ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ 1ο ΜΕΡΟΣ

από τους Μυκηναϊκούς χρόνους ως το τέλος των Περσικών πολέμων

2o ΕΠΑ.Λ. ΡΟΔΟΥ 2009-10

«Πολύχρυσες Μυκήνες». Έτσι περιέγραψε ο Όμηρος το βασικό κέντρο των Μυκηναίων Ελλήνων. Έως τις ανασκαφές του Χάινριχ Σλήμαν (Heinrich Schliemann) το 1876, δεν υπήρχε καμία απόδειξη που να βεβαίωνε τα λεγόμενα του Ομήρου.

Μυκηναϊκή Εποχή (1600-1100 π.χ.)• Το επίθετο «μυκηναϊκός» προέρχεται από την πρώτη

αρχαιολογική θέση στην οποία εντοπίστηκε, τις Μυκήνες, που αποτελούν και ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του. Άλλα κέντρα ήταν η Τίρυνθα, η Θήβα, η Πύλος, η Αθήνα.

• Οι γνώσεις μας για την κοινωνική οργάνωση και το πολιτικό σύστημα των μυκηναϊκών βασιλείων στην εποχή της ακμής τους προέρχονται από τις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής που βρέθηκαν κυρίως στην Πύλο, αλλά και στην Κνωσό.

• Ανώτατος άρχοντας ενός μυκηναϊκού βασιλείου είναι ο wa-na-ka (ἄναξ). Η αρχηγία του στρατού ήταν ίσως υπόθεση ενός άλλου ανώτατου αξιωματούχου, του ra-wa-ke-ta («αρχηγός του λαού», από το λαός + ἄγω).

Πολλά στοιχεία της ιστορικής ελληνικής θρησκείας εντοπίζονται και στο Μυκηναϊκό Πολιτισμό. Οι ιερές τελετουργίες γίνονταν συνήθως στο ύπαιθρο ή σε ιερά κορυφής. Τα ιερά κτίσματα που μαρτυρούνται μόνο σε ελάχιστες εικονιστικές παραστάσεις είχαν τη μορφή υπαίθριου τεμένους με τρίκλιτο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Το γεγονός ότι μυκηναϊκά ιερά έχουν εντοπιστεί κάτω από ναούς της Αρχαιότητας αποτελεί μια σαφή ένδειξη ότι ορισμένοι τόποι λατρείας της Μυκηναϊκής εποχής διατήρησαν την ιερή τους σημασία και σε μεταγενέστερες περιόδους. Οι παραδόσεις του Ομήρου οι σχετικές με τις θρησκευτικές δοξασίες συνδέουν τη μυκηναϊκή λατρεία με τη θρησκεία και τα ταφικά έθιμα της κλασικής Ελλάδας και ιδιαίτερα με τη λατρεία των ηρώων.

Μυκήνες, Ταφικός περίβολος Α, τάφος IV.Αργυρό ρυτό σε σχήμα ταυροκεφαλής.

• Στα κείμενα των ανακτορικών πινακίδων αναφέρονται ονόματα θεών του ελληνικού δωδεκάθεου όπως ο Δίας, η Ήρα, ο Ποσειδών, η Άρτεμις, ο Ερμής και ο Διόνυσος, ενώ ιδιαίτερα συχνή είναι η αναφορά στη "Πότνια θηρών", μια πρώιμη τοπική θεότητα που ταυτίζεται με τη θεά Αθηνά. Μαζί με αυτές διαπιστώθηκε η λατρεία και άλλων άγνωστων μέχρι τότε θεοτήτων, οι οποίες φαίνεται ότι έχασαν τη σημασία τους στο μεταγενέστερο ελληνικό κόσμο.

Στη μυκηναϊκή εικονογραφία επαναλαμβάνεται συχνά η απεικόνιση μιας επιβλητικής γυναικείας μορφής, στην οποία αναγνωρίζεται η "μητέρα-θεά ", η σημαντικότερη θεότητα της Μινωικής Κρήτης. Τα διάφορα σύμβολα που συνοδεύουν τις θρησκευτικές παραστάσεις δείχνουν ότι στη μητέρα-θεά αποδίδονταν πολλές διαφορετικές ιδιότητες. Οι ασπίδες την παρουσιάζουν ως θεά του πολέμου, ενώ τα ζώα και τα πουλιά που κρατά στα χέρια της αποδίδουν την ιδιότητα της Πότνιας Θηρών, δηλαδή της θεάς στη δικαιοδοσία της οποίας ανήκαν η γέννηση και ο θάνατος των ζώων

Ο Σλήμαν, αισιόδοξος, ονόμασε ετούτο το εύρημα ως τη νεκρική μάσκα του ίδιου του Αγαμέμνονα. Βρέθηκε πάνω στο πρόσωπο ενός από τα σώματα στους τάφους. Βρέθηκαν και δύο άλλες μάσκες. η καθεμιά με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, πράγμα που σημαίνει ότι ήσαν πορτρέτα των νεκρών. Ενώ οι μάσκες και άλλα εξαιρετικά αντικείμενα που βρέθηκαν στους τάφους, τους χαρακτηρίζουν ως βασιλικές ταφές, πιο σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες χρονολογούν τους τάφους στον 16ο αιώνα π.Χ.. ή τριακόσια χρόνια πριν από τον υποτιθέμενο χρόνο του βίου του Αγαμέμνονα. Παρά την ανακολουθία, το εύρημα εξακολουθεί να είναι γνωστό ως 'η μάσκα του Αγαμέμνονα'. Τα ευρήματα στις Μυκήνες τοποθετούν την εκλέπτυνση του ελληνικού πολιτισμού στην αυγή των μυκηναϊκών χρόνων.»

Μυκήνες, κάτω ακρόπολη. Ο "Κρατήρας των πολεμιστών"

Πύλος. Πινακίδα Γραμμικής Β με καταγραφές στρατιωτικών και ναυτικών συμφωνιών για την άμυνα της Πύλου.

Μυκήνες. Η τοιχογραφία της "Μυκηναίας".

Μυκήνες. Το ανακουφιστικό τρίγωνο της Πύλης των Λεόντων.

Μυκήνες. Αναπαράσταση της πρόσοψης του "θησαυρού του Ατρέως".

• Η κατάρρευση των Μυκηναϊκών κέντρων προήλθε από: η φυσική καταστροφή, η εξωτερική εισβολή και οι εσωτερικές διαμάχες Ο μύθος της Καθόδου των Δωριέων, που έπλασαν οι Έλληνες της πρώτης

χιλιετίας π. Χ. για να εξηγήσουν την καταγωγή τους, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί αρχαιολογικά.

Η συνδυασμένη ερμηνεία των γραπτών πηγών και των αρχαιολογικών δεδομένων υποδεικνύει τις στενές σχέσεις του μυκηναϊκού πολιτισμού με τον κόσμο της Αρχαιότητας, κυρίως με τον κόσμο των ομηρικών επών. Παρά τη χρονική διάσταση μεταξύ της Μυκηναϊκής εποχής και της συγγραφής των επών, φαίνεται ότι οι μορφές του υλικού πολιτισμού, το κοινωνικό πλαίσιο και ο πολιτικός χάρτης που παραδίδονται στον Όμηρο, ταιριάζουν καλύτερα στη Μυκηναϊκή εποχή, όπου η Ιλιάδα αντικατοπτρίζει την εποχή της ακμής του μυκηναϊκού πολιτισμού, ενώ η Οδύσσεια το διάστημα της φθοράς του. Έτσι, σήμερα εικάζεται ότι τα γεγονότα, τα πρόσωπα και οι καταστάσεις που πέρασαν μέσω του προφορικού λόγου στα ομηρικά έπη και στις μυθολογικές παραδόσεις της Αρχαιότητας δεν είναι παρά οι αναμνήσεις του μυκηναϊκού παρελθόντος.

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100 π.Χ.-800 π. Χ. )

Η περίοδος από το 1100 π. Χ. ως το 800 π. Χ. είναι μία περίοδος μεταβατική, κατά την οποία συνέβησαν εξελίξεις, συντελουμένων των οποίων βρίσκουμε μία διαμορφωμένη κατάσταση στην έναρξη της αρχαϊκής εποχής. Η περίοδος αυτή πέρα από ‘σκοτεινοί αιώνες’, είναι γνωστή και με άλλες ονομασίες, όπως ομηρική εποχή, γεωμετρική εποχή, λόγω των αλλαγών που σημειώνονται στην τεχνοτροπία της κεραμεικής, ή εποχή του σιδήρου, καθώς από το 1100 π. Χ. και εξής γενικεύεται η χρήση του υλικού αυτού για την κατασκευή όπλων ή σκευών.

• Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται σκοτεινή από ιστορική άποψη καθώς δεν υπάρχουν άμεσες πηγές γι’ αυτή. Διαθέτουμε, ωστόσο, μία μη ιστορική πηγή, τα Ομηρικά Έπη.

Η μελέτη των ταφικών εθίμων προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες στην προσπάθεια ανασύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας αυτής της περιόδου. Στη φωτογραφία, γεωμετρικά αγγεία από την Πάρο. Πρόκειται για έναν ομαδικό τάφο του τέλους του 8ου αιώνα π.χ., που περιείχε περίπου σαράντα αγγεία με οστά πλυμένα, τα οποία ανήκαν σε άνδρες ηλικίας 28-30 ετών.

• Kατά τους Σκοτεινούς χρόνους και τη Γεωμετρική περίοδο αναπτύχθηκαν σταδιακά πολύπλοκες κοινωνικές μορφές που απαντούν και στις επόμενες περιόδους. Εκτός από τον οίκο υπήρχαν περιφερειακές ενότητες που εκτείνονταν από την κώμη έως το έθνος, θρησκευτικές ομαδοποιήσεις γύρω από μία τοπική λατρεία, αδελφότητες, δεσμοί μεταξύ των αριστοκρατών και των οπαδών τους. Έτσι το κάθε άτομο, άνδρας ή γυναίκα, ενήλικος ή ανήλικος, συνδεόταν με τους άλλους μέσω πολλαπλών δεσμών

Την εποχή αυτή και, συγκεκριμένα, μετά το 1150, παρατηρούνται για δεύτερη και τελευταία φορά εσωτερικές μετακινήσεις. Οι μετακινήσεις αυτές γίνονταν κατά μικρές ομάδες σε μεγάλο διάστημα και όταν έλαβαν τέλος φάνηκε το αθροιστικό τους αποτέλεσμα. Την περίοδο αυτή εγκαταστάθηκαν οι Θεσσαλοί στην περιοχή στην οποία θα έδιναν αργότερα το όνομά τους, ενώ οι Βοιωτοί από την περιοχή της Άρνης μετακινήθηκαν στην περιοχή που έγινε αργότερα γνωστή ως Βοιωτία. Άλλα φύλα που μετατοπίστηκαν ήταν οι Αινιάνες, οι Ακαρνάνες, οι Λοκροί, οι Φωκείς. Κάποιες πληθυσμιακές ομάδες δεν άλλαξαν τόπο διαμονής τους. Σε αυτούς συγκαταλέγονται οι Αθηναίοι, οι οποίο υπερηφανεύονταν για την αυτοχθονία τους, οι Αρκάδες και οι Ίωνες.

Ο Α' ελληνικός αποικισμός

Συνέπεια των μετακινήσεων

στην ηπειρωτική Ελλάδα ήταν ο αποικισμός των δυτικών ακτών της Μικράς Ασίας έως την Παμφυλία από φύλα προερχόμενα από την κυρίως Ελλάδα. Οι Αιολείς μετακινήθηκαν στο βόρειο τμήμα των δυτικών ακτών, γνωστό ως Αιολίδα,

οι Ίωνες στην περιοχή που έγινε γνωστή ως Ιωνία και οι Δωριείς μέσω Κυκλάδων, Κρήτης και Δωδεκανήσων έφτασαν στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία. Το σύνολο των μετακινήσεων αυτών από τη δυτική στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου ονομάζεται πρώτος ελληνικός αποικισμός. Τοποθετείται εντός του εξής χρονικού πλαισίου: 1100-800π.Χ.

Η έναρξη χρήσης της αλφαβητικής γραφής

Αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση του λαού και του πολιτισμού της Ελλάδας υπήρξε η δημιουργία του ελληνικού αλφάβητου από το

φοινικικό και η ταχεία διάδοση του έπους με το οποίο καλλιεργήθηκε η συνείδηση της κοινής καταγωγής

όλων των Ελλήνων από τους ίδιους ηρωικούς προγόνους και προβλήθηκαν ως ρυθμιστικοί κανόνες της ανθρώπινης ζωής η ομηρική θρησκεία και ηθική.

Η λατρεία ορισμένων θεών έγινε πανελλήνια και διαδόθηκαν κοινές δοξασίες σχετικές με τις ιδιότητές τους, τα σύμβολά τους και τις σχέσεις μεταξύ τους.

Μια θεωρία για το Ελληνικό Αλφάβητο• Πανάρχαια προσευχή - επίκληση υπάρχει και λειτουργεί μυστικά

μέσα στο Ελληνικό Αλφάβητο από καταβολής του. Η διαδοχή των γραμμάτων στην πλήρη εκφώνησή τους (Άλφα, Βήτα, Γάμα κλπ.) δεν είναι καθόλου τυχαία, αλλά πίσω από αυτήν υπολανθάνει μια πλήρης γραμματική, συντακτική και νοηματική συνέχεια, ανώτερης σύλληψης. Σύμφωνα με αυτήν τη γνωστή μας εκφώνηση, τα ελληνικά γράμματα (αφού προσθέσουμε και το εξαφανισμένο σήμερα έκτο γράμμα: Στίγμα ή Δίγαμα F ) ακούγονται και γράφονται ως εξής: ΑΛΦΑ - ΒΗΤΑ - ΓΑΜΑ - ΔΕΛΤΑ - ΕΨΙΛΟΝ - ΣΤΙΓΜΑ - ΖΗΤΑ - ΗΤΑ - ΘΗΤΑ - ΙΩΤΑ - ΚΑΠΠΑ - ΛΑΜΒΔΑ - ΜΙ - ΝΙ - ΞΙ - ΟΜΙΚΡΟΝ - ΠΙ - ΡΟ - ΣΙΓΜΑ - ΤΑΥ - ΥΨΙΛΟΝ - ΦΙ - ΧΙ - ΨΙ - ΩΜΕΓΑ.Αποκωδικοποιώντας την γνωστή αυτή διάταξη, που έγινε σύμφωνα με τις αρχές της Ερμητικής Επιστήμης, έχουμε τα ακόλουθα:“ΑΛ ΦΑ, ΒΗ ΤΑ ΓΑ, (Α)ΜΑ ΔΕ (Ε)Λ ΤΑ ΕΨ ΙΛΩΝ. ΣΤ(Η) ΙΓΜΑ. ΖΗ ΤΑ, Η ΤΑ, ΘΗ ΤΑ ΙΩΤΑ ΚΑ ΠΑΛΑΜ ΔΑ. ΜΗ ΝΥΞ Η, Ο ΜΙΚΡΟΝ, ΠΥΡΟΣ ΙΓΜΑ ΤΑΦΗ (Ε)Ψ ΙΛΩΝ, ΦΥ ΨΥΧΗ Ο ΜΕΓΑ!”

Η επίκληση αυτή είναι καταγεγραμμένη από αιώνες στο υποσυνείδητο των Ελλήνων.Αμέσως πιο κάτω αποκαλύπτεται η σημασία των λέξεων της προσευχής αυτής:• “ΑΛ ΦΑ, ΒΗ ΤΑ ΓΑ!

ΑΜΑ ΔΕ ΕΛ ΤΑ ΕΨ ΙΛΩΝ.ΣΤΗ ΙΓΜΑ (ΙΝΑ) ΖΗ ΤΑ,Η ΤΑ, ΘΗ ΤΑ ΙΩΤΑΚΑΤΑ ΠΑΛΛΑΝ ΔΑ.(ΙΝΑ) ΜΗ ΝΥΞ Η,Ο ΜΙΚΡΟΝ (ΕΣΤΙ),ΠΥΡΟΣ (ΔΕ) ΙΓΜΑΤΑΦΗ ΕΨ ΙΛΩΝ,ΦΥ(ΟΙ) ΨΥΧΗ,Ο ΜΕΓΑ (ΕΣΤΙ)”.

• Αλ, εσύ που είσαι το Φως, έλα στη Γή!Κι εσύ Ελ ρίξε τις ακτίνες σου στην ιλύ που ψήνεται(που βρίσκεται σε κατάσταση αναβρασμού).Ας γίνει ένα καταστάλαγμα (μια ξηρά)για να μπορέσουν τα Εγώ να ζήσουν, να υπάρξουνκαι να σταθούν πάνω στην παλλόμενη Γη.Ας μην επικρατήσει η νύχτα, που είναι το μικρόν,και κινδυνέψει να ταφεί (να σβήσει, να χαθεί)το καταστάλαγμα του πυρός μέσα στην αναβράζουσα ιλύ,και ας αναπτυχθεί η Ψυχή, που είναι το μέγιστο,το σημαντικότερο όλων!

‘έργων πρηκτήρ και λόγων ρητήρ’Πολιτικοί θεσμοί στη Γεωμετρική Εποχή

• Ο χαρακτήρας των κοινωνιών τη Γεωμετρική περίοδο ήταν φυλετικός. Σημαντικός πολιτειακός παράγοντας υπήρξε ο βασιλικός θεσμός, ενώ οι ευγενείς διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Στα ομηρικά έπη πολεμούν με άρματα.

• Διακριτικά χαρακτηριστικά τους ήταν

η ευγενής καταγωγή, την οποία ανήγαγαν σε θεούς και ήρωες

η κατοχή μεγάλης έγγειας ιδιοκτησίας

η καλλιέργεια του λόγου και η ενασχόληση αργότερα τη ρητορική

και το αγωνιστικό φρόνημα με ανάλογα ιδεώδη.

Κατά τη Γεωμετρική περίοδο συντελέστηκαν σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και θρησκευτικής ζωής καθώς και της πολιτιστικής δημιουργίας των πληθυσμών που κατοικούσαν στον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Το όνομα Έλληνες καθιερώθηκε ως δηλωτικό μιας πληθυσμιακής ομάδας που τη συνέδεε η ίδια πανελλήνια εθνική συνείδηση.

Χάλκινο ειδώλιο οπλίτη από την περιοχή των Φαρσάλων. Περίπου 700 π.Χ. Η γεωμετρική τέχνη ακολουθώντας το επικό πνεύμα της εποχής απεικονίζει τον άνθρωπο ως ήρωα-πολεμιστή με αφαιρετικό και σχηματικό τρόπο.

ΟΜΗΡΟΣΓια κανένα άλλο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας δεν έχουν γραφτεί τόσα πολλά όσα για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια Στα ομηρικά ποιήματα η γλώσσα είναι μείξη αιολικών και ιωνικών στοιχείων. Ορισμένοι λεκτικοί τύποι φαίνεται να απηχούν μία αρχαιότερη γλωσσική παράδοση από εκείνη της εποχής που τοποθετείται θεωρητικά η καταγραφή τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τον υλικό κόσμο που περιγράφουν. Τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια αναφέρονται αντικείμενα και έθιμα που σίγουρα δεν υφίσταντο πια την εποχή που εμφανίστηκε η γραφή στην Ελλάδα, όπως τα μεγάλα ασημοστόλιστα ξίφη και τα κράνη από δόντια αγριόχοιρου. Στη σύγχρονη έρευνα επικρατεί η άποψη ότι ορισμένοι από τους ήρωες αυτών των επών -όπως ο Οδυσσέας, ο Τεύκρος και ο Αίαντας- αναφέρονταν ήδη σε μυκηναϊκά ποιήματα. Ο ανθρώπινος τύπος βέβαια που αντιπροσωπεύει ο Οδυσσέας στην Ιλιάδα είναι εντελώς καινούργιος. Αντίθετα, κάποιοι άλλοι ήρωες -μεταξύ των οποίων ο Νέστορας, ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας- συμπίπτουν χρονικά με την καταστροφή της πόλης που συμβατικά ονομάζεται Τροία γύρω στο 1200 π.Χ.. Η πόλη αυτή, που την ανέσκαψε -αν και δεν την αναγνώρισε- ο Σλήμαν, θεωρείται το θέατρο των γεγονότων από τα οποία εμπνέεται η Ιλιάδα. 

Ομοίωμα κυκλικού ναΐσκου από τις Αρχάνες. 1100-1000 π.Χ. Στο κέντρο στέκεται η θεά με τα υψωμένα χέρια, ενώ πάνω στη στέγη διακρίνονται δύο μορφές -πιθανόν λατρευτές- και ένα σκυλί.

Πήλινο γυναικείο ειδώλιο, ίσως θεάς, από το ιερό της κάτω ακροπόλεως της Τίρυνθας. Περίπου 1000 π.Χ. Το αγαλματίδιο έχει υψωμένα χέρια και φορά ποδήρες φόρεμα, διάδημα στο κεφάλι και περιδέραια στο λαιμό.

Στη διάρκεια των Σκοτεινών Χρόνων και της Γεωμετρικής περιόδου διαμορφώθηκε η σύνθεση του ελληνικού δωδεκάθεου. Απαρτιζόταν από ατομικούς προσωποποιημένους θεούς και πιθανόν να οφείλει την προέλευσή του σε μία μικρασιατική παράδοση δώδεκα θεών. Μεταξύ των δώδεκα οι νεότεροι ερευνητές διακρίνουν διάφορες ομάδες θεών: πατριαρχικούς, όπως ο Ζευς και ο Ποσειδώνας, νεαρούς θεούς, όπως ο Απόλλων και ο Ερμής, θεές που προέρχονται από μία πανάρχαια μητριαρχική παράδοση, όπως η Ήρα και η Δήμητρα, και θεές παρθένες, όπως η Αθηνά και η 'Aρτεμις.

Χάλκινο σύμπλεγμα, που έχει θεωρηθεί ότι απεικονίζει το ιερό ζεύγος του Δία και της Ήρας. Α' μισό 8ου αιώνα π.Χ.

Λεπτομέρεια από τη λαβή μελανόμορφου κρατήρα, του γνωστού ως αγγείο Francois. Εικονίζεται η 'Aρτεμις ως Πότνια θηρών να κρατά στο ένα της χέρι πάνθηρα και στο άλλο ελάφι.

Μεγάλη πυξίδα με πώμα από πηλόΎστερη Γεωμετρική περίοδος 760-750 π.χ.

Πήλινα ομοιώματα ροδιών των ύστερων γεωμετρικών χρόνων. Το ρόδι ήταν σύμβολο γονιμότητας και συνδεόταν με τη χθόνια λατρεία.

Χρυσό γεωμετρικό δισκάριο από τη Σκύρο. Διακοσμείται με ρόδακες και το σύμβολο του αγκυλωτού σταυρού. Τέτοιου είδους κοσμήματα που χρησιμοποιούνται ως επίρραπτα σε ενδύματα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (750 π.Χ.-500 π.Χ.)

Η ΠΟΛΗ-ΚΡΑΤΟΣΑπό τα μέσα του 8ου αιώνα αναπτύσσεται νέα μορφή οργάνωσης :η πόλις, όπου κάτω από την ηγεμονία των αριστοκρατών, ο λαός συμμετέχει ενεργά στη διοίκηση των κοινών. Καθώς οι άνθρωποι αρχίζουν να μεταφέρονται από τους απομονωμένους αγροτικούς οικισμούς στα αστικά κέντρα, οι πρώτες πόλεις-κράτη αρχίζουν να δημιουργούνται. Οι πόλεις-κράτη χτίζονταν γύρω από μια οχυρωμένη ακρόπολη, όπου και υπήρχαν οι ναοί και τα θησαυροφυλάκια Έξω από την ακρόπολη ήταν η Αγορά, το κατ' εξοχή πεδίο της

εμπορικής δραστηριότητας αλλά και των πολιτικών ιδεών. Η κάθε μικρή πόλη-κράτος είχε το δικό της πολίτευμα, τους δικούς της νόμους και το σημαντικότερο, τη δική της πολιτισμική ταυτότητα. Η Αθήνα είναι η πιο γνωστή, ωστόσο οι πόλεις ήταν πολλές και συχνά ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, είτε ειρηνικά, είτε ένοπλα.

Η νομοθεσία του Σόλωνα Στην Αθήνα, ο Σόλωνας διαχώρισε τους Αθηναίους πολίτες σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το εισόδημά τους: Ανάλογα με την κατάταξη του καθενός καθορίστηκε ο βαθμός συμμετοχής στη διακυβέρνηση των κοινών και στη συγκρότηση του στρατού. Μόνο τα μέλη της πρώτης τάξης είχαν το δικαίωμα να εκλέγονται άρχοντες και, επομένως, να συμμετέχουν στον Άρειο Πάγο. Με τη σεισάχθεια ο Σόλων σήκωσε το άχθος - το βάρος - από τους ώμους των ασθενέστερων οικονομικά πολιτών, οι οποίοι είχαν περιέλθει σε κατάσταση κοινωνικής εξαθλίωσης. Όσοι είχαν πουληθεί δούλοι για χρέη απελευθερώθηκαν και επέστρεψαν στα σπίτια τους.

Η τυρρανίδα του Πεισίστρατου

Μαρμάρινο σύνταγμα με τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα, οι οποίοι δολοφόνησαν το 514 π.Χ. τον τύραννο της Aθήνας Ίππαρχο, γιο του Πεισίστρατου. Η πράξη τους αυτή θεωρήθηκε από τους Αθηναίους ως η αφετηρία των αγώνων για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας

Η πολιτική που εφάρμοσε ο Πεισίστρατος είχε ως στόχο την αποδυνάμωση των ευγενών και την ενίσχυση των μικρών γεωργών με δάνεια (πιθανώς σε είδος, π.χ. σπόρος), καθιέρωση περιοδευόντων δικαστών και την επιβολή ενός αναλογικού φόρου της τάξης του 5% στα αγροτικά εισοδήματα, μέρος του οποίου επιστρεφόταν στους μικρούς γεωργούς με τη μορφή των προαναφερθέντων δανείων.Επιπλέον, ενίσχυσε τις λατρείες της πόλης, αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα τις τοπικές. Στον Πεισίστρατο αποδίδονται η ενίσχυση των Παναθηναίων, που είχαν καθιερωθεί από το 566/5 και εορτάζονταν πλέον με μεγάλη μεγαλοπρέπεια, και των Ελευσίνιων μυστηρίων και η ίδρυση των μεγάλων ή εν άστει Διονυσίων. Επίσης, οικοδόμησε το ναό της Παρθένου Αθηνάς στην Ακρόπολη.

Β' ελληνικός αποικισμός

Τα αίτια και οι λόγοι της μετανάστευσης είναι οι εξής:έλλειψη γης.αφορία γης, λόγω των δυσμενών κλιματικών συνθηκώνεπίθεση των Περσών το 547 π.χ. δημογραφική ανάπτυξηη επιθυμία της διεξαγωγής εμπορίου

Οι ιστορικές συνέπειες του β’ ελληνικού αποικισμούΔιεύρυνση των ορίων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμούΔιαδόθηκε το μοντέλο της πολιτικής οργάνωσης με βάση την πόλιν, Ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας, Διαμόρφωση της κοινής συνείδησης της εθνικής ταυτότητας. Ο όρος ‘Πανέλληνες’ χρησιμοποιείται πρώτη φοράΧρήση του νομίσματος

Δελφικό Μαντείο

Στην Αρχαϊκή περίοδο το μαντείο των Δελφών συνδέεται στενά με τρεις τομείς που χαρακτηρίζουν την κοινωνική και οικονομική εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας: τον αποικισμό, τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και την τυραννίδα.

Ο Απόλλωνας έπαιζε το ρόλο του ερμηνευτή της θέλησης των θεών και σε αυτόν κατέφευγαν οι Έλληνες κάθε φορά που ζητούσαν λύση σε ένα σοβαρό τους πρόβλημα. Πάντοτε τον συμβουλεύονταν πριν επιχειρήσουν την ίδρυση μιας αποικίας. Ο χρησμός δινόταν προσωπικά στον οικιστή.

Αττική κύλικα λευκού βάθους με παράσταση του Απόλλωνα, ο οποίος εικονίζεται καθισμένος σε δίφρο κρατώντας τη λύρα του. 480/70 π.χ.

Άποψη του ιερού του Απόλλωνα στους Δελφούς.

Η προέλευση της λέξης ΔΕΛΦΟΙ

Οι Δελφοί ήταν ο ομφαλός της γης, όπου, σύμφωνα με τη μυθολογία, συναντήθηκαν οι δύο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του σύμπαντος για να βρει το κέντρο του κόσμου, και για πολλούς αιώνες αποτελούσαν το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο και το σύμβολο της ενότητας του αρχαίου ελληνισμού. Ο ίδιος ο θεός Απόλλωνας αφού κατέλαβε το Μαντείο των Δελφών μεταμορφώθηκε σε δελφίνι, παίρνοντας το όνομα Δελφίνιος Απόλλων. Ας μην ξεχνάμε ότι η λέξη «δέλφυς» σημαίνει «μήτρα» στα αρχαία ελληνικά και ότι το Μαντείο των Δελφών ήταν ο ομφαλός της Γης, που τον κατέκτησε ο θεός Απόλλωνας από τις ιέρειες της θεάς Γαίας, στην οποία ανήκε αυτός ο ιερός χώρος, αφού πρώτα νίκησε και σκότωσε τον φύλακα Πύθωνα.

Αντίγραφο του δελφικού ομφαλού, που ήταν τοποθετημένος στο άδυτο του ιερού του Απόλλωνα κοντά στο άγαλμά του.

Ο Κροίσος, επιτάφιο άγαλμα πιθανόν αθηναίου πολίτη από την Ανάβυσσο. Το άγαλμα ανήκει στον τύπο του κούρου. Διαθέτει στιβαρά μέλη οργανικά διαρθρωμένα και το χαρακτηριστικό αρχαϊκό μειδίαμα, ενδεικτικό ευγένειας και χάρης.

Η Πεπλοφόρος. Η κόρη φορούσε πέπλο στερεωμένο με περόνες στους ώμους, όπως υποδηλώνουν οι οπές, και σε κάθε της χέρι κρατούσε ένα αντικείμενο, προσφορά στη θεά.

O Μοσχοφόρος από την Ακρόπολη. Πρόκειται για αναθηματικό άγαλμα πιστού που παριστάνεται με ένα μοσχάρι στους ώμους, προσφορά στη θεά Αθηνά

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (5ος- 4ος αιώνας)

1Ο μέρος : ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

«Μη φοβηθείτε το πλήθος των ανδρώνκαι μη δειλιάσετε μπροστά τους,παρά κάθε άνδρας την ασπίδα τουας φέρει ίσια μπροστά,στην πρώτη τη γραμμήας αψηφήσει τη ζωήκαι του θανάτου τα μαύρα πνεύματαμες την καρδιά του ας αγαπήσει,όπως του ήλιου τις αχτίδες.»

Τυρταίος

Ο 5ος αιώνας είναι ο αιώνας της σταθερότητας, καθώς όλος ο ελληνικός κόσμος οργανώνεται σε συμμαχίες γύρω από το δίπολο Αθήνα-Σπάρτη. Ο 4ος αιώνας είναι ο αιώνας της πολυδιάσπασης των δυνάμεων του ελληνικού κόσμου (με τη σπαρτιατική, έπειτα τη θηβαϊκή ηγεμονία και στη συνέχεια τη Β’ αθηναϊκή συμμαχία), με αποτέλεσμα την αστάθεια, τις συχνές περσικές παρεμβάσεις αλλά και τη διαμόρφωση της πανελλήνιας ιδέας, με κύριο εκπρόσωπο τον Ισοκράτη, ο οποίος αναζητούσε έναν ισχυρό ηγεμόνα για να συνενώσει τους Έλληνες εναντίον των Περσών. Τότε διατυπώθηκε και η άποψη περί μίας εξέχουσας προσωπικότητας που άνοιξε το δρόμο για την επικράτηση της μοναρχίας επί του συστήματος πολιτικής οργάνωσης των πόλεων-κρατών.

Συμμαχία ελληνικών πόλεων υπό την ηγεσία της Αθήνας και της Σπάρτης

Οι Περσικοί πόλεμοι ( γνωστοί και ως Μηδικοί πόλεμοι) ήταν σειρά ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ ενός συνασπισμού ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Χρονικά διήρκεσαν από το 499 π.Χ. ως το 448 π.Χ. και ήταν το αποτέλεσμα της επιθυμίας της Περσικής Αυτοκρατορίας να επεκταθεί πέραν του Αιγαίου, στη Βαλκανική χερσόνησο. Εκτός από τις εκστρατείες των Περσών κατά της ηπειρωτικής Ελλάδας, στους Περσικούς πολέμους συμπεριλαμβάνονται η Ιωνική Επανάσταση και η αντεπίθεση των Ελλήνων στο εσωτερικό της Περσικής αυτοκρατορίας με σκοπό την ανεξαρτησία των Ελληνικών πόλεων υπό την κατοχή της. Εναντίον των Περσών δεν πολέμησαν όλες οι ελληνικές πόλεις, καθώς κάποιες κράτησαν στάση ουδετερότητας ενώ κάποιες συντάχθηκαν με τους Πέρσες.

Αθήνα

Σπάρτη

Κόρινθος

Μέγαρα

Πλαταιές

Θεσπιές

Ερέτρια

Αίγινα

Χαλκίδα

Λευκάδα

Τήνος

Νάξος

Σικυώνα

Φλοιούντας

Το σύνολο της Φωκίδας

Το σύνολο της Αρκαδίας

ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ (490 Π.Χ.)Οι Πέρσες μετά την κατάκτηση της Ερέτριας πέρασαν στην Αττική στην πεδιάδα του Μαραθώνα. Οι Αθηναίοι, στην είδηση της απόβασης των Περσών, αποφάσισαν, μετά από πρόταση του Μιλτιάδη, να πολεμήσουν στο Μαραθώνα και έστειλαν περίπου 10.000 άντρες. Η μόνη βοήθεια για τους Αθηναίους ήρθε από τους Πλαταιείς, που τους ενίσχυσαν με ολόκληρο το στρατό τους ο οποίος ανερχόταν σε περίπου 1.000 στρατιώτες

Οι Έλληνες επιτέθηκαν εναντίον των Περσών γρήγορα, τρέχοντας στα τελευταία μέτρα, μάλλον αιφνιδιάζοντας έτσι τους Πέρσες. Η σφοδρότητα της σύγκρουσης έδωσε πλεονέκτημα στα ισχυρά άκρα ενώ το ελληνικό κέντρο υποχώρησε. Τα πλάγια τμήματα όμως γύρισαν πίσω και επιτέθηκαν στο περσικό κέντρο περικυκλώνοντάς το. Ακολούθησε σκληρή μάχη και τελικά οι Πέρσες τράπηκαν σε φυγή

Αναπαράσταση παράταξης φάλαγγας οπλιτών.

Μάχη των ΘερμοπυλώνΤο 480 π.Χ. ο Ελληνικός στρατός με διοικητή τον βασιλιά της Σπάρτης, Λεωνίδα, έφθασε στις Θερμοπύλες. Ο αριθμός των Ελλήνων ήταν 7.000 οπλίτες. Οι Πέρσες στρατοπέδευσαν μπροστά από το στενό των Θερμοπυλών που είχε τότε 9 χιλιόμετρα μήκος και 12 μέτρα πλάτος. Ένας Έλληνας που γνώριζε τη περιοχή, ο Εφιάλτης, παρουσιάστηκε μπροστά στο Ξέρξη και του δήλωσε ότι γνώριζε ένα κρυφό πέρασμα πίσω από τις γραμμές των Ελλήνων και ότι μπορούσε ο ίδιος να οδηγήσει εκεί το στρατό του έναντι αδράς χρηματικής αμοιβής. Ο Ξέρξης έδωσε εντολή για επίθεση. Οι Έλληνες δεν στάθηκαν να πολεμήσουν στο στενό χώρο αλλά βγήκανε σε σχηματισμό φάλαγγα στον ανοιχτό χώρο. Οι περσικές δυνάμεις τους κύκλωσαν και άρχισε μια άγρια μάχη. Ο ηρωισμός των Ελλήνων έφτασε στα όρια του, σκοτώνοντας μάλιστα και πολλούς Πέρσες ευγενείς, ώσπου σε μια στιγμή ο βασιλιάς Λεωνίδας έπεσε νεκρός.

Έπειτα από αυτά, στο πεδίο της μάχης των Θερμοπυλών στήθηκε μία επιγραφή που έγραφε:

Λεπτομέρεια από το μνημείο των πεσόντων στις Θερμοπύλες

«Ω ξειν, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι.» που σημαίνει: «Ω ξένε, ανάγγειλε στους Λακεδαιμόνιους, ότι εδώ κειτόμαστε (νεκροί), πιστοί στο καθήκον που μας ανέθεσαν.»

Η σημασία που είχε για τους Έλληνες τούτη η νίκη τους επί των Περσών ήταν ζωτική. Όχι μόνον απομάκρυνε τον κίνδυνο της πλήρους υποταγής, αλλά προκάλεσε και μια σειρά κοινωνικών αλλαγών επί το δημοκρατικότερον και έδωσε επιπλέον την ευκαιρία στους Αθηναίους να αναδειχθούν ως ηγετική δύναμη στον ελλαδικό χώρο, εγκαθιδρύοντας τη Συμμαχία της Δήλου ή όπως είναι πιο γνωστή την Αθηναϊκή συμμαχία.

Επίλογος των Περσικών πολέμων

Σε παγκόσμιο επίπεδο εμπόδισε την προέλαση των Περσών στην Ευρώπη και ταυτόχρονα δημιούργησε τριγμούς στο σύστημα διοίκησης της, επιφέροντας τη παρακμή της και τελικά την κατάκτηση της από τον Αλέξανδρο τον Μέγα

Μαθητές του 2ου ΕΠΑΛ ΡΟΔΟΥ

ΓΟΡΑΝΙΤΗ ΣΕΒΑΣΤΗΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑΚΑΡΙΩΤΗ ΟΥΡΑΝΙΑΧΑΤΖΗΡΗΓΑΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣΠΑΡΙΣΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣΚΥΡΙΑΚΑΚΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΙΑΛΕΩΝΙΔΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΜΟΠΑΝΑΓΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΙΜΠΡΑΗΜ-ΤΣΑΟΥΣ ΜΟΥΡΕΝΤΛΟΪΖΟΥ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣΤΑΥΡΗ ΖΩΗΜΑΝΙΑ ΜΙΧΑΛΙΤΣΑΛΟΓΟΘΕΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣΠΑΣΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΚΟΛΕΚΑΪ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΠΑΛΛΑΣ ΝΙΚΟΣΣΤΑΤΙΟΥ ΣΑΒΒΑΣΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣΧΑΤΖΗΜΑΝΕΤΤΑΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ

Τζαβέλλα Μαριάννα Τζαβέλλα Μαριάννα ΦιλόλογοςΦιλόλογοςΠαπαχριστοδούλου Μιχάλης Παπαχριστοδούλου Μιχάλης ΜαθηματικόςΜαθηματικός

ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ