ΕΝΟΤΗΤΑ 55Όξυνση της πολιτικής κρίσης και η δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 (1963-1974)Μπακάλης Κώσταςhistory-logotexnia.blogspot.com

Ιουλιανά 1965

Επιβολή δικτατορίας (1967-74)

Εισβολή στην Κύπρο(1974)

Νίκη Ένωσης Κέντρου (1963) Οι δύο κυβερνήσεις Γεώργιου Παπανδρέου (1963-1965)

Ο πρόεδρος της Ενώσεως Κέντρου Γεώργιος Παπανδρέου, διακηρύσσοντας την ανάγκη ομαλής λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, κέρδισε τις εκλογές και κυβέρνησε από το 1963 έως το 1965.

Ο βασιλιάς Παύλος, για να μετριαστεί το αντιβασιλικό κλίμα και να ξεπεραστεί η πολιτική ένταση των προηγούμενων ετών, φάνηκε να δέχεται τη λαϊκή ετυμηγορία υπέρ της Ένωσης Κέντρου. Στους κόλπους της, εξάλλου, υπήρχαν στελέχη με τα οποία διατηρούσε καλές σχέσεις.

◄ Γεώργιος κι Ανδρέας Παπανδρέου.Ο πιτσιρίκος ποιος είναι;

Μέτρα της Κυβέρνησης Γ. ΠαπανδρέουΚατά τη 17μηνη θητεία του, ο Γ. Παπανδρέου έλαβε μέτρα:

Ανακούφισης των ασθενέστερων

τάξεων, κατάργησε ορισμένα από τα πιο αυταρχικά μέτρα

σε βάρος της Αριστεράς,

προσπάθησε να

περιορίσει τις

αμερικανικές επεμβάσεις

στη χώρα.

Σε συνεργασία με τον παιδαγωγό Ευάγγελο Παπανούτσο, επιχείρησε να

προωθήσει καίριες αλλαγές στα εκπαιδευτικά πράγματα, όπως τη

θέσπιση της δωρεάν παιδείας, την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και

γενικότερα τον εκδημοκρατισμό και εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης.

Όθων  · Γεώργιος Α΄  · Κωνσταντίνος Α΄  · Αλέξανδρος Α΄  · Γεώργιος Β΄  · Παύλος Α΄  · Κωνσταντίνος Β΄► Στις 6 Μαρτίου του 1964 ο Βασιλιάς Παύλος πέθανε από καρκίνο και τον διαδέχτηκε στο θρόνο ο 24χρονος Κωνσταντίνος ως Βασιλεύς των Ελλήνων Κωνσταντίνος Β΄ (ενώ ορισμένοι τον αριθμούσαν ΙΓ΄ ως συνεχιστή των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων). Αν και δημοφιλής θεωρήθηκε νέος, άπειρος και ευρισκόμενος υπό την ισχυρή επιρροή της μητέρας του Βασίλισσας Φρειδερίκης. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου παντρεύτηκε την πριγκίπισσα της Δανίας Άννα–Μαρία, αδελφή της μετέπειτα Βασίλισσας της Δανίας Μαργαρίτας Β.http://el.wikipedia.org

Κρίση Ιούλιος 1965 - ΑποστασίαΤο 1965 ξέσπασε σοβαρή κρίση

ανάμεσα στον Γ. Παπανδρέου και τον βασιλιά Κωνσταντίνο, (από το 1964, μετά τον θάνατο του πατέρα του Παύλου).

- Ο Κωνσταντίνος και όλο το μετεμφυλιακό κατεστημένο φοβήθηκαν μήπως χάσουν τον πλήρη έλεγχο του στρατού, του κύριου στήριγματός τους.

- Με πρόσχημα, λοιπόν, καταγγελίες της αντιπολίτευσης ότι δήθεν στον στρατό δρούσε, με την ανοχή της κυβέρνησης Παπανδρέου, μια αντιβασιλική οργάνωση αξιωματικών, ο Κωνσταντίνος αξίωσε να επιλέξει ο ίδιος τον υπουργό Εθνικής Άμυνας, πράγμα αντίθετο με το σύνταγμα. Επίσης, δεν επέτρεψε στον πρωθυπουργό να αναλάβει ο ίδιος αυτό το νευραλγικό υπουργείο.

- Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Γ. Παπανδρέου αντέδρασε. Τότε ο Κωνσταντίνος, όχι μόνο εξανάγκασε, τον Ιούλιο του 1965, τον πρωθυπουργό σε παραίτηση, αλλά και προχώρησε σε διάσπαση του κόμματός του, της Ενώσεως Κέντρου, πείθοντας, με ποικίλους τρόπους, στελέχη του να εγκαταλείψουν τον αρχηγό τους. - Οι πολιτικοί αυτοί ονομάστηκαν, από τον λαό, αποστάτες και η ενέργειά τους αποστασία.

l [...] Η αποστολή σε εμένα

για υπογραφή σχεδίου

Βασιλικού Διατάγματος με

θέμα την αντικατάσταση

του υπουργού Εθνικής

Άμυνας, χωρίς να έχει

προηγηθεί συνεργασία μας

[...] αποτελεί πράξη αήθη

αλλά και προσβλητική [...].

Ως εγγυητής της

διαφύλαξης του

Συντάγματος είμαι

υποχρεωμένος να

ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα

για τις Ένοπλες Δυνάμεις

[...]

(10 Ιουλίου 1965).

Μην επιμείνετε να αναλάβετε αυτή τη στιγμή το Yπουργείο Εθνικής Άμυνας. [...] Θεωρώ αναγκαίο, η αποχώρηση του σημερινού υπουργού να συνοδευτεί από ταυτόχρονο διορισμό και ορκωμοσία υπουργού, τον οποίο θα έχουμε επιλέξει σε συνεργασία [...]. Δεν πρόκειται να ωφεληθείτε από την τεχνητή [...] δημιουργία στην κοινή γνώμη κλίματος που στρέφεται εναντίον μου [...] (14 Ιουλίου 1965).

Βασιλιάς Κωνσταντίνος

Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου

▲ Το φίλημα του αυλικού βγάζει το μάτι της Δημοκρατίας. Γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλουhttp://www.sarantakos.com/istoria/apostasia/potepia.html

Ιουλιανά 1965- Αποστασία

▲ Πότε εκδόθηκεΤο γραμματόσημο;Γιατί τότε;

► Κηδεία Σωτήρη ΠέτρουλαΙουλιανά (Ιούλιος 1965)

- Μέλη της Νεολαίας Λαμπράκη στην κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα, που σκοτώθηκε στις διαδηλώσεις του Ιουλίου του 1965. Η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη ιδρύθηκε μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Πρώτος πρόεδρός της έγινε ο συνθέτης Μίκης Θεοδωράκης.- Τα επόμενα χρόνια η Νεολαία Λαμπράκη γίνεται η μεγαλύτερη πολιτική οργάνωση νεολαίας, με παραρτήματα σε όλη τη χώρα.

- Τι σημαίνει 114;

▲ Το ακαταμάχητο 53%. Η Ένωση Κέντρου είχε πάρει 53% στις εκλογές του 1964 (52,72% για την ακρίβεια). Δυστυχώς, οι βουλευτές που εκλέχτηκαν αποδείχτηκαν πολύ λιγότερο ανθεκτικοί απ' όσο φαινόταν.http://www.sarantakos.com/istoria/apostasia/potepia.html

▲ Διαδήλωση του σωματείου οικοδόμων στηνΑθήνα τον Ιούλιο του 1965.

Η πορεία προς τη δικτατορία (1965-1967)

Σχεδόν ταυτόχρονα τεράστιες διαδηλώσεις αποδοκίμασαν τις βασιλικές ενέργειες το καλοκαίρι του

1965 (Ιουλιανά). Ύστερα από δύο αποτυχημένες προσπάθειες, σχηματίστηκε, και με τις ψήφους της ΕΡΕ, κυβέρνηση από πολιτικούς που είχαν εγκαταλείψει την

Ένωση Κέντρου (κυβέρνηση αποστατών).

Η πολιτική ζωή, ωστόσο, δεν εξομαλύνθηκε. Με κοινή απόφαση του Γ. Παπανδρέου και του Παναγιώτη

Κανελλόπουλου, που είχε διαδεχθεί τον Κ. Καραμανλή στην ηγεσία της ΕΡΕ, προκηρύχτηκαν εκλογές για τον

Μάιο του 1967.

Μπροστά στο ενδεχόμενο να προκύψουν πολιτικές λύσεις ανεπιθύμητες στο μετεμφυλιακό κατεστημένο, ομάδα στρατηγών σχεδίαζε να ζητήσει τη συνεργασία του

βασιλιά προκειμένου να εγκαθιδρύσει δικτατορία.

▲ Περιγράψτε το σκίτσο. Ποιος πολιτικός επί της σκηνής παρουσιάζεται και τι λέει; Τι τον απειλεί; Τι του υποδεικνύουν όλοι οι θεατές;

Απριλιανή δικτατορία (1967-1974)Μια άλλη

συνωμοτική ομάδα μεσαίων και ανώτερων

αξιωματικών (χούντα), με

επικεφαλής τον συνταγματάρχη

Γεώργιο Παπαδόπουλο την 21η Απριλίου 1967,

κατέλαβε, με πραξικόπημα, την

εξουσία.

1. την ανικανότητα των πολιτικών να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και

2. τον κίνδυνο επιβολής κομμουνισμού στην Ελλάδα.

Οι πραξικοπηματίες επικαλέστηκαν, για να δικαιολογήσουν τις αντιδημοκρατικές πράξεις τους:

▲ Άρμα μάχης στο προαύλιο της Βουλής των Ελλήνων, κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος, το πρωί της 21ης Απριλίου 1967

► Οι πραξικοπηματίες

Νικόλαος Μακαρέζος, Γεώργιος

Παπαδόπουλος,και Στυλιανός

Παττακός,οι τρεις

συνταγματάρχες,αρχηγοί της χούνταςτης 21ης Απριλίου

1967.

Στάση του Κωνσταντίνου απέναντι στους πραξικοπηματίες

Αρχικά ο Κωνσταντίνος συνεργάστηκε με τους πραξικοπηματίες, και

μάλιστα ο πρώτος πρωθυπουργός της

δικτατορίας διορίστηκε με υπόδειξή του.

Λίγο αργότερα, έδειξε, με κινητοποίηση πιστών του

στρατιωτικών μονάδων, ότι θέλει να ανατρέψει τη

δικτατορία. Ωστόσο, μετά την αποτυχία αυτής της προσπάθειας, αναχώρησε

ανενόχλητος στο εξωτερικό.

Η στάση του Βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄► Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Β΄ και η σύζυγός του συζητούν με τον Aμερικανό πρεσβευτή στην Ελλάδα. Στην αρχή ο βασιλιάς υποστήριξε τη δικτατορία, αλλά στη συνέχεια προσπάθησε να οργανώσει το δικό του πραξικόπημα (Δεκέμβριος 1967). Απέτυχε όμως και αναγκάστηκε να φύγει. Η δικτατορία στη συνέχεια έκανε ένα δήθεν ελεύθερο δημοψήφισμα και κατάργησε τη βασιλεία.

Στάση Ε.Ο.Κ. – Η.Π.Α.

Η ΕΟΚ ανέστειλε τη διαδικασία σύνδεσης με

την Ελλάδα,

οι ΗΠΑ συνεργάστηκαν με τους δικτάτορες, θέτοντας, έτσι, σε

δοκιμασία, και μάλιστα μακροχρόνια, τα

αισθήματα των Ελλήνων απέναντί τους.

◄ Γιορτή χουντικών στο Παναθηναϊκό στάδιο στην Αθήνα. Η χούντα, με τη γλώσσα που χρησιμοποιούσε, τις γιορτές που οργάνωνε και τα σύμβολα που υιοθετούσε προκαλούσε το γέλιο. Για παράδειγμα ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο ηγέτης της χούντας, χρησιμοποιούσε συστηματικά την καθαρεύουσα, αλλά έκανε πολλά λάθη. Το γεγονός αυτό θεωρείται ότι συνέβαλε να λυθεί μετά την πτώση της δικτατορίας οριστικά το «γλωσσικό ζήτημα» υπέρ της δημοτικής.

Η πολιτική της Χούντας

Οι δικτάτορες ανέστειλαν

βασικά άρθρα του

συντάγματος,

διέκοψαν τη λειτουργία

του Κοινοβουλίο

υ,

διέλυσαν τα κόμματα και οργάνωσαν

συστηματικές διώξεις

πολιτικών, κάθε πολίτη αριστερού

παρελθόντος ή όποιου εκδήλωνε

φανερά την αντίθεσή του στη

δικτατορία.

Οι εκτοπίσεις,

οι φυλακίσεις,

τα βασανιστήρι

α, οι καταδίκες

μελών αντιστασιακ

ών οργανώσεων αποτέλεσαν

συνήθη πρακτική.

Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος παρουσιάζει τις «μεθόδους» του

• Κάθε ένας ο οποίος δεν κάθεται καλά, έστω και αν μου κοστίζη ως κράτος ακριβά, θα τον θέτω υπό περιορισμόν. […] Δεν θα τους αφήσω να γίνουν θηρία κάτω από τα κομμουνιστικά κελεύσματα. Διότι εάν γίνουν θηρία και απολυθούν από το κλουβί, θα υποχρεωθώ να τους τουφεκάω […] Προκειμένου λοιπόν να τους τουφεκάω και να έχω αίματα εις την άσφαλτον, δεν θα τους αφήσω, έστω και αν προσβάλλεται ο προηγμένος ανθρωπισμός ορισμένων …

• Πηγή: Αρ. Μάνεσης, «Ο εύκολος βιασμός της νομιμότητας και η δύσκολη νομιμοποίηση της βίας», στο συλλογικό τόμο Η δικτατορία 1967-1974, Καστανιώτης, Αθήνα 1999, σ. 37.

▲ Αφίσα τηςαντιδικτατορικής

οργάνωσης«Ρήγας Φεραίος».

Αντίσταση – Αντιδικτατορικός Αγώνας (1)

Παρ’ όλα αυτά, δημοκρατικοί πολίτες που είχαν διαφύγει τη σύλληψη άρχισαν να δημιουργούν πυρήνες αντίστασης. Οι κηδείες του Γ. Παπανδρέου (1968) και του νομπελίστα ποιητή Γ. Σεφέρη (1971) μετατράπηκαν σε μεγάλες αντιδικτατορικές διαδηλώσεις.

Αλέκος Παναγούλης (2)

► O Αλέκος Παναγούλης. Η πιο ριψοκίνδυνη ενέργεια κατά του καθεστώτος ήταν η προσπάθεια του Παναγούλη να δολοφονήσει το δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο τον Αύγουστο του 1968. Ο Παναγούλης πιάστηκε και βασανίστηκε άγρια.

Μη δίνεις σημασίαπου όλα γίναν βιαστικάκι αν δεν πρόλαβες να πειςδυο τρία λόγια.

Το ξες πως είναι κερδισμένος τελικάόποιος χαμογελάει μπροστά στην καρμανιόλα.

Όταν χτυπήσεις δυο φορές ύστερα τρεις και πάλι δυο Αλέξανδρέ μου θα 'ρθω για να σ' ανοίξω θα σου 'χω φαγητό ζεστό θα σου 'χω ρούχο καθαρό γωνιά για να σε κρύψω»

Βασανιστήρια στον Αλέκο Παναγούλη

Εκείνος ήταν μόνος μες στα πλήθη εκείνος ήταν μόνος στο κελί γι' αυτόν αργά τραγούδησες πολύ αργά, πολύ αργά, πολύ αργά Εκείνος δεν ακούει τη φωνή σου η αγάπη σου είναι νεκρή γι' αυτόν είναι νεκρά τα λόγια κι οι λυγμοί σου αργά η μνήμη αργά και το φιλί σου πολύ αργά, πολύ αργά

Εκείνος ήταν ήρεμος κι ωραίος κι εσύ σφαδάζεις μόνος κι ορφανός εκείνος ήταν δίκαιος κι απέραντος σαν ουρανός, σαν ουρανός Κι εσύ φωνάζεις τώρα τ' όνομά του στο αίμα του ορκίζεσαι μ' οργή περίμενες την ώρα του θανάτου σαν τη βροχή μας φεύγει τώρα το παιδί σαν τη βροχή, σαν τη βροχή

Αλέκος Παναγούλης

 (3) Το κίνημα του Ναυτικού (Μάιος 1973), που έδειξε ότι στις ένοπλες δυνάμεις υπήρχαν πολλοί αξιωματικοί που δυσφορούσαν για την κατάλυση της δημοκρατίας

(4)Το φοιτητικό κίνημα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, με εκδηλώσεις του τις καταλήψεις, από φοιτητές,

του κτιρίου της Νομικής Σχολής (Φεβρουάριος-Μάρτιος 1973) και του Πολυτεχνείου (Νοέμβριος

1973).

Διαδήλωση Ελλήνων στο Βέλγιο κατά της χούντας.

Εξέγερση Πολυτεχνείου (17 Νοεμβρίου 1973)

Ειδικά η κατάληψη του Πολυτεχνείου υπήρξε σημείο-σταθμός στον αντιδικτατορικό αγώνα. Ο μεγάλος αριθμός φοιτητών και άλλων πολιτών που είχαν συγκεντρωθεί μέσα και γύρω από το Πολυτεχνείο, καθώς και τα αντιδικτατορικά συνθήματα που εξέπεμπε ο ραδιοφωνικός σταθμός των εξεγερμένων ανησύχησαν σοβαρά τους δικτάτορες, που απάντησαν με ωμή βία:

ένα άρμα μάχης έριξε την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου 1973. Ακολούθησαν δολοφονίες, συλλήψεις και ξυλοδαρμοί πολιτών.

▲ Ο Ντερτιλής με το πιστόλι στο χέρι έξω από το Πολυτεχνείο. Είχε περηφανευθεί στον οδηγό του ότι είχε σκοτώσει τον 20χρονο Μιχάλη Μυρογιάνη με μία μόνο βολή, στις 18 Νοεμβρίου 1973, έξω από το Πολυτεχνείο.

▲ Χωροφύλακες μπαίνουν στη Φιλοσοφική Σχολή στη

Θεσσαλονίκη. Η εξέγερση του Νοεμβρίου εξαπλώθηκε από

την Αθήνα και στα άλλα πανεπιστήμια της χώρας, όπου και εκεί καταπνίγηκε

βίαια.

Πραξικόπημα – Εισβολή Τουρκίας στην Κύπρο(Ιούλιος 1974)

Αδυνατώντας η δικτατορική κυβέρνηση να αντιμετωπίσει την κρίση, παρέδωσε, στις 23 Ιουλίου 1974, την εξουσία στους πολιτικούς.

Τότε η Τουρκία, με το πρόσχημα ότι ήταν μία από τις εγγυήτριες δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας, αποβίβασε στρατό στην Κύπρο

και κατέλαβε μεγάλο μέρος του νησιού.

Προκάλεσε πραξικόπημα στην Κύπρο, με το οποίο ανέτρεψε, πρόσκαιρα, τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας αρχιεπίσκοπο Μακάριο, που

δεν ήταν αρεστός ούτε στις ΗΠΑ ούτε στους δικτάτορες.

Η δικτατορία κατέρρευσε από ένα δικό της εγκληματικό λάθος.

Άσε πλέον φωνή μου τον ανέμελο στίχοτο μεθύσι σου δέσε και τη φλόγα σου κράτασφίξε τώρα ζευγάρια την ηχώ με τον ήχοστρώσε στέρεο το βήμα στράταν ίσια περπάταμεγαλόφωνος ύμνος στο φαρί του ας σε πάρειπου ζητά δεξιοσύνη και καλό χαλινάρι

▲ Τουρκικό πλοίο στην ακτή της Κερύνειας

Κι ας μην πουν πως τραγούδι σαν κι αυτό δεν ταιριάζειτέτοια σκότεινη ώρα που τα στήθια σου πνίγειλέω εκείνο που μένει και που μόνο θ’ αλλάζειστο καλύτερο πάντα σαν η αγκούσα θα φύγειγιατί αυτοί θε να φύγουν πες πως κιόλας κινάνεμα όλα τ’ άλλα θα μείνουν και δικά μας θε να `ναι

▲ Τούρκοι στρατιώτες προωθούνται για να εισβάλουν στην Κύπρο. 1974.

Όχι εσάς δε σας θέλει τούτη η γη δε σας ξέρειόλα εδώ είναι δικά μας τι απ’ το κάθε λιθάριαπ’ το χώμα απ’ το δέντρο το νερό και τ’ αγέριτο κορμί μας μια στάλα για να γίνει έχει πάρειη ψυχή μας επήρε μια πνοή απ’ το καθέναόλα εδώ είναι δικά μας μα για σας όλα ξένα

▲ Έλληνες στρατιώτες – Αιχμάλωτοι του τουρκικού στρατού - αγνοούμενοι

▲Κύπριος ιερέας, μεταφέρεται όμηρος με πλοίο στην Τουρκία

Γιατί εσείς είστε ξένοι κι όσα βάγια αν κρατάτετούτη η γη δεν πουλιέται δεν της γίνεστε φίλοιη πατρίδα είναι μάνα έχει μνήμη θυμάταιαπ’ τον άγιο της κόρφο ποια βυζάξανε χείληκι η γλυκιά μας η Κύπρος ήταν είναι θα μένειγια τα τέκνα της μάνα μα για σας πάντα ξένη

Λογαριάσατε λάθος με το νου σας εμπόροιδε μετριέται πατρίδα λευτεριά με τον πήχηκι αν μικρός είναι ο τόπος και το θέλει και μπορείτον ασήκωτο βράχο να τον φάει με το νύχιΤούτη η δίψα δε σβήνει τούτη η μάχη δε παύειχίλια χρόνια αν περάσουν δεν πεθαίνουμε σκλάβοι

Ιουλιανά 1965 = αποσταθεροποίηση

«ανάπηρης» δημοκρατίας

21 Απριλίου 1967 επιβολή δικτατορίας

20 Ιουλίου 1974 εισβολή Τουρκίας στην Κύπρο.

ΔΗΛΩΣΗ Γ. ΣΕΦΕΡΗ 28 Μαρτίου 1969:Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.► Μετά την εισβολή στην Κύπρο (1974) ποιο είναι το σχόλιο σας για τη δήλωση αυτή (1969) του Σεφέρη ;

ΙΑ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ...

...διαβάστε λογοτεχνία•Στρατής Τσίρκας, Η χαμένη άνοιξη (1976). Ελπίδες και διαψεύσεις τη δεκαετία του ’60....δείτε στον κινηματογράφο•Νίκος Περράκης, Λούφα και παραλλαγή (1984). Η Ελλάδα της δικτατορίας με χιουμοριστική διάθεση.