Επιστήμες και Ανατολική εκκλησία

Από τις πρώτες Εξαημέρους ως την πτώση του Βυζαντίου

Η παράδοση των Εξαημέρων1ος αι. μ.Χ: Φίλων Αλεξανδρείας2ος αι: Ωριγένης4ος αι: Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Ευστάθιος

Αντιοχείας, Επιφάνιος Κύπρου, Ιωάννης Χριστόστομος, Αμβρόσιος

5ος αι: Αυγουστίνος, Βασίλειος Σελευκείας6ος αι: Ιωάννης Φιλόπονος, Κοσμάς Ινδικοπλεύστης7ος αι: Γεώργιος Πισίδας

Οι δύο παραδώσεις• Σχολή της Αλεξανδρείας: Αρχαία ελληνική επιστήμη• Σχολή της Αντιοχείας: Εβραϊκή και ασιατική κοσμολογία συν

χριστιανικός συμβολισμός

Οι Έλληνες πατέρες της εκκλησίας

• Μέγας Βασίλειος: Εννέα ομιλιίες περί της εξαημέρου (378 μ.Χ.):

– Ενάντια στον παγανισμό και στις χριστιανικές αιρέσεις

– Αχρονική δημιουργία ύλης, χώρου και χρόνου / Ουράνια ύδατα στο στερέωμα / ήλιος φορέας Θείου φωτός

– Πρόβλημα ύλης (Μανιχαϊστές, Γνωστικοί)

• Γρηγόριος Νύσης Gregory of Nyssa: Απολογητικός περί της εξαημέρου (379 μ.Χ.):

– Ιδέες της ελληνικής φυσικής φιλοσοφίας για να απαντήσει στους επικριτές του Βασιλείου.

Ο φιλόσοφος και ο φονταμενταλιστής

• Ιωάννης Φιλόπονος: Περί της του Μωϋσέως κοσμολογίας

- Η ελληνική φυσική φιλοσοφία (Πλάτων, Αριστοτέλης) βασίζεται στη Βίβλο

• Κοσμάς Ινδικοπλέυστης: Χριστιανική τοπογραφία (550 μ.Χ.)

- Ασιατικές κοσμολογίες και χριστιανικός συμβολισμός

Η «σκοτεινή» εποχή της εικονομαχίας 8ος αι.

• Τέλος της ευθείας ελληνικής παράδοσης (κλείσιμο των σχολών)

• Συζήτηση για θύραθεν γνώση

• Η φυσική φιλοσοφία συρρικνώνεται στις μαθηματικές επιστήμες (τετρακτύς)

• Η κοσμολογία αφορά πλέον την εκκλησία (Εξαήμεραι)

• Οι πρώτες επιστημονικές επαφές με τους Άραβες

• Αστρολογία, η πλέον χρήσιμη επιστήμη. Στέφανος ο φιλόσοφος, Θεμάτιον για το Ισλάμ (775)

Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός9ος-11ος αι.

• Το Κράτος ενδιαφέρεται πάλι για την παιδεία. Ίδρυση πανδιδακτηρίου

• Κύκλος Λέοντα μαθηματικού (c. 790 – c. 869): διδασκαλία και έκδοση αρχαίων επιστημονικών κειμένων

• Φώτιος πατριάρχης: κοσμικοποίηση του ανώτατου κλήρου. Κατηγορείται ως μάγος

• Αναγέννηση της αρχαίας ελληνικής επιστήμης και φιλοσοφίας

• Περισσότερες επαφές με τις άλλες χριστιανικές επιστήμες, αυτές των Αράβων

• Ελληνική παράδοση – «νεώτεροι»• Μιχαηλ Ψελλός (1018-1078), ο Βυζαντινός

λόγιος ο πλέον γνωστός στη Δύση. Κατηγορείται αλλά παραμένει αυθεντία.

• Ιωάννης Ιταλός c. 1025-1090): ακραίες αντιλήψεις περί θύραθεν γνώσης ο μόνος Βυζαντινός λόγιος που πραγματικά καταδικάστηκεt

Η 4η σταυροφορία και η πτώση της

Κωνσταντινούπολης, 1204

Τέλος μιας παράδοσης

• Οργανωμένη ανώτατη παιδεία: κλείσιμο Πανδιδακτηρίου και Πατριαρχικής Σχολής = τέλος της ανώτατης βυζαντινής παιδείας

• Η βυζαντινή κοινωνία μαθάινει την έννοια της αλλαγής

• Άμεση επαφή με τους καθολικούς• Οι λόγιοι μαζεύονται στη Νίκαια

Ανασύσταση μιας αυτοκρατορίας, μια ιδεολογική

υπόθεση (130ς αι.)• Νίκαια, Τραπεζούντα και Ήπειρος:

ποιο κράτος θα κληρονομήσει την αυτοκρατορία

• Στροφή της Νίκαιας στην ελληνική παράδοση = θύραθεν γνώση. Θεσμός του υπάτου των φιλοσόφων.

• Θεόδωρος Λάσκαρης: Νίκαια νέα Αθήνα + χριστιανοί φιλόσοφοι

• Επανέκδοση κειμένων

• Νέο πλαίσιο: περσική επιστήμη, σχέσεις με Δύση

• Νικηφόρος Βλεμμίδης: θύραθεν γνώση σε μοναστηριακό περιβάλλον.

Η παλαιολόγια αναγέννηση (τέλος 13ου – 15ος αι.)

Λόγιοι και Κράτος• Επανακατάκτηση της Πόλης (1261):

Ανασύσταση των σχολών• Νέος ρόλος των φιλοσόφων ως

κρατικοί λειτουργοί• Μόδα της επιστήμης στα ανώτατα

κοινωνικά στρώματα (υπολογισμός εκλείψεων)

• Πολιτικές διαμάχες γίνονται επιστημονικέρς: Θεόδωρος Μετοχίτης εναντίων Νικηφόρου Χούμνου και Νικηφόρος Γρεγοράς εναντίων Βαρλαάμ Καλαβρού

Η ησυχαστική έριδα (14ος c.)

• Οι δύο πρωταγωνιστές Παλαμάς και Βαρλαάμ μαθητές του Μετοχίτη• Βαρλαάμ Καλαβρός: ο άνθρωπος δεν μπορεί να φτάσει τη σοφία

του Θεού, Μπορεί μόνο να χρησιμοποιήσει τη λογική. • Γρηγόριος Παλαμάς: υπάρχουν δυο σοφίες, του Θεού και η έξωθεν.

Η έξωθεν (του μυαλού) είναι εφήμερη. Η σοφία του Θεού (της καρδιάς) μπορεί να προσεγγιστεί ατομικά καθαρίζοντας την καρδιά μέσο προσευχής και άσκησης. Παραλληλισμός με τομισμό: απόδειξη ύπαρξης του Θεού.

• Αριστοτελική παράδοση του Παλαμά.• Οι λόγιοι της παρακμάζουσας αυτοκρατορίας: προς το Θεό ή προς

τη φιλοσοφία;• Οι σύνοδοι (1341, 1347, 1351) υποστηρίζουν τον Παλαμά και τους

ησυχαστές.• Ορθόδοξος μυστικισμός ενάντια σε φιλοσοφία. Τους επόμενους

αιώνες οι παλαμικές ιδέες θα επηρεάσουν τη Ρωσία

Νέα επιστήμη την παλαιολόγια περίοδο

(τέλος 14ου – 15ος αι.)Δύση

• Ενωτικοί και ανθενωτικοί: δυτική και ανατολική αριστοτέλεια παράδοση

• Οι διαπραγματεύσεις για την ένωση: Μάρκος Ευγενικός, καθαρτήριο, εβραϊκές επιρροές.

• Η Κύπρος των Λουσινιάν, ο κύκλος του Γεωργίου Λαπίθου και οι δυτικές επιρροές.

Οι καραϊτες

• Καραϊτικό δίκτυο στη μεσόγειο και σχολή σε Θεσσαλονίκη και Κωνσταντινούπολη

Μια μη χριστιανική προσπάθεια

• Πλήθων Γεμιστός (1355-1452)

• Μελέτησε «αραβικό» Αριστοτέλη, οι δάσκαλοί του Εβραίοι και Πέρσες.

• Επαφές με Ιταλούς στις διαπραγματεύσεις για την Ένωση..

• Οι μαθητές του Βησσαρίων και Χαλκοκονδύλης, πρωταγωνιστές της δυτικής αναγέννησης.

• Εισάγει Πλάτωνα στη Δύση• Πίσω στον παγανισμό: ο χριστιανισμός

φταίει για την βυζαντινή παρακμή.• Μετά την Πτώση της

Κωνσταντινούπολης, το πατριαρχείο καίει τα έργα του.