διαλύεταιαπrsquo τις προλήψεις τις βροχές τις προδοσίεςΕίμαστε υπεύθυνοι για τα υλικάγια τις λιποψυχίες μαςείμαστε υπεύθυνοι για την επιμονή μαςraquo Η βιωματική αυτή στάση συνεπάγεται και την έναρξη ενός νέου εγχειρήματος για τη δημιουργία μιας άλλης κοινωνίας σύμφωνα με το laquoΜάθημα ιστορίαςraquo του Λειβαδίτη (Ποίηση Α΄ β΄ έκδ Αθήνα 1979 σ 395) laquoΤον Οχτώβρη του ʼ17 έκλαψα από ατέλειωτη ευτυχίαΤώρα με τα κουρέλια που μου απόμεινανπροσπαθώ να φτιάξω ένα ομοίωμα ανθρώπουraquoΣε κάθε περίπτωση οι δυνατότητες της Ιστορίας είναι πολλαπλές όπως το υπενθυμίζει στην laquoΑλληγορίαraquo του ο Πατρίκιος (Ποιήματα 1959-1973 III Αθήνα 1998 σ 174)

Ο Παναγιώτης Νούτσος διδάσκει κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1 Στη βράση και στην έκβαση των γεγονότων έγραψα δύο κείμενα laquoΑποκατάσταση και επανερμηνεία στην Ιστορίαraquo laquoΤο νόημα μιας επανάστασηςraquo εφημερίδα Τα Νέα 1881988 και 22111989 από τα οποία προέκυψε το 18ο κεφάλαιο του βιβλίου μου Κοινωνία πολιτική στράτευση και ποίηση (Αθήνα 2006 σ 75-78)2 Ίσως για την πληρέστερη κατανόηση της laquoκοπερνίκειας επανάστασηςraquo που αποδίδεται στον Κλωντ-Λεβί Στρως θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη και τα εξής Χωρίς να αγνοούνται και κάποιες μικρότερες εργασίες ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (βλ Στην αυγή του νέου αιώνα Αθήνα 2002 σ 189-190 και Πώς η ιστορία γίνεται παρελθόν Αθήνα 2009 σ 47 103) για τη σχέση ιστορίας και laquoδομήςraquo (ορισμένες περιελήφθησαν στο βιβλίο του Anthropologie structurale Παρίσι 1958) χρήσιμο είναι να μην αποσιωπάται η κύρια θέση της Άγριας σκέψης (1962) laquoΗ ιστορία δεν συνδέεται με τον άνθρωποraquo Συναφώς να μην παρακάμπτονται οι παραπεμπτικές πολιτικές συνάφειες την laquoεξίσωση ιστορίας και ανθρωπότηταςraquo προσπαθούν laquoκάποιοι να μας επιβάλουν με τον ανομολόγητο σκοπό να κάμουν την ιστορία το έσχατο καταφύγιο ενός υπερβατικού ανθρωπισμούraquo Και για να μην εμφιλοχωρούν άσκοπες απορίες η laquoιστορίαraquo λοιπόν είναι laquoμύθοςraquo στον οποίο laquoγαντζώνεται ακόμη ο άνθρωπος ο λεγόμενος της Αριστεράςraquohellip

Ο Παναγιώτης Νούτσος διδάσκει κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1 Στη βράση και στην έκβαση των γεγονότων έγραψα δύο κείμενα laquoΑποκατάσταση και επανερμηνεία στην Ιστορίαraquo laquoΤο νόημα μιας επανάστασηςraquo εφημερίδα Τα Νέα 1881988 και 22111989 από τα οποία προέκυψε το 18ο κεφάλαιο του βιβλίου μου Κοινωνία πολιτική στράτευση και ποίηση (Αθήνα 2006 σ 75-78)2 Ίσως για την πληρέστερη κατανόηση της laquoκοπερνίκειας επανάστασηςraquo που αποδίδεται στον Κλωντ-Λεβί Στρως θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη και τα εξής Χωρίς να αγνοούνται και κάποιες μικρότερες εργασίες ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (βλ Στην αυγή του νέου αιώνα Αθήνα 2002 σ 189-190 και Πώς η ιστορία γίνεται παρελθόν Αθήνα 2009 σ 47 103) για τη σχέση ιστορίας και laquoδομήςraquo (ορισμένες περιελήφθησαν στο βιβλίο του Anthropologie structurale Παρίσι 1958) χρήσιμο είναι να μην αποσιωπάται η κύρια θέση της Άγριας σκέψης (1962) laquoΗ ιστορία δεν συνδέεται με τον άνθρωποraquo Συναφώς να μην παρακάμπτονται οι παραπεμπτικές πολιτικές συνάφειες την laquoεξίσωση ιστορίας και ανθρωπότηταςraquo προσπαθούν laquoκάποιοι να μας επιβάλουν με τον ανομολόγητο σκοπό να κάμουν την ιστορία το έσχατο καταφύγιο ενός υπερβατικού ανθρωπισμούraquo Και για να μην εμφιλοχωρούν άσκοπες απορίες η laquoιστορίαraquo λοιπόν είναι laquoμύθοςraquo στον οποίο laquoγαντζώνεται ακόμη ο άνθρωπος ο λεγόμενος της Αριστεράςraquohellip