Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, συγκριτική μελέτη ως...

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΣΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ

ΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ

ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΔΩΝ

ΠΟΤΔΕ ΣΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ

ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ

ΣΙΣΛΟ

«Ελλθνικό Ανοικτό Πανεπιςτιμιο και Ανοικτό Πανεπιςτιμιο Γερμανίασ:

υγκριτικι μελζτθ ωσ προσ τθν ιδιότθτα ανοικτοφ και ευζλικτου»

Δθμιτρθσ Κατςαράσ

Α. Μ. 38015

Επιβλζπων Κακθγθτισ

Δρ. Παναγιϊτθσ Αναςταςιάδθσ

ΠΑΣΡΑ

ΑΤΓΟΤΣΟ 2009

Δημήτρησ Κατςαράσ – Διπλωματική Εργαςία 2

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΠΕΡΙΛΗΨΗ……………………………………………………………………………………………………………………………4

Abstract……………………………………………………………………………………………..…………………………………5

ΕΙΑΓΩΓΗ………………………………………………………………………………………………………….…………………6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι ……………………………………………………………………………………………………………………………14

1.1 Αντικειμενικότθτα………………………………………………………………………………………………….……15

1.2 φςτθμα και υςτθμικι κζψθ…………………………………………………………………………….…….…20

1.3 Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία………………………………………………………………..………25

υμπεράςματα……………………………………………………………………………………………………………………34

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι………………………………………………………………………………………………………….…………………36

2.1 Προςανατολιςμόσ ςτο άτομο……………………………………………………………………………………….37

2.2 Η ανοικτότθτα ωσ αντίλθψθ που αναβακμίηει τθν αξία τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ…….…40

2.3 Η ιδζα τθσ Ανοικτότθτασ κλειδί για τθν ανάπτυξθ τθσ μετανεοτερικισ κοινωνίασ

και οικονομίασ…………………………………………………………………………………….……………….………42

2.4 Ανοικτότθτα και Ευελιξία δυο αμφιλεγόμενεσ ζννοιεσ…………………………………………………44

υμπεράςματα……………………………………………………………………………………………………………………49

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ–ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι……………………………………………………………………………………………………………………….……51

3.1 Σο Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα και θ ςχζςθ του με τθν εξουςία, τθν κοινωνία,

τθ γνϊςθ………………………………………………………………………………………………………………………52

3.2 Εξωπανεπιςτθμιακά εμπόδια…………………………………………………………………….…………………57

3.3 Σο ιδεϊδεσ τθσ Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςιμερα…………………………………………...61

υμπεράςματα…………………………………………………………………………………………………………………...64


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΕΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι…………………………………………………………………………………………………………………………….66

4.1 Ανϊτατθ Παιδεία /Εκπαίδευςθ………………………………………………………………………………….…66

4.2 Ανοικτι Μάκθςθ / Ανοικτι Διδαςκαλία……………………………………………………………………….69

4.3 Η εκδοχι του Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου ωσ ςυςτιματοσ που αίρει περιοριςμοφσ……....72

υμπεράςματα……………………………………………………………………………………………………………………76

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

ΕΝΑ ΙΔΕΑΣΟ ΜΟΝΣΕΛΟ ΚΟΠΙΜΩΝ ΔΡΑΕΩΝ ΑΝΟΙΚΣΟΣΗΣΑ ΚΑΙ ΕΤΕΛΙΞΙΑ

Ειςαγωγι………………………………………………………………………………………………………………………….…77

5.1 Ανοικτι οικονομικι πολιτικι………………………………………………………………………………..………78

5.2 Ανοικτζσ προχποκζςεισ και διαδικαςίεσ ειςαγωγισ…………………………………………………….82

5.3 Ανοικτά και ευζλικτα Προγράμματα πουδϊν……………………………………………………………..87

5.4 Ανοικτι και ευζλικτθ οργάνωςθ ςπουδϊν

(Θεματικι Ενότθτα και αρκρωτό ςφςτθμα εκπαίδευςθσ)…………………………..……..…………92

5.5 Εξ αποςτάςεωσ εκπαιδευτικι μζκοδοσ……………………………………………….……………………….94

5.6 Επαγγελματικά δικαιϊματα………………………………………………………………………………………….99

υμπεράςματα–Αλλθλεξαρτιςεισ……………………………………………………………………….……………101

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

ΤΓΚΡΙΣΙΚΗ ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΣΟΤ FERNUNIVERSITÄT HAGEN ΚΑΙ ΣΟΤ Ε.Α.Π.

Ειςαγωγι………………………………………………………………………………………………………………………..…103

6.1 Η ιςτορία των δυο Πανεπιςτθμίων…………………………………………………………………………….104

6.2 Λόγοι ίδρυςθσ και αποςτολι των δφο Πανεπιςτθμίων………………………….………………….112

6.3 φγκριςθ του ιδεατοφ μοντζλου με τθν πραγματικι κατάςταςθ………………………………..117

6.4 υηιτθςθ ςχετικά με τισ επικυμθτζσ αλλαγζσ…………………………………………………………….138

υμπεράςματα……………………………………………………………………………………………………………….…150

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………………………………………………………..158

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑΣΑ…………………………………………………………………………………………………………………167


ΠΕΡΙΛΗΨΗ

κοπόσ τθσ εργαςίασ αυτισ είναι θ διερεφνθςθ τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ των

Πανεπιςτθμίων Fernuniversität Hagen και του Ε.Α.Π. αντίςτοιχα. Ειδικότερα, θ ζρευνα

αποςκοποφςε ςτο να εντοπιςτοφν κεςμοκετθμζνεσ πρακτικζσ ανοικτότθτασ και ευελιξίασ

του Fernuniversität Hagen που κα μποροφςαν να αποτελζςουν πρότυπα δράςεων για τθ

διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ του Ε.Α.Π. Για τουσ ςκοποφσ τθσ ζρευνασ

χρθςιμοποιικθκε μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία. Σο μοντζλο ςκόπιμθσ δράςθσ

που δθμιουργικθκε βαςίςτθκε ςε ζξι επιμζρουσ χαρακτθριςτικζσ ςκόπιμεσ δράςεισ

ανοικτότθτασ και ευελιξίασ οι οποίεσ είναι: ανοικτι οικονομικι πολιτικι, ανοικτζσ

προχποκζςεισ και διαδικαςίεσ ειςαγωγισ, ανοικτά και ευζλικτα προγράμματα ςπουδϊν,

ανοικτι και ευζλικτθ οργάνωςθ ςπουδϊν, εξ αποςτάςεωσ εκπαιδευτικι μζκοδο, και

επαγγελματικά δικαιϊματα. τθ ςυνζχεια, το μοντζλο αυτό ςυγκρίκθκε με τθν «πραγματικι

κατάςταςθ», με τισ αντίςτοιχεσ κατθγορίεσ ανοικτότθτασ και ευελιξίασ των δυο

Πανεπιςτθμίων.

Σα ςτοιχεία τθσ ζρευνασ ςυλλζχτθκαν από το διαδίκτυο (κυρίωσ από τισ επίςθμεσ

ιςτοςελίδεσ των δυο Πανεπιςτθμίων) άλλα και από ςχετικό ζντυπο υλικό.

Από τθ ςφγκριςθ προζκυψε ότι το Ε.Α.Π μειονεκτεί ςε ςχζςθ με το Fernuniversität

Hagen, κυρίωσ ωσ προσ τθ ςκόπιμθ δράςθ «ανοικτζσ προχποκζςεισ και διαδικαςίεσ

ειςαγωγισ». Σο Ε.Α.Π. αδυνατεί να ανταποκρικεί ςτθν αυξθμζνθ εγχϊρια ηιτθςθ για

ανϊτατεσ εξ αποςτάςεωσ ςπουδζσ, απορροφϊντασ μόνο το 10% των υποψθφίων φοιτθτϊν,

ςε αντίκεςθ με το Fernuniversität Hagen που δζχεται όλουσ όςουσ πλθροφν τισ

προχποκζςεισ ειςαγωγισ. Επίςθσ, θ μζκοδοσ επιλογισ με κλιρωςθ όςων ιςοψθφοφν, τθν

οποία εφαρμόηει το Ε.Α.Π., μπορεί να κεωρθκεί ότι μειονεκτεί ςε ςχζςθ με άλλουσ τρόπουσ

επιλογισ όπωσ είναι θ λίςτα προτεραιότθτασ.

Αλλά και όςον αφορά ςτισ υπόλοιπεσ ςκόπιμεσ δράςεισ, το ΕΑΠ επιδζχεται

βελτιϊςεων. Θα μποροφςε, για παράδειγμα, να μειϊςει ι να καταργιςει τα δίδακτρα, να

οργανϊςει περιςςότερα Πτυχιακά και Μεταπτυχιακά Προγράμματα πουδϊν, αλλά και να

βελτιϊςει το ςφςτθμα υποςτιριξθσ που προςφζρει ςτουσ φοιτθτζσ χρθςιμοποιϊντασ ςε

μεγαλφτερο βακμό τθ ςφγχρονθ τεχνολογία.


Abstract

Vorliegende Arbeit zielt auf die Erforschung der Offenheit und Flexibilität der Hochschulen

Fernuniversität Hagen und E.A.P. (Elliniko Anoikto Panepistimio – Griechische

Fernuniversität Patras). Die Forschung sollte insbesondere institutionalisierte offene und

flexible Handlungspraktiken der Fernuniversität Hagen aufzeigen, die als Vorlage für die

Erweiterung der Offenheit und Flexibilität der Fernuniversität Patras dienen könnten. Zum

Zweck der Forschung wurde die Methode der Systemanalyse Soft Systems Methodology

herangezogen. Das erstellte Modell zielgerichteter Handlung beinhaltet sechs solcher

Handlungen für mehr Offenheit und Flexibilität: eine offene Finanzierungsstrategie, offene

Zugangsvoraussetzungen und ein offenes Zugangsverfahren, offene und flexible

Studienangebote, offene und flexible Studienorganisation, Einsatz der

Fernunterrichtsmethoden (Fernstudiensystem) und Berufsaussichten und Tätigkeitsfelder.

Anschließend wurde das erstellte Modell mit der realen Problemsituation, also mit den

entsprechenden Kategorien der Offenheit und Flexibilität der zwei Universitäten verglichen.

Die Forschungsdaten wurden aus dem Internet (zum größten Teil aus den Internetseiten der

beiden Universitäten) aber auch aus einschlägigem gedrucktem Material entnommen.

Aus dem Vergleich ging hervor, dass die Fernuniversität Patras bezüglich der zielgerichteten

Handlung „offene Zugangsvoraussetzungen und ein offenes Zugangsverfahren“ gegenüber

der Fernuniversität Hagen im Nachteil ist. Die Fernuniversität Patras ist nämlich nicht in der

Lage der großen einheimischen Nachfrage nach einem Hochschulfernstudium

nachzukommen und nimmt lediglich 10% der Kandidaten auf, im Gegensatz zur

Fernuniversität Hagen, die alle zum Studium zulässt, die berechtigt sind, einen Antrag zu

stellen. Außerdem kann das Losverfahren, das von der Fernuniversität Patras zur Auswahl

der Kandidaten eingesetzt wird, als nachteilig gegenüber anderen Auswahlverfahren, wie

z.B. einer Kandidatenliste, betrachtet werden. Doch auch im Hinblick auf die übrigen

zielgerichteten Handlungen der griechischen Fernuniversität können Verbesserungen erzielt

werden. Die Fernuniversität könnte beispielsweise die erhobenen Studiengebühren

reduzieren oder abgeschaffen, mehr Diplomstudiengänge und weiterführende Studiengänge

anbieten, aber auch ihr Betreuungsangebot durch stärkere Einbindung modernster

Technologien verbessern.


ΕΙΑΓΩΓΗ

Η ςφςταςθ και ανάπτυξθ Ανοικτϊν Ανϊτατων Ιδρυμάτων ςτθ δεκαετία του 1970-80,

εμπνεφςτθκε από τισ νζεσ τάςεισ για αλλαγζσ ςτθ φιλοςοφία των εκπαιδευτικϊν

ςυςτθμάτων που ζκαναν αιςκθτι τθν εμφάνιςι τουσ ιδθ από τθ δεκαετία του 1950. Η νζα

αντίλθψθ τθσ ανοικτότθτασ που προβάλλονταν αντανακλοφςε μια ςειρά από αιτιματα,

όπωσ διεφρυνςθ τθσ αυτονομίασ και εκδθμοκρατιςμό τθσ εκπαίδευςθσ, παροχι ίςων

ευκαιριϊν ςτθ μόρφωςθ, μεγαλφτερθ πρόςβαςθ ςτθν Ανϊτατθ Παιδεία (Βεργίδθσ κ. ςυν.

1998, 1999). Αναλαμβάνοντασ πρωτοβουλίεσ, κυβερνιςεισ που διζπονταν, κυρίωσ, από

ςοςιαλιςτικά ιδεϊδθ, όπωσ το Εργατικό Κόμμα ςτθ Μεγάλθ Βρετανία το 1969 και το

οςιαλδθμοκρατικό Κόμμα ςτθ Γερμανία το 1970, ίδρυςαν Ανϊτατα Εκπαιδευτικά

Ιδρφματα, όπωσ το Open University και το Fernuniversität Hagen, που κα μποροφςαν να

προςφζρουν περιςςότερεσ μορφωτικζσ ευκαιρίεσ ςε πολίτεσ που για διάφορουσ λόγουσ

(όπωσ οικονομικοφσ, κοινωνικοφσ, γεωγραφικοφσ, πολιτικοφσ, κρθςκευτικοφσ) είχαν

αποκλειςτεί από τθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ (Βεργίδθσ κ. ςυν., ό.π.).

Όμωσ, περά από τθν κοινωνικι απαίτθςθ για προςφορά εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν για

όλουσ, τθν εποχι εκείνθ, ο ζντονοσ ανταγωνιςμόσ των εκνικϊν κρατϊν για επικράτθςθ ςτον

οικονομικό τομζα ςυνζβαλε κακοριςτικά ςτθν διαμόρφωςθ και παγίωςθ τθσ ανοικτότθτασ

αυτισ. Η οικονομικι ανάπτυξθ προχπζκετε τεχνολογία αιχμισ, εξειδίκευςθ και διαρκι

επιμόρφωςθ, κατά ςυνζπεια, οι απαιτιςεισ για Εξειδίκευςθ και Ανϊτατθ δια βίου

Εκπαίδευςθ προχπζκεταν με τθ ςειρά τουσ μια πιο ανοικτι και ευζλικτθ Ανϊτατθ

Εκπαίδευςθ (ό.π.). Από τθ δεκαετία του 1970 ζωσ και τισ μζρεσ μασ ιδρφκθκαν Ανοικτά

Πανεπιςτιμια ςτα περιςςότερα κράτθ τθσ Ευρϊπθσ, ςυγκαταλεγόμενου και του ελλθνικοφ

Ε.Α.Π., ενϊ οι βαςικοί ςκοποί και κατευκφνςεισ των Πανεπιςτθμίων αυτϊν δεν

διαφοροποιικθκαν ςθμαντικά.

Η δθμιουργία των νζων Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων γζννθςε προςδοκίεσ ςχετικά με τθν

πραγματοποίθςθ του οράματοσ για ανοικτι δια βίου εκπαίδευςθ για όλουσ και

δθμιοφργθςε τθν αίςκθςθ ότι θ ςυμβολι τουσ ςτθν ανατροπι των παραδοςιακϊν κλειςτϊν

δομϊν τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, κα είναι ςθμαντικι (Spencer 1997). ιμερα, τα Ανοικτά

Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα αποτελοφν βαςικό ςτοιχείο των εκπαιδευτικϊν

ςυςτθμάτων των περιςςότερων κρατϊν και απολαμβάνουν τθν αποδοχι τθσ κοινωνίασ,

κακϊσ θ χρθςιμότθτά τουσ κεωρείται αναμφιςβιτθτθ. Παρόλα αυτά, θ πεποίκθςθ ότι τα

Ιδρφματα αυτά επιδζχονται περαιτζρω βελτίωςθσ ανοίγει το δρόμο για προβλθματιςμό και


εποικοδομθτικι κριτικι. Σα δυο ειδοποιά τουσ χαρακτθριςτικά θ ανοικτότθτα και θ ευελιξία

τουσ, τίκενται πρϊτα ςτο ςτόχαςτρο κάκε κριτικισ.

Όςον αφορά το Fernuniversität Hagen και το Ε.Α.Π., δθλαδι τα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια

που κα μασ απαςχολιςουν, μια εικόνα για τθν κριτικι αυτι μποροφν να δϊςουν τα

ενδεικτικά παραδείγματα που ακολουκοφν. Κάποιοι κεωροφν ότι θ πρακτικι του

γερμανικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου να κζτει ίδια κριτιρια ειςαγωγισ με τα ςυμβατικά (ςε

αντίκεςθ με άλλα, όπωσ το Βρετανικό Ανοικτό Πανεπιςτιμιο) περιορίηει τθν ανοικτότθτά

του. Όςον αφορά το Ε.Α.Π., όπωσ υποςτθρίηουν οριςμζνοι, τα «τςουχτερά δίδακτρα», θ

ιδιαίτερα δυςανάλογθ ςχζςθ μεταξφ υποψθφίων και ειςακτζων και θ εντατικοποίθςθ των

ρυκμϊν ςπουδϊν λειτουργοφν αποτρεπτικά για τουσ εργαηόμενουσ φοιτθτζσ. Με αφετθρία

ερωτιματα του τφπου «Ρόςο «ανοιχτό» είναι τελικά το ςφςτθμα εκπαίδευςθσ τφπου Ε.Α.Ρ.;

Ρόςουσ και ποιουσ αφορά τελικά θ φοίτθςθ;» καταλιγουν ςτο ςυμπζραςμα ότι: «Οι

περιοριςμοί που κζτει το ίδιο το Ρανεπιςτιμιο, όπωσ φαίνεται από τθ δομι και τθ

λειτουργία του, δείχνουν ότι και ς’ αυτι τθ μορφι τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ -όπου δεν

υπάρχουν ειςαγωγικζσ εξετάςεισ αλλά κλιρωςθ για τουσ ειςακτζουσ και όπου θ φυςικι

παρουςία του φοιτθτι είναι λιγότερο απαραίτθτθ– υψϊνονται ταξικοί φραγμοί.»

(Λαουτάρθσ 2005).

Η ανοικτότθτα και θ ευελιξία, όπωσ διατείνονται τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια,

αποτελοφν τα δυο κυρίαρχα ειδοποιά τουσ χαρακτθριςτικά που τα διαφοροποιοφν από τα

αντίςτοιχα «ςυμβατικά» Πανεπιςτιμια. Όμωσ, ςφμφωνα με τον D. Keegan (2001), τα

περιςςότερα νεοϊδρυκζντα Ιδρφματα υιοκζτθςαν τον όρο «Ανοικτό» εμπνεόμενα από το

κφροσ και τισ καινοτομίεσ του βρετανικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου. ταδιακά και ωσ το

1990, ο όροσ «Ανοικτι Εκπαίδευςθ» επικράτθςε και ζκτοτε χρθςιμοποιείται ευρζωσ για να

περιγράψει τθν ανοικτότθτα ςτθν εκπαίδευςθ των ιδρυμάτων αυτϊν. Όμωσ, ιδθ από τθ

δεκαετία του 1970 διάφοροι διανοθτζσ, όπωσ ο McKenzie, διατφπωςαν τθν αμφιβολία τουσ

ςχετικά με τθν αντικειμενικότθτα του όρου Ανοικτι Εκπαίδευςθ:

Η φράςθ «Ανοικτι Εκπαίδευςθ» είναι μια ανακριβισ φράςθ ςτθν οποία μποροφμε να αποδϊςουμε και όντωσ αποδίδουμε μια ςειρά ςθμαςιϊν. Ο όροσ αυτόσ δεν ζχει καν προςδιοριςτεί. Ωσ ζμβλθμα όμωσ, που ςτόχο ζχει να προςελκφςει οπαδοφσ και να δθμιουργιςει ενκουςιαςμό, διακζτει μεγάλθ δυναμικι. Εξαιτίασ ακριβϊσ τθσ αοριςτίασ του αυτισ προςανατολίηεται ςε πολλζσ και διαφορετικζσ ιδζεσ και ςτόχουσ. (McKenzie ςτον Keegan, ς. 50)

Κατά αντιςτοιχία, και ςτον όρο «Ανοικτό Πανεπιςτιμιο» κα μποροφςε να αποδοκεί μια

ςειρά ςθμαςιϊν, κακϊσ φαίνεται ότι προςανατολίηεται ςε πολλζσ και διαφορετικζσ ιδζεσ


και ςτόχουσ, δθλαδι χαρακτθρίηεται από μια ανοικτότθτα ωσ προσ τα νοιματα που μπορεί

κανείσ να του αποδϊςει. Όμωσ, πζρα από τθ φιλοςοφικι διάςταςθ του κζματοσ, κάκε

Ανοικτό Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα αντανακλά τθ δικι του ανοικτότθτα και ευελιξία, θ

οποία κακορίηεται από ςυγκεκριμζνεσ κεςμοκετθμζνεσ πρακτικζσ, δθλαδι από τισ

ςυγκριμζνεσ επιλογζσ (των «Owners») αυτϊν που ζχουν τθν τυπικι εξουςία να

αποφαςίηουν για λογαριαςμό όλων των άλλων. Παράλλθλα, τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια (τα

νομικά πρόςωπα δθμοςίου δικαίου ι ιδιωτικοφ χαρακτιρα, ωσ κοινωνικά ςυςτιματα-

παρατθρθτζσ) ζχοντασ ωσ ςθμείο αναφοράσ τον τρόπο λειτουργίασ τουσ υπεραςπίηονται

τθν ανοικτότθτά τουσ παρουςιάηοντάσ τθν ςτο παρόν, ωσ τθ μόνθ εφικτι, πρακτικά

εφαρμόςιμθ περίπτωςθ. Άλλωςτε, αν δεν το ζκαναν κα αυτοαναιροφνταν. Όμωσ, το

εκπαιδευτικό ςφςτθμα, και ειδικότερα τα Ανϊτατα Ιδρφματα, είναι κεςμοί, είναι

ανκρϊπινα δθμιουργιματα που δεν διακζτουν ςυνείδθςθ ι ςυναιςκιματα, ακόμα και όταν

διατείνονται ότι υπθρετοφν αξίεσ, αφοφ ο «νουσ» τουσ «κατζχει και αναπαράγει εκείνο το

πρότυπο ςκζψθσ που «φιλτράρει» πάντα τισ ανκρϊπινεσ προςδοκίεσ και κατονομάηει τθ

διαδικαςία του «φιλτραρίςματοσ» ορκολογικότθτα, αντικειμενικότθτα ι «πραγματιςμό»

(χίηα 2006). Αφετζρου, θ μορφι που παίρνει θ ανοικτότθτα ενόσ Ανοικτοφ Δθμόςιου

Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ δεν είναι ανεξάρτθτθ από το ευρφτερο οικονομικό, πολιτικό και

κοινωνικό-πολιτιςμικό ςφςτθμα μζςα ςτο οποίο αυτό λειτουργεί. Η μορφι που αποκτοφν

τα κοινωνικά ςυςτιματα-παρατθρθτζσ δεν είναι ανεξάρτθτθ από τθ ςυγκεκριμζνθ λογικι,

βάςει τθσ οποίασ κάκε φορά οργανϊνονται οι κοινωνικζσ δομζσ και κατανζμεται θ εξουςία.

φμφωνα με τον Bernstein, «ο τρόποσ με τον οποίο μια κοινωνία επιλζγει, ταξινομεί,

κατανζμει, μεταδίδει και αξιολογεί τθν εκπαιδευτικι γνϊςθ που κεωρεί δθμόςια,

αντανακλά τόςο τθν κατανομι εξουςίασ όςο και τισ αρχζσ κοινωνικοφ ελζγχου»

(Κοφτςαρθσ, χ.χ., ς. 2). Η προςπάκεια, επομζνωσ, των κοινωνικϊν ςυςτθμάτων-

παρατθρθτϊν να χειραγωγιςουν τθ ςκζψθ και τισ προςδοκίεσ των ατόμων (των

ςυνειδθςιακϊν ςυςτθμάτων-παρατθρθτϊν) προβάλλοντασ τθν δικι τουσ εικόνα ωσ ιδανικι

και αδιαμφιςβιτθτθ φανερϊνει, αναμφίβολα, μια κλειςτότθτα που δφναται να περιορίςει

τθν εξζλιξι τουσ. Αντίςτοιχα, τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια, ωσ τελεςτζσ του λόγου,

οργανϊνουν πλθροφορίεσ ςε νοιματα διαμορφϊνοντασ τα νοιματα των ςυνειδθςιακϊν

παρατθρθτϊν (των μεμονωμζνων ατόμων) ςε ςχζςθ με τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία

τουσ. Ειδικότερα, βαςιηόμενα ςτο δικό τουσ τρόπο οργάνωςθσ και λειτουργίασ προβάλλουν

μια «κεωρία» για το τι ςθμαίνει Ανοικτό Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα (δεν είναι τυχαίο

ότι κανζνα δθμόςιο Ανοικτό Πανεπιςτιμιο δεν ταυτίηεται με κανζνα άλλο ωσ προσ τθν

ανοικτότθτά του). Η κριτικι διαχείριςθ των νοθμάτων από το υποκείμενο-παρατθρθτι


προχποκζτει τθν επιλογι ενόσ πλαιςίου ςκζψθσ που να απομακρφνεται από περιοριςτικζσ

κεωριςεισ δόμθςθσ τθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ.

Η κεϊρθςθ του κόςμου, θ γενικότερθ αντίλθψθ για τθν κοινωνικι πραγματικότθτα

που υιοκετοφν τα υποκείμενα-παρατθρθτζσ, κακορίηει αναπόφευκτα και τθ ςτάςθ τουσ

απζναντι ςε αυτι. Για παράδειγμα, αλλιϊσ κα αντιμετωπίςουμε τθν κοινωνικι

πραγματικότθτα αν τθν αντιλθφκοφμε ειδομζνθ υπό το πρίςμα μιασ δομολειτουργικισ

κεϊρθςθσ, αποδεχόμενοι ότι ο ρόλοσ ενόσ κεςμοκετθμζνου κοινωνικοφ ςυςτιματοσ–

παρατθρθτι είναι να διαμορφϊνει τισ ςυνειδιςεισ των μεμονωμζνων ατομικοτιτων με ζνα

ςυγκεκριμζνο ομοιόμορφο τρόπο, ϊςτε να επιτυγχάνεται θ επιδιωκόμενθ διατιρθςθ και

διαιϊνιςθ των κοινωνικϊν δομϊν που αποτελοφν το απόςταγμα τθσ ανκρϊπινθσ ςοφίασ.

Αλλιϊσ αν ςτακοφμε κριτικά απζναντι ςε παρόμοιεσ αντιλιψεισ, ςυνειδθτοποιϊντασ ότι οι

άνκρωποι αντιμετωπίηονται ωσ απρόςωπα ςφνολα που οφείλουν να ενταχκοφν και να

ενςωματωκοφν ςε ζνα αυτοςυντθροφμενο και αυτοαναπαραγόμενο ςφςτθμα (Σςακίρθσ

2007). Τιοκετϊντασ μια ανκρωποκεντρικι κεϊρθςθ θ οποία «κζτει τον άνκρωπο ωσ άτομο

ςτθ κζςθ του υποκειμζνου που με τθ δικι του ενεργό δράςθ είναι ςε κζςθ να ςυμβάλλει

ςτθ διαμόρφωςθ του κοινωνικοφ περιβάλλοντόσ του και των κοινωνικϊν ςχζςεϊν του» (ςτο

ίδιο), μποροφμε να διευρφνουμε τθν ανοικτότθτα κεϊρθςθσ του κόςμου, ςε αντίκεςθ με

τθν κλειςτότθτα του δομολειτουργιςμοφ και του κετικιςμοφ, δθμιουργϊντασ τισ

προχποκζςεισ για εμπεριςτατωμζνθ κριτικι θ οποία μπορεί να εκφραςτεί από κάκε

μεμονωμζνο ανκρϊπινο υποκείμενο.

Ειδικά κάκε μορφι εμπεριςτατωμζνθσ ατομικισ «κριτικισ» απζναντι ςτον τρόπο που τα

κοινωνικά ςυςτιματα-παρατθρθτζσ επθρεάηουν και χειραγωγοφν τα φυςικά πρόςωπα,

μπορεί να οδθγιςει ςτθ χειραφζτθςθ των επιλογϊν νοιματοσ για τον κόςμο μασ και τθ ηωι

ςε αυτόν μεταβάλλοντασ, παράλλθλα, τα κοινωνικά ςυςτιματα προσ το καλφτερο.

φμφωνα με αυτι τθ λογικι, θ προςπάκεια κάκε μεμονωμζνου ανκρϊπινου υποκειμζνου,

που γίνεται με ςυςτθματικό και μεκοδικό τρόπο και ςκοπό ζχει τθ διερεφνθςθ τθσ

ςφγχρονθσ πραγματικότθτασ μζςω τθσ κριτικισ ερμθνείασ του λόγου, των κοινωνικϊν

ςυςτθμάτων-παρατθρθτϊν και τθσ κατανόθςθσ τθσ κυριαρχίασ που αυτά αςκοφν πάνω ςτο

λόγο των ανκρϊπινων υποκειμζνων, αποτελεί επιδίωξθ πρϊτθσ προτεραιότθτασ, εφόςον

μπορεί να ςυμβάλλει ςτθ βελτίωςθ τθσ υπάρχουςασ κατάςταςθσ κζτοντασ τισ βάςεισ για

ζνα ανοικτό κόςμο που δίνει αξία ςτισ ατομικζσ εμπειρίεσ, προςδοκίεσ και ανάγκεσ (χίηα

2006).


Επομζνωσ, το ηιτθμα τθσ κριτικισ ερμθνείασ του τρόπου με τον οποίο ζνα Ανοικτό

Πανεπιςτιμιο παρουςιάηεται ωσ ανοικτό και ευζλικτο (δθλαδι το νόθμα που το ίδιο

προςδίδει ςτθ δικι του ςκόπιμθ δράςθ) αποτελεί ζνα πολφ ςθμαντικό προσ διερεφνθςθ

κζμα. θμαντικό, τόςο για τα άτομα που εμπλζκονται ι προτίκενται να εμπλακοφν άμεςα ι

ζμμεςα με τθ λογικι και τισ πρακτικζσ ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Ιδρφματοσ, εφόςον από τα

νοιματα που κα προςδϊςουν ςτθν ανοικτότθτα αυτι κα κακοριςτοφν οι προςδοκίεσ τουσ

αλλά και οι δράςεισ τουσ, όςο και για το ίδιο το Κδρυμα, κακϊσ οι όποιεσ αλλαγζσ για τθ

βελτίωςι του κακορίηονται από ανκρϊπινεσ αποφάςεισ που ςτθρίηονται ςε αντιλιψεισ για

τθν πραγματικότθτα και τον τρόπο που τα άτομα ςχετίηονται με αυτι.

Για να γίνει κατανοθτι θ φφςθ του «κοινωνικοφ ελζγχου», που αςκείται μζςω τθσ

καταςκευισ νοθμάτων, θ κριτικι διερεφνθςθ δεν πρζπει να περιορίηεται ςτο «τι» και ςτο

«πϊσ» αλλά να επεκτείνεται ςτο «γιατί» (Φλογαΐτθ κ. ςυν., χ.χ.), δθλαδι ςτο ευρφτερο

ςφςτθμα που γίνεται θ νοθματοδότθςθ τθσ ςκόπιμθσ δραςτθριότθτασ αυτοφ που

αποφαςίηει. Εν προκειμζνω, δεν απαςχολεί μόνο το ποια μορφι ζχει πάρει θ ανοικτότθτα

ενόσ ςυγκεκριμζνου Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου αλλά και γιατί θ ανοικτότθτά του εκδθλϊκθκε

με αυτόν και όχι με κάποιον άλλο τρόπο.

Η ανοικτότθτα και θ ευελιξία αποτελοφν ιδιότθτεσ που κακορίηουν τον κοινωνικό

χαρακτιρα ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ, κακϊσ φανερϊνουν ςε ποιο

βακμό αυτό μπορεί να άρει περιοριςμοφσ και εμπόδια δίνοντασ τθν δυνατότθτα μόρφωςθσ

ςε πολίτεσ που για διάφορουσ λόγουσ βρικαν τθν πόρτα τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ

ερμθτικά κλειςτι. Η διερεφνθςθ, επομζνωσ, τθσ ανοικτότθτασ ενόσ Ανοικτοφ

Πανεπιςτθμίου αποτελεί μια ςθμαντικι επιδίωξθ, κακϊσ μπορεί να προςφζρει χριςιμεσ

πλθροφορίεσ για τθν ανοικτότθτά του, αλλά προπάντων να οδθγιςει ςτο ςχθματιςμό μιασ

αντίλθψθσ ςχετικά με τθν κλειςτότθτά του. Μζςω τθσ κριτικισ ματιάσ ενόσ υποκειμζνου-

παρατθρθτι κα μποροφςαν να αναδειχκοφν πλευρζσ του κζματοσ που ςχετίηονται με τθν

κλειςτότθτα ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου αποτελϊντασ μαγιά για ζναν εποικοδομθτικό

διάλογο που κα οδθγοφςε, ενδεχομζνωσ, ςτθ διερεφνθςθ τρόπων για τθν περαιτζρω

διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτάσ του.

τθ βάςθ αυτϊν των ςυλλογιςμϊν ζγινε θ επιλογι του κζματοσ που διερευνάται. Ο

αρχικόσ προςανατολιςμόσ του ςυγγραφζα ςτο γνωςτικό τομζα τθσ Ανοικτισ και εξ

Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ οφείλεται, κυρίωσ, ςτθ ςχζςθ του με αυτι. Ολοκλιρωςε τισ

πτυχιακζσ και ςυνζχιςε τισ μεταπτυχιακζσ του ςπουδζσ ςε ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο, και


ςυγκεκριμζνα ςτο Ε.Α.Π. Ζχει, επομζνωσ, αποκομίςει ςθμαντικζσ εμπειρίεσ από το

ςυγκεκριμζνο ςφςτθμα εκπαίδευςθσ. Η ςτενι ςχζςθ που ςυνδζει τον ςυγγραφζα με το

Ε.Α.Π. αποτζλεςε τον αφετθριακό προςανατολιςμό ςε αυτό, ενϊ θ ιςχυρι πεποίκθςι του

ότι το Ε.Α.Π. αποτελεί ζνα νεοϊδρυκζν Πανεπιςτιμιο με πολλά περικϊρια βελτίωςθσ και

εξζλιξθσ ςτο άμεςο μζλλον ενίςχυςε τθν επικζντρωςι του ςε αυτό. Σο γερμανικό

Fernuniversität Hagen από τθν άλλθ, είναι ζνα Ανοικτό Ανϊτατο Κδρυμα που ζχει ςε μεγάλο

βακμό εξαντλιςει τα περικϊρια εξζλιξισ του και μπορεί να αποτελζςει ζνα πραγματικό

ρεαλιςτικό μοντζλο για τθν άντλθςθ ιδεϊν.

Σα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια ςτα οποία εςτιάηεται το ενδιαφζρον μασ είναι κρατικά,

δθλαδι λειτουργοφν εντόσ των πλαιςίων τθσ εκπαιδευτικισ πολιτικισ τθσ χϊρασ τουσ, ενϊ

παράλλθλα, είναι ενταγμζνα, ζςτω και τυπικά, ςτο γενικότερο πλαίςιο εκπαιδευτικισ

πολιτικισ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ. Όμωσ, πζρα από τισ όποιεσ ομοιότθτζσ τουσ, ζνα πλικοσ

από διαφορζσ, όπωσ οι παρακάτω, τα κακιςτοφν ζνα δελεαςτικό ηευγάρι για διερεφνθςθ

και ςφγκριςθ. Σο γερμανικό είναι ζνα από τα παλαιότερα και μεγαλφτερα Ανοικτά

Πανεπιςτιμια τθσ Ευρϊπθσ που ιδρφκθκε ςτθν δεκαετία του 1970, ενϊ το Ε.Α.Π. ιδρφκθκε

ςχεδόν πριν μια δεκαετία και υπολείπεται κατά πολφ ςε μζγεκοσ του γερμανικοφ. Σο

γερμανικό είναι ζνα Πανεπιςτιμιο που λειτουργεί ςε ζνα κράτοσ που διακζτει μια από τισ

πιο αναπτυγμζνεσ, ανταγωνιςτικζσ οικονομίεσ τθσ Ευρϊπθσ, ενϊ το Ε.Α.Π. ςε μια χϊρα που

ςυγκαταλζγεται ςτουσ πιο αδφνατουσ οικονομικά ετζρουσ τθσ Ζνωςθσ. Επίςθσ, δε κα

πρζπει να παραβλεφκεί ότι κακζνα ιδρφκθκε και οργανϊκθκε μζςα ςε εντελϊσ

διαφορετικό κοινωνικό-πολιτιςμικό περιβάλλον.

Η ζρευνα αυτι είναι ενδιαφζρουςα, εκτόσ των άλλων, διότι επιδιϊκει να προβάλλει

μια εικόνα για τα δυο Πανεπιςτιμια μζςα από τθν οπτικι γωνία ενόσ παρατθρθτι, ο οποίοσ

προςπακεί να ςτακεί κριτικά απζναντι ςτα νοιματα που προςδίδουν τα δυο Ανοικτά

Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα ςτθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία τουσ. Η εργαςία αυτι

αφενόσ, κα μποροφςε να αποτελζςει μαγιά για διεξοδικότερθ διερεφνθςθ του

πολυδιάςτατου αυτοφ κζματοσ, από άλλα υποκείμενα-παρατθρθτζσ, αφετζρου οι διάφορεσ

παρατθριςεισ και προτάςεισ που κα διατυπωκοφν κα μποροφςαν να χρθςιμοποιθκοφν ςε

ζνα διάλογο ςχετικά με τθ διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ του Ε.Α.Π.

Πζρα από το βαςικό γενικό ςκοπό τθσ εργαςίασ αυτισ που είναι θ παρουςίαςθ μιασ

διακριτισ εικόνασ ςχετικά με τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία του Ε.Α.Π. και του

Fernuniversität Hagen αντίςτοιχα, οι επιμζρουσ ςτόχοι κα μποροφςαν να ςυνοψιςτοφν ωσ

απαντιςεισ ςτα παρακάτω ερωτιματα:


Με ποιεσ ενδεικτικζσ κεςμοκετθμζνεσ πρακτικζσ, που μποροφν να χαρακτθριςτοφν ωσ

ανοικτζσ και ευζλικτεσ ι περιοριςτικζσ και μθ ευζλικτεσ, ςφμφωνα με ζνα μοντζλο

επιλεγμζνων χαρακτθριςτικϊν ςκόπιμων δράςεων, εκφράηεται αντίςτοιχα ο ανοικτόσ

και ευζλικτοσ χαρακτιρασ των δυο Πανεπιςτθμίων;

Ποιεσ είναι οι ομοιότθτεσ και οι διαφορζσ των δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων ωσ προσ

τισ ενδεικτικζσ πρακτικζσ που μποροφν να χαρακτθριςτοφν ωσ ανοικτζσ και ευζλικτεσ ι

περιοριςτικζσ και μθ ευζλικτεσ;

Ποιεσ κεςμοκετθμζνεσ πρακτικζσ ανοικτότθτασ και ευελιξίασ του Fernuniversität Hagen

(εφόςον εντοπιςτοφν τζτοιεσ) που υπερτεροφν ςε ςχζςθ με τισ αντίςτοιχεσ πρακτικζσ

του Ε.Α.Π. για τθν κάλυψθ των ίδιων αναγκϊν, κα μποροφςαν να εφαρμοςτοφν ςτο

Ε.Α.Π. βελτιϊνοντάσ το;

Για τθν επίτευξθ του ςκοποφ και των ςτόχων τθσ εργαςίασ ακολουκείται θ εξισ

διάρκρωςθ:

Σο πρϊτο κεφάλαιο περιλαμβάνει το μεκοδολογικό πλαίςιο. Γίνεται αναφορά ςτισ ζννοιεσ

τθσ αντικειμενικότθτασ, του ςυςτιματοσ και τισ ςυςτθμικισ ςκζψθσ και περιγράφεται θ

λογικι οργάνωςθσ μιασ Ευμετάβλθτθσ υςτθμικισ Μεκοδολογίασ.

Σο κεφάλαιο δφο και τρία περιλαμβάνει το ιδεολογικό και το κονωνικο-πολιτικό πλαίςιο

αντίςτοιχα. Επιχειρείται θ ςυνοπτικι παρουςίαςθ του ιδεολογικοφ προςανατολιςμοφ τθσ

ζρευνασ και των κοινωνικϊν και πολιτικϊν δυνάμεων που κακορίηουν τθν διαμόρφωςθ του

κεςμοφ του Πανεπιςτθμίου.

Σο τζταρτο κεφάλαιο αναφζρεται ςτισ ζννοιεσ τθσ Ανϊτατθσ Παιδείασ/Εκπαίδευςθσ, τθσ

ανοικτισ μάκθςθσ/διδαςκαλίασ, και τθσ ανοικτισ εκπαίδευςθσ ωσ ςυςτιματοσ που αίρει

περιοριςμοφσ.

Σο κεφάλαιο πζντε περιλαμβάνει το ιδεατό μοντζλο ςκόπιμων δράςεων ανοικτότθτασ και

ευελιξίασ το οποίο κα ςυγκρικεί ςτο επόμενο κεφάλαιο με τθν πραγματικι κατάςταςθ, τισ

αντίςτοιχεσ πρακτικζσ ανοικτότθτασ και ευελιξίασ των δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων.

Ενϊ, τζλοσ, ςτο κεφάλαιο ζξι με τίτλο «υγκριτικι παρουςίαςθ του Fernuniversität Hagen

με το Ε.Α.Π.», γίνεται ςυνοπτικι αναφορά ςτθν ιςτορία ίδρυςθσ των δυο Πανεπιςτθμίων

και περιγράφεται θ αποςτολι και οι βαςικότεροι λόγοι ίδρυςθσ τουσ. το κεφάλαιο αυτό

επίςθσ, πραγματοποιείται θ ςφγκριςθ του πραγματικοφ μοντζλου με τθν «πραγματικι

κατάςταςθ» και γίνεται θ ςχετικι ςυηιτθςθ ςχετικά με τισ επικυμθτζσ αλλαγζσ.


Σο κζμα που ςχετίηεται με τον κακοριςμό και τθν διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ ενόσ

Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου είναι ςφμπλοκο, δθλαδι, εκφράηει μια ςφνκετθ πολυπλοκότθτα,

είναι ζνα πρόβλθμα που αφορά ςτα υςτιματα Ανκρϊπινθσ Δραςτθριότθτασ, ωσ τζτοιο

ανικει ςτθν κατθγορία των αδόμθτων προβλθμάτων. Η φφςθ, επομζνωσ, του προβλιματοσ

απαιτεί ζναν τρόπο ςκζψθσ ανάλογο του προβλιματοσ. φμφωνα με τον Checkland, αν

υποςτθρίξουμε ότι ο κόςμοσ (το πεδίο ζρευνάσ μασ) «κεωρείται προβλθματικόσ», τότε

ενδείκνυται να τον μελετιςουμε χρθςιμοποιϊντασ μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι

Μεκοδολογία «SSM: Soft System Methodology» (Καρφδα, χ.χ.γ; Φλογαΐτθ κ. ςυν., χ.χ.).

Τιοκετϊντασ τθ υςτθμικι του Παρατθρθτι οφείλουμε να αποδεχτοφμε ότι «…ο κόςμοσ

μασ χάνει το χαρακτιρα τθσ «αντικειμενικισ» πραγματικότθτασ και αναδφεται ωσ ζνασ

ορίηοντασ νοθμάτων, όπου για το «είναι», το «ιςχφει» και το «αξίηει» αποφαίνονται

ςυςτιματα-παρατθρθτζσ ςτο πλαίςιο των αναγκϊν, των προκζςεων και των επιδιϊξεϊν

τουσ» (Φλογαΐτθ κ. ςυν., ςτο ίδιο). Αναδφεται, επομζνωσ, ζνα καινοφργιο Παράδειγμα ςτο

οποίο θ «υποκειμενικότθτα», ωσ μια διάςταςθ τθσ ανκρϊπινθσ ςυνείδθςθσ, ςυνιςτά γνϊςθ

αποδεκτι, εφόςον αποκαλφπτει τθν «αλικεια», τθν αλικεια τθσ ςυνειδθτισ εμπειρίασ του

υποκειμζνου. Με άλλα λόγια, αυτοφ του είδουσ θ ζρευνα οδθγεί ςτθν ανακάλυψθ μιασ

γνϊςθσ που μπορεί, κάτω από προχποκζςεισ, να χαρακτθριςτεί ωσ επιςτθμονικι και θ

οποία μπορεί να οδθγιςει ςε βελτιϊςεισ προβλθματικϊν καταςτάςεων του «πραγματικοφ

κόςμου». Αφετζρου, αυτόσ ο τρόποσ προςζγγιςθσ τθσ «πραγματικότθτασ» εκφράηει μια

ανοικτότθτα ωσ προσ τθν μοναδικι και ανεπανάλθπτθ «εμπειρία» κάκε μεμονωμζνου

υποκειμζνου.


1 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι

Σο κεφάλαιο αυτό, περιλαμβάνει τθ μεκοδολογία τθσ εργαςίασ αυτισ. Η λζξθ

«μζκοδοσ» προζρχεται από τθ ςφηευξθ των λζξεων «μετά» και «οδόσ» και δθλϊνει

κυριολεκτικά «το μεταβαίνειν προσ αναηιτθςθ κάποιου πράγματοσ». τθν προκειμζνθ

περίπτωςθ θ μεκοδολογία καταδεικνφει το λογικό «δρόμο», το ςυγκεκριμζνο και

ςυςτθματικό τρόπο που κα ακολουκθκεί ϊςτε να οδθγθκοφμε ςε όςο γίνεται πιο

αντικειμενικά ςυμπεράςματα ςχετικά με το προσ διερεφνθςθ κζμα.

Η μζκοδοσ που επιλζχτθκε, για τθν διερεφνθςθ του κζματοσ, όπωσ ζχει αναφερκεί, είναι θ

Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία (SSM: Soft System Methodology). Η μζκοδοσ αυτι

δθμιουργικθκε για τθ διερεφνθςθ πολφπλοκων καταςτάςεων τθσ πραγματικισ ηωισ ςτισ

οποίεσ εμπλζκονται ανκρϊπινα υποκείμενα. Οι ποιοτικζσ ζρευνεσ, ςε αντίκεςθ με τισ

ποςοτικζσ που πραγματοποιοφνται ςτισ φυςικζσ επιςτιμεσ και ςτισ οποίεσ υπάρχει

ςυνζπεια μεταξφ αιτίασ και αποτελζςματοσ, κακορίηονται ςε μεγάλο βακμό από τθν

ερμθνεία τθσ απρόβλεπτθσ ςυμπεριφοράσ των ατόμων. Εγείρονται, επομζνωσ, κζματα

ςχετικά με τισ προχποκζςεισ αντικειμενικότθτασ τθσ ζρευνασ και των αποτελεςμάτων τθσ. Η

γνωςτικι προςζγγιςθ τθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ μζςω ενόσ ςυςτιματοσ-

παρατθρθτι, για να γίνει κατανοθτι, προχποκζτει μια ευρφτερθ ςυνείδθςθ για το ποφ

βρίςκονται τα όρια μεταξφ του αντικειμενικοφ και του υποκειμενικοφ.

Για το λόγο αυτό, κεωρικθκε απαραίτθτο, το κεφάλαιο αυτό να ξεκινιςει με τθν ενότθτα

1.1 με τίτλο «Αντικειμενικότθτα».

Η ενότθτα 1.2 που ακολουκεί μασ ειςάγει ςτθν ενότθτα 1.3, κακϊσ προςφζρει το

απαραίτθτο κεωρθτικό πλαίςιο που αφορά ςτθν ζννοια του ςυςτιματοσ και τισ ςυςτθμικισ

ςκζψθσ, αφετζρου ςκοπεφει να αιτιολογιςει τθν αναγκαιότθτα τθσ επιλογισ τθσ

ςυγκεκριμζνθσ μεκόδου. Σζλοσ, θ ενότθτα 1.3 περιγράφει τα διάφορα ςτάδια ςε μια

Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία δίνοντασ τισ απαραίτθτεσ διευκρινιςεισ ςχετικά με

τον τρόπο που κα εφαρμοςτεί θ μζκοδοσ αυτι για τθν επίτευξθ των ςκοπϊν τθσ ζρευνασ.


1.1 Αντικειμενικότθτα

Η αντικειμενικότθτα αποτελεί ζνα από τα ςθμαντικότερα ηθτιματα τθσ

επιςτθμολογίασ. Ακολουκϊντασ τον απλοϊκό ρεαλιςμό των Διαφωτιςτικϊν προταγμάτων

για ζνα δίκαιο και πνευματικά τακτοποιθμζνο κόςμο, το «…ικοσ των κοινωνικϊν

επιςτθμϊν κεμελιϊνεται ςτθν αναηιτθςθ τθσ αντικειμενικισ αλικειασ» (Eisner 1999, ς. 86 ;

Phillips 1999, ς. 93). Η αντικειμενικότθτα ςυλλαμβάνεται ωσ φψιςτο ιδανικό και τελικόσ

ςτόχοσ ςτον οποίο κα πρζπει να τείνουν οι ελπίδεσ και οι ενζργειεσ των κοινωνικϊν

ερευνθτϊν. (Eisner, ό.π.) Η υποκειμενικότθτα βρίςκεται ςτον αντίποδα τθσ

αντικειμενικότθτασ και τθσ εκτίμθςθσ.

Βαςικι ιδζα τθσ παραδοχισ αυτισ είναι ότι θ επιςτθμονικι γνϊςθ κεμελιϊνεται ςτθν

«αλικεια» και θ αλικεια ςυλλαμβάνεται απευκείασ από τα ίδια τα «πράγματα»,

υπονοϊντασ τθ δυνατότθτα πρόςβαςισ μασ ςε ζνα κακαρά προςδιοριςμζνο, αντικειμενικά

αναγνωρίςιμο κόςμο (Παραςκευόπουλοσ 1993; Eisner, ό.π.). Προχπόκεςθ για τθν επίτευξθ

των αιςιόδοξων ςτόχων τθσ επιςτιμθσ αποτελεί θ ςυμμόρφωςθ με τουσ εκάςτοτε κανόνεσ

δεοντολογίασ που διζπουν τθν επιςτθμονικι ζρευνα. Η εξάλειψθ των προκαταλιψεων και

των δοξαςιϊν, θ αμερολθψία και θ μεκοδολογία που ςτθρίηεται ςε ποςοτικά δεδομζνα

αποτελοφν κριτιρια αντικειμενικότθτασ που μποροφν να επιτρζψουν τθ δυνατότθτα

αντίλθψθσ και περιγραφισ τθσ πραγματικότθτασ ςτθν «αγνι» φυςικι τθσ κατάςταςθ.

Σισ τελευταίεσ δεκαετίεσ θ αντικειμενικότθτα ζχει υποβιβαςτεί ςε αμφιςβθτοφμενθ

ζννοια. Η «αλικεια» αλλά και θ απόλυτθ αντικειμενικότθτα ςυλλαμβάνονται ωσ ζνα

ρυκμιςτικό ιδεϊδεσ, ςαν ζνασ απϊτεροσ ςτόχοσ και όχι ςαν κεμελιϊδθσ αρχι. φμφωνα με

τον Popper, ο απϊτεροσ αυτόσ ςτόχοσ μπορεί να παρομοιαςτεί με τθν υψθλότερθ κορυφι

ενόσ βουνοφ που βρίςκεται μζςα ςτα ςφννεφα. Η αδυναμία του ερευνθτι να ζχει επίγνωςθ

του βακμοφ που προςεγγίηει τθν αλικεια, που προςεγγίηει τθν κορυφι, αφενόσ δεν αναιρεί

το γεγονόσ τθσ αντικειμενικισ φπαρξθσ τθσ υψθλότερθσ κορυφισ (Phillips, ό.π.), αφετζρου

όμωσ δθλϊνει τθν αδυναμία του ερευνθτι να γνωρίςει οτιδιποτε με τόςθ βεβαιότθτα ϊςτε

να αποκλειςτεί θ πικανότατθ ανακεϊρθςισ του ςτο μζλλον (ό.π.).

Ακολουκϊντασ τθ ςυλλογιςτικι του Elliott Eisner, ενόσ εκ των ακραίων υποςτθρικτϊν τθσ

νζασ αντίλθψθσ, οδθγοφμαςτε ςτο ςυμπζραςμα ότι «όλεσ οι μζκοδοι και όλεσ οι μορφζσ

ζκφραςθσ (ειδικά αυτζσ που αφοροφν ςτα υςτιματα Ανκρϊπινθσ Δραςτθριότθτασ) είναι

μερολθπτικζσ» (ςτο ίδιο, ς. 93). Η άποψθ αυτι ςτθρίηεται ςτο βαςικό επιχείρθμα ότι ο


άνκρωποσ αδυνατεί να αντιλθφκεί, να κατανοιςει και να εκφράςει τον κόςμο με «γνιςιο»

τρόπο, όπωσ δθλαδι παρουςιάηεται ςτθν πρωτογενι-κακαρι του μορφι.

Ο E. Eisner (1999) προτείνει ότι αντί να αναλωνόμαςτε ςτο κυνιγι τθσ αντικειμενικότθτασ,

«…κα εξυπθρετοφςε καλφτερα αν αναγνωρίηαμε πωσ ό,τι και αν είναι αυτό που πιςτεφουμε ότι γνωρίηουμε, είναι μια λειτουργία ςυναλλαγισ ανάμεςα ςτισ ιδιότθτεσ του κόςμου, που δεν μποροφμε να γνωρίςουμε ςτθν κακαρι, χωρίσ μεςολάβθςθ μορφι τουσ, και ςτα πλαίςια αναφοράσ, προςωπικϊν ικανοτιτων και προςωπικϊν ιςτοριϊν που φζρνουμε ς’ αυτζσ. … Αυτό που εμείσ καταλαβαίνουμε είναι θ ςυναλλαγι ανάμεςα ςτισ αντικειμενικζσ καταςτάςεισ και ςτα προςωπικά πλαίςια αναφοράσ. Το νόθμα που βγάηουμε είναι αυτό που ςυνιςτά τθν εμπειρία.» ( ς. 86)

Η εμπειρία, επομζνωσ, θ αντανάκλαςθ τθσ πραγματικότθτασ, ςε καμία περίπτωςθ δεν

ταυτίηεται με τθν ίδια τθν πραγματικότθτα διότι αποτελεί μορφι ανκρϊπινου

καταςκευάςματοσ. Η αντίλθψθ, θ κατανόθςθ και θ περιγραφι του κόςμου, επθρεάηονται

από τθν « … ικανότθτα, τθν οπτικι γωνία, τθν εςτίαςθ, τθ γλϊςςα και τθ δομι» (ςτο ίδιο, ς.

84). Σι κα δει και πϊσ κα το δει το μάτι κακορίηεται άμεςα με τισ δομζσ και τα ειδικά

ςχιματα, τα οποία είναι προϊόντα κοινωνικοποίθςθσ, προϊόντα ςυμβολικισ

αλλθλεπίδραςθσ και διαπραγμάτευςθσ. Σο πϊσ και με ποιο μζςο κα περιγραφεί αυτό που

το μάτι βλζπει και ο νουσ κατανοεί, είναι πάλι κζμα υποκειμενικισ ατομικισ επιλογισ. Η

κατάςταςθ γίνεται ακόμα πιο πολφπλοκθ εάν λθφκεί υπόψθ ότι το εκφραςτικό μζςο, το

ςφςτθμα ςυμβόλων που χρθςιμοποιείται για να περιγράψει ι να απεικονίςει αυτό που ζχει

ςυλλάβει το πνεφμα, ζχει τθν ιδιότθτα να αποκαλφπτει και να ςυγκαλφπτει μαηί παρζχοντασ

μια εξ ανάγκθσ μερολθπτικι άποψθ τθσ πραγματικότθτασ. Σζλοσ, όςον αφορά τθν

διαδικαςτικι αντικειμενικότθτα, ο E. Eisner (1999) υποςτθρίηει ότι θ κοινι πεποίκθςθ για

τθν αντικειμενικότθτα οριςμζνων διαδικαςιϊν ςτθρίηεται περιςςότερο ςτθν κοινι

ςυναίνεςθ των ερευνθτϊν παρά ςτθν αποτελεςματικότθτα των ίδιων των μεκόδων. Μζςα

από τον ςχετικιςμό του E. Eisner αναδφεται ζνασ πλουραλιςτικόσ κόςμοσ διαφορετικϊν

προςεγγίςεων τθσ πραγματικότθτασ, θ χρθςιμότθτα του οποίου ςυνίςταται ςτθν διεφρυνςθ

τθσ αντίλθψισ μασ για τον κόςμο.

Αν δεχτοφμε ότι θ αντικειμενικότθτα δεν είναι εφικτι, τότε θ διαπίςτωςι μασ αυτι,

επίςθσ δεν μπορεί να αιτιολογθκεί ότι είναι αντικειμενικι. Προςπερνϊντασ τα λογοπαίγνια,

τόςο ο E. Eisner, όςο και οι ςφγχρονοί του ερευνθτζσ, υποςτθρικτζσ τθσ μθ-κεμελιοποίθςθσ,

δεν απορρίπτουν τθν ιδζα ότι μια ζρευνα μπορεί να είναι πιο αντικειμενικι από μια άλλθ. Η

αντίκετθ άποψθ, ότι δθλαδι «…μια μερολθπτικι ι προςωπικά φορτιςμζνθ άποψθ είναι

εξίςου καλι με μια άποψθ που υποςτθρίηεται από προςεκτικά ςυγκεντρωμζνεσ


αποδείξεισ… (κα υπονόμευε), τθν ουςία τθσ ανκρϊπινθσ ζρευνασ» (Phillips 1999, ς. 98).

Επομζνωσ, ο όροσ “αντικειμενικό, ”ςφμφωνα με τθ ςφλλθψθ αυτι, χαρακτθρίηει τισ ζρευνεσ

εκείνεσ που ανταποκρίνονται ςε ςυγκεκριμζνα διαδικαςτικά πρότυπα και είναι

απαλλαγμζνεσ από ςοβαρά ελαττϊματα, χωρίσ να εγγυάται τθν βεβαιότθτα των

αποτελεςμάτων τουσ (ό.π.). Ο D.C. Phillips παρατθρεί ότι «…ςε οποιαδιποτε εποχι, πλζον

αντικειμενικι άποψθ είναι εκείνθ που τθ ςυγκεκριμζνθ ςτιγμι είναι λογικι ι παρζχει πιο

αςφαλείσ εγγυιςεισ …» (ςτο ίδιο). Όμωσ, κατά πρϊτον, οι παρατθριςεισ δεν είναι «αγνζσ»,

απαλλαγμζνεσ από τθν επιρροι τθσ κεωρίασ (ι των υποκζςεων), κακϊσ αυτι κάκε φορά

υποδεικνφει τθ λογικι με τθν οποία κα γίνει θ παρατιρθςθ. Και όπωσ χαρακτθριςτικά

αναφζρει ο Ratcliffe «ουςιαςτικά οι κεωρίεσ και οι μζκοδοι γεννοφν τα γεγονότα» (Ratcliffe

ςτον Phillips, ςτο ίδιο, ς. 99). Κατά δεφτερον, ςε κάκε εποχι, ςφμφωνα με τον Thomas S.

Kuhn, θ εργαςία των ερευνθτϊν, κακϊσ πραγματοποιείται εντόσ ςυγκεκριμζνων

παραδειγματικϊν μοντζλων, δθλαδι, εντόσ ςυγκεκριμζνων κεωρθτικϊν και μεκοδολογικϊν

πλαιςίων, διαφοροποιεί τουσ ερευνθτζσ ωσ προσ τα ενδιαφζροντα αλλά και οδθγεί ςτθν

αμφιςβιτθςθ των αποτελεςμάτων διαφόρων ερευνϊν που εντάςςονται ςε διαφορετικά

παραδειγματικά μοντζλα (ό.π.).

Η επιχειρθματολογία που αντιτείνει ο Phillips ςτα παραπάνω, προτρζποντασ τουσ

ερευνθτζσ να μετζχουν ςτο κυνιγι τθσ αντικειμενικότθτασ, ςτθρίηεται ςτθν αξία των

τεκμθρίων τθσ άμεςθσ παρατιρθςθσ και τθσ κριτικισ εξζταςθσ των επιςτθμονικϊν

απόψεων. Προτείνει το διαχωριςμό τθσ παρατιρθςθσ ςε υψθλοφ και χαμθλοφ επιπζδου1. Η

παρατιρθςθ χαμθλοφ επιπζδου περιορίηεται ςε αυτά που ςυλλαμβάνονται από τον κόςμο

(πραγματικότθτα) με τισ αιςκιςεισ. Ζνα γεγονόσ μπορεί να γίνει αντιλθπτό με τον ίδιο

τρόπο από όλουσ τουσ παρατθρθτζσ (εφόςον δεν αντιμετωπίηουν πρόβλθμα με τισ

αιςκιςεισ τουσ) ανεξάρτθτα από τθ γλϊςςα, τθ δομι και τθ κεωρία. Για παράδειγμα, όλοι

όςοι παραβρίςκονται ςε μια αίκουςα διδαςκαλίασ κα ςυμφωνοφςαν ότι βλζπουν ζνα

δάςκαλο να δουλεφει με ζνα ςυγκεκριμζνο αρικμό μακθτϊν. Η παρατιρθςθ χαμθλοφ

επιπζδου «…είναι υψθλισ αντικειμενικότθτασ, από τθν άποψθ ότι οι αναφορζσ των

παρατθριςεων μασ υπερβαίνουν το απλϊσ προςωπικό ι υποκειμενικό» (Phillips, ςτο ίδιο,

ς. 100). Οι μαρτυρίεσ τθσ χαμθλοφ επιπζδου παρατιρθςθσ μπορεί να αποτελζςουν

«αντικειμενικι» βάςθ για αμοιβαία και εποικοδομθτικι ςυηιτθςθ, κριτικι και αξιολόγθςθ,

1 Η διάκριςθ είναι παρόμοια με αυτι που χρθςιμοποιείται ςτθν ψυχολογία μεταξφ μεταβλθτϊν «χαμθλισ

ςυναγωγικισ αξίασ» και «υψθλισ ςυναγωγικισ αξίασ». Οι πρϊτεσ δθλϊςεις απλϊσ περιγράφουν τον κόςμο, ενϊ οι δεφτερεσ περιζχουν αξιολογικζσ κρίςεισ.


ακόμθ και μεταξφ ερευνθτϊν που χρθςιμοποιοφν διαφορετικά κεωρθτικά και

μεκοδολογικά πρότυπα. Μπορεί να οδθγιςει ςτθν αλλθλοεπικάλυψθ κατθγοριϊν και

ορολογίασ, όπωσ και να περιορίςει αφθρθμζνεσ περιγραφζσ μζςω τθσ εποικοδομθτικισ

κριτικισ αξιολόγθςισ τουσ (ό.π.).

Η κακαρι παρατιρθςθ και θ αυςτθρι εξζταςθ των επιςτθμονικϊν κρίςεων μποροφν να

εφοδιάςουν τθν επιςτιμθ με ςτοιχεία που είναι κοινϊσ αποδεκτά. Αφενόσ, θ ςυναίνεςθ ι θ

ομοφωνία δεν μπορεί από μόνθ τθσ να εγγυθκεί τθν ορκότθτα των απόψεων, όμωσ θ

ςυμφωνία των παρατθρθτϊν ςε παρατθριςεισ χαμθλοφ επιπζδου ενιςχφει τθν

αντικειμενικότθτα των δεδομζνων αυτϊν. Αφετζρου, ςε παρατθριςεισ υψθλισ

ςυναγωγικισ αξίασ, φορτιςμζνεσ με κεωρία αντικειμενικότερθ, μεταξφ άλλων, μπορεί να

κεωρθκεί θ άποψθ που « … ζχει βαςανιςτεί, αναλυκεί, επικρικεί, ςυηθτθκεί, γενικά είναι

μια άποψθ που αναγκάςτθκε να αντιμετωπίςει τισ απαιτιςεισ τθσ λογικισ και των

αποδείξεων» ζχει, δθλαδι, εκτεκεί ςτθν κριτικι παράδοςθ (ςτο ίδιο, ς. 104). Επίςθσ, μζςω

τθσ κριτικισ ανάλυςθσ είναι δυνατόσ ο εντοπιςμόσ λογικϊν ανακολουκιϊν ανάμεςα ςτα

ςυμπεράςματα και τουσ ςυλλογιςμοφσ, απόρροια μθ διατυπωμζνων αξιακϊν ςυλλογιςμϊν

μολυςμζνων με προκαταλιψεισ, άγνοια και ςκοπιμότθτα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ςφμφωνα

με τον Popper, θ αντικειμενικότθτα ςτθν επιςτιμθ είναι ιδιότθτα του πλαιςίου

αιτιολόγθςθσ που μπορεί και δρα διορκωτικά ςτθν ατομικι επιςτθμονικι ανακάλυψθ και

όχι ιδιότθτα του μεμονωμζνου ερευνθτι (ό.π.). Παρόλα αυτά, ο ερευνθτισ διατθρεί το

δικαίωμα να ζχει αξιολογικζσ κρίςεισ, κακϊσ « … „ο αντικειμενικόσ“ ι „χωρίσ αξίεσ“

επιςτιμονασ απζχει πολφ από τον ιδανικό επιςτιμονα» (ςτο ίδιο), όμωσ αναλαμβάνει τθν

«θκικι» υποχρζωςθ να κατακζτει τισ ςυνειδθτζσ αξιολογικζσ του κρίςεισ ι τα κίνθτρά του,

ςτθν ερευνθτικι του εργαςία διευκολφνοντασ το ζργο τθσ κριτικισ εξζταςθσ.

Επομζνωσ, κάκε ερευνθτικι προςπάκεια που πραγματοποιείται ςτο χϊρο των

κοινωνικϊν επιςτθμϊν (και όχι μόνο), μπορεί να κεωρθκεί ςιμερα ωσ επιςτθμονικι,

εφόςον ο ερευνθτισ, απαλλαγμζνοσ από τθν πεποίκθςθ ότι δφναται να κατακτιςει τθν

αντικειμενικι γνϊςθ, ρίχνεται με όλεσ του τισ δυνάμεισ ςτο κυνιγι τθσ αντικειμενικότθτασ

ςυνειδθτοποιϊντασ ταυτόχρονα ότι θ ςφλλθψθ και περιγραφι μιασ πλευράσ τθσ

πραγματικότθτασ αποτελεί μια εμπειρία που κακορίηεται από τα προςωπικά πλαίςια

αναφοράσ, τισ προςωπικζσ ικανότθτεσ και τισ προςωπικζσ του ιςτορίεσ. Η διαπίςτωςθ,

όμωσ, αυτι δεν απαλλάςςει τον ερευνθτι από τθν θκικι και πρακτικι υποχρζωςθ να

κινείται εντόσ των ορίων τθσ λογικισ και τθσ μεκοδολογίασ τθσ εκάςτοτε εποχισ, όπωσ και

να αποκαλφπτει με τθ μεγαλφτερθ ειλικρίνεια όλα τα βακφτερα κίνθτρα που τον οδιγθςαν


ςτισ επιλογζσ του. Όμωσ, εντόσ των πλαιςίων αυτϊν ο ερευνθτισ μπορεί να αποφαςίηει για

το τι και πϊσ κα το ερευνιςει, καταςκευάηοντασ ερευνθτικά εργαλεία κατά βοφλθςθ αλλά

και επιλζγοντασ τον τρόπο ζκφραςισ του. Για παράδειγμα, οι Cohen και Manion (2000)

αναφζρουν ότι:

«Οι κοινωνικοί επιςτιμονεσ ζχουν φτάςει να εγκαταλείψουν τθν κίβδθλθ επιλογι ανάμεςα ςε ποιοτικά και ποςοτικά δεδομζνα: τουσ νοιάηει περιςςότερο εκείνοσ ο ςυνδυαςμόσ και των δυο ο οποίοσ αξιοποιεί τα πιο πολφτιμα γνωρίςματα του κακενόσ. Το πρόβλθμα ζγκειται πια ςτο να κακοριςτεί ςε ποια από άλλα τα ςθμεία κα πρζπει να υιοκετιςουν τθ μια ι τθν άλλθ προςζγγιςθ» (ς. 86)

Η απεξάρτθςθ του ερευνθτι από τυποποιθμζνουσ προκακοριςμζνουσ μθχανιςτικοφσ

τρόπουσ ζκφραςθσ και δράςθσ επιτρζπει τθν απελευκζρωςθ των δθμιουργικϊν δυνάμεων

του ερευνθτι. Η αντίλθψθ αυτι εκφράηει με τον καλφτερο τρόπο μια ανοικτότθτα ωσ προσ

το κυνιγι τθσ αντικειμενικότθτασ και τθσ γνϊςθσ, μια ανοικτότθτα ωσ προσ τθν

υποκειμενικότθτα τθσ μοναδικότθτασ τθσ προςωπικισ εμπειρίασ. Άλλωςτε, το πραγματικό

κυνιγι τθσ αντικειμενικότθτασ ξεκινάει από τθ ςτιγμι που ο ερευνθτισ κοινοποιεί τθν

προςπάκειά του ςτθν επιςτθμονικι κοινότθτα.

Ο «πραγματικόσ ερευνθτισ», ςφμφωνα με τα ανκρωπιςτικά ιδεϊδθ, δεν είναι ζνα όργανο,

ζνα εργαλείο παραγωγισ γνϊςθσ, είναι μια προςωπικότθτα που ερευνά διότι ζχει μια πολφ

δυνατι επικυμία να βελτιϊςει κάτι, να αλλάξει κάτι αποβλζποντασ ςτο κοινό όφελοσ.

Προςφζροντασ, επομζνωσ, το δικό του πόνθμα, τθ δικι του επιςτθμονικά τεκμθριωμζνθ

«εμπειρία», καλεί άπαντεσ να γίνουν κοινωνοί τθσ εμπειρίασ αυτισ, ϊςτε να διευρφνουν

τθν αντίλθψι τουσ για τον κόςμο, ενϊ, παράλλθλα, τουσ προκαλεί να αςκιςουν κριτικι

διερευνϊντασ και κατακζτοντασ τισ δικζσ τουσ επιςτθμονικά τεκμθριωμζνεσ εμπειρίεσ

ωκϊντασ τουσ όλουσ ςε μια εξελικτικι πορεία, ςε μια ανοικτότθτα. Με αυτό τον τρόπο

κάκε ερευνθτικι προςπάκεια αποτελεί μια αφορμι για περιςςότερθ ζρευνα, για

περιςςότερθ κριτικι και αμφιςβιτθςθ για περιςςότερεσ εμπεριςτατωμζνεσ ανκρϊπινεσ

εμπειρίεσ, με ςκοπό μια πιο αντικειμενικι πιο ολοκλθρωμζνθ αντίλθψθ τθσ

πραγματικότθτασ.

τθν προκειμζνθ περίπτωςθ και με βάςθ τουσ παραπάνω ςυλλογιςμοφσ, θ αναηιτθςθ

που επιχειρείται ςε αυτι τθ μελζτθ δε μπορεί να διεκδικεί τθν αποκλειςτικότθτα ςτθν

αντικειμενικι αλικεια, κακϊσ αποτελεί μόνο ςυνειδθτι εμπεριςτατωμζνθ υποκειμενικι

εμπειρία ενόσ μεμονωμζνου υποκειμζνου, όμωσ, κάκε προςπάκεια γίνεται με γνϊμονα τθ

ςυνειδθτοποίθςθ ότι θ αντικειμενικότθτα κα πρζπει να κυνθγθκεί με κάκε μζςο. Για το


λόγο αυτό, θ μεκοδολογία που επιλζχτθκε εικάηεται ότι μπορεί να οδθγιςει ςε όςο το

δυνατόν πιο αντικειμενικά, ωσ προσ το υπό διαπραγμάτευςθ κζμα, ςυμπεράςματα.

1.2 φςτθμα και υςτθμικι κζψθ

Η κριτικι απζναντι ςτθν κλαςικι αναλυτικι ςκζψθ του κετικιςτικοφ Παραδείγματοσ, θ

οποία ςτθρίηεται ςτο τρίπτυχο Αναγωγιςμόσ, Επαναλθψιμότθτα, Διαψευςιμότθτα,

εκφράηεται, κυρίωσ, ςαν αμφιςβιτθςθ ςτθν πεποίκθςθ του κετικιςμοφ ότι θ μελζτθ των

κοινωνικϊν φαινομζνων ανάγεται ςτθ φυςικι (Καρφδα, χ.χ.α). Σα βαςικά επιχειριματα που

επικαλείται για να υποςκάψει τα κεμζλια τθσ αντικειμενικότθτασ τθσ αναλυτικισ ςκζψθσ

είναι, εκτόσ των άλλων, ότι θ κοινωνικι ηωι είναι εξαιρετικά ςφμπλοκθ, ο άνκρωποσ

αποτελεί ταυτόχρονα αντικείμενο και υποκείμενο τθσ παρατιρθςθσ και ότι θ ςυμπεριφορά

των ανκρϊπων, κακϊσ διαμορφϊνεται μζςα ςε ανομοιογενι κοινωνικά περιβάλλοντα,

χαρακτθρίηεται από διαφορετικότθτα και είναι ςε μεγάλο βακμό απρόβλεπτθ, ςε αντίκεςθ

με τθ ςυνζπεια που χαρακτθρίηει τουσ φυςικοφσ νόμουσ. Για να ξεπεραςτοφν οι

περιοριςμοί του αναγωγιςμοφ αναηθτικθκαν νζα μεκοδολογικά εργαλεία περιςςότερο

ευζλικτα και ανοικτά (ό.π.).

Για παράδειγμα, θ διερεφνθςθ τθσ ςυμπλοκότθτασ τθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ, μπορεί

να γίνει εφικτι με τθν χριςθ νοθτικϊν καταςκευϊν που ςτθρίηονται ςτθν πραγματικότθτα

αυτι και λειτουργοφν αφαιρετικά, απλοποιϊντασ τθν, επιτρζποντασ παράλλθλα τθν μελζτθ,

περιγραφι, ανάλυςθ και ςφγκριςθ. Ζνα τζτοιο νοθτικό μεκοδολογικό εργαλείο είναι και το

ςφςτθμα. Σα ςυςτιματα «είναι γνωςτικϊσ καταςκευαςμζνεσ οντότθτεσ οι οποίεσ

δθμιουργοφνται από τουσ ανκρϊπουσ και τα οποία μερικϊσ αναφζρονται ςε πραγματικά

ςυςτιματα ι πράγματα» (Αρνζλλοσ 2002). Μια διάκριςθ χωρίηει τον κόςμο ςε δυο μζρθ, ςε

εκείνο και ςε αυτό ι ςτο «περιβάλλον» και ςτο «ςφςτθμα». Ο χωριςμόσ του κόςμου ςε

ςυςτιματα, υποςυςτιματα και περιβάλλοντα γίνεται αυκαίρετα για να εξυπθρετθκοφν

ςυγκεκριμζνοι ερευνθτικοί ςκοποί, ειδικότερα «κάκε διαμζριςθ ι ςυςςϊρευςθ πραγμάτων

αντικειμζνων/οντοτιτων ςε ςφςτθμα είναι αυκαίρετθ, ωσ εκ τοφτου, το ςφςτθμα αποτελεί

μια υποκειμενικι αφαιρετικι ζννοια»2. φςτθμα, ςφμφωνα με τον ακόλουκο οριςμό,

καλείται:

2 Σφςτθμα (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1 (03/05/2009)

Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1


«ζνα ςφνολο αντικειμζνων-ςτοιχείων μαηί με τισ ςχζςεισ μεταξφ των αντικειμζνων αυτϊν, κακϊσ και των χαρακτθριςτικϊν γνωριςμάτων τουσ, τα οποία είναι ςε αλλθλοςυςχζτιςθ μεταξφ τουσ και με το περιβάλλον, ζτςι ϊςτε να αποτελοφν μια ενιαία ολότθτα»3.

Σο ςφςτθμα είναι μια ολότθτα θ οποία μπορεί να απαρτίηεται από ςϊματα, πράγματα,

ζννοιεσ ι διαδικαςίεσ και θ φπαρξι του προχποκζτει αλλθλεξάρτθςθ όλων ανεξαιρζτωσ

των μερϊν. φμφωνα με τον Bertalanffy, τα πραγματικά ςυςτιματα είναι ανοικτά,

αλλθλεπιδροφν με το περιβάλλον τουσ και εξελίςςονται ςυνεχϊσ, εφόςον αποκτοφν

ποιοτικά διαφορετικζσ ιδιότθτεσ (Καρφδα, χ.χ.β). Ειδικότερα, ζνα ανοικτό ςφςτθμα κα

μποροφςε να οριςτεί ωσ εξισ: ανοικτό ςφςτθμα είναι «μια οντότθτα τθσ οποίασ θ

ςυμπεριφορά αλλάηει βάςει των ςυνκθκϊν που βρίςκονται ζξω από τα ςφνορά τθσ4», ενϊ,

παράλλθλα, μπορεί να επθρεάηει το περιβάλλον τθσ. Η οντότθτα αυτι αποτελεί

υποςφςτθμα του ςυςτιματοσ που κεωρείται ωσ περιβάλλον τθσ, ενϊ θ ίδια ενδζχεται να

εμπεριζχει υποςυςτιματα, οπότε ορίηεται θ ίδια ωσ περιβάλλον ςφςτθμα για αυτά.

Η ςκζψθ που οργανϊνεται γφρω από το κεωρθτικό ςχιμα «ςφςτθμα» μπορεί να

χαρακτθριςτεί ωσ υςτθμικι κζψθ (Φλογαΐτθ κ. ςυν., χ.χ.). Η ςυςτθμικι ςκζψθ προζκυψε

από τθν ανάγκθ των ερευνθτϊν να προςεγγίςουν πολυδιάςτατα προβλιματα που θ

αναλυτικι κετικιςτικι ςκζψθ αδυνατοφςε. Μζςω τθσ ςυςτθμικισ ςκζψθσ γίνεται εφικτι θ

διατφπωςθ απόψεων ςχετικά με τον τρόπο λειτουργίασ πολφπλοκων δομϊν ι φαινομζνων

τθσ πραγματικότθτασ, χωρίσ λεπτομερειακι κεϊρθςθ των ςχζςεων ι των φυςικϊν

διεργαςιϊν που τισ διζπουν. Ωσ εκ τοφτου, το ςφςτθμα ωσ νοθτικό δθμιοφργθμα και ο

τρόποσ μελζτθσ του αποτελεί μια άποψθ-κζςθ, μια κεωρία5 για τθν πραγματικότθτα και

τουσ μθχανιςμοφσ τθσ, είναι ζνα «ενιαίο και ςυνοπτικό ςφνολο γνϊςεων διαρκρωμζνο

ςφμφωνα με τουσ κανόνεσ τθσ λογικισ» (Πελεγρίνθσ, 2005, ς. 553). φμφωνα με τον Willke

(1996) «θ ςυςτθμικι ςκζψθ αποτελεί πολφτιμο εργαλείο τθσ οργανωμζνθσ περιπλοκότθτασ

(ςυμπλοκότθτασ). Αντικείμενο του ενδιαφζροντόσ τθσ είναι τα φαινόμενα που ςυνδζονται

μεταξφ τουσ με λογικά μθ-γραμμικζσ ςχζςεισ, όταν δθλαδι κάκε ζνα ςυνιςτά για το άλλο

3 Στο ίδιο. 4 Συςτθμικι Θεωρία-Ειςαγωγι (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.open-resource-

project.org/gnosi/systemResources/homeopathy_msc_material/Presentation_SystemsTheory.ppt (03/05/2009) 5 φμφωνα με τον Πελεγρίνθ (2005), θ κεωρία αποτελεί «ςφνολο κρίςεων ι προτάςεων που παρζχει αρχζσ, βάςει των οποίων είναι δυνατι θ εξιγθςθ μιασ ςειράσ φαινομζνων. Τπό αυτι τθν ζννοια, θ κεωρία δεν ςυνεπάγεται απόλυτθ γνϊςθ, αλλά ζχει χαρακτιρα υποκειμενικό, … (και) … είναι πάντοτε αναιρζςιμθ.» (ς. 553)


http://www.open-resource-project.org/gnosi/systemResources/homeopathy_msc_material/Presentation_SystemsTheory.ppt



όρο τθσ δυνατότθτάσ του» (ς. 11). Παρόλα αυτά, θ μεκοδολογία αυτι, ςφμφωνα με τον

ίδιο, δε διεκδικεί «τθ μοναδικι ορκότθτα οφτε τθν απόλυτθ αλικεια για τα ςυμπεράςματά

τθσ» (ςτο ίδιο).

Ειδικά για ζνα φςτθμα Ανκρϊπινθσ Δραςτθριότθτασ που ςχετίηεται άμεςα με τουσ

ανκρϊπουσ και τθ ςυμπεριφορά τουσ, θ επιλογι των ορίων του (των ςυνόρων του), των

ςτοιχείων που αντιλαμβανόμαςτε ότι περιλαμβάνει, ο τρόποσ ζρευνασ των ςχζςεων μεταξφ

των ςτοιχείων αυτϊν, θ εξαγωγι ςυμπεραςμάτων για τον τρόπο που αυτό λειτουργεί, αλλά

και θ ςυςχζτιςθ του όλου με τα μζρθ του αλλά και με το ευρφτερο περιβάλλον του

κακορίηεται ςε μεγάλο βακμό από ατομικζσ επιλογζσ, που με τθ ςειρά τουσ κακορίηονται

από προςδοκίεσ, ςκοποφσ και επιδιϊξεισ. Η «φιλοςοφία» και ο προςανατολιςμόσ του

ερευνθτι ωσ ςυςτιματοσ-παρατθρθτι, δθλαδι ο τρόποσ με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον

κόςμο μια χρονικι ςτιγμι, κακορίηουν τον τρόπο με τον οποίο κα πραγματοποιιςει τθν

κριτικι διερεφνθςθ των νοθμάτων που επιβάλλουν τα κοινωνικά ςυςτιματα-παρατθρθτζσ.

Σο τι επιλζγει να παρατθριςει, με ποιον τρόπο, και γιατί αυτό και όχι κάποιο άλλο, αλλά και

το γιατί να προςδίδει αυτό το ςυγκεκριμζνο νόθμα ςτθν παρατιρθςι του και όχι κάποιο

άλλο, κακορίηεται από το πϊσ ιεραρχεί ο παρατθρθτισ τισ επιλογζσ του. Αφενόσ, είναι

απαραίτθτθ θ δθμιουργία, μζςω τθσ ερευνθτικισ προςπάκειασ, εκείνων των όρων και των

ςυνκθκϊν που επιτρζπουν τθν αξιολόγθςθ των επιλογϊν μασ, αφετζρου, είναι απαραίτθτθ

θ ςυνειδθτοποίθςθ ότι και το υποκείμενο ερευνθτισ, το ςφςτθμα-παρατθρθτισ, αποτελεί

μζροσ του «Προβλθματικοφ Κόςμου».

Η ςφλλθψθ και οριοκζτθςθ ενόσ πολφπλοκου «κοινωνικοφ αντικειμζνου», ςτθν

περίπτωςι μασ ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ με τθ μορφι του

ςυςτιματοσ, επιτρζπει τθν πολυδιάςτατθ μελζτθ του. Η διαδικαςία αντιμετϊπιςθσ των

διάφορων προβλθμάτων δεν περιορίηεται ςτθν απλι άκροιςθ των ςυμπεραςμάτων που

εξάχκθκαν από τθν απλι ανάλυςθ τθσ ςυμπεριφοράσ των απλοφςτερων ανεξάρτθτων

επιλεγμζνων ςτοιχείων που αποτελοφν το ςφςτθμα, απεναντίασ επεκτείνεται και ςτθ

διερεφνθςθ των ςχζςεων μεταξφ των ςτοιχείων που το αποτελοφν αλλά και ςτθ ςχζςθ που

υπάρχει μεταξφ του προσ μελζτθ αντικειμζνου και του περιβάλλοντόσ του, το οποίο,

ομοίωσ, γίνεται αντιλθπτό ςαν ζνα ευρφτερο ςφςτθμα που το περικλείει. Σο ανοικτό

ςφςτθμα ςυλλαμβάνεται με τθ λογικι ωσ λειτουργικό κομμάτι ενόσ ευρφτερου όλου που

επιτελεί μια ςυγκεκριμζνθ λειτουργία, θ λογικι του υπόςταςθ κακορίηεται από το λόγο, το

ςκοπό τθσ φπαρξισ του. αν τζτοιο ςχετίηεται και αλλθλεπιδρά με το όλον ωσ υποςφςτθμά

του, ενϊ μπορεί το ίδιο να αποτελείται από υποςυςτιματα, τα οποία με τθ ςειρά τουσ


εμπεριζχουν άλλα υποςυςτιματα (ιεραρχία). Η κατανόθςθ του αντικειμζνου-ςυςτιματοσ

επζρχεται μζςω τθσ ταυτόχρονθσ μελζτθσ του ωσ ολότθτα (κακϊσ το όλον είναι

περιςςότερο από το άκροιςμα των μερϊν του τα οποία αλλθλεπιδροφν δυναμικά) και ωσ

δίκτυο ςυςχετίςεων μεταξφ των ςτοιχείων που το αποτελοφν. Ενϊ οι νόμοι που κυβερνοφν

το ςφνολο περιορίηουν τθ ςυμπεριφορά των επιμζρουσ ςτοιχείων τουσ και το αντίςτροφο

(Αρνζλλοσ 2003). Κατά ςυνζπεια, θ «διαλογικι» ςχζςθ ανάμεςα ςτα μζρθ και το ςφνολο-

ςφςτθμα κεωρείται αναπόφευκτθ, ειδικά, όταν θ μελζτθ αφορά φαινόμενα που ανικουν

ςτο κοινωνικο-πολιτιςμικό επίπεδο οργάνωςθσ τθσ ηωισ (Φλογαΐτθ κ. ςυν., χ.χ.). Ζνα

ανοικτό ςφςτθμα προχποκζτει τθν φπαρξθ μιασ ειςόδου από τθν οποία μποροφν να

ειςρζουν φλθ, πλθροφορία, ενζργεια και μιασ εξόδου από τθν οποία μποροφν να εκρζουν

υπθρεςία, προϊόν, πλθροφορία, ενζργεια. Η βαςικι ιδζα πάνω ςτθν οποία οργανϊνεται ζνα

ςφςτθμα είναι ότι αυτό, ζχοντασ ζναν ι περιςςότερουσ ςυγκεκριμζνουσ ςκοποφσ,

επεξεργάηεται το απαραίτθτο για το ςκοπό τθσ λειτουργίασ του υλικό που ειςρζει από τθν

είςοδό του και αποδίδει το επεξεργαςμζνο προϊόν μζςω τθσ εξόδου του ςτο περιβάλλον

(Αρνζλλοσ 2002). Ο ςυγκεκριμζνοσ ρόλοσ του δικαιολογεί και τθν φπαρξι του ωσ

υποςφςτθμα ενόσ ευρφτερου ςυςτιματοσ.

φμφωνα με τθ λογικι αυτι, ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο αποτελεί ζνα ςφςτθμα που ζχει να

επιτελζςει ςυγκεκριμζνουσ ςκοποφσ, οι ςκοποί αυτοί αποτελοφν τθν αιτία τθσ ίδρυςθσ και

λειτουργίασ του. Για παράδειγμα, πζρα από τθν παροχι Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, το Ε.Α.Π.

αυτοπροςδιορίηεται ωσ ανοικτό και ευζλικτο, δθλαδι, ο ςκοπόσ του είναι να παρζχει

ανϊτατθ μόρφωςθ ςε άτομα που για διάφορουσ λόγουσ δεν μποροφν να φοιτιςουν ςε

ςυμβατικά Πανεπιςτιμια. Δθμιουργικθκε, πρωτίςτωσ, για να εξυπθρετιςει τισ ανάγκεσ

αυτϊν των ατόμων και όχι μόνο, θ βαςικι, επομζνωσ, χρθςιμότθτά του ωσ ςτοιχείο του

ευρφτερου εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ αφορά ςτθν ανοικτότθτά του. Όλα, επομζνωσ, τα

ςτοιχεία που το αποτελοφν, αν το αντιλθφκοφμε ςαν ςφςτθμα, κα πρζπει να ςυντονίηονται

και να εξυπθρετοφν το βαςικό του ςκοπό.

Η διερεφνθςθ τθσ ανοικτότθτασ ενόσ κεςμοφ, ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου, ζρχεται

αντιμζτωπθ με μια περιπλοκότθτα. Οι κεςμοί μποροφν να γίνουν αντιλθπτοί «…ωσ το

κανονιςτικό πλαίςιο ενόσ φαινομζνου τθσ κοινωνίασ με βάςθ ιδεολογικζσ, νομικζσ και

παραδοςιακζσ κατευκφνςεισ» (Οικονόμου 2007, ς. 2.) ι, με άλλα λόγια, ωσ «… οι κανόνεσ

του παιχνιδιοφ ςε μια κοινωνία ι πιο τυπικά οι ανκρωπίνωσ δθμιουργθκζντεσ περιοριςμοί

που διαμορφϊνουν τισ ςυνεργαςίεσ μεταξφ ατόμων» (North ςτον Ράπανο 2008, ς. 2.).

φμφωνα με τον Arnold Gehlen και τον Adolf Portmann θ αναγκαιότθτα των κοινωνικϊν


«κεςμϊν» ζγκειται ςτθν ιδιότθτά τουσ να ρυκμίηουν τθν τυχαιότθτα και τθν ανοικτότθτα

τθσ ανκρϊπινθσ δράςθσ (Willke 1996). Ειδικά οι τυπικοί κεςμοί, όπωσ τα νομικά πρόςωπα

δθμοςίου δικαίου, μποροφν να γίνουν αντιλθπτά ωσ κανονιςτικά ςυςτιματα που

ςυμβάλλουν ςτον «εξορκολογιςμό» τθσ κοινωνίασ. Με αυτό τον τρόπο «…αποκτά ολοζνα

και μεγαλφτερθ ςθμαςία το ερϊτθμα τι πρζπει να γίνει και τι όχι» γιατί με αυτόν και όχι με

άλλο τρόπο, αλλά και για ποιο λόγο, ενϊ οι εξελίξεισ αντιμετωπίηονται «…ωσ ενςυνείδθτεσ

επιλογζσ μεταξφ περιςςότερων εναλλακτικϊν λφςεων (και) τότε ανακφπτει κατ’ ανάγκθν το

ηιτθμα αιτιολόγθςθσ τθσ εκάςτοτε λαμβανομζνθσ απόφαςθσ» (ςτο ίδιο, ς. 49). Όμωσ, για

παράδειγμα, θ αιτιολόγθςθ του ςυνόλου των αποφάςεων που κακορίηουν τθν ανοικτότθτα

και τθν ευελιξία ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Ιδρφματοσ, όπωσ είναι φυςικό, δεν γίνεται

αποδεκτι από όλουσ, διότι, λόγου χάρθ, δεν ανταποκρίνεται ςτισ προςδοκίεσ τουσ. Αυτό,

αναπόφευκτα, μπορεί να οδθγιςει ςε κριτικι και ςυγκροφςεισ. Μπορεί, επομζνωσ, να γίνει

αντιλθπτό ότι θ επικράτθςθ και διαιϊνιςθ ςυγκεκριμζνων επιλογϊν, αναπόφευκτα,

ςυνοδεφεται από μθχανιςμοφσ διευκζτθςθσ των ςυγκροφςεων οι οποίεσ είτε

αποπροςανατολίηουν μζςω μιασ παραπλανθτικισ ιδεολογίασ είτε επιβάλλονται με άλλουσ

τρόπουσ. Σελικά, οι πρόςκαιρεσ ιςορροπίεσ που επιτυγχάνονται κάκε φορά κρφβουν πίςω

τουσ πολφπλοκεσ διαπραγματεφςεισ, ζναν αγϊνα επικράτθςθσ αντιμαχόμενων επιλογϊν.

Ζνασ κεςμόσ, ςφμφωνα με τθν επικρατζςτερθ αντίλθψθ, κακορίηεται από τθν ιδεολογία

του, από το κανονιςτικό-νομοκετικό πλαίςιο λειτουργίασ του, από τον τρόπο που

οργανϊνεται και ιεραρχείται και από τα μζλθ του, τα ανκρϊπινα υποκείμενα που

εντάςςονται ςε αυτόν (Οικονόμου, ό.π.). Η ιδεολογία του αποτελεί μια περιπλοκότθτα

ιδεϊν που ςυνδζονται λογικά μεταξφ τουσ. Σο νομοκετικό του πλαίςιο αποτελεί, επίςθσ,

μια περιπλοκότθτα, κακϊσ διαμορφϊνεται ςτθ βάςθ διαπραγμάτευςθσ διαφορετικϊν

αναγκϊν και προςδοκιϊν διαφορετικϊν μεταξφ τουσ υποκειμζνων. Η οργάνωςι του δεν

είναι ανεξάρτθτθ τθσ ιδεολογίασ του και του κανονιςτικοφ του πλαιςίου, αλλά οφτε

ανεξάρτθτθ από τον ςκοπό λειτουργίασ του και τισ επιδιϊξεισ τθσ θγετικισ του ομάδασ.

Ενϊ, τζλοσ, τα μζλθ του, όςοι ςυμμορφϊνονται με τισ επιταγζσ του, αποτελοφν

ατομικότθτεσ απρόβλεπτεσ με διαφορετικζσ επιδιϊξεισ, ικανότθτεσ και δυνατότθτεσ που

αντιλαμβάνονται τθ ςχζςθ τουσ με τα άλλα μζλθ αλλά και με τον ίδιο το κεςμό με

διαφορετικό τρόπο. φμφωνα με αυτιν τθν οπτικι, ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο κα

μποροφςε να γίνει αντιλθπτό ςαν ζνα οργανωμζνο ςφςτθμα που εντάςςεται ςε ζνα

ευρφτερο περιβάλλον το οποίο επθρεάηει το ίδιο ωσ οντότθτα αλλά και κάκε ςτοιχείο του

ξεχωριςτά. Ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο αποτελεί, εκτόσ των άλλων, ςτοιχείο του

εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ το οποίο κακορίηεται από το ευρφτερο κοινωνικο–πολιτιςτικό,


οικονομικό και πολιτικό ςφςτθμα. Η ςχζςθ, επομζνωσ, του ςυςτιματοσ αυτοφ με το

περιβάλλον του είναι εξίςου ι και ςθμαντικότερθ από τθ ςχζςθ του ςυςτιματοσ αυτοφ με

τα επιμζρουσ ςτοιχεία που το ςυνκζτουν.

Γίνεται αντιλθπτό, ότι είναι αδφνατο για τθν εξαγωγι κάποιου ςυμπεράςματοσ

ςχετικά με τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία ενόσ Ανοικτοφ Ιδρφματοσ αλλά και τθ

διεφρυνςθ των ιδιοτιτων του, να λθφκοφν υπόψθ όλεσ οι ςυνκικεσ, οι ςχζςεισ και οι

πολφπλοκοι μεταβαλλόμενοι παράγοντεσ. Η ατομικι υποκειμενικι μασ αντίλθψθ, από τθ

μια, και ζνασ διαρκϊσ ευμετάβλθτοσ απρόβλεπτοσ κόςμοσ, από τθν άλλθ, κακιςτοφν

αδφνατο τον οριςμό των προβλθμάτων που περιλαμβάνουν υςτιματα Ανκρϊπινθσ

Δραςτθριότθτασ με ακρίβεια κακιςτϊντασ τθν αντιμετϊπιςι τουσ μια δφςκολθ υπόκεςθ

(Willke, ό.π.). Επίςθσ, ο ςτόχοσ των προβλθμάτων αυτϊν δεν μπορεί να κεωρθκεί

δεδομζνοσ και περιορίηεται ςτθ βελτίωςθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ και όχι ςτθν

εξεφρεςθ τθσ βζλτιςτθσ λφςθσ. Σζλοσ, ςθμαντικό είναι να αναφερκεί ότι ςε προβλιματα

που αφοροφν ςε δραςτθριότθτεσ που εκτελοφνται από ανκρϊπουσ για κάποιο ςκοπό,

ζμφαςθ δίνεται ςτισ δραςτθριότθτεσ και όχι ςτα άτομα (Καρφδα, χ.χ.γ).

Η αντίλθψθ, επομζνωσ, τθσ ανοικτότθτασ, ι ορκότερα τθσ κλειςτότθτασ ενόσ Ανοικτοφ

Πανεπιςτθμίου ωσ μιασ ςυμπλοκότθτασ και θ διερεφνθςθ αυτισ ωσ προβλθματικισ

κατάςταςθσ που χριηει βελτίωςθσ-επιδιόρκωςθσ ςφμφωνα με τον Checkland, μπορεί να

επιτευχκεί καλφτερα με τθ χριςθ μιασ ευζλικτθσ ποιοτικισ μεκοδολογίασ, όπωσ τθσ

Ευμετάβλθτθσ υςτθμικισ Μεκοδολογίασ (SSM: Soft System Methodology) (Καρφδα, χ.χ.β;

Καρφδα, χ.χ.γ).

1.3 Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία

υνειδθτοποιϊντασ ότι κάποια ςυςτιματα του «πραγματικοφ κόςμου» ζχουν ανάγκθ

επιδιόρκωςθσ κινοφμαςτε εντόσ των πλαιςίων μιασ Ευμετάβλθτθσ υςτθμικισ

Μεκοδολογίασ κεωρϊντασ ότι ο κόςμοσ δεν είναι ςυςτθμικόσ, αλλά θ διαδικαςία τθσ

ζρευνασ είναι ςυςτθμικι. «Παρατθρϊ περιπλοκότθτα και ςφγχυςθ. Όμωσ, μπορϊ να

οργανϊςω τθν διερεφνθςθ τθσ πραγματικότθτασ αυτισ ωσ ζνα γνωςιακό ςφςτθμα»

(Checkland 2000, ς. 18, προςωπικι μετάφραςθ). Η διερεφνθςθ προςανατολίηεται ςε κάκε

ανκρϊπινθ κατάςταςθ ςτθν όποια οι άνκρωποι επιχειροφν ςκόπιμεσ δράςεισ οι οποίεσ

ζχουν ζνα νόθμα για αυτοφσ. Ζτςι, ςε μια ευμετάβλθτθ ςυςτθμικι μεκοδολογία το


υποκείμενο-παρατθρθτισ, ςυλλζγοντασ ςτοιχεία από τον «πραγματικό κόςμο», προςπακεί

να κατανοιςει τον τρόπο με τον οποίο οι ςκόπιμεσ ανκρϊπινεσ δράςεισ, ωσ ςφνολα

δράςεων ςυνδεδεμζνων μεταξφ τουσ, οδθγοφν ςε ςυγκεκριμζνεσ καταςτάςεισ που κα

μποροφςαν για διάφορουσ λόγουσ, ενδεχομζνωσ, να κεωρθκοφν ωσ προβλθματικζσ. Για να

βοθκθκεί ςτθν ζρευνά του, καταςκευάηει μοντζλα ςκόπιμθσ δράςθσ τα οποία χρθςιμοποιεί

ωσ ερευνθτικά εργαλεία (Checkland, ό.π.).

Προχπόκεςθ για το ξεκίνθμα τθσ εξερεφνθςθσ μιασ πραγματικισ ςκόπιμθσ δράςθσ,

δεδομζνθσ τθσ περιπλοκότθτασ κάκε κατάςταςθσ που αφορά ςτα ανκρϊπινα, είναι θ

επιλογι των πιο διαφωτιςτικϊν μοντζλων για τθ διερεφνθςθ τθσ κατάςταςθσ, αλλά και τθσ

οπτικισ γωνίασ από τθν οποία κα δθμιουργθκεί το μοντζλο, θ κεϊρθςθ του κόςμου πάνω

ςτθν οποία κα βαςίηεται. Σα μοντζλα αυτά, «…ζχοντασ τθ ςυνείδθςθ ότι ενςωματϊνουν

μόνο κακαρζσ ιδζεσ ςκόπιμθσ δράςθσ παρά αποτελοφν περιγραφζσ μερϊν του

πραγματικοφ κόςμου…» (ό.π., ς. 15), μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν ωσ πθγζσ ερωτθμάτων

που κα απευκφνει ο παρατθρθτισ ςτθν πραγματικι «προβλθματικι» κατάςταςθ, ϊςτε να

εξευρεκοφν λφςεισ που κα μποροφςαν, μζςω ςυμβιβαςμϊν, να δϊςουν τθ δυνατότθτα για

δράςθ και βελτίωςθ, με τθν προχπόκεςθ ότι θ ανάλυςθ του παρατθρθτι κα γινόταν

αποδεκτι και οι προτάςεισ κα λάμβαναν υπόψθ τθ ςυγκεκριμζνθ ιςτορία, τισ ςχζςεισ, τθν

κουλτοφρα και τισ προςδοκίεσ των εμπλεκόμενων ανκρϊπων ςτθν ςυγκεκριμζνθ

κατάςταςθ.

φμφωνα με τον Peter Checkland (ό.π.) θ μεκοδολογία αυτι βαςίηεται ςτισ εξισ βαςικζσ

αρχζσ:

Ο πραγματικόσ κόςμοσ είναι μια περιπλοκότθτα ςχζςεων

Οι ςχζςεισ (εξ)ερευνϊνται μζςω μοντζλων ςκόπιμθσ δράςθσ βαςιςμζνων ςε ςαφείσ

κεωριςεισ του κόςμου

Η ζρευνα δομείται κζτοντασ ερωτιματα ςτθν προβλθματικι κατάςταςθ που

αντιλαμβανόμαςτε, χρθςιμοποιϊντασ τα μοντζλα ωσ πθγι των ερωτθμάτων

Η «δράςθ για βελτίωςθ» βαςίηεται ςτθν εφρεςθ ςυμβιβαςμϊν (εκδοχϊν τθσ

κατάςταςθσ με τισ οποίεσ τα αντικρουόμενα ςυμφζροντα ςυμβιβάηονται)

Η ζρευνα δεν τελειϊνει ποτζ.

Η ςφγχρονθ εκδοχι τθσ Ευζλικτθσ υςτθμικισ Μεκοδολογίασ, ςφμφωνα με τον ίδιο,

περιλαμβάνει τζςςερα ςτάδια:


1. το πρϊτο ςτάδιο γίνεται αντιλθπτι θ προβλθματικι κατάςταςθ και ςυλλζγονται

ςτοιχεία-πλθροφορίεσ ςχετικά με αυτι, με ςκοπό να εκφραςτεί, όςο πιο «ολιςτικά»

γίνεται, θ φφςθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ. το ςτάδιο αυτό, επικουρικά, μποροφν

να δθμιουργθκοφν «πλοφςιεσ εικόνεσ», ενϊ είναι απαραίτθτοσ ο προςδιοριςμόσ αυτοφ

που ζχει το πρόβλθμα (του ιδιοκτιτθ του προβλιματοσ). Δθμιουργοφνται επίςθσ, μζςω

τθσ ςχετικισ ανάλυςθσ τα ευρφτερα κοινωνικά και πολιτικά πλαίςια, ϊςτε να γίνει όςο

το δυνατόν πιο πλοφςια θ αντίλθψθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ.

2. Επιλζγονται και διαμορφϊνονται κάποια μοντζλα, ςχετικά ςυςτιματα ςκόπιμθσ

δράςθσ, που το κακζνα βαςίηεται ςε δθλωμζνθ κεϊρθςθ του κόςμου.

3. Χρθςιμοποιϊντασ τα μοντζλα και αντιπαραβάλλοντάσ τα με τθν προβλθματικι

κατάςταςθ κζτουμε ερωτιματα ςτθν προβλθματικι κατάςταςθ. Κατόπιν, ακολουκεί

ςυηιτθςθ με ςκοπό α) να διαμορφωκοφν ςυγκεκριμζνεσ προτάςεισ για αλλαγζσ που κα

βελτίωναν τθν κατάςταςθ και κεωροφνται τόςο επικυμθτζσ όςο και (πολιτιςτικά)

εφικτζσ και β) τθν επιδίωξθ ςυμβιβαςμϊν μεταξφ αντικρουόμενων ςυμφερόντων, οι

οποίοι κα δϊςουν τθ δυνατότθτα να γίνουν οι δράςεισ για βελτίωςθ.

4. Σζλοσ, γίνεται θ ανάλθψθ δράςθσ μζςα ςτθν κατάςταςθ, ϊςτε να προζλκει βελτίωςθ.

Μετά τθν εφαρμογι τθσ δράςθσ και τθ διόρκωςθ, μπορεί να ξεκινιςει ζνασ νζοσ

κφκλοσ βελτίωςθσ (Checkland, ό.π.).

τθν ειςαγωγι και ςτθν ενότθτα 1.2 ζχει ςχθματιςτεί μια πρϊτθ εικόνα για το ποια κα

μποροφςε να είναι θ προβλθματικι κατάςταςθ που μασ απαςχολεί, ενϊ ζχουν δοκεί

ςθμαντικζσ διευκρινιςεισ ςχετικά με τθ φφςθ και τθ λογικι αντιμετϊπιςισ τθσ. τθν

κοινωνικι πραγματικότθτα, μια προβλθματικι κατάςταςθ αναδεικνφεται ωσ τζτοια όταν οι

χριςτεσ ι αποδζκτεσ του ςυςτιματοσ (C: Customers του CATWOE), ςυνειδθτοποιιςουν με

κάποιο τρόπο ότι είναι ιδιοκτιτεσ κάποιου προβλιματοσ. «Η ελευκερία του παρατθρθτι

που παρεμβαίνει ςε μια προβλθματικι κατάςταςθ να απαντιςει τθν ερϊτθςθ: «ποιόν κα

μποροφςαμε να κεωριςουμε ότι είναι ιδιοκτιτθσ του προβλιματοσ, δθλαδι ποιοσ ζχει το

πρόβλθμα» είναι ςθμαντικι για να πετφχουμε τθν αντίλθψθ τθσ κατάςταςθσ θ οποία είναι

όςο γίνεται πιο ολιςτικι» (Checkland, ςτο ίδιο, ς. 23, προςωπικι μετάφραςθ). Ο

εντοπιςμόσ αυτϊν που με ζμμεςο ι άμεςο τρόπο επθρεάηονται από μια προβλθματικι

κατάςταςθ δεν είναι εφκολοσ και δεν μπορεί να γίνει άμεςα, κακϊσ όςο ερευνοφμε τθν

προβλθματικι κατάςταςθ μπορεί να ανακαλφπτουμε νζουσ ιδιοκτιτεσ του προβλιματοσ. Ο

εντοπιςμόσ αυτϊν που γίνονται άμεςα αντιλθπτοί μπορεί να αποτελζςει αφετθρία για τθν

απόκτθςθ ενόσ πρϊτου προςανατολιςμοφ. Δεν είναι παράδοξο ςτθν πορεία τθσ ζρευνασ να


προκφψουν νζοι ιδιοκτιτεσ του προβλιματοσ που επθρεάηονται ςε μεγάλο βακμό από τθν

προβλθματικι κατάςταςθ που μελετάμε και που δεν ιταν εφκολα ορατοί από τον

παρατθρθτι εξ αρχισ. τθν προβλθματικι κατάςταςθ που μελετάμε, άμεςα ορατοί

ιδιοκτιτεσ του προβλιματοσ είναι όςοι εμποδίηονται ι περιορίηονται με κάποιο τρόπο από

τθ ςκόπιμθ δραςτθριότθτα ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ (οι φοιτθτζσ

ι οι υποψιφιοι φοιτθτζσ). ε κάκε περίπτωςθ, ο εντοπιςμόσ των ιδιοκτθτϊν του

προβλιματοσ αλλά και θ πλατφτερθ κατανόθςθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ,

προχποκζτει ζρευνα ςτο ευρφτερο κοινωνικό, πολιτιςμικό, οικονομικό και πολιτικό πεδίο.

το ςθμείο αυτό τθσ ζρευνασ, οι αναλφςεισ που αφοροφν ςτο κοινωνικό και πολιτικό

πεδίο (αναλφςεισ 2 και 3), όχι μόνο μποροφν να αποκαλφψουν και άλλουσ ιδιοκτιτεσ του

προβλιματοσ και τθ ςχζςθ τουσ με το πρόβλθμα, αλλά και να ςυμβάλλουν ςτθν πορεία τθσ

ζρευνασ κακοδθγϊντασ αδιάκοπα τθ ςκζψθ ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ παρζμβαςθσ

(Checkland, ό.π.). Ο Checkland επιςθμαίνει ότι «…για να καταλάβεισ, να βγάλεισ νόθμα από

κάτι, πρζπει να υιοκετιςεισ τθν κεϊρθςθ ότι θ κοινωνικι πραγματικότθτα δεν είναι μια

εξαντικειμενοποιθμζνθ ενότθτα εκεί «ζξω» που περιμζνει να γίνει αντικείμενο ζρευνασ.

Μάλλον πρζπει να ειδωκεί ωσ κάτι το οποίο ςυνεχϊσ δομείται κοινωνικά και αναδομείται

από άτομα και ομάδεσ» (ςτο ίδιο, προςωπικι μετάφραςθ). Η ανάλυςθ ςτο πολιτικό πεδίο

καλφπτει ζναν από τουσ βαςικοφσ κακοριςτικοφσ παράγοντεσ των αποτελεςμάτων μιασ

κοινωνικισ διαδικαςίασ: τθν κατανομι εξουςίασ ςτθν κοινωνικι κατάςταςθ. Ο ρόλοσ τθσ

ανάλυςθσ αυτισ είναι ότι «δουλεφει με το γεγονόσ ότι κακζνασ που ςυμμετζχει ςτθ ηωι

οποιαςδιποτε κοινωνικισ ομαδοποίθςθσ γριγορα αποκτά μια αίςκθςθ του τι πρζπει να

κάνει για να επθρεάςει ανκρϊπουσ, να προκαλζςει τθ δθμιουργία πραγμάτων, να

ςταματιςει πικανζσ πορείεσ δράςθσ, να επθρεάςει ςθμαντικά τισ δράςεισ που κα γίνουν

από τθν ομάδα ι τα μζλθ τθσ» (ςτο ίδιο, ς. 26, προςωπικι μετάφραςθ). Κατά αυτόν τον

τρόπο, θ ζννοια τθσ εξουςίασ εκφραηόμενθ με όρουσ που είναι κατάλλθλοι για μια

δεδομζνθ οργανωτικι κουλτοφρα μπορεί να γίνει ευκολότερα κατανοθτι από τον

παρατθρθτι αλλά και τουσ ιδιοκτιτεσ του προβλιματοσ, δθλαδι αυτοφσ που κίγονται

περιςςότερο.

το ςθμείο αυτό, κεωρείται ςκόπιμο να γίνουν δυο χριςιμεσ παρατθριςεισ. Κατά πρϊτον,

λαμβάνοντασ υπόψθ ότι ςτθν πραγματικότθτα δεν μποροφν να οριςτοφν ευδιάκριτα όρια

μεταξφ αυτϊν που για επιςτθμονικοφσ και ερευνθτικοφσ λόγουσ ορίηονται ωσ κοινωνικό,

πολιτικό, πολιτιςμικό ι οικονομικό, οι αναλφςεισ 2 και 3 διαχειρίηονται το κζμα ςτθ βάςθ

τθσ λογικισ ότι όλα αλλθλοςχετίηονται και αλλθλεπιδροφν. Μζςω τθσ περιγραφισ των


αλλθλοςυςχετίςεων και των αλλθλεπιδράςεων αυτϊν αναδεικνφονται καλφτερα οι

διάφορεσ κοινωνικζσ, πολιτικζσ, οικονομικζσ και πολιτιςμικζσ διαςτάςεισ τθσ

ςυγκεκριμζνθσ κατάςταςθσ που διερευνάται. Κατά δεφτερον, οι εν λόγω αναλφςεισ δεν

αποτελοφν προκαταρκτικι δραςτθριότθτα τθσ ζρευνασ που ολοκλθρϊνεται πριν αρχίςει θ

δθμιουργία μοντζλων, αλλά ςυνιςτοφν μια διαδικαςία εφρεςθσ που ποτζ δεν τελειϊνει

(ό.π.). το κεφάλαιο 3 οι ενότθτεσ 3.1, 3.2 και 3.3 προςφζρουν το επιλεγμζνο ςχετικό

κοινωνικο-πολιτιςτικό και πολιτικό πλαίςιο, ϊςτε να δοκεί μια πιο ξεκάκαρθ εικόνα για τθν

προβλθματικι κατάςταςθ. Επίςθσ, ςτο κεφάλαιο 6, οι ενότθτεσ που αφιερϊκθκαν ςτθν

ιςτορία των δυο Πανεπιςτθμίων αλλά και ςτουσ λόγουσ τθσ ίδρυςθσ και τθσ αποςτολισ

τουσ προςφζρουν, επίςθσ, τα εξειδικευμζνα εκείνα κοινωνικοπολιτικά ςτοιχεία που

μποροφν να ςυμπλθρϊςουν τθν εικόνα μασ για τθν προβλθματικι κατάςταςθ που

μελετάμε.

ε μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία, θ κεϊρθςθ του κόςμου, δθλαδι θ

οπτικι γωνία μζςω τθσ οποίασ προςλαμβάνει τον κόςμο το υποκείμενο-παρατθρθτισ

αποτελεί κακοριςτικισ ςθμαςίασ παράγοντα για τον προςανατολιςμό τθσ ζρευνασ, για τον

κακοριςμό του τι είναι ςθμαντικό και τι δευτερευοφςθσ ςθμαςίασ ςε αυτι. Όπωσ ζχει

αναφερκεί, ο παρατθρθτισ νοθματοδοτεί για το «είναι», το «ιςχφει» και το «αξίηει»

επικαλοφμενοσ τισ ανάγκεσ, τισ προκζςεισ και τισ επιδιϊξεισ του οι οποίεσ κακορίηονται

από τθν ιδεολογία του και τον γενικότερο προςανατολιςμό του ςε ςχζςθ με τον κόςμο και

τα νοιματά του. Επίςθσ, όπωσ ζχει αναφερκεί ςτθν ενότθτα 1.1, αποτελεί «θκικι»

υποχρζωςθ του ερευνθτι να αποκαλφπτει με τθν μεγαλφτερθ ειλικρίνεια όλα εκείνα τα

βακφτερα κίνθτρά του που τον οδιγθςαν ςτισ επιλογζσ του ϊςτε να διευκολφνει το ζργο

τθσ κριτικισ εξζταςθσ ςχετικά με τθν αντικειμενικότθτα τθσ εργαςίασ του. Σο κεφάλαιο 2

επιδιϊκει να δϊςει μια εικόνα ςχετικά με τθν οπτικι γωνία μζςα από τθν οποία κα

προςεγγιςτεί το κζμα που μασ απαςχολεί, αποτελεί, επίςθσ, μια εικόνα για τθ κεϊρθςθ

του κόςμου βάςθ τθσ οποίασ κα προςεγγιςτεί θ προβλθματικι κατάςταςθ.

Σο επόμενο βιμα ςε μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία, όπωσ ζχει αναφερκεί

και παραπάνω, είναι θ δθμιουργία μοντζλων ςκόπιμθσ δράςθσ. Διευκρινιςτικά, ο

Checkland παρατθρεί ότι τα μοντζλα αυτά δεν αποτελοφν οντότθτεσ (ςυςτιματα) που

απεικονίηουν κάποιο μζροσ του κόςμου που βρίςκεται ζξω από εμάσ. Σα μοντζλα ςε μια

ευμετάβλθτθ μεκοδολογία δεν παριςτάνουν ότι είναι απεικονίςεισ κανενόσ πράγματοσ

ςτθν πραγματικι κατάςταςθ:


«Είναι περιγραφζσ εννοιϊν-αντιλιψεων κακαρισ ςκόπιμθσ δράςθσ που βαςίηονται ςε δθλωμζνεσ κεωριςεισ του κόςμου, οι οποίεσ μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν για να προκαλζςουν πειςτικά ερωτιματα ςτθ ςυηιτθςθ ςχετικά με τθν πραγματικι κατάςταςθ και τισ επικυμθτζσ αλλαγζσ ςε αυτι. Επομζνωσ, δεν είναι μοντζλα κανενόσ πράγματοσ, είναι μοντζλα για ςυηιτθςθ πάνω ςτθν κατάςταςθ τθν οποία αντιλαμβανόμαςτε ωσ προβλθματικι. Είναι απλά μζςα για να προκαλζςουν, να τροφοδοτιςουν και να δομιςουν αυτιν τθ ςυηιτθςθ» (ςτο ίδιο, ς. 26, προςωπικι μετάφραςθ).

Οργανϊςεισ, όπωσ τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια, πολλζσ φορζσ είναι απαραίτθτο για να

διευρυνκεί θ ανοικτότθτα και θ ευελιξία τουσ να εκτελζςουν πολλζσ περιςςότερεσ

ςκόπιμεσ δραςτθριότθτεσ από τισ λίγεσ που μποροφν να περιλθφκοφν ςε μια υπάρχουςα

δομι οργάνωςθσ. Η αξία ενόσ τζτοιου μοντζλου ζγκειται ςτο ότι μπορεί να διαπεράςει τα

οργανωτικά όρια των υπαρχόντων κακοριςμζνων τμθμάτων. τθν περίπτωςι μασ, κα

δθμιουργθκεί ζνα μοντζλο ςκόπιμθσ δράςθσ, ζνα ςφςτθμα Ανοικτισ Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ βαςιςμζνο ςτθν κεντρικι ιδζα τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ, το οποίο

κα διαπερνά τα οργανωτικά όρια τθσ δομισ του Ε.Α.Π. ι του Fernuniversität Hagen. Σο

μοντζλο αυτό κα χρθςιμοποιθκεί για να οδθγιςει τθ ςυηιτθςθ ςτθ διερεφνθςθ τθσ

προβλθματικισ κατάςταςθσ.

Αρχικά, για τθ δθμιουργία ενόσ μοντζλου, μιασ ςφλλθψθσ, μιασ περίπλοκθσ ςκόπιμθσ

δράςθσ είναι απαραίτθτο να υπάρχει ζνασ ξεκάκαροσ οριςμόσ τθσ ςκόπιμθσ

δραςτθριότθτασ αυτοφ που κα γίνει μοντζλο. Η ςκόπιμθ δράςθ γίνεται αντιλθπτι ωσ μια

διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ Σ. Κατά αυτόν τον τρόπο, μια οντότθτα (το input, τα

δεδομζνα ειςαγωγισ ςτθ διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ) αλλάηει ςε διαφορετικι

κατάςταςθ ι μορφι (γίνεται το output, δεδομζνα εξόδου, παραγόμενο ζργο, αποτζλεςμα

διαδικαςίασ).

τθν περίπτωςι μασ, θ ςκόπιμθ δραςτθριότθτα, το Σ, θ διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ,

μπορεί να οριςτεί ωσ διαδικαςία άρςθσ εμποδίων και περιοριςμϊν που κζτει ςτθν

Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ-Μόρφωςθ το παραδοςιακό ςφςτθμα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ. Αυτό

μπορεί να επιτευχκεί με τθ διεφρυνςθ αυτοφ που μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ

«ανοικτότθτα» και «ευελιξία». Δθλαδι, ζνα υπαρκτό ςφςτθμα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ Α

μζςω μιασ διαδικαςίασ μεταςχθματιςμοφ (που γίνεται κατανοθτι ωσ ςκόπιμθ δράςθ) που

αίρει ςε ςθμαντικό βακμό διάφορα εμπόδια και περιοριςμοφσ που κζτει το Α,

μεταςχθματίηεται ςε ζνα ςφςτθμα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ Β που κεωρείται για αυτό το

λόγο πιο ανοικτό και ευζλικτο. Η ανάγκθ ανάλυςθσ του Σ και διατφπωςισ του με


μεγαλφτερθ ακρίβεια οδθγεί ςε περιςςότερο χριςιμα μοντζλα κακορίηοντασ τα άλλα

ςτοιχεία του μοντζλου που ςυνκζτουν τθν ακροςτιχίδα CATWOE6.

Η ςυςτθμικι ςκζψθ περιζχει ςκζψθ ςε επίπεδα που ορίηονται από ζναν

παρατθρθτι. Η επιλογι από τον παρατθρθτι του τι; γίνεται, δθλαδι ποια είναι θ ςκόπιμθ

δράςθ που τον ενδιαφζρει να παρατθριςει (ςτθν περίπτωςι μασ θ άρςθ ι ο περιοριςμόσ

των εμποδίων και των περιοριςμϊν που κζτει το ςφςτθμα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ),

κακορίηει το επίπεδο του Σ (διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ) το οποίο κεωρείται ωσ το

«φςτθμα». Οι δραςτθριότθτεσ που ςυμβαίνουν για να επιτευχκεί το Σ και απαντοφν ςτθν

ερϊτθςθ πϊσ; (δθλαδι με ποιο τρόπο αίρονται οι περιοριςμοί και τα εμπόδια), αποτελεί

«Τποςφςτθμα» του ςυςτιματοσ Σ. Ενϊ, τζλοσ, το ερϊτθμα γιατί; δθλαδι για ποιο λόγο

γίνεται θ ςκόπιμθ δράςθ μεταςχθματιςμοφ, αποτελεί «Ευρφτερο φςτθμα» του Σ. Σο

επίπεδο αυτό είναι αυτό του Ο (ιδιοκτθτϊν, Owners ςτο CATWOE), περιλαμβάνει δθλαδι

αυτοφσ που ζχουν τθν εξουςία να ςταματιςουν το Σ. Για παράδειγμα, ςτο ερϊτθμα για

ποιο λόγο αίρονται οι περιοριςμοί και τα εμπόδια ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ κα μποροφςε

κανείσ να απαντιςει για κοινωνικοφσ ι για οικονομικοφσ λόγουσ. Λογικά, αυτόσ ι αυτοί

που αποφάςιςαν να αρκοφν οι περιοριςμοί και τα εμπόδια εξ αρχισ οργανϊνοντασ

Ανοικτά Πανεπιςτιμια, μποροφν να αιτιολογιςουν τθν επιλογι τουσ, ιξεραν για ποιο

ςκοπό το ζκαναν και γιατί ζδωςαν ςτθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία των Ανοικτϊν

6 CATWOE: είναι τα αρχικά μιασ λίςτασ ελζγχου που προτείνουν οι Checkland και Scholes για τον οριςμό του

προβλιματοσ και του ςτόχου, ι των προβλθμάτων και των ςτόχων. Θεωρείται χριςιμο για να οριςτοφν οι αιτιακζσ ερμθνείεσ ι ρίηεσ. Σο αντικείμενο εςτίαςθσ δεν είναι το ίδιο το πρόβλθμα αλλά το περιβάλλον ςφςτθμα. Σο πλεονζκτθμα των λιςτϊν ελζγχου, ωσ μζςα δομθμζνθσ δράςθσ, ςυνδζεται με μια κεϊρθςθ που κζτει το κφριο ηιτθμα ςε μια μεγαλφτερθ ςχζςθ. Σα βιματα ζχουν τθν ακόλουκθ ςειρά: C: customers: είναι οι αποδζκτεσ-χριςτεσ του ςυςτιματοσ. Εδϊ εςτιαηόμαςτε ςτθ κζςθ των χρθςτϊν, ποιοι είναι ςε τελικι ανάλυςθ, ποιο πρόβλθμα ζχουν αυτοί τθν εποχι αυτι και πωσ αυτό κα λυκεί, ποιεσ είναι οι πικανζσ τουσ αντιδράςεισ ποιοι κερδιςμζνοι και ποιοι χαμζνοι κα προκφψουν. A: actors: είναι οι δράςτεσ/παίκτεσ του ςυςτιματοσ. Αυτό αφορά τα άτομα τα οποία πρζπει να κάνουν τισ πραγματικζσ πράξεισ. Ποια κα είναι θ επιρροι πάνω τουσ πωσ κα αντιδράςουν αν το ςφςτθμα ειςαχκεί όπωσ προγραμματίηεται; T:transformation process: αφορά το τι εκτελεί το ςφςτθμα, πωσ μετατρζπεται θ είςοδοσ ςε ζξοδο, τα δεδομζνα ειςαγωγισ ςε αποτελζςματα, πωσ χειρίηεται το αλλαγμζνο input, που πθγαίνουν τα αποτελζςματα, από ποια ςτάδια περνοφν τα αποτελζςματα, ποια βιματα υπάρχουν εντόσ του ςυςτιματοσ; W: world view: θ κεϊρθςθ του κόςμου. Η ενςωμάτωςθ ςε μια μεγαλφτερθ ςχζςθ - ποιο πραγματικό πρόβλθμα πρζπει να αντιμετωπιςτεί, ποιεσ επιπτϊςεισ προκφπτουν από τθν εκτζλεςι του, ποιεσ από τθν απόρριψι του ι από τθν κακι του λειτουργία; O: owners: οι ιδιοκτιτεσ. Παρατθρεί τθ κζςθ των ατόμων που ζχουν τθν τυπικι εξουςία για τθν ειςαγωγι ι τθν απόρριψθ του ςυςτιματοσ, τουσ λόγουσ που τουσ κινοφν και τθ ςυμμετοχι τουσ. E: environmental constraints: τα όρια, τα ςφνορα. Αυτά μπορεί να είναι θκικισ, νομικισ, ατομικισ, οικονομικισ και άλλθσ φφςθσ περιοριςμοί. Πϊσ αφοροφν αυτοί το ςφςτθμα και πωσ μποροφν να ξεπεραςτοφν; [CATWOE, χ.χ. Διακζςιμο ςτον δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/CATWOE (03/05/2009)].


http://de.wikipedia.org/wiki/CATWOE


Πανεπιςτθμίων που ίδρυςαν αυτι και όχι άλλθ μορφι και, ςε τελικι ανάλυςθ, είναι αυτοί

που κα αποφαςίςουν, ενδεχομζνωσ, και για τθν περαιτζρω «βελτίωςι» τουσ ςτο μζλλον.

φμφωνα με τον P. Checkland, «ο τυπικόσ ςτόχοσ αυτοφ του είδουσ ςκζψθσ πριν από τθ

δθμιουργία του μοντζλου είναι να εξαςφαλίςει ότι υπάρχει ςαφινεια τθσ ςκζψθσ ςχετικά

με τθ ςκόπιμθ δραςτθριότθτα, θ οποία κεωρείται ςχετικι με τθ ςυγκεκριμζνθ

προβλθματικι κατάςταςθ που αντιμετωπίηουμε» (ςτο ίδιο, ς. 28, προςωπικι μετάφραςθ).

Κάνε το P (τι να κάνεισ;) μζςω του Q (πϊσ να το κάνεισ;) ζτςι ϊςτε να ςυνειςφζρεισ ςτθν

επίτευξθ του R (γιατί να το κάνεισ;). τθν περίπτωςι μασ μπορεί να περιγραφεί ωσ εξισ:

αφαίρεςε ςυγκεκριμζνα εμπόδια και περιοριςμοφσ που κζτει θ ςυμβατικι Ανϊτατθ

Εκπαίδευςθ οργανϊνοντασ Ανοικτά Πανεπιςτιμια, εφαρμόηοντασ ςυγκεκριμζνεσ ςκόπιμεσ

δραςτθριότθτεσ, όπωσ ανοικτοφσ τρόπουσ ειςαγωγισ, ανοικτά προγράμματα ςπουδϊν,

ανοικτι και ευζλικτθ οργάνωςθ ςπουδϊν, ανοικτι κρατικι οικονομικι πολιτικι,

κατοχφρωςθ επαγγελματικϊν δικαιωμάτων, για να πετφχεισ οικονομικι ανάπτυξθ,

ενίςχυςθ τθσ ςυμμετοχικισ δθμοκρατίασ, κοινωνικι δικαιοςφνθ κλπ.

Πριν από τθ δθμιουργία του μοντζλου πρζπει, επίςθσ, να κακοριςτοφν και τα υπόλοιπα

ςτοιχεία του CATWOE, ϊςτε να ςχθματιςτεί μια κακαρότερθ εικόνα του περιβάλλοντοσ

ςυςτιματοσ. Αποδζκτεσ ι χριςτεσ (C) ςτθν περίπτωςι μασ μποροφν να κεωρθκοφν οι

φοιτθτζσ ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου όπωσ και οι εν δυνάμει υποψιφιοι φοιτθτζσ,

δθλαδι όλοι αυτοί που επικυμοφν να ςπουδάςουν άλλα το ςυμβατικό ςφςτθμα Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ (τθσ Ελλάδοσ ι τθσ Γερμανίασ) για κάποιο λόγο τουσ ζκλειςε ι τουσ κλείνει

τθν «πόρτα» ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. Περιλαμβάνει τουσ φοιτθτζσ που επικυμοφςαν να

φοιτιςουν ςε ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο (ςυγκεκριμζνα ςτο Ε.Α.Π. και ςτο Fernuniversität

Hagen) αλλά είτε δεν κατάφεραν να ειςαχκοφν, είτε ειςιχκθκαν αλλά, ςτθ ςυνζχεια, ιρκαν

αντιμζτωποι με εμπόδια και περιοριςμοφσ που προζρχονται από το ίδιο το Ανοικτό

Πανεπιςτιμιο και αναγκάςτθκαν, τελικά, να διακόψουν τθν προςπάκειά τουσ.

Σα όρια (Ε) κακορίηονται, ειδικότερα, από το κεςμικό πλαίςιο λειτουργίασ, από τον

ιδρυτικό νόμο των δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων, και γενικότερα, από τθν εκπαιδευτικι,

κοινωνικι και οικονομικι πολιτικι τθσ εκάςτοτε πολιτικισ θγεςίασ, από τθ νοοτροπία τθσ

πανεπιςτθμιακισ κοινότθτασ κλπ. Όςον αφορά ςτον προςδιοριςμό του W (ςε ζνα ανϊτερο

επίπεδο κεϊρθςθσ του κόςμου), ςτθ γενικότερθ ερϊτθςθ: ποιο ευρφτερο πρόβλθμα

πρζπει να αντιμετωπιςτεί, αυτό κα μποροφςε να διατυπωκεί ωσ εξισ: αποδίδοντασ

ςθμαςία και αξία ςε κάκε επικυμία και προςδοκία κάκε ξεχωριςτοφ υποκειμζνου, που το

ίδιο κεωρεί ότι θ πραγματοποίθςι τουσ μπορεί να ςυμβάλλει ςτθν ανάπτυξθ και εξζλιξι

του εντόσ των πλαιςίων μιασ δθμοκρατικισ κοινωνίασ, οποιαδιποτε παρεμπόδιςθ αυτισ


τθσ κοινωνικά αποδεκτισ, επικυμθτισ ςκόπιμθσ δραςτθριότθτασ του ατόμου από ζνα

δομικό ςφςτθμα αποτελεί πρόβλθμα που πρζπει να αντιμετωπιςτεί. Μια τζτοια

προβλθματικι κατάςταςθ οξφνει τισ αντιπαλότθτεσ επθρεάηοντασ αρνθτικά τον περαιτζρω

«εξανκρωπιςμό» ενόσ ςυςτιματοσ ανκρϊπινθσ ςυμβίωςθσ.

Σα μοντζλα ςκόπιμθσ δραςτθριότθτασ είναι οντότθτεσ οι οποίεσ κα μποροφςαν να

προςαρμοςτοφν και να επιβιϊςουν ςε ζνα περιβάλλον που αλλάηει. Δθμιουργοφνται για

να μασ βοθκιςουν «…να ανταπεξζλκουμε ςτθν πολυπλοκότθτα τθσ κακθμερινισ ηωισ…»,

δθμιουργοφνται, δθλαδι, για να μασ διαφωτίςουν, να μασ προςφζρουν γνϊςεισ ϊςτε να

ανταποκρικοφμε ςε μια πραγματικι κατάςταςθ. Για το λόγο αυτό, δεν μπορεί να είναι

εξωπραγματικζσ ι «μεταφυςικζσ». φμφωνα με τον P. Checkland «… τα μοντζλα τθσ

ςκόπιμθσ δράςθσ δθμιουργοφνται ωσ ομάδεσ ςυνδεόμενων δραςτθριοτιτων *ζνα

λειτουργικό ςφςτθμα για να διεξαχκεί το Τ (διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ) του CATWOE]

μαηί με μια άλλθ ομάδα δραςτθριοτιτων, οι οποίεσ επιτθροφν το λειτουργικό ςφςτθμα και

δραςτθριοποιοφνται ελζγχοντασ εάν αυτό είναι απαραίτθτο … είναι, επομζνωσ, απαραίτθτο

να οριςτοφν κριτιρια, βάςει των οποίων κα κρικεί θ απόδοςθ του ςυςτιματοσ ωσ ςφνολο»

(ςτο ίδιο, ς. 29-30, προςωπικι μετάφραςθ). Η απόδοςθ τθσ «λογικισ μθχανισ» μπορεί να

εκφραςτεί διερευνϊντασ τρία ηθτιματα και οδθγϊντασ ςε δθμιουργία τριϊν ςχετικϊν με

τθ περίπτωςθ κριτθρίων: Ε1: το κριτιριο τθσ δραςτικότθτασ (ςφμφωνα με το οποίο

ελζγχεται ότι παράγεται το επικυμθτό ζργο) – Ε2: το κριτιριο τθσ αποδοτικότθτασ

(ςφμφωνα με το οποίο ελζγχεται κατά πόςο χρθςιμοποιοφνται οι ελάχιςτεσ πθγζσ για να

επιτευχκεί αυτό) – Ε3: το κριτιριο τθσ αποτελεςματικότθτασ (το οποίο χρθςιμοποιείται για

τον ζλεγχο ςε ζνα ανϊτερο επίπεδο (του γιατί;), δθλαδι εάν αυτόσ ο μεταςχθματιςμόσ

αξίηει να γίνεται επειδι ςυνειςφζρει ςε ζνα ανϊτερο επίπεδο ι ςε κάποιο μακροπρόκεςμο

ςτόχο) (Checkland, ό.π.).

το κεφάλαιο 5 ζχουν ςυγκεντρωκεί όςεσ δραςτθριότθτεσ κεωροφνται απαραίτθτεσ

για να διεξαχκεί το Σ (διαδικαςία μεταςχθματιςμοφ), και ζχει ενςωματωκεί ο ζλεγχοσ

Ε1,2,3, ενϊ, τζλοσ, δίνονται οι βαςικοί ςυςχετιςμοί μεταξφ των δραςτθριοτιτων αυτϊν.

Όλεσ αυτζσ οι δραςτθριότθτεσ ςυνκζτουν ζνα αποδεκτό μοντζλο ςκόπιμθσ δράςθσ του Σ.

Όμωσ, όπωσ επιςθμαίνει ο Checkland, το μοντζλο αυτό πζρα από τθν αιτιακι ερμθνεία, το

CATWOE, τα τρία Ε (κριτιρια τθσ δραςτικότθτασ, αποδοτικότθτασ και

αποτελεςματικότθτασ) και το PQR (τι, πϊσ, γιατί), ενθμερϊνεται και με τθ γνϊςθ του

πραγματικοφ κόςμου. Για τθ δθμιουργία του μοντζλου προτείνεται να χρθςιμοποιείται ζνα

υπόβακρο από τθ γνϊςθ του πραγματικοφ κόςμου που όμωσ δεν κα περιλαμβάνει


χαρακτθριςτικά τυπικισ πρακτικισ που δεν δικαιολογοφνται από τθν αιτιακι ερμθνεία, το

CATWOE, τα τρία Ε και το PQR (ό.π.).

Σο μοντζλο αυτό κα αντιπαραβλθκεί με τθν προβλθματικι κατάςταςθ, το πραγματικό

«μοντζλο» ανοικτότθτασ και ευελιξίασ των δυο Πανεπιςτθμίων με ςκοπό να τεκοφν

ερωτιματα ςτθν προβλθματικι κατάςταςθ, όπωσ τα ακόλουκα: «Τι ςυνδυαςμόσ δομικϊν,

διαδικαςτικϊν, και αλλαγϊν ςτθ ςυμπεριφορά χρειάηεται; Γιατί; Ρϊσ μπορεί να επιτευχκεί;

Τι άλλεσ δράςεισ υποςτθρικτικζσ απαιτοφνται; Ροιοσ κα αναλάβει τθ δράςθ; Ρότε; Ροια

κριτιρια κα κρίνουν τθν επιτυχία, τθν αποτυχία, τθν ολοκλιρωςθ;» κλπ. (ςτο ίδιο, ς. 34).

Σζλοσ, ζπεται μια δομθμζνθ ςυηιτθςθ ςχετικά με τισ επικυμθτζσ και ςκόπιμεσ αλλαγζσ,

ϊςτε να προτακοφν ενδεδειγμζνεσ και αποδεκτζσ δράςεισ για τθ βελτίωςθ τθσ

προβλθματικισ κατάςταςθσ και να ξεκινιςει θ πραγματικι δράςθ.

υμπεράςματα

τισ μζρεσ μασ κεωρείται δεδομζνθ θ πεποίκθςθ ότι θ κατάκτθςθ τθσ αντικειμενικισ

γνϊςθσ αποτελεί ζνα ρυκμιςτικό ιδεϊδεσ. Η ςφλλθψθ και θ περιγραφι των

αποςπαςματικϊν και ευμετάβλθτων τμθμάτων τθσ πραγματικότθτασ αντικατοπτρίηει τθν

ατομικι εμπειρία του ερευνθτι, ενόσ υποκειμζνου-παρατθρθτι με προςωπικά πλαίςια

αναφοράσ, ικανότθτεσ και ιςτορίεσ. Για το λόγο αυτό, μια παρατιρθςθ υψθλισ

ςυναγωγικισ αξίασ μπορεί να κεωρθκεί αντικειμενικότερθ ςε ςχζςθ με άλλεσ, εφόςον ζχει

εκτεκεί ςτθν κριτικι παράδοςθ. Ο ερευνθτισ διατθρεί το δικαίωμα να κάνει αξιολογικζσ

κρίςεισ, όμωσ αναλαμβάνει τθν θκικι και πρακτικι υποχρζωςθ να κινείται εντόσ των ορίων

τθσ λογικισ και τθσ μεκοδολογίασ τθσ εκάςτοτε εποχισ, όπωσ και να αποκαλφπτει με τθ

μεγαλφτερθ ειλικρίνεια όλα τα βακφτερα κίνθτρα που τον οδιγθςαν ςτισ επιλογζσ του.

Η εγκατάλειψθ τθσ κίβδθλθσ βεβαιότθτασ ςχετικά με τθ δυνατότθτα απόκτθςθσ

αντικειμενικισ γνϊςθσ αποτελεί ευνοϊκό ζδαφοσ για να αναχκεί ςε επιςτθμονικι γνϊςθ

κάκε ςυςτθματικι και εμπεριςτατωμζνθ ζρευνα που γίνεται ςτο πεδίο των κοινωνικϊν

επιςτθμϊν από ζνα υποκείμενο-παρατθρθτι.

Σο ςφςτθμα και θ ςυςτθμικι ςκζψθ αποτελοφν ςιμερα ενδεδειγμζνα μεκοδολογικά

εργαλεία για τθ διερεφνθςθ τθσ ςφμπλοκθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ. Ειδικότερα, για τθ

διερεφνθςθ τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Ιδρφματοσ ωσ μιασ

ςυμπλοκότθτασ που ςχετίηεται με ζνα ςφςτθμα ανκρϊπινων ςκόπιμων δράςεων επιλζχτθκε


μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία. Η Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία

προςφζρει ζνα τρόπο για τθν αντιμετϊπιςθ του περίπλοκου, προβλθματικοφ, μυςτθριϊδθ

κόςμου μασ. Αποτελεί μια διαδικαςία, ζνα οργανωμζνο ςφςτθμα ςκζψθσ το οποίο μασ

προςφζρει τθ δυνατότθτα να διερευνιςουμε τον κόςμο αυτό.

Η ςφγχρονθ εκδοχι τθσ Ευμετάβλθτθσ υςτθμικισ Μεκοδολογίασ, ςφμφωνα με τον

Checkland, περιλαμβάνει τζςςερα ςτάδια (ό.π.):

1. Αντίλθψθ τθσ αδόμθτθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ.

2. Επιλογι ιδεατϊν μοντζλων ςκόπιμθσ δράςθσ.

3. φγκριςθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ με τα μοντζλα και υποβολι ερωτθμάτων ςτθν

προβλθματικι κατάςταςθ. υηιτθςθ πάνω ςτισ επικυμθτζσ και ςκόπιμεσ αλλαγζσ.

4. Ανάλθψθ δράςθσ μζςα ςτθν προβλθματικι κατάςταςθ που μπορεί να τθ βελτιϊςει.

Ο προςδιοριςμόσ του ςτοιχείου W του CATWOE, τθσ κεϊρθςθσ του κόςμου, ςε μια

Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία αποτελεί μια ςθμαντικι διαδικαςία που χριςιμο

είναι να γίνεται από τθν αρχι, κακϊσ ςυμβάλει κακοριςτικά ςτον προςδιοριςμό του είδουσ

τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ και βοθκά ςτον προςανατολιςμό τθσ ερευνθτικισ

διαδικαςίασ. Για το λόγο αυτό, ςτο κεφάλαιο που ακολουκεί, επιχειρείται θ ςυνοπτικι

παρουςίαςθ του ιδεολογικοφ προςανατολιςμοφ τθσ ζρευνασ από τθ ςκοπιά του

υποκειμζνου-παρατθρθτι, του ςυγγραφζα τθσ εργαςίασ.


2 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι

Η απόφανςθ από ζνα υποκείμενο-παρατθρθτι ςχετικά με το εάν μια κατάςταςθ που

αντιλαμβάνεται κεωρείται προβλθματικι ι όχι εξαρτάται ςε μεγάλο βακμό από θκικζσ

αρχζσ και αξίεσ οι οποίεσ κακορίηουν τα πρότυπα δράςθσ για το άτομο αυτό. Σο

υποκείμενο-παρατθρθτισ κρίνει τθ ςθμαςία των ςκόπιμων δράςεων των άλλων με βάςθ

ατομικά πρότυπα δράςθσ τα οποία, ςυνικωσ, ςυνδζει με κάποιο πρακτικό ςκοπό. Δθλαδι

ζχει διαμορφωμζνθ άποψθ για το τι ιςχφει και τι δεν ιςχφει, για το τι αξίηει και τι δεν αξίηει,

για το τι κα πρζπει να εξακολουκιςει να υπάρχει και τι όχι, όπωσ και για το τι πρζπει και

για το τι δεν πρζπει να γίνει αλλά για το πϊσ πρζπει να γίνει αυτό.

ε μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία τα πρότυπα δράςθσ τα οποία κατευκφνουν τθ

ςκόπιμθ δράςθ των υποκειμζνων, κακορίηουν, εκτόσ των άλλων, ποιο πρόβλθμα πρζπει να

αντιμετωπιςτεί και γιατί, αλλά και ποιεσ μπορεί να είναι οι επιπτϊςεισ του προβλιματοσ

αυτοφ ςε ςυγκεκριμζνεσ ομάδεσ ατόμων. Αυτό είναι το W (θ κεϊρθςθ του κόςμου). Είναι

το ευρφτερο «ιδεολογικό» πλαίςιο ςφμφωνα με το οποίο αξιολογοφνται τα διάφορα

ςυςτιματα ςκόπιμων δράςεων ςτθ βάςθ των ερμθνειϊν των επιπτϊςεων των δράςεων

αυτϊν. Κακορίηει το R του PQR δθλαδι το ΓΙΑΤΙ; που αποτελεί το ευρφτερο ςφςτθμα του ΤΙ;

δθλαδι το P τθσ διαδικαςίασ μεταςχθματιςμοφ.

Γιατί να δθμιουργθκοφν Ανοικτά Πανεπιςτιμια, γιατί να διευρυνκεί θ ανοικτότθτα και θ

ευελιξία των Ιδρυμάτων αυτϊν, ποιοσ πρζπει να είναι ο προςανατολιςμόσ τουσ για να

κεωροφνται ανοικτά και γιατί, τι μπορεί να κεωρθκεί ωσ ανοικτότθτα ενόσ Ανϊτατου

Ιδρφματοσ ι ειδικότερα τι κακορίηει ότι ζνα ςφςτθμα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ είναι

περιςςότερο ανοικτό από ό,τι ζνα άλλο κλπ. Οι απαντιςεισ ςε ερωτιματα όπωσ αυτά,

εξαρτϊνται ςε μεγάλο βακμό από το πϊσ αντιλαμβάνεται κανείσ το ρόλο, το ςκοπό, τθν

αποςτολι, τθ χρθςιμότθτα ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Ιδρφματοσ ςε μια ανκρϊπινθ κοινωνία.

Βαςικόσ ςκοπόσ του κεφαλαίου αυτοφ είναι να δϊςει μια εικόνα ςχετικά με τθν

κοςμοκεωρία, τισ βαςικζσ θκικζσ κατευκφνςεισ που κα μποροφςαν να κακορίηουν το γιατί;

δθλαδι το ευρφτερο ςφςτθμα του επιπζδου μεταςχθματιςμοφ Σ. Η επιλογι των

ςυγκεκριμζνων ιδεολογικϊν κατευκφνςεων δεν είναι ανεξάρτθτθ από τισ αξιολογικζσ

κρίςεισ του υποκειμζνου-παρατθρθτι, του ςυγγραφζα τθσ εργαςίασ αυτισ. Η αποκάλυψθ


των βακφτερων κινιτρων που οδιγθςαν ςτισ ςυγκεκριμζνεσ επιλογζσ ςχετικά με το ΓΙΑΤΙ; R,

αποτελεί επίςθσ ςκοπό του κεφαλαίου αυτοφ, κακϊσ θ κατάκεςθ των ςυνειδθτϊν

αξιολογικϊν κρίςεων του ερευνθτι (ςτο ιδεολογικό επίπεδο) αποτελεί θκικι υποχρζωςι

του, κακότι διευκολφνει το ζργο τθσ κριτικισ εξζταςθσ.

2.1 Προςανατολιςμόσ ςτο άτομο

«Ρρϊτον, τα άτομα είναι ταυτόχρονα φορείσ και δζκτεσ μιασ ςυνεχοφσ ςθμαςιολογικισ ανάλυςθσ. Δεφτερον, θ ανάλυςθ εδράηεται πάνω ςε μια δυναμικι αλλθλο-επιρροι των ατόμων. Τρίτον, θ επιρροι αυτι αςκείται μζςα από επινοοφμενα πλαίςια νοθματικισ οριοκζτθςθσ. Τζταρτον, διαμορφϊνεται με αυτόν τον τρόπο προοπτικι κεϊρθςθσ των πλαιςίων και οτιδιποτε ςυμβαίνει εντόσ αυτϊν. Ρζμπτον, θ προοπτικι «ςκθνοκετεί» τθν εκάςτοτε κατάςταςθ ςτθν οποία βρίςκονται τα υποκείμενα των αλλθλοδράςεων. Ζκτον, από τον οριςμό τθσ ςυγκεκριμενοποιθμζνθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ προςδιορίηονται οι διαδικαςίεσ και κακοδθγοφνται οι δραςτθριότθτεσ. Ζβδομον, ο ρυκμόσ, το επίπεδο, και θ ςυνκετότθτα των αλλθλοδράςεων διαπλάκει τθν οργανωτικι ζκφραςθ των ςυλλογικϊν βιωμάτων. Πγδοον, οι οργανωτικζσ μορφοποιιςεισ επενδφονται ςε ςυμβολικζσ κωδικοποιιςεισ. Ζνατον, τα ςφμβολα με όλεσ τισ ιδιαίτερεσ κατθγορίεσ τουσ υπόκεινται ςε διαρκι ερμθνευτικι. Δζκατον, τα άτομα ωσ ζςχατο ςθμείο αναφοράσ, είναι το επίκεντρο αυτισ τθσ ςθμαςιολογικισ πανδαιςίασ που κακιςτά εφικτό τον κόςμο των ανκρϊπων.» (Σάτςθσ 1997, ς. 242).

Σο παραπάνω ςφντομο περίγραμμα τθσ δράςθσ και τθσ ςυμπεριφοράσ των κοινωνικϊν

υποκειμζνων (δανειςμζνο από τθν ερμθνευτικι προςζγγιςθ) φανερϊνει με τον πιο

χαρακτθριςτικό τρόπο ότι θ ςυμπεριφορά – θ ςκόπιμθ δράςθ των ανκρϊπων, αποτελεί

«κοινωνικό προϊόν» και κακορίηεται αποκλειςτικά από τθν αλλθλεπίδραςθ μεταξφ των

ανκρϊπων και όχι από παράγοντεσ που δρουν ανεξάρτθτα από αυτοφσ και τισ ςχζςεισ που

ςυνάπτουν μεταξφ τουσ. Είναι το υποκείμενο που δομεί τα νοιματα των δικϊν του

ςκόπιμων δράςεων προςαρμόηοντασ τισ δράςεισ του ςτισ ςκόπιμεσ δράςεισ των άλλων, ςε

τελικι ανάλυςθ, είναι το άτομο που αποφαςίηει κάκε φορά, ανάλογα με τισ ςυνκικεσ, για

το εάν θ δράςθ του ζχει πρακτικι αξία για αυτό ι όχι. Άλλωςτε, όπωσ υποςτθρίηουν οι

Maturana και Varela, θ ακατάπαυςτθ δομικι μεταβολι του ατόμου «… γίνεται πάντα μζςα

ςτα πλαίςια που προςδιορίηει θ αναγκαιότθτα τθσ προςαρμογισ του και τθσ διατιρθςθσ

τθσ ταυτοποίθςισ του …». (Αφράτθσ 1999).

Τιοκετϊντασ μια ανκρωποκεντρικι κεϊρθςθ, όπωσ τθν παραπάνω, αποδεχόμαςτε ότι

ο άνκρωποσ ωσ άτομο ςτθ κζςθ του υποκειμζνου μπορεί με τθ δικι του ενεργό δράςθ να

ςυμβάλλει ςτθ διαμόρφωςθ του κοινωνικοφ του περιβάλλοντοσ και των κοινωνικϊν του


ςχζςεων (Σςακίρθσ 2007). Η ιδζα ότι διάφορεσ απροςδιόριςτεσ κοινωνικζσ δυνάμεισ,

υπερβαίνοντασ τισ ατομικζσ ανάγκεσ των μεμονωμζνων υποκείμενων και τισ κακοριςμζνεσ

ςχζςεισ που ςυνάπτουν μεταξφ τουσ για να καλφψουν τισ ανάγκεσ αυτζσ, με το πρόςχθμα

μιασ απροςδιόριςτθσ κοινωνικισ εξζλιξθσ και προόδου, νομιμοποιοφνται να κατευκφνουν

με κακοριςμζνο τρόπο τθ ςυμπεριφορά των μαηϊν με βάςθ προκακοριςμζνα ιδεατά

προτάγματα, αντιμετωπίηεται ςιμερα από πολλοφσ ωσ μια μεγάλθ αφιγθςθ.

τισ μζρεσ μασ, τείνει να επικρατιςει θ αντίλθψθ ότι οι ςυντονιςμζνεσ ςκόπιμεσ δράςεισ

ευρφτερων κοινωνικϊν ομάδων δεν κακοδθγοφνται από μια υπερβατικι δφναμθ προσ ζνα

ιδεατό προοριςμό, αλλά ςυντίκενται από ςκόπιμεσ δράςεισ μεμονωμζνων υποκειμζνων

ςτα πλαίςια πραγματικϊν ατομικϊν αναγκϊν αλλά και υποκειμενικϊν ατομικϊν

επιδιϊξεων και προςδοκιϊν. Επομζνωσ, κάκε πρακτικι χειραγϊγθςθσ τθσ ςυμπεριφοράσ

των υποκειμζνων που προβάλλεται ωσ απαραίτθτθ για τθν επίτευξθ μιασ προόδου ι μιασ

εξζλιξθσ αμφίβολθσ ωφζλειασ για τα μεμονωμζνα άτομα, κα μποροφςε να κεωρθκεί

φποπτθ και να ερμθνευτεί ωσ ςυγκάλυψθ των ιδιοτελϊν επιδιϊξεων μιασ εξουςιαςτικισ

ελίτ που ζχει τθ δφναμθ να παρουςιάηει τθ δικι τθσ κζλθςθ ωσ υπζρτατο προοριςμό ςτον

οποίο πρζπει να τείνουν οι κοινζσ προςπάκειεσ των ατόμων. Άλλωςτε ςιμερα, είναι

εδραιωμζνθ θ πεποίκθςθ ότι θ κάκε είδουσ ιδεολογικι χειραγϊγθςθ από δυνάμεισ που

δρουν ςτο όνομα απρόςωπων επιδιϊξεων και ανεκπλιρωτων τελολογικϊν προςδοκιϊν,

δφναται να αναςτείλει κάκε διάκεςθ αμφιςβιτθςθσ και γόνιμθσ κριτικισ περιορίηοντασ τθν

ελευκερία των ατομικϊν πρωτοβουλιϊν. Αφετζρου, θ επιβολι κοινϊν προκακοριςμζνων

προοριςμϊν και δράςεων οδθγεί ςτθ δθμιουργία προκακοριςμζνων ςχζςεων μεταξφ των

ατόμων εμποδίηοντάσ τα να ςυνάπτουν, ωσ αυτόνομεσ οντότθτεσ, δθμιουργικζσ ςχζςεισ με

τουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ ςτα πλαίςια των πραγματικϊν κοινϊν τουσ επιδιϊξεων και

αναγκϊν.

Οι ανκρωποκεντρικζσ κεωριςεισ προςφζρουν το ιδεολογικό υπόβακρο, με βάςθ το

οποίο κα μποροφςαν να αιτιολογθκοφν οι προςπάκειεσ χειραφζτθςθσ των ατόμων από

τουσ περιοριςμοφσ που κζτουν τα διάφορα ςυςτθματοκεντρικά μοντζλα δόμθςθσ τθσ

κοινωνικισ πραγματικότθτασ. Η ςυνειδθτοποίθςθ, για παράδειγμα, ότι οι κεςμοί ι θ

κουλτοφρα, που προβάλλονται ωσ το απόςταγμα τθσ ανκρϊπινθσ ςοφίασ και επιβάλλονται

ωσ αναμφιςβιτθτθσ αξίασ δυνάμεισ που λειτουργοφν πζρα και πάνω από κάκε μεμονωμζνο

υποκείμενο, δεν είναι τίποτα άλλο από ανκρϊπινα καταςκευάςματα, κοινωνικά προϊόντα

που δθμιουργικθκαν ςτα πλαίςια ςυμβάςεων για να εξυπθρετθκοφν αποκλειςτικά


πρακτικοί ςκοποί, αποτελεί ςε μεγάλο βακμό ςυνειςφορά των ανκρωποκεντρικϊν

κεωριςεων.

χθματίηοντασ μια αντικειμενικότερθ εικόνα για το ρόλο του μεμονωμζνου ατόμου ςτθ

διαμόρφωςθ τθσ κοινωνικισ πραγματικότθτασ, ο κάκε άνκρωποσ, ωσ μοναδικι και

ανεπανάλθπτθ, ςυνειδθτι μονάδα, ανακτά το δικαίωμα να υπεραςπίηεται τισ προςωπικζσ

του επιδιϊξεισ προβάλλοντάσ τεσ ςτο παρόν ωσ ςθμαντικζσ για τθν περαιτζρω «εξζλιξι»

του. Αφετζρου, ανακτά το δικαίωμα να αντιμετωπίηει κριτικά τισ επιδιϊξεισ και τισ ςκόπιμεσ

δράςεισ των άλλων, όταν κεωρεί ότι λειτουργοφν ςε βάροσ τθσ δικισ του αυτοτζλειασ και

ανάπτυξθσ. Η ανάδυςθ του κόςμου ωσ ενόσ ορίηοντα νοθμάτων, όπου για το «είναι» το

«ιςχφει» και το «αξίηει» αποφαίνονται και αποφαςίηουν μεμονωμζνα υποκείμενα

(ςυςτιματα–παρατθρθτζσ) ςτο πλαίςιο των αναγκϊν, των προκζςεων και των επιδιϊξεϊν

τουσ, ςθματοδοτεί τθν αποδζςμευςθ τθσ ςκόπιμθσ δράςθσ των μεμονωμζνων

ατομικοτιτων από τα περιοριςτικά προτάγματα που κζτουν οι κάκε είδουσ αφθγιςεισ του

παρελκόντοσ (αλλά και του μζλλοντοσ) (χίηα 2006).

Ειδικότερα, «νομιμοποιείται» κάκε μορφι κριτικισ ερμθνείασ, από κάκε μεμονωμζνο

υποκείμενο-παρατθρθτι, τόςο απζναντι ςτισ ςκόπιμεσ δράςεισ των άλλων ατόμων–

παρατθρθτϊν όςο και απζναντι ςτα κοινωνικά ςυςτιματα-παρατθρθτζσ αλλά και των

νοθμάτων που προςδίδουν αυτά ςτισ ςκόπιμεσ δράςεισ τουσ. Ενϊ, κάκε προςπάκεια

αντικειμενικισ ερμθνείασ ενόσ ςυςτιματοσ ςκόπιμων δράςεων που ςκοπεφει ςτθν

αποκάλυψθ των βακφτερων ελατθρίων των δράςεων αυτϊν, προχποκζτει διαρκι και

ςυςτθματικι ζρευνα από τθν πλευρά του υποκειμζνου–παρατθρθτι. Μια κοινωνία

ςυνειδθτϊν, ενθμερωμζνων πολιτϊν που δίνει αξία ςτισ επιδιϊξεισ και ςτισ ανάγκεσ των

μεμονωμζνων μελϊν τθσ, επιτρζποντασ, παράλλθλα, ςε αυτά να αςκοφν εποικοδομθτικι

κριτικι αλλά και να αναπτφςςονται ελεφκερα ςτα πλαίςια των δθμοκρατικϊν αρχϊν που τθ

διζπουν, είναι μια κοινωνία που προςανατολίηεται ςτο άτομο. Άλλωςτε, θ αφφπνιςθ και θ

ενεργοποίθςθ των μεμονωμζνων υποκειμζνων μπορεί να ςυμβάλλει κακοριςτικά ςτθν

αντιμετϊπιςθ ςφνκετων προβλθμάτων που ςχετίηονται με τθν εκμετάλλευςθ, τθν

καταπίεςθ, τθν καταπάτθςθ των ανκρϊπινων δικαιωμάτων και τθν καταςτροφι του

περιβάλλοντοσ ςτα πλαίςια των ςφγχρονων παγκοςμιοποιθμζνων κοινωνικϊν και

οικονομικϊν δομϊν.

Με βάςθ τισ παραπάνω ςκζψεισ μπορεί να κεωρθκεί αυτονόθτο, ότι το εκπαιδευτικό

ςφςτθμα μιασ τζτοιασ κοινωνίασ κα πρζπει να προςανατολίηεται ςτο άτομο, επιδιϊκοντασ

να διαμορφϊςει πολίτεσ ικανοφσ να μποροφν να κατανοοφν ςε βάκοσ τα κοινωνικά,


πολιτικά και οικονομικά προβλιματα, πολίτεσ ικανοφσ να αςκοφν εποικοδομθτικι κριτικι,

αλλά και να ζχουν το ςκζνοσ να αντιςτζκονται ςτθν κάκε είδουσ αυκαιρεςία, εκμετάλλευςθ

και καταπίεςθ από όπου και αν προζρχεται αυτι.

Ο προςανατολιςμόσ ςτο άτομο αντανακλά μια ανοικτότθτα ςε ςχζςθ με τθ δυνατότθτα

αυτοδιάκεςθσ του ατόμου, ςε αντίκεςθ με τθν κλειςτότθτα των προκακοριςμζνων

προταγμάτων που επιβάλλονται μζςω προκακοριςμζνων κοινωνικϊν δομϊν

εξυπθρετϊντασ τουσ ιδιοτελείσ ςκοποφσ μεμονωμζνων ατόμων ι ομάδων. Μια κοινωνία

προςανατολιςμζνθ ςτο άτομο δίνει προτεραιότθτα ςτισ ανάγκεσ των μεμονωμζνων

ατόμων, δεν κυςιάηει το ατομικό για χάρθ του δικεν ςυλλογικοφ ςυμφζροντοσ (εφόςον το

ςυλλογικό δθμιουργείται ςτθ βάςθ ςυμβάςεων για να εξυπθρετιςει το ατομικό), δεν

δικαιολογεί αποκλειςμοφσ, οφτε διαχωρίηει τουσ ανκρϊπουσ ςε προνομιοφχουσ και μθ. Η

ιδζα του προςανατολιςμοφ ςτο άτομο αποτελεί ζνα ιδεϊδεσ, αντανακλά τθν πεποίκθςθ ότι

ςτο μζλλον κα μποροφςαν να δθμιουργθκοφν ανοικτζσ κοινωνίεσ με ανοικτοφσ

προςανατολιςμοφσ, αποτελοφμενεσ από ςυνειδθτοποιθμζνα υποκείμενα με κριτικό

πνεφμα, που κα μποροφν να δρουν αλλά και να ςυνάπτουν ςχζςεισ μζςα ςτα πλαίςια των

ατομικϊν τουσ αναγκϊν, δίνοντασ αξία ςτο κάκε μοναδικό και ανεπανάλθπτο ανκρϊπινο

υποκείμενο, υπερβαίνοντασ τουσ περιοριςμοφσ που κζτουν οι πάςθσ φφςεωσ απρόςωπεσ

κλειςτζσ κοινωνικζσ και οικονομικζσ δομζσ.

2.2 Η ανοικτότθτα ωσ αντίλθψθ που αναβακμίηει τθν αξία τθσ ανκρϊπινθσ

φπαρξθσ

Η ανοικτότθτα ωσ ιδεολογία, κεωρείται ότι διευρφνει περαιτζρω τθν αντιλθπτικι μασ

ικανότθτα, προςφζροντασ μεγαλφτερθ ελευκερία για κριτικι και αμφιςβιτθςθ. Τποδθλϊνει

μια τάςθ για μεγαλφτερθ αυτονόμθςθ και απαγκίςτρωςθ από προκακοριςμζνεσ αντιλιψεισ

που περιορίηουν τθν ανκρϊπινθ φφςθ και εξζλιξθ. Για παράδειγμα, χαρακτθριςτικι

περίπτωςθ ανοικτότθτασ αποτελεί θ κριτικι ςτο υλιςτικό-ωφελιμιςτικό μοντζλο ωσ τρόπο

ςκζψθσ και δράςθσ.

Η υλιςτικι και ωφελιμιςτικι κοςμοκεϊρθςθ προβάλλεται ωσ ντετερμινιςτικι, κακϊσ

αναγορεφει τισ υλικζσ αναγκαιότθτεσ, τθν υλικι επιβίωςθ, ςε μοναδικι δφναμθ


κακοριςμοφ τθσ ανκρϊπινθσ ςυνείδθςθσ και, κατά ςυνζπεια, τθσ ανκρϊπινθσ

ςυμπεριφοράσ-δράςθσ. Αυτζσ οι ξζνεσ ωσ προσ τθν ατομικότθτα δυνάμεισ κεωρείται ότι

προκακορίηουν τισ κοινωνικζσ ςχζςεισ, ζτςι ϊςτε θ ανκρϊπινθ βοφλθςθ να αποτελεί

αποκλειςτικά προζκταςθ των υλικϊν αναγκϊν. Η ουςιϊδθσ ιδιαιτερότθτα του ανκρϊπινου

είδουσ περιορίηεται ςτο „γίγνεςκαι“ (και όχι ςτο „είναι“). Η διαφοροποίθςι του από τα

άλλα όντα κακορίηεται από τθ διανοθτικι του ικανότθτα να διατυπϊνει ιδεολογίεσ που

αφοροφν ςτθν υλικι του υπόςταςθ. Ειδομζνθ μζςα από το ςυγκεκριμζνο ιδεολογικό

πρίςμα, θ αυτονομία και θ ανκρϊπινθ ακεραιότθτα βρίςκονται αντιμζτωπεσ με μια

κλειςτότθτα θ οποία υποβιβάηει τθν ποιότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φπαρξθσ ςτο επίπεδο των

κθλαςτικϊν.

Η κλειςτότθτα αυτι, ςφμφωνα με τον Yves Le Manach, οφείλεται ςτο ότι ό άνκρωποσ

ζχει απομονϊςει τθν ικανοποίθςθ των φυςικϊν αναγκϊν του από τισ κοινωνικζσ και

πνευματικζσ του ανάγκεσ δίνοντασ προτεραιότθτα ςτισ πρϊτεσ. ε ιδεολογικό επίπεδο, ζχει

παγιδευτεί ςτθν φαινομενικά αντικειμενικι γνϊςθ ενόσ απρόςωπου επιςτθμονιςμοφ, ενόσ

κοινωνικοφ ωφελιμιςμοφ και ενόσ ντετερμινιςτικοφ υλιςμοφ παραμερίηοντασ τισ

πραγματικά πνευματικζσ και κοινωνικζσ του ανάγκεσ. Η αντίλθψθ ότι θ προςπάκεια

ικανοποίθςθσ των φυςικϊν αναγκϊν δεν είναι ανεξάρτθτθ, αλλά και οφτε ζρχεται

απαραίτθτα ςε αντίκεςθ με τθν δυνατότθτα τθσ προςωπικισ ολοκλιρωςθσ, εκφράηει μια

ανοικτότθτα που, αφενόσ, χαρακτθρίηει τθν ετερότθτα του ανκρϊπινου είδουσ, αφετζρου,

προςφζρει μια ςτερει βάςθ πάνω ςτθν οποία μποροφμε να πατιςουμε, ϊςτε να

προςπακιςουμε να υψωκοφμε ςε ανϊτερεσ μορφζσ όντων βιϊνοντασ μια ηωι που

διαφζρει κατά πολφ από αυτι των κατϊτερων μορφϊν φπαρξθσ.

Σο βαςικό επιχείρθμα που ςυνθγορεί υπζρ τθσ ανοικτότθτασ αυτισ είναι το εξισ: Η φυςικι

ικανοποίθςθ των φυςικϊν αναγκϊν δεν είναι κακαρά ωφελιμιςτικι ικανοποίθςθ αλλά

ικανοποίθςθ άμεςα φορτιςμζνθ με πνεφμα, επικοινωνία, ακόμα και μυςτιριο, ςε κάκε

περίπτωςθ είναι ικανοποίθςθ που περνά μζςα από τθν κοινωνικι ςχζςθ. Γίνεται φανερό

ότι, πρϊτον, «θ ςχζςθ μασ με το περιβάλλον δεν είναι μόνο ςχζςθ ιδιοποίθςθσ αλλά και

ςχζςθ μζκεξθσ» δεφτερον «δεν μασ κακορίηει τόςο θ φυςικι πλευρά των αναγκϊν μασ όςο

ο τρόποσ με τον οποίο τισ ικανοποιοφμε»7. Ο τρόποσ με τον οποίο ικανοποιοφμε

«…τισ ανάγκεσ μασ δεν είναι τόςο ηιτθμα υλικϊν και ιςτορικϊν αναγκαιοτιτων, όςο είναι ηιτθμα θκϊν, ηιτθμα κουλτοφρασ. Αντίκετα από τισ φυςικζσ ανάγκεσ μασ, τα

7 Η Ανοικτότθτα ωσ ηθτοφμενο (2007). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:

http://www.antidogma.gr/forum/viewtopic.php?f=165&t=3007, ς. 4. (20/12/2008) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://www.antidogma.gr/forum/viewtopic.php?f=165&t=3007


ικθ δεν ζχουν τθν ακαμψία του φυςικοφ ντετερμινιςμοφ αλλά τθν ευκαμψία που χαρακτθρίηει το γεγονόσ ότι είμαςτε ουςιωδϊσ μθ-κακοριςμζνοι.»8

Οι υλικζσ αναγκαιότθτεσ δεν είναι πραγματικά ανεξάρτθτεσ από το βιολογικό περίγυρο και

τα ικθ μασ και δεν αποφαςίηουν τισ δυνατότθτεσ ικανοποίθςισ μασ. Αυτοί που

αποφαςίηουν είναι οι άνκρωποι μζςω μιασ ςυνειδθτισ διαδικαςίασ αλλθλεπίδραςθσ με το

βιολογικό περίγυρο και τουσ ςυνανκρϊπουσ τουσ.

φμφωνα με τθν παραπάνω ςυλλογιςτικι, θ ανοικτότθτά μασ κακορίηεται από τθ

δυνατότθτα μασ να επιλζξουμε εάν κα ςυνεχίςουμε να ςυμβιβαηόμαςτε και να

υποχωροφμε αναγνωρίηοντασ τον εαυτό μασ ςτα ικθ που κακορίηονται από τισ υλιςτικζσ

και ωφελιμιςτικζσ αντιλιψεισ ι εάν κα ςτραφοφμε προσ μια ανοικτότθτα, τθν οποία

κωροφμε ωσ κεμζλιο τθσ ανκρωπιάσ μασ και θ οποία μπορεί να μασ απελευκερϊςει από

τθν δυςτυχία που οφείλεται ςτθν κλειςτότθτα των λανκαςμζνων επιλογϊν μασ9.

Παρόμοιεσ ιδεολογίεσ, ςθματοδοτοφν μια νζα ςτροφι προσ το άτομο, κακϊσ

υπεραςπίηονται το δικαίωμα του ανκρϊπου να είναι κυρίαρχοσ του εαυτοφ του, ϊςτε να

μπορεί να κτίςει μια πολφπλευρθ ανοικτι προςωπικότθτα όπωσ αυτόσ επικυμεί και να

ευτυχίςει.

το ςθμείο αυτό κα μποροφςε να ιςχυριςτεί κανείσ ότι μια ανοικτι ανϊτατθ μόρφωςθ, που

προςανατολίηεται ςτο άτομο και λαμβάνει ςοβαρά υπόψθ τθσ κεωριςεισ όπωσ τισ

παραπάνω κζτει ωσ προτεραιότθτά τθσ τθν απελευκζρωςθ από τισ ιδεολογικζσ και

υλιςτικζσ αντιλιψεισ που μποροφν να εγκλωβίςουν τισ δθμιουργικζσ δυνάμεισ των

ςπουδαςτϊν ςυμβάλλοντασ ςτθ διαμόρφωςθ μιασ κοινωνίασ προςανατολιςμζνθσ ςτο

άτομο και όχι ςτον υλιςμό και ςτον ωφελιμιςμό.

2.3 Η ιδζα τθσ Ανοικτότθτασ κλειδί για τθν ανάπτυξθ τθσ μετανεοτερικισ κοινωνίασ

και οικονομίασ

Σθ ςθμερινι εποχι προβάλλεται, όςο ποτζ άλλοτε, επιτακτικι θ ανάγκθ να

αντιμετωπίςουμε τον κόςμο ωσ ζνα ανοικτό ςφςτθμα. Καλοφμαςτε να αντιλθφκοφμε τον

κόςμο μζςω μιασ ανοικτότθτασ ςε όλα τα επίπεδα τθσ ανκρϊπινθσ δραςτθριότθτασ και

8 το ίδιο.

9 Ό.π.


οργάνωςθσ. Ο υποκειμενικόσ αφαιρετικόσ χαρακτιρασ τθσ αντίλθψθσ, θ ςυνεχισ ανανζωςθ

και κριτικι, αποτελοφν μερικά από τα βαςικά χαρακτθριςτικά τθσ.

Ο Richard Straub (2008) διαπιςτϊνει ότι «θ ιδζα τθσ ανοικτότθτασ προβάλλει ωσ

κυρίαρχο ςτοιχείο των βαςικϊν εξελίξεων τθσ οικονομικισ και κοινωνικισ μασ δομισ.». το

επίκεντρο των ςυηθτιςεων περιςςότερο παρά ποτζ βρίςκονται κζματα ςχετικά με τισ

ανοικτζσ κοινωνίεσ, τθν ανοικτι οικονομία, τθν ανοικτι καινοτομία, τα ανοικτά πρότυπα, τα

ανοικτά οικοςυςτιματα, τισ ανοικτζσ πθγζσ, τθν ανοικτι αρχιτεκτονικι, τθν ανοικτι

πρόςβαςθ ςτθν μόρφωςθ και εκπαίδευςθ κ.α. Η ανοικτότθτα αυτι ωσ ανοικτι ιδεολογία

και δυναμικι, ςθματοδοτεί τον δρόμο προσ τθν παγκοςμιοποίθςθ.

τθν οικονομία, και ειδικότερα ςτο κόςμο των επιχειριςεων κάποιεσ πανανκρϊπινεσ θκικζσ

αξίεσ καλυμμζνεσ με το μανδφα τθσ ανοικτότθτασ, αναςφρονται ςτο προςκινιο του

ενδιαφζροντοσ εξαιτίασ τθσ αποδεδειγμζνθσ ωφζλειάσ τουσ. Κατά αυτόν τον τρόπο:

« θ ανοικτότθτα ςυνδζεται με αξίεσ όπωσ θ ανεκτικότθτα, θ ελευκερία του ατόμου, θ δια βίου μάκθςθ, θ ςυμμετοχι, θ παραχϊρθςθ αρμοδιοτιτων και θ ςυνεργαςία, ςε αντίκεςθ με τισ αξίεσ που ςυναντά κανείσ ςτον κλειςτό κόςμο: εντολι και ζλεγχοσ, διοίκθςθ εκ των άνω προσ τα κάτω, ςυγκεντρωτικι και γραφειοκρατικι διακυβζρνθςθ, περιττι ρφκμιςθ και κολεκτιβιςτικι κυριαρχία ςτθν ελευκερία του ατόμου.» (Straub, ςτο ίδιο)

Ωσ ζκφραςθ τθσ νζασ δυτικισ ανοικτισ κουλτοφρασ τθσ μετανεοτερικότθτασ προβάλλεται, θ

ιδζα ότι τα μονοπϊλια ι τα οιονεί μονοπϊλια, αλλά και οι παραδοςιακζσ ιεραρχίεσ με τθν

αυξανόμενθ γραφειοκρατία τουσ και τουσ αποςυνδεδεμζνουσ ςιροφσ τουσ αποτελοφν

παραδείγματα του κλειςτοφ κόςμου, αξιϊνοντασ, παράλλθλα, αλλαγζσ τόςο ςτθν ατομικι

ςτάςθ όςο και ςθμαντικζσ ρυκμίςεισ ςτουσ κεςμοφσ. Σο ιδεϊδεσ τθσ ανοικτισ οικονομίασ

και τθσ ανοικτισ κοινωνίασ εμπνζεται, κυρίωσ, από τισ υποδομζσ και τα νζα καινοτόμα

εργαλεία που προςφζρει θ επιςτθμονικι γνϊςθ. Βζβαια, για κάποιουσ, θ κριτικι ςτθν

ανοικτι, δυτικοφ τφπου οικονομία γίνεται αντιλθπτι ωσ ιμπεριαλιςτικι πολιτικι του

κεφαλαίου ι ωσ μια μεταλλαγμζνθ αφιγθςθ των διαφωτιςτικϊν προταγμάτων για

ανάπτυξθ και ευθμερία, δθλαδι μια νζα ιδεολογία που προοιωνίηει μια νζα κλειςτότθτα.

Όπωσ διαλαλείται, ςτον ανοικτό κόςμο υπάρχει κζςθ για όλουσ, όλοι μποροφν να

ςυμμετάςχουν. Είναι ζνασ κόςμοσ δελεαςτικόσ, κακϊσ περιςςότερο παρά ποτζ υπόςχεται

ίςεσ ευκαιρίεσ ςε όλουσ. Η ανοικτότθτα αυτι, όμωσ, προχποκζτει ανοικτοφσ ανκρϊπουσ. Ο

άνκρωποσ αποτελεί τθν πθγι κάκε πνευματικοφ και υλικοφ αγακοφ (που επιτυγχάνεται

μζςω τθσ εργαςίασ και τθσ κοινωνικοποίθςισ του). Επομζνωσ, καμιά ανοικτότθτα δεν

μπορεί να νοθκεί χωρίσ τισ απαραίτθτεσ αλλαγζσ ςτθν αντίλθψθ και ςτθν ςυμπεριφορά του


ίδιου του ατόμου, αναφερόμαςτε, δθλαδι, ςε μια νζα κουλτοφρα. Ο άνκρωποι καλοφνται

να γίνουν πιο ανοικτοί καλλιεργϊντασ όλεσ εκείνεσ τισ ζμφυτεσ ικανότθτεσ και δεξιότθτεσ

που κα τουσ προςφζρουν μια κζςθ ςε ζναν ανοικτό κόςμο. Για παράδειγμα, θ ανοικτότθτα

ςτθν εμπειρία, ςφμφωνα με τουσ ψυχολόγουσ, αποτελεί ζνα γενικό χαρακτθριςτικό τθσ

προςωπικότθτασ, ζναν από τουσ πζντε κεντρικοφσ τομείσ τθσ προςωπικότθτασ. «Η

ανοικτότθτα αυτι περιλαμβάνει τθν ενεργό φανταςία, τθν αιςκθτικι ευαιςκθςία, τθν

επικζντρωςθ ςτα εςωτερικά ςυναιςκιματα, τθν προτίμθςθ ςτθν ποικιλία και ςτθν γνωςτικι

περιζργεια.»10 ε αντίκεςθ με τθν παγιωμζνθ ςυμβατικι, παραδοςιακι αντίλθψθ του

αμετάβλθτου κόςμου θ νζα αντίλθψθ εκφράηεται μζςω τθσ κριτικισ και τθσ διαρκοφσ

ανανζωςθσ των αντιλθπτικϊν ςχθμάτων.

τισ νζεσ, υπό διαμόρφωςθ ςυνκικεσ, γίνεται φανερό ότι θ προϊκθςθ μιασ ανοικτοφ

τφπου μόρφωςθσ, που κα ςυμβάλλει ςτθν ανάδειξθ και καλλιζργεια όλων εκείνων των

χαρακτθριςτικϊν τθσ ανκρϊπινθσ προςωπικότθτασ που απαιτοφνται για τθ διάπλαςθ

«ανοικτϊν ανκρϊπων», αποτελεί βαςικι προχπόκεςθ για τθν μετάβαςθ ςε «ανοικτζσ

κοινωνίεσ». Ενϊ θ διάδοςθ και καλλιζργεια πάςθσ φφςεωσ «ανοικτϊν ιδεολογιϊν» που κα

λειτουργιςουν ωσ αντίδοτο ςτθν κατεςτθμζνθ ιδεολογία τθσ ςυντιρθςθσ, αποτελοφν

βαςικι προχπόκεςθ για τθν οργάνωςθ κάκε μορφισ «ανοικτισ παιδείασ».

2.4 Ανοικτότθτα και Ευελιξία δυο αμφιλεγόμενεσ ζννοιεσ

τθν ενότθτα αυτι, ακολουκϊντασ το δρόμο τθσ «λογικισ» κα γίνει μια ςυηιτθςθ με

ςκοπό να δοκεί μια εικόνα για τον περίπλοκο χαρακτιρα των δυο εννοιϊν ανοικτότθτα και

ευελιξία, αλλά και να γίνει εμφανζσ ότι θ δυςκολία προςδιοριςμοφ τουσ επιβαρφνει τθν

διερεφνθςθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ που μελετάται, κακϊσ ο προςδιοριςμόσ των

ορίων τθσ ανοικτότθτασ και τθσ κλειςτότθτασ κακορίηεται από ανκρϊπουσ και αφορά ςε

αυτοφσ.

10

Offenheit (Psychologie), χ.χ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/Offenheit_(Psychologie) (2/1/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://de.wikipedia.org/wiki/Offenheit_(Psychologie)


Ανοικτότθτα είναι θ ιδιότθτα του ανοικτοφ και ευελιξία θ ιδιότθτα11 του ευζλικτου.

Ιδιαίτερο γνϊριςμα του ανοικτοφ είναι ότι προςφζρει μια δυνατότθτα διζλευςθσ

επιτρζποντασ τθ μετάβαςθ δια μζςω μιασ «ειςόδου» ι «εξόδου» από ζναν «τόπο» ςε ζναν

άλλο, από μια κατάςταςθ ςε μια άλλθ, από ζνα ςφςτθμα ςε ζνα άλλο. Ανοικτό είναι αυτό

που διατθρεί ελεφκερθ τθ δίοδο από εμπόδια ι φραγμοφσ. Επίςθσ, θ ζννοια του ανοικτοφ

υπονοεί (ςυνικωσ, αν όχι πάντα) μια κατάςταςθ που είναι το αποτζλεςμα τθσ ενζργειασ

του ανοίγω, δθλαδι, τθσ άρςθσ των εμποδίων που αποτρζπουν τθ διζλευςθ

(Σριανταφυλλίδθσ 1999). Επομζνωσ, θ ζννοια του ανοικτοφ δεν ζχει νόθμα αποκομμζνθ από

τθν ζννοια του κλειςτοφ12 και μιασ ενζργειασ που μπορεί να μασ μεταφζρει από τθ μια

κατάςταςθ ςτθν άλλθ. Με αυτιν τθν ζννοια κάκε απόφανςθ για τθν ανοικτότθτα ι τθν

κλειςτότθτα ενόσ πράγματοσ εμπεριζχει μια διαδικαςία ςφγκριςθσ.

Οι δφο αυτζσ ζννοιεσ είναι ζννοιεσ ζτερεσ, ςχετικά διάφορεσ, ανόμοιεσ, αντίκετεσ ι

αντιφατικζσ13. Αν πρόκειται για ζναν άνκρωπο που επικυμεί να περάςει μια πόρτα, ι κα

περάςει, δθλαδι θ πόρτα είναι ανοικτι, ι δεν κα περάςει, που ςθμαίνει ότι θ πόρτα είναι

κλειςτι. Δεν μπορεί να νοθκεί μια ενδιάμεςθ κατάςταςθ όπου ζνα τμιμα του παραμζνει

ςτον ζναν τόπο, δθλαδι δεν πζραςε, και ζνα άλλο βρίςκεται ιδθ ςτον άλλο τόπο, δθλαδι

πζραςε. Επομζνωσ, ςε αυτιν τθν περίπτωςθ θ ςχζςθ μεταξφ των δυο εννοιϊν του ανοικτοφ

και του κλειςτοφ είναι ςχζςθ αντιφατικι. Ιςχφει είτε θ μια περίπτωςθ είτε θ άλλθ.

Τπάρχουν, όμωσ, περιπτϊςεισ που οι δυο αυτζσ ζννοιεσ μποροφν να κεωρθκοφν ωσ

αντίκετεσ. Για παράδειγμα, ο μθχανιςμόσ μιασ βάνασ προςφζρει τθ δυνατότθτα πολλϊν

ενδιάμεςων ρυκμίςεων επιτρζποντασ διαφορετικζσ ροζσ υγροφ, από το εντελϊσ ανοικτό

ζωσ το εντελϊσ κλειςτό. Ζτςι, μποροφμε να μιλάμε για λιγότερο ι περιςςότερο ανοικτό ι

για περιςςότερο ι λιγότερο κλειςτό.

τθν περίπτωςθ που θ ζννοια του ανοικτοφ ι του κλειςτοφ ανυψϊνεται ςε ιδζα14, θ

ςφλλθψι τθσ ζρχεται αντιμζτωπθ με μια πολυπλοκότθτα. Με επίκεντρο τον άνκρωπο και

11 Ιδιότθτεσ ι γνωρίςματα είναι τα ςτοιχεία εκείνα που ςυνιςτοφν τθν ζννοια, τα ςυςτατικά βάςει των οποίων αυτι κακίςταται γνωςτι και διακρίνεται από κάκε άλλθ όμοιά τθσ (Πελεγρίνθσ 2005). 12 Δεν μποροφμε να ςυλλάβουμε τθν ζννοια του ανοικτοφ χωρίσ, ταυτόχρονα, να ζχουμε αντιλθφκεί τθ ςθμαςία τθσ ζννοιασ του κλειςτοφ. 13 χζςεισ των εννοιϊν κατά πλάτοσ και κατά βάκοσ (Παπανοφτςοσ 1985). 14

Ακολουκϊντασ τθ ςθμαςία που δίνει ςτον όρο ο εμπειριςμόσ, «οι ιδζεσ ςυγκροτοφν τα περιεχόμενα τθσ εμπειρίασ – τθσ αντίλθψθσ, τθσ μνιμθσ, τθσ φανταςίασ» (Πελεγρίνθσ, ςτο ίδιο, ς. 288).


ορίηοντασ μεταφορικά τουσ διάφορουσ φραγμοφσ ι εμπόδια ωσ «πόρτα» είναι δυνατι θ

ςφλλθψθ διαφορετικϊν προςεγγίςεων του ανοικτοφ ι του κλειςτοφ, διότι κάκε απόφανςθ

για το εάν κάτι είναι ανοικτό ι κλειςτό εμπεριζχει μια διαδικαςία ςφγκριςθσ, που ςτθν

περίπτωςθ των κοινωνικϊν ςχζςεων, κακορίηεται με κριτιρια που κζτουν οι ίδιοι οι

άνκρωποι.

Για να διαβεί κάποιοσ μια «πόρτα» πρζπει να ζχει κάποιο ςοβαρό λόγο, κάποιο ιςχυρό

κίνθτρο, κάτι μεταξφ ιςχυρισ επικυμίασ και αναγκαιότθτασ. Κςωσ να κζλει να αποδράςει

από αυτό που τον περιορίηει ι να κζλει να ειςζλκει ςε μια άλλθ κατάςταςθ που κεωρεί

ευνοϊκότερθ, πιο ωφζλιμθ για αυτόν. Αφενόσ, τα κριτιρια με τα οποία αποφάςιςε να

διαβεί τθν πόρτα ζχουν ζναν ρεαλιςτικό και ζναν υποκειμενικό χαρακτιρα, με τθν ζννοια

ότι μπορεί κανείσ να πλανάται όταν πιςτεφει ότι θ διζλευςθ από τθν ςυγκεκριμζνθ πόρτα

κα προβεί, τελικά, προσ όφελόσ του. Αφετζρου, αναγκάηεται να αντιτάξει μια ιςχυρι

επικυμία, μια ςυνειδθτι επιλογι, ςτισ δυνατότθτζσ του για πρόςβαςθ.

Μια κλειςτι πόρτα προχποκζτει ζναν λόγο για τον οποίο είναι κλειςτι. Μπορεί να είναι το

δικαίωμα ςτθν προςταςία τθσ ιδιοκτθςίασ, άρα τθσ εξουςίασ, θ διαφφλαξθ μιασ πολφτιμθσ

πολιτιςμικισ κλθρονομιάσ, μιασ ιδεολογίασ – ενόσ δόγματοσ, μιασ ιδιοτροπίασ αυτοφ που

κρατάει τα κλειδιά ι κάτι άλλο. ε κάκε περίπτωςθ, για τθ διζλευςθ μιασ πόρτασ απαιτείται

μια ςυμφωνία μεταξφ αυτοφ που κζλει να περάςει και του «κλειδοκράτορα». Οι όροι τθσ

ςυμφωνίασ εξαρτϊνται, επίςθσ, από πολλζσ διαφορετικζσ παραμζτρουσ και, ςυνικωσ,

ευνοοφν αυτόν που κατζχει τα κλειδιά. Κάποιοσ που δεν πλθροί τισ προχποκζςεισ που κζτει

κάποιοσ άλλοσ, άραγε πόςθ ευκφνθ μπορεί να χρεϊςει ςτθ δικι του αδυναμία να περάςει

τθν πόρτα; Οφτωσ ι άλλωσ το πρόβλθμα τθσ διζλευςθσ δεν λφνεται με τθ βία, είτε διότι θ

πόρτα είναι απαραβίαςτθ, είτε διότι μια αντικοινωνικι ςυμπεριφορά (ςε μια «κοινωνία

δικαίου»), ςυνικωσ, γεννά περιςςότερα δεινά από ό,τι οφζλθ ςε αυτόν που τθν επιλζγει.

Όταν το ηιτθμα τθσ διζλευςθσ από μια δίοδο αντιμετωπιςτεί ομαδικά και όχι ατομικά,

τότε μποροφμε να μιλάμε για ποςοςτό ατόμων που πζραςε ι για ποςοςτό ατόμων που δεν

πζραςε. Αφενόσ, διαχωρίηουμε τουσ ανκρϊπουσ ςε αυτοφσ που ζχουν δικαίωμα να

περάςουν διότι πλθροφν τα κριτιρια διζλευςθσ και ςε αυτοφσ που δεν δικαιοφνται.

Αφετζρου, μποροφμε να κάνουμε αξιολογικζσ κρίςεισ για το εάν θ πόρτα είναι περιςςότερο

ανοικτι ι κλειςτι ι για το εάν τα κριτιρια διζλευςθσ είναι λιγότερο ι περιςςότερο

αυςτθρά. Εάν, για παράδειγμα, περάςει ζνασ από τουσ χίλιουσ που προςπάκθςαν,

αυτόματα, θ πόρτα δεν μπορεί να κεωρθκεί κλειςτι. Όπωσ δεν μπορεί να κεωρθκεί

ερμθτικά κλειςτι μια βάνα που ςτάηει. Απεναντίασ, υπάρχει το ενδεχόμενο


χρθςιμοποιϊντασ μια φαινομενικά λογικι επιχειρθματολογία, όπωσ θ παρακάτω, να

αποδειχκεί ότι μια βάνα που ςτάηει είναι εντελϊσ ανοικτι. Εφόςον ζςτω και ζνα άτομο

κατάφερε να πετφχει το ςτόχο και να διαβεί τθ κιρα τότε όλα τα ςυνυποψιφια με αυτό

άτομα με τισ ίδιεσ φυςικζσ ιδιότθτεσ ζχουν εξίςου τθν δυνατότθτα να διαβοφν τθ κιρα,

είναι δθλαδι και για αυτοφσ θ κιρα ανοικτι. Η αποτυχία τουσ αποκαλφπτει είτε ότι

μειονεκτοφν ωσ προσ τισ φυςικζσ τουσ ικανότθτεσ, είτε ότι αδιαφόρθςαν για τισ

προχποκζςεισ διζλευςθσ διότι, ουςιαςτικά, δεν τουσ ενδιζφερε θ διζλευςθ. Παρόμοιεσ

ςοφιςτείεσ μποροφν να νομιμοποιιςουν πρακτικζσ φιλτραρίςματοσ μεταφζροντασ τισ

ευκφνεσ μθ διζλευςθσ ςτα υποψιφια άτομα υποκρφπτοντασ, ενδεχομζνωσ, μια μζκοδο

αποκλειςμοφ.

υνικωσ, θ διζλευςθ προχποκζτει, κατά πρϊτον, αποδοχι άνευ όρων των κριτθρίων

διζλευςθσ ι, ςτθν καλφτερθ των περιπτϊςεων, αποδοχι μετά από διαπραγμάτευςθ και,

κατά δεφτερον, εκπλιρωςθ των κριτθρίων αυτϊν από αυτόν που επικυμεί να περάςει,

χωρίσ αυτό να εγγυάται τθν επιτυχία διζλευςισ του, κακϊσ ο τελευταίοσ λόγοσ ανικει ςτον

«φφλακα τθσ πόρτασ». Ζτςι, εάν, για παράδειγμα, υποτεκεί ότι υπάρχουν δζκα ιςάξιοι

υποψιφιοι που πλθροφν όλα τα κριτιρια διζλευςθσ με το παραπάνω αλλά θ «οικονομία» ι

θ «πολιτικι» αυτοφ που αποφαςίηει για τθ διζλευςθ κακορίηει τθν είςοδο ςε λιγότερουσ

από τουσ μιςοφσ, τότε τα κριτιρια αναπροςαρμόηονται. ε κάποιεσ περιπτϊςεισ, για

παράδειγμα, επιλζγεται θ κζςπιςθ αυςτθρότερων κριτθρίων ειςαγωγισ, δθλαδι,

περιςςότερα εμπόδια. ε κάκε περίπτωςθ, επιδιϊκεται οι υποψιφιοι να αιςκάνονται ότι

αποκλείςτθκαν δίκαια. Διότι θ εμφανισ αυκαιρεςία αυτοφ που αποφαςίηει για τθ διάβαςθ

των άλλων, ςε μια δίκαιθ κοινωνία, ενδζχεται να του προκαλζςει περιςςότερα δεινά παρά

οφζλθ.

Τπάρχουν περιπτϊςεισ όπου θ πολυπόκθτθ διζλευςθ εξαρτάται από ζνα ςυνδυαςμό

(ςφςτθμα) «ειςόδων» και «εξόδων», που ςχετίηονται και αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ με

διάφορουσ τρόπουσ, ζτςι ϊςτε θ διζλευςθ να μθν κακορίηεται από τθν πρϊτθ πόρτα που

μπορεί να είναι ορκάνοικτθ αλλά από ζνα άλλο ςφνκετο εμπόδιο που βρίςκεται ςτθν

πορεία και κακορίηεται από τθ δομι του ςυςτιματοσ διζλευςθσ. ε αυτι τθν περίπτωςθ,

πικανϊσ να είναι εφκολθ θ είςοδοσ, δίνοντασ τθν εντφπωςθ ότι το ςφςτθμα είναι ανοικτό,

αλλά δφςκολθ θ ζξοδοσ. Τπάρχουν, βζβαια, και περιπτϊςεισ που θ διζλευςθ μιασ πόρτασ,

όχι μόνο είναι ελεφκερθ, δίχωσ εμπόδια, αλλά και πριμοδοτείται αυτόσ που τθ διαβαίνει.

Όμωσ, τελικά, ο διαβάτθσ τθσ περιορίηεται, βρίςκεται ςε μειονεκτικότερθ κζςθ,

υποβακμίηεται. Μια τζτοια πόρτα παρόλο που είναι ανοικτι δεν μπορεί, ουςιαςτικά, να

χαρακτθριςτεί ωσ τζτοια. Επίςθσ, μια πόρτα τθν οποία πολφ λίγοι ενδιαφζρονται να


διαβοφν είναι μια πόρτα αδιόρατθ, ουςιαςτικά ανφπαρκτθ, μπορεί να είναι περιςςότερο ι

λιγότερο ανοικτι αλλά κανείσ δεν ενδιαφζρεται πραγματικά για αυτό. Μια τζτοια πόρτα,

ςτθν πραγματικότθτα, δεν είναι οφτε ανοικτι αλλά οφτε και κλειςτι ι είναι και ανοικτι και

κλειςτι ταυτόχρονα ςτθν ςυνείδθςθ των ατόμων. Όμωσ, όςο μεγαλφτερο γίνεται το

ενδιαφζρον για τθ διζλευςθ μζςω μιασ ςυγκεκριμζνθσ πόρτασ, θ εντφπωςθ για το πόςο

ανοικτι ι κλειςτι είναι μεγεκφνεται. Ζτςι, μια πόρτα μπορεί να δίνει τθν εντφπωςθ ότι

είναι ερμθτικά κλειςτι εάν ζξω από αυτιν ςυςςωρεφονται πλικθ ενδιαφερομζνων, ενϊ θ

ίδια πόρτα, με τον ίδιο προκακοριςμζνο αρικμό ειςακτζων, μπορεί να δίνει τθν εντφπωςθ

ορκάνοικτθσ εάν ο αρικμόσ αυτϊν που είναι υποψιφιοι για να τθ διαβοφν είναι ίδιοσ ι

μικρότεροσ με τον προκακοριςμζνο αρικμό ειςακτζων.

Επίςθσ, μια πόρτα μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ ανοικτι ι κλειςτι ςε ςχζςθ με μια

άλλθ όμοιά τθσ πόρτα που οδθγοφν και οι δυο ςτον ίδιο χϊρο. Εάν μια από αυτζσ τισ δυο

πόρτεσ είναι ςτενότερθ από τθν άλλθ, τότε αυτόσ που δεν χωράει να περάςει από τθν ςτενι

και περνάει με άνεςθ από τθν πιο φαρδιά, κεωρεί τθν πρϊτθ πόρτα κλειςτι, ενϊ τθ

δεφτερθ ανοικτι. ε αυτι τθν περίπτωςθ, θ δυνατότθτα που δίνεται ςτα άτομα να

επιλζξουν μεταξφ δφο θ περιςςότερων διόδων που οδθγοφν ςτον ίδιο «χϊρο», ανάλογα με

τισ ιδιαιτερότθτεσ και τισ δυνατότθτζσ τουσ, μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ ευελιξία. Με αυτι

τθν ζννοια, θ ευελιξία διευρφνει τθν ανοικτότθτα, εφόςον προςφζρει περιςςότερεσ

ευκαιρίεσ για επιτυχι διζλευςθ. Ειδομζνθ με αυτό τον τρόπο, θ ευελιξία, αποτελεί ιδιότθτα

του ανοικτοφ, κακϊσ, όςο μεγαλφτερθ ευελιξία προςφζρεται, τόςο μεγαλφτερο είναι το

εφροσ των επιλογϊν, άρα, τόςο μεγαλφτερο είναι το ποςοςτό επιτυχίασ. Ευζλικτο μπορεί να

χαρακτθριςτεί κάτι που δφναται να άρει περιοριςμοφσ και εμπόδια προςαρμοηόμενο

κατάλλθλα ςτισ απαιτιςεισ, ςτισ ιδιαιτερότθτεσ και τισ δυνατότθτεσ των ατόμων, ϊςτε αυτά

να πετφχουν το ςτόχο τουσ. Ακολουκϊντασ τθν παραπάνω ςυλλογιςτικι, που

χρθςιμοποιικθκε για τθν ανοικτότθτα, και θ ευελιξία κα μποροφςε να γίνει αντιλθπτι με

διάφορουσ τρόπουσ. Ειδομζνθ από τθν πλευρά του ατόμου, ωσ ευελιξία κα μποροφςε να

οριςτεί ο βακμόσ ελευκερίασ να επιλζγω από μια πλθκϊρα επιλογϊν που μου

προςφζρονται, αυτό που με εξυπθρετεί καλφτερα, αυτό που ανταποκρίνεται περιςςότερο

ςτισ ανάγκεσ μου, με τθν προχπόκεςθ ότι καμία από τισ επιλογζσ που μου προςφζρονται

δεν κζτει περιοριςμοφσ ςτουσ βαςικοφσ επιδιωκόμενουσ ςτόχουσ. Εάν ςυμβαίνει κάτι

τζτοιο, δθλαδι, υπάρχουν επιλογζσ που περιορίηουν τθν επίτευξθ των ςτόχων αυτϊν, τότε

θ ευελιξία αυτοφ του τφπου περιορίηει τθν ανοικτότθτα.



Σο κεφάλαιο αυτό μπορεί να ςυνοψιςτεί με τθ βοικεια οριςμζνων ενδεικτικϊν

ερωταπαντιςεων:

Ποιοσ πρζπει να είναι ο βαςικόσ προςανατολιςμόσ ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου για να

κεωρείται ανοικτό; Να προςανατολίηεται ςτο άτομο ζχοντασ ωσ βαςικι επιδίωξθ τθ

διαμόρφωςθ πολιτϊν ικανϊν να κατανοοφν ςε βάκοσ τα κοινωνικά, πολιτικά και

οικονομικά προβλιματα. Να εκπαιδεφει πολίτεσ που δίνουν αξία ςτισ ατομικζσ ανάγκεσ του

κάκε μεμονωμζνου υποκειμζνου, ικανοφσ να αςκοφν εποικοδομθτικι κριτικι, ζχοντασ το

ςκζνοσ να αντιςτζκονται ςτθν κάκε είδουσ αυκαιρεςία, εκμετάλλευςθ και καταπίεςθ από

όπου και αν προζρχεται αυτι.

ε τι είδουσ ιδεολογίεσ κα πρζπει να προςανατολίηεται ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο; ε κάκε

περίπτωςθ δεν κα πρζπει να ωκεί μονομερϊσ τουσ φοιτθτζσ προσ ζναν απρόςωπο

επιςτθμονιςμό, προσ ζναν κοινωνικό ωφελιμιςμό και προσ ζνα ντετερμινιςτικό υλιςμό

κζτοντασ ςε δεφτερθ μοίρα τισ πραγματικζσ πνευματικζσ και κοινωνικζσ ανάγκεσ του

ατόμου.

Ποια ςχζςθ κα μποροφςε να ςυνδζει τθν ανοικτότθτα, όπωσ γίνεται αντιλθπτι ςιμερα, με

τθν ανάπτυξθ τθσ μετανεοτερικισ κοινωνίασ; ιμερα θ ανοικτότθτα κεωρείται ότι αποτελεί

βαςικι προχπόκεςθ για τθν ανάπτυξθ τθσ ανοικτισ μετανεοτερικισ κοινωνίασ. Είναι μια

ανοικτότθτα που ςτθρίηεται ςε ανοικτϊν οριηόντων ανκρϊπουσ, δθλαδι προοιωνίηει μια

νζα κουλτοφρα. Ο ρόλοσ ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ υςτιματοσ, που κα

ςυμβάλλει ςτθν καλλιζργεια όλων εκείνων των ικανοτιτων και δεξιοτιτων που κεωροφνται

απαραίτθτεσ για τθν πραγματοποίθςθ του ιδεϊδουσ αυτοφ κεωρείται κακοριςτικόσ.

Σζλοσ, όςον αφορά τθν ερμθνεία τθσ ανοικτότθτασ που γίνεται αντιλθπτι ωσ δυνατότθτα

διζλευςθσ μζςω εμποδίων από μια κατάςταςθ ςε μια άλλθ, ςτθν περίπτωςι μασ, τθ

δυνατότθτα πρόςβαςθσ ςε ζνα αγακό, όπωσ τθν ανϊτατθ μόρφωςθ, κα μποροφςε να τεκεί

θ εξισ ερϊτθςθ:

Πϊσ πρζπει να αντιλθφκοφμε τθν ανοικτότθτα ςε ςχζςθ με τθν κλειςτότθτα- ωσ ζννοιεσ

αντιφατικζσ ι ωσ ζννοιεσ αντίκετεσ; Λαμβάνοντασ υπόψθ μασ τισ παραπάνω κεωριςεισ

ςχετικά με τον προςανατολιςμό ςτο άτομο, προφανϊσ ωσ ζννοιεσ αντιφατικζσ. Κακϊσ ςε

ζναν κόςμο που δίνει αξία ςτθν επικυμία του κάκε μεμονωμζνου άτομου να διαβεί τθν

πόρτα και δεν αντιμετωπίηει τουσ ανκρϊπουσ ωσ απρόςωπα ςφνολα, κλειςτι μπορεί να

κεωρθκεί μια πόρτα ακόμθ και αν ζνα άτομο μείνει απζξω. Ενϊ, όςον αφορά τθν ευελιξία,

αυτι κα μποροφςε να οριςτεί ωσ ο βακμόσ ελευκερίασ να επιλζγω από μια πλθκϊρα


επιλογϊν που μου προςφζρονται, αυτό που με εξυπθρετεί καλφτερα, αυτό που

ανταποκρίνεται περιςςότερο ςτισ ανάγκεσ μου.


3 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ–ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι

ε μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία, το κοινωνικό και πολιτικό πλαίςιο

κεωροφνται απαραίτθτα για να γίνει θ αντίλθψθ τθσ προβλθματικισ κατάςταςθσ όςο το

δυνατόν πιο πλοφςια. Οι ςχετικζσ αναλφςεισ ςτο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο,

(αναλφςεισ 2 και 3) όπωσ ζχει αναφερκεί, όχι μόνο μποροφν να αποκαλφψουν τουσ

διάφορουσ ιδιοκτιτεσ του προβλιματοσ, αλλά να ςυμβάλλουν ςτθν πορεία τθσ ζρευνασ

κακοδθγϊντασ αδιάκοπα τθ ςκζψθ ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ παρζμβαςθσ.

Οι αναλφςεισ 2 και 3, γίνονται με βάςθ τθ ςυςτθμικι ςκζψθ, και λαμβάνεται υπόψθ κατά

πρϊτον: «Πτι θ κοινωνικι πραγματικότθτα δεν είναι μια «εξαντικειμενοποιθμζνθ» ενότθτα

εκεί «ζξω» που περιμζνει να γίνει αντικείμενο ζρευνασ. Άλλα μάλλον πρζπει να ειδωκεί ωσ

κάτι το οποίο ςυνεχϊσ δομείται κοινωνικά και αναδομείται από άτομα και ομάδεσ». Και

κατά δεφτερον: «…ότι κακζνασ που ςυμμετζχει ςτθ ηωι οποιαςδιποτε κοινωνικισ

ομαδοποίθςθσ γριγορα αποκτά μια αίςκθςθ του τι πρζπει να κάνει για να επθρεάςει

ανκρϊπουσ να προκαλζςει τθ δθμιουργία πραγμάτων, να ςταματιςει πικανζσ πορείεσ

δράςθσ, να επθρεάςει ςθμαντικά τισ δράςεισ που κα γίνουν από τθν ομάδα ι από τα μζλθ

τθσ.» (Chekland, 2000, ς. 24, ς.26, προςωπικι μετάφραςθ).

Λαμβάνοντασ υπόψθ τα παραπάνω, θ ενότθτα 3.1 ςκοπό ζχει να προςφζρει μια

ςυνοπτικι εικόνα για τθ ςχζςθ που ςυνδζει το Δυτικό Πανεπιςτιμιο με τθν κοινωνία και

τθν εξουςία και κατ’ επζκταςθ με τθ γνϊςθ. Μζςα από τθν ανάλυςθ αυτι επιχειρείται να

αναδειχκεί θ ςχζςθ του λειτουργικοφ χαρακτιρα του Πανεπιςτθμίου με τισ εκάςτοτε

ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ αλλά και το μζγεκοσ τθσ χειραγϊγθςισ του από τα διάφορα κζντρα

εξουςίασ ςτο πζραςμα του χρόνου. Η ανάλυςθ αυτι μπορεί να βοθκιςει ςτο ςχθματιςμό

μιασ ευρφτερθσ αντίλθψθσ ςχετικά με τισ δυνάμεισ που μποροφν να διαμορφϊςουν και να

κατευκφνουν ζνα Ανϊτατο Κδρυμα ϊςτε να ςυνειδθτοποιιςουμε ότι για τισ όποιεσ

παρεμβάςεισ από ζνα υποκείμενο-παρατθρθτι, με ςκοπό τισ όποιεσ επικυμθτζσ αλλαγζσ

κα πρζπει να λθφκοφν υπόψθ τα ςυςτιματα των αναγκϊν και οι επιδιϊξεισ των δυνάμεων

αυτϊν.


Η ενότθτα 3.2 ςκοπό ζχει να δείξει ότι τα Πανεπιςτιμια δεν ευκφνονται αποκλειςτικά

για τθν όποια κλειςτότθτα τουσ προςάπτεται. Αποτελοφν το τελευταίο εμπόδιο ενόσ

δφςβατου δρόμου γεμάτου με εμπόδια. Σα εμπόδια αυτά αντανακλοφν τισ πρακτικζσ αλλά

και τισ αντιλιψεισ μιασ ταξικά διαρκρωμζνθσ κοινωνίασ. Η οργάνωςθ και ο

προςανατολιςμόσ ενόσ εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ Πρωτοβάκμιασ και Δευτεροβάκμιασ

Εκπαίδευςθσ αλλά και ο τρόποσ που δομείται μια κοινωνία κακορίηουν με ζμμεςο τρόπο

τθν ανοικτότθτα ενόσ Πανεπιςτθμίου. Η κατανόθςθ των ςυνκθκϊν αυτϊν είναι πάρα πολφ

ςθμαντικι διότι επιτρζπει το ςχθματιςμό μιασ πλουςιότερθσ εικόνασ ςχετικά με τθν

προβλθματικι κατάςταςθ, ςυμβάλλοντασ, παράλλθλα, ςτθ διαδικαςία ςυηιτθςθσ πάνω

ςτισ επικυμθτζσ και ςκόπιμεσ αλλαγζσ.

Σζλοσ, θ ενότθτα 3.3 ςκοπό ζχει να δϊςει μια ςυνοπτικι εικόνα για το πϊσ διαμορφϊνεται

το ιδεϊδεσ τθσ Ανοικτισ Εκπαίδευςθσ ςιμερα, προςπακϊντασ να προςδιορίςει τισ βαςικζσ

δυναμικζσ που κατευκφνουν τθν ανοικτότθτα αυτι ςτισ μζρεσ μασ.

3.1 Σο Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα και θ ςχζςθ του με τθν εξουςία, τθν

κοινωνία, τθ γνϊςθ

Σα Πανεπιςτιμια είναι Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα, δθλαδι, οργανιςμοί που

λειτουργοφν εντόσ ςυγκεκριμζνου κεςμικοφ πλαιςίου και ζχουν κάποιον κοινωφελι ςκοπό,

που ςτα πλαίςια του ιδεατοφ δεν είναι άλλοσ από αυτόν τθσ προϊκθςθσ τθσ Ανϊτατθσ

Παιδείασ και τθσ ανακάλυψθσ νζασ γνϊςθσ προσ όφελοσ όλων των ατόμων τθσ κοινωνίασ. Ο

ςκοπόσ τουσ δθλϊνεται ότι είναι κοινωνικόσ, δθλαδι, τουσ περιλαμβάνει όλουσ, με αυτι

τθν ζννοια είναι ανοικτά προσ όλουσ. Ο βαςικόσ ςκοπόσ του Πανεπιςτθμίου, όπωσ γίνεται

ευρφτερα αποδεκτόσ, ζχει θκικό χαρακτιρα, δθλαδι, θ χρθςιμότθτά του ςτθρίηεται ςε μια

επιχειρθματολογία που ζχει υποκειμενικι ιδεολογικι βάςθ. Προςπακϊντασ να

προςεγγίςουμε, όςο γίνεται πιο αντικειμενικά, τθ ςπουδαιότθτα ενόσ Ανϊτατου

Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ, είναι απαραίτθτο να λθφκοφν, πρωτίςτωσ, υπόψθ οι βαςικζσ

ιδιότθτζσ του ωσ Ανϊτατου Ιδρφματοσ. Δθλαδι, ότι, κατά πρϊτον, διαμορφϊνει

προςωπικότθτεσ και καλλιεργεί ικανότθτεσ και δεξιότθτεσ ςε βακμό ανϊτατο, ϊςτε οι

απόφοιτοί του να υπερζχουν μορφωτικά όλων των άλλων ατόμων τθσ κοινωνίασ με

χαμθλότερθ μόρφωςθ και ότι, κατά δεφτερον, παράγει νζα γνϊςθ.


Λογικι ςυνζπεια του αποτελζςματοσ τθσ πρϊτθσ του ιδιότθτασ είναι ότι, αυτοδικαίωσ, μόνο

απόφοιτοι με τζτοια προςόντα δφναται να διαχειριςτοφν καταςτάςεισ με ανϊτατεσ

απαιτιςεισ και να επανδρϊςουν ανϊτατεσ κζςεισ ςτισ ιεραρχίεσ των διαφόρων δομϊν τθσ

κοινωνίασ. Κατά δεφτερον, κεωρείται ότι πολίτεσ με ανϊτατθ μόρφωςθ είναι ατομικότθτεσ

που μυικθκαν ςε μια ανοικτι ιδεολογία ςφλλθψθσ τθσ πραγματικότθτασ που ςτθρίηεται

ςτθν ζρευνα και ςτθν κριτικι, ικανοί να διατυπϊνουν μια, κατά το δυνατόν, αντικειμενικι,

επιςτθμονικά τεκμθριωμζνθ άποψθ για αυτι. Μποροφν, επομζνωσ, όςο κανείσ άλλοσ,

εφόςον το επικυμοφν, να δράςουν αποτελεςματικά ςτον επιςτθμονικό τομζα παράγοντασ

νζα «πολφτιμθ» γνϊςθ, αλλά και να αντιταχκοφν με αποτελεςματικό τρόπο ςε ιδεολογίεσ

και πρακτικζσ που εμποδίηουν τθν «κοινωνικι εξζλιξθ», εφόςον αυτι γίνεται αντιλθπτι ωσ

πορεία προσ τθν αυτοπραγμάτωςθ και τθν «ευτυχία».

Όςον αφορά τθν παραγωγι νζασ γνϊςθσ, είναι φανερό ότι αυτόσ που καταφζρνει να

αποκτιςει και να χρθςιμοποιιςει πρϊτοσ τθ νζα γνϊςθ υπερζχει ςε ςχζςθ με όλουσ τουσ

άλλουσ που περιορίηονται ςτθν «ξεπεραςμζνθ» γνϊςθ. Όςο μεγαλφτερο είναι το εφροσ τθσ

διαφοράσ αυτισ τόςο μεγαλφτερθ είναι θ διαφορά ςτθν ωφζλεια του πρϊτου από τον

δεφτερο. Η ιδιοποίθςθ τθσ νζασ γνϊςθσ, εκ των πραγμάτων, δεν κρατάει πολφ διότι θ

επιςτθμονικι κοινότθτα τθν ξεπερνάει με ακόμα πιο νζα και πιο αποτελεςματικι γνϊςθ.

Προφανϊσ, το γεγονόσ ότι θ χκεςινι γνϊςθ διατίκεται προσ πϊλθςθ «ελεφκερα» οδθγεί

ςτθ λανκαςμζνθ εντφπωςθ ότι θ γνϊςθ είναι προςιτι ςε όλουσ ι ότι το ςφςτθμα

πρόςβαςθσ ςτθ «φρζςκια» γνϊςθ είναι ανοικτό.

Εάν αποδεχτοφμε ότι οι κοινωνίεσ μασ είναι ανταγωνιςτικζσ, ιεραρχικά και ταξικά

διαρκρωμζνεσ τότε μποροφμε να μιλάμε και για ατομικά ι ταξικά ςυμφζρονται, για

εξουςία που ςε μεγαλφτερο ι μικρότερο βακμό επιβάλει, κατευκφνει και περιορίηει

οδθγϊντασ ςε διάφορεσ μορφζσ εκμετάλλευςθσ. Επίςθσ, μποροφμε να αντιλθφκοφμε το

Πανεπιςτιμιο ωσ μια ανκρϊπινθ εφεφρεςθ που δθμιουργικθκε για να εξυπθρετιςει,

πρωτίςτωσ, τα ςυμφζροντα τθσ «εξουςίασ»15. Αν ιςχυριςτοφμε το αντίκετο, τότε δεν ζχει

νόθμα να ςυηθτάμε για Ανοικτά Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα, κακϊσ θ ανοικτότθτά

τουσ ςε μια ουτοπικι κοινωνία αλλθλεγγφθσ, δικαιοςφνθσ και αλτρουιςμοφ που ζχει ωσ

κφρια επιδίωξι τθσ το όφελοσ όλων, κεωρείται αυτονόθτθ. Επομζνωσ, θ λογικι πρόταςθ ότι

15

Η εξουςία μπορεί να γίνει αντιλθπτι ςαν «θ ικανότθτα (ιςχφσ) και θ δυνατότθτα οριςμζνων ατόμων, μικρότερων ι ευρφτερων κοινωνικϊν ομάδων να προωκοφν και να επιβάλλουν τα ςυμφζροντά τουσ, κυρίωσ τα οικονομικά, ωσ ςυγκεκριμζνθ βοφλθςθ, να επιδροφν ςε οριςμζνα πεδία τθσ κοινωνικισ ηωισ, ζτςι ϊςτε να προςανατολίηουν και να υποτάςςουν δραςτθριότθτεσ, αντιλιψεισ, ςυμπεριφορζσ κλπ. ςφμφωνα με αυτά τα ςυμφζροντα» (Πατζλθσ 1994-1995).


κφριοσ ςκοπόσ τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ είναι να βοθκιςει τουσ ανκρϊπουσ να

εξελιχκοφν ςε ανϊτερεσ μορφζσ όντων οδθγϊντασ ςτο κτίςιμο μιασ κοινωνίασ που

βαςίηεται ςτον ανκρωπιςμό και όχι ςτον υλιςμό και τον ωφελιμιςμό αποτελεί ζνα ιδεϊδεσ

που διαιςκθτικά γίνεται αντιλθπτό ότι δεν αποτελεί άμεςο ςτόχο. Μια επιλεκτικι

περιγραφι γεγονότων από τθν ιςτορία του κεςμοφ του Δυτικοφ Πανεπιςτθμίου μπορεί να

βοθκιςει ςτο ςχθματιςμό οριςμζνων εντυπϊςεων για τθ ςχζςθ του με τθν εξουςία, τθν

κοινωνία και τθ γνϊςθ.

Είναι κοινϊσ αποδεκτό, ότι το Πανεπιςτιμιο με τθ ςυγκεκριμζνθ μορφι αποτελεί

επίτευγμα του Δυτικοφ κόςμου. τουσ μζςουσ χρόνουσ τα μοναςτικά ιδρφματα-ςχολζσ

αντικατζςτθςαν τισ κλαςικζσ ςχολζσ τθσ αρχαιότθτασ, ενϊ, παράλλθλα, αποτζλεςαν τθ

βαςικι προχπόκεςθ για τθν εμφάνιςθ των πρϊτων Πανεπιςτθμίων του 11ου και 12ου αιϊνα.

Η «…κλαςικι παράδοςθ επιβίωςε ωσ κεραπαινίδα τθσ κρθςκείασ και τθσ κεολογίασ …»

(Lindberg 1997, ς. 260). Με παρόμοιο τρόπο αντιμετωπίςτθκε λίγο αργότερα θ φιλοςοφία

αλλά και θ πρωτοεμφανιηόμενθ επιςτιμθ.

Σα Πανεπιςτιμια, που πρωτοργανϊκθκαν τότε ςε διάφορεσ πόλεισ τθσ Ευρϊπθσ υπό τθ

ςκζπθ τθσ τοπικισ εξουςίασ, του κλιρου και των ιςχυρϊν τοπικϊν αρχόντων, ςυςτικθκαν

με ςκοπό να παρζχουν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ, κυρίωσ, ςε κλθρικοφσ αλλά και ςε γόνουσ

πλουςίων οικογενειϊν που προορίηονταν να καταλάβουν ανϊτατεσ κζςεισ εξουςίασ ςτθν

διάκρωςθ τθσ κοινωνίασ. Εκεί μποροφςαν να εκπαιδευτοφν, κυρίωσ, κεολόγοι, κλθρικο-

λαϊκοί νομικοί, γιατροί και ανϊτατοι διοικθτικοί υπάλλθλοι. φμφωνα με μια εκδοχι, τα

Πανεπιςτιμια οργανϊκθκαν ςε ςυντεχνίεσ και πζτυχαν να αποςπάςουν προνόμια

αςκϊντασ πιζςεισ ςτθν εξουςία. Όμωσ, το ςίγουρο είναι ότι τα Πανεπιςτιμια δεν κα

αποκτοφςαν τισ βαςικζσ προχποκζςεισ οργάνωςθσ και λειτουργίασ τουσ χωρίσ τθν

οικειοκελι παρζμβαςθ παπϊν, αυτοκρατόρων, και βαςιλιάδων «…οι οποίοι προςζφεραν

προςταςία, εγγυικθκαν προνόμια, παραχϊρθςαν διάφορεσ μορφζσ αςυλίασ και

φορολογικζσ απαλλαγζσ και, γενικά, πιραν το μζροσ των Πανεπιςτθμίων ςε ποικίλεσ

ςυγκροφςεισ διαφόρων φορζων εξουςίασ.» (ςτο ίδιο, ς. 292). Σι όφελοσ είχαν να τα

υποςτθρίξουν;

Θα μποροφςε εφλογα να ιςχυριςτεί κανείσ ότι το Δυτικό Πανεπιςτιμιο ςτα πρϊτα του

βιματα ιταν ταξικό, κακϊσ αποτζλεςε φυτϊριο μιασ ςυγκεκριμζνθσ ολιγάρικμθσ ελίτ

μορφωμζνων. Κατά δεφτερον, το Πανεπιςτιμιο αποτελοφςε πθγι πλοφτου για τισ πόλεισ.

Σα Πανεπιςτιμια προςζλκυαν ζναν κακόλου ευκαταφρόνθτο αρικμό φοιτθτϊν (γόνουσ

ευκατάςτατων οικογενειϊν) που μίςκωναν καταλφματα, τρζφονταν ςε μαγειριά, ζραβαν


ροφχα, διαςκζδαηαν, πλιρωναν δίδακτρα κλπ. Εάν λθφκεί υπόψθ ότι θ φοίτθςθ, ςε κάποιεσ

περιπτϊςεισ, διαρκοφςε μζχρι και δεκαζξι χρόνια γίνεται αντιλθπτι θ οικονομικι

ςπουδαιότθτα ενόσ Πανεπιςτθμίου (ό.π.). Για όλουσ αυτοφσ τουσ λόγουσ τα Πανεπιςτιμια

από τθν εμφάνιςι τουσ ιταν «αγαπθτά» και πολφ ανταγωνιςτικά, κακϊσ κλιροσ και

ιςχυροί άρχοντεσ κζρδιηαν ςε πλοφτο και ςε κφροσ μζςω των Πανεπιςτθμίων. Κατά τρίτον,

το Πανεπιςτιμιο αποτελοφςε, κυρίωσ, χϊρο ιδεολογικισ χειραγϊγθςθσ και «εργαςτιριο»

ιδεολογικισ προπαγάνδασ που ελζγχονταν αυςτθρά από τθν Εκκλθςία. Όπωσ αναφζρει ο

Edward J. Power «Όςο κοντόφκαλμοσ και αν ιταν κάποιοσ, ιταν αδφνατον να μθ διακρίνει

τθν εκκλθςιαςτικι εξουςία που εγγυόταν θ μθτρικι κθδεμονία τθσ Εκκλθςίασ» (Power ςτον

Γκότςθ και υριάτου 2001, ς. 229). Αυτι θ ιδιότθτα του Πανεπιςτθμίου ωσ υπεραςπιςτι τθσ

ιδεολογίασ τθσ Εκκλθςίασ και τθσ κοςμικισ εξουςίασ καταδεικνφει όςο τίποτε άλλο τθ ςχζςθ

του με τθν εξουςία, παρόλο ότι πολλοί ιςτορικοί δεν καταλογίηουν δόλο ςε αυτι τθν ςτάςθ.

φμφωνα με τον Ε. Γ. Παπαδθμθτρίου (1988), τθν εποχι αυτι δεν μποροφμε να μιλάμε για

πραγματικι επιςτιμθ αλλά οφτε για ταξικά ςυμφζροντα που να ςυνδζονται με αυτι.

Ειδικότερα, αναφζρει ότι οι γνϊςεισ από τθ Γεωλογία, τθ Φυςιολογία, και τθ Χθμεία μόλισ

ςτα μζςα του 18ου αιϊνα επθρζαςαν ςε ςθμαντικό βακμό τθν αγροτικι ανάπτυξθ. Οι

διάφορεσ τεχνικζσ βελτιϊςεισ μθχανθμάτων και εργαλείων γίνονταν από εξειδικευμζνουσ

τεχνίτεσ και δεν ιταν αποτζλεςμα τθσ επιςτθμονικισ γνϊςθσ που παράγονταν ςτα

Πανεπιςτιμια τθσ εποχισ. Ο ίδιοσ ςυγγραφζασ ςχολιάηοντασ τθν κοινωνικι διάςταςθ των

αλλαγϊν που ςυντελοφνται ςτθν επιςτιμθ ωσ τα τζλθ του 17ο αιϊνα επιςθμαίνει ότι:

«Η κεωρία τθσ Αναγζννθςθσ που εκπροςωπείται από τον Κοπζρνικο κακϊσ και θ φυςικι επιςτιμθ του 17ου αιϊνα που εκπροςωπείται από τον Γαλιλαίο και τον Κζπλερ αποτελοφν ςτον ίδιο βακμό ζκφραςθ τθσ κοςμοκεωρθτικισ πάλθσ, τθσ αςτικισ τάξθσ που διαμορφϊνεται, με το φεουδαλικό κοςμοείδωλο.» (ςτο ίδιο, 178).

Σθν εποχι αυτι θ επιςτιμθ και θ επιςτθμονικι γνϊςθ, ςταδιακά, τείνουν να

ανεξαρτθτοποιθκοφν, να διαχωριςτοφν από τισ ταξικζσ και κεολογικζσ ιδεολογίεσ

προςφζροντασ μια ανϊτατθ γνϊςθ προσ χριςθ, γνϊςθ που μπορεί να προςφζρει

οικονομικά οφζλθ. Σο Πανεπιςτιμιο γίνεται πιο ανοικτό για να εξυπθρετιςει μια άλλθ

εξουςία, τθν οικονομικά ανερχόμενθ αςτικι τάξθ. Τποςτθρίηεται ότι το Δυτικό

Πανεπιςτιμιο από τθν εμφάνιςι του μζχρι τθν εδραίωςθ των εκνικϊν κρατϊν και τθ

βιομθχανικι επανάςταςθ αργότερα, δε μεταβλικθκε ςθμαντικά, κακϊσ θ φιλοςοφία τθσ

λειτουργίασ του παρζμενε θ ίδια.

Με τθ ςφςταςθ των εκνικϊν κρατϊν, το Πανεπιςτιμιο ενςωματϊνει ςτουσ ςκοποφσ

του τθν ιδζα τθσ κοινωνικισ αλλθλεγγφθσ και τθσ εκνικισ αυτονομίασ (Γκότςθσ και


υριάτου, ό.π.). Η νζα ανάγκθ για ιςχυρά εκνικά Πανεπιςτιμια το 18ο και το 19ο αιϊνα

περιορίηει τθν επιρροι τθσ Εκκλθςίασ και οδθγεί ςε νζεσ ελευκερίεσ, ςε διεφρυνςθ τθσ

ανοικτότθτασ. Παράδειγμα αποτελεί θ περίπτωςθ του νεοϊδρυκζντοσ Πανεπιςτιμιου του

Βερολίνου το ζτοσ 1809. Σα προνόμια που του δόκθκαν επιτρζποντάσ του να διευκφνει τισ

υποκζςεισ του ζχοντασ τον ζλεγχο ςε οτιδιποτε ςχετικό με τθν ζρευνα, τισ ςπουδζσ, τθ

διδαςκαλία και τθ διοίκθςθ τθσ πανεπιςτθμιακισ ηωισ «…ιταν μια γενναιόδωρθ και

πρωτοφανισ παραχϊρθςθ ελευκερίασ». Σα γερμανικά Πανεπιςτιμια αποτζλεςαν πρότυπο

για ολόκλθρο τον ακαδθμαϊκό κόςμο και για το ότι ανζδειξαν τθν ζρευνα ςε ιδιαίτερα

ςθμαντικι δραςτθριότθτα τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ (ό.π.).

Σον 20ο αιϊνα θ κλιμακοφμενθ καπιταλιςτικι ανάπτυξθ που ςτθρίηονταν ςτον

εκβιομθχανιςμό απαιτοφςε ανϊτατου επιπζδου τεχνολογικι μόρφωςθ και «φρζςκια»

γνϊςθ. Σα ευρωπαϊκά Πανεπιςτιμια αποτζλεςαν τον πυλϊνα τθσ τεχνολογικισ ανάπτυξθσ,

θ επιςτθμονικι γνϊςθ απόκτθςε κυρίαρχο ρόλο, αυτονομικθκε και διαχωρίςτθκε ςε

μεγάλο βακμό από τισ διάφορεσ ιδεολογίεσ. Οι ιςχυροί μεγαλοβιομιχανοι πίεηαν διαρκϊσ

τα Πανεπιςτιμια να παράγουν γνϊςθ αιχμισ, κακϊσ αυτι μαηί με το κεφάλαιο μποροφςε

να εγγυθκεί το προβάδιςμα ςτο λυςςαλζο αγϊνα για επικράτθςθ και εξουςία. Ομοίωσ, τθν

εποχι αυτι, οικονομικοί και ανϊτατοι πολιτικοί άρχοντεσ αποτζλεςαν τον προςτάτθ των

Πανεπιςτθμίων προςφζροντασ ςε αυτά απλόχερα όλα όςα χρειάηονταν για να παράγουν

νζα επιςτθμονικι–τεχνολογικι γνϊςθ. Η υποςτιριξθ αυτι αποτζλεςε πολφ ιςχυρι δφναμθ

που οδιγθςε, ςταδιακά, ςε μεγαλφτερθ ανάπτυξθ και διεφρυνςθ τθσ αυτονόμθςθσ των

Πανεπιςτθμίων. Παρόλα αυτά, το Πανεπιςτιμιο ςυνζχιςε να βρίςκεται υπό τον ζλεγχο τθσ

εξουςίασ, αυτι τθ φορά τθσ πολιτικισ. Για παράδειγμα, οι διοριςμοί των κακθγθτϊν ςτα

γερμανικά Πανεπιςτιμια τθν εποχι που είχε τθ διακυβζρνθςθ τθσ χϊρασ το εκνικο-

ςοςιαλιςτικό κακεςτϊσ κακορίηονταν κακαρά από πολιτικά κριτιρια, ενϊ το Πανεπιςτιμιο

χρθςιμοποιοφνταν ςαν χϊροσ παραγωγισ και ηφμωςθσ ιδεολογιϊν που ςτιριηαν τθν

πολιτικι εξουςία και τισ πρακτικζσ τθσ (ό.π.).

Σα Πανεπιςτιμια ζωσ και τισ αρχζσ του 20ου αιϊνα παρζμεναν «κλειςτά» για το μζςο

πολίτθ, κακϊσ θ πρόςβαςθ ςε αυτά ςυνζχιςε να είναι πολφ δφςκολθ. Η Βαςικι

Εκπαίδευςθ, προκάλαμοσ τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, προςαρμόςτθκε ςτισ ανάγκεσ τθσ

παραγωγικισ διαδικαςίασ του φορντιςτικοφ μοντζλου παραγωγισ προςφζροντασ

τυποποιθμζνθ ομοιογενι μάκθςθ βαςικϊν γνϊςεων και δεξιοτιτων με ςκοπό τθ

δθμιουργία εργατικοφ δυναμικοφ με ςυγκεκριμζνα προςόντα (Παπάνθσ και Γιαβρίμθσ, χ.χ.).

τθν Αγγλία, και όχι μόνο, όπωσ αναφζρει ο Edward J. Power, ζωσ και το πρϊτο τζταρτο του


20ου αιϊνα, οι επιδόςεισ που προςδιορίηονταν από αυςτθρά ςυςτιματα αξιολόγθςθσ

κακόριηαν το χαρακτιρα και τθ διάρκεια των δευτεροβάκμιων ςπουδϊν ενόσ μακθτι που

ενδιαφερόταν να ςυνεχίςει τισ ςπουδζσ του, ενϊ θ ολοκλιρωςι τουσ δεν προχπζκετε τθν

είςοδο ςτο Πανεπιςτιμιο, απεναντίασ, υπιρχαν αυςτθρζσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ με ζντονα

ανταγωνιςτικό χαρακτιρα, ειδικά, ςτισ περιπτϊςεισ που οι κζςεισ ειςαγωγισ ιταν

περιοριςμζνεσ (Γκότςθσ και υριάτου, ό.π.). Σθν πρόςβαςθ ςτα Ανϊτατα Ιδρφματα ςυνζχιςε

να μονοπωλεί μια ολιγάρικμι ελίτ προνομιοφχων αρρζνων φοιτθτϊν. Η κατάςταςθ αυτι

άρχιςε να μεταβάλλεται αιςκθτά προσ τα τζλθ του 20ου αιϊνα. Ό Edward J. Power

διαπιςτϊνει ότι:

«Στισ αρχζσ του 20ου αιϊνα κα ιταν δφςκολο να βρεκεί μια γυναίκα φοιτιτρια (ςτα γαλλικά Ρανεπιςτιμια ), … όταν όμωσ είχαν διανυκεί τα τρία τζταρτα του αιϊνα, περίπου ο μιςόσ φοιτθτικόσ πλθκυςμόσ των γαλλικϊν Ρανεπιςτθμίων αποτελοφνταν από γυναίκεσ.» (Power ςτον Γκότςθ και υριάτου, ςτο ίδιο, ς. 309)

Μπορεί κανείσ να παρατθριςει ότι τα Πανεπιςτιμια κατάφεραν να ανοίξουν ωσ προσ τθν

επιςτθμονικι γνϊςθ, ειδικότερα, ωσ προσ τθ γνϊςθ που αφορά ςτισ κετικζσ επιςτιμεσ και

τθν εφαρμοςμζνθ ζρευνα, όμωσ, όςον αφορά ςε τομείσ τθσ γνϊςθσ που άνοιγαν το δρόμο

ςε ζρευνα και κριτικι απζναντι ςε κεωρίεσ και ιδεολογίεσ που ςτιριηαν παγιωμζνεσ

αντιλιψεισ και κοςμοκεωρίεσ μιασ πολιτικισ, κρθςκευτικισ, οικονομικισ ι άλλθσ

εξουςιαςτικισ ελίτ, εμπόδια και περιοριςμοί περιόριηαν τθν ανοικτότθτά τουσ. Επίςθσ,

φαίνεται ότι το Πανεπιςτιμιο ςυνεχίηει να ζχει ζναν ζντονα ταξικό χαρακτιρα, ωσ τα μζςα

τουλάχιςτον του 20ου αιϊνα. Όπωσ είδαμε, ςτα Πανεπιςτιμια του μεςαίωνα φοιτοφςαν

μόνο όςοι είχαν χριματα και χρόνο να διακζςουν, αυτό είναι κάτι που δεν άλλαξε ςε

μεγάλο βακμό και ιςχφει μζχρι και ςιμερα. Όμωσ ςταδιακά, μια νζα αντίλθψθ, μια άλλθ

ιδεολογία παγιϊκθκε ςτισ ςυνειδιςεισ των ανκρϊπων, ςχετικά με τθ δυνατότθτα φοίτθςθσ

ςτα Ανϊτατα Ιδρφματα, ενιςχφοντασ τον ταξικό τουσ χαρακτιρα.

3.2 Εξωπανεπιςτθμιακά εμπόδια

Όπωσ ζχει αναφερκεί, το Πανεπιςτιμιο παρζχει ανϊτατθ μόρφωςθ. Θεωρικθκε ότι θ

ανϊτατθ αυτι μόρφωςθ, εξαιτίασ τθσ (δικεν) ανϊτατθσ πολυπλοκότθτάσ τθσ, απευκφνεται

ςε ανκρϊπουσ ανωτάτων ικανοτιτων, δθλαδι, ςε αυτοφσ που γεννιοφνται ζχοντασ ςε

υπερκετικό βακμό, ςε ςχζςθ με τουσ υπολοίπουσ, όλα εκείνεσ τισ φυςικζσ ικανότθτεσ που

αποτελοφν προχπόκεςθ για να απόκτθςθ ανϊτατθσ μόρφωςθσ. Η κεωρία αυτι,


φαινομενικά, εξίςωνε όλουσ τουσ ικανοφσ ανκρϊπουσ ανεξάρτθτα από φφλο, εκνικότθτα,

κοινωνικι τάξθ ι οικονομικι κατάςταςθ, κακϊσ «θ ικανότθτα ι θ κλίςθ για τα γράμματα

αντιμετωπίηεται με αυτόν τον τρόπο ςαν „δϊρο“ τθσ μοίρασ» (Κουτςοςπφροσ, χ.χ., ς. 3).

Βαςιςμζνθ ςε αυτι τθν ιδεολογία, ανεξαιρζτωσ όλα τα Πανεπιςτιμια παρζμεναν

ορκάνοικτα ςε όλουσ αυτοφσ τουσ ευνοθμζνουσ από τθ μοίρα και ερμθτικά κλειςτά ςτουσ

υπολοίπουσ. Μια τζτοια ανοικτότθτα κεωροφνταν δεδομζνθ και κανείσ λογικόσ άνκρωποσ

δεν μποροφςε να τθν αμφιςβθτιςει. Όπωσ και δεν κα μποροφςε να αμφιςβθτιςει κανείσ το

κφροσ, που κα απζρρεε από τουσ τίτλουσ των ανϊτατων ςπουδϊν ενόσ τζτοιου ανκρϊπου,

όπωσ και κανείσ δεν κα τολμοφςε να αμφιςβθτιςει τθν καταλλθλότθτά του για μια κζςθ

εξουςίασ που κα καλείτο αργότερα να αναλάβει αλλά και τισ υψθλζσ απολαβζσ του. Με

ποιο τρόπο, όμωσ, κα διαχωρίηονταν οι εκλεκτοί από τουσ μθ εκλεκτοφσ;

Οι Παπάνθσ και Γιαβρίμθσ (χ.χ.) υποςτθρίηουν ότι υπάρχει άμεςοσ ςυςχετιςμόσ μεταξφ τθσ

μεκοδολογίασ που προκρίνει το εκάςτοτε εκπαιδευτικό ςφςτθμα και των κοινωνικϊν και

ιςτορικϊν μεταςχθματιςμϊν και των προτεραιοτιτων τθσ εκάςτοτε εποχισ. Ουςιαςτικά, το

εκπαιδευτικό ςφςτθμα είναι εκείνο που «κατοπτρίηει (ζγκαιρα ι όχι) τθν κοινωνικι

μεταβολι, αλλά και τθν ίδια τθν ταξικι διαφοροποίθςθ, ανάλογα με το ιςτορικό πλαίςιο.»

Ζνα πολυετζσ εκπαιδευτικό πρόγραμμα κλιμακοφμενθσ δυςκολίασ, με αυςτθρι

«αντικειμενικι» αξιολόγθςθ τθσ επίδοςθσ και τθσ επιμζλειασ, βαςιςμζνο ςε αναλυτικά

προγράμματα (κοινωνικά και πολιτιςμικά κακοριςμζνα) ιταν θ λφςθ. Σα εμπόδια και οι

δυςκολίεσ ςτθν πορεία προσ τθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ ιταν τόςα, που οι περιςςότεροι

διζκοπταν πολφ πριν πλθςιάςουν ςτο κατϊφλι του Πανεπιςτθμίου. Λαμβάνοντασ υπόψθ

όλα τα παραπάνω κα μποροφςε να διατυπϊςει κανείσ τθν άποψθ, ότι θ κλειςτότθτα ενόσ

Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ αφορά, κυρίωσ, ςε παράγοντεσ που βρίςκονται ζξω

από αυτό (δθλαδι, δεν προζρχονται άμεςα από αυτό) και που, όμωσ, ςχετίηονται άμεςα με

αυτό, δθλαδι, προχποκζτουν υψθλζσ επιδόςεισ και εξετάςεισ ςτισ κατϊτερεσ από αυτό

βακμίδεσ εκπαίδευςθσ.

Από εκτεταμζνεσ ζρευνεσ που ζχουν πραγματοποιθκεί τα τελευταία είκοςι χρόνια,

αποδεικνφεται ςυςτθματικά και ςυνεχϊσ «…ότι θ ςχολικι επίδοςθ κακορίηεται πριν από

όλα από τθν κοινωνικι προζλευςθ ...» (Κουτςοςπφροσ, χ.χ., ς. 3). Η κατάταξθ των μακθτϊν

ςε άριςτουσ, μζτριουσ και κακοφσ αντιςτοιχεί με μεγάλθ ςτατιςτικι ςυνζπεια ςτισ

κοινωνικζσ τάξεισ, «κακοί μακθτζσ είναι τα παιδιά των αγροτϊν και των εργατϊν, μζτριοι τα

παιδιά οριςμζνων μικροαςτικϊν κατθγοριϊν και μεςαίων ςτρωμάτων, καλοί και άριςτοι τα

παιδιά των ανϊτερων ςτρωμάτων» (ςτο ίδιο). Ειδικότερα, το κοινωνιολογικό ςυμπζραςμα


των ερευνϊν αυτϊν μπορεί να ςυνοψιςτεί ςτισ εξισ διαπιςτϊςεισ: Κατά πρϊτον, «θ άνιςθ

επίδοςθ ςτο ςχολείο δεν οφείλεται ςτισ ατομικζσ διαφορζσ ικανοτιτων, αλλά ςτθν

κοινωνικι προζλευςθ των ατόμων.» Κατά δεφτερον, «θ κοινωνικά κακοριςμζνθ άνιςθ

επίδοςθ ςτο ςχολείο επιβιϊνει και μετά τθν άρςθ των οικονομικϊν και κοινωνικϊν

εμποδίων (προςφορά κτιρίων, δαςκάλων και γενικά „δωρεάν παιδείασ“)». Κατά τρίτον, «θ

αξιολογικι κλίμακα του ςχολείου, που με μεκόδουσ κοινωνικά ουδζτερεσ (διαγωνιςμοφσ,

εξετάςεισ) κατατάςςει τουσ καλοφσ και τουσ κακοφσ μακθτζσ, αναπαράγει με εντυπωςιακι

ακρίβεια τθν ταξικι διαςτρωμάτωςθ τθσ κοινωνίασ» (ςτο ίδιο, ς. 2).

Ωσ επί τω πλείςτον, τα διάφορα ςυςτιματα δθμόςιασ εκπαίδευςθσ είναι δομθμζνα με

τζτοιο τρόπο που να οξφνουν αντί να αμβλφνουν τθν αρχικι ανιςότθτα. τοιχείο που

ςυνθγορεί υπζρ αυτισ τθσ άποψθσ είναι ότι θ επίδοςθ των αδφναμων μακθτϊν

χειροτερεφει όςο αυτοί προχωράνε ςτισ ςχολικζσ βακμίδεσ (ό.π.). Ζρευνεσ ζχουν

φανερϊςει, επίςθσ, ότι θ αντιμετϊπιςθ των μακθτϊν από τουσ εκπαιδευτικοφσ κακορίηεται

ςε ςθμαντικό βακμό από τθν κοινωνικι προζλευςθ των μακθτϊν, κακϊσ οι δεφτεροι

κεωροφν ότι οι προοπτικζσ μόρφωςθσ των μακθτϊν από χαμθλά κοινωνικά ςτρϊματα είναι

για διάφορουσ λόγουσ περιοριςμζνεσ. Ζνα μεγάλο μζροσ των εκπαιδευτικϊν αυτϊν,

λειτουργϊντασ ωσ προζκταςθ των αντιλιψεων τθσ κοινωνίασ, διαχωρίηουν τουσ μακθτζσ ςε

αυτοφσ που ζχουν διανοθτικά χαρίςματα, υψθλοφσ ςτόχουσ και κίνθτρα και ςε αυτοφσ που

με δυςκολία μποροφν να αποκτιςουν τθ ςτοιχειϊδθ εκπαίδευςθ ϊςτε να ενταχκοφν ςτθν

κοινωνία.

Πρϊτον, θ πεποίκθςθ ότι «θ ευφυΐα εμφανίηεται άνιςα μοιραςμζνθ ςτισ κοινωνικζσ

ομάδεσ-τάξεισ ϊςτε φαίνεται οι φτωχοί να είναι κουτοί και οι πλοφςιοι ζξυπνοι» (ςτο ίδιο)

είναι εςφαλμζνθ. ιμερα, τείνει να επικρατιςει θ άποψθ ότι οι δοκιμαςίεσ νοθμοςφνθσ

είναι εργαλεία καταςκευαςμζνα με βάςθ κοινωνικά κριτιρια επιτυχίασ ςτθριηόμενα ςε

αξίεσ κοινωνικά και πολιτιςμικά κακοριςμζνεσ, επομζνωσ, δεν είναι αντικειμενικοί

μετρθτζσ, κακϊσ δεν μετροφν εγγενείσ ικανότθτεσ, αλλά ικανότθτεσ κοινωνικά

κακοριςμζνεσ. Επομζνωσ, θ αποτυχία για πρόςβαςθ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ δεν

οφείλεται ςτισ άνιςεσ ατομικζσ ικανότθτεσ αλλά «… ςτουσ κανόνεσ και τισ επιλογζσ του

ςχολείου που προετοιμάηει τον κοινωνικό καταμεριςμό τθσ εργαςίασ» και, γενικότερα, ςτον

τρόπο που δομείται και διαρκρϊνεται θ κοινωνία (Κουτςοςπφροσ, χ.χ., ς. 6).

Δεφτερον, ςφγχρονα επιςτθμονικά πορίςματα βεβαιϊνουν ότι θ ανκρϊπινθ νόθςθ είναι

αγνϊςτου διαμετριματοσ. Βαςικι ιδιότθτά τθσ είναι ότι μπορεί να προςαρμόηεται, να

αναπτφςςεται και να εξελίςςεται διαρκϊσ (ό.π.).


Σρίτον, θ ευφυΐα, ςφμφωνα με τθν κοινωνιολογία, αποτελεί ςυνάρτθςθ τθσ οικονομικισ,

μορφωτικισ και πολιτιςμικισ εξζλιξθσ του ατόμου. Η μόρφωςθ και θ εκπαίδευςθ τθν

επθρεάηουν ςε μεγάλο βακμό (ό.π.). Η νζα αυτι αντίλθψθ υπερβαίνει τισ παρωχθμζνεσ

κεωρίεσ ςχετικά με τισ ικανότθτεσ μάκθςθσ ςθματοδοτϊντασ μια ανοικτότθτα ωσ προσ τισ

ανκρϊπινεσ δυνατότθτεσ. φμφωνα με αυτι τθ νζα, επιςτθμονικά τεκμθριωμζνθ, αντίλθψθ,

κάκε άνκρωποσ ςε οποιαδιποτε ςτιγμι τθσ ηωισ του δφναται, ςε μεγαλφτερο ι μικρότερο

βακμό, να μορφωκεί. Όμωσ ςτο ςθμείο αυτό κεωρείται ςθμαντικό να επιςθμανκεί ότι

όπωσ, και οι προθγοφμενεσ μοιρολατρικζσ κεωριςεισ, ζτςι και θ ανάδειξθ τθσ νζασ αυτισ

αντίλθψθσ ςτο επίκεντρο του ενδιαφζροντοσ δεν είναι ανεξάρτθτθ από τισ νζεσ απαιτιςεισ

τθσ κοινωνίασ και τθσ οικονομίασ.

Σζταρτον, ζχει αποδειχκεί ότι θ μορφωτικι πορεία των μακθτϊν εξαρτάται ςε μεγάλο

βακμό και από άλλουσ εξωςχολικοφσ παράγοντεσ. Επθρεάηεται άμεςα από το μορφωτικό

επίπεδο τθσ οικογζνειασ, από τουσ ςτόχουσ που υπαγορεφουν οι επικυμίεσ και οι

φιλοδοξίεσ των γονιϊν, όπωσ και από τθν ςυςτθματικι υποςτιριξθ των γονιϊν τόςο ςε

πνευματικό, όςο και ςε οικονομικό επίπεδο. Η οικονομικι υποςτιριξθ που μπορεί να

παρζχει μια εφπορθ οικογζνεια ςτα παιδιά τθσ για μακροχρόνιεσ ςπουδζσ ενιςχφει τον

ταξικό διαχωριςμό, οδθγϊντασ ςε ανιςότθτεσ που το δθμόςιο ςφςτθμα των ίςων

εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν δεν μπορεί να αντιμετωπίςει. Αυτό ζχει ςαν αποτζλεςμα να μθν

καταφζρνουν, τελικά, να ςπουδάςουν όλοι οι μακθτζσ ακόμα και αν ζχουν τισ ίδιεσ καλζσ

επιδόςεισ, κίνθτρα και επικυμίεσ. φμφωνα με τα πορίςματα τθσ ζρευνασ του Christopher

Jenks που δθμοςιεφτθκαν το 1970 για τθν εκπαίδευςθ και τθν κοινωνικι ανιςότθτα ςτισ

ΗΠΑ «θ οικονομικι κατάςταςθ τθσ οικογζνειασ επθρεάηει τθ διάρκεια των ςπουδϊν, άρα τισ

πικανότθτεσ απόκτθςθσ διπλωμάτων με ψθλι οικονομικι απόδοςθ, ενϊ «θ διάρκεια των

ςπουδϊν επθρεάηει τθν επαγγελματικι επιτυχία» (ςτο ίδιο, ς. 4).

Όπωσ γίνεται αντιλθπτό, θ διαπίςτωςθ ότι ο άνκρωποσ είναι ικανόσ να μορφϊνεται

ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ ηωισ του δεν είναι αρκετι. Είναι απαραίτθτο να γίνουν όλεσ εκείνεσ

οι παρεμβάςεισ από τθν πλευρά του κράτουσ (κοινωνίασ) που κα προςφζρουν τθν

απαιτοφμενθ υποςτιριξθ ςε όλουσ αυτοφσ που κζλουν αλλά για πρακτικοφσ λόγουσ (π.χ.

κοινωνικοφσ, οικονομικοφσ) δεν μποροφν να ςπουδάςουν. Σο μζγεκοσ και θ

αποτελεςματικότθτα των παρεμβάςεων αυτϊν εκφράηουν το μζγεκοσ τθσ ανοικτότθτασ του

εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ. Η ανοικτότθτα αυτι αποτελεί προχπόκεςθ για τθν ανοικτότθτα

ενόσ «ανοικτοφ» Πανεπιςτθμίου που δραςτθριοποιείται εντόσ του ςυςτιματοσ αυτοφ. Με

άλλα λόγια, θ ανοικτότθτα ενόσ Πανεπιςτθμίου δεν είναι ανεξάρτθτθ από τθν ανοικτότθτα


τθσ εκπαίδευςθσ ςε όλεσ τισ βακμίδεσ τθσ, εφόςον θ κλειςτότθτα ςε αυτζσ, όπωσ ζχει ιδθ

αναφερκεί, αποτελεί ζνα είδοσ εξωτερικισ κλειςτότθτασ για το Πανεπιςτιμιο.

3.3 Σο ιδεϊδεσ τθσ Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςιμερα

ε ζνα κόςμο που ανοίγει το παράκυρο ςτθν διαφορετικότθτα και τθ ςυμμετοχι,

διάφορεσ ιδεολογίεσ τθσ ανοικτότθτασ κερδίηουν ςε δυναμικι και αναδεικνφονται ςε

ιδεϊδθ πρϊτθσ προτεραιότθτασ16. Παρόλο που, ςυνικωσ, προςδίδουμε ςτο ιδεϊδεσ ζναν

οικουμενικό, πανανκρϊπινο χαρακτιρα, υπάρχει θ πεποίκθςθ ότι ζνα ιδεϊδεσ αντανακλά

μόνο τα ςυγκεκριμζνα ςυμφζροντα ςυγκεκριμζνων κοινωνιϊν ι ομάδων μιασ

ςυγκεκριμζνθσ χρονικισ περιόδου. Τπό αυτι τθν οπτικι κεϊρθςθ, θ πραγματοποίθςθ ενόσ

ιδεϊδουσ αποτελεί ςτόχο άμεςθσ προτεραιότθτασ, κυρίωσ, για όςουσ προςδοκοφν ότι κα

ζχουν άμεςα οφζλθ από τθν υλοποίθςι του.

Η ιδζα ότι «θ μόρφωςθ είναι δικαίωμα όλων των ανκρϊπων και κα πρζπει να

μποροφν να τθν απολαμβάνουν ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ ηωισ τουσ» αποτελεί ζνα ιδεϊδεσ

του ςφγχρονου πολιτιςμζνου «μεταμοντζρνου» κόςμου που ζχει τισ ρίηεσ του ςτο

Διαφωτιςμό (Βεργίδθσ κ. ςυν. 1998, 1999, ς. 30). Απορρζει από τθ λογικι ότι όλοι οι

άνκρωποι γεννιοφνται ίςοι και ότι όλοι πρζπει να ζχουν το δικαίωμα των ίςων ευκαιριϊν

ϊςτε να εξελιχκοφν και να ευτυχίςουν, δθλαδι, ότι ςε όλουσ πρζπει να προςφζρονται οι

δυνατότθτεσ που είναι διακζςιμεσ ςτθν εκάςτοτε κοινωνία, ϊςτε να γίνονται «άνκρωποι

πολφπλευροι», ικανοί να αναβακμιςτοφν ςε ανϊτερεσ μορφζσ όντων βιϊνοντασ μια ηωι

που διαφζρει κατά πολφ από αυτι των κατϊτερων μορφϊν φπαρξθσ. Με άλλα λόγια να μθν

ορκϊνονται «πόρτεσ» ςτθ φυςικι ροπι των ανκρϊπων για αναηιτθςθ και προςζγγιςθ τθσ

«ευτυχίασ» (Bernstein και Milza 1997, ς. 487-488).

16 Ωσ ιδεϊδεσ κα μποροφςε να οριςτεί ζνα πρότυπο θκικισ δράςθσ, μια φανταςτικι εικόνα θ οποία αντλϊντασ το υλικό τθσ από μια υποκειμενικι ιδεολογία ερμθνείασ τθσ πραγματικότθτασ τθν υπερβαίνει προτείνοντασ μια νζα ιδεολογία, μια κεωρία για το πϊσ αυτι θ πραγματικότθτα κα μποροφςε να γίνει «καλφτερθ» (Παϊπάθσ 1996). Αφενόσ, το ιδεϊδεσ ωσ μια ιδεολογία ανατροπισ ι βελτίωςθσ αποτελεί δφναμθ αλλαγισ. Αφετζρου, θ ιδεολογία με τθν οποία ερμθνεφουμε κάκε φορά τον κόςμο αποτελεί τθ μαγιά για τθν υπζρβαςι τθσ, άρα κάκε ιδεϊδεσ ζχει ζνα υποκειμενικό χαρακτιρα, κακϊσ κακορίηεται από τισ εκάςτοτε ςυνκικεσ και αντιλιψεισ τθσ κοινωνίασ ςτθν οποία δθμιουργείται. Χωρίσ αυτό, βζβαια, να ςθμαίνει ότι θ αντίλθψι μασ για τον κόςμο δεν ζχει πρακτικό αντίκριςμα. Μια ςυγκεκριμζνθ χρονικι ςτιγμι, ζνα ιδεϊδεσ μπορεί να εκπζςει ςε ουτοπικό ςχιμα, να παραμεριςτεί ωσ αναχρονιςτικό, να ζχει πραγματοποιθκεί ςε κάποιο βακμό παφοντασ να αποτελεί ιδεϊδεσ ι να προβάλλεται ωσ ιδιαίτερα ςθμαντικό, κακϊσ εικάηεται ότι μπορεί να επιδράςει κετικά ςε μια εξελικτικι διαδικαςία.


Σο ιδεϊδεσ τθσ «Ανοικτισ Εκπαίδευςθσ» ι τθσ «Ανοικτισ Παιδείασ», όχι μόνο τείνει να

λάβει ςτισ μζρεσ μασ οικουμενικό, πανανκρϊπινο χαρακτιρα αλλά, ειδικά ςτον

επικαλοφμενο «εξελιγμζνο» κόςμο, δρομολογοφνται, ςυςτθματικά, οι διαδικαςίεσ

πραγματοποίθςισ του εδϊ και καιρό. Πρόςφατο παράδειγμα αποτελεί θ διακιρυξθ τθσ

Bologna, τθν οποία ςιμερα υιοκετοφν ωσ κοινό ςτόχο 34 χϊρεσ τθσ διευρυμζνθσ

Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ και θ οποία παρουςιάηεται και ωσ φόρμουλα για μια παγκόςμια

εκπαιδευτικι μεταρρφκμιςθ. Η κοινωνικι διάςταςθ τθσ ςυνκικθσ αυτισ εκφράηεται μζςω

τθσ κοινισ ομολογίασ ότι θ Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ είναι δθμόςιο αγακό και δθμόςια ευκφνθ.

τθ ςφνοδο του Bergen ανανεϊκθκε θ δζςμευςθ για ποιοτικι Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ εξίςου

προςιτι ςε όλουσ, ενϊ, παράλλθλα, δόκθκε ζμφαςθ ςτθν ανάγκθ για τθ δθμιουργία

κατάλλθλων, ευνοϊκϊν ςυνκθκϊν για τουσ ςπουδαςτζσ, ζτςι ϊςτε να μποροφν να

ολοκλθρϊςουν τισ ςπουδζσ τουσ χωρίσ εμπόδια που προζρχονται από τθν κοινωνικι και

οικονομικι τουσ προζλευςθ. Μάλιςτα, οι κυβερνιςεισ των κρατϊν αυτϊν δεςμεφτθκαν να

λάβουν άμεςα ςυγκεκριμζνα μζτρα, ϊςτε να ενιςχφςουν τθ διεφρυνςθ τθσ πρόςβαςθσ,

δθλαδι τθν ενίςχυςθ τθσ ανοικτότθτασ του ςυςτιματοσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, βοθκϊντασ

ϊςτε να αρκοφν, μζςω κεςμικϊν παρεμβάςεων, τα εμπόδια που φράςουν τθν είςοδο ςε

κοινωνικά μειονεκτοφςεσ ομάδεσ παρζχοντασ, εκτόσ των άλλων, οικονομικι και

ςυμβουλευτικι υποςτιριξθ17.

ε άλλο ςθμείο τθσ κοινισ ςυμφωνίασ αναφζρεται επίςθσ, ρθτά, ότι μια από τισ βαςικζσ

προτεραιότθτεσ τθσ Ζνωςθσ, θ οικονομικι ανάπτυξθ (που μπορεί να πραγματοποιθκεί

μζςω τθσ αφξθςθσ τθσ ανταγωνιςτικότθτασ), αλλά και θ κοινωνικι ςυνοχι και «ειρινθ»,

προχποκζςεισ για τθν ευθμερία των πολιτϊν τθσ, ςυνδζονται άμεςα με τθν βελτίωςθ του

επιπζδου εκπαίδευςθσ των πολιτϊν τθσ. Επιςθμαίνεται, επίςθσ, ότι θ «βιομθχανία τθσ

γνϊςθσ» και τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ αποτελεί ςθμαντικι παράμετρο τθσ οικονομικισ

ανάπτυξθσ και με μια άλλθ διάςταςι τθσ ωσ εξαγϊγιμου προϊόντοσ και ωσ επιχείρθςθ

προςφοράσ υπθρεςιϊν προςπορίηοντασ ςθμαντικά οικονομικά οφζλθ ςτισ τοπικζσ

οικονομίεσ. τισ επόμενεσ ςυνόδουσ κακορίςτθκε με μεγαλφτερθ ςαφινεια και εδραιϊκθκε

ο προςανατολιςμόσ τθσ εκπαιδευτικισ πολιτικισ τθσ Ζνωςθσ. Ο βαςικόσ ςτόχοσ αυτισ τθσ

εκπαιδευτικισ πολιτικισ ςυνοψίηεται ωσ εξισ:

«Οι υπουργοί λαμβάνοντασ ςοβαρά υπ’ όψθ τα ςυμπεράςματα των Ευρ. Συμβουλίων ςτθ Λιςςαβόνα (2000) και Βαρκελϊνθ (2002) ςτοχεφουν ςτο να κάνουν τθν Ευρϊπθ «τθν πιο ανταγωνιςτικι και δυναμικι οικονομία τθσ γνϊςθσ ςτον κόςμο,

17

Ευρωπαϊκόσ Χϊροσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ. Επιτυγχάνοντασ τουσ Στόχουσ. Ανακοινωκζν τθσ Συνόδου των Ευρωπαίων Υπουργϊν Αρμοδίων για τθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ (2005). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.pokethe.gr/aei2006/EE/ee6.doc (27/3/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://www.pokethe.gr/aei2006/EE/ee6.doc


ικανι για ςτακερά οικονομικά μεγζκθ με περιςςότερεσ και καλφτερεσ δουλειζσ και μεγαλφτερθ κοινωνικι ςυνοχι» ηθτϊντασ περαιτζρω δράςθ και ςτενι ςυνεργαςία ςτα πλαίςια τθσ διαδικαςίασ τθσ Μπολόνια.» (φνοδοσ των Τπουργϊν Παιδείασ ςτο Βερολίνο, 19/03/2003)18

Γίνεται αντιλθπτό ότι ο βαςικόσ προςανατολιςμόσ τθσ κοινισ εκπαιδευτικισ πολιτικισ

ςχετίηεται άμεςα με τθν οικονομία. Η βελτίωςθ των ςυνκθκϊν τθσ ηωισ των πολιτϊν τθσ

Ζνωςθσ όπωσ υποςτθρίηουν οι «τεχνοκράτεσ» προχποκζτει οικονομικι ανάπτυξθ, θ οποία

με τθ ςειρά τθσ προχποκζτει περαιτζρω εντατικοποίθςθ τθσ εργαςίασ, όχι όμωσ όπωσ

παλιά του ανειδίκευτου εργάτθ αλλά του εξειδικευμζνου υπαλλιλου ανωτάτθσ μόρφωςθσ.

Η κριτικι που αςκείται ςτο νζο μοντζλο ανάπτυξθσ βαςίηεται ςτθν άποψθ ότι θ

εκπαιδευτικι πολιτικι τθσ Ζνωςθσ οργανϊνεται με ςκοπό να εξυπθρετιςει πρωτίςτωσ τισ

υλιςτικζσ-ωφελιμιςτικζσ επιδιϊξεισ τθσ μεταμοντζρνασ καπιταλιςτικισ οικονομίασ.

φμφωνα με τθν άποψθ αυτι, θ Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ γίνεται αντιλθπτι ωσ μια επιχείρθςθ

με ςκοπό το άμεςο οικονομικό όφελοσ, θ γνϊςθ ωσ καταναλωτικό προϊόν και οι φοιτθτζσ

ωσ πελάτεσ μιασ ανταγωνιςτικισ δυναμικά αναπτυςςόμενθσ «βιομθχανίασ» προςφοράσ

Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ.

Ο πόρτεσ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ ςιμερα ανοίγουν όςο ποτζ άλλοτε ςτο παρελκόν,

κακϊσ θ πρόςβαςθ όλων όςων επικυμοφν να ςπουδάςουν ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ δεν

κεωρείται απλϊσ δικαίωμα αλλά απαίτθςθ των καιρϊν που ςυνδζεται άμεςα με τθν

οικονομικι ανάπτυξθ. ιμερα, το νζο παραγωγικό μοντζλο απαιτεί από τουσ εργαηομζνουσ

τθ δια βίου επανεκπαίδευςθ, επιμόρφωςθ και εξειδίκευςι τουσ. Όμωσ, θ επιβάρυνςθ για

τουσ εργαηομζνουσ γίνεται ακόμα μεγαλφτερθ ςε ςχζςθ με το παρελκόν, κακϊσ

υποχρεϊνονται άμεςα για να μθ μείνουν άνεργοι, να διακζςουν προςωπικό χρόνο και

χριμα για τθν εκπαίδευςι τουσ. Οι ςυνκικεσ αυτζσ οδθγοφν ςτθν περαιτζρω υποβάκμιςθ

τθσ ποιότθτασ τθσ ηωισ των εργαηομζνων εκφράηοντασ μια κλειςτότθτα ωσ προσ τθ

δυνατότθτά τουσ να διακζτουν περιςςότερο χρόνο για τθν προςωπικι τουσ ανάπτυξθ και

καλλιζργεια.

18 Ρραγματοποιϊντασ τον Ευρωπαϊκό Χϊρο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςτθ Σφνοδο των Υπουργϊν Ραιδείασ ςτο

Βερολίνο 19/9/2003. (2003). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: www.edu.uoc.gr/~poreia/docs/berlin/berolino_gr.htm Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://www.edu.uoc.gr/~poreia/docs/berlin/berolino_gr.htm



Σο Δυτικό Πανεπιςτιμιο από τθ δθμιουργία του ζωσ ςιμερα αποτζλεςε ζναν

κακοριςτικισ ςθμαςίασ κεςμό για τθν εξζλιξθ και τθν ανάπτυξθ, όπωσ αυτι γίνονταν

αντιλθπτι ςε κάκε εποχι. Από τθν ίδρυςι του το Πανεπιςτιμιο ιταν ταξικό, κακϊσ

απευκυνόταν αποκλειςτικά ςε γόνουσ μιασ ολιγάρικμθσ ελίτ που αποτελοφςαν τθν

άρχουςα τάξθσ τθσ εποχισ. ταδιακά, το Πανεπιςτιμιο κάτω από τισ εξελίξεισ που

ςυντελοφνταν ςτον οικονομικό, κυρίωσ, τομζα και υπό τθν πίεςθ τθσ ανερχόμενθσ αςτικισ

τάξθσ, ζχαςε, ςταδιακά, τον ζντονα ταξικό του χαρακτιρα. Ειδικά από τα μζςα του 20ου

αιϊνα, μποροφςαν να ζχουν πρόςβαςθ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ όλο και περιςςότεροι

πολίτεσ από τα μεςαία κοινωνικά ςτρϊματα ςυμπεριλαμβανομζνων και των γυναικϊν.

Όπωσ άλλωςτε και ςτο παρελκόν, ζτςι και ςιμερα, κοινωνικζσ, πολιτικζσ, οικονομικζσ

ςυνκικεσ και αντιλιψεισ επθρεάηουν τθν οργάνωςθ, τθν αποςτολι και το ρόλο του

εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ, ςτοιχείο του οποίου αποτελεί και θ Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. Η

κατανόθςθ τθσ αλλθλεπίδραςθσ μεταξφ όλων αυτϊν των παραγόντων αποτελεί βαςικι

προχπόκεςθ για τθ διατφπωςθ εφικτϊν προτάςεων για τθ βελτίωςθ τθσ κατάςταςθσ που

κεωρείται ωσ προβλθματικι.

Οι κοινωνικζσ και οικονομικζσ ανιςότθτεσ αλλά και οι διάφορεσ οπιςκοδρομικζσ

αντιλιψεισ και πρακτικζσ που εφαρμόηονται ςτθ τοιχειϊδθ Εκπαίδευςθ μποροφν να

εμποδίςουν τθν πρόςβαςθ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ ςε ζνα μεγάλο ποςοςτό πολιτϊν. Με

βάςθ τθ διαπίςτωςθ αυτι, θ ανοικτότθτα ι θ κλειςτότθτα ενόσ Πανεπιςτθμίου δεν είναι

ανεξάρτθτθ από τον τρόπο που οργανϊνεται και λειτουργεί το εκπαιδευτικό ςφςτθμα ςτισ

προθγοφμενεσ εκπαιδευτικζσ βακμίδεσ αλλά και από τον τρόπο που οργανϊνεται θ

οικονομία και θ κοινωνία. ‘Ζνα ςφςτθμα Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, μπορεί να

ςυμβάλλει ςτον περιοριςμό των διάφορων «αδικιϊν» του ςυςτιματοσ, προςφζροντασ

δυνατότθτεσ για ανϊτατθ μόρφωςθ ακόμα και ςε αυτοφσ που δεν πλθροφν τισ τυπικζσ

προχποκζςεισ (απολυτιρια, επιτυχείσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, υψθλζσ βακμολογίεσ

απολυτθρίου κλπ.) για να ειςαχκοφν ςε ζνα ςυμβατικό Ανϊτατο Κδρυμα.

Η διαπίςτωςθ ότι ο άνκρωποσ είναι ικανόσ να μορφϊνεται κακόλθ τθ διάρκεια τθσ

ηωισ του αποτελεί ςθμαντικό επιχείρθμα για τθ δθμιουργία ενόσ ανοικτότερου ςε ςχζςθ με

το παραδοςιακό, εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ. τισ μζρεσ μασ, το ιδεϊδεσ τθσ Ανοικτισ

Εκπαίδευςθσ φαίνεται ότι ζχει αναχκεί ςε άμεςο ςτόχο. Λαμβάνοντασ υπόψθ μασ τθν


εκπαιδευτικι πολιτικι τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ ςιμερα, κα μποροφςε να υποςτθριχκεί ότι

θ Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ προςανατολίηεται, κυρίωσ, ςτθν γνϊςθ που ςχετίηεται άμεςα με τθν

οικονομικι ανάπτυξθ. Η πρόοδοσ τθσ νζασ εποχισ προχποκζτει πιο αποδοτικζσ και

αποτελεςματικζσ παραγωγικζσ δυνάμεισ, δθλαδι επιςτθμονικά καταρτιςμζνουσ

υπαλλιλουσ που να μποροφν να προςαρμόηονται ςτισ απαιτιςεισ του νζου ανταγωνιςτικοφ

παραγωγικοφ μοντζλου. Αφετζρου, ζχει διατυπωκεί θ άποψθ ότι θ γνϊςθ που παρζχει θ

Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ αντιμετωπίηεται, όςο ποτζ άλλοτε, ωσ καταναλωτικό προϊόν, ενϊ τα

Ανϊτατα Ιδρφματα υιοκετοφν πιο ανταγωνιςτικζσ πρακτικζσ, με ςκοπό τθν οικονομικι

ενίςχυςθ των τοπικϊν κοινωνιϊν.

Οι παραπάνω διαπιςτϊςεισ και παρατθριςεισ είναι χριςιμεσ διότι μποροφν να οδθγιςουν

ςτο ςχθματιςμό μιασ αντικειμενικότερθσ εικόνασ για τον τρόπο που ςυςχετίηεται και

αλλθλεπιδρά το ευρφτερο (περιβάλλον) κοινωνικό-πολιτικό ςφςτθμα με το ςφςτθμα

Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ που μασ απαςχολεί, προςφζροντάσ μασ μια κακαρότερθ

εικόνα ςχετικά με τα όρια υλοποίθςθσ των επικυμθτϊν και ςκόπιμων αλλαγϊν.


4. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ

Ειςαγωγι

ε μια Ευμετάβλθτθ υςτθμικι Μεκοδολογία, το εννοιολογικό πλαίςιο προςφζρει τθν

απαραίτθτθ κεωρθτικι και επιςτθμονικι βάςθ για τον προςδιοριςμό και τθν κατανόθςθ

των διαφόρων όρων και ςθμαςιϊν που χρθςιμοποιοφνται προςφζροντασ, παράλλθλα, μια

κοινι βάςθ ςυνεννόθςθσ. το κεφάλαιο αυτό, επιχειρείται θ διαςαφινιςθ οριςμζνων

κακοριςτικισ ςθμαςίασ εννοιϊν που χρθςιμοποιοφνται για τον προςδιοριςμό ενόσ

Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ ωσ ανοικτοφ. φμφωνα με τον Α. Λιοναράκθ, θ Ανοικτι

Εκπαίδευςθ μπορεί να γίνει αντιλθπτι «…ωσ εκπαιδευτικι αλλά και πολιτικι αντίλθψθ,

ςτάςθ και ςτρατθγικι και χρθςιμοποιείται για να δθλϊςει τισ τάςεισ τθσ εκπαιδευτικισ

πολιτικισ διεφρυνςθσ, πρόςβαςθσ και ανοίγματοσ ιδρυμάτων παιδείασ, εκπαιδευτικϊν

προγραμμάτων και Τπουργείων Παιδείασ» (Λιοναράκθσ 2001β, ς. 2).

Η ενότθτα 4.1 ςκοπό ζχει να δείξει ότι θ Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ διακζτει όλα εκείνα τα

βαςικά χαρακτθριςτικά για να γίνει αντιλθπτι ωσ μια ανοικτι διαδικαςία προςζγγιςθσ τθσ

γνϊςθσ. Ενϊ οι δυο επόμενεσ ενότθτεσ ςκοπό ζχουν να δείξουν ςε ποιο βακμό ο

προςδιοριςμόσ ανοικτό και ευζλικτο, που χρθςιμοποιείται για να δθλϊςει τον ανοικτό και

ευζλικτο χαρακτιρα ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ, κακορίηεται από

αυτό που αποκαλείται Ανοικτι Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ και μάκθςθ και ςε ποιο βακμό από

αυτό που προςδιορίηεται ωσ ανοικτι πολιτικι αντίλθψθ, ςτάςθ και ςτρατθγικι.

4.1 Ανϊτατθ Παιδεία – Εκπαίδευςθ

Η παιδεία ωσ ζννοια είναι πλατφτερθ από αυτι τθσ εκπαίδευςθσ. Οι δυο ζννοιεσ

ςυνδζονται μεταξφ τουσ με ςχζςεισ υπαλλθλίασ, με τθ δεφτερθ να περιλαμβάνεται κακ’

ολοκλθρία ςτθν πρϊτθ. Ζτςι, παιδεία καλείται, με τθ ςτενι ζννοια του όρου, θ τυπικι

εκπαίδευςθ ωσ μια οργανωμζνθ εκπαιδευτικι διαδικαςία που παρζχεται από διάφορα

Εκπαιδευτικά Ιδρφματα με ςκοπό τθν καλλιζργεια, με ςυςτθματικι διδαςκαλία και άςκθςθ,

των διανοθτικϊν και ςωματικϊν ικανοτιτων και δεξιοτιτων των ατόμων, ϊςτε να

μπορζςουν να αςκιςουν επαγγελματικζσ ι άλλεσ δραςτθριότθτεσ (Παϊπάθσ 1996). Η


εκπαίδευςθ μασ επιτρζπει να δροφμε με τρόπο που δεν μποροφςαμε πριν, ϊςτε να

πετυχαίνουμε πράγματα που δεν κα μποροφςαμε πριν. Με αυτι τθν ζννοια μασ ανοίγει

πόρτεσ.

Η παιδεία, με τθν ευρεία ζννοια, δθλϊνει τθ μόρφωςθ, δθλαδι, τθν πνευματικι και ψυχικι

καλλιζργεια, τθν αγωγι που διαμορφϊνει τθν προςωπικότθτα του ανκρϊπου ωσ ιδιότθτα

ενόσ κοινωνικοφ όντοσ. φμφωνα με τον Πλάτωνα, με τον όρο παιδεία δθλϊνεται θ

κακοδιγθςθ τθσ ψυχισ προσ τθ γνϊςθ και τθν αλικεια (ό.π.). Η γνϊςθ και θ αλικεια είναι

δυο ζννοιεσ που ςυηθτικθκαν πολφ. Όμωσ, οι περιςςότεροι ςυμφωνοφν ςτο ότι θ παιδεία

εκλαμβάνεται ωσ ζννοια με κετικι ςθμαςία, κακϊσ επιτρζπει ςτουσ ανκρϊπουσ να

μεταβοφν από μια κατάςταςθ ςε μια νζα, ευνοϊκότερθ κατάςταςθ για αυτοφσ

διαμορφϊνοντασ τα άτομα με τζτοιο τρόπο, ϊςτε αυτά να αποκτοφν τθ δυνατότθτα να

γίνονται «άνκρωποι πολφπλευροι», ικανοί να αναβακμιςτοφν ςε ανϊτερεσ μορφζσ όντων

βιϊνοντασ μια ηωι που διαφζρει κατά πολφ από αυτι των κατϊτερων μορφϊν φπαρξθσ. Η

παιδεία, επομζνωσ, μπορεί να παρομοιαςτεί με ζνα κλειδί που ανοίγει τθν πόρτα ςτθν

αλικεια και ςτθ γνϊςθ επιτρζποντάσ μασ τθ μετάβαςθ ςε μια καλφτερθ κατάςταςθ. Με

αυτι τθν ζννοια, θ παιδεία από τθ φφςθ τθσ είναι μια δφναμθ που αίρει περιοριςμοφσ και

εμπόδια.

υλλαμβάνοντασ ωσ αλλθλζνδετεσ τισ δυο διαςτάςεισ του όρου παιδεία, ωσ ανοικτι, κα

πρζπει να νοείται θ παιδεία που προςφζρει εξίςου και δυνατότθτεσ εκπαίδευςθσ και

δυνατότθτεσ μόρφωςθσ, δθλαδι, εκπαίδευςθ δεξιοτιτων προςανατολιςμζνθ ςτισ κετικζσ

επιςτιμεσ και ςτθν εφαρμοςμζνθ ζρευνα και, παράλλθλα, παιδευτικι αντίλθψθ για τθν

κοινωνία μζςω των ανκρωπιςτικϊν και των κοινωνικϊν ςπουδϊν.

Σο επίκετο «ανϊτατοσ» καλείται να προςδιορίςει μια κατάςταςθ ενόσ πράγματοσ,

μιασ ιδζασ, μιασ εξουςίασ που ςε μια ποςοτικι ι ποιοτικι διαβάκμιςθ καταλαμβάνει το

υψθλότερο ςθμείο, δθλαδι, βρίςκεται πιο ψθλά από κάκε άλλο όμοιό του

(Σριανταφυλλίδθσ 1999). Η απόφανςθ για τθν κατάταξθ αυτι ςτθρίηεται ςε κριτιρια που

τίκενται από τουσ ανκρϊπουσ και αποτελεί προϊόν ςφγκριςθσ. Όπωσ ζχει ιδθ αναφερκεί, θ

μόρφωςθ και θ εκπαίδευςθ, αποτελοφν, ιδιαίτερα ςθμαντικζσ ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ

που γίνονται αντιλθπτζσ ωσ δυνάμεισ κοινωνικοποίθςθσ και εξζλιξθσ. Ακολουκϊντασ τον

οριςμό του ανϊτατοσ, θ Ανϊτατθ Παιδεία είναι θ οργανωμζνθ εκπαιδευτικι διαδικαςία

που διακζτει χαρακτθριςτικά τζτοια, που ςε ςφγκριςθ με όλεσ τισ όμοιζσ τθσ, υπερζχει.

Ποιά είναι, όμωσ, αυτά τα χαρακτθριςτικά που δικαιολογοφν τον υπερκετικό βακμό;


Αναμφιβόλωσ, ςχετίηονται με τθ μόρφωςθ και τθν εκπαίδευςθ ωσ αποτζλεςμα μιασ

διαδικαςίασ μάκθςθσ. Δθλϊνουν ότι θ παρεχόμενθ μόρφωςθ και εκπαίδευςθ είναι

ανωτάτου επιπζδου δθλαδι ότι εφαρμόηονται όλεσ εκείνεσ οι μζκοδοι διδαςκαλίασ που

εγγυϊνται τθν αποτελεςματικι μάκθςθ. Όμωσ, όςον αφορά ςτισ προχποκζςεισ μάκθςθσ,

αυτζσ ςυντελοφνται όπου υπάρχει μάκθςθ. Επομζνωσ, αυτό το χαρακτθριςτικό από μόνο

του δεν μπορεί να δικαιολογιςει τον υπερκετικό βακμό ανϊτατθ.

το 3ο ςεμινάριο για τθ κεωρία εφαρμογισ και ζρευνασ ςτθν εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ

που οργανϊκθκε από το Ε.Α.Π., ο Αντϊνθσ Λιοναράκθσ, κακθγθτισ του Ε.Α.Π., χρθςιμοποιεί

τθ διατφπωςθ του Γ. Μπαμπινιϊτθ, για να δϊςει μια εικόνα για τι είναι αυτό που

χαρακτθρίηει ζνα Εκπαιδευτικό Κδρυμα ωσ ανϊτατο:

«Κφριοσ ςκοπόσ των ΑΕΙ και των διδαςκόντων ς’ αυτά είναι θ ζρευνα, θ παραγωγι γνϊςθσ και θ περαιτζρω προϊκθςι τθσ. Αν κάτι ξεχωρίηει τα Ρανεπιςτιμια και τθ γνϊςθ ςτα Ρανεπιςτιμια (ςε αντίκεςθ λ.χ. προσ τθ γενικι ι τθν επαγγελματικι παιδεία) είναι θ αναηιτθςθ τθσ γνϊςθσ μζςα από τθν ζρευνα, θ κεωρία και οι εφαρμογζσ τθσ. Διδάςκεισ αυτά που ο ίδιοσ ερευνάσ, ςτθριηόμενοσ και ςτθν προχπάρξαςα και εμπεδωμζνθ ζρευνα των άλλων. Διδαςκαλία χωρίσ ζρευνα είναι αδιανόθτθ. Ασ το καταλάβουμε, το Ρανεπιςτιμιο δεν είναι Επαγγελματικι Σχολι. Δεν διδάςκει επάγγελμα. Δίνει γνϊςεισ, μζκοδο και τρόπουσ αναηιτθςθσ τθσ γνϊςθσ, που μποροφν να αξιοποιθκοφν επαγγελματικά για οποιοδιποτε επάγγελμα. Η ςτενι, περιοριςτικι αντίλθψθ ότι το Ρανεπιςτιμιο εκπαιδεφει γιατροφσ, νομικοφσ, μθχανικοφσ, εκπαιδευτικοφσ, μετατρζπει το Ρανεπιςτιμιο ςε Επαγγελματικι Σχολι με ό,τι αυτό ςυνεπάγεται: όλο και μεγαλφτερθ εξειδίκευςθ που περιορίηει τον ορίηοντα τθσ ςκζψθσ και τθσ κεϊρθςθσ και, κυρίωσ, κατάργθςθ όλων των κλάδων του Ρανεπιςτθμίου που δεν οδθγοφν άμεςα ςε επάγγελμα (τι χρειάηεται θ Φιλοςοφία, οι Τζχνεσ, θ Φιλολογία, τα Μακθματικά αλλά και θ κεωρία των οικονομικϊν ι του δικαίου κλπ.). Δεν υπάρχει πιο τραγικι παρανόθςθ του ςκοποφ και του ρόλου τθσ Ανϊτατθσ Ραιδείασ από το να τθν ευτελίςουμε ςε ξερι επαγγελματικι γνϊςθ.» (Μπαμπινιϊτθσ ςτον Λιοναράκθ 2008, ς. 8-9)

Ακολουκϊντασ τθ ςυλλογιςτικι του Μπαμπινιϊτθ κα μποροφςαμε να κάνουμε τισ εξισ

παρατθριςεισ: αφενόσ ζνα Ανϊτατο Κδρυμα δεν διδάςκει απλϊσ τθν κεκτθμζνθ γνϊςθ

ςτουσ φοιτθτζσ αλλά οφτε περιορίηει τουσ κακθγθτζσ μόνο ςτθ διδαςκαλία τθσ γνϊςθσ

αυτισ. Ωκεί αμφότερουσ προσ μια ανοικτότθτα. Αντανακλά μια ιδεολογία που καταδεικνφει

μια ςυγκεκριμζνθ ςτάςθ απζναντι ςτθ γνϊςθ. Ειδικότερα, εναντιϊνεται ςτθν ιδζα τθσ

κλειςτισ γνϊςθσ προτείνοντασ τθν διαρκι ανανζωςι τθσ. Φοιτθτζσ και κακθγθτζσ

παροτρφνονται και εξαςκοφνται ςτο πϊσ να αμφιςβθτοφν, να ερευνοφν, να πειραματίηονται

να αναλφουν και να ςυνκζτουν γνϊςθ δθμιουργϊντασ διαρκϊσ νζα γνϊςθ.

Η Ανϊτατθ Παιδεία κα μποροφςε να γίνει αντιλθπτι, ωσ δυναμικι, διερευνθτικι,

δθμιουργικι διαδικαςία που ωκεί προσ μια εξελικτικι πορεία τόςο τα άτομα που


εμπλζκονται άμεςα ςτθ διαδικαςία αυτι όςο και τθν κοινωνία ευρφτερα. Ζνασ τρόποσ

αντιμετϊπιςθσ τθσ πραγματικότθτασ, ςφμφωνα με τον οποίο κυρίαρχθ επιδίωξθ του

επιςτιμονα αποτελεί το κυνιγι τθσ αντικειμενικότθτασ, ενϊ, παράλλθλα, κεωρείται

αυτονόθτθ θ διαρκισ ζκκεςθ τθσ ςυλλαμβανόμενθσ πραγματικότθτασ ςτθν κριτικι ςκζψθ.

Με βάςθ τα παραπάνω, θ αποςτολι ενόσ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ, δεν κα

πρζπει να περιορίηεται ςτθ μετάδοςθ εξειδικευμζνθσ επαγγελματικισ γνϊςθσ για άμεςθ

επαγγελματικι χριςθ αλλά, παράλλθλα, να φροντίηει για τθν καλλιζργεια ςυνειδθτϊν,

πνευματικά καλλιεργθμζνων ανκρϊπων με τθν ευρεία ζννοια του όρου, δθλαδι

προςανατολιςμζνουσ προσ τθν ζννοια του ατόμου και τθσ κοινωνίασ. Η ιδεολογία τθσ

Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, επομζνωσ, εμπεριζχει όλα εκείνα τα βαςικά χαρακτθριςτικά που

μποροφν να τθσ προςδϊςουν τον χαρακτθριςμό ανοικτι.

4.2 Ανοικτι Μάκθςθ / Ανοικτι Διδαςκαλία

Η ανοικτι μάκθςθ, υποςτθρίηεται από πολλοφσ, ότι μπορεί να ςυμβάλλει κακοριςτικά

ςτθν πραγματοποίθςθ του ιδεϊδουσ τθσ Ανοικτισ Παιδείασ. φμφωνα με τον Fox ςτον B.

Holmberg (2002)

«Η ανοικτι μάκθςθ δεν είναι μια ζκφραςθ. Ρρόκειται για μια προςζγγιςθ που βαςίηεται ςτον προγραμματιςμό, ςτον ςχεδιαςμό, ςτθν προετοιμαςία και παρουςίαςθ μακθμάτων από εκπαιδευτζσ, και μια προςζγγιςθ των ςπουδαςτϊν που βαςίηεται ςτθν επιλογι και χριςθ των μακθςιακϊν ςτρατθγικϊν και των αναφερόμενων ςε αυτζσ πόρων. Η προςζγγιςθ αυτι δίνει ςτουσ ςπουδαςτζσ όςο το δυνατόν περιςςότερεσ επιλογζσ και ζλεγχο πάνω ςτθν φλθ των μακθμάτων και των ςτρατθγικϊν μάκθςθσ.» (ς. 20) Η μάκθςθ ωσ όροσ ζχει δυο ςθμαςίεσ. Μπορεί να ερμθνευτεί είτε ωσ μια

ςυγκεκριμζνθ διαδικαςία, είτε ωσ το αποτζλεςμα τθσ διαδικαςίασ αυτισ. Ο άνκρωποσ,

αντιλθπτόσ ωσ ανοικτό ςφςτθμα, εκ των πραγμάτων, είναι ανοικτόσ ωσ προσ τθ μάκθςθ,

κακϊσ θ ανοικτότθτα αυτι αποτελεί απαραίτθτθ προχπόκεςθ για τθν επιβίωςι του. Η

μάκθςθ, ωσ μια ςκόπιμθ ατομικι, δυναμικι διαδικαςία που ζχει αποτζλεςμα όλεσ εκείνεσ

τισ ςχεδόν μόνιμεσ αλλαγζσ που προξενοφνται εκοφςια ςτα πρότυπα δράςθσ, ςκζψθσ και

ςτα ςυναιςκιματά του, αποτελεί τθ μόνθ (ανοικτι) διαδικαςία που μπορεί να τον

καταςτιςει ικανό να ςκζφτεται και να πράττει με τρόπο που δεν μποροφςε πριν, ϊςτε να

αντιμετωπίςει ςφνκετα εμπόδια και δυςκολίεσ τθσ φυςικισ και κοινωνικισ

πραγματικότθτασ (Alan Rogers 1999; Κόκκοσ και Λιοναράκθσ 1998).


Από τον οριςμό και μόνο γίνεται αντιλθπτό ότι θ μάκθςθ από τθ φφςθ τθσ αποτελεί μια

ανοικτι διαδικαςία, που κακορίηεται ςε μεγάλο βακμό από αυτόν που μακαίνει. Ο Α.

Λιοναράκθσ (χ.χ.) επιςθμαίνει ότι «θ μάκθςθ δεν είναι προϊόν διδακτικισ πράξθσ, αλλά

μακθςιακισ» (ς. 5). Εάν υιοκετιςουμε τθν άποψθ, αφενόσ, ότι θ γνϊςθ δεν μεταβιβάηεται

αλλά ανακαλφπτεται από αυτόν που επικυμεί να μάκει, και, αφετζρου, ότι οι άνκρωποι

μακαίνουν με διαφορετικό τρόπο, θ ανοικτι μάκθςθ ωσ διαδικαςία υπονοεί τθν ελευκερία,

τθ δυνατότθτα επιλογισ από μζρουσ του υποκειμζνου τθσ μάκθςθσ ςυγκεκριμζνων

ςυνειδθτϊν δράςεων, ϊςτε να επιτφχει το ςκοπό του, δθλαδι, να μάκει. Από τθ

διαπίςτωςθ αυτι ςυνεπάγεται ότι ανοικτι μπορεί να κεωρθκεί μια μζκοδοσ διδαςκαλίασ,

εφόςον προςφζρει επιλογζσ μεκόδων και τρόπων μάκθςθσ ςε αυτοφσ που επικυμοφν να

μάκουν, είναι δθλαδι ευζλικτθ.

Ειδικότερα θ μάκθςθ, όταν ςυνδζεται με τθ διδαςκαλία, αποτελεί μια διαδικαςία

ςτθν οποία ο μακθτισ αλλθλεπιδρά (και ςυνεργάηεται) με κάποιο τρόπο με μια

«υποςτθρικτικι μονάδα», θ οποία μπορεί να είναι άτομο (κακθγθτισ) ι υλικό (διδακτικό

υλικό, ειδικό πρόγραμμα υπολογιςτι κλπ). Όμωσ, ςε αυτι τθν περίπτωςθ θ γνϊςθ δεν

μεταβιβάηεται, οφτε μεταφζρεται μζςω τθσ διδαςκαλίασ (υποςτιριξθσ) ςτον διδαςκόμενο.

«Η διδακτικι πράξθ ενιςχφει, υποςτθρίηει, βοθκά, κεντρίηει, ορίηει, ςυνκζτει, ερμθνεφει,

αντανακλά, τεκμθριϊνει, αποδεικνφει, εν τζλει διδάςκει αλλά αυτόνομα δεν μακαίνει» (ςτο

ίδιο). Οι επιςτιμονεσ ζχουν καταλιξει ςτο ςυμπζραςμα ότι θ φφςθ τθσ υποςτιριξθσ αυτισ

είναι τζτοια που οδθγεί ςτθ μάκθςθ, δθλαδι, ςτθν ανακάλυψθ, κατανόθςθ και

εςωτερίκευςθ των νοθμάτων που αφοροφν ςτθ φυςικι και κοινωνικι πραγματικότθτα από

αυτόν που μακαίνει. Μια εικόνα για τθ φφςθ αυτι τθσ υποςτιριξθσ μασ δίνει ο Maybin και

οι ςυνεργάτεσ του:

«*«Υποςτιριξθ»+…δεν είναι θ οποιαδιποτε ενίςχυςθ που βοθκά τον «εκπαιδευόμενο» να επιτελζςει ζνα ζργο. Είναι βοικεια που επιτρζπει ςε αυτόν να πραγματοποιιςει ζνα ζργο που δεν κα μποροφςε να το κάνει μόνοσ του και είναι βοικεια που ςτοχεφει να τον φζρει ςε ζνα τζτοιο επίπεδο δεξιοτιτων που κα τον βοθκιςει τελικά να ολοκλθρϊςει ζνα τζτοιο ζργο με τισ δικζσ του δυνάμεισ …» (Maybin κ. ςυν., ςτον Mercer και Fisher 1999, ς. 137).

Ο ςθμαντικόσ ρόλοσ τθσ υποςτιριξθσ ζγκειται ςτο ότι αποτελεί αιτία για τθν κατανόθςθ του

τρόπου λειτουργίασ των πραγμάτων (των μθχανιςμϊν) από αυτόν που μακαίνει, ϊςτε

αυτόσ να μπορεί να χειριςτεί, χωρίσ υποςτιριξθ, όλα τα παρόμοια ίδιασ δυςκολίασ

προβλιματα που κα κλθκεί να αντιμετωπίςει ςτο μζλλον. Προχπόκεςθ για να


χαρακτθρίηεται μια μάκθςθ ανοικτι είναι να παρζχει ςτον εκπαιδευόμενο μια πλθκϊρα

υποςτθρικτικϊν εργαλείων διευκολφνοντασ τθν αυτόνομθ μάκθςθ.

Σο είδοσ και ο βακμόσ τθσ υποςτιριξθσ, οφείλει να αποτελεί ςυνάρτθςθ του γνωςτικοφ

επίπεδου του εκπαιδευομζνου, δθλαδι του επιπζδου τθσ νοθτικισ του ανάπτυξθσ που

κακορίηεται από όλα αυτά που ο εκπαιδευόμενοσ ιδθ γνωρίηει και μπορεί να ςυνδυάςει

ςτο μυαλό του για να μεταβεί ςε ζνα υψθλότερο ςτάδιο κατανόθςθσ (εξζλιξθσ)

αφομοιϊνοντασ τθ νζα γνϊςθ, τθ νζα πραγματικότθτα που επικυμεί να προςεγγίςει.

Επομζνωσ, ανοικτι είναι θ μάκθςθ που λαμβάνει υπόψθ το γνωςτικό επίπεδο του φοιτθτι

προςαρμόηοντασ ανάλογα τθν υποςτιριξθ προσ αυτόν.

Και τζλοσ, θ αποτελεςματικι μάκθςθ ςυνδζεται άμεςα με τθν επικυμία για μάκθςθ, τθν

ανάγκθ για εξζλιξθ και προςαρμογι ςε νζεσ ςυνκικεσ που το άτομο κεωρεί αναγκαίεσ για

τθν προςαρμογι του ςτο περιβάλλον του, και κατ’ επζκταςθ, τθν επιβίωςι του. Η

ικανότθτά του ατόμου να επιλζγει το είδοσ των δομικϊν μεταβολϊν που πιςτεφει ότι τον

εξυπθρετοφν κακορίηει τθν ανοικτότθτά του ωσ αυτόνομου ςυςτιματοσ (Αφράτθσ 1999).

Κατά ςυνζπεια, θ δυνατότθτα επιλογισ τθσ μάκθςθσ που πιςτεφουμε ότι είναι κατάλλθλθ

για μασ, αποτελεί ιςχυρό κίνθτρο για μάκθςθ. Επομζνωσ, ςυν τοισ άλλοισ, θ ανοικτι

παιδεία χαρακτθρίηεται και από τθν προςφορά μεγάλου φάςματοσ μορφωτικϊν και

εκπαιδευτικϊν επιλογϊν.

Όμωσ, όλεσ οι παραπάνω προχποκζςεισ τθσ μάκθςθσ είναι παροφςεσ όπου

ςυντελείται μάκθςθ, κακϊσ χωρίσ αυτζσ δεν μποροφμε να μιλάμε για πραγματικι μάκθςθ

αλλά για μια άλλθ διαδικαςία, όπωσ αποςτικιςθ πλθροφοριϊν, μίμθςθ κλπ. Σο ςίγουρο με

τθ μάκθςθ είναι ότι είτε μακαίνουμε είτε δε μακαίνουμε, είτε γινόμαςτε ικανοί να

ολοκλθρϊςουμε με τισ δικζσ μασ δυνάμεισ ζνα «ζργο» είτε όχι. Επομζνωσ, κα μποροφςε να

ιςχυριςτεί κανείσ ότι αυτό που αποκαλείται ανοικτι μάκθςθ δεν είναι τίποτε άλλο παρά θ

ςφγχρονθ εκδοχι του οριςμοφ τθσ μάκθςθσ. Ενϊ ανοικτι διδαςκαλία μπορεί να κεωρθκεί θ

εφαρμογι κάκε διδακτικισ μεκόδου ι ςυνδυαςμόσ μεκόδων που αποδεδειγμζνα

εγγυϊνται αποτελεςματικι μάκθςθ.

Μια πιο διευρυμζνθ εκδοχι του όρου ανοικτι μάκθςθ δίνει ο Rossetti. Ο Rossetti

αντιλαμβάνεται τθν ανοικτι μάκθςθ ωσ ζνα ςφςτθμα που ςυντίκεται από ζξι βαςικά

χαρακτθριςτικά: ανοικτι είςοδο, εξατομικευμζνθ μάκθςθ, αυτοαξιολόγθςθ, υποςτιριξθ

του φοιτθτι με κάκε διακζςιμο μζςο, αυτοκακοριςμόσ του ρυκμοφ μάκθςθσ και πολλζσ

θμερομθνίεσ ζναρξθσ (Guri-Rosenblit 2005). Η Ευζλικτθ Μάκθςθ είναι ζνασ διαφορετικόσ


όροσ που ςυχνά ςυςχετίςτθκε με τθν «Εξ Αποςτάςεωσ Μάκθςθ» ι τθν «Εξ Αποςτάςεωσ

Μάκθςθ και τθν Ανοικτι Μάκθςθ». τθν πράξθ θ ευελιξία αυτι μπορεί να προςδιοριςτεί

ωσ μάκθςθ, ςτρατθγικζσ και μζκοδοι που χαρακτθρίηονται από ευκαμψία και

προςαρμοςτικότθτα (Peters 2003).

Η νζα αντίλθψθ τθσ ανοικτότθτασ ςτθν εκπαίδευςθ υπόςχεται μια παιδεία που κα

είναι ανοικτι ωσ προσ τθ μάκθςθ και τισ μεκόδουσ διδαςκαλίασ, αίροντασ τα εμπόδια και

τουσ περιοριςμοφσ που ζκεταν οι ξεπεραςμζνεσ αναποτελεςματικζσ αντιλιψεισ και

πρακτικζσ. Ειδικά όςον αφορά ςτθν Ανοικτι Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ, θ ιδζα ότι θ προςφορά

μιασ ποικιλίασ διδακτικϊν μεκόδων και επιπζδων ενίςχυςθσ ανάλογα με τισ ανάγκεσ των

εκπαιδευόμενων, που οδθγοφν αποδεδειγμζνα ςτθν αποτελεςματικι μάκθςθ επιτρζποντασ

τθ διεφρυνςθ τθσ ςυμμετοχισ ςε αυτιν ςε όςο το δυνατό περιςςότερουσ ανκρϊπουσ,

εκφράηει τθ νζα ανοικτότθτά τθσ. Παρόλα αυτά, οι ςφγχρονεσ αποδεδειγμζνθσ

αποτελεςματικότθτασ «ανοικτζσ» μζκοδοι μάκθςθσ και διδαςκαλίασ, όπωσ και κάκε

«φοιτθτοκεντρικι» προςζγγιςθ, κωροφνται ςιμερα ωσ οι μόνοι ενδεδειγμζνοι τρόπο

μάκθςθσ και διδαςκαλίασ. Κατά ςυνζπεια, θ εφαρμογι αυτοφ που ςιμερα κεωρείται

ςφγχρονθ αποτελεςματικι γνϊςθ μπορεί να εκλθφκεί ωσ μια αυτονόθτθ επιλογι παρά ωσ

μια ανοικτι πολιτικι ςτον τομζα τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ. Είναι κοινϊσ αποδεκτό ότι οι

απαιτιςεισ των ανοικτϊν ςυςτθμάτων εκπαίδευςθσ για αποτελεςματικι μάκθςθ ςε

ςυνκικεσ ιδιαίτερα απαιτθτικζσ ζφεραν ςτο προςκινιο όλεσ αυτζσ τισ ςφγχρονεσ μεκόδουσ

και πρακτικζσ. Όμωσ, ουςιαςτικά, θ ανοικτότθτα για τθν οποία μιλάμε δεν προςδιορίηεται

τόςο από αυτό που υπαγορεφουν οι επιςτθμονικζσ εξελίξεισ ςτον τομζα τθσ ψυχολογίασ και

τθσ διδακτικισ όςο από τυπικοφ χαρακτιρα πρακτικζσ που ςυνιςτοφν υποκειμενικζσ

πολιτικζσ επιλογζσ. Κακϊσ ακόμα και θ αυτονόθτθ εφαρμογι των ςφγχρονων πρακτικϊν

και μεκόδων διδαςκαλίασ από τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια εξαρτάται από τθ βοφλθςθ αυτϊν

που ζχουν τθν τυπικι εξουςία να παίρνουν τισ ςχετικζσ αποφάςεισ.

4.3 Η εκδοχι του Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου ωσ ςυςτιματοσ που αίρει περιοριςμοφσ

Ζνα φςτθμα Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ περιλαμβάνει δυο κακοριςτικισ

ςθμαςίασ διαςτάςεισ. Η πρϊτθ διάςταςθ, αφορά ςε ό,τι μπορεί να κεωρθκεί ςιμερα ωσ

ανοικτι και ευζλικτθ μάκθςθ και θ δεφτερθ, ςε ό,τι μπορεί να κεωρθκεί ωσ ανοικτι

πολιτικι αντίλθψθ, ςτάςθ και ςτρατθγικι ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. τθν προθγοφμενθ


ενότθτα θ προςοχι μασ επικεντρϊκθκε ςτθν πρϊτθ διάςταςθ, ςε αυτι τθν ενότθτα κα γίνει

προςπάκεια προςδιοριςμοφ αυτοφ που μπορεί να οριςτεί ωσ ανοικτι πολιτικι αντίλθψθ,

ςτάςθ και ςτρατθγικι ςτθν Ανοικτι Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ.

φμφωνα με τον Otto Peters (2003), θ τάςθ για διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ ςτθν Ανϊτατθ

Εκπαίδευςθ ζχει προςλάβει ςτισ μζρεσ μασ νζα ςπουδαιότθτα, εκφράηεται ωσ απαίτθςθ για

Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα με ανοικτζσ δομζσ και πρακτικζσ που να ανταποκρίνονται

ςτισ ανάγκεσ των φοιτθτϊν, των εργοδοτϊν τουσ, και των κυβερνιςεων με τρόπο που

τραντάηει τισ παραδόςεισ αυτϊν των Ιδρυμάτων.

φμφωνα με τον ίδιο, θ ανοικτότθτα αυτι μπορεί να επιτευχκεί:

«Διευρφνοντασ τθν πρόςβαςθ ςτθν ανϊτατθ εκπαίδευςθ για όλουσ όςουσ είναι ςε κζςθ

να ςπουδάςουν αφαιρϊντασ παραδοςιακοφσ εκπαιδευτικοφσ περιοριςμοφσ».

«Σχεδιάηοντασ μακθςιακά προγράμματα τα οποία να είναι ανοικτά με τθν ζννοια ότι

δεν είναι εντελϊσ ανεπτυγμζνα και κακοριςμζνα εκ των προτζρων με ζνα εμπειρικο-

επιςτθμονικό τρόπο, παρά είναι «ανοικτά» ςε απρόβλεπτεσ εξελίξεισ ςτθν

προετοιμαςία τθσ ατομικισ ικανότθτασ για δράςθ» (δθλαδι ανοικτά προγράμματα

ςπουδϊν, ανοικτζσ μζκοδοι οργάνωςθσ των ςπουδϊν).

«Αυτοφ του είδουσ θ μάκθςθ δεν λαμβάνει χϊρα ςε ςχετικά εςϊκλειςτα ιδρφματα που

κακορίηονται (και ςυχνά παραλφουν) από τθν γραφειοκρατικι οργάνωςθ, παρά πρζπει

να ανοίγεται διατθρϊντασ πρακτικζσ τισ κακθμερινισ ηωισ» (ςτο ίδιο, ς. 16).

Ο ιδιαίτεροσ όροσ «Ανοικτό Πανεπιςτιμιο» μπορεί, επίςθσ, να εξθγθκεί από τα κίνθτρα και

τισ επιδιϊξεισ αυτϊν που χαράηουν πολιτικι και παίρνουν τισ αποφάςεισ ςχετικά με τθ

μορφι και τουσ ςκοποφσ των Ιδρυμάτων αυτϊν (των Owners ςτο CATWOE), δθλαδι των

ατόμων που ζχουν τθν τυπικι εξουςία για τθν λιψθ αποφάςεων ςχετικά με τθν ίδρυςθ, τθν

κατάργθςθ ι τθν βελτίωςθ ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ.

Για παράδειγμα, θ ανοικτότθτα αυτι μπορεί να εκφράηεται ωσ δυνατότθτα ενίςχυςθσ των

δραςτθριοτιτων τθσ δια βίου εκπαίδευςθσ, ωσ λφςθ για τθ δθμιουργία φκθνότερων

Εκπαιδευτικϊν Ιδρυμάτων, ωσ επιδίωξθ για τθ δθμιουργία νζων ομάδων φοιτθτϊν (που κα

αδυνατοφν να δθμιουργιςουν ριηοςπαςτικζσ ομάδεσ) ι ωσ μζςο για να προςφερκεί θ

δυνατότθτα ςε περιςςότερουσ ανκρϊπουσ να ςυμμετάςχουν ςτθν πολιτιςμικι ηωι αλλά

και να προωκθκεί ο εκδθμοκρατιςμόσ τθσ κοινωνίασ (ό.π.).

Για τθ Sarah Guri-Rosenblit (2005) θ δθμιουργία ενόσ υςτιματοσ Ανοικτισ Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ αποτελεί προϊόν κυβερνθτικοφ ςχεδιαςμοφ που ςκοπεφει ςτθν κάλυψθ όςο

το δυνατόν μεγαλφτερων εκπαιδευτικϊν αναγκϊν τθσ κοινωνίασ, με ςχετικά μικρό κόςτοσ

ςε ςχζςθ με τα ςυμβατικά, κζτοντασ ωσ πρϊτθ προτεραιότθτα τθν οικονομικι ανάπτυξθ. Ο


ρόλοσ των ςυςτθμάτων αυτϊν είναι πολυδιάςτατοσ, κακϊσ μποροφν να αποτελζςουν μια

λφςθ για τθν αυξανόμενθ ηιτθςθ για Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ, να παρζχουν μεγαλφτερθ

ιςότθτα ευκαιριϊν ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ, να ςυμβάλλουν ςτθν εξίςωςθ των ευκαιριϊν

πρόςβαςθσ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ διευρφνοντασ τισ προχποκζςεισ πρόςβαςθσ ςε μθ

προνομιοφχεσ ομάδεσ, ενϊ τζλοσ, να αποτελζςουν μοχλό για μαηικι Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ

(ό.π.).

Οι περιςςότερεσ απόψεισ ςυγκλίνουν ςτο ότι ο φιλοςοφικόσ πυρινασ των ανοικτϊν

ςυςτθμάτων εκπαίδευςθσ ςυγκροτείται από τθν ιδζα τθσ δθμιουργίασ περιςςότερων

εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν και τθν ιδζα τθσ διαςφάλιςθσ τθσ πρόςβαςθσ ςτθν εκπαίδευςθ.

υνκζτοντασ τισ απόψεισ του Davies και του Spencer, ο ουςιαςτικόσ ςτόχοσ ενόσ Ανοικτοφ

υςτιματοσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ είναι θ αφξθςθ των εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν «…για

αυτοφσ που είχαν εξαιρεκεί από το παραδοςιακό ςφςτθμα ανϊτατθσ εκπαίδευςθ για

οποιουςδιποτε λόγουσ και τϊρα δεν ζχουν τθ δυνατότθτα να το χρθςιμοποιιςουν», και

παράλλθλα, θ αφξθςθ τθσ προςβαςιμότθτασ ςε ςχζςθ με το παραδοςιακό ςφςτθμα

Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, με τουσ ίδιουσ ι παρεμφερείσ εκπαιδευτικοφσ ςτόχουσ (Βεργίδθσ κ.

ςυν., ςτο ίδιο, ς. 31).

Η ελεφκερθ ι ανοικτι πρόςβαςθ εκφράηεται ωσ εξάλειψθ ενόσ ςυςτιματοσ προχποκζςεων

και διαδικαςιϊν ειςαγωγισ ςφμφωνα με τα παραδοςιακά πρότυπα. Για παράδειγμα,

δίνεται θ δυνατότθτα ειςαγωγισ χωρίσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ ι απολυτιριο

Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ. «Η κεμελιϊδθσ φιλοςοφία πίςω από τθν πολιτικι ανοικτισ

πρόςβαςθσ είναι ότι όποιοσ είναι πρόκυμοσ και ικανόσ να ξεκινιςει ακαδθμαϊκζσ ςπουδζσ

ζχει το δικαίωμα να προςπακιςει ανεξάρτθτα από τθν προθγοφμενι του εκπαίδευςθ»

(Guri-Rosenblit, ό.π., ς. 1434, προςωπικι μετάφραςθ). Η αφξθςθ των εκπαιδευτικϊν

ευκαιριϊν και θ διεφρυνςθ τθσ προςβαςιμότθτασ κακορίηεται, κυρίωσ, από τθν κατά κόρον

αφξθςθ των προςφερόμενων κζςεων φοίτθςθσ, από το εφροσ των επιςτθμονικϊν και

κεματικϊν πεδίων που ζνα Πρόγραμμα πουδϊν προςφζρει, από τθ δυνατότθτα να μπορεί

ο φοιτθτισ να διαμορφϊνει μόνοσ του τθ μορφωτικι του φυςιογνωμία και από τθ

δυνατότθτα να μθν απαιτείται θ φυςικι παρουςία του ςτισ αίκουςεσ διδαςκαλίασ, δθλαδι,

τθν υιοκζτθςθ εξ αποςτάςεωσ μεκόδων διδαςκαλίασ (Βεργίδθσ κ. ςυν., ό.π.).

φμφωνα με τθν Sarah Guri-Rosenblit (2005), οι πολιτικζσ ανοικτισ και ευζλικτθσ

πρόςβαςθσ δεν προχποκζτουν απαραίτθτα μια μείωςθ των ακαδθμαϊκϊν προτφπων. Η

παραγωγι υψθλισ ποιότθτασ υλικοφ και τα εκτενι και ςυνεκτικά δίκτυα ενίςχυςθσ


επζτρεψαν υψθλισ ποιότθτασ διδαςκαλία και υψθλοφ επιπζδου απαιτιςεισ αποφοίτθςθσ.

Ενϊ θ κακιζρωςθ ενόσ δικτφου υποςτθρικτικϊν υπθρεςιϊν, αλλά και θ δυνατότθτα

ςυνεργαςίασ και επικοινωνίασ μζςω ενόσ δικτφου διαδικτυακισ επικοινωνίασ των φοιτθτϊν

κακ’ όλθ τθ διάρκεια των ςπουδϊν μπορεί να αντιςτακμίςει τθ φυςικι επαφι και τθν

άμεςθ επικοινωνία μεταξφ κακθγθτϊν και φοιτθτϊν αλλά και φοιτθτϊν μεταξφ τουσ.

Ο Bruce Spencer (1995) υποςτθρίηει ότι θ δθμιουργία ανοικτϊν ςυςτθμάτων

Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ εκφράηει τθν πολιτικι βοφλθςθ να ξεπεραςτοφν διάφορα εμπόδια

που περιορίηουν τθν πρόςβαςθ ςε εκπαιδευτικζσ ευκαιρίεσ ςε διάφορεσ μειονεκτοφςεσ

κοινωνικζσ ομάδεσ. Κοινωνικϊσ καταςκευαςμζνα εμπόδια, όπωσ αυτά που ςχετίηονται με

το φφλο, τθν κοινωνικι τάξθ, τθν εκνικότθτα, αλλά και παράγοντεσ όπωσ θ φυςικι

αναπθρία, θ θλικία, θ γεωγραφικι τοποκεςία κλείνουν τθν είςοδο ςτθν Ανϊτατθ

Εκπαίδευςθ ςε γυναίκεσ (κυρίωσ χαμθλόμιςκεσ, μόνεσ με παιδιά), ςτθν εργατικι τάξθ

(κυρίωσ ςε ανειδίκευτουσ, χαμθλόμιςκουσ, άνεργουσ), ςε ανάπθρουσ (τυφλοφσ, με κινθτικά

προβλιματα κλπ), ςε μετανάςτεσ (κυρίωσ ζγχρωμουσ που δεν κατζχουν τθ γλϊςςα τθσ

χϊρασ προοριςμοφ), ςε κατοίκουσ παραμεκόριων αγροτικϊν περιοχϊν, ςε μεγάλθσ θλικίασ

άτομα, ςε φυλακιςμζνουσ κλπ.

Όλεσ οι παραπάνω απόψεισ, εκτόσ των άλλων, ςυγκλίνουν ςτο ότι θ αφξθςθ των

εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν και θ διεφρυνςθ τθσ προςβαςιμότθτασ, δθλαδι ο βακμόσ τθσ

ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ ενόσ ανοικτοφ ανϊτατου εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ,

κακορίηονται από το βακμό άρςθσ όλων εκείνων των εμποδίων και περιοριςμϊν που

ςυνεχίηουν να υφίςτανται ςτθν παραδοςιακι Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ και αφετζρου, ότι όλεσ

οι επιλογζσ για διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ κακορίηονται από τθν

πολιτικι βοφλθςθ, από τθν υιοκζτθςθ μιασ ανοικτισ πολιτικισ, ςτάςθσ και ςτρατθγικισ,

δθλαδι, από τισ ςκόπιμεσ δράςεισ αυτϊν που ζχουν τθν τυπικι εξουςία να παίρνουν τισ

αποφάςεισ.



Οι ζννοιεσ Ανϊτατθ Παιδεία και Εκπαίδευςθ, μάκθςθ και διδαςκαλία, εφόςον

ερμθνευτοφν με βάςθ τισ ςφγχρονεσ κοινωνικζσ και επιςτθμονικζσ αντιλιψεισ, μποροφν να

χαρακτθριςτοφν ωσ ανοικτζσ διαδικαςίεσ. Η Ανϊτατθ Παιδεία ωσ ζνασ κακοριςτικισ

ςθμαςίασ κεςμόσ, απευκφνεται ανεξαιρζτωσ ςε όλουσ τουσ πολίτεσ και ςτοχεφει, όχι μόνο

ςτθν μετάδοςθ εξειδικευμζνθσ επαγγελματικισ γνϊςθσ για άμεςθ επαγγελματικι χριςθ,

άλλα, παράλλθλα, ςτοχεφει ςτθν καλλιζργεια ςυνειδθτϊν υποκειμζνων

προςανατολιςμζνων ςτο άτομο και τθν κοινωνία. Η μάκθςθ και θ διδαςκαλία

προχποκζτουν τθν ενεργοποίθςθ αυτοφ που μακαίνει, όπωσ και τθν ενεργό αλλθλεπίδραςθ

μεταξφ του κακθγθτι ι του υποςτθρικτικοφ υλικοφ και του εκπαιδευόμενου. Η

αποτελεςματικι μάκθςθ εξαρτάται από τθν επικυμία του ατόμου να μάκει, από τθ

δυνατότθτά του να επιλζγει αυτό που κζλει να μάκει (αυτό που κεωρεί απαραίτθτο για τθν

εξζλιξι του), από τθ δυνατότθτα να επιλζγει τθ μζκοδο και τουσ τρόπουσ μάκθςθσ που

κεωρεί ότι του ταιριάηουν. Όλεσ αυτζσ οι αυτονόθτεσ, επιςτθμονικά τεκμθριωμζνεσ,

προχποκζςεισ μάκθςθσ μποροφν να κεωρθκοφν ωσ ανοικτζσ.

Όμωσ, ο όροσ Ανοικτι Εκπαίδευςθ κακορίηεται ςε μεγάλο βακμό, όχι τόςο από αυτό

που υπαγορεφουν θ ςφγχρονθ ψυχολογία και θ διδακτικι, όςο από πρακτικζσ που

κακορίηονται από υποκειμενικζσ πολιτικζσ επιλογζσ. Με βάςθ τθ διαπίςτωςθ αυτι γίνεται

αντιλθπτό, ότι θ ανοικτότθτα και ευελιξία ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ

Ιδρφματοσ κακορίηεται από τθν πολιτικι αντίλθψθ, τθ ςτάςθ και τθ ςτρατθγικι που

εφαρμόηει. Κακορίηεται από το πϊσ εφαρμόηει ςτθν πράξθ τθν ιδζα ότι «όποιοσ είναι

πρόκυμοσ και ικανόσ να ξεκινιςει ακαδθμαϊκζσ ςπουδζσ ζχει το δικαίωμα να προςπακιςει

ανεξάρτθτα από τθν προθγοφμενθ του εκπαίδευςθ», δθλαδι κακορίηεται από τισ

εκπαιδευτικζσ ευκαιρίεσ που προςφζρει και από το βακμό που άρει εμπόδια και

περιοριςμοφσ που κζτει το παραδοςιακό ςφςτθμα εκπαίδευςθσ.


5. ΕΝΑ ΙΔΕΑΣΟ ΜΟΝΣΕΛΟ ΚΟΠΙΜΩΝ ΔΡΑΕΩΝ ΑΝΟΙΚΣΟΣΗΣΑ ΚΑΙ ΕΤΕΛΙΞΙΑ

Ειςαγωγι

Όπωσ ζχει αναφερκεί ςτθν ενότθτα 1.3, το δεφτερο ςτάδιο ςε μια Ευμετάβλθτθ

υςτθμικι Μεκοδολογία είναι θ δθμιουργία ενόσ μοντζλου ςκόπιμων δράςεων. το

κεφάλαιο αυτό, επιλζχτθκαν ζξι ςκόπιμεσ δράςεισ απαραίτθτεσ για τθ διεξαγωγι του Σ (τθσ

διαδικαςίασ μεταςχθματιςμοφ), δθλαδι, ςκόπιμεσ δράςεισ που μποροφν να άρουν τα

εμπόδια και τουσ περιοριςμοφσ ενόσ ςυμβατικοφ ςυςτιματοσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ

διευρφνοντασ ςε ςθμαντικό βακμό τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία ενόσ ςυςτιματοσ

Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ. Όπωσ κάκε μοντζλο, ζτςι και αυτό, είναι βαςιςμζνο ςε

ςαφείσ κεωριςεισ του κόςμου. Ειδικότερα, εμπνζεται από το ιδεϊδεσ τθσ «Ανοικτισ

Παιδείασ», ςφμφωνα με το οποίο, θ δια βίου μόρφωςθ είναι δικαίωμα όλων των

ανκρϊπων, επίςθσ ςτθρίηεται ςτθν αντίλθψθ ότι θ Ανϊτατθ Παιδεία δεν πρζπει να

προςανατολίηεται μόνο ςτθ γνϊςθ και ςτθν οικονομία, αλλά ςτο ίδιο τα άτομο και, μζςω

τθσ πνευματικισ και θκικισ ανάπτυξισ του, να ςτοχεφει ςτθν διεφρυνςθ τθσ ςυμμετοχικισ

δθμοκρατίασ.

φμφωνα με τον Checkland (2000), αρχικά, επιλζγονται ςκόπιμεσ δραςτθριότθτεσ που

να γίνονται άμεςα, δθλαδι που μθν εξαρτϊνται από άλλεσ. τθν περίπτωςι μασ αυτζσ

είναι: ανοικτι οικονομικι πολιτικι, ανοικτζσ προχποκζςεισ και διαδικαςίεσ ειςαγωγισ,

ανοικτά προγράμματα ςπουδϊν, ανοικτι και ευζλικτθ οργάνωςθ ςπουδϊν (Θεματικι

Ενότθτα και αρκρωτό ςφςτθμα εκπαίδευςθσ), ανοικτι εξ αποςτάςεωσ εκπαιδευτικι

μζκοδοσ, ανοικτά επαγγελματικά δικαιϊματα. Σο επόμενο βιμα είναι θ κατάταξθ των

ςκόπιμων δραςτθριοτιτων που εξαρτϊνται από τισ πρϊτεσ, και οφτω κακεξισ, ζωσ ότου

υπολογιςτοφν όλεσ οι δραςτθριότθτεσ. Ακολουκεί θ κατάδειξθ των αλλθλεξαρτιςεων

μεταξφ όλων των ςκόπιμων δράςεων.

Ζνα μοντζλο αποτελεί ζνα ςφςτθμα, μια ςυνολικι οντότθτα με πρακτικι αξία, που

κεωρείται ότι μπορεί να προςαρμοςτεί και να επιβιϊςει ςε ζνα περιβάλλον που αλλάηει.

Για το λόγο αυτό: «Τα μοντζλα ςκόπιμθσ δράςθσ δθμιουργοφνται ωσ ομάδεσ ςυνδεόμενων

δραςτθριοτιτων (ζνα λειτουργικό ςφςτθμα για να διεξαχκεί το Τ, θ διαδικαςία

μεταςχθματιςμοφ) μαηί με μια άλλθ ομάδα δραςτθριοτιτων οι οποίεσ επιτθροφν το


λειτουργικό ςφςτθμα και δραςτθριοποιοφνται ελζγχοντασ εάν αυτό είναι απαραίτθτο» (ςτο

ίδιο, ς. 30, προςωπικι μετάφραςθ). Μια δραςτθριότθτα επίβλεψθσ εξαρτάται από τον

οριςμό των κριτθρίων, ςφμφωνα με τα οποία κα κρικεί θ απόδοςθ του ςυςτιματοσ και μια

δραςτθριότθτα ερμθνεφεται ωσ «δραςτθριότθτα με τθν οποία λαμβάνω τον ζλεγχο» και θ

οποία εξαρτάται από τθν επίβλεψθ. Σο Ε1,2,3 αποτελοφν τα κριτιρια του ελζγχου του

μεταςχθματιςμοφ19. Σο Ε1 ελζγχει ότι παράγεται το ζργο, το Ε2 ελζγχει κατά πόςο

χρθςιμοποιοφνται οι ελάχιςτεσ πθγζσ για να επιτευχκεί, το Ε3 ελζγχει ςε ζνα ανϊτερο

επίπεδο ότι αυτόσ ο μεταςχθματιςμόσ αξίηει να γίνεται επειδι ςυνειςφζρει ςε ζνα ανϊτερο

επίπεδο ι ςε κάποιο μακροπρόκεςμο ςτόχο. Ο ςυνολικόσ ζλεγχοσ κακορίηεται από τουσ

ελζγχουσ των επιμζρουσ ςκόπιμων δραςτθριοτιτων που ςυνκζτουν το κεντρικό ςφςτθμα,

και με βάςθ τισ αλλθλοςυςχετίςεισ μεταξφ τουσ μπορεί να δοκεί μια εικόνα για τθν

απόδοςθ του ςυςτιματοσ ωσ ςφνολο (ό.π.). τθν περίπτωςι μασ, για παράδειγμα, μπορεί

να ελεγχκεί: Ε1: πλθροί θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ τον βαςικό τθσ ςκοπό που είναι να

παρζχει εκπαίδευςθ από απόςταςθ; Ε2: Είναι αποδοτικι ωσ προσ τθν μακθςιακι

διαδικαςία, δθλαδι εξίςου αποτελεςματικι με τθν πρόςωπο με πρόςωπο διδαςκαλία; Ε3:

Μπορεί να ςυνειςφζρει ςτθν επίτευξθ του ιδεϊδουσ τθσ «Ανοικτισ Παιδείασ»;

Η ανάλυςθ που ακολουκεί βαςίςτθκε ςτουσ παραπάνω ςυλλογιςμοφσ, παρουςιάηει τισ

κεντρικζσ ςκόπιμεσ δράςεισ και τισ υποκατθγορίεσ τουσ ενςωματϊνοντασ τον ζλεγχο Ε1,2,3.

5.1 Ανοικτι οικονομικι πολιτικι

Είναι αποδεδειγμζνο ότι θ Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ δεν διακρίνεται μόνο για το υψθλό

επίπεδο εκπαίδευςθσ που παρζχει αλλά και για το ιδιαίτερα υψθλό κόςτοσ20 ίδρυςθσ και

λειτουργίασ των Ιδρυμάτων που τθν παρζχουν. Αφενόσ, το μζγεκοσ των κεφαλαίων που

επενδφονται ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ δεν είναι ανεξάρτθτο από τθν ποιότθτα τθσ

παρεχόμενθσ εκπαίδευςθσ. Αφετζρου, τα κονδφλια που διατίκενται για τθν ίδρυςθ και

λειτουργία των ιδρυμάτων αυτϊν, κακορίηονται από δεδομζνουσ προχπολογιςμοφσ και

προκακοριςμζνουσ πόρουσ, ςτα πλαίςια μιασ κυβερνθτικισ πολιτικισ ι μιασ

επιχειρθματικισ δραςτθριότθτασ. ε κάκε περίπτωςθ, το κόςτοσ των προςφερόμενων

υπθρεςιϊν μετακυλίεται εξολοκλιρου ςτον ςπουδαςτι, εφόςον αυτόσ είναι ο αποδζκτθσ, ο

19

Ε1: κριτιριο τθσ Δραςτικότθτασ, Ε2: κριτιριο τθσ Αποδοτικότθτασ και Ε3: κριτιριο τθσ Αποτελεςματικότθτασ. 20

«Με τον όρο κόςτοσ εννοείται το ςφνολο των δαπανϊν (ειςροϊν) που απαιτείται για τθν παραγωγι ενόσ αγακοφ ι μιασ υπθρεςίασ μζςα ςε μια ςυγκεκριμζνθ χρονικι περίοδο» (Μπουρλετίδθσ 2006, ς. 12).


αγοραςτισ του προϊόντοσ που καλείται Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. Αυτό το κόςτοσ, που κα

μποροφςε να ονομαςτεί κόςτοσ φοίτθςθσ, διαμορφϊνεται από μια ςειρά ςυντελεςτϊν,

ςθμαντικότεροι εκ των οποίων είναι «ο αρικμόσ ετϊν ςπουδϊν, θ ςτελζχωςθ ςε

κακθγθτικό και λοιπό διδακτικό και διοικθτικό προςωπικό, θ απαιτοφμενθ υποδομι ςε

κτίρια, εξοπλιςμό, επιςτθμονικά όργανα, εργαςτιρια, άλλο υποςτθρικτικό ανκρϊπινο

δυναμικό κ.α.»21

Η φοίτθςθ, προχποκζτει εκτόσ από τα δίδακτρα που απαιτοφνται για τθν πλθρωμι

των υπθρεςιϊν του Πανεπιςτθμίου και του απαραίτθτου εκπαιδευτικοφ υλικοφ και ζνα

πλικοσ από άλλα πρόςκετα ζξοδα. ε αυτά περιλαμβάνονται οι δαπάνεσ διαμονισ,

ςυντιρθςθσ, μετακίνθςθσ κλπ. Σο απαραίτθτο ςυνολικό κόςτοσ που απαιτείται για τθ

φοίτθςθ κα μποροφςε να χαρακτθριςτεί ωσ κόςτοσ ςπουδϊν. Ενδεικτικά, ςφμφωνα με

πρόςφατεσ ζρευνεσ, το μζςο ετιςιο κόςτοσ ςπουδϊν ςτθν Ελλάδα για ζνα φοιτθτι που δεν

ςπουδάηει ςτον τόπο κατοικίασ του ζχει υπολογιςτεί από 7.500 ζωσ 10.000 χιλιάδεσ ευρϊ

ετθςίωσ. (Μπίκατηικ 2008; Γεωργιάδου/Μπάρλου/Κορδοφλθσ 2003).

Λαμβάνοντασ υπόψθ, ότι οι ςπουδζσ ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ είναι ιδιαίτερα απαιτθτικζσ

και χρονοβόρεσ, προχποκζτοντασ πολφωρθ εναςχόλθςθ ςε κακθμερινι βάςθ, είναι

επόμενο, ο φοιτθτισ να μθν διακζτει τον απαιτοφμενο χρόνο για να εργάηεται παράλλθλα

με τισ ςπουδζσ του ι αναγκάηεται να εργάηεται περιςταςιακά και μόνο για λίγεσ ϊρεσ.

Καλείται, επομζνωσ, να καλφψει τα ζξοδα των ςπουδϊν του χωρίσ να ζχει τθ δυνατότθτα να

αποκομίςει ανάλογα ζςοδα από επαγγελματικι δραςτθριότθτα. Για αυτό το λόγο, θ

δυνατότθτά του να ςπουδάςει κακορίηεται, κυρίωσ, από τθ χρθματοδότθςθ που μπορεί να

του παρζχει κάποιοσ τρίτοσ, όπωσ θ οικογζνειά του, θ κοινότθτά του, το κράτοσ ι άλλοσ

ιδιωτικόσ ι δθμόςιοσ φορζασ. Ειδικά για τουσ εργαηόμενουσ φοιτθτζσ, θ επιμικυνςθ τθσ

διάρκειασ των ςπουδϊν τουσ, εξαιτίασ του περιοριςμζνου χρόνου που διακζτουν για

μελζτθ, μπορεί να οδθγιςει τελικά ςε διακοπι των ςπουδϊν τουσ ι να επθρεάςει αρνθτικά

τθν μετζπειτα επαγγελματικι τουσ ςταδιοδρομία, κακϊσ υπάρχει το ενδεχόμενο θ

(τεχνολογικι) γνϊςθ που κα αποκτιςουν μετά από οκτϊ ι δζκα χρόνια, που ενδεχομζνωσ

κα χρειαςτοφν για να αποφοιτιςουν, πικανόν να είναι ιδθ ξεπεραςμζνθ.

Η μείωςθ τθσ διάρκειασ φοίτθςθσ από τζςςερα ςε τρία ζτθ, μζτρο που ζχουν υιοκετιςει τα

Πανεπιςτιμια τθσ Ευρϊπθσ, όπωσ πιςτεφουν οριςμζνοι, ςυμβάλει ςτθν μείωςθ του

21

4θ Συνάντθςθ Ρρυτάνεων Ρολυτεχνείων και Κοςμθτόρων Ρολυτεχνικϊν Σχολϊν Ελλάδασ, Απόφαςθ (2008). ς. 1-4. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.eng.auth.gr/meeting/20080314Master.pdf (15/04/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://www.eng.auth.gr/meeting/20080314Master.pdf


κόςτουσ ςπουδϊν και ςτθν γρθγορότερθ ζνταξθ των αποφοίτων ςτθν αγορά εργαςίασ,

χωρίσ να περιορίηει τθν επαγγελματικι τουσ επάρκεια.

Είναι αναμφιςβιτθτο ότι οι πόρτεσ τθσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ κλείνουν για αυτοφσ

που δεν διακζτουν τα κεφάλαια που απαιτοφνται για μια τόςο δαπανθρι επζνδυςθ. ε

αυτοφσ περιλαμβάνονται και όςοι αξιολογικθκαν από το ςφςτθμα εκπαίδευςθσ και

κρίκθκαν ικανοί για ανϊτατου επιπζδου μόρφωςθ, αλλά δεν μποροφν να καλφψουν το

κόςτοσ των ςπουδϊν τουσ. Αντικζτωσ, τθν επικυμία για ανϊτατεσ ςπουδζσ ενόσ εφρωςτου

οικονομικά υποψιφιου φοιτθτι δεν μπορεί να τθν περιορίςει θ κλειςτότθτα των

προκακοριςμζνων προχποκζςεων και κριτθρίων ειςαγωγισ ενόσ κρατικοφ εκπαιδευτικοφ

ςυςτιματοσ, διότι αυτόσ ζχει δυνατότθτα επιλογισ, κακϊσ μπορεί να ςπουδάςει ςε

ιδιωτικά Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα ι ςε Πανεπιςτιμια άλλων χωρϊν με πιο ανοικτζσ

προχποκζςεισ ειςαγωγισ. Γίνεται, επομζνωσ, φανερό ότι θ δυνατότθτα φοίτθςθσ εξαρτάται

κακοριςτικά από τθ δυνατότθτα κάλυψθσ του κόςτουσ ςπουδϊν.

Η αδυναμία κάλυψθσ του κόςτουσ ςπουδϊν είναι ζνα εμπόδιο, μια κλειςτότθτα, που δεν

εξαρτάται από τισ ατομικζσ ικανότθτεσ αλλά οφείλεται ςε κοινωνικο-οικονομικοφσ

παράγοντεσ. ιμερα, παρόλο που ςτα περιςςότερα κράτθ του κόςμου το δικαίωμα ςτθν

ανϊτατθ μόρφωςθ είναι νομικά κατοχυρωμζνο, και παρόλο ότι ζχουν λθφκεί μζτρα για τον

περιοριςμό των αδικιϊν, δεν ζχουν εκλείψει εμπόδια και περιοριςμοί που αντανακλοφν τθν

ατζλεια του τρόπου με τον οποίο οργανϊνεται θ κοινωνία και θ οικονομία. Ακόμθ και ςτθν

περίπτωςθ τθσ προςφοράσ από το κράτοσ δωρεάν Ανϊτατθσ Παιδείασ για όλουσ, μια

πολιτικι που προβάλλεται ωσ απαίτθςθ των δθμοκρατικϊν αξιϊν και ωσ προχπόκεςθ για

ιςότιμθ κοινωνικι και οικονομικι ανάπτυξθ, μπορεί κανείσ να εντοπίςει ατζλειεσ. Για

παράδειγμα, θ προςφορά δωρεάν Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ για όλουσ ανεξαρτιτωσ, μπορεί

να κεωρθκεί για οριςμζνεσ κατθγορίεσ πολιτϊν μζτρο άδικο, κακϊσ το κόςτοσ τθσ

εκπαίδευςθσ των οικονομικά εφρωςτων ςπουδαςτϊν καλφπτεται από τθ γενικι φορολογία,

δθλαδι επιβαρφνει εξίςου και τισ τάξεισ με τα χαμθλά και τα πολφ χαμθλά ειςοδιματα.

Ενδεικτικά, ςφμφωνα με ζνα ςχετικό άρκρο που δθμοςιεφτθκε ςτθν Ελευκεροτυπία ςτα

μζςα του 2008, «θ φοίτθςθ ςε ζνα ςυμβατικό δθμόςιο Α.Ε.Ι. ι Σ.Ε.Ι. μπορεί να είναι

δωρεάν, αλλά οι Ζλλθνεσ φορολογοφμενοι, ςφμφωνα με το Τπουργείο Παιδείασ,

ςυνειςφζρουν 7.200 ευρϊ το χρόνο για κάκε ςπουδαςτι. Δθλαδι για τζςςερα χρόνια που

διαρκοφν οι ςπουδζσ πτυχίου, το κράτοσ ειςπράττει μζςω τθσ άμεςθσ ι ζμμεςθσ

φορολογίασ 28.800 ευρϊ για κάκε φοιτθτι!» (Μπίκατηικ 2008).


Δικαιότερο επομζνωσ, κα ιταν να υποχρεϊνονταν οι οικονομικά ιςχυροί να καλφπτουν εξ

ολοκλιρου τα ζξοδα φοίτθςισ τουσ, ενϊ οι διάφορεσ παροχζσ να προςφζρονται ςτουσ

φοιτθτζσ με γνϊμονα τθ δυνατότθτά τουσ να καλφπτουν το κόςτοσ των ςπουδϊν τουσ. Ζνα

κράτοσ, που προςφζρει δωρεάν παιδεία για όλουσ, ακόμα και για αυτοφσ που δεν τθ

χρειάηονται, ουςιαςτικά ςτερεί ςθμαντικά ζςοδα από τα δθμόςια Πανεπιςτιμια

περιορίηοντασ με αυτό τον τρόπο τθν ανάπτυξι τουσ, εκφράηοντασ μια κλειςτότθτα που

ςχετίηεται με τθν εκπαιδευτικι πολιτικι και τθν αντίλθψθ περί δικαίου.

Παρά τθν όποια ανορκολογικότθτά τθσ, θ παροχι δωρεάν δθμόςιασ Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ, προςφζρει τθ δυνατότθτα ςε φτωχοφσ φοιτθτζσ να ςπουδάςουν. Ενϊ τα

κουπόνια ςίτιςθσ, θ παροχι δωρεάν ι φτθνισ φοιτθτικισ ςτζγθσ, οι διάφορεσ υποτροφίεσ,

όπωσ και κάκε μορφισ διευκολφνςεισ, όπωσ για παράδειγμα φκθνό φοιτθτικό ιντερνζτ,

χαμθλότοκα φοιτθτικά δάνεια μποροφν να διευρφνουν ςε μεγάλο βακμό τθν ανοικτότθτα

ενόσ Ιδρφματοσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ.

Πζρα από τισ διάφορεσ μορφζσ οικονομικισ υποςτιριξθσ, θ εφαρμογι μιασ

εκπαιδευτικισ μεκόδου όπωσ τθσ εξ Αποςτάςεωσ, ειδικά ςτθν Σριτοβάκμια Εκπαίδευςθ,

μπορεί, επίςθσ, να ςυμβάλλει ςθμαντικά ςτθν διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ που ςχετίηεται

με το κόςτοσ ςπουδϊν. Η μείωςθ του κόςτουσ λειτουργίασ του Ιδρφματοσ ςε ςχζςθ με τθ

ςυμβατικι, μπορεί να εκφραςτεί ωσ μείωςθ του κόςτουσ ανά εκπαιδευόμενο. Κατά

δεφτερον, οι φοιτθτζσ δεν χρειάηεται να εγκαταλείψουν τισ εςτίεσ τουσ, με ό,τι αυτό

ςυνεπάγεται για το κόςτοσ των ςπουδϊν τουσ. Σρίτον, οι φοιτθτζσ ζχουν τθν δυνατότθτα να

δουλεφουν καλφπτοντασ οι ίδιοι τα ζξοδα των ςπουδϊν τουσ, κακϊσ δεν δεςμεφονται με

υποχρεωτικζσ παρουςίεσ. Για παράδειγμα, είναι αποδεδειγμζνο ότι το κόςτοσ ςπουδϊν για

κάποιον που ςπουδάηει ςε ζνα ελλθνικό κρατικό Α.Ε.Ι. ςε ςφγκριςθ με το αντίςτοιχο κόςτοσ

ςπουδϊν ςτο Ε.Α.Π. είναι πολλαπλάςιο, ειδικά αν υπολογίςει κανείσ και τθν απϊλεια του

ειςοδιματοσ από τθν εργαςία (Γεωργιάδου/Μπάρλου/Κορδοφλθσ, ό.π.).

Γίνεται φανερό, ότι θ ανοικτότθτα που ςχετίηεται με το κόςτοσ ςπουδϊν, αφορά,

κυρίωσ, ςτα δθμόςια Ανοικτά Ανϊτατα Ιδρφματα που δεν ζχουν ωσ επιδίωξι τουσ το άμεςο

οικονομικό όφελοσ. Σα Ιδρφματα αυτά χρθματοδοτοφνται ςχεδόν αποκλειςτικά με

δθμόςιουσ πόρουσ, δθλαδι, με χριματα που προζρχονται από τθν ίδια τθν κοινωνία και

μποροφν να εξαςφαλίςουν δωρεάν ι με πολφ χαμθλό κόςτοσ φοίτθςθ κάτι που τα ιδιωτικά

Ανοικτά Ανϊτατα Ιδρφματα αδυνατοφν. Λαμβάνοντασ, επίςθσ, υπόψθ ότι ςιμερα δεν είναι

διαδεδομζνθ θ πρακτικι το κράτοσ να αναλαμβάνει το κόςτοσ φοίτθςθσ ςπουδαςτϊν που


φοιτοφν ςε ιδιωτικά Ανϊτατα Ιδρφματα, μποροφμε να οδθγθκοφμε ςτο ςυμπζραςμα ότι

περιςςότερο ανοικτά είναι τα κρατικά Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα, και ιδιαίτερα

εκείνα που μποροφν να προςφζρουν τθ μεγαλφτερθ οικονομικι υποςτιριξθ,

επιςθμαίνοντασ, παράλλθλα, ότι θ υποςτιριξθ που προςφζρουν κα πρζπει να είναι

ανάλογθ των πραγματικϊν οικονομικϊν αναγκϊν των ςπουδαςτϊν.

5.2 Ανοικτζσ προχποκζςεισ και διαδικαςίεσ ειςαγωγισ

Η ανϊτατθ μόρφωςθ είναι ζνα αγακό που για τθν απόκτθςι του δεν αρκεί κανείσ να

διακζτει τα χριματα για τθν κάλυψθ του κόςτουσ ςπουδϊν. υνικωσ, αυτοί που ζχουν τθν

τυπικι εξουςία να αποφαςίηουν για τθ διάκεςθ του αγακοφ αυτοφ, πζρα από τον

κακοριςμό τθσ τιμισ διάκεςθσ, κζτουν προχποκζςεισ και διαδικαςίεσ για τθν απόκτθςι

του.

Ο κακοριςμόσ ςυγκεκριμζνου αρικμοφ ειςακτζων ςε ζνα Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα

αποτελεί το πρϊτο ςθμαντικό εμπόδιο που μπορεί να περιορίςει τθν είςοδο ςε ζνα μεγάλο

ποςοςτό υποψθφίων. Η επιχειρθματολογία που χρθςιμοποιείται, ςυνικωσ, για να

αντιμετωπιςτοφν ερωτιςεισ του τφπου: γιατί να ειςαχκοφν τόςοι και όχι περιςςότεροι,

μπορεί να κεωρθκεί από οριςμζνουσ κακαρά υποκειμενικι. Ωσ επιχειριματα

προβάλλονται, ςυνικωσ, θ ζλλειψθ οικονομικϊν πόρων και υποδομϊν, θ πολιτικι

διαςφάλιςθσ των επαγγελματικϊν δικαιωμάτων των διάφορων επαγγελματικϊν κλάδων, θ

ομαλι λειτουργία των Πανεπιςτθμίων κ.α. Για οριςμζνουσ, θ κζςπιςθ εμποδίων και

περιοριςμϊν παρουςιάηεται ωσ μια πρακτικι αναπόφευκτθ ςε ζναν υλικό, ανταγωνιςτικό

κόςμο αντικρουόμενων επιδιϊξεων και ςυμφερόντων ατόμων και οργανιςμϊν, που ζχουν

τθ δφναμθ να διεκδικοφν και να αποφαςίηουν. Όμωσ, για το εάν τα επιχειριματα αυτά

ζχουν τθ δφναμθ να πείςουν αυτοφσ που επικυμοφν να διαβοφν τθν «πόρτα», εξαρτάται

από τθν απάντθςθ ςτθν ερϊτθςθ: Ποιοσ είναι πιο κατάλλθλοσ να αποφαςίηει για το ποια

μόρφωςθ και ποιο επάγγελμα ταιριάηει ςτον κακζνα;

τθν περίπτωςθ που αποφανκοφμε, ότι το κάκε μεμονωμζνο υποκείμενο διακζτει κρίςθ και

ότι όλεσ οι επιλογζσ του ςτα πλαίςια των κεςμοκετθμζνων δικαιωμάτων του δεν μπορεί

παρά να είναι αποδεκτζσ, τότε θ τακτικι να τίκενται κακοριςμζνα όρια ςτον αρικμό

ειςακτζων κα μποροφςε, για αυτοφσ που αποκλείονται, να χαρακτθριςτεί επιεικϊσ

αντιδθμοκρατικι. Η απογοιτευςθ και θ αγανάκτθςθ μεγεκφνεται όταν αναλογιςτεί κανείσ

ότι αποκλείςτθκε από ζνα δθμόςιο Πανεπιςτιμιο, δθλαδι από ζνα Κδρυμα που αποτελεί,


τυπικά, ιδιοκτθςία όλων, κακϊσ όλοι το χρθματοδοτοφν μζςω τθσ φορολογίασ. Για ζναν

αποκλειςμζνο, ςυνειδθτό υποψιφιο φοιτθτι-«παρατθρθτι», ο αποκλειςμόσ του, ο

περιοριςμόσ των επιδιϊξεων και θ διάψευςθ των προςδοκιϊν του, αποτελοφν για αυτόν

μια προβλθματικι κατάςταςθ που χρεϊνεται, κυρίωσ, ςτθ ςυγκεκριμζνθ ςκόπιμθ δράςθ

αυτϊν που αποφαςίηουν. Απεναντίασ, για αυτοφσ που ζχουν τθν τυπικι εξουςία να

αποφαςίηουν για τθν ανοικτότθτα ι τθν κλειςτότθτα ενόσ Ιδρφματοσ, όπωσ ζχει αναφερκεί,

ο αποκλειςμόσ κεωρείται ότι αποτελεί, ςτθ χειρότερθ περίπτωςθ, αναγκαίο κακό, ενϊ ςτθν

καλφτερθ, αποτζλεςμα μιασ αναπόφευκτθσ διαδικαςίασ απονομισ δικαιοςφνθσ.

Η ςυςςϊρευςθ των ενδιαφερομζνων ςτο κατϊφλι τθσ πόρτασ δθμιουργεί όλεσ

εκείνεσ τισ ςυνκικεσ για ζναν ςκλθρό ανταγωνιςμό. Είναι θ ςτιγμι για να τεκοφν οι όροι και

οι ςυνκικεσ διζλευςθσ. Εφόςον ο τρόποσ επιλογισ ςτθριχκεί ςτθν αυτονόθτθ αντίλθψθ

περί δικαίου, δθλαδι ότι πρζπει να αντιμετωπιςτοφν όλοι με τον ίδιο απρόςωπο τρόπο,

τότε κακορίηονται οι προχποκζςεισ διζλευςθσ, με κριτιρια που ορίηονται ωσ αντικειμενικά

από αυτοφσ που τα κζτουν. Αξιολόγθςθ μζςω διάφορων τφπων εξετάςεων, βακμολογία

απολυτθρίου προθγοφμενθσ εκπαιδευτικισ βακμίδασ, κατάρτιςθ λιςτϊν προτεραιότθτασ,

κατάταξθ των ατόμων ςε κατθγορίεσ και πριμοδότθςθ ανά κατθγορία, ςφμφωνα με

κοινωνικά ι άλλα κριτιρια, κλθρϊςεισ ι ζνασ ςυνδυαςμόσ διαφόρων προχποκζςεων και

κριτθρίων μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν ωσ ςφςτθμα φιλτραρίςματοσ των υποψθφίων.

Όμωσ, όπωσ ζχει επιςθμανκεί ςτθν ενότθτα 3.2 (Εξωπανεπιςτθμιακά εμπόδια), οι διάφορεσ

δοκιμαςίεσ αξιολόγθςθσ είναι εργαλεία καταςκευαςμζνα με βάςθ κοινωνικά κριτιρια

επιτυχίασ, ςτθριηόμενα ςε αξίεσ κοινωνικά και πολιτιςμικά κακοριςμζνεσ, άρα, ςε

ςθμαντικό βακμό, υποκειμενικά. Για παράδειγμα, ζνασ υποψιφιοσ που ζχει αξιολογθκεί ςε

γραπτζσ εξετάςεισ με 18,5 (ςε μια κλίμακα αξιολόγθςθσ του 20) και βρίςκεται τελευταίοσ

ςτθ λίςτα ειςακτζων πόςο διαφζρει ςε ικανότθτα και γνϊςεισ από ζναν που αξιολογικθκε

με 18,2 και απορρίφτθκε;

Ακόμα και ςτθν περίπτωςθ που δεν προκακορίηεται ο αρικμόσ ειςακτζων, ζνα ςφςτθμα

κριτθρίων και προχποκζςεων κα μποροφςε να αποτελζςει ςθμαντικό εμπόδιο διζλευςθσ

για πολλοφσ υποψθφίουσ. Για παράδειγμα, εμπόδιο ειςαγωγισ κα μποροφςε για κάποιουσ

να αποτελεί θ πρακτικι ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου να απορρίπτει όςουσ δεν διακζτουν

απολυτιριο Λυκείου ι δεν κατζχουν πτυχίο Αγγλικϊν ι ζχουν ιδθ ζνα πτυχίο Ανϊτατθσ

χολισ κ.ο.κ.


Γίνεται λοιπόν φανερό, ότι θ ανοικτότθτα ι θ κλειςτότθτα ενόσ Ανοικτοφ

Πανεπιςτθμίου κακορίηεται ςε μεγάλο βακμό από το είδοσ των προχποκζςεων και των

κριτθρίων ειςαγωγισ που αυτό κζτει. Βζβαια, το ποιοι και με ποιο τρόπο πρζπει να

μπαίνουν ςε ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο αποτελεί ζνα κζμα ανοικτό προσ ςυηιτθςθ τόςο

ςτο παρόν, όςο και ςτο μζλλον. φμφωνα με τουσ Λιοναράκθ–Λυκουριϊτθ τα ανοικτά

ςυςτιματα Σριτοβάκμιασ Εκπαίδευςθσ χαρακτθρίηονται, εκτόσ των άλλων, και από τθν

τακτικι τουσ να μθν κζτουν ωσ προχποκζςεισ ειςαγωγισ «…επιτυχείσ ειςαγωγικζσ

εξετάςεισ και ςε πολλζσ περιπτϊςεισ, οφτε τυπικά προςόντα ι απολυτιρια Δευτεροβάκμιασ

Εκπαίδευςθσ» (Βεργίδθσ κ. ςυν., ςτο ίδιο, ς. 30). Επίςθσ, μπορεί κανείσ να παρατθριςει, ότι

τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια ζχουν, ςυνικωσ, πιο ανοικτζσ προχποκζςεισ ειςαγωγισ από τα

αντίςτοιχά τουσ ςυμβατικά, αυτόσ άλλωςτε είναι και ζνασ λόγοσ που τα διαφοροποιεί από

τα δεφτερα.

Μια από τισ βαςικζσ ιδζεσ ενόσ ςυςτιματοσ Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ είναι ότι αυτό

οργανϊνεται με τζτοιο τρόπο, ϊςτε να παρζχει τθ δυνατότθτα ςπουδϊν ςε όςουσ, για

κάποιουσ λόγουσ, δεν μποροφν να ςπουδάςουν ςτα ςυμβατικά Ανϊτατα Εκπαιδευτικά

Ιδρφματα22. Όμωσ, εφλογα ερωτιματα, όπωσ το παρακάτω τίκενται ςυχνά από κάποιουσ με

αμφιλεγόμενεσ προκζςεισ: πϊσ, για παράδειγμα, ζνασ υποψιφιοσ φοιτθτισ, που δεν

διακζτει απολυτιριο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ, κα μποροφςε να ανταπεξζλκει ςτθν

υψθλϊν απαιτιςεων διδακτζα φλθ ενόσ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ (κακϊσ, όπωσ

εικάηεται, δεν διακζτει το γνωςτικό υπόβακρο, τισ απαραίτθτεσ γνϊςεισ και δεξιότθτεσ για

να μπορζςει να προςαρμοςτεί ςτισ αυξθμζνεσ απαιτιςεισ των ςπουδϊν του) χωρίσ να

γίνουν «εκπτϊςεισ» ςτθν ποιότθτα και τθν ποςότθτα τθσ παρεχόμενθσ εκπαίδευςθσ; Για

οριςμζνουσ, κζματα ςαν αυτό είναι τυπικά, εφόςον μποροφν να επιλυκοφν με τθ ςυνδρομι

των ςφγχρονων εκπαιδευτικϊν μεκόδων και τθν αδιάλειπτθ και επίμονθ προςπάκεια των

φοιτθτϊν, απεναντίασ, για κάποιουσ άλλουσ, οι όποιεσ παραχωριςεισ κα μποροφςαν να

οδθγιςουν ςτθν υποβάκμιςθ τθσ παρεχόμενθσ ποιότθτασ ςπουδϊν και ςε αποφοίτουσ με

ςθμαντικι ανεπάρκεια ςε γνϊςεισ και δεξιότθτεσ, όπωσ και, κατά ςυνζπεια, ςε πτυχία με

μειωμζνθ αξία.

Η πραγματικότθτα ζχει αποδείξει ότι, αν υπάρχει βοφλθςθ, βρίςκονται και λφςεισ. Για

παράδειγμα, κάποια Ανοικτά Πανεπιςτιμια, όπωσ το Βρετανικό, επιτρζπουν ακόμθ και ςε

αυτοφσ που δεν ζχουν απολυτιριο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ να ειςαχκοφν ελεφκερα,

προςφζροντάσ τουσ ζνα προπαραςκευαςτικό εξαμθνιαίο μάκθμα, κατά τθ διάρκεια του

22

Φυςικά, πάντα εντόσ ςυγκεκριμζνων ορίων, που κακορίηονται από τισ εκάςτοτε ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ, τθσ οικονομίασ, τθσ κουλτοφρας, αλλά και του τρόπου κατανομισ τθσ εξουςίασ.


οποίου, οι υποψιφιοι φοιτθτζσ μποροφν να ςχθματίςουν από τα ζςω μια ευκρινζςτερθ

εικόνα για το αντικείμενο των ςπουδϊν τουσ αλλά και για τον τρόπο λειτουργίασ τθσ εξ

Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ, ενϊ, παράλλθλα, τουσ παρζχεται θ κατάλλθλθ υποςτιριξθ για

να καλφψουν βαςικζσ ελλείψεισ που κα μποροφςαν να εμποδίςουν τθν περαιτζρω

μορφωτικι τουσ πορεία23. ε κάκε περίπτωςθ, απαιτείται ιςχυρι κζλθςθ, επίμονθ

προςπάκεια και κυςίεσ από φοιτθτζσ που υπάγονται ςε παρόμοιεσ κατθγορίεσ.

Μια ποικιλία προχποκζςεων και διαδικαςιϊν ειςαγωγισ, που ςυνδυάηονται με

διαφορετικοφσ τρόπουσ και κακορίηονται από ζνα ςυνδυαςμό κεωριϊν, αντιλιψεων και

ςυμφερόντων, ςε κάκε περίπτωςθ, αντανακλοφν τθ ςφνκετθ πολυπλοκότθτα τθσ

ανκρϊπινθσ πραγματικότθτασ, κακιςτϊντασ δφςκολθ τθν κατάταξθ όλων των περιπτϊςεων

και των ςυνδυαςμϊν τουσ ςτθν περιοριςμζνθ ζκταςθ αυτοφ του κειμζνου. Για τουσ

ςκοποφσ τθσ εργαςίασ, οι περιπτϊςεισ ειςαγωγισ που κρίκθκαν κακοριςτικισ ςθμαςίασ για

τθν ανοικτότθτα ενόσ Πανεπιςτθμίου κατανεμικθκαν ωσ εξισ:

Η πρϊτθ περίπτωςθ αφορά ςτον αρικμό των ειςακτζων. Θεωρϊντασ ωσ ιδανικι τθν

περίπτωςθ να μθν προκακορίηεται ςυγκεκριμζνοσ αρικμόσ ειςακτζων, αλλά να ειςάγονται

όλοι όςοι επικυμοφν να ςπουδάςουν, ανοικτότερο Πανεπιςτιμιο ςε ςχζςθ με άλλα κα

μποροφςε να κεωρθκεί εκείνο, που το ποςοςτό ειςακτζων του είναι, όςο το δυνατό,

μεγαλφτερο ςε ςχζςθ με το ποςοςτό των υποψθφίων φοιτθτϊν του. Επίςθσ, αυτό που

εγγυάται ότι ςτο άμεςο μζλλον κα απορροφθκοφν, ςταδιακά, και οι υπόλοιποι υποψιφιοι

χωρίσ κανζνα κριτιριο, κατά απόλυτθ ςειρά προτεραιότθτασ.

Η δεφτερθ περίπτωςθ αφορά ςτθν αξιολόγθςθ. Θεωρϊντασ ιδανικι τθν περίπτωςθ να μθν

υπάρχει κανενόσ είδουσ αξιολόγθςθ για τθν είςοδο ςε ζνα Ανοικτό Πανεπιςτιμιο, δθλαδι

να μθν διεξάγονται ειςαγωγικζσ εξετάςεισ ι ζμμεςθ αξιολόγθςθ με βάςθ τον βακμό του

απολυτθρίου τθσ Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ (ςε κάποιεσ ςχολζσ για παράδειγμα,

ειςάγονται ι προθγοφνται όςοι ζχουν υψθλι βακμολογία ςτο απολυτιριο), ανοικτότερο ςε

ςχζςθ με άλλα κα μποροφςε να κεωρθκεί εκείνο το Ανοιχτό Πανεπιςτιμιο, του οποίου θ

όποιου είδουσ αξιολόγθςθ δεν προςανατολίηεται ςτον διαχωριςμό των υποψθφίων ςε

ικανότερουσ ι λιγότερο ικανοφσ αλλά που γίνεται με γνϊμονα τον ίδιο τον υποψιφιο,

ςτοχεφοντασ να τον πλθροφοριςει για τισ δικζσ του ελλείψεισ, ϊςτε αυτόσ να προςπακιςει

να τισ καλφψει.

23

Study at the OU (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www3.open.ac.uk/courses/bin/p12.dll?Q01BD (05/10/2008)


http://www3.open.ac.uk/courses/bin/p12.dll?Q01BD


Η τρίτθ περίπτωςθ αφορά ςτισ προχποκζςεισ ειςαγωγισ. Θεωρϊντασ ιδανικι τθν

περίπτωςθ να μθν υπάρχουν προχποκζςεισ ειςαγωγισ, αλλά οφτε προτεραιότθτεσ με βάςθ

κοινωνικά, επαγγελματικά ι άλλα κριτιρια (να μθν απαιτοφνται απολυτιρια ι άλλοι τίτλοι

ςπουδϊν, να μθν υπάρχουν περιοριςμοί που αφοροφν ςτθν θλικία, το φφλο, τθν αναπθρία,

τθν εκνικότθτα, όπωσ επίςθσ να μθν ευνοοφνται επιλεκτικά διάφορα άτομα ι ομάδεσ ςε

ςχζςθ με τουσ υπολοίπουσ), ανοικτότερο κεωρείται αυτό που κζτει τισ λιγότερεσ και

λιγότερο περιοριςτικζσ προχποκζςεισ ειςαγωγισ.

Σζλοσ, θ τζταρτθ περίπτωςθ αφορά ςτα δίδακτρα. Αποτελεί ςθμαντικό εμπόδιο για ζνα

ποςοςτό υποψθφίων φοιτθτϊν θ τακτικι οριςμζνων Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων να κζτουν

ωσ προχπόκεςθ εγγραφισ τθν προκαταβολι των ςχετικϊν διδάκτρων. Σοποκετϊντασ ςτθν

κορυφι τθσ κλίμακασ τθν ιδανικι περίπτωςθ να μθν υπάρχουν δίδακτρα ι αυτά να μθν

αποτελοφν βαςικι προχπόκεςθ για τθν εγγραφι ςτο Κδρυμα, ανοικτότερο κα μποροφςε να

χαρακτθριςτεί, για παράδειγμα, αυτό που είναι πιο ευζλικτο, δθλαδι, επιτρζπει ςτον

ςπουδαςτι να ειςαχκεί πλθρϊνοντασ μόνο ζνα μζροσ των απαιτοφμενων διδάκτρων,

εξοφλϊντασ τα υπόλοιπα, ςταδιακά, κατά τθ διάρκεια τθσ ακαδθμαϊκισ χρονιάσ.

Οι προχποκζςεισ και οι διαδικαςίεσ ειςαγωγισ μποροφν να αποτελζςουν ςθμαντικό

εμπόδιο για ζνα ποςοςτό υποψθφίων. Όςον αφορά τθν ειςαγωγι, ι ειςάγεται κάποιοσ ι

δεν ειςάγεται, κατά αυτόν τον τρόπο, θ ειςαγωγι ςυνδζεται άμεςα με τθν ανοικτότθτα.

Τπάρχουν, όμωσ, και περιπτϊςεισ που ζνα Κδρυμα προςφζρει δυνατότθτεσ επιλογϊν

ςχετικά με τθν ειςαγωγι, παρζχει, δθλαδι, ευελιξία ωσ προσ τθν ειςαγωγι. Για

παράδειγμα, το Ανοικτό Πανεπιςτιμιο Fernuniversität Hagen όπωσ και το Βρετανικό

Ανοικτό προςφζρουν τθ δυνατότθτα ςτουσ υποψιφιουσ φοιτθτζσ τουσ να επιλζξουν εάν

επικυμοφν να ξεκινιςουν τισ ςπουδζσ τουσ ςτο χειμερινό ι ςτο κερινό εξάμθνο.

Επίςθσ, πρζπει να ςθμειωκεί ότι ζνα ςφςτθμα ειςαγωγισ αποτελείται από διάφορα

ςτοιχεία, από διάφορα εμπόδια ι δυνατότθτεσ που ανικουν ςε διάφορεσ κατθγορίεσ και τα

οποία αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ, ζτςι ϊςτε θ ανοικτότθτα ι θ κλειςτότθτα του

ςυςτιματοσ ωσ ολότθτα να υπερβαίνει τθν ανοικτότθτα ι τθν κλειςτότθτα των μερϊν, των

επιμζρουσ εμποδίων ι διευκολφνςεων. Για παράδειγμα, εάν τίκεται περιοριςμόσ ςτθν

θλικία και, παράλλθλα, υπάρχουν ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, τότε, εξετάςεισ μποροφν να

δϊςουν μόνο όςοι πλθροφν τισ θλικιακζσ προχποκζςεισ, και εάν, παράλλθλα, είναι

υποχρεωτικι θ προκαταβολι διδάκτρων, τότε επιτρζπεται να δϊςουν εξετάςεισ μόνο όςοι

από αυτοφσ ζχουν να πλθρϊςουν, και εάν υπάρχει και κακοριςμζνο όριο ειςακτζων τότε

υπάρχει το ενδεχόμενο να μθν ειςαχκοφν όλοι όςοι πζτυχαν ςτισ εξετάςεισ, ενϊ


παράλλθλα, εάν από αυτοφσ που πζτυχαν βακμολογία ειςαγωγισ προθγοφνται όςοι είναι

από παραμεκόρια περιοχι, τότε υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιοι από αυτοφσ που πιραν

υψθλι βακμολογία ςτισ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, τελικά, να μθν ειςαχκοφν.

Με βάςθ όςα αναφζρκθκαν, γίνεται φανερό ότι θ ανοικτότθτα ενόσ Ανοικτοφ

Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ κακορίηεται ςε ςθμαντικό βακμό από τθν ανοικτότθτα

του ςυςτιματοσ ειςαγωγισ του. Ειδικότερα, το ποςοςτό του αρικμοφ ειςακτζων, θ φπαρξθ

διαφόρων τφπων αξιολόγθςθσ, οι διάφορεσ προχποκζςεισ που ςχετίηονται με διάφορα

κριτιρια κοινωνικά, επαγγελματικά ι άλλα και ο τρόποσ πλθρωμισ των διδάκτρων,

αποτελοφν βαςικζσ κατθγορίεσ που θ αλλθλοςυςχζτιςι τουσ μπορεί να μασ δϊςει μια

εικόνα για το είδοσ και το βακμό των εμποδίων και των περιοριςμϊν ενόσ ανοικτοφ

ςυςτιματοσ ειςαγωγισ.

5.3 Ανοικτά και ευζλικτα Προγράμματα πουδϊν

Σα Προγράμματα πουδϊν είναι πολυδιάςτατα ςυςτιματα με εςωτερικι οργάνωςθ

και ιεραρχία που δθμιουργοφνται για να εξυπθρετιςουν ςυγκεκριμζνουσ,

προαποφαςιςμζνουσ εκπαιδευτικοφσ ςκοποφσ. Ειδικότερα, είναι ολοκλθρωμζνα λεπτομερι

ςχζδια, τα οποία ζχουν ςχεδιαςτεί, ζτςι ϊςτε θ οργάνωςθ του περιεχομζνου τουσ να

οδθγιςει ςτθ μάκθςθ ςφμφωνα με κάποιο ςυγκεκριμζνο τρόπο (Αφράτθσ 1999).

Σα Προγράμματα πουδϊν αποτελοφν διδακτικζσ προτάςεισ οι οποίεσ μπορεί να αφοροφν

ςτθ διδαςκαλία μιασ ολόκλθρθσ εκπαιδευτικισ βακμίδασ ι τάξθσ ςε ςυγκεκριμζνο γνωςτικό

αντικείμενο ι ςε ςφνολο γνωςτικϊν αντικειμζνων. Συπικζσ παράμετροι των Προγραμμάτων

πουδϊν είναι οι ςτόχοι τουσ, το περιεχόμενο ςτο οποίο αναφζρονται, οι μζκοδοι που

χρθςιμοποιοφν, οι διαδικαςίεσ και το είδοσ αξιολόγθςθσ που προτείνουν24. Ειδικότερα, ςτα

Προγράμματα αυτά, οριοκετείται και κατθγοριοποιείται με ακρίβεια θ διδακτζα φλθ και

κακορίηονται οι μζκοδοι διδαςκαλίασ, ενϊ, ςυνικωσ, ορίηονται και διατυπϊνονται με

ακρίβεια οι διδακτικοί και μακθςιακοί ςτόχοι. Δίνεται, δθλαδι, μια εικόνα για το ποια

γνϊςθ κα μεταδοκεί και με ποιο τρόπο, ενϊ περιγράφεται θ ςπουδαιότθτα τθσ γνϊςθσ

αυτισ για τα άτομα που κα ολοκλθρϊςουν ζνα ςυγκεκριμζνο κφκλο ςπουδϊν, δθλαδι,

δθλϊνεται με ακρίβεια τι κα γίνουν ικανοί να πετυχαίνουν (αλλά και για ποιο λόγο) μετά

24

Αναλυτικό Ρρόγραμμα (χ.χ.). Διακζςιμο ςτον δικτυακό τόπο: http://el.wikipedia.org/wiki/Αναλυτικό _πρόγραμμα (08/05/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://el.wikipedia.org/wiki/Αναλυτικό%20_πρόγραμμα


τθν αφομοίωςθ μιασ ςυγκεκριμζνθσ γνϊςθσ. Οι ςπουδαςτζσ ολοκλθρϊνοντασ, επομζνωσ,

ζνα ςυγκεκριμζνο κφκλο ςπουδϊν μεταβαίνουν από μια κατάςταςθ ςε μια καλφτερθ

κατάςταςθ, εφόςον γίνονται ικανοί να πετυχαίνουν πράγματα που δεν μποροφςαν πριν.

τθν περίπτωςθ αυτι, οι προχποκζςεισ για τθ διζλευςθ τθσ «πόρτασ» είναι θ κατάκτθςθ

μιασ ςυγκεκριμζνθσ γνϊςθσ. Με αυτι τθν ζννοια, κάκε Πρόγραμμα πουδϊν μπορεί να

κεωρθκεί ωσ ανοικτό, εφόςον μπορεί να εγγυθκεί τθ μετάδοςθ ζγκυρων γνϊςεων.

Όμωσ, το γεγονόσ ότι υπάρχει προαποφαςιςμζνοσ τελικόσ επιδιωκόμενοσ ςκοπόσ,

δθλαδι ότι κάποιοι προαποφαςίηουν για το ποια γνϊςθ κεωρείται ζγκυρθ, για τον τρόπο

με τον οποίο κα κατακτθκεί αυτι θ ςυγκεκριμζνθ γνϊςθ, αλλά και γιατί επιλζγεται αυτι και

όχι μια άλλθ γνϊςθ, δθλαδι γιατί να εκπαιδευτοφν κάποιοι να πετυχαίνουν αυτοφσ τουσ

ςυγκεκριμζνουσ ςτόχουσ και όχι κάποιουσ άλλουσ, να κατακτιςουν αυτζσ τισ ικανότθτεσ και

δεξιότθτεσ και όχι άλλεσ, αντανακλά μια κλειςτότθτα.

ε κάκε περίπτωςθ, τα Προγράμματα πουδϊν των Ανϊτατων Ιδρυμάτων

διαπραγματεφονται γνϊςθ ανϊτατθ και όχι ςτοιχειϊδθ, όπωσ αυτά τθσ τυπικισ-βαςικισ

εκπαίδευςθσ που προορίηεται, ςφμφωνα με τθν κοινι γνϊμθ, για κακθμερινι χριςθ. Η

ανϊτατθ γνϊςθ προςφζρει ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ ιδεολογικι ιςχφ, κακϊσ κεωρείται

ότι είναι μια γνϊςθ προςεκτικά επιλεγμζνθ, εξειδικευμζνθ, αποτελεςματικι, είναι μια

πολφτιμθ γνϊςθ αδιαμφιςβιτθτθσ αξίασ που προςδιορίηεται με αντικειμενικά κριτιρια

(Bernstein 1971).

φμφωνα με τον Γιϊργο Αφράτθ (1999), ζνα Πρόγραμμα πουδϊν δεν μπορεί να

προςδιοριςτεί αντικειμενικά, κακϊσ θ διαδικαςία επιλογισ των ςτόχων του, ο

προςδιοριςμόσ του περιεχομζνου του, θ απόφαςθ για τισ διαδικαςίεσ εφαρμογισ του και θ

αξιολόγθςι του, αποτελοφν, κατά πρϊτον, ςυνάρτθςθ φιλοςοφικϊν επιλογϊν και

προςανατολιςμϊν (ιδεολογιϊν) ςφμφωνα με τισ οποίεσ προςδιορίηονται οι αξίεσ25 και το

περιεχόμενο των εννοιϊν «μάκθςθ» και «γνϊςθ», και, κατά δεφτερον, αποτελοφν

ςυνάρτθςθ επιλεγμζνων γνϊςεων που ανικουν ςε περιςςότερεσ από μια επιςτθμονικζσ

περιοχζσ (π.χ. διδακτικι, ψυχολογία). Αφετζρου, παρατθρεί ότι βαςικι προχπόκεςθ για τθν

εννοιολογικι υπόςταςθ τθσ ζννοιασ Πρόγραμμα πουδϊν είναι όλεσ οι ςυνδζςεισ μεταξφ

των παραπάνω αξιϊν, εννοιϊν και επιςτθμονικϊν γνϊςεων να ςχετίηονται άμεςα με τισ

25

«Κάτι που αναγνωρίηεται από τα άτομα ι τθν κοινωνία ωσ ωφζλιμο και καλό από θκικι, πνευματικι ι υλικι άποψθ και που χρθςιμοποιείται ωσ μζτρο των πράξεων ι γίνεται αντικείμενο των επιδιϊξεων των ανκρϊπου» (Σριανταφυλλίδθσ 1999, ς. 152).


ζννοιεσ τθσ κοινωνίασ, του ατόμου και τθσ γνϊςθσ. Επίςθσ τα Προγράμματα πουδϊν

διαμορφϊνονται ςτθ βάςθ μιασ πολυδιάςτατθσ και ευμετάβλθτθσ πραγματικότθτασ.

Για να γίνει αντιλθπτι θ πολυπλοκότθτα αυτι, αλλά και θ κακοριςτικι ςθμαςία των

διάφορων επιλογϊν, παρατίκενται τα παρακάτω ενδεικτικά παραδείγματα:

Α) Ωσ προσ τθν επιλογι φιλοςοφικϊν ρευμάτων που ςχετίηονται με αξίεσ, με τθ μάκθςθ και

τθ γνϊςθ (τα μακιματα): Ζνα Πρόγραμμα πουδϊν που διαμορφϊνεται ςτθ βάςθ του

φιλοςοφικοφ ρεφματοσ του Ρεαλιςμοφ, διζπεται από αξίεσ που κακορίηονται από τθν

αντικειμενικότθτα των φυςικϊν νόμων, προωκεί τθ λογικι-αφθρθμζνθ ςκζψθ, και δίνει

προτεραιότθτα ςε μακιματα ανκρωπιςτικά και επιςτθμονικά. Ενϊ ζνα Πρόγραμμα

πουδϊν που ςτθρίηεται ςτον Ιδεαλιςμό και κεωρεί ωσ αντικειμενικι γνϊςθ αυτι που

εκφράηεται από αλικειεσ απόλυτεσ και αιϊνιεσ, δίνει προτεραιότθτα ςε μακιματα όπωσ θ

φιλοςοφία, θ κεολογία, τα μακθματικά και προωκεί τθ μάκθςθ που ςτθρίηεται ςτθν

αποςτικιςθ και ςτθν αφθρθμζνθ ςκζψθ.

Β) Ωσ προσ τον προςανατολιςμό του Αναλυτικοφ Προγράμματοσ ςχετικά με τισ ζννοιεσ τθσ

κοινωνίασ, του ατόμου και τθσ γνϊςθσ: Ζνα Πρόγραμμα πουδϊν μπορεί να

προςανατολίηεται αποκλειςτικά ςτθν κοινωνία, να ςτθρίηεται, για παράδειγμα, ςτθ κεωρία

τθσ κοινωνικισ αναδόμθςθσ, θ οποία μζςω τθσ παρουςίαςθσ των κοινωνικϊν προβλθμάτων

προςπακεί να αλλάξει τθν κοινωνία. Ενϊ ζνα άλλο Πρόγραμμα πουδϊν να

προςανατολίηεται αποκλειςτικά ςτθ γνϊςθ, δθλαδι για παράδειγμα, να εμπνζεται από τον

ακαδθμαϊκό ορκολογιςμό εςτιάηοντασ το ενδιαφζρον του αποκλειςτικά ςτθ γνϊςθ

επιδιϊκοντασ, παράλλθλα, τθν καλλιζργεια του ορκολογικοφ νου.

Γ) Ωσ προσ τον τρόπο οργάνωςθσ και εφαρμογισ ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν κα

μποροφςαν να επιλζγονται διάφορεσ κεωρίεσ ι ςυνδυαςμοί από διάφορα επιςτθμονικά

πεδία. Για παράδειγμα, κα μποροφςαν να επιλζγονται μζκοδοι που κζτουν ςτο επίκεντρο

το ςπουδαςτι αντί για τον κακθγθτι, που λαμβάνουν υπόψθ ςε μικρότερο ι μεγαλφτερο

βακμό τα ενδιαφζροντα και τισ μακθςιακζσ ανάγκεσ των ςπουδαςτϊν, που προωκοφν ςε

μικρότερο ι μεγαλφτερο βακμό τθν αυτόνομθ μάκθςθ, τθ ςυμμετοχικι μάκθςθ, τθν εξ

αποςτάςεωσ μάκθςθ, τθν πρακτικι εξάςκθςθ αντί τθσ μονοδιάςτατθσ κεωρθτικισ μελζτθσ,

που ενιςχφουν τθν πρωτοβουλία και επιτρζπουν τθν επιλογι ερευνθτικϊν

προςανατολιςμϊν, όπωσ και τθν κριτικι κεϊρθςθ απζναντι ςε αντιλιψεισ και ιδεολογίεσ

κλπ.

Η κλειςτότθτα ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν, που οφείλεται, κυρίωσ, ςτθν εκ των

προτζρων επιλογι τελικοφ επιδιωκόμενου ςκοποφ, δθλαδι ςτθν επιδίωξθ ςυγκεκριμζνων


αξιϊν και ςυμπεριφορϊν που, ςυνικωσ, τείνουν να αναπαράγουν μια ςυγκεκριμζνθ

κοινωνικι πραγματικότθτα, μπορεί να αντιμετωπιςτεί με τθν ςτιριξθ και ανάπτυξθ τθσ

αυτονομίασ και τθσ κριτικισ ςτάςθσ απζναντι ςτα πάςθσ φφςεωσ κατεςτθμζνα. Αφετζρου,

το γεγονόσ ότι ο προςδιοριςμόσ του γενικοφ επιδιωκόμενου ςκοποφ ενόσ Προγράμματοσ

πουδϊν ζχει τθν ζννοια του επιδιωκόμενου ιδανικοφ, φανερϊνει ότι ο ςκοπόσ του δεν

περιορίηεται μόνο ςτο να προετοιμάηει τουσ ςπουδαςτζσ για μια διαπιςτοφμενθ πρόςκαιρθ

πραγματικότθτα αλλά και για μια μελλοντικι, εκτιμοφμενθ κοινωνικι-οικονομικι

πραγματικότθτα, αφινοντασ ανοικτά τα περικϊρια για διορκωτικζσ παρεμβάςεισ κατά τθ

διάρκεια τθσ εφαρμογισ του.

Επίςθσ, θ δυνατότθτα ςυνδυαςμοφ διαφόρων φιλοςοφικϊν επιλογϊν, προςανατολιςμϊν

και κεωριϊν ςχετικϊν με τθν εφαρμογι του μποροφν να διευρφνουν περιςςότερο τθν

ανοικτότθτα ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν προςφζροντασ μεγαλφτερο φάςμα επιλογϊν.

υνοψίηοντασ, κα μποροφςε να υποςτθριχτεί θ άποψθ, ότι θ ανοικτότθτα ενόσ

Προγράμματοσ πουδϊν, εκτόσ των άλλων, προςδιορίηεται από τα περικϊρια επιλογϊν

που προςφζρει για κριτικι, ατομικζσ επιλογζσ και πρωτοβουλίεσ, ςε όςουσ εμπλζκονται

ςτθν εκπαιδευτικι διαδικαςία.

Ζνα Πρόγραμμα πουδϊν, όπωσ ζχει αναφερκεί, είναι ζνα ενιαίο πολυδιάςτατο

ςφςτθμα με εςωτερικι οργάνωςθ και ιεραρχία, με τθν ζννοια αυτι, κάκε μεταβολι ενόσ

ςτοιχείου του δφναται να μεταβάλει όλο το ςφςτθμα. Επομζνωσ, θ απόφανςθ για τθν

ανοικτότθτά του αποτελεί μια δφςκολθ υπόκεςθ που προχποκζτει τον ςυνυπολογιςμό

πολλϊν παραμζτρων του ςυςτιματοσ. Λειτουργϊντασ αφαιρετικά, και για να εξυπθρετθκεί

ο ςκοπόσ τθσ εργαςίασ αυτισ, κα προςανατολιςτοφμε ςε τρείσ βαςικζσ παραμζτρουσ

κακοριςτικισ ςθμαςίασ για τθν ανοικτότθτα ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν: το είδοσ και

τθν ποικιλία των προςφερόμενων κεματικϊν πεδίων, ςτον τρόπο οργάνωςθσ των ςπουδϊν

και ςτισ εκπαιδευτικζσ μεκόδουσ.

Η πρϊτθ παράμετροσ κακορίηει τθν ανοικτότθτα ωσ προσ τθ γνϊςθ και ωσ προσ τισ ιδζεσ.

Όπωσ ζχει αναφερκεί, θ διάρκρωςθ ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν ςε κεματικά πεδία

αποτελεί ςυνάρτθςθ φιλοςοφικϊν επιλογϊν και προςανατολιςμϊν ωσ προσ τθ γνϊςθ, το

άτομο και τθν κοινωνία. Για παράδειγμα, ζνα Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα που

περιλαμβάνει ςτο Πρόγραμμα πουδϊν του κεματικά πεδία που ανικουν αποκλειςτικά ςτο

χϊρο των Θετικϊν Επιςτθμϊν, διαφζρει ωσ προσ τον προςανατολιςμό από ζνα Ανϊτατο

Εκπαιδευτικό Κδρυμα που δίνει μεγαλφτερθ ζμφαςθ ςτισ Ανκρωπιςτικζσ πουδζσ.


Περιςςότερο ανοικτό κα μποροφςε να κεωρθκεί αυτό που περιλαμβάνει και τουσ δυο

επιςτθμονικοφσ προςανατολιςμοφσ. Ειδικότερα, βαςικό χαρακτθριςτικό ενόσ ανοικτοφ

Προγράμματοσ πουδϊν είναι, ότι αυτό περιλαμβάνει ποικιλία και εφροσ κεματικϊν πεδίων

και δεν κατευκφνει τουσ φοιτθτζσ προσ μια ςυγκεκριμζνθ ιδεολογία και προσ ζνα

κακοριςμζνο προςανατολιςμό. Επίςθσ, ζνα Προπτυχιακό Πρόγραμμα πουδϊν που

περιλαμβάνει γνωςτικά αντικείμενα ευρφτερου κεματικοφ φάςματοσ, κα μποροφςε να

κεωρθκεί ανοικτότερο από ζνα παρόμοιο Πρόγραμμα πουδϊν που περιλαμβάνει

εξειδικευμζνα γνωςτικά αντικείμενα περιοριςμζνου κεματικοφ φάςματοσ. Εκτόσ των

άλλων, το εφροσ των επιςτθμονικϊν και κεματικϊν πεδίων που ζνα Πρόγραμμα πουδϊν

προςφζρει για επιλογι, κακορίηει το εφροσ των εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν που προςφζρει.

Ζχει, επίςθσ, διατυπωκεί θ άποψθ, ότι ανοικτά μποροφν να κεωρθκοφν τα Προγράμματα

πουδϊν που βοθκοφν τουσ ςπουδαςτζσ να αντιλθφκοφν τθν ιδεολογία που κουβαλοφν,

αποκτϊντασ, παράλλθλα, τθν ικανότθτα να αςκοφν κριτικι απζναντι ςε ιδεολογίεσ που δεν

προάγουν τα ανκρωπιςτικά ιδεϊδθ. Ζνασ άλλοσ τρόποσ διεφρυνςθσ τθσ ανοικτότθτασ ενόσ

Προγράμματοσ πουδϊν είναι θ εξάλειψθ των κεματικϊν περιοριςμϊν και θ προτροπι για

πολυεπιςτθμονικζσ και διεπιςτθμονικζσ μελζτεσ.

Η δεφτερθ παράμετροσ αφορά ςτον τρόπο οργάνωςθσ των ςπουδϊν. Ανοικτό μπορεί να

κεωρθκεί ζνα Πρόγραμμα πουδϊν όταν προςφζρει ςτουσ φοιτθτζσ τθ δυνατότθτα να

διαμορφϊνουν μόνοι τουσ τθ μορφωτικι τουσ φυςιογνωμία, επιλζγοντασ το μορφωτικό

τουσ επίπεδο και το είδοσ τθσ μόρφωςθσ που επικυμοφν να αποκτιςουν. Σο αρκρωτό

ςφςτθμα αποτελεί αντιπροςωπευτικό παράδειγμα ευζλικτθσ οργάνωςθσ των ςπουδϊν.

Η τρίτθ παράμετροσ είναι θ ανοικτότθτα ωσ προσ τισ μεκόδουσ. Όπωσ ζχει αναφερκεί, θ

δυνατότθτα επιλογισ μακθςιακϊν και διδακτικϊν μεκόδων προςφζρει ευελιξία ςτισ

ςπουδζσ. Η εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ, όπωσ ζχει εξελιχκεί ςιμερα, αποτελεί

χαρακτθριςτικό παράδειγμα ευζλικτθσ εκπαιδευτικισ μεκόδου που μπορεί να διευρφνει

ςθμαντικά τθν ανοικτότθτα ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν.

Σζλοσ, θ ανοικτότθτα ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν κακορίηεται, εκτόσ των άλλων, και από

τθ διαρκι ανανζωςθ και τον εκςυγχρονιςμό τθσ γνϊςθσ που προςφζρει και τθσ γνϊςθσ

πάνω ςτθν οποία ςτθρίηεται για να επιτφχει τουσ ςκοποφσ του.


5.4. Ανοικτι και ευζλικτθ οργάνωςθ ςπουδϊν

(Θεματικι Ενότθτα και αρκρωτό ςφςτθμα εκπαίδευςθσ)

Η Θεματικι Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα αποτελοφν δυο χαρακτθριςτικά

παραδείγματα καινοτόμων εκπαιδευτικϊν «εργαλείων» που μποροφν να προςφζρουν

οργανωτικι ευελιξία διευρφνοντασ, παράλλθλα, τθ δυνατότθτα επιλογϊν. Καινοτόμο

χαρακτθριςτικό τθσ Θεματικισ Ενότθτασ αποτελεί ο ςχεδιαςμόσ τθσ. Η Θεματικι Ενότθτα

ςχεδιάηεται ζτςι ϊςτε να καλφπτει πλιρωσ ζνα γνωςτικό αντικείμενο ενόσ ευρφτερου

κεματικοφ πεδίου, το οποίο μπορεί να αντιςτοιχεί ςτθν φλθ δυο ι τριϊν, εξαμθνιαίων

μακθμάτων ενόσ ςυμβατικοφ Πανεπιςτθμίου (Λυκουργιϊτθσ 1998, 1999). φμφωνα με τον

Α. Λιοναράκθ (2006), «θ λογικι τθσ κεματικισ ενότθτασ είναι μια διεπιςτθμονικι

προςζγγιςθ όπου το γνωςτικό πεδίο παρουςιάηεται ςφαιρικά και ςυνκετικά και καλφπτει

ζνα ευρφ φάςμα επιςτθμονικϊν δεδομζνων και απόψεων.» (ς. 10). Σο εκπαιδευτικό υλικό

διαμορφωμζνο ωσ μια αυτοτελι ανεξάρτθτθ ςυνεκτικι οντότθτα, αποκτά άλλθ βαρφτθτα

διευκολφνοντασ τόςο τον διδάςκοντα ςτο διδακτικό του ζργο όςο και τον φοιτθτι, κακϊσ

του προςφζρει μια ολοκλθρωμζνθ εικόνα ενόσ γνωςτικοφ πεδίου (ό.π.). Παράλλθλα, θ

οργάνωςθ τθσ διδακτζασ φλθσ με αυτόν τον τρόπο, διευκολφνει τόςο τουσ φοιτθτζσ όςο και

το Εκπαιδευτικό Κδρυμα ςυμβάλλοντασ ςτθν εξοικονόμθςθ χρόνου και χριματοσ. Οι

φοιτθτζσ ςυνεργάηονται ςτθ διάρκεια ενόσ ακαδθμαϊκοφ ζτουσ με ζναν αντί για δυο ι τρεισ

κακθγθτζσ, δίνουν μια φορά εξετάςεισ αντί για δυο ι τρεισ φορζσ κλπ. Ενϊ, όςον αφορά

ςτο Εκπαιδευτικό Κδρυμα, περιορίηεται ο αρικμόσ των διδαςκόντων, θ γραφειοκρατία και το

λειτουργικό κόςτοσ.

Οι Θεματικζσ Ενότθτεσ μποροφν να προςφζρουν ακόμα περιςςότερθ ευελιξία ςε ςχζςθ με

τα παγιωμζνα εξαμθνιαία μακιματα των ςυμβατικϊν Πανεπιςτθμίων και για ζναν ακόμθ

λόγο: διότι είναι ευκολότερθ θ ςυχνι ανακεϊρθςθ και αναπροςαρμογι τουσ. Η δυνατότθτα

αλλαγισ και προςαρμογισ, τόςο των Θεματικϊν Ενοτιτων όςο και των Προγραμμάτων

πουδϊν ςτισ εκάςτοτε μορφωτικζσ ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ και τθσ οικονομίασ, αποτελεί

αναμφίβολα χαρακτθριςτικό τθσ ανοικτότθτασ ενόσ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ

(ό.π.). Επίςθσ, θ Θεματικι Ενότθτα αποτελεί τθ βαςικι προχπόκεςθ για τθ δθμιουργία ενόσ

αρκρωτοφ ι ςπονδυλωτοφ ςυςτιματοσ (modular system), εφόςον αποτελεί τθ βαςικι

λειτουργικι του μονάδα.


Σο αρκρωτό ςφςτθμα είναι θ κατάτμθςθ ενόσ επιςτθμονικοφ γνωςτικοφ πεδίου ςε

μικροφσ και αυτοτελείσ κφκλουσ ςπουδϊν από τουσ οποίουσ ο φοιτθτισ μπορεί να επιλζξει.

Αναλυτικότερα, ςε κάκε ευρφτερθ γνωςτικι περιοχι που ςυνιςτά μια χολι

περιλαμβάνεται ζνα ςφνολο ςυναφϊν Θεματικϊν Ενοτιτων που μποροφν να ςυνδυαςτοφν

κατά πολλοφσ τρόπουσ δθμιουργϊντασ Προγράμματα πουδϊν, τα οποία οδθγοφν ςε

πτυχία ι διπλϊματα, ςε μεταπτυχιακοφσ τίτλουσ, κακϊσ και ςε πιςτοποιθτικά ςπουδϊν

προπτυχιακοφ ι μεταπτυχιακοφ επιπζδου (Λυκουργιϊτθσ, ό.π.). Σο ςφςτθμα αυτό επιτρζπει

ςτουσ ςπουδαςτζσ να επιλζγουν ςυνδυαςτικά Θεματικζσ Ενότθτεσ, όχι μόνο από ζνα

ςυγκεκριμζνο Πρόγραμμα πουδϊν αλλά και από διαφορετικά Προγράμματα πουδϊν τθσ

ίδιασ χολισ ι ακόμα και διαφορετικϊν χολϊν, εφόςον προβλζπεται. ε κάποιεσ

περιπτϊςεισ, και κάτω από προχποκζςεισ που κζτει το Εκπαιδευτικό Κδρυμα, ο ςπουδαςτισ

μπορεί ςτθ διάρκεια των ςπουδϊν του να αλλάξει Πρόγραμμα πουδϊν ι ακόμα και να

δθμιουργιςει μόνοσ του το Πρόγραμμα πουδϊν που επικυμεί να ςπουδάςει. Μπορεί να

αποκτιςει μια ςχετικι ειδίκευςθ ςε ζνα ςυγκεκριμζνο επιςτθμονικό τομζα επιλζγοντασ

Θεματικζσ Ενότθτεσ από παρεμφερι κεματικά πεδία ι να αποκτιςει ςφαιρικι γνϊςθ ςε

μια ευρφτερθ γνωςτικι περιοχι επιλζγοντασ Θεματικζσ Ενότθτεσ από ανεξάρτθτα μεταξφ

τουσ κεματικά πεδία (ό.π.). Επίςθσ, είναι ελεφκεροσ να αποφαςίςει εάν κα ολοκλθρϊςει

κάποιον κφκλο ςπουδϊν που οδθγεί ςε πτυχίο ι ςε μεταπτυχιακό ι κα περιοριςτεί ςε

κάποιο Πρόγραμμα πουδϊν αποκτϊντασ ζνα πιςτοποιθτικό επιμόρφωςθσ.

Γίνεται φανερό, ότι το Αρκρωτό φςτθμα επιτρζπει τον ςυγκεραςμό του αιτιματοσ για

ατομικι μορφωτικι φυςιογνωμία με τθ δυνατότθτα πιςτοποίθςθσ τθσ γνϊςθσ που

αποκτάται. Σο Αρκρωτό φςτθμα επιτρζπει ςτουσ ςπουδαςτζσ να επιλζγουν το μορφωτικό

επίπεδο και το είδοσ τθσ μόρφωςθσ που επικυμοφν να αποκτιςουν, ανάλογα με τισ

ανάγκεσ και τα ενδιαφζροντά τουσ, διαμορφϊνοντασ μόνοι τουσ τθν μορφωτικι τουσ

φυςιογνωμία, ενϊ, παράλλθλα, τουσ δίνει τθ δυνατότθτα να διαμορφϊνουν το πτυχίου

τουσ και τθ φυςιογνωμία του διπλϊματόσ τουσ (Λιοναράκθσ 2006).

Όπωσ ζχει αναφερκεί, θ αποτελεςματικι μάκθςθ ςχετίηεται με τθ δυνατότθτά μασ να

μποροφμε να επιλζγουμε αυτό που επικυμοφμε να ςπουδάςουμε, δθλαδι αυτό που για

διάφορουσ λόγουσ πιςτεφουμε ότι είναι κατάλλθλο για μασ. Η δυνατότθτα να

αποφαςίηουμε για τθ μορφωτικι μασ φυςιογνωμία αλλά και για το είδοσ των πτυχίων μασ

αποτελεί ιςχυρό κίνθτρο για μάκθςθ εκφράηοντασ, παράλλθλα, μια ανοικτότθτα ωσ προσ τθ

δυνατότθτα αυτι. Σο αρκρωτό ςφςτθμα και θ Θεματικι Ενότθτα αποτελοφν δυο

εκπαιδευτικά εργαλεία που μποροφν να προςφζρουν τθν ευελιξία που απαιτείται για να


γίνει εφικτι θ δια βίου μάκθςθ επιτρζποντασ τθ άμεςθ ςφνδεςθ των ευμετάβλθτων

απαιτιςεων μιασ ανοικτισ αγοράσ εργαςίασ και κοινωνίασ με τθν επαγγελματικι κατάρτιςθ

και τθν πολιτιςμικι καλλιζργεια.

Η χριςθ των εργαλείων αυτϊν, παρότι δεν λειτουργεί ςε βάροσ τθσ ποιότθτασ των

ςπουδϊν, ςυνοδεφεται και από διάφορα μειονεκτιματα, όπωσ οι δυςκολίεσ ακριβισ

οριοκζτθςθσ ενόσ γνωςτικοφ αντικειμζνου ςτισ Θεματικζσ Ενότθτεσ, ο κακοριςμόσ του

απαιτοφμενου χρόνου μελζτθσ για ζναν κφκλο ςπουδϊν, ο κακοριςμόσ του είδουσ των

πτυχίων και το εφροσ τθσ αναγνϊριςθσ τουσ κλπ.

5.5. Εξ αποςτάςεωσ εκπαιδευτικι μζκοδοσ

Ζνα άλλο κακοριςτικισ ςθμαςίασ εκπαιδευτικό εργαλείο που μπορεί να διευρφνει

κακοριςτικά τθν ανοικτότθτά ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν είναι θ εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθ. Η εκπαίδευςθ από απόςταςθ αποτελεί ζνα ςφςτθμα, μια εκπαιδευτικι

μζκοδο (Ματραλισ 1998, 1999). Ειδικότερα, περιγράφει «… μια εκπαιδευτικι διαδικαςία

ςτθν οποία ο διδαςκόμενοσ βρίςκεται ςε φυςικι απόςταςθ από τον διδάςκοντα και τον

εκπαιδευτικό φορζα» «…αλλά και ξεχωριςτά από τθν ομάδα των ςυςπουδαςτϊν του»

(Λιοναράκθσ 2001α, ς. 1; Keegan 2001, ς. 28).

Ο ςπουδαςτισ «διδάςκεται» και μακαίνει χωρίσ να είναι υποχρεωμζνοσ κακθμερινά

και για πολλζσ ϊρεσ τθσ μζρασ να βρίςκεται ςε ζνα ςυγκεκριμζνο προκακοριςμζνο από το

Πανεπιςτιμιο χϊρο (ςε μια αίκουςα διδαςκαλίασ). Η πρακτικι αυτι, αφενόσ αποδεςμεφει

τον ςπουδαςτι από τουσ περιοριςμοφσ που κζτει το πρόγραμμα υποχρεωτικισ

παρακολοφκθςθσ μακθμάτων, αφετζρου κακιςτά αδφνατθ τθν κακθμερινι άμεςθ επαφι

τόςο με τουσ κακθγθτζσ του όςο και με τουσ ςυμφοιτθτζσ του. Λαμβάνοντασ υπόψθ τον

παιδαγωγικισ διάςταςθσ οριςμό του Λιοναράκθ ςτον οποίο ορίηει τθν εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθ «… ωσ τθν εκπαίδευςθ που διδάςκει και ενεργοποιεί τον μακθτι πϊσ να

μακαίνει μόνοσ του και πϊσ να λειτουργεί αυτόνομα προσ μια ευρετικι πορεία

αυτομάκθςθσ και γνϊςθσ». (Λιοναράκθσ, ςτο ίδιο). Γίνεται αντιλθπτό ότι θ μζκοδοσ αυτι

κακιςτά πρωταγωνιςτι τθσ μακθςιακισ διαδικαςίασ τον ίδιο τον εκπαιδευόμενο, κακϊσ

αυτόσ, ελεφκεροσ από τουσ περιοριςμοφσ που κζτει το κακθγθτοκεντρικό ςφςτθμα

εκπαίδευςθσ, αποκτά τθ δυνατότθτα να ακολουκιςει μια προςωπικι πορεία προσ τθν

κατάκτθςθ τθσ γνϊςθσ.


Βζβαια, θ γνωςτικι εξζλιξθ-ανάπτυξθ ςτα πλαίςια μιασ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ

προχποκζτει κάποιασ μορφισ «υποςτιριξθ» εντόσ των ορίων τθσ «ηϊνθσ επικείμενθσ

ανάπτυξθσ»26. τθν εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ, τθν υποςτιριξθ αυτι τθν παρζχει, κατά

πρϊτον, το κατάλλθλα διαμορφωμζνο εκπαιδευτικό υλικό (ζντυπο ι άλλθσ μορφισ) και,

κατά δεφτερον, ο ειδικά εκπαιδευμζνοσ εκπαιδευτισ (κακθγθτισ ςφμβουλοσ). Σο διδακτικό

υλικό, αφενόσ, είναι διαμορφωμζνο με τζτοιο τρόπο, ϊςτε να αλλθλεπιδρά με τουσ

ςπουδαςτζσ παρζχοντασ ςε αυτοφσ πολλαπλζσ πθγζσ μάκθςθσ, εναφςματα για ςκζψθ και

εμπζδωςθ, δυνατότθτεσ για μάκθςθ μζςω τθσ πράξθσ, όπωσ και ολοκλθρωμζνθ

ανατροφοδότθςθ μζςω των αςκιςεων αυτοαξιολόγθςθσ και των εργαςιϊν που εκπονοφν.

Αφετζρου, τουσ παρζχει τθν απαραίτθτθ κακοδιγθςθ για να οργανϊνουν τθν μελζτθ τουσ.

Ο ρόλοσ του κακθγθτι ςυμβοφλου δεν είναι τυπικόσ αλλά ουςιαςτικόσ, κακϊσ βρίςκεται ςε

ςυνεχι επαφι με τον ςπουδαςτι ςυμβουλεφοντάσ τον ςε κζματα επιςτθμονικά, λφνοντάσ

του τυχόν απορίεσ που ζχει ςχετικά με τθν διδακτζα φλθ, κατευκφνοντάσ τον ϊςτε να

αξιοποιεί αποτελεςματικά το διδακτικό υλικό, ενκαρρφνοντασ και εμψυχϊνοντάσ τον ςτθ

μακθςιακι του προςπάκεια. Βαςικι προχπόκεςθ για τθν επιτυχία τθσ μεκόδου αυτισ είναι

θ όλθ λειτουργία του προγράμματοσ, το εκπαιδευτικό υλικό, οι μορφζσ επικοινωνίασ που

χρθςιμοποιοφν οι εκπαιδευτζσ και οι εκπαιδευόμενοι για να επικοινωνοφν μεταξφ τουσ, να

είναι προςαρμοςμζνα ςτισ εκπαιδευτικζσ ανάγκεσ, ςτο μορφωτικό επίπεδο και ςτισ

κοινωνικζσ και ατομικζσ ιδιαιτερότθτεσ του πλθκυςμοφ ςτόχου ςτον οποίο απευκφνεται.27

Σο ςθμαντικό ηιτθμα που προζκυψε εξ αρχισ ιταν αν είναι δυνατι θ μάκθςθ χωρίσ

τθν άμεςθ διαρκι πρόςωπο με πρόςωπο εμπλοκι διδάςκοντοσ διδαςκομζνου, και, εφόςον

είναι δυνατι, αν είναι εξίςου αποτελεςματικι. Ο Keegan, επιχειρθματολογϊντασ υπζρ τθσ

αποτελεςματικότθτασ τθσ Ανϊτατθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ, αναφζρει τθν γνϊμθ του

Perry, αντιπρφτανθ και ενόσ από τουσ ιδρυτζσ του βρετανικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου.

φμφωνα με τον Perry, μια μερίδα παραδοςιακϊν «ςυναιςκθματικά φορτιςμζνων»

κακθγθτϊν κεωρεί ακόμθ και ςιμερα ότι θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ αποτελεί μια καλι

αλλά δεφτερθ εναλλακτικι λφςθ ςε ςχζςθ με τθ ςυμβατικι. Ο Perry ςυνεχίηει λζγοντασ, ότι

θ άποψι αυτι ςτθρίηεται ςτθν πεποίκθςθ ότι θ πρόςωπο με πρόςωπο διδαςκαλία είναι πιο

26

Εδϊ χρθςιμοποιείται θ ζννοια αυτι με ευρφτερθ ςθμαςία για να περιγράψει το επιπζδου τθσ νοθτικισ και γνωςτικισ ανάπτυξθσ του ςπουδαςτι.

27

E-Learning-Εκπαίδευςθ από Απόςταςθ (2007). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://e-net.nomkek.gr/mod/ resource/view.php?inpopup=true&id=264 (15/04/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://e-net.nomkek.gr/mod/%20resource/view.php?inpopup=true&id=264


αποτελεςματικι από τθν ςυμβατικι, όμωσ τα αποτελζςματα τθσ πρακτικισ εφαρμογισ τθσ

μεκόδου αυτισ ςτο πζραςμα του χρόνου τουσ διαψεφδουν, κακϊσ θ Ανϊτατθ εξ

Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ αποδείχτθκε ότι είναι εξίςου αποτελεςματικι με τθν

αποκαλοφμενθ ςυμβατικι.

«Κακθγθτζσ Ρανεπιςτθμίων από όλθ τθ Βρετανία αποδζχονται ότι το Ανοικτό Ρανεπιςτιμιο ζχει επιτφχει, ότι είναι δυνατι θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ και ότι οι απόφοιτοι του Ανοικτοφ Ρανεπιςτθμίου είναι εξίςου επαρκείσ με τουσ απόφοιτουσ άλλων ιδρυμάτων. Από τθν άλλθ πλευρά, οι απόφοιτοί του γίνονται δεκτοί ςε όλα τα βρετανικά Ρανεπιςτιμια ςε μεταπτυχιακά προγράμματα χωρίσ καμιά επιφφλαξθ.» (Keegan 2001, ς. 49).

Η εκπαίδευςθ από απόςταςθ όχι μόνο κεωρείται, ςιμερα, εξίςου αποτελεςματικι με τθ

ςυμβατικι, αλλά τείνει να παγιωκεί θ άποψθ ότι ανταποκρίνεται με τον καλφτερο τρόπο

ςτισ ςφγχρονεσ αυξθμζνεσ απαιτιςεισ τθσ εποχισ μασ για ανϊτατθ μόρφωςθ. Για

παράδειγμα, εκμθδενίηοντασ τισ αποςτάςεισ, ςυμβάλλει ςτθν παγκοςμιοποίθςθ τθσ

Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ, επιτρζποντασ ςε φοιτθτζσ, που για διάφορουσ λόγουσ δεν μποροφν

να εγκαταλείψουν τισ εςτίεσ τουσ, να ςπουδάηουν ςε Πανεπιςτιμια που βρίςκονται πολλά

χιλιόμετρα μακριά από αυτζσ, ακόμα και ςε άλλεσ θπείρουσ, απολαμβάνοντασ μια

ανοικτότθτα που μπορεί να προςπερνάει εκνικζσ ςκοπιμότθτεσ και περιοριςμοφσ που

ςχετίηονται με τθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ τθσ χϊρασ τουσ.

Η κακοριςτικι ςθμαςία τθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ ςτθν διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ

ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Ιδρφματοσ μπορεί να γίνει φανερι από το γεγονόσ ότι οι ζννοιεσ

τθσ Ανοικτισ Εκπαίδευςθσ και τθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ κεωρικθκαν από πολλοφσ

ςχεδόν ταυτόςθμεσ. Για παράδειγμα, διακεκριμζνοι επιςτιμονεσ που δραςτθριοποιοφνται

ςτο χϊρο τθσ Ανοικτισ και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ όπωσ ο Keegan και ο Rumbe

ιςχυρίςτθκαν « … ότι τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια κα ιταν ορκότερο να χρθςιμοποιοφν τον

όρο „Πανεπιςτιμια παροχισ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ“» (Keegan, ςτο ίδιο, ς. 50).

Σφμφωνα με τον Α. Λιοναράκθ (2001α), ςιμερα «…εξ οριςμοφ οι ζννοιεσ «ανοικτι» και «εξ

αποςτάςεωσ» αναφζρονται ςε δφο διςδιάςτατα ςθμεία με διαφορετικζσ εννοιολογικζσ και

εκπαιδευτικζσ διαςτάςεισ… θ πρϊτθ, ωσ εκπαιδευτικι αλλά και πολιτικι αντίλθψθ, ςτάςθ

και ςτρατθγικι… θ δεφτερθ, ωσ επιςφράγιςθ μιασ πολφχρονθσ πορείασ εκπαιδευτικισ

πρακτικισ,…» (ς. 1).

ε κάκε περίπτωςθ, ζχει αποδειχκεί ότι θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ μπορεί να

διευρφνει κακοριςτικά τθν ανοικτότθτα ενόσ Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ,

δίνοντασ τθ δυνατότθτα ανϊτατων ςπουδϊν ςε ζνα μεγάλο αρικμό ανκρϊπων, που για


διάφορουσ λόγουσ αδυνατοφν να ενταχκοφν ςε ζνα Πρόγραμμα πουδϊν ενόσ ςυμβατικοφ

Πανεπιςτθμίου. Η μζκοδοσ αυτι, κα μποροφςε να ιςχυριςτεί κανείσ, ότι αποτελεί τθν

προςωποποίθςθ τθσ ευελιξίασ, κακϊσ προςφζρει ςτουσ ςπουδαςτζσ τθ δυνατότθτα να

επιλζγουν το χϊρο, το χρόνο και το ρυκμό μελζτθσ τουσ. Ουςιαςτικά, άρει εμπόδια και

περιοριςμοφσ που ςχετίηονται με τον τρόπο τθσ ηωισ των ατόμων, δθλαδι, με τουσ ίδιουσ

τουσ υποψιφιουσ ςπουδαςτζσ. Εμπόδια και περιοριςμοφσ που οφείλονται ςε

επαγγελματικοφσ, κοινωνικοφσ, οικογενειακοφσ, οικονομικοφσ λόγουσ ι ςε άλλεσ ςφνκετεσ

αιτίεσ, ικανζσ να κλείςουν τθν «πόρτα» ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. Η ευελιξία που

προςφζρει θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ ανοίγει τισ «πόρτεσ» ςε μια μεγάλθ κατθγορία

πολιτϊν, όπωσ εργαηόμενουσ, νοικοκυρζσ, ανάπθρουσ, άτομα με ειδικζσ ανάγκεσ,

φυλακιςμζνουσ, ακλθτζσ, άτομα που ηουν ςε απομονωμζνεσ περιοχζσ κλπ.

Η εκπαίδευςθ από απόςταςθ αποτελεί, πρωτίςτωσ, απάντθςθ ςτθν αδυναμία φυςικισ

παρουςίασ ςτισ αίκουςεσ διδαςκαλίασ. Ζνα πολφ μεγάλο ποςοςτό ενιλικων μποροφν να

ςπουδάςουν μόνο όταν οι ςπουδζσ τουσ γίνονται με τζτοιο τρόπο, ϊςτε να μθν χρειάηεται

να διακόψουν τισ επαγγελματικζσ, κοινωνικζσ και οικογενειακζσ τουσ υποχρεϊςεισ

(Βεργίδθσ κ. ςυν., ό.π.). Για το λόγο αυτό, ακόμα κι αν υπάρχει Πανεπιςτιμιο ςτον τόπο

διαμονισ τουσ που να προςφζρει εκπαίδευςθ ςτο γνωςτικό αντικείμενο τθσ αρεςκείασ

τουσ, αυτοί δεν μποροφν να ςπουδάςουν ςε αυτό, κακϊσ θ κατανομι του διακζςιμου

ελεφκερου χρόνου τουσ, ςυνικωσ, δεν ςυμπίπτει με το ανελαςτικό ωράριο ενόσ

φορτωμζνου θμεριςιου προγράμματοσ μακθμάτων ενόσ ςυμβατικοφ Πανεπιςτθμίου. Οι

ςπουδαςτζσ, επομζνωσ, επιλζγοντασ τθν εκπαίδευςθ από απόςταςθ μποροφν να

ςπουδάηουν μελετϊντασ ςτο χϊρο που επιλζγουν οι ίδιοι.

Επίςθσ, εφόςον δε δεςμεφονται να προςαρμόςουν τθ μελζτθ τουσ ςε ζνα αυςτθρά

κακοριςμζνο πρόγραμμα με υποχρεωτικζσ παρουςίεσ, αποκτοφν τθ δυνατότθτα να

επιλζγουν αυτοί πότε κα μελετιςουν. Για παράδειγμα, αν ο φοιτθτισ είναι εργαηόμενοσ

μπορεί να επιλζγει να μελετά τα απογεφματα ι τα βράδια ι κυρίωσ τα αββατοκφριακα, αν

είναι νοικοκυρά και μθτζρα μπορεί να μελετά νωρίσ το πρωί ι αργά το βράδυ, αν είναι

εργαηόμενοσ μερικισ απαςχόλθςθσ που εργάηεται τα απογεφματα μπορεί να μελετά το

πρωί κ.ο.κ. Αφενόσ, το αναλυτικό χρονοδιάγραμμα μελζτθσ που προτείνεται από τθ χολι

και κακορίηει τον απαιτοφμενο χρόνο μελζτθσ για κάκε ςυγκριμζνθ Θεματικι Ενότθτα κζτει

τα όρια τθσ ευελιξίασ των ςπουδαςτϊν ωσ προσ το χρόνο μελζτθσ. Αφετζρου, οι φοιτθτζσ,

γνωρίηοντασ εκ των προτζρων τισ απαιτιςεισ των Θεματικϊν Ενοτιτων που επικυμοφν να

επιλζξουν, ζχουν τθ δυνατότθτα να αποφαςίηουν για τον αρικμό των Θεματικϊν Ενοτιτων

λαμβάνοντασ υπόψθ τουσ διάφορουσ παράγοντεσ όπωσ το γνωςτικό τουσ επίπεδο, το χρόνο


που διακζτουν για μελζτθ, τθν ανάγκθ να ολοκλθρϊςουν τισ ςπουδζσ τουσ ςε κακοριςμζνο

χρόνο, τα χριματα που μποροφν να διακζςουν για δίδακτρα. Η δυνατότθτα που δίνεται

ςτουσ ςπουδαςτζσ να επιλζγουν το ρυκμό μελζτθσ τουσ, τουσ επιτρζπει να κακορίηουν τθ

διάρκεια των ςπουδϊν τουσ ανάλογα με τισ ανάγκεσ τουσ.

Όπωσ γίνεται αντιλθπτό, θ ευελιξία και, κατά ςυνζπεια, θ ανοικτότθτα που προςφζρει θ εξ

Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ ςε ζνα Ανϊτατο Εκπαιδευτικό Κδρυμα, δεν είναι ανεξάρτθτθ από

τθν ενθλικιότθτα, δθλαδι από όλα εκείνα τα χαρακτθριςτικά των ενιλικων ατόμων, όπωσ θ

ωριμότθτα, θ αίςκθςθ προοπτικισ και ο αυτοκακοριςμόσ28. Η ανοικτότθτα ςτθν προκειμζνθ

περίπτωςθ ςχετίηεται με τθν δυνατότθτα που προςφζρεται ςτον ενιλικα να ορίηει μόνοσ

του τθν «τφχθ» του, αντιμετωπίηοντάσ τον ωσ ζνα ξεχωριςτό μοναδικό ανκρϊπινο ον που

δεν χριηει κακοδιγθςθσ και χειραγϊγθςθσ (Κόκκοσ 1999).

Σζλοσ, ςφμφωνα με τον Α. Λιοναράκθ, θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ μπορεί να

προςφζρει φκθνότερθ, ςε ςχζςθ με τθ ςυμβατικι, Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ, διευρφνοντασ

περαιτζρω τθν ανοικτότθτα ενόσ Ανϊτατου Ιδρφματοσ. Κατά πρϊτον, τα επιλεγμζνα με

ορκολογικό τρόπο Σοπικά Εκπαιδευτικά Κζντρα μποροφν με μικρό ςχετικά κόςτοσ να

καλφψουν τισ ανάγκεσ των διαςκορπιςμζνων γεωγραφικά ςπουδαςτϊν, χωρίσ να

απαιτοφνται πολυδάπανεσ κτθριακζσ υποδομζσ. Κατά δεφτερον, το ευζλικτο εκπαιδευτικό

και διοικθτικό δίκτυο που μπορεί να διαμορφωκεί εξαιτίασ του ςυγκεντρωτικοφ και ςυνάμα

διάςπαρτου χαρακτιρα ενόσ ανοικτοφ και εξ αποςτάςεωσ ςχιματοσ, αλλά και θ χριςθ

νζων τεχνολογιϊν μποροφν να προςφζρουν αποτελεςματικι εκπαίδευςθ και ολιγομελι

ευκίνθτθ διοίκθςθ μειϊνοντασ δραςτικά το κόςτοσ λειτουργίασ του Ιδρφματοσ και, κατά

ςυνζπεια, το κόςτοσ ανά εκπαιδευόμενο (Λιοναράκθσ 2001α).

Παράλλθλα, θ ευελιξία που μπορεί να προςφζρει θ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ ςε

πρακτικά κζματα, όπωσ τα παραπάνω, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για περιςςότερθ

ευελιξία. Για παράδειγμα, είναι ευκολότερο για ζνα εξ :Αποςτάςεωσ Κδρυμα, παρά για ζνα

ςυμβατικό, να προςφζρει τθ δυνατότθτα εγγραφϊν νζων φοιτθτϊν δυο ι και περιςςότερεσ

φορζσ το χρόνο, όπωσ και να προςφζρει τθ δυνατότθτα διακοπισ και ςυνζχιςθσ των

ςπουδϊν ςτθ διάρκεια του ακαδθμαϊκοφ ζτουσ. Η ευελιξία αυτοφ του είδουσ περιορίηει το

χάςιμο πολφτιμου χρόνου, ενϊ, παράλλθλα, περιορίηει το ενδεχόμενο εγκατάλειψθσ των

28

Ωριμότθτα: «θ τάςθ του ατόμου για προςωπικι ανάπτυξθ, επζκταςθ και αξιοποίθςθ των ικανοτιτων του». Αίςκθςθ προοπτικισ: «θ δυνατότθτα αξιοποίθςθσ των εμπειριϊν με ςτόχο τθν περιςςότερο εναρμονιςμζνθ ζνταξθ ςτθ ηωι και τθν κοινωνία.» Αυτοκακοριςμόσ: «θ υπεφκυνθ και αυτόνομθ λιψθ αποφάςεων, θ εκοφςια ςυμπεριφορά.» (Κόκκοσ, 1999, ς. 31).


ςπουδϊν εξαιτίασ απρόβλεπτων εμποδίων που κα ανάγκαηαν τουσ φοιτθτζσ για ζνα

ςχετικά ςφντομο χρονικό διάςτθμα να διακόψουν τισ ςπουδζσ τουσ.

5.6 Επαγγελματικά δικαιϊματα

Η ανϊτατθ μόρφωςθ αναμφιςβιτθτα αποτελεί, ακόμα και ςιμερα, παράγοντα

κφρουσ και ςεβαςμοφ. Ειδικά ςε παλαιότερεσ εποχζσ, οριςμζνοι τίτλοι ανϊτατων ςπουδϊν,

κεωροφνταν λίγο κατϊτεροι ι και ιςάξιοι με οριςμζνουσ τίτλουσ ευγενείασ. φμφωνα με

τον Πιζρ Μπουρντιζ (1999), θ πράξθ τθσ εκπαιδευτικισ κατθγοριοποίθςθσ εγκακιδρφει ζναν

κακοριςτικό ταξικό ςυςχετιςμό, ςφμφωνα με τον οποίο «…οι εκλεκτοί ζχουν εξαςφαλίςει

δια παντόσ τα προνόμιά τουσ μζςω του πολιτιςτικοφ (μορφωτικοφ) κεφαλαίου που

απζκτθςαν…», κατ’ αυτόν τον τρόπο οι μορφωμζνοι «…διακρίνονται από το πλικοσ των

κοινϊν κνθτϊν βάςθ μιασ διαφοράσ ουςίασ, θ οποία νομιμοποιεί το δικαίωμά τουσ να είναι

κυρίαρχοι».

Επίςθσ, θ απόκτθςθ τίτλων ανϊτατων ςπουδϊν αποτελοφςε, κυρίωσ για τουσ αςτοφσ μιασ

άλλθσ εποχισ, ζναν τρόπο κοινωνικισ ανζλιξθσ και διεκδίκθςθσ κζςεων εξουςίασ. Η

αντίλθψθ ότι ζνασ τίτλοσ ανϊτατων ςπουδϊν αποτελεί ιςχυρό κίνθτρο για ςπουδζσ,

εξαιτίασ τθσ αίγλθσ που προςφζρει ςτον κάτοχό του, προφανϊσ ζχει διατθρθκεί ωσ τισ

μζρεσ μασ ωσ πολιτιςμικό ςτοιχείο παλαιότερων εποχϊν. Προφανϊσ, παρόμοιασ

προζλευςθσ είναι και θ πεποίκθςθ ότι οι ανϊτατεσ ςπουδζσ μποροφν να εξαςφαλίςουν ςε

όλουσ τθν επαγγελματικι επιτυχία.

φμφωνα με τον Christopher Jenks, θ απόκτθςθ ανϊτατθσ μόρφωςθ δεν μπορεί να

εγγυθκεί από μόνθ τθσ τθν επαγγελματικι επιτυχία. Ζνα μζροσ τθσ επαγγελματικισ

επιτυχίασ εικάηεται ότι οφείλεται ςτθν τφχθ (Κουτςοςπφροσ 2007). Όμωσ, θ εμπειρία από το

μεςαίωνα μζχρι ςιμερα δείχνει ότι θ μεγάλθ πλειοψθφία των πτυχιοφχων που ανικουν ςε

ανϊτατα κοινωνικά ςτρϊματα καταλαμβάνουν, ςυνικωσ, «ανϊτατεσ κζςεισ» (προφανϊσ

διότι οι οικογζνειζσ τουσ, που ιδθ κατζχουν κζςεισ εξουςίασ, τουσ υποςτθρίηουν ενεργά),

ενϊ οι απόφοιτοι των μεςαίων κοινωνικϊν ςτρωμάτων καταλαμβάνουν κζςεισ λιγότερο

ςθμαντικζσ. Κάποιοι μάλιςτα από αυτοφσ, παραμζνουν ςτο περικϊριο και αναγκάηονται,

για να επιβιϊςουν, να εργαςτοφν ςε κζςεισ που προορίηονται για αυτοφσ με τθ ςτοιχειϊδθ

μόρφωςθ. Είναι μια πραγματικότθτα τθν οποία οφείλει, αυτόσ που πρόκειται να

ςπουδάςει, να λαμβάνει ςοβαρά υπόψθ του. Η ςκζψθ ενόσ υποψθφίου ςπουδαςτι ότι


κυςίεσ και υπερπροςπάκεια κα του προςφζρουν, τελικά, μικρζσ δυνατότθτεσ

επαγγελματικισ επιτυχίασ, μπορεί να λειτουργεί αναςταλτικά αποτρζποντάσ τον από το να

ςπουδάςει. Είναι μια κλειςτότθτα που ςχετίηεται με τθν ταξικι διάρκρωςθ τθσ κοινωνίασ

και τθν αγορά εργαςίασ. Λιγότερο ταξικζσ κοινωνίεσ και πιο ανοικτζσ οικονομίεσ και

ελεφκερεσ αγορζσ εργαςίασ εικάηεται ότι αποτελοφν προχπόκεςθ για τον προςανατολιςμό

περιςςότερων των ατόμων ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ.

Πανεπιςτθμιακζσ χολζσ που δεν μποροφν να προςφζρουν πτυχία με ουςιαςτικό

αντίκριςμα ςτθν αγορά εργαςίασ, είναι, ςυνικωσ, χολζσ με μικρι εκτίμθςθ από τθν

κοινωνία και αρκετζσ φορζσ αντιμετωπίηονται ςαν επιλογζσ ανάγκθσ. Αντικζτωσ, χολζσ που

υπόςχονται επιτυχθμζνθ επαγγελματικι καριζρα, είναι χολζσ με μεγάλθ ηιτθςθ και

δφςκολθ πρόςβαςθ, χαίρουν τθσ εκτίμθςθσ τθσ κοινωνίασ και για ζναν ακόμα λόγο, διότι

ςυνοδεφονται από τθ φιμθ ότι θ ποιότθτα τθσ παρεχόμενθσ εκπαίδευςθσ που παρζχουν τα

Ιδρφματα αυτά υπερτερεί ζναντι των υπολοίπων Ανϊτατων Εκπαιδευτικϊν Ιδρυμάτων. Για

παράδειγμα, οι Θεολογικζσ χολζσ το μεςαίωνα κεωροφνταν ωσ ανϊτερεσ όλων των άλλων

χολϊν, θ Νομικι, όπωσ επίςθσ και θ Ιατρικι, χαίρουν ακόμθ και ςιμερα ιδιαίτερθσ

εκτίμθςθσ. Είναι εμφανζσ ότι ςε οριςμζνεσ Πανεπιςτθμιακζσ χολζσ «υψθλισ εκτίμθςθσ» ο

αρικμόσ των ειςακτζων αλλά και των αποφοίτων κακορίηεται με μεγάλθ ακρίβεια, ϊςτε θ

αποφοίτθςθ από αυτζσ να εγγυάται ςε μεγάλο βακμό τθν επαγγελματικι αποκατάςταςθ.

Οι χολζσ αυτζσ παραμζνουν ερμθτικά κλειςτζσ για τουσ πολλοφσ. Απεναντίασ, υπάρχουν

χολζσ «μικρισ εκτίμθςθσ» που θ πρόςβαςθ ςε αυτζσ είναι ςχετικά εφκολθ, αλλά θ

μόρφωςθ που προςφζρουν δεν μπορεί να εγγυθκεί τθν επαγγελματικι αποκατάςταςθ των

αποφοίτων. Φαίνεται ότι αυτι είναι μια κλειςτότθτα που οφείλεται ςτον ςυντθρθτικό

χαρακτιρα τθσ πολιτικισ τθσ δθμόςιασ εκπαίδευςθσ και, κατά προζκταςθ, τθσ κοινωνίασ

που προςτατεφει τα δικαιϊματα μιασ μικρισ μερίδασ ευνοοφμενων κζτοντασ όλουσ τουσ

άλλουσ ςε δεφτερθ μοίρα. Όπωσ γίνεται φανερό, και ςε αυτιν τθν περίπτωςθ θ κλειςτότθτα

δεν κακορίηεται από το ίδιο το Πανεπιςτιμιο αλλά από κοινωνικοφσ, πολιτιςμικοφσ και

οικονομικοφσ παράγοντεσ.

Δεν μπορεί, επίςθσ, να κεωρθκεί αμελθτζα θ πεποίκθςθ ότι θ αξία των πτυχίων ςυνδζεται

κακοριςτικά με τθν αξιολόγθςθ. Τπάρχει θ άποψθ ότι, όςο πιο αυςτθρι είναι θ αξιολόγθςθ,

όςο πιο δφςκολθ είναι θ ζξοδοσ, τόςο μεγαλφτερθ είναι θ αξία των πτυχίων. Ιδιαίτερα

εκτενισ και δυςνόθτθ διδακτζα φλθ, ςυνεχείσ αξιολογιςεισ, πολλζσ εργαςίεσ και δφςκολεσ

τελικζσ εξετάςεισ, γίνονται αρκετζσ φορζσ εμπόδια που κλείνουν τθν πόρτα ςε μια μεγάλθ

μερίδα φοιτθτϊν. Κατά αυτόν τον τρόπο, για άλλθ μια φορά εγκλωβιηόμαςτε ςτθν

ξεπεραςμζνθ κεωρία του διαχωριςμοφ των ανκρϊπων ςε ικανοφσ και ανίκανουσ, που


εκφράηει μια από τισ βαςικζσ περιπτϊςεισ κλειςτότθτασ. Όμωσ, και ζνα ςφςτθμα

αξιολόγθςθσ που δεν μπορεί να εγγυθκεί ότι οι ςυγκεκριμζνοι διδακτικοί ςτόχοι που ζκεςε

το Κδρυμα ζχουν πραγματοποιθκεί, δθλαδι, ότι οι φοιτθτζσ με το πζρασ των ςπουδϊν τουσ

αφομοίωςαν όςεσ γνϊςεισ ζχει προβλεφτεί να γνωρίηουν, δεν μπορεί να κεωρθκεί ανοικτό,

κακϊσ υπάρχει θ περίπτωςθ μια μεγάλθ μερίδα αποφοίτων να μθν ζχουν αποκτιςει τθ

μόρφωςθ που κα ζπρεπε, με τισ όποιεσ αρνθτικζσ ςυνζπειεσ ςε ατομικό και κοινωνικό

επίπεδο. Μια τζτοια αξιολόγθςθ φράηει ουςιαςτικά τον δρόμο προσ τθν ανϊτατθ μόρφωςθ

και τθν Εκπαίδευςθ προςφζροντασ πτυχία αμφιβόλου αξίασ.

υμπεράςματα – Αλλθλεξαρτιςεισ

ε αυτι τθν ενότθτα, δθμιουργικθκε ζνα μοντζλο ανοικτότθτασ και ευελιξίασ ενόσ

Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ. Χρθςιμοποιϊντασ ριματα ςτθν προςτακτικι,

διατυπϊκθκαν ςκόπιμεσ δράςεισ κακοριςτικισ ςθμαςίασ για αυτό το ςκοπό. Οι ςκόπιμεσ

αυτζσ δράςεισ κα μποροφςαν να ςυνοψιςτοφν ωσ εξισ:

1. Εφάρμοςε ανοικτι οικονομικι πολιτικι υποςτθρίηοντασ οικονομικά όςουσ αδυνατοφν να

καλφψουν το κόςτοσ φοίτθςθσ, υιοκζτθςε εκπαιδευτικζσ μεκόδουσ και οργάνωςε τισ

ςπουδζσ με τζτοιο τρόπο ϊςτε να επιτευχκεί θ μείωςθ του κόςτουσ ςπουδϊν,

δθμιοφργθςε, εφόςον είναι εφικτό, Προγράμματα πουδϊν μικρότερθσ διάρκειασ.

2. Εξαςφάλιςε ανοικτι ειςαγωγι αυξάνοντασ, όςο γίνεται περιςςότερο, τον αρικμό

ειςακτζων, κατάργθςε κάκε είδοσ αξιολόγθςθσ και προχποκζςεων ειςαγωγισ, μθ κζτεισ ωσ

προχπόκεςθ ειςαγωγισ τθν προκαταβολι διδάκτρων.

3. Εφάρμοςε Ανοικτά Προγράμματα πουδϊν διευρφνοντασ, όςο γίνεται, τθν ποικιλία των

κεματικϊν πεδίων, υποςτιριξε τον ιδεολογικό πλουραλιςμό, προςανατόλιςε τισ ςπουδζσ

εξίςου ςτθ γνϊςθ, ςτθν κοινωνία και ςτο άτομο, υιοκζτθςε ανοικτζσ και ευζλικτεσ

εκπαιδευτικζσ μεκόδουσ με επίκεντρο τον διδαςκόμενο.

4. Επζλεξε ανοικτι οργάνωςθ ςπουδϊν, οργάνωςε τισ ςπουδζσ με βάςθ τθ Θεματικι

Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα.

5. Εφάρμοςε ανοικτζσ και ευζλικτεσ εκπαιδευτικζσ μεκόδουσ μάκθςθσ και διδαςκαλίασ.

Οργάνωςε τισ ςπουδζσ υιοκετϊντασ ζνα ςφςτθμα εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ.

6. Εξαςφάλιςε τα επαγγελματικά δικαιϊματα προςφζροντασ εκπαίδευςθ πλιρθ που μπορεί

να εγγυθκεί επάρκεια γνϊςεων, αξιολόγθςε, όςο γίνεται πιο αντικειμενικά, τθ γνωςτικι

επάρκεια των διδαςκομζνων, χοριγθςε πτυχία αναγνωριςμζνα, ιςάξια με τα ςυμβατικά.


Όπωσ ζχει αναφερκεί, τα μοντζλα ςκόπιμθσ δράςθσ γίνονται αντιλθπτά ωσ

ςυςτιματα, ωσ ομάδεσ αλλθλοςχετιηόμενων ςκόπιμων δραςτθριοτιτων. Επομζνωσ, θ

απεικόνιςθ του κεντρικοφ ςυςτιματοσ ωσ ςυνολικισ οντότθτασ, αποτελείται από επιμζρουσ

υποςυςτιματα ςκόπιμων δράςεων που αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ με διαφορετικοφσ

τρόπουσ. Κατά ςυνζπεια, θ ανοικτότθτα του κεντρικοφ ςυςτιματοσ ωσ μιασ κακοριςμζνθσ

ςκόπιμθσ δράςθσ, ςτθν περίπτωςι μασ θ ανοικτότθτα ενόσ ςυςτιματοσ Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ, υπερβαίνει τθν ανοικτότθτα όλων των αλλθλοςυςχετίςεων των επιμζρουσ

ςκόπιμων δράςεων. Για να ςχθματίςουμε μια εικόνα για τθν ανοικτότθτα και ευελιξία του

ςυςτιματοσ κα πρζπει να λάβουμε υπόψθ μασ τισ διάφορεσ εξαρτιςεισ:

Η ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 1: Τποςτιριξθ των Οικονομικά Αδφνατων, ενιςχφεται από τθν

ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 5: Οργάνωςθ τθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ και από τθν 4:

Οργάνωςθ των πουδϊν με βάςθ τθ Θεματικι Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα.

Η ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 2: Ανοικτι Ειςαγωγι, ενιςχφεται από τθν ςκόπιμθ

δραςτθριότθτα 1: Ανοικτι Οικονομικι Πολιτικι, από τθν ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 3:

Εφαρμογι Ανοικτϊν Εκπαιδευτικϊν Μεκόδων με Επίκεντρο τον πουδαςτι.

Η ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 3: Ανοικτά Προγράμματα πουδϊν, ενιςχφεται από τισ ςκόπιμεσ

δραςτθριότθτεσ τθσ 4: Οργάνωςθ των πουδϊν με βάςθ το αρκρωτό ςφςτθμα και τθ

Θεματικι Ενότθτα, αλλά και από τθν 5: Ανοικτι εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ.

Η ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 4: Ανοικτι Οργάνωςθ πουδϊν, ενιςχφεται από τθν 3: Ποικιλία

των Θεματικϊν Πεδίων.

Η ςκόπιμθ δραςτθριότθτα 5: Ανοικτζσ και Ευζλικτεσ Μζκοδοι Διδαςκαλίασ ενιςχφεται από

τθν 3: Ανοικτά Προγράμματα πουδϊν και τθν 4: Οργάνωςθ πουδϊν με βάςθ τθ Θεματικι

Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα.

Ενϊ θ 6: Ανοικτά Επαγγελματικά Δικαιϊματα ενιςχφεται από τθν 3: Ανοικτά Προγράμματα

πουδϊν και τθν 5: Ανοικτζσ και Ευζλικτεσ Μζκοδοι Διδαςκαλίασ.

Σζλοσ, ο ζλεγχοσ και θ επίβλεψθ που ακολουκεί τθ δθμιουργία του μοντζλου, δθλαδι το

Ε1,2,3 που γίνονται για να διαπιςτϊςουμε εάν πλθροφνται οι προχποκζςεισ, ςφμφωνα με

τα κριτιρια που κζςαμε, ϊςτε να κρικεί θ απόδοςθ του μοντζλου και να εξαςφαλιςτεί ότι

αυτό είναι πρακτικά λειτουργικό, ευπροςάρμοςτο και βιϊςιμο ςε ζνα ευμετάβλθτο

περιβάλλον, πραγματοποιικθκε κατά τθ διάρκεια τθσ ανάλυςθσ των ςκόπιμων δράςεων.

Όςον αφορά ςτο κεντρικό ςφςτθμα-μοντζλο, θ αλλθλεπίδραςθ μεταξφ των ςτοιχείων του,

όλων των ςκόπιμων δράςεων που το ςυνκζτουν, λειτουργεί ςε κάκε περίπτωςθ ενιςχυτικά,

διευρφνοντασ περαιτζρω τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία του .


6. ΤΓΚΡΙΣΙΚΗ ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΣΟΤ FERNUNIVERSITÄT HAGEN ΚΑΙ ΣΟΤ Ε.Α.Π.

Ειςαγωγι

τισ δυο πρϊτεσ ενότθτεσ του κεφαλαίου αυτοφ, επιχειρείται, αντίςτοιχα, θ ςυνοπτικι

παρουςίαςθ τθσ ιςτορίασ των δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων, θ περιγραφι των λόγων

ίδρυςθσ και θ αποςτολι τουσ. Η ιςτορικι διαδρομι29 ενόσ κεςμοφ αποτελεί ζνα από τα

βαςικά χαρακτθριςτικά του (Οικονόμου 2007). Η επιςτροφι ςτο παρελκόν, μασ παρζχει μια

πιο ευρεία κατανόθςθ τθσ ανκρϊπινθσ ςυμπεριφοράσ και ςκζψθσ από ό,τι κα ιταν δυνατό

εάν λαμβάναμε υπόψθ μασ μόνο τα γεγονότα του παρόντοσ χρόνου. Άλλωςτε θ γνϊςθ του

παρελκόντοσ παρζχει απαραίτθτθ πλθροφόρθςθ για χριςθ ςτο παρόν, αλλά και για χριςθ

ςτο μζλλον30.

τθ ενότθτα 6.3, επιχειρείται θ ςφγκριςθ του ιδεατοφ μοντζλου, που διαμορφϊκθκε

ςτο κεφάλαιο 5, με τθν πραγματικι κατάςταςθ, με ςκοπό το ςχθματιςμό μιασ ευκρινοφσ

εικόνασ για τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία των δφο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων.

Οι απαραίτθτεσ για τθ ςφγκριςθ πλθροφορίεσ, τα ςτοιχεία τθσ πραγματικισ κατάςταςθσ,

ςυλλζχτθκαν από το διαδίκτυο (κυρίωσ από τισ επίςθμεσ ιςτοςελίδεσ των δφο

Πανεπιςτθμίων) άλλα και από ςχετικό ζντυπο υλικό.

τθν τελευταία ενότθτα του κεφαλαίου, πραγματοποιείται θ ςφγκριςθ μεταξφ των

δφο Πανεπιςτθμίων, με ςκοπό να εντοπιςτοφν οι μεταξφ τουσ ομοιότθτεσ και οι διαφορζσ,

όπωσ και να επιςθμανκοφν πλεονεκτιματα του Fernuniversität Hagen που κα μποροφςαν

να αποτελζςουν πρότυπα δράςθσ για το Ε.Α.Π. Επίςθσ, ςτθν ενότθτα αυτι, απευκφνονται

ςχετικζσ ερωτιςεισ ςτθν προβλθματικι κατάςταςθ και διατυπϊνονται απόψεισ ςχετικά με

τισ ςκόπιμεσ δράςεισ των δφο Πανεπιςτθμίων.

29

Η ςθμαςία τθσ ιςτορίασ, γενικότερα και ειδικότερα και θ ςθμαςία τθσ ιςτορίασ ενόσ κεςμοφ δεν περιορίηεται ςτθν απλι περιγραφι, ςτθν αναφορά κάποιων ςυγκεκριμζνων γεγονότων ι ςειράσ γεγονότων. φμφωνα με τον Notter (1972), θ ιςτορικι ζρευνα ξεπερνάει τθν απλι ςυλλογι περιςτατικϊν, γεγονότων, θμερομθνιϊν ι μορφϊν. Είναι θ μελζτθ των ςχζςεων μεταξφ ηθτθμάτων που επθρζαςαν το παρελκόν, ςυνεχίηουν να αςκοφν επιρροι ςτο παρόν και που ςίγουρα κα επθρεάςουν το μζλλον (Οικονόμου 2007). 30

Historical/Comparative Analysis (χ.χ.) Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://uk.geocities.com/balihar_sanghera/qrmmehrigiulhistoricalresearch.html (27-3-2009). Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://uk.geocities.com/balihar_sanghera/qrmmehrigiulhistoricalresearch.html


6.1 Η ιςτορία των δφο Πανεπιςτθμίων

Σο Ε.Α.Π. είναι ζνα από τα πιο πρόςφατα ιδρυκζντα Ανοικτά Πανεπιςτιμια τθσ

Ευρϊπθσ. Ο ιδρυτικόσ νόμοσ (2552/97) με τον οποίο απζκτθςε τθ ςθμερινι του μορφι,

δθμοςιεφτθκε ςτθν Εφθμερίδα τθσ Κυβερνιςεωσ ςτισ 24 Δεκεμβρίου του 1997. Ο νόμοσ

αυτόσ, κα μποροφςε να ιςχυριςτεί κανείσ, ότι ιταν θ κατάλθξθ μιασ χλιαρισ προςπάκειασ

που ξεκίνθςε το 1992. Σότε μια μικρι ομάδα Πρυτάνεων των Ελλθνικϊν Α.Ε.Ι., ςε

ςυνεργαςία με το Τπουργείο Εκνικισ Παιδείασ και Θρθςκευμάτων, ςυνζλαβε τθν ιδζα ενόσ

Ελλθνικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου ωσ μιασ χαλαρισ κοινοπραξίασ ςτθν οποία τα ελλθνικά

Α.Ε.Ι. κα ςυμμετείχαν εκελοντικά, επιδιϊκοντασ να προςφζρουν κατάρτιςθ ςε πτυχιοφχουσ

ςτισ ζδρεσ των Ιδρυμάτων που κα ςυμμετείχαν ςτθν κοινοπραξία (Βεργίδθσ κ. ςυν., ό.π.). Σο

1995, μετά από τρία χρόνια αδράνειασ, με πρωτοβουλία τθσ πολιτικισ θγεςίασ του

ΤΠ.Ε.Π.Θ., ξεκίνθςε ςε νζα βάςθ ο ςυςτθματικόσ ςχεδιαςμόσ του Ε.Α.Π. Η

προπαραςκευαςτικι επιτροπι, ςτθν οποία μετείχαν διακεκριμζνοι Ζλλθνεσ και ξζνοι

επιςτιμονεσ, ςυνζταξε ζνα λεπτομερζσ ςχζδιο νόμου και ακαδθμαϊκισ ανάπτυξθσ κζτοντασ

τθν ανεξαρτθςία και τθν αυτονομία ωσ βαςικζσ προχποκζςεισ για τθν περαιτζρω ανάπτυξθ

του νζου Ανοικτοφ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ (ό.π.; Φ.Ε.Κ. 2552/97).

Θα μποροφςε να κεωρθκεί, ότι το Ε.Α.Π. ιδρφκθκε και πιρε τθ ςθμερινι του μορφι

αποκλειςτικά με πρωτοβουλία τθσ πολιτικισ θγεςίασ του ΠΑΟΚ, κακϊσ λίγο μετά τθν

ανάλθψθ τθσ εξουςίασ από τουσ ςοςιαλιςτζσ το 1995 δρομολογικθκαν, επίςθμα, οι πρϊτεσ

διαδικαςίεσ για τθν ίδρυςι του (οργανϊκθκε θ πρϊτθ διεκνισ ςυνάντθςθ για το Ε.Α.Π.,

ςυγκροτικθκε θ προπαραςκευαςτικι επιτροπι με ρόλο ςυντονιςτικό και οργανωτικό και

ορίςτθκε θ διοικοφςα επιτροπι του). Οι προςπάκειεσ εντάκθκαν τον επόμενο χρόνο. Μζςα

ςτο 1996 ςυντάχκθκε το πρϊτο λεπτομερζσ ιδρυτικό ςχζδιο νόμου, εγκρίκθκε θ

χρθματοδότθςι του από τον κρατικό προχπολογιςμό και οργανϊκθκαν οι πρϊτεσ

απαραίτθτεσ υποδομζσ για τθ λειτουργία του. Όμωσ, δεν πρζπει να παραβλεφτεί το

γεγονόσ, όπωσ άλλωςτε επιςθμαίνει και ο Αντϊνθσ Λιοναράκθσ (2006), ότι θ ελλθνικι

κυβζρνθςθ του 1995 ενςωμάτωςε το Ε.Α.Π. ςτισ προεκλογικζσ τθσ εξαγγελίεσ, αφότου θ

Ευρωπαϊκι Ζνωςθ αποφάςιςε να το χρθματοδοτιςει πιζηοντασ, παράλλθλα, για το

ξεκίνθμά του. Η παρατιρθςθ αυτι κα μποροφςε να οδθγιςει ςτθ ςκζψθ ότι θ οικονομικι

υποςτιριξθ και βοφλθςθ τθσ Ζνωςθσ αποτζλεςαν κακοριςτικισ ςθμαςίασ προωκθτικζσ

δυνάμεισ για τθν άμεςθ ίδρυςι του.


Ζνα χρόνο μετά τθν ψιφιςθ του νόμου 2552/97, δθλαδι το 1998, το Ε.Α.Π. παρείχε τα

δυο πρϊτα πιλοτικά επιμορφωτικά Προγράμματα πουδϊν, «Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθ» και «Μεταπτυχιακι Ειδίκευςθ Κακθγθτϊν Αγγλικισ Γλϊςςασ». Σο Πρόγραμμα

πουδϊν «Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ» αποτζλεςε το βαςικό επιμορφωτικό

πυλϊνα για τθν ειδίκευςθ των περιςςότερων κακθγθτϊν που κα επάνδρωναν τα διάφορα

τμιματα του νζου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ ςτθ μεκοδολογία τθσ εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθσ. Σα πτυχιακά και μεταπτυχιακά Προγράμματα πουδϊν άρχιςαν τον επόμενο

χρόνο. Σο ακαδθμαϊκό ζτοσ 1999-2000, το Ε.Α.Π. διαρκρϊκθκε ςε τζςςερεισ ςχολζσ:

Ανκρωπιςτικϊν πουδϊν, Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν, Θετικϊν Επιςτθμϊν και Σεχνολογίασ

και Εφαρμοςμζνων Σεχνϊν προςφζροντασ πζντε Πτυχιακά Προγράμματα πουδϊν που

οδθγοφςαν ςε Πτυχίο31, τρία Επιμορφωτικά Προγράμματα πουδϊν που οδθγοφςαν ςε

Πιςτοποιθτικό Μεταπτυχιακισ Επιμόρφωςθσ32 και εννζα Μεταπτυχιακά Προγράμματα

πουδϊν που οδθγοφςαν ςε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευςθσ33. υνολικά, τον πρϊτο

χρόνο λειτουργίασ του, το Ε.Α.Π. προςζφερε κζςεισ για ςυνολικά 5.000 ειςακτζουσ34.

Σο Fernuniversität Hagen, το αντίςτοιχο γερμανικό Ανοικτό εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατο

Εκπαιδευτικό Κδρυμα, ιδρφκθκε 23 χρόνια πριν τθν ίδρυςθ του Ε.Α.Π., ςφμφωνα με τα

πρότυπα του Βρετανικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου, όπωσ άλλωςτε και το ελλθνικό35, όμωσ

ακολουκϊντασ διαδικαςίεσ πιο ςυνοπτικζσ ςε ςχζςθ με αυτζσ του Ε.Α.Π.36. Σθν πρϊτθ

Δεκεμβρίου του 1974 ιδρφκθκε ωσ Πανεπιςτιμιο και Ανϊτατθ Σεχνικι χολι με ζδρα το

Hagen τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ τθσ Δυτικισ Γερμανίασ. Σο επόμενο ζτοσ, μζςα ςε

ζνα διάςτθμα μόνο δζκα μθνϊν από τθν δθμοςίευςθ του ιδρυτικοφ του νόμου, δθλαδι το

31 πουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ, Πλθροφορικι, Διοίκθςθ Επιχειριςεων και Οργανιςμϊν, πουδζσ ςτον Ελλθνικό Πολιτιςμό και πουδζσ ςτον Ευρωπαϊκό Πολιτιςμό με προςφορά 510, 720, 720, 670 και 600 κζςεων για ειςακτζουσ αντίςτοιχα. 32

Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ, Εκπαίδευςθ Ενθλίκων και Διοίκθςθ Εκπαιδευτικϊν Μονάδων με 240, 120, και 120 προςφερόμενεσ κζςεισ ειςακτζων αντίςτοιχα. 33

Διοίκθςθ Σουριςτικϊν Επιχειριςεων, Διοίκθςθ μονάδων Τγείασ, Σραπεηικι, Περιβαλλοντικόσ χεδιαςμόσ Πόλεων και Κτιρίων, Διαςφάλιςθ Ποιότθτασ, Εξειδίκευςθ Κακθγθτϊν Αγγλικισ Γλϊςςασ, Εξειδίκευςθ Κακθγθτϊν Γερμανικισ Γλϊςςασ, Εξειδίκευςθ Κακθγθτϊν Γαλλικισ Γλϊςςασ, πουδζσ τθν Εκπαίδευςθ με 150, 150, 150, 150, 150, 120, 120, 120 και 300 κζςεισ ειςακτζων αντίςτοιχα. 34 Οι Σπουδζσ ςτο Ελλθνικό Ανοικτό Ρανεπιςτιμιο (2000). Πάτρα, Ε.Α.Π. 35

Der parallele Bildungsweg (2005). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.wdr.de/themen/kultur/stichtag/2005/10/04.jhtml (16/1/2009)

36

Fernuniversität in Hagen (χ.χ.) Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/FernUniversit%C3%A4t_in_Hagen (16/1/2009)

Μορφοποιήθηκε: Γραμματοσειρά:+Σώμα, 10 pt

Μορφοποιήθηκε: Γραμματοσειρά:+Σώμα, 10 pt, Γερμανικά (Γερμανίας)










http://www.wdr.de/themen/kultur/stichtag/2005/10/04.jhtml

http://de.wikipedia.org/wiki/FernUniversit%C3%A4t_in_Hagen


χειμερινό εξάμθνο 1975-76, ζκανε δυνατζσ τισ ςπουδζσ για περίπου 1.330 φοιτθτζσ,

μοιράηοντάσ τουσ ςε δεκατρία κζντρα ςπουδϊν εντόσ του κρατιδίου. Αρχικά, ξεκίνθςε τθ

λειτουργία του με τισ χολζσ Οικονομικϊν Επιςτθμϊν και Μακθματικϊν, ενϊ ςτθ ςυνζχεια,

ιδρφκθκαν θ χολι των Επιςτθμϊν τθσ Αγωγισ, των Πολιτιςμικϊν Κοινωνικϊν και

Θεωρθτικϊν Επιςτθμϊν, τθσ Ηλεκτροτεχνικισ και Σεχνικισ τθσ Πλθροφορίασ, τθσ Νομικισ

(το 1979) και τθσ Πλθροφορικισ.

Σο Fernuniversität Hagen, επίςθσ οφείλει τθν ίδρυςι του ςε ζνα (ςοςιαλιςτικό)

ςοςιαλδθμοκρατικό κόμμα. Η ανάγκθ για περιςςότερεσ εκπαιδευτικζσ ευκαιρίεσ, οδιγθςε

τον τότε ςοςιαλδθμοκράτθ Τπουργό Επιςτθμϊν του κρατιδίου τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ

Βεςτφαλίασ, και μετζπειτα Πρόεδρο τθσ Ομοςπονδιακισ Δθμοκρατίασ τθσ Γερμανίασ,

Johannes Rau, να θγθκεί τθσ προςπάκειασ για τθν ίδρυςθ ενόσ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ

Ιδρφματοσ που κα πρόςφερε Ανϊτατθ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ. ε ςυνζντευξθ που

ζδωςε ςτο περιοδικό SPIEGEL, αμζςωσ μετά τθν ίδρυςθ του Fernuniversität Hagen το 1974,

δθμοςιοποιεί τόςο τισ επιφυλάξεισ, όςο και προςδοκίεσ του για το εγχείρθμα, δίνοντασ μια

ςυνοπτικι εικόνα των προοπτικϊν που άνοιγαν «οι ςπουδζσ από το ςπίτι».

τθ ςυνζχεια, παρατίκεται θ ςυνζντευξθ αυτι:

«SPIEGEL: Κφριε Υπουργζ, κα ςτζλνονται ςτο μζλλον οι παραδόςεισ

ςτα ςπίτια των δυτικογερμανϊν φοιτθτϊν με το ταχυδρομείο;

RAU: Και γιατί όχι; Εμείσ ςτθ Δυτικι Γερμανία πρζπει να

αναπλθρϊςουμε ζνα κεφάλαιο ςτθν ιςτορία των Ρανεπιςτθμίων που

ςε άλλα κράτθ, όπωσ ςτισ Ηνωμζνεσ Ρολιτείεσ, ςτθ Γαλλία, ςτθν Αγγλία

αλλά και ςτθν Σοβιετικι Ζνωςθ και τθν Ανατολικι Γερμανία- ζχει γραφτεί προ πολλοφ. Εκεί,

οι ςπουδζσ από απόςταςθ είναι ζνασ αναμφιςβιτθτοσ δρόμοσ για τθν απόκτθςθ

ακαδθμαϊκϊν τίτλων. Για το λόγο αυτό, εμείσ ςτθν Βόρεια θνανία Βεςτφαλία κα

ιδρφςουμε το πρϊτο εξ Αποςτάςεωσ Ρανεπιςτιμιο ςτθ Δυτικι Γερμανία.

SPIEGEL: Θα μποροφςε αυτό το Πανεπιςτιμιο να γίνει ζνα καταφφγιο για όςουσ

αποτυγχάνουν να πετφχουν τθν Υποχρεωτικι Βακμολογικι Βάςθ37 για κάποιεσ ςχολζσ;

RAU: Είτε κανονικό Ρανεπιςτιμιο, είτε ςπουδζσ δια αλλθλογραφίασ- για τθν ειςαγωγι

πρζπει να υπάρχει θ ίδια προχπόκεςθ ςε βακμολογικό μζςο όρο. Μόνο με αυτόν τον τρόπο

37

Για τθν ειςαγωγι ςε κάποιεσ Πανεπιςτθμιακζσ χολζσ ςτθ Γερμανία, π.χ. Ιατρικι, απαιτείται ςυγκεκριμζνοσ βακμόσ απολυτθρίου Λυκείου (υποχρεωτικι βακμολογικι βάςθ/ Nummerus Clausus).


μποροφμε να αποφφγουμε να γίνει το εξ Αποςτάςεωσ Ρανεπιςτιμιο ζνα Ρανεπιςτιμιο

υπολοίπων.

SPIEGEL: Και ποιοσ κα κελιςει οικειοκελϊσ να κάνει ςπουδζσ από το κακιςτικό του;

RAU: Αυτοί είναι, για παράδειγμα, άνκρωποι που κζλουν να ςυνεχίςουν να δουλεφουν με

μερικι απαςχόλθςθ, ανάπθροι, παντρεμζνεσ γυναίκεσ με απολυτιριο Λυκείου αλλά και

οριςμζνοι που κεωροφν τα ενοίκια ςτισ πανεπιςτθμιουπόλεισ υπερβολικά υψθλά. Σίγουρα

και θ Υποχρεωτικι Βακμολογικι Βάςθ κα αναγκάςει πολλοφσ αρχάριουσ να ςτραφοφν ςτισ

ςπουδζσ από απόςταςθ.

SPIEGEL: Από το 1975 και πζρα κζλετε να προςφζρετε τμιματα Μακθματικϊν και

Οικονομικϊν Επιςτθμϊν. Τι κα ακολουκιςει;

RAU: Βιολογία, Θεωρθτικζσ και Κοινωνικζσ Επιςτιμεσ. Η Ιατρικι από απόςταςθ, δεν κα

είναι εφικτι, αλλά για τθ Νομικι ςυηθτιζται.

SPIEGEL: Οι φοιτθτζσ πρζπει να προςαρμοςτοφν. Στο εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο κα

προβλζπεται κατά μζςο όρο ζνα Τεςτ κάκε 4 εβδομάδεσ.

RAU: Η πίεςθ επίδοςθσ-απόδοςθσ κα είναι ςθμαντικι. Διαφορετικά δεν γίνεται. Θα υπάρχει

πίεςθ για επίδοςθ-απόδοςθ αλλά και αυτοζλεγχοσ κάτι για το οποίο πολλοί φοιτθτζσ,

προφανϊσ, ενδιαφζρονται και οι ίδιοι. Εγϊ το κεωρϊ αυτό ξεκάκαρα προτζρθμα.

SPIEGEL: Εμείσ ξζρουμε ακόμα ζνα προτζρθμα: Οι φοιτθτζσ δεν κα ζχουν ςχεδόν καμία

ευκαιρία για να οργανωκοφν ςε ριηοςπαςτικζσ ομάδεσ. Αποτελεί και αυτό ζνα κίνθτρο

για τθν μεταρρφκμιςθ;

RAU: Πχι, κακόλου.

SPIEGEL: Πάντωσ, τισ παραδόςεισ δεν μποροφν να τισ παρεμποδίηουν οι εξ Αποςτάςεωσ

φοιτθτζσ …

RAU: … όμωσ ςτα κερινά μακιματα, που ςυμπλθρϊνουν τισ ςπουδζσ από το ςπίτι, μπορεί

καμιά φορά να πεταχτοφν και μερικά αυγά.

SPIEGEL: Και τι μορφι κα ζχει θ φοιτθτικι ςφμπραξθ; Οι φοιτθτζσ από απόςταςθ κα

ψθφίηουν για τθν ανάδειξθ κακθγθτϊν ι για διδακτικά προγράμματα δια αλλθλογραφίασ

ι μζςω τθλεφϊνου;

RAU: Πχι μόνο δια αλλθλογραφίασ, όχι μόνο μζςω τθλεφϊνου.

SPIEGEL: Και πωσ αλλιϊσ;

RAU: Θα υπάρχουν τόςεσ πολλζσ δυνατότθτεσ ςυνάντθςθσ, ςε ςεμινάρια του

Σαββατοκφριακου, ςε ςυμπλθρωματικά ςεμινάρια, ςε κερινά μακιματα. Δεν ζχω καμία

αμφιβολία ότι όλα αυτά κα λειτουργιςουν καλά.


SPIEGEL: Μπορεί να εγγυθκεί κανείσ επιςτθμονικό πλουραλιςμό ςε διδακτικζσ επιςτολζσ

κοινζσ για όλουσ;

RAU: Θα διορίςουμε αριςτεροφσ, φιλελεφκερουσ και ςυντθρθτικοφσ κακθγθτζσ. Και φυςικά

δεν κα υπάρχει μόνο το προκακοριςμζνο εφπεπτο διδακτικό υλικό που κα ταχυδρομείται

ςτουσ φοιτθτζσ αλλά και βιβλιοκικεσ και βιβλιογραφικζσ παραπομπζσ για περαιτζρω

μελζτθ.

SPIEGEL: Και πϊσ ο φοιτθτισ ςτο ςπίτι του κα βγει από αυτόν τον λαβφρινκο διδακτικϊν

γνωμϊν;

RAU: Και ςτα ςυμβατικά Ρανεπιςτιμια δεν μζνει ςυχνά ςτουσ αυριανοφσ ακαδθμαϊκοφσ

πολίτεσ τίποτε άλλο από το να κρατοφν ςθμειϊςεισ με όςα λζει ο κακθγθτισ ι να

ςυμμετζχουν πακθτικά ςτο εργαςτιριο.

SPIEGEL: Μπορεί και να είναι ζτςι. Αλλά ςε τι ωφελεί ζνα εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο,

το οποίο παρζχει μόνο κακζσ ςυνκικεσ ςπουδϊν ςε κονςζρβα;

RAU: Φυςικά δεν πλθςιάηουμε το ιδανικό τθσ διδαςκαλίασ και μάκθςθσ ςτθν θρεμία και

ςτθν μοναξιά. Αλλά και αν προςκζςει κανείσ όλεσ τισ δυςκολίεσ, θ λφςθ μασ είναι παρόλα

αυτά καλφτερθ από τθ ςτρατιά των απορριφκζντων ενδιαφερόμενων για ςπουδζσ. Αφοφ

βριςκόμαςτε μπροςτά ςτο ηιτθμα εάν κα κλείςουμε εντελϊσ τα Ρανεπιςτιμια ι εάν κα

ανοίξουμε τουλάχιςτον μια πλαϊνι πόρτα.

SPIEGEL: Θα βρείτε αρκετοφσ κακθγθτζσ που προτιμοφν να «υπαγορεφουν» επιςτολζσ

από το να διδάςκουν από τθν ζδρα;

RAU: Κάκε μζρα ζχουμε και μια αίτθςθ από κάποιον.

SPIEGEL: Επιτρζπεται μόνο ςτουσ πολίτεσ του κρατιδίου ςασ να ςπουδάηουν ςτο

Πανεπιςτιμιό ςασ;

RAU: Δεν ςκοπεφουμε να κάνουμε τισ υπθρεςίεσ διλωςθσ τόπου κατοικίασ τόπουσ

αποδοχισ φοιτθτϊν. Για το λόγο αυτό προςεγγίςαμε αμζςωσ τα άλλα κρατίδια. Και

προςεχϊσ κα ςυναντιςουμε εκπροςϊπουσ ςοςιαλδθμοκρατικϊν και

χριςτιανοδθμοκρατικϊν Υπουργείων Ραιδείασ για μια πρϊτθ ςυηιτθςθ.

SPIEGEL: Ζντεκα κρατίδια – ζντεκα εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμια;

RAU: Εγϊ κα προτιμοφςα καταρχάσ να μζναμε ςτο ζνα. Αλλά δεν κζλω φυςικά να ςτακϊ

εμπόδιο ςτισ φιλοδοξίεσ των ςυναδζλφων.

SPIEGEL: Και πόςοι φοιτθτζσ εξ Αποςτάςεωσ κα υπάρχουν κατά τισ εκτιμιςεισ ςασ το

2000;

RAU: Σε ζνα εκατομμφριο φοιτθτζσ κα μποροφςαν να είναι 200.000, οι περιςςότεροι από

αυτοφσ ακαδθμαϊκοί οι οποίοι κα ςυνεχίηουν τισ ςπουδζσ τουσ.


SPIEGEL: Και αν κάποια φορά απεργεί το ταχυδρομείο;

RAU: Αυτό είναι πράγματι κάτι το οποίο ωσ τϊρα δεν με απαςχόλθςε.»38

Όπωσ μποροφμε να διαπιςτϊςουμε από τον παραπάνω διάλογο, το Fernuniversität

Hagen ξεκίνθςε επιδιϊκοντασ να επιτρζψει, ςτο άμεςο μζλλον, τθν είςοδο ςε όλουσ τουσ

υποψιφιουσ φοιτθτζσ που κα χτυποφςαν τθν πόρτα του, ςε αντίκεςθ με το Ε.Α.Π. που δεν

διλωςε ποτζ επίςθμα παρόμοιεσ προκζςεισ. Ο Johannes Rau διλωνε εκείνθ τθν εποχι

ευκζωσ ότι ςκοπόσ του νζου Πανεπιςτθμίου του Hagen είναι να προςφζρει τθ δυνατότθτα

ςε όλουσ να βρίςκουν μια κζςθ ςπουδϊν τθσ αρεςκείασ τουσ39. Ο ςκοπόσ αυτόσ κα

μποροφςε να επιτευχκεί μόνο εάν, κατά πρϊτον, ειςάγονταν ανεξαιρζτωσ όλοι όςοι

πλθροφςαν τισ προχποκζςεισ ειςαγωγισ και κατά δεφτερον, μόνο εάν το Πανεπιςτιμιο

μποροφςε να προςφζρει Προγράμματα πουδϊν που κα επεκτείνονταν ςε όλο το

επιςτθμονικό φάςμα. Ενδεικτικό παράδειγμα τθσ διάκεςθσ για επζκταςθ, αποτελεί θ

διλωςθ του Johannes Rau ότι ςτο μζλλον ενδζχεται να δθμιουργθκεί τμιμα Νομικισ.

τθ ςυνζντευξθ του Johannes Rau διαφαίνεται, επίςθσ, θ επιφυλακτικότθτα που υπάρχει

από τθν κοινι γνϊμθ για τθν αποτελεςματικότθτα τθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ, για «τισ

ςπουδζσ από το ςπίτι». Είκοςι χρόνια μετά, δθλαδι τθν εποχι που ιδρφκθκε το Ε.Α.Π., θ

μζκοδοσ τθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ πατοφςε γερά ςτο ζδαφοσ, είχε εξελιχκεί τόςο ςε

πρακτικό όςο και ςε κεωρθτικό επίπεδο και θ αποτελεςματικότθτά τθσ κεωροφνταν

αδιαμφιςβιτθτθ. Όμωσ, παρόλα αυτά, για τουσ Ζλλθνεσ θ μεκοδολογία τθσ διδαςκαλίασ

και μάκθςθσ ςτθν οποία ςτθριηόταν το νζο ελλθνικό Πανεπιςτιμιο, ιταν άγνωςτθ. Αυτό

ιταν ζνα γεγονόσ που, αναμφιςβιτθτα, οδιγθςε πολλοφσ να κεωροφν το Ε.Α.Π.

υποδεζςτερο ςε ςχζςθ με τα άλλα ςυμβατικά Πανεπιςτιμια τθσ χϊρασ.

τον ελλθνικό τφπο δεν ζγιναν αναφορζσ ςχετικά με τθν πολιτικι και κοινωνικι διάςταςθ

των ίςων ευκαιριϊν αλλά οφτε ζγιναν αναφορζσ για τον τρόπο που δρομολογείται θ

δθμοκρατία ςτθν εκπαιδευτικι πράξθ (Λιοναράκθσ 2006). Αντίκετα, ο Johannes Rau

δθμοςιοποιεί εξ αρχισ τισ προκζςεισ του, δθλϊνοντασ ότι το νζο Πανεπιςτιμιο του Hagen

ςκοπεφει να είναι ανοικτό «ωσ προσ τισ ιδζεσ», επιδιϊκοντασ ζναν πλουραλιςμό ιδεϊν,

γνϊςεων και πρακτικϊν. Η δθμοςιοποίθςθ τθσ ίδρυςθσ του Ε.Α.Π. και θ πρϊτθ αίςκθςθ

που προκάλεςε αυτι, διατυπϊνεται από τον Λιοναράκθ ωσ εξισ: «Η νζα διάςταςθ

38

In Zukunft 200.000 Fernstudenten (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/profil/30jahre/spiegelinterview.shtml (16/1/2009)

39 Der parallele Bildungsweg (2005). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:

http://www.wdr.de/themen/kultur/stichtag/2005/10/04.jhtml (16/1/2009)

http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/profil/30jahre/spiegelinterview.shtml



πραγμάτων με τισ ποικίλεσ μορφζσ τθσ που οριοκετοφν το νζο Κδρυμα, θ πρόςβαςθ ςτθν

Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ και θ δια βίου εκπαίδευςθ επιςκιάςτθκαν από δθμοςιογραφικζσ

ανακοινϊςεισ τφπου πολιτικϊν εξαγγελιϊν», το Ανοικτό Πανεπιςτιμιο ξεκίνθςε «… τα

πρϊτα του βιματα … ωσ μια δροςερι, ακίνδυνθ, άγευςτθ και άοςμθ για το εκπαιδευτικό

κατεςτθμζνο προςπάκεια.» (ςτο ίδιο, ς.2). Ζνασ λόγοσ που θ ίδρυςθ του Ε.Α.Π. δεν

προκάλεςε ςοβαρό προβλθματιςμό, αναταραχι και αναςφάλεια ςτο υπάρχον

πανεπιςτθμιακό κατεςτθμζνο ιταν ότι είχαν διαςφαλιςτεί τα εχζγγυα εκείνα που κα

εμπόδιηαν το Ε.Α.Π. να ανταγωνιςτεί τα ςυμβατικά Πανεπιςτθμιακά Ιδρφματα ωσ ίςο προσ

ίςο. Απεναντίασ, το Fernuniversität Hagen από τθν ίδρυςι του ιταν ζνα Πανεπιςτιμιο όπωσ

όλα τα άλλα (ςυμβατικά) Πανεπιςτιμια του κρατιδίου (διατθρϊντασ όλα τα «προνόμια»),

με τθ μόνθ διαφορά ότι χρθςιμοποιοφςε διαφορετικι εκπαιδευτικι μζκοδο από αυτά, τθν

μζκοδο εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ.

Σο Fernuniversität Hagen ακολοφκθςε μια γριγορθ και ςτακερι εξελικτικι πορεία.

Σο χειμερινό εξάμθνο 1983/84 χωρίηεται ςτα δφο θ χολι Οικονομικϊν και Νομικϊν

Επιςτθμϊν, ενϊ το 1991/92 χωρίηεται ςτα δυο θ χολι Μακθματικϊν και Πλθροφορικισ. Ο

διαχωριςμόσ αυτόσ είχε ςκοπό τθν καλφτερθ οργάνωςθ και ανάπτυξι τουσ ςε μια εποχι

που οι κλάδοι αυτοί ιταν ςε άνοδο. Σο χειμερινό εξάμθνο 1999/2000 ειςάγεται το πρϊτο

Πρόγραμμα πουδϊν Bachelor ςτθν Πλθροφορικι. Σο χειμερινό εξάμθνο 2001/02 παφει θ

προςφορά του κοινοφ με το Πανεπιςτιμιο του Düsseldorf Προγράμματοσ πουδϊν

«Νομικζσ Επιςτιμεσ». Σο 2003 το Fernuniversität Hagen με νόμο που ψθφίςτθκε ςτο

κρατίδιο χάνει το status του ωσ Ανϊτατθσ Σεχνικισ χολισ και ςυνεχίηει να λειτουργεί

αποκλειςτικά ωσ Πανεπιςτιμιο (ο νόμοσ αυτόσ αφοροφςε όλεσ τισ Ανϊτατεσ Σεχνικζσ

χολζσ τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ). Σο χειμερινό εξάμθνο 2004/05 το εικονικό-

δυνθτικό Πανεπιςτιμιο (Virtuelle Universität) ξεκινά τθ λειτουργία του. Σο εαρινό εξάμθνο

2006 ζχουμε επανζνωςθ τριϊν χολϊν, αυτισ των Μακθματικϊν, τθσ Πλθροφορικισ και

τθσ Ηλεκτροτεχνικισ/Σεχνικισ τθσ Πλθροφορίασ ςε μια χολι, αυτισ των Μακθματικϊν και

Πλθροφορικισ40. Η ςυνζνωςθ αυτι ζγινε, κυρίωσ, για τθν επίτευξθ μεγαλφτερθσ διοικθτικισ

ευελιξίασ. ιμερα το Fernuniversität Hagen είναι οργανωμζνο ςε τζςςερισ χολζσ (όπωσ και

το Ε.Α.Π.): χολι Πολιτιςμικϊν και Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν, Μακθματικϊν και

Πλθροφορικισ, Οικονομικϊν Επιςτθμϊν και Νομικϊν Επιςτθμϊν.

40

Einflussfaktoren (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/einflussfaktoren_2_auf_1.pdf (17/1/2009)


http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/einflussfaktoren_2_auf_1.pdf


τθν ανάπτυξθ του γερμανικοφ εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ

ςυνζβαλαν και ιδιωτικοί φορείσ. Σο Γερμανικό Ανοικτό Πανεπιςτιμιο ςυνεργάςτθκε με

ιδιωτικζσ εταιρίεσ οργανϊνοντασ από κοινοφ με αυτζσ εκπαιδευτικά προγράμματα ςε

ςυγκεκριμζνουσ επιςτθμονικοφσ κλάδουσ με άμεςο αντίκριςμα ςτθν αγορά εργαςίασ.

Αφενόσ, το Πανεπιςτιμιο ωφελικθκε αποκτϊντασ πολφτιμθ τεχνογνωςία και

χρθματοδότθςθ μζςω των χορθγιϊν, αφετζρου, οι ιδιωτικοί επιχειρθματικοί φορείσ

μποροφςαν να εφοδιάηονται με εξειδικευμζνα ςτελζχθ για τθν επάνδρωςθ των διαφόρων

τμθμάτων τουσ (γλυτϊνοντασ τα υπζρογκα ζξοδα για τθν εκπαίδευςθ των ςτελεχϊν τουσ).

Χαρακτθριςτικζσ είναι οι εξισ περιπτϊςεισ: Σο ζτοσ 1999 με χορθγία τθσ Douglas Holding

A.Ε. ιδρφκθκε μία ζδρα ςτο Σμιμα των Οικονομικϊν Επιςτθμϊν και το 2000, ζνα χρόνο

αργότερα, μία δεφτερθ ζδρα για Business Studies με χορθγία του υνδζςμου Σραπεηϊν

Westfälisch-Lippischen Sparkassen και Giroverband και του Σαμιευτθρίου Sparkasse τθσ

πόλθσ Hagen. Σο 2006 ακολοφκθςε θ χορθγία μίασ ζδρασ για το Σμιμα των Πολιτιςτικϊν

και Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν από τθν Ernstings family E.Π.Ε. & Ετερόρρυκμθ και θ χορθγία

μίασ ζδρασ για το Σμιμα των Νομικϊν Επιςτθμϊν από το φλλογο Προϊκθςθσ των

Δικθγόρων με ειδίκευςθ ςτισ Ευρεςιτεχνίεσ41. Απεναντίασ, το Ε.Α.Π. δεν ζχει ςτο ιςτορικό

του ςυνεργαςίεσ με ιδιωτικοφσ φορείσ. Άλλωςτε, ςτθν Ελλάδα, δεν είναι ςυνθκιςμζνθ θ

πρακτικι ςυνεργαςιϊν μεταξφ των Πανεπιςτθμίων αλλά οφτε υπάρχει το νομοκετικό

πλαίςιο που κα επζτρεπε τθν ςυνεργαςία του Ε.Α.Π. με διάφορουσ ιδιωτικοφσ

επιχειρθματικοφσ φορείσ.

Παρά τισ διάφορεσ ςυςτθμικζσ αγκυλϊςεισ και τα πρακτικά εμπόδια, το Ε.Α.Π, από

το 2000 ζωσ ςιμερα, αναπτφςςεται ςυνεχίηοντασ να προςφζρει νζα Εκπαιδευτικά

Προγράμματα ςε πτυχιακό αλλά, κυρίωσ, ςε μεταπτυχιακό επίπεδο. Σο 2000 δθμιοφργθςε

το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ρεριβαλλοντικόσ Σχεδιαςμόσ Ζργων Υποδομισ». Σο 2001 το

Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ειδίκευςθσ «Διοίκθςθ Μονάδων Υγείασ ΕΣΥ», το Πτυχιακό

Πρόγραμμα «Ιςπανικι Γλϊςςα και Ρολιτιςμόσ» και δυο Μεταπτυχιακά Προγράμματα

Επιμόρφωςθσ «Εκπαιδευτικι Ζρευνα ςτθν Ρράξθ» και «Εξζλιξθ του Ραιδιοφ ςτο Κοινωνικό

Ρεριβάλλον», παράλλθλα, ζγιναν δεκτοί από τθ χολι οι πρϊτοι υποψιφιοι διδάκτορεσ. Σο

41

Fernuniversität in Hagen (χ.χ.) Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/FernUniversit%C3%A4t_in_Hagen (16/1/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου



2002 καταργικθκαν τα Μεταπτυχιακά Προγράμματα Επιμόρφωςθσ. Ενϊ από το 2004

προςφζρονται επιπλζον ζξι Μεταπτυχιακά Προγράμματα42.

Όπωσ μποροφμε να διαπιςτϊςουμε, και τα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια ξεκίνθςαν με

τισ ίδιεσ προοπτικζσ ανάπτυξθσ, κακϊσ ςτον ιδρυτικό τουσ νόμο κατοχυρϊνεται το

δικαίωμά τουσ να δθμιουργοφν παραρτιματα και να επεκτείνονται, τόςο ςτο εςωτερικό

όςο και ςτο εξωτερικό, να δθμιουργοφν, κατά το δοκοφν, νζα Προγραμμάτων πουδϊν,

εφόςον κρίνεται ςκόπιμο, όπωσ και να κακορίηουν τον αρικμό των ειςακτζων τουσ. Όμωσ,

το Ε.Α.Π., ςε αντίκεςθ με το Fernuniversität Hagen, κυρίωσ ςτο ξεκίνθμά του, αναπτφχτθκε

με αργότερουσ ρυκμοφσ. ιμερα το Ε.Α.Π. προςφζρει τριάντα (30) Προγράμματα πουδϊν

εκ των οποίων ζξι (6) πτυχιακά και εικοςιτζςςερα (24) μεταπτυχιακά, ςτα οποία φοιτοφν

ςυνολικά 28.000 φοιτθτζσ. Ενϊ το Fernuniversität Hagen, προςφζρει ςιμερα δεκατρία (13)

Προγράμματα πουδϊν Bachelor, και δεκαπζντε (15) Master αλλά και άλλα

ςυμπλθρωματικά Προγράμματα πουδϊν και «εκπαιδευτικά πακζτα», ςυνολικά ςε

περίπου 60.000 φοιτθτζσ.

6.2 Λόγοι ίδρυςθσ και αποςτολι των δφο Πανεπιςτθμίων

Λόγοι ίδρυςθσ των δφο Πανεπιςτθμίων

Οι ζντονεσ ανταγωνιςτικζσ τάςεισ ςτον παγκόςμιο οικονομικό ςτίβο τισ δεκαετίεσ του

’70 και του ’80 ζκαναν, εκ νζου, επίκαιρο το αίτθμα για αφξθςθ τθσ παραγωγικότθτασ ςτα

πλαίςια του νζου μετα-φορντιςτικοφ μοντζλου παραγωγισ, που όμωσ δεν πραγματϊνεται

τόςο μζςω τθσ εντατικισ εργαςίασ του ανειδίκευτου εργάτθ, όπωσ ςτο παρελκόν, όςο μζςω

ενόσ πολφπλοκου ςυςτιματοσ διαχείριςθσ τθσ ςφγχρονθσ τεχνολογίασ και τθσ

εξειδικευμζνθσ εργαςίασ. Η καλπάηουςα ανάπτυξθ των νζων τεχνολογιϊν και θ ταχφτατα

εξελιςςόμενθ γνϊςθ-πλθροφορία ζκαναν επιτακτικι τθν ανάγκθ για διαρκι δια βίου

επιμόρφωςθ. (Βεργίδθσ κ. ςυν., ό.π.).

42«Σπουδζσ ςτθν Ορκόδοξθ Θεολογία», «Γραφικζσ Τζχνεσ-Ρολυμζςα», «Διαχείριςθ Τεχνικϊν Ζργων», «Σειςμικι Μθχανικι και Αντιςειςμικζσ Καταςκευζσ», «Μεταπτυχιακι Εξειδίκευςθ ςτα Ρλθροφοριακά Συςτιματα», «Διοίκθςθ Ρολιτιςμικϊν Μονάδων». Ενϊ το 2005 προςφζρει άλλα ζξι νζα Μεταπτυχιακά Προγράμματα «Διαχείριςθ Αποβλιτων» «Ρροχωρθμζνεσ Σπουδζσ ςτθ Φυςικι» «Κατάλυςθ και Ρροςταςία του Ρεριβάλλοντοσ» «Μεταπτυχιακι Εξειδίκευςθ Κακθγθτϊν των Φυςικϊν Επιςτθμϊν» «Διοίκθςθ Επιχειριςεων» «Μεταπτυχιακζσ Σπουδζσ ςτα Μακθματικά» και δυο νζεσ Θεματικζσ Ενότθτεσ «Μεκοδολογία Εκπαίδευςθσ Ενθλίκων» και «Σχεδιαςμόσ, Διοίκθςθ, Αξιολόγθςθ Ρρογραμμάτων Εκπαίδευςθσ Ενθλίκων».


Η Γερμανία, ανερχόμενθ οικονομικι δφναμθ τθν εποχι αυτι, είχε επίγνωςθ ότι ζνα

φςτθμα Ανοικτισ και εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ μποροφςε να ςυμβάλλει

κακοριςτικά ςτθν οικονομικι και κοινωνικι τθσ ανάπτυξθ. Για το λόγο αυτό, ςτα πλαίςια

τθσ εκπαιδευτικισ τθσ μεταρρφκμιςθσ προωκικθκε, άμεςα, με ςυςτθματικό και μεκοδικό

τρόπο, κάκε προςπάκεια προσ τθν κατεφκυνςθ αυτι (ό.π.) Σο Fernuniversität Hagen

αποτελεί το προϊόν τθσ προςπάκειασ αυτισ. Ιδρφκθκε για να προςφζρει εκπαιδευτικζσ

ευκαιρίεσ ςτουσ πολίτεσ τθσ Δυτικισ Γερμανίασ, που όπωσ επιςθμαίνει και ο ιδρυτισ του, ςε

άλλα κράτθ τισ απολάμβαναν προ πολλοφ. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι για το ξεκίνθμά του

διατζκθκε τθν εποχι εκείνθ ζνα ςθμαντικό ποςό, περίπου 37 εκατομμφρια ςθμερινά Ευρϊ,

από το κρατίδιο τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ43. Η μόρφωςθ, θ μετεκπαίδευςθ και θ

εξειδίκευςθ εργαηόμενων αλλά και άνεργων ενθλίκων, που για διάφορουσ λόγουσ δεν

μποροφςαν να εγγραφοφν ςε ζνα ςυμβατικό Πανεπιςτιμιο, ιταν θ βαςικι αιτία τθσ

ίδρυςισ του. ε αυτι τθν κατθγορία πολιτϊν υπάγονταν και όςεσ γυναίκεσ επικυμοφςαν να

ενταχκοφν ενεργά ςτθν παραγωγικι διαδικαςία αλλά δεν διζκεταν τα απαραίτθτα

μορφωτικά εφόδια. τθ Γερμανία, τθν εποχι αυτι, θ γυναικεία εργαςία επεκτείνεται και ςε

επαγγζλματα που, παραδοςιακά, κεωροφνταν ανδρικά, ενϊ ςτακερά παγιϊνεται θ

απαίτθςθ των γυναικϊν για οικονομικι αυτοτζλεια. Τπό τθν πίεςθ των κοινωνικο-

οικονομικϊν ςυνκθκϊν τθσ εποχισ, θ επικυμία των γυναικϊν για ανϊτατθ μόρφωςθ,

κυρίωσ των μεςοαςτικϊν τάξεων, εξελίχτθκε ςε απαίτθςθ.

Σο Fernuniversität Hagen δθμιουργικθκε για να προςφζρει, εκτόσ των άλλων, τθ

δυνατότθτα ανϊτατων ςπουδϊν ςε όςουσ εργαηόμενουσ επικυμοφςαν μεταπθδιςουν ςε

ζναν άλλο επαγγελματικό τομζα με περιςςότερεσ προοπτικζσ, αλλά και ςε όςουσ

επικυμοφςαν να αποκτιςουν υψθλοφ επιπζδου εξειδίκευςθ, για να πετφχουν τθν

περαιτζρω επαγγελματικι τουσ ανζλιξθ. Για το λόγο αυτό, οργανϊκθκε με τζτοιο τρόπο,

ϊςτε να διευκολφνει ςτο μζγιςτο βακμό αυτζσ τισ προςπάκειεσ. Σζλοσ, μεταξφ των

ιδρυτικϊν ςτόχων του Fernuniversität Hagen ιταν θ αποφόρτιςθ των ςυμβατικϊν

Πανεπιςτθμίων από το μεγάλο αρικμό υποψθφίων φοιτθτικϊν που εκείνθ τθν εποχι

ςυςςωρεφονταν ςτισ λίςτεσ αναμονισ44.

43 Der parallele Bildungsweg (2005). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:

http://www.wdr.de/themen/kultur/stichtag/2005/10/04.jhtml (16/1/2009) 44 Regionalkunde: Die Hochschulen im Ruhrgebiet II – Fernuniversität Gesamthochschule Hagen (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.ruhrgebiet-regionalkunde.de/erneuerung_der_infrastruktur/hochschulen_und_forschung/hochschulen_zwei.php?p=2,1,1 (13/4/2009)



http://www.ruhrgebiet-regionalkunde.de/erneuerung_der_infrastruktur/hochschulen_und_forschung/hochschulen_zwei.php?p=2,1,1

http://www.ruhrgebiet-regionalkunde.de/erneuerung_der_infrastruktur/hochschulen_und_forschung/hochschulen_zwei.php?p=2,1,1


Δυο δεκαετίεσ μετά τθν ίδρυςθ του Πανεπιςτθμίου Fernuniversität Hagen ςτθ

Γερμανία, το Ε.Α.Π., μζςω τθσ επίςθμθσ ιςτοςελίδασ του, επικαλείται παρόμοιεσ αιτίεσ για

τθν ίδρυςι του:

«Μια ςειρά από ςφγχρονεσ εξελίξεισ ςτθν οικονομία, ςτισ κοινωνικζσ δομζσ και ςτθν τεχνολογία ευνοοφν τθν ανάπτυξθ ανοικτϊν ςυςτθμάτων εκπαίδευςθσ. Η άνοδοσ του κόςτουσ τθσ εργαςίασ, αρχικά, επιβάλλει τθ ςθμαντικι επζνδυςθ ςτον ανκρϊπινο παράγοντα, δθλαδι τθ ςυνεχι βελτίωςθ του εκπαιδευτικοφ επιπζδου και τθν εξειδίκευςθ των εργαηομζνων. Από τθν άλλθ, θ μαηικι είςοδοσ γυναικϊν ςτθν αγορά εργαςίασ επαυξάνει τθν ανάγκθ να τουσ παρζχονται εκπαιδευτικζσ ευκαιρίεσ μζςα από τουσ κφκλουσ των ςπουδϊν του ευζλικτου ςυςτιματοσ τθσ Ανοικτισ Εκπαίδευςθσ.»45

Από ότι φαίνεται, οι δυνάμεισ τθσ παγκοςμιοποιθμζνθσ νεοφιλελεφκερθσ οικονομίασ, ςτο

όνομα του εκςυγχρονιςμοφ, προςπζραςαν παρωχθμζνουσ κεςμοφσ και ςυνικειεσ

φζρνοντασ ςτο προςκινιο το αίτθμα για Ανοικτι Ανϊτατθ δια βίου Εκπαίδευςθ για

«όλουσ». Αποτελεί κοινι πεποίκθςθ, ότι μια από τισ βαςικζσ αιτίεσ τθσ ίδρυςθσ του Ε.Α.Π.

αποτζλεςε θ είςοδοσ τθσ Ελλάδασ ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ και οι απαιτιςεισ για εναρμόνιςθ

τθσ οικονομίασ τθσ με τα πρότυπα τθσ ςφγχρονθσ ανοικτισ και ευζλικτθσ δυτικοφ τφπου

οικονομίασ. Σθν εποχι αυτι, ζνασ ςυνδυαςμόσ ςυνκθκϊν, όπωσ θ ζλλειψθ εξειδικευμζνων

υπαλλιλων για τθν επάνδρωςθ του αναπτυςςόμενου τριτογενοφσ τομζα παραγωγισ, τα

ςχετικά υψθλά θμερομίςκια, ςε ςυνδυαςμό με το χαμθλό επίπεδο εξειδίκευςθσ των

υπαλλιλων, θ δυναμικι είςοδοσ ανειδίκευτων γυναικϊν μζςθσ θλικίασ ςτθν αγορά

εργαςίασ, τα υψθλά επίπεδα ανεργίασ, κυρίωσ ανειδίκευτων εργατϊν, θ γιρανςθ του

οικονομικά ενεργοφ πλθκυςμοφ και θ απαξίωςθ του γνωςτικοφ τουσ κεφαλαίου, κεωρείτο

ότι αποτελοφςαν αιτίεσ ικανζσ να επιβραδφνουν κάκε προςπάκεια εξυγίανςθσ τθσ

οικονομίασ (Βεργίδθσ κ. ςυν., ό.π.). Η πεποίκθςθ ότι θ ζξοδοσ από το τζλμα τθσ οικονομικισ

φφεςθσ ιταν εφικτι μόνο μζςω του οικονομικοφ και τεχνολογικοφ εκςυγχρονιςμοφ,

φαινόταν να αποτελεί αξιόπιςτθ λφςθ (ό.π.). Σο νζο παραγωγικό μοντζλο, επικεντρωμζνο

ςτο δίδυμο αποδοτικότθτα–αποτελεςματικότθτα, προχπζκετε εργατικό δυναμικό

εξειδικευμζνο, διατεκειμζνο να ανανεϊνει διαρκϊσ τισ γνϊςεισ του, ϊςτε, αφενόσ, να

μπορεί να ακολουκεί τισ εξελίξεισ ςτον τομζα τθσ εργαςίασ του, αφετζρου, να μπορεί να

προςαρμόηεται ςτισ ευζλικτεσ εργαςιακζσ ςυνκικεσ αλλάηοντασ επαγγζλματα όποτε το

απαιτοφςαν οι ανάγκεσ τθσ φιλελεφκερθσ οικονομίασ. φμφωνα με τον Δ. Βεργίδθ, «…θ

ανάπτυξθ τθσ ςυνεχιηόμενθσ εκπαίδευςθσ των ενθλίκων αποκτά νόθμα μόνο ςε μια

διαδικαςία οικονομικοφ και τεχνολογικοφ εκςυγχρονιςμοφ. Η («νζα» αναπτυξιακι

45

Ιςτορικό – Οι λόγοι που επζβαλαν τθν ίδρυςθ του Ε.Α.Π. (2004). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (13/4/2009)

http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el


ςτρατθγικι) … δε ςτθρίηεται ςτθν ςυμπίεςθ του κόςτουσ εργαςίασ, αλλά ςτοχεφει ςτθ

ςυνεχι βελτίωςθ του μορφωτικοφ και εκπαιδευτικοφ επιπζδου και ςτθν εξειδίκευςθ των

εργαηομζνων, …» (ς. 101).

Όπωσ ςτον ιδιωτικό τομζα τθσ οικονομίασ, ζτςι και ςτον δθμόςιο, θ ανάγκθ για

εκςυγχρονιςμό και επιμόρφωςθ των δθμοςίων υπαλλιλων κεωρικθκε απαραίτθτθ. το

πολιτιςμικό πεδίο, αφενόσ, οι μεταμοντζρνεσ τάςεισ τθσ νεωτερικότθτασ που τζρπονται με

το εφιμερο, το αποςπαςματικό, το αςυνεχζσ και το διαφορετικό, απαιτοφςαν τθν

καλλιζργεια μιασ νζασ ενιαίασ κοινωνικισ ςυνείδθςθσ και πολυπολιτιςμικισ ευαιςκθςίασ,

αφετζρου, ο κίνδυνοσ να ξεκωριάςουν οι ιδιαίτερεσ μοναδικζσ αποχρϊςεισ τθσ

πολιτιςμικισ ιδιαιτερότθτασ του κάκε λαοφ, απαιτοφςαν τθν ανάδειξθ και ενίςχυςθ τθσ

πολιτιςμικισ κλθρονομιάσ.(ό.π.)

υνκικεσ όπωσ οι παραπάνω, ςφμφωνα με Δ. Βεργίδθ, ευνόθςαν τθν ίδρυςθ ενόσ

υςτιματοσ Ανϊτατθσ εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ ςτθν Ελλάδα, προςφζροντασ ευκαιρίεσ

για ανϊτατθ μόρφωςθ ςε ζνα μεγάλο αρικμό πολιτϊν, όπωσ ανζργουσ, εργαηόμενουσ,

γυναίκεσ, μετανάςτεσ, ομογενείσ, ανάπθρουσ, φυλακιςμζνουσ κλπ. που επικυμοφςαν, αλλά

για διάφορουσ λόγουσ δεν μποροφςαν, να ςπουδάςουν ςε ζνα ςυμβατικό Ανϊτατο

Εκπαιδευτικό Κδρυμα. Όμωσ, εδϊ εγείρονται εφλογα ερωτιματα όπωσ: Ζνα εξ Αποςτάςεωσ

Πανεπιςτιμιο, όπωσ το Ε.Α.Π., δθμιουργικθκε για να εξυπθρετιςει πρωτίςτωσ τισ ανάγκεσ

τθσ οικονομίασ; ε ποιο βακμό, ςιμερα, το Ε.Α.Π. μπορεί να ςυμβάλει ςτθν κάλυψθ των

πραγματικϊν αναγκϊν τθσ ελλθνικισ κοινωνίασ και τθσ οικονομίασ; ε κάκε περίπτωςθ, με

τθ δθμιουργία του Ε.Α.Π. μπικαν οι βάςεισ για ζνα φςτθμα εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ ςτθν Ελλάδα, το οποίο κα μποροφςε μακροπρόκεςμα να προςφζρει

ςθμαντικά ςε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο (ό.π.).

Αποςτολι των δυο Πανεπιςτθμίων

φμφωνα με τον Πρφτανθ του γερμανικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου, Helmut Hoyer, θ

βαςικι αποςτολι του Fernuniversität Hagen αποτελεί θ παροχι Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ,

κυρίωσ, ςε εργαηόμενουσ αλλά και ςε άλλεσ ομάδεσ πολιτϊν με ιδιαίτερεσ ςυνκικεσ ηωισ

που δεν ζχουν τθ ευκαιρία να ςπουδάςουν ςε ζνα ςυμβατικό Πανεπιςτιμιο. Για το λόγο

αυτό, το Fernuniversität Hagen, εφαρμόηει τθν εξ αποςτάςεωσ μζκοδο αλλά και κάκε άλλθ

μζκοδο ι πρακτικι που μπορεί να διευρφνει τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία του, ϊςτε να


επιτευχκεί θ όςο το δυνατόν μεγαλφτερθ αποδοτικότθτα και αποτελεςματικότθτα του

ςκοποφ του Πανεπιςτθμίου. Για αυτό το λόγο, αφινει ανοικτό κάκε ενδεχόμενο βελτίωςθσ

και προςαρμογισ του Πανεπιςτθμίου ςτισ ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ και τθσ οικονομίασ.

φμφωνα με τον Thomas Efferth (2001), βαςικι ιδζα πάνω ςτθν οποία οργανϊκθκε το

ςφςτθμα Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθ τθσ Γερμανίασ είναι ότι τα Ανϊτατα Εκπαιδευτικά

Ιδρφματα, ωσ πνευματικζσ πθγζσ, αποτελοφν τα κεντρικά ςτοιχεία προόδου και ευθμερίασ

(εφόςον, όπωσ υποςτθρίηει, θ χϊρα είναι φτωχι ςε πρϊτεσ φλεσ), για το λόγο αυτό, θ

διαρκισ εκπαίδευςθ των πολιτϊν και θ εξαςφάλιςθ μιασ μακροπρόκεςμθσ βάςθσ γνϊςεων

αποτελεί πρωταρχικι αποςτολι όλων των γερμανικϊν Ανωτάτων Εκπαιδευτικϊν

Ιδρυμάτων. Ο Thomas Efferth καταλιγει ςτο ςυμπζραςμα ότι θ οικονομικι πρόοδοσ ςτθ

Γερμανία ςυνδζεται άμεςα με τθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ που προςανατολίηεται κυρίωσ ςτθν

γνϊςθ (γνϊςθ για άμεςθ πρακτικι χριςθ) (ό.π.).

Αντίςτοιχα, βαςικι αποςτολι του Ε.Α.Π., όπωσ δθλϊνεται ςτθν επίςθμθ ιςτοςελίδα

του, είναι: «…θ εξ αποςτάςεωσ παροχι προπτυχιακισ και μεταπτυχιακισ εκπαίδευςθσ και

επιμόρφωςθσ, με τθν ανάπτυξθ και αξιοποίθςθ κατάλλθλου εκπαιδευτικοφ υλικοφ και

μεκόδων διδαςκαλίασ, … ενϊ ςτουσ ςκοποφσ του εντάςςεται θ προαγωγι τθσ

επιςτθμονικισ ζρευνασ και θ ανάπτυξθ τεχνολογίασ και μεκοδολογίασ ςτο πεδίο τθσ

μετάδοςθσ τθσ γνϊςθσ από απόςταςθ»46. Θα μποροφςε κανείσ να παρατθριςει, ότι θ

περιγραφι τθσ αποςτολισ του Ε.Α.Π., όπωσ διατυπϊνεται επίςθμα, είναι ιδιαίτερα λυτι και

περιορίηεται μόνο ςτθν μζκοδο εκπαίδευςθσ από απόςταςθ. Δεν αναφζρεται ξεκάκαρα

ςτθν αποςτολι του ο κοινωνικόσ προςανατολιςμόσ του, αλλά και οφτε γίνεται καμιά

αναφορά ςχετικά με τον ανοικτό του χαρακτιρα και το ρόλο του ςε ςχζςθ με αυτόν. Δίνει

κατ’ αυτόν τον τρόπο περιςςότερο τθν εικόνα ενόσ εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατου Ιδρφματοσ,

παρά ωσ ενόσ Ανοικτοφ εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτθμίου.

Βζβαια το Ε.Α.Π., ωσ ζνα εκ των υπολοίπων ελλθνικϊν Πανεπιςτθμίων, υπάγεται ςτο νόμο

1268/82 που ορίηει ότι αποςτολι ενόσ Ανϊτατου Ιδρφματοσ μεταξφ άλλων είναι:

Η παραγωγι και μετάδοςθ γνϊςθσ μζςω τθσ ζρευνασ και τθσ διδαςκαλίασ. Η ςυμβολι του

ςτθ διαμόρφωςθ υπεφκυνων ανκρϊπων με επιςτθμονικι, κοινωνικι, πολιτιςτικι και

πολιτικι ςυνείδθςθ και θ παροχι των απαραίτθτων εφοδίων που κα εξαςφαλίςουν τθν

άρτια κατάρτιςθ των ςπουδαςτϊν για επιςτθμονικι και επαγγελματικι ςταδιοδρομία. Η

ςυμβολι του ςτθν αντιμετϊπιςθ των κοινωνικϊν, πολιτιςτικϊν και αναπτυξιακϊν αναγκϊν

46

Αποςτολι και Νομικι Υπόςταςθ του Ε.Α.Ρ. (2004). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (19/11/2008) Αλλαγή κωδικού πεδίου



του τόπου. Η ςυμβολι του ςτθν αντιμετϊπιςθ τθσ ανάγκθσ για ςυνεχιηόμενθ εκπαίδευςθ

και διαρκι επιμόρφωςθ του λαοφ47.

Με βάςθ τα παραπάνω, μποροφμε να διαπιςτϊςουμε ότι και τα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια

προςανατολίηονται ςε παρόμοιουσ ςκοποφσ. Επίςθσ κα μποροφςε να υποςτθριχκεί, ότι θ

αποςτολι του Fernuniversität Hagen, όςον αφορά τον προςανατολιςμό του, παρουςιάηεται

πιο ξεκάκαρθ και πιο ςυγκεκριμζνθ από αυτι του Ε.Α.Π.

6.3 φγκριςθ του ιδεατοφ μοντζλου με τθν πραγματικι κατάςταςθ

Σα δυο Πανεπιςτιμια ςτα οποία ζχει επικεντρωκεί το ενδιαφζρον μασ, το

Fernuniversität Hagen και το Ε.Α.Π., αυτοπροςδιορίηονται ωσ ανοικτά και ευζλικτα, δθλαδι,

ςτθρίηονται ςε μια πολιτικι αντίλθψθ, ςτάςθ και ςτρατθγικι βαςιςμζνθ ςτθν ιδζα τθσ

δθμιουργίασ περιςςότερων εκπαιδευτικϊν ευκαιριϊν και διαςφάλιςθσ τθσ πρόςβαςθσ ςτθν

Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. τθν ενότθτα αυτι κα γίνεται προςπάκεια προςδιοριςμοφ τθσ

ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ τουσ.

Όπωσ ζχει ιδθ αναφερκεί ςτθν ενότθτα 1.3, το τρίτο ςτάδιο ςε μια Ευμετάβλθτθ

υςτθμικι Μεκοδολογία περιλαμβάνει τθ ςφγκριςθ του μοντζλου (ι των μοντζλων)

ςκόπιμθσ δράςθσ, (που δθμιουργικθκε), με τθν πραγματικι κατάςταςθ, τθν κατάςταςθ

που αντιλαμβάνεται ο παρατθρθτισ ωσ προβλθματικι και κεωρεί ότι χριηει βελτίωςθσ. Η

αξία του μοντζλου ζγκειται ςτο γεγονόσ ότι μπορεί να διαπεράςει τα όρια μιασ πραγματικισ

κατάςταςθσ, προκαλϊντασ μια ςυηιτθςθ ςχετικά με τισ «ελλείψεισ» ι τισ πικανζσ

ανορκολογικότθτεσ ανυψϊνοντασ τθ ςκζψθ αναφορικά με τθν πραγματικι κατάςταςθ πζρα

από τισ φυςιολογικζσ-κανονικζσ, απαραίτθτεσ και βολικζσ ρουτίνεσ (Checkland 2000). Ζνα

μοντζλο ωσ ζνα ςφςτθμα εννοιϊν και αντιλιψεων κακαρισ ςκόπιμθσ δράςθσ, το οποίο

βαςίηεται ςε κεμελιωμζνεσ κεωριςεισ του κόςμου, μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για να

προκαλζςουμε πειςτικά ερωτιματα ςχετικά με τθν πραγματικι κατάςταςθ και τισ

επικυμθτζσ αλλαγζσ ςε αυτι (ό.π.). τθν περίπτωςι μασ, το μοντζλο ςκόπιμων δράςεων,

όπωσ περιγράφεται ςτο κεφάλαιο 5, κα ςυγκρικεί με τα δυο ςυςτιματα των πραγματικϊν

47

Νόμοσ 1268 τθσ 16.7.82. Για τθ δομι και δθμιουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικϊν Ιδρυμάτων (Αϋ 87). (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.ntua.gr/EEDIP/law.files/NOMOI/N_1268_1982%5B1%5D.pdf (19/11/2008)


http://www.ntua.gr/EEDIP/law.files/NOMOI/N_1268_1982%5B1%5D.pdf


ςκόπιμων δράςεων μεταςχθματιςμοφ (Σ), τισ δυο περιπτϊςεισ διεφρυνςθσ τθσ

ανοικτότθτασ και ευελιξίασ, αυτισ του Fernuniversität Hagen και αυτισ του Ε.Α.Π.

Σα αποτελζςματα που κα εξαχκοφν από τθ ςφγκριςθ αυτι χρθςιμοποιοφνται ςτθ ςυνζχεια

(ενότθτα 6.4) για να προκαλζςουν τισ ερωτιςεισ που κα απευκφνουμε ςτθν προβλθματικι

κατάςταςθ, ϊςτε να οργανϊςουμε τθ ςκζψθ μασ πάνω ςτισ επικυμθτζσ και εφικτζσ

αλλαγζσ.

τθν ενότθτα αυτι με ςθμείο αναφοράσ και κριτιριο τισ ζξι ςκόπιμεσ δράςεισ του

ιδεατοφ μοντζλου, του κεφαλαίου 5, οι οποίεσ αποδεδειγμζνα κακορίηουν τθν ανοικτότθτα

και τθν ευελιξία ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου, διερευνάται αν και κατά πόςο τα δυο

Ανοικτά Πανεπιςτιμια τα οποία αποτελοφν το επίκεντρο του ενδιαφζροντοσ μασ,

ανταποκρίνονται ςε αυτζσ τισ ςκόπιμεσ δράςεισ.

Α) Μια από τισ ζξι ςκόπιμεσ δράςεισ του μοντζλου μασ είναι: εφάρμοςε ανοικτζσ και

ευζλικτεσ εκπαιδευτικζσ μεκόδουσ μάκθςθσ και διδαςκαλίασ κεωρϊντασ αναγκαία

προχπόκεςθ, θ οργάνωςθ των ςπουδϊν να βαςίηεται ςε ζνα Σφςτθμα εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθσ.

Σο Fernuniversität Hagen ειςάγει, για τθ μετάδοςθ και ςυηιτθςθ επιςτθμονικϊν

περιεχομζνων, διδακτικϊσ εναρμονιςμζνα μεταξφ τουσ, όλα τα νζα μζςα (media) τθσ

εποχισ μασ. Επίςθσ, εφαρμόηει τθ υνδυαςτικι Μάκθςθ, blended learning, δθλαδι «τθν

ενοποίθςθ ςτοιχείων τόςο τθσ παραδοςιακισ διδαςκαλίασ όςο και τθσ υποβοθκοφμενθσ

από τεχνολογικά μζςα διδαςκαλίασ ςε μια ολοκλθρωμζνθ ζννοια» (Ploski 2002). τθ βάςθ

του blended learning παρζχεται ςτουσ φοιτθτζσ ζνασ ςυνδυαςμόσ κλαςικϊν μεκόδων

απόκτθςθσ γνϊςθσ, εργαλείων εξ αποςτάςεωσ διδαςκαλίασ (e-learning) και φάςεων

φυςικισ παρουςίασ (Hoyer 2009).

Αξίηει να αναφερκεί ότι θ υποςτιριξθ που παρζχεται ςτα πλαίςια τθσ εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθσ επιτυγχάνεται με διάφορουσ τρόπουσ και προςανατολίηεται ςε διάφορουσ

ςκοποφσ. Ο φοιτθτισ δεν εγκαταλείπεται μόνοσ του με τθν φλθ. Ο υπεφκυνοσ κάκε

Θεματικισ Ενότθτασ είναι διακζςιμοσ για να απαντιςει ςε ερωτιςεισ και απορίεσ

τθλεφωνικά, ταχυδρομικά ι μζςω θλεκτρονικοφ ταχυδρομείου. Επίςθσ, ςυμβουλευτικζσ

υπθρεςίεσ και υποςτιριξθ παρζχονται, κοντά ςτον τόπο διαμονισ των φοιτθτϊν, ςτα πάνω

από 50 κζντρα ςπουδϊν ςτθ Γερμανία και ςτθν Ευρϊπθ που αποτελοφν άλλο ζνα


ςθμαντικό ςυςτατικό ςτοιχείο του ςυςτιματοσ ςπουδϊν ςτθ βάςθ του blended learning.

Εκεί γίνονται ειςθγιςεισ κακθγθτϊν του Πανεπιςτθμίου και με ευκφνθ και επιςτθμονικι

κακοδιγθςθ των χολϊν του Πανεπιςτθμίου, διοργανϊνονται παρουςιάςεισ που δίνουν τθ

δυνατότθτα ςτουσ φοιτθτζσ να εξαςκθκοφν ςτθν επιςτθμονικι ςυηιτθςθ και ςτθν κριτικι

κεϊρθςθ των επιςτθμονικϊν περιεχομζνων μζςω του διαλόγου με άλλουσ (ό.π.).

τισ ομαδικζσ ςυναντιςεισ (φάςεισ φυςικισ παρουςίασ) ςυηθτιοφνται οι νεοαποκτθκείςεσ

γνϊςεισ και λφνονται απορίεσ, πραγματοποιοφνται αςκιςεισ εμπζδωςθσ τθσ διδακτζασ

φλθσ, ενϊ προςφζρεται θ δυνατότθτα για άμεςθ επικοινωνία και ςυνεργαςία. Σα κυριότερα

ςθμεία των ομαδικϊν ςυναντιςεων αναρτϊνται ςτο διαδίκτυο, μζςω τθσ μακθςιακισ

πλατφόρμασ ςε μορφι multimedia (ό.π.). Οι φάςεισ φυςικισ παρουςίασ είναι υποχρεωτικζσ

και ανάλογα με το Πρόγραμμα πουδϊν διαρκοφν από δφο ζωσ και τρεισ θμζρεσ και

πραγματοποιοφνται, ςυνικωσ αββατοκφριακα, ςτο Πανεπιςτιμιο του Hagen και ςτα

διάφορα κζντρα ςπουδϊν48 49.

Επίςθσ, ςτα κζντρα ςπουδϊν, ςε ομάδεσ εργαςίασ που επιβλζπονται από Μζντορεσ

πραγματεφονται ερωτιςεισ κατανόθςθσ τθσ φλθσ των Module (Θεματικϊν Ενοτιτων),

εκτελοφνται αςκιςεισ και γίνεται προετοιμαςία για τισ εξετάςεισ. Επίςθσ κακ’ όλθ τθ

διάρκεια των ςπουδϊν προςφζρονται για υποςτιριξθ ςεμινάρια και workshops για

αυτοδιαχείριςθ (selfmanagement), τεχνικζσ και μεκόδουσ εργαςίασ, μάκθςθσ και

ςυγγραφισ επιςτθμονικϊν εργαςιϊν, τρόποι διαχείριςθσ του άγχουσ των εξετάςεων κλπ.

Κακοριςτικι είναι θ ςθμαςία του «εκπαιδευτικοφ πακζτου» για τισ ςπουδζσ από

απόςταςθ ςτο Ανοικτό Πανεπιςτιμιο του Hagen. Εκτόσ από το ειδικά διαμορφωμζνο

ζντυπο υλικό50, ανάλογα με τουσ μακθςιακοφσ ςτόχουσ, αποςτζλλονται, ςυμπλθρωματικά,

48

Για τθν εξυπθρζτθςθ των φοιτθτϊν προςφζρονται ςε αυτοφσ με πολφ μικρό κόςτοσ τα απαραίτθτα για τθν ολιγοιμερθ διαμονι τουσ. 49

Präsenzveranstaltungen (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/praesenzveranstaltungen.shtml (20/6/2009) 50

Σο εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο Hagen κζτει τθ διάκεςθ τυφλϊν φοιτθτϊν ι φοιτθτϊν με προβλθμάτων όραςθσ ειδικά επεξεργαςμζνο υλικό ςπουδϊν ςε διάφορεσ μορφζσ και για διάφορα μζςα (γραφι για τυφλοφσ, ακουςτικά κείμενα, άλλεσ μορφζσ θλεκτρονικϊν αρχείων). Σο κόςτοσ του ειδικοφ υλικοφ είναι το ίδιο όπωσ και για το κανονικό ζντυπο υλικό. Επιπλζον, το Πανεπιςτιμιο δθμιοφργθςε ζνα Software για Windows (HBS: Hagener-Braille-Sofware-System) με το οποίο μετατρζπονται επιςτθμονικά κείμενα, τφποι και πίνακεσ ςε γραφι Braille (Hoyer 2009).


http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/praesenzveranstaltungen.shtml


μακιματα και βιντεοςκοπθμζνεσ ςυνεδρίεσ ςε CD-ROM, DVD, προγράμματα εκμάκθςθσ

μζςω Η/Τ, κατ’ οίκον εργαςτιρια (E-Technik) 51 (Hoyer, ό.π.).

Για τθν ενίςχυςθ τθσ εξ αποςτάςεωσ μάκθςθσ με τρόπο ακόμα πιο ευζλικτο προςφζρονται

ςτο μακθςιακό περιβάλλον «εικονικό-δυνθτικό Πανεπιςτιμιο» βιντεοςκοπθμζνεσ

παραδόςεισ μακθμάτων, εικονικά ςεμινάρια, διαδραςτικά CD-ROM, προγράμματα

εξάςκθςθσ με Η/Τ, λογιςμικό προςομοίωςθσ, όπωσ και λογιςμικό για πειραματιςμό κ.α. Σο

εν λόγο μακθςιακό περιβάλλον λειτουργεί και ωσ forum επικοινωνίασ για κακθγθτζσ και

φοιτθτζσ, προςφζροντασ, παράλλθλα, τθ δυνατότθτα πρόςβαςθσ ςε πλθροφορίεσ ςχετικζσ

με τθν οργάνωςθ των ςπουδϊν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μζςω του διαδικτφου, οι φοιτθτζσ

εκτόσ των άλλων, μποροφν να εγγράφονται ςτα εξάμθνα επιλζγοντασ μακιματα διαφόρων

Module (Θεματικϊν Ενοτιτων) (ό.π.).

Σζλοσ, ςτα πλαίςια τθσ πολφπλευρθσ υποςτιριξθσ που παρζχεται, οι φοιτθτζσ ζχουν

τθ δυνατότθτα να ςυηθτιςουν ατομικά, με ειδικοφσ ςυμβοφλουσ, κζματα ςχετικά με τα

επαγγελματικά πεδία, τθ δομι, το περιεχόμενο και τισ απαιτιςεισ των ςπουδϊν από

απόςταςθ, τθ ςωςτι επιλογι του Προγράμματοσ πουδϊν, το ςυγκεραςμό οικογζνειασ,

επαγγζλματοσ και ςπουδϊν, όπωσ και προβλιματα ςχετικά με τισ εξετάςεισ, ενδεχόμενθ

αλλαγι Προγράμματοσ πουδϊν ι ενδεχόμενθ διακοπι των ςπουδϊν. Η ςυμβουλευτικι

ςυηιτθςθ γίνεται επί τθ βάςει τθσ προςωπικισ κατάςταςθσ των φοιτθτϊν και θ προςωπικι

τουσ ηωι λαμβάνεται υπόψθ ςε όλεσ τισ αποφάςεισ αναφορικά με τισ ςπουδζσ. Αυτό, για

παράδειγμα, ςθμαίνει ότι για αποφάςεισ που αφοροφν τθν επιλογι των ςπουδϊν

λαμβάνονται υπόψθ τα επιςτθμονικά ενδιαφζροντα των φοιτθτϊν, οι ιδιαίτερεσ ικανότθτεσ

ι και οι περιοριςμοί τουσ, οι ζωσ τϊρα μακθςιακζσ εμπειρίεσ τουσ και οι προςωπικοί και

επαγγελματικοί τουσ ςτόχοι52.

Σο Ε.Α.Π. δίνει προτεραιότθτα ςτο ζντυπο εκπαιδευτικό υλικό επειδι κεωρεί ότι αυτό

υποκακιςτά ςε μεγάλο βακμό τθν υποςτιριξθ που κα μποροφςε να ζχει ο φοιτθτισ από

ζναν κακθγθτι ςε μια αίκουςα διδαςκαλίασ. Για το λόγο αυτό, το Ε.Α.Π. παράγει για όλεσ

τισ Θεματικζσ Ενότθτεσ ειδικό διδακτικό υλικό, προςαρμοςμζνο ςτισ απαιτιςεισ τθσ εξ

Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ. Σο μεγαλφτερο μζροσ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ του Ε.Α.Π. είναι

51

Σο διδακτικό-μακθςιακό υλικό των ςπουδϊν για τα μακιματα που δθλϊκθκαν κατά τθν εγγραφι ι επανεγγραφι αποςτζλλεται κατ’ οίκον (ςτθ Γερμανία ι ςτο εξωτερικό) πριν τθν ζναρξθ κάκε εξαμινου ςυνολικά ι τμθματικά με ρυκμό 14 θμερϊν. 52

Studienzentren und Regionalzentren (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/einrichtungen/studienzentren/index.shtml (15/4/2009)

http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/einrichtungen/studienzentren/index.shtml


ζντυπο. Ανάλογα με τισ απαιτιςεισ τθσ Θεματικισ Ενότθτασ όμωσ, είναι δυνατό να

ςυνοδεφεται από οπτικοακουςτικό υλικό ι και εκπαιδευτικό λογιςμικό53.

Για τθν πλθρζςτερθ υποςτιριξθ των φοιτθτϊν, το Ε.Α.Π. κζτει ςτθ διάκεςι τουσ κακθγθτζσ

ςυμβοφλουσ και οργανϊνει Ομαδικζσ υμβουλευτικζσ υναντιςεισ (Ο...). Ο κακθγθτισ

ςφμβουλοσ, χρθςιμοποιϊντασ τα διακζςιμα μζςα επικοινωνίασ, βρίςκεται ςε διαρκι

επικοινωνία με το φοιτθτι υποςτθρίηοντασ ενεργά τθν προςπάκειά του κακόλθ τθ διάρκεια

των ςπουδϊν του. Οι Ο... ςυντονίηονται από ζνα κακθγθτι-ςφμβουλο και ςυμμετζχουν

ςε αυτζσ οι τριάντα περίπου φοιτθτζσ που ςυγκροτοφν το τμιμα του54. ε κάκε Θεματικι

Ενότθτα αντιςτοιχοφν πζντε Ο..., τετράωρθσ διάρκειασ55. Αν και είναι προαιρετικζσ, θ

ςυμβολι τουσ ςτθν μακθςιακι διαδικαςία κεωρείται πολφ ςθμαντικι. τισ ςυναντιςεισ

αυτζσ προςφζρεται πολφπλευρθ υποςτιριξθ ςτουσ φοιτθτζσ ςε διάφορα επίπεδα, ενϊ

παράλλθλα, οι φοιτθτζσ αποκτοφν τθ δυνατότθτα να αποκομίςουν όλα τα οφζλθ από μια

πρόςωπο με πρόςωπο επικοινωνία τόςο με τον κακθγθτι τουσ όςο και με τουσ

ςυμφοιτθτζσ τουσ. Για κζματα που δεν άπτονται των αρμοδιοτιτων του ςυμβοφλου

κακθγθτι οι φοιτθτζσ μποροφν να απευκφνονται είτε ςτον υντονιςτι τθσ Θεματικισ

Ενότθτασ είτε ςτθ γραμματεία του Πανεπιςτθμίου.

Β) Μια άλλθ από τισ 6 ςκόπιμεσ δράςεισ του μοντζλου μασ αποτελεί θ εφαρμογι ανοικτισ

οργάνωςθσ ςπουδϊν ςτθριηόμενθσ ςτθ Θεματικι Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα.

Η ειςαγωγι ενόσ αρκρωτοφ ςυςτιματοσ ςπουδϊν με Προγράμματα πουδϊν

Bachelor και Master είναι ηιτθμα κεντρικισ ςθμαςίασ για τθν γερμανικι εκπαιδευτικι

πολιτικι ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ. Με αυτι ςυνδζεται μια ευρεία μεταρρφκμιςθ

αναφορικά με τθν οργάνωςθ και τα περιεχόμενα των Προγραμμάτων πουδϊν, που οδθγεί

ςε μια εντονότερθ διαφοροποίθςθ των εκπαιδευτικϊν επιλογϊν που προςφζρονται ςτον

Πανεπιςτθμιακό τομζα56.

53 Η αποςτολι του διδακτικοφ υλικοφ πραγματοποιείται ςτθν αρχι του ακαδθμαϊκοφ ζτουσ μζςω ταχυδρομείου με ζνα ςυςτθμζνο δζμα για κάκε Θεματικι Ενότθτα. 54 Γεωγραφικι κατανομι των ομαδικϊν ςυμβουλευτικϊν ςυναντιςεων (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (10/4/2009) 55 Οι Ο... πραγματοποιοφνται ςε οκτϊ πόλεισ τθσ Ελλάδασ για τα Πτυχιακά και ςε τρεισ πόλεισ αντίςτοιχα για τα Μεταπτυχιακά Προγράμματα. 56

Gestufte Studienstruktur, Studiengangsprofile, Studiendauer (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/konsekutivema.shtml (15/4/2009)



http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/konsekutivema.shtml


Σο Fernuniversität Hagen υποςτθρίηει ότι το μεγάλο πλεονζκτθμα για τουσ φοιτθτζσ του

είναι θ ευελιξία με τθν οποία μποροφν να διαμορφϊςουν τισ ςπουδζσ τουσ. Ειδικότερα, τα

Προγράμματα πουδϊν Bachelor και Master είναι δομθμζνα ςφμφωνα με το αρκρωτό

ςφςτθμα (gestufte und modularisierte Studienstruktur). Αποτελοφνται από ολοκλθρωμζνεσ

Θεματικζσ Διδακτικζσ και Μακθςιακζσ Ενότθτεσ, τα Module. Σο Modul είναι μια ευζλικτθ

Θεματικι Ενότθτα που μπορεί να αποτελείται από ζνα ι περιςςότερα μακιματα, αςκιςεισ,

πρακτικι, τελικι εργαςία. Σα περιεχόμενα των Module ζχουν, ςυνικωσ, διάρκεια ζνα

εξάμθνο, ενδζχεται όμωσ κάποια να επεκτείνονται ςε ζνα ακαδθμαϊκό ζτοσ ι, ςε ειδικά

αιτιολογθμζνεσ περιπτϊςεισ, να επεκτείνονται ςε αρκετά εξάμθνα. Αυτό ςθμαίνει ότι και θ

διάρκεια επεξεργαςίασ τουσ ενδζχεται να ποικίλει. Ζνα Modul περιλαμβάνει τουλάχιςτον 5

Μονάδεσ Επίδοςθσ (European Credit Transfer and Accumulation System) ι πολλαπλάςιεσ57.

Σα Module χωρίηονται ςε βαςικά Module και Module εμβάκυνςθσ και μπορεί να είναι

υποχρεωτικά ι επιλεγόμενα. Οι φοιτθτζσ ζχουν δθλαδι, ςε κάποια ςθμεία των ςπουδϊν

τουσ, τθ δυνατότθτα επιλογισ Modul, επίςθσ, υπάρχει, κάποιεσ φορζσ, και θ δυνατότθτα

επιλογισ μακθμάτων εντόσ του Modul. Ζνα μάκθμα ι ζνα Modul (Θεματικι Ενότθτα)

ολοκλθρϊνεται με γραπτι αξιολόγθςθ. Ενϊ, για τισ εργαςίεσ αξιολόγθςθσ ι τισ απολυτιριεσ

εργαςίεσ υπάρχουν προκακοριςμζνα χρονικά όρια επεξεργαςίασ. Οι γραπτζσ εξετάςεισ

διεξάγονται παγγερμανικά ςε εταιρικά Πανεπιςτιμια58, ενϊ οι προφορικζσ εξετάςεισ, κατά

κανόνα, ςτο Πανεπιςτιμιο Hagen59. Η διλωςθ γίνεται πάντα ςε επίπεδο μακθμάτων και όχι

Modul και κατ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται και ο υπολογιςμόσ του τζλουσ διδακτικοφ υλικοφ.

Όμωσ θ φλθ των εξετάςεων αφορά πάντοτε ςε περιεχόμενα ενόσ Modul.

57 Κατά κανόνα, μποροφν να ςυγκεντρωκοφν 60 Μονάδεσ Επίδοςθσ το χρόνο, δθλαδι, 30 ανά εξάμθνο. Για κάκε Μονάδα Επίδοςθσ υπολογίηεται εργαςιακι επιβάρυνςθ του φοιτθτι 30 ωρϊν (ςτισ ϊρεσ αυτζσ περιλαμβάνονται ϊρεσ που προβλζπονται για τθν προετοιμαςία και τθν διεξαγωγι των εξετάςεων, ϊρεσ για ελεφκερθ ανάγνωςθ ςφμφωνθ με τα περιεχόμενα του Modul ι για τθν παρουςία ςε ζνα ςεμινάριο παρουςίασ

ι ςεμινάριο online ςχετικό με αυτό το Modul). Η ςυνολικι επιβάρυνςθ του φοιτθτι δεν επιτρζπεται να ξεπερνάει ςτο εξάμθνο τισ 900 ϊρεσ ι ςτο ζτοσ 1800 ϊρεσ.

58 Φοιτθτζσ που ζχουν μόνιμθ κατοικία ςτο εξωτερικό και δεν μποροφν να ταξιδζψουν ςτθ Γερμανία για τισ

γραπτζσ εξετάςεισ ζχουν τθ δυνατότθτα να τισ δϊςουν ςε ζνα κζντρο ςπουδϊν ι, ςε χϊρεσ που δεν υπάρχουν κζντρα ςπουδϊν, ςε μία γερμανικι υπθρεςία υπό επιτιρθςθ και ζναντι αντιτίμου (π.χ. Γερμανικό χολείο, Ινςτιτοφτο Goethe, Γερμανικι Πρεςβεία ι Προξενείο) [Prüfungen im Ausland (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungenimausland.shtml) (15/4/2009)]. Για τουσ ανάπθρουσ φοιτθτζσ ι φοιτθτζσ με χρόνιεσ πακιςεισ υπάρχει ειδικι μζριμνα για τισ εξετάςεισ. Ανάλογα με το πρόβλθμα που υπάρχει, προςφζρεται π.χ. επιμικυνςθ του χρόνου των γραπτϊν εξετάςεων, ανάγνωςθ των ηθτθμάτων προσ απάντθςθ ι και θ γραπτι εξζταςθ με επιτθρθτι κατ’ οίκον. ε κάποιεσ χολζσ οι γραπτζσ εξετάςεισ είναι δυνατό να αντικαταςτακοφν με γραπτζσ εργαςίεσ (Hoyer, 2009, ς. 36). 59

Prüfungen (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungen.shtml (15/4/2009)



http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungenimausland.shtml

http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungen.shtml


Παράδειγμα τθσ δομισ ενόσ Modul: το Bachelor of Science ςτθν Ψυχολογία, το πρϊτο

Modul με τίτλο «Ειςαγωγι ςτθν Ψυχολογία, τισ Μεκόδουσ τθσ και τισ Σεχνικζσ

Επιςτθμονικισ Εργαςίασ» περιλαμβάνει τα εξισ τρία μακιματα: Ειςαγωγι ςτθν Ψυχολογία

και τθν Ιςτορία τθσ, Ειςαγωγι ςτισ Μεκόδουσ Ζρευνασ τθσ Ψυχολογίασ και Ειςαγωγι ςτθν

Επιςτθμονικι Εργαςία και τθν Παρουςίαςθ Εμπειρικϊν Μελετϊν. Η διάρκεια του Modul

αυτοφ είναι ζνα εξάμθνο, οι μονάδεσ επίδοςθσ 15, ενϊ απαιτείται τετράωρθ γραπτι

εξζταςθ ςτο τζλοσ του εξαμινου.

Παράδειγμα ενόσ Προγράμματοσ πουδϊν όπου γίνεται εμφανζσ το αρκρωτό ςφςτθμα: το

Master of Science ςτθν Οικονομικι Επιςτιμθ πζρα από τθν Εργαςία Master και ζνα

ςεμινάριο άςκθςθσ είναι υποχρεωτικι θ παρακολοφκθςθ 8 Module. Αυτά επιλζγονται από

δφο κατθγορίεσ με ςυνολικά 21 Module, με τθν προχπόκεςθ τθσ επιλογισ τουλάχιςτον ενόσ

από κάκε κατθγορία (δίνεται, επιπρόςκετα, και θ δυνατότθτα να επιλεγεί και ζνα Modul

από τθ Νομικι). Επίςθσ, υπάρχει θ δυνατότθτα παρακολοφκθςθσ 10 Module και θ

μετζπειτα επιλογι 8 εξ αυτϊν, ανάλογα με το που επιτεφχκθκαν καλφτεροι βακμοί ςτισ

εξετάςεισ.

το Ε.Α.Π. θ βαςικι λειτουργικι μονάδα του Αρκρωτοφ υςτιματοσ, ςτθ βάςθ των

οποίων οργανϊνονται οι ςπουδζσ, είναι θ Θεματικι Ενότθτα, θ οποία αντιςτοιχεί ςε

διδακτζα φλθ δφο ι τριϊν εξαμθνιαίων μακθμάτων ενόσ ςυμβατικοφ Πανεπιςτθμίου. Είναι

διάρκειασ ενόσ ακαδθμαϊκοφ ζτουσ (δζκα μινεσ) και καλφπτει πλιρωσ ζνα γνωςτικό

αντικείμενο. Οι Θεματικζσ Ενότθτεσ χωρίηοντασ ςε υποχρεωτικζσ και επιλεγόμενεσ, ενϊ θ

επιτυχισ ολοκλιρωςι τουσ προχποκζτει ςυγγραφι εργαςιϊν και τρίωρεσ τελικζσ εξετάςεισ

που διεξάγονται ςτα εξεταςτικά κζντρα, ςτισ οκτϊ πόλεισ για τα Πτυχιακά και ςτισ τρεισ

πόλεισ για τα Μεταπτυχιακά Προγράμματα πουδϊν αντίςτοιχα. Οι εργαςίεσ που

υποχρεοφται να αποςτείλει ο φοιτθτισ ςτον κακθγθτι-ςφμβουλο ςτθ διάρκεια του

ακαδθμαϊκοφ ζτουσ για κάκε Θεματικι Ενότθτα είναι τουλάχιςτον τρεισ από ςυνολικά

τζςςερισ με κατϊτατο όριο ςυνολικισ βακμολογίασ τισ 20 μονάδεσ.

Παράδειγμα τθσ δομισ μιασ Θεματικισ Ενότθτασ: το Πτυχιακό Πρόγραμμα πουδζσ ςτον

Ευρωπαϊκό Πολιτιςμό, θ Θ.Ε. 10 με τίτλο Γενικι Ιςτορία τθσ Ευρϊπθσ, αποτελείται από δφο

υποενότθτεσ: α. Ειςαγωγι ςτθν Ιςτορία τθσ Ευρϊπθσ και β. Γενικι Επιςκόπθςθ των

Περιόδων Σϋ ζωσ Κϋ τθσ Ευρϊπθσ, ζχει διάρκεια ζνα ακαδθμαϊκό ζτοσ (δζκα μινεσ), ενϊ θ

αξιολόγθςθ περιλαμβάνει τρίωρθ γραπτι εξζταςθ ςτο τζλοσ του ακαδθμαϊκοφ ζτουσ υπό

τθν προχπόκεςθ τθσ ςυγγραφισ τουλάχιςτον τριϊν εκ των τεςςάρων εργαςιϊν με ελάχιςτο

άκροιςμα βακμολογίασ το 20.


Γ) Η τρίτθ από τισ ζξι ςκόπιμεσ δράςεισ του μοντζλου μασ, υποδεικνφει τθν εφαρμογι

Ανοικτϊν Ρρογραμμάτων Σπουδϊν με ταυτόχρονθ διεφρυνςθ τθσ ποικιλίασ των κεματικϊν

πεδίων, ιδεολογικό πλουραλιςμό και προςανατολιςμό των ςπουδϊν εξίςου ςτθ γνϊςθ,

ςτθν κοινωνία και ςτο άτομο.

Σο εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο ςτο Hagen είναι αυτι τθ ςτιγμι το μεγαλφτερο

Πανεπιςτιμιο τθσ Γερμανίασ. Τπόκειται ςτουσ ίδιουσ όρουσ που ιςχφουν και για τα άλλα

Ανϊτατα Ιδρφματα αναφορικά με τθ διαμόρφωςθ των Προγραμμάτων πουδϊν, τισ

απαιτιςεισ ςε επιςτθμονικά περιεχόμενα, τθν προςφορά μακθμάτων, πρακτικϊν

ςεμιναρίων και ζρευνασ. Οι χολζσ ςτο Fernuniversität Hagen προςφζρουν μια ποικιλία

Προγραμμάτων πουδϊν και Εξειδίκευςθσ. τον πίνακα που ακολουκεί παρατίκενται οι

χολζσ, τα Προγράμματα Bachelor και Master του Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου τθσ Γερμανίασ:

F E R N U N I V E R S I T Ä T H A G E N ΧΟΛΗ

ΠΟΛΙΣΙΜΙΚΩΝ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ

ΧΟΛΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΩΝ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ

ΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ

ΕΠΙΣΗΜΩΝ

ΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ

ΕΠΙΣΗΜΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ BACHELOR

B.A. πουδζσ ςτθν Εκπαίδευςθ

B.Sc. Πλθροφορικι B.Sc. Οικονομικι

Επιςτιμθ Bachelor of Laws

B.A. πουδζσ ςτον Πολιτιςμό με

βαρφτθτα ςτθν Ιςτορία, τθν Επιςτιμθ τθσ Λογοτεχνίασ και

τθν Φιλοςοφία

B.Sc. Μακθματικά B.Sc. Οικονομικι

Πλθροφορικι

B.A. πουδζσ ςτθν Πολιτικι και Διοίκθςθ

B.Sc. Οικονομικι Πλθροφορικι

Bachelor of Laws

B.A. Ψυχολογίασ B.Sc. Σεχνικι τθσ Πλθροφορικισ και τθσ

Επικοινωνίασ (υπό κατάργθςθ)

B.A. Κοινωνιολογίασ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ MASTER

Μ.Α. Εκπαίδευςθ και Μζςα – eEducation

Master of Computer Science

M.Sc. Οικονομικι Επιςτιμθ

Master of Laws

Μ.Α. Ευρωπαϊκόσ Μοντερνιςμόσ.

Ιςτορία και Λογοτεχνία.

M.Sc. Σεχνικι τθσ Πλθροφορικισ και τθσ

Επικοινωνίασ

Επιπρόςκετεσ πουδζσ (για αποφοίτουσ άλλων χολϊν

Θετικϊν Επιςτθμϊν - Νομικισ):

Master ςτθ Διαμεςολάβθςθ


Μ.Α. Φιλοςοφία – Φιλοςοφία ςτο

Ευρωπαϊκό Πλαίςιο M.Sc. Πλθροφορικι

11 Προγράμματα πουδϊν

Μετεκπαίδευςθσ

Μ.Α. Governance – Διακυβζρνθςθ

M.Sc. Μακθματικά – Μεκόδουσ και

Μοντζλα

Επιπρόςκετεσ πουδζσ (για αποφοίτουσ άλλων ςχολϊν):

Μ.Α. Κοινωνιολογία: Εξατομίκευςθ και Κοινωνικι Δομι

M.Sc. Μακθματικά Βαςικζσ πουδζσ ςτο

Οικονομικό και Εργαςιακό Δίκαιο

M.Sc. Πλθροφορικι πουδζσ Εμβάκυνςθσ

ςτο Οικονομικό και Εργαςιακό Δίκαιο

M.Sc. υςτιματα

Engineering

Πίνακασ 1: Προγράμματα ςπουδϊν Bachelor και Master του Fernuniversität Hagen

τον παρακάτω πίνακα παρατίκενται οι χολζσ, τα Πτυχιακά και τα Μεταπτυχιακά

Προγράμματα του Ε.Α.Π.

Ε. Α. Π. ΧΟΛΗ

ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ

ΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ

ΧΟΛΗ ΘΕΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΗΜΩΝ & ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΜΕΝΩΝ

ΣΕΧΝΩΝ

ΠΣΤΧΙΑΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ

πουδζσ ςτον Ευρωπαϊκό Πολιτιςμό

Διοίκθςθ Επιχειριςεων &

Οργανιςμϊν

πουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ

-

πουδζσ ςτον Ελλθνικό Πολιτιςμό

Πλθροφορικι

Ιςπανικι Γλϊςςα και Πολιτιςμόσ

ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ

πουδζσ ςτθν Εκπαίδευςθ

Διοίκθςθ Σουριςτικϊν

Επιχειριςεων

Διαςφάλιςθ Ποιότθτασ

Γραφικζσ Σζχνεσ – Πολυμζςα

Εκπαίδευςθ Ενθλίκων Διοίκθςθ Μονάδων

Τγείασ

Περιβαλλοντικόσ χεδιαςμόσ Πόλεων

και Κτιρίων

Μεταπτυχιακι Ειδίκευςθ Κακθγθτϊν

Αγγλικισ Γλϊςςασ

Διοίκθςθ Τπθρεςιϊν Τγείασ του Ε..Τ.

Περιβαλλοντικόσ χεδιαςμόσ Ζργων

Τποδομισ

Μεταπτυχιακι Ειδίκευςθ Κακθγθτϊν Γερμανικισ Γλϊςςασ

Σραπεηικι Διαχείριςθ Αποβλιτων

Μεταπτυχιακι Ειδίκευςθ Κακθγθτϊν

Γαλλικισ Γλϊςςασ

Διοίκθςθ Πολιτιςμικϊν

Μονάδων

Διαχείριςθ Σεχνικϊν Ζργων

πουδζσ ςτθν Ορκόδοξθ Θεολογία

Διοίκθςθ Επιχειριςεων

ειςμικι Μθχανικι και Αντιςειςμικζσ

Καταςκευζσ


Προχωρθμζνεσ

πουδζσ ςτθ Φυςικι

Κατάλυςθ και

Προςταςία του Περιβάλλοντοσ

Μεταπτυχιακζσ

πουδζσ ςτα Μακθματικά

Μεταπτυχιακι Εξειδίκευςθ ςτα Πλθροφοριακά

υςτιματα

Μεταπτυχιακι Εξειδίκευςθ

Κακθγθτϊν των Φυςικϊν Επιςτθμϊν

Πίνακασ 2: Προγράμματα πουδϊν Πτυχιακϊν και Μεταπτυχιακϊν προγραμμάτων του Ε.Α.Π.

Όπωσ μποροφμε να διαπιςτϊςουμε, και τα δυο Πανεπιςτιμια χωρίηονται ςε τζςςερισ

χολζσ- το Fernuniversität Hagen οργανϊνεται ςφμφωνα με τισ χολζσ Πολιτιςμικϊν και

Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν, τθ χολι Μακθματικϊν και Πλθροφορικισ, αυτισ των Οικονομικϊν

Επιςτθμϊν και αυτισ των Νομικϊν Επιςτθμϊν. Αντίςτοιχα, το Ε.Α.Π. περιλαμβάνει τισ

χολζσ Ανκρωπιςτικϊν πουδϊν, τθ χολι Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν, αυτι των Θετικϊν

Επιςτθμϊν και Σεχνολογίασ και, τζλοσ, τθ χολι Εφαρμοςμζνων Σεχνϊν.

Σο Ανοικτό Πανεπιςτιμιο τθσ Γερμανίασ προςφζρει εξίςου Προγράμματα πουδϊν που

ςτοχεφουν ςτθ μόρφωςθ, όπωσ αυτά των Πολιτιςμικϊν και Κοινωνικϊν Επιςτθμϊν, κακϊσ

και Προγράμματα που προςανατολίηονται ςτθν εκπαίδευςθ, ςτθν τεχνολογία και ςτθν

ζρευνα. Ομοίωσ, το Ε.Α.Π. προςφζρει Προγράμματα πουδϊν όπωσ αυτά που

περιλαμβάνονται ςτθν χολι Ανκρωπιςτικϊν πουδϊν, τα οποία μποροφν να ςυμβάλλουν

ςτθν καλφτερθ κατανόθςθ των κοινωνικϊν, πολιτιςτικϊν, πολιτικϊν, ιδεολογικϊν δομϊν

και του τρόπου με τον οποίο αυτζσ οργανϊνονται, εξελίςςονται και μεταβάλλονται. Επίςθσ

προςφζρει Προγράμματα πουδϊν που αφοροφν ςτον κλάδο των φυςικϊν επιςτθμϊν και

τθσ τεχνολογικισ γνϊςθσ.

Εδϊ κα πρζπει να αναφερκεί ότι και τα δφο Πανεπιςτιμια επιδιϊκουν ϊςτε θ διδακτζα φλθ

των Προγραμμάτων πουδϊν τουσ να είναι επίκαιρθ και να διαμορφϊνεται ςτθ βάςθ ενόσ

ιδεολογικοφ πλουραλιςμοφ. Για όςουσ φοιτθτζσ επικυμοφν να διευρφνουν περαιτζρω τισ

γνϊςεισ τουσ, ςτο γνωςτικό τομζα που ςπουδάηουν, προτείνεται ςχετικι βιβλιογραφία

μζςω των οδθγϊν για περαιτζρω μελζτθ αλλά και μζςω του διαδικτφου.


Σζλοσ, κα μποροφςε να επιςθμάνει κανείσ ότι το Πανεπιςτιμιο Hagen είναι, περιςςότερο

προςανατολιςμζνο ςτισ ςφγχρονεσ απαιτιςεισ τθσ αγοράσ εργαςίασ από ότι το Ε.Α.Π. Αυτό

γίνεται φανερό, καταρχάσ, από το είδοσ των Προγραμμάτων πουδϊν που προςφζρει αλλά

και από το γεγονόσ ότι ζχει υιοκετιςει το ευζλικτο ςχιμα Προγραμμάτων πουδϊν

Bachelor και Master που είναι πιο ςφντομα, και παρζχουν πιο εξειδικευμζνεσ γνϊςεισ ςε

ζναν ςυγκεκριμζνο γνωςτικό τομζα, από ό,τι τα αντίςτοιχα τετραετοφσ φοίτθςθσ πτυχία και

τριετοφσ φοίτθςθσ μεταπτυχιακά που παρζχει το Ε.Α.Π.

Δ) Η επόμενθ ςκόπιμθ δραςτθριότθτα αφορά ςτθν αναγνϊριςθ των επαγγελματικϊν

δικαιωμάτων ωσ ςυνάρτθςθ διαςφάλιςθσ τθσ απαιτοφμενθσ γνωςτικισ επάρκειασ των

αποφοίτων.

Οι απολυτιριοι τίτλοι του εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτθμίου Hagen προςφζρουν ςτουσ

απόφοιτουσ τθ δυνατότθτα εργαςίασ τόςο ςτον ιδιωτικό όςο και ςτον δθμόςιο τομζα.

Μάλιςτα θ ιςχφσ τουσ είναι διεκνισ, γεγονόσ που ενιςχφει τθν ανταγωνιςτικότθτα των

αποφοίτων του Πανεπιςτθμίου αυτοφ ςε διεκνζσ επίπεδο, τθν κινθτικότθτα και τθν

απαςχόλθςι τουσ ςε διάφορεσ χϊρεσ. Όλα τα Προγράμματα πουδϊν Bachelor και Master

του Fernuniversität Hagen φζρουν επίςθμθ πιςτοποίθςθ (Akkreditierung) από ειδικό φορζα

ελζγχου ποιότθτασ60. Η επίςθμθ αυτι πιςτοποίθςθ είναι περιοριςμζνου χρόνου, ζτςι ϊςτε

να υπάρχει ςε τακτά χρονικά διαςτιματα επανζλεγχοσ (Reakkreditierung) που κα κρίνει

αναφορικά με το κάκε Πρόγραμμα πουδϊν εάν και κατά πόςο επιτυγχάνονται οι

εκπαιδευτικοί ςτόχοι και το επίπεδο κατάρτιςθσ-ειδίκευςθσ, εάν και κατά πόςο το

Πρόγραμμα πουδϊν ανταποκρίνεται ςε επίκαιρεσ ρυκμίςεισ τθσ υνόδου Τπουργϊν

Παιδείασ των Ομόςπονδων Κρατιδίων τθσ Γερμανίασ και του υμβουλίου Αναγνϊριςθσ

Πανεπιςτθμιακϊν Προγραμμάτων πουδϊν και κατά πόςο το Πρόγραμμα πουδϊν

τροποποιικθκε ςτο πλαίςιο τθσ διαχείριςθσ ποιότθτασ του Πανεπιςτθμίου61.

Παράδειγμα: Bachelor και Master ςτθ Νομικι: Δεν μπορεί κανείσ μόνο με το απολυτιριο

Bachelor να γίνει δικθγόροσ γιατί απαιτείται επιτυχισ ςυμμετοχι ςτισ κρατικζσ εξετάςεισ

για δικθγόρουσ Ι και ΙΙ. Σόςο όμωσ το Πρόγραμμα πουδϊν Bachelor Νομικισ όςο και το

Master δίνουν το δικαίωμα πρόςλθψθσ ςτο δθμόςιο, μάλιςτα αντιςτοιχοφν το πρϊτο ςτθν

60

Akkreditierung (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/akkreditierung.shtml (7/4/2009)

61 Reakkreditierung (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/reakkreditierung.shtml (7/4/2009)



http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/akkreditierung.shtml

http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/reakkreditierung.shtml


υψθλι και το δεφτερο ςτθν ανϊτερθ κατθγορία του δθμόςιου τομζα.62 Για τθν αφξθςθ τθσ

αποδοχισ του Προγράμματοσ πουδϊν, κακϊσ και για τθν ςυνεχι βελτιςτοποίθςι του και

ανταλλαγι πλθροφοριϊν–εμπειριϊν με τθν πράξθ δθμιουργικθκε το 2003 ζνα

επιςτθμονικό ςυμβοφλιο με μζλθ τθσ τοπικισ και ευρφτερθσ βιομθχανίασ, δικαιοςφνθσ και

διοίκθςθσ. Για τουσ αποφοίτουσ Master δε, ανοίγεται ςτον οικονομικό τομζα ζνα τεράςτιο

πεδίο απαςχόλθςθσ63.

Σο Ε.Α.Π., όπωσ και το Fernuniversität Hagen, είναι δθμόςιο Πανεπιςτιμιο, απολφτωσ

ιςότιμο με τα άλλα Α.Ε.Ι. τθσ χϊρασ, και παρζχει ςτουσ αποφοίτουσ του όλα τα

επαγγελματικά δικαιϊματα που προβλζπονται από το ιςχφον νομικό πλαίςιο τθσ χϊρασ64.

υγκεκριμζνα, ςτθν ιςτοςελίδα του Γραφείου Διαςφνδεςθσ του Ε.Α.Π.65, αναφορικά με τθν

επαγγελματικι αποκατάςταςθ των αποφοίτων των Πτυχιακϊν Προγραμμάτων

αναφζρονται τα εξισ: φμφωνα με το υπ’ αρικμ. 347 Προεδρικό Διάταγμα για τθν

τροποποίθςθ των διατάξεων του Π.Δ/τοσ 50/2001 «Κακοριςμόσ των προςόντων διοριςμοφ

ςε κζςεισ φορζων του δθμοςίου τομζα» αναγνωρίηεται ςε όλουσ τουσ απόφοιτουσ το

πτυχίο του Ε.Α.Π. ωσ προςόν διοριςμοφ ςτον δθμόςιο τομζα, κλάδοσ ΠΕ Διοικθτικοφ και/ι

Οικονομικοφ.

Ειδικότερα, για τουσ απόφοιτουσ των Προγραμμάτων Σπουδζσ ςτον Ευρωπαϊκό

Πολιτιςμό66 και Σπουδζσ ςτον Ελλθνικό Πολιτιςμό67 αναφζρεται θ δυνατότθτα

απαςχόλθςισ τουσ ωσ ωρομίςκιων εκπαιδευτϊν ςτα Κ.Ε.Κ. ςε μακιματα Πολιτιςμοφ και

62

τον τομζα τθσ οικονομίασ τα απολυτιρια Bachelor Νομικισ του Παν/μίου Hagen γίνονται δεκτά με ενκουςιαςμό. Ο πρόεδροσ τθσ εμπορικισ επιτροπισ του Γερμανικοφ Βιομθχανικοφ και Εμπορικοφ Επιμελθτθρίου προβλζπει ότι κα υπάρξουν από τισ επιχειριςεισ μεγάλεσ ανάγκεσ ςε νομικοφσ με αυτιν ακριβϊσ τθν εκπαίδευςθ. 63 FAQ’s Bachelor of Laws (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:

http://www.fernuni-hagen.de/rewi/studium/bachelor/faq.shtml (7/4/2009) και FAQ’s Master of Laws. (2008).

Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/rewi/ studium/master/faq.shtml (7/4/2009)

64 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ (2004). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (5/11/2008)

65

Ε.Α.Ρ. Γραφείο Διαςφνδεςθσ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/index.php?link=1&katigoria_button=1 (25/5/2009) 66

Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτον Ευρωπαϊκό Ρολιτιςμό (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/epo.pdf (25/5/2009) 67

Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτον Ελλθνικό Ρολιτιςμό (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/elp.pdf (25/5/2009)







http://www.fernuni-hagen.de/rewi/studium/bachelor/faq.shtml

http://www.fernuni-hagen.de/rewi/%20studium/master/faq.shtml


http://career.eap.gr/grafeio_flash/index.php?link=1&katigoria_button=1

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/epo.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/elp.pdf


Ιςτορίασ, κακϊσ και ςτον ιδιωτικό τομζα ςτθν ζκδοςθ ιςτορικϊν αφιερωμάτων, ςτθν

παραγωγι πολυμζςων για εκπαιδευτικοφσ ςκοποφσ, ςτθν δθμιουργία ιςτοςελίδων και

δικτυακϊν τόπων πολιτιςτικοφ περιεχομζνου, ςε αρχεία και ςυλλογζσ, ςε μουςεία, ςε

ερευνθτικά και πολιτιςτικά ιδρφματα, ςτον πολιτιςτικό τουριςμό ςτθν Ελλάδα και το

Εξωτερικό. Οι απόφοιτοι του Προγράμματοσ Ιςπανικισ Γλϊςςασ και Πολιτιςμοφ68 ζχουν το

δικαίωμα να εργαςτοφν ωσ εκπαιδευτικοί ςτθ Δευτεροβάκμια Εκπαίδευςθ διδάςκοντασ

Ιςπανικά, ενϊ μποροφν να απαςχολθκοφν ςε φορείσ και οργανιςμοφσ που ζχουν ςχζςθ με

τον πολιτιςμό, τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ και τισ ξζνεσ γλϊςςεσ. Για τουσ απόφοιτουσ του

Προγράμματοσ Σπουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ69 ορίηεται το πτυχίο του Ε.Α.Π. ωσ προςόν

διοριςμοφ ςτον δθμόςιο τομζα, κλάδοσ ΠΕ Περιβάλλοντοσ, επίςθσ εντάςςονται, ςτον

εκπαιδευτικό κλάδο ΠΕ04 Φυςικϊν και μποροφν να απαςχολθκοφν ςτθν Δευτεροβάκμια

Εκπαίδευςθ. Η ολοκλιρωςθ του Προγράμματοσ πουδϊν Πλθροφορικι70 δίνει ςτουσ

απόφοιτουσ τθ δυνατότθτα διοριςμοφ ςτο δθμόςιο τομζα ςτον Κλάδο ΠΕ Πλθροφορικισ

και ςτθ Δευτεροβάκμια Εκπαίδευςθ ωσ εκπαιδευτικοί λειτουργοί ςτον Κλάδο ΠΕ19. Σζλοσ,

το πτυχίο του Προγράμματοσ πουδϊν Διοίκθςθ Επιχειριςεων και Οργανιςμϊν71 δίνει το

δικαίωμα ςτουσ αποφοίτουσ του για εγγραφι ςτο Οικονομικό Επιμελθτιριο τθσ Ελλάδασ

και τθν απόκτθςθ άδεια λογιςτι-φοροτεχνικοφ Γϋ- Βϋ- Αϋ τάξθσ. Επιπλζον, τουσ δίνεται θ

δυνατότθτα απαςχόλθςθσ ςτθν Δευτεροβάκμια Εκπαίδευςθ ωσ εκπαιδευτικοί Κλάδου ΠΕ09

Οικονομολόγων.

Ε) Μια άλλθ εκ των ςκόπιμων δράςεων του μοντζλου μασ προτείνει τθν εφαρμογι ανοικτισ

πολιτικισ με ςκοπό τθν άρςθ και των εμποδίων που μπορεί να οφείλονται ςε αδυναμία των

φοιτθτϊν να καλφψουν το κόςτουσ ςπουδϊν.

Σο Fernuniversität Hagen δεν χρεϊνει τουσ φοιτθτζσ με γενικά φοιτθτικά δίδακτρα ι

φοιτθτικζσ ειςφορζσ, παρά μόνο 11€ το εξάμθνο που χρεϊνει θ φοιτθτικι οργάνωςθ.

Ειδικότερα, μζχρι και το κερινό εξάμθνο 2010 δεν κα επιβάλλει τθ Φοιτθτικι Ειςφορά του

68

Επαγγελματικό προφίλ: Ιςπανικι Γλϊςςα και Ρολιτιςμόσ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/isp.pdf (25/5/2009) 69

Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/fye.pdf (25/5/2009) 70

Επαγγελματικό προφίλ: Ρλθροφορικι (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/plh.pdf (25/5/2009) 71

Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτθ Διοίκθςθ Επιχειριςεων και Οργανιςμϊν (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/deo.pdf (25/5/2009)





http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/isp.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/fye.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/plh.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/deo.pdf


κρατιδίου Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ (που είναι ζωσ και 500€ ανά εξάμθνο). Οι φοιτθτζσ

του εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτθμίου Hagen πλθρϊνουν απλά ζνα τζλοσ για τα εξ

αποςτάςεωσ μακιματα (κόςτοσ υλικοφ):

«1. το εξ αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο ςτο Hagen … ιςχφει ζνα τζλοσ για κάκε μάκθμα που επιλζγουν οι φοιτθτζσ ανάλογα με το κακοριςμζνο από το Πανεπιςτιμιο εφροσ του ςε διδακτικζσ μονάδεσ που ανζρχεται ςε 20,- Ευρϊ για κάκε διδακτικι μονάδα (1 δ.μ. = περίπου 30 ϊρεσ το εξάμθνο). 2. Χωρίσ χρζωςθ είναι μακιματα που απαιτοφν τθν φυςικι παρουςία των φοιτθτϊν όπωσ πρακτικι, ςεμινάρια, ςυμβουλευτικζσ ςυναντιςεισ υποψθφίων διδακτόρων, θμζρεσ φοιτθτϊν, κακϊσ και ομάδεσ ςυηιτθςθσ ςτο διαδίκτυο και παρόμοιεσ προςφορζσ, εκτόσ και αν ςε μια πρακτικι διατίκεται διδακτικό υλικό μεγαλφτερου εφρουσ από μια διδακτικι μονάδα. 3. Οδθγοί για βαςικά κείμενα (π.χ. επεξθγιςεισ φλθσ, αςκιςεισ αυτοαξιολόγθςθσ πάνω ςτθν φλθ κλπ.), βαςικά εγκυκλοπαιδικά λεξικά (π.χ. λεξικό φιλοςοφίασ) και ςυλλογζσ δοκιμίων χρεϊνονται με το τζλοσ μίασ διδακτικισ μονάδασ. Οι αςκιςεισ για τα μακιματα υπολογίηονται μόνο κατά το ιμιςυ του εφρουσ τουσ ςε διδακτικζσ μονάδεσ για τον κακοριςμό τζλουσ. 4. Δεν υπάρχει χρζωςθ για τθν επανάλθψθ ενόσ μακιματοσ, αφοφ αυτό ζχει επιλεγεί μία φορά και ζχει πλθρωκεί το τζλοσ για το υλικό».

(Άρκρο 2, παρ. 1-4, τθσ Ρφκμιςθσ Σελϊν για το εξ αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο ςτο Hagen, προςωπικι μετάφραςθ).

Οι παρακάτω πίνακεσ δθλϊνουν το ςυνολικό κόςτοσ που προκφπτει για ζναν φοιτθτι ςτο

Fernuniversität Hagen ανάλογα με το Πρόγραμμα πουδϊν που κα παρακολουκιςει:

Προγράμματα πουδϊν Bachelor72 Προγράμματα πουδϊν Master73

Πρόγραμμα πουδϊν υνολικό Κόςτοσ

φοίτθςθσ Πρόγραμμα πουδϊν

υνολικό Κόςτοσ φοίτθςθσ

Πλθροφορικι 1.400 € Επιςτιμθ των Η/Τ 600 €

Μακθματικά 1.400 € Μακθματικά- Μζκοδοι και Μοντζλα

800 €

Επιςτιμεσ του Πολιτιςμοφ

1.800 € Μακθματικά 800 €

Επιςτιμθ τθσ Εκπαίδευςθσ

1.800 € Πλθροφορικι 900 €

Επιςτιμθ Πολιτικισ και Διοίκθςθσ

1.800 € Επιςτιμθ τθσ Οικονομίασ

1.000 €

Ψυχολογία 1.800 € Νομικι Επιςτιμθ 1.000 €

Κοινωνιολογία 1.800 € Ηλεκτροτεχνικι και Σεχνικι τθσ Πλθροφορίασ

1.100 €

72 Bachelorstudiengänge (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/gebuehren/gesamtkosten/bachelorstudiengaenge.shtml (7/4/2009)

73

Masterstudiengänge (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/gebuehren/gesamtkosten/masterstudiengaenge.shtml (7/4/2009)



http://www.fernuni-hagen.de/studium/gebuehren/gesamtkosten/bachelorstudiengaenge.shtml

http://www.fernuni-hagen.de/studium/gebuehren/gesamtkosten/masterstudiengaenge.shtml


Οικονομικι Πλθροφορικι

2.000 € Ευρωπαϊκό Μοντζρνο, Ιςτορία και Λογοτεχνία

1.200 €

Επιςτιμθ τθσ Οικονομίασ

2.000 € Κοινωνιολογία: Εξατομίκευςθ και Κοινωνικι Δομι

1.200 €

Νομικι Επιςτιμθ 2.500 € Governance Κυβερνθτικι

1.200 €

Εκπαίδευςθ και Μζςα: eEducation Ηλεκτρονικι Εκπαίδευςθ

1.200 €

Φιλοςοφία –

Φιλοςοφία ςτο

Ευρωπαϊκό Πλαίςιο

1.300 €

Πίνακασ 3: Κόςτοσ φοίτθςθσ ςτο Fernuniversität Hagen

Οι φοιτθτζσ του εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτθμίου ςτο Hagen ζχουν, όπωσ όλοι οι

φοιτθτζσ ςτθ Γερμανία, τθ δυνατότθτα υποβολισ αίτθςθσ τόςο για χοριγθςθ διαφόρων

υποτροφιϊν (π.χ. κρατικϊν, από ιδρφματα, τράπεηεσ κλπ.) όςο και για τθ χοριγθςθ

κρατικοφ φοιτθτικοφ δανείου. Άποροι φοιτθτζσ74 μποροφν να αιτθκοφν τθν απαλλαγι τουσ

από τζλθ ι τθν ζκπτωςθ αυτϊν. Αυτό το δικαίωμα ζχουν μόνο για τθν απόκτθςθ του

πρϊτου τουσ πτυχίου και για τθν απόκτθςθ ςυναφοφσ με το πρϊτο πτυχίο Master. Οι

φοιτθτζσ μποροφν να απαλλαγοφν από τζλθ για τα μακιματα ι να λάβουν ζκπτωςθ το

πολφ για:

α) πουδζσ πλιρουσ φοίτθςθσ: τζλθ για μακιματα ζωσ και 14 διδακτικϊν μονάδων ανά

εξάμθνο (280€).

β) πουδζσ part time: τζλθ για μακιματα ζωσ και 7 διδακτικϊν μονάδων ανά εξάμθνο

(140€).

Σο μζγιςτο διάςτθμα απαλλαγισ ςτο Πανεπιςτιμιο Hagen είναι 10 εξάμθνα.

74 Άποροι κεωροφνται φοιτθτζσ με κφρια κατοικία τουσ τθν Ο. Δ. Γερμανίασ οι οποίοι τθν χρονικι περίοδο τθσ αίτθςισ τουσ: -Λαμβάνουν επίδομα ανεργίασ ΙΙ ι Ι ι -Είναι φυλακιςμζνοι και δεν διακζτουν επαρκι οικονομικά μζςα για τθν πλθρωμι των ςπουδϊν τουσ ι -Λαμβάνουν κρατικό φοιτθτικό δάνειο για το εξάμθνο για το οποίο αιτοφνται τθν ζκπτωςθ των τελϊν.


Για τθν απόκτθςθ πτυχίου ςτο Ε.Α.Π. απαιτείται επιτυχισ παρακολοφκθςθ 12

Θεματικϊν Ενοτιτων75. Σο κόςτοσ μίασ Θ.Ε. ανζρχεται από το 2005-2006 και για ςυνολικά

ζξι ζτθ ςτα 700 €. (Κατόπιν δθλϊνεται ότι κα ευκυγραμμιςτεί με εκείνο του τρζχοντοσ

ζτουσ). Για τθν απόκτθςθ μεταπτυχιακοφ τίτλου ειδίκευςθσ απαιτείται θ επιτυχισ

παρακολοφκθςθ 4 Θεματικϊν Ενοτιτων και θ εκπόνθςθ διπλωματικισ εργαςίασ

(αντιςτοιχεί ςε 1 Θ.Ε.). Σο κόςτοσ μιασ Θ.Ε. ανζρχεται από το 2005-2006 και για ςυνολικά

τζςςερα ζτθ ςτα 850 €. (Κατόπιν δθλϊνεται ότι κα ευκυγραμμιςτεί με εκείνο του τρζχοντοσ

ζτουσ). Επιςθμαίνεται ότι για κάκε Θ.Ε. που επαναλαμβάνεται πρζπει να καταβλθκεί εκ

νζου το αντίςτοιχο ποςό. Ο παρακάτω πίνακασ δθλϊνει το ελάχιςτο ςυνολικό κόςτοσ που

προκφπτει για ζναν φοιτθτι του Ε.Α.Π.:

Πτυχιακά Προγράμματα πουδϊν Προγράμματα πουδϊν Master

Πρόγραμμα πουδϊν Ελάχιςτο υνολικό Κόςτοσ φοίτθςθσ

Πρόγραμμα πουδϊν Ελάχιςτο υνολικό Κόςτοσ φοίτθςθσ

πουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ

10.500 € Κάκε ζνα από τα

Προγράμματα πουδϊν Master

4.250 €

Κάκε ζνα από τα υπόλοιπα Πτυχιακά

Προγράμματα πουδϊν

8.400 €

Πίνακασ 4: Κόςτοσ φοίτθςθσ

Σζλοσ, είναι ςθμαντικό να αναφερκεί ότι προβλζπεται θ δυνατότθτα παροχισ υποτροφιϊν

από το Ε.Α.Π., με τθ μορφι μερικισ ι ολικισ απαλλαγισ από τθ ςυμμετοχι ςτθ δαπάνθ των

Θ.Ε. με βάςθ ζνα ςυνδυαςμό οικονομικϊν και κοινωνικϊν κριτθρίων που κακορίηονται από

το Πανεπιςτιμιο. Επίςθσ, από τθ χρονιά 2009-2010 κα χορθγθκοφν για πρϊτθ φορά

υποτροφίεσ αριςτείασ ςε όςουσ προπτυχιακοφσ φοιτθτζσ του Ε.Α.Π. παρακολουκιςουν 3

Θ.Ε. και ςυγκεντρϊςουν βακμό πάνω από 8,5 ςτθν κάκε μία και ςε όςουσ μεταπτυχιακοφσ

φοιτθτζσ παρακολουκιςουν 2 Θ.Ε. και ςυγκεντρϊςουν βακμό πάνω από 8,5 ςτθν κάκε μία76.

75

το Πρόγραμμα πουδϊν «πουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ» υπάρχει υποχρεωτικι παρακολοφκθςθ τριϊν εργαςτθρίων, τα οποία αντιςτοιχοφν το κάκε ζνα ςε μία Θ.Ε. 76

Κανονιςμόσ Χοριγθςθσ Υποτροφιϊν του Ε.Α.Ρ (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.eap.gr/information/pdf/kanonismos.pdf (3/5/2009)


http://www.eap.gr/information/pdf/kanonismos.pdf


Σ) Η τελευταία από τισ ζξι ςκόπιμεσ δράςεισ είναι: αφξθςε όςο γίνεται περιςςότερο τον

αρικμό των ειςακτζων, με ιδανικι τθν περίπτωςθ να ειςάγονται όλοι όςοι επικυμοφν να

ςπουδάςουν, κατάργθςε όςο είναι εφικτό κάκε είδουσ ειςαγωγικϊν εξετάςεων και άλλων

προχποκζςεων ειςαγωγισ.

Για τθν ειςαγωγι ςε όλα τα προςφερόμενα Προγράμματα πουδϊν Bachelor του

Fernuniversität Hagen απαιτείται ζνα γενικό απολυτιριο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ

(Allgemeine Hochschulreife ι Abitur) ι κεματικά περιοριςμζνο απολυτιριο (Fachgebundene

Hochschulreife) με ιςχφ ςτο κρατίδιο τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ:

«Ρρόςβαςθ ςε Ρανεπιςτθμιακζσ ςπουδζσ ζχει όποιοσ κατζχει απολυτιριο τίτλο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ γενικισ παιδείασ ι απολυτιριο τίτλο παιδείασ ςυγκεκριμζνθσ κατεφκυνςθσ. Ο πρϊτοσ παρζχει απεριόριςτο δικαίωμα για ςπουδζσ (όςον αφορά τα κζματα ι τουσ τομείσ κεμάτων), ο δεφτεροσ μόνο για ςπουδζσ ςφμφωνεσ με τα ςυγκεκριμζνα μακιματα κατεφκυνςθσ». (Άρκρο 49, παρ. 2 του Πανεπιςτθμιακοφ Νόμου του κρατιδίου τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ, προςωπικι μετάφραςθ)

Προχπόκεςθ για τθν ειςαγωγι όςων δεν διακζτουν απολυτιριο γενικοφ λυκείου είναι να

ζχουν αποδεδειγμζνθ επαγγελματικι κατάρτιςθ ι απολυτιριο τεχνικοφ ςχολείου

Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ και να είναι τουλάχιςτον 22 ετϊν. Οι φοιτθτζσ αυτι τθσ

κατθγορίασ μποροφν να δθλϊςουν αρχικά, τα ειςαγωγικά μακιματα των πρϊτων Module

(Θεματικϊν Ενοτιτων)77 του Προγράμματοσ πουδϊν που τουσ ενδιαφζρει, να μελετιςουν

τθν διδακτζα φλθ και ςτθ ςυνζχεια, να ςυμμετζχουν ςτισ εξετάςεισ αυτϊν των Module. Η

επιτυχία τουσ ςτισ εξετάςεισ τουσ δίνει τθ δυνατότθτα να εγγραφοφν ςτο αντίςτοιχο

Πρόγραμμα πουδϊν, ενϊ οι επιδόςεισ τουσ ςτα Module που παρακολουκικθκαν τουσ

αναγνωρίηονται.

Τπό προχποκζςεισ δφναται να φοιτιςουν ςτο εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο Hagen και

μακθτζσ78:

«Μακθτζσ που ςφμφωνα με ομόφωνθ απόφαςθ του ςχολείου και του Ρανεπιςτθμίου παρουςιάηουν εξαιρετικζσ επιδόςεισ μποροφν μεμονωμζνα να γίνουν αποδεκτοί ωσ νεαροί φοιτθτζσ (Jungstudenten) εκτόσ κανονιςμοφ εγγραφϊν για ςυμμετοχι ςε μακιματα και εξετάςεισ. Οι επιδόςεισ τουσ ςτισ ςπουδζσ και ςτισ εξετάςεισ τουσ αναγνωρίηονται…»

77

Από ποια και πόςα Module κα δθλωκοφν μακιματα, εξαρτάται από το Πρόγραμμα πουδϊν που κα επιλεγεί. 78 τθν ιςτοςελίδα του Πανεπιςτθμίου παρουςιάηεται, μεταξφ άλλων, θ 16χρονθ μακιτρια Leonie Viola Thöne, θ οποία από τθν θλικία των 13 ετϊν ζχει ξεκινιςει τισ ςπουδζσ τθσ ςτο Πρόγραμμα Bachelor Επιςτιμεσ του Πολιτιςμοφ [Stimmen zur FernUni. Leoni Viola Thöne (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/stimmen/thoenel.shtml (17/4/2009)] Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/stimmen/thoenel.shtml


(Άρκρο 48, παρ. 6 του Πανεπιςτθμιακοφ Νόμου του κρατιδίου τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ, προςωπικι μετάφραςθ).

Προχπόκεςθ για τθ φοίτθςθ ςτο Πανεπιςτιμιο είναι επίςθσ θ πολφ καλι Γερμανομάκεια:

«Υποψιφιοι φοιτθτζσ με εκπαίδευςθ ςε μθ Γερμανόφωνα Μορφωτικά Ιδρφματα πρζπει να ζχουν τισ απαιτοφμενεσ για το Ρρόγραμμα Σπουδϊν τουσ γνϊςεισ Γερμανικϊν. Οι απαιτοφμενεσ γνϊςεισ ςτθν γερμανικι γλϊςςα αποδεικνφονται με τθν επιτυχι ςυμμετοχι ςτισ εξετάςεισ TestDaF, τισ εξετάςεισ DSH ι ςτισ εξετάςεισ Γερμανικϊν για αλλοδαποφσ υποψιφιουσ φοιτθτζσ του Ρανεπιςτθμίου. Επίςθσ, αποδεικνφονται με τα αντίςτοιχα διπλϊματα γερμανικισ γλϊςςασ». (Άρκρο 2, παρ. 3 του Κανονιςμοφ για τθν Ειςαγωγι και Εγγραφι ςτο Fernuniversität Hagen, προςωπικι μετάφραςθ)

Για τθν ειςαγωγι ςτα προςφερόμενα Προγράμματα Master απαιτοφνται απολυτιρια

Ανϊτατων χολϊν Εκπαίδευςθσ:

«Ρρόςβαςθ ςε ζνα Ρρόγραμμα Σπουδϊν που ολοκλθρϊνεται με τθν απόκτθςθ τίτλου Master ζχει όποιοσ αποδεικνφει τθν κατοχι ενόσ πρϊτου πτυχίου πάνω ςτο οποίο ςτθρίηεται το Ρρόγραμμα Σπουδϊν Master. Τίτλοι αναγνωριςμζνων Ρρογραμμάτων Bachelor από Επαγγελματικζσ Ακαδθμίεσ κεωροφνται ιςότιμοι με Ρανεπιςτθμιακοφσ τίτλουσ Bachelor. Σε εξαιρετικζσ περιπτϊςεισ μπορεί το Ρανεπιςτιμιο να επιτρζψει τθν ζναρξθ των ςπουδϊν πριν αποκτθκοφν οι προχποκζςεισ πρόςβαςθσ ςφμφωνα με τισ παραγρ. 1 και 3, όταν αυτζσ μποροφν να αποδειχκοφν το αργότερο εντόσ ενόσ χρόνου από τθν ζναρξθ των ςπουδϊν». (Άρκρο 49, παρ. 7 του Πανεπιςτθμιακοφ Νόμου του κρατιδίου τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ, προςωπικι μετάφραςθ)

Η εγγραφι ςε Προγράμματα πουδϊν του εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτθμίου Hagen

γίνεται τόςο ςτο χειμερινό όςο και ςτο κερινό εξάμθνο. Ακόμα και εάν κάποιοσ χάςει τισ

προκεςμίεσ κανονικισ εγγραφισ και τισ προκεςμίεσ κακυςτερθμζνθσ εγγραφισ, μπορεί να

ξεκινιςει οποτεδιποτε τισ ςπουδζσ Bachelor. τθν περίπτωςθ αυτι, ξεκινάει με τα

ειςαγωγικά μακιματα των πρϊτων Module (χωρίσ να ζχει κάνει κανονικι εγγραφι ςτο

Πρόγραμμα πουδϊν) και τα ολοκλθρϊνει με τισ αντίςτοιχεσ εξετάςεισ. Ζπειτα κάνει εντόσ

των επόμενων προκεςμιϊν κανονικά τθν εγγραφι ςτο Πρόγραμμα πουδϊν και ξεκινάει

χωρίσ να επαναλάβει τα ειςαγωγικά μακιματα γιατί του αναγνωρίηονται.

Σο εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο του Hagen δεν κζτει όριο ςτο αρικμό των ειςακτζων

του. Απεναντίασ, ειςάγονται όλοι οι υποψιφιοι φοιτθτζσ που πλθροφν τισ τυπικζσ

προχποκζςεισ ειςαγωγισ, όπωσ αυτζσ κακορίηονται από τθν κείμενεσ διατάξεισ για τθν

Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ και τισ ςυμπλθρωματικζσ διατάξεισ του Ιδρυτικοφ του Νόμου. Αυτόσ,

προφανϊσ, είναι ζνασ ςθμαντικόσ λόγοσ για τθν γριγορθ ανάπτυξθ του Πανεπιςτθμίου


αυτοφ. Εξετάηοντασ τουσ αρικμοφσ των εγγεγραμμζνων φοιτθτϊν ςτο χειμερινό εξάμθνο τα

πρϊτα 6 χρόνια79 παρατθρείται αφξθςθ αυτϊν κατά 548,9%, από 1.304 φοιτθτζσ το

χειμερινό εξάμθνο 1975-1976 ςε 36.199 φοιτθτζσ το χειμερινό εξάμθνο 1981-1982.

το κερινό εξάμθνο 2009 το εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο Hagen είχε περίπου εξιντα

χιλιάδεσ ενεργοφσ φοιτθτζσ. Μια εικόνα για τθ διαςπορά των φοιτθτϊν αυτϊν δίνεται ςτον

πίνακα που ακολουκεί:

Θερινό Εξάμθνο 200980

Χϊρα/Ήπειροσ Φοιτθτζσ

Γερμανία 55.144

Ευρϊπθ81 4.110

Αφρικι 64

Αμερικι 241

Αςία 171

Ωκεανία 49

ΤΝΟΛΟ 59.779

Πίνακασ 5: Κατάταξθ των φοιτθτϊν του Fernuniversität Hagen για το κερινό εξάμθνο 2009

το Ε.Α.Π. γίνονται δεκτοί μόνο απόφοιτοι Λυκείου ι ιςότιμου αντίςτοιχου τίτλου

Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ του εςωτερικοφ ι του εξωτερικοφ.

Σο Ε.Α.Π. προκακορίηει τον αρικμό των ειςακτζων του, προςφζροντασ ςυγκεκριμζνο αρικμό

κζςεων φοίτθςθσ για κάκε Πρόγραμμα πουδϊν. ε περίπτωςθ που οι υποψιφιοι είναι

περιςςότεροι από τισ προςφερόμενεσ κζςεισ θ επιλογι γίνεται με κλιρωςθ. Από τουσ

υποψιφιουσ προθγοφνται όςοι ςυμπλιρωςαν το 23ο ζτοσ τθσ θλικίασ τουσ, ενϊ άτομα με

ειδικζσ ανάγκεσ ειςάγονται ςε ποςοςτό 3% επιπρόςκετα των κακοριςμζνων κζςεων για τα

Πτυχιακά Προγράμματα πουδϊν.

Είναι ςθμαντικό να αναφερκεί ότι παρατθρείται μεγάλο ενδιαφζρον για ανϊτατεσ ςπουδζσ

από απόςταςθ ςτθν Ελλάδα, για το λόγο αυτό ο αρικμόσ των αιτοφντων είναι

πολλαπλάςιοσ των προςφερόμενων κζςεων. Σο ακαδθμαϊκό ζτοσ 2009-10 υπζβαλαν

αίτθςθ 74.301 υποψιφιοι φοιτθτζσ για μία από τισ 7.200 προςφερόμενεσ κζςεισ ςτα 30

79

Entwicklung der Studierenden vom WS 1975/76 - WS 2006/07 (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/Tab1P1_Internet.pdf (11/1/2009) 80

Studierendenstatistik Sommersemester 2009. Alle Bundesländer (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_14_ALLE.pdf (11/1/2009) και Studierendenstatistik Sommersemester 2009. Studierende im Ausland. (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_15_Ausland.pdf (11/1/2009) 81 Οι φοιτθτζσ του Πανεπιςτθμίου Hagen ςτθν Ελλάδα ανζρχονται ςε 43 και ςτθν Κφπρο ςε 3.



http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/Tab1P1_Internet.pdf

http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_14_ALLE.pdf

http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_15_Ausland.pdf


Προγράμματα πουδϊν του Ε.Α.Π. Ο πίνακασ που ακολουκεί παρουςιάηει τον ακριβι

αρικμό των προςφερόμενων κζςεων ςτα Πτυχιακά και Μεταπτυχιακά Προγράμματα του

Ε.Α.Π., τον αρικμό των αιτιςεων και τθν αναλογία αιτοφντων και ειςακτζων.


Πίνακασ 6: Αρικμόσ αιτιςεων και προςφερόμενων κζςεων ςτα Πτυχιακά και Μεταπτυχιακά

Προγράμματα του Ε.Α.Π. για το ακαδθμαϊκό ζτοσ 2009-2010

(τοιχεία αναρτθμζνα ςτθν επίςθμθ ιςτοςελίδα του Ε.Α.Π.)


6.4 υηιτθςθ ςχετικά με τισ επικυμθτζσ αλλαγζσ

τθν προθγοφμενθ ενότθτα, χρθςιμοποιικθκε το ιδεατό μοντζλο του κεφαλαίου 5 με

ςκοπό να δοκεί ζνα «ςχιμα», μια κατεφκυνςθ, ςτθν διερεφνθςθ τθσ κατάςταςθσ θ οποία

μασ απαςχολεί. Σο ιδεατό μοντζλο χρθςιμοποιικθκε ωσ ζνα ςφςτθμα κριτθρίων ςκόπιμων

δράςεων το οποίο αντιπαραβάλαμε με τθν πραγματικι κατάςταςθ με ςκοπό να

ςχθματίςουμε μια, όςο το δυνατόν, αντικειμενικι αντίλθψθ για αυτι, για τθν ανοικτότθτα

και τθν ευελιξία των δυο Πανεπιςτθμίων που μελετάμε. τθν ενότθτα αυτι, περνάμε ςτο

επόμενο ςτάδιο που είναι θ ςυηιτθςθ πάνω ςτισ επικυμθτζσ αλλαγζσ. Ο εντοπιςμόσ

ομοιοτιτων και διαφορϊν, πλεονεκτθμάτων και μειονεκτθμάτων των κεςμοκετθμζνων

πρακτικϊν ανοικτότθτασ και ευελιξίασ των δυο Πανεπιςτθμίων αλλά και θ ανάδειξθ των

κεςμοκετθμζνων πρακτικϊν του Fernuniversität Hagen, που κα μποροφςαν να

αποτελζςουν πρότυπα δράςεων για τθ διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ του

Ε.Α.Π., αποτελοφν το ςτόχο αυτισ τθσ ενότθτασ.

Όςον αφορά τθ ςκόπιμθ δράςθ Α, δθλαδι τθν εφαρμογι ανοικτϊν και ευζλικτων

μεκόδων μάκθςθσ και διδαςκαλίασ και τθν εφαρμογι ενόσ ςυςτιματοσ εξ Αποςτάςεωσ

Εκπαίδευςθσ, τα ςχετικά ςτοιχεία που ςυλλζχτθκαν οδθγοφν ςτο ςυμπζραςμα ότι και τα

δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια λειτουργοφν με βάςθ αυτι τθ ςκόπιμθ δράςθ. Και τα δφο

Πανεπιςτιμια εφαρμόηουν αποκλειςτικά ζνα ςφςτθμα εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ, αλλά

και ανοικτζσ και ευζλικτεσ μεκόδουσ διδαςκαλίασ.

Ειδικότερα, το Fernuniversität Hagen εφαρμόηει τθ υνδυαςτικι Μάκθςθ, blended

learning, δθλαδι «τθν ενοποίθςθ ςτοιχείων τόςο τθσ παραδοςιακισ διδαςκαλίασ όςο και

τθσ υποβοθκοφμενθσ από τεχνολογικά μζςα διδαςκαλίασ ςε μια ολοκλθρωμζνθ ζννοια», ςε

αντίκεςθ με το Ε.Α.Π. που χρθςιμοποιεί μια εξ αποςτάςεωσ μζκοδο διδαςκαλίασ θ οποία

προςανατολίηεται περιςςότερο ςτο ζντυπο διδακτικό υλικό και ςτθν υποςτιριξθ του

ςυμβοφλου κακθγθτι.

ε κζματα που αφοροφν ςτθ μεκοδολογία και ςτο ακαδθμαϊκό περιβάλλον το οποίο

«βιϊνει» ο φοιτθτισ ςτο Ε.Α.Π., οι διδάςκοντεσ τθσ ςχολισ Θετικϊν Επιςτθμϊν και

Σεχνολογίασ ζκαναν τισ εξισ παρατθριςεισ:

«Η τθλεφωνικι (και κάκε άλλθ εξ αποςτάςεωσ) επαφι ατονεί ςτθν πράξθ και πολλοί εκ των φοιτθτϊν απομονϊνονται ενϊ οι ςυναντιςεισ των φοιτθτϊν με τουσ Συμβοφλουσ κακθγθτζσ τουσ δεν ζχουν πλιρωσ διαμορφωμζνο εκπαιδευτικό χαρακτιρα (μάκθμα ι ψυχολογικι ςτιριξθ), με αποτζλεςμα να μθν καλφπτονται


πλιρωσ οι επικοινωνιακζσ ανάγκεσ των ςπουδαςτϊν. Η εκπαιδευτικι μεκοδολογία κα πρζπει να αξιοποιιςει τισ δυνατότθτεσ που προςφζρει θ ςφγχρονθ τεχνολογία εικονικϊν τάξεων, εξαςφαλίηοντασ τθν τεχνολογικι ςτιριξθ αυτϊν των εφαρμογϊν ςε όλο το εφροσ των ςπουδϊν.»82

φμφωνα με τισ παραπάνω παρατθριςεισ, μπορεί να κεωρθκεί ότι εάν προςφερόταν από

το Ε.Α.Π. ςτουσ φοιτθτζσ του ζνα μακθςιακό περιβάλλον, ζνα «εικονικό-δυνθτικό

Πανεπιςτιμιο» παρόμοιο με αυτό του Fernuniversität Hagen, κα μποροφςε να ςυνειςφζρει

ςθμαντικά ςτθ μακθςιακι διαδικαςία. Όμωσ, γιατί το Ε.Α.Π. δεν ζχει εφαρμόςει ακόμα

παρόμοια ςυςτιματα; Σι ςυνδυαςμόσ δομικϊν αλλαγϊν απαιτείται για να εφαρμόςει το

Ε.Α.Π. μια τεχνολογία εικονικϊν τάξεων;

Θα μποροφςε κανείσ να υποκζςει, ότι το Ε.Α.Π. προςανατολίςτθκε εξ αρχισ ςτο ζντυπο

διδακτικό υλικό, διότι τθν εποχι που ιδρφκθκε, ζνα μεγάλο ποςοςτό φοιτθτϊν του δεν

χειριηόταν θλεκτρονικό υπολογιςτι, όπωσ επίςθσ πολλοί από εκείνουσ που χειριηόταν

υπολογιςτι δεν είχαν ςφνδεςθ ςτο διαδίκτυο. Για το λόγο αυτό, θ χριςθ τθσ ςφγχρονθσ

τεχνολογίασ τθν εποχι εκείνθ κα εμπόδιηε, παρά κα διευκόλυνε τουσ φοιτθτζσ ςτθν

προςπάκειά τουσ. ιμερα όμωσ, δζκα χρόνια μετά, κεωρείται αυτονόθτθ θ υιοκζτθςθ ενόσ

πιο ςφνκετου και ςφγχρονου ςυςτιματοσ υποςτιριξθσ.

χετικά με τθν ςκόπιμθ δράςθ Β, τθν εφαρμογι ανοικτισ οργάνωςθσ ςπουδϊν

ςτθριηόμενθσ ςτθν Θεματικι Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα, διαπιςτϊκθκε ότι και τα

δυο Ανοικτά Ανϊτατα Εκπαιδευτικά Ιδρφματα οργανϊνουν τισ ςπουδζσ τουσ με βάςθ τθ

Θεματικι Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα. Παρόλα αυτά, γίνεται φανερό ότι, αφενόσ, θ

οργάνωςθ του Fernuniversität Hagen είναι πιο πολφπλοκθ από ότι αυτι του Ε.Α.Π.,

αφετζρου, προςφζρει μεγαλφτερθ ευελιξία ςτισ ςπουδζσ.

Όπωσ ζχει αναφερκεί, τα Module (Θεματικζσ Ενότθτεσ) μπορεί να αποτελοφνται από

ζνα ι περιςςότερα μακιματα, αςκιςεισ, πρακτικι, τελικι εργαςία, ενϊ θ διάρκειά τουσ

ποικίλει. Ζχουν, ςυνικωσ, διάρκεια ενόσ εξαμινου, όμωσ, ανάλογα με τισ απαιτιςεισ του

κάκε Προγράμματοσ πουδϊν, υπάρχουν Module διάρκειασ ενόσ ακαδθμαϊκοφ ζτουσ, ενϊ,

ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ, θ διάρκειά τουσ μπορεί να επεκτακεί ςε αρκετά εξάμθνα. Επίςθσ,

υπάρχουν Module βαςικά και εμβάκυνςθσ, υποχρεωτικά, όπωσ και μια μεγάλθ ποικιλία

από επιλεγόμενα Module ι και μεμονωμζνα μακιματα που ανικουν ςε Module . Αντίκετα,

82

Ε.Α.Ρ. Σχολι Θετικϊν Επιςτθμϊν και Τεχνολογίασ. Ρρόταςθ Αναπτυξιακϊν Δράςεων (χ.χ.). ς. 1-2. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: www.eap.gr/anakoinoseis/Protasi_anaptdrasewn_sthet.doc (5/2/2009) Αλλαγή κωδικού πεδίου

http://www.eap.gr/anakoinoseis/Protasi_anaptdrasewn_sthet.doc


οι ςπουδζσ ςτο Ε.Α.Π. οργανϊνονται αποκλειςτικά ςτθ βάςθ δεκαμθνιαίων υποχρεωτικϊν

και επιλεγόμενων Θεματικϊν Ενοτιτων.

Ο ςφνκετοσ τρόποσ οργάνωςθσ των ςπουδϊν δίνει τθ δυνατότθτα οριοκζτθςθσ του

κάκε γνωςτικοφ αντικειμζνου ςτισ Θεματικζσ Ενότθτεσ με μεγαλφτερθ ακρίβεια, διότι

προςφζρει μεγαλφτερθ ακρίβεια ςτον κακοριςμό του απαιτοφμενου χρόνου μελζτθσ για

ζνα κφκλο ςπουδϊν, αλλά και διότι προςφζρει μεγαλφτερθ δυνατότθτα κακοριςμοφ του

είδουσ των πτυχίων και του εφρουσ τθσ αναγνϊριςισ τουσ.

Βζβαια, θ οργάνωςθ των ςπουδϊν ςτο Ε.Α.Π., ςε ςχζςθ με τθν οργάνωςθ των ςπουδϊν ςτο

Fernuniversität Hagen, απαιτεί λιγότερο διοικθτικό προςωπικό, λιγότερουσ κακθγθτζσ,

λιγότερα μζςα υποςτιριξθσ, και, κατά ςυνζπεια, είναι πολφ πιο οικονομικι. Όμωσ,

κεωρϊντασ ωσ δεδομζνθ τθν επιδίωξθ ενόσ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου για διεφρυνςθ τθσ

ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ του, το Ε.Α.Π., κα μποροφςε μελλοντικά να υιοκετιςει μια

πιο ςφνκετθ και ευζλικτθ οργάνωςθ ςπουδϊν παρόμοια με αυτι του Fernuniversität

Hagen. Με βάςθ τθ ςκζψθ ότι άμεςα κα ιταν εφικτι μια τζτοια αλλαγι, κα μποροφςαν να

διατυπωκοφν ερωτιςεισ όπωσ οι παρακάτω: Για ποιο λόγο το Ε.Α.Π. υιοκζτθςε ζνα απλό

ςφςτθμα οργάνωςθσ των ςπουδϊν του και όχι ζνα πολυπλοκότερο όπωσ αυτό του

Fernuniversität Hagen; Σι ςυνδυαςμόσ δομικϊν αλλαγϊν χρειάηονται για να εφαρμόςει μια

πιο πολφπλοκθ οργάνωςθ το Ε.Α.Π.;

χετικά με τθν ςκόπιμθ δράςθ Γ, τθν εφαρμογι Ανοικτϊν Προγραμμάτων πουδϊν με

ταυτόχρονθ διεφρυνςθ τθσ ποικιλίασ των Θεματικϊν Πεδίων, ιδεολογικό πλουραλιςμό, και

προςανατολιςμό των ςπουδϊν εξίςου ςτθ γνϊςθ, ςτθν κοινωνία και ςτο άτομο,

διαπιςτϊκθκε ότι και τα δυο Πανεπιςτιμια ανταποκρίνονται ςε μικρότερο ι μεγαλφτερο

βακμό ςτθν απαίτθςθ αυτι.

Σο Fernuniversität Hagen προςφζρει μεγαλφτερο εφροσ επιλογϊν, όςον αφορά τα

προςφερόμενα Προγράμματα πουδϊν, από ότι το Ε.Α.Π. ιμερα το Ελλθνικό Ανοικτό

Πανεπιςτιμιο προςφζρει τριάντα (30) Προγράμματα πουδϊν εκ των οποίων ζξι (6)

πτυχιακά και εικοςιτζςςερα μεταπτυχιακά (24), ενϊ το Fernuniversität Hagen, προςφζρει

δεκατρία (13) Προγράμματα Bachelor, και δεκαπζντε (15) Master αλλά και μια πλθκϊρα

από ςυμπλθρωματικά Προγράμματα πουδϊν και «εκπαιδευτικά πακζτα» εξειδίκευςθσ και

επιμόρφωςθσ, τα οποία επικεντρϊνονται, κυρίωσ, ςτθν κάλυψθ άμεςων πρακτικϊν

επαγγελματικϊν αναγκϊν. Μπορεί κανείσ να παρατθριςει, ότι ςε αντίκεςθ με το γερμανικό


Ανοικτό Πανεπιςτιμιο, το Ε.Α.Π. προςφζρει περιςςότερα Μεταπτυχιακά Προγράμματα ςε

ςχζςθ με τον αρικμό των Πτυχιακϊν Προγραμμάτων πουδϊν που προςφζρει. Θα

μποροφςε κανείσ να υποκζςει ότι απευκφνεται περιςςότερο ςε όςουσ ζχουν ανϊτατθ

μόρφωςθ (ζχουν ιδθ ζνα πτυχίο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ), παρά ςε όςουσ επικυμοφν να

αποκτιςουν για πρϊτθ φορά ζνα πτυχίο. Γιατί το ΕΑΠ «αρζςκεται» να οργανϊνει

περιςςότερο Μεταπτυχιακά Προγράμματα πουδϊν παρά Πτυχιακά Προγράμματα

πουδϊν;

Σο Ανοικτό Πανεπιςτιμιο ςτο Hagen, όπωσ ζχει αναφερκεί, υπόκειται ςτουσ ίδιουσ

όρουσ που ιςχφουν και για τα άλλα Ανϊτατα Ιδρφματα αναφορικά με τθ διαμόρφωςθ των

Προγραμμάτων πουδϊν, τισ απαιτιςεισ ςε επιςτθμονικά περιεχόμενα, τθν προςφορά

μακθμάτων, πρακτικϊν ςεμιναρίων και ζρευνασ. Μπορεί κανείσ να παρατθριςει, ότι για

παράδειγμα, προςφζρει, ςτθν πρϊτθ χολι, ςτθ χολι Πολιτιςμικϊν και Κοινωνικϊν

Επιςτθμϊν, Ιςτορία, Ψυχολογία, Λογοτεχνία, Φιλοςοφία, Κοινωνιολογία, Πολιτικζσ

Επιςτιμεσ, δθλαδι επιςτθμονικά πεδία παρόμοια με αυτά που κα μποροφςε να ςπουδάςει

κανείσ ςε ζνα ςυμβατικό Πανεπιςτιμιο. Αντίκετα, το Ε.Α.Π. δεν διακζτει παρόμοια

επιςτθμονικά πεδία, προφανϊσ ςτθριηόμενο ςτο κεςμοκετθμζνο κριτιριο83 που του

υπαγορεφει να μθν προςφζρει κφκλουσ ςπουδϊν που αλλθλεπικαλφπτονται με κφκλουσ

ςπουδϊν άλλων ελλθνικϊν Α.Ε.Ι. (Κουςτουράκθσ και Παναγιωτακόπουλοσ, χ.χ.).

Σο Ε.Α.Π., από ότι φαίνεται, με πρόκεςθ να παρακάμψει το παραδοςιακό ςφςτθμα

οργάνωςθσ τθσ γνϊςθσ, κεωρεί ωσ αποςτολι του να οργανϊνει «πρωτότυπουσ» κφκλουσ

ςπουδϊν λαμβάνοντασ υπόψθ, παράλλθλα, τισ ιδιαίτερεσ ανάγκεσ που υπάρχουν ςτθν

αγορά εργαςίασ84. Όμωσ, αυτι θ τακτικι λειτουργεί αποτρεπτικά για όςουσ φοιτθτζσ, για

παράδειγμα, επικυμοφν να ςπουδάςουν Κοινωνιολογία, Φιλοςοφία, Πολιτικζσ Επιςτιμεσ ι

κάτι παρόμοιο. Είναι ςθμαντικό, επίςθσ, να αναφερκεί ότι δεν είναι λίγεσ οι περιπτϊςεισ

φοιτθτϊν που αναγκάςτθκαν να ςπουδάςουν ςε ζνα ςυγκεκριμζνο Πτυχιακό Πρόγραμμα

πουδϊν του Ε.Α.Π., εφόςον δεν είχαν τθν δυνατότθτα επιλογισ κάποιου «κλαςικοφ»

κφκλου ςπουδϊν τθσ αρεςκείασ τουσ, μόνο και μόνο για να αποκτιςουν τισ τυπικζσ

προχποκζςεισ που μπορεί εξαςφαλίςει ζνα πτυχίο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ.

Η προςφορά «κλαςικϊν» κεωρθτικϊν κφκλων ςπουδϊν, ςε καμιά περίπτωςθ δεν εμποδίηει

το Ε.Α.Π. να οργανϊνει, παράλλθλα, και πρωτότυπουσ κφκλουσ ςπουδϊν. Η οργάνωςθ των

83 Πρακτικά τθσ Διοικοφςασ Επιτροπισ του ΕΑΠ από το ζτοσ 1995: 9/7-3-1996 και 17/15-11-1996. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (5/11/2008) 84 Ό.π.




ςπουδϊν με βάςθ ζνα ευζλικτο αρκρωτό ςφςτθμα και μια εξίςου ευζλικτθ Θεματικι

Ενότθτα, κατά τα πρότυπα του Fernuniversität Hagen, μπορεί να προςφζρει μια πολφ

μεγάλθ κατθγορία πρωτότυπων κφκλων ςπουδϊν που κα κακορίηονται από τισ ανάγκεσ και

επικυμίεσ των ίδιων των φοιτθτϊν. Άλλωςτε, μπορεί να διαπιςτϊςει κανείσ αςυνζπεια ςτθν

δθλωμζνθ πρακτικι του Ε.Α.Π. να οργανϊνει μόνο πρωτότυπουσ κφκλουσ ςπουδϊν. Για

παράδειγμα, τα Πτυχιακά Προγράμματα πουδϊν Διοίκθςθ Επιχειριςεων και Οργανιςμϊν

και Ρλθροφορικι, μπορεί κανείσ να διαπιςτϊςει ότι αλλθλεπικαλφπτονται ςε πολφ μεγάλο

βακμό με κφκλουσ ςπουδϊν άλλων ςυμβατικϊν ελλθνικϊν Α.Ε.Ι.

Επίςθσ, μπορεί κανείσ να παρατθριςει ότι το Ε.Α.Π. δεν προςφζρει Μεταπτυχιακά

Προγράμματα πουδϊν που να δίνουν τθ δυνατότθτα ειδίκευςθσ ςε όςουσ ζχουν

ολοκλθρϊςει με επιτυχία κάποιο από τα Πτυχιακά Προγράμματα πουδϊν που παρζχει. Για

παράδειγμα, κάποιοσ που ολοκλθρϊνει με επιτυχία το Πτυχιακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκόσ

Ρολιτιςμόσ ςε ποιο αντίςτοιχο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα πουδϊν κα μποροφςε να

ειδικευτεί; τθν Εκπαίδευςθ, ςτθν Αγγλικι, Γερμανικι, Γαλλικι Γλϊςςα ι ςτθν Ορκόδοξθ

Θεολογία;

Με αυτι τθν ζννοια το Ε.Α.Π. δίνει τθν εικόνα ενόσ κρατικοφ εκπαιδευτικοφ οργανιςμοφ

που δθμιουργεί μεμονωμζνουσ και ανεξάρτθτουσ κφκλουσ ςπουδϊν, και όχι ζναν

εκπαιδευτικό οργανιςμό που μπορεί να προςφζρει ζνα ολοκλθρωμζνο ςφςτθμα

εκπαιδευτικϊν προγραμμάτων. Εφαρμόηει, προφανϊσ, αυτι τθν τακτικι για να

εξυπθρετιςει μεμονωμζνεσ ανάγκεσ ςυγκεκριμζνων επαγγελματικϊν κατθγοριϊν.

Σζλοσ, όςον αφορά ςτον προςανατολιςμό των ςπουδϊν και τον ιδεολογικό πλουραλιςμό,

και τα δυο Πανεπιςτιμια υποςτθρίηουν τθν ελεφκερθ μετάδοςθ ιδεϊν και

προςανατολίηονται εξίςου ςτθ γνϊςθ, ςτθν κοινωνία και ςτο άτομο, προςφζροντασ

κφκλουσ ςπουδϊν που ανικουν ςτισ ανκρωπιςτικζσ και κοινωνικζσ επιςτιμεσ όςο και

κφκλουσ ςπουδϊν που προςανατολίηονται ςτθν τεχνολογικι επιςτθμονικι γνϊςθ και ςτθν

εφαρμοςμζνθ ζρευνα.

Όςον αφορά τθ ςκόπιμθ δράςθ Δ, δθλαδι ςτθν αναγνϊριςθ των επαγγελματικϊν

δικαιωμάτων ωσ ςυνάρτθςθσ διαςφάλιςθσ τθσ απαιτοφμενθσ γνωςτικισ επάρκειασ των

αποφοίτων, διαπιςτϊκθκε ότι και τα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια προςφζρουν τίτλουσ

ςπουδϊν ιςότιμουσ με αυτοφσ των ςυμβατικϊν Πανεπιςτιμιων, που δίνουν τθ δυνατότθτα

εργαςίασ τόςο ςτον δθμόςιο όςο και ςτον ιδιωτικό τομζα.


Ειδικότερα, το Πανεπιςτιμιο Fernuniversität Hagen φροντίηει να παρζχει τίτλουσ

διεκνοφσ αναγνϊριςθσ, ενιςχφοντασ τθν ανταγωνιςτικότθτα των αποφοίτων του ςε διεκνζσ

επίπεδο, ευνοϊντασ τθν κινθτικότθτα και τθν απαςχόλθςι τουσ ςε άλλεσ χϊρεσ.

χετικά με τθν κατοχφρωςθ των επαγγελματικϊν δικαιωμάτων που παρζχει το Ε.Α.Π., δεν

λείπει θ κριτικι από διάφορα υποκείμενα-παρατθρθτζσ85. Ειδικότερα, μζςω τθσ

ιςτοςελίδασ ενόσ ςυλλόγου φοιτθτϊν του Ε.Α.Π., διατυπϊνεται θ δυςαρζςκεια των

αποφοίτων ενόσ ςυγκεκριμζνου Προγράμματοσ πουδϊν ωσ εξισ:

«Ειδικότερα για τουσ πτυχιοφχουσ των Ρρογραμμάτων Σπουδϊν (ΡΣ), τθσ Σχολισ Ανκρωπιςτικϊν Σπουδϊν (ΣΑΣ), ζνα από τα οποία είναι και ο Ευρωπαϊκόσ Ρολιτιςμόσ, ςε όλα τα παραπάνω προςτίκεται και θ μθ κατοχφρωςθ τθσ αξίασ του πτυχίου μασ ωσ επαγγελματικοφ εφοδίου. Τα πτυχία μασ αναγνωρίηονται μόνο μερικϊσ, κακϊσ ςτεροφμαςτε τθν αυτονόθτθ δυνατότθτα απορρόφθςισ μασ ςτθν εκπαίδευςθ, με γελοία επιχειριματα που, παρά τθν αναγκαιότθτα φπαρξθσ του ΡΣ Ευρωπαϊκοφ Ρολιτιςμοφ, προκαλοφν εφλογα ερωτιματα για τον τρόπο αξιοποίθςθσ και λειτουργίασ τθσ ςυγκεκριμζνθσ ςχολισ (μιπωσ είναι το κζρδοσ;)» (Ηλιοποφλου 2009).

Η ςφςταςθ φοιτθτικϊν ομάδων και ςυλλόγων που δραςτθριοποιοφνται για τθ διεκδίκθςθ

αυτϊν που κεωροφν ότι αποτελοφν δίκαια αιτιματά τουσ, αποτελεί ςθμαντικι κοινωνικι

δφναμθ που μπορεί να ωκιςει το Ε.Α.Π. προσ μια διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτάσ του.

Απεναντίασ, κα μποροφςε να υποςτθρίξει κανείσ, ότι παράγοντασ που μπορεί να ςυμβάλλει

ςτθν κλειςτότθτα του ςυςτιματοσ Ανοικτισ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςτθν Ελλάδα

οδθγϊντασ παράλλθλα ςτθν αμφιςβιτθςθ τθσ αξίασ των πτυχίων του Ε.Α.Π., αποτελεί το

ςφςτθμα παραπαιδείασ που λειτουργεί ςτθ χϊρα μασ με τα διάφορα παράνομα

«φροντιςτιρια». Οι επιχειριςεισ αυτζσ αναλαμβάνουν, ζναντι αδρισ αμοιβισ, να γράφουν

τισ εργαςίεσ αξιολόγθςθσ των φοιτθτϊν ςτερϊντασ από αυτοφσ τθ δυνατότθτα να

αποκτιςουν τισ απαραίτθτεσ γνϊςεισ που τίκενται ωσ προχπόκεςθ από τα διάφορα

Προγράμματα πουδϊν, κζτοντασ υπό αμφιςβιτθςθ τθ γνωςτικι τουσ επάρκεια86.

85

Χριςτεσ (C: customers) του ςυςτιματοσ (CATWOE). 86 Αντιπροςωπευτικό παράδειγμα αποτελεί μια επιχείρθςθ ςτο ιντερνζτ θ οποία διαφθμίηει τθν παράνομθ δραςτθριότθτά τθσ ωσ εξισ:

«Είμαςτε θ πρϊτθ και μοναδικι ιςτοςελίδα Ελλθνικισ γλϊςςασ, με αποκλειςτικοφσ και ζμπειρουσ Ζλλθνεσ ςυγγραφείσ που ςασ εξαςφαλίηουν ταχεία παράδοςθ και ποιότθτα ςτθν εργαςία ςασ. Οι πανεπιςτθμιακζσ εργαςίεσ, κακϊσ και οι διατριβζσ πανεπιςτθμίων είναι μοναδικά ςε εςάσ και τισ απαιτιςεισ ςασ. Μπορείτε να είςτε βζβαιοι ότι κανζνασ από τουσ φοιτθτζσ δε κα κατζχει το ίδιο δοκίμιο ι πανεπιςτθμιακι εργαςία όπωσ εςείσ. Αυτι θ εξυπθρζτθςθ λαμβάνει ςθμαντικό χρόνο και κόπο, αφοφ αναλαμβάνουμε τθν ζρευνα από τθν αρχι και μποροφμε λοιπόν να αιςκανόμαςτε ότι θ τιμι που προςφζρουμε είναι πολφ λογικι για το χρόνο και τθν ποιότθτα του αποτελζςματοσ. Η υπθρεςία μασ παροχισ πανεπιςτθμιακϊν εργαςιϊν ζχει ςχεδιαςτεί για να ςασ δίνει ζνα ολοκλθρωμζνο ζγγραφο, με άρτια βιβλιογραφία και παραπομπζσ (ςε οποιοδιποτε ςτυλ απαιτείται), ϊςτε να ικανοποιεί τισ δικζσ ςασ απαιτιςεισ, με τθν βοικεια ενόσ εγγράφου μοντζλου… Προειδοποίθςθ: Άλλεσ ιςτοςελίδεσ που υπόςχονται τθν παράδοςθ μια εργαςίασ ςε λιγότερο από 2–3 μζρεσ, χρθςιμοποιοφνε


Μια μερίδα εργαηομζνων, κυρίωσ φοιτθτϊν (ποιοσ άραγε γνωρίηει ςε τι ποςοςτό [αυτό κα

μποροφςε να αποτελζςει μια ενδιαφζρον ζρευνα]), αφενόσ, μθ μπορϊντασ να

ανταποκρικοφν ςτισ αυξθμζνεσ ανάγκεσ των ςπουδϊν τουσ, αφετζρου, κεωρϊντασ

αναγκαία τθν απόκτθςθ ανωτάτων τίτλων ςπουδϊν άμεςα, είτε για να ανζλκουν

μιςκολογικό κλιμάκιο, είτε προςβλζποντασ ςτθν επαγγελματικι τουσ ανζλιξθ, δε διςτάηουν

να εξαπατιςουν τόςο τον εαυτό τουσ όςο και το Πανεπιςτιμιο, κυςιάηοντασ τθν θκικι τουσ

ακεραιότθτα ςτο βωμό ενόσ αρρωςτθμζνου ωφελιμιςμοφ.

Οριςμζνοι κεωροφν ότι αυτοφ του είδουσ θ δυςλειτουργία οφείλεται ςτθν λανκαςμζνθ

νοοτροπία μιασ μερίδασ φοιτθτϊν, ςτθν επιδίωξθ του εφκολου κζρδουσ από διάφορουσ

επιτιδειουσ, άλλα και, ωσ ζνα βακμό, ςτο ίδιο το Ε.Α.Π. Ειδικότερα, κεωροφν ότι θ

εντατικοποίθςθ των ςπουδϊν ςτο Ε.Α.Π., ςε ςυνδυαςμό με τθν ελλιπι υποςτιριξθ των

φοιτθτϊν άλλα και θ πολιτικι του Ιδρφματοσ να μθν προςφζρει (τθν ευελιξία) τθ

δυνατότθτα ςτουσ φοιτθτζσ να διακόπτουν και να ξαναρχίηουν τισ ςπουδζσ τουσ κατά τθ

διάρκεια τθσ ακαδθμαϊκισ χρονιάσ, χωρίσ να χρειάηεται να ξαναρχίηουν τισ Θεματικζσ

Ενότθτεσ που επζλεξαν από τθν αρχι πλθρϊντασ εκ νζου δίδακτρα, ςυμβάλλει, ωσ ζνα

βακμό, ςτθ δυςλειτουργία αυτι.

Όςον αφορά το ηιτθμα τθσ εντατικοποίθςθσ των ςπουδϊν, και με τθν προχπόκεςθ ότι

κεωρείται αδιανόθτθ θ περικοπι τθσ διδακτζασ φλθσ ςε βακμό που να αμφιςβθτθκεί θ

επάρκεια των γνϊςεων των φοιτθτϊν, είναι πρακτικά ανζφικτθ θ αξίωςθ των εργαηομζνων

φοιτθτϊν να ολοκλθρϊνουν τισ ςπουδζσ τουσ ςτο ίδιο χρονικό διάςτθμα με όςουσ φοιτθτζσ

δεν εργάηονται και αφιερϊνουν όλο το χρόνο τουσ ςτθ μελζτθ.

ε κάκε περίπτωςθ, θ ευελιξία που ςχετίηεται με τθ διακοπι και ςυνζχιςθ των ςπουδϊν

κατά τθ διάρκεια τθσ ακαδθμαϊκισ χρονιάσ χωρίσ τθν εκ νζου καταβολι των διδάκτρων,

αποτελεί μια καλι πρακτικι που εφαρμόηεται από το Fernuniversität Hagen και κα

μποροφςε να εφαρμοςτεί και από το Ε.Α.Π.

χετικά με τθν ςκόπιμθ δράςθ Ε, τθν εφαρμογι ανοικτισ οικονομικισ πολιτικισ με

ςκοπό τθν άρςθ των εμποδίων που οφείλονται ςτθν αδυναμία κάλυψθσ του κόςτουσ

ςπουδϊν, από τθν ζρευνα που διεξιχκθ διαπιςτϊκθκε ότι τα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια

αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο αυτι τθ ςκόπιμθ δράςθ.

ζτοιμεσ εργαςίεσ. Εάν ζχετε ςυγγράψει μια εργαςία πρωτφτερα, κα ξζρετε ότι απαιτεί χρόνο για να γίνει μια καλισ ποιότθτασ μελζτθ και ςυγγραφι..»


Σο Fernuniversität Hagen δεν χρεϊνει τουσ φοιτθτζσ με γενικά φοιτθτικά δίδακτρα ι

φοιτθτικζσ ειςφορζσ, ςε αντίκεςθ με τα αντίςτοιχα ςυμβατικά Πανεπιςτιμια του κρατιδίου

τθσ Βόρειασ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ που ζχουν επιβάλλει Φοιτθτικι Ειςφορά ζωσ και

πεντακόςια (500) Ευρϊ ανά εξάμθνο. Η μόνθ επιβάρυνςθ των φοιτθτϊν είναι το τζλοσ των

είκοςι (20) Ευρϊ ανά διδακτικι μονάδα. Ακριβϊσ αντίκετθ πολιτικι εφαρμόηει το Ε.Α.Π. Η

φοίτθςθ ςε όλα τα ςυμβατικά κρατικά Πανεπιςτιμια τθσ Ελλάδασ είναι δωρεάν, δθλαδι

δεν απαιτοφνται δίδακτρα ι Φοιτθτικζσ Ειςφορζσ, κατ’ επιταγι του άρκρου 16, παρ. 4 του

υντάγματοσ, ενϊ το Ε.Α.Π., υπαγόμενο ςτο ίδιο νομικό κακεςτϊσ με τα ςυμβατικά,

επιβάλλει δίδακτρα ςτουσ φοιτθτζσ του.

Είναι φανερό ότι, με βάςθ τα ςτοιχεία που παρατζκθκαν ςτουσ πίνακεσ 4 και 5 τθσ

προθγοφμενθσ ενότθτασ, το κόςτοσ φοίτθςθσ ςτο Ε.Α.Π. είναι πολλαπλάςιο από το κόςτοσ

φοίτθςθσ ςτο Fernuniversität Hagen. Για παράδειγμα, το κόςτοσ φοίτθςθσ ςτο Πτυχιακό

Πρόγραμμα του Ε.Α.Π. Ρλθροφορικι είναι επτάμιςθ φόρεσ υψθλότερο από τθ φοίτθςθ ςτο

αντίςτοιχο Πτυχιακό Πρόγραμμα Πλθροφορικισ του γερμανικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου

(10.500 Ευρϊ με 1.400 Ευρϊ αντίςτοιχα).

φμφωνα με ζνα εκ των πολλϊν ςχετικϊν άρκρων που ζχουν δθμοςιευτεί, οι

αυξιςεισ που ζχουν επιβλθκεί τα τελευταία χρόνια ςτα δίδακτρα του Ε.Α.Π. αγγίηουν το

63% (το 2000 το κόςτοσ ανά Θεματικι Ενότθτα ςτο Προπτυχιακό ιταν 440 Ευρϊ, ενϊ

ςιμερα είναι 700 Ευρϊ). Η επιβολι διδάκτρων από το Ε.Α.Π. κεωρείται από πολλοφσ

φοιτθτζσ ωσ αντιςυνταγματικι, για το λόγο αυτό ζχουν γίνει προςφυγζσ ςτθ δικαιοςφνθ.

φμφωνα με το ίδιο ρεπορτάη, οι φοιτθτζσ του Ε.Α.Π. μζςω των διδάκτρων που πλθρϊνουν

καλφπτουν το 80% του κόςτουσ λειτουργίασ του Ιδρφματοσ. Χαρακτθριςτικά αναφζρονται

τα εξισ:

«Σιμερα καταβάλλονται ςτο Ε.Α.Ρ. περίπου 20 εκατ. Ευρϊ το χρόνο από τουσ 24.000 φοιτθτζσ του. Σφμφωνα με τουσ υπολογιςμοφσ του, το ποςό που αφορά μιςκϊςεισ αικουςϊν, διδακτικό υλικό και δαπάνεσ επικοινωνίασ ανζρχεται ςτο 14,1% των δαπανϊν του. Ρράγμα που ςθμαίνει ότι οι φοιτθτζσ ζπρεπε να καταβάλλουν 98,7 ευρϊ ανά Θεματικι Ενότθτα αντί των 700 ι ςυνολικό ποςό 2,8 εκατ. Ευρϊ ετθςίωσ αντί των 20 εκατ. που καταβάλλουν ςιμερα (από τα 25 εκατομμφρια του ςυνολικοφ κόςτουσ λειτουργίασ)» (Ευκυμιάδου 2007).

Εφόςον κεωριςουμε αξιόπιςτα τα παραπάνω ςτοιχεία, διαπιςτϊνουμε ότι το κόςτοσ

λειτουργίασ του Ιδρφματοσ καλφπτεται, κυρίωσ, από τα δίδακτρα των φοιτθτϊν, όπωσ

δθλαδι ςυμβαίνει ςτα ιδιωτικά Πανεπιςτιμια και όχι από το κράτοσ, όπωσ απαιτεί το

φνταγμα. Η τακτικι αυτι, ςφμφωνα με το υποκείμενο-παρατθρθτι, τον ςυγγραφζα αυτισ


τθσ εργαςίασ, ςυνιςτά μια πρϊτου είδουσ κλειςτότθτα, για τον εξισ, όμωσ, λόγο:

Λαμβάνοντασ υπόψθ μασ τθ διαπίςτωςθ87 ότι αποτελεί δικαιότερθ πρακτικι οι ενιλικεσ

φοιτθτζσ που ζχουν τθν οικονομικι δυνατότθτα να καλφπτουν88 μόνοι τουσ το κόςτοσ

φοίτθςθσ να μθν εξαιροφνται από τθν πλθρωμι διδάκτρων (παρά μόνο όςοι

αποδεδειγμζνα αδυνατοφν να καλφψουν το κόςτοσ φοίτθςθσ), κα μποροφςε να κεωρθκεί

κακοριςτικισ ςθμαςίασ πρακτικι για τθ διεφρυνςθ τθσ ανοικτότθτασ του Ε.Α.Π., αφενόσ το

κράτοσ να καλφπτει εξ ολοκλιρου το κόςτουσ λειτουργίασ του Εκπαιδευτικοφ Ιδρφματοσ,

αφετζρου τα ζςοδα από τθν καταβολι διδάκτρων, όςων είναι οικονομικά εφρωςτοι, να

χρθςιμοποιοφνται για τθν περαιτζρω ανάπτυξθ του οργανιςμοφ, για τον εμπλουτιςμό των

Προγραμμάτων πουδϊν με νζα, για τθν πρόςλθψθ νζου διδακτικοφ προςωπικοφ, για τθ

βελτίωςθ των προςφερόμενων υπθρεςιϊν, για περιςςότερθ ζρευνα, για τθν κάλυψθ

περιςςότερων υποτροφιϊν και για πιο ουςιαςτικι υποςτιριξθ των οικονομικά

αςκενζςτερων φοιτθτϊν, για διεφρυνςθ του αρικμοφ ειςακτζων και για άλλεσ

αναπτυξιακζσ δράςεισ.

Όπωσ ζχει ιδθ αναφερκεί, το κρατίδιο τθσ Ρθνανίασ Βεςτφαλίασ, όχι μόνο χρθματοδοτεί

απλόχερα το Ανοικτό του Πανεπιςτιμιο μζςω κρατικϊν πόρων, αλλά, παράλλθλα,

χρθςιμοποιεί ζςοδα που ειςρζουν από χορθγίεσ ιδιωτικϊν και δθμόςιων επιχειρθματικϊν

φορζων με ςκοπό τθν περαιτζρω ανάπτυξι του.

Με βάςθ τισ παραπάνω ςκζψεισ και διαπιςτϊςεισ κα μποροφςαν να τεκοφν οι εξισ

ερωτιςεισ: Γιατί το Ε.Α.Π. δεν εφαρμόηει μια πιο ανοικτι οικονομικι πολιτικι, κατά

πρϊτον, υποςτθρίηοντασ πιο αποτελεςματικά τουσ οικονομικά αςκενζςτερουσ φοιτθτζσ

και, κατά δεφτερον, εφαρμόηοντασ μια οικονομικι πολιτικι που κα του προςφζρει ζςοδα

για τθν περαιτζρω ανάπτυξι του; Σι ςυνδυαςμόσ δομικϊν διαδικαςιϊν κα χρειαηόταν για

τθν εφαρμογι μιασ τζτοιου είδουσ οικονομικισ πολιτικισ;

Σζλοσ, όςον αφορά τθ ςκόπιμθ δράςθ Σ: Αφξθςε όςο γίνεται περιςςότερο τον αρικμό

των ειςακτζων, με ιδανικι τθν περίπτωςθ να ειςάγονται όλοι όςοι επικυμοφν να

ςπουδάςουν, κατάργθςε όςο είναι εφικτό κάκε είδουσ ειςαγωγικϊν εξετάςεων και άλλων

προχποκζςεων ειςαγωγισ, από τθν ζρευνα που διεξιχκθ διαπιςτϊκθκε ότι τα δυο Ανοικτά

Πανεπιςτιμια διαφζρουν ςε μεγάλο βακμό ωσ προσ αυτι τθ ςκόπιμθ δράςθ.

87

Όπωσ αναφζρκθκε ςτθν ενότθτα 5.1 88 Ζνα μεγάλο ποςοςτό φοιτθτϊν του Ε.Α.Π. εργάηονται ςτο δθμόςιο και ζχουν αρκετά υψθλζσ απολαβζσ. Θα ιταν, επομζνωσ, άδικο να επωμιςτεί το κόςτοσ τθσ φοίτθςισ τουσ το κράτοσ, δθλαδι το ςφνολο τθσ κοινωνίασ.


Βαςικι ομοιότθτα των δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων είναι ότι κζτουν το γενικό

απολυτιριο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ ωσ κριτιριο ειςαγωγισ, χωρίσ να απαιτοφν

γραπτζσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ. Η πρακτικι του Fernuniversität Hagen να κζτει τισ ίδιεσ ι

παρόμοιεσ προχποκζςεισ ειςαγωγισ με τα ςυμβατικά ζχει κεωρθκεί από πολλοφσ ωσ

κλειςτι. Παρόλα αυτά, το Fernuniversität Hagen προςφζρει τθ δυνατότθτα ςε όςουσ είναι

τουλάχιςτον 22 χρονϊν και ζχουν επαγγελματικι κατάρτιςθ ι απολυτιριο Σεχνικοφ

Λυκείου να ειςαχκοφν μζςω ειςαγωγικϊν εξετάςεων. τισ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ που

οργανϊνει το ίδιο το Πανεπιςτιμιο, οι υποψιφιοι εξετάηονται, φςτερα από

παρακολοφκθςθ των αντίςτοιχων ειςαγωγικϊν Module του Προγράμματοσ πουδϊν τθσ

αρεςκείασ τουσ, ςτα μακιματα αυτϊν των Module. Κατά τθ διάρκεια τθσ προετοιμαςίασ

τουσ προςφζρεται ςτουσ υποψιφιουσ φοιτθτζσ θ μζγιςτθ δυνατι υποςτιριξθ από το

Πανεπιςτιμιο. Εφόςον επιτφχουν ςτισ εξετάςεισ, ζχουν τθ δυνατότθτα εγγραφισ, ενϊ τα

Module που παρακολοφκθςαν τουσ αναγνωρίηονται.

Για τθν ειςαγωγι ςτα προςφερόμενα Προγράμματα Master και ςτα Μεταπτυχιακά βαςικι

προχπόκεςθ ειςαγωγισ και για τα δυο Εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμια αποτελεί ο

απολυτιριοσ τίτλοσ Ανϊτατων χολϊν Εκπαίδευςθσ.

Μπορεί κανείσ να διαπιςτϊςει ότι το Ε.Α.Π, όπωσ άλλωςτε και το Fernuniversität Hagen, δεν

δίνει τθ δυνατότθτα ανϊτατων ςπουδϊν ςε όςουσ δεν διακζτουν απολυτιριο

Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ, με αυτι του τθν τακτικι δεν αίρει περιοριςμοφσ και

εμπόδια που μπορεί να οφείλονται ςε εξωπανεπιςτθμιακοφσ παράγοντεσ, όπωσ ςτθν

κλειςτότθτα του ςυςτιματοσ Πρωτοβάκμιασ και Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ ι ςε άλλεσ

αιτίεσ ανεξάρτθτεσ με το Πανεπιςτιμιο.

ε αντίκεςθ με το Ε.Α.Π., που επιτρζπει εγγραφζσ μόνο ςτθν αρχι του ακαδθμαϊκοφ

ζτουσ και μζςα ςε αυςτθρά κακοριςμζνεσ προκεςμίεσ, το Fernuniversität Hagen, επιτρζπει

ςτουσ φοιτθτζσ του να εγγράφονται ςτα Προγράμματα πουδϊν είτε ςτο Θερινό είτε ςτο

Χειμερινό εξάμθνο. το εξ Αποςτάςεωσ Πανεπιςτιμιο του Hagen, όπωσ ζχει αναφερκεί,

ακόμα και εάν κάποιοσ χάςει τισ προκεςμίεσ κανονικισ εγγραφισ και τισ προκεςμίεσ

κακυςτερθμζνθσ εγγραφισ, μπορεί να ξεκινιςει οποτεδιποτε τισ ςπουδζσ Bachelor. τθν

περίπτωςθ αυτι, ξεκινάει με τα ειςαγωγικά μακιματα των πρϊτων Module (χωρίσ να ζχει

κάνει κανονικι εγγραφι ςτο Πρόγραμμα πουδϊν) και τα ολοκλθρϊνει με τισ αντίςτοιχεσ

εξετάςεισ. Ζπειτα, κάνει εντόσ των επόμενων προκεςμιϊν κανονικά τθν εγγραφι ςτο

Πρόγραμμα πουδϊν και ξεκινάει χωρίσ να επαναλάβει τα ειςαγωγικά μακιματα, αφοφ

αυτά του αναγνωρίηονται.


Η μεγάλθ διαφορά μεταξφ των δυο Πανεπιςτθμίων οφείλεται ςτθν πολιτικι που

εφαρμόηουν ςχετικά με τον αρικμό των ειςακτζων. Σο Fernuniversität Hagen δεν κζτει όριο

ςτον αρικμό των ειςακτζων, δθλαδι τουσ δζχεται όλουσ, ενϊ απεναντίασ το Ε.Α.Π,

προκακορίηει ςτον αρικμό των ειςακτζων του. Σο ακαδθμαϊκό ζτοσ 2009-2010, το ποςοςτό

των ειςακτζων ςε ςχζςθ με αυτό των υποψθφίων ιταν περίπου 10%. υγκεκριμζνα,

υπζβαλαν αίτθςθ 74.301 υποψιφιοι φοιτθτζσ για μία από τισ 7.200 προςφερόμενεσ κζςεισ

ςτα 30 Προγράμματα πουδϊν του Ε.Α.Π. τουσ 33.347 ενδιαφερόμενουσ που ζκαναν

αίτθςθ για κάποιο από τα Πτυχιακά Προγράμματα προςφζρκθκαν 4.200 κζςεισ, ενϊ ςτουσ

40.954 υποψθφίουσ των Μεταπτυχιακϊν Προγραμμάτων προςφζρκθκαν 3.000 κζςεισ.

Μια κακαρότερθ εικόνα για το μζγεκοσ τθσ κλειςτότθτασ του Ε.Α.Π. ςε αυτι τθ ςκόπιμθ

δράςθ, μποροφμε να ςχθματίςουμε εάν λάβουμε υπόψθ μασ, ότι το 2009, από τουσ

130.000 υποψιφιουσ που ζκαναν αίτθςθ για είςοδο τουσ ςτα ςυμβατικά Ανϊτατα

Εκπαιδευτικά Ιδρφματα τθσ Ελλάδασ, ειςάχκθκαν 88.262 φοιτθτζσ, 40.770 ςτα Α.Ε.Ι. και

43.460 ςτα Σ.Ε.Ι., δθλαδι ειςιχκθκε το 67,8% των υποψθφίων, ενϊ ςτο Ε.Α.Π. ειςιχκθ μόνο

το 10%89.

Ωσ ενδεικτικά παραδείγματα τθσ κλειςτότθτασ οριςμζνων Προγραμμάτων πουδϊν που

προςφζρει το Ε.Α.Π., κα μποροφςαν να αναφερκοφν το Σμιμα Διοίκθςθσ Επιχειριςεων και

Οργανιςμϊν, ςτο οποίο οι πικανότθτεσ ειςαγωγισ ιταν μια ςτισ δεκατζςςερισ (1/14) και το

Μεταπτυχιακό Σραπεηικι ςτο οποίο οι πικανότθτεσ ειςαγωγισ ιταν μία ςτισ είκοςι δφο

1/22 (πίνακασ 6). Με βάςθ τα ςτοιχεία αυτά, το Ε.Α.Π. είναι πολφ πιο κλειςτό, ωσ προσ τθν

ειςαγωγι, από τα ςυμβατικά Πανεπιςτιμια, παρόλο που δεν κζτει ωσ προχπόκεςθ

ειςαγωγισ γραπτζσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, όπωσ τα αντίςτοιχα ςυμβατικά90.

Διαπιςτϊνουμε ότι το Ε.Α.Π. ανταποκρίνεται ςε πολφ μικρό βακμό ςτθ κεμελιϊδθ

φιλοςοφία πίςω από τθν πολιτικι ανοικτισ πρόςβαςθσ θ οποία αποτελεί πεμπτουςία του

ιδεϊδουσ τθσ ανοικτισ μάκθςθσ: ότι όποιοσ είναι πρόκυμοσ και ικανόσ να ξεκινιςει

ακαδθμαϊκζσ ςπουδζσ ζχει το δικαίωμα να προςπακιςει.

Μπορεί να υποκζςει κανείσ ότι θ τακτικι να ορίηεται περιοριςμζνοσ αρικμόσ ειςακτζων,

δεν ςχετίηεται με οικονομικοφσ λόγουσ, κακϊσ οι υποψιφιοι φοιτθτζσ του Ε.Α.Π.

89

Καρακατςάνθσ, 2009 και Ρζντε αλλαγζσ ςτισ Ρανελλινιεσ Εξετάςεισ του 2009 (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.alithia.gr/newspaper/2008/10102008/10102008,28343.html 90

ΟΥΑ για το τμιμα Διοίκθςθσ Επιχειριςεων. 65.572 υποψιφιοι (2006). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,id=46624068 (25/5/2009)



http://www.alithia.gr/newspaper/2008/10102008/10102008,28343.html

http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,id=46624068


επιβαρφνονται με ςχεδόν ολόκλθρο το κόςτοσ τθσ φοίτθςισ ςτουσ, δθλαδι καλφπτουν

ςχεδόν ςτο ακζραιο το κόςτοσ λειτουργίασ του Ε.Α.Π. όπωσ φαίνεται από τα ςτοιχεία τθσ

ζρευνασ.

Παρόλα αυτά, δεν μποροφν να «αγοράςουν» το αγακό που ονομάηεται ανϊτατθ μόρφωςθ.

Βζβαια το Ε.Α.Π., για να εξαςφαλίςει τθν αμερόλθπτθ επιλογι των υποψθφίων που

πλεονάηουν, διενεργεί κλιρωςθ παρουςία ειςαγγελικισ αρχισ, ϊςτε να διαςφαλίςει το

αδιάβλθτο τθσ διαδικαςίασ. Είναι αυτονόθτο, ότι άλλεσ μζκοδοι επιλογισ, όπωσ θ λίςτα

προτεραιότθτασ που εφαρμόηουν άλλα Ανοικτά Ανϊτατα Ιδρφματα υπερτερεί κατά πολφ ςε

ςχζςθ με τθν κλιρωςθ, διότι μπορεί να εγγυθκεί τθν ςταδιακι ειςαγωγι όλων των

υποψθφίων με μια ςχετικά μικρι κακυςτζρθςθ. Όμωσ, ςτθν περίπτωςθ τθσ κλιρωςθσ,

πρζπει να ςυνειδθτοποιιςουμε ότι άνκρωποι που θ μοίρα δεν τουσ ζχει προικίςει με

αρκετι τφχθ δεν κα καταφζρουν ποτζ να κλθρωκοφν, ϊςτε να ειςαχκοφν ςε ζνα από τα

περιηιτθτα Πτυχιακά ι Μεταπτυχιακά Προγράμματα πουδϊν του Ε.Α.Π. Αφετζρου, ςε μια

εποχι που γίνεται προςπάκεια να περιοριςτοφν, όςο γίνεται περιςςότερο, οι επιπτϊςεισ

τθσ τφχθσ ςτθ ηωι των ανκρϊπων, κυρίωσ μζςω του προγραμματιςμοφ και τθσ πρόβλεψθσ,

θ τακτικι του Ε.Α.Π. να επιλζγει αυτι τθ μζκοδο επιλογισ των υποψθφίων του, προφανϊσ,

μπορεί να κεωρθκεί οπιςκοδρομικι.

ε κάκε περίπτωςθ, αυτοφ του είδουσ οι πρακτικζσ δεν φανερϊνουν προςανατολιςμό ςτο

άτομο. Απεναντίασ, φανερϊνουν ότι οι άνκρωποι αντιμετωπίηονται ωσ απρόςωπεσ

οντότθτεσ, για τθν τφχθ των οποίων αποφαςίηει θ Θεά τφχθ. Άλλωςτε κα περίμενε κανείσ

ότι φςτερα από δζκα χρόνια λειτουργίασ το Ε.Α.Π. κα ιταν ςε κζςθ να απορροφά

υπερδιπλάςιο αρικμό υποψθφίων.

Με βάςθ τισ παραπάνω ςκζψεισ κα μποροφςαν να διατυπωκοφν τα εξισ ερωτιματα: Για

ποιο λόγο το Ε.Α.Π. αντί για κλιρωςθ δεν εφαρμόηει λίςτα προτεραιότθτασ, θ οποία

κεωρείται δικαιότερθ πρακτικι; Γιατί μετά από δζκα χρόνια λειτουργίασ δεν ζχει

αναπτυχκεί αρκετά ϊςτε να μπορεί να ανταποκρίνεται ςτθν αυξθμζνθ ηιτθςθ των πολιτϊν

τθσ χϊρασ μασ για ανϊτατεσ ςπουδζσ; Σι ςυνδυαςμόσ δομικϊν διαδικαςιϊν χρειάηονται για

τθν επίτευξθ του ςτόχου αυτοφ;



Σο Fernuniversität Hagen ιδρφκθκε το Δεκζμβριο του 1974, δθλαδι περίπου 23 χρόνια

πριν από τθν ίδρυςθ του Ε.Α.Π. Σθν εποχι αυτι ςτθν Ευρϊπθ, οι νζεσ τάςεισ για διεφρυνςθ

τθσ αυτονομίασ και του εκδθμοκρατιςμοφ τθσ εκπαίδευςθσ και τα αιτιματα για παροχι

ίςων ευκαιριϊν και μεγαλφτερθ πρόςβαςθ ςτθν Ανϊτατθ Παιδεία ςυνδυάςτθκαν με τισ

απαιτιςεισ τθσ οικονομίασ για επιμόρφωςθ, εξειδίκευςθ και δια βίου εκπαίδευςθ. Σο

γερμανικό Ανοικτό Πανεπιςτιμιο ιδρφκθκε για να καλφψει, πρωτίςτωσ, άμεςεσ πρακτικζσ

κοινωνικζσ και οικονομικζσ ανάγκεσ, για το λόγο αυτό αναπτφχκθκε με γοργοφσ ρυκμοφσ.

Εξετάηοντασ τουσ αρικμοφσ των εγγεγραμμζνων φοιτθτϊν, ςτο εξ Αποςτάςεωσ

Πανεπιςτιμιο ςτο Hagen, ςτο χειμερινό εξάμθνο τα πρϊτα 6 χρόνια91 παρατθρείται αφξθςθ

αυτϊν κατά 548,9%, δθλαδι από 1.304 φοιτθτζσ που εγγράφθκαν ςτο πρϊτο χειμερινό

εξάμθνο 1975-1976 ςε 36.199 φοιτθτζσ το χειμερινό εξάμθνο 1981-1982. ιμερα ζχει

60.000, περίπου, ενεργοφσ φοιτθτζσ και μια μεγάλθ ποικιλία από Προγράμματα πουδϊν

που καλφπτουν ζνα μεγάλο φάςμα εκπαιδευτικϊν αναγκϊν.

Σο Ε.Α.Π., αναπτφχκθκε με αργότερουσ ρυκμοφσ από ότι το Fernuniversität Hagen. Οι

όποιεσ οικονομικζσ και κοινωνικζσ απαιτιςεισ τθσ εποχισ δεν μπόρεςαν να επιςπεφςουν

τθν ίδρυςθ και τθν ανάπτυξι του. Χρειάςτθκε ςχεδόν ζξι ολόκλθρα χρόνια και τθν ενεργι

παρζμβαςθ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ για να ξεκινιςει τθ λειτουργία του. ιμερα, δζκα

χρόνια μετά τον πρϊτο ιδρυτικό του νόμο, ζχει 24.000 ενεργοφσ φοιτθτζσ και παρζχει 30

Προγράμματα πουδϊν. Σόςο το Fernuniversität Hagen όςο και το Ε.Α.Π. αποτελοφν

ςιμερα δυο κακιερωμζνουσ εκπαιδευτικοφσ κεςμοφσ Ανοικτισ εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατθσ

Εκπαίδευςθσ.

Η ανοικτότθτα και θ ευελιξία, τα δυο ειδοποιά χαρακτθριςτικά ενόσ Ανοικτοφ

Πανεπιςτθμίου, ζχουν υποκειμενικό χαρακτιρα, κακϊσ διαμορφϊνονται ςτα πλαίςια

ευμετάβλθτων, υποκειμενικϊν αναγκϊν και πολιτικϊν. Η αφξθςθ των εκπαιδευτικϊν

ευκαιριϊν και θ διεφρυνςθ τθσ προςβαςιμότθτασ εξαρτάται, κυρίωσ, από τθν βοφλθςθ

αυτϊν που ζχουν τθν τυπικι εξουςία να αποφαςίηουν, ςτο όνομα μιασ ανάπτυξθσ για τουσ

πολλοφσ, εντόσ των ορίων που κζτουν οι διαπραγματεφςεισ και οι ςυμβιβαςμοί μεταξφ των

ιςχυρϊν κοινωνικϊν, πολιτικϊν και οικονομικϊν δυνάμεων.

91 http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/Tab1P1_Internet. pdf

http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/Tab1P1_Internet.%20pdf


Όμωσ, οι αποδζκτεσ του (εκπαιδευτικοφ) «ςυςτιματοσ92», ωσ ςυνειδθςιακά ςυςτιματα-

παρατθρθτζσ, ειδικά όταν αποτελοφν τουσ άμεςουσ «ιδιοκτιτεσ του προβλιματοσ», ςτα

πλαίςια των ατομικϊν τουσ ςυμφερόντων και επιδιϊξεων νομιμοποιοφνται να

διερευνιςουν τισ επιλογζσ νοιματοσ που επιβάλλουν τα διάφορα κοινωνικά ςυςτιματα-

παρατθρθτζσ-Νομικά Πρόςωπα, ςτθν περίπτωςι μασ τα Ανοικτά Πανεπιςτιμια, και να

αςκιςουν εποικοδομθτικι κριτικι προςβλζποντασ ςτθν βελτίωςθ τθσ κατάςταςθσ που

βιϊνουν ωσ προβλθματικι. τθν προκειμζνθ περίπτωςθ, ωσ προβλθματικι κατάςταςθ κα

μποροφςε να κεωρθκεί από ζνα υποκείμενο-παρατθρθτι, θ αδυναμία των δυο

Πανεπιςτθμίων να διευρφνουν, ςτο παρόν, περαιτζρω τθν ανοικτότθτα και τθν ευελιξία

τουσ, δθλαδι να άρουν περιςςότερα εμπόδια και περιοριςμοφσ, ϊςτε να μπορζςουν να

προςφζρουν τθ δυνατότθτα ανϊτατων ςπουδϊν ςε ακόμθ περιςςότερουσ πολίτεσ που

επικυμοφν να ςπουδάςουν.

Με ςκοπό τθν διερεφνθςθ τθσ ανοικτότθτασ και τθσ ευελιξίασ του Πανεπιςτθμίου

Fernuniversität Hagen και του Ε.Α.Π., ςτα πλαίςια μιασ Ευμετάβλθτθσ υςτθμικισ

Μεκοδολογίασ, δθμιουργικθκε ζνα ιδεατό μοντζλο ζξι ςκόπιμων δράςεων ανοικτότθτασ

και ευελιξίασ το οποίο αντιπαραβλικθκε με τισ αντίςτοιχεσ πρακτικζσ ανοικτότθτασ και

ευελιξίασ των δυο Πανεπιςτθμίων.

Από τθ ςφγκριςθ του μοντζλου με τισ αντίςτοιχεσ πρακτικζσ ανοικτότθτα και ευελιξίασ των

δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων, οι οποίεσ ςυγκεντρϊκθκαν μετά από ζρευνα που διεξιχκθ,

διαπιςτϊκθκε ότι και τα δυο Ανοικτά Πανεπιςτιμια ανταποκρίνονται ςε μικρότερο ι

μεγαλφτερο βακμό ςτο μοντζλο των ζξι ςκόπιμων δράςεων που δθμιουργικθκε, δθλαδι θ

ανοικτότθτα και ευελιξία τουσ κακορίηεται από το ότι διακζτουν ζνα ςφςτθμα πρόνοιασ για

τθν υποςτιριξθ των οικονομικά αδφναμων φοιτθτϊν, επιτρζπουν τθν ειςαγωγι των

φοιτθτϊν χωρίσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, χρθςιμοποιοφν ανοικτά και ευζλικτα Προγράμματα

πουδϊν όπωσ και ανοικτζσ και ευζλικτεσ μεκόδουσ εκπαίδευςθσ και οργάνωςθσ των

ςπουδϊν.

τθ ςυνζχεια, παρουςιάηονται ςυνοπτικά οι απαντιςεισ ςτα βαςικά ερωτιματα τθσ

εργαςίασ αυτισ. Η απάντθςθ ςτο πρϊτο ερευνθτικό ερϊτθμα: Με ποιεσ ενδεικτικζσ

κεςμοκετθμζνεσ πρακτικζσ, που μποροφν να χαρακτθριςτοφν ωσ ανοικτζσ και ευζλικτεσ ι

περιοριςτικζσ και μθ ευζλικτεσ (ςφμφωνα με το μοντζλο των επιλεγμζνων ςκόπιμων

92 Ευρφτερα του κοινωνικοφ, οικονομικοφ, πολιτιςμικοφ κλπ.


δράςεων), εκφράηεται αντίςτοιχα ο ανοικτόσ και ευζλικτοσ χαρακτιρασ των δυο

Ρανεπιςτθμίων; οδιγθςε ςτο ςχθματιςμό μιασ διακριτισ εικόνασ για τθν ανοικτότθτα και

τθν ευελιξία των δυο Ανοικτϊν Πανεπιςτθμίων.

Σο Fernuniversität Hagen αποτελεί ςιμερα ζνα από τα μεγαλφτερα Ανοικτά

Πανεπιςτιμια τθσ Ευρϊπθσ με περίπου 60.000 χιλιάδεσ φοιτθτζσ από όλο τον κόςμο.

Χρθςιμοποιεί ζνα ςφγχρονο ςφςτθμα εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ το οποίο ςτθρίηεται ςτθ

ςυνδυαςτικι μάκθςθ (blended learning), προςφζροντασ πολφπλευρθ υποςτιριξθ και

ενίςχυςθ ςτουσ φοιτθτζσ του. Σα Προγράμματα πουδϊν Bachelor και Master που

προςφζρει δομοφνται με βάςθ τθ Θεματικι Ενότθτα (Module) και το αρκρωτό ςφςτθμα. Σα

Module αποτελοφν ιδιαίτερα ευζλικτεσ διδακτικζσ και μακθςιακζσ ενότθτεσ, κακϊσ το είδοσ

και θ διάρκεια τουσ κακορίηονται από τουσ εκπαιδευτικοφσ και μακθςιακοφσ ςτόχουσ των

Προγραμμάτων πουδϊν. Σα Προγράμματα πουδϊν Bachelor και Master και τα

«εκπαιδευτικά πακζτα» εξειδίκευςθσ και επιμόρφωςθσ που παρζχονται, είναι πολυάρικμα

και ποικίλα καλφπτοντασ ζνα μεγάλο φάςμα εκπαιδευτικϊν αναγκϊν, ενϊ θ διδακτζα φλθ

επιδιϊκεται να είναι επίκαιρθ και να δομείται ςτθ βάςθ ενόσ ιδεολογικοφ πλουραλιςμοφ.

Σο Fernuniversität Hagen προςφζρει διεκνοφσ αναγνϊριςθσ πτυχία τα οποία δίνουν τθ

δυνατότθτα απαςχόλθςθσ τόςο ςτον ιδιωτικό όςο και ςτο δθμόςιο τομζα. ε αντίκεςθ με

τα αντίςτοιχα ςυμβατικά Πανεπιςτιμια, δεν χρεϊνει τουσ φοιτθτζσ του με γενικά φοιτθτικά

δίδακτρα ι φοιτθτικζσ ειςφορζσ. το εν λόγο Πανεπιςτιμιο μποροφν να εγγραφοφν όλοι

όςοι το επικυμοφν χωρίσ γραπτζσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, είτε ςτο χειμερινό είτε ςτο κερινό

εξάμθνο, εφόςον όμωσ πλθροφν τα κριτιρια και τισ προχποκζςεισ ειςαγωγισ που ορίηονται

από τθν κείμενθ νομοκεςία που ιςχφει για όλα τα Πανεπιςτιμια τθσ Γερμανίασ και από τισ

ειδικζσ διατάξεισ που ορίηονται από το ίδιο το Πανεπιςτιμιο. Σο Fernuniversität Hagen δεν

κζτει όριο ςτον αρικμό των ειςακτζων του, δθλαδι δζχεται όλουσ όςουσ κάνουν αίτθςθ

εγγραφισ και πλθροφν τισ βαςικζσ προχποκζςεισ ειςαγωγισ. Βαςικι προχπόκεςθ για τθν

εγγραφι ςε ζνα Προγράμματα πουδϊν Bachelor αποτελεί το γενικό απολυτιριο

Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ, ενϊ για τθν εγγραφι ςε ζνα από τα προγράμματα Master

ζνα πτυχίο Ανωτάτθσ Εκπαίδευςθσ παρεμφεροφσ επιςτθμονικοφ πεδίου.

Η πρακτικι του Fernuniversität Hagen να κζτει ίδιεσ προχποκζςεισ ειςαγωγισ με τα

ςυμβατικά, δθλαδι να μθν δίνει τθ δυνατότθτα για ςπουδζσ ςε όςουσ δεν κατζχουν γενικό

απολυτιριο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ κεωρείται πρακτικι που περιορίηει τθν

ανοικτότθτά του.


Αντίςτοιχα, το Ε.Α.Π. αποτελεί ςιμερα ζνα ςφγχρονο Ανοικτό Ανϊτατο Εκπαιδευτικό

Κδρυμα που απολαμβάνει τθν αποδοχι τθσ κοινωνίασ ςτθν οποία ιδρφκθκε. Είναι ζνα

Ανοικτό Πανεπιςτιμιο με προοπτικζσ ανάπτυξθσ και εξζλιξθσ που κακορίηονται, κυρίωσ,

από τθν αυξθμζνθ ηιτθςθ για ανϊτατεσ ςπουδζσ ςτθν Ελλάδα αλλά και από τισ ςφγχρονεσ

οικονομικζσ απαιτιςεισ για δια βίου Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ για όλουσ. Σο Ε.Α.Π.

χρθςιμοποιεί ζνα ςφγχρονο ςφςτθμα εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ που βαςίηεται, κυρίωσ,

ςτο κατάλλθλα διαμορφωμζνο ζντυπο υλικό93 και ςτθν υποςτιριξθ του ειδικά

εκπαιδευμζνου υμβοφλου Κακθγθτι. Σα Προγράμματα πουδϊν του τα οποία οδθγοφν ςε

πτυχία τετραετοφσ και ςε μεταπτυχιακά τριετοφσ φοίτθςθσ αντίςτοιχα, οργανϊνονται με

βάςθ τθ Θεματικι Ενότθτα και το αρκρωτό ςφςτθμα. Οι υποχρεωτικζσ και επιλεγόμενεσ

Θεματικζσ Ενότθτεσ διάρκειασ ενόσ ακαδθμαϊκοφ ζτουσ προςφζρουν ςτα πλαίςια του

αρκρωτοφ ςυςτιματοσ τθ δυνατότθτα ςτουσ φοιτθτζσ να διαμορφϊςουν μονοί του τθ

μορφωτικι τουσ φυςιογνωμία. Σο Ε.Α.Π. ςιμερα, προςφζρει ζνα ςθμαντικό αρικμό

πτυχιακϊν όςο και μεταπτυχιακϊν Προγραμμάτων πουδϊν τα οποία βαςίηονται ςε

επίκαιρθ γνϊςθ και δομοφνται ςτθ βάςθ ενόσ ιδεολογικοφ πλουραλιςμοφ. Οι τίτλοι

ςπουδϊν που παρζχει είναι αναγνωριςμζνοι, ιςάξιοι με τουσ αντίςτοιχουσ απολυτιριουσ

τίτλουσ ςπουδϊν των ςυμβατικϊν Πανεπιςτθμίων και δίνουν τθ δυνατότθτα απαςχόλθςθσ

τόςο ςτον ιδιωτικό όςο και ςτο δθμόςιο τομζα. Σο Ε.Α.Π. δεν κζτει ωσ προχπόκεςθ

ειςαγωγισ γραπτζσ ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, όπωσ τα αντίςτοιχα ςυμβατικά. Η μόνθ

προχπόκεςθ για τθν εγγραφι ςε ζνα από τα Πτυχιακά Προγράμματα ςπουδϊν που παρζχει

είναι το απολυτιριο Λυκείου, ενϊ για τα Μεταπτυχιακά Προγράμματα πουδϊν είναι το

πτυχίο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ παρεμφεροφσ επιςτθμονικοφ πεδίου. Εγγραφι ςτα

Προγράμματα πουδϊν του Ε.Α.Π. επιτρζπεται μόνο μια φορά το χρόνο εντόσ

κακοριςμζνων χρονικϊν ορίων, ενϊ όςοι φοιτθτζσ επικυμοφν να δθλωκοφν ξανά ςε μια

Θεματικι Ενότθτα που δεν κατάφεραν να ολοκλθρϊςουν υποχρεοφνται να καταβάλλουν εκ

νζου το χρθματικό ποςό που απαιτείται για τθν εγγραφι ςε αυτι τθ Θεματικι Ενότθτα.

Σο Ε.Α.Π., ςε αντίκεςθ με τα άλλα κρατικά Πανεπιςτιμια τθσ Ελλάδασ, δεν προςφζρει

δωρεάν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ, κακϊσ απαιτεί από τουσ φοιτθτζσ του να καταβάλλουν

ςυγκεκριμζνο ποςό για κάκε Θεματικι Ενότθτα που επιλζγουν. Παρόλα αυτά, διακζτει ζνα

ςφςτθμα υποςτιριξθσ των οικονομικά αςκενζςτερων φοιτθτϊν απαλλάςςοντασ ζνα

ποςοςτό φοιτθτϊν από τθν πλθρωμι οριςμζνων Θεματικϊν Ενοτιτων. Σζλοσ, θ πρακτικι

του να κζτει όριο ςτο αρικμό των ειςακτζων του και να χρθςιμοποιεί για τθν επιλογι των

93

Σο Ε.Α.Π. δθμιουργεί το δικό του εκπαιδευτικό υλικό με βαςικό κριτιριο αυτό να ανταποκρίνεται με τον καλφτερο τρόπο τισ ανάγκεσ τθσ εξ αποςτάςεωσ μάκθςθσ και διδαςκαλίασ.


υποψιφιων φοιτθτϊν του μια διαδικαςία κλιρωςθσ περιορίηει ςε ςθμαντικό βακμό τθν

ανοικτότθτά του.

χετικά με το δεφτερο ερευνθτικό ερϊτθμα: Ροιεσ είναι οι ομοιότθτεσ και οι διαφορζσ

των δυο Ανοικτϊν Ρανεπιςτθμίων ωσ προσ τισ ενδεικτικζσ πρακτικζσ που μποροφν να

χαρακτθριςτοφν ωσ ανοικτζσ και ευζλικτεσ ι περιοριςτικζσ και μθ ευζλικτεσ; προζκυψαν

από τθ ςφγκριςθ οι παρακάτω ομοιότθτεσ και διαφορζσ.

Ομοιότθτεσ:

α) Σόςο το Fernuniversität Hagen όςο και το Ε.Α.Π. εφαρμόηουν ανοικτζσ και ευζλικτεσ

μεκόδουσ μάκθςθσ και διδαςκαλίασ, χρθςιμοποιϊντασ αποκλειςτικά ζνα ςφςτθμα εξ

Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ.

β) Αμφότερα οργανϊνουν τισ ςπουδζσ που παρζχουν με βάςθ τθ Θεματικι Ενότθτα και το

Αρκρωτό φςτθμα.

γ) Προςφζρουν μια ςχετικά μεγάλθ ποικιλία Προγραμμάτων πουδϊν τα οποία

κακορίηονται ςε μεγάλο βακμό από τισ άμεςεσ πρακτικζσ ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ και τθσ

οικονομίασ, και τα οποία βαςίηονται ςε επίκαιρθ γνϊςθ και διαμορφϊνονται ςτθ βάςθ ενόσ

ιδεολογικοφ πλουραλιςμοφ.

δ) Προςφζρουν αντίςτοιχα Bachelor και Master, Πτυχιακοφσ και Μεταπτυχιακοφσ τίτλουσ

ςπουδϊν με αναγνωριςμζνθ αξία που δίνουν τθ δυνατότθτα εργαςίασ ςτουσ κατόχουσ τουσ

τόςο ςτον ιδιωτικό όςο και ςτο δθμόςιο τομζα.

ε) Και τα δυο διακζτουν ζνα κεςμοκετθμζνο ςφςτθμα για τθν οικονομικι υποςτιριξθ των

οικονομικά αςκενζςτερων φοιτθτϊν.

ςτ) Και τα δυο επιτρζπουν τθν ειςαγωγι των υποψθφίων φοιτθτϊν χωρίσ γραπτζσ

ειςαγωγικζσ εξετάςεισ, όμωσ με τθν προχπόκεςθ κατοχισ απολυτιριου τίτλου

Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ για όςουσ επικυμοφν να εγγραφοφν ςε ζνα Προπτυχιακό

Πρόγραμμα πουδϊν και πτυχίο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ για όςουσ επικυμοφν να

εγγραφοφν ςε ζνα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα πουδϊν.

2. Διαφορζσ:

α) Σο Fernuniversität Hagen εφαρμόηει τθ ςυνδυαςτικι μάκθςθ (blended learning), δθλαδι

ςυνδυάηει τθν ενοποίθςθ ςτοιχείων τόςο τθσ παραδοςιακισ διδαςκαλίασ όςο και τθσ

υποβοθκοφμενθσ από τεχνολογικά μζςα διδαςκαλίασ ςε μια ολοκλθρωμζνθ ενότθτα.


Απεναντίασ, το Ε.Α.Π. δίνει βαρφτθτα, κυρίωσ, ςτο ζντυπο διδακτικό υλικό και ςτον

ςυμβουλευτικό και υποςτθρικτικό ρόλο του ειδικά εκπαιδευμζνου ςυμβοφλου κακθγθτι.

β) Η οργάνωςθ των ςπουδϊν ςτο Ανοικτό Πανεπιςτθμίου του Hagen, βαςίηεται ςε Module

που θ διάρκεια και το είδοσ τουσ κακορίηονται ανάλογα με τισ ανάγκεσ του Προγράμματοσ

πουδϊν και για αυτό το λόγο είναι περιςςότερο ευζλικτθ από ότι αυτι του Ε.Α.Π. που

ςτθρίηεται ςε ζνα είδοσ Θεματικισ Ενότθτασ.

γ) Σο Fernuniversität Hagen προςφζρει μεγαλφτερο εφροσ επιλογϊν, όςον αφορά τα

προςφερόμενα Προγράμματα πουδϊν από ότι το Ε.Α.Π. Επίςθσ, προςφζρει μια μεγάλθ

γκάμα «εκπαιδευτικϊν πακζτων» εξειδίκευςθσ και επιμόρφωςθσ πράγμα που δεν κάνει το

Ε.Α.Π.

δ) Σο πρϊτο παρζχει τίτλουσ διεκνοφσ αναγνϊριςθσ βαςιηόμενο ςτα τριετοφσ φοίτθςθσ

Bachelor και διετοφσ φοίτθςθσ Master, ςε αντίκεςθ με το δεφτερο, που προςφζρει

τετραετοφσ φοίτθςθσ Πτυχία (Diplom) και τριετοφσ φοίτθςθσ Μεταπτυχιακά.

ε) Σο γερμανικό Ανοικτό Πανεπιςτιμιο Hagen δεν επιβάλει δίδακτρα ι φοιτθτικζσ ειςφορζσ

ςτουσ φοιτθτζσ του, ενϊ, αντίκετα, το Ε.Α.Π. απαιτεί από τουσ φοιτθτζσ του να

καταβάλλουν ςυγκεκριμζνο ποςό για κάκε Θεματικι Ενότθτα που επιλζγουν. Σο πρϊτο,

εφαρμόηει μια ανοικτι οικονομικι πολιτικι, δθλαδι αφενόσ επιδιϊκει τθν περαιτζρω

ανάπτυξι του βαςιηόμενο ςε κρατικοφσ πόρουσ και ςε χορθγίεσ ιδιωτικϊν επιχειρθματικϊν

φορζων, αφετζρου προςφζρει οικονομικι υποςτιριξθ μια διάφορουσ τρόπουσ ςτουσ

αδφναμουσ οικονομικά φοιτθτζσ, ενϊ το δεφτερο εφαρμόηει μια ςχετικά ςυντθρθτικι

οικονομικι πολιτικι που ςτθρίηεται ςθμαντικά ςτα δίδακτρα των φοιτθτϊν του.

ςτ) Σο Fernuniversität Hagen δεν κζτει όριο ςτον αρικμό των ειςακτζων, δθλαδι

αποδζχεται όλουσ όςο κάνουν αίτθςθ εγγραφισ και πλθροφν τισ προχποκζςεισ ειςαγωγισ,

απεναντίασ, το Ε.Α.Π. προκακορίηει τον αρικμό ειςακτζων του, περιορίηοντασ ςθμαντικά τθ

δυνατότθτα ειςαγωγισ ςε αυτό ςε ζνα μεγάλο αρικμό υποψθφίων.

Σζλοσ, όςον αφορά ςτο τρίτο και τελευταίο ερϊτθμα, ποιεσ κεςμοκετθμζνεσ πρακτικζσ

ανοικτότθτασ και ευελιξίασ του Fernuniversität Hagen που υπερτεροφν ςε ςχζςθ με τισ

αντίςτοιχεσ πρακτικζσ του Ε.Α.Ρ. για τθν κάλυψθ των ίδιων αναγκϊν, κα μποροφςαν να

εφαρμοςτοφν ςτο Ε.Α.Ρ. βελτιϊνοντάσ το; διαπιςτϊκθκε ότι:

α) Η περαιτζρω αξιοποίθςθ από το Ε.Α.Π., των δυνατοτιτων που προςφζρει θ ςφγχρονθ

τεχνολογία και ειδικότερα θ οργάνωςθ ενόσ εικονικοφ-δυνθτικοφ περιβάλλοντοσ κατά τα

πρότυπα του Fernuniversität Hagen, κα μποροφςε να βελτιϊςει ςθμαντικά τθν ποιότθτα τθσ

προςφερόμενθσ εκπαίδευςισ του.


β) Οι ςπουδζσ ςτο Ε.Α.Π. κα μποροφςαν να οργανϊνονται με βάςθ πιο ευζλικτεσ Θεματικζσ

Ενότθτεσ, όπωσ γίνεται ςτο Ανοικτό Πανεπιςτιμιο τθσ Γερμανίασ, δίνοντασ τθ δυνατότθτα

οριοκζτθςθσ του κάκε γνωςτικοφ αντικειμζνου ςτισ Θεματικζσ Ενότθτεσ με μεγαλφτερθ

ακρίβεια.

γ) Σο Ε.Α.Π. κα μποροφςε να διευρφνει το φάςμα των προςφερόμενων Προγραμμάτων του

περιςςότερο, προςφζροντασ ακόμα και επιςτθμονικά πεδία ίδια ι παρόμοια με αυτά των

ςυμβατικϊν Πανεπιςτθμίων, όπωσ γίνεται ςτο Ανοικτό Πανεπιςτιμιο του Hagen.

δ) Σο Ε.Α.Π. κα μποροφςε να επιτρζπει τθ διακοπι και ςυνζχιςθ των ςπουδϊν κατά τθ

διάρκεια τθσ ακαδθμαϊκισ χρονιάσ χωρίσ τθν εκ νζου καταβολι διδάκτρων. Όπωσ επίςθσ να

δίνει τθ δυνατότθτα εγγραφισ δυο φορζσ το χρόνο και όχι μιασ, μόνο ςτθν αρχι του

ακαδθμαϊκοφ ζτουσ.

ε) Επίςθσ, κα μποροφςε να εφαρμόηει μια πιο ανοικτι οικονομικι πολιτικι ςτοχεφοντασ

ςτθν περαιτζρω ανάπτυξθ του Ιδρφματοσ, αφενόσ χρθςιμοποιϊντασ κάκε εφικτό μζςο για

τθν αφξθςθ τθσ χρθματοδότθςισ του, αφετζρου προςφζροντασ μεγαλφτερθ υποςτιριξθ

ςτουσ οικονομικά αδφναμουσ φοιτθτζσ αυξάνοντασ τον αρικμό των υποτροφιϊν και

μειϊνοντασ ι καταργϊντασ τα δίδακτρα.

ςτ) Η ανοικτότθτα του Ε.Α.Π. κα διευρυνόταν ςθμαντικά εάν δεν ζκετε όριο ςτον αρικμό

των ειςακτζων του, μια πολιτικι που εφάρμοςε εξ αρχισ το Fernuniversität Hagen. Εφόςον

ζνα τζτοιο ενδεχόμενο δεν είναι άμεςα εφικτό, θ ςθμαντικι αφξθςθ του αρικμοφ των

ειςακτζων του άμεςα μπορεί να κεωρθκεί ωσ επιβεβλθμζνθ. Επίςθσ, κα μποροφςε να

εξεταςτεί εκ νζου το κζμα που ςχετίηεται με τον τρόπο επιλογισ των υποψιφιων φοιτθτϊν

του. Αντί για τθν θλεκτρονικι κλιρωςθ, που εφαρμόηεται ςιμερα, κα μποροφςε να

εξεταςτεί θ περίπτωςθ, αυτι να αντικαταςτακεί από ζναν δικαιότερο τρόπο επιλογισ, όπωσ

αυτόσ που βαςίηεται ςτθ λογικι τθσ λίςτασ προτεραιότθτασ.

υνοψίηοντασ, κα μποροφςε κανείσ να διαπιςτϊςει, ότι τόςο το Πανεπιςτιμιο

Fernuniversität Hagen όςο και το Ε.Α.Π. ανταποκρίνονται ςε μεγαλφτερο ι μικρότερο βακμό

ςτο μοντζλο των ζξι ςκόπιμων δράςεων ανοικτότθτασ και ευελιξίασ που δθμιουργικθκε ςτο

κεφάλαιο 5. Σο γεγονόσ αυτό δικαιολογεί αναμφίβολα τον χαρακτθριςμό των δυο αυτϊν

Πανεπιςτθμίων ωσ ανοικτϊν και ευζλικτων. Όμωσ, όπωσ φάνθκε και από τθν ζρευνα, θ

ανοικτότθτα και θ ευελιξία τουσ μπορεί να διευρυνκεί περαιτζρω επιτρζποντασ τθν είςοδο

ςτθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ ςε ακόμα μεγαλφτερο ποςοςτό πολιτϊν που επικυμοφν να

ςπουδάςουν.


Ειδικότερα, το Fernuniversität Hagen κα μποροφςε (ςφμφωνα με το μοντζλο μασ) να

αποτελζςει πρότυπο Ανοικτοφ και Ευζλικτου εξ Αποςτάςεωσ Ανϊτατου Εκπαιδευτικοφ

Ιδρφματοσ, εφόςον επιτρζψει τθν είςοδο ακόμα και ςε αυτοφσ που δεν διακζτουν

απολυτιριο τίτλο Δευτεροβάκμιασ Εκπαίδευςθσ. Επίςθσ, και το Ε.Α.Π. επιδζχεται

περαιτζρω βελτιϊςεων, με ςθμαντικότερθ τθν αφξθςθ του αρικμοφ των ειςακτζων του.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βεργίδθσ Δ., Λιοναράκθσ Α., Λυκουργιϊτθσ Α., Μακράκθσ Β. και Ματραλισ Χ. (1998, 1999). Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ. Θεςμοί και λειτουργίεσ. Σόμοσ Αϋ. Πάτρα: Ε.Α.Π. Bernstein B. (1971). On the Classification and Framing of Educational Knowledge. το Young, F. M. (ed), Knowledge and Control: New Directions for the Sociology of Educations. London: Collier-Macmillan Publishers. Bernstein S., Milza P. (1997). Ιςτορία τθσ Ευρϊπθσ. Από τθ ωμαϊκι Αυτοκρατορία ςτα Ευρωπαϊκά Κράτθ. Ακινα: Εκδόςεισ Αλεξάνδρεια. Γεωργιάδθ Ε., Μπάρλου Α., Κορδοφλθσ Χ. (2003). φγκριςθ Κόςτουσ τθσ εξ Αποςτάςεωσ και τθσ Παραδοςιακισ Πανεπιςτθμιακισ Εκπαίδευςθσ ςτθν Ελλάδα. το Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (επιμ.). Ρρακτικά Ειςθγιςεων. 2Οο Ρανελλινιο Συνζδριο για τθν Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ, Ράτρα 27-30 Μαρτίου 2003. Πάτρα: Προπομπόσ. ς. 119–128. Γκότςθσ Γ. και υριάτου Α. (2001). Δφο Θεςμοί Διαμορφωτζσ του Ευρωπαϊκοφ Ρολιτιςμοφ. Εγχειρίδιο Μελζτθσ. Πάτρα: Ε.Α.Π.

Checkland Peter (2000). Soft Systems Methodology. A Thirty Year Retrospective. In: Systems Research and Behavioral Science. 17, p. 11-58.

Cohen L., Manion L. (2000). Μεκοδολογία Εκπαιδευτικισ ϋΕρευνασ. Ακινα: Μεταίχμιο Επιςτιμεσ.

Eisner Elliot (1999). Η Αντικειμενικότθτα ςτθν Εκπαιδευτικι Ζρευνα. το Hammersley Martyn (1999): Εκπαιδευτικι Ζρευνα ςτθν Ρράξθ. Τόμοσ Αϋ Εκπαιδευτικι Ζρευνα. Τρζχοντα Θζματα. Πάτρα: Ε.Α.Π., ς. 81-90. Evans T., Haughey M., Murphy D. (2008). International Handbook of Distance Education. London: Emerald.

Faukner D., Littleton K., Woodhead M. (επιμ.). (1999). Εξζλιξθ του Ραιδιοφ ςτο Κοινωνικό Ρεριβάλλον. Τόμοσ Βϋ. Μακθςιακζσ Σχζςεισ ςτθ Σχολικι Τάξθ. Πάτρα: Ε.Α.Π.

Guri-Rosenblit Sarah (2005). Openness Dimensions of Distance Teaching Universities. In: Howard C./ Boettcher L./ Justice L./ Schenk K./Rogers L. P./ Berg G. A. (Eds.): Encyclopedia of Distance Learning. Hershey, PA: Idea Group, pp. 1433-39. Guri-Rosenblit Sarah (1999). Distance and Campus Universities: Tensions and Interactions. A Comparative Study of Five Countries. Oxford: Pergamon Press. Hammersley Martyn (1999). Εκπαιδευτικι Ζρευνα ςτθν Ρράξθ. Τόμοσ Αϋ Εκπαιδευτικι Ζρευνα: Τρζχοντα Θζματα. Πάτρα: Ε.Α.Π.

Holmberg Börje (2002). Εκπαίδευςθ εξ Αποςτάςεωσ. Θεωρία και Ρράξθ. Ακινα: Ζλλθν.

Hoyer Helmut (ed) (2009). Studieren, wo es am schönsten ist - Informationen zum Studium. Heft 1. Fernuniversität in Hagen.


Kaelble H., Schriewer J. (2003). Vergleich und Transfer. Komparatistik in den Sozial-, Geschichts- und den Kulturwissenschaften. Frankfurt am Main: Campus.

Keegan Desmond (2001). Οι βαςικζσ αρχζσ τθσ Ανοικτισ και Εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ. Ακινα: Μεταίχμιο. Κόκκοσ Α., Λιοναράκθσ Α. (1998). Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ. Σχζςεισ διδαςκόντων - διδαςκομζνων. Σόμοσ Βϋ. Πάτρα: Ε.Α.Π.

Κόκκοσ Αλζξθσ (1999). Εκπαίδευςθ Ενθλίκων. Το Ρεδίο. Οι Αρχζσ Μάκθςθσ. Οι Συντελεςτζσ. Σόμοσ Αϋ. Πάτρα: Ε.Α.Π.

Lindberg David (1997). Οι απαρχζσ τθσ Δυτικισ Επιςτιμθσ. Η Φιλοςοφικι, Θρθςκευτικι και Θεςμικι Θεϊρθςθ τθσ Ευρωπαϊκισ Επιςτθμονικισ Ραράδοςθσ, 600 π.Χ. – 1450 μ.Χ. Ακινα, Πανεπιςτθμιακζσ Εκδόςεισ Ε.Μ.Π. Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (2001α). Για ποια «εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ» μιλάμε; Ειςιγθςθ ςτο

1ο

Πανελλινιο υνζδριο για τθν Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ του Ελλθνικοφ Ανοικτοφ Πανεπιςτθμίου, 25 - 27 Μαίου, Πάτρα: 2001. Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (2001β). Ανοικτι και εξ αποςτάςεωσ πολυμορφικι εκπαίδευςθ. Προβλθματιςμοί για μια ποιοτικι προςζγγιςθ ςχεδιαςμοφ διδακτικοφ υλικοφ. το Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (επιμ.): Απόψεισ και Ρροβλθματιςμοί για τθν Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ. Ακινα: Προπομπόσ, ς. 33-52. Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (επιμ.) (2003). Ρρακτικά Ειςθγιςεων. 2Οο Ρανελλινιο Συνζδριο για τθν Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ, Ράτρα 27-30 Μαρτίου 2003. Πάτρα: Προπομπόσ. Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (2006). Εξ αποςτάςεωσ και ςυμβατικι εκπαίδευςθ. ςυγκλίνουςεσ ι αποκλίνουςεσ δυνάμεισ; το: Παράλλθλα Κείμενα για τθ Θ. Ε. «Ανοιχτι και Εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ» ΕΚΠ 65, Πάτρα: Ε.Α.Π., ς.2. Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (2008). Εκπονϊ διπλωματικι ερευνθτικι εργαςία ςτθν εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ: αυτό είναι εκπαιδευτικι ζρευνα; Κι αν ναι, τι ζρευνα είναι; Σρίτο εμινάριο για τθ Θεωρία, Εφαρμογι και Ζρευνα ςτθν εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ.

Λυκουργιϊτθσ Αλζξθσ (1998, 1999). Αρκρωτό φςτθμα. το Βεργίδθσ Δ., Λιοναράκθσ Α., Λυκουργιϊτθσ Α., Μακράκθσ Β. και Ματραλισ Χ.: Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ. Θεςμοί και λειτουργίεσ. Σόμοσ Αϋ. Πάτρα: Ε.Α.Π., ς. 81-94. Ματραλισ Χάρθσ (1998, 1999). Εκπαίδευςθ από Απόςταςθ. το Βεργίδθσ Δ., Λιοναράκθσ Α., Λυκουργιϊτθσ Α., Μακράκθσ Β. και Ματραλισ Χ.: Ανοικτι και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ. Θεςμοί και λειτουργίεσ. Σόμοσ Αϋ. Πάτρα: Ε.Α.Π., ς. 41-46. Mercer N., Fisher E. (1999). Πϊσ βοθκοφν οι Δάςκαλοι τα Παιδιά να Μάκουν; Μια Ανάλυςθ των Παρεμβάςεων των Δαςκάλων ςε Δραςτθριότθτεσ που Βαςίηονται ςτθ Χριςθ Ηλεκτρονικοφ Τπολογιςτι. το Faukner D., Littleton K., Woodhead M. (επιμ.): Εξζλιξθ του


Ραιδιοφ ςτο Κοινωνικό Ρεριβάλλον. Τόμοσ Βϋ. Μακθςιακζσ Σχζςεισ ςτθ Σχολικι Τάξθ. Πάτρα: Ε.Α.Π., ς. 133-154.

Μπουρλετίδθσ Κωνςταντίνοσ (2006). Η ζννοια και θ διάρκρωςθ του κόςτουσ ςτθν παροχι ανοικτισ και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ: Η περίπτωςθ του Ε.Α.Ρ. Διπλωματικι Εργαςία. Πάτρα: Ε.Α.Π. Οικονόμου Θεόδωροσ (2007). Ειςαγωγι ςτθν Κοινωνιολογία. Ρρόοδοσ Νοεμβρίου 2007. Σθμειϊςεισ Ρροόδου. Θες/νίκθ: Α.Π.Θ. Οι Σπουδζσ ςτο Ελλθνικό Ανοικτό Ρανεπιςτιμιο, Ε.Α.Π. Πάτρα 2000. Παϊπάθσ Γιϊργοσ (1996). Λεξικό Εννοιϊν. Ακινα: Εκδόςεισ ταμοφλθ. Παπανοφτςοσ Ε. Π. (1985). Λογικι. Βϋ βελτιωμζνθ ζκδοςθ. Ακινα-Γιάννινα: εκδόςεισ Δωδϊνθ. Παπαδθμθτρίου Ε. Γ. (1988). Θεωρία τθσ Επιςτιμθσ και Ιςτορία τθσ Φιλοςοφίασ. Για μια φιλοςοφικά και κοινωνικά κεμελιωμζνθ Επιςτθμολογία. Ακινα: Επιςτθμολογία Gutenberg.

Παραςκευόπουλοσ Ιωάννθσ (1993). Μεκοδολογία Επιςτθμονικισ Ζρευνασ. Σόμοσ Αϋ. Ακινα: Aυτοζκδοςθ. Πατζλθσ Δθμιτρθσ (1994-1995). Κοινωνιολογικό Λεξικό. Ακινα: Εκδόςεισ Καπόπουλοσ. Πελεγρίνθσ Θεοδόςθσ (2005). Λεξικό τθσ Φιλοςοφίασ. Οι Ζννοιεσ, οι Θεωρίεσ, οι Σχολζσ, τα εφματα και τα Ρρόςωπα / Εξάγλωςςθ Ορολογία. Γϋ ζκδοςθ. Ακινα: Ελλθνικά Γράμματα.

Peters Otto (2003). Models of open and flexible learning in distance education. In: Panda, Santosh (ed.): Planning and Management in Distance Education. London: Rutledge, p. 15-27. Peters Otto (2008). Transformation through Open Universities. In: Evans, T., Haughey, M., Murphy, D (eds.): International Handbook of Distance Education. London: Emerald, p. 279-301. Phillips D. C. (1999). Τποκειμενικότθτα και Αντικειμενικότθτα: Μια Αντικειμενικι Ζρευνα. το Hammersley, Martyn: Εκπαιδευτικι Ζρευνα ςτθν Ρράξθ. Τόμοσ Αϋ Εκπαιδευτικι Ζρευνα: Τρζχοντα Θζματα. Πάτρα: Ε.Α.Π., ς. 93-110.

Power Edward J. (1991). Η Κλθρονομιά τθσ Μάκθςθσ. Ιςτορία τθσ Δυτικισ Εκπαίδευςθσ. Παράλλθλο Κείμενο ςτο: Γκότςθσ, Γεϊργιοσ και υριάτου, Ακθνά (2001): Δφο Θεςμοί Διαμορφωτζσ του Ευρωπαϊκοφ Ρολιτιςμοφ. Εγχειρίδιο Μελζτθσ. Πάτρα: Ε.Α.Π.

Rogers Alan (1999). Η Εκπαίδευςθ Ενθλίκων. Ακινα: Μεταίχμιο.

Spencer Bruce (1997). Removing barriers and enhancing openness: Distance education as social adult education, Journal of Distance Education, 10 (2), p. 87-104.

Σάτςθσ Νικόλαοσ (1997). Κοινωνιολογία. Ιςτορικι Ειςαγωγι και Θεωρθτικζσ Θεμελιϊςεισ. Ακινα: Οδυςςζασ.


Σριανταφυλλίδθσ Μανόλθσ (1999). Λεξικό τθσ Κοινισ Νεοελλθνικισ. Θες/νίκθ: Ινςτιτοφτο Νεοελλθνικϊν πουδϊν. Φ.Ε.Κ. 2552/24-12-1997 (Παράλλθλα Κείμενα για τθ ΘΕ «Ανοιχτι και Εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθ» ΕΚΠ 65, Ε.Α.Π., Πάτρα 2006).

Willke Helmut (1996). Ειςαγωγι ςτθ Συςτθμικι Θεωρία. Ακινα: Κριτικι.

Πθγζσ ςτο Διαδίκτυο Akkreditierung (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/akkreditierung.shtml (7/4/2009) Αναλυτικό Ρρόγραμμα (χ.χ.). Διακζςιμο ςτον δικτυακό τόπο: http://el.wikipedia.org/wiki/Αναλυτικό _πρόγραμμα (08/05/2009) Αρνζλλοσ Αργφρθσ (2002). Συςτθμικι Θεωρία- Ειςαγωγι. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.open-resource-project.org (4/5/2009) Αφράτθσ Γιϊργοσ (χ.χ.). Αναλυτικό Ρρόγραμμα Σπουδϊν και Γνϊςθ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://users.uoa.gr/~spapast/SynedrKozan/Praktika/06Programmata/3043afraths.doc (8/5/2009) Bachelorstudiengänge (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/gebuehren/gesamtkosten/bachelorstudiengaenge.shtml (7/4/2009) CATWOE (χ.χ.). Διακζςιμο ςτον δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/CATWOE (03/05/2009) Γεωγραφικι κατανομι των ομαδικϊν ςυμβουλευτικϊν ςυναντιςεων (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (10/4/2009) Der parallele Bildungsweg (2005). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.wdr.de/themen/kultur/stichtag/2005/10/04.jhtml (16/1/2009) Ε.Α.Ρ. Γραφείο Διαςφνδεςθσ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/index.php?link=1&katigoria_button=1 (25/5/2009) Ε.Α.Ρ. Σχολι Θετικϊν Επιςτθμϊν και Τεχνολογίασ. Ρρόταςθ Αναπτυξιακϊν Δράςεων (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: www.eap.gr/anakoinoseis/Protasi_anaptdrasewn_sthet.doc (5/2/2009) Effert Thomas (2001). Welchen Beitrag kann die Virtuelle Lehre für den Bildungsauftrag der Hochschule leisten? Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:














http://el.wikipedia.org/wiki/Αναλυτικό%20_πρόγραμμα

http://www.open-resource-project.org/

http://elektra.teilar.gr/syncppt/theoryOfTele-education.pdf

http://users.uoa.gr/~spapast/SynedrKozan/Praktika/06Programmata/3043afraths.doc



http://de.wikipedia.org/wiki/CATWOE



http://career.eap.gr/grafeio_flash/index.php?link=1&katigoria_button=1

http://www.eap.gr/anakoinoseis/Protasi_anaptdrasewn_sthet.doc


http://www.studgen.uni-mainz.de/manuskripte/efferth.pdf (15/4/2009) Einflussfaktoren (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/einflussfaktoren_2_auf_1.pdf (17/1/2009). E-Learning - Εκπαίδευςθ από Απόςταςθ (2007). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://e-net.nomkek.gr/mod/ resource/view.php?inpopup=true&id=264 (15/4/2009) Entwicklung der Studierenden vom WS 1975/76 - WS 2006/07 (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/global/Tab1P1_Internet.pdf (11/1/2009) Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτθ Διοίκθςθ Επιχειριςεων και Οργανιςμϊν (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/deo.pdf (25/5/2009) Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτον Ελλθνικό Ρολιτιςμό (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/elp.pdf (25/5/2009) Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτον Ευρωπαϊκό Ρολιτιςμό (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/epo.pdf (25/5/2009) Επαγγελματικό προφίλ: Ιςπανικι Γλϊςςα και Ρολιτιςμόσ. (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/isp.pdf (25/5/2009) Επαγγελματικό προφίλ: Ρλθροφορικι (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/plh.pdf (25/5/2009) Επαγγελματικό προφίλ: Σπουδζσ ςτισ Φυςικζσ Επιςτιμεσ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/fye.pdf (25/5/2009) Ευκυμιάδου Διμθτρα (2007). Ανοικτό, αλλά όχι δωρεάν. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.aua.gr/gr/synd/eedip/Nea/2007/Pan_eleyth_07-05-06_Eythimiadou.pdf (3/5/2009) Ευρωπαϊκόσ Χϊροσ Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ. Επιτυγχάνοντασ τουσ Στόχουσ. Ανακοινωκζν τθσ Συνόδου των Ευρωπαίων Υπουργϊν Αρμοδίων για τθν Ανϊτατθ Εκπαίδευςθ (2005). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.pokethe.gr/aei2006/EE/ee6.doc (27/3/2009) FAQ’s Bachelor of Laws (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο:

http://www.fernuni-hagen.de/rewi/studium/bachelor/faq.shtml (7/4/2009)

FAQ’s Master of Laws (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-

hagen.de/rewi/ studium/master/faq.shtml (7/4/2009)

Fernuniversität in Hagen (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/FernUniversit%C3%A4t_in_Hagen (16/1/2009)
















http://www.studgen.uni-mainz.de/manuskripte/efferth.pdf



http://e-net.nomkek.gr/mod/%20resource/view.php?inpopup=true&id=264



http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/deo.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/elp.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/epo.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/isp.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/plh.pdf

http://career.eap.gr/grafeio_flash/doc/fye.pdf

http://www.aua.gr/gr/synd/eedip/Nea/2007/Pan_eleyth_07-05-06_Eythimiadou.pdf

http://www.pokethe.gr/aei2006/EE/ee6.doc

http://www.fernuni-hagen.de/rewi/studium/bachelor/faq.shtml





Η Ανοικτότθτα ωσ ηθτοφμενο (2007). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.antidogma.gr/forum/viewtopic.php?f=165&t=3007 (20/12/2008) Ηλιοποφλου Ελζνθ (2009). ΡΑ.ΣΥ.ΦΟΙ.Ε.ΡΟ. Τα νζα μασ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.pasyfoiepo.com/news.htm (23/5/2009) Gestufte Studienstruktur, Studiengangsprofile, Studiendauer (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/konsekutivema.shtml (15/4/2009) Historical/ Comparative Analysis (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://uk.geocities.com/balihar_sanghera/qrmmehrigiulhistoricalresearch.html (27-3-2009). In Zukunft 200.000 Fernstudenten (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/profil/30jahre/spiegelinterview.shtml (16/1/2009). ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (5/11/2008) Κανονιςμόσ Χοριγθςθσ Υποτροφιϊν του Ε.Α.Ρ. (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.eap.gr/information/pdf/kanonismos.pdf (3/5/2009) Καρακατςάνθσ Γιάννθσ (2009). Ρανελλαδικζσ Εξετάςεισ 2009: Ξεκινοφν ςτισ 15 Μαΐου 2009, 88.262 οι ειςακτζοι φζτοσ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.xblog.gr/?p=6576 (26/5/2009) Καρφδα Μαρία (χ.χ.α). Θεωρία Συςτθμάτων. Διάλεξθ 1θ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.icsd.aegean.gr/Proptixiaka/theoria_systimaton/Lecture-1-SystemsTheory.pdf (3-5-2009) Καρφδα Μαρία (χ.χ.β). Θεωρία Συςτθμάτων. Διάλεξθ 3θ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.icsd.aegean.gr/Proptixiaka/theoria_systimaton/Lecture-3-SystemsTheory.pdf (3-5-2009) Καρφδα Μαρία (χ.χ.γ). Θεωρία Συςτθμάτων. Διάλεξθ 5θ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.icsd.aegean.gr/proptixiaka/theoria_systimaton/Lecture-5-SystemsTheory.pdf (3-5-2009) Κοφτςαρθσ Βαςίλθσ (χ.χ.). Το Αναλυτικό και Ωρολόγιο Ρρόγραμμα Λειτουργίασ του Γυμναςίου Ραράγοντασ Ροιότθτασ τθσ Διδαςκαλίασ και Μάκθςθσ των Μακθματικϊν. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.elemedu.upatras.gr/?section=589&itemid691=749&secondary=963&tmpvars%5B0%5D%5Baction%5D=getFile&tmpvars%5B0%5D%5Bfile%5D=file-1591-1185&tmpvars%5B0%5D%5Bmoduleid%5D=_kernel&tmpvars%5B0%5D%5Bmodidforfile%5D=1184&tmpvars%5B0%5D%5Brealfilename%5D=kouts.pdf (8/5/2009)












http://www.antidogma.gr/forum/viewtopic.php?f=165&t=3007

http://www.pasyfoiepo.com/news.htm



http://uk.geocities.com/balihar_sanghera/qrmmehrigiulhistoricalresearch.html

http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/profil/30jahre/spiegelinterview.shtml


http://www.eap.gr/information/pdf/kanonismos.pdf

http://www.xblog.gr/?p=6576



http://www.icsd.aegean.gr/Proptixiaka/theoria_systimaton/Lecture-1-SystemsTheory.pdf

http://www.icsd.aegean.gr/Proptixiaka/theoria_systimaton/Lecture-3-SystemsTheory.pdf

http://www.icsd.aegean.gr/proptixiaka/theoria_systimaton/Lecture-5-SystemsTheory.pdf

http://www.elemedu.upatras.gr/?section=589&itemid691=749&secondary=963&tmpvars%5B0%5D%5Baction%5D=getFile&tmpvars%5B0%5D%5Bfile%5D=file-1591-1185&tmpvars%5B0%5D%5Bmoduleid%5D=_kernel&tmpvars%5B0%5D%5Bmodidforfile%5D=1184&tmpvars%5B0%5D%5Brealfilename%5D=kouts.pdf





Κουτςοςπφροσ Χαρίλαοσ (2007). Ρεριλθπτικι Ραρουςίαςθ του Βιβλίου: Κοινωνιολογία τθσ Εκπαίδευςθσ, τθσ Άννασ Φραγκουδάκθ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://users.thess.sch.gr/xariskuts/ koinwniologia_tis_Ekpaidefsis.doc (15/1/2009) Κουςτουράκθσ Γεράςιμοσ και Παναγιωτακόπουλοσ Χριςτοσ (χ.χ.). Η προϊκθςθ τθσ δια βίου εκπαίδευςθσ και θ επαφι με τθν ελλθνικι κουλτοφρα μζςα από τα προγράμματα ςπουδϊν του Ελλθνικοφ Ανοικτοφ Ρανεπιςτθμίου. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.pee.gr/new_soft/nees_eisigiseis/koystoyrakis_panagiotakopoylos.htm (18/4/2009) Λαουτάρθσ Γιϊργοσ (2005). Ταξικι Απάτθ το Ανοιχτό Ρανεπιςτιμιο: ΡΙΝ, τεφχοσ 746. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.eap-forums.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=71 (20/03/2009) Λιοναράκθσ Αντϊνθσ (χ.χ.). Ρροσ µία κεωρία τθσ Ανοικτισ και εξ Αποςτάςεωσ Εκπαίδευςθσ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://elektra.teilar.gr/syncppt/theoryOfTele-education.pdf (04/02/2009). Masterstudiengänge (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/gebuehren/gesamtkosten/masterstudiengaenge.shtml (7/4/2009) Μπίκατηικ Χρυςόςτομοσ (2008). Κοςτίηει το δωρεάν πτυχίο. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=31.08.2008,id=27720664 (20/03/2009) Μπουρντιζ Ριζρ (1999). Η κλθρονομικι αριςτοκρατία των μορφωμζνων. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://archive.enet.gr/2000/09/18/on-line/keimena/art/art6.htm (15/01/2009) Νόμοσ 1268 τθσ 16.7.82. Για τθ δομι και δθμιουργία των Ανωτάτων Εκπαιδευτικϊν Ιδρυμάτων (Αϋ 87) (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.ntua.gr/EEDIP/law.files/NOMOI/N_1268_1982%5B1%5D.pdf (19/11/2008) Offenheit (Psychologie) (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://de.wikipedia.org/wiki/Offenheit_(Psychologie) (2/1/2009) ΟΥΑ για το τμιμα Διοίκθςθσ Επιχειριςεων. 65.572 υποψιφιοι (2006). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,id=46624068 (25/5/2009) Παπάνθσ Ε. και Γιαβρίμθσ Π. (2007). Κοινωνιολογία τθσ Εκπαίδευςθσ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://epapanis.blogspot.com/2007/09/1_03.html (4/2/2009) Ρζντε αλλαγζσ ςτισ Ρανελλινιεσ Εξετάςεισ του 2009 (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.alithia.gr/newspaper/2008/10102008/10102008,28343.html Ploski Jörg (2002). Blended learning: das richtige Mischungsverhältnis zum Erfolg, ITTrainingskongress Bonn. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://195.30.59.228/it-kongress/dokumentation/Ploski.ppt (25/11/2008)















http://users.thess.sch.gr/xariskuts/%20koinwniologia_tis_Ekpaidefsis.doc

http://www.pee.gr/new_soft/nees_eisigiseis/koystoyrakis_panagiotakopoylos.htm

http://www.eap-forums.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=71





http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=31.08.2008,id=27720664

http://archive.enet.gr/2000/09/18/on-line/keimena/art/art6.htm

http://www.ntua.gr/EEDIP/law.files/NOMOI/N_1268_1982%5B1%5D.pdf

http://de.wikipedia.org/wiki/Offenheit_(Psychologie)

http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,id=46624068

http://epapanis.blogspot.com/2007/09/1_03.html

http://www.alithia.gr/newspaper/2008/10102008/10102008,28343.html

http://195.30.59.228/it-kongress/dokumentation/Ploski.ppt


Ρραγματοποιϊντασ τον Ευρωπαϊκό Χϊρο Ανϊτατθσ Εκπαίδευςθσ ςτθ Σφνοδο των Υπουργϊν Ραιδείασ ςτο Βερολίνο 19/9/2003. (2003). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: www.edu.uoc.gr/~poreia/docs/berlin/berolino_gr.htm Ρρακτικά τθσ Διοικοφςασ Επιτροπισ του Ε.Α.Ρ. από το ζτοσ 1995: 9/7-3-1996 και 17/15-11-1996. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www2.eap.gr/frameset.jsp?locale=el (5/11/2008) Präsenzveranstaltungen (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/praesenzveranstaltungen.shtml (20/6/2009) Prüfungen (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungen.shtml (15/4/2009) Prüfungen im Ausland (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungenimausland.shtml) (15/4/2009) Ράπανοσ Βαςίλθσ (2008). Θεςμοί και Οικονομικι Ανάπτυξθ. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: www.opek.gr/opek/images/stories/pdf/v_rapanos_paremvasi_pyrgoy.pdf (4/2/2009) Reakkreditierung (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/arbeiten/lehren/studiengaengepraktisch/reakkreditierung.shtml (7/4/2009) Stimmen zur FernUni. Leoni Viola Thöne (2008). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/stimmen/thoenel.shtml (17/4/2009) Straub Richard (2008). Είναι ανοικτόσ ο κόςμοσ; Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.elearningpapers.eu/index.php?page=doc&doc_id=11653&doclng=5 (4/2/2009) 1 Studierendenstatistik Sommersemester 2009. Alle Bundesländer (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernunihagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_14_ALLE.pdf (11/1/2009) Studierendenstatistik Sommersemester 2009. Studierende im Ausland (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernunihagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_15_Ausland.pdf (11/1/2009) Studienzentren und Regionalzentren (2009). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/einrichtungen/studienzentren/index.shtml (15/4/2009) Study at the OU (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www3.open.ac.uk/courses/bin/p12.dll?Q01BD (05/10/2008)












http://www.edu.uoc.gr/~poreia/docs/berlin/berolino_gr.htm




http://www.fernuni-hagen.de/studium/fernstudium/wegweiser/pruefungen.shtml



http://www.opek.gr/opek/images/stories/pdf/v_rapanos_paremvasi_pyrgoy.pdf



http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/stimmen/thoenel.shtml

http://www.elearningpapers.eu/index.php?page=doc&doc_id=11653&doclng=5

http://www.fernunihagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_14_ALLE.pdf

http://www.fernunihagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_15_Ausland.pdf

http://www.fernunihagen.de/arbeiten/statistik/open_m/studstat/2009/20091_15_Ausland.pdf

http://www.fernuni-hagen.de/universitaet/einrichtungen/studienzentren/index.shtml

http://www3.open.ac.uk/courses/bin/p12.dll?Q01BD


4θ Συνάντθςθ Ρρυτάνεων Ρολυτεχνείων και Κοςμθτόρων Ρολυτεχνικϊν Σχολϊν Ελλάδασ, Απόφαςθ (2008). 1-4. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.eng.auth.gr/meeting/20080314Master.pdf (15/04/2009) Σφςτθμα (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1 (03/05/2009) Συςτθμικι Θεωρία-Ειςαγωγι (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.open-resource-project.org/gnosi/systemResources/homeopathy_msc_material/Presentation_SystemsTheory.ppt (03/05/2009) χίηα Κωνςταντίνα (2006). Η Συςτθμικι Σκζψθ ςτθν Ρεριβαλλοντικι Εκπαίδευςθ: ζνα το ηθτοφμενο, δφο οι επιλογζσ. 2ο Συνζδριο ςχολικϊν προγραμμάτων περιβαλλοντικισ εκπαίδευςθσ, Ακινα, 15-17 Δεκεμβρίου 2006. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://kpe-kastor.kas.sch.gr/kpe/yliko/sppe2/oral/PDFs/663-672_oral.pdf (8/6/2009)

Σςακίρθσ Θανάςθσ (2007). Ειςαγωγι ςτθν Κοινωνιολογία. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://sociologist2007.googlepages.com/tsakthan1.doc (8/6/2009) Υποςτιριξθ Φοιτθτϊν. Ρτυχιακζσ και Διπλωματικζσ Εργαςίεσ (χ.χ.). Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.e-papers.gr/component/option,com_frontpage/Itemid,1/ (15/5/2009) Φλογαΐτθ Ευγενία/ χίηα Κωνςταντίνα/ Γλαρζντηθ Ελζνθ (χ.χ.). Ρερί Συςτθμικισ Σκζψθσ και Συςτθμικϊν Μεκοδολογιϊν. Διακζςιμο ςτο δικτυακό τόπο: http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Diktyo_Systimikis_3_05/Diktyo_Systimikis.htm?story=20041011170830844 (3/5/2009)








http://www.eng.auth.gr/meeting/20080314Master.pdf

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1




http://kpe-kastor.kas.sch.gr/kpe/yliko/sppe2/oral/PDFs/663-672_oral.pdf

http://sociologist2007.googlepages.com/tsakthan1.doc

http://www.e-papers.gr/component/option,com_frontpage/Itemid,1/

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Diktyo_Systimikis_3_05/Diktyo_Systimikis.htm?story=20041011170830844

http://www.ekke.gr/estia/Cooper/Diktyo_Systimikis_3_05/Diktyo_Systimikis.htm?story=20041011170830844


ΠΑΡΑΡΣΗΜΑTA

Παράρτθμα 1: τατιςτικά τοιχεία – Εξζλιξθ των Φοιτθτϊν από το Χειμερινό Εξάμθνο 1975/76 – Χειμερινό Εξάμθνο 2006/07.


Παράρτθμα 2: τατιςτικά τοιχεία – Φοιτθτζσ Θερινοφ Εξαμινου 2009. 1ο Μζροσ: Φοιτθτζσ ανά Ομόςπονδο Κρατίδιο Γερμανίασ (Σόποσ Κατοικίασ των Φοιτθτϊν). 2ο Μζροσ: Φοιτθτζσ ςτθ Γερμανία και το Εξωτερικό


Παράρτθμα 3: τατιςτικά τοιχεία – Φοιτθτζσ Θερινοφ Εξαμινου 2009. Φοιτθτζσ ςτο Εξωτερικό (Σόποσ Αποςτολισ του Διδακτικοφ Τλικοφ). Φοιτθτζσ Ευρϊπθσ


Παράρτθμα 4: τατιςτικά τοιχεία – Φοιτθτζσ Θερινοφ Εξαμινου 2009. Φοιτθτζσ ςτο Εξωτερικό (Σόποσ Αποςτολισ του Διδακτικοφ Τλικοφ). 1ο Μζροσ: Φοιτθτζσ Αφρικισ 2ο Μζροσ: Φοιτθτζσ Αμερικισ


Παράρτθμα 5: τατιςτικά τοιχεία – Φοιτθτζσ Θερινοφ Εξαμινου 2009. Φοιτθτζσ ςτο Εξωτερικό (Σόποσ Αποςτολισ του Διδακτικοφ Τλικοφ). 1ο Μζροσ: Φοιτθτζσ Αςίασ 2ο Μζροσ: Φοιτθτζσ Ωκεανίασ

Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, συγκριτική μελέτη ως...

Education

Transcript of Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, συγκριτική μελέτη ως...