Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας-...

32

Click here to load reader

Transcript of Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας-...

Page 1: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό και τα βασικά

χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας

Εργασία Μαρξιστικής Οικονομικής IΙΓιάννης ΚοσπεντάρηςΔιδάσκουσαΑνδριάνα BλάχουΑκαδημαϊκό έτος 2007-2008

Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης

Αναλυτικά στοιχεία

Τίτλος εργασίας Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό και τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας Θέμα εργασίας Τα βασικά χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού και του κομμουνισμούΌνομα φοιτητή Γιάννης ΚοσπεντάρηςΑριθμός μητρώου 1066449Μάθημα Μαρξιστική Οικονομική IΙ ΕπιλογήςΔιδάσκουσα Ανδριάνα Βλάχου Αναπληρώτρια ΚαθηγήτριαΕξάμηνο ΕαρινόΑκαδημαϊκό έτος 2007-2008

Οικονομικό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΤμήμα Οικονομικής Επιστήμης

Πρόλογος

ldquoΑπό μια άποψη ο μαρξισμός είναι μια θρησκεία Για τον πιστό αντιπροσωπεύει πρώτον ένα σύστημα τελικών σκοπών που ενσωματώνουν το νόημα της ζωής και είναι απόλυτα κριτήρια αξιολόγησης γεγονότων και πράξεων και δεύτερον έναν οδηγό γιrsquo αυτούς τους σκοπούς που συνεπάγεται ένα σχέδιο σωτηρίας και την ένδειξη του κακού απrsquo το οποίο η ανθρωπότητα ή ένα εκλεκτό τμήμα της πρέπει να σωθείrdquo

Joseph Schumpeter Capitalism Socialism and Democracy (1942)

Νομίζω πως σχεδόν όλοι οι φοιτητές επιλέγουν τα μαθήματα της Μαρξιστικής

Οικονομικής για να μάθουν περισσότερα για την laquoεναλλακτικήraquo κοινωνία του

σοσιαλισμού-κομμουνισμού και τι πραγματικά πρεσβεύει ο κομμουνισμός σαν

ιδεολογία Ίσως βέβαια και αυτό να είναι μια λανθασμένη γενίκευση μιας προσωπικής

επιλογής αλλά νομίζω ότι διαβάζοντας κανείς το περιεχόμενο των μαθημάτων θα

σταματήσει σίγουρα στην ενότητα του σοσιαλισμού Βλέποντας κιόλας τις δυσκολίες

και των δύο μαθημάτων (Μαρξιστική Ι και ΙΙ) μάλλον θα έπρεπε να το ξανασκεφτεί

λίγο καλύτερα πριν επιλέξει αλλά νομίζω πως τουλάχιστον η τελευταία ενότητα

αποζημιώνει το φοιτητή που είχε το κουράγιο να ασχοληθεί

Δεν είχα λοιπόν μεγάλη δυσκολία να διαλέξω το θέμα της εργασίας Ομολογώ πως

απόλαυσα το διάβασμα των κλασικών κειμένων Με κάποια είχα ξαναέρθει σε επαφή

(πχ το Μανιφέστο και το Αντι-Ντύρινγκ τα είχα ξαναδιαβάσει) αλλά κάποια ήταν

εντελώς καινούργια Επίσης με έβαλαν σε μια διαδικασία σκέψης και προβληματισμού

η οποία με βοήθησε να καταλήξω σε πολλά προσωπικά συμπεράσματα και να

διαμορφώσω νέες απόψεις για πολλά ζητήματα Σίγουρα περίμενα περισσότερα τα

κλασικά κείμενα είναι θολά και λένε λίγα (θα αναφερθώ και στον επίλογο σε αυτό το

θέμα) Το βασικό μου πρόβλημα ήταν πως απευθύνονταν σε αναγνώστη κάποιας άλλης

εποχής

Πάντως η ανάγνωσή τους ήταν σίγουρα βοηθητική για μένα Η εργασία οπωσδήποτε

δεν είναι τίποτα το σπουδαίο ένας φοιτητής προπτυχιακού επιπέδου καταγράφει (ή πιο

σωστά αντιγράφει) μερικά από τα χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας

Ήταν όμως μια ωραία διαδικασία να ασχολείσαι μαζί της και σίγουρα κέρδισα πολλά

πράγματα από αυτή Και ως φοιτητής αλλά και ως άνθρωπος που προσπαθεί να

διαμορφώσει απόψεις για αυτά τα ζητήματα

Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό

Αν υπάρχει ένας χαρακτηρισμός που ταιριάζει στη μαρξιστική θεωρία νομίζω πως

αυτός είναι laquoαμείλικτηraquo Ο Μαρξ στο φιλοσοφικό μέρος του έργου του (δηλαδή στον

ιστορικό και διαλεκτικό υλισμό) παρουσιάζει την ανθρώπινη Ιστορία ως ένα

laquoντετερμινιστικόraquo φαινόμενοη εξέλιξη των κοινωνιών καθορίζεται από

αντικειμενικούς νόμους μπροστά στους οποίους οι άνθρωποι είναι ανίσχυροι Όλος ο

ιστορικός υλισμός προσπαθεί να θεμελιώσει ότι η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται

πρωτίστως από την οικονομική βάση της κάθε κοινωνίας και ότι οικονομικοί

παράγοντες(οι παραγωγικές δυνάμεις και οι παραγωγικές σχέσεις δηλαδή) είναι αυτοί

που αποφασίζουν για την πορεία της Ιστορίας Η εξέλιξη όμως αυτή είναι Διαλεκτική

με την έννοια ότι όπως όλες οι διαδικασίες γίνεται σύμφωνα με τους νόμους της

διαλεκτικήςη πραγματικότητα είναι μια ενότητα που εγκλείει τη σύγκρουση των

αντιθέτων(νόμος της ενότητας των αντιθέτων) κατά την πάλη των αντιθέτων το ένα

αντίθετο αναιρεί το άλλο κρατώντας κάτι από το αντίθετο που αναιρέθηκε σε μια

συνεχή ιστορική προοδευτική διαδικασία προς τα ανώτερα επίπεδα(νόμος της άρνησης

της άρνησης)και στην εξελικτική αυτή πορεία των βαθμιαίων ποσοτικών αλλαγών οι

αντιφάσεις εντείνονται μέχρι το σημείο που λαμβάνει χώρα μια επαναστατική ποιοτική

αλλαγή(νόμος της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα) Όμως αυτή η εξέλιξη της

Ιστορίας έχει ένα τέλοςθα σταματήσει στο στάδιο του κομμουνισμού Μόλις η κοινωνία

φτάσει στο στάδιο του κομμουνισμού η εξέλιξη σύμφωνα με τον ιστορικό και

διαλεκτικό υλισμό θα σταματήσει και το υπόλοιπο της Ιστορίας θα ακολουθήσει χωρίς

αλλαγές

Ο Μαρξ έκτισε τη φιλοσοφία του επηρεασμένος από το Χέγκελαπό αυτόν πήρε τη

Διαλεκτική ως μια διαδικασία που υπάρχει στα πάντα(επομένως και στην ιστορική

εξέλιξη) και η οποία νομοτελειακά καταλήγει σε μια laquoιδανική κοινωνίαraquo Για το

Χέγκελ η ιδανική αυτή κοινωνία είναι ένα αφηρημένο ιδεατό Κράτος και η εξέλιξη της

Ιστορίας καθορίζεται από την πάλη των Ιδεών Για το Μαρξ όμως η ιδανική κοινωνία

είναι η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού και η εξέλιξη καθορίζεται από την πάλη

των τάξεων Το βασικό στοιχείο λοιπόν που πήρε ο Μαρξ από το Χέγκελ πέρα από τη

μέθοδο της Διαλεκτικής είναι η τελεολογία τουείναι σίγουρο ότι το Τέλος θα έρθει

Είναι σίγουρο γιατί η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται από εντελώς αντικειμενικούς

νόμους τους οποίους ο άνθρωπος είναι αδύνατον να αποφύγει Η πτώση του

καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού λοιπόν είναι βέβαιο ότι θα

επέλθουνείναι προϊόντα μιας αντικειμενικής ιστορικής εξέλιξης η οποία καθορίζεται

από την οικονομική βάση κάθε κοινωνικού σταδίου

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το τι πίστευαν οι Μαρξ και Ένγκελς για τη θεωρία

τουςστο λόγο του στον τάφο του Μαρξ ο Ένγκελς γράφει laquoΌπως ο Δαρβίνος

ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το

νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης Ιστορίαςraquo (Λιανός 1997 σελ9) Επίσης ο Ένγκελς

γράφει στο Αντι-Ντίρινγκ laquoΟι δυνάμεις που δρουν κοινωνικά δρουν ακριβώς όπως και

οι δυνάμεις της φύσηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ432) Δηλαδή οι Μαρξ και Ένγκελς

πίστευαν πως οι θεωρίες τους είχαν το βάρος των ανακαλύψεων στις θετικές επιστήμες

Πίστευαν πως είχαν ανακαλύψει τους αντικειμενικούς νόμους της ανθρώπινης

εξέλιξης Το γράφω αυτό γιατί πιστεύω πως διασαφηνίζει πολλά πράγματα για το πώς

πίστευαν οι ίδιοι ότι θα έπρεπε να βλέπουμε το έργο τουςως την εξήγηση μιας

αντικειμενικής πραγματικότητας

Έτσι λοιπόν όπως ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής έδωσε τη θέση του στη

φεουδαρχία και η φεουδαρχία έδωσε τη θέση της στον καπιταλισμό έτσι και ο

καπιταλισμός θα δώσει τη θέση του πρώτα στη σοσιαλιστική δικτατορία του

προλεταριάτου και στη συνέχεια στον κομμουνισμό Η κατάρρευση του καπιταλισμού

είναι σίγουρο ότι θα επέλθει λόγω των θεμελιωδών αντιφάσεων που κρύβει μέσα του ο

καπιταλισμόςστον καπιταλισμό η παραγωγή έχει κοινωνικοποιηθεί σε τρομακτικό

βαθμό Τα μέσα παραγωγής όμως και τα κέρδη βρίσκονται στα χέρια ελαχίστων Η

αντίφαση αυτή ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και στην ατομική(καπιταλιστική)

ιδιοποίηση των κεφαλαιοκρατών είναι η βασική αντίθεση του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής Η υποταγή των ουσιαστικά κοινωνικών μέσων παραγωγής στην ατομική

μορφή ιδιοποίησης η αντίθεση αυτή ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις

παραγωγικές δυνάμεις που επικρατούν στον καπιταλισμό είναι η βασική αιτία της

κατάρρευσής του (Μαρξ και Ένγκελς Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος σελ

24-25 Ένγκελς 2006 σελ420-421) Η θεμελιώδης αυτή η αντίθεση οδηγεί στην

εξαθλίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού το οποίο δεν έχει στην κατοχή του

μέσα παραγωγής και αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη για να

επιβιώσει Τα μέσα παραγωγής λοιπόν βρίσκονται στα χέρια λίγων καπιταλιστών η

συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων διαθέτει μόνο την εργατική της δύναμη για να

επιβιώσει Η παραπάνω θεμελιώδης αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην καπιταλιστική ιδιοποίηση εμφανίζεται σαν αντίθεση ανάμεσα στο προλεταριάτο

(τη μερίδα του πληθυσμού που κατέχει μόνο την εργατική της δύναμη και κανένα μέσο

παραγωγής) και την αστική τάξη Ουσιαστικά έχουμε μια ανειρήνευτη αντίθεση

ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία Η πάλη ανάμεσα σε αυτές τις δύο τάξεις στο

προλεταριάτο και το κεφάλαιο είναι που θα οδηγήσει στην κατάρρευση του

καπιταλισμού(Ένγκελς 2006 σελ422)

Πέρα από τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία που οδηγεί

στην εξαθλίωση των εργατών και στην πάλη των τάξεων υπάρχει και άλλη μία

αντίφαση στο καπιταλιστικό σύστημα που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή τουη

αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ο κάθε

κεφαλαιούχος ανταγωνίζεται τους άλλους Ο ανταγωνισμός αυτός δεν προέρχεται από

τη βάρβαρη ή δόλια φύση των καπιταλιστών αλλά από την ίδια των οργάνωση του

τρόπου παραγωγήςο κάθε καπιταλιστής πρέπει να συσσωρεύει κεφάλαιο για να μην

εξαφανιστεί για να μη χάσει δηλαδή τα μέσα παραγωγής που διαθέτει και περάσει

στην τάξη του προλεταριάτου Για να συμμετέχει στη διαδικασία της συσσώρευσης

κεφαλαίου λοιπόν αναγκάζεται να ανταγωνίζεται τους υπόλοιπους καπιταλιστές

Επίσης στον καπιταλισμό όπως γνωρίζουμε η παραγωγή δε γίνεται με βάση

κάποιου γενικότερου συγκροτημένου σχεδίου Ο κάθε παραγωγός παράγει όση

ποσότητα θέλει από οποιοδήποτε προϊόν θέλει χωρίς να γνωρίζει πόσο παράγουν οι

ανταγωνιστές του ή πόση ποσότητα χρειάζονται οι καταναλωτές Συμβαίνει πολύ

συχνά λοιπόν να υπάρχουν περίοδοι στις οποίες το προϊόν που παράγεται δεν επαρκεί

και περίοδοι που παράγεται πολύ περισσότερο προϊόν από αυτό που χρειάζεται Είναι

αναπόφευκτο σε ένα σύστημα στο οποίο κυριαρχεί η αναρχία στην παραγωγή να

υπάρχουν περίοδοι τέτοιων κρίσεων στις οποίες η οικονομική πραγματικότητα

εισέρχεται σε ύφεση και παρατηρούνται φαινόμενα όπως αυξημένη ανεργία μείωση

της παραγωγής κλπ

Ο Ένγκελς γράφει για την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής laquoΚανείς δεν ξέρει

πόσα από τα προϊόντα του έρχονται στην αγορά πόσα από αυτά χρησιμοποιούνται

κανείς δεν ξέρει αν το μεμονωμένο προϊόν ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ανάγκη

αν θα καλύψει το κόστος του ή αν καν θα πουληθεί Στην καπιταλιστική παραγωγή

κυριαρχεί αναρχία Η εμπορευματική παραγωγή όμως έχει όπως και κάθε άλλη

μορφή παραγωγής τους ιδιαίτερους εγγενείς αξεχώριστους από αυτήν νόμους Κι οι

νόμοι αυτοί επιβάλλονται παρά την αναρχία μέσα στην αναρχία και μέσω της

αναρχίαςraquo(Ένγκελς 2006 σελ 422-423)

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 2: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Αναλυτικά στοιχεία

Τίτλος εργασίας Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό και τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας Θέμα εργασίας Τα βασικά χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού και του κομμουνισμούΌνομα φοιτητή Γιάννης ΚοσπεντάρηςΑριθμός μητρώου 1066449Μάθημα Μαρξιστική Οικονομική IΙ ΕπιλογήςΔιδάσκουσα Ανδριάνα Βλάχου Αναπληρώτρια ΚαθηγήτριαΕξάμηνο ΕαρινόΑκαδημαϊκό έτος 2007-2008

Οικονομικό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΤμήμα Οικονομικής Επιστήμης

Πρόλογος

ldquoΑπό μια άποψη ο μαρξισμός είναι μια θρησκεία Για τον πιστό αντιπροσωπεύει πρώτον ένα σύστημα τελικών σκοπών που ενσωματώνουν το νόημα της ζωής και είναι απόλυτα κριτήρια αξιολόγησης γεγονότων και πράξεων και δεύτερον έναν οδηγό γιrsquo αυτούς τους σκοπούς που συνεπάγεται ένα σχέδιο σωτηρίας και την ένδειξη του κακού απrsquo το οποίο η ανθρωπότητα ή ένα εκλεκτό τμήμα της πρέπει να σωθείrdquo

Joseph Schumpeter Capitalism Socialism and Democracy (1942)

Νομίζω πως σχεδόν όλοι οι φοιτητές επιλέγουν τα μαθήματα της Μαρξιστικής

Οικονομικής για να μάθουν περισσότερα για την laquoεναλλακτικήraquo κοινωνία του

σοσιαλισμού-κομμουνισμού και τι πραγματικά πρεσβεύει ο κομμουνισμός σαν

ιδεολογία Ίσως βέβαια και αυτό να είναι μια λανθασμένη γενίκευση μιας προσωπικής

επιλογής αλλά νομίζω ότι διαβάζοντας κανείς το περιεχόμενο των μαθημάτων θα

σταματήσει σίγουρα στην ενότητα του σοσιαλισμού Βλέποντας κιόλας τις δυσκολίες

και των δύο μαθημάτων (Μαρξιστική Ι και ΙΙ) μάλλον θα έπρεπε να το ξανασκεφτεί

λίγο καλύτερα πριν επιλέξει αλλά νομίζω πως τουλάχιστον η τελευταία ενότητα

αποζημιώνει το φοιτητή που είχε το κουράγιο να ασχοληθεί

Δεν είχα λοιπόν μεγάλη δυσκολία να διαλέξω το θέμα της εργασίας Ομολογώ πως

απόλαυσα το διάβασμα των κλασικών κειμένων Με κάποια είχα ξαναέρθει σε επαφή

(πχ το Μανιφέστο και το Αντι-Ντύρινγκ τα είχα ξαναδιαβάσει) αλλά κάποια ήταν

εντελώς καινούργια Επίσης με έβαλαν σε μια διαδικασία σκέψης και προβληματισμού

η οποία με βοήθησε να καταλήξω σε πολλά προσωπικά συμπεράσματα και να

διαμορφώσω νέες απόψεις για πολλά ζητήματα Σίγουρα περίμενα περισσότερα τα

κλασικά κείμενα είναι θολά και λένε λίγα (θα αναφερθώ και στον επίλογο σε αυτό το

θέμα) Το βασικό μου πρόβλημα ήταν πως απευθύνονταν σε αναγνώστη κάποιας άλλης

εποχής

Πάντως η ανάγνωσή τους ήταν σίγουρα βοηθητική για μένα Η εργασία οπωσδήποτε

δεν είναι τίποτα το σπουδαίο ένας φοιτητής προπτυχιακού επιπέδου καταγράφει (ή πιο

σωστά αντιγράφει) μερικά από τα χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας

Ήταν όμως μια ωραία διαδικασία να ασχολείσαι μαζί της και σίγουρα κέρδισα πολλά

πράγματα από αυτή Και ως φοιτητής αλλά και ως άνθρωπος που προσπαθεί να

διαμορφώσει απόψεις για αυτά τα ζητήματα

Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό

Αν υπάρχει ένας χαρακτηρισμός που ταιριάζει στη μαρξιστική θεωρία νομίζω πως

αυτός είναι laquoαμείλικτηraquo Ο Μαρξ στο φιλοσοφικό μέρος του έργου του (δηλαδή στον

ιστορικό και διαλεκτικό υλισμό) παρουσιάζει την ανθρώπινη Ιστορία ως ένα

laquoντετερμινιστικόraquo φαινόμενοη εξέλιξη των κοινωνιών καθορίζεται από

αντικειμενικούς νόμους μπροστά στους οποίους οι άνθρωποι είναι ανίσχυροι Όλος ο

ιστορικός υλισμός προσπαθεί να θεμελιώσει ότι η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται

πρωτίστως από την οικονομική βάση της κάθε κοινωνίας και ότι οικονομικοί

παράγοντες(οι παραγωγικές δυνάμεις και οι παραγωγικές σχέσεις δηλαδή) είναι αυτοί

που αποφασίζουν για την πορεία της Ιστορίας Η εξέλιξη όμως αυτή είναι Διαλεκτική

με την έννοια ότι όπως όλες οι διαδικασίες γίνεται σύμφωνα με τους νόμους της

διαλεκτικήςη πραγματικότητα είναι μια ενότητα που εγκλείει τη σύγκρουση των

αντιθέτων(νόμος της ενότητας των αντιθέτων) κατά την πάλη των αντιθέτων το ένα

αντίθετο αναιρεί το άλλο κρατώντας κάτι από το αντίθετο που αναιρέθηκε σε μια

συνεχή ιστορική προοδευτική διαδικασία προς τα ανώτερα επίπεδα(νόμος της άρνησης

της άρνησης)και στην εξελικτική αυτή πορεία των βαθμιαίων ποσοτικών αλλαγών οι

αντιφάσεις εντείνονται μέχρι το σημείο που λαμβάνει χώρα μια επαναστατική ποιοτική

αλλαγή(νόμος της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα) Όμως αυτή η εξέλιξη της

Ιστορίας έχει ένα τέλοςθα σταματήσει στο στάδιο του κομμουνισμού Μόλις η κοινωνία

φτάσει στο στάδιο του κομμουνισμού η εξέλιξη σύμφωνα με τον ιστορικό και

διαλεκτικό υλισμό θα σταματήσει και το υπόλοιπο της Ιστορίας θα ακολουθήσει χωρίς

αλλαγές

Ο Μαρξ έκτισε τη φιλοσοφία του επηρεασμένος από το Χέγκελαπό αυτόν πήρε τη

Διαλεκτική ως μια διαδικασία που υπάρχει στα πάντα(επομένως και στην ιστορική

εξέλιξη) και η οποία νομοτελειακά καταλήγει σε μια laquoιδανική κοινωνίαraquo Για το

Χέγκελ η ιδανική αυτή κοινωνία είναι ένα αφηρημένο ιδεατό Κράτος και η εξέλιξη της

Ιστορίας καθορίζεται από την πάλη των Ιδεών Για το Μαρξ όμως η ιδανική κοινωνία

είναι η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού και η εξέλιξη καθορίζεται από την πάλη

των τάξεων Το βασικό στοιχείο λοιπόν που πήρε ο Μαρξ από το Χέγκελ πέρα από τη

μέθοδο της Διαλεκτικής είναι η τελεολογία τουείναι σίγουρο ότι το Τέλος θα έρθει

Είναι σίγουρο γιατί η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται από εντελώς αντικειμενικούς

νόμους τους οποίους ο άνθρωπος είναι αδύνατον να αποφύγει Η πτώση του

καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού λοιπόν είναι βέβαιο ότι θα

επέλθουνείναι προϊόντα μιας αντικειμενικής ιστορικής εξέλιξης η οποία καθορίζεται

από την οικονομική βάση κάθε κοινωνικού σταδίου

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το τι πίστευαν οι Μαρξ και Ένγκελς για τη θεωρία

τουςστο λόγο του στον τάφο του Μαρξ ο Ένγκελς γράφει laquoΌπως ο Δαρβίνος

ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το

νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης Ιστορίαςraquo (Λιανός 1997 σελ9) Επίσης ο Ένγκελς

γράφει στο Αντι-Ντίρινγκ laquoΟι δυνάμεις που δρουν κοινωνικά δρουν ακριβώς όπως και

οι δυνάμεις της φύσηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ432) Δηλαδή οι Μαρξ και Ένγκελς

πίστευαν πως οι θεωρίες τους είχαν το βάρος των ανακαλύψεων στις θετικές επιστήμες

Πίστευαν πως είχαν ανακαλύψει τους αντικειμενικούς νόμους της ανθρώπινης

εξέλιξης Το γράφω αυτό γιατί πιστεύω πως διασαφηνίζει πολλά πράγματα για το πώς

πίστευαν οι ίδιοι ότι θα έπρεπε να βλέπουμε το έργο τουςως την εξήγηση μιας

αντικειμενικής πραγματικότητας

Έτσι λοιπόν όπως ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής έδωσε τη θέση του στη

φεουδαρχία και η φεουδαρχία έδωσε τη θέση της στον καπιταλισμό έτσι και ο

καπιταλισμός θα δώσει τη θέση του πρώτα στη σοσιαλιστική δικτατορία του

προλεταριάτου και στη συνέχεια στον κομμουνισμό Η κατάρρευση του καπιταλισμού

είναι σίγουρο ότι θα επέλθει λόγω των θεμελιωδών αντιφάσεων που κρύβει μέσα του ο

καπιταλισμόςστον καπιταλισμό η παραγωγή έχει κοινωνικοποιηθεί σε τρομακτικό

βαθμό Τα μέσα παραγωγής όμως και τα κέρδη βρίσκονται στα χέρια ελαχίστων Η

αντίφαση αυτή ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και στην ατομική(καπιταλιστική)

ιδιοποίηση των κεφαλαιοκρατών είναι η βασική αντίθεση του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής Η υποταγή των ουσιαστικά κοινωνικών μέσων παραγωγής στην ατομική

μορφή ιδιοποίησης η αντίθεση αυτή ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις

παραγωγικές δυνάμεις που επικρατούν στον καπιταλισμό είναι η βασική αιτία της

κατάρρευσής του (Μαρξ και Ένγκελς Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος σελ

24-25 Ένγκελς 2006 σελ420-421) Η θεμελιώδης αυτή η αντίθεση οδηγεί στην

εξαθλίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού το οποίο δεν έχει στην κατοχή του

μέσα παραγωγής και αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη για να

επιβιώσει Τα μέσα παραγωγής λοιπόν βρίσκονται στα χέρια λίγων καπιταλιστών η

συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων διαθέτει μόνο την εργατική της δύναμη για να

επιβιώσει Η παραπάνω θεμελιώδης αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην καπιταλιστική ιδιοποίηση εμφανίζεται σαν αντίθεση ανάμεσα στο προλεταριάτο

(τη μερίδα του πληθυσμού που κατέχει μόνο την εργατική της δύναμη και κανένα μέσο

παραγωγής) και την αστική τάξη Ουσιαστικά έχουμε μια ανειρήνευτη αντίθεση

ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία Η πάλη ανάμεσα σε αυτές τις δύο τάξεις στο

προλεταριάτο και το κεφάλαιο είναι που θα οδηγήσει στην κατάρρευση του

καπιταλισμού(Ένγκελς 2006 σελ422)

Πέρα από τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία που οδηγεί

στην εξαθλίωση των εργατών και στην πάλη των τάξεων υπάρχει και άλλη μία

αντίφαση στο καπιταλιστικό σύστημα που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή τουη

αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ο κάθε

κεφαλαιούχος ανταγωνίζεται τους άλλους Ο ανταγωνισμός αυτός δεν προέρχεται από

τη βάρβαρη ή δόλια φύση των καπιταλιστών αλλά από την ίδια των οργάνωση του

τρόπου παραγωγήςο κάθε καπιταλιστής πρέπει να συσσωρεύει κεφάλαιο για να μην

εξαφανιστεί για να μη χάσει δηλαδή τα μέσα παραγωγής που διαθέτει και περάσει

στην τάξη του προλεταριάτου Για να συμμετέχει στη διαδικασία της συσσώρευσης

κεφαλαίου λοιπόν αναγκάζεται να ανταγωνίζεται τους υπόλοιπους καπιταλιστές

Επίσης στον καπιταλισμό όπως γνωρίζουμε η παραγωγή δε γίνεται με βάση

κάποιου γενικότερου συγκροτημένου σχεδίου Ο κάθε παραγωγός παράγει όση

ποσότητα θέλει από οποιοδήποτε προϊόν θέλει χωρίς να γνωρίζει πόσο παράγουν οι

ανταγωνιστές του ή πόση ποσότητα χρειάζονται οι καταναλωτές Συμβαίνει πολύ

συχνά λοιπόν να υπάρχουν περίοδοι στις οποίες το προϊόν που παράγεται δεν επαρκεί

και περίοδοι που παράγεται πολύ περισσότερο προϊόν από αυτό που χρειάζεται Είναι

αναπόφευκτο σε ένα σύστημα στο οποίο κυριαρχεί η αναρχία στην παραγωγή να

υπάρχουν περίοδοι τέτοιων κρίσεων στις οποίες η οικονομική πραγματικότητα

εισέρχεται σε ύφεση και παρατηρούνται φαινόμενα όπως αυξημένη ανεργία μείωση

της παραγωγής κλπ

Ο Ένγκελς γράφει για την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής laquoΚανείς δεν ξέρει

πόσα από τα προϊόντα του έρχονται στην αγορά πόσα από αυτά χρησιμοποιούνται

κανείς δεν ξέρει αν το μεμονωμένο προϊόν ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ανάγκη

αν θα καλύψει το κόστος του ή αν καν θα πουληθεί Στην καπιταλιστική παραγωγή

κυριαρχεί αναρχία Η εμπορευματική παραγωγή όμως έχει όπως και κάθε άλλη

μορφή παραγωγής τους ιδιαίτερους εγγενείς αξεχώριστους από αυτήν νόμους Κι οι

νόμοι αυτοί επιβάλλονται παρά την αναρχία μέσα στην αναρχία και μέσω της

αναρχίαςraquo(Ένγκελς 2006 σελ 422-423)

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 3: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Πρόλογος

ldquoΑπό μια άποψη ο μαρξισμός είναι μια θρησκεία Για τον πιστό αντιπροσωπεύει πρώτον ένα σύστημα τελικών σκοπών που ενσωματώνουν το νόημα της ζωής και είναι απόλυτα κριτήρια αξιολόγησης γεγονότων και πράξεων και δεύτερον έναν οδηγό γιrsquo αυτούς τους σκοπούς που συνεπάγεται ένα σχέδιο σωτηρίας και την ένδειξη του κακού απrsquo το οποίο η ανθρωπότητα ή ένα εκλεκτό τμήμα της πρέπει να σωθείrdquo

Joseph Schumpeter Capitalism Socialism and Democracy (1942)

Νομίζω πως σχεδόν όλοι οι φοιτητές επιλέγουν τα μαθήματα της Μαρξιστικής

Οικονομικής για να μάθουν περισσότερα για την laquoεναλλακτικήraquo κοινωνία του

σοσιαλισμού-κομμουνισμού και τι πραγματικά πρεσβεύει ο κομμουνισμός σαν

ιδεολογία Ίσως βέβαια και αυτό να είναι μια λανθασμένη γενίκευση μιας προσωπικής

επιλογής αλλά νομίζω ότι διαβάζοντας κανείς το περιεχόμενο των μαθημάτων θα

σταματήσει σίγουρα στην ενότητα του σοσιαλισμού Βλέποντας κιόλας τις δυσκολίες

και των δύο μαθημάτων (Μαρξιστική Ι και ΙΙ) μάλλον θα έπρεπε να το ξανασκεφτεί

λίγο καλύτερα πριν επιλέξει αλλά νομίζω πως τουλάχιστον η τελευταία ενότητα

αποζημιώνει το φοιτητή που είχε το κουράγιο να ασχοληθεί

Δεν είχα λοιπόν μεγάλη δυσκολία να διαλέξω το θέμα της εργασίας Ομολογώ πως

απόλαυσα το διάβασμα των κλασικών κειμένων Με κάποια είχα ξαναέρθει σε επαφή

(πχ το Μανιφέστο και το Αντι-Ντύρινγκ τα είχα ξαναδιαβάσει) αλλά κάποια ήταν

εντελώς καινούργια Επίσης με έβαλαν σε μια διαδικασία σκέψης και προβληματισμού

η οποία με βοήθησε να καταλήξω σε πολλά προσωπικά συμπεράσματα και να

διαμορφώσω νέες απόψεις για πολλά ζητήματα Σίγουρα περίμενα περισσότερα τα

κλασικά κείμενα είναι θολά και λένε λίγα (θα αναφερθώ και στον επίλογο σε αυτό το

θέμα) Το βασικό μου πρόβλημα ήταν πως απευθύνονταν σε αναγνώστη κάποιας άλλης

εποχής

Πάντως η ανάγνωσή τους ήταν σίγουρα βοηθητική για μένα Η εργασία οπωσδήποτε

δεν είναι τίποτα το σπουδαίο ένας φοιτητής προπτυχιακού επιπέδου καταγράφει (ή πιο

σωστά αντιγράφει) μερικά από τα χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας

Ήταν όμως μια ωραία διαδικασία να ασχολείσαι μαζί της και σίγουρα κέρδισα πολλά

πράγματα από αυτή Και ως φοιτητής αλλά και ως άνθρωπος που προσπαθεί να

διαμορφώσει απόψεις για αυτά τα ζητήματα

Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό

Αν υπάρχει ένας χαρακτηρισμός που ταιριάζει στη μαρξιστική θεωρία νομίζω πως

αυτός είναι laquoαμείλικτηraquo Ο Μαρξ στο φιλοσοφικό μέρος του έργου του (δηλαδή στον

ιστορικό και διαλεκτικό υλισμό) παρουσιάζει την ανθρώπινη Ιστορία ως ένα

laquoντετερμινιστικόraquo φαινόμενοη εξέλιξη των κοινωνιών καθορίζεται από

αντικειμενικούς νόμους μπροστά στους οποίους οι άνθρωποι είναι ανίσχυροι Όλος ο

ιστορικός υλισμός προσπαθεί να θεμελιώσει ότι η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται

πρωτίστως από την οικονομική βάση της κάθε κοινωνίας και ότι οικονομικοί

παράγοντες(οι παραγωγικές δυνάμεις και οι παραγωγικές σχέσεις δηλαδή) είναι αυτοί

που αποφασίζουν για την πορεία της Ιστορίας Η εξέλιξη όμως αυτή είναι Διαλεκτική

με την έννοια ότι όπως όλες οι διαδικασίες γίνεται σύμφωνα με τους νόμους της

διαλεκτικήςη πραγματικότητα είναι μια ενότητα που εγκλείει τη σύγκρουση των

αντιθέτων(νόμος της ενότητας των αντιθέτων) κατά την πάλη των αντιθέτων το ένα

αντίθετο αναιρεί το άλλο κρατώντας κάτι από το αντίθετο που αναιρέθηκε σε μια

συνεχή ιστορική προοδευτική διαδικασία προς τα ανώτερα επίπεδα(νόμος της άρνησης

της άρνησης)και στην εξελικτική αυτή πορεία των βαθμιαίων ποσοτικών αλλαγών οι

αντιφάσεις εντείνονται μέχρι το σημείο που λαμβάνει χώρα μια επαναστατική ποιοτική

αλλαγή(νόμος της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα) Όμως αυτή η εξέλιξη της

Ιστορίας έχει ένα τέλοςθα σταματήσει στο στάδιο του κομμουνισμού Μόλις η κοινωνία

φτάσει στο στάδιο του κομμουνισμού η εξέλιξη σύμφωνα με τον ιστορικό και

διαλεκτικό υλισμό θα σταματήσει και το υπόλοιπο της Ιστορίας θα ακολουθήσει χωρίς

αλλαγές

Ο Μαρξ έκτισε τη φιλοσοφία του επηρεασμένος από το Χέγκελαπό αυτόν πήρε τη

Διαλεκτική ως μια διαδικασία που υπάρχει στα πάντα(επομένως και στην ιστορική

εξέλιξη) και η οποία νομοτελειακά καταλήγει σε μια laquoιδανική κοινωνίαraquo Για το

Χέγκελ η ιδανική αυτή κοινωνία είναι ένα αφηρημένο ιδεατό Κράτος και η εξέλιξη της

Ιστορίας καθορίζεται από την πάλη των Ιδεών Για το Μαρξ όμως η ιδανική κοινωνία

είναι η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού και η εξέλιξη καθορίζεται από την πάλη

των τάξεων Το βασικό στοιχείο λοιπόν που πήρε ο Μαρξ από το Χέγκελ πέρα από τη

μέθοδο της Διαλεκτικής είναι η τελεολογία τουείναι σίγουρο ότι το Τέλος θα έρθει

Είναι σίγουρο γιατί η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται από εντελώς αντικειμενικούς

νόμους τους οποίους ο άνθρωπος είναι αδύνατον να αποφύγει Η πτώση του

καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού λοιπόν είναι βέβαιο ότι θα

επέλθουνείναι προϊόντα μιας αντικειμενικής ιστορικής εξέλιξης η οποία καθορίζεται

από την οικονομική βάση κάθε κοινωνικού σταδίου

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το τι πίστευαν οι Μαρξ και Ένγκελς για τη θεωρία

τουςστο λόγο του στον τάφο του Μαρξ ο Ένγκελς γράφει laquoΌπως ο Δαρβίνος

ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το

νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης Ιστορίαςraquo (Λιανός 1997 σελ9) Επίσης ο Ένγκελς

γράφει στο Αντι-Ντίρινγκ laquoΟι δυνάμεις που δρουν κοινωνικά δρουν ακριβώς όπως και

οι δυνάμεις της φύσηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ432) Δηλαδή οι Μαρξ και Ένγκελς

πίστευαν πως οι θεωρίες τους είχαν το βάρος των ανακαλύψεων στις θετικές επιστήμες

Πίστευαν πως είχαν ανακαλύψει τους αντικειμενικούς νόμους της ανθρώπινης

εξέλιξης Το γράφω αυτό γιατί πιστεύω πως διασαφηνίζει πολλά πράγματα για το πώς

πίστευαν οι ίδιοι ότι θα έπρεπε να βλέπουμε το έργο τουςως την εξήγηση μιας

αντικειμενικής πραγματικότητας

Έτσι λοιπόν όπως ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής έδωσε τη θέση του στη

φεουδαρχία και η φεουδαρχία έδωσε τη θέση της στον καπιταλισμό έτσι και ο

καπιταλισμός θα δώσει τη θέση του πρώτα στη σοσιαλιστική δικτατορία του

προλεταριάτου και στη συνέχεια στον κομμουνισμό Η κατάρρευση του καπιταλισμού

είναι σίγουρο ότι θα επέλθει λόγω των θεμελιωδών αντιφάσεων που κρύβει μέσα του ο

καπιταλισμόςστον καπιταλισμό η παραγωγή έχει κοινωνικοποιηθεί σε τρομακτικό

βαθμό Τα μέσα παραγωγής όμως και τα κέρδη βρίσκονται στα χέρια ελαχίστων Η

αντίφαση αυτή ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και στην ατομική(καπιταλιστική)

ιδιοποίηση των κεφαλαιοκρατών είναι η βασική αντίθεση του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής Η υποταγή των ουσιαστικά κοινωνικών μέσων παραγωγής στην ατομική

μορφή ιδιοποίησης η αντίθεση αυτή ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις

παραγωγικές δυνάμεις που επικρατούν στον καπιταλισμό είναι η βασική αιτία της

κατάρρευσής του (Μαρξ και Ένγκελς Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος σελ

24-25 Ένγκελς 2006 σελ420-421) Η θεμελιώδης αυτή η αντίθεση οδηγεί στην

εξαθλίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού το οποίο δεν έχει στην κατοχή του

μέσα παραγωγής και αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη για να

επιβιώσει Τα μέσα παραγωγής λοιπόν βρίσκονται στα χέρια λίγων καπιταλιστών η

συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων διαθέτει μόνο την εργατική της δύναμη για να

επιβιώσει Η παραπάνω θεμελιώδης αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην καπιταλιστική ιδιοποίηση εμφανίζεται σαν αντίθεση ανάμεσα στο προλεταριάτο

(τη μερίδα του πληθυσμού που κατέχει μόνο την εργατική της δύναμη και κανένα μέσο

παραγωγής) και την αστική τάξη Ουσιαστικά έχουμε μια ανειρήνευτη αντίθεση

ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία Η πάλη ανάμεσα σε αυτές τις δύο τάξεις στο

προλεταριάτο και το κεφάλαιο είναι που θα οδηγήσει στην κατάρρευση του

καπιταλισμού(Ένγκελς 2006 σελ422)

Πέρα από τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία που οδηγεί

στην εξαθλίωση των εργατών και στην πάλη των τάξεων υπάρχει και άλλη μία

αντίφαση στο καπιταλιστικό σύστημα που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή τουη

αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ο κάθε

κεφαλαιούχος ανταγωνίζεται τους άλλους Ο ανταγωνισμός αυτός δεν προέρχεται από

τη βάρβαρη ή δόλια φύση των καπιταλιστών αλλά από την ίδια των οργάνωση του

τρόπου παραγωγήςο κάθε καπιταλιστής πρέπει να συσσωρεύει κεφάλαιο για να μην

εξαφανιστεί για να μη χάσει δηλαδή τα μέσα παραγωγής που διαθέτει και περάσει

στην τάξη του προλεταριάτου Για να συμμετέχει στη διαδικασία της συσσώρευσης

κεφαλαίου λοιπόν αναγκάζεται να ανταγωνίζεται τους υπόλοιπους καπιταλιστές

Επίσης στον καπιταλισμό όπως γνωρίζουμε η παραγωγή δε γίνεται με βάση

κάποιου γενικότερου συγκροτημένου σχεδίου Ο κάθε παραγωγός παράγει όση

ποσότητα θέλει από οποιοδήποτε προϊόν θέλει χωρίς να γνωρίζει πόσο παράγουν οι

ανταγωνιστές του ή πόση ποσότητα χρειάζονται οι καταναλωτές Συμβαίνει πολύ

συχνά λοιπόν να υπάρχουν περίοδοι στις οποίες το προϊόν που παράγεται δεν επαρκεί

και περίοδοι που παράγεται πολύ περισσότερο προϊόν από αυτό που χρειάζεται Είναι

αναπόφευκτο σε ένα σύστημα στο οποίο κυριαρχεί η αναρχία στην παραγωγή να

υπάρχουν περίοδοι τέτοιων κρίσεων στις οποίες η οικονομική πραγματικότητα

εισέρχεται σε ύφεση και παρατηρούνται φαινόμενα όπως αυξημένη ανεργία μείωση

της παραγωγής κλπ

Ο Ένγκελς γράφει για την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής laquoΚανείς δεν ξέρει

πόσα από τα προϊόντα του έρχονται στην αγορά πόσα από αυτά χρησιμοποιούνται

κανείς δεν ξέρει αν το μεμονωμένο προϊόν ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ανάγκη

αν θα καλύψει το κόστος του ή αν καν θα πουληθεί Στην καπιταλιστική παραγωγή

κυριαρχεί αναρχία Η εμπορευματική παραγωγή όμως έχει όπως και κάθε άλλη

μορφή παραγωγής τους ιδιαίτερους εγγενείς αξεχώριστους από αυτήν νόμους Κι οι

νόμοι αυτοί επιβάλλονται παρά την αναρχία μέσα στην αναρχία και μέσω της

αναρχίαςraquo(Ένγκελς 2006 σελ 422-423)

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 4: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό

Αν υπάρχει ένας χαρακτηρισμός που ταιριάζει στη μαρξιστική θεωρία νομίζω πως

αυτός είναι laquoαμείλικτηraquo Ο Μαρξ στο φιλοσοφικό μέρος του έργου του (δηλαδή στον

ιστορικό και διαλεκτικό υλισμό) παρουσιάζει την ανθρώπινη Ιστορία ως ένα

laquoντετερμινιστικόraquo φαινόμενοη εξέλιξη των κοινωνιών καθορίζεται από

αντικειμενικούς νόμους μπροστά στους οποίους οι άνθρωποι είναι ανίσχυροι Όλος ο

ιστορικός υλισμός προσπαθεί να θεμελιώσει ότι η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται

πρωτίστως από την οικονομική βάση της κάθε κοινωνίας και ότι οικονομικοί

παράγοντες(οι παραγωγικές δυνάμεις και οι παραγωγικές σχέσεις δηλαδή) είναι αυτοί

που αποφασίζουν για την πορεία της Ιστορίας Η εξέλιξη όμως αυτή είναι Διαλεκτική

με την έννοια ότι όπως όλες οι διαδικασίες γίνεται σύμφωνα με τους νόμους της

διαλεκτικήςη πραγματικότητα είναι μια ενότητα που εγκλείει τη σύγκρουση των

αντιθέτων(νόμος της ενότητας των αντιθέτων) κατά την πάλη των αντιθέτων το ένα

αντίθετο αναιρεί το άλλο κρατώντας κάτι από το αντίθετο που αναιρέθηκε σε μια

συνεχή ιστορική προοδευτική διαδικασία προς τα ανώτερα επίπεδα(νόμος της άρνησης

της άρνησης)και στην εξελικτική αυτή πορεία των βαθμιαίων ποσοτικών αλλαγών οι

αντιφάσεις εντείνονται μέχρι το σημείο που λαμβάνει χώρα μια επαναστατική ποιοτική

αλλαγή(νόμος της μετατροπής της ποσότητας σε ποιότητα) Όμως αυτή η εξέλιξη της

Ιστορίας έχει ένα τέλοςθα σταματήσει στο στάδιο του κομμουνισμού Μόλις η κοινωνία

φτάσει στο στάδιο του κομμουνισμού η εξέλιξη σύμφωνα με τον ιστορικό και

διαλεκτικό υλισμό θα σταματήσει και το υπόλοιπο της Ιστορίας θα ακολουθήσει χωρίς

αλλαγές

Ο Μαρξ έκτισε τη φιλοσοφία του επηρεασμένος από το Χέγκελαπό αυτόν πήρε τη

Διαλεκτική ως μια διαδικασία που υπάρχει στα πάντα(επομένως και στην ιστορική

εξέλιξη) και η οποία νομοτελειακά καταλήγει σε μια laquoιδανική κοινωνίαraquo Για το

Χέγκελ η ιδανική αυτή κοινωνία είναι ένα αφηρημένο ιδεατό Κράτος και η εξέλιξη της

Ιστορίας καθορίζεται από την πάλη των Ιδεών Για το Μαρξ όμως η ιδανική κοινωνία

είναι η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού και η εξέλιξη καθορίζεται από την πάλη

των τάξεων Το βασικό στοιχείο λοιπόν που πήρε ο Μαρξ από το Χέγκελ πέρα από τη

μέθοδο της Διαλεκτικής είναι η τελεολογία τουείναι σίγουρο ότι το Τέλος θα έρθει

Είναι σίγουρο γιατί η ιστορική εξέλιξη καθορίζεται από εντελώς αντικειμενικούς

νόμους τους οποίους ο άνθρωπος είναι αδύνατον να αποφύγει Η πτώση του

καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού λοιπόν είναι βέβαιο ότι θα

επέλθουνείναι προϊόντα μιας αντικειμενικής ιστορικής εξέλιξης η οποία καθορίζεται

από την οικονομική βάση κάθε κοινωνικού σταδίου

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το τι πίστευαν οι Μαρξ και Ένγκελς για τη θεωρία

τουςστο λόγο του στον τάφο του Μαρξ ο Ένγκελς γράφει laquoΌπως ο Δαρβίνος

ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το

νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης Ιστορίαςraquo (Λιανός 1997 σελ9) Επίσης ο Ένγκελς

γράφει στο Αντι-Ντίρινγκ laquoΟι δυνάμεις που δρουν κοινωνικά δρουν ακριβώς όπως και

οι δυνάμεις της φύσηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ432) Δηλαδή οι Μαρξ και Ένγκελς

πίστευαν πως οι θεωρίες τους είχαν το βάρος των ανακαλύψεων στις θετικές επιστήμες

Πίστευαν πως είχαν ανακαλύψει τους αντικειμενικούς νόμους της ανθρώπινης

εξέλιξης Το γράφω αυτό γιατί πιστεύω πως διασαφηνίζει πολλά πράγματα για το πώς

πίστευαν οι ίδιοι ότι θα έπρεπε να βλέπουμε το έργο τουςως την εξήγηση μιας

αντικειμενικής πραγματικότητας

Έτσι λοιπόν όπως ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής έδωσε τη θέση του στη

φεουδαρχία και η φεουδαρχία έδωσε τη θέση της στον καπιταλισμό έτσι και ο

καπιταλισμός θα δώσει τη θέση του πρώτα στη σοσιαλιστική δικτατορία του

προλεταριάτου και στη συνέχεια στον κομμουνισμό Η κατάρρευση του καπιταλισμού

είναι σίγουρο ότι θα επέλθει λόγω των θεμελιωδών αντιφάσεων που κρύβει μέσα του ο

καπιταλισμόςστον καπιταλισμό η παραγωγή έχει κοινωνικοποιηθεί σε τρομακτικό

βαθμό Τα μέσα παραγωγής όμως και τα κέρδη βρίσκονται στα χέρια ελαχίστων Η

αντίφαση αυτή ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και στην ατομική(καπιταλιστική)

ιδιοποίηση των κεφαλαιοκρατών είναι η βασική αντίθεση του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής Η υποταγή των ουσιαστικά κοινωνικών μέσων παραγωγής στην ατομική

μορφή ιδιοποίησης η αντίθεση αυτή ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις

παραγωγικές δυνάμεις που επικρατούν στον καπιταλισμό είναι η βασική αιτία της

κατάρρευσής του (Μαρξ και Ένγκελς Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος σελ

24-25 Ένγκελς 2006 σελ420-421) Η θεμελιώδης αυτή η αντίθεση οδηγεί στην

εξαθλίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού το οποίο δεν έχει στην κατοχή του

μέσα παραγωγής και αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη για να

επιβιώσει Τα μέσα παραγωγής λοιπόν βρίσκονται στα χέρια λίγων καπιταλιστών η

συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων διαθέτει μόνο την εργατική της δύναμη για να

επιβιώσει Η παραπάνω θεμελιώδης αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην καπιταλιστική ιδιοποίηση εμφανίζεται σαν αντίθεση ανάμεσα στο προλεταριάτο

(τη μερίδα του πληθυσμού που κατέχει μόνο την εργατική της δύναμη και κανένα μέσο

παραγωγής) και την αστική τάξη Ουσιαστικά έχουμε μια ανειρήνευτη αντίθεση

ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία Η πάλη ανάμεσα σε αυτές τις δύο τάξεις στο

προλεταριάτο και το κεφάλαιο είναι που θα οδηγήσει στην κατάρρευση του

καπιταλισμού(Ένγκελς 2006 σελ422)

Πέρα από τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία που οδηγεί

στην εξαθλίωση των εργατών και στην πάλη των τάξεων υπάρχει και άλλη μία

αντίφαση στο καπιταλιστικό σύστημα που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή τουη

αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ο κάθε

κεφαλαιούχος ανταγωνίζεται τους άλλους Ο ανταγωνισμός αυτός δεν προέρχεται από

τη βάρβαρη ή δόλια φύση των καπιταλιστών αλλά από την ίδια των οργάνωση του

τρόπου παραγωγήςο κάθε καπιταλιστής πρέπει να συσσωρεύει κεφάλαιο για να μην

εξαφανιστεί για να μη χάσει δηλαδή τα μέσα παραγωγής που διαθέτει και περάσει

στην τάξη του προλεταριάτου Για να συμμετέχει στη διαδικασία της συσσώρευσης

κεφαλαίου λοιπόν αναγκάζεται να ανταγωνίζεται τους υπόλοιπους καπιταλιστές

Επίσης στον καπιταλισμό όπως γνωρίζουμε η παραγωγή δε γίνεται με βάση

κάποιου γενικότερου συγκροτημένου σχεδίου Ο κάθε παραγωγός παράγει όση

ποσότητα θέλει από οποιοδήποτε προϊόν θέλει χωρίς να γνωρίζει πόσο παράγουν οι

ανταγωνιστές του ή πόση ποσότητα χρειάζονται οι καταναλωτές Συμβαίνει πολύ

συχνά λοιπόν να υπάρχουν περίοδοι στις οποίες το προϊόν που παράγεται δεν επαρκεί

και περίοδοι που παράγεται πολύ περισσότερο προϊόν από αυτό που χρειάζεται Είναι

αναπόφευκτο σε ένα σύστημα στο οποίο κυριαρχεί η αναρχία στην παραγωγή να

υπάρχουν περίοδοι τέτοιων κρίσεων στις οποίες η οικονομική πραγματικότητα

εισέρχεται σε ύφεση και παρατηρούνται φαινόμενα όπως αυξημένη ανεργία μείωση

της παραγωγής κλπ

Ο Ένγκελς γράφει για την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής laquoΚανείς δεν ξέρει

πόσα από τα προϊόντα του έρχονται στην αγορά πόσα από αυτά χρησιμοποιούνται

κανείς δεν ξέρει αν το μεμονωμένο προϊόν ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ανάγκη

αν θα καλύψει το κόστος του ή αν καν θα πουληθεί Στην καπιταλιστική παραγωγή

κυριαρχεί αναρχία Η εμπορευματική παραγωγή όμως έχει όπως και κάθε άλλη

μορφή παραγωγής τους ιδιαίτερους εγγενείς αξεχώριστους από αυτήν νόμους Κι οι

νόμοι αυτοί επιβάλλονται παρά την αναρχία μέσα στην αναρχία και μέσω της

αναρχίαςraquo(Ένγκελς 2006 σελ 422-423)

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 5: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού λοιπόν είναι βέβαιο ότι θα

επέλθουνείναι προϊόντα μιας αντικειμενικής ιστορικής εξέλιξης η οποία καθορίζεται

από την οικονομική βάση κάθε κοινωνικού σταδίου

Είναι πραγματικά αξιοσημείωτο το τι πίστευαν οι Μαρξ και Ένγκελς για τη θεωρία

τουςστο λόγο του στον τάφο του Μαρξ ο Ένγκελς γράφει laquoΌπως ο Δαρβίνος

ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το

νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης Ιστορίαςraquo (Λιανός 1997 σελ9) Επίσης ο Ένγκελς

γράφει στο Αντι-Ντίρινγκ laquoΟι δυνάμεις που δρουν κοινωνικά δρουν ακριβώς όπως και

οι δυνάμεις της φύσηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ432) Δηλαδή οι Μαρξ και Ένγκελς

πίστευαν πως οι θεωρίες τους είχαν το βάρος των ανακαλύψεων στις θετικές επιστήμες

Πίστευαν πως είχαν ανακαλύψει τους αντικειμενικούς νόμους της ανθρώπινης

εξέλιξης Το γράφω αυτό γιατί πιστεύω πως διασαφηνίζει πολλά πράγματα για το πώς

πίστευαν οι ίδιοι ότι θα έπρεπε να βλέπουμε το έργο τουςως την εξήγηση μιας

αντικειμενικής πραγματικότητας

Έτσι λοιπόν όπως ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής έδωσε τη θέση του στη

φεουδαρχία και η φεουδαρχία έδωσε τη θέση της στον καπιταλισμό έτσι και ο

καπιταλισμός θα δώσει τη θέση του πρώτα στη σοσιαλιστική δικτατορία του

προλεταριάτου και στη συνέχεια στον κομμουνισμό Η κατάρρευση του καπιταλισμού

είναι σίγουρο ότι θα επέλθει λόγω των θεμελιωδών αντιφάσεων που κρύβει μέσα του ο

καπιταλισμόςστον καπιταλισμό η παραγωγή έχει κοινωνικοποιηθεί σε τρομακτικό

βαθμό Τα μέσα παραγωγής όμως και τα κέρδη βρίσκονται στα χέρια ελαχίστων Η

αντίφαση αυτή ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και στην ατομική(καπιταλιστική)

ιδιοποίηση των κεφαλαιοκρατών είναι η βασική αντίθεση του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής Η υποταγή των ουσιαστικά κοινωνικών μέσων παραγωγής στην ατομική

μορφή ιδιοποίησης η αντίθεση αυτή ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις και τις

παραγωγικές δυνάμεις που επικρατούν στον καπιταλισμό είναι η βασική αιτία της

κατάρρευσής του (Μαρξ και Ένγκελς Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος σελ

24-25 Ένγκελς 2006 σελ420-421) Η θεμελιώδης αυτή η αντίθεση οδηγεί στην

εξαθλίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού το οποίο δεν έχει στην κατοχή του

μέσα παραγωγής και αναγκάζεται να πουλήσει την εργατική του δύναμη για να

επιβιώσει Τα μέσα παραγωγής λοιπόν βρίσκονται στα χέρια λίγων καπιταλιστών η

συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων διαθέτει μόνο την εργατική της δύναμη για να

επιβιώσει Η παραπάνω θεμελιώδης αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην καπιταλιστική ιδιοποίηση εμφανίζεται σαν αντίθεση ανάμεσα στο προλεταριάτο

(τη μερίδα του πληθυσμού που κατέχει μόνο την εργατική της δύναμη και κανένα μέσο

παραγωγής) και την αστική τάξη Ουσιαστικά έχουμε μια ανειρήνευτη αντίθεση

ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία Η πάλη ανάμεσα σε αυτές τις δύο τάξεις στο

προλεταριάτο και το κεφάλαιο είναι που θα οδηγήσει στην κατάρρευση του

καπιταλισμού(Ένγκελς 2006 σελ422)

Πέρα από τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία που οδηγεί

στην εξαθλίωση των εργατών και στην πάλη των τάξεων υπάρχει και άλλη μία

αντίφαση στο καπιταλιστικό σύστημα που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή τουη

αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ο κάθε

κεφαλαιούχος ανταγωνίζεται τους άλλους Ο ανταγωνισμός αυτός δεν προέρχεται από

τη βάρβαρη ή δόλια φύση των καπιταλιστών αλλά από την ίδια των οργάνωση του

τρόπου παραγωγήςο κάθε καπιταλιστής πρέπει να συσσωρεύει κεφάλαιο για να μην

εξαφανιστεί για να μη χάσει δηλαδή τα μέσα παραγωγής που διαθέτει και περάσει

στην τάξη του προλεταριάτου Για να συμμετέχει στη διαδικασία της συσσώρευσης

κεφαλαίου λοιπόν αναγκάζεται να ανταγωνίζεται τους υπόλοιπους καπιταλιστές

Επίσης στον καπιταλισμό όπως γνωρίζουμε η παραγωγή δε γίνεται με βάση

κάποιου γενικότερου συγκροτημένου σχεδίου Ο κάθε παραγωγός παράγει όση

ποσότητα θέλει από οποιοδήποτε προϊόν θέλει χωρίς να γνωρίζει πόσο παράγουν οι

ανταγωνιστές του ή πόση ποσότητα χρειάζονται οι καταναλωτές Συμβαίνει πολύ

συχνά λοιπόν να υπάρχουν περίοδοι στις οποίες το προϊόν που παράγεται δεν επαρκεί

και περίοδοι που παράγεται πολύ περισσότερο προϊόν από αυτό που χρειάζεται Είναι

αναπόφευκτο σε ένα σύστημα στο οποίο κυριαρχεί η αναρχία στην παραγωγή να

υπάρχουν περίοδοι τέτοιων κρίσεων στις οποίες η οικονομική πραγματικότητα

εισέρχεται σε ύφεση και παρατηρούνται φαινόμενα όπως αυξημένη ανεργία μείωση

της παραγωγής κλπ

Ο Ένγκελς γράφει για την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής laquoΚανείς δεν ξέρει

πόσα από τα προϊόντα του έρχονται στην αγορά πόσα από αυτά χρησιμοποιούνται

κανείς δεν ξέρει αν το μεμονωμένο προϊόν ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ανάγκη

αν θα καλύψει το κόστος του ή αν καν θα πουληθεί Στην καπιταλιστική παραγωγή

κυριαρχεί αναρχία Η εμπορευματική παραγωγή όμως έχει όπως και κάθε άλλη

μορφή παραγωγής τους ιδιαίτερους εγγενείς αξεχώριστους από αυτήν νόμους Κι οι

νόμοι αυτοί επιβάλλονται παρά την αναρχία μέσα στην αναρχία και μέσω της

αναρχίαςraquo(Ένγκελς 2006 σελ 422-423)

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 6: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

(τη μερίδα του πληθυσμού που κατέχει μόνο την εργατική της δύναμη και κανένα μέσο

παραγωγής) και την αστική τάξη Ουσιαστικά έχουμε μια ανειρήνευτη αντίθεση

ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία Η πάλη ανάμεσα σε αυτές τις δύο τάξεις στο

προλεταριάτο και το κεφάλαιο είναι που θα οδηγήσει στην κατάρρευση του

καπιταλισμού(Ένγκελς 2006 σελ422)

Πέρα από τη θεμελιώδη αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία που οδηγεί

στην εξαθλίωση των εργατών και στην πάλη των τάξεων υπάρχει και άλλη μία

αντίφαση στο καπιταλιστικό σύστημα που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή τουη

αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ο κάθε

κεφαλαιούχος ανταγωνίζεται τους άλλους Ο ανταγωνισμός αυτός δεν προέρχεται από

τη βάρβαρη ή δόλια φύση των καπιταλιστών αλλά από την ίδια των οργάνωση του

τρόπου παραγωγήςο κάθε καπιταλιστής πρέπει να συσσωρεύει κεφάλαιο για να μην

εξαφανιστεί για να μη χάσει δηλαδή τα μέσα παραγωγής που διαθέτει και περάσει

στην τάξη του προλεταριάτου Για να συμμετέχει στη διαδικασία της συσσώρευσης

κεφαλαίου λοιπόν αναγκάζεται να ανταγωνίζεται τους υπόλοιπους καπιταλιστές

Επίσης στον καπιταλισμό όπως γνωρίζουμε η παραγωγή δε γίνεται με βάση

κάποιου γενικότερου συγκροτημένου σχεδίου Ο κάθε παραγωγός παράγει όση

ποσότητα θέλει από οποιοδήποτε προϊόν θέλει χωρίς να γνωρίζει πόσο παράγουν οι

ανταγωνιστές του ή πόση ποσότητα χρειάζονται οι καταναλωτές Συμβαίνει πολύ

συχνά λοιπόν να υπάρχουν περίοδοι στις οποίες το προϊόν που παράγεται δεν επαρκεί

και περίοδοι που παράγεται πολύ περισσότερο προϊόν από αυτό που χρειάζεται Είναι

αναπόφευκτο σε ένα σύστημα στο οποίο κυριαρχεί η αναρχία στην παραγωγή να

υπάρχουν περίοδοι τέτοιων κρίσεων στις οποίες η οικονομική πραγματικότητα

εισέρχεται σε ύφεση και παρατηρούνται φαινόμενα όπως αυξημένη ανεργία μείωση

της παραγωγής κλπ

Ο Ένγκελς γράφει για την αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής laquoΚανείς δεν ξέρει

πόσα από τα προϊόντα του έρχονται στην αγορά πόσα από αυτά χρησιμοποιούνται

κανείς δεν ξέρει αν το μεμονωμένο προϊόν ανταποκρίνεται σε μια πραγματική ανάγκη

αν θα καλύψει το κόστος του ή αν καν θα πουληθεί Στην καπιταλιστική παραγωγή

κυριαρχεί αναρχία Η εμπορευματική παραγωγή όμως έχει όπως και κάθε άλλη

μορφή παραγωγής τους ιδιαίτερους εγγενείς αξεχώριστους από αυτήν νόμους Κι οι

νόμοι αυτοί επιβάλλονται παρά την αναρχία μέσα στην αναρχία και μέσω της

αναρχίαςraquo(Ένγκελς 2006 σελ 422-423)

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 7: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Η γενική αυτή αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγής έρχεται σε τρομακτική

αντίθεση με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγήςη καπιταλιστική παραγωγή είναι

οργανωμένη ως κοινωνική παραγωγή σε ξεχωριστές μονάδες Εκεί οφείλεται ο έντονος

ανταγωνισμός ανάμεσα στους παραγωγούς που σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πολέμους

μεταξύ κρατών όπως ήταν οι εμπορικοί πόλεμοι του 17ου και του 18ου αιώνα

Υπάρχει λοιπόν στον καπιταλισμό μια ακόμα θεμελιώδης αντίφαση η οποία είναι

υπεύθυνη για τις συχνές κρίσεις και συγκρούσεις που εντοπίζονται στο σύστημα η

αναρχία της παραγωγής Η βασική αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και

στην ατομική ιδιοποίηση αναπαράγεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της

παραγωγής στο ξεχωριστό εργοστάσιο και την αναρχία της παραγωγής σε όλη την

κοινωνία (Ένγκελς 2006 σελ424-425)

Λόγω των δύο αυτών θεμελιωδών αντιφάσεων που περιέχει είναι βέβαιο ότι ο

καπιταλισμός θα καταρρεύσει Όπως γράφει και ο Μπουχάριν laquoΗ καπιταλιστική

κοινωνία είναι ένας κακά συναρμολογημένος μηχανισμός όπως το ένα μέρος

γαντζώνει πάντα πάνω στο άλλο Αυτός είναι ο λόγος που η μηχανή αυτή αργά ή

γρήγορα πρέπει αναπόφευκτα να χαλάσειraquo(Βλάχου 2006 τΒ σελ451)

Ο ιστορικός υλισμός μας μαθαίνει πως η κινητήρια δύναμη της ιστορικής εξέλιξης

είναι η πάλη των τάξεωνη κυριαρχία μιας τάξης πάνω σε μιαν άλλη είναι που φέρνει

την αλλαγή στον τρόπο παραγωγής Η τάξη που θα πραγματοποιήσει την επαναστατική

αλλαγή από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό είναι η τάξη του προλεταριάτου των

εργατών δηλαδή που δεν κατέχουν κανένα μέσο παραγωγής παρά μόνο την εργατική

τους δύναμη για να επιβιώσουν Το προλεταριάτο συγκεντρώνει τη συντριπτική

πλειοψηφία του λαούκαθώς με την πάροδο των ετών οι κρίσεις του συστήματος λόγω

της αναρχίας της παραγωγής γίνονται όλο και εντονότερες μεγαλύτερο μέρος του

πληθυσμού προλεταριοποιείται Οι συχνές και έντονες κρίσεις επίσης αναγκάζουν

τους καπιταλιστές να εκβιομηχανοποιούν την παραγωγή τους αυξάνοντας το υλικό

κεφάλαιο της παραγωγής και μειώνοντας τον αριθμό των εργαζομένων που

απασχολούν για να μειώσουν το κόστος της παραγωγής Δημιουργείται έτσι μια

laquoβιομηχανική εφεδρική στρατιάraquo όπως την αποκαλεί ο Ένγκελς η οποία ουσιαστικά

ζει σε άθλιες συνθήκες μετά από κάθε κρίση αφού δεν διαθέτει κανένα μέσο

παραγωγής και δεν μπορεί να βρει δουλειά

Η κάθε κρίση καθώς τα χρόνια περνούν γίνεται εντονότερη και μεγαλύτερη Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει πλέον σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας Η

αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνική παραγωγή και την καπιταλιστική ιδιοποίηση φτάνει

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 8: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

στο αποκορύφωμά τηςμια κρίση θα είναι τόσο βαθειά που θα επέλθει η τελική

σύγκρουση Ο τρόπος παραγωγής δεν μπορεί να εξασφαλίσει ούτε τα προς το ζην στην

πλειοψηφία του λαού επομένως καταρρέει Οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις

παραγωγικές σχέσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και επαναστατούν εναντίον

του

Η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν θα είναι προφανώς ειρηνική laquoΗ βία είναι η

μαμή της ιστορίαςraquo λένε οι μαρξιστές και στην περίπτωση αυτή καταλαβαίνουμε

πλήρως το γιατίτο προλεταριάτο θα ρίξει τον καπιταλισμό με βίαιη επανάσταση Στην

περίοδο της τελικής κρίσης η τεράστια μάζα των προλετάριων θα καταλάβει με τη βία

την κρατική εξουσία και θα παύσει την καπιταλιστική παραγωγή

Η ανατροπή αυτή του τρόπου παραγωγής λειτουργεί σαν ένας τυφλός νόμος της

φύσηςοι κρίσεις (αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλισμού) γίνονται ολοένα και

εντονότερες μέχρι που σε κάποια το προλεταριάτο επαναστατεί και φέρνει την αλλαγή

Το Τέλος είναι αναπόφευκτο laquoΠρολετάριοι όλων των χωρών ενωθείτεraquo φωνάζει ο

Μαρξ στην τελευταία γραμμή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου laquoΙστορικό καθήκον του

προλεταριάτου είναι να εκτελέσει αυτή την κοσμοαπελευθερωτική πράξηraquo γράφει ο

Ένγκελς στο Aντι-Ντύρινγκ(σελ 437) Την επανάσταση που θα σημάνει το τέλος του

καπιταλισμού και το πέρασμα στον επόμενο τρόπο παραγωγήςαυτόν του σοσιαλισμού

Το στάδιο του σοσιαλισμού και η αταξική κοινωνία του κομμουνισμού

Το τέλος του καπιταλισμού λοιπόν κατά τη μαρξιστική θεωρία είναι μια νομοτέλεια

Αργά ή γρήγορα η κατάρρευση θα επέλθει με την προλεταριακή επανάσταση και η

κοινωνία θα κατευθυνθεί προς τον τελευταίο τρόπο παραγωγήςτον κομμουνισμό

Αξίζει να σημειώσουμε κάτιο Μαρξ και ο Ένγκελς άφηναν να φανεί από τα γραπτά

τους ότι η ώρα για την επανάσταση που θα έδινε το τελειωτικό χτύπημα στον

καπιταλισμό ήταν πολύ κοντά Αυτό φαίνεται και από το ύφος του Μανιφέστου του

Κομμουνιστικού Κόμματος όσο και από το έργο του Μαρξ Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη

Γαλλία(Παρισινή Κομμούνα) (Βλάχου 2006 τΒ σελ 435-449) Ειδικά στο δεύτερο ο

Μαρξ χαιρετίζει την κομμούνα του Παρισιού ως laquoτην πρώτη επανάσταση με την οποία

η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμα ικανή για

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 9: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

κοινωνική πρωτοβουλίαraquo(σελ442) θαυμάζει σχεδόν όλα τα μέτρα που ίσχυσαν στην

περίοδο της κομμούνας (laquoΤο μεγάλο κοινωνικό μέτρο της Κομμούνας ήταν η ίδια της

ύπαρξη η εργασία της Τα ειδικά μέτρα της μπορούσαν μόνο να υποδείξουν την

κατεύθυνση προς την οποία κινείται μια κυβέρνηση του λαού από τον ίδιο το λαόraquo

σελ445) και θεωρεί ότι σαν εγχείρημα είναι πολύ κοντά στην πολυπόθητη

σοσιαλιστική επανάσταση(laquoΉταν αλήθεια θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο

Παρίσι η Κομμούναraquo laquoΉταν το Παρίσι που εργαζόταν που σκεφτόταν που μαχόταν

που μάτωνε που αφοσιωμένο όπως ήταν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίαςhellipraquo

σελ447 laquoΗ φωνή για ldquoκοινωνική δημοκρατίαrdquo με την οποία το προλεταριάτο του

Παρισιού είχε αρχίσει την επανάσταση του Φλεβάρη εξέφραζε μόνο τον ακαθόριστο

πόθο για μια δημοκρατία που δε θα παραμέριζε μόνο τη μοναρχική μορφή της ταξικής

κυριαρχίας αλλά και αυτή την ίδια την ταξική κυριαρχία Η Κομμούνα ήταν η

καθορισμένη μορφή αυτής της δημοκρατίαςraquo σελ437 laquoΤο πραγματικό της μυστικό

ήταν ότι ήταν ουσιαστικά μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης το αποτέλεσμα της

πάλης της παραγωγικής τάξης ενάντια στην τάξη των σφετεριστών η ανοιχτή τελικά

πολιτική μορφή με την οποία μπορούσε να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση

της εργασίαςraquo laquoΜάλιστα κύριοι η Κομμούνα ήθελε να καταργήσει εκείνη την ταξική

ιδιοκτησία που την εργασία των πολλών τη μετατρέπει σε πλούτο των λίγωνhellipΜα αυτό

είναι κομμουνισμός ο ldquoακατόρθωτοςrdquo κομμουνισμόςraquo σελ440-441)

Ο Ένγκελς στη σελίδα 415 του Αντι-Ντύρινγκ(Ένγκελς 2006) χαρακτηρίζει την

επικείμενη κατάρρευση του καπιταλισμού laquoχειροπιαστήraquo και στη σελίδα 435 ενώ

μιλάει για την ιστορική αναγκαιότητα της πτώσης του καπιταλισμού γράφει laquoΦτάσαμε

σrsquo αυτό το σημείοraquo για να πει ότι η ώρα της κατάρρευσης είναι πολύ κοντά Δεν ξέρω

τι θα σκεφτόντουσαν αν μάθαιναν ότι σχεδόν 150 χρόνια μετά ο καπιταλισμός ζει και

βασιλεύει και ότι όλα τα κομμουνιστικά πειράματα που έλαβαν χώρα απέτυχαν οικτρά

με τραγικές συνέπειες για τον άνθρωπο Μάλιστα στην προτελευταία σελίδα του

Μανιφέστου γράφουν ότι laquoΟι κομμουνιστές στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη

Γερμανία γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασηςhellipΗ

γερμανική αστική επανάσταση επομένως μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο

μιας προλεταριακής επανάστασηςraquo Ούτε καν είχαν φανταστεί τη Ρωσία σαν τη χώρα

που θα πραγματοποιηθεί η πρώτη ολοκληρωμένη προλεταριακή (και αγροτική)

επανάσταση

Το προλεταριάτο λοιπόν θα καταλάβει την εξουσία με βίαιη επανάσταση Και ποια

θα είναι η πρώτη ενέργεια που θα πραγματοποιήσει Να μετατρέψει τα μέσα

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 10: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

παραγωγής σε κρατική ιδιοκτησία Ας ξεκινήσουμε όμως από την αρχήγια να

συγκροτηθεί η καινούργια μετα-καπιταλιστική κοινωνία θα πρέπει καταρχάς να

θεμελιωθεί πιο στέρεα από την καπιταλιστική Πρέπει δηλαδή οι θεμελιώδεις

αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος να ξεπεραστούνη κομμουνιστική κοινωνία

πρέπει να βασίζεται σε μια οργανωμένη μορφή παραγωγής για να αποφευχθεί η

αναρχία της καπιταλιστική παραγωγής και τα επακόλουθά της(συναγωνισμοί κρίσεις

πόλεμοι) και δεν πρέπει να είναι μια κοινωνία ταξική που να αποτελείται από

αντιμαχόμενες τάξεις όπου η μία τάξη να εκμεταλλεύεται την άλλη(για να αποφευχθεί

η αντίθεση και η σύγκρουση μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας που υφίσταται στον

καπιταλισμό) Το αποφασιστικό βήμα για να καταργηθούν οι καπιταλιστικές αντιθέσεις

και να εγκαθιδρυθεί η κομμουνιστική κοινωνία είναι η κατάργηση της αστικής

ιδιοκτησίας(η κατάργηση της ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής)αν τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία δεν υπάρχει πια εκμετάλλευση Η

εκμετάλλευση υπάρχει στον καπιταλισμό επειδή η τάξη των κατόχων των μέσων

παραγωγής(των κεφαλαιοκρατών) παίρνει ένα μεγάλο κομμάτι του προϊόντος που

παράγει η τάξη των προλετάριων(οι οποίοι δεν κατέχουν μέσα παραγωγής) αν δεν

υπάρχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής καμία τάξη δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί

την άλλη γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν τάξεις Δεν μπορεί μια ομάδα κατεχόντων να

αρπάξει το (υπερ)προϊόν που παράγει μια άλλη ομάδα γιατί δεν τους ανήκουν τα μέσα

παραγωγής Καταργείται λοιπόν ο χωρισμός της εξουσίας σε τάξεις γιατί δεν υπάρχει

η αρπαγή του πλεονάσματος που παράγει μια τάξη από την άλλη Αντίθετα τα μέσα

παραγωγής ανήκουν σε όλη την κοινωνία και το προϊόν που παράγεται ανήκει εξ

ολοκλήρου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας

Με την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής μπορεί να

ξεπεραστεί και η αναρχία της καπιταλιστικής παραγωγήςόταν τα μέσα παραγωγής

ανήκουν σε όλη την κοινωνία μπορεί η συνολική παραγωγή να οργανωθεί κάτω από

ένα γενικό σχέδιο που θα καθορίζει ποια προϊόντα θα παράγονται και σε ποιες

ποσότητες για να καλύψουν τις ανάγκες όλης της κοινωνία πώς θα απασχοληθούν οι

εργατικές δυνάμεις ανάμεσα στους κλάδους της παραγωγής προς τα πού θα

κατευθυνθούν οι τεχνικές δυνάμεις κλπ Έτσι θα αποφεύγονται τα προβλήματα που η

αναρχία της παραγωγής επιβάλλει στον καπιταλισμόδεν θα υπάρχουν καπιταλιστές για

να ανταγωνιστούν μεταξύ τους δεν θα προκύπτουν κρίσεις λόγω υποκατανάλωσης ή

υπερπαραγωγής και οι λαοί δε θα συγκρούονται για να προωθήσουν τα συμφέροντα

των καπιταλιστών

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 11: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Με την κρατικοποίηση λοιπόν των μέσων παραγωγής έχουμε την αυτόματη

αναίρεση των ταξικών αντιθέσεων και διαφορών στην κοινωνία Ουσιαστικά λοιπόν

έχουμε και την κατάργηση του κράτους Το κράτος σύμφωνα με τον ιστορικό υλισμό

δεν είναι παρά μια οργάνωση που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εκάστοτε

εκμεταλλεύτριας τάξης ιδιαίτερα μέσω της βίαιης καταστολής της εκμεταλλευόμενης

τάξης κάτω από τις προϋποθέσεις της καταπίεσης που επιβάλλονται από τον εκάστοτε

τρόπο παραγωγής Αφού λοιπόν με την προλεταριακή επανάσταση καταργούνται οι

τάξεις το κράτος δεν έχει κανένα ρόλο πλέον να επιτελέσειτο κράτος με την αναίρεση

των ταξικών διαφορών απονεκρώνεται Γράφει ο Ένγκελς laquoΑπό τη στιγμή που δεν

υπάρχει πια κοινωνική τάξη που χρειάζεται να την κρατούν καταπιεσμένη από τη

στιγμή που θα έχουν παραμεριστεί η ταξική κυριαρχία και η ως τώρα στηριγμένη στην

αναρχία της παραγωγής πάλη για την ατομική ύπαρξη καθώς και μαζί μrsquo αυτά οι

συγκρούσεις και οι παρεκτροπές που πηγάζουν από την πάλη αυτή τότε δεν υπάρχει

πια τίποτα που να χρειάζεται να κατασταλεί τίποτα πια που δημιουργούσε την ανάγκη

ύπαρξης μιας ειδικής δύναμης καταστολής του κράτους Η πρώτη πράξη με την οποία

το κράτος δρα πραγματικά σαν αντιπρόσωπος όλης της κοινωνίας-η κατάληψη των

μέσων παραγωγής στο όνομα της κοινωνίας-αποτελεί ταυτόχρονα την τελευταία του

αυτοτελή πράξη σαν κράτοςhellipΤο κράτος δεν ldquoκαταργείταιrdquo αλλά

απονεκρώνεταιraquo(Ένγκελς 2006 σελ433-434)

Βέβαια το πέρασμα από τον καπιταλισμό στην αταξική και χωρίς κράτος κοινωνία

του κομμουνισμού δε θα γίνει από τη μια μέρα στην άλληχρειάζεται να παρεμβληθεί η

μεταβατική περίοδος του σοσιαλισμού Στο σοσιαλισμό το κράτος δεν έχει ακόμα

καταργηθεί γιατί δεν έχουν πλήρως εξαλειφθεί οι ταξικές αντιθέσεις έχει πάρει όμως

τη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου Μας λέει ο Λένιν laquoΗ δικτατορία του

προλεταριάτου μοιάζει με τη δικτατορία των άλλων τάξεων κατά τούτοότι την

προκάλεσε όπως και κάθε δικτατορία η ανάγκη να κατασταλεί με τη βία η αντίσταση

της τάξης που χάνει την πολιτική κυριαρχία Η ριζική διαφορά ανάμεσα στη δικτατορία

του προλεταριάτου και στη δικτατορία των άλλων τάξεων βρίσκεται στο ότι η

δικτατορία των τσιφλικάδων και της αστικής τάξης σήμαινε βίαιη καταστολή της

αντίστασης της τεράστιας πλειοψηφίας του πληθυσμού δηλαδή των εργαζομένων

Απεναντίας η δικτατορία του προλεταριάτου σημαίνει βίαιη καταστολή της

αντίστασης των εκμεταλλευτών των τσιφλικάδων και των καπιταλιστών δηλαδή μιας

ασήμαντης πλειοψηφίας του καπιταλισμούraquo(Λένιν 1986 σελ13) Το απόσπασμα από

το λόγο του Λένιν αν και δεν είναι και από τα πιο δημοκρατικά κείμενα στην Ιστορία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 12: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

μας λέει ότι είναι απαραίτητη μια περίοδος σοσιαλισμού κατά την οποία θα κυβερνάει

η δικτατορία του προλεταριάτου προτού περάσουμε στο στάδιο του κομμουνισμού Ο

Λένιν τονίζει ιδιαίτερα ότι ο σοσιαλισμός στη Σοβιετική Ένωση δεν είναι παρά το

μεταβατικό στάδιο πριν από την έλευση του κομμουνισμού(laquoΤο ιστορικό καθήκον που

πέφτει στη Σοβιετική Δημοκρατία-στο νέο τύπο κράτους μεταβατικό προς την

απόλυτη εξαφάνιση του κράτους-hellipraquo σελ16 Λένιν 1986) και ότι είναι καθήκον όλων

να παλέψουν σκληρά για τη θεμελίωση του κομμουνισμού(laquoΔεν είναι μόνο ότι πρέπει

να ενώσετε όλες τις δυνάμεις σας για να υποστηρίξετε την εργατο-αγροτική εξουσία

ενάντια στις επιδρομές των καπιταλιστών Αυτό πρέπει να το κάνετεhellipΑυτό όμως δεν

είναι αρκετό Πρέπει να οικοδομήσετε την κομμουνιστική κοινωνίαraquo σελ 72 Λένιν

1986)

Ο Μπουχάριν μιλώντας για την κατάργηση του κράτους στην κομμουνιστική

κοινωνία λέει πως laquoΕίναι φανερό πώς αυτά δε θα γίνουν παρά σε ένα ανεπτυγμένο και

στερεωμένο κομμουνιστικό σύστημα μετά την πλήρη και οριστική νίκη του

προλεταριάτου κι ακόμα όχι αμέσως μετά απrsquo αυτή τη νίκη Γιατί η εργατική τάξη θα

είναι αναγκασμένη να παλέψει για πολύ καιρό ακόμα ενάντια στους εχθρούς της και

προπαντός ενάντια στα απομεινάρια του παρελθόντοςτεμπελιά ανεμελιά

εγκληματικότητα αλαζονεία Θα χρειαστεί δύο ή τρεις γενεές ανθρώπων να

μεγαλώσουν μέσα στους καινούργιους αυτούς όρους για να καταργηθούν από το

εργατικό κράτος οι νόμοι οι τιμωρίες και η πίεση και να εξαφανιστούν όλες οι

επιβιώσεις του παληού καπιταλιστικού κράτους Ως τότε το εργατικό κράτος είναι

απαραίτητο Στο ανεπτυγμένο αυτό σύστημα εννοείται όπου θα έχουν πια εξαφανιστεί

και τα τελευταία ίχνη του καπιταλισμού η πολιτική εξουσία του προλεταριάτου θα

πεθάνει και αυτήraquo(Βλάχου 2006 σελ455) Για να έχουμε δηλαδή την πλήρη και

οριστική κατάργηση του κράτους(την απονέκρωσή του) πρέπει να περάσουν κάποια

χρόνια θεμελίωσης των κομμουνιστικών δομών υπό τη διακυβέρνηση της δικτατορίας

του προλεταριάτου

Πέρα από την πλήρη εξάλειψη όλων των καπιταλιστικών δομών και την κατάπνιξη

οποιασδήποτε αντίστασης από την αστική τάξη το βασικό καθήκον της δικτατορίας

του προλεταριάτου είναι η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίαςη

σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει με σκληρή δουλεία και την υιοθέτηση των

επιστημονικών και τεχνολογικών αλμάτων που έφερε ο καπιταλισμός να κάνει τις

παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο στάδιο ανάπτυξης τους Ο Λένιν

γράφει laquoΗ παραγωγικότητα της εργασίας είναι σε τελευταία ανάλυση το

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 13: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

σπουδαιότερο το κυριότερο για τη νίκη του νέου κοινωνικού καθεστώτοςhellipΟ

καπιταλισμός μπορεί να νικηθεί τελειωτικά και θα νικηθεί τελειωτικά γιατί ο

σοσιαλισμός δημιουργεί μια νέα πολύ πιο ανώτερη παραγωγικότητα της εργασίαςraquo και

laquoΚομμουνισμός σημαίνει σε σχέση με τον καπιταλισμό ανώτερη παραγωγικότητα της

εργασίας εθελοντών εργατών συνειδητών ενωμένων που χρησιμοποιούν πρωτοπόρα

τεχνικήraquo(Λένιν 1986 σελ39)

Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας στον υψηλότερο δυνατό βαθμό είναι

απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχημένη θεμελίωση του κομμουνισμού γιατί αποτελεί

την προϋπόθεση για τη διανομή των προϊόντων με τον πραγματικά κομμουνιστικό

τρόπο Ο Μαρξ ήταν ξεκάθαρος για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία laquo Σε μια ανώτερη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας όταν θα έχει

εξαφανιστεί η υποδουλωτική υποταγή των ατόμων στον καταμερισμό της εργασίας και

μαζί της και η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά όταν η

εργασία θα έχει γίνει όχι μόνο μέσο για να ζεις αλλά και η πρώτη ανάγκη της ζωής

όταν με την ολόπλευρη ανάπτυξη των ατόμων θα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές

δυνάμεις και θα αναβλύζουν πιο άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτου τότε

μόνο θα μπορεί να ξεπεραστεί ολότελα ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου και θα

γράψει η κοινωνία στη σημαία της από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του στον

καθένα ανάλογα με τις ανάγκες τουraquo(ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα

από το Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά Έργα τΒ σελ14-15) Για το Μαρξ λοιπόν η μόνη

δίκαιη διανομή είναι αυτή που λαμβάνει χώρα στην κομμουνιστική κοινωνία και

μάλιστα σύμφωνα με τον παραπάνω τρόποαπό τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές

του και στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του Για να γίνει όμως κατrsquo αυτόν τον

τρόπο η διανομή πρέπει laquoνα έχουν αναπτυχθεί και οι παραγωγικές δυνάμεις και να

αναβλύζουν άφθονα όλες οι πηγές του κοινωνικού πλούτουraquo πρέπει δηλαδή να

υπάρχει αφθονία πλούτου και αγαθών στην κοινωνία Και για να υπάρχει αυτή η

αφθονία πλούτου και αγαθών πρέπει οι παραγωγικές δυνάμεις να φτάσουν στο μέγιστο

στάδιο ανάπτυξής τους Ο Μπουχάριν γράφει πως θα χρειαστεί κάποια περίοδος στην

αρχή της κομμουνιστικής κοινωνίας όπου laquoτα προϊόντα θα μοιράζονται πιθανό

ανάλογα με τις ανάγκες των μελών της κοινότηταςraquo Είναι όμως ξεκάθαρος πως laquoσαν

στερεωθεί και αναπτυχθεί η κομμουνιστική κοινωνία όλα αυτά θα είναι περιττά Όλα

τα προϊόντα θα είναι άφθονα όλες οι πληγές θα lsquoχουνε κλείσει από καιρό κι ο καθένας

θα μπορεί να παίρνει όσο του χρειάζεταιraquo(Βλάχου 2006 σελ453)

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 14: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Από την παραπάνω συζήτηση για τη διανομή του εισοδήματος στην κομμουνιστική

κοινωνία προκύπτουν κάποια συμπεράσματα για την εργασία στο σοσιαλισμό και τον

κομμουνισμό Καταρχάς το βασικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού η μισθωτή

εργασία δεν έχει έννοια στην κομμουνιστική κοινωνία Από τη στιγμή που δεν

υπάρχουν τάξεις και τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε όλους κανείς δεν δουλεύει για τον

εαυτό του μα laquoολόκληρη η γιγάντια κοινότητα εργάζεται για όλουςraquo(Βλάχου 2006

σελ453) Δεν υπάρχουν εμπορεύματα μόνο προϊόντα που δεν αγοράζονται ούτε

πουλιούνται ο καθένας μπορεί να πάρει ότι και όσο θέλει από τις αποθήκες της

κοινότητας χωρίς καθόλου χρήματα(αφού ο πλούτος με την τεράστια ανάπτυξη των

παραγωγικών δυνάμεων είναι άφθονος και το χρήμα δεν έχει αξία) Δεν υπάρχουν

κεφαλαιούχοι ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής που θα μισθώσουν την εργατική δύναμη

των προλετάριων γιατί στην κομμουνιστική κοινωνία τα μέσα παραγωγής ανήκουν σε

όλους και συνεπώς δεν υπάρχουν τάξεις Οπότε η μισθωτή εργασία δεν υπάρχει αφού

δεν έχει νόημα να υπάρχει στην κομμουνιστική κοινωνία

Επίσης η κομμουνιστική κοινωνία είναι το μόνο είδος κοινωνίας που η εργασία

αντιμετωπίζεται όπως πρέπει σύμφωνα με τους μαρξιστές Οι μαρξιστές θεωρούν την

εργασία το πιο σημαντικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό αυτό που ξεχωρίζει τους

ανθρώπους από τα ζώα αυτό που τους ολοκληρώνει Ο Ένγκελς θεωρεί την εργασία ως

laquoφυσική προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξηςraquo(Ένγκελς 2006 σελ450) Στην

καπιταλιστική κοινωνία οι άνθρωποι ήταν υποδουλωμένοι στα μέσα παραγωγής λόγω

της τρομακτικής εξειδίκευσης που επέβαλε ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής Ο

καταμερισμός της εργασίας που επέβαλε η καπιταλιστική παραγωγή ακρωτηρίαζε τον

εργάτη και σωματικά και ψυχικά ενώ η έντονη εκβιομηχάνιση και εξειδίκευση στο

χειρισμό μιας μόνο μηχανής ή ακόμη και ενός εξαρτήματος της υποβάθμιζαν τον

εργάτη σε laquoαπλό εξάρτημα της μηχανήςraquo Στον καπιταλισμό ο εργάτης αλυσοδενόταν

εφrsquo όρου ζωής σε μια συγκεκριμένη μερική λειτουργία και σrsquo ένα συγκεκριμένο

εργαλείο εργασίας η φθορά του εργάτη μεγάλωνε όπως μεγάλωνε και η εξειδίκευση

της εργασίας του

Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως τα μέσα παραγωγής χρησιμοποιούνται με

κοινωνικά σχεδιασμένο τρόπο εξαφανίζοντας τη μέχρι τώρα υποδούλωση των ατόμων

στα δικά τους μέσα παραγωγής Ο κοινωνικός χαρακτήρας της κομμουνιστικής

παραγωγής εκδηλώνεται σrsquo όλες τις λεπτομέρειες της οργάνωσής της ο κάθε

εργαζόμενος θα αλλάζει συχνά αντικείμενο καθήκοντα και ρόλο στην παραγωγή Δεν

θα επικρατεί ο καπιταλιστικός καταμερισμός όπου ο κάθε εργαζόμενος περνούσε το

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 15: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε μία θέση οι εργαζόμενοι στην κομμουνιστική

κοινωνία θα αλλάζουν πολύ συχνά τομέα παραγωγής θέσεις εργασίας ή την τοποθεσία

που εργάζονται Ο Μπουχάριν γράφει laquoΣτο κομμουνιστικό σύστημα λχ δεν θα

υπάρχουν μόνιμοι διευθυντές εργοστασίων όπου οι άνθρωποι περνούν όλη τους τη ζωή

στην ίδια δουλειά Σήμερα αυτό γίνεται Ένας τσαγγάρης κάνει σrsquo όλη του τη ζωή

παπούτσια και δεν βλέπει τίποτες άλλο απrsquo τα καλαπόδια του ο ζαχαροπλάστης

φτιάχνει όλη του τη ζωή γλυκά ο διευθυντής ενός εργοστασίου δεν κάνει άλλο παρά να

διευθύνει και να διατάζει Τίποτε από όλα αυτά στην κομμουνιστική κοινωνία Στον

κομμουνισμό όλοι οι άνθρωποι εξασφαλίζουν μιαν πλατειά μόρφωση και

παρακολουθούν όλους τους κλάδους της παραγωγής σήμερα διευθύνω λογαριάζω

πόσα ψωμιά ή παντόφλες πρέπει να φτιάξει για τον ερχόμενο μήνα αύριο δηλώνει σrsquo

ένα σαπωνοποιείο την άλλη βδομάδα πιθανό σrsquo ένα δημόσιο κήπο και τρεις μέρες

κατόπιν σrsquo έναν ηλεκτρικό σταθμόraquo(Βλάχου 2006 σελ 452-453) Αυτός θα είναι ο

νέος τρόπος καταμερισμού της εργασίας ώστε η εργασία να γίνει αντί για μέσο

υποδούλωσης μέσο της απελευθέρωσης των ανθρώπων δίνοντας στον καθένα την

ευκαιρία να αναπτύξει και να δραστηριοποιήσει όλες τις ικανότητές του σωματικές και

πνευματικές σrsquo όλες τις κατευθύνσεις ώστε η εργασία από βάρος που ήταν στον

καπιταλισμό να γίνει απόλαυση(Ένγκελς 2006 σελ450)

Θεμέλιο λοιπόν του νέου καταμερισμού της εργασίας είναι η μόρφωση όλων των

μελών της κοινωνίαςστον κομμουνισμό όλοι απολαμβάνουν σημαντική μόρφωση

προκειμένου να ανταποκριθούν στη μεγάλη ποικιλία καθηκόντων που θα κληθούν να

επιτελέσουν Ο Λένιν γράφει για τη σημασία της μόρφωσης απευθυνόμενος στη

ρώσική νεολαία laquohellipνα βοηθήσει όλη τη νέα γενιά να δημιουργήσει την κομμουνιστική

κοινωνία Πρέπει να καταλάβει ότι μόνο με βάση τη σύγχρονη μόρφωση μπορεί να

δημιουργήσει αυτή την κοινωνία και ότι αν δεν κατακτήσει αυτή τη μόρφωση ο

κομμουνισμός θα μείνει απλή επιθυμίαraquo και αναφερόμενος στην οικοδόμηση του

κομμουνισμού laquoΜπροστά σας μπαίνει το καθήκον της οικοδόμησης και μπορείτε να

το πραγματοποιήσετε μόνο αν κατακτήσετε όλες τις σύγχρονες γνώσειςhellipraquo(Λένιν

1986 σελ72) Έτσι εκτός από τον καταμερισμό ανάμεσα στα επαγγέλματα

ξεπερνιέται και ο καταμερισμός ανάμεσα στη σωματική και την πνευματική εργασία

και ο καταμερισμός ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη Στην κομμουνιστική

κοινωνία όπου όλοι έχουν πρόσβαση στη μόρφωση και με το νέο καταμερισμό της

εργασίας όλοι κάποια στιγμή θα κληθούν να επιτελέσουν και σωματικές και

πνευματικές εργασίες και θα το κάνουν γιατί ξέρουν πως την εργασία τους θα την

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 16: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

καρπωθούν οι ίδιοι μαζί με ολόκληρη την κοινωνία Όλοι οι εργαζόμενοι θα δουλέψουν

και στην ύπαιθρο και στην πόλη ακολουθώντας συνειδητά το γενικό

προγραμματισμένο σχέδιοέτσι θα ξεφύγουν οι κάτοικοι της υπαίθρου από την

καθυστέρηση στην οποία τους καταδίκασε ο καπιταλιστικός καταμερισμός της

εργασίας

laquoΚομμουνιστικός τρόπος παραγωγής σημαίνει τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων έτσι που κάθε εργαζόμενος θα εργάζεται λιγότεροraquo(Βλάχου 2006 σελ456)

γράφει ο Μπουχάριν και μας δίνει και τους λόγους για την ανάπτυξη των παραγωγικών

δυνάμεων στον κομμουνισμόπρώτον μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπων και

ενεργητικότητας που ξοδεύοταν άλλοτε στην ταξική πάλη θα ελευθερωθεί Οι

ελευθερωμένες αυτές οι δυνάμεις θα ριχτούν στην παραγωγική διαδικασία και το

προϊόν θα αυξηθεί εκπληκτικά Δεύτερον οι δυνάμεις και τα μέσα που καταστρέφονται

ή ξοδεύονται απrsquo το συναγωνισμό τις κρίσεις τους πολέμους θα διατηρηθούν και θα

προστεθούν στην παραγωγή Τέλος η οργάνωση με ένα λογικό σχέδιο θα εμποδίσει τις

περιττές σπατάλες και η παραγωγή θα λαμβάνει χώρα υπό τις καλύτερες δυνατές

συνθήκες και με τα καλύτερα τεχνικά μέσα Κατά συνέπεια οι ώρες δουλειάς που

απαιτούνται από τον καθένα θα λιγοστεύουν και η κοινωνία θα αποφασίζει πόσο θέλει

να παράγει ή αν θέλει να δουλεύει περισσότερο ή λιγότερο ανάλογα με τις ανάγκες της

Με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ο άνθρωπος θα μπορεί να αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος του χρόνου του στην πνευματική του ανάπτυξη εξαφανίζεται έτσι η

καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο και προοδεύει ο ανθρώπινος πολιτισμός

Και πως θα διοικείται η κομμουνιστική κοινωνία ποιος θα αποφασίζει για τα

σημαντικά ζητήματα Όπως είπαμε κράτος δεν θα υπάρχει συνεπώς ούτε υπουργοί

ούτε αστυνομία ούτε φυλακές ούτε νόμοι ούτε διατάγματα ούτε τίποτα άλλα

παρόμοιο που να επιβάλλει στους ανθρώπους πώς θα αποφασίζουν Την απάντηση στο

ερώτημα την έδωσε ο Λένιν με μία φράση laquoΌλη η εξουσία στα Σοβιέτraquo Τα Σοβιέτ

ήταν τα συμβούλια εργατών στη Σοβιετική Ένωση Οι αποφάσεις για όλα τα θέματα

λοιπόν θα παίρνονται με άμεση ψηφοφορία στους τόπους εργασίας όπου ο καθένας θα

μπορεί ελεύθερα να υποστηρίζει ότι θέλει σε οποιοδήποτε ζήτημα Την απόφαση της

κάθε εργατικής ένωσης θα μεταβιβάζει στο αμέσως μεγαλύτερο λαϊκό όργανο ένας

εκπρόσωπος και έτσι θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις Οι κατηγορίες των μαρξιστών

κατά της αστικής δημοκρατίες είναι σοβαρές και με μεγάλη βάση λένε πως η αστική

δημοκρατία υποσχόταν μια τυπική ισότητα η οποία όμως στην πραγματικότητα δεν

εφαρμόστηκε πουθενά αντίθετα οι μεγάλες λαϊκές μάζες παραμερίζονταν από τη

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 17: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

συμμετοχή στην πολιτική ζωή και από την άσκηση δημοκρατικών δικαιωμάτων και

ελευθεριών λόγω της κυριαρχίας του καπιταλισμού Επίσης ο κοινοβουλευτισμός

ήταν οργανωμένος έτσι ώστε οι μάζες των εργαζομένων να είναι τελείως

απομακρυσμένες από τη συμμετοχή στο μηχανισμό της διακυβέρνησης laquoΗ αστική

δημοκρατία διακηρύσσοντας πανηγυρικά την ισότητα όλων των πολιτών στην πράξη

συγκάλυπτε υποκριτικά την κυριαρχία των εκμεταλλευτών-καπιταλιστών και

εξαπατούσε τις μάζες με τη σκέψη ότι είναι τάχα δυνατή στην πράξη η ισότητα του

εκμεταλλευτή με τους εκμεταλλευόμενουςraquo γράφει ο Λένιν(Λένιν 1986 σελ17)

Για να ξεπεραστεί ο εκμεταλλευτικός και αντιδημοκρατικός χαρακτήρας της αστικής

δημοκρατίας ο Λένιν εφαρμόζει στη σοσιαλιστική κοινωνία τελείως

αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες ορίζοντας ως ανώτατη κρατική εξουσία τα Σοβιέτ

αποτελούμενα από αντιπροσώπους του εργαζόμενου λαού οι οποίοι ελεύθερα

εκλέγονται και αντικαθιστούνται σε οποιαδήποτε στιγμή από τις μάζες που ως τώρα

καταπίεζε το κεφάλαιο Τα Σοβιέτ συγκεντρώνουν στα χέρια τους και τη νομοθετική

εξουσία και τον έλεγχο για την εφαρμογή των νόμων αλλά και την εκτελεστική

εξουσία προκειμένου η διοίκηση της χώρας να γίνεται εξ ολοκλήρου από όλο τον

εργαζόμενο πληθυσμό Τη δικαστική εξουσία αναλαμβάνουν για όσο χρειαστεί λαϊκά

δικαστήρια

Έτσι στην κομμουνιστική κοινωνία έχουμε την ανώτερη μορφή δημοκρατισμού

αφού εκεί πετυχαίνεται η πιο άμεση επίδραση των εργαζομένων μαζών στην οργάνωση

και τη διακυβέρνηση του κράτουςη διαδικασία των εκλογών και η δυνατότητα

συχνότερης διεξαγωγής τους καθώς και οι όροι των επανεκλογών και της ανάθεσης

των βουλευτών είναι πολύ πιο εύκολοι και προσιτοί στους εργαζόμενους σε σχέση με

τις καλύτερες μορφές της αστικής δημοκρατίας(Λένιν 1986 σελ18)

Θα κλείσουμε με την παράθεση του πιο προκλητικού ίσως χαρακτηριστικού της

κομμουνιστικής κοινωνίαςlaquoΗ θρησκεία είναι το όπιο του λαούraquo λέει ο Μαρξ στην

κομμουνιστική κοινωνία η θρησκεία δεν θα υπάρχει Όπως γράφει ο Ένγκελς laquoΌλες οι

θρησκείες δεν είναι τίποτrsquo άλλο παρά η φανταστική αντανάκλαση μέσα στα ανθρώπινα

κεφάλια εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων οι οποίες κυριαρχούν στην καθημερινή

τους ύπαρξη μια αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή

υπεργήινων δυνάμεωνraquo(Ένγκελς 2006 σελ478) Στην αντανάκλαση αυτή ισχύει το

εξήςο άνθρωπος βουλεύει και ο Θεός(η ξένη κυριαρχία του καπιταλιστικού τρόπου

παραγωγής σύμφωνα με τον Ένγκελς) κελεύει Στην κομμουνιστική κοινωνία όμως

laquoόταν ο άνθρωπος δε βουλεύει πια απλώς αλλά και κελεύει μόνο τότε εξαφανίζεται η

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 18: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

τελευταία ξένη δύναμη η οποία τώρα εξακολουθεί να αντανακλάται στη θρησκεία και

μαζί μrsquo αυτή εξαφανίζεται και η ίδια η θρησκευτική αντανάκλαση για τον απλό λόγο

ότι δε θα υπάρχει τίποτα για αντανάκλασηraquo(Ένγκελς 2006 σελ480)

Επίλογος και προσωπική αποτίμηση

Αναφέραμε λοιπόν κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής

κοινωνίας έτσι όπως διατυπώνονται στα βασικά κείμενα των Μαρξ Λένιν Ένγκελς

Μπουχάριν κά Άφησα κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα αναφέρω στον επίλογο και

με αφορμή αυτά θα ήθελα να κάνω ένα μικρό σχόλιο για αυτά τα κλασικά κείμενα

Το βασικό συμπέρασμα που αποκόμισα διαβάζοντας αυτά τα κείμενα είναι ότι είναι

παρωχημένα απευθύνονται σε αναγνώστες περασμένων εποχών Αφορούν πράγματα

και καταστάσεις που υπήρχαν πολλά χρόνια πριν προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε

προβλήματα με τρόπους που οι σημερινές κοινωνίες έχουν ξεπεράσει Προφανώς και

δεν αμφισβητώ την αξία τους όπως όλα τα σπουδαία κείμενα αξίζουν να διαβάζονται

και να μελετώνται Δεν νομίζω όμως ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που

αντιμετωπίζονται σήμερα Δεν μπορούμε να ψάχνουμε για λύσεις στα σημερινά

προβλήματα στα κείμενα του Μαρξ ο άνθρωπος έγραψε δύο αιώνες πριν Δεν είχε

εικόνα της σημερινής κοινωνίας και των προβλημάτων της πώς περιμένουμε αυτά που

λέει για τις κοινωνίες του 19ου αι να έχουν αντίκρισμα στη δικιά μας

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έχουν είναι ότι είναι θολά το έργο του Μαρξ και του

Ένγκελς ήταν η ανάλυση του καπιταλισμού Όσον αφορά την κομμουνιστική κοινωνία

έγραψαν λίγα πράγματα και αυτά είναι τόσο γενικά που απορώ γιατί οι αριστεροί

σήμερα προσφεύγουν στα κείμενα αυτά για να μιλήσουν για τη σοσιαλιστική κοινωνία

Γράφουν οι Μαρξ και Ένγκελς στο Μανιφέστο laquoΚατάργηση της οικογένειας Ακόμα

και οι πιο ριζοσπάστες αγαναχτούν γιrsquo αυτή την επαίσχυντη πρόθεση των

κομμουνιστώνraquo(σελ 40) Και τι σημαίνει κατάργηση της οικογένειας Τι ακριβώς θα

ισχύει Πώς θα μεγαλώνουν τα παιδιά Τίποτα δεν διευκρινίζεται παραπάνωhellip Αφού θα

καταρρεύσει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όλα θα λυθούν εύκολαhellip

Πώς ένας αναγνώστης του σήμερα να ταυτιστεί με τα κείμενα αυτά όταν διαβάζει το

τελευταίο μέρος του Αντι-Ντύρινγκ Εκεί ο Ένγκελς γράφει για το γάμο και τον έρωτα

στην κομμουνιστική κοινωνία Εντάξει είναι συγκινητικό Είναι συγκινητικό να

διαβάζεις για την κατάργηση της πορνείας και της παιδικής εργασίας στην

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 19: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

κομμουνιστική κοινωνία Δεν αμφιβάλλω ότι για τα μέσα του 19ου αι θα ήταν τολμηρές

κοινωνικές προτάσεις Είναι δυνατόν όμως σήμερα να λέμε ότι laquo είναι αυτονόητο πως

με την κατάργηση των σημερινών σχέσεων παραγωγής εξαφανίζεται και η

κοινοχτημοσύνη των γυναικών που απορρέει από αυτές δηλαδή η ανεπίσημη και η

ανεπίσημη πορνείαraquo(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού κόμματος σελ40) Τι άλλο

χρειάζεται για να καταλάβουμε πώς το κείμενο αυτό γραμμένο το 1848 δεν έχει να πει

σχεδόν τίποτα στον άνθρωπο του 2008 Ότι απευθύνεται στον άνθρωπο με τα

προβλήματα του τότε και όχι του τώρα

Ή μήπως πρέπει να αναφερθούμε στο Λένιν laquoΠρέπει να διαπαιδαγωγηθείτε έτσι που

να γίνετε κομουνιστέςhellipΠρέπει όλο το έργο της διαπαιδαγώγησης της μόρφωσης και

της διδασκαλίας της σύγχρονης νεολαίας να είναι η καλλιέργεια μέσα σrsquo αυτή της

κομμουνιστικής ηθικήςraquo (Λένιν 1986 σελ73) Έτσι θα είναι δηλαδή η εκπαίδευση

στην κομμουνιστική κοινωνία Και αυτό πρέπει να μας συγκινεί laquo Στη βάση της

κομμουνιστικής ηθικότητας βρίσκεται ο αγώνας για τη στερέωση και την ολοκλήρωση

του κομμουνισμούraquo (Λένιν 1986 σελ77) Δηλαδή κάτι είναι ηθικά σωστό αν βοηθάει

στην θεμελίωση του κομμουνισμού Είναι δυνατόν σήμερα κάποιος να πιστεύει ότι

βάση της ηθικής θα έπρεπε να είναι η θεμελίωση του κομμουνισμού

Δεν μπορούμε να χτίσουμε μια νέα καλύτερη κοινωνία με κείμενα του 19ου αι θολά

και ξεπερασμένα Θα πρέπει να ψάξουμε αλλού για να βρούμε ιδέες προτάσεις και

μεθόδους που θα μας λένε για μια καλύτερη κοινωνία Τα πειράματα έγιναν και τα

συμπεράσματα βγήκαν Τα κλασικά κείμενα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως λέει και

το όνομά τους ως κλασικά

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ

Page 20: Βασικά χαρακτηριστικά της κομμουνιστικής κοινωνίας- ολοκληρωμένη εργασία

Βιβλιογραφία

-Κ Μαρξ Φ Ένγκελς Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος ανατύπωση από το

Διαλεκτά Έργα των Μαρξ και Ένγκελς εκδ ΒΜακρυωνίτης

-ΚΜαρξ Κριτική του Προγράμματος της Γκότα στο βιβλίο Μαρξ-Ένγκελς Διαλεκτά

Έργα τΒ σελ1-42

-Ένγκελς Φ Αντι-Ντύρινγκ Αθήνα εκδ Σύγχρονη Εποχή 2006

-Λένιν ΒΙ Τι είναι η Σοβιετική Εξουσία Μόσχα εκδ Προγκρές 1986

-Λιανός Θ Μαρξιστική Οικονομική Θεωρία Αθήνα 1997 εκδ Μπένου

-Κορλίρας Π Η Αναζήτηση της Οικονομικής Τάξης Αθήνα 2003 εκδ Λιβάνη

-Βλάχου Α(επιμ) Πολιτική Οικονομία του Καπιταλισμού τόμοι Α και Β Αθήνα

2006 εκδ ΟΠΑ