ΔΡΑΜΑ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΘΗΝΑ

Ερευνητική εργασία 2010-2011, Α΄τετράμηνο

ΑΡΧΑΙA ΘΕΑΤΡA

1.1 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Διθύραμβος• Ο διθύραμβος άρχισε ως

λυρικό άσμα που αναφερόταν στη γέννηση του Διονύσου.

• Εξελίχθηκε σε σύνθετο λυρικό και χορευτικό είδος.

• Ο Ηρόδοτος θεωρούσε πατέρα του εξελιγμένου διθυράμβου τον Αρίωνα: ο ποιητής που παρουσίασε για πρώτη φορά χορούς Σειληνών που έψαλλαν άσματα και Χόρευαν.

• Αυτά τα στοιχεία του διθυράμβου, λυρικό άσμα και χορός, τα αναγνωρίζουμε και στις γιορτές που γίνονταν προς τιμήν του θεού Διονύσου, τα Διονύσια.

• Θεωρείται ότι η ιδέα του Αθηναίου Θέσπιδος από τον δήμο της Ικαρίας, να αποσπάσει έναν από το σύνολο των χορευτών και να του δώσει να απαγγείλει μερικούς στίχους, στους οποίους να απαντά ο χορός, είναι η απαρχή του δράματος, όπως περίπου το γνωρίζουμε από τον Αισχύλο.

• DFNBFGKUF

ΔΙΘΥΡΑΜΒΟΣ

Θεωρείται ότι η ιδέα του Αθηναίου Θέσπιδος από τον δήμο της Ικαρίας, να αποσπάσει έναν από το σύνολο των χορευτών και να του δώσει να απαγγείλει μερικούς στίχους, στους οποίους να απαντά ο χορός, είναι η απαρχή του δράματος, όπως περίπου το γνωρίζουμε από τον Αισχύλο.

1.1 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Διθύραμβος

1.2 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Η λατρεία του Διονύσου στην Αττική

• Το δράμα αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε στην Αττική στο πλαίσιο της

λατρείας του Διονύσου. • Παραστάσεις γίνονταν μόνο κατά τις τέσσερις εορτές του Διονύσου: 1) Κατ’ αγρούς Διονύσια (μέσα Δεκεμβρίου- Ιανουαρίου), 2) Λήναια (μέσα Ιανουαρίου- Φεβρουαρίου), 3) Ανθεστήρια (μέσα Φεβρουαρίου-μέσα Μαρτίου) 4) Εν άστει Διονύσια κατά τον μήνα Ελαφηβολιώνα (μέσα Μαρτίου-

μέσα Απριλίου).• Οι εορτασμοί διαρκούσαν 4 ημέρες.• Σ’αυτές τις γιορτές ανοίγονταν τα δοχεία με το νέο κρασί, και γινόταν

διαγωνισμοί οινοποσίας, άσματος και χορού.• Οι νικητές έπαιρναν ένα στεφάνι από κισσό και ένα ασκί γεμάτο κρασί.

• Κατά την διάρκεια τους ετελούντο ποικίλα δρώμενα, μεταξύ άλλων διθύραμβοι. Για πολλά τιμούσαν οι αρχαίοι τον Διόνυσο: έφερνε στους ανθρώπους τον ενθουσιασμό (δηλαδή, την παρουσία του θεού εντός του ανθρώπου) και την έκσταση, δηλαδή την έξοδο του ανθρώπου από τον εαυτό του, ώστε να προσεγγίσει ανώτερης τάξης αλήθειες, και να καθαρθεί από πάθη. Οίνος, άσμα, χορός και μάσκα (προσωπείον) ήσαν τα μέσα για την προσέγγιση του Διονύσου.Κατά την κλασική εποχή δραματικές παραστάσεις γίνονταν στα Κατ’Αγρούς και στα Εν άστει Διονύσια. Για τις δραματικές παραστάσεις των Κατ’Αγρούς Διονυσίων

1.2 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Η λατρεία του Διονύσου στην Αττική

1.3 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Ο χώρος

• Ο σχηματισμός του χορού ήταν κυκλικός στον διθύραμβο αλλά τετράγωνος στο δράμα.

• Ο χορός αποτελούταν από χορευτές, οι οποίοι χόρευαν κυκλικά με συγκεκριμένο σχηματισμό, ενώ τραγουδούσαν.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΩΝ ΔΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ

1.3 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Ο χώρος

• Οι υποκριτές πρέπει να είχαν αναπτύξει πολύ την τέχνη της φωνής, διότι τους γυναικείους ρόλους υποδύονταν άνδρες. Επίσης, έπρεπε να έχουν αναπτύξει πολύ την υποκριτική τέχνη των κινήσεων του σώματος, μιας και το πρόσωπο, λόγω του προσωπείου, δεν συμμετείχε στην υπόκριση. Υπήρχε μια διάκριση ανάμεσα στους τραγικούς και στους κωμικούς υποκριτές.

1.4 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Οι υποκριταί

1.5 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Η ενδυμασία

Οι τραγικοί υποκριτές φορούσαν κοθόρνους (υποδήματα με

χοντρά πέλματα) για να φαίνονται υψηλότεροι.

Οι κωμικοί υποκριτές πάλι, για να δημιουργούν μεγαλύτερη ιλαρότητα, φούσκωναν την

κοιλιά τους με παραγεμίσματα, και φορούσαν εμβάδες

(κετσεδένια υποδήματα).

Η ενδυμασία ήταν σημαντική στην παράσταση. Τα ρούχα των ηθοποιών ήταν φτιαγμένα από υφάσματα στολισμένα με φιγούρες και γεωμετρικά σχέδια. Ιδιαίτερα ο Αισχύλος έντυσε τους υποκριτές του με πολυτελή και μεγαλοπρεπή ενδύματα.Όλοι φορούσαν προσωπεία με τυποποιημένες εκφράσεις, που στερεώνονταν σε όλο το κεφάλι και έφεραν μεγάλα ανοίγματα για το στόμα του ηθοποιού. Στο επάνω μέρος των προσωπείων στερεώνονταν περούκες.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

1.5 ΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ: Η ενδυμασία

2.7 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: ΑφορμέςΤο δράμα γεννήθηκε στο πλαίσιο της

λατρείας του Διονύσου, στις ετήσιες γιορτές προς τιμή του. Στην πόλη –κράτος των

Αθηνών, οι δύο σημαντικότερες γιορτές του Διονύσου ήταν τα Κατ’ Αγρούς και τα Εν Άστει Διονύσια. Το δράμα απέκτησε το

χωρισμό σε τραγωδία-κωμωδία-σατυρικό δράμα, στους ετήσιους δραματικούς αγώνες

των Εν Άστει Διονυσίων. Από τον 4ο αι. και εξής, όλος ο ελληνικός κόσμος αγκαλιάζει

την αθηναϊκή εκδοχή των δραματικών παραστάσεων προς τιμήν του Διονύσου.

τους οποίους γνωρίζουμε, από φιλολογικές ή αρχαιολογικές μαρτυρίες, ότι απέκτησαν

σε κάποια στιγμή λίθινα θέατρα. Σε τέτοιους χώρους ή λίθινα θέατρα θα λάμβαναν χώρα δραματικές παραστάσεις κατά την περίοδο

των Κατ΄Αγρούς Διονυσίων.

2.8 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: Χώροι παράστασηςΟι αρχαιότερες δραματικές παραστάσεις γίνονταν στην αρχαία Αγορά του άστεως της Αθήνας. Οι αρχαιολόγοι βεβαιώνουν

ότι η αρχαιότερη διαμόρφωση θεατροειδούς χώρου στην νότια πλαγιά

της Ακρόπολης γύρω στο 500 π.Χ. Πάντως, εκτός από το άστυ, θεατροειδείς χώροι υπήρχαν σε αρκετούς δήμους της πόλεως-κράτους: Ελευθερές, Αχαρνές,

Τράχωνες (Άλιμος), Αιξωνή, Ικαρία, Θορικός είναι μερικοί από τους δήμους

για τους οποίους γνωρίζουμε, από φιλολογικές ή αρχαιολογικές μαρτυρίες, ότι απέκτησαν σε κάποια στιγμή λίθινα

θέατρα. Σε τέτοιους χώρους ή λίθινα θέατρα θα λάμβαναν χώρα δραματικές

παραστάσεις κατά την περίοδο των Κατ΄Αγρούς Διονυσίων.

2.9 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: Μείζονα θέατρα

1) Το θέατρο του Διονύσου, στην νότια κλιτύ της

Ακρόπολης, έγινε όλο από λίθο το 390 π.Χ. με

απόφαση του άρχοντος Λυκούργου.

2) Το θέατρο της Ερέτριας, χτίστηκε κατά την

ανοικοδόμηση της πόλης στο τέλος των περσικών

πολέμων, ίσως στο 2ο μισό του 5ου αι.

3)Το θέατρο των Δελφών, προς τιμήν του θεού

Απόλλωνα, υπολογίζεται ότι έγινε όλο από λίθο στο

μέσον του 4ου αι.

4)Το θέατρο της Επιδαύρου χτίστηκε περίπου στο τέλος

του 4ουαι. προς τιμήν του Απόλλωνα και του γιου του

Ασκληπιού, και είναι το καλύτερα διατηρημένο.

Μερικά από τα αρχαιότερα σωζόμενα θέατρα στον ελλαδικό χώρο είναι:

ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ

3.10 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: Ρόλος πολιτείας και ιδιωτών

Πλούσιοι πολίτες καλούνταν να

καταβάλουν εν είδει άμεσου

φόρου προς την πολιτεία την

χορηγία, δηλαδή τα χρήματα για

την προετοιμασία του χορού στην τριλογία ενός δραματικού

ποιητή.

Οι χορηγοί επιλέγονταν μεταξύ των Αθηναίων πολιτών ανά φυλή. Τα χρήματα της χορηγίας

κάλυπταν τα έξοδα για την διατροφή των μελών του χορού, τα προσωπεία, τα ενδύματα, κλπ. Η πολιτεία κατέβαλε απευθείας την αποζημίωση

των ηθοποιών

Κάποτε πολίτες στους οποίους ανετίθετο χορηγία, δυσανασχετούσαν με το υψηλό κόστος. Η μόνη

διαφυγή που τους προσφερόταν ήταν να αλλάξουν θέση με κάποιον άλλον συμπολίτη τους. Αν εκείνος δεν δεχόταν, γινόταν δίκη αντιδόσεως, κατά την οποία προτεινόταν η

ανταλλαγή περιουσιών ή αποδοχή της χορηγίας..

Βέβαια, αν ο ποιητής κέρδιζε το

βραβείο, ο χορηγός μπορούσε να ανεγείρει κατά

μήκος της οδού Τριπόδων μνημείο σε ανάμνηση της

νίκης του. Το γνωστότερο

χορηγικό μνημείο που σώθηκε ως τις

μέρες μας, είναι του Λυσικράτη,

στην ομώνυμη οδό της σημερινής

Πλάκας. Η χορηγία ήταν μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες στην Αθήνας των κλασικών

χρόνων.

3.10 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ:Ρόλος πολιτείας και ιδιωτών

• Κατά πάσα πιθανότητα δραματικοί αγώνες προς τιμήν του Διονύσου συστηματοποιήθηκαν επί Πεισιστρατιδών (546–510 π.Χ.), στα εν Άστει Διονύσια.

• Φαίνεται, πάντως, ότι η αθηναϊκή πολιτεία ενδιαφέρθηκε ιδιαιτέρως για την στήριξη των δραματικών αγώνων,

– Μετά από τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (508-507),

– Επί ηγέτη των δημοκρατικών Εφιάλτη (470-460), και

– Επί του διαδόχου του Περικλή (440-430). Τότε περίπου εισήχθη και ο θεσμός της χορηγίας.

3.10 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ:Ρόλος πολιτείας και ιδιωτών

• Οι χορηγοί όφειλαν να καλύψουν συγκεκριμένα έξοδα: – Την σίτιση και συντήρηση μελών

του χορού • 12 (και αργότερα) 15 για την

τραγωδία, • 12 για το σατυρικό δράμα.• Επίσης, πλήρωναν για

– τα σκηνικά και – τα κοστούμια, καθώς και– τα έξοδα για τα βουβά πρόσωπα.

• Η αθηναϊκή πολιτεία κατέβαλε τις αποζημιώσεις σε:– Ηθοποιούς– Μουσικούς, και – Ποιητές Μελανόμορφος αμφορέας, περίπου 550-525 π.Χ.

Συλλογή James Logie, Πανεπιστήμιο Canterbury.

3.10 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ:Ρόλος πολιτείας και ιδιωτών

• Αν η τριλογία ή τετραλογία ενός χορηγού διακρινόταν, τότε εκείνος – Έπρεπε να παραθέσει ένα

μεγάλο δείπνο, σαν αυτό που αναφέρει ο Πλάτωνας στο ομώνυμο έργο, προς τιμήν του ποιητή Αγάθωνος.

– Μπορούσε να αναθέσει χορηγικό μνημείο.

Για τη νίκη στους αγώνες του 335-334 π.Χ.

Λυσικράτης Λυσιθείδου Κικυνεύς εχορήγειΑκαμαντίς παίδων ενίκα θέων ηύλει

Λυσιάδας Αθηναίος εδίδασκε Ευαίνετος ήρχε

3.10 ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: Ρόλος πολιτείας και ιδιωτών

• Πιστεύεται ότι ο γύρω στο 350 π.Χ., ο Διοφάντης και ο Εύβουλος εισηγήθηκαν και επέτυχαν την ψήφιση των θεωρικών: η πολιτεία, αναγνωρίζοντας την σημασία της συμμετοχής όλων χωρίς εξαίρεση των πολιτών, ευπόρων και φτωχών, στις δραματικές παραστάσεις, θέσπισε τα θεωρικά, ελάχιστη αμοιβή όσων προσέρχονταν στο θέατρο Διονύσου για να παρακολουθήσουν τους δραματικούς αγώνες.

• Παλαιότερα οι μελετητές θεωρούσαν ότι αυτό ήταν μέτρο που εισηγήθηκε ο Περικλής, περί το τέλος της θητείας του (429 π.Χ.)

• Υπεύθυνος για τη διαχείριση των χρημάτων των θεωρικών οριζόταν ο ταμίας, που ήταν αιρετός και είχε δικαίωμα επανεκλογής. Στις αρμοδιότητές του ήταν και η συνεργασία με την Βουλή για τον έλεγχο των παλαιότερων οικονομικών επιτροπών διαχείρισης των χρημάτων που προορίζονταν για τα θεωρικά. Εξαιτίας των παραπάνω ο ταμίας ήταν αρκετά ισχυρός.

• Όποτε και να ψηφίστηκε ο σχετικός νόμος, πολλοί αντίπαλοί του, ίσως ολιγαρχικοί, διατύπωσαν κατηγορίες: με τα θεωρικά γινόταν εξαγορά ψήφων διά της κολακείας των φτωχότερων Αθηναίων.

3.11 META ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ: Επιβίωση-διάδοση-εξέλιξη

Από το τέλος του 4ου αι., οι δραματικοί αγώνες, όπως και άλλοι πολιτειακοί και πολιτικοί θεσμοί

ατονούν. Το δραματικό θεματολόγιο αλλάζει, και το πιο αγαπητό είδος γίνεται αρχικά η μέση

και αργότερα η νέα αττική κωμωδία, με αντιπροσωπευτικότερο δημιουργό τον

Μένανδρο. Τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας κωμωδίας ήταν: α) απουσία προσωπικής

διακωμώδησης β) απουσία λυρικών χορικών, και γ) ρεαλιστική απόδοση ανθρώπινων τύπων.

Τέτοια γνωρίσματα οδηγούσαν το κοινό να ταυτίζεται με τους σεμνούς χαρακτήρες, και να

αποστρέφεται τους κακούς – με αυτή την έννοια θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται

για ένα ηθογραφικό δραματικό είδος. Με την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού σε όλα τα εκτεταμένα ελληνιστικά βασίλεια (3ος-1ος αι. π.Χ.) μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το

Θέατρο, το οικοδόμημα που είναι αφιερωμένο στις δραματικές παραστάσεις, το Γυμνάσιο και η Αγορά γίνονται τα σήματα κατατεθέντα στην Νότια Ευρώπη, την Εγγύς Ανατολή και σε μέρος της Βόρειας Αφρικής.

3.11 META ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ: Ρωμαιοκρατία

• Κατά την Ρωμαιοκρατία (1ος αι. π.Χ.-4ος αι. μ.Χ.) συναντούμε επιβιώσεις του ελληνικού δράματος.

• Κάποιοι επιχείρησαν να γράψουν κατά τον τρόπο των αρχαίων Αθηναίων.

• Περισσότεροι αναζητούν τη διασκέδαση με παραστάσεις της Fabula Talliata, δηλαδή κωμωδίας με ελληνική υπόθεση, δίπλα-δίπλα με παραστάσεις Fabula Togata, κωμωδίας με πρόσωπα της αριστοκρατίας (ρωμαϊκή υπόθεση), και Fabula Tabernaria, δηλαδή κωμωδίας με θέματα από τη ζωή των λαϊκών ανθρώπων. Αυτές είναι οι πιο διαδεδομένες μορφές δράματος.

• Ως μακρινή επίδραση του ελληνικού δράματος είναι ο χωρισμός σε διαλογικά μέλη, τα diverbia, και τα τραγουδιστά, τα cantalia. Οι ηθοποιοί χωρίζονταν σε δύο ημιχόρια.

Σκηνή από την Andria του Τερέντιου. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης, 2ος αι. π.Χ.

3.11 META ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ: Ρωμαιοκρατία

• Προς το τέλος της Ρωμαϊκής εποχής (3ος-4ος αι. μ.Χ.) το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων προτιμά λιγότερο καλλιτεχνικά είδη δρώμενων: μίμους, μώμους, μονομαχίες, ιπποδρομίες, θηριομαχίες, δημόσιες εκτελέσεις.

• Χώροι για τέτοια δρώμενα είναι τα αμφιθέατρα – η ρωμαϊκή εξέλιξη του ελληνικού θεάτρου. Στον ελληνικό κόσμο, μάλιστα, όπου διασώζονταν ελληνικά και ελληνιστικά θέατρα, οι Ρωμαίοι προβαίνουν σε μετασκευές: περιβάλλουν την ορχήστρα με τειχίο, για να προστατέψουν το κοινό από απρόβλεπτες κινήσεις των θηρίων σε νούμερα με θηριοδαμαστές ή σε θηριομαχίες.

• Η ρωμαϊκή διοίκηση κάλυπτε όλα τα έξοδα για τέτοιες δραστηριότητες, σύμφωνα με την αρχή «άρτος και θεάματα για τον λαό».

Θέατρο Οινιαδών (Αιτωλοακαρνανία). Ρωμαϊκή μετασκευή ορχήστρας.

3.13 ΜΕΤΑ ΚΛΑΣΙΚΗ: Μεσαίωνας• Ο Μεσαίωνας χαρακτηρίζεται από

έντονη θρησκευτικότητα. • Την εποχή αυτή αναπτύσσεται το

θεατρικό είδος των Μυστηρίων.• Αρχικά τα θέματά του ήταν παρμένα

μόνο από τη ζωή και τα πάθη του Χριστού.

• Αργότερα η ανάγκη για ψυχαγωγία οδήγησε στην γραφή κωμωδιών.

• Με την πάροδο του χρόνου αρχίζει να γράφεται σε πιο κατανοητή γλώσσα και ερμηνεύεται από ηθοποιούς και απλούς ανθρώπους.

• Στη βυζαντινή περίοδο το θέατρο παραμένει στάσιμο.

Σκηνή μιμοδράματος. Δίπτυχο του 6ου αι. μ.Χ. Μουσείο Λούβρου. Από τα αλόγα φαίνεται ότι το μιμόδραμα παιζόταν ως ιντερμέδιο (διάλειμμα) σε ιπποδρομίες. Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 75

3.14 ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ:Αναγέννηση

• Από τον 12ο ως τον 15ο αι. ολιγάριθμοι κύκλοι λογίων, κληρικών ή λαϊκών αντιγράφουν, διαβάζουν και μελετούν τα δραματικά έργα της αρχαιότητας που διατηρήθηκαν στη βυζαντινή εποχή.

• Η ριζοσπαστική εφεύρεση του Γουτεμβέργιου (1455) ωριμάζοντας επιτρέπει την εκτύπωση σχολιασμένων φιλολογικών εκδόσεων των αρχαίων κειμένων καθώς και σχετικών μελετών.

• Έτσι, περισσότεροι εγγράμματοι άνθρωποι του τέλους του 15ου και του 16ου αι. έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν άμεση γνώση για το αρχαίο δράμα. Κάποιοι ήταν μουσικοί, όπως ο Claudio Monteverdi ή o Henry Purcell. Εμπνεόμενοι από το γεγονός ότι στην τραγωδία υπήρχαν άλλα μέρη που αποδίδονταν με τραγούδι και άλλα με απαγγελία, επιχείρησαν να συλλάβουν ένα σχετικό είδος λυρικού θεάτρου, και δημιούργησαν την όπερα. Άλλοι ήταν θεατράνθρωποι, όπως ο Σέξπιρ ή ο Ραμπελέ. Αυτοί εμπνεόμενοι από τα προβλήματα που θέτει η τραγωδία, επιχείρησαν να γράψουν ανάλογα έργα, και θεμελίωσαν το νεότερο δραματικό ρεπερτόριο. Τέλος οι άνθρωποι των γραμμάτων αναλογίστηκαν πώς θα μπορούσαν να αναβιώσουν αρχαίες ελληνικές δραματικές παραστάσεις.

Αναπαράσταση του θεάτρου Globe του Σέξπιρ.

4.14 ΕΙΔΗ: Τραγωδία• Ίσως το παλαιότερο και αγαπητότερο

δραματικό είδος• Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως

σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν

• Ο ρήτορας Λυκούργος, άρχοντας που εισηγήθηκε το λίθινο θέατρο στην Ακρόπολη, παρήγγειλε την καταγραφή των έργων των τριών μεγάλων τραγικών ποιητών:

– Αισχύλου– Σοφοκλή– Ευρυπίδη

Οιδίπους τύραννος. Από ερυθρόμορφο αγγείο. Αρχαιολογικό Μουσείο Παλέρμο

4.15 ΕΙΔΗ: Κωμωδία

Συνολικά και από τις τρεις εποχές σώζωνται από 35 εώς και 40 δράματα, γνωρίζουμε 37 τίτλους και περισσότερα από 200 αποσπάσματα.

Αντίθετα στη Νέα κωμωδία οι ηθοποιοί παρουσιάζονται κυρίως με σεμνή εμφάνιση και φυσικά προσωπεία.

Χαρακτηριστικά η ελευθεροστομία, η προσωπική διακωμώδηση και οι επινοήσεις φανταστικών υποθέσεων, παρμένων πολλές φορές από την μυθολογία.

Από την Αρχαία κωμωδία σώζωνται 11 έργα του Αριστοφάνη. Οι κωμωδίες του μας δείχνουν την απροκάληπτη αντίθεσή του στο δημοκρατικό καθεστώς της περιόδου το οποίο χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των δημαγωγών.

Η κωμωδία είχε μεγάλη απήχηση ως θεατρικό είδος. Χωρίζεται σε τρεις περιόδους οι οποίες ανήκουν στη χρονική περίοδο από τον 5 μέχρι τα μέσα του 3 αιώνα. Αυτές είναι η Αρχαία κωμωδία, η Μέση κωμωδία και η Νέα κωμωδία.

Η αθηναϊκή κωμωδία αναδύθηκε μέσα από ένα τελετουργικό δράμα.

4.16 ΕΙΔΗ: Σατυρικό δράμα

• Το σατυρικό δράμα παρουσιάζει τα ίδια δομικά στοιχεία με την τραγωδία, αλλά σε απλούστερη μορφή.

• Οι ηθοποιοί φορούσαν ένα απλό περίζωμα που κάλυπτε τα ισχία, και σε αυτό στερέωναν ουρά ζώου.

• Το μόνο σατυρικό δράμα που έχει σωθεί είναι ο Κύκλωψ του Ευριπίδη.

5.17 ΘΕΑΤΡΟ: Τυπολογία και εξέλιξητου θεατρικού οικοδομήματος

Τον 5ο αιώνα προστίθεται στο θέατρο η λίθινη σκηνή

η οποία αρχικά ήταν

ισόγεια.

Κατά την ελληνιστική

περίοδο έγινε

διώροφη.

Την κλασσική περίοδο η ορχήστρα του θεάτρου

μετατοπίζεται και έχουμε την εγκατάσταση

μονιμότερης ξύλινης σκηνής.

Τον 4ο αι. δημιουργούνται τα

πρώτα μόνιμα θέατρα με λίθινα εδώλια και τον 3ο αι. προστίθεται σε αυτά κιονοστοιχία.

Θέατρο Διονύσου

5.18 ΘΕΑΤΡΟ: Σκηνικό οικοδόμημα

Η ορχήστρα ήταν μια κυκλική πλακόστρωτη πλατεία στο κέντρο του θεάτρου. Στο κέντρο της ορχήστρας βρισκόταν η θυμέλη, ένας βωμός για τον θεό Διόνυσο. Το κοίλον μέρος του θεάτρου ονομαζόταν έτσι λόγω του σχήματός του και εκεί βρίσκονταν τα εδώλια (θέσεις θεατών). Τέλος η σκηνή ήταν ένα ορθογώνιο, μακρόστενο, στεγασμένο κτίριο.

5.19 ΘΕΑΤΡΟ: ΜΟΥΣΙΚΗ

Μουσικοί αγώνες γίνονταν στα ωδεία, όπου γίνονταν και οι δραματικοί προάγωνες.. Σε αυτούς συμμετείχαν μόνο οι αυλητές και οι κιθαριστές. Οι ερασιτέχνες ασκούνταν σε όργανα από καλάμι, ενώ οι επαγγελματίες σε όργανα από ξύλο. Ακόμη οι αυλητές φορούσαν φορβεία (δερμάτινους ιμάντες για να αντέχουν οι μύες του προσώπου τους.

5.20 ΘΕΑΤΡΟ:Ενδυματολογία και σκηνογραφία

Το προσωπείο ήταν το βασικό συστατικό του αρχαίου θεάτρου, καθώς υποδήλωνε τον

δεσμό με αρχέγονες τελετές. Τα προσωπεία είχαν χαρακτηριστικά ανάλογα με την

περίσταση, διαφορετικά ανά δραματικό είδος.

Στο αρχαίο θέατρο οι βοσκοί φορούσαν κατσικίσια δέρματα, οι παράσιτοι μαύρα

ρούχα και οι μάντεις ειδική στολή. Οι τραγικοί υποκριταί φορούσαν κοθόρνους, υποδήματα

για να φαίνονται ψηλότεροι και οι κωμικοί φορούσαν εμβάδες.

Το σκηνικό οικοδόμημα ήταν εφοδιασμένο με περιάκτους, εκκύκλημα, γέρανον, χαρώνεια

στοά, και άλλα σχετικά σκηνογραφικά στοιχεία.