Η ΓΙΟΓΚΑ ΤΟΥ ΠΑΝΤΑΤΖΑΛΙ.

ΜΑΘΗΤΕΙΑ

Τι σημαίνει μαθητεία; Μαθητεία σημαίνει δημιουργία εσωτερικής τάξης. Έτσι όπως είσαι, είσαι ένα χάος. Έτσι όπως είσαι, είσαι απόλυτα αποδιοργανωμένος. Ο Γεώργιος Γκουρτζίεφ έλεγε -ο Γκουρτζίεφ από πολλές απόψεις μοιάζει με τον Πατάντζαλι, προσπάθησε και αυτός να μετατρέψει τον πυρήνα της θρησκείας σε επιστήμη- ο Γκουρτζίεφ λοιπόν λέει ότι δεν είσαι ένας· ότι είσαι ένα πλήθος. Όταν λες «εγώ», δεν υπάρχει ένα «εγώ». Υπάρχουν πολλά «εγώ» μέσα σου, πάρα πολλά. Ένα «εγώ» το πρωί, άλλο «εγώ» το απόγευμα, τρίτο «εγώ» το βράδυ. Ποτέ όμως δεν αντιλαμβάνεσαι τη σύγχυση, γιατί ποιος να την αντιληφθεί; Δεν υπάρχει κέντρο που να μπορεί να την αντιληφθεί.Όταν λέμε ότι η Γιόγκα είναι μαθητεία, αυτό σημαίνει ότι η Γιόγκα θέλει να δημιουργήσει ένα αποκρυσταλλωμένο κέντρο μέσα σου. Έτσι όπως είσαι, είσαι ένα πλήθος και στο πλήθος εκδηλώνονται πολλά φαινόμενα. Ένα απ' αυτά είναι ότι δεν μπορείς να εμπιστευτείς το πλήθος. Χρειάζεται να αποκρυσταλλωθείς, χρειάζεται να κεντραριστείς. Αν δεν αποκτήσεις κέντρο, όλα όσα κάνεις είναι περιττά. Σπαταλάς τη ζωή σου και το χρόνο σου. Πρώτα απ' όλα, χρειάζεται ένα κέντρο. Μόνο ένας άνθρωπος που έχει κέντρο μπορεί να είναι ευτυχισμένος. Όλοι ζητούν την ευδαιμονία. Όμως, την ευδαιμονία δεν μπορείς να τη ζητάς, πρέπει να την κερδίσεις. Όλοι λαχταρούν να ζήσουν ευτυχισμένοι, αλλά μόνο αν έχεις κέντρο μπορείς να είσαι ευτυχισμένος. Το πλήθος δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένο. Το πλήθος δεν έχει εαυτό. Ποιος θα είναι ευτυχισμένος;Ευδαιμονία σημαίνει απόλυτη ησυχία και ησυχία μπορεί να υπάρξει, μόνον αν υπάρχει αρμονία - όταν όλα τα τμήματα έχουν ενωθεί, όταν δεν υπάρχει πλήθος, αλλά ενότητα. Όταν είσαι μόνος σου στο σπίτι, χωρίς κανέναν άλλο, είσαι ευτυχισμένος. Αυτήν τη στιγμή όλοι βρίσκονται στο σπίτι σου, εκτός από εσένα. Υπάρχουν μόνο οι καλεσμένοι. Ο οικοδεσπότης απουσιάζει πάντοτε - και ο οικοδεσπότης είναι ο μόνος που μπορεί να είναι ευτυχισμένος.Αυτό το κεντράρισμα ο Πατάντζαλι το ονομάζει μαθητεία. –ανουσάσαναμ. Η λέξη μαθητεία είναι πολύ όμορφη. Μαθητεία σημαίνει δυνατότητα μάθησης, δυνατότητα γνώσης. Αλλά δεν μπορείς να μάθεις, δεν μπορείς να γνωρίσεις, αν δεν έχεις αποκτήσει την ικανότητα να είσαι, να υπάρχεις.

ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ

Ικανότητα να είσαι - όλες οι στάσεις της Γιόγκα στην πραγματικότητα δεν αφορούν στο σώμα, αφορούν στην ικανότητα του να είσαι. Ο Πατάντζαλι λέει ότι αν μπορέσεις να καθίσεις σιωπηλός χωρίς να κινείς το σώμα σου για μερικές ώρες, ανα-πτύσσεις την ικανότητα να είσαι. Γιατί κινείσαι; Δεν μπορείς να μείνεις ακίνητος ούτε για λίγα δευτερόλεπτα. Το σώμα σου αρχίζει να κινείται. Νιώθεις φαγούρα, τα πόδια σου μουδιάζουν, συμβαίνουν πολλά πράγματα - δεν είναι παρά δικαιολογίες για να κινηθείς.Δεν είσαι αφέντης. Δεν μπορείς να πεις στο σώμα σου: «Για μία ώρα δεν θα κινηθώ». Το σώμα θα επαναστατήσει αμέσως!

Αμέσως θα σε αναγκάσει να κινηθείς, να κάνεις κάτι, και θα βρει δικαιολογίες: «Πρέπει να κινηθείς, γιατί σε τσιμπάει ένα έντομο». Αν κοιτάξεις ίσως να μη βρεις κανένα έντομο...Δεν είσαι, κινείσαι - βρίσκεσαι σε αέναη, αγχώδη κίνηση. Οι ασάνες του Πατάντζαλι, οι στάσεις, δεν αφορούν πραγματικά στην άσκηση του σώματος, αλλά στην εσωτερική άσκηση του είναι. Μόνο να είσαι - χωρίς να κάνεις τίποτε, χωρίς καμία κίνηση, χωρίς καμία δραστηριότητα. Απλώς να παραμένεις. Αυτή η παραμονή βοηθά το κεντράρισμα. Αν μπορέσεις να παραμείνεις σε μια στάση, το σώμα γίνεται υπηρέ-της· σε ακολουθεί. Κι όσο περισσότερο σε ακολουθεί το σώμα σου, τόσο περισσότερο θα υπάρχεις μέσα σου, τόσο δυνατότερο θα γίνει το είναι σου.Να θυμάσαι πως αν το σώμα δεν κινείται, ούτε ο νους μπορεί να κινηθεί, γιατί νους και σώμα δεν είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Είναι δυο πόλοι ενός και του αυτού φαινομένου. Δεν είσαι σώμα και νους, είσαι σώμα-νους. Η προσωπικότητα σου είναι ψυχοσωματική -τόσο σώμα, όσο και νους. Ο νους είναι το πιο λεπτοφυές μέρος του σώματος. Ή αντίστροφα, το σώμα είναι το πιο χονδροειδές μέρος του νου. Οπότε, ό,τι συμβαίνει στο σώμα συμβαίνει και στο νου, και αντίστροφα: ό,τι συμβαίνει στο νου συμβαίνει και στο σώμα. Αν το σώμα είναι ακίνητο και μπορείς να κατακτήσεις μια στάση -αν μπορείς να πεις στο σώμα σου: «Μείνε ακίνητο»- τότε κι ο νους παραμένει σιωπηλός. Ο νους είναι που αρχίζει να κινείται και προσπαθεί να κινήσει και το σώμα, επειδή, όταν κινείται το σώμα, τότε μπορεί να κινηθεί και ο νους. Σε ένα ακίνητο σώμα, ο νους δεν μπορεί να κινηθεί. Χρειάζεται ένα σώμα που κινείται.Αν το σώμα είναι ακίνητο και ο νους είναι ακίνητος, είσαι κεντραρισμένος. Αυτή η στάση ακινησίας δεν είναι απλώς μια σωματική άσκηση. Είναι η δημιουργία μιας κατάστασης που ευνοεί το κεντράρισμα, στην οποία μπορείς να μαθητεύσεις. Όταν είσαι, όταν έχεις κεντραριστεί, όταν γνωρίζεις τι σημαίνει το είναι, τότε μπορείς να μάθεις. Επειδή τότε είσαι ταπεινός, τότε μπορείς να παραδοθείς. Τότε δεν έχεις κανένα ψεύτικο εγώ, γιατί, όταν κεντραριστείς, γνωρίζεις πως όλα τα εγώ είναι ψεύτικα. Τότε μπορείς να υποκλιθείς. Τότε γεννιέται ένας μαθητής.Μαθητής σημαίνει αναζητητής που δεν είναι πλήθος, που προσπαθεί να είναι κεντραρισμένος και αποκρυσταλλωμένος,που τουλάχιστον προσπαθεί, καταβάλλει προσπάθειες, ειλικρινείς προσπάθειες, να γίνει άτομο, να νιώσει το είναι του, να γίνει αφέντης του εαυτού του. Όλη η μαθητεία της Γιόγκα είναι μια προσπάθεια να σε κάνει αφέντη του εαυτού σου. Έτσι όπως είσαι, είσαι σκλάβος πάρα πολλών επιθυμιών. Υπάρχουν πάρα πολλοί αφεντάδες κι εσύ δεν είσαι παρά ένας σκλάβος - και σε σέρνουν σε διάφορες κατευθύνσεις.

Η ΓΙΟΓΚΑ ΚΑΙ Η ΥΓΕΙΑ.

Η Γιόγκα δεν είναι θεραπεία. Στη Δύση αυτήν τη στιγμή ανθούν πολλές μορφές ψυχοθεραπείας και πολλοί Δυτικοί ψυχολόγοι νομίζουν ότι και η Γιόγκα είναι θεραπεία. Δεν είναι! Είναι μαθητεία. Και ποια είναι η διαφορά; Ιδού η διαφορά: η θεραπεία χρειάζεται όταν είσαι άρρωστος, η θεραπεία χρειάζεται όταν είσαι ασθενής. Η μαθητεία χρειάζεται ακόμη κι όταν είσαι υγιής. Μάλιστα η μαθητεία μπορεί να σε ωφελήσει μόνον όταν είσαι υγιής. Δεν προορίζεται για παθολογικές καταστάσεις. Η Γιόγκα προορίζεται για όσους είναι απόλυτα υγιείς από ιατρική άποψη, για όσους είναι φυσιολογικοί. Δεν είναι σχιζοφρενείς, δεν είναι τρελοί, δεν είναι νευρωτικοί. Είναι κανονικοί άνθρωποι, υγιείς άνθρωποι, χωρίς παθολογικά συμπτώματα. Παρ' όλα αυτά, συνειδητοποιούν πως αυτό που ονομάζουμε «κανονικό» είναι μάταιο, πως

αυτό που ονομάζουμε «υγεία» είναι ανεπαρκές. Χρειάζεται κάτι περισσότερο, κάτι μεγαλύτερο. Χρειάζεται κάτι πιο ολοκληρωμένο.Οι θεραπείες είναι για τους αρρώστους. Οι θεραπείες σε βοηθούν να φτάσεις στη Γιόγκα, αλλά η Γιόγκα δεν είναι θεραπεία. Η Γιόγκα σε οδηγεί σε μια ανώτερη κατάσταση υγείας, μια διαφορετική κατάσταση υγείας - μια διαφορετική κατάσταση ύπαρξης και ολότητας. Η θεραπεία, στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να βοηθήσει στην κοινωνική σου ένταξη. Ο Φρόιντ λέει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε περισσότερο. Μπορούμε να σε κάνουμε ένα ενταγμένο, κανονικό μέλος της κοινωνίας - τι γίνεται όμως, αν η ίδια η κοινωνία είναι άρρωστη; Και όντως είναι! Η ίδια η κοινωνία είναι άρρωστη. Η θεραπεία μπορεί να σε κάνει φυσιολογικό με την έννοια της ένταξης στην κοινωνία, όμως η ίδια η κοινωνία είναι άρρωστη. Συμβαίνει καμιά φορά σε μια άρρωστη κοινωνία ένας υγιής άνθρωπος να θεωρηθεί άρρωστος. Ένας άνθρωπος σαν τον Ιησού θεωρείται άρρωστος και γίνονται προσπάθειες να τον εντάξουν στην κοινωνία. Κι όταν διαπιστώσουν ότι είναι ανίατη περίπτωση, τότε τον σταυρώνουν. Όταν διαπιστώσουν ότι δεν γίνεται τίποτε, ότι αυτός ο άνθρωπος είναι ανίατη περίπτωση, τότε τον σταυρώνουν, Η ίδια η κοινωνία είναι άρρωστη, γιατί η κοινωνία δεν είναι παρά το σύνολο των μελών της. Αν όλα τα μέλη είναι άρρωστα, τότε η κοινωνία είναι άρρωστη - και κάθε μέλος οφείλει να προσαρμοστεί.Η Γιόγκα δεν είναι θεραπεία. Η Γιόγκα δεν επιχειρεί κατά καμία έννοια να σε κάνει να ενταχθείς στην κοινωνία. Αν θέλεις να ορίσεις τη Γιόγκα από την άποψη της ένταξης, τότε δεν είναι ένταξη στην κοινωνία, αλλά ένταξη στην ίδια την ύπαρξη. Είναι ένταξη στο όλον. Έτσι λοιπόν, ένας τέλειος γιόγκι μπορεί να σου φανεί τρελός. Μπορεί να φαίνεται πως τα 'χει χαμένα, γιατί βρίσκεται σε επαφή με έναν ανώτερο νου, μια ανώτερη τάξη πραγμάτων. Βρίσκεται σε επαφή με τον παγκόσμιο νου. Πάντα συνέβαινε αυτό: ο Βούδας, ο Ιησούς, ο Κρίσνα, όλοι τους φαίνονταν κάπως εκκεντρικοί. Δεν ανήκουν σε εμάς. Φαίνονται περιθωριακοί-Γι' αυτό και λέγονται αβατάρ, απεσταλμένοι, «αυτοί που κατήλθαν». Είναι σαν να ήρθαν από άλλον πλανήτη. Δεν ανήκουν σε εμάς. Μπορεί να είναι ανώτεροι, μπορεί να είναι καλοί, μπορεί να είναι θεϊκοί, αλλά δεν ανήκουν σε εμάς. Έχουν έρθει από κάπου αλλού. Δεν είναι κομμάτι της ανθρωπότητας.Έχουμε έντονη την αίσθηση πως είναι περιθωριακοί - δεν είναι. Αυτοί βρίσκονται πραγματικά στο κέντρο, γιατί έχουν αγγίξει τον εσώτερο πυρήνα της ύπαρξης. Σε εμάς όμως φαίνονται περιθωριακοί.

ΓΙΟΓΚΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑ ΤΟΥ ΝΟΥ.

Γιόγκα είναι η κατάσταση του «μη-νου». Η λέξη νους τα καλύπτει όλα - το εγώ σου, τις επιθυμίες σου, τις ελπίδες σου, τις φιλοσοφίες σου, τις θρησκείες σου, τις γραφές σου. Ο «νους» τα καλύπτει όλα. Κάθε τι που σκέφτεσαι είναι νους. Κάθε τι γνωστό, κάθε τι που μπορεί να γίνει γνωστό, όλα βρίσκονται μέσα στο νου. Σταμάτημα του νου σημαίνει σταμάτημα του γνωστού, σταμάτημα αυτού που μπορεί να γίνει γνωστό. Είναι ένα άλμα στο άγνωστο.Όταν δεν υπάρχει νους, βρίσκεσαι στο άγνωστο. Γιόγκα είναι ένα άλμα στο άγνωστο. Ή μάλλον καλύτερα, σ' εκείνο που δεν μπορεί να γίνει γνωστό.Τι είναι ο νους; Τι κάνει ο νους; Τι είναι; Συνήθως νομίζουμε πως ο νους είναι κάτι απτό, μέσα στο κεφάλι μας. Ο Πατάντζαλι δεν συμφωνεί - όποιος έχει γνωρίσει το εσωτερικό του νου αποκλείεται να συμφωνήσει. Ούτε και η σύγχρονη επιστήμη συμφωνεί. Ο νους δεν είναι κάτι απτό μέσα στο κεφάλι μας. Ο νους είναι μια λειτουργία, μια δραστηριότητα.

Περπατάς, κι εγώ σου λέω «Περπατάς». Τι είναι το περπάτημα; Αν σταματήσεις, πού είναι το περπάτημα; Αν καθίσεις, πού πάει το περπάτημα; Το περπάτημα δεν είναι κάτι υλικό, είναι μια δραστηριότητα. Έτσι λοιπόν, όταν κάθεσαι, κανείς δεν σε ρωτά: «Πού είναι το περπάτημα σου; Μόλις τώρα περπατούσες, πού έβαλες το περπάτημα σου;» θα σκάσεις στα γέλια. Θα του πεις: «Το περπάτημα δεν είναι κάτι απτό, είναι μια δραστηριότητα. Μπορώ να περπατήσω πάλι. Μπορώ να περπατήσω, μπορώ και να σταματήσω. Είναι δραστηριότητα».Ο νους δεν είναι μια κατάσταση. Είναι μια δραστηριότητα. Νους σημαίνει νοείν, σημαίνει σκέψη. Είναι δραστηριότητα.Αυτό καθεαυτό το κοίταγμα -η παρατήρηση- είναι αντί-νοητικό, γιατί η παρατήρηση δεν είναι σκέψη. Αν κοιτάξεις έντονα, όλη σου η ενέργεια συγκεντρώνεται στο κοίταγμα - η ίδια ενέργεία που προηγουμένως συγκεντρωνόταν στη σκέψη και την κίνηση. «Γιόγκα είναι το σταμάτημα του νου».Αυτός είναι ο ορισμός του Πατάντζαλι. Όταν δεν υπάρχει νους, είσαι σε Γιόγκα. Όταν υπάρχει νους, δεν είσαι σε Γιόγκα. Μπορείς να εκτελείς όλες τις στάσεις, αν όμως ο νους λειτουργεί, αν σκέφτεσαι ακόμη, δεν είσαι σε Γιόγκα.Η Γιόγκα είναι η κατάσταση του μη-νου. Αν μπορείς να σταματήσεις το νου σου, χωρίς να εκτελείς καμία στάση, έχεις γίνει τέλειος γιόγκι. Έχει συμβεί σε πολλούς, χωρίς να εκτελέσουν καμία στάση, ενώ δεν έχει συμβεί σε άλλους που έχουν εκτελέσει πολλές στάσεις για πολλές ζωές. Το βασικό που πρέπει να καταλάβεις είναι το εξής: όταν απουσιάζει η δραστηριότητα της σκέψης, τότε εάν είσαι παρών. Όταν απουσιάζει η δραστηριότητα του νου, όταν οι σκέψεις έχουν εξαφανιστεί, όταν έχουν σκορπίσει σαν τα σύννεφα, τότε αποκαλύπτεται το είναι σου, όπως ο ουρανός. Βρίσκεται πάντα εκεί, μόνο που το καλύπτουν τα σύννεφα· το καλύπτουν οι σκέψεις.

Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ

Προσπάθησε! Όταν λέω να προσπαθήσεις, στην ουσία αντιφάσκω... αλλά δεν υπάρχει άλλος τρόπος να το πω. Γιατί η προσπάθεια προέρχεται από το νου. Μπορείς να καθίσεις σε μια στάση, μπορείς να δοκιμάσεις κάποιο τζάπα -έναν ψαλμό, ένα μάντρα- ή να επιχειρήσεις απλώς να καθίσεις σιωπηλός, χωρίς να σκέφτεσαι. Τότε, όμως, σκέφτεσαι ότι δεν πρέπει να σκέφτεσαι. Λες συνέχεια μέσα σου: «Δεν θα σκεφτώ... μη σκέφτεσαι... πάψε να σκέφτεσαι». Μα όλα αυτά είναι σκέψεις.Προσπάθησε να καταλάβεις. 'Όταν ο Πατάντζαλι μιλά για το μη-νου, για το σταμάτημα του νου, εννοεί απόλυτη ακινησία. Δεν σου επιτρέπει να χρησιμοποιείς τζάπα - «Ραμ-ραμ-ραμ». Αυτό δεν είναι σταμάτημα. Χρησιμοποιείς το νου σου. Ο Πατάντζαλι λέει: «Απλώς σταμάτα!»Μα εσύ αναρωτιέσαι: «Πώς; Πώς να σταματήσω;» Ο νους συνεχίζει. Ακόμη κι όταν κάθεσαι, ο νους συνεχίζει. Ακόμη κι αν δεν κάνεις τίποτε, ο νους συνεχίζει να λειτουργεί.Ο Πατάντζαλι λέει: «Μόνο κοίτα». Άσε το νου να φύγει, άσε το νου να κάνει ό,τι θέλει. Εσύ μόνο κοιτάζεις. Δεν ανακατεύεσαι. Είσαι μόνο παρατηρητής, είσαι μόνο θεατής, δεν εμπλέκεσαι, σαν να μην είναι δικός σου ο νους. Σα να μην είναι δική σου υπόθεση, σαν να μη σε αφορά. Μην εμπλέκεσαι! Μόνο κοίτα κι άσε το νου να τρέχει. Τρέχει από κεκτημένη ταχύτητα, επειδή πάντα τον ενθάρρυνες να τρέχει. Η δραστηριότητα έχει πάρει φόρα, γι' αυτό τρέχει. Πάψε να συνεργάζεσαι. Κοίτα κι άσε το νου να τρέχει. Για πάρα πολλές ζωές, ίσως εκατομμύρια ζωές, συνεργαζόσουν μαζί του. Τον βοηθούσες, του έδινες την ενέργεια σου. Το ποτάμι θα συνεχίσει να κυλάει

για λίγο. Αν δεν συνεργαστείς, αν το κοιτάς αδιάφορος -ο Βούδας χρησιμοποιεί τη λέξη «αδιαφορία», ουπέκσα, να κοιτάς χωρίς να εμπλέκεσαι, μόνο να κοιτάς, να μην κάνεις τίποτε κατά κανένα τρόπο- τότε ο νους θα τρέξει ακόμη λίγο και θα σταματήσει από μόνος του. Μόλις χαθεί η κεκτημένη ταχύτητα, μόλις φύγει όλη η ενέργεια, ο νους θα σταματήσει.'Όταν ο νους σταματά, είσαι μέσα στη Γιόγκα. Έχεις μπει στη μαθητεία. Ιδού ο ορισμός: Γιόγκα είναι το σταμάτημα του νου.

Τότε ο παρατηρητής εδραιώνεται μέσα στο ίδιο του το είναι.

Όταν ο νους σταματά, ο παρατηρητής μέσα σου εδραιώνεται μέσα στο ίδιο του το είναι. Όταν μπορείς να κοιτάζεις, χωρίς να ταυτίζεσαι με το νου, χωρίς να κρίνεις, να εγκρίνεις ή να κατακρίνεις, χωρίς να επιλέγεις -μόνο κοιτάζεις, ενώ ο νους τρέχει- τότε έρχεται μία στιγμή που ο νους σταματά από μόνος του.Όταν δεν υπάρχει νους, εδραιώνεσαι μέσα στην κατάσταση της παρατήρησης. Έχεις γίνει πια παρατηρητής - θεατής, ντράστα, σάκτσι. Δεν είσαι πια δράστης. Δεν είσαι πια σκεπτόμενος. Είσαι ατόφιο είναι, καθαρό είναι. Τότε, ο παρατηρητής εδραιώνεται μέσα στο ίδιο του το είναι.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, υπάρχει ταύτιση με τις [πέντε] καταστάσεις λειτουργίας του νου.

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, εκτός από την παρατήρηση, ταυτίζεσαι με το νου σου. Γίνεσαι ένα με τη ροή των σκέψεων, ένα με τα σύννεφα - άλλοτε με το άσπρο σύννεφο, άλλοτε με το μαύρο σύννεφο, άλλοτε με ένα σύννεφο βροχής, άλλοτε με ένα άδειο σύννεφο. Σε κάθε περίπτωση όμως, γίνεσαι ένα με τη σκέψη, γίνεσαι ένα με το σύννεφο και χάνεις την καθαρότητα του ουρανού, την καθαρότητα του χώρου. Συννεφιάζεις κι αυτό συμβαίνει επειδή ταυτίζεσαι, επειδή γίνεσαι ένα με τα σύννεφα.Μια σκέψη έρχεται. Νιώθεις πείνα. Η σκέψη περνά από το νου. Η σκέψη είναι ότι υπάρχει πείνα, ότι το στομάχι νιώθει πείνα. Αμέσως ταυτίζεσαι με τη σκέψη. Λες μέσα σου: «Πεινάω», Ο νους είχε απλώς γεμίσει με τη σκέψη ότι υπάρχει πείνα, όμως εσύ ταυτίστηκες μαζί της και είπες: «Πεινάω». Αυτό είναι ταύτιση.Κι ο Βούδας νιώθει πείνα κι ο Πατάντζαλι νιώθει πείνα, αλλά ο Πατάντζαλι ποτέ δεν λέει: «Πεινάω». Λέει: «Το σώμα μου πεινάει». Λέει: «Το στομάχι μου πεινάει». Λέει: «Υπάρχει πείνα. Είμαι παρατηρητής. Βλέπω αυτήν τη σκέψη που έστειλε η κοιλιά στο μυαλό, για να πει ότι πεινάει». Η κοιλιά πεινάει. Ο Πατάντζαλι παραμένει παρατηρητής. Εσύ ταυτίζεσαι. Γίνεσαι ένα με τη σκέψη.'Όταν ο νους σταματά, εδραιώνεσαι στο είναι του παρατηρητή μέσα σου. Στις άλλες περιπτώσεις, υπάρχει ταύτιση. Οι ταυτίσεις συνιστούν τον κόσμο. Αν βρίσκεσαι σε ταύτιση, βρίσκεσαι στον κόσμο, στη δυστυχία. Αν έχεις υπερβεί τις ταυτίσεις, έχεις ελευθερωθεί. Έχεις γίνει σίντα... είσαι σε νιρβάνα. Έχεις υπερβεί τον κόσμο της δυστυχίας κι έχεις μπει στον κόσμο της ευδαιμονίας.Ο κόσμος αυτός υπάρχει εδώ και τώρα - τώρα, ετούτη τη στιγμή! Δεν χρειάζεται να περιμένεις ούτε μία στιγμή. Μόλις γίνεις παρατηρητής του νου, μπαίνεις σ' αυτόν τον κόσμο. Μόλις ταυτιστείς με το νου, τον χάνεις. Αυτός είναι ο βασικός ορισμός.Να τα θυμάσαι όλα, γιατί αργότερα, στις άλλες σούτρες, θα πούμε με λεπτομέρειες τι πρέπει να κάνεις, πώς πρέπει να το κάνεις - πάντα όμως πρέπει να έχεις κατά νου ότι αυτή είναι η βάση. Πρέπει κανείς να πετύχει την κατάσταση του μη-νου. Αυτόςείναι ο στόχος.

ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΝΟΥ

Οι καταστάσεις του νου είναι πέντε. Μπορούν να γίνουν πηγή είτε οδύνης είτε μη-οδύνης.Είναι η ορθή γνώση, η εσφαλμένη γνώση, η φαντασία, ο ύπνος και n μνήμη.

Ο νους μπορεί να γίνει είτε πηγή σκλαβιάς είτε πηγή ελευθερίας. Ο νους γίνεται πύλη για τούτο τον κόσμο, είσοδος - μπορεί να γίνει κι έξοδος. Ο νους σε οδηγεί στην κόλαση, μπορεί να σε οδηγήσει και στον παράδεισο. Εξαρτάται πώς τον χρη-σιμοποιείς.Η σωστή χρήση του νου οδηγεί στο διαλογισμό - η λανθασμένη χρήση του νου οδηγεί στην τρέλα. Ο νους υπάρχει σε όλους μας. Έχει μέσα του τη δυνατότητα τόσο για το σκοτάδι, όσο και για το φως. Ο ίδιος ο νους δεν είναι ούτε εχθρός ούτεφίλος. Μπορείς να τον κάνεις φίλο σου, μπορείς να τον κάνεις εχθρό σου - εξαρτάται από σένα, από εκείνον που κρύβεται πίσω από το νου. Αν μπορέσεις να κάνεις το νου όργανο σου, υπηρέτη σου, ο νους γίνεται το πέρασμα που σε οδηγεί στο απόλυτο. Αν γίνεις εσύ υπηρέτης και επιτρέψεις στο νου να γίνει ο αφέντης, τότε ο νους θα σε οδηγήσει στην απόλυτη απόγνωση και στο σκοτάδι.Όλες οι τεχνικές, όλες οι μέθοδοι, όλα τα μονοπάτια της γιόγκα ασχολούνται στην πραγματικότητα με ένα και μόνο Πρόβλημα: πώς να χρησιμοποιείς το νου. Με σωστή χρήση, ο νους φτάνει στο σημείο να γίνει μη-νους. Με λάθος χρήση, ο νους φτάνει στο σημείο να γίνει χάος, πολλές φωνές αλληλοσυγκρουόμενες, αντιφατικές, μπερδεμένες, παρανοϊκές.Ο τρελός στο φρενοκομείο και ο Βούδας κάτω από το δέντρο μπόντι - και οι δυο χρησιμοποίησαν το νου. Και οι δύο πέρασαν μέσα από το νου. Ο Βούδας έφτασε στο σημείο, όπου ο νους εξαφανίζεται. Με τη σωστή χρήση εξαφανίζεται όλο και περισσότερο κι έρχεται μια στιγμή που δεν υπάρχει πια. Και ο τρελός χρησιμοποίησε το νου. Με λάθος χρήση, ο νους διχάζεται. Με λάθος χρήση, ο νους γίνεται πλήθος. Καταλήγει να υπάρχει μόνο ο τρελός νους κι εσύ να είσαι απών.Ο νους του Βούδα έχει εξαφανιστεί - κι ο Βούδας είναι παρών στην ολότητα του. Ο νους του τρελού τον έχει κυριεύσει ολοκληρωτικά - και ο ίδιος έχει εξαφανιστεί τελείως. Υπάρχουν δύο πόλοι, εσύ κι ο νους σου. Αν συνυπάρχουν, θα είσαι δυστυ-χής, θα πρέπει να εξαφανιστεί ένας από τους δύο, είτε εσύ είτε ο νους σου. Αν εξαφανιστεί ο νους, φτάνεις στην αλήθεια. Αν εξαφανιστείς εσύ, φτάνεις στην τρέλα. Ιδού ο αγώνας: ποιος θα εξαφανιστεί; Θα εξαφανιστείς εσύ ή ο νους; Ιδού η σύγκρουση, η ρίζα κάθε αγώνα.Οι σούτρες του Πατάντζαλι θα σε οδηγήσουν βήμα-βήμα προς την κατανόηση του νου: τι είναι, τι μορφές παίρνει, τι λειτουργίες έχει, πώς μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις και να τον υπερβείς. Να θυμάσαι πως τώρα δεν έχεις τίποτε άλλο, παρά μόνο το νου. Πρέπει να τον χρησιμοποιήσεις. Αν τον χρησιμοποιήσεις λάθος, θα βυθίζεσαι όλο και περισσότερο στη δυστυχία.Είσαι δυστυχισμένος. Αυτό συμβαίνει επειδή για πολλές ζωές χρησιμοποιούσες το νου σου με λάθος τρόπο και τώρα ο νους έχει γίνει αφέντης. Εσύ δεν είσαι παρά ένας σκλάβος, μια σκιά που ακολουθεί το νου. Δεν μπορείς να πεις στο νου σου: «Σταμάτα». Δεν μπορείς να επιβληθείς στον ίδιο σου το νου. Ο νους σου επιβάλλεται και αναγκάζεσαι να τον ακολουθείς. Το είναι σου έχει γίνει σκλάβος, σκιά, υποχείριο του νου.

Ο νους δεν είναι παρά ένα όργανο, όπως τα χέρια και τα πόδια σου. Τα χέρια και τα πόδια σου τα κινείς εκούσια, τα κατευθύνεις. Όταν τους λες να σταματήσουν, σταματάνε. Είσαι αφέντης. Αν θέλω να κινήσω το χέρι μου, το κινώ. Αν δεν θέλω να το κινήσω, δεν το κινώ. Το χέρι δεν μπορεί να μου πει: «Τώρα θέλω να κινηθώ». Το χέρι δεν μπορεί να μου πει·. «Τώρα θα κινηθώ ό,τι κι αν κάνεις. Δεν θα σε υπακούσω». Αν το χέρι μου αρχίσει να κινείται παρά τη θέληση μου, θα δημιουρ-γηθεί χάος στο σώμα.Αυτό ακριβώς συμβαίνει με το νου. Δεν θέλεις να σκέφτεσαι κι όμως ο νους σκέφτεται, θέλεις να κοιμηθείς. Ξαπλώνεις στο κρεβάτι σου και στριφογυρίζεις, θέλεις να κοιμηθείς, όμως ο νους συνεχίζει. Ο νους λέει: «Όχι, κάτι θα σκεφτώ». Του λες να σταματήσει κι αυτός δεν σε υπακούει και δεν μπορείς να του επιβληθείς.Ο νους δεν είναι παρά ένα όργανο, αλλά του έχεις παραχωρήσει πολλή εξουσία. Έχει γίνει δικτάτορας και θα αντισταθεί σθεναρά, αν προσπαθήσεις να τον βάλεις στη θέση του.Κι ο Βούδας χρησιμοποιεί το νου, όμως ο νους του είναι σαν τα δύο σου πόδια. Έρχονται διαρκώς και με ρωτάνε: «Τι συμβαίνει στο νου ενός φωτισμένου; Απλώς εξαφανίζεται; Δεν μπορεί να τον χρησιμοποιήσει πια;»Εξαφανίζεται ως αφέντης. Παραμένει ως υπηρέτης. Παραμένει ως παθητικό όργανο. Όταν ο Βούδας θέλει να χρησιμοποιήσει το νου του, μπορεί να τον χρησιμοποιήσει. Όταν ο Βούδας μιλά, πρέπει να τον χρησιμοποιήσει, γιατί δεν υπάρχει ομιλία χωρίς το νου. Ο νους πρέπει να χρησιμοποιείται. Αν πας στον Βούδα και σε αναγνωρίσει, αν θυμηθεί ότι έχεις ξαναπάει, χρησιμοποιεί το νου. Χωρίς το νου δεν υπάρχει αναγνώριση. Χωρίς το νου δεν υπάρχει μνήμη. Να θυμάσαι όμως ότι εκείνος χρησιμοποιεί το νου, ενώ εσένα σε χρησιμοποιεί ο νους. Αυτή είναι η διαφορά. Όποτε ο Βούδας θέλει να χρησιμοποιήσει το νου του, το κάνει. Όταν δεν θέλει, δεν το κάνει. Είναι παθητικό όργανο. Δεν έχει εξουσία πάνω του.'Έτσι ο Βούδας παραμένει σαν καθρέφτης. Αν πας μπροστά στον καθρέφτη, βλέπεις το είδωλο σου. Όταν απομακρύνεσαι, το είδωλο χάνεται και ο καθρέφτης είναι κενός. Εσύ δεν είσαι σαν καθρέφτης. Εσύ βλέπεις κάποιον κι όταν αυτός φεύγει, η σκέψη συνεχίζεται, το είδωλο εξακολουθεί να υπάρχει. Συνεχίζεις να τον σκέφτεσαι. Ακόμη κι αν θέλεις να σταματήσεις, ο νους σου δεν υπακούει.Γιόγκα είναι να εξουσιάζεις το νου. Όταν ο Πατάντζαλι μιλά για «σταμάτημα του νου», αυτό εννοεί: σταματά να είναι αφέντης. Ο νους σταματά να είναι αφέντης. Δεν είναι πια δραστήριος. Είναι παθητικό όργανο. Του λες να λειτουργήσει και το κάνει. Αν δεν του το πεις, δεν κάνει τίποτε. Απλώς περιμένει. Δεν μπορεί να επιβληθεί. Η επιβολή χάθηκε, η βία χάθηκε. Δεν επιχειρεί να σε ελέγξει. Οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί.Πώς θα εξουσιάσεις το νου σου; Πώς θα βάλεις το νου σου στη θέση του, ώστε να μπορείς να τον χρησιμοποιείς - ώστε, αν δεν θέλεις να τον χρησιμοποιήσεις, να μπορείς να τον βάλεις στην άκρη και να παραμείνει σιωπηλός;Πρέπει λοιπόν να καταλάβεις ολόκληρο το μηχανισμό του νου.Τώρα πρέπει να μπούμε στη σούτρα.Πρώτα:Οι καταστάσεις τον νου είναι πέντε. Μπορούν να γίνουν πηγή είτε οδύνης είτε μη-οδύνης.Το πρώτο που πρέπει να καταλάβεις είναι ότι ο νους δεν διαφέρει από το σώμα. Να θυμάσαι: ο νους είναι μέρος του σώματος. Είναι σώμα, αλλά πολύ λεπτοφυές - μια κατάσταση του σώματος πολύ εκλεπτυσμένη, πολύ εξευγενισμένη. Δεν μπορείς να τον πιάσεις, μπορείς όμως να τον επηρεάσεις μέσω του σώματος. Αν πάρεις ένα ναρκωτικό, αν πάρεις LSD ή μαριχουάνα ή αλκοόλ ή κάτι άλλο, ξαφνικά ο νους

επηρεάζεται. Το ναρκωτικό μπαίνει στο σώμα, όχι στο νου· όμως ο νους επηρεάζεται. Ο νους είναι το πιο λεπτοφυές μέρος του οχήματος.Ισχύει και το αντίστροφο. Αν επηρεάσεις το νου, επηρεάζεται το σώμα. Αυτό γίνεται με την ύπνωση. Κάποιος που δεν μπορεί να περπατήσει, κάποιος που λέει πως είναι παράλυτος, μερικές φορές περπατάει σε κατάσταση ύπνωσης. Ή και αντίστροφα, μπορεί να μην είσαι παράλυτος, αν όμως υπνωτιστείς και σου πουν: «Το σώμα σου είναι παράλυτο, δεν μπορείς να περπατήσεις», δεν θα μπορείς να περπατήσεις. Έχει συμβεί να περπατήσουν παράλυτοι άνθρωποι σε κατάσταση ύπνωσης. Τι συμβαίνει; Η ύπνωση επηρεάζει το νου, η υποβολή πηγαίνει στο νου. Τότε το σώμα ακολουθεί.Αυτό είναι το προπό που πρέπει να καταλάβεις: νους και σώμα δεν είναι δύο πράγματα. Αυτή είναι μία από τις βαθύτερες ανακαλύψεις του Πατάντζαλι. Η σύγχρονη επιστήμη τώρα το παραδέχεται. Στη Δύση είναι πολύ πρόσφατο. Λένε τώρα ότι δεν είναι σωστό να μιλάμε για το νου και το σώμα σαν να είναι ξεχωριστά. Μιλάνε τώρα για «ψυχόσωμα», για σώμα-νου. Αυτοί οι δύο όροι είναι δύο λειτουργίες του ίδιου φαινομένου. Ο ένας πόλος είναι ο νους, ο άλλος πόλος είναι το σώμα, επομένως μπορείς να δουλέψεις με τον ένα και να αλλάξεις τον άλλο.Το σώμα έχει πέντε όργανα δραστηριότητας - πέντε ίντριγια, πέντε εργαλεία δραστηριότητας. Ο νους έχει πέντε καταστάσεις, πέντε τρόπους λειτουργίας. Νους και σώμα είναι ένα. Το σώμα χωρίζεται σε πέντε λειτουργίες και ο νους επίσης χω-ρίζεται σε πέντε λειτουργίες. Θα εξετάσουμε λεπτομερώς κάθε λειτουργία.Το δεύτερο μέρος αυτής της σούτρας είναι:Μπορούν να γίνουν πηγή είτε οδύνης είτε μη-οδύνης.Αυτές οι πέντε καταστάσεις του νου, αυτή η ολότητα του νου, μπορεί να σε οδηγήσει σε βαθιά οδύνη, αυτό που ο Βούδας ονομάζει ντούκα, δυστυχία. Ή, αν χρησιμοποιείς σωστά το νου και τις λειτουργίες του, μπορεί να σε οδηγήσει στη μη-δυστυχία.Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να σε οδηγήσει στη μη-δυστυχία. Η λέξη αυτή, μη-δυστυχία, έχει μεγάλη σημασία. Ο Πατάντζαλι δεν λέει ότι θα σε οδηγήσει στην ανάντα, στην ευδαιμονία. Όχι. Ο νους μπορεί να σε οδηγήσει στη δυστυχία, αν τον χρησιμοποιήσεις λάθος, αν γίνεις σκλάβος του. Αν γίνεις εσύ αφέντης, ο νους μπορεί να σε οδηγήσει στη μη-δυστυχία - όχι στην ευδαιμονία, γιατί η ευδαιμονία είναι η φύση σου. Ο νους δεν μπορεί να σε οδηγήσει εκεί. Αν όμως απουσιάζει η δυστυχία, η εσωτερική ευδαιμονία αρχίζει να ρέει.Η ευδαιμονία υπάρχει πάντα μέσα σου. Είναι κομμάτι της φύσης σου. Δεν είναι κάτι που θα πετύχεις ή θα κατακτήσεις. Δεν είναι κάτι που θα φτάσεις. Γεννιέσαι μ' αυτήν. Την έχεις ήδη. Βρίσκεται ήδη μέσα σου. Γι' αυτό ο Πατάντζαλι δεν λέει ότι ο νους μπορεί να σε οδηγήσει είτε στη δυστυχία είτε στην ευδαιμονία. Όχι. Είναι πολύ επιστημονικός, πολύ ακριβής. Δεν χρησιμοποιεί ούτε μία λέξη που να δίνει λάθος πληροφορίες. Λέει απλώς είτε δυστυχία, είτε μη-δυστυχία.Και ο Βούδας το λέει αυτό πολλές φορές, όποτε πηγαίνουν σ' αυτόν οι αναζητητές -αναζητούν την ευδαιμονία, γι' αυτό ρωτούν τον Βούδα: «Πως μπορούμε να φτάσουμε την απόλυτη ευδαιμονία;» Εκείνος λέει: «Δεν ξέρω. Μπορώ να σας δείξω το μονοπάτι που οδηγεί στη μη-δυστυχία, στην απουσία δυστυχίας. Δεν λέω τίποτε για τη θετική ευδαιμονία, μόνο για την αρνητική. Μπορώ να σας δείξω πώς θα μπείτε στον κόσμο της μη-δυστυχίας».Αυτό μόνο μπορούν να κάνουν οι μέθοδοι. Μόλις βρεθείς στην κατάσταση της μη-δυστυχίας, η εσωτερική ευδαιμονία αρχίζει να ρέει. Αυτή όμως δεν προέρχεται από το νου· προέρχεται από το εσώτερο είναι σου. Ο νους λοιπόν δεν έχει καμιά σχέση μαζί της. Ο νους δεν μπορεί να τη δημιουργήσει. Αν ο νους είναι δυστυχισμένος, τότε γίνεται εμπόδιο. Αν ο νους δεν είναι δυστυχισμένος, τότε γίνεται άνοιγμα. Αλλά δεν είναι δημιουργός, δεν κάνει κάτι που να δημιουργεί την ευδαιμονία. Ανοίγεις το

παράθυρο και μπαίνουν οι ακτίνες του ήλιου. Δεν δημιουργείς τον ήλιο ανοίγοντας το παράθυρο. Ο ήλιος βρίσκεται ήδη εκεί. Αν δεν βρισκόταν εκεί, δεν θα έμπαινε φως μόνο με το άνοιγμα ενός παραθύρου. Το παράθυρο μπορεί να γίνει εμπόδιο - οι ακτίνες του ήλιου μπορεί να λάμπουν έξω και το παράθυρο να είναι κλειστό. Το παράθυρο μπορεί να τις εμποδίσει ή να τις αφήσει να περάσουν. Μπορεί να γίνει πέρασμα, αλλά δεν μπορεί να γίνει δημιουργός. Δεν μπορεί να δημιουργήσει τις ακτίνες. Οι ακτίνες βρίσκονται ήδη εκεί.Ο νους σου, αν είναι δυστυχισμένος, κλείνει. Να θυμάσαι ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της δυστυχίας είναι το κλείσιμο. Όποτε νιώθεις δυστυχία, κλείνεις. Παρατήρησε: όποτε νιώθεις απελπισία, είσαι κλειστός για τον κόσμο. Ακόμη και για τους καλυτέρους φίλους σου είσαι κλειστός. Ακόμη και για τη γυναίκα σου, τα παιδιά σου, τους αγαπημένους σου, όταν είσαι δυστυχισμένος είσαι κλειστός, επειδή η δυστυχία σε συρρικνώνει εσωτερικά. Συρρικνώνεσαι. Έχεις κλείσει όλες σου τις πόρ-τες.Γι' αυτό όταν είναι δυστυχισμένοι, οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται την αυτοκτονία. Η αυτοκτονία είναι το απόλυτο κλείσιμο - καμία δυνατότητα επικοινωνίας, καμία δυνατότητα ανοίγματος. Μια πόρτα, ακόμη και κλειστή είναι επικίνδυνη. Μπορεί κάποιος να την ανοίξει, επομένως πρέπει να καταστραφούν οι πόρτες, να καταστραφεί κάθε δυνατότητα. Αυτοκτονία σημαίνει: «Καταστρέφω κάθε δυνατότητα ανοίγματος. Τώρα κλείνω ολοκληρωτικά».Όταν είσαι δυστυχισμένος, αρχίζεις να σκέφτεσαι την αυτοκτονία. Όταν είσαι ευτυχισμένος, δεν μπορείς να σκεφτείς την αυτοκτονία, δεν μπορείς να τη διανοηθείς. Δεν μπορείς ούτε καν να φανταστείς γιατί αυτοκτονούν οι άνθρωποι - η ζωή είναι γεμάτη χαρά, η ζωή είναι γεμάτη μουσική, γιατί να καταστρέψεις τη ζωή; Μοιάζει αδύνατον.Γιατί μοιάζει αδύνατον, όταν είσαι ευτυχισμένος; Επειδή είσαι ανοιχτός. Η ζωή ρέει μέσα σου. Όταν είσαι ευτυχισμένος, η ψυχή σου είναι μεγαλύτερη, έχει μεγαλύτερη έκταση. Όταν είσαι δυστυχισμένος, η ψυχή σου είναι μικρότερη, συρρικνωμένη.Αν αγγίξεις κάποιον που είναι δυστυχισμένος, αν πιάσεις το χέρι του, θα νιώσεις το χέρι του νεκρό. Τίποτε δεν ρέει μέσα του - ούτε αγάπη, ούτε θαλπωρή. Είναι παγωμένο, λες κι ανήκει σε πτώμα. Αν αγγίξεις το χέρι ενός ευτυχισμένου ανθρώπου, νιώθεις επικοινωνία. Η ενέργεια ρέει. Το χέρι του δεν είναι νεκρό, το χέρι του είναι μια γέφυρα. Μέσα από το χέρι του παίρνεις μηνύματα, επικοινωνείς, σχετίζεσαι. Ρέει θαλπωρή. Προσπαθεί να σε φτάσει, προσπαθεί να αφήσει την ενέργεια να κυλήσει μέσα σου και επιτρέπει στη δική σου ενέργεια να κυλήσει μέσα του.Όταν δυο άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι, γίνονται ένα. Γι' αυτό στον έρωτα υπάρχει ενότητα. Οι εραστές νιώθουν πως είναι ένα. Είναι δυο, αλλά νιώθουν σαν να είναι ένα, γιατί είναι τόσο ευτυχισμένοι στον ερωτά τους, ώστε ενώνονται. Λιώνουν και ρέουν ο ένας μέσα στον άλλον. Τα σύνορα εξαφανίζονται, τα όρια συγχέονται, δεν ξέρουν πού τελειώνει ο ένας και πού αρχίζει ο άλλος. Εκείνη τη στιγμή γίνονται ένα.Όταν είσαι ευτυχισμένος, μπορείς να ενωθείς με τους άλλους και να τους επιτρέψεις να ενωθούν μαζί σου. Αυτό σημαίνει γιορτή. Όταν επιτρέπεις σε όλους να ενωθούν μαζί σου κι εσύ ενώνεσαι με όλους, γιορτάζεις τη ζωή. Αυτή η γιορτή είναι η μεγαλύτερη προσευχή, η υψηλότερη κορυφή του διαλογισμού.Όταν είσαι δυστυχισμένος, αρχίζεις να σκέφτεσαι την αυτοκτονία. Όταν είσαι δυστυχισμένος, αρχίζεις να σκέφτεσαι την καταστροφή. Η δυστυχία είναι ο αντίθετος πόλος της γιορτής. Κατηγορείς- δεν μπορείς να γιορτάσεις. Τα βάζεις με όλα. Όλα είναι λάθος, είσαι αρνητικός, δεν μπορείς να ενωθείς, δεν μπορείς να σχετιστείς, δενμπορείς να αφήσεις την ενέργεια να κυλήσει μέσα σου. Έχεις γίνει νησί, τελείως αποκλεισμένος. Είσαι ζωντανός νεκρός. Είσαι ζωντανός, μόνον όταν είσαι ανοιχτός

και ρέει ενέργεια-όταν είσαι άφοβος, ανοιχτός, ατρόμητος, ευάλωτος, όταν γιορ-τάζεις.Ο Πατάντζαλι λέει ότι ο νους μπορεί να κάνει δυο πράγματα. Μπορεί να δημιουργήσει δυστυχία ή μη-δυστυχία. Μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις με τέτοιο τρόπο που να γίνεις δυστυχισμένος - και πράγματι έτσι τον χρησιμοποιείς, είσαι αυ-θεντία σ' αυτό. Δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε πολύ, ξέρεις πώς γίνεται. Ξέρεις την τέχνη της πρόκλησης δυστυχίας. Ίσως δεν το έχεις συνειδητοποιήσει, αλλά το κάνεις συνεχώς. Οτιδήποτε αγγίζεις, γίνεται πηγή δυστυχίας - επαναλαμβάνω: οτιδή-ποτε!Βλέπω φτωχούς ανθρώπους. Είναι δυστυχισμένοι, προφανώς. Είναι φτωχοί, δεν ικανοποιούνται οι βασικές τους ανάγκες διαβίωσης. Βλέπω όμως και πλουσίους που είναι κι αυτοί δυστυχισμένοι. Αυτοί οι πλούσιοι νομίζουν ότι ο πλούτος δεν οδηγεί πουθενά. Δεν έχουν δίκιο. Ο πλούτος μπορεί να οδηγήσει στη γιορτή, αλλά δεν έχουν κέφι για γιορτές. Αν λοιπόν είσαι φτωχός είσαι δυστυχισμένος, ενώ αν είσαι πλούσιος είσαι πιο δυστυχισμένος. Μόλις αγγίξεις τα πλούτη, τα καταστρέφεις.Έχεις ακούσει τον μύθο του Βασιλιά Μίδα; Ό,τι άγγιζε γινόταν χρυσάφι. Εσύ αγγίζεις χρυσάφι κι αμέσως γίνεται λάσπη. Γίνεται χώμα και μετά νομίζεις πως τίποτε στον κόσμο δεν αξίζει, πως ακόμη και τα πλούτη είναι άχρηστα. Δεν είναι! Όμως ο νους σου δεν μπορεί να γιορτάσει, ο νους σου δεν μπορεί να συμμετέχει στη μη-δυστυχία. Αν σε προσκαλέσουν στον παράδεισο, θα πας και δεν θα τον βρεις, θα δημιουργήσεις μια κόλαση στη θέση του. Έτσι όπως είσαι, όπου κι αν πας θα κουβαλάς μαζί σου τη δική σου κόλαση.Μια αραβική παροιμία λέει ότι η κόλαση και ο παράδεισος δεν είναι τόποι, αλλά στάσεις ζωής- Κανείς δεν μπαίνει στην κόλαση ούτε στον παράδεισο έτσι απλά- μπαίνει μαζί με την κόλαση ή τον παράδεισο. Όπου πηγαίνεις, φέρεις την προβολή της κόλασης ή του παραδείσου μαζί σου. Έχεις έναν προβολέα μέσα σου και προ-βάλλεις συνεχώς.Όμως ο Πατάντζαλι είναι προσεκτικός. Μιλάει για δυστυχία και για «μη-δυστυχία», για θετική δυστυχία ή αρνητική δυστυχία, όχι όμως για «ευδαιμονία». Ο νους δεν μπορεί να σου δώσει την ευδαιμονία. Κανείς δεν μπορεί να σου τη δώσει. Είναι κρυμμένη μέσα σου κι όταν ο νους είναι σε κατάσταση μη-δυστυχίας, η ευδαιμονία αυτή αρχίζει να ρέει. Δεν πηγάζει από το νου· πηγάζει πέρα από το νου. Γι' αυτό ο Πατάντζαλι λέει ότι ο νους μπορεί να είναι πηγή είτε οδύνης είτε μη-οδύνης.Οι καταστάσεις τον νου είναι πέντε. Είναι η ορθή γνώση, η εσφαλμένη γνώση, η φαντασία, ο ύπνος και η μνήμη.Η πρώτη κατάσταση του νου είναι η πραμάνα, η ορθή γνώση. Η σανσκριτική λέξη πραμάνα έχει πολύ βαθύ νόημα και δεν μπορεί να μεταφραστεί πραγματικά. Οι λέξεις «ορθή γνώση» δεν είναι παρά μια σκιά· δεν είναι το αληθινό της νόημα, γιατί δεν υπάρχει λέξη αντίστοιχη με την πραμάνα. Υπάρχουν πολλά που πρέπει να καταλάβεις για τη λέξη αυτή.Ο Πατάντζαλι λέει πως ο νους έχει τη δυνατότητα να κατευθυνθεί σωστά, οπότε οτιδήποτε γνωρίζεις είναι ορθή γνώση. Είναι αυταπόδεικτα σωστό. Δεν έχουμε επίγνωση αυτής της δυνατότητας, επειδή δεν την έχουμε χρησιμοποιήσει ποτέ. Πα-ραμένει σε αχρησία. Μοιάζει με ένα σκοτεινό δωμάτιο. Αν μπεις μέσα κρατώντας ένα φακό, αλλά δεν τον χρησιμοποιήσεις, το δωμάτιο παραμένει σκοτεινό. Σκοντάφτεις στο τραπέζι, στην καρέκλα, ενώ κρατάς στα χέρια σου το φως! Όμως το φως πρέπει να ανάψει. Μόλις ανάψεις το φακό, αμέσως το σκοτάδι εξαφανίζεται. Όπου στρέψεις το φως βλέπεις, γνωρίζεις. Εκείνο το σημείο γίνεται γνωστό, σαφές και προφανές.

Ο νους έχει τη δυνατότητα της πραμάνα, της ορθής γνώσης, της σοφίας. Μόλις μάθεις πώς να τον ανάβεις, όπου κι αν στρέψεις το φως του, αποκαλύπτεται ορθή γνώση. Όσο δεν ξέρεις να ανάψεις το φως, οτιδήποτε γνωρίζεις θα είναι λάθος.Ο νους έχει επίσης τη δυνατότητα της εσφαλμένης γνώσης. Στα σανσκριτικά η εσφαλμένη γνώση λέγεται βιπαρνάγια - ψεύτικη, μίτυα. Έχεις κι αυτή τη δυνατότητα. Όταν καταναλώνεις αλκοόλ, τι συμβαίνει; Όλος ο κόσμος γίνεται βιπαρνάγια, όλος ο κόσμος γίνεται ψεύτικος. Αρχίζεις να βλέπεις πράγματα που δεν υπάρχουν.Τι έχει συμβεί; Το αλκοόλ δεν μπορεί να δημιουργήσει αυτά τα πράγματα. Το αλκοόλ επηρεάζει το σώμα και το νου σου. Το αλκοόλ αρχίζει να ενεργεί στο κέντρο που ο Πατάντζαλι ονομάζει βιπαρνάγια. Ο νους έχει ένα κέντρο που διαστρεβλώνει τα πάντα. Μόλις αρχίσει να λειτουργεί αυτό το κέντρο, τα πάντα διαστρεβλώνονται.Ο νους έχει μία δυνατότητα που ενεργοποιείται, όταν βρίσκεσαι υπό την επήρεια ενός ναρκωτικού. Αυτήν τη δυνατότητα ο Πατάντζαλι την ονομάζει βιπαρνάγια, εσφαλμένη γνώση, κέντρο της διαστρέβλωσης.Στον αντίθετο πόλο βρίσκεται ένα κέντρο που δεν γνωρίζεις. Στον αντίθετο πόλο βρίσκεται ένα κέντρο κι αν διαλογιστείς βαθιά, σιωπηλά, αυτό το άλλο κέντρο θα αρχίσει να λειτουργεί. Αυτό το κέντρο λέγεται πραμάνα, ορθή γνώση. Μέσω της λειτουργίας αυτού του κέντρου, οτιδήποτε γνωρίζεις είναι σωστό.Το ζήτημα δεν είναι τι γνωρίζεις. Το ζήτημα είναι από πού το γνωρίζεις.Γι' αυτό όλες οι θρησκείες είναι κατά του αλκοόλ. Δεν το κάνουν για ηθικούς λόγους, όχι. Το κάνουν επειδή το αλκοόλ επηρεάζει το κέντρο της διαστρέβλωσης. Όλες οι θρησκείες είναι υπέρ του διαλογισμού, επειδή ο διαλογισμός σημαίνειδημιουργία όλο και μεγαλύτερης ηρεμίας, όλο και περισσότερης σιωπής. Το αλκοόλ κάνει ακριβώς το αντίθετο: σε κάνει όλο και πιο ταραγμένο, διεγερμένο, αναστατωμένο. Μέσα σου αρχίζεις να τρέμεις. Ο μέθυσος δεν μπορεί ούτε καν να περπατήσει ίσια. Έχει χάσει την ισορροπία του. Η ισορροπία χάνεται όχι μόνο στο σώμα, αλλά και στο νου.Διαλογισμός σημαίνει κατάκτηση της εσώτερης ισορροπίας. Όταν αποκτήσεις εσωτε-ρική ισορροπία και δεν τρέμεις, όταν ολόκληρο το σώμα-νους είναι σε ηρεμία, τότε αρχίζει να λειτουργεί το κέντρο της ορθής γνώσης. Οτιδήποτε μάθεις μέσω αυτού του κέντρου είναι σωστό.

Ο Πατάντζαλι λέει ότι υπάρχουν πέντε καταστάσεις του νου. Η μία είναι η ορθή γνώση. Αν το κέντρο της ορθής γνώσης αρχίσει να λειτουργεί μέσα σου, θα γίνεις σοφός, άγιος, θα γίνεις πνευματικός άνθρωπος. Πριν συμβεί αυτό, δεν μπορείς να γίνεις πνευματικός άνθρωπος.Γι' αυτό ο Ιησούς και ο Μωάμεθ φαίνονται τρελοί - γιατί δεν επιχειρηματολογούν, δεν στηρίζονται σε λογικούς συλλογισμούς. Απλώς δηλώνουν. Ρωτάς τον Ιησού: «Είσαι όντως ο μοναδικός γιος του θεού;» Απαντά: «Ναι». Αν του ζητήσεις να το αποδείξει, θα γελάσει, θα πει: «Δεν χρειάζεται να αποδείξω τίποτε. Ξέρω πως έτσι είναι. Είναι αυταπόδεικτο». Σε εμάς φαίνεται παράλογο. Αυτός ο άνθρωπος φαίνεται τρελός, ισχυρίζεται κάτι που δεν μπορεί να αποδείξει.Αν αρχίσει να λειτουργεί η πραμάνα, αν αρχίσει να λειτουργεί αυτό το κέντρο της ορθής γνώσης, θα γίνεις ίδιος μ' αυτούς! θα μπορείς να δηλώσεις, αλλά δεν θα μπορείς να αποδείξεις.Πώς να αποδείξεις; Αν είσαι ερωτευμένος, πώς μπορείς να το αποδείξεις; Μπορείς απλώς να το δηλώσεις. Όταν πονά το πόδι σου, πώς μπορείς να αποδείξεις ότι πονάς; Απλώς δηλώνεις: «Πονάω». Κάπου μέσα σου το ξέρεις. Αυτή η γνώση αρκεί.Ρώτησαν τον Ραμακρίσνα: «Υπάρχει θεός;»Είπε: «Ναι».

Του είπαν: «Απόδειξε το».Εκείνος είπε: «Δεν χρειάζεται. Το ξέρω. Για μένα δεν χρειάζεται. Για σας χρειάζεται, γι' αυτό ψάχνετε. Κανείς δεν μπόρεσε να το αποδείξει σ' εμένα κι εγώ δεν μπορώ να το αποδείξω σ' εσάς. Έπρεπε να ψάξω, έπρεπε να βρω. Και βρήκα: ο θεός υπάρχει!»Έτσι λειτουργεί το σωστό κέντρο.Έτσι ο Ραμακρίσνα και ο Ιησούς φαίνονται τρελοί. Ισχυρίζονται κάποια πράγματα χωρίς αποδείξεις. Στην πραγματικότητα όμως δεν ισχυρίζονται· δεν ισχυρίζονται τίποτε. Κάποια πράγματα τους έχουν αποκαλυφθεί, γιατί λειτουργεί μέσα τους ένα καινούργιο κέντρο, που δεν λειτουργεί σ' εσένα. Κι επειδή δεν λειτουργεί σ' εσένα, ζητάς αποδείξεις.Το γεγονός ότι ζητάς αποδείξεις δείχνει πως δεν έχεις εσωτερική αντίληψη για οτιδήποτε - για όλα ζητάς αποδείξεις, ακόμη και για την αγάπη ζητάς αποδείξεις. Έτσι κάνουν όλοι... Ξέρω πολλά ζευγάρια. Ο άντρας αποδεικνύει διαρκώς ότι αγαπά τη γυναίκα, αλλά δεν την πείθει, και η γυναίκα αποδεικνύει διαρκώς ότι τον αγαπά κι όμως δεν τον πείθει. Δεν πείθονται ποτέ, η σύγκρουση συνεχίζει να υπάρχει και νιώθουν ότι ο άλλος δεν έχει αποδείξει την αγάπη του.

Η πρώτη κατάσταση του νου είναι η ορθή γνώση. Ο διαλογισμός οδηγεί στην κατάσταση αυτή. Όταν μπορείς να γνωρίζεις σωστά, δεν χρειάζονται αποδείξεις. Μόνον τότε μπορείς να αφήσεις το νου - όχι πιο πριν. Όταν δεν έχεις πια ανάγκη τις αποδείξεις, ο νους δεν χρειάζεται, γιατί ο νους είναι ένα λογικό όργανο. Πρέπει να σκεφτείς, να ανακαλύψεις το σωστό και το λάθος. Κάθε στιγμή υπάρχουν επιλογές κι εναλλακτικές λύσεις. Πρέπει να επιλέξεις. Μόνον όταν λειτουργεί η πραμάνα, όταν λειτουργεί η ορθή γνώση, μπορείς να αφήσεις το νου, γιατί η επιλογή δεν έχει πια νόημα. Κινείσαι χωρίς να επιλέγεις και το σωστό σου αποκαλύπτεται.Ο ορισμός του σοφού είναι: ο άνθρωπος που δεν επιλέγει ποτέ. Ποτέ δεν επιλέγει το καλό, αντί για το κακό. Απλώς κινείται προς την κατεύθυνση του καλού. Μοιάζει με ηλιοτρόπιο. Όταν ο ήλιος είναι στην ανατολή, το λουλούδι στρέφεται ανατολικά. Δεν επιλέγει. Όταν ο ήλιος είναι στη δύση, το λουλούδι στρέφεται δυτικά. Ακολουθεί τον ήλιο. Δεν επιλέγει να στραφεί. Δεν αποφασίζει, δεν παίρνει μια απόφαση, δεν σκέφτεται: «Τώρα πρέπει να στραφώ, γιατί ο ήλιος πήγε στη δύση».Ο σοφός είναι σαν ηλιοτρόπιο. Κινείται απλώς προς την κατεύθυνση του καλού. Έτσι, οτιδήποτε κάνει είναι καλό. Οι Ουπανισάδες λένε: «Μην κρίνετε τους σοφούς. Τα κοινά μέτρα δεν τους ταιριάζουν». Εσύ κάνεις το καλό σε αντίθεση με το κακό. Ο σοφός δεν επιλέγει. Απλώς κινείται. Δεν μπορείς να τον αλλάξεις, γιατί δεν είναι θέμα εναλλακτικών λύσεων. Αν του πεις: «Αυτό είναι κακό», θα σου πει: «Εντάξει, ίσως είναι κακό, αλλά εγώ έτσι κινούμαι. Το είναι μου ρέει προς τα 'κει».'Όσοι γνωρίζουν -και τον καιρό των Ουπανισάδων οι άνθρωποι γνώριζαν- πήραν μια απόφαση: «Δεν θα κρίνουμε τους σοφούς. Όταν κάποιος έχει φτάσει στο σημείο να κεντραριστεί μέσα του, όταν κάποιος έχει πετύχει το διαλογισμό, όταν κάποιος έχει γίνει σιωπηλός και ο νους του έχει εξαφανιστεί, βρίσκεται πέρα από την ηθική μας, πέρα από την παράδοση. Βρίσκεται πέρα από περιορισμούς. Αν μπορούμε να τον ακολουθήσουμε, τον ακολουθούμε. Αν δεν μπορούμε, είμαστε ανήμποροι. Όμως δεν γίνεται τίποτε και δεν πρέπει να κρίνουμε».Αν λειτουργεί η ορθή γνώση, αν ο νους σου βρίσκεται στην κατάσταση της ορθής γνώσης, γίνεσαι πνευματικός άνθρωπος.Πρόσεξε, είναι τελείως διαφορετικό. Ο Πατάντζαλι δεν λέει να πας στο τζαμί, στο ναό, να κάνεις κάποια τελετή, να προσευχηθείς... Όχι, αυτά δεν είναι θρησκεία. Πρέπει να κάνεις το κέντρο της ορθής γνώσης να λειτουργήσει. Είτε πηγαίνεις στο

ναό είτε όχι, δεν έχει σημασία. Αν λειτουργεί το κέντρο της ορθής γνώσης, οτιδήποτε κάνεις είναι προσευχή, οπουδήποτε πηγαίνεις είναι ναός.Ο Καμπίρ είπε: «Όπου κι αν πάω, βρίσκω εσένα, θεέ μου. Όπου κι αν κινηθώ, κινούμαι προς τα σε, σκοντάφτω πάνω σου. Ό,τι κι αν κάνω, ακόμη και το περπάτημα και το φαγητό, είναι προσευχή». Ο Καμπίρ λέει: «Αυτός ο αυθορμητισμός είναι το σαμάντι μου. Απλώς το να είμαι αυθόρμητος είναι ο διαλογισμός μου».Η δεύτερη κατάσταση του νου είναι η εσφαλμένη γνώση. Αν λειτουργεί το κέντρο της εσφαλμένης γνώσης, οτιδήποτε κάνεις θα το κάνεις λάθος κι οτιδήποτε επιλέγεις θα είναι λάθος. Οτιδήποτε αποφασίζεις θα είναι λάθος, επειδή δεν αποφασίζεις εσύ- αποφασίζει το λάθος κέντρο.Αν λειτουργεί το λάθος κέντρο σου, οτιδήποτε κι αν κάνεις... Μπορείς να διαβάσεις το Κοράνι, να διαβάσεις την Γκιτά, και θα βρεις νοήματα - ο Κρίσνα θα ξαφνιαζόταν πολύ, ο Μωάμεθ θα ξαφνιαζόταν πολύ, αν ήξεραν τι νοήματα βρίσκεις εκείμέσα.Αν λειτουργεί το λάθος κέντρο, δεν μπορεί να γίνει τίποτε. Ό,τι κι αν κάνεις, ό,τι κι αν διαβάζεις, όπως και να φέρεσαι, θα είναι λάθος, θα κινείσαι σε λάθος κατεύθυνση, γιατί έχεις ένα κέντρο που σε αναγκάζει να κινείσαι λάθος. Μπορεί να πας στον Βούδα, αλλά θα του βρεις κάποιο ψεγάδι. Αμέσως! Δεν μπορείς να συναντήσεις τον Βούδα. Αμέσως θα του βρεις κάποιο ελάττωμα. Εστιάζεις στο λάθος, έχεις μια βαθιά παρόρμηση να βρίσκεις το λάθος παντού και πάντα.Αυτή την κατάσταση του νου ο Πατάντζαλι την ονομάζει- βιπαρυάγια, που σημαίνει «διαστρέβλωση». Διαστρεβλώνεις τα πάντα. Τα ερμηνεύεις όλα με τέτοιον τρόπο που διαστρεβλώνονται.

Η τρίτη κατάσταση του νου είναι η φαντασία. Ο νους έχει τη δυνατότητα να φαντάζεται. Αυτό είναι καλό, είναι πολύ όμορφο. Όλη η ομορφιά προέρχεται από τη φαντασία. Τέχνη, χορός, μουσική - κάθε τι όμορφο προέρχεται από τη φαντασία. Και κάθε τι άσχημο προέρχεται επίσης από τη φαντασία. Ο Χίτλερ, ο Μάο, ο Μουσολίνι - όλοι χρησιμοποίησαν τη φαντασία.Ο Χίτλερ φαντάστηκε έναν κόσμο υπεράνθρωπων και πίστεψε τον Φρειδερίκο Νίτσε που είπε: «Καταστρέψτε όλους τους αδύναμους- Καταστρέψτε όλους όσους δεν είναι ανώτεροι. Αφήστε μόνον τους υπεράνθρωπους πάνω στη γη». Έτσι λοιπόν ο Χίτλερ σκότωσε πολλούς ανθρώπους. Ήταν σκέτη φαντασία, σκέτη ουτοπία - νόμιζε ότι καταστρέφοντας τους αδύναμους, καταστρέφοντας τους άσχημους, καταστρέφοντας τους σωματικά ανάπηρους, θα δημιουργήσει έναν όμορφο κόσμο. Όμως η πράξη της καταστροφής είναι το πιο άσχημο πράγμα στον κόσμο - η ίδια η καταστροφή.Ωστόσο, δούλευε με τη φαντασία του. Είχε μια φαντασίωση, μια ουτοπική φαντασίωση -.πολύ ευφάνταστος άνθρωπος! Ο Χίτλερ ήταν από τους πιο ευφάνταστους ανθρώπους και η φαντασίωση του κατέληξε να γίνει τόσο τρελή και απίθανη, ώστε για να πετύχει τον φανταστικό κόσμο του, προσπάθησε να καταστρέψει ολοκληρωτικά τον αληθινό. Η φαντασία του είχε τρελαθεί.Η φαντασία μπορεί να σου χαρίσει ποίηση, μουσική, τέχνες. Η φαντασία μπορεί να σε οδηγήσει και στην τρέλα. Εξαρτάται πώς τη χρησιμοποιείς. Όλες οι μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις έγιναν μέσω της φαντασίας - από ανθρώπους που φαντάζονταν, που οραματίζονταν το αδύνατον. Μπορούμε να πετάξουμε στον αέρα, μπορούμε να πάμε στο φεγγάρι. Αυτές είναι μεγάλες φαντασιώσεις. Ο άνθρωπος φα-νταζόταν για αιώνες, χιλιετίες, ότι θα πετάξει, ότι θα πάει στο φεγγάρι. Κάθε παιδί γεννιέται με τον πόθο να ταξιδέψει στο φεγγάρι, να πιάσει το φεγγάρι. Κι εμείς το

φτάσαμε! Μέσω της φαντασίας γεννιέται η δημιουργικότητα, αλλά μέσω της φαντασίας γεννιέται και η καταστροφικότητα,Ο Πατάντζαλι λέει πως η φαντασία είναι η τρίτη κατάσταση του νου. Αν τη χρησιμοποιήσεις με λάθος τρόπο, θα σε καταστρέψει. Αν τη χρησιμοποιήσεις με το σωστό τρόπο, μπορείς να δώσεις τεράστια ώθηση στον διαλογισμό σου. Ξεκινάς με τη φαντασία, σιγά-σιγά όμως η φαντασία σβήνει όλο και περισσότερο. Στο τέλος η φαντασία εξαφανίζεται και βρίσκεσαι αντιμέτωπος με την αλήθεια.Όλοι οι χριστιανικοί και οι μωαμεθανικοί διαλογισμοί γίνονται βασικά μέσω της φαντασίας. Πρώτα πρέπει να φανταστείς κάτι. Μετά συνεχίζεις να το φαντάζεσαι και μέσω της φαντασίας δημιουργείς μια ατμόσφαιρα γύρω σου. Δοκίμασε το, να δεις τι μπορείς να πετύχεις με τη φαντασία. Κάνει τα αδύνατα δυνατά.Ο Εμίλ Κουέ, ένας από τους μεγαλύτερους ψυχολόγους της Δύσης, βοήθησε εκατομμύρια ανθρώπους να θεραπευτούν από πάρα πολλές ασθένειες απλώς μέσω της φαντασίας. Η μέθοδος του ήταν πολύ απλή. Έλεγε: «Άρχισε να νιώθεις πως είσαι καλά. Επαναλάμβανε το συνέχεια μέσα σου: "Είμαι όλο και καλύτερα. Κάθε μέρα γίνομαι καλύτερα". Τη νύχτα, όταν πέφτεις για ύπνο, να σκέφτεσαι συνέχεια ότι είσαι υγιής, ότι γίνεσαι όλο και πιο υγιής, και το πρωί θα είσαι ο υγιέστερος άνθρωπος του κόσμου. Να φαντάζεσαι διαρκώς». Βοήθησε εκατομμύρια ανθρώπους. Ακόμη και ανίατες ασθένειες θεραπεύτηκαν. Έμοιαζε με θαύμα, αλλά δεν είναι. Είναι μια βασι-κή αρχή: ο νους ακολουθεί τη φαντασία.Σήμερα οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν πως, αν λες στα παιδιά ότι είναι αργόστροφα, ότι είναι χαζά, γίνονται χαζά. Τους επιβάλλεις να είναι χαζά. Υποβάλλεις στη φαντασία τους την ιδέα ότι είναι χαζά. Έχουν γίνει πολλά πειράματα. Πες σ' ένα παιδί: «Είσαι χαζό. Είσαι ανίκανο. Δεν μπορείς να λύσεις αυτό το μαθηματικό πρόβλημα». Δώσε του το πρόβλημα και πες του: «Για δοκίμασε». Δεν θα καταφέρει να το λύσει. Έχεις κλείσει την πόρτα. Αν όμως πεις στο παιδί: «Είσαι έξυπνο, δεν έχω δει πιο έξυπνο παιδί. Είσαι πολύ έξυπνο για την ηλικία σου. Έχεις πολλές δυνατότητες, μπορείς να λύσεις όλα τα προβλήματα. Για δοκίμασε...» Τότε θα καταφέρει να το λύσει. Του έχεις χαρίσει τη φαντασία.Υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις, επιστημονικές ανακαλύψεις που δείχνουν πως ό,τι "πέσει" στη φαντασία γίνεται σπόρος. Ολόκληρες γενιές άλλαξαν, ολόκληρες εποχές, ολόκληρες χώρες άλλαξαν μόνο με τη φαντασία.Ο Πατάντζαλι λέει ότι η φαντασία είναι η τρίτη λειτουργία του νου. Φαντάζεσαι διαρκώς κι αν φαντάζεσαι λάθος πράγματα, μπορείς να δημιουργήσεις ψευδαισθήσεις γύρω σου, παραισθήσεις, οράματα - μπορεί να χαθείς μέσα τους. To LSD και άλλα ναρκωτικά επιδρούν σε αυτό το κέντρο. Έτσι το LSD απλά σε βοηθά να φέρεις στην επιφάνεια το εσωτερικό δυναμικό που ήδη έχεις. Τίποτε δεν είναι σίγουρο. Αν έχεις χαρούμενη φαντασία, θα έχεις ένα ευχάριστο ταξίδι· θα σε ανεβάσει. Αν έχεις φαντασία θλιβερή, εφιαλτική, τότε το ταξίδι σου θα είναι δυσάρεστο.Γι' αυτά υπάρχουν τόσο αντιφατικές αναφορές. Ο Χάξλεϊ λέει πως το LSD μπορεί να γίνει κλειδί για την πύλη του παραδείσου, ενώ ο Ράινερ λέει πως είναι η απόλυτη κόλαση. Εξαρτάται από σένα. To LSD δεν κάνει τίποτε. Απλώς πηγαίνει στο κέντρο της φαντασίας σου και πυροδοτεί χημικά τη λειτουργία του. Αν έχεις φαντασία γεμάτη εφιάλτες, θα λειτουργήσει αυτή και θα βρεθείς στην κόλαση. Αν όμως είσαι γεμάτος όμορφα όνειρα, μπορεί να φτάσεις στον παράδεισο. Η φαντασία σου μπορεί να γίνει είτε κόλαση είτε παράδεισος. Μπορεί και να σε κάνει να τρελαθείς τελείως.Τι συνέβη στους τρελούς του ψυχιατρείου; Χρησιμοποίησαν τη φαντασία τους με τέτοιον τρόπο που τους κατάπιε. Ο τρελός μπορεί να κάθεται μόνος του, αλλά μιλά με κάποιον. Όχι μόνο μιλά, αλλά απαντά κιόλας. Ρωτά, απαντά, μιλά για λογαριασμό του άλλου, που δεν υπάρχει. Τον θεωρείς τρελό κι όμως μιλά σε έναν πραγματικό

άνθρωπο. Στη φαντασία του, ο άλλος είναι αληθινός και δεν μπορεί να διακρίνει το φανταστικό από το πραγματικό.Τα παιδιά δεν μπορούν να κάνουν αυτήν τη διάκριση. Πολλές φορές μπορεί να χάσουν ένα παιχνίδι στο όνειρο τους και το πρωί να κλαίνε λέγοντας: «Πού είναι το παιχνίδι μου;» Δεν μπορούν να καταλάβουν ότι το όνειρο είναι όνειρο και η πραγματικότητα είναι πραγματικότητα. Δεν έχουν χάσει τίποτε, ήταν μόνο ένα όνειρο. Τα όρια συγχέονται, δεν ξέρουν πού τελειώνει το όνειρο και πού αρχίζει η πραγματικότητα. Και ο τρελός έχει την ίδια σύγχυση. Δεν ξέρει τι είναι πραγματικό και τι δεν είναι.'Όταν κάνεις διαλογισμό, μπορεί να συμβούν πολλά μέσω της φαντασίας. ΙΙολλοί βλέπουν φώτα, χρώματα, οράματα, μιλούν με τον ίδιο τον θεό, περπατούν με τον Ιησού ή χορεύουν με τον Κρίσνα. Αυτά είναι πράγματα της φαντασίας. Ο ασκούμενος στον διαλογισμό πρέπει να θυμάται ότι αυτά είναι λειτουργίες της φαντασίας. Μπορείς να τα απολαύσεις. Δεν είναι κάτι κακό· είναι διασκεδαστικό. Μόνο μην τα πάρεις για αληθινά.Να θυμάσαι ότι μόνο η συνειδητότητα που παρατηρεί είναι αληθινή - τίποτε άλλο. Οτιδήποτε άλλο συμβεί μπορεί να είναι πανέμορφο, απολαυστικό - απόλαυσε το. Είναι όμορφο να χορεύεις με τον Κρίσνα, δεν είναι διόλου κακό. Χόρεψε! Απόλαυσε! Να θυμάσαι όμως διαρκώς ότι είναι φαντασία, ένα όμορφο όνειρο. Μη χαθείς μέσα του. Αν χαθείς, τότε η φαντασία γίνεται επικίνδυνη. ΙΙολλοί θρησκόληπτοι ζουν μέσα στη φαντασία. Χάνονται στη φαντασία και χαραμίζουν τη ζωή τους.

Η τέταρτη κατάσταση του νου είναι ο ύπνος. Ύπνος σημαίνει απουσία συνειδητότητας, με την έννοια που αυτή έχει όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση εγρήγορσης. Η συνειδητότητα έχει στραφεί βαθιά μέσα της. Η δραστηριότητα έχει σταματήσει. Η συνειδητή δραστηριότητα έχει σταματήσει. Ο νους δεν λειτουργεί. Ο ύπνος είναι σταμάτημα της λειτουργίας του νου. Αν ονειρεύεσαι, δεν είσαι στην κατάσταση του ύπνου. Βρίσκεσαι στη μέση, μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Έχεις αφήσει την κατάσταση της εγρήγορσης, αλλά δεν έχεις βυθιστεί στον ύπνο. Είσαι κάπου ανάμεσα.Ύπνος σημαίνει μια κατάσταση χωρίς κανένα περιεχόμενο - καμία δραστηριότητα, καμία κίνηση στο νου. Ο νους είναι τελείως απορροφημένος, χαμένος. Αυτός ο ύπνος είναι όμορφος- δίνει ζωή. Μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις. Αν ξέρεις πώς να χρησιμοποιήσεις αυτόν τον ύπνο, μπορεί να γίνει σαμάντι, γιατί το σαμάντι και ο ύπνος δεν διαφέρουν και πολύ. Η μόνη διαφορά είναι ότι στο σαμάντι έχεις απόλυτη επίγνωση της κατάστασής σου. Όλα τα άλλα είναι ίδια. Στον ύπνο όλα είναι ίδια, μόνο που δεν έχεις επίγνωση. Βρίσκεσαι στην ίδια κατάσταση ευδαιμονίας που βρέθηκε ο Βούδας, που ζουν ο Ραμακρίσνα και ο Ιησούς. Στον βαθύ ύπνο βρίσκεσαι στην ίδια κατάσταση ευδαιμονίας, μόνο που δεν το συνειδητοποιείς. Το πρωί νιώθεις ότι η νύχτα ήταν καλή. Το πρωί νιώθεις φρέσκος, αναζωογονημένος, αναγεννημένος. Το πρωί νιώθεις ότι η νύχτα ήταν πολύ ωραία - αυτό όμως δεν είναι παρά ό,τι απέμει-νε. Δεν ξέρεις τι συνέβη, τι πραγματικά συνέβη. Δεν είχες επίγνωση της κατάστασης σου.Ο ύπνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους. Ο ένας είναι ως φυσική ξεκούραση - αλλά κι αυτό ακόμη το έχεις χάσει. Οι άνθρωποι δεν κοιμούνται πραγματικά. Ονειρεύονται συνέχεια. Μερικές φορές αγγίζουν τον ύπνο μόνο για ελάχιστα δευτερόλεπτα. Τον αγγίζουν κι αρχίζουν ξανά να ονειρεύονται. Η σιωπή του ύπνου, η ευδαιμονική μελωδία του ύπνου τους είναι άγνωστη. Την έχουν καταστρέψει. Ακόμη κι ο φυσικός ύπνος έχει χαθεί. Έχουν τόση αναστάτωση και υ-περδιέγερση, ώστε ο νους δεν μπορεί να βυθιστεί ολοκληρωτικά στη λήθη.

Ο Πατάντζαλι όμως λέει ότι ο φυσικός ύπνος είναι καλός για την υγεία του σώματος και, αν μπορέσεις να γίνεις συνειδητός στον ύπνο σου, μπορεί να γίνει σαμάντι, μπορεί να γίνει πνευματικό φαινόμενο. Υπάρχουν τεχνικές για να μπορέσει ο ύπνος να μετατραπεί σε πνευματική αφύπνιση. Η Μπαγκαβάντ Γκιτά λέει πως ο γιόγκι δεν κοιμάται ούτε όταν κοιμάται. Παραμένει σε εγρήγορση- κάτι μέσα του συνεχίζει να είναι συνειδητό. Ολόκληρο το σώμα κοιμάται, ο νους κοιμάται, αλλά ο παρατηρητής παραμένει σε εγρήγορση. Κάποιος παρατηρεί -υπάρχει σκοπιά στον πύργο- και τότε ο ύπνος γίνεται σαμάντι. Γίνεται η υπέρτατη έκσταση.

Η μνήμη είναι η πέμπτη -και τελευταία- κατάσταση του νου. Αυτή μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σωστά ή λάθος. Αν χρησιμοποιηθεί λάθος, δημιουργεί σύγχυση. Μπορεί, πράγματι, να θυμάσαι κάτι, αλλά δεν μπορείς να είσαι σίγουρος αν πράγματι συνέβη έτσι. Η μνήμη σου δεν είναι αξιόπιστη. Μπορεί να προσθέσεις πολλά, μπορεί να παρεισφρήσει η φαντασία. Μπορεί να σβήσεις κάτι. Πολλά μπορείς να κάνεις. Ό-ταν λες: «Αυτό θυμάμαι», είναι κάτι επεξεργασμένο και αλλοιωμένο. Δεν είναι αληθινό.Όλοι λένε: «Η παιδική μου ηλικία ήταν υπέροχη». Για κοιτάξτε τα παιδιά! Αυτά τα ίδια παιδιά που αργότερα θα λένε τι ωραία που ήταν η παιδική τους ηλικία, αυτήν τη στιγμή υποφέρουν. Κάθε παιδί λαχταρά να μεγαλώσει γρήγορα, να γίνει ενήλικας. Κάθε παιδί νομίζει πως οι ενήλικες απολαμβάνουν όλα τα καλά της ζωής. Έχουν εξουσία, μπορούν να κάνουν τα πάντα, ενώ το παιδί είναι ανήμπορο. Τα παιδιά νομίζουν πως υποφέρουν. Όμως αυτά τα παιδιά θα μεγαλώσουν, όμως μεγάλωσες κι εσύ, κι αργότερα θα λένε ότι η παιδική τους ηλικία ήταν πανέμορφη, υπέροχη.Δεν μπορείς να βασιστείς στη μνήμη σου. Είναι φαντασία. Δημιουργείς το παρελθόν σου, δεν του είσαι πιστός. Απορρίπτεις πολλά πράγματα - κάθε τι άσχημο, κάθε τι θλιβερό, κάθε τι οδυνηρό το απορρίπτεις. Κρατάς μόνο ό,τι ήταν όμορφο. Θυμάσαι όλα όσα υποστηρίζουν το εγώ σου και όσα δεν το υποστηρίζουν τα απορρίπτεις, τα ξεχνάς. Όλοι έχουν μια τεράστια αποθήκη αναμνήσεων που απορρίφθηκαν. Ό,τι κι αν πεις, δεν είναι αλήθεια. Δεν θυμάσαι αληθινά. Όλα σου τα κέντρα βρίσκονται σε σύγχυση, μπλέκονται το ένα με το άλλο και τα κάνουν θάλασσα.Υπάρχει η ορθή μνήμη - ο Βούδας χρησιμοποίησε την έκφραση «ορθή μνήμη» για το διαλογισμό. Ο Πατάντζαλι λέει ότι η μνήμη είναι σωστή, όταν είσαι απόλυτα ειλικρινής με τον εαυτό σου. Τότε και μόνο τότε μπορεί η μνήμη σου να είναι σωστή. Ό,τι κι αν έχει συμβεί, κακό ή καλό, μην το αλλάζεις. Γνώρισε το έτσι όπως είναι.Είναι πολύ δύσκολο, πολύ επίπονο! Ξεδιαλέγεις και αλλάζεις τις αναμνήσεις. Αν γνωρίσεις το παρελθόν σου έτσι όπως είναι, θα αλλάξει ολόκληρη η ζωή σου. Αν γνωρίσεις πραγματικά το παρελθόν σου όπως είναι, δεν θα θέλεις να το επαναλάβεις στο μέλλον. Αυτήν τη στιγμή όλοι σκέφτονται πώς να επαναλάβουν το παρελθόν κάπως τροποποιημένο - αν όμως γνωρίσεις το παρελθόν σου ακριβώς όπως ήταν, δεν θα θέλεις να το επαναλάβεις. Η ορθή μνήμη θα σου δώσει το έναυσμα να ελευθερωθείς από όλες τις ζωές σου. Αν η μνήμη είναι σωστή, μπορείς να φτάσεις και στις προηγούμενες ζωές σου. Αν είσαι ειλικρινής, μπορείς να πας στις προηγούμενες ζωές - και τότε θα έχεις μόνο μία επιθυμία: να μάθεις πώς θα υπερβείς όλες αυτές τις ανοησίες.Νομίζεις πως το παρελθόν ήταν ωραίο και πως το μέλλον θα είναι ωραίο. Νομίζεις πως μόνο το παρόν είναι λάθος. Όμως το παρελθόν ήταν παρόν πριν από λίγες μέρες και το μέλλον θα γίνει παρόν σε λίγες μέρες. Κάθε φορά, κάθε παρόν είναι λάθος, ενώ όλο το παρελθόν είναι ωραίο και όλο το μέλλον είναι ωραίο; Αυτή είναι η εσφαλμένη μνήμη. Κοίταζε σωστά. Μην αλλάζεις τίποτε. Κοίτα το παρελθόν, έτσι όπως ήταν.

Όμως είμαστε ανειλικρινείς.Το συνειδητό σου είναι υποκρισία. Για να είσαι πράγματι ειλικρινής με τις αναμνήσεις σου, πρέπει να καταβάλεις επίπονη προσπάθεια. Πρέπει να είσαι αληθινός, με κάθε τίμημα. Πρέπει να γυμνωθείς τελείως - πρέπει να ξέρεις τι πραγματικά σκέφτεσαι για τον πατέρα σου, για τη μητέρα σου, για τον αδερφό σου, για την αδερφή σου. Πραγματικά. Και οτιδήποτε κι αν υπάρχει στο παρελθόν σου, μην το ανακατεύεις, μην το αλλάζεις, μην το στολίζεις. Άφησε το όπως είναι. Αν συμβεί αυτό, λέει ο Πατάντζαλι, θα ελευθερωθείς. Θα τα αφήσεις όλα πίσω σου. Όλα είναι ανοησίες και δεν θα θέλεις να τα προβάλεις ξανά στο μέλλον.Και τότε δεν θα είσαι υποκριτής. Θα είσαι αληθινός, πραγματικός, ειλικρινής - θα γίνεις αυθεντικός. Κι όταν γίνεις αυθεντικός, γίνεσαι σαν βράχος. Τίποτε δεν μπορεί να σε αλλάξει. Τίποτε δεν μπορεί να σου δημιουργήσει σύγχυση. Γίνεσαι σαν ξίφος. Πάντα θα μπορείς να διαπεράσεις κάθε λάθος, θα μπορείς να διαχωρίσεις το σωστό από το λάθος. Τότε κατακτάς τη διαύγεια του νου. Αυτή η διαύγεια μπορεί να σε οδη-γήσει στο διαλογισμό. Αυτή η διαύγεια μπορεί να γίνει η βάση για την υπέρβαση.

Η ΑΔΙΑΚΟΠΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ

Το πρώτο στάδιο της βαΐράγκυα, δηλαδή της απουσίας επιθυμίας, προϋποθέτει να σταματήσεις να ενδίδεις στη δίψα για αισθησιακές απολαύσεις, καταβάλλοντος συνειδητή προσπάθεια. Το τελευταίο στάδιο της βαϊράγκυα, δηλαδή της απουσίας επιθυμίας, προϋποθέτει το σταμάτημα όλων των επιθυμιών, μέσω της γνώσης της πιο εσωτερικής μας φύσης, της πουρούσα, τον υπέρτατου εαυτού.

Η αμπυάσα και η βαϊράγκυα -η αδιάκοπη εσωτερική άσκηση και η απουσία επιθυμίας- είναι οι δυο θεμέλιοι λίθοι της Γιόγκα του Πατάντζαλι. Χρειάζεται αδιάκοπη εσωτερική προσπάθεια όχι για να πετύχεις κάτι, αλλά εξαιτίας των λανθασμένων προτύπων σου. Δεν παλεύεις ενάντια στη φύση, αλλά ενάντια στις συνήθειες. Η φύση υπάρχει, είναι διαθέσιμη, έτοιμη να κυλήσει μέσα σου ανά πάσα στιγμή, να γίνει ένα μαζί σου. Όμως εσύ έχεις υιοθετήσει λανθασμένα πρότυπα. Αυτά τα πρότυπα δημιουργούν φραγμούς. Παλεύεις ενάντια στα πρότυπα αυτά - κι αν δεν καταστραφούν, η εσωτερική σου φύση δεν μπορεί να κυλήσει, δεν μπορεί να κινηθεί, δεν μπορεί να φτάσει το πεπρωμένο της.Το πρώτο που πρέπει να θυμάσαι είναι ότι δεν παλεύεις ενάντια στη φύση. Παλεύεις ενάντια στη λανθασμένη ανατροφή, σε λανθασμένες συνήθειες. Δεν παλεύεις με τον εαυτό σου, παλεύεις κάτι ξένο, κάτι πρόσθετο. Αν δεν το καταλάβεις σωστά, όλη σου η προσπάθεια μπορεί να πάρει λάθος κατεύθυνση. Μπορεί να αρχίσεις να παλεύεις με τον εαυτό σου κι αν αρχίσεις να παλεύεις με τον εαυτό σου, έχεις χάσει από χέρι.Ποτέ δεν θα νικήσεις. Ποιος θα είναι νικητής και ποιος ηττημένος; Εσύ είσαι και τα δύο και οι δυο αντίπαλοι είναι το ίδιο πρόσωπο.Αν τα δυο μου χεριά αρχίσουν να παλεύουν, ποιος θα κερδίσει; Αν αρχίσεις να παλεύεις με τον εαυτό σου έχεις χάσει. Πάρα πολλοί άνθρωποι στην προσπάθεια τους, στην αναζήτηση τους για πνευματική αλήθεια, κάνουν αυτό το σφάλμα. Πέφτουν θύματα αυτής της πλάνης. Αρχίζουν να παλεύουν με τον εαυτό τους. Ανπαλεύεις με τον εαυτό σου, θα τρελαίνεσαι όλο και περισσότερο. Θα διχάζεσαι όλο και: περισσότερο. Θα χωριστείς στα δυο· θα γίνεις σχιζοφρενής.Αυτό συμβαίνει στη Δύση. Ο Χριστιανισμός σας διδάσκει -όχι ο Χριστός, ο Χριστιανισμός- να παλεύετε με τον εαυτό σας, να καταδικάζετε τον εαυτό σας, να

αρνείστε τον εαυτό σας. Ο Χριστιανισμός έχει δημιουργήσει μεγάλο διχασμό μεταξύ κατώτερου και ανώτερου. Δεν υπάρχει τίποτε ανώτερο ή κατώτερο εντός σου, ωστόσο ο Χριστιανισμός μιλά για τον ανώτερο και τον κατώτερο εαυτό σου ή το σώμα και την ψυχή, καταφέρνοντας με κάποιον τρόπο εντέλει να σε διαιρέσει και να προκαλέσει μια πάλη. Η πάλη αυτή είναι ατελείωτη. Δεν θα σε οδηγήσει πουθενά. Το τελικό αποτέλεσμα είναι αναπόφευκτα η αυτοκαταστροφή, το χάος της σχιζοφρένειας. Αυτό συμβαίνει στη Δύση.H Γιόγκα, ποτέ δεν διαιρεί. Ωστόσο, υπάρχει μια πάλη. Η πάλη δεν γίνεται ενάντια στη φύση σου. Αντίθετα μάλιστα, η πάλη γίνεται υπέρ της φύσης σου. Έχεις συσσωρεύσει πολλές συνήθειες. Αυτές οι συνήθειες είναι αποτέλεσμα λανθασμένης συμπεριφοράς πολλών ζωών. Κι εξαιτίας αυτής της λανθασμένης συμπεριφοράς, η φύση σου δεν μπορεί να κινηθεί αυθόρμητα, δεν μπορεί να κυλήσει αυθόρμητα και δεν μπορεί να φτάσει το πεπρωμένο της. Αυτές οι συνήθειες πρέπει να καταστραφούν - δεν είναι παρά μόνο συνήθειες! Ίσως σου φαίνονται σαν μέρος της φύσης σου, επειδή έχεις εθιστεί τόσο πολύ σ' αυτές. Μπορεί να έχεις ταυτιστεί μαζί τους, ωστόσο αυτές δεν είναι εσύ.Πρέπει να έχεις ξεκάθαρη στο νου σου αυτή τη διάκριση, αλλιώς μπορεί να παρερμηνεύσεις τον Πατάντζαλι, Οτιδήποτε έχει έρθει σ' εσένα απ' έξω και είναι λάθος πρέπει να καταστραφεί, έτσι ώστε αυτό που υπάρχει μέσα σου να μπορέσει να κυλήσει, να μπορέσει να ανθίσει. Η αμπυάσα, η αδιάκοπη εσωτερική προσπάθεια, καταπολεμά τις συνήθειες.Το δεύτερο στοιχείο, ο δεύτερος θεμέλιος λίθος, είναι η βαϊράγκυα, η απουσία επιθυμίας. Κι αυτή μπορεί να σε οδηγήσει σε λανθασμένη κατεύθυνση. Να θυμάσαι πως αυτοί δεν είναι κανόνες· είναι απλές οδηγίες. Όταν λέω ότι δεν είναι κανόνες, εννοώ ότι δεν πρέπει να σου γίνουν έμμονη ιδέα. Πρέπει να τους κατανοήσεις -το νόημα, τη σημασία τους- και το νόημα auto πρέπει να μεταφερθεί στη ζωή σου. Είναι διαφορετικό για τον καθένα, γι' αυτό δεν είναι σταθεροί κανόνες. Δεν πρέπει να τους ακολουθείς δογματικά. Πρέπει να καταλάβεις το νόημα τους και να τους αφήσεις να ριζώσουν και να ανθίσουν μέσα σου. Το άνθος θα είναι διαφορετικό σε κάθε άνθρωπο. Δεν είναι νεκροί, δογματικοί κανόνες- είναι απλές οδηγίες. Σου υποδεικνύουν την κατεύθυνση· δεν σου δίνουν τις λεπτομέρειες.Η απουσία επιθυμίας είναι μια οδηγία. Αν την τηρείς σαν κανόνα, θα αρχίσεις να σκοτώνεις τις επιθυμίες σου. Πολλοί το έχουν κάνει, εκατομμύρια άνθρωποι το έχουν κάνει. Αρχίζουν να σκοτώνουν τις επιθυμίες τους. Αυτό φυσικά είναι μαθηματικό, είναι λογικό. Αν πρέπει να πετύχουμε την απουσία επιθυμίας, αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος: να σκοτώσουμε όλες τις επιθυμίες. Τότε δεν θα έχεις πια επιθυμίες.Τότε όμως θα είσαι κι εσύ νεκρός, θα έχεις ακολουθήσει τον κανόνα κατά γράμμα. Όμως σκοτώνοντας όλες σου τις επιθυμίες σκοτώνεις τον εαυτό σου- αυτοκτονείς. Γιατί οι επιθυμίες δεν είναι μόνο επιθυμίες, είναι η ροή της ζωτικής ενέργειας.Η απουσία επιθυμίας πρέπει να επιτευχθεί χωρίς να σκοτώσεις τίποτε. Η απουσία επιθυμίας πρέπει να επιτευχθεί με περισσότερη ζωή, με περισσότερη ενέργεια - όχι με λιγότερη. Για παράδειγμα, μπορείς να σκοτώσεις το σεξ εύκολα με την έλλειψη τροφής, επειδή σεξ και τροφή σχετίζονται βαθιά. Η τροφή χρειάζεται για την επιβίωση σου, για την επιβίωση του ατόμου, και το σεξ χρειάζεται για την επιβίωση της φυλής, του είδους. Και τα δύο κατά μία έννοια είναι τροφή. Χωρίς τροφή το άτομο δεν επιβιώνει και χωρίς σεξ το είδος δεν επιβιώνει. Όμως το άτομο προέχει. Αν δεν επιβιώσει το άτομο, δεν τίθεται θέμα επιβίωσης του είδους.Αν λοιπόν αρχίσεις να στερείς από το σώμα σου την τροφή, αν δίνεις στο σώμα σου τόσο λίγη τροφή, ώστε η ενέργεια που παίρνει να εξαντλείται στις καθημερινές

δραστηριότητες -περπάτημα, κάθισμα, ύπνος- και να μη συσσωρεύεται επιπλέον ενέργεια, το σεξ θα εξαφανιστεί. Γιατί το σεξ μπορεί να υπάρξει, μόνο αν το άτομο συγκεντρώσει επιπλέον ενέργεια, περισσότερη απ' όση χρειάζεται για την επιβίωση του. Τότε το σώμα μπορεί να σκεφτεί την επιβίωση του είδους. Αν κινδυνεύεις, το σώμα ξεχνά εντελώς το σεξ. Γι' αυτό η νηστεία έχει τόση πέραση- γιατί, όταν νηστεύεις, το σεξ εξαφανίζεται. Αυτό όμως δεν είναι απουσία επιθυμίας. Έτσι γίνεσαι όλο και πιο νεκρός, όλο και λιγότερο ζωντανός.Οι μοναχοί στην Ινδία νηστεύουν διαρκώς με το σκοπό αυτό, γιατί, αν νηστεύεις διαρκούς, αν στερείσαι διαρκώς την τροφή, το σεξ εξαφανίζεται. Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο - ούτε μεταμόρφωση του νου, ούτε μεταμόρφωση της εσωτερικής ενέρ-γειας. Η νηστεία αρκεί. Έπειτα συνηθίζεις τη νηστεία. Κι αν το κάνεις για χρόνια ολόκληρα, ξεχνάς ότι υπάρχει το σεξ. Δεν δημιουργείται ενέργεια, δεν κινείται ενέργεια στο σεξουαλικό κέντρο. Δεν υπάρχει ενέργεια για να κινηθεί! Είσαι ένα πλάσμα νεκρό. Δεν υπάρχει σεξ.Όμως, ο Πατάντζαλι δεν εννοεί αυτό. Αυτή δεν είναι η κατάσταση της απουσίας επιθυμίας, είναι απλώς μια κατάσταση ανικανότητας. Δεν υπάρχει ενέργεια. Αν δώσεις ατό σώμα κανονική τροφή -ακόμη κι αν το σώμα έχει νηστέψει για τριάντα ή σαράντα χρόνια- το σεξ θα επανεμφανιστεί αμέσως. Δεν έχεις αλλάξει. Το σεξ απλώς κρυβόταν, περιμένοντας τη ροή της ενέργειας. Μόλις κυλήσει η ενέργεια, θα ξαναζωντανέψει.Ποιο λοιπόν είναι το κριτήριο; Πρέπει να θυμάσαι το κριτήριο. Να είσαι πιο ζωντανός, να είσαι γεμάτος με περισσότερη ενέργεια, να είσαι σφριγηλός και να απουσιάζει η επιθυμία. Μόνον τότε, αν η απουσία επιθυμίας σε κάνει πιο ζωντανό, έχεις ακολουθήσει τη σωστή κατεύθυνση. Αν σε κάνει όλο και πιο νεκρό, έχεις απλώς τηρήσει τον κανόνα. Είναι εύκολο να τηρήσεις τον κανόνα γιατί αυτό δεν απαιτεί ιδιαίτερη ευφυΐα. Είναι εύκολο να τηρήσεις τον κανόνα γιατί μπορείς να εφαρμόσεις απλά κόλπα. Η νηστεία είναι ένα απλό κόλπο. Δεν είναι περίπλοκο. Δεν σε οδηγεί στη σοφία.Έτσι λοιπόν, υπάρχουν δυο δρόμοι. Ο ένας είναι να φύγει η επιθυμία σου και να παραμείνει η ενέργεια. Ο άλλος είναι να φύγει η ενέργεια και να παραμείνει η επιθυμία.Η ενέργεια μπορεί να φύγει πολύ εύκολα. Μπορείς να κάνεις μια απλή εγχείρηση, να ευνουχιστείς, και η επιθυμία για σεξ εξαφανίζεται. Κάποιες ορμόνες μπορεί να αφαιρεθούν από το σώμα σου. Αυτό ακριβώς κάνει η νηστεία - εξαφανίζονται ορισμένες ορμόνες και δεν νιώθεις πια την ανάγκη για σεξ. Όμως ο σκοπός του Πατάντζαλι δεν είναι αυτός. Ο Πατάντζαλι λέει ότι η ενέργεια πρέπει να παραμείνει και η επιθυμία να εξαφανιστεί. Μόνον όταν εξαφανιστεί η επιθυμία και είσαι γεμάτος ενέργεια, μπορείς να πετύχεις την κατάσταση της ευδαιμονίας που επιδιώκει η Γιόγκα. Ένας νεκρός δεν μπορεί να φτάσει το επέκεινα. Αυτή η κατάσταση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με το ξεχείλισμα της ενέργειας, με την αφθονία της ενέργειας, με έναν ωκεανό ενέργειας.Ιδού λοιπόν το δεύτερο πράγμα που πρέπει να θυμάσαι πάντα: μην καταστρέφεις την ενέργεια, κατάστρεψε την επιθυμία, θα είναι δύσκολο. Θα είναι κοπιαστικό, επίπονο, γιατί χρειάζεται ολοκληρωτική μεταμόρφωση του είναι σου. Όμως ο Πατάντζαλι αυτό συνιστά. Έτσι λοιπόν, χωρίζει τη βαϊράγκυα, την απουσία επιθυμίας, σε δυο βήματα. Τώρα θα μπούμε στη σούτρα.

Η πρώτη:

Το πρώτο στάδιο της βαϊράγκυα, δηλαδή της απουσίας επιθυμίας, προϋποθέτει να σταματήσεις να ενδίδεις στη δίψα για αισθησιακές απολαύσεις, καταβάλλοντας συνειδητή προσπάθεια.Πολλά πράγματα υπονοούνται και πρέπει να γίνουν κατανοητά. Πρώτον, το να ενδίδεις στις αισθησιακές απολαύσεις -γιατί αναζητάς τις αισθησιακές απολαύσεις; Γιατί ο νους σκέφτεται διαρκώς την απόλαυση; Γιατί κινείσαι επανειλημμένα στα ίδια στερεότυπα απόλαυσης;Για τον Πατάντζαλι, και για όλους όσους γνωρίζουν, ο λόγος είναι ότι δεν είσαι ευτυχισμένος εσωτερικά - εξ ου και η επιθυμία για ηδονή. Ο νους που προσανατολίζεται στην ηδονή σημαίνει ότι, έτσι όπως είσαι, αφ' εαυτού, είσαι δυστυχισμένος. Γι' αυτό αναζητάς την ευτυχία κάπου αλλού.Ένας δυστυχισμένος άνθρωπος είναι επόμενο να στραφεί στις επιθυμίες. Οι επιθυμίες είναι ο τρόπος με τον οποίο ο δυστυχισμένος νους αναζητά ευτυχία. Φυσικά, αυτός ο νους δεν μπορεί να βρει πουθενά την ευτυχία. Το πολύ να βρει κά-ποιες αναλαμπές. Αυτές οι αναλαμπές εμφανίζονται ως ηδονή. Η ηδονή είναι αναλαμπές ευτυχίας. Και η πλάνη είναι ότι αυτός ο νους που αναζητά την ηδονή νομίζει πως αυτές οι αναλαμπές προέρχονται από κάπου αλλού.Πάντοτε προέρχονται από μέσα μας. Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε. Είσαι ερωτευμένος! με κάποιον. Επιδιώκεις το σεξ. Το σεξ σου δίνει κάποιες στιγμές ηδονής. Σου δίνει λίγες στιγμές ευτυχίας. Για μία μοναδική στιγμή είσαι χαλαρός. Όλη η δυστυχία έχει χαθεί, όλη η διανοητική αγωνία έχει σβήσει. Για μία στιγμή βρίσκεσαι εδώ και τώρα, τα έχεις ξεχάσει όλα. Για μία στιγμή δεν υπάρχει ούτε παρελθόν ούτε μέλλον. Για το λόγο αυτό -επειδή δεν υπάρχει ούτε παρελθόν ούτε μέλλον, επειδή για μία στιγμή βρίσκεσαι εδώ και τώρα- η ενέργεια αναβλύζει από μέσα σου. Ο εσωτερικός σου εαυτός ρέει τούτη η στιγμή και έχεις μια αναλαμπή ευτυχίας.Νομίζεις όμως πως αυτή η αναλαμπή προέρχεται από το σύντροφο σου, από αυτήν τη γυναίκα ή αυτόν τον άντρα. Δεν προέρχεται από τη γυναίκα ή τον άντρα- Προέρχεται από σένα! Ο άλλος απλώς σε βοήθησε να βρεθείς στο παρόν, να φύγεις από το παρελθόν και το μέλλον. Ο άλλος απλώς βοήθησε ώστε να έρθεις στην παρούσα στιγμή.Αν μπορείς να βρεθείς στην παρούσα στιγμή χωρίς το σεξ, σιγά-σιγά το σεξ θα γίνει περιττό- θα εξαφανιστεί. Τότε δεν θα είναι πια επιθυμία. Αν θέλεις να το επιδιώξεις, μπορείς να το επιδιώξεις σαν διασκέδαση, αλλά όχι σαν επιθυμία. Τότε δεν θα έχεις πια εμμονή με το σεξ, γιατί δεν θα εξαρτάσαι απ' αυτό.Κάτσε μια μέρα κάτω από ένα δέντρο - το πρωί, πριν ανατείλει ο ήλιος, γιατί, όταν ανατείλει ο ήλιος, το σώμα σου αναστατώνεται και είναι δύσκολο να ηρεμήσει. Γι' αυτό στην Ανατολή πάντα διαλογίζονται πριν ανατείλει ο ήλιος. Αυτήν την ώρα την ονομάζουν μπραχμαμουχούρτα, η στιγμή του θεϊκού. Κι έχουν δίκιο, γιατί με τον ήλιο η ενέργεια υψώνεται κι αρχίζει να ρέει στα παλιά πρότυπα που έχεις δημιουργήσει.Όταν ο ήλιος δεν έχει ανέβει ακόμη στον ορίζοντα, όλα είναι σιωπηλά και η φύση κοιμάται βαθιά - τα δέντρα κοιμούνται, τα πουλιά κοιμούνται, όλος ο κόσμος κοιμάται. Το σώμα σου μέσα σου, επίσης, κοιμάται και εσύ κάθεσαι κάτω από ένα δέντρο. Όλα είναι σιωπηλά. Προσπάθησε απλώς να βρίσκεσαι εδώ, στην παρούσα στιγμή. Μην κάνεις τίποτε, μη διαλογίζεσαι καν. Μην κάνεις καμία προσπάθεια. Κλείσε απλώς τα μάτια σου, μείνε σιωπηλός μέσα στη σιωπή της φύσης. Ξαφνικά θα έχεις την ίδια αναλαμπή που έχεις και μέσω του σεξ -ίσως ακόμη μεγαλύτερη, ακόμη βαθύτερη. Ξαφνικά θα νιώσεις ένα κύμα ενέργειας να ρέει από μέσα σου. Και τώρα δεν θα ξεγελαστείς, γιατί δεν υπάρχει «άλλος». Προέρχεται σίγουρα από σένα.

Αναβλύζει σίγουρα από μέσα σου. Δεν σου το δίνει κανένας άλλος. Εσύ ο ίδιος το δίνεις στον εαυτό σου.Χρειάζεται όμως η κατάσταση - η σιωπή, η ενέργεια, χωρίς υπερδιέγερση. Δεν κάνεις τίποτε, απλώς κάθεσαι κάτω από το δέντρο. Κι έχεις την αναλαμπή. Και δεν είναι συνηθισμένη ηδονή αυτό που νιώθεις, είναι ευτυχία - γιατί τώρα κοιτάζεις προς τη σωστή πηγή, προς τη σωστή κατεύθυνση. Μόλις το καταλάβεις, τότε θα δεις ότι στο σεξ ο άλλος δεν ήταν παρά ένας καθρέφτης, ότι αυτό που έβλεπες δεν ήταν παρά το είδωλο σου. Κι εσύ ήσουν καθρέφτης του άλλου. Βοηθούσατε ο ένας τον άλλον να βρεθείτε στο παρόν, να φύγετε από το σκεπτόμενο νου καν να περάσετε σε μια κατάσταση του είναι δίχως σκέψεις.Όσο περισσότερο γεμίζει ο νους με φλυαρία, τόσο πιο ελκυστικό γίνεται το σεξ. Στην Ανατολή το σεξ δεν είχε γίνει ποτέ έμμονη ιδέα, όπως έγινε στη Δύση. Ταινίες, ιστορίες, μυθιστορήματα, ποιήματα, περιοδικά - όλα έχουν γίνει σεξουαλικά. Δεν μπορείς να πουλήσεις τίποτε, αν δεν δημιουργήσεις σεξαπίλ. Αν θέλεις να πουλήσεις ένα αυτοκίνητο, πρέπει οπωσδήποτε να το παρουσιάσεις σαν σεξουαλικό αντικείμενο. Αν θέλεις να πουλήσεις οδοντόκρεμα, πρέπει να της δώσεις σεξαπίλ. Μόνο το σεξ πουλάει, τίποτε άλλο δεν έχει σημασία. Όλα αποκτούν νόημα μέσω του σεξ. Ολόκληρος ο νους έχει εμμονή με το σεξ.Γιατί; Γιατί δεν ήταν έτσι παλαιότερα; Είναι ένα καινούργιο φαινόμενο στην ιστορία του ανθρώπου. Ο λόγος είναι ότι τώρα στη Δύση οι άνθρωποι είναι τελείους απορροφημένοι από τη σκέψη - ο μόνος τρόπος να βρεθούν στο εδώ και τώρα είναι μέσω του σεξ. Το σεξ είναι η μόνη δυνατότητα και ακόμη και αυτό χάνεται. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει φτάσει στο σημείο να σκέφτεται άλλα πράγματα, ενώ κάνει έρωτα. Από τη στιγμή που μπορείς να κάνεις έρωτα, ενώ ταυτόχρονα σκέφτεσαι κάτι άλλο -το λογαριασμό σου στην τράπεζα, τη συζήτηση με , ένα φίλο, κάτι που βρίσκεται αλλού, ενώ εσύ βρίσκεσαι εδώ και κάνεις έρωτα- το σεξ έχει τελειώσει. Γίνεται βαρετό, απογοητευτικό, γιατί δεν συνέβη αυτό που περίμενες. Προηγουμέ-νως, συνέβαινε, επειδή, όταν η σεξουαλική ενέργεια κινείται γρήγορα, ο νους σταματά και το σεξ παίρνει τα ηνία. Η ενέργεια ρέει τόσο γρήγορα, τόσο ζωτικά, ώστε η στερεότυπη πορεία της σκέψης διακόπτεται. Η φλυαρία έχει οδηγήσει τον άνθρωπο εδώ που βρίσκεται, στη σημερινή του κατάσταση. Ο νους που φλυαρεί διαρκώς δεν επιτρέπει την ευτυχία, αποκλείει κάθε δυνατότητα ευτυχίας, γιατί μόνον ο σιωπηλός νους μπορεί να στραφεί προς τα μέσο. Μόνον ο σιωπηλός νους μπορεί να ακούσει την ησυχία, την ευτυχία που αναβλύζει διαρκώς. Είναι τόσο αδιόρατη που με το θόρυβο του νου δεν την ακούς.Μόνο με το σεξ μερικές φορές σταματά ο θόρυβος. Λέω «μερικές φορές», γιατί, αν το σεξ έχει γίνει ρουτίνα, όπως γίνεται συχνά στα παντρεμένο ζευγάρια, τότε ο θόρυβος δεν σταματά ποτέ. Η πράξη γίνεται αυτόματη και ο νους συνεχίζει τα δικά του. Τότε και το σεξ γίνεται βαρετό.Οτιδήποτε μπορεί να σου δώσει μία αναλαμπή ευτυχίας είναι ελκυστικό. Η αναλαμπή ίσως φαίνεται πως έρχεται απ' έξω, πάντα όμως έρχεται από μέσα. Το εξωτερικό είναι απλώς ένας καθρέφτης. Όταν η ευτυχία που ρέει από μέσα καθρεφτίζεται στο εξωτερικό, την ονομάζουμε ηδονή. Αυτός είναι o ορισμός του Πατάντζαλι για την ηδονή: ευτυχία που ρέει από μέσα και αντανακλάται κάπου έξω, με το εξωτερικό να λειτουργεί ως καθρέφτης. Αν νομίζεις ότι η ευτυχία αυτή προέρχεται απ' έξω, την ονομάζεις ηδονή. Αναζητούμε την ευτυχία όχι την ηδονή. Αν λοιπόν δεν έχεις αναλαμπές ευτυχίας, μπορείς να σταματήσεις την επιδίωξη της ηδονής. Παραδίνεσαι στην επιδίωξη της ηδονής.Χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια για δυο πράγματα. Πρώτον: όποτε νιώθεις μια στιγμή ηδονής, να τη μεταμορφώνεις σε διαλογιστική κατάσταση. Όποτε νιώθεις να

βιώνεις ηδονή, χαρά, απόλαυση, κλείσε τα μάτια σου και κοίταξε μέσα σου, να δεις από που προέρχεται. Μη χάσεις αυτήν τη στιγμή· είναι πολύτιμη. Αν δεν είσαι συνειδητός, ίσως συνεχίσεις να νομίζεις ότι προέρχεται απ' έξω. Αυτή είναι η πλάνη του κόσμου.Αν είσαι συνειδητός, αν ασκείσαι στον διαλογισμό, αν αναζητάς την αληθινή πηγή, αργά ή γρήγορα θα διαπιστώσεις ότι αναβλύζει από μέσα σου. Μόλις καταλάβεις πως αναβλύζει πάντα από μέσα σου, πως είναι κάτι που ήδη έχεις, σταματάς να επιδιώκεις την ηδονή. Αυτό είναι το προπό βήμα της απουσίας επιθυμίας. Δεν επιδιώκεις, δεν αδημονείς. Δεν σκοτώνεις τις επιθυμίες, δεν πολεμάς τις επιθυμίες - απλώς έχεις βρει κάτι μεγαλύτερο. Οι επιθυμίες παύουν να είναι τόσο σημαντικές. Συρρικνώνονται και χάνονται.Να θυμάσαι πως σι επιθυμίες δεν χρειάζεται να σκοτωθούν, να καταστραφούν. Συρρικνώνονται και χάνονται. Απλώς τις αγνοείς, γιατί έχεις βρει μια μεγαλύτερη πηγή που σε τραβά σαν μαγνήτης. Τώρα όλη σου η ενέργεια κινείται προς τα μέσα. Οι επιθυμίες απλώς παραμελούνται. Δεν τις πολεμάς. Αν τις πολεμήσεις, ποτέ δεν θα νικήσεις.Είναι σαν να κρατάς στο χέρι σου μερικές πέτρες, πολύχρωμες πέτρες, και ξαφνικά να μάθεις τι είναι τα διαμάντια και να δεις ότι ο τόπος είναι γεμάτος από αυτά. Πετάς τις πολύχρωμες πέτρες, για να έχεις το χέρι σου ελεύθερο να πιάσεις τα διαμάντια. Δεν πολεμάς τις πέτρες. Μόλις δεις τα διαμάντια, τις αφήνεις να πέσουν. Έχουν χάσει το νόημα τους.Οι επιθυμίες πρέπει να χάσουν το νόημα τους. Αν τις πολεμήσεις, το νόημα δεν χάνεται. Αντίθετα μάλιστα, πολεμώντας τες τους δίνεις περισσότερο νόημα. Τότε γίνονται πιο σημαντικές. Και αυτό πράγματι συμβαίνει. Όταν πολεμάς μια επιθυμία, η επιθυμία αυτή γίνεται επίκεντρο του νου σου. Αν πολεμάς το σεξ, το σεξ γίνεται το επίκεντρο. Ασχολείσαι συνέχεια με αυτό, σε απασχολεί διαρκώς, γίνεται σαν ανοιχτή πληγή. Όπου κι αν κοιτάξεις, προβάλλεται αμέσως αυτή η πληγή. Ό,τι κι αν δεις μοιάζει σεξουαλικό.Ο νους έχει ένα μηχανισμό, έναν αρχαίο μηχανισμό επιβίωσης: πάλη ή φυγή. Ο νους έχει δυο τρόπους αντιμετώπισης: μπορείς να παλέψεις με κάτι ή μπορείς να του ξεφύγεις. Αν είσαι δυνατός, τότε παλεύεις. Αν είσαι αδύναμος, το βάζεις στα πόδια, δραπετεύεις. Και στις δυο περιπτώσεις, όμως, ο σημαντικός είναι ο άλλος, το επίκεντρο είναι ο άλλος. Μπορείς να παλέψεις ή να ξεφύγεις από τον κόσμο - από τον κόσμο, όπου υπάρχει η δυνατότητα για επιθυμίες. Μπορείς να πας στα Ιμαλάια. Κι αυτό είναι ένα είδος πάλης - η πάλη του αδύναμου. Αν είσαι δυνατός, είσαι έτοιμος για καβγά. Αν είσαι αδύναμος, είσαι έτοιμος για φυγή. Σε καμία περίπτωση όμως δεν γίνεσαι δυνατότερος. Και στις δυο περιπτώσεις, ο άλλος γίνεται το επίκεντρο του νου σου. Αυτές είναι οι δυο στάσεις του νου, πάλη ή φυγή. Είναι κι οι δύο λάθος, γιατί και με τις δύο δυναμώνει ο νους. Ο Πατάντζαλι λέει πως υπάρχει μία τρίτη δυνατότητα: μην παλεύεις, μη φεύγεις, να είσαι απλώς σε εγρήγορση. Να είσαι απλώς συνειδητός. Ό,τι κι αν συμβαίνει, να είσαι απλώς παρα-τηρητής. Συνειδητή προσπάθεια σημαίνει: πρώτον, να αναζητάς την εσωτερική πηγή της ευτυχίας και, δεύτερον, να παρατηρείς τα παλιά πρότυπα των συνηθειών σου. Μην παλεύεις· απλώς παρατήρησε.Το πρώτο στάδιο της βαϊράγκυα, δηλαδή της απουσίας επιθυμίας, προϋποθέτει να σταματήσεις να ενδίδεις στη δίψα για αισθησιακές απολαύσεις, καταβάλλοντος συνειδητή προσπάθεια.Το κλειδί είναι η «συνειδητή προσπάθεια». Χρειάζεται συνειδητότητα' χρειάζεται και προσπάθεια. Η προσπάθεια πρέπει να είναι συνειδητή, γιατί μπορεί να γίνονται και

υποσυνείδητες προσπάθειες. Μπορεί να εκπαιδευτείς με τέτοιον τρόπο που να στερείσαι ορισμένων επιθυμιών, χωρίς να ξέρεις ότι αυτό συμβαίνει.Λόγου χάρη, αν γεννηθείς σε οικογένεια χορτοφάγων, θα τρως χορτοφαγικά γεύματα. Το μη χορτοφαγικό φαγητό απλώς αποκλείεται. Δεν το έχεις απορρίψει συνειδητά, απλώς έχεις ανατραφεί με τέτοιο τρόπο που υποσυνείδητα απορρίφθηκε μόνο του. Αυτό, όμως, δεν θα σου δώσει ακεραιότητα. Δεν θα σου δώσει πνευματική δύναμη. Αν δεν κάνεις κάτι συνειδητά, δεν κερδίζεις τίποτε.Πολλές κοινωνίες δοκίμασαν να το κάνουν αυτό με τα παιδιά - να τα αναθρέψουν με τέτοιο τρόπο που ορισμένα λανθασμένα πράγματα να μην υπάρχουν στη ζωή τους. Το πέτυχαν, αλλά δεν κέρδισαν τίποτε ουσιαστικό, γιατί αυτό που πρέπει να κερδίσεις πραγματικά είναι η συνειδητότητα. Και η συνειδητότητα κερδίζεται με προσπάθεια: αν έχεις εκπαιδευτεί να κάνεις κάτι χωρίς προσπάθεια, δεν έχεις κανένα κέρδος.Έτσι, στην Ινδία υπάρχουν πολλοί χορτοφάγοι - Ζαϊνιστές, Βραχμάνοι, πολλοί είναι χορτοφάγοι. Δεν κερδίζουν τίποτε, γιατί το να είσαι χορτοφάγος μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκες σε οικογένεια Ζαϊνιστών, δεν σημαίνει τίποτε. Δεν αποτελεί συνειδητή προσπάθεια. Δεν έχεις κάνει κάτι γι' αυτό. Αν είχες γεννηθεί σε οικογένεια μη χορτοφάγων, θα έτρωγες μη χορτοφαγικό φαγητό με τον ίδιο τρόπο. Αν δεν γίνει κάποια συνειδητή προσπάθεια, δεν αποκρυσταλλώνεσαι ποτέ. Πρέπει να κάνεις κάτι μόνος σου. 'Όταν κάνεις κάτι μόνος σου, τότεκερδίζεις κάτι.Χωρίς συνειδητότητα, δεν κερδίζεις τίποτε, να το θυμάσαι. Είναι αξίωμα. Δεν κερδίζεις τίποτε, χωρίς συνειδητότητα! Μπορεί να γίνεις άγιος, αλλά αν δεν έχεις αγιάσει μέσω συνειδητής προσπάθειας, είναι μάταιο, άχρηστο. Πρέπει να αγωνιστείς πόντο-πόντο, γιατί στον αγώνα χρειάζεται όλο και περισσότερη συνειδητότητα. Όσο περισσότερο χρησιμοποιείς τη συνειδητότητα, τόσο πιo συνειδητός γίνεσαι. Κι έρχεται μία στιγμή που γίνεσαι καθαρή συνειδητότητα. Ιδού το πρώτο βήμα:...να σταματήσεις να ενδίδεις στη δίψα για αισθησιακές απολαύσεις, καταβάλλοντας συνειδητή προσπάθεια.Τι να κάνεις; Όποτε βρίσκεσαι σε επαφή με κάτι που δίνει απόλαυση -σεξ, φαγητό, χρήμα, εξουσία, οτιδήποτε σου δίνει απόλαυση- διαλογίσου πάνω σε αυτό. Προσπάθησε να βρεις από πού προέρχεται. Η πηγή είσαι εσύ ή μήπως η πηγή βρί-σκεται κάπου αλλού; Αν η πηγή βρίσκεται κάπου αλλού, τότε δεν υπάρχει δυνατότητα μεταμόρφωσης, γιατί θα παραμένεις εξαρτημένος από την πηγή.Ευτυχώς, όμως, η πηγή δεν βρίσκεται αλλού. Βρίσκεται μέσα σου. Αν διαλογιστείς, θα τη βρεις. Σου χτυπά κάθε στιγμή την πόρτα από μέσα: «Εδώ είμαι!» Μόλις νιώσεις ότι σου χτυπά την πόρτα, ότι τόσον καιρό δημιουργούσες εξωτερικές κα-ταστάσεις για να μπορέσει να εκδηλωθεί, τότε μπορεί να εκδηλωθεί, χωρίς αυτές τις καταστάσεις. Τότε δεν θα χρειάζεται να εξαρτάσαι από τίποτε - ούτε φαγητό ούτε σεξ ούτε εξουσία, τίποτε. Αρκείς εσύ από μόνος σου. Μόλις νιώθεις αυτήν την αίσθηση, την αίσθηση της επάρκειας, τότε η δίψα για απολαύσεις -η σκέψη των απολαύσεων, ο νους των απολαύσεων- εξαφανίζεται.Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πάψεις να απολαμβάνεις το φαγητό, θα το απολαμβάνεις περισσότερο! Τώρα, όμως, η τροφή δεν είναι η πηγή της ευτυχίας σου, εσύ ο ίδιος είσαι η πηγή.Μόλις, όμως, καταλάβεις ότι εσύ είσαι η πηγή της ευτυχίας σου, ότι η πηγή δεν είναι κανένας άλλος, τότε μπορείς να τη μοιραστείς ελεύθερα. Τότε ο άλλος δεν είναι εχθρός σου, ούτε καν άσπονδος φίλος. Για πρώτη φορά γεννιέται η φιλία.Μπορείς να απολαύσεις τα πάντα και θα τα απολαύσεις πραγματικά, μόνον όταν θα είσαι ελεύθερος. Μόνον ένας ανεξάρτητος άνθρωπος μπορεί να απολαύσει. Ένας

άνθρωπος που έχει τρέλα και μανία με το φαγητό δεν μπορεί να το απολαύσει. Μπορεί να γεμίσει την κοιλιά του, αλλά δεν μπορεί να απολαύσει. Τρώει βίαια. Είναι σαν να σκοτώνει - σκοτώνει το φαγητό, καταστρέφει το φαγητό. Και οι εραστές που νιώθουν ότι η ευτυχία τους εξαρτάται από τον άλλο τσακώνονται, προσπαθούν να επιβληθούν στον άλλο. Προσπαθούν να σκοτώσουν τον άλλο, να τον καταστρέψουν.θα μπορείς να απολαμβάνεις τα πάντα περισσότερο, όταν καταλάβεις πως η πηγή βρίσκεται μέσα αού. Τότε όλη η ζωή γίνεται παιχνίδι και μπορείς να συνεχίσεις να γιορτάζεις την κάθε στιγμή, ατελείωτα.Αυτό είναι το πρώτο βήμα: η προσπάθεια. Με συνειδητότητα και προσπάθεια, πετυχαίνεις την απουσία επιθυμίας. Ο Πατάντζαλι λέει ότι είναι το πρώτο βήμα, γιατί ακόμη και η προσπάθεια, ακόμη και η συνειδητότητα δεν αρκεί, γιατί σημαίνει ότι υπάρχει κάποια πάλη· κάποια κρυμμένη πάλη συνεχίζεται.Το δεύτερο και τελευταίο βήμα της βαϊράγκυα, η τελευταία κατάσταση της απουσίας επιθυμίας:Το σταμάτημα όλων των επιθυμιών, μέσω της γνώσης της πιo εσωτερικής μας φύσης, της πουρούσα, του υπέρτατου εαυτού.Πρώτα, πρέπει να μάθεις ότι είσαι η πηγή κάθε ευτυχίας που νιώθεις. Έπειτα πρέπει να γνωρίσεις ολόκληρη τη φύση ίου εσωτερικού εαυτού σου. Πρώτον: εσύ είσαι η πηγή. Δεύτερον: τι είναι αυτή η πηγή; Κατ' αρχήν αρκεί το γεγονός ότι εσύ είσαι η πηγή της ευτυχίας σου. Στη συνέχεια, πρέπει να μάθεις τι είναι αυτή η πηγή στην ολότητα της, αυτή η πουρούσα, ο εσωτερικός εαυτός. Να μάθεις ποιος είσαι στην ολότητα σου.Μόλις γνωρίσεις αυτήν την πηγή στην ολότητα της, τα ξέρεις όλα. Όλο το σύμπαν βρίσκεται πια μέσα σου, όχι μόνο η ευτυχία. Τότε όλα όσα υπάρχουν, υπάρχουν μέσα σου - όχι μόνο η ευτυχία. Τότε ο θεός δεν βρίσκεται στα σύννεφα, υπάρχει μέσα σου. Εσύ ο ίδιος είσαι η πηγή, η πρωταρχική πηγή των πάντων. Εσύ είσαι το κέντρο.Και μόλις γίνεις το κέντρο της ύπαρξης, μόλις μάθεις ότι εσύ είσαι το κέντρο της ύπαρξης, όλη η δυστυχία εξαφανίζεται. Τώρα, η απουσία επιθυμίας γίνεται αυθόρμητη, σαχάτζ. Δεν χρειάζεται καμία προσπάθεια, καμία πάλη, κανένας αγώνας διατήρησης. Είναι έτσι. Έχει γίνει φυσικό. Δεν το πιέζεις να συμβεί. Δεν υπάρχει πια «εγώ», για να πιέσει.Να θυμάσαι ότι η πάλη δημιουργεί το εγώ. Αν παλεύεις έξω στον κόσμο, δημιουργείται ένα αδρό εγώ: .«Είμαι κάποιος με χρήμα, με κύρος, με εξουσία». Αν παλεύεις μέσα σου, δημιουργείται ένα πιο λεπτοφυές εγώ: «Είμαι αγνός, είμαι άγιος, είμαι σοφός». Όμως όσο υπάρχει πάλη, το «εγώ» παραμένει. Υπάρχουν ευσεβείς εγωιστές που έχουν πολύ λεπτοφυές εγώ. Μπορεί να μην είναι προσκολλημένοι στα εγκόσμια -και πράγματι δεν είναι- αλλά η πάλη υπάρχει. Έχουν «πετύχει» κάτι. Αυτό το επίτευγμα έχει πάνω του την τελευταία σκιά του «εγώ». Το δεύτερο και τελευταίο βήμα της απουσίας επιθυμίας, για τον Πατάντζαλι, είναι η ολοκληρωτική εξαφάνιση του εγώ. Μόνο η φύση που ρέει - χωρίς «εγώ», χωρίς συνειδητή προσπάθεια. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα είσαι συνειδητός, θα είσαι τέλεια συνειδητότητα, αλλά χωρίς προσπάθεια για να είσαι συνειδητός. Δεν θα υπάρχει αυτοσυνειδησία, μόνο ατόφια συνειδητότητα. Έχεις δεχτεί τον εαυτό σου και την ύπαρξη, όπως είναι.Απόλυτη αποδοχή - αυτό είναι που ο Λάο Τσε ονομάζει Τάο, το ποτάμι που κυλά προς τη θάλασσα. Δεν κάνει καμία προσπάθεια, δεν βιάζεται να φτάσει στη θάλασσα. Ακόμη κι αν δεν φτάσει, δεν θα δυσανασχετήσει. Ακόμη κι αν φτάσει σε εκατομμύρια χρόνια, δεν τρέχει τίποτε. Το ποτάμι ρέει απλώς και μόνο επειδή η ροή είναι στη φύση του. Δεν υπάρχει προσπάθεια. Απλώς κυλάει.'Όταν συνειδητοποιείς και παρατηρείς για πρώτη φορά τις επιθυμίες, γεννιέται η προσπάθεια - μια αδιόρατη προσπάθεια. Ακόμα και το πρώτο βήμα είναι μια

αδιόρατη προσπάθεια. Αρχίζεις να προσπαθείς να είσαι συνειδητός: «Από που προέρχεται η ευτυχία μου;» Πρέπει να κάνεις κάτι και η πράξη αυτή δημιουργεί το εγώ. Γι' αυτό ο Πατάντζαλι λέει πως αυτή είναι μόνον η αρχή και πρέπει να θυμάσαι πως δεν είναι το τέλος. Στο τέλος δεν έχουν εξαφανιστεί μόνον οι επιθυμίες, έχεις εξαφανιστεί κι εσύ. Μένει μόνο το εσωτερικό είναι εν τη ροή του.Αυτή η αυθόρμητη ροή είναι η υπέρτατη έκσταση, επειδή δεν είναι δυνατόν να υπάρξει δυστυχία σε αυτήν. Η δυστυχία προέρχεται από τις προσδοκίες, τις απαιτήσεις. Δεν υπάρχει κανείς για να προσδοκά και να απαιτεί, έτσι οτιδήποτε κι αν συμβαίνει, είναι καλό. Οτιδήποτε συμβαίνει είναι ευλογία. Δεν μπορείς να το συγκρίνεις με τίποτε άλλο. Έτσι έχουν τα πράγματα. Κι επειδή δεν υπάρχει σύγκριση με το παρελθόν και με το μέλλον, γιατί δεν υπάρχει κανείς να συγκρίνει, δεν αντιλαμβάνεσαι τίποτε ως δυστυχία, ως πόνο. Αν προκύψει πόνος στην κατάσταση αυτή, δεν θα πονάει. Προσπάθησε να το καταλάβεις. Είναι δύσκολο.Δοκίμασε για μία φορά να μην παλέψεις. Κυλά με τον πονοκέφαλο, γίνε πονοκέφαλος. Και πες: «Έτσι έχουν τα πράγματα. Έτσι είναι το κεφάλι μου αυτήν τη στιγμή και αυτήν τη στιγμή δεν γίνεται τίποτε. Ίσως φύγει στο μέλλον αυτήν τη στιγμή, όμως, ο πονοκέφαλος είναι εδώ». Μην αντιστέκεσαι. Άφησε το να συμβεί, γίνε ένα μαζί του. Μη διαχωρίζεις τον εαυτό σου. Αφήσου στη ροή του πόνου. Και τότε ξαφνικά θα αναβλύσει ένα νέο είδος ευτυχίας που δεν γνώριζες πριν. 'Όταν δεν υπάρχει κανείς που να αντιστέκεται, ακόμη κι ο πονοκέφαλος δεν πονά. Η πάλη δημιουργεί τον πόνο. Πόνος σημαίνει πάλη ενάντια στον πόνο - αυτός είναι ο αληθινός πόνος.Όμως αυτό δεν είναι κάτι που μπορείς να καταλάβεις με τη λογική. Μπορείς να το κατανοήσεις διανοητικά, αλλά αυτό δεν ωφελεί. Δοκίμασε να το κατανοήσεις υπαρξιακά. Υπάρχουν καθημερινές καταστάσεις. Κάθε στιγμή κάτι πάει στραβά - α-φήσου στη ροή του και δες πώς μεταμορφώνεις όλη την κατάσταση και πώς, μέσω της μεταμόρφωσης, την υπερβαίνεις.Ένας Βούδας ποτέ δεν μπορεί να πονά. Είναι αδύνατον. Μόνο το εγώ μπορεί να πονά. Το εγώ είναι αναγκαία συνθήκη για τον πόνο, Και αν υπάρχει το εγώ, μπορείς να μεταμορφώσεις και τις απολαύσεις σου σε πόνο. Αν δεν υπάρχει το εγώ, μπορείς να μεταμορφώσεις τον πόνο σου σε απόλαυση. Το μυστικό βρίσκεται στο εγώ.Το τελευταίο στάδιο της βαϊράγκυα, δηλαδή της απουσίας επιθυμίας, προϋποθέτει το σταμάτημα όλων των επιθυμιών, μέσω της γνώσης της πιo εσωτερικής μας φύσης, της πουρούσα, τον υπέρτατου εαυτού.Πώς γίνεται αυτό; Απλώς και μόνο γνωρίζοντας τον εσώτατο πυρήνα του εαυτού σου, την πουρούσα, αυτόν που κατοικεί μέσα σου. Απλώς και μόνο γνωρίζοντάς τον! Ο Πατάντζαλι, ο Βούδας, ο Λάο Τσε, όλοι λένε το ίδιο: απλώς και μόνο γνωρίζοντας τον, όλες οι επιθυμίες εξαφανίζονται.Αυτό αποτελεί μυστήριο. Ο λογικός νους είναι επόμενο να αναρωτηθεί πώς είναι δυνατόν, απλώς και μόνο γνωρίζοντάς τες, να εξαφανίζονται όλες οι επιθυμίες. Συμβαίνει, επειδή τώρα που δεν γνωρίζεις τον εαυτό σου, έχουν γεννηθεί όλες οι ε-πιθυμίες. Οι επιθυμίες δεν είναι παρά άγνοια του εαυτού. Γιατί; Όλα όσα γυρεύεις μέσω των επιθυμιών βρίσκονται εκεί, κρυμμένα μέσα στον εαυτό σου. Αν γνωρίσεις τον εαυτό σου, οι επιθυμίες θα εξαφανιστούν.Για παράδειγμα, επιθυμείς την εξουσία - όλοι επιθυμούν την εξουσία. Η εξουσία τους τρελαίνει όλους. Φαίνεται πως η ανθρώπινη κοινωνία λειτουργεί με τέτοιον τρόπο που όλοι έχουν εθιστεί στη δύναμη.Πολλές ζωές απλώς χαραμίζονται. Ακόμη κι αν αποκτήσεις εξουσία, τι θα την κάνεις; Απλώς θα ικανοποιήσεις μια παιδιάστικη επιθυμία. Όταν λοιπόν γίνεις Ναπολέων ή Χίτλερ, ξαφνικά θα συνειδητοποιήσεις άτι όλη σου η προσπάθεια ήταν μάταιη,

περιττή. Απλώς ικανοποιήθηκε μια παιδιάστικη επιθυμία. Αυτό είναι όλο. Τι γίνεται τώρα; Τι θα την κάνεις αυτήν την εξουσία; Αν η επιθυμία ικανοποιηθεί, απογοητεύεσαι. Αν η επιθυμία δεν ικανοποιηθεί, πάλι απογοητεύεσαι. Και δεν μπορεί να ικανοποιηθεί απόλυτα, γιατί κανείς δεν μπορεί να γίνει τόσο ισχυρός, ώστε να νιώσει πως «φτάνει πια» - κανείς! Ο κόσμος είναι τόσο περίπλοκος, ώστε ακόμη κι ένας Χίτλερ, ακόμη κι ένας Ναπολέων κάποιες στιγμές νιώθει ανίσχυρος. Κανείς δεν μπορεί να νιώσει απόλυτα ισχυρός και τίποτε δεν μπορεί να σε ικανοποιήσει.Όταν, όμως, κάποιος γνωρίσει τον εαυτό του, γνωρίζει τ πηγή της απόλυτης εξουσίας. Τότε η επιθυμία για εξουσία εξαφανίζεται, γιατί γνωρίζεις ότι είσαι ήδη βασιλιάς· απλώς νόμιζες ότι είσαι ζητιάνος. Αγωνιζόσουν να γίνεις ένας ακόμη πιο μεγάλος φτωχός, ένας τρανότερος ζητιάνος, ενώ ήσουν ήδη! βασιλιάς! Ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι δεν σου λείπει τίποτε.; Δεν είσαι ανήμπορος. Είσαι η πηγή κάθε ενεργείας, είσαι πηγή της ίδιας της ζωής. Αυτή η παιδική αίσθηση της αδυναμίας δημιουργήθηκε από τους άλλους. Είναι ένας φαύλος κύκλος που δημιούργησαν μέσα σου, επειδή τον είχαν δημιουργήσει σε 'κείνους οι γονείς τους και ούτω καθ' εξής.Οι γονείς σου, σου δημιουργούν την αίσθηση ότι είσαι αδύναμος. Γιατί; Γιατί μόνον έτσι νιώθουν ισχυροί οι ίδιοι. Ίσως νομίζεις ότι αγαπάς πολύ τα παιδιά σου - ωστόσο δεν είναι διόλου έτσι. Αγαπάς την εξουσία και, όταν αποκτάς παιδιά, όταν γίνεσαι μητέρα ή πατέρας, γίνεσαι ισχυρός. Ακόμη και αν δεν σε ακούει κανείς άλλος, ακόμη και αν είσαι ένα τίποτε, τουλάχιστον μέσα στο σπιτικό σου είσαι ισχυρός. Μπορείς τουλάχιστον να βασανίζεις μικρά παιδιά.Κοίτα τους πατέρες και τις μητέρες. Όντως βασανίζουν τα παιδιά τους! Και τα βασανίζουν με τόση τρυφερότητα, ώστε δεν μπορείς ούτε καν να τους πεις: «Τα βασανίζεις». Βασανίζουν τα παιδιά «για το καλό τους». Για το καλό των ίδιων των παιδιών! Τα «βοηθούν να μεγαλώσουν». Νιώθουν ισχυροί. Οι ψυχολόγοι λένε ότι πολλοί επιλέγουν το επάγγελμα του εκπαιδευτικού μόνο και μόνο για να νιώσουν ισχυροί, γιατί με τριάντα παιδιά υπό την εξουσία σου είσαι βασιλιάς.Αν κοιτάξεις μέσα σου, θα δεις πως δεν είναι ανάγκη να είσαι κανείς. Δεν χρειάζεται να είσαι «κάποιος». Είσαι αποδεκτός, έτσι όπως είσαι. Όλη η ύπαρξη σε αποδέχεται, είναι ευτυχισμένη μ' εσένα. Είσαι ένα ανθισμένο λουλούδι - ένα μονά-! δικό άνθος, διαφορετικό από όλα τα άλλα, και η ύπαρξη σε καλωσορίζει. Διαφορετικά δεν θα βρισκόσουν εδώ. Βρίσκεσαι εδώ, επειδή είσαι αποδεκτός. Βρίσκεσαι εδώ, επειδή ο θεός σε αγαπά, το σύμπαν σε αγαπά, η ύπαρξη σε χρειάζεται. Είσαι απαραίτητος.Μόλις γνωρίσεις την εσώτατη φύση σου - αυτό που ο Πατάντζαλι ονομάζει πουρούσα... Π ουρούσα σημαίνει αυτός που κατοικεί μέσα σου. Το σώμα δεν είναι παρά ένα σπίτι. Ο έσω ένοικος, αυτή η «ένοικος» συνειδητότητα, είναι η πουρούσα. Μόλις γνωρίσεις αυτήν την ένοικο συνειδητότητα, δεν χρειάζεται τίποτε άλλο. Είσαι αρκετός, παραπάνω από αρκετός. Είσαι τέλειος, έτσι όπως είσαι. Είσαι απόλυτα αποδεκτός, ευπρόσδεκτος. Η ύπαρξη γίνεται ευλογία. Οι επιθυμίες εξαφανίζονται. Αποτελούσαν μέρος της άγνοιας του εαυτού σου. Με τη γνώση του εαυτού σου, εξαφανίζονται, εξατμίζονται.Η αμπυάσα, η αδιάκοπη εσωτερική άσκηση -η συνειδητή προσπάθεια να είσαι όλο και περισσότερο σε εγρήγορση, να είσαι όλο και περισσότερο αφέντης του εαυτού σου, να είσαι όλο και λιγότερο υποταγμένος στις συνήθειες, στις μηχανικές διαδικα-σίες, στους μηχανισμούς που θυμίζουν ρομπότ- και η βαϊράγκυα, η απουσία επιθυμίας. Όταν κατακτήσεις αυτά τα δυο, γίνεσαι γιόγκι. Όταν κατακτήσεις αυτά τα δύο, έχεις φτάσει στο στόχο.Επαναλαμβάνω: μη δημιουργείς πάλη. Άφησε τα όλα να συμβούν με τρόπο όλο και πιο αυθόρμητο. Μην πολεμάς τα αρνητικά. Δημιούργησε καλύτερα τα θετικά. Μην πολεμάς το σεξ, το φαγητό, μην πολεμάς τίποτε. Καλύτερα να ανακαλύψεις τι είναι

αυτό που σου δίνει ευτυχία, από πού προέρχεται, και να κινηθείς προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι επιθυμίες με τον καιρό θα εξαφανιστούν.Και δεύτερον: να είσαι όλο και πιο συνειδητός. Οτιδήποτε και αν συμβαίνει, να είσαι όλο και πιο συνειδητός. Και να βρίσκεσαι στην παρούσα στιγμή και να δέχεσαι την παρούσα στιγμή. Μη ζητάς κάτι άλλο. Έτσι δεν θα δημιουργείς δυστυχία. Αν υπάρχει μόνος, άφησε τον να υπάρχει. Μείνε μέσα του, αφήσου στη ροή του. Το μόνο που πρέπει να κάνεις είναι να παραμείνεις σε εγρήγορση, Αφήσου να κινηθείς μέσα του συνειδητά, παρατηρώντας. Αφήσου στη ροή του. Μην αντιστέκεσαι.Όταν ο πόνος εξαφανιστεί, εξαφανίζεται και η επιθυμία για απολαύσεις. Όταν δεν υποφέρεις, δεν αναζητάς την ηδονή. Όταν ο πόνος δεν υπάρχει, η ηδονή χάνει το νόημα της. Όλο και περισσότερο πέφτεις στην εσωτερική σου άβυσσο. Και είναι τέτοια η ευδαιμονία, τόσο βαθιά η έκσταση, ώστε μια ματιά και μόνο αρκεί για να χάσει όλος ο κόσμος το νόημα του. Τότε όλα όσα μπορεί να σου προσφέρει αυτός ο κόσμος είναι περιττά.Αυτή δεν πρέπει να είναι μία επιθετική συμπεριφορά - δεν πρέπει να γίνεις πολεμιστής, πρέπει να ασκηθείς στον διαλογισμό. Αν διαλογίζεσαι, θα σου συμβαίνουν αυθόρμητα γεγονότα που θα σε αλλάζουν και θα σε μεταμορφώνουν. Αν αρχίσεις να πολεμάς, αρχίζεις να καταπιέζεις και η καταπίεση σε οδηγήσει σε όλο και περισσότερη δυστυχία.Δεν μπορείς να εξαπατήσεις κανένα. Πολλοί άνθρωποι δεν εξαπατούν απλώς τους άλλους- εξαπατούν διαρκώς τον ίδιο τον εαυτό τους. Νομίζουν ότι δεν είναι δυστυχείς. Λένε διαρκώς ότι δεν είναι δυστυχισμένοι, ενώ όλη τους η ύπαρξη είναι βυθισμένη στη δυστυχία. Όταν λένε ότι δεν είναι δυστυχισμένοι, τα πρόσωπα, τα μάτια, η καρδιά τους, όλα είναι βυθισμένα στη δυστυχία.Δεν έχει σημασία αν το λες ή όχι - το πρόσωπα σου, το ίδιο σου το είναι, τα λέει όλα. Μπορεί να λες ότι δεν είσαι δυστυχισμένος, αλλά ο τρόπος που το λες, ο τρόπος που στέκεσαι, δείχνει ότι είσαι δυστυχισμένος. Δεν μπορείς να ξεγελάσεις κανέναν και δεν έχει και νόημα να το κάνεις. Κανείς δεν μπορεί να ξεγελάσει κανέναν μπορείς να ξεγελάσεις μόνο τον εαυτό σου.Να θυμάσαι ότι αν είσαι δυστυχισμένος, εσύ ο ίδιος το προκαλείς. Νιώσε βαθιά στην καρδιά σου ότι εσύ ο ίδιος δημιουργείς τα βάσανα σου. Αυτή είναι η μέθοδος, αυτό είναι το κλειδί. Αν εσύ ο ίδιος δημιουργείς τα βάσανα σου, τότε και μόνο τότε μπορείς να τα εξαφανίσεις. Αν τα δημιουργεί κάποιος άλλος, τότε είσαι ανήμπορος. Εσύ δημιούργησες τη δυστυχία σου, εσύ μπορείς να την καταστρέψεις. Εσύ τη δημιούργησες με τις λανθασμένες συνήθειες, τις λανθασμένες στάσεις, τους εθισμούς, τα πάθη.Πέταξε τα όλα, απόρριψε αυτό το πρότυπο ζωής, αναθεώρησε. Αυτή η ζωή που ζούμε είναι η υπέρτατη χαρά που προσφέρεται στην ανθρώπινη συνειδητότητα.

ΟΙ ΟΚΤΩ ΒΑΘΜΙΔΕΣ

Με την άσκηση στις βαθμίδες της Γιόγκα για την καταστροφή της ακαθαρσίας, αναδύεται πνευματική φώτιση που εξελίσσεται σε επίγνωση της πραγματικότητας.Οι οκτώ βαθμίδες της Γιόγκα είναι: ο αυτοπεριορισμός, η επικεντρωμένη παρατήρηση, η στάση, η ρύθμιση της αναπνοής, η αφαίρεση, η συγκέντρωση, η ενατένιση και η έκσταση.

Η αναζήτηση της αλήθειας είναι αρνητική. Δεν είναι μια θετική αναζήτηση. Δεν χρειάζεται να προσθέσεις κάτι στο είναι σου· πρέπει μάλλον να αφαιρέσεις κάτι. Πρέπει να πετάξεις κάτι από πάνω σου. αναζήτηση της αλήθειας είναι μια χειρουργική επέμβαση. Όχι ιατρική, αλλά χειρουργική. Δεν πρόκειται να προστεθεί κάτι. Αντίθετα, κάτι πρέπεί να αφαιρεθεί, να αναιρεθεί. Εξ ου και η μέθοδος των Ουπανισάδων: νέτι, νέτι - ούτε αυτό ούτε εκείνο. Το νόημα του νέτι, νέτι είναι να αρνείσαι διαρκώς, μέχρι να φτάσεις στον αρνητή, να αρνείσαι μέχρι να μην υπάρχει δυνατότητα άρνησης. Τότε έχεις μείνει μόνο εσύ. Εσύ στον πυρήνα σου, στη συνειδητότητά σου, που δεν μπορείς να την αρνηθείς, γιατί τότε ποιος θα αρνείται; Να αρνείσαι λοιπόν διαρκώς: «Δεν είμαι ούτε αυτό ούτε εκείνο». Αν συνεχίσεις έτσι, «νέτι, νετι», έρχεται μια στιγμή που υπάρχεις μόνον εσύ, ο αρνητής. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο να αφαιρέσεις. Η εγχείρηση τελείωσε. Έφτασες στο θησαυρό. Αν το καταλάβεις σωστά, τότε το φορτίο δεν είναι πολύ βαρύ. Η αναζήτηση είναι πολύ εύκολη. Κινείσαι άνετα, ξέροντας καλά σε όλο το δρόμο ότι ο θησαυρός είναι ξεχασμένος, αλλά όχι χαμένος. Μπορεί να μην ξέρεις πού ακριβώς βρίσκεται, αλλά είναι μέσα σου. Μπορείς να μείνεις ήσυχος, δεν υπάρχει αμφιβολία. Μάλιστα, ακόμη κι αν θέλεις να τον χάσεις, δεν μπορείς να τον χάσεις. Δεν μπορείς να χάσεις το ίδιο σου το είναι. Δεν είναι κάτι εξωτερικό. Είναι εσωτερικό, είναι εγγενές. Έρχονται άνθρωποι και μου λένε: «Αναζητούμε τον θεό».Τους ρωτάω: «Πού τον χάσατε; Γιατί τον ψάχνετε; Τον χάσατε κάπου; Αν τον χάσατε κάπου, πείτε μου πού τον χάσατε, γιατί μόνον εκεί θα μπορέσετε να τον βρείτε».Εκείνοι λένε: «Όχι, δεν τον χάσαμε...» Τότε γιατί ψάχνετε; Κλείστε απλώς τα μάτια σας. Ίσως δεν τον βρίσκετε από το πολύ ψάξιμο. Ίσως είστε πολύ απασχολημένοι με το ψάξιμο. Δεν έχετε κοιτάξει το εσωτερικό σας είναι, δεν βλέπετε ότι ο βασιλέας των βασιλέων κάθεται ήδη εκεί και σας περιμένει να επιστρέψετε. Κι εσύ είσαι σπουδαίος αναζητητής, γι' αυτό πηγαίνεις στη Μέκκα και στη Μεδίνα, στο Κάσι και στο Καϊλάσα. Είσαι σπουδαίος αναζητητής. Πηγαίνεις σε ολόκληρο τον κόσμο, εκτός από ένα μέρος: εκεί που βρίσκεσαι! Ο ίδιος ο αναζητητής είναι το ζητούμενο.Όταν είσαι ήρεμος και ακίνητος, δεν πετυχαίνεις τίποτε καινούργιο. Αρχίζεις απλώς να καταλαβαίνεις ότι ο λόγος που αποτύγχανες ήταν ότι κοιτούσες προς τα έξω. Αν κοιτάξεις μέσα, είναι εκεί. Πάντα ήταν εκεί. Ούτε για μία στιγμή δεν έλειψε από εκεί και δεν θα λείψει ούτε για μία στιγμή, γιατί ο θεός δεν είναι κάτι εξωτερικό. Η αλήθεια δεν είναι κάτι εξωτερικό. Είσαι εσύ ένδοξος, είσαι εσύ σε όλο σου το μεγαλείο, είσαι εσύ σε απόλυτη αγνότητα. Αν το καταλάβεις αυτό, τότε αυτές οι σούτρες του Πατάντζαλι γίνονται πολύ απλές.

Με την άσκηση στις βαθμίδες της Γιόγκα για την καταστροφή της ακαθαρσίας, αναδύεται πνευματική φώτιση που εξελίσσεται σε επίγνωση της πραγματικότητας.Δεν λέει ότι πρέπει να δημιουργηθεί κάτι. Λέει ότι πρέπει να καταστραφεί κάτι. Είσαι ήδη κάτι περισσότερο από το είναι σου - αυτό είναι το πρόβλημα. Έχεις συσσωρεύσει πάρα πολλά γύρω σου. Το διαμάντι έχει σκεπαστεί με πάρα πολλή λάσπη. Η λάσπη πρέπει να ξεπλυθεί και τότε ξαφνικά θα φανεί το διαμάντι.«Με την άσκηση στις βαθμίδες της Γιόγκα για την καταστροφή της ακαθαρσίας...» Δεν πρόκειται για δημιουργία αγνότητας ή αγιότητας ή θεϊκότητας. Πρόκειται για καταστροφή της ακαθαρσίας. Είσαι αγνός. Είσαι άγιος. Ολόκληρο το μονοπάτι γί-νεται τελείως διαφορετικό. Πρέπει να κόψεις και να πετάξεις μερικά πράγματα, πρέπει να εξαλείψεις μερικά πράγματα.Αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της απάρνησης. Δεν είναι το να απαρνηθείς το σπίτι σου- δεν είναι το να απαρνηθείς την οικογένεια σου· δεν είναι το να απαρνηθείς τα παιδιά σου. Αυτό φαίνεται πολύ σκληρό. Πώς μπορεί ένας άνθρωπος με συμπόνια να

κάνει κάτι τέτοιο; Δεν είναι το να απαρνηθείς τη γυναίκα σου, γιατί το πρόβλημα δεν βρίσκεται εκεί. Η γυναίκα σου δεν εμποδίζει τον θεό, ούτε τα παιδιά σου στέκονται εμπόδιο, ούτε το σπίτι σου. Όχι, αν τα απαρνηθείς αυτά, δεν έχεις καταλάβει. Απαρνήσου κάτι άλλο που έχεις συσσωρεύσει μέσα σου.Αν θέλεις να απαρνηθείς το σπίτι, απαρνήσου το αληθινό σπίτι - το σώμα όπου ζεις και κατοικείς. Όταν λέω να το απαρνηθείς, δεν εννοώ να πας να αυτοκτονήσεις. Αυτό δεν είναι απάρνηση. Αρκεί να ξέρεις ότι εσύ δεν είσαι το σώμα. Ούτε χρειάζεται να κακομεταχειριστείς το σώμα. Μπορεί να μην είσαι το σώμα, αλλά και το σώμα είναι θεϊκό. Μπορεί να μην είσαι το σώμα, αλλά και το σώμα είναι ζωντανό. Συμμετέχει κι αυτό στη ζωή, είναι μέρος της ολότητας. Μην είσαι σκληρός μαζί του, μην του φέρεσαι βίαια. Μην είσαι μαζοχιστής. Οι θρησκόληπτοι άνθρωποι σχεδόν πάντα γίνονται μαζοχιστές. Ή μπορεί να ήταν ήδη μαζοχιστές και το εκλογικεύουν μέσω της θρησκείας, κι αρχίζουν να βασανίζουν τον εαυτό τους.Μη γίνεις βασανιστής του εαυτού σου. Υπάρχουν δυο τύποι βασανιστών και βίαιων ανθρώπων: ο ένας τύπος είναι οι σαδιστές που βασανίζουν άλλους - οι πολιτικοί, οι Αδόλφοι Χίτλερ. Και ο άλλος είναι οι αυτοβασανιστές, οι μαζοχιστές που βασανίζουν τον εαυτό τους - οι υποτιθέμενοι θρησκευόμενοι άνθρωποι, οι άγιοι, οι μαχάτμα. Είναι όλοι ίδιοι, η βία είναι ίδια. Είτε βασανίζεις το σώμα ενός άλλου, είτε το δικό σου δεν έχει διαφορά - ούτως ή άλλως βασανίζεις.Η απάρνηση δεν είναι αυτοβασανισμός. Αν γίνει αυτοβασανισμός, τότε είναι πολιτική από την ανάποδη. Μπορεί να είσαι τόσο δειλός που δεν τολμάς να βασανίσεις άλλους κι έτσι βασανίζεις μόνο το ίδιο σου το σώμα. Το ενενήντα εννέα τοις εκατό των υποτιθέμενων θρησκευόμενων ανθρώπων αυτοβασανίζονται. Είναι δειλοί, θα ήθελαν να βασανίζουν άλλους, αλλά φοβήθηκαν τον κίνδυνο και δεν μπόρεσαν. Έτσι, βρήκαν ένα πολύ αθώο θύμα, ευάλωτο, ανήμπορο: το ίδιο τους το σώμα. Και το βασανίζουν με εκατομμύρια τρόπους.Απάρνηση σημαίνει γνώση, απάρνηση σημαίνει επίγνωση, απάρνηση σημαίνει συνειδητοποίηση - συνειδητοποιείς το γεγονός ότι δεν είσαι το σώμα. Τελείωσε. Ζεις μέσα του γνωρίζοντας καλά ότι δεν είσαι αυτό. Όταν πάψεις να ταυτίζεσαι μαζί του, το σώμα είναι όμορφο, είναι από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ύπαρξης. Είναι ο ναός, όπου κρύβεται ο βασιλέας των βασιλέων.Όταν καταλάβεις τι είναι η απάρνηση, καταλαβαίνεις ότι είναι το νέτι, νέτι. Λες: «Δεν είμαι αυτό το σώμα, γιατί έχω συνείδηση του σώματος μου. Είναι αυτή η επίγνωση που με κάνει ξεχωριστό και διαφορετικό». Πήγαινε βαθύτερα. Συνέχισε να ξεφλουδίζεις το κρεμμύδι. «Δεν είμαι οι σκέψεις μου, γιατί οι σκέψεις έρχονται και φεύγουν, ενώ εγώ παραμένω. Δεν είμαι τα συναισθήματα...» Τα συναισθήματα έρχονται -μερικές φορές πολύ δυνατά και χάνεσαι τελείως μέσα τους- αλλά κατόπιν φεύγουν. Κάποια στιγμή δεν υπήρχαν, ενώ εσύ υπήρχες. Κάποια άλλη στιγμή εκείνα υπήρχαν κι εσύ ήσουν κρυμμένος μέσα τους. Κάποια άλλη στιγμή έχουν φύγει κι εσύ βρίσκεσαι εδώ. Δεν μπορεί να είσαι τα συναισθήματα. Είσαι ξεχωριστός από αυτά.Συνέχισε να ξεφλουδίζεις το κρεμμύδι: όχι, δεν είσαι το σώμα. Δεν είσαι οι σκέψεις, δεν είσαι τα συναισθήματα. Και αν γνωρίζεις ότι δεν είσαι αυτά τα τρία επίπεδα, το εγώ σου εξαφανίζεται χωρίς να αφήσει ίχνος πίσω του - γιατί το εγώ δεν είναι παρά η ταύτιση με τα τρία αυτά επίπεδα.Τότε υπάρχεις, αλλά δεν μπορείς να πεις «εγώ». Η λέξη χάνει το νόημα της. Το εγώ δεν υπάρχει. Έχεις επιστρέψει.Αυτό είναι το νόημα: να απαρνηθείς όλα αυτά με τα οποία ταυτίζεσαι, ενώ δεν είναι μέρος σου. Αυτή είναι η εγχείρηση. Αυτή είναι η καταστροφή.Mε την άσκηση στις βαθμίδες της Γιόγκα για την καταστροφή της ακαθαρσίας...

Να ποια είναι η ακαθαρσία: η ακαθαρσία είναι το να νομίζεις ότι είσαι κάτι που δεν είσαι. Μη με παρεξηγήσεις. Υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να με παρεξηγήσεις και να νομίσεις ότι το σώμα είναι ακάθαρτο. Δεν λέω αυτό. Μπορείς να έχεις καθαρό νερό σε ένα δοχείο και καθαρό γάλα σε ένα άλλο. Αν τα ανακατέψεις, το μείγμα δεν είναι κάτι διπλά καθαρό. Και τα δυο ήταν καθαρά: το νερό ήταν καθαρό, καθαρό νερό του Γάγγη, και το γάλα ήταν καθαρό. Όταν ανακατέψεις δυο καθαρά πράγματα, γεννιέται ένα μείγμα ακάθαρτο, νοθευμένο. Η καθαρότητα δεν διπλασιάζεται. Τι συνέβη; Γιατί ονομάζεις το μείγμα νερού και γάλακτος ακάθαρτο; Ακαθαρσία σημαίνει είσοδος ξένου στοιχείου, ενός στοιχείου που δεν ανήκει εκεί, που δεν είναι μέρος της φύσης του - είναι ένας εισβολέας που έχει παραβιάσει την περιοχή του. Δεν νοθεύεται μόνο το γάλα, νοθεύεται και το νερό. Δυο καθαρά πράγματα ενώνονται και γίνονται ακάθαρτα.Όταν λοιπόν λέω να απαρνηθείς τις ακαθαρσίες, δεν εννοώ ότι το σώμα σου είναι ακάθαρτο. Δεν εννοώ ότι ο νους σου είναι ακάθαρτος. Δεν εννοώ ούτε καν ότι τα συναισθήματα σου είναι ακάθαρτα. Τίποτε δεν είναι ακάθαρτο, όταν όμως ταυτίζεσαι μαζί του, η ταύτιση αυτή συνιστά την ακαθαρσία.Τα πάντα είναι καθαρά. Το σώμα σου είναι τέλειο, αν λειτουργεί μόνο του, χωρίς τις παρεμβάσεις σου. Η συνειδητότητά σου είναι καθαρή, αν λειτουργεί μόνη της, χωρίς τις παρεμβάσεις του σώματος. Αν ζεις μια ζωή χωρίς παρεμβάσεις, είσαι καθαρός, είσαι αγνός.Τα πάντα είναι αγνά. Δεν καταδικάζω το σώμα. Ποτέ δεν καταδικάζω τίποτε. Φροντίστε να το θυμάστε πάντα. Δεν καταδικάζω. Όλα είναι όμορφα, έτσι όπως είναι. Όμως η ταύτιση δημιουργεί την ακαθαρσία.Όταν αρχίσεις να νομίζεις ότι είσαι το σώμα, έχεις εισβάλει στο σώμα. Κι όταν εισβάλλεις στο σώμα, το σώμα αμέσως αντιδρά και εισβάλλει α' εσένα. Τότε προκύπτει ακαθαρσία. Ο Πατάντζαλι λέει:Μόλις καταστραφεί η ακαθαρσία, ξαφνικά συμβαίνει η φώτιση. Δεν έρχεται απ' έξω. Το εσώτατο είναι σου προβάλλει καθαρό, αγνό, αθώο, παρθένο. Ένα φως γεννιέται μέσα σου. Όλα φωτίζονται, όλα ξεκαθαρίζουν. Μόλις φύγουν τα νέφη της σύγχυσης, ξεκαθαρίζει η διαύγεια της αντίληψης. Τώρα μπορείς να τα βλέπεις όλα, έτσι όπως είναι. Δεν υπάρχουν προβολές, δεν υπάρχει φαντασία, δεν υπάρχει διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Βλέπεις τα πράγματα, έτσι όπως είναι. Τα μάτια σου είναι άδεια, το είναι σου σιωπηλό. Δεν έχεις πια τίποτε μέσα σου, έτσι δεν μπορείς να προβάλεις. Γίνεσαι παθητικός παρατηρητής, θεατής, - και αυτή είναι η αγνότητα της ύπαρξης.

Γιάμα σημαίνει αυτοπεριορισμός. Στα αγγλικά η λέξη είναι κάπως διαφορετική. Μάλλον είναι πολύ διαφορετική: όλο το νόημα της γιάμα χάνεται, γιατί στα αγγλικά η λέξη «αυτοπεριορισμός» θυμίζει καταπίεση, απωθημένα. Από τον Φρόιντ κι ύστερα αυτές οι δυο λέξεις, καταπίεση και απωθημένα, θεωρούνται άσχημες, πρόστυχες.Ο αυτοπεριορισμός δεν είναι καταπίεση. Την εποχή που ο Πατάντζαλι χρησιμοποίησε τη λέξη γιάμα, είχε τελείως διαφορετική έννοια. Οι λέξεις αλλάζουν διαρκώς. Ακόμη και σήμερα, στην Ινδία η λέξη σαμγιάμα, που προέρχεται από τη γιάμα, σημαίνει έλεγχος, καταστολή. Το νόημα έχει χαθεί.Κάθε λέξη έχει την ιστορία της και αλλάζει πολλές φορές. Με τις αλλαγές της ζωής, αλλάζουν τα πάντα. Οι λέξεις παίρνουν νέες χροιές. Και μάλιστα, μόνον οι λέξεις που μπορούν να αλλάζουν παραμένουν ζωντανές. Οι υπόλοιπες πεθαίνουν. Οι ορθόδοξες λέξεις, που αντιστέκονται στην αλλαγή, πεθαίνουν. Οι ζωντανές λέξεις, με την ικανότητα να συγκεντρώνουν γύρω τους νέα νοήματα, μόνο αυτές επιβιώνουν. Και ζουν με πάρα πολλά νοήματα για πολλούς αιώνες.

Η λέξη γιάμα ήταν πολύ όμορφη τον καιρό του Πατάντζαλι, από τις πιο όμορφες. Από τον Φρόιντ κι ύστερα έγινε άσχημη λέξη. Δεν άλλαξε μόνο το νόημα, αλλά και η αίσθηση, η γεύση της λέξης.Για τον Πατάντζαλι, αυτοπεριορισμός δεν σημαίνει αυτοκαταπίεση. Σημαίνει απλώς να κατευθύνεις τη ζωή σου. Όχι να καταπιέζεις τις ενέργειες, αλλά να τις κατευθύνεις, να τους δίνεις κατεύθυνση. Γιατί μπορείς να ζήσεις μια ζωή που να κινείται διαρκώς σε αντίθετες κατευθύνσεις, σε πολλές κατευθύνσεις, κι έτσι να μη φτάνεις πουθενά. Είναι σαν ένα αυτοκίνητο: ο οδηγός προχωρεί λίγα μίλια προς τα βόρεια, μετά αλλάζει γνώμη, πάει λίγα μίλια προς τα νότια, ξαναλλάζει γνώμη, πάει λίγα μίλια προς τα δυτικά, αλλάζει πάλι γνώμη - και συνεχίζει έτσι. Θα πεθάνει εκεί όπου γεννήθηκε! Ποτέ δεν θα φτάσει πουθενά, ποτέ δεν θα έχει την αίσθηση της ολο-κλήρωσης.Μπορείς να κινείσαι διαρκώς προς διάφορες κατευθύνσεις, αν όμως δεν έχεις κατεύθυνση, κινείσαι άσκοπα. Θα νιώθεις όλο και μεγαλύτερη απογοήτευση και τίποτε άλλο.Δημιουργία αυτοπεριορισμού σημαίνει πρώτα απ' όλα να δώσεις κατεύθυνση στη ζωτική σου ενέργεια. Η ζωτική ενέργεια είναι περιορισμένη. Αν τη χρησιμοποιείς διαρκώς με ανόητο, άσκοπο τρόπο, δεν θα φτάσεις ποτέ πουθενά. Η ενέργεια θα αδειάσει αργά ή γρήγορα και το κενό σου δεν θα είναι το κενό του Βούδα, θα είναι απλώς ένα αρνητικό κενό. Δεν θα υπάρχει τίποτε μέσα σου. θα είσαι ένα άδειο δοχείο, θα είσαι νεκρός, πριν ακόμη πεθάνεις.Όμως αυτή η περιορισμένη ενέργεια που σου έχει δοθεί από τη φύση, την ύπαρξη, τον Θεό, ή όπως θέλεις να το πεις, αυτή η περιορισμένη ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τέτοιο τρόπο που να γίνει πύλη για το άπειρο. Αν κινηθείς σωστά, αν κινηθείς συνειδητά, αν κινηθείς με εγρήγορση, αν συγκεντρώσεις όλη σου την ενέργεια και κινηθείς προς μία κατεύθυνση, αν δεν είσαι πλήθος, αλλά άτομο - αυτό είναι το νόημα της γιάμα.Συνήθως είσαι πλήθος, έχεις πολλές φωνές μέσα σου. Η μία λέει: «Πήγαινε προς τα εδώ». Η άλλη λέει: «Αυτό είναι άσκοπο. Πήγαινε προς τα εκεί». Μία άλλη λέει: «Πήγαινε στο ναό». Και μία άλλη λέει: «Καλύτερα στο θέατρο». Και ποτέ δεν ησυ-χάζεις, γιατί, όπου κι αν πας, μετανιώνεις. Αν πας στο θέατρο, η φωνή που υποστήριζε το ναό θα σου δημιουργεί προβλήματα: «Τι κάνεις εδώ; Χάνεις τον καιρό σου. θα μπορούσες να βρίσκεσαι στο ναό. Η προσευχή είναι υπέροχη. Δεν ξέρεις τι γίνεται - κανείς δεν ξέρει. Μπορεί αυτή να ήταν η ευκαιρία σου να φωτιστείς και την έχασες». Αν πας στο ναό, θα γίνουν τα ίδια. Η φωνή που επέμενε να πάει στο θέατρο θα λέει συνέχεια: «Τι κάνεις εδώ; Κάθεσαι σαν βλάκας. Τόσες φορές έχεις προσευχηθεί και δεν συνέβη τίποτε - γιατί χάνεις τον καιρό σου;» Παντού γύρω σου θα βλέπεις βλάκες να κάνουν άσκοπα πράγματα και να μη συμβαίνει τίποτε. Ποιος ξέρει τι ενδιαφέρον, τι έκσταση σε περίμενε στο θέατρο; Την έχασες.Αν δεν είσαι άτομο, μονάδα, τότε, όπου κι αν βρίσκεσαι, πάντα κάτι θα χάνεις. Ποτέ δεν θα νιώθεις άνετα. Πάντα θα πηγαίνεις κάπου και ποτέ δεν θα φτάνεις πουθενά. Θα τρελαθείς! Η ζωή που είναι ενάντια στη γιάμα οδηγεί στην τρέλα. Δεν είναι ν' απορεί κανείς που στη Δύση υπάρχουν περισσότεροι τρελοί απ' όσοι στην Ανατολή. Η Ανατολή, εν γνώσει της ή όχι, ακολουθεί έναν τρόπο ζωής με κάποιον αυτοπεριορισμό. Στη Δύση, η σκέψη και μόνο του αυτοπεριορισμού θυμίζει σκλαβιά. Η εναντίωση στον αυτοπεριορισμό μοιάζει με ελευθερία, ανεξαρτησία.Αν όμως δεν είσαι άτομο, δεν μπορείς να είσαι ελεύθερος. Η ελευθερία σου είναι απάτη, είναι σκέτη αυτοκτονία. Σκοτώνεις τον εαυτό σου, καταστρέφεις τις δυνατότητες σου, την ενέργεια σου. Και μια μέρα θα νιώσεις πως όλη σου τη ζωή προσπάθησες πολύ και δεν κέρδισες τίποτε. Δεν αναπτύχθηκες, δεν εξελίχθηκες.

Αυτοπεριορισμός σημαίνει -σύμφωνα με την παλιά σημασία- να δίνεις κατεύθυνση στη ζωή σου. Αυτοπεριορισμός σημαίνει να γίνεσαι λίγο πιο κεντραρισμένος.Πώς μπορείς να γίνεις λίγο πιο κεντραρισμένος; Μόλις δώσεις κατεύθυνση στη ζωή σου, αμέσως αρχίζει να σχηματίζεται μέσα σου ένα κέντρο. Η κατεύθυνση δημιουργεί το κέντρο Και μετά το κέντρο δίνει κατεύθυνση. Ολοκληρώνονται αμοι-βαία.Αν δεν έχεις αυτοπεριορισμό, το δεύτερο βήμα δεν θα συμβεί - γι' αυτό ο Πατάντζαλι τα ονομάζει «σκαλοπάτια».

Η δεύτερη βαθμίδα είναι η νιγιάμα, η επικεντρωμένη παρατήρηση - μια ζωή πειθαρχημένη, μια ζωή τακτική, μια ζωή που ζεις με κανονικότητα, όχι με υπερένταση. Η κανονικότητα... Κι αυτή μάλλον σου ακούγεται σαν σκλαβιά. Όλες οι όμορφες λέξεις της εποχής του Πατάντζαλι έχουν γίνει άσχημες. Όμως, σου το λέω: αν δεν έχεις κανονικότητα στη ζωή σου, πειθαρχία, θα είσαι σκλάβος των ενστίκτων σου. Μπορεί να νομίζεις πως αυτό είναι ελευθερία, αλλά θα είσαι σκλάβος κάθε τυχαίας σκέψης. Αυτό δεν είναι ελευθερία. Μπορεί να μην έχεις ορατό αφέντη, αλλά θα έχεις πολλούς αόρατους αφέντες μέσα σου και θα σου επιβάλλονται διαρκώς. Μόνο ένας άνθρωπος που ζει με κανονικότητα μπορεί να γίνει κάποτε αφέντης.Αυτό, όμως, απέχει πολύ ακόμη, γιατί αληθινός αφέντης γίνεσαι μόνον όταν κατακτήσεις την όγδοη βαθμίδα - αυτός είναι ο στόχος. Τότε γίνεσαι τζίνα, κατακτητής. Τότε γίνεσαι Βούδας, αφυπνισμένος. Τότε γίνεσαι Χριστός, σωτήρας, γιατί, αν σωθείς εσύ, ξαφνικά γίνεσαι σωτήρας και για τους άλλους. Όχι ότι προσπαθείς να τους σώσεις. Η παρουσία σου και μόνο επιδρά σωτήρια. Η δεύτερη βαθμίδα είναι η νιγιάμα, η επικεντρωμένη παρατήρηση.

Η τρίτη βαθμίδα είναι η στάση του σώματος. Και κάθε σκαλοπάτι προέρχεται από το πρώτο, από το προηγούμενο: όταν έχεις κανονικότητα στη ζωή σου, τότε μόνο μπορείς να πετύχεις τη στάση, την ασάνα. Δοκίμασε λίγες φορές την ασάνα. Δοκίμα-σε απλώς να κάτσεις σιωπηλός. Δεν μπορείς να κάτσεις - το σώμα προσπαθεί να επαναστατήσει εναντίον σου. Ξαφνικά αρχίζεις να νιώθεις πόνο εδώ κι εκεί, τα πόδια σου μουδιάζουν. Ξαφνικά νιώθεις ανησυχία σε πολλά σημεία του σώματος. Ποτέ πριν δεν είχες νιώσει έτσι. Γιατί, μόλις καθίσεις απλώς σιωπηλός, προκύπτουν τόσα προβλήματα; Νιώθεις σαν να σκαρφαλώνουν μυρμήγκια πάνω σου. Αν κοιτάξεις, βλέπεις ότι δεν υπάρχουν μυρμήγκια. Το σώμα σου σε ξεγελάει.Το σώμα δεν είναι έτοιμο να πειθαρχήσει. Το σώμα είναι καλομαθημένο, το σώμα δεν θέλει να σε ακούσει. Έχει γίνει αφέντης του εαυτού του κι εσύ το ακολουθούσες. Έτσι, ακόμη και το να καθίσεις σιωπηλός για λίγα λεπτά έχει γίνει σχεδόν αδύνατον. Οι άνθρωποι υποφέρουν τα πάνδεινα, αν τους πεις απλώς να καθίσουν σιωπηλοί. Αν το πω σε κάποιον, μου λέει: «Να κάτσω απλώς σιωπηλός, χωρίς να κάνω τίποτε;» - λες κι έχουν μανία να κάνουν κάτι. Μου λέει: «Δώσ' μου τουλάχιστον ένα μάντρα να το ψέλνω από μέσα μου». Χρειάζεται μια απασχόληση. Φαίνεται πως είναι πολύ δύσκολο να καθίσει απλώς σιωπηλός.Και αυτό είναι ό,τι πιο όμορφο μπορεί να σου συμβεί: να κάθεσαι απλώς σιωπηλός, μην κάνοντας τίποτε.Ασάνα σημαίνει χαλαρή στάση. Είσαι τόσο χαλαρός, είσαι τόσο γαλήνιος στη στάση αυτή, ώστε δεν χρειάζεται να κινήσεις το σώμα καθόλου. Εκείνη τη στιγμή, ξαφνικά, υπερβαίνεις το σώμα.Το σώμα προσπαθεί να σου επιβληθεί, όταν λέει: «Κοίτα, τώρα σκαρφαλώνουν πάνω σου ένα σωρό μυρμήγκια». Ή, όταν ξαφνικά νιώθεις την ανάγκη να ξυθείς, όταν έχεις φαγούρα. Το σώμα λέει: «Μην απομακρύνεσαι τόσο. Γυρνά πίσω. Που πηγαίνεις;» -

γιατί η συνειδητότητα κινείται προς τα πάνω, απομακρύνεται πολύ από το επίπεδο του σώματος. Έτσι το σώμα επαναστατεί: «Ποτέ δεν είχες κάνει κάτι τέτοιο!» Το σώμα σου δημιουργεί προβλήματα, επειδή, όταν υπάρχουν προβλήματα, αναγκάζεσαι να επιστρέψεις. Το σώμα ζητάει την προσοχή σου: «Πρόσεξε με». Προκαλεί πόνο, προκαλεί φαγούρα, θέλεις να ξυθείς. Ξαφνικά το σώμα σου δεν είναι πειθαρχημένο, έχει επαναστατήσει. Είναι η πολιτική του σώματος. Σε καλεί να γυρίσεις: «Μην απομακρύνεσαι τόσο. Ασχολήσου με κάτι. Μείνε εδώ, μείνε δέσμιος του σώματος και της γης». Κινείσαι προς τον ουρανό και το σώμα φοβάται.Την ασάνα την κατακτούν μόνο άνθρωποι που ζουν μια ζωή αυτοπεριορισμού, επικεντρωμένης παρατήρησης, κανονικότητας. Τότε, μπορούν να έχουν τη σωστή στάση. Τότε μπορείς απλώς να κάθεσαι, γιατί το σώμα ξέρει ότι είσαι πειθαρχημένο άτομο. Αν θέλεις να καθίσεις, κάθεσαι και δεν μπορεί να σου κάνει τίποτε. Το σώμα μπορεί να λέει ό,τι θέλει... Τελικά θα σταματήσει. Κανείς δεν το ακούει. Δεν πρόκειται για καταπίεση. Δεν καταπιέζεις το σώμα. Αντίθετα, το σώμα προσπαθεί να καταπιέσει εσένα. Δεν είναι καταπίεση. Δεν λες στο σώμα να κάνει κάτι· απλώς αναπαύεσαι.Όμως, το σώμα δεν γνωρίζει ανάπαυση, γιατί ποτέ δεν το άφησες να αναπαυθεί. Πάντοτε ήσουν ανήσυχος. Η λέξη ασάνα σημαίνει να βρίσκεσαι σε βαθιά ανάπαυση. Αν μπορείς να κάνεις αυτό, σου ανοίγονται πολλές δυνατότητες.Αν το σώμα μπορεί να βρεθεί σε ανάπαυση, τότε μπορείς να ελέγξεις την αναπνοή σου. Κινείσαι βαθύτερα, γιατί η αναπνοή είναι η γέφυρα από το σώμα προς την ψυχή, από το σώμα προς το νου. Αν πετύχεις τη ρύθμιση της αναπνοής -δηλαδή την πραναγιάμα- μπορείς να εξουσιάσεις το νου σου.Έχεις προσέξει πώς, όποτε αλλάζει ο νους, αλλάζει αμέσως και ο ρυθμός της αναπνοής; Αν κάνεις το αντίστροφο -αν αλλάξεις το ρυθμό της αναπνοής σου- κι ο νους αναγκάζεται αμέσως να αλλάξει. Όταν είσαι θυμωμένος, δεν μπορείς να α-ναπνεύσεις ήρεμα, διαφορετικά ο θυμός θα εξαφανιστεί. Δοκίμασε το. Όταν νιώθεις θυμωμένος, η αναπνοή σου γίνεται χαοτική, γίνεται ακανόνιστη, χάνεις κάθε ρυθμό, γίνεται θορυβώδης, ανήσυχη. Αρχίζει να υπάρχει δυσαρμονία, χάνεται η αρμονία. Δοκίμασε να κάνεις το εξής: όποτε θυμώνεις, χαλάρωσε και άφησε την αναπνοή σου να πάρει ένα ρυθμό. Ξαφνικά θα νιώσεις ότι ο θυμός έχει εξαφανιστεί. Ο θυμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς έναν συγκεκριμένο τύπο αναπνοής στο σώμα σου.Όταν κάνεις έρωτα, η αναπνοή σου αλλάζει. Γίνεται πολύ βίαιη. Όταν είσαι γεμάτος σεξουαλικότητα, η αναπνοή αλλάζει. Το σεξ είναι λίγο βίαιο. Οι εραστές καμιά φορά δαγκώνουν ο ένας τον άλλο, μερικές φορές μπορεί ακόμη και να τραυματίσουν ο ένας τον άλλο. Αν δεις δύο ανθρώπους που κάνουν έρωτα, θα δεις ότι είναι ένα είδος πάλης. Είναι λίγο βίαιο. Και οι δύο αναπνέουν χαοτικά. Η αναπνοή τους δεν έχει ρυθμό, δεν έχει αρμονία.Στην Τάντρα, όπου έχει γίνει πολλή δουλειά σε σχέση με το σεξ και τη μεταμόρφωση του σεξ, έχουν δουλέψει πολύ με το ρυθμό της αναπνοής. Η Τάντρα έχει δημιουργήσει πολλές τεχνικές αλλαγής του ρυθμού της αναπνοής. Αν δυο εραστές, ενώ κάνουν έρωτα, μπορούν να διατηρήσουν ρυθμική αναπνοή συγχρονισμένα, αρμονικά, ώστε και οι δύο να έχουν τον ίδιο ρυθμό, δεν θα υπάρξει εκσπερμάτωση. Μπορούν να κάνουν έρωτα ώρες ολόκληρες, γιατί η εκσπερμάτωση μπορεί να συμβεί μόνον όταν η αναπνοή δεν έχει ρυθμό. Μόνο τότε μπορεί \ο σώμα να πετάξει έξω την ενέργεια. Αν η αναπνοή έχει ρυθμό, το σώμα απορροφά την ενέργεια, ποτέ δεν την πετάει έξω. Έτσι, μπορείς να κάνεις έρωτα ώρες ολόκληρες, χωρίς να χάνεις ενέργεια. Αντίθετα, κερδίζεις ενέργεια. Αν μια γυναίκα αγαπά έναν άντρα κι ένας άντρας αγαπά μια γυναίκα, βοηθά ο ένας τον άλλο να γεμίσουν με ενέργεια - γιατί έχουν αντίθετες ενέργειες. Όταν οι αντίθετες ενέργειες συναντηθούν πετάξουν σπίθες,

φορτίζουν η μία την άλλη. Διαφορετικά η ενέργεια χάνεται και μετά τον έρωτα νιώθεις σαν να σε ξεγέλασαν, να σε εξαπάτησαν - τόσες προσδοκίες και δεν μένει τίποτε. Τα χέρια σου είναι άδεια.

Μετά την ασάνα έρχεται ο έλεγχος της αναπνοής, η πραναγιάμα. Παρατήρησε την αναπνοή σου για λίγες μέρες και πρόσεξε: όταν θυμώνεις, ποιος είναι ο ρυθμός της αναπνοής σου; είναι η εκπνοή μεγαλύτερη ή η εισπνοή; Μήπως είναι και οι δυο ίδιες; Ή μήπως η εισπνοή είναι πολύ μικρή και η εκπνοή πιο μεγάλη, ή η εκπνοή πολύ μικρή και η εισπνοή πολύ μεγάλη; Παρατήρησε απλώς την αναλογία εισπνοής και εκπνοής, όταν είσαι σεξουαλικά ερεθισμένος, παρατήρησε, σημείωσε. Όταν κάθεσαι σιωπηλός μερικές φορές, κοιτώντας τον νυχτερινό ουρανό, και όλα γύρω σοι είναι ήσυχα, σημείωσε πώς είναι η αναπνοή σου. Όταν αισθάνεσαι γεμάτος συμπόνια, παρατήρησε, σημείωσε. Όταν έχεις διάθεση για καβγά, παρατήρησε, σημείωσε. Κάνε ένα διάγραμμα της αναπνοής σου και θα μάθεις πολλά.Η πραναγιάμα δεν είναι κάτι που μπορείς να διδαχθείς. Πρέπει να την ανακαλύψεις μόνος σου, γιατί καθένας έχει διαφορετικό ρυθμό αναπνοής. Η αναπνοή κάθε ανθρώπου και ο ρυθμός της διαφέρουν όσο και τα δακτυλικά αποτυπώματα. Η αναπνοή είναι ένα ατομικό φαινόμενο, γι' αυτό και δεν τη διδάσκω ποτέ. Πρέπει να ανακαλύψεις το δικό σου ρυθμό. Ο ρυθμός σου μπορεί να μην είναι κατάλληλος για κάποιον άλλο, μπορεί ακόμη και να τον βλάψει. Είναι ο δικός σον ρυθμός - πρέπει να τον βρεις.Δεν είναι δύσκολο. Δεν χρειάζεται να ρωτήσεις ειδικούς. Κάνε απλώς ένα διάγραμμα όλων των διαθέσεων και των καταστάσεων σου για ένα μήνα. Τότε, θα ξέρεις με ποιο ρυθμό νιώθεις πιο γαλήνιος, πιο χαλαρός, πιο βαθιά αφημένος, με ποιο ρυθμό νιώθεις ήσυχος, ήρεμος, συγκεντρωμένος, με ποιο ρυθμό νιώθεις ξαφνική ευδαιμονία. Γεμίζεις με κάτι άγνωστο, ξεχειλίζεις - είσαι τόσο γεμάτος εκείνη τη στιγμή, ώστε μπορείς να δώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο χωρίς να εξαντληθείς. Νιώσε και παρατήρησε τη στιγμή που νιώθεις ότι είσαι ένα με το σύμπαν, οπότε δεν νιώθεις πια διαχωρισμένος, οπότε υπάρχει γέφυρα. Όπου νιώθεις ένα με τα δέντρα και τα πουλιά και τα ποτάμια και τα βράχια και τον ωκεανό και την άμμο - παρατήρησε, θα διαπιστώσεις ότι η αναπνοή σου έχει πολλούς ρυθμούς, ένα μεγάλο φάσμα, από τον πολύ βίαιο, άσχημο, μίζερο τύπο -την κόλαση- μέχρι τον πιο σιωπηλό τύπο - τον πα-ράδεισο.Και τότε, όταν θα έχεις ανακαλύψει το ρυθμό σου, εφάρμοσε τον, κάνε τον μέρος της ζωής σου. Με τον καιρό αρχίζει να γίνεται ασυνείδητα και αναπνέεις μόνο με αυτόν το ρυθμό. Και με το ρυθμό αυτό, η ζωή σου θα είναι η ζωή ενός γιόγκι. Δεν θα είσαι θυμωμένος, δεν θα νιώθεις τόσο σεξουαλικός, δεν θα νιώθεις τόσο γεμάτος μίσος. Ξαφνικά, θα νιώσεις να σου συμβαίνει μια μετάλλαξη.Η πραναγιάμα είναι από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις για την ανθρώπινη συνειδητότητα. Σε σύγκριση με την πραναγιάμα, το ταξίδι στη σελήνη δεν είναι τίποτε. Φαίνεται συναρπαστικό, αλλά δεν είναι τίποτε, γιατί και να φτάσεις στη σελήνη, τι θα κάνεις εκεί; Ακόμη κι αν φτάσεις στη σελήνη, παραμένεις ίδιος, θα κάνεις τις ίδιες ανοησίες που κάνεις κι εδώ.Η πραναγιάμα είναι εσωτερικό ταξίδι. Και η πραναγιάμα είναι το τέταρτο από οκτώ μόλις σκαλοπάτια. Το μισό ταξίδι έχει γίνει με την πραναγιάμα. Κάποιος που έχει μάθει την πραναγιάμα, όχι από δάσκαλο -γιατί αυτό είναι κάτι ψεύτικο, δεν το εγκρίνω- αλλά με τη δική του εγρήγορση και εξερεύνηση, κάποιος που έχει μάθει το ρυθμό του είναι του, έχει πετύχει το μισό στόχο. Η πραναγιάμα είναι από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις.

Και μετά την πραναγιάμα, τον έλεγχο της αναπνοής, έρχεται η πρατυαχάρα, η αφαίρεση. Η πρατυαχάρα είναι το ίδιο με τη μετάνοια των Χριστιανών. Η λέξη «μετάνοια» στα εβραϊκά είναι «επιστροφή» - όχι μετάνοια, αλλά επιστροφή. Η τόμπα των μωαμεθανών δεν είναι «μετάνοια». Κι αυτό έχει χρωματιστεί με την έννοια της μετάνοιας, όμως και η τόμπα είναι επιστροφή. Και η πρατυαχάρα είναι επιστροφή - γύρισμα προς τα μέσα, στροφή προς τα μέσα, επιστροφή σ' εσένα. Η πρατυαχάρα μπορεί να συμβεί μετά την πραναγιάμα, γιατί η πραναγιάμα σου δίνει το ρυθμό. Τώρα γνωρίζεις όλο το φάσμα - ξέρεις με ποιο ρυθμό βρίσκεσαι πιο κοντά σ' εσένα και με ποιο ρυθμό βρίσκεσαι μακρύτερα από τον εαυτό σου. Όταν είσαι βίαιος, σεξουαλι-κός, θυμωμένος, ζηλιάρης, κτητικός, θα διαπιστώσεις ότι τότε βρίσκεσαι μακριά από τον εαυτό σου. Με τη συμπόνια, την αγάπη, την προσευχή, την ευγνωμοσύνη, θα διαπιστώσεις ότι βρίσκεσαι πιο κοντά σ' εσένα. Μετά την πραναγιάμα, υπάρχει η δυνατότητα για την πρατυαχάρα, την επιστροφή. Τώρα ξέρεις το δρόμο - ξέρεις ήδη πως να γυρίσεις πίσω.

Έπειτα έρχεται η νταράνα. Μετά την πρατυαχάρα, όταν έχεις αρχίσει να έρχεσαι πιο κοντά στον εαυτό σου, πιο κοντά στον εσώτατο πυρήνα σου, βρίσκεσαι στην πύλη του είναι σου. Η πρατυαχάρα σε φέρνει κοντά στην πύλη, η πραναγιάμα είναι η γέ-φυρα από έξω προς τα μέσα. Η πρατυαχάρα, επιστροφή, είναι η πύλη, και τότε υπάρχει η δυνατότητα για τη νταράνα, τη συγκέντρωση. Τώρα μπορείς να συγκεντρώσεις το νου σου σε ένα αντικείμενο. Πρώτα έδωσες κατεύθυνση στο σώμα σου, πρώτα έδωσες κατεύθυνση στη ζωτική σου ενέργεια - τώρα δίνεις κατεύθυνση στη συνειδητότητά σου. Τώρα, η συνειδητότητα δεν μπορεί να πηγαίνει παντού και οπουδήποτε. Τώρα, πρέπει να κατευθυνθεί σε ένα στόχο. Ο στόχος αυτός είναι η συγκέντρωση, η νταράνα: καθηλώνεις τη συνειδητότητά σου σε ένα σημείο.Όταν η συνειδητότητα καθηλωθεί σε ένα σημείο, οι σκέψεις σταματούν, γιατί η δυνατότητα για σκέψεις υπάρχει μόνον όταν η συνειδητότητά σου ταλαντεύεται διαρκούς - από 'δω πάει εκεί, από 'κεί κάπου αλλού. Όταν η συνειδητότητά σου πηδάει διαρκώς σαν μαϊμού, τότε υπάρχουν πολλές σκέψεις. Ολόκληρος ο νους σου είναι γεμάτος πλήθος, σαν την αγορά. Τώρα υπάρχει δυνατότητα -μετά την πραναγιάμα, μετά την πρατυαχάρα, υπάρχει δυνατότητα- να συγκεντρωθείς σε ένα σημείο.Αν μπορείς να συγκεντρωθείς σε ένα σημείο, τότε αναδύεται η δυνατότητα της ντυάνα. Στη συγκέντρωση φέρνεις το νου σου σε ένα σημείο. Στη ντυάνα αφήνεις και το σημείο αυτό. Τώρα, είσαι απόλυτα κεντραρισμένος, δεν πηγαίνεις πουθενά -γιατί, αν πηγαίνεις κάπου, πηγαίνεις πάντα προς τα έξω. Μία και μόνη σκέψη, όταν είσαι συγκεντρωμένος, είναι κάτι έξω από εσένα - υπάρχει αντικείμενο. Δεν είσαι μόνος σου· είστε δύο. Ακόμη και στη συγκέντρωση είστε δύο: το αντικείμενο και εσύ. Μετά τη συγκέντρωση, το αντικείμενο πρέπει να εγκαταλειφθεί.

Όλοι οι ναοί σε οδηγούν μόνο μέχρι τη συγκέντρωση. Δεν μπορούν να σε οδηγήσουν πιο περά, γιατί όλοι σι ναοί έχουν ένα αντικείμενο μέσα τους: η εικόνα του Θεού είναι ένα αντικείμενο, στο οποίο συγκεντρώνεσαι. Όλοι οι ναοί σε οδηγούν μόνο μέχρι τη νταράνα, τη συγκέντρωση. Γι' αυτό όσο ψηλότερα φτάνει μια θρησκεία, τό-σο εξαφανίζονται οι ναοί και οι εικόνες. Πρέπει να εξαφανιστούν. Ο ναός πρέπει να είναι τελείως άδειος, ώστε μόνον εσύ να βρίσκεσαι εκεί - κανένας άλλος, κανένα αντικείμενο. Μόνο καθαρή υποκειμενικότητα.Η ντυάνα είναι καθαρή υποκειμενικότητα, ενατένιση. Δεν στοχάζεσαι «κάτι», γιατί το να στοχάζεσαι κάτι είναι συγκέντρωση. Στα αγγλικά δεν υπάρχουν καλύτερες λέξεις. Συγκέντρωση σημαίνει ότι υπάρχει κάτι στο οποίο συγκεντρώνεσαι. Ντυάνα είναι

διαλογισμός: δεν υπάρχει τίποτε, όλα έχουν πέσει, όμως εσύ βρίσκεσαι σε μια κατάσταση έντονης εγρήγορσης. Το αντικείμενο έχει πέσει, αλλά το υποκείμενο δεν έχει αποκοιμηθεί. Βαθιά συγκεντρωμένο, χωρίς αντικείμενο, κεντραρισμένο - όμως η αίσθηση του «εγώ» παραμένει. Πλανάται. Το αντικείμενο έχει πέσει, αλλά το υποκείμενο βρίσκεται ακόμη εκεί. Νιώθεις ακόμη ότι υπάρχεις.Αυτό δεν είναι το εγώ. Στα σανσκριτικά υπάρχουν δύο λέξεις, αχανκάρα και ασμίτα. Αχανκάρα σημαίνει «εγώ είμαι». Και ασμίτα σημαίνει «είμαι». Σκέτο «είμαι» δεν υπάρχει εγώ, έχει μείνει μόνο η σκιά. Νιώθεις ακόμη, με κάποιον τρόπο, ότι υπάρχεις. Δεν είναι μια σκέψη, γιατί, αν είναι η σκέψη «εγώ είμαι», τότε υπάρχει το εγώ. Στο διαλογισμό, το εγώ έχει εξαφανιστεί τελείως, αλλά υπάρχει το είναι, σαν μια σκιά, μια αίσθηση μετέωρη γύρω σου - κάτι σαν ομίχλη που πλανιέται γύρω σου το πρωί. Στο διαλογισμό είναι πρωί. Ο ήλιος δεν έχει ανατείλει ακόμη, έχει ομίχλη: το ασμίτα, το είναι, υπάρχει ακόμη.Μπορείς ακόμη να γυρίσεις πίσω. Μία μικρή ενόχληση -κάποιος αρχίζει να μιλά και εσύ τον ακούς- και ο διαλογισμός εξαφανίζεται και πρέπει να επιστρέψεις στη συγκέντρωση. Αν δεν ακούς μόνο, αλλά αρχίσεις και να σκέφτεσαι, ακόμη και η συγκέντρωση έχει εξαφανιστεί· έχεις επιστρέψει στην πρατυαχάρα. Και, αν δεν σκέφτεσαι απλώς, αλλά έχεις ταυτιστεί και με τη σκέψη σου, η πρατυαχάρα έχει εξαφανιστεί, έχεις βρεθεί στην πραναγιάμα. Και, αν η σκέψη σε έχει κυριεύσει τόσο, ώστε ο ρυθμός της αναπνοής σου έχει χαθεί, η πραναγιάμα έχει εξαφανιστεί, έχεις βρεθεί στην ασάνα. Αν όμως η σκέψη και η αναπνοή έχουν διαταραχτεί τόσο που το σώμα να αρχίσει να τρέμει ή να ανησυχεί, η ασάνα έχει εξαφανιστεί. Συνδέονται στενά.Όταν εξαφανιστεί και το ασμίτα, όταν δεν ξέρεις πια ότι υπάρχεις -φυσικά και υπάρχεις, αλλά δεν το συλλογίζεσαι, δεν υπάρχει «εγώ είμαι», ούτε καν είμαι- τότε συμβαίνει το σαμάντι - η έκσταση. Το σαμάντι είναι πέρασμα στην άλλη πλευρά,και τότε δεν ξαναγυρίζεις ποτέ. Το σαμάντι είναι το σημείο από όπου δεν υπάρχει επιστροφή. Από εκεί δεν πέφτει κανείς. Όποιος βρίσκεται σε σαμάντι είναι θεός: ονομάζουμε θεό τον Βούδα, τον Μαχαβίρα. Ένας άνθρωπος σε σαμάντι δεν ανήκει πια σε τούτο τον κόσμο. Μπορεί να βρίσκεται μέσα στον κόσμο, αλλά δεν ανήκει στον κόσμο. Είναι ξένος, ανήκει αλλού. Μπορεί να βρίσκεται εδώ σωματικά, αλλά το σπίτι του βρίσκεται κάπου άλλου. Μπορεί να περπατά στη γη, αλλά δεν αγγίζει πια το έδαφος. Λένε για τον άνθρωπο σε σαμάντι ότι ζει μέσα στον κόσμο, αλλά ο κόσμος δεν ζει μέσα του.Αυτά είναι τα οκτώ σκαλοπάτια που είναι ταυτόχρονα και μέλη ενός σώματος. Μέλη γιατί είναι αλληλένδετα και οργανικά συνδεδεμένα, σκαλοπάτια γιατί πρέπει να τα περάσεις ένα-ένα με τη σειρά. Δεν μπορείς να ξεκινήσεις από οπουδήποτε, πρέπει να ξεκινήσεις από τη γιάμα.Και τώρα μερικά πράγματα ακόμη - γιατί αυτό είναι τόσο κεντρικό φαινόμενο για τον Πατάντζαλι που πρέπει να καταλάβεις μερικά ακόμη πράγματα. Η γιάμα είναι γέφυρα ανάμεσα σε εσένα και τους άλλους. Αυτοπεριορισμός σημαίνει να ελέγχεις τη συμπεριφορά σου. Η γιάμα είναι ένα φαινόμενο ανάμεσα σε εσένα και τους άλλους, ανάμεσα σε εσένα και την κοινωνία. Είναι μια πιο συνειδητή συμπεριφορά: δεν αντιδράς ασυνείδητα, δεν αντιδράς σαν μηχανισμός, σαν ρομπότ. Γίνεσαι πιο συνειδητός, βρίσκεσαι σε μεγαλύτερη εγρήγορση. Αντιδράς μόνον όταν υπάρχει απόλυτη ανάγκη κι ακόμη και τότε προσπαθείς η αντίδραση σου να είναι ανταπόκριση και όχι αντίδραση.Η ανταπόκριση είναι διαφορετική από την αντίδραση. Η πρώτη διαφορά είναι ότι η αντίδραση είναι αυτόματη, ενώ η ανταπόκριση συνειδητή. Κάποιος σε προσβάλλει, αμέσως αντιδράς και τον προσβάλλεις κι εσύ. Δεν υπήρξε ούτε μία στιγμή για

κατανόηση - αυτό είναι αντίδραση. Ένας άνθρωπος με αυτοσυγκράτηση θα περιμένει, θα ακούσει την προσβολή, θα τη σκεφτεί.Η γιάμα είναι η γέφυρα ανάμεσα σ' εσένα και τους άλλους: να ζεις συνειδητά, να σχετίζεσαι συνειδητά με τους ανθρώπους. Τα επόμενα δυο, η νιγιάμα και η ασάνα, αφορούν το σώμα σου. Το τρίτο, η πραναγιάμα, είναι και πάλι γέφυρα. Καθώς το πρώτο, η γιάμα, είναι γέφυρα ανάμεσα σ' εσένα και τους άλλους, τα επόμενα δύο είναι προετοιμασία για μία άλλη γέφυρα. Το σώμα σου προετοιμάζεται μέσα από τη νιγιάμα και την ασάνα, και μετά η πραναγιάμα είναι η γέφυρα μεταξύ σώματος και νου. Έπειτα, η πρατυαχάρα και η νταράνα είναι η προετοιμασία του νου. Η ντυάνα είναι και πάλι μια γέφυρα μεταξύ του νου και της ψυχής. Και το σαμάντι είναι η κορύφωση. Είναι αλληλένδετα - μια αλυσίδα. Και είναι ολόκληρη η ζωή σου.Η σχέση σου με τους άλλους πρέπει να αλλάξει. Πρέπει να μεταμορφωθεί ο τρόπος που σχετίζεσαι. Αν συνεχίσεις να σχετίζεσαι με τους άλλους με τον ίδιο τρόπο που το έκανες πάντα, δεν υπάρχει δυνατότητα αλλαγής - πρέπει να αλλάξεις τις σχέσεις σου. Παρατήρησε πώς συμπεριφέρεσαι στη γυναίκα σου, στους απλούς σου, στα παιδιά σου. Άλλαξε το. Υπάρχουν χίλια δυο πράγματα στις σχέσεις σου που πρέπει να αλλάξουν. Αυτό είναι η γιάμα, ο έλεγχος - έλεγχος, όχι καταπίεση. Μέσω της κατανόησης, έρχεται ο έλεγχος. Μέσω της άγνοιας, επιβάλλεις και καταπιέζεις διαρκώς. Να κάνεις τα πάντα με κατανόηση και ποτέ δεν θα βλάψεις ούτε τον εαυτό σου ούτε κανέναν άλλο.Η γιάμα είναι η δημιουργία ενός ευχάριστου περιβάλλοντος γύρω σου. Αν είσαι εχθρικός με όλους -γεμάτος μίσος, θυμό, βία- πως μπορείς να κινηθείς προς τα μέσα; Όλα αυτά τα πράγματα δεν θα σε αφήσουν να κινηθείς. Θα είσαι τόσο ταραγμένος στην επιφάνεια, που το εσωτερικό ταξίδι θα είναι αδύνατον. Η δημιουργία μιας ευχάριστης, φιλικής ατμόσφαιρας γύρω σου είναι η γιάμα. Όταν σχετίζεσαι με τους άλλους όμορφα, συνειδητά, τότε δεν σου δημιουργούν προβλήματα στο εσωτερικό σου ταξίδι. Γίνονται βοηθοί και όχι εμπόδιο. Αν αγαπάς το παιδί σου, τότε, όταν διαλογίζεσαι, δεν θα σε ενοχλεί. Θα λέει στους άλλους: «Κάντε ησυχία. Ο μπαμπάς διαλογίζεται». Αν, όμως, δεν αγαπάς το παιδί σου και είσαι θυμωμένος μαζί του, τότε, όταν διαλογίζεσαι, θα κάνει κάθε λογής σκανταλιά. Υποσυνείδητα θέλει να σε εκδικηθεί. Αν αγαπάς βαθιά τη γυναίκα σου θα σε βοηθήσει, διαφορετικά δεν θα σε αφήσει να προσευχηθείς, δεν θα σε αφήσει να διαλογιστείς -ξεφεύγεις από τον έλεγχο της.Ένας άνθρωπος σε γιάμα ελέγχει τον εαυτό του, όχι τους άλλους. Τους άλλους τους αφήνει ελευθέρους. Εσύ, όμως, προσπαθείς να ελέγξεις ιόν άλλο και ποτέ τον καυτό σου. Ένας άνθρωπος σε γιάμα ελέγχει τον εαυτό του και αφήνει τους άλλους ελεύθερους - τους αγαπά τόσο, ώστε μπορεί να τους αφήσει ελευθέρους και αγαπά τον εαυτό του τόσο, ώστε τον ελέγχει. Αυτό πρέπει να το κατανοήσεις: αγαπά τον εαυτό του τόσο, ώστε δεν μπορεί να διασκορπίσει την ενέργεια του, πρέπει να τηςδώσει κατεύθυνση.Η νιγιάμα και η ασάνα αφορούν το σώμα. Μια κανονική ζωή είναι πολύ υγιεινή για το σώμα, επειδή το σώμα είναι ένας μηχανισμός. Αν ζεις ακανόνιστη ζωή, μπερδεύεις το σώμα σου. Σήμερα έφαγες στη μια η ώρα, αύριο θα φας στις έντεκα, μεθαύριο θα φας στις δέκα - το σώμα μπερδεύεται. Το σώμα έχει ένα εσωτερικά βιολογικό ρολόι. Ακολουθεί ένα πρόγραμμα. Αν τρως κάθε μέρα ακριβώς την ίδια ώρα, το σώμα βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου ξέρει τι του γίνεται. Και είναι έτοιμο γι' αυτό που θα συμβεί - τα γαστρικά υγρά εκκρίνονται στο στομάχι τη σωστή στιγμή. Διαφορετικά μπορείς να φας ό,τι ώρα θέλεις, αλλά τα υγρά δεν θα έχουν εκκριθεί. Αν φας και τα υγρά δεν έχουν εκκριθεί, η τροφή κρυώνει και η πέψη είναι πιο δύσκολη. Τα υγρά πρέπει να είναι έτοιμα να δεχτούν την τροφή όσο είναι ζεστή. Έτσι, η

απορρόφηση αρχίζει αμέσως. Η τροφή μπορεί να απορροφηθεί μέσα σε έξι ώρες, αν τα υγρά είναι έτοιμα, σε αναμονή. Αν τα υγρά δεν είναι έτοιμα, παίρνει δώδεκα με δε-καοκτώ ώρες. Έτσι, νιώθεις βαρύς, νιώθεις υπνηλία. Έτσι, η τροφή σου δίνει ζωή, αλλά δεν σου δίνει καθαρή ζωή. Τη νιώθεις σαν βάρος στο στήθος σου, νιώθεις βαρύς, σέρνεσαι. Ενώ η τροφή μπορεί να γίνει καθαρή ενέργεια - γι' αυτό χρειάζεται τακτική ζωή.Κοιμάσαι κάθε μέρα στις δέκα η ώρα. Το σώμα το ξέρει. Ακριβώς στις δέκα, στο σώμα χτυπά συναγερμός. Δεν λέω να σου γίνει μανία σε βαθμό που να πεθαίνει η μητέρα σου κι εσύ να πας να κοιμηθείς στις δέκα. Δεν λέω αυτό. Γιατί οι άνθρωποι μπορεί να γίνουν μανιακοί... Μη σου γίνει μανία.Η νιγιάμα και η ασάνα, η κανονικότητα και η στάση - αυτά αφορούν το σώμα. Ένα ελεγχόμενο σώμα είναι όμορφο. Η ελεγχόμενη ενέργεια ακτινοβολεί και είναι πάντα περισσότερη απ' όσο χρειάζεται και πάντα ζωντανή. Ποτέ δεν είναι θαμπή και νεκρή. Έτσι, το σώμα γίνεται ευφυές. Το σώμα γίνεται σοφό. Το σώμα ακτινοβολεί με νέα εγρήγορση.Η πραναγιάμα είναι γέφυρα. Η βαθιά αναπνοή είναι η γέφυρα από το νου στο σώμα. Μπορείς να αλλάξεις το σώμα μέσω της αναπνοής και μπορείς να αλλάξεις και το νου μέσω αυτής. Η πρατυαχάρα και η νταράνα, η επιστροφή στον εαυτό σου και η συγκέντρωση, αφορούν στη μεταμόρφωση του νου. Η ντυάνα είναι και πάλι μια γέφυρα από το νου στον εαυτό - ή στο μη-εαυτό. Μπορείς να το πεις όπως θέλεις, είναι και τα δύο. Η ντυάνα είναι η γέφυρα για το σαμάντι.Υπάρχει η κοινωνία - από την κοινωνία προς εσένα υπάρχει μια γέφυρα, η γιάμα. Υπάρχει το σώμα - για το σώμα χρειάζεται κανονικότητα και σωστή στάση. Ακολουθεί πάλι μία γέφυρα εξαιτίας των διαφορετικών διαστάσεων νου και σώμα-τος: η πραναγιάμα. Έπειτα, έρχεται η εκπαίδευση του νου - η πρατυαχάρα και η νταράνα, η επιστροφή στον εαυτό σου και η συγκέντρωση. Ύστερα πάλι μια γέφυρα - η τελευταία γέφυρα: η ντυάνα. Και, τέλος, φτάνεις στο στόχο, το σαμάντι.Το σαμάντι είναι πανέμορφη λέξη. Σημαίνει ότι τώρα όλα έχουν λυθεί. Σημαίνει σαμάνταν, όλα έχουν επιτευχθεί. Δεν υπάρχει πια επιθυμία, δεν έχει μείνει τίποτε να πετύχεις. Δεν υπάρχει τίποτε πιο πέρα. Έχεις ενωθεί με το όλον. Έχεις επιστρέψει.

ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΝΟΗ

Η στάση πρέπει να είναι σταθερή και άνετη. Η στάση επιτυγχάνεται εγκαταλείποντας την προσπάθεια και ασκώντας τον διαλογισμό στην έννοια τον απεριόριστου. Όταν επιτευχθεί η στάση, παύουν οι διασπάσεις που προκαλούνται από τη δυαδική σκέψη.Το επόμενο βήμα μετά την επίτευξη της στάσης είναι ο έλεγχος της αναπνοής, που επιτυγχάνεται κρατώντας την αναπνοή κατά την εισπνοή και την εκπνοή ή σταματώντας την αναπνοή απότομα. Η διάρκεια και η συχνότητα των ελεγχόμενων αναπνοών ρυθμίζεται ανάλογα με το χρόνο και τον τόπο, και οι αναπνοές γίνονται όλο και πιο παρατεταμένες και λεπτοφυείς.Υπάρχει μία τέταρτη σφαίρα ελέγχου της αναπνοής που είναι εσωτερική και υπερβαίνει τις άλλες τρεις.

Η στάση πρέπει να είναι σταθερή και άνετη.Η Γιόγκα του Πατάντζαλι έχει παρεξηγηθεί και παρερμηνευθεί πάρα πολύ. Ο Πατάντζαλι δεν είναι γυμναστής, όμως Γιόγκα μοιάζει με γυμναστική για το σώμα. Ο Πατάντζαλι δεν είναι κατά του σώματος. Δεν πρόκειται να σε διδάξει να παραμορφώνεις το σώμα σου. Σε διδάσκει τη χάρη του σώματος γιατί ξέρει ότι μόνο

σε ένα σώμα γεμάτο χάρη μπορεί να υπάρξει ένας νους γεμάτος χάρη· ότι μόνο σε ένα νου γεμάτο χάρη μπορεί να υπάρξει ένας εαυτός γεμάτος χάρη και ότι μόνο σε έναν εαυτό γεμάτο χάρη μπορείς να κάνεις την υπέρβαση.Βήμα προς βήμα πρέπει να κατακτήσεις μια βαθύτερη, ανώτερη χάρη. Η χάρη του σώματος είναι αυτό που ο Πατάντζαλι ονομάζει ασάνα, στάση. Δεν είναι μαζοχιστής. Δεν σε διδάσκει να ταλαιπωρείς το σώμα σου - δεν είναι καθόλου κατά του σώματος. Πώς θα μπορούσε; Ξέρει ότι το σώμα θα είναι ο θεμέλιος λίθος. Ξέρει ότι, αν παραλείψεις το σώμα, αν δεν εκπαιδεύσεις το σώμα, τότε δεν θα μπορέσεις να προχωρήσεις σε ανώτερη εκπαίδευση.Το σώμα είναι σαν ένα μουσικό όργανο. Πρέπει να είναι σωστά κουρδισμένο. Μόνο τότε μπορεί να παίξει ανώτερη μουσική. Αν το ίδιο το όργανο δεν είναι σε σωστή φόρμα, πώς μπορείς να φανταστείς, πώς μπορείς να ελπίσεις ότι θα γεννήσει τη μεγάλη αρμονία; Μόνο κακοφωνία μπορεί να γεννήσει. Το σώμα είναι μια βίνα, ένα μουσικό όργανο.Η στάση του σώματος θα πρέπει να είναι σταθερή και πάρα πολύ ευχάριστη και άνετη. Ποτέ, λοιπόν, μην προσπαθείς να παραμορφώσεις το σώμα σου και ποτέ μην προσπαθείς να πετύχεις στάσεις που δεν είναι άνετες.Για τους Δυτικούς, το να κάθονται στο πάτωμα, το να κάθονται στην παντμάσανα, τη στάση του λωτού, είναι δύσκολο. Τα σώματα τους δεν έχουν μάθει να κάθονται έτσι. Δεν υπάρχει λόγος να παιδεύεσαι! Ο Πατάντζαλι δεν σου επιβάλλει αυτήν τη στάση. Στην Ανατολή, οι άνθρωποι κάθονται έτσι από γεννησιμιού τους, τα μικρά παιδιά κάθονται καταγής οκλαδόν. Στη Δύση, σε όλες τις κρύες χώρες, χρειάζονται καρέκλες· το πάτωμα είναι πολύ κρύο. Δεν υπάρχει, όμως, λόγος να ανησυχείς. Αν δεις τον ορισμό του Πατάντζαλι για το τι είναι η στάση, θα καταλάβεις: πρέπει να είναι σταθερή και άνετη.Αν μπορείς να νιώσεις σταθερά και άνετα σε μια καρέκλα, είναι αρκετό - δεν χρειάζεται να επιχειρήσεις τη στάση του λωτού και να πιέσεις ανώφελα το σώμα σου. Αν ένας Δυτικός επιχειρήσει να πετύχει τη στάση του λωτού, χρειάζεται να πιέσει το σώμα του για έξι μήνες προκειμένου να τα καταφέρει -είναι βασανιστήριο. Δεν υπάρχει λόγος. Ο Πατάντζαλι δεν προσπαθεί κατά καμία έννοια να σε βοηθήσει ή να σε πείσει να ταλαιπωρήσεις το σώμα σου. Μπορείς βέβαια να κάτσεις σε μια βεβιασμένη στάση, τότε όμως δεν θα είναι στάση σύμφωνα με τον Πατάντζαλι.Η στάση πρέπει να είναι τέτοια που να μπορείς να; ξεχάσεις το σώμα σου. Τι είναι άνεση; Όταν ξεχνάς το σώμα σου, νιώθεις άνετα. Όταν το σώμα σου υπενθυμίζει διαρκούς την παρουσία του, δεν νιώθεις άνετα. Μπορείς λοιπόν να κάθεσαι είτε σε καρέκλα είτε στο πάτωμα· δεν είναι εκεί το ζήτημα. Να νιώθεις άνετα: γιατί, αν δεν νιώθεις άνετα στο σώμα σου, δεν μπορείς να επιθυμήσεις άλλες ευλογίες που ανήκουν σε βαθύτερα επίπεδα. Αν παραλείψεις το πρώτο επίπεδο, όλα τα άλλα επίπεδα θα είναι κλειστά. Αν θέλεις πραγματικά να είσαι ευτυχισμένος, να έχεις ευδαιμονία, άρχισε να έχεις ευδαιμονία από την πρώτη στιγμή. Η άνεση του σώματος είναι βασική ανάγκη για κάποιον που προσπαθεί να φτάσει στην εσωτερική έκσταση.Η στάση πρέπει να είναι σταθερή και άνετη.Όταν μια στάση είναι άνετη, είναι επόμενο να είναι σταθερή. Αν η στάση δεν είναι άνετη, στριφογυρίζεις. Αν η στάση δεν είναι άνετη, αλλάζεις συνέχεια θέση. Αν η στάση είναι πραγματικά άνετη, ποιος ο λόγος να στριφογυρίζεις και να νιώθεις ανήσυχος και να αλλάζεις διαρκώς θέση;Να θυμάσαι ότι η στάση που είναι άνετη για σένα ίσως να μην είναι άνετη για το γείτονα σου, γι' αυτό σε παρακαλώ να μη διδάξεις ποτέ τη στάση σου σε κανέναν. Κάθε σώμα είναι μοναδικό. Κάτι που είναι άνετο για σένα μπορεί να είναι άβολο για κάποιον άλλο.

Κάθε σώμα πρέπει να είναι μοναδικό, γιατί κάθε σώμα είναι φορέας μίας μοναδικής ψυχής. Τα δακτυλικά σου αποτυπώματα είναι μοναδικά. Δεν μπορείς να βρεις κανέναν άλλο πουθενά στον κόσμο με δακτυλικά αποτυπώματα ολόιδια με τα δικά σου. Και όχι μόνο σήμερα - δεν μπορείς να βρεις κανέναν σε όλη την ιστορία του κόσμου με δακτυλικά αποτυπώματα σαν τα δικά σου. Αυτοί που ξέρουν απ' αυτά τα πράγματα λένε ότι ούτε καν στο μέλλον δεν θα υπάρξει ποτέ κανένας με δακτυλικά αποτυπώματα σαν τα δικά σου. Το δακτυλικό αποτύπωμα είναι ένα τίποτε, κάτι ασήμαντο, κι όμως είναι μοναδικό. Αυτό δείχνει ότι κάθε σώμα φέρει ένα μοναδικό πλάσμα. Αν το δακτυλικό σου αποτύπωμα διαφέρει τόσο από τα άλλα, το σώμα σου -ολόκληρο το σώμα σου- πρέπει να είναι κι αυτό διαφορετικό.Μην ακούς, λοιπόν, τις συμβουλές κανενός. Πρέπει να βρεις τη δική σου στάση. Δεν χρειάζεται να πας σε δάσκαλο για να τη μάθεις. Η δική σου αίσθηση άνεσης θα είναι ο δάσκαλος. Και αν δοκιμάσεις -σε διάστημα λίγων ημερών μπορείς να δοκιμάσεις όλες τις στάσεις που ξέρεις, όλους τους πιθανούς τρόπους να κάθεσαι- μια μέρα θα πετύχεις, κατά τύχη, τη σωστή στάση. Και τη στιγμή που θα νιώσεις τη σωστή στάση, όλα θα γίνουν ήσυχα και σιωπηλά μέσα σου. Κανείς άλλος δεν μπορεί να σε διδάξει, γιατί κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει την αρμονία του δικού σου σώματος, σε ποια στάση ακριβώς θα νιώθει σταθερά και άνετα.Δοκίμασε να βρεις τη δική σου στάση. Δοκίμασε να βρεις τη δική σου Γιόγκα. Ποτέ μην ακολουθείς κανόνες, γιατί οι κανόνες αφορούν το μέσο όρο.Να θυμάσαι πάντα ότι όλοι οι κανόνες, όλοι οι νόμοι, βασίζονται στον μέσο όρο - και ο μέσος όρος είναι ανύπαρκτος. Μην προσπαθήσεις να ταυτιστείς με τον μέσο όρο - κανείς δεν το μπορεί. Πρέπει να βρεις το δικό σου δρόμο. Μάθε ποιος είναι ο μέσος όρος -θα σε βοηθήσει- αλλά μην τον κάνεις κανόνα. Ας είναι μόνο μια σιωπηλή κατανόηση. Κατανόησε τον και μετά ξεχνά τον. θα σε βοηθήσει σαν γενικός οδηγός, όχι σαν απόλυτα σίγουρος δάσκαλος. Θα είναι σαν ένας γενικός χάρτης, όχι τέλειος. Αυτός ο γενικός χάρτης θα σου δώσει κάποιες κατευθύνσεις, αλλά εσύ θα πρέπει να ανακαλύψεις τη δική σου εσωτερική άνεση, τη δική σου σταθερότητα. Ο καθοριστικός παράγοντας θα πρέπει να είναι το πως αισθάνεσαι. Γι' αυτό ο Πατάντζαλι δίνει αυτόν τον ορισμό, ώστε να μπορέσεις να ανακαλύψεις τη δική σου αίσθηση. Δεν μπορεί να υπάρξει καλύτερος ορισμός της στάσης:

Η στάση πρέπει να είναι σταθερή και άνετη.Μάλιστα προτιμώ να το πω με τον άλλο τρόπο, και ο σανσκριτικός ορισμός μπορεί να μεταφραστεί με τον άλλο τρόπο: στάση είναι αυτό που είναι άνετο και σταθερό. Στίρα σούκαμ άσαναμ: αυτό που είναι σταθερό και άνετο είναι στάση. Αυτή είναι πιο ακριβής μετάφραση. Από τη στιγμή που βάζεις τη λέξη «πρέπει», τα πράγματα δυσκολεύουν.Στον σανσκριτικό ορισμό δεν υπάρχει «πρέπει». Στίρα σημαίνει «σταθερό, εδραιωμένο», σούκαμ σημαίνει «άνετο, ευχάριστο», άσαναμ σημαίνει «στάση» - αυτό είναι όλο. «Σταθερό, άνετο, αυτό είναι η στάση».Γιατί μπαίνει αυτό το «πρέπει»; Γιατί μας αρέσει να το κάνουμε κανόνα. Είναι ένας απλός ορισμός, μια ένδειξη, μια υπόδειξη - δεν είναι κανόνας. Να θυμάσαι πάντα ότι άνθρωποι σαν τον Πατάντζαλι δεν δίνουν κανόνες. Δεν είναι τόσο ανόητοι. Δίνουν απλώς ενδείξεις, υποδείξεις. Πρέπει να αποκωδικοποιήσεις την υπόδειξη στη δική σου ύπαρξη. Πρέπει να τη νιώσεις, να την επεξεργαστείς και τότε θα φτάσεις στον κανόνα. Μα αυτός ο κανόνας θα είναι μόνο δικός σου, κανενός άλλου. Αν οι άνθρωποι μπορούν να θυμούνται αυτό το πράγμα, ο κόσμος θα γίνει πολύ όμορφο μέρος - κανείς δεν θα προσπαθεί να αναγκάσει κανέναν να κάνει τίποτε, κανείς δεν θα προσπαθεί να πειθαρχήσει κανέναν. Γιατί η πειθαρχία σου μπορεί να

αποδείχθηκε καλή για σένα, ίσως όμως να αποδειχθεί ολέθρια για κάποιον άλλο. Το δικό σου φάρμακο δεν είναι αναγκαστικά καλό για όλους. Μην το δίνεις σε άλλους. Αλλά οι ανόητοι άνθρωποι ζουν πάντα με κανόνες.Πώς να πετύχεις αυτήν τη στάση; Πώς να πετύχεις αυτήν τη σταθερότητα; Πρώτα δες την άνεση. Αν το σώμα σου βρίσκεται σε βαθιά άνεση, σε βαθιά ανάπαυση, αν νιώθει καλά, σε περιβάλλει μια αίσθηση ευεξίας - με αυτό το κριτήριο θα πρέπει να κρίνεις. Αυτό θα είναι η λύδια λίθος. Μπορεί να συμβεί όταν είσαι όρθιος, μπορεί να συμβεί όταν είσαι ξαπλωμένος, μπορεί να συμβεί όταν κάθεσαι στο πάτωμα ή σε μια καρέκλα. Μπορεί να συμβεί οπουδήποτε, γιατί είναι μια εσωτερική αίσθηση ασφάλειας. Και όταν το πετύχεις, δεν θα θέλεις να κινείσαι διαρκώς, γιατί όσο κινείσαι, τόσο θα το χάνεις. Συμβαίνει σε μια ορισμένη κατάσταση. Αν κινηθείς, απομακρύνεσαι.Τη διαταράσσεις.Η φυσική επιθυμία όλων των ανθρώπων -και η Γιόγκα είναι το πιο φυσικό πράγμα του κόσμου- είναι να νιώθουν άνετα. Όποτε νιώθεις άβολα, θέλεις να αλλάξεις - είναι φυσικό. Πάντα να ακούς τον φυσικό, ενστικτώδη μηχανισμό που βρίσκεται μέσα σου. Έχει σχεδόν πάντα δίκιο.Η στάση επιτυγχάνεται εγκαταλείποντας την προσπάθεια και ασκώντας τον διαλογισμό στην έννοια τον απεριόριστου.Όμορφα λόγια, σημαντικές ενδείξεις, κατευθύνσεις. Η πραγιάτνα σαϊτίλυα -η εγκατάλειψη της προσπάθειας- είναι το πρώτο που χρειάζεται, αν θέλεις να πετύχεις αυτό που ο Πατάντζαλι ονομάζει στάση. Άνετο, σταθερό, το σώμα βρίσκεται σετόσο βαθιά ηρεμία που δεν κινείται τίποτε. Το σώμα είναι τόσο άνετο που η επιθυμία για κίνηση εξαφανίζεται. Αρχίζεις να απολαμβάνεις την αίσθηση της άνεσης και εδραιώνεται σταθερά.Με την αλλαγή της διάθεσης σου αλλάζει και το σώμα. Με την αλλαγή του σώματος αλλάζει η διάθεση σου. Το παρατήρησες ποτέ; Πας στο θέατρο, στο σινεμά: παρατήρησες πόσες φορές αλλάζεις στάση; Δοκίμασες ποτέ να το συσχετίσεις; Αν συμβαίνει κάτι πολύ συναρπαστικό στη σκηνή, δεν μπορείς να γείρεις πίσω στην καρέκλα. Κάθεσαι όρθιος, η πλάτη σου ισιώνει. Αν συμβαίνει κάτι βαρετό και δεν είσαι ενθουσιασμένος, χαλαρώνεις. Η πλάτη σου δεν είναι πια ίσια. Αν συμβαίνει κάτι πολύ δυσάρεστο, αλλάζεις συνέχεια στάση. Αν βλέπεις κάτι πολύ όμορφο σταματάς ακόμη και να βλεφαρίζεις, ακόμη και αυτή η κίνηση είναι ενόχληση. Καμία κίνηση- γίνεσαι τέλειος σταθερός, ήσυχος, σαν να έχει εξαφανιστεί το σώμα.Το πρώτο πράγμα που πρέπει να πετύχεις στη στάση αυτή είναι το να εγκαταλείψεις την προσπάθεια, που είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα στον κόσμο - το απλούστερο, αλλά πολύ δύσκολο. Απλό να το πετύχεις, αν το κατανοήσεις· πολύ δύ-σκολο να το πετύχεις, αν δεν το κατανοήσεις. Δεν είναι θέμα εξάσκησης, είναι θέμα κατανόησης.Στη Δύση, ο Εμίλ Κουέ ανακάλυψε έναν νόμο που ονόμασε νόμο του αντίθετου αποτελέσματος. Είναι από τα πιο θεμελιώδη πράγματα στον ανθρώπινο νου. Υπάρχουν πράγματα που ίσως θέλεις να κάνεις. Σε παρακαλώ, όμως, να μην προ-σπαθήσεις να τα κάνεις, διαφορετικά θα έχεις το αντίθετο αποτέλεσμα.Για παράδειγμα, όταν δεν σε παίρνει ο ύπνος - μην προσπαθείς να κοιμηθείς. Αν προσπαθήσεις, ο ύπνος θα απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Αν προσπαθήσεις πάρα πολύ, θα είναι αδύνατον να κοιμηθείς, γιατί η προσπάθεια εμποδίζει τον ύπνο. Ο ύπνος έρχεται μόνον όταν δεν υπάρχει προσπάθεια. Όταν δεν σε απασχολεί ο ύπνος, ξαπλώνεις απλώς στο μαξιλάρι σου, απολαμβάνεις το μαλακό σου μαξιλάρι και τη ζεστή κουβέρτα, βελούδινο σκοτάδι που σε περιβάλλει, απλώς απολαμβάνεις· τίποτε άλλο. Ούτε καν σκέφτεσαι τον ύπνο. Μερικά όνειρα περνάνε από το νου σου:

τα βλέπεις νυσταγμένα, ούτε καν αυτά σε ενδιαφέρουν πολύ, γιατί, αν νιώσεις ενδιαφέρον, ο ύπνος χάνεται. Τα κοιτάς αφ' υψηλού, απλώς απολαμβάνεις, αναπαύεσαι, δεν επιδιώκεις τίποτε - και έρχεται ο ύπνος.Αν αρχίσεις να προσπαθείς να κοιμηθείς, επειδή πρέπει, από τη στιγμή που μπαίνει το «πρέπει», είναι σχεδόν αδύνατον να τα καταφέρεις. Μπορεί να μείνεις ξύπνιος όλη νύχτα, κι αν κοιμηθείς, θα είναι επειδή κουράστηκες να προσπαθείς. Όταν η προσπάθεια πάψει να υπάρχει -γιατί έκανες τα πάντα και έχεις παραιτηθεί- έρχεται ο ύπνος.Ο Εμίλ Κουέ ανακάλυψε το νόμο του αντίθετου αποτελέσματος μόλις πριν λίγες δεκαετίες. Ο Πατάντζαλι πρέπει να τον γνώριζε πριν από σχεδόν πέντε χιλιάδες χρόνια. Μιλά για πραγιάτνα σαϊτίλυα, χαλάρωση της προσπάθειας. Θα περίμενες το αντίθετο. Να χρειάζεται πολλή προσπάθεια για να πετύχεις τη σωστή στάση. Ο Πατάντζαλι λέει: «Αν κάνεις πολύ μεγάλη προσπάθεια, δεν θα τα καταφέρεις. Συμβαίνει χάρη στη μη-προσπάθεια».Η προσπάθεια θα πρέπει να εγκαταλειφθεί τελείως, γιατί η προσπάθεια αποτελεί μέρος της θέλησης και η θέληση δεν σε αφήνει να παραδοθείς. 'Όταν προσπαθείς να κάνεις κάτι, δεν επιτρέπεις στην ύπαρξη να το κάνει. Όταν παραιτείσαι, όταν λες: «Εντάξει, γενηθήτω το θέλημα σου. Αν μου στείλεις ύπνο, εντάξει. Αν δεν μου στείλεις ύπνο, πάλι εντάξει. Δεν παραπονιέμαι, δεν γκρινιάζω. Εσύ ξέρεις καλύτερα. Αν χρειάζεται να μου στείλεις ύπνο, στείλ' τον μου. Αν δεν χρειάζεται, εντάξει -μην τον στέλνεις. Μην ακούς εμένα, σε παρακαλώ! Ας γίνει το δικό σου θέλημα. Με αυτόν τον τρόπο, εγκαταλείπεις την προσπάθεια.Η απουσία προσπάθειας είναι ένα σπουδαίο φαινόμενο. Μόλις τη μάθεις, έχεις τη δυνατότητα να κάνεις εκατομμύρια πράγματα. Με την προσπάθεια κερδίζεις στην αγορά. Με την απουσία προσπάθειας κερδίζεις το επέκεινα. Με την προσπάθεια δεν μπορείς ποτέ να φτάσεις στη νιρβάνα - μπορείς να φτάσεις στο Νέο Δελχί, αλλά όχι στη νιρβάνα.Με την προσπάθεια μπορείς να πετύχεις τα υλικά αγαθά. Αυτά ποτέ δεν πετυχαίνονται χωρίς προσπάθεια, να το θυμάσαι. Αν λοιπόν θέλεις να αποκτήσεις περισσότερα πλούτη, μην ακούς εμένα - γιατί θα θυμώσεις πάρα πολύ μαζί μου, θα λες ότι σου αναστάτωσα τη ζωή. «Αυτός έλεγε: "Πάψτε να κάνετε προσπάθειες και θα πετύχετε πολλά πράγματα". Εγώ κάθομαι και περιμένω και το χρήμα δεν έρχεται. Ούτε ήρθε κανείς να με προσκαλέσει να γίνω Πρόεδρος».Κανείς δεν πρόκειται να έρθει. Αυτές οι ανοησίες κερδίζονται με προσπάθεια.Το πρώτο βήμα είναι η πραγιάτνα σαϊτίλυα - η εγκατάλειψη της προσπάθειας. Απλώς να νιώθεις άνετα. Μην κάνεις ιδιαίτερη προσπάθεια γι αυτό. Άσε τις αισθήσεις σου να κάνουν τη δουλειά: μην ανακατεύεις τη θέληση. Πως μπορείς να επιβάλεις στον εαυτό σου την άνεση; Είναι αδύνατον. Μπορείς να νιώσεις άνετα, αν επιτρέψεις στην άνεση να συμβεί. Δεν μπορείς να την επιβάλεις.Πώς μπορείς να επιβάλεις την αγάπη; Αν δεν αγαπάς κάποιον, δεν τον αγαπάς· τι να γίνει; Μπορείς να προσπαθήσεις, να προσποιηθείς, να επιβληθείς στον εαυτό σου, αλλά το αποτέλεσμα θα είναι ακριβώς το αντίθετο. Αν προσπαθήσεις να αγαπήσεις κάποιον, θα τον μισήσεις περισσότερο. Το μόνο αποτέλεσμα θα είναι ότι, μετά τις προσπάθειες σου, θα μισήσεις αυτόν τον άνθρωπο και θα τον εκδικηθείς, θα πεις μέσα σου: «Τι απαίσιος άνθρωπος είναι αυτός; Προσπαθώ τόσο πολύ να τον αγαπήσω και δεν γίνεται τίποτε», θα ρίξεις την ευθύνη σε εκείνον. Θα τον κάνεις να νιώσει ένοχος, λες κι έκανε κάτι. Δεν έκανε τίποτε. Η αγάπη δεν επιβάλλεται με τη θέληση. Η προσευχή δεν επιβάλλεται με τη θέληση. Η στάση δεν επιβάλλεται με τη θέληση. Πρέπει να αισθανθείς. Η αίσθηση είναι τελείως διαφορετική από τη θέληση.

Ο Βούδας δεν έγινε Βούδας με τη θέληση. Προσπάθησε για έξι χρόνια με τη θέληση. Ήταν άνθρωπος του κόσμου, μεγαλωμένος σαν πρίγκιπας, μεγαλωμένος για να γίνει βασιλιάς. Θα πρέπει να είχε διδαχθεί όλα τα λόγια του Τσανάκυα.Ο Τσανάκυα είναι ο Ινδός Μακιαβέλι - και μάλιστα είναι λίγο πιο πανούργος από τον Μακιαβέλι, γιατί οι Ινδοί έχουν μια νοοτροπία που τους κάνει να φτάνουν ως τη ρίζα. Αν γίνουν Βούδες, γίνονται Βούδες ως το κόκαλο. Αν γίνουν Τσανάκυα, δεν μπορείς να συγκριθείς μαζί τους. Ό,τι κι αν κάνουν, φτάνουν μέχρι τη ρίζα. Ακόμη κι ο Μακιαβέλι είναι λίγο ανώριμος μπροστά στον Τσανάκυα. Ο Τσανάκυα είναι απόλυτος.Ο Βούδας θα πρέπει να τον είχε διδαχθεί- κάθε πρίγκιπας έπρεπε να τον διδαχθεί. Το σημαντικότερο βιβλίο του Μακιαβέλι είναι Ο Ηγεμόνας. Ο Βούδας θα πρέπει να είχε διδαχθεί όλους τους τρόπους του κόσμου. Υποτίθεται ότι θα αντιμετώπιζε τους ανθρώπους του κόσμου· έπρεπε να διατηρήσει την εξουσία του. Κι υστέρα έφυγε!Είναι εύκολο να αφήσεις το παλάτι, είναι εύκολο να αφήσεις ένα βασίλειο. Είναι δύσκολο, όμως, να αφήσεις την αγωγή του νου. Για έξι χρόνια προσπαθούσε, με τη θέληση, να πετύχει τη φώτιση. Έκανε κάθε τι ανθρωπίνως δυνατόν, ακόμη και ανθρωπίνως αδύνατον. Έκανε τα πάντα, δεν άφησε τίποτε.Δεν συνέβη τίποτε.Όσο περισσότερο προσπαθούσε, τόσο πιο μακριά ένιωθε από το στόχο. Όσο περισσότερο πίεζε με τη θέληση του κι έκανε προσπάθειες, τόσο πιο εγκαταλελειμμένος ένιωθε: «Η φώτιση, η υπέρβαση, δεν βρίσκεται πουθενά». Τίποτε δεν συνέβαινε.Κι ένα βράδυ παραιτήθηκε. Εκείνη την ίδια νύχτα φωτίστηκε. Εκείνη την ίδια νύχτα συνέβη η πραγιάτνα σαϊτίλυα - η χαλάρωση της προσπάθειας. Δεν έγινε Βούδας με τη δύναμη της θέλησης. Έγινε Βούδας, όταν παραδόθηκε, όταν παραιτήθηκε.Σου διδάσκω το διαλογισμό και σου λέω διαρκώς: «Κάνε κάθε δυνατή προσπάθεια». Να θυμάσαι, όμως, ότι αυτή η έμφαση στην προσπάθεια δίνεται ακριβώς για να κατακερματιστεί η θέληση σου, για να καταστραφεί η θέληση σου και να διαλυθεί το όνειρο της θέλησης. Σκοπός είναι να μπουχτίσεις τόσο με τη θέληση, ώστε μία μέρα απλώς να παραιτηθείς. Εκείνη τη μέρα θα φωτιστείς.Μη βιάζεσαι όμως, γιατί μπορείς να παραιτηθείς και τώρα, χωρίς να έχεις περάσει από την προσπάθεια - δεν θα σε βοηθήσει αυτό. Αυτό θα ήταν πονηριά και δεν μπορείς να κερδίσεις το παιχνίδι με την ύπαρξη χρησιμοποιώντας πονηριά. Πρέπει να είσαι πολύ αθώος. Πρέπει απλά να σου συμβεί.Αυτοί είναι απλώς ορισμοί. Ο Πατάντζαλι δεν λέει: «Κάνε αυτό!» Απλώς ορίζει το μονοπάτι. Αν το κατανοήσεις, θα αρχίσει να σε επηρεάζει, να επηρεάζει τον τρόπο ζωής σου, το είναι σου. Aπoρρόφησε το, άφησε το να σε διαποτίσει βαθιά μέσα σου. Άφησε το να κυλήσει στο αίμα σου, άφησε το να ενωθεί με το μεδούλι σου. Αυτό είναι όλο. Ξέχνα τον Πατάντζαλι. Αυτές οι σούτρες δεν προορίζονται για να στριμωχτούν μέσα στο κεφάλι σου. Δεν θα πρέπει να γίνουν κομμάτι της μνήμης σου, θα πρέπει να γίνουν δικό σου κομμάτι. Ολόκληρο το είναι σου θα πρέπει να τις κατανοήσει, αυτό είναι όλο. Έπειτα, μπορείς να τις ξεχάσεις. Αρχίζουν να λειτουργούν.Η στάση επιτυγχάνεται εγκαταλείποντας την προσπάθεια και ασκώντας τον διαλογισμό στην έννοια τον απεριόριστου.Δύο σημεία. Πρώτον, εγκατάλειψε την προσπάθεια. Μην πιέζεσαι. Άφησε το να συμβεί. Είναι σαν τον ύπνο - άφησε το να συμβεί. Είναι μια βαθιά εγκατάλειψη - άφησε τη να συμβεί. Μην προσπαθείς να την επιβάλεις, γιατί θα τη σκοτώσεις. Το δεύτερο σημείο είναι ότι, ενώ το σώμα επιτρέπει στον εαυτό του να νιώσει άνετα, να

βρεθεί σε βαθιά ανάπαυση, ο νους σου θα πρέπει να είναι εστιασμένος στο απεριόριστο.Ο νους είναι πολύ έξυπνος στα πράγματα που έχουν όρια. Αν σκεφτείς το χρήμα, ο νους είναι έξυπνος. Αν σκεφτείς τη δύναμη και την πολιτική, ο νους είναι έξυπνος. Αν σκεφτείς τις λέξεις, τις φιλοσοφίες, τις πεποιθήσεις, ο νους είναι έξυπνος -όλα αυτά τα πράγματα έχουν όρια. Αν σκεφτείς τον Θεό, ξαφνικά υπάρχει κενό... Τι μπορείς να σκεφτείς για τον Θεό; Αν μπορέσεις να σκεφτείς, τότε ο Θεός δεν είναι πια Θεός, έχει περιοριστεί. Αν μπορέσεις να σκεφτείς τον Θεό ως Κρίσνα, δεν είναι πια Θεός. Ο Κρίσνα μπορεί να στέκεται μπροστά σου και να παίζει τη φλογέρα του, αλλά έχει κάποια όρια. Αν σκεφτείς τον Θεό ως Χριστό - τελείωσε! Ο Θεός δεν υπάρχει πια. Τον έχεις μετατρέψει σε ένα περιορισμένο πλάσμα. Είναι όμορφο - αλλά δεν συγκρίνεται με την ομορφιά του απεριόριστου.Υπάρχουν δυο τύποι θεών. Ο ένας είναι ο Θεός της πίστης - ο χριστιανικός Θεός, ο ινδουιστικός Θεός, ο μωαμεθανικός θεός, Ο άλλος είναι ο Θεός της πραγματικότητας, όχι της πίστης - αυτός είναι απεριόριστος, αυτός είναι το ίδιο το θείο. Αν σκέφτεσαι τον μωαμεθανικό Θεό, θα είσαι Μωαμεθανός, αλλά δεν θα είσαι πνευματικός άνθρωπος. Αν σκέφτεσαι τον χριστιανό Θεό, θα είσαι Χριστιανός, αλλά όχι πνευματικός άνθρωπος. Αν φέρεις το νου σου στο θείο, θα είσαι πνευματικός άνθρωπος - δεν θα είσαι πια Ινδουιστής, δεν θα είσαι πια Μωαμεθανός, δεν θα είσαι πια Χριστιανός.Αυτό το θείο δεν είναι μια έννοια! Οι έννοιες είναι παιχνίδια του νου. Ο αληθινός Θεός είναι τόσο αχανής - το θείο παίζει με το νου σου, όχι ο νους σου με το θείο. Ο Θεός δεν είναι πια παιχνίδι στα χέρια σου, εσύ είσαι παιχνίδι στα χέρια του θείου. Τα πάντα έχουν αλλάξει. Δεν ελέγχεις πια την κατάσταση, δεν έχεις πια τον έλεγχο. Το θείο σε έχει κυριεύσει.Ο σωστός όρος είναι «κυριεύομαι» - σε έχει κυριεύσει το άπειρο. Δεν είναι πια μια εικόνα μέσα στο νου σου. Όχι, δεν υπάρχει εικόνα. Αχανές κενό... και στο αχανές αυτό κενό διαλύεσαι. Όχι μόνο έχει χαθεί κάθε ορισμός του θεού, έχει χαθεί κάθε όριο. Όταν έρχεσαι σε επαφή με το άπειρο, αρχίζεις να χάνεις τα όρια σου. Τα όρια σου γίνονται ασαφή, τα όρια σου γίνονται όλο και πιο αβέβαια, πιο ελαστικά. Εξαφανίζεσαι σαν καπνός στον ουρανό. Έρχεται μια στιγμή που κοιτάζεις τον εαυτό σου... και δεν υπάρχεις πια.Έτσι λοιπόν, ο Πατάντζαλι λέει δυο πράγματα: απουσία προσπάθειας και συνειδητότητα εστιασμένη στο απεριόριστο. Έτσι, πετυχαίνεις την ασάνα. Και αυτή δεν είναι παρά μόνον η αρχή. Αυτό αφορά μόνο στο σώμα. Πρέπει κανείς να πάει βα-θύτερα.Όταν επιτευχθεί η στάση, παύουν οι διασπάσεις που προκαλούνται από τη δυαδική σκέψη.Όταν το σώμα νιώθει πραγματικά άνετα, γαλήνια... η φλόγα του σώματος δεν ταλαντεύεται. Έχει γίνει σταθερή. Δεν υπάρχει κίνηση... Ξαφνικά, σαν να σταμάτησε ο χρόνος, δεν φυσά ο άνεμος, όλα είναι ήσυχα και ακίνητα, και το σώμα δεν νιώθει την παρόρμηση να κινηθεί. Ήσυχο, βαθιά ισορροπημένο, ήρεμο, σιωπηλό, συγκεντρωμένο - στην κατάσταση αυτή, εξαφανίζεται η δυαδικότητα και οι διασπάσεις που προκαλεί.Έχεις παρατηρήσει πως, όποτε διασπάται και αναστατώνεται ο νους σου, το σώμα σου στριφογυρίζει περισσότερο; Δεν μπορείς να κάτσεις ήσυχος. Ή, όταν το σώμα σου στριφογυρίζει, ο νους σου δεν μπορεί να ησυχάσει. Είναι αλληλένδετα. Ο Πατάντζαλι γνωρίζει καλά ότι σώμα και νους δεν είναι δυο διαφορετικά πράγματα. Δεν είσαι χωρισμένος στα δυο - στο σώμα και στο νου. Σώμα και νους είναι ένα. Είσαι ψυχοσωματικός, είσαι «σωμανούς». Το σώμα δεν είναι παρά το

ξεκίνημα του νου σου και ο νους δεν είναι παρά το τέλος του σώματος. Είναι δυο ό-ψεις του ίδιου φαινομένου· δεν είναι δυο χωριστά πράγματα. Έτσι λοιπόν, ό,τι συμβαίνει στο σώμα επηρεάζει το νου και ό,τι συμβαίνει στο νου επηρεάζει το σώμα. Κινούνται παράλληλα. Γι' αυτό δίνεται τόση έμφαση στο σώμα· γιατί, αν το σώμα σου δεν βρίσκεται σε βαθιά ανάπαυση, δεν μπορεί να βρεθεί ούτε ο νους σου.Είναι πιο εύκολο να ξεκινήσεις με το σώμα, γιατί αυτό είναι η εξωτερική στιβάδα. Είναι δύσκολο να ξεκινήσεις με το νου. Πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να ξεκινήσουν με το νου και αποτυγχάνουν, γιατί το σώμα τους δεν συνεργάζεται. Είναι καλύτερα να ξεκινάς από το άλφα και να προχωρείς αργά, με τη σωστή σειρά. Το σώμα έρχεται πρώτο, είναι η αρχή. Πρέπει να ξεκινήσεις με το σώμα. Αν μπορέσεις να πετύχεις την ηρεμία του σώματος, ξαφνικά θα δεις ότι ο νους ακολουθεί.Ο νους κινείται δεξιά κι αριστερά, σαν το εκκρεμές ενός παλιού ρολογιού, συνέχεια, δεξιά-αριστερά... αριστερά-δεξιά. Αν παρατηρήσεις ένα εκκρεμές, θα μάθεις κάτι για το νου σου. 'Όταν το εκκρεμές κινείται προς τα αριστερά, το βλέπεις να πηγαίνει αριστερά, αλλά δεν βλέπεις ότι παίρνει φόρα για να πάει δεξιά. Την ώρα που τα μάτια σου βλέπουν το εκκρεμές να πηγαίνει αριστερά, η ίδιο αυτή κίνηση προς τα αριστερά δημιουργεί την ενέργεια για να πάει το εκκρεμές πάλι προς τα δεξιά. Όταν πηγαίνει προς τα δεξιά, μαζεύει και πάλι ενέργεια, συσσωρεύει ενέργεια για να πάει αριστερά.Έτσι λοιπόν, όταν αγαπάς, μαζεύεις ενέργεια για να μισήσεις. Όταν μισείς, μαζεύεις ενέργεια για να αγαπήσεις. Όταν νιώθεις ευτυχισμένος, μαζεύεις ενέργεια για να νιώσεις δυστυχισμένος. Όταν νιώθεις δυστυχισμένος, μαζεύεις ενέργεια για να νιώσεις ευτυχισμένος. Έτσι γίνεται διαρκώς.Αυτή είναι η κατάσταση του νου σου. Κινείται διαρκώς από το ένα άκρο στο άλλο - αριστερά, δεξιά, αριστερά, δεξιά, ποτέ στη μέση. Όταν είσαι στη μέση, τότε υπάρχεις πραγματικά. Και στα δύο άκρα νιώθεις βάρος, γιατί δεν μπορείς να νιώσεις άνετα. Στη μέση είσαι άνετα, γιατί στη μέση το βάρος εξαφανίζεται. Ακριβώς στη μέση δεν έχεις βάρος. Αν πας προς τα αριστερά, αποκτάς βάρος, αν πας προς τα δεξιά, αποκτάς βάρος. Και αν συνεχίσεις να κινείσαι... Όσο περισσότερο απομακρύνεσαι από τη μέση, τόσο μεγαλύτερο βάρος κουβαλάς.Να είσαι στη μέση. Ο πνευματικός άνθρωπος δεν είναι ούτε αριστερός ούτε δεξιός. Ο πνευματικός άνθρωπος δεν πηγαίνει στα άκρα, δεν είναι άνθρωπος των άκρων. Και όταν βρίσκεσαι ακριβώς στη μέση -τόσο το σώμα όσο κι ο νους σου- εξαφανίζεται κάθε δυαδικότητα. Η δυαδικότητα υπάρχει, επειδή εσύ ο ίδιος είσαι δυαδικός, επειδή γέρνεις διαρκώς από; τη μία πλευρά στην άλλη.Όταν επιτευχθεί η στάση, παύουν οι διασπάσεις που προκαλούνται από τη δυαδική σκέψη.Και όταν πάψει να υπάρχει η δυαδικότητα, πως μπορείς να έχεις ένταση; Πώς μπορείς να υποφέρεις, πώς μπορείς να βρίσκεσαι σε σύγκρουση; Όταν υπάρχουν δυο αντίθετα μέσα σου, υπάρχει σύγκρουση. Τσακώνονται διαρκώς, δεν σε αφήνουν να ησυχάσεις. Το σπίτι σου είναι διχασμένο, έχεις διαρκώς εμφύλιο πόλεμο. Ζεις πυρετωδώς. Όταν εξαφανιστεί αυτή η δυαδικότητα, γίνεσαι ήσυχος, κεντραρισμένος, στη μέση. Ο Βούδας ονόμασε το δρόμο αυτό Ματζίμ Νικάγια, μέση οδό. Έλεγε στους μαθητές του: «Το μόνο που πρέπει να ακολουθήσετε είναι αυτό: να είστε πάντα στη μέση· μην πηγαίνετε στα άκρα».Ένας πραγματικά ισορροπημένος άνθρωπος δεν είναι ενάντια σε τίποτε, γιατί δεν υποστηρίζει και τίποτε. Αν έρθεις και με ρωτήσεις: «Είσαι κατά του χρήματος;», θα ανασηκώσω τους ώμους. Δεν είμαι ούτε υπέρ, ούτε κατά. Το χρήμα είναι χρήσιμο, ένα μέσο συναλλαγών - δεν υπάρχει λόγος να τρελαίνεσαι γι αυτό. Αν το έχεις, χρησιμοποίησε το. Αν δεν το έχεις, απόλαυσε την απουσία του. Χρησιμοποίησε το, αν το έχεις. Αν δεν το έχεις, απόλαυσε την κατάσταση αυτή. Αυτό κάνει ένας άν-

θρωπος με κατανόηση. Αν ζει σε παλάτι το απολαμβάνει. Αν δεν έχει παλάτι, απολαμβάνει την καλύβα του. Ούτως ή άλλως, είναι ευτυχισμένος και ισορροπημένος. Δεν είναι ούτε υπέρ του παλατιού ούτε κατά.Ένας άνθρωπος που είναι υπέρ ή κατά είναι μονόπλευρος. Δεν είναι ισορροπημένος.Ο Βούδας έλεγε στους μαθητές του: «Να είστε ισορροπημένοι και όλα τα άλλα θα συμβούν από μόνα τους. Αρκεί να είστε στη μέση». Αυτό λέει ο Πατάντζαλι, όταν μιλάει για τη στάση. Η εξωτερική στάση αφορά στο σώμα, η εσωτερική στάση αφορά στο νου: είναι αλληλένδετες. Όταν το σώμα βρίσκεται στη μέση -σταθερό, γαλήνιο- τότε και ο νους βρίσκεται στη μέση - σταθερός, γαλήνιος. Όταν το σώμα είναι σε ανάπαυση, η αίσθηση του σώματος εξαφανίζεται. Όταν ο νους είναι σε ανάπαυση, η αίσθηση του νου εξαφανίζεται. Τότε είσαι μόνο ψυχή, το υπερβατικό, που δεν είναι ούτε σώμα ούτε νους.Το επόμενο βήμα μετά την επίτευξη της στάσης είναι ο έλεγχος της αναπνοής, που επιτυγχάνεται κρατώντας την αναπνοή κατά την εισπνοή και την εκπνοή ή σταματώντας την αναπνοή απότομα.Μεταξύ σώματος και νου η γέφυρα είναι η αναπνοή - πρέπει να κατανοήσεις αυτά τα τρία πράγματα. Η στάση του σώματος, ο νους που χάνεται στο άπειρο και η γέφυρα που τα συνδέει - όλα πρέπει να έχουν το σωστό ρυθμό. Το έχεις παρατηρήσει; Αν όχι, τότε παρατήρησε το τώρα. Όποτε αλλάζει η διάθεση του νου σου, αλλάζει και η αναπνοή. Ισχύει και το αντίθετο: αλλάζοντας την αναπνοή σου, αλλάζει κι ο νους.Όταν βρίσκεσαι βυθισμένος σε σεξουαλικό πάθος, έχεις προσέξει πώς αναπνέεις; Χωρίς καθόλου ρυθμό, πυρετωδώς, με ένταση. Αν συνεχίσεις να αναπνέεις έτσι, σύντομα θα κουραστείς, θα εξαντληθείς. Δεν θα σου δώσει ζωή. Με τον τρόπο αυτό, χάνεις λίγη ζωή. Όταν είσαι ήρεμος και ήσυχος, όταν νιώθεις ευτυχισμένος, ξαφνικά ένα πρωί ή ένα βράδυ που κοιτάζεις τα αστέρια και δεν έχεις τίποτε να κάνεις, ή είναι αργία και απλώς κάθεσαι, τότε παρατήρησε την αναπνοή σου. Η αναπνοή σου είναι τόσο γαλήνια που σχεδόν δεν την αισθάνεσαι, δεν αντιλαμβάνεσαι την κίνηση. Όταν είσαι θυμωμένος, παρατήρησε. Η αναπνοή σου αλλάζει αμέσως. Όταν νιώθεις αγάπη, παρατήρησε. Όταν είσαι λυπημένος, παρατήρησε. Με κάθε σου διάθεση η αναπνοή έχει διαφορετικό ρυθμό: είναι μια γέφυρα.Όταν το σώμα σου είναι υγιές, η αναπνοή έχει άλλη ποιότητα. Όταν το σώμα σου είναι άρρωστο, και η αναπνοή είναι άρρωστη. Όταν είσαι απόλυτα υγιής, ξεχνάς τελείως την αναπνοή. Όταν δεν είσαι απόλυτα υγιής, η αναπνοή σε απασχολεί διαρκώς. Κάτι δεν πάει καλά.Το επόμενο βήμα μετά την επίτευξη της στάσης είναι ο έλεγχος της αναπνοής...Ο όρος «έλεγχος της αναπνοής» δεν είναι καλός, δεν είναι σωστή απόδοση της λέξης πραναγιάμα. Πραναγιάμα σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει έλεγχος της αναπνοής. Σημαίνει απλά επέκταση της ζωτικής ενέργειας, πραναγιάμα: πράνα είναι η ζωτική ενέργεια που κρύβεται στην αναπνοή και αγιάμα είναι η απέραντη διεύρυνση. Δεν είναι «έλεγχος αναπνοής». Η ίδια η λέξη έλεγχος είναι κάπως άσχημη, γιατί σου δίνει την αίσθηση ότι υπάρχει κάποιος που ελέγχει - υπεισέρχεται η θέληση. Η πραναγιάμα είναι τελείως διαφορετική - η διεύρυνση της ζωτικότητας, το να αναπνέεις με τέτοιον τρόπο που να γίνεις ένα με την αναπνοή του όλου. Να αναπνέεις με τέτοιον τρόπο που να μην αναπνέεις με το δικό σου ατομικό τρόπο, να αναπνέεις με το όλον.Κάτσε δίπλα σε ένα δέντρο. Αν είσαι σιωπηλός, απολαμβάνοντας, ξαφνικά θα συνειδητοποιήσεις ότι το δέντρο, κατά κάποιον τρόπο, αναπνέει με τον ίδιο ρυθμό που αναπνέεις κι εσύ.Κι έρχεται μία στιγμή που νιώθει κανείς ότι αναπνέει μαζί με το όλον, ότι ταυτίζεται με την αναπνοή του όλου. Δεν παλεύεις πια, δεν αγωνίζεσαι, έχεις παραδοθεί. Είσαι ένα με το όλον - τόσο πολύ, ώστε δεν χρειάζεται να αναπνέεις χωριάτα.

Πραναγιάμα σημαίνει να αναπνέεις με το όλον. Αυτή είναι η δική μου μετάφραση· όχι «έλεγχος της αναπνοής», αλλά να αναπνέεις με το όλον. Είναι απόλυτα ανεξέλεγκτο! Αν το ελέγχεις, πώς μπορείς να αναπνέεις με το όλον; Η μετάφραση της πραναγιάμα ως «έλεγχος της αναπνοής» είναι παρανόηση. Δεν είναι απλώς ανακριβές, ανεπαρκές· είναι τελείως λάθος. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Πραναγιάμα είναι να αναπνέεις με το όλον, να γίνεις ένα με την αναπνοή του αιώνιου και ίου όλου. Τότε εκτείνεσαι. Τότε η ζωτική σου ενέργεια εκτείνεται διαρκώς μαζί με τα δέντρα και τα βουνά και τον ουρανό και τα αστέρια. Και έρχεται μια στιγμή, τη μέρα που γίνεσαι βούδας... που έχεις εξαφανιστεί τελείως. Δεν αναπνέεις πια, το όλον αναπνέει μέσα σου. Η αναπνοή σου και η αναπνοή του όλου δεν διαχωρίζονται ποτέ, είναι πάντοτε μαζί. Σε τέτοιο βαθμό που δεν χρειάζεται πια να λες: «Αυτή είναι η δική μου αναπνοή».Το επόμενο βήμα μετά την επίτευξη της στάσης είναι ο έλεγχος της αναπνοής -πραναγιάμα- που επιτυγχάνεται κρατώντας την αναπνοή κατά την εισπνοή και την εκπνοή ή σταματώντας την αναπνοή απότομα.Όταν εισπνέεις, έρχεται μια στιγμή που η εισπνοή τελειώνει - για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου η αναπνοή σταματά. Το ίδιο συμβαίνει, όταν εκπνέεις. Όταν εκπνέεις -όταν η αναπνοή ελευθερώνεται τελείως- για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου η αναπνοή σταματά και πάλι. Αυτές τις στιγμές αντιμετωπίζεις το θάνατο και, όταν αντιμετωπίζεις το θάνατο, αντιμετωπίζεις το αιώνιο. Επαναλαμβάνω: όταν αντιμετωπίζεις το θάνατο, αντιμετωπίζεις το αιώνιο, γιατί, όταν πεθαίνεις, το αιώνιο ζει μέσα σου. Μόνο μετά τη σταύρωση έρχεται η ανάσταση. Γι' αυτό λέω ότι ο Πατάντζαλι διδάσκει την τέχνη του θανάτου.Όταν η αναπνοή σταματά, όταν δεν υπάρχει αναπνοή, βρίσκεσαι ακριβώς στην ίδια κατάσταση που θα βρεθείς και όταν πεθάνεις. Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου συντονίζεσαι με το θάνατο - η αναπνοή έχει σταματήσει. Ολόκληρη η Βίβλος των Μυστηρίων, η Βιγκνάνα Μπαϊράβα Τάντρα, ασχολείται με το θέμα αυτό -δίνει μεγάλη έμφαση- γιατί, αν μπορέσεις να μπεις στο σταμάτημα αυτό, βρίσκεις την πύλη.Είναι πολύ δυσδιάκριτη και στενή. Ο Ιησούς το έχει πει επανειλημμένα: «Στενή είναι η οδός μου - ίσια, αλλά στενή, πολύ στενή». Ο Καμπίρ έχει πει: «Δεν χωρούν να περάσουν δυο μαζί, μόνον ένας». Είναι τόσο στενή, ώστε, αν είσαι πλήθος μέσα σου, δεν μπορείς να περάσεις. Αν είσαι χωρισμένος έστω και σε δυο μέρη -αριστερό και δεξί- δεν μπορείς να περάσεις. Αν γίνεις ένα, ενότητα, αρμονία, τότε μπορείς ναπεράσεις.Στενή είναι η οδός. Ίσια, φυσικά -δεν είναι στριφογυριστή, πηγαίνει κατευθείαν στο ναό του θεϊκού- αλλά πολύ στενή. Δεν μπορείς να πάρεις κανέναν μαζί σου. Δεν μπορείς να πάρεις μαζί τα πράγματα σου. Δεν μπορείς να πάρεις τις γνώσεις σου, δεν μπορείς να πάρεις τις θυσίες σου, δεν μπορείς να πάρεις τη γυναίκα σου, τον άντρα σου, τα παιδιά σου. Δεν μπορείς να πάρεις κανέναν. Δεν μπορείς να πάρεις ούτε καν το εγώ σου, ούτε καν τον εαυτό σου. θα περάσεις από μέσα, αλλά όλα τα άλλα, εκτός από το καθαρό σου είναι, θα μείνουν στο κατώφλι.Ναι, είναι στενή η οδός. Ίσια, αλλά στενή.Κι αυτές είναι οι στιγμές που μπορείς να βρεις το δρόμο. Όταν η εισπνοή τελειώνει και σταματά για μία στιγμή, όταν η εκπνοή τελειώνει και σταματά για μία στιγμή, συντονίσου, ώστε να αντιλαμβάνεσαι όλο και περισσότερο αυτές τις διακοπές, αυτά τα κενά. Μέσα από τα κενά αυτά, το αιώνιο μπαίνει μέσα σου σαν το θάνατο.Το επόμενο βήμα μετά την επίτευξη της στάσης είναι η πραναγιάμα, που επιτυγχάνεται κρατώντας την αναπνοή...

Όταν λοιπόν εισπνέεις, κράτα την ανάσα σου λίγο περισσότερο, ώστε να μπορέσεις να νιώσεις την πύλη. Όταν εκπνέεις, κράτα την αναπνοή σου λίγο περισσότερο, έτσι ώστε να νιώσεις το κενό κάπως πιο εύκολα. Έχεις λίγο περισσότερο χρόνο....ή σταματώντας την αναπνοή απότομα.Ή μπορείς, ανά πάσα στιγμή, να σταματήσεις την αναπνοή απότομα. Ενώ περπατάς στο δρόμο, σταμάτα την - ένα ξαφνικό τράνταγμα και μπαίνει ο θάνατος. Οποτεδήποτε, οπουδήποτε, μπορείς να σταματήσεις την αναπνοή απότομα - στο σταμάτημα αυτό, μπαίνει ο θάνατος.Η διάρκεια και η συχνότητα των ελεγχόμενων αναπνοών ρυθμίζεται ανάλογα με το χρόνο και τον τόπο, και οι αναπνοές γίνονται όλο και πιο παρατεταμένες και λεπτοφυείς.Όσο περισσότερο κάνεις αυτά τα σταματήματα, αυτά τα κενά, τόσο η πύλη γίνεται λίγο φαρδύτερη και μπορείς να τη νιώσεις καλύτερα. Δοκίμασε το, κάνε το μέρος της ζωής σου.Κάθε φορά που δεν κάνεις τίποτε, πάρε μία εισπνοή... και σταμάτα την. Νιώσε την - κάπου εκεί βρίσκεται η πύλη. Είναι σκοτεινά, γι' αυτό πρέπει να τη βρεις ψηλαφώντας. Η πύλη δεν είναι άμεσα διαθέσιμη. Πρέπει να ψηλαφήσεις, αλλά θατη βρεις.Όποτε σταματάς την αναπνοή, οι σκέψεις σταματούν αμέσως. Δοκίμασε το. Σταμάτα ξαφνικά την αναπνοή σου - κι αμέσως διακόπτονται οι σκέψεις, γιατί και οι σκέψεις και η αναπνοή ανήκουν στη ζωή, στη δήθεν ζωή. Στην άλλη ζωή, την υπερβατική ζωή, δεν χρειάζεται αναπνοή. Ζεις - δεν χρειάζεται να αναπνέεις. Ούτε οι σκέψεις χρειάζονται. Ζεις - δεν χρειάζονται σκέψεις. Οι σκέψεις και η αναπνοή είναι μέρος του υλικού κόσμου. Η μη-σκέψη και η μη-αναπνοή είναι μέρος του αιώνιου κόσμου.Υπάρχει μία τέταρτη σφαίρα ελέγχου της αναπνοής που είναι εσωτερική και υπερβαίνει τις άλλες τρεις.Ο Πατάντζαλι λέει ότι υπάρχουν αυτά τα τρία πράγματα -σταμάτημα μέσα, σταμάτημα έξω, σταμάτημα ξαφνικά- και ότι υπάρχει κι ένα τέταρτο που είναι εσωτερικό. Ο Βούδας έχει δώσει πολλή έμφαση στο τέταρτο αυτό σημείο: το ονομά-ζει αναπανάσατα Γιόγκα. Λέει: «Μην προσπαθείτε να σταματήσετε κάπου. Παρακολουθήστε απλώς όλη την πορεία της αναπνοής». Η εισπνοή αρχίζει - να παρατηρείς, μη χάνεις τίποτε. Η εισπνοή συνεχίζει και εσύ παρατηρείς διαρκώς. Μετά υπάρχει μια στάση, μια αυτόματη στάση, όταν η εισπνοή έχει τελειώσει - παρατήρησε τη στάση αυτή. Μην κάνεις τίποτε, να είσαι απλά παρατηρητής. Έπειτα, αρχίζει η εκπνοή - συνέχισε να παρατηρείς. Όταν η εκπνοή έχει τελειώσει, σταματά -παρατήρησε και αυτήν τη στάση. Έπειτα, συνεχίζει να εναλλάσσεται εισπνοή, εκπνοή, εισπνοή, εκπνοή - εσύ απλώς παρατηρείς. Αυτός είναι ο τέταρτος τρόπος: απλώς παρατηρώντας, διαχωρίζεσαι από την αναπνοή.Όταν έχεις διαχωριστεί από την αναπνοή σου, διαχωρίζεσαι κι από τις σκέψεις. Η αναπνοή είναι η διαδικασία του σώματος που αντιστοιχεί στις σκέψεις του νου. Οι σκέψεις κινούνται στο νου, η αναπνοή κινείται στο σώμα. Είναι παράλληλες δυνάμεις, δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Και ο Πατάντζαλι το αναφέρει, αν και δεν δίνει έμφαση στο τέταρτο σημείο. Απλώς το αναφέρει. Ο Βούδας, όμως, έχει εστιάσει όλη του την προσοχή στο τέταρτο σημείο, δεν μιλά καθόλου για τα άλλα τρία. Όλος ο βουδιστικός διαλογισμός είναι το τέταρτο σημείο.Υπάρχει μία τέταρτη σφαίρα της πραναγιάμα -εκείνη της παρατήρησης- που είναι εσωτερική και υπερβαίνει τις άλλες τρεις.Όμως, ο Πατάντζαλι είναι πολύ επιστημονικός. Δεν χρησιμοποιεί ποτέ τον τέταρτο τρόπο, λέει όμως ότι υπερβαίνει τους άλλους τρεις. Μάλλον ο Πατάντζαλι δεν είχε τόσο ωραία ομάδα μαθητών, όσο είχε ο Βούδας. Ο Πατάντζαλι θα πρέπει να δούλευε

με ανθρώπους που ήταν προσανατολισμένοι περισσότερο στο σώμα, ενώ ο Βούδας δούλευε με ανθρώπους προσανατολισμένους περισσότερο στο νου. Ο Πατάντζαλι λέει ότι ο τέταρτος τρόπος υπερβαίνει τους άλλους τρεις, αν και ο ίδιος δεν τον χρησιμοποιεί ποτέ. Λέει όλα όσα μπορούν να ειπωθούν για τη Γιόγκα. Είναι το άλφα και το ωμέγα, η αρχή και το τέλος. Δεν έχει παραλείψει ούτε ένα σημείο. Οι Γιόγκα Σούτρες του Πατάντζαλι δεν επιδέχονται βελτίωση.Υπάρχουν μόνο δύο άνθρωποι στον κόσμο που δημιούργησαν μόνοι τους μία ολόκληρη επιστήμη. Ο ένας είναι ο Αριστοτέλης στη Δύση, που δημιούργησε την επιστήμη της λογικής - μόνος του, χωρίς τη βοήθεια κανενός. Και για δύο χιλιάδες χρόνια δεν έχει γίνει καμία βελτίωση, παραμένει ίδια. Παραμένει τέλεια. Ο άλλος είναι ο Πατάντζαλι, που δημιούργησε ολόκληρη την επιστήμη της Γιόγκα -που είναι πολλές φορές, εκατομμύρια φορές σπουδαιότερη από τη λογική- μόνος του. Και δεν επιδέχεται βελτίωση. Δεν έχει βελτιωθεί και δεν βλέπω κανένα σημείο που να μπορεί να βελτιωθεί. Ολόκληρη η επιστήμη βρίσκεται εκεί - τέλεια, απόλυτα τέλεια.

Απαντήσεις σε ερωτήσεις

Εξήγησε μου σε παρακαλώ πώς είναι δυνατόν, μόνο κοιτώντας, παρατηρώντας τις εγγραφές στα εγκεφαλικά κύτταρα, να πάψει να υφίσταται η πηγή της διαδικασίας της σκέψης.

Δεν παύει ποτέ να υφίσταται, αλλά με την παρατήρηση και μόνο σπάει η ταύτιση. Ο Βούδας έζησε στο σώμα του για σαράντα χρόνια μετά τη φώτιση του. Το σώμα δεν έπαψε να υφίσταται. Για σαράντα χρόνια μιλούσε, εξηγούσε, έδινε στους ανθρώπους να καταλάβουν τι του είχε συμβεί και πώς μπορούσε να συμβεί το ίδιο καν σ' εκείνους. Χρησιμοποιούσε το νου. Ο νους του δεν είχε πάψει να υφίσταται. Όταν γύρισε πίσω στην πατρίδα του μετά από δώδεκα χρόνια, αναγνώρισε τον πατέρα του, αναγνώρισε τη γυναίκα του, αναγνώρισε το γιο του. Ο νους του υπήρχε, η μνήμη υπήρχε. Διαφορετικά η αναγνώριση θα ήταν αδύνατη. Ο νους δεν είχε πάψει πραγμα-τικά να υπάρχει.Όταν λέμε ότι σταματά ο νους, εννοούμε ότι σπάει η ταύτιση σου μαζί του. Τώρα ξέρεις: άλλος είναι ο νους κι άλλο είναι το «είμαι». Η γέφυρα έχει σπάσει. Τώρα, ο νους δεν είναι πια αφέντης. Έχει γίνει όργανο, έχει μπει στη σωστή του θέση, έτσι ώστε, όποτε τον χρειάζεσαι, μπορείς να τον χρησιμοποιείς. Είναι σαν ανεμιστήρας: αν θέλεις να τον χρησιμοποιήσεις, τον ανάβεις και αρχίζει να λειτουργεί. Αυτήν τη στιγμή, δεν χρησιμοποιείς τον ανεμιστήρα, γι' αυτό δεν λειτουργεί, αλλά υπάρχει. Δεν έχει πάψει να υφίσταται. Ανά πάσα στιγμή μπορείς να τον χρησιμοποιήσεις. Δεν έχει εξαφανιστεί.Απλώς και μόνο παρατηρώντας, η ταύτιση εξαφανίζεται -όχι ο νους. Όταν όμως εξαφανιστεί η ταύτιση, είσαι ένα τελείως καινούργιο πλάσμα. Για πρώτη φορά γνωρίζεις την αληθινή σου φύση, την αληθινή σου πραγματικότητα. Για πρώτη φορά γνωρίζεις ποιος πραγματικά είσαι. Τώρα, ο νους δεν είναι παρά ένα μέρος του μηχανισμού που σε περιβάλλει.Είναι ακριβώς σαν να είσαι πιλότος και να οδηγείς ένα αεροπλάνο. Χρησιμοποιείς πολλά όργανα, τα μάτια σου παρακολουθούν πολλά όργανα, παρακολουθείς πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Όμως, εσύ δεν είσαι τα όργανα. Αυτός ο νους, αυτό το σώμα και πολλές λειτουργίες του σώματος-νου απλώς σε περιβάλλουν - είναι ο μηχανισμός. Στο μηχανισμό αυτό μπορείς να υπάρξεις με δύο τρόπους. Ένας τρόπος ύπαρξης είναι

να ξεχάσεις τον εαυτό σου και να νιώθεις ότι είσαι ο μηχανισμός. Αυτό είναι σκλαβιά, αυτό είναι δυστυχία, αυτός είναι ο κόσμος, η σαμσάρα.Ένας άλλος τρόπος λειτουργίας είναι ο εξής: να έχεις συνείδηση του γεγονότος ότι έχεις ξεχωριστή υπόσταση, ότι έχεις διαφορετική υπόσταση. Συνεχίζεις να χρησιμοποιείς το μηχανισμό, τώρα όμως υπάρχει μεγάλη διαφορά. Ο μηχανισμός δεν είναι πια εσύ. Αν κάτι πάει στραβά με το μηχανισμό, μπορείς να προσπαθήσεις να το διορθώσεις, αλλά δεν θα αναστατωθείς. Ακόμη και αν εξαφανιστεί ολόκληρος ο μηχανισμός, δεν θα αναστατωθείς.Ο θάνατος του Βούδα και ο δικός σου θάνατος είναι δυο διαφορετικά φαινόμενα. Ο Βούδας, όταν πεθαίνει, ξέρει ότι πεθαίνει μόνο ο μηχανισμός. Έχει χρησιμοποιηθεί και τώρα δεν είναι πια αναγκαίος. Φεύγει ένα φορτίο και εκείνος ελευθερώνεται, θα κινείται πλέον χωρίς μορφή. Όταν όμως πεθαίνεις εσύ, είναι τελείως διαφορετικά. Εσύ υποφέρεις, κλαις, γιατί νιώθεις ότι πεθαίνεις εσύ ο ίδιος, όχι ο μηχανισμός. Είναι ο δικός σον θάνατος. Έτσι, γίνεται πολύ οδυνηρός.Απλώς και μόνο παρατηρώντας, ο νους δεν παύει να υφίσταται, τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν παύουν να λειτουργούν. Μάλιστα, γίνονται πιο δραστήρια, γιατί υπάρχει λιγότερη σύγκρουση, περισσότερη ενέργεια. Ανανεώνονται και μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις με μεγαλύτερη ακρίβεια. Όμως, δεν θα σου είναι πια βάρος, δεν θα σε αναγκάζουν να κάνεις τίποτε. Δεν θα σε τραβάνε πέρα-δώθε. Εσύ θα είσαι ο αφέντης.Πώς όμως γίνεται αυτό απλά και μόνο παρατηρώντας; Επειδή αρχικά συνέβη -η σκλαβιά αυτή συνέβη- με το να μην παρατηρείς. Η σκλαβιά προέκυψε, επειδή δεν είσαι σε εγρήγορση. Γι' αυτό η σκλαβιά θα εξαφανιστεί, αν αποκτήσεις εγρήγορση. Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο, παρά να έχεις μεγαλύτερη εγρήγορση, οτιδήποτε και αν κάνεις.Κάθεσαι και με ακούς - μπορείς να ακούς με επίγνωση ή να ακούς χωρίς επίγνωση. Χωρίς επίγνωση, θα ακούς και πάλι, αλλά θα είναι διαφορετικά' θα έχει άλλη ποιότητα. Τα αυτιά σου θα ακούν, αλλά ο νους σου θα λειτουργεί κάπου αλλού. Κάποια στιγμή λίγες λέξεις θα περάσουν μέσα σου, αλλά θα είναι μπερδεμένες και ο νους σου θα τις ερμηνεύσει με το δικό του τρόπο. Και θα τους προσθέσει τις δικές του ιδέες. Όλα θα είναι μπερδεμένα κι ανακατεμένα. Άκουσες, αλλά πολλά πράγματα τα προσπέρασες, πολλά δεν τα άκουσες. Τα ξεδιαλέγεις. Έτσι, διαστρεβλώνεται όλο το νόημα.Αν είσαι σε εγρήγορση, τη στιγμή που αποκτάς εγρήγορση, η σκέψη σταματά. Με την εγρήγορση, δεν μπορείς να σκεφτείς. Όλη σου η ενέργεια είναι σε εγρήγορση, δεν υπάρχει ελεύθερη ενέργεια για να δοθεί στη σκέψη. Όταν είσαι σε εγρήγορση, έστω και για μία στιγμή, απλώς ακούς- Δεν υπάρχουν φραγμοί. Δεν ανακατεύονται οι δικές σου λέξεις. Δεν χρειάζεται να ερμηνεύεις. Η εντύπωση είναι άμεση.Αν μπορείς να ακούσεις με εγρήγορση, τότε αυτά που λέω μπορεί να έχουν ή να μην έχουν σημασία, αλλά η πράξη του να ακούς με εγρήγορση θα έχει πάντοτε σημασία. Η ίδια η εγρήγορση θα κορυφώσει τη συνειδητότητά σου. Το παρελθόν θα διαλυθεί, το μέλλον θα εξαφανιστεί. Δεν θα βρίσκεσαι πουθενά άλλου, θα βρίσκεσαι μόνο στο εδώ και τώρα. Και τη στιγμή εκείνη της σιωπής, όπου δεν υπάρχει σκέψη, θα είσαι σε βαθιά επικοινωνία με την ίδια σου την πηγή. Και η πηγή αυτή είναι ευδαιμονία - η πηγή αυτή είναι θεϊκή.Έτσι λοιπόν, το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να κάνεις τα πάντα με εγρήγορση.

Είπες ότι η πνευματική προσπάθεια μπορεί να πάρει είκοσι με τριάντα χρόνια ή και πολλές ζωές - και ότι ακόμη και τόσο, λίγο είναι. Όμως, ο Δυτικός νους φαίνεται πως είναι προσανατολισμένος στο αποτέλεσμα, ανυπόμονος και

υπερβολικά πρακτικός. Θέλει άμεσα αποτελέσματα. Οι πνευματικές μέθοδοι έρχονται και παρέρχονται, όπως οι άλλες μόδες της Δύσης. Πώς σκοπεύεις λοιπόν να εισαγάγεις τη Γιόγκα στο Δυτικό νου;

Δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο Δυτικός νους ή ο Ανατολικός νους. Δεν είναι παρά δυο όψεις εσύ ίδιου νου. Με ενδιαφέρει ο νους. Και αυτός ο διαχωρισμός Ανατολής-Δύσης δεν έχει μεγάλο νόημα, δεν έχει πια σημασία. Υπάρχουν Ανατολικά μυαλά στη Δύση και Δυτικά μυαλά στην Ανατολή. Τώρα πια έχουν γίνει όλα σαλάτα. Και η Ανατολή τώρα πια βιάζεται. Η παλιά Ανατολή έχει εξαφανιστεί τελείως.Ο χρόνος δεν υπήρχε. Η Ανατολή δεν είχε καμία αίσθηση του χρόνου. Η Ανατολή ζούσε στην αιωνιότητα, σαν να μην περνούσε ο χρόνος. Τα πάντα ήταν στατικά.Όμως αυτή η Ανατολή δεν υπάρχει πια. Η Δύση έχει διαφθείρει τα πάντα και η Ανατολή έχει εξαφανιστεί. Μέσω της Δυτικής παιδείας, όλοι είναι πλέον Δυτικοί. Μόνο μερικοί άνθρωποι έχουν απομείνει, σαν νησιά, που είναι Ανατολικοί - μπορεί να βρίσκονται στη Δύση ή στην Ανατολή, δεν είναι κατά κανέναν τρόπο περιορι-σμένοι στην Ανατολή. Όμως, ο κόσμος συνολικά, η γη συνολικά, έχει γίνει Δυτική.Η Γιόγκα λέει -άφησε το να σε διαποτίσει βαθιά, γιατί έχει μεγάλη σημασία- η Γιόγκα λέει ότι, όσο πιο ανυπόμονος είσαι, τόσο περισσότερος χρόνος θα χρειαστεί για τη μεταμόρφωση σου. Όσο περισσότερο βιάζεσαι, τόσο περισσότερο θα καθυστερείς. Η ίδια η βιασύνη δημιουργεί τέτοια σύγχυση που το αποτέλεσμα είναι να καθυστερείς.Όσο λιγότερο βιάζεσαι, τόσο συντομότερα θα έχεις αποτελέσματα. Αν έχεις άπειρη υπομονή, η μεταμόρφωση μπορεί να σου συμβεί τούτη τη στιγμή. Αν είσαι έτοιμος να περιμένεις για πάντα, ίσως δεν χρειαστεί να περιμένεις ούτε μία στιγμή. Αυτήν τη στιγμή μπορεί να σου συμβεί, γιατί δεν είναι ζήτημα χρόνου, είναι ζήτημα ποιότητας του νου.Άπειρη υπομονή... Απλά το να μη λαχταράς αποτελέσματα σου δίνει μεγάλο βάθος. Η βιασύνη σε κάνει ρηχό. Βιάζεσαι τόσο πολύ που δεν μπορείς να έχεις βάθος. Αυτήν τη στιγμή, το ενδιαφέρον σου δεν βρίσκεται εδώ, στην παρούσα στιγμή, αλλά σε αυτό που πρόκειται να συμβεί την επόμενη στιγμή. Σε ενδιαφέρουν τα αποτελέσματα. Προτρέχεις του εαυτού σου, κινείσαι τρελά. Μπορεί να τρέχεις υπερβολικά, μπορεί να ταξιδεύεις πάρα πολύ, αλλά δεν θα φτάσεις πουθενά, γιατί ο στόχος βρίσκεται ακριβώς εδώ. Πρέπει να πέσεις μέσα του, όχι να φτάσεις κάπου. Αυτό μπορεί να συμβεί, μόνον αν έχεις άπειρη υπομονή.Όπου κι αν βρίσκεσαι, απόλαυσε το, εκείνη τη στιγμή, χωρίς να ζητάς τίποτε για το μέλλον. Μην έχεις στο νου σου το μέλλον - μόνο την παρούσα στιγμή, την τωρινή στιγμή, και θα είσαι ικανοποιημένος. Έτσι, δεν είναι ανάγκη να πας πουθενά. Όπου και αν βρίσκεσαι, από το σημείο εκείνο θα πέσεις στον ωκεανό. Θα γίνεις ένα με το σύμπαν.Όμως, ο νους δεν ενδιαφέρεται για το εδώ και τώρα. Ο νους ενδιαφέρεται για το μέλλον, για τα αποτελέσματα. Έτσι λοιπόν, η ερώτηση αφορά, κατά κάποιον τρόπο, έναν τέτοιο νου - είναι καλύτερα να τον ονομάσουμε σύγχρονο νου, αντί για Δυτικό. Ο σύγχρονος νους έχει εμμονή με το μέλλον, με το αποτέλεσμα, όχι με το εδώ και τώρα.Πώς μπορεί ένας τέτοιος νους να διδαχθεί τη Γιόγκα; Αυτός ο νους μπορεί να διδαχθεί τη Γιόγκα, γιατί ο προσανατολισμός του στο μέλλον δεν οδηγεί πουθενά. Αυτός ο προσανατολισμός στο μέλλον δημιουργεί διαρκώς κακοδαιμονία για το σύγχρονο νου. Έχουμε δημιουργήσει την κόλαση και το έχουμε παρακάνει. Τώρα πια ο άνθρωπος είτε θα πρέπει να εξαφανιστεί από τον πλανήτη Γη, είτε θα πρέπει να

μεταμορφωθεί. Η ανθρωπότητα είτε θα πρέπει να πεθάνει όλη -γιατί αυτή η κόλαση δεν μπορεί να συνεχιστεί άλλο- ή θα πρέπει να μεταλλαχθεί.Επομένως, η Γιόγκα μπορεί να έχει πολύ μεγάλη σημασία και νόημα για το σύγχρονο νου, γιατί η Γιόγκα μπορεί να σε σώσει. Μπορεί να σε διδάξει ξανά πώς να βρίσκεσαι στο εδώ και τώρα - πως να ξεχάσεις το παρελθόν, πώς να ξεχάσεις το μέλλον και πώς να παραμείνεις στην παρούσα στιγμή με τέτοια ένταση που η στιγμή αυτή να γίνει άχρονη. Η στιγμή αυτή να γίνει αιωνιότητα.Ο Πατάντζαλι μπορεί να αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη σημασία. Στα επόμενα χρόνια, οι τεχνικές για τη μεταμόρφωση του ανθρώπου θα γίνουν όλο και πιο σημαντικές. Ήδη συμβαίνει αυτό σε ολόκληρο τον κόσμο - είτε μιλάμε για τη Γιόγκα, είτε για το Ζεν, είτε για τις μεθόδους των Σούφι ή την Τάντρα, με πάρα πολλούς τρόπους, όλες οι παλιές παραδοσιακές διδασκαλίες αναδύονται. Υπάρχει μια βαθιά ανάγκη και οι σκεπτόμενοι άνθρωποι -οπουδήποτε, σε όλα τα μέρη του κόσμου- ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν ξανά πώς ζούσε η ανθρωπότητα στο παρελθόν με τόση ευδαιμονία, με τόση μακαριότητα. Με τόσο φτωχά μέσα, πώς υπήρχαν στο παρελθόν άνθρωποι τόσο πλούσιοι, ενώ εμείς, με τόσο πλούσια μέσα, είμαστε τόσο φτωχοί;Είναι ένα παράδοξο, το σύγχρονο παράδοξο. Για πρώτη φορά στη γη δημιουργήσαμε πλούσιες και επιστημονικές κοινωνίες και είναι οι πιο άσχημες και δυστυχισμένες. Ενώ στο παρελθόν δεν υπήρχε επιστήμη και τεχνολογία, δεν υπήρχε ευμάρεια, δεν υπήρχε καθόλου άνεση· ωστόσο η ανθρωπότητα ζούσε σε ένα βαθιά γαλήνιο περιβάλλον - ευτυχισμένη, ευγνώμων. Τι συνέβη; Μπορούμε να είμαστε ευτυχέστεροι όλων, αλλά έχουμε χάσει την επαφή μας με την ύπαρξη.Αυτή η ύπαρξη βρίσκεται στο εδώ και τώρα, αλλά ο ανυπόμονος νους δεν μπορεί να έρθει σε επαφή μαζί της. Η ανυπομονησία είναι σαν μια πυρετώδης, τρελή κατάσταση του νου. Τρέχεις ακατάπαυστα. Ακόμη και αν βρεθείς στο στόχο, δεν μπορείς να σταματήσεις, γιατί το τρέξιμο σου έχει γίνει συνήθεια. Ακόμη και αν φτάσεις το στόχο, θα τον χάσεις, θα τον προσπεράσεις, γιατί δεν μπορείς να σταματήσεις.Αν μπορείς να σταματήσεις, δεν χρειάζεται να ψάχνεις γιατο στόχο.Ο Χούι-Χάι, δάσκαλος του Ζεν, είπε: «Αναζήτησε και θα χάσεις. Μην αναζητάς και θα το βρεις αμέσως. Σταμάτα και θα φτάσεις. Τρέξε και δεν θα φτάσεις πουθενά».

Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται στο μονοπάτι της Γιόγκα υιοθετούν μια στάση αγώνα, προσπάθειας, υπερβολικής σημασίας στην τήρηση αυστηρών κανόνων, αλλά και μαχητική συμπεριφορά; Είναι πράγματι απαραίτητο για να γίνεις γιόγκι;

Είναι ακριβώς το αντίθετο - όχι απλώς δεν είναι απαραίτητο, αλλά δημιουργεί ένα σοφό εμπόδια στο μονοπάτι της Γιόγκα. Η μαχητική στάση είναι το μεγαλύτερο δυνατό εμπόδιο, γιατί δεν υπάρχει αντίπαλος για να πολεμήσεις. Μέσα σου είσαι μόνος. Αν αρχίσεις να πολεμάς, έχεις διχαστεί.Αυτή είναι η χειρότερη αρρώστια: να διχαστείς, να γίνεις σχιζοφρενής. Όλος αυτός ο αγώνας είναι περιττός, γιατί δεν πρόκειται να σε οδηγήσει πουθενά. Κανείς δεν μπορεί να κερδίσει, γιατί και στις δυο πλευρές βρίσκεσαι εάν. Έτσι το πολύ που μπορείς να κάνεις είναι να παίξεις, να παίξεις κρυφτό. Άλλοτε κερδίζει το Α, άλλοτε κερδίζει το Β, μετά πάλι το Α, μετά πάλι το Β. Έτσι προχωράς. Άλλοτε κερδίζει αυτό που αποκαλείς καλό. Όμως, παλεύοντας με το κακό, νικώντας το κακό, το καλό μέρος έχει εξαντληθεί και το κακό μέρος έχει μαζέψει ενέργεια. Έτσι λοιπόν, αργά ή

γρήγορα το κακό μέρος θα βγει στην επιφάνεια. Και αυτό μπορεί να συνεχιστεί επ' άπειρον.Γιατί όμως εμφανίζεται αυτή η μαχητική στάση; Γιατί αρχίζει η πάλη μέσα στους περισσότερους ανθρώπους; Μόλις σκεφτούν τη μεταμόρφωση αμέσως αρχίζουν να παλεύουν. Γιατί; Επειδή ξέρεις μόνο έναν τρόπο να κερδίζεις κι αυτός είναι η πάλη.Στον εξωτερικό κόσμο υπάρχει μόνο ένας τρόπος να βγεις νικητής και αυτός είναι να παλέψεις - να παλέψεις και να καταστρέψεις τον άλλο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να νικήσεις στον εξωτερικό κόσμο. Έχεις ζήσει στον κόσμο αυτό για εκατομμύρια χρόνια και πάλευες - άλλοτε έχανες, όταν δεν πάλευες καλά, άλλοτε κέρδιζες, αν πάλευες καλά. Έτσι λοιπόν, έχεις προγραμματιστεί να παλεύεις και να είσαι δυνατός. Υπάρχει μόνο ένας τρόπος να νικήσεις: με σκληρή μάχη.Όταν κινείσαι προς τα μέσα, έχεις ακόμη το ίδιο πρόγραμμα, γιατί μόνο αυτό έχεις γνωρίσει. Όμως, στον εσωτερικό κόσμο ισχύει ακριβούς το αντίθετο: αν παλέψεις, θα ηττηθείς -γιατί δεν υπάρχει αντίπαλος για να παλέψεις! Στον εσωτερικό κόσμο, για να νικήσεις πρέπει να αφεθείς, για να νικήσεις πρέπει να παραδοθείς, να επιτρέψεις στην εσωτερική σου φύση να κυλήσει, να μην της αντιστέκεσαι, να μην παλεύεις. Αυτός είναι ο δρόμος που οδηγεί στη νίκη. Άσε το ποτάμι να κυλήσει, μην το πιέζεις. Αυτός είναι ο σωστός τρόπος όσον αφορά στον εσωτερικό κόσμο. Είναι ακριβώς το αντίθετο.Όμως, εσύ είσαι εξοικειωμένος μόνο με τον εξωτερικό κόσμο, έτσι είναι επόμενο να συμβεί αυτό στην αρχή. Όποιος κινείται προς τα μέσα κουβαλάει τα ίδια όπλα, τις ίδιες συμπεριφορές, την ίδια μαχητική στάση, τις ίδιες άμυνες.Ο Μακιαβέλι είναι καλός για τον εξωτερικό κόσμο. Ο Λάο Τσε, ο Πατάντζαλι, ο Βούδας είναι για τον εσωτερικό κόσμο. Και διδάσκουν διαφορετικά πράγματα. Ο Μακιαβέλι λέει ότι η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση: «Μην περιμένεις. Μην περιμένεις να σου επιτεθεί ο άλλος, γιατί τότε βρίσκεσαι ήδη στην πλευρά των ηττημένων. Έχεις ήδη χάσει, γιατί ο άλλος άρχισε πρώτος. Μην περιμένεις να αμυνθείς. Να είσαι πάντα ο επιτιθέμενος. Πριν σου επιτεθεί κάποιος άλλος, του επιτίθεσαι εσύ και τον πολεμάς όσο το δυνατόν πιο πανούργα, όσο το δυνατόν πιο ανέντιμα. Να είσαι ανέντιμος, να είσαι πανούργος, να είσαι επιθετικός. Να εξαπατάς, γιατί είναι ο μόνος τρόπος να κερδίσεις». Αυτά είναι τα μέσα που προτείνει ο Μακιαβέλι. Ο Μακιαβέλι είναι έντιμος άνθρωπος, γι' αυτό προτείνει ακριβώς αυτά που θα σου χρειαστούν.Αν όμως ρωτήσεις τον Λάο Τσε, τον Πατάντζαλι ή τον Βούδα, μιλάνε για έναν διαφορετικό τύπο νίκης - την εσωτερική νίκη. Εκεί, η πανουργία δεν ωφελεί. Η απάτη δεν ωφελεί, η πάλη δεν ωφελεί, η επιθετικότητα δεν ωφελεί - γιατί ποιον θα εξαπατήσεις; Ποιον θα νικήσεις; Μόνο εσύ βρίσκεσαι εκεί.Στον εξωτερικό κόσμο δεν είσαι ποτέ μόνος σου. Υπάρχουν και οι άλλοι. Είναι οι εχθροί. Στον εσωτερικό κόσμο βρίσκεσαι μόνο εσύ. Δεν υπάρχει «άλλος». Δεν υπάρχει εχθρός, ούτε φίλος. Είναι μια τελείως καινούργια κατάσταση για σένα. Κου-βαλάς τα παλιά σου όπλα - όμως αυτά τα παλιά όπλα θα γίνουν αιτία να ηττηθείς. Όταν αλλάζεις κόσμο από έξω προς τα μέσα, άφησε όλα όσα έχεις μάθει. Δεν θα σε βοηθήσουν.Κάποιος ρώτησε τον Ραμάνα Μαχαρίσι: «Τι πρέπει να μάθω για να γίνω σιωπηλός, για να γνωρίσω τον εαυτό μου;»Λένε άτι ο Ραμάνα Μαχαρίσι απάντησε: «Για να φτάσεις στον εσωτερικό εαυτό, δεν χρειάζεται να μάθεις τίποτε. Χρειάζεται να ξεμάθεις. Η μάθηση δεν θα σε βοηθήσει - αυτή σε βοηθά να κινηθείς προς τα έξω. Αυτό που θα σε βοηθήσει είναι το να ξεμάθεις».

Οτιδήποτε έχεις μάθει πρέπει να το ξεμάθεις, να το ξεχάσεις, να το πετάξεις. Προχώρα προς τα μέσα αθώα, σαν παιδί- όχι με πανουργία και πονηριά, αλλά με παιδική εμπιστοσύνη και αθωότητα. Μη σκέφτεσαι ότι κάποιος θα σου επιτεθεί- δεν υπάρχει κανείς, έτσι λοιπόν μη νιώθεις ανασφάλεια και μην κάνεις προετοιμασίες για άμυνα. Μείνε ευάλωτος, δεκτικός, ανοιχτός.Αυτό σημαίνει σραντά, εμπιστοσύνη. Έξω χρειάζεται αμφιβολία, γιατί υπάρχει ο άλλος. Μπορεί να θέλει να σε εξαπατήσει, γι' αυτό πρέπει να αμφιβάλλεις και να είσαι επιφυλακτικός. Μέσα δεν χρειάζεται αμφιβολία, ούτε επιφύλαξη. Δεν υπάρχει κανείς για να σε εξαπατήσει. Εκεί, μπορείς να μείνεις όπως ακριβώς είσαι.Γι' αυτό όλοι υιοθετούν αυτήν τη μαχητική στάση, ενώ δεν χρειάζεται. Είναι εμπόδιο - το μεγαλύτερο εμπόδιο. Άφησε το απ έξω. Μπορείς να βάλεις στόχο να θυμάσαι πως ό,τι χρειάζεται έξω θα γίνει εμπόδιο μέσα σου. Οτιδήποτε, χωρίς καμία εξαίρεση.Πρέπει να επιχειρήσεις ακριβώς το αντίθετο. Αν η αμφιβολία βοηθά έξω, στην επιστημονική έρευνα, τότε η πίστη θα βοηθήσει μέσα, στην πνευματική αναζήτηση. Αν η επιθετικότητα βοηθά έξω, στον κόσμο της εξουσίας, του κύρους, των άλλων, τότε η μη-επιθετικότητα θα βοηθήσει μέσα. Αν ο πανούργος, υπολογιστικός νους βοηθά έξω, τότε ο αθώος, μη-υπολογιστικός, παιδικός νους θα βοηθήσει μέσα.Να θυμάσαι πως οτιδήποτε βοηθάει έξω, ακριβώς το αντίθετο βοηθάει μέσα. Έτσι λοιπόν, διάβασε τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι - δείχνει τον δρόμο για την εξωτερική νίκη. Και ακριβώς το αντίθετο από τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι είναι ο τρόπος για να φτάσεις μέσα σου. Πάρε απλώς τον Μακιαβέλι και γύρνα τον τα πάνα) κάτω και θα γίνει Λάο Τσε - αρκεί να τον βάλεις στη στάση σιρσάσανα, με το κεφάλι κάτω και τα πόδια πάνω. Ο Μακιαβέλι ανάποδα γίνεται Πατάντζαλι. Διάβασε λοιπόν τον Ηγεμόνα, είναι πανέμορφος - η σαφέστερη δήλωση για την εξωτερική νίκη. Και κατόπιν διάβασε το Τάο Τε Κινγκ του Λάο Τσε ή τις Γιόγκα Σούτρες του ΙΙατάντζαλν ή τη Νταμαπάντα του Βούδα ή την Επί τον Όρους Ομιλία του Ιησού. Είναι ακριβώς το αντίθετο, ακριβώς το ανάποδο.Ο Ιησούς λέει: «Μακάριοι οι πραείς, διότι αυτοί θέλουσι κληρονομήση την γην» - πραείς, αθώοι, αδύναμοι, όχι δυνατοί κατά καμία έννοια. «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, διότι αυτών είναι η βασιλεία των ουρανών». Ο Ιησούς το λέει ξεκάθαρα: «πτωχοί το πνεύματι». Δεν διεκδικούν τίποτε, δεν λένε «έχω αυτό». Δεν τους ανήκει τίποτε - γνώση, πλούτος, εξουσία, κύρος. Δεν τους ανήκει τίποτε, είναι φτωχοί. Δεν διεκδικούν: «Αυτό είναι δικό μου».Εμείς διεκδικούμε διαρκώς: «Τούτο είναι δικό μου, εκείνο είναι δικό μου. Όσα περισσότερα διεκδικώ, τόσο περισσότερο αισθάνομαι ότι υπάρχω. Στον εξωτερικό κόσμο, όσο μεγαλύτερη είναι η επικράτεια του νου σου, τόσο περισσότερο υπάρχεις. Στον εσωτερικό κόσμο, όσο μικρότερη η επικράτεια του νου, τόσο μεγαλύτερος είσαι. Και όταν η επικράτεια αυτή εξαφανιστεί τελείως κι έχεις μηδενιστεί - τότε είσαι όσο μεγαλύτερος γίνεται. Τότε είσαι νικητής. Τότε έχεις νικήσει.Οι μαχητικές συμπεριφορές -πάλη, αγώνας, υπερβολική εμμονή με αυστηρούς κανόνες, νόμους, κανονισμούς, προγράμματα- αυτός ο νους μεταφέρεται μέσα σου, επειδή έτσι έχεις μάθει, δεν ξέρεις τίποτε άλλο. Δεν βλέπεις κανέναν άλλο τρόπο. Δεν τον βλέπεις, γιατί τα μάτια βλέπουν μόνο αυτό που έχουν μάθει να βλέπουν. Αν είσαι ράφτης, δεν κοιτάζεις τα πρόσωπα. Κοιτάζεις τα ρούχα. Τα πρόσωπα δεν σου λένε τί-ποτε, ενώ κοιτώντας τα ρούχα ξέρεις τι είδους άνθρωπος είναι αυτός. Ξέρεις μια γλώσσα.Αν είσαι τσαγκάρης, δεν σου χρειάζεται να κοιτάξεις τα ρούχα- αρκούν τα παπούτσια. Ο τσαγκάρης μπορεί να κοιτάξει κάτω στο δρόμο και να καταλάβει ποιος περνάει, κοιτώντας μόνο τα παπούτσια - αν είναι μεγάλος ηγέτης, αν είναι

καλλιτέχνης, αν είναι χίπης, αν είναι πλούσιος. Αν είναι μορφωμένος, αμόρφωτος, χωριάτης - ο τσαγκάρης καταλαβαίνει ποιος είναι κοιτώντας μόνο τα παπούτσια. Τα παπούτσια του δίνουν όλες τις πληροφορίες. Ο τσαγκάρης ξέρει τη γλώσσα. Αν ένας άνθρωπος είναι επιτυχημένος, το παπούτσι γυαλίζει αλλιώτικα. Αν είναι αποτυχημένος, το παπούτσι είναι θαμπό. Το παπούτσι είναι θλιμμένο, παραμελημένο. Και ο τσαγκάρης το ξέρει. Δεν χρειάζεται να δει το πρόσωπο σου. Το παπούτσι του λέει τα πάντα.Μαθαίνουμε πολλά πράγματα και μετά κολλάμε εκεί. Μετά βλέπουμε μόνο αυτά. Έχεις μάθει κάτι, έχεις ξοδέψει πολλές ζωές για να το μάθεις. Τώρα είναι βαθιά ριζωμένο, εντυπωμένο. Έχει γίνει μέρος των εγκεφαλικών σου κυττάρων. Όταν λοιπόν κινείσαι προς τα μέσα, υπάρχει μόνο σκοτάδι, κενό. Δεν βλέπεις τίποτε. Όλος ο γνωστός σου κόσμος έχει εξαφανιστεί.Είναι σαν να ξέρεις μόνο μία γλώσσα και ξαφνικά να βρεθείς σε μια χώρα, όπου κανείς δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα σου κι εσύ δεν καταλαβαίνεις κανέναν. Ο κόσμος μιλά και φλυαρεί κι εσένα σου φαίνονται τρελοί. Αυτά που λένε ακούγονται αλαμπουρνέζικα και πολύ θορυβώδη, γιατί δεν καταλαβαίνεις. Σου φαίνεται ότι μιλούν πολύ δυνατά. Αν μπορέσεις να καταλάβεις τη γλώσσα τους, τότε αλλάζουν όλα. Γίνεσαι μέρος τους. Δεν είναι πια αλαμπουρνέζικα. Αποκτούν νόημα.Όταν μπεις στον εσωτερικό κόσμο, ξέρεις μόνο τη γλώσσα του εξωτερικού. Μέσα είναι σκοτεινά. Τα μάτια σου δεν βλέπουν, τα αυτιά σου δεν ακούν, τα χέρια σου δεν αγγίζουν. Πρέπει κάποιος να σε πάρει από το χέρι και να σε οδηγήσει στο άγνωστο αυτό μονοπάτι μέχρι να συνηθίσεις, μέχρι να αρχίσεις να νιώθεις, μέχρι να αντιληφθείς λίγο φως, λίγο νόημα, λίγη σημασία γύρω σου.Όταν γίνει η πρώτη μύηση, αρχίζουν να συμβαίνουν πράγματα. Όμως, η πρώτη μύηση είναι δύσκολη, γιατί πρέπει να κάνεις μεταβολή, στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών. Ξαφνικά ο κόσμος σου, που είχε νόημα, εξαφανίζεται. Βρίσκεσαι σε έναν άγνωστο κόσμο. Δεν καταλαβαίνεις τίποτε - προς τα πού να πας, τι να κάνεις, πώς να ερμηνεύσεις αυτό το χάος. Δάσκαλος είναι απλώς κάποιος που ξέρει. Αυτό το εσωτερικό χάος για εκείνον δεν είναι χάος. Έχει γίνει τάξη, κόσμος. Εκείνος μπορεί να σε οδηγήσει.Μύηση σημαίνει να κοιτάζεις τον εσωτερικό κόσμο μέσα από τα μάτια κάποιου άλλου. Είναι αδύνατον να γίνει χωρίς εμπιστοσύνη, γιατί τότε δεν θα αφήσεις κανέναν να σε πάρει από το χέρι, δεν θα αφήσεις κανένα να σε οδηγήσει στο άγνω-στο. Και δεν μπορεί να σου δώσει εγγυήσεις. Καμία εγγύηση δεν έχει αξία. Ό,τι και να πει, πρέπει να το δεχτείς με καλή πίστη.Παλιά, όταν ο Πατάντζαλι έγραφε τις σούτρες του, η εμπιστοσύνη ήταν εύκολη, γιατί και στον εξωτερικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Ανατολή και ιδίως στην Ινδία, είχε δημιουργηθεί ένα πρότυπο μύησης. Για παράδειγμα, οι τέχνες, τα επαγγέλματα, ανήκαν στις οικογένειες με κληρονομικό δικαίωμα. Ο πατέρας μυούσε το παιδί του στο επάγγελμα κι ένα παιδί είναι φυσικό να πιστεύει τον πατέρα του. Ο πατέρας έπαιρνε το παιδί στο αγρόκτημα, αν ήταν αγρότης, και το μυούσε στην τέχνη του. Όποια τέχνη, όποιο επάγγελμα και να ασκούσε, μυούσε το παιδί του.Στον εξωτερικό κόσμο της Ανατολής όλα γίνονταν με μύηση - κάποιος που ήξερε το δρόμο σε οδηγούσε. Αυτό βοηθούσε πάρα πολύ, γιατί έτσι εξοικειωνόσουν με τη διαδικασία της μύησης, του να σε οδηγεί κάποιος. Όταν λοιπόν ερχόταν η ώρα για την εσωτερική μύηση, μπορούσες να εμπιστευτείς.Επίσης, η εμπιστοσύνη, η σραντά, η πίστη, ήταν ευκολότερη σε έναν κόσμο χωρίς τεχνολογία. Ο κόσμος της τεχνολογίας απαιτεί πανουργία, υπολογισμό, μαθηματικά, εξυπνάδα - όχι αθωότητα. Στον κόσμο της τεχνολογίας αν είσαι αθώος, φαίνεσαι βλάκας· αν είσαι πανούργος, φαίνεσαι έξυπνος, ευφυής.

Τα πανεπιστήμια μας κάνουν αυτό και μόνο: σε κάνουν έξυπνο, πανούργο, υπολογιστικό. Όσο πιο υπολογιστικός είσαι, όσο πιο πανούργος είσαι, τόσο πιο επιτυχημένος θα γίνεις στον κόσμο.Στην Ανατολή του παρελθόντος συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο. Αν ήσουν πανούργος, ήταν αδύνατον να πετύχεις ακόμη και στον εξωτερικό κόσμο. Μόνο η αθωότητα ήταν αποδεκτή. Δεν εκτιμούσαν τόσο τη δεξιοτεχνία, ενώ εκτιμούσαν πάρα πολύ την εσωτερική ποιότητα.Στο παρελθόν, αν κάποιος ήταν πανούργος και έφτιαχνε καλύτερα παπούτσια, κανένας στην Ανατολή δεν θα πήγαινε σ' αυτόν, θα πήγαιναν σε κάποιον που να είναι αθώος. Μπορεί να μην έφτιαχνε τόσο καλά παπούτσια, αλλά πήγαιναν ο' αυτόν που ήταν αθώος, γιατί τα παπούτσια δεν είναι απλώς αντικείμενα- φέρουν την ποιότητα του ανθρώπου που τα έφτιαξε. Αν λοιπόν υπήρχε ένας πανούργος κι έξυπνος τεχνίτης, κανείς δεν θα πήγαινε σ' αυτόν, θα υπέφερε, θα αποτύγχανε. Αν όμως ήταν άνθρωπος με ποιότητα, ακεραιότητα, αθωότητα, τότε ο κόσμος θα πήγαινε σ' αυτόν. Ακόμη κι αν αυτά που έφτιαχνε δεν ήταν τέλεια, ο κόσμος θα εκτιμούσε περισσότερο τα δικά του πράγματα.Ο Καμπίρ ήταν υφαντής και παρέμεινε υφαντής. Ακόμη κι όταν έφτασε στη φώτιση, συνέχισε να υφαίνει. Και ήταν τόσο εκστατικός που τα υφαντά του δεν ήταν και τόσο καλά - τραγουδούσε και χόρευε, ενώ ύφαινε! Υπήρχαν πολλά λάθη, πολλά σφάλματα, αλλά τα πράγματα που έφτιαχνε είχαν αξία, μεγάλη αξία.Πολύς κόσμος περίμενε να πάρει κάτι από τον Καμπίρ. Δεν ήταν απλώς ένα αντικείμενο, κάτι λειτουργικό' ήταν από τον Καμπίρ! Το ίδιο το αντικείμενο είχε εσωτερική ποιότητα. Είχε βγει από τα χέρια του Καμπίρ. Ο Καμπίρ το είχε αγγίξει. Ο Καμπίρ χόρευε γύρω του, ενώ το ύφαινε, θυμόταν διαρκώς το θείο, έτσι το αντικείμενο -το ύφασμα, το ρούχο, οτιδήποτε- είχε γίνει ιερό. Το θέμα δεν ήταν η ποσότητα, αλλά η ποιότητα. Η τεχνική πλευρά ήταν δευτερεύουσα. Η ανθρώπινη πλευρά ερχόταν πρώτη.Έτσι, ακόμη και στον εξωτερικό κόσμο η Ανατολή είχε τέτοια πρότυπα ώστε, όταν στρεφόσουν προς τα μέσα, δεν βρισκόσουν σε κόσμο τελείως άγνωστο. Ήξερες κάτι, είχες κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, κρατούσες κάποιο φως. Δεν έμπαινες στο απόλυτο σκοτάδι. Όλη η κοινωνία ήταν δομημένη πάνω στην εμπιστοσύνη, την πίστη, το αληθινό μοίρασμα -αυτό βοηθούσε. Όταν ερχόταν η ώρα να στραφείς προς τα μέσα, όλα αυτά τα πράγματα σε βοηθούσαν να μυηθείς πιο εύκολα, να εμπιστευθείς κάποιον.Η πάλη, ο αγώνας, η επιθετικότητα είναι εμπόδια. Μην τα κουβαλάς μαζί σου. Όταν στραφείς προς τα μέσα, άφησε τα στο κατώφλι. Αν τα κουβαλήσεις μαζί σου, θα χάσεις τον εσωτερικό ναό- δεν θα τον φτάσεις ποτέ. Με αυτά τα πράγματα δεν μπορείς να κινηθείς προς τα μέσα.

Μια και ο σύγχρονος άνθρωπος βιάζεται τόσο και οι μέθοδοι τον Πατάντζαλι φαίνεται πώς αργούν πολύ, σε ποιον απευθύνεις αυτές τις ομιλίες;

Ναι, ο σύγχρονος άνθρωπος βιάζεται και θα τον βοηθήσει ακριβώς το αντίθετο. Αν βιάζεσαι, ο Πατάντζαλι θα σε βοηθήσει, διότι δεν βιάζεται. Είναι το αντίδοτο. Ο νους σου χρειάζεται ένα αντίδοτο. Δες το έτσι: Επειδή ο Δυτικός νους -και τώρα πια δεν υπάρχει άλλος νους, παντού λίγο-πολύ μόνο ο Δυτικός νους υπάρχει, ακόμη και στην Ανατολή- βιάζεται πολύ, γι' αυτό έχει ενδιαφερθεί για το Ζεν, γιατί το Ζεν υπόσχεται ξαφνική φώτιση. Το Ζεν θυμίζει στιγμιαίο καφέ, γι' αυτό έχει πέραση. Εγώ όμως ξέρω ότι το Ζεν δεν θα βοηθήσει. Έχει πέραση εξαιτίας της βιασύνης. Και τότε δεν καταλαβαίνεις το Ζεν.

Στη Δύση, όλα σχεδόν όσα λέγονται για το Ζεν είναι λάθος. Καλύπτουν την ανάγκη του βιαστικού νου, αλλά δεν έχουν σχέση με το Ζεν. Αν πας στην Ιαπωνία και ρωτήσεις τους μοναχούς Ζεν, θα μάθεις ότι περιμένουν τριάντα χρόνια, σαράντα χρόνια για να συμβεί το πρώτο σατόρι. Ακόμη και για την ξαφνική φώτιση χρειάζεται σκληρή δουλειά. Η φώτιση είναι ξαφνική, αλλά η προετοιμασία διαρκεί πάρα πολύ. Είναι σαν να βράζεις νερό: ζεσταίνεις το νερό και κάποια στιγμή, σε μια συ-γκεκριμένη θερμοκρασία -εκατό βαθμούς Κελσίου- το νερό ξαφνικά εξατμίζεται. Όντως, η εξάτμιση είναι ξαφνική. Πρέπει όμως να έχει φτάσει στους εκατό βαθμούς. Το ζέσταμα παίρνει χρόνο και η θερμότητα εξαρτάται από τη δική σου ένταση.Αν βιάζεσαι, δεν έχεις καθόλου θερμότητα, γιατί με τη βιασύνη θέλεις το σατόρι του Ζεν, ή η φώτιση, να έρθει παρεμπιπτόντως - αν γίνεται να το πάρεις, αν γίνεται να το αγοράσεις, θέλεις να τρέξεις και να το αρπάξεις από κάπου. Δεν γίνεται αυτά το πράγμα. Υπάρχουν ορισμένα λουλούδια, εποχιακά λουλούδια: σπέρνεις το σπόρο και σε τρεις εβδομάδες τα φυτά βλαστάνουν - αλλά σε τρεις μήνες τα φυτά έχουν ανθίσει κι έχουν μαραθεί, έχουν εξαφανιστεί. Αν βιάζεσαι, κινδυνεύεις να παρασυρθείς από τα ναρκωτικά, παρά να ενδιαφερθείς για το διαλογισμό, τη Γιόγκα ή το Ζεν, γιατί τα ναρκωτικά σου προσφέρουν όνειρα. Στιγμιαία όνειρα - άλλοτε κόλαση, άλλοτε παράδεισο. Ίσως να θεωρείς ότι η μαριχουάνα είναι καλύτερη από το διαλογισμό. Αν βιάζεσαι, δεν μπορεί να σου συμβεί τίποτε αιώνιο, γιατί το αιώνιο απαιτεί αιώνια υπομονή. Αν ζητάς να βιώσεις την αιωνιότητα, πρέπει να είσαι έτοιμος να τη δεχτείς. Η βιασύνη δεν βοηθάει.Στο Ζεν λένε ότι, αν βιάζεσαι, δεν θα φτάσεις ποτέ. Μπορεί να φτάσεις μόνο με το να κάθεσαι, αν όμως βιάζεσαι, δεν θα μπορέσεις να φτάσεις ποτέ. Η ίδια η ανυπο-μονησία είναι εμπόδιο. Αν βιάζεσαι, ο Πατάντζαλι είναι το αντίδοτο. Αν δεν βιάζεσαι, μπορείς να δοκιμάσεις και το Ζεν. Αυτή η δήλωση μοιάζει αντιφατική, όμως έτσι είναι. Έτσι είναι η πραγματικότητα: αντιφατική. Αν βιάζεσαι, πρέπει να περιμένεις πολλές ζωές για να σου συμβεί η φώτιση. Αν δεν βιάζεσαι, μπορεί να συμβεί και τώρα αμέσως.Αν βιάζεσαι, θα πάρει πολύ χρόνο. Αν δεν βιάζεσαι, μπορεί να γίνει τούτη τη στιγμή.Ο Πατάντζαλι είναι το αντίδοτο για όσους βιάζονται και το Ζεν είναι για όσους δεν βιάζονται. Και συμβαίνει το αντίθετο: όσοι βιάζονται ενδιαφέρονται για το Ζεν και όσοι δεν βιάζονται ενδιαφέρονται για τον Πατάντζαλι. Αυτό είναι λάθος. Αν βιάζεσαι, ακολούθησε τον Πατάντζαλι - θα σε προσγειώσει και θα σε συνεφέρει, θα σου μιλήσει για ένα μονοπάτι τόσο μακρύ που θα σε συγκλονίσει. Και αν τον αφήσεις να διεισδύσει μέσα σου, η βιασύνη σου θα εξαφανιστεί.Γι' αυτό μιλάω. Μιλάω για τον Πατάντζαλι εξαιτίας σου. Βιάζεσαι και ελπίζω ότι ο Πατάντζαλι θα φρενάρει τη βιασύνη σου, ότι θα σε προσγειώσει στην πραγματικότητα, θα σε φέρει στα συγκαλά σου.

Πολλοί υπαρξιστές στοχαστές της Δύσης -ο Σαρτρ, ο Καμύ και άλλοι- συνειδητοποίησαν τη σύγχυση, την απελπισία και την έλλειψη νοήματος της ζωής, αλλά δεν γνώρισαν την έκσταση τον Πατάντζαλι. Γιατί; Τι λείπει; Τι θα είχε να πει ο Πατάντζαλι στη Δύση πάνω στο θέμα αυτό;Ναι, στη Δύση λείπουν κάποια πράγματα που δεν έλειπαν στην Ινδία του Βούδα. Και ο Βούδας έφτασε στο σημείο που βρίσκεται ο Σαρτρ: την υπαρξιακή απόγνωση, την αγωνία, την αίσθηση ότι όλα είναι μάταια, ότι η ζωή δεν έχει νόημα. Όταν όμως ο Βούδας έφτασε στο σημείο αυτό -να νιώσει ότι τίποτε δεν έχει νόημα- στην Ινδία υπήρχε ένα άνοιγμα. Δεν ήταν το τέλος του δρόμου. Ήταν απλώς το τέλος ενός δρόμου. Ένας άλλος δρόμος ανοιγόταν αμέσως. Μία πόρτα έκλεινε, αλλά μία άλλη άνοιγε.

Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ μιας πνευματικής κουλτούρας και μιας υλιστικής. Ο υλιστής λέει: «Αυτό είναι όλο, η ζωή δεν έχει τίποτε άλλο». Ο υλιστής λέει πως αυτό που βλέπεις είναι όλη η πραγματικότητα. Ο πνευματικός άνθρωπος λέει: «Αυτό δεν είναι όλο, το ορατό δεν είναι όλο, το απτό δεν είναι όλο». Όταν τελειώνει το ορατό, ξαφνικά ανοίγει μία καινούργια πόρτα. Δεν είναι το τέλος. Εκεί που τελειώνει, βρίσκεται η αρχή μιας άλλης διάστασης.Αυτή είναι η μόνη διαφορά μεταξύ της υλιστικής αντίληψης της ζωής και της πνευματικής αντίληψης της ζωής – η διαφορά της κοσμοθεωρίας. Ο Βούδας γεννήθηκε σε ένα περιβάλλον με πνευματική κοσμοθεωρία. Κατάλαβε και εκείνος πως όσα κάνουμε είναι μάταια, επειδή υπάρχει ο θάνατος που δίνει τέλος στα πάντα. Τι νόημα έχει λοιπόν να κάνεις ή να μην κάνεις κάτι; Είτε το κάνεις είτε δεν το κάνεις, έρχεται ο θάνατος και τελειώνουν όλα. Είτε αγαπήσεις είτε όχι, έρχονται τα γηρατειά και γίνεσαι ερείπιο, σκελετός. Είτε ζήσεις φτωχή είτε πλούσια ζωή, ο θάνατος την εκμηδενίζει· δεν σκοτίζεται για τέτοια. Μπορεί να ήσουν άγιος, μπορεί να ήσουν αμαρτωλός - για το θάνατο δεν έχει διαφορά. Ο θάνατος είναι ο τέλειος κομμουνιστής. Φέρεται το ίδιο σε όλους. Ο άγιος και ο αμαρτωλός γίνονται και οι δυο σκόνη - χους ην και εις χουν απελεύση. Ο Βούδας το συνειδητοποίησε, αλλά υπήρχε γύρω του η πνευματική κοσμοθεωρία, το περιβάλλον ήταν διαφορετικό.'Έχω ξαναπεί αυτήν την ιστορία του Βούδα. Βλέπει έναν γέρο και συνειδητοποιεί ότι τα νιάτα είναι μια περαστική φάση, ένα στιγμιαίο φαινόμενο. Ένα κύμα στον ωκεανό που υψώνεται και πέφτει. Δεν έχει μονιμότητα, δεν έχει τίποτε το αιώνιο. Είναι σαν όνειρο, μια σαπουνόφουσκα έτοιμη να σκάσει ανά πάσα στιγμή. Κατόπιν βλέπει να μεταφέρουν ένα νεκρό. Στη Δύση, η ιστορία θα τελείωνε εδώ - με το γέρο και το νεκρό. Όμως στην ινδική ιστορία, μετά το νεκρό βλέπει έναν σαννυάσιν - αυτή είναι η πύλη. Και ρωτά τον οδηγό του: «Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος και γιατί φορά κίτρινο ράσο; Τι του συνέβη; Τι είδους άνθρωπος είναι;»Ο οδηγός λέει: «Αυτός ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι η ζωή οδηγεί στο θάνατο και αναζητά μια ζωή χωρίς θάνατο».Αυτό ήταν το περιβάλλον: η ζωή δεν τελειώνει με το θάνατο. Η ιστορία του Βούδα δείχνει πως, αφού δεις το θάνατο, όταν νιώθεις τη ζωή χωρίς νόημα, ξαφνικά γεννιέται μια καινούργια διάσταση. Μια νέα θεώρηση, - η προσπάθεια να διεισδύσεις στο βαθύτερο μυστήριο της ζωής, να διεισδύσεις βαθύτερα στο ορατό για να φτάσεις στο αόρατο. Να διεισδύσεις τόσο βαθιά στην ύλη, ώστε η ύλη να εξαφανιστεί και να φτάσεις στη θεμελιώδη πραγματικότητα, την πραγματικότητα της πνευματικής ενεργείας, το Μπράχμα.Για τον Σατρ, τον Καμυ, τον Χάιντεγκερ, η ιστορία τελειώνει με το νεκρό. Λείπει ο σαννυάσιν. Αυτός είναι ο χαμένος κρίκος.Στη Δύση, ο υλισμός έχει γίνει η κρατούσα κοσμοθεωρία. Ακόμη και οι υποτιθέμενοι θρησκευόμενοι άνθρωποι, στη Δύση είναι όλοι υλιστές. Μπορεί να πηγαίνουν στην εκκλησία, μπορεί να πιστεύουν στον Χριστιανισμό, αλλά η πίστη τους είναι πολύ ρηχή. Είναι μια κοινωνική σύμβαση. Πρέπει να πηγαίνεις στην εκκλησία τις Κυριακές. Αυτό κάνουν όλοι.Πρέπει να το κάνεις για να είσαι «σωστός», κατά τη γνώμη των άλλων. Είναι όλοι σωστοί άνθρωποι που κάνουν τα σωστά πράγματα - μια κοινωνική σύμβαση. Μέσα τους όμως όλοι έχουν γίνει υλιστές.Η υλιστική κοσμοθεωρία λέει ότι με το θάνατο τελειώνουν όλα. Αν είναι αλήθεια, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα μεταμόρφωσης. Αν όλα τελειώνουν με το θάνατο, δεν έχει νόημα να συνεχίζεις να ζεις. Η αυτοκτονία είναι η σωστή απάντηση.Είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι ο Σαρτρ συνέχισε να ζει. θα έπρεπε να έχει αυτοκτονήσει πολύ καιρό, πριν έρθει η ώρα να πεθάνει. Αν είχε συνειδητοποιήσει ότι

η ζωή δεν έχει νόημα, για ποιο λόγο να συνεχίζει να ζει; Είτε το είχε πράγματι συνειδητοποιηθεί, είτε δεν το είχε συνειδητοποιήσει και εξακολουθούσε να ελπίζει ότι δεν είναι έτσι. Τι νόημα έχει να κάνεις τα ίδια και τα ίδια κάθε μέρα; Να σηκώνεσαι από το κρεβάτι; Αν έχεις νιώσει πραγματικά ότι η ζωή δεν έχει νόημα, πώς μπορείς να σηκωθείς από το κρεβάτι σου το επόμενο πρωί; Για ποιο λόγο; Για να επαναλάβεις τις ίδιες ανοησίες; Δεν έχει νόημα. Γιατί να αναπνέεις καν;Όπως το καταλαβαίνω εγώ, αν έχεις πραγματικά συνειδητοποιήσει ότι η ζωή δεν έχει νόημα, σταματάς αμέσως να αναπνέεις. Τι νόημα έχει; Χάνεις το ενδιαφέρον σου για την αναπνοή, δεν κάνεις καμία προσπάθεια. Όμως, ο Σαρτρ συνέχισε να ζει για πολύ καιρό και έκανε εκατομμύρια πράγματα. Η έλλειψη νοήματος δεν είχε φτάσει και πολύ βαθιά. Αυτό είναι φιλοσοφία, όχι τρόπος ζωής. Δεν είναι κάτι ουσιαστικό που συμβαίνει μέσα σου, είναι σκέτη φιλοσοφία. Διαφορετικά, η Ανατολή είναι ανοιχτή. Γιατί να μην έρθει εδώ ο Σαρτρ; Η Ανατολή λέει: «Ναι, η ζωή δεν έχει νόημα, ύστερα όμως ανοίγει μια πύλη». Ας ερχόταν στην Ανατολή και ας προσπαθούσενα βρει την πύλη.Δεν είναι απλώς λόγια κάποιων ανθρώπων. Εδώ και δέκα χιλιάδες χρόνια πολλοί έχουν συνειδητοποιήσει αυτό το πράγμα και δεν μπορεί να είναι πλάνη. Ο Βούδας έζησε για σαράντα χρόνια σε έκσταση, χωρίς ούτε μία στιγμή δυστυχίας. Πώς μπορείς να προσποιηθείς κάτι τέτοιο; Πώς μπορείς να ζήσεις σαράντα χρόνια και να παριστάνεις ότι είσαι εκστατικός; Τι νόημα άλλωστε θα είχε η προσποίηση; Και δεν υπήρξε μόνο ένας Βούδας - χιλιάδες βούδες γεννιούνται στην Ανατολή κι έχουν ζήσει τις πιο ευτυχισμένες ζωές, χωρίς ούτε έναν κόκκο δυστυχίας.Αυτό που λέει ο Πατάντζαλι δεν είναι φιλοσοφία. Είναι ένα συνειδητοποιημένο γεγονός- είναι βίωμα. Ο Σαρτρ δεν έχει αρκετό θάρρος, αλλιώς θα είχε δυο εναλλακτικές λύσεις: είτε να αυτοκτονήσει για να είναι συνεπής με τη φιλοσοφία του, είτε να αναζητήσει ένα δρόμο για τη ζωή, για μια νέα ζωή. Και στις δυο περιπτώσεις αφήνεις την παλιά ζωή. Γι' αυτό επιμένω πως, όποτε κάποιος φτάνει στο σημείο να αυτοκτονήσει, μόνο τότε ανοίγει η πύλη. Στο σημείο εκείνο υπάρχουν δύο εναλλακτικές λύσεις: αυτοκτονία ή μεταμόρφωση.Ο Σαρτρ δεν έχει θάρρος. Μιλά για θάρρος, για ειλικρίνεια, για αυθεντικότητα, αλλά δεν έχει τίποτε απ' αυτά. Αν είσαι αυθεντικός, αυτοκτόνησε ή ψάξε να βρεις ένα δρόμο να βγεις από τη δυστυχία. Αν η δυστυχία είναι τελειωτική και ολοκληρωτική, γιατί συνεχίζεις να ζεις; Να είσαι συνεπής με τη φιλοσοφία σου. Φαίνεται πως αυτή η απόγνωση, η αγωνία, η ματαιότητα είναι θεωρητική, λογική, αλλά όχι υπαρξιακή.Έχω την αίσθηση πως ο υπαρξισμός στη Δύση δεν είναι πραγματικά υπαρξιακός. Είναι φιλοσοφία. Το να είσαι υπαρξιστής σημαίνει πως το αισθάνεσαι, δεν το σκέφτεσαι. Ο Σαρτρ μπορεί να ήταν μεγάλος στοχαστής -και ήταν- αλλά δεν ένιωθε αυτά που έλεγε, δεν τα ζούσε. Αν βιώνεις την απόγνωση, είναι επόμενο να φτάσεις σε ένα σημείο που πρέπει να κάνεις κάτι - κάτι ριζικό, κάτι άμεσο. Η μεταμόρφωση πρέπει να γίνει επειγόντως, είναι η μόνη σου έγνοια.Ρώτησες επίσης τι λείπει. Λείπει η κοσμοθεωρία, η πνευματική κοσμοθεωρία από τη Δύση. Διαφορετικά θα μπορούσαν να γεννηθούν πολλοί βούδες. Έχει έρθει ο καιρός - νιώθεις την απελπισία και τη ματαιότητα, βρίσκονται στον αέρα. Η κοινωνία απέκτησε αφθονία και διαπίστωσε ότι δεν είναι αρκετή. Υπάρχει χρήμα, υπάρχει εξουσία, και ο άνθρωπος βαθιά μέσα του νιώθει τελείως ανίκανος. Οι συνθήκες έχουν ωριμάσει, αλλά λείπει η κοσμοθεωρία.Η Δύση χρειάζεται την πνευματική κοσμοθεωρία, έτσι ώστε εκείνοι που έχουν φτάσει στο τέλος του ταξιδιού τους σε τούτη τη ζωή να μη νιώθουν ότι είναι το τέλος - ανοίγει μια καινούργια πύλη. Η ζωή είναι αιώνια. Πολλές φορές νιώθεις πως όλα έχουν τελειώσει και ξαφνικά κάτι αρχίζει ξανά. Λείπει η κοσμοθεωρία της

πνευματικότητας. Μόλις έρθει αυτή η κοσμοθεωρία, πολλοί θα αρχίσουν να την υιοθετούν.Το πρόβλημα είναι πως πολλοί από τους υποτιθέμενους θρησκευτικούς δασκάλους από την Ανατολή πηγαίνουν στη Δύση και είναι πιο υλιστές κι από σένα ακόμη. Τους ενδιαφέρει μόνο το χρήμα. Δεν μπορούν να σου δώσουν την κοσμοθεωρία της πνευματικότητας· είναι πωλητές. Βρήκαν διαθέσιμη αγορά, επειδή οι συνθήκες έχουν ωριμάσει. Οι άνθρωποι λαχταράνε κάτι και δεν ξέρουν τι. Οι άνθρωποι έχουν ξεμπερδέψει με αυτό που ονομάζουμε ζωή, έχουν απογοητευτεί, είναι έτοιμοι να κάνουν ένα άλμα σε κάτι άγνωστο, κάτι που δεν έχουν ζήσει. Η αγορά είναι έτοιμη για εκμετάλλευση και υπάρχουν πολλοί έμποροι από την Ανατολή. Μπορεί να τους λένε μαχαρίσι, δεν έχει διαφορά. Πολλοί έμποροι, πωλητές, πηγαίνουν στη Δύση. Βρίσκονται εκεί μόνο για το χρήμα.Με έναν αληθινό δάσκαλο πρέπει να πας εσύ σε εκείνον -πρέπει να τον αναζητήσεις, πρέπει να τον βρεις, πρέπει να κάνεις προσπάθειες. Ένας πραγματικός δάσκαλος δεν μπορεί να πάει στη Δύση, γιατί πηγαίνοντας και μόνο χάνεται όλο το νόημα. Η Δύση πρέπει να έρθει σε εκείνον, θα είναι πιο εύκολο για τους Δυτικούς ανθρώπους να έρθουν στην Ανατολή, να μάθουν την εσωτερική πειθαρχία, την αφύπνιση και μετά να πάνε στη Δύση και να διαδώσουν το νέο περιβάλλον, θα είναι πιο εύκολο για τους Δυτικούς ανθρώπους να μάθουν στην Ανατολή, να βρίσκονται στην ατμόσφαιρα ενός πνευματικού δασκάλου και μετά να μεταφέρουν το μήνυμα - γιατί εσύ δεν θα είσαι υλιστής, αν πας να διαδώσεις τα νέα στη Δύση. Δεν θα είσαι υλιστής, γιατί εσύ έχεις υπάρξει ήδη αρκετά υλιστής, έχεις ξεμπερδέψει μ' αυτό.Όταν φτωχοί άνθρωποι από την Ανατολή πηγαίνουν στη Δύση, φυσικά αρχίζουν να συσσωρεύουν χρήμα. Είναι απλό. Η Ανατολή είναι φτωχή και τώρα η Ανατολή δεν λαχταρά πνευματικότητα. Λαχταρά περισσότερα χρήματα, περισσότερα υλικά αγαθά, περισσότερη τεχνολογία και ατομική ενέργεια. Ακόμη κι αν γεννιόταν ένας βούδας, κανείς στην Ανατολή δεν θα μιλούσε γι' αυτόν. Όταν όμως η Ινδία εκτοξεύει ένα μικρό δορυφόρο, όλη η χώρα τρελαίνεται από τη χαρά της. Τι ηλιθιότητα! Μια μικρή ατομική έκρηξη, και η Ινδία νιώθει πολύ ευτυχισμένη και υπερήφανη, γιατί έγινε η πέμπτη ατομική δύναμη.Η Ανατολή είναι φτωχή και η Ανατολή τώρα σκέφτεται με υλιστικό τρόπο. Ένας φτωχός νους πάντοτε σκέφτεται την ύλη και όλα όσα μπορεί να προσφέρει η ύλη. Η Ανατολή δεν αναζητά πνευματικότητα. Η Δύση είναι πλούσια και τώρα η Δύση είναι έτοιμη για αναζήτηση.Δεν ξέρω τι θα έλεγε ο Πατάντζαλι στη Δύση. Πού να ξέρω; Ο Πατάντζαλι είναι ο Πατάντζαλι. Εγώ δεν είμαι ο Πατάντζαλι. Όμως, εγώ θέλω να πω το εξής: η Δύση έχει φτάσει σε ένα σημείο που είτε θα αυτοκτονήσει, είτε θα κάνει πνευματική επανάσταση. Είναι οι μοναδικές εναλλακτικές λύσεις. Δεν το λέω μόνο για τα άτομα. Αυτά ισχύει και για τη Δύση συνολικά. Είτε η Δύση θα αυτοκτονήσει με τον πυρηνικό πόλεμο, για τον οποίο ετοιμάζεται, είτε θα συμβεί πνευματική αφύπνιση. Δεν έχει απομείνει πολύς χρόνος. Μέσα σε λίγα χρόνια, η Δύση είτε θα αυτοκτονήσει, είτε θα γνωρίσει τη μεγαλύτερη πνευματική αφύπνιση που συνέβη ποτέ στην ιστορία του ανθρώπου. Διακυβεύονται πολλά.

Να μην ταυτίζομαι με το νου και το σώμα - ακόμη δεν ξέρω πώς να το κάνω. Λέω στον εαυτό μου: δεν είσαι ο νους, μην ακούς το φόβο σον, αγάπα τον εαυτό σον, να είσαι ικανοποιημένος κ.λ.π. Σε παρακαλώ εξήγησε πάλι πώς να μην ταυτίζομαι ή, τουλάχιστον, για ποιο λόγο εξακολουθώ να μη σε καταλαβαίνω.Το θέμα δεν είναι να λες στον εαυτό σου ότι δεν είσαι ο νους, ότι δεν είσαι το σώμα, γιατί αυτός που το λέει είναι ο νους. Έτσι, δεν θα βγεις ποτέ από το νου. Όλα αυτά τα

λέει ο ίδιος ο νους, έτσι λοιπόν δίνεις όλο και μεγαλύτερη έμφαση στο νου. Ο νους είναι πολύ περίπλοκος, πρέπει να είσαι σε πολύ μεγάλη εγρήγορση. Μην τον χρησιμοποιείς. Αν τον χρησιμοποιείς, τον δυναμώνεις. Δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις το νου, για να καταστρέψεις τον ίδιο το νου. Πρέπει να καταλάβεις ότι ο νους δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αυτοκτονήσει.Όταν λες: «Δεν είμαι το σώμα», αυτός που το λέει είναι ο νους. Όταν λες: «Δεν είμαι ο νους», αυτός που το λέει είναι και πάλι ο νους. Δες τα γεγονότα, μην προσπαθείς να πεις τίποτε. Η γλώσσα, η λεκτική έκφραση, δεν χρειάζεται. Μόνο μια ματιά σε βάθος. Μόνο να κοιτάξεις μέσα. Μη λες τίποτε. Καταλαβαίνω όμως το πρόβλημα σου. Από την αρχή ακόμη μας διδάσκουν όχι να βλέπουμε, αλλά να λέμε. Μόλις δεις ένα τριαντάφυλλο λες: «Τι όμορφο!». Τέρμα. Πάει το τριαντάφυλλο - το σκότωσες. Κάτι έχει μπει ανάμεσα σ' εσένα και το τριαντάφυλλο. «Τι όμορφο που είναι!» - αυτά τα λόγια λειτουργούν σαν ένας τοίχος.Η μία λέξη φέρνει την άλλη, η μία σκέψη φέρνει την άλλη. Είναι αλληλένδετες, ποτέ δεν κινούνται μόνες τους. Ποτέ δεν θα βρεις μία σκέψη μόνη της. Ζουν σε κοπάδια, σαν τα ζώα μιας αγέλης. Μόλις λοιπόν πεις: «Τι όμορφο που είναι το τριαντάφυλλο!», μπαίνεις στις γραμμές και το τραίνο ξεκινάει. Μετά η λέξη «όμορφο» θα σου θυμίσει μια γυναίκα που κάποτε αγάπησες. Το τριαντάφυλλο ξεχνιέται, το όμορφο ξεχνιέται, έρχεται η ιδέα, η φαντασίωση, η ανάμνηση της γυναίκας. Μετά, η γυναίκα σε οδηγεί αλλού. Η γυναίκα που αγάπησες είχε έναν όμορφο σκύλο. Ορίστε! Δεν υπάρχει τέλος.Δες το μηχανισμό του νου, πώς λειτουργεί, και μη χρησιμοποιείς το μηχανισμό αυτό. Αντιστάσου στον πειρασμό. Είναι μεγάλος πειρασμός, γιατί έχεις εκπαιδευτεί να το κάνεις. Λειτουργείς σχεδόν σαν ρομπότ· γίνεται αυτόματα.Η νέα επανάσταση που γίνεται στο χώρο της εκπαίδευσης έχει κάνει ορισμένες προ-τάσεις. Μία πρόταση είναι τα μικρά παιδιά να μη διδάσκονται πρώτα τη γλώσσα. Πρώτα, θα πρέπει να τους δίνεται χρόνος να αποκρυσταλλώσουν την όραση τους, να αποκρυσταλλώσουν τον τρόπο που βιώνουν. Για παράδειγμα, βλέπετε έναν ελέφαντα κι εσύ λες στο παιδί: «Ο ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο». Πιστεύεις ότι δεν λες κάτι παράλογο, ότι λες κάτι απολύτως λογικό και ότι το παιδί πρέπει να διδαχθεί το γεγονός αυτό. Όμως στην πραγματικότητα δεν χρειάζονται γεγονότα. Από τη στιγμή που λες: «Ο ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο», εισάγεις μια έννοια που δεν αποτελεί μέρος του ελέφαντα. Γιατί λες ότι το ζώο αυτό είναι το μεγαλύτερο ζώο; Εισάγεις τη σύγκριση, που δεν αποτελεί μέρος των γεγονότων.Ο ελέφαντας είναι μόνο ένας ελέφαντας - ούτε μεγάλος, ούτε μικρός. Φυσικά, αν τον βάλεις δίπλα σε ένα άλογο, είναι μεγάλος, ή δίπλα σε ένα μυρμήγκι, είναι πολύ μεγάλος. Τη στιγμή όμως που λες ότι ο ελέφαντας είναι το μεγαλύτερο ζώο, φέρνεις το μυρμήγκι δίπλα του. Φέρνεις κάτι που δεν αποτελεί μέρος των γεγονότων. Παραποιείς τα γεγονότα, εισάγεις τη σύγκριση.Άσε το παιδί να δει. Μη λες τίποτε. Άσε το να νιώσει. Όταν πηγαίνεις το παιδί στον κήπο, μην του λες ότι τα δέντρα είναι πράσινα. Άσε το παιδί να νιώσει, άσε το παιδί να απορροφήσει. Απλά πράγματα. «Το χορτάρι είναι πράσινο» - μην το λες. Έχω παρατηρήσει ότι πολλές φορές, ενώ το χορτάρι δεν είναι πράσινο, εσύ εξακολουθείς να το βλέπεις πράσινο - υπάρχουν χιλιάδες αποχρώσεις του πράσινου. Μη λες ότι τα δέντρα είναι πράσινα, γιατί το παιδί θα δει μόνο το πράσινο -κάθε δέντρο θα το βλέπει πράσινο. Το πράσινο δεν είναι ένα χρώμα- είναι χίλιες αποχρώσεις.Άσε το παιδί να νιώσει, άσε το παιδί να απορροφήσει τη μοναδικότητα κάθε δέντρου - κάθε φύλλου. Άσε το να το ρουφήξει, άσε το να γίνει ένα σφουγγάρι που ρουφά την πραγματικότητα, το γίγνεσθαι, την ίδια την ύπαρξη. Όταν θα έχει γερές βάσεις και τα βιώματα του θα είναι καλά ριζωμένα, τότε πες του τις λέξεις. Τότε δεν θα το

διαταράξουν. Τότε, δεν θα καταστρέψουν την όραση του, τη διαύγεια του. Τότε, θα μπορέσει να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα, χωρίς να παρασυρθεί. Αυτήν τη στιγμή, η γλώσσα σε παρασύρει.Τι πρέπει να γίνει λοιπόν; Άρχισε να βλέπεις τα πράγματα, χωρίς να τα κατονομάζεις, χωρίς να τους βάζεις ετικέτες, χωρίς να λες «καλό» ή «κακό», χωρίς να τα διαχωρίζεις. Αρκεί να τα βλέπεις και να δέχεσαι την παρουσία των γεγονότων δίπλα στη δική σου παρουσία, χωρίς να κρίνεις, να καταδικάζεις ή να κάνεις κανενός είδους εκτίμηση. Άφησε τα να υπάρχουν απολύτως γυμνά. Αρκεί να είσαι παρών. Μάθε πώς να μη χρησιμοποιείς τη γλώσσα. Ξεφορτώσου τον προγραμματισμό σου, τη διαρκή φλυαρία μέσα σου.Αυτό δεν γίνεται ξαφνικά. Πρέπει να το κάνεις σιγά-σιγά, με τον καιρό. Μόνο αφού το κάνεις, στο τέλος, θα μπορέσεις να παρακολουθείς απλά το νου σου. Δεν χρειάζεται να λες: «Δεν είμαι αυτός ο νους». Αν δεν είσαι, ποιος ο λόγος να το πεις; Δεν είσαι. Αν είσαι ο νους, ποιος ο λόγος να επαναλαμβάνεις ότι δεν είσαι ο νους; Δεν θα γίνει πραγματικότητα μόνο και μόνο με την επανάληψη.Παρατήρησε, μη λες τίποτε. Ο νους είναι σαν το διαρκή θόρυβο της κίνησης στο δρόμο. Παρατήρησε τον. Κάτσε στην άκρη και δες. Δες ότι αυτός είναι ο νους. Δεν χρειάζεται να δημιουργείς ανταγωνισμό. Μόνο να παρατηρείς. Με την παρατήρηση, μια μέρα ξαφνικά η συνειδητότητα κάνει στροφή, αλλάζει, αλλάζει ριζικά - ξαφνικά από το αντικείμενο αρχίζει να εστιάζει στο υποκείμενο, αν είσαι παρατηρητής. Εκείνη τη στιγμή, ξέρεις ότι δεν είσαι ο νους. Το θέμα δεν είναι να το λες, δεν είναι θεωρία. Εκείνη τη στιγμή το ξέρεις - όχι γιατί το λέει ο Πατάντζαλι, ούτε γιατί το λέει η λογική σου, η διάνοια σου. Χωρίς κανέναν απολύτως λόγο, ξαφνικά είναι έτσι. Το γίγνεσθαι σε κατακλύζει, η αλήθεια σου αποκαλύπτεται.Ξαφνικά, βρίσκεσαι τόσο μακριά από το νου που θα γελάσεις με τον εαυτό σου. Πως μπόρεσες να πιστέψεις ότι ήσουν ο νους; Πώς μπόρεσες να πιστέψεις ότι ήσουν το σώμα; Θα σου φανεί εντελώς γελοίο, θα γελάσεις με τη βλακεία σου.«Να μην ταυτίζομαι με το νου και το σώμα - ακόμη δεν ξέρω πώς να το κάνω». Ποιος θέτει το ερώτημα «Πώς να το κάνω;» Δες το αμέσως, ποιος κάνει αυτήν την ερώτηση: «Πώς να το κάνω;» Είναι ο νους που θέλει να χειραγωγήσει, είναι ο νους που θέλει να επιβάλλεται. Ο νους θέλει να χρησιμοποιήσει ακόμη και τον Πατάντζαλι. Ο νους λέει: «Πολύ σωστά. Κατάλαβα ότι δεν είσαι ο νους» - και μόλις συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι ο νους, θα γίνεις υπερ-νους. Ο νους γεμίζει απληστία, ο νους λέει: «Ωραία. Πρέπει να γίνω υπερ-νους».Μέσα στο νου γεννιέται η απληστία για το απόλυτο, για την ευτυχία, για την αιωνιότητα· η επιθυμία να γίνει θεός. Ο νους λέει: «Δεν μπορώ να ησυχάσω μέχρι να κατακτήσω αυτό το απόλυτο, ό,τι κι αν είναι». Ο νους ροκά: «Πώς να το κάνω;»Να θυμάσαι ότι ο νους πάντα ρωτά πως να κάνει κάτι. Το «πώς» είναι ερώτημα του νου. Γιατί το «πώς» σημαίνει τεχνική. Το «πως» σημαίνει «δείξε μου το δρόμο, ώστε να επιβληθώ, να ελέγξω. Δώσε μου την τεχνική». Ο νους είναι ο τεχνικός. «Δώσε μου την τεχνική και θα καταφέρω να το κάνω».Δεν υπάρχει τεχνική για την επίγνωση. Για να έχεις επίγνωση, πρέπει να έχεις επίγνωση. Δεν υπάρχει τεχνική. Ποια είναι η τεχνική της αγάπης; Πρέπει να ξέρεις τι είναι η αγάπη. Ποια είναι η τεχνική της κολύμβησης; Πρέπει να κολυμπήσεις. Φυσικά στην αρχή κολυμπάς λίγο αδέξια. Με τον καιρό μαθαίνεις... αλλά μαθαίνεις κολυμπώντας. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Αν κάποιος σε ρωτήσει: «Ποια είναι η τεχνική του ποδηλάτου;» - εσύ κάνεις ποδήλατο, ξέρεις πώς να κάνεις ποδήλατο, αν κάποιος όμως σε ρωτήσει, θα ανασηκώσεις τους ώμους, θα πεις: «Δύσκολα πε-ριγράφεται». Ποια είναι η τεχνική; Πώς ισορροπείς πάνω σε δυο ρόδες; Κάτι θα κάνεις. Κάτι κάνεις, όχι όμως σαν τεχνική, μάλλον σαν δεξιότητα. Η τεχνική μπορεί

να διδαχθεί, τη δεξιότητα πρέπει να την καταλάβεις μόνος σου. Η τεχνική μπορεί να μετατραπεί σε διδασκαλία, τη δεξιότητα μπορείς να τη μάθεις, αλλά δεν μπορεί να διδαχθεί. Μάθαινε λοιπόν με τον καιρό.Ξεκινά από λιγότερο περίπλοκα πράγματα. Μην πας κατευθείαν στα πολύ περίπλοκα. Αυτό είναι το τελευταίο, το πιο περίπλοκο απ' όλα: να έχεις επίγνωση του νου, να δεις το νου και να δεις ότι εσύ δεν είσαι ο νους. Να δεις τόσο βαθιά ότι δεν είσαι πια το σώμα κι ότι δεν είσαι πια ο νους, αυτό είναι το τελευταίο. Μη βιάζεσαι. Ξεκινά με μικρά πράγματα.Νιώθεις πείνα. Δες το γεγονός. Που βρίσκεται η πείνα; Μέσα σου ή κάπου έξω; Κλείσε τα μάτια σου, ψηλάφισε στο εσωτερικό σου σκοτάδι. Προσπάθησε να νιώσεις και να αγγίξεις και να καταλάβεις πού βρίσκεται η πείνα.Έχεις πονοκέφαλο. Πριν πάρεις ασπιρίνη, κάνε λίγο διαλογισμό. Μπορεί μετά να μη χρειαστείς ασπιρίνη. Κλείσε τα μάτια σου και νιώσε πού ακριβώς βρίσκεται ο πονοκέφαλος, εντόπισε τον, εστίασε πάνω του. θα εκπλαγείς, όταν δεις ότι δεν είναι τόσο μεγάλος, όσο φανταζόσουν, και δεν είναι απλωμένος σε όλο το κεφάλι. Έχει μία εστία. Όσο πλησιάζεις την εστία, τόσο απομακρύνεσαι από τον πονοκέφαλο. Όσο πιο διάχυτος είναι ο πονοκέφαλος, τόσο περισσότερο ταυτίζεσαι μαζί του. Όσο πιο σαφής, εστιασμένος, εντοπισμένος, ορισμένος και οριοθετημένος είναι, τόσο πιο απόμακρος είσαι εσύ.Έπειτα έρχεται μία στιγμή που ο πονοκέφαλος είναι σαν τη μύτη μιας βελόνας: απόλυτα εστιασμένος. Τότε, θα έχεις κάποιες αναλαμπές. Κάποιες στιγμές η μύτη της βελόνας θα εξαφανίζεται, δεν θα υπάρχει πονοκέφαλος, θα εκπλαγείς: «Πού πήγε;» θα εμφανιστεί και πάλι. θα εστιάσεις και πάλι, θα εξαφανιστεί και πάλι. Στην τέλεια εστίαση, ο πονοκέφαλος εξαφανίζεται, γιατί στην τέλεια εστίαση είσαι τόσο μακριά από το κεφάλι σου που δεν μπορείς να νιώσεις τον πονοκέφαλο. Δοκίμασε. Ξεκινά με μικρά πράγματα. Μην πηγαίνεις κατευθείαν στο τελευταίο.Ο Πατάντζαλι έκανε πολύ δρόμο για να φτάσει σε αυτές τις σούτρες της βιβέκα - της διάκρισης, της επίγνωσης. Μιλάει για τόσα πολλά πράγματα ως προετοιμασία, ως βασική προϋπόθέση, ως απολύτως αναγκαία. Αν δεν έχεις εκπληρώσει όλα αυτά, θα δυσκολευτείς να αποταυτιστείς έτσι απλά με το νου και το σώμα.Ποτέ' λοιπόν μη ρωτάς «πώς». Δεν έχει να κάνει με το «πώς». Είναι απλή κατανόηση. Αν με κατανοήσεις, στην κατανόηση αυτή θα δεις το νόημα. Δεν λέω ότι θα το καταλάβεις. Λέω ότι θα το δεις. Γιατί από τη στιγμή που λέμε «καταλαβαίνω», υ-πεισέρχεται η διάνοια, αρχίζει να λειτουργεί ο νους. Το «οράν» δεν έχει καμία σχέση με το νου.Μερικές φορές βαδίζεις σε ένα ήσυχο μονοπάτι, ο ήλιος δύει, το σκοτάδι απλώνεται και ξαφνικά βλέπεις ένα φίδι να διασχίζει το μονοπάτι. Τι κάνεις; Το σκέφτεσαι; Σκέφτεσαι τι να κάνεις, πώς να το κάνεις, ποιον να ρωτήσεις; Δίνεις ένα σάλτο και φεύγεις απ' τη μέση. Αυτή σου η κίνηση δεν έχει να κάνει με τη διάνοια. Δεν έχει να κάνει με τη σκέψη. Αργότερα θα σκεφτείς, εκείνη τη στιγμή όμως απλώς βλέπεις. Το γεγονός και μόνο ότι υπάρχει ένα φίδι, τη στιγμή που συνειδητοποιείς ότι υπάρχει φίδι, πηδάς και φεύγεις απ' τη μέση. Έτσι πρέπει να γίνει, γιατί ο νους θέλει χρόνο και το φίδι δεν σου δίνει χρόνο. Πηδάς, χωρίς να ρωτήσεις το νου. Πρέπει να πηδήξεις, χωρίς να ρωτήσεις το νου. Ο νους είναι μία διαδικασία, τα φίδια είναι πιο γρήγορα απ' το νου. Ξαφνικά ο νους παραμερίζεται και λειτουργείς από το μη-νου, λειτουργείς από το είναι σου. Στο μεγάλο κίνδυνο πάντα έτσι γίνεται.Γι' αυτό οι άνθρωποι βρίσκουν τόσο ελκυστικό τον κίνδυνο. Τι το συναρπαστικά έχει το να τρέχεις με ένα γρήγορο αυτοκίνητο, να τρέχεις με εκατό μίλια την ώρα ή και περισσότερο; Το συναρπαστικό είναι ο μη-νους. Όταν οδηγείς ένα αυτοκίνητο με εκατό μίλια την ώρα, δεν προλαβαίνεις να σκεφτείς. Πρέπει να δράσεις από το μη-

νου. Αν συμβεί κάτι κι αρχίσεις να το σκέφτεσαι, χάθηκες. Πρέπει να δράσεις αμέσως. Δεν πρέπει να χάσεις ούτε στιγμή. Όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα του αυτοκινήτου, τόσο περισσότερο παραμερίζεται ο νους και νιώθεις βαθιά έξαψη - μια μεγάλη αίσθηση ότι είσαι ζωντανός, λες και μέχρι τώρα ήσουν νεκρός και ξαφνικά η νέκρα έφυγε και πλημμύρισες ζωή.Ο κίνδυνος ασκεί βαθιά, υπνωτική έλξη, αλλά η έλξη οφείλεται στο μη-νου. Αν μπορείς να το πετύχεις καθισμένος πλάι σε ένα δέντρο ή ένα ποτάμι ή απλώς στο δωμάτια σου, δεν χρειάζεται να ριψοκινδυνεύεις τόσο. Μπορεί να γίνει οπουδήποτε. Πρέπει μόνο να παραμερίσεις το νου -μπορείς να παραμερίσεις το νου οπουδήποτε κι αν βρίσκεσαι- και να δεις τα πράγματα χωρίς την παρέμβαση του νου.Όλα όσα επιτρέπονται γίνονται μέρος του νου, είναι ήδη προγραμματισμένα. Όταν γεννήθηκες, δεν είχες νου. Γεννήθηκες χωρίς καθόλου νου, γι' αυτό και δεν θυμάσαι τα πρώτα χρόνια της ζωής σου. Τα πρώτα χρόνια -τρία, τέσσερα, πέντε χρόνια- δεν τα θυμάσαι. Γιατί; Υπήρχες. Γιατί δεν θυμάσαι; Γιατί ο νους δεν είχε αποκρυσταλλωθεί ακόμη. Γυρνάς προς τα πίσω, θυμάσαι κάτι που συνέβη, όταν ήσουν περίπου τεσσάρα)ν, και ξαφνικά υπάρχει κενό. Δεν μπορείς να πας βαθύτερα. Τι συνέβη; Υπήρχες, ήσουν ολοζώντανος. Ποτέ ξανά δεν θα είσαι τόσο ζωντανός, γιατί οι επιστήμονες λένε ότι στην ηλικία των τεσσάρων ετών ένα παιδί έχει μάθει, γνωρίσει, δει το 75% όλης της γνώσης που θα αποκτήσει σε όλη τη ζωή του. Το 75% σε ηλικία τεσσάρων ετών! Έχεις ήδη ζήσει το 75% της ζωής σου και δεν έχεις μνήμη; Είναι επειδή ο νους δεν έχει ακόμη αποκρυσταλλωθεί. Δεν έχεις μάθει ακόμη τη γλώσσα, δεν έχεις ακόμη ταξινομήσει τα πράγματα, δεν έχεις βάλει ετικέτες. Αν δεν μπορείς να βάλεις ετικέτα σε κάτι, δεν μπορείς να το θυμάσαι. Πώς να το θυμηθείς; Δεν μπορείς να τα αρχειοθετήσεις κάπου στο νου σου. Δεν έχει όνομα. Πρώτα λοιπόν, πρέπει να μάθεις το όνομα και μετά μπορείς να θυμάσαι.Το παιδί γεννιέται δίχως νου. Γιατί επιμένω σ' αυτό; Για να σου πω ότι το είναι σου μπορεί να υπάρξει χωρίς το νου. Δεν χρειάζεται η παρουσία του νου. Είναι απλώς μια δομή που είναι χρήσιμη στην κοινωνία. Μη σε πιάνει εμμονή με τη δομή αυτή. Μείνε χαλαρός, ώστε να μπορέσεις να ξεγλιστρήσεις. Είναι δύσκολο. Αν όμως αρχίσεις να το κάνεις, με τον καιρό θα το καταφέρεις.Όταν γυρίζεις στο σπίτι από το γραφείο σου, στο δρόμο προσπάθησε να ξεχάσεις τελείως το γραφείο. Να θυμάσαι ξανά και ξανά ότι πηγαίνεις στο σπίτι - δεν χρειάζεται να πάρεις μαζί σου το γραφείο. Αν πιάσεις τον εαυτό σου στα πράσα να θυμάται κάτι από το γραφείο, διώξ' το αμέσως. Βγες από 'κει. Φρόντισε, όταν είσαι στο σπίτι, να είσαι στο σπίτι. Και στο γραφείο ξεχνά τελείως το σπίτι, τη γυναίκα, τα παιδιά σου, τα πάντα. Σιγά-σιγά μάθε να χρησιμοποιείς το νου και να μη σε χρησιμοποιεί εκείνος.Αρκεί να έχεις περισσότερη εγρήγορση. Προσπάθησε μάλλον να βλέπεις τα πράγματα, παρά να τα σκέφτεσαι. Ζήσε λίγες στιγμές κάθε μέρα ή λίγες ώρες, αν μπορείς, χωρίς το νου. Όταν πας να κολυμπήσεις στο ποτάμι, άσε το νου σου στην όχθη μαζί με τα ρούχα σου. Κάνε μια κίνηση με το χέρι σαν να αφήνεις εκεί το νου σου και μπες στο ποτάμι με εγρήγορση, ακτινοβολώντας εγρήγορση, γεμάτος επίγνωση. Δεν λέω, όμως, να το διατυπώσεις λεκτικά. Δεν λέω να λες διαρκώς στον εαυτό σου: «Όχι, δεν είμαι ο νους», γιατί αυτό το λέει ο νους. Αρκεί μια μη λεκτική, σιωπηρή κατανόηση.Καθισμένος στον κήπο σου, ξαπλωμένος στο χορτάρι, ξεχνά το νου. Δεν χρειάζεται. Παίζοντας με τα παιδιά σου, ξεχνά το νου. Δεν χρειάζεται. Αγαπώντας τη γυναίκα σου, ξεχνά το νου. Δεν χρειάζεται. Τρώγοντας το φαγητό σου, τι νόημα έχεινα κουβαλάς το νου; Ή, όταν κάνεις μπάνιο, τι νόημα έχει να πάρεις το νου σου στη μπανιέρα;

Σιγά-σιγά, με τον καιρό... και μην το παρακάνεις, γιατί θα αποτύχεις. Αν το παρακάνεις, θα γίνει δύσκολο και θα πεις: «Είναι αδύνατον». Δοκίμασε σταδιακά.Ο ηλίθιος είναι κάτω από το νου, ο ασκούμενος στον διαλογισμό είναι πάνω από το νου, αλλά και οι δύο είναι χωρίς νου. Δεν λέω ότι ο ηλίθιος είναι ακριβώς το ίδιο με τον ασκούμενο στον διαλογισμό, είναι όμως κάτι παρόμοιο. Ο ηλίθιος βρίσκεται στην κατάσταση του μη-νου, αλλά χωρίς επίγνωση, ενώ αυτός που διαλογίζεται βρίσκεται στην κατάσταση του μη-νου με επίγνωση. Υπάρχει μεγάλη διαφορά, αλλά και μεγάλη ομοιότητα. Υπάρχει κάποια ομοιότητα μεταξύ των τρελών και των φωτισμένων ανθρώπων. Στο σουφισμό λέγονται «τρελοί» -οι φωτισμένοι άνθρωποι λέγονται τρελοί άνθρωποι. Και βέβαια, κατά μία έννοια είναι τρελοί. Έχουν ξεφύγει από το νου.Μάθε το σιγά-σιγά, με τον καιρό. Αν μπορέσεις να έχεις έστω και λίγα δευτερόλεπτα αυτής της υπέροχης ηλιθιότητας, όπου δεν σκέφτεσαι τίποτε, όπου δεν ξέρεις ποιος είσαι, όπου δεν ξέρεις γιατί υπάρχεις, όπου δεν ξέρεις απολύτως τίποτε και βρίσκεσαι σε μια βαθιά κατάσταση μη-γνώσης - σε βαθιά άγνοια, στη βαθιά σιωπή της άγνοιας, στη σιωπή εκείνη θα αρχίσεις να βλέπεις ότι δεν είσαι το σώμα, δεν είσαι ο νους. Δεν θα το διατυπώσεις λεκτικά! Θα είναι ένα γεγονός, όπως ο ήλιος που λάμπει. Δεν χρειάζεται να πεις ότι ο ήλιος λάμπει. Όπως τα πουλιά που κελαηδούν - δεν χρειάζεται να πεις ότι κελαηδούν. Αρκεί να τα ακούσεις με επίγνωση και να ξέρεις ότι κελαηδούν, χωρίς να το πεις.Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, προετοιμάσου αργά και μια μέρα θα συνειδητοποιήσεις ότι δεν είσαι ούτε το σώμα ούτε ο νους - ούτε καν ο εαυτός σου, η ψυχή σου. Είσαι ένα τεράστιο κενό, ένα τίποτε - ένας κανένας. Υφίστασαι, υπάρχεις, είσαι - αλλά χωρίς σύνορα, χωρίς όρια, χωρίς ορισμό, χωρίς οριοθέτηση. Στην τελεία αυτή σιωπή, φτάνεις στην τελειότητα, στην κορύφωση της ζωής και της ύπαρξης.