Η Μάχη του Μαραθώνα490 πΧ

Το ιστορικό πλαίσιο

• Η πολιτική των Περσών υπήρξε επεκτατική. Οι περσικοί πόλεμοι πρέπει να ενταχθούν μέσα στη γενικότερη τάση επικράτησης της περσικής μονοκρατορίας.

• Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κατακτήθηκε η Ιωνία και τα περισσότερα γειτονικά νησιά.

Εκστρατείες ΠερσώνΟι Πέρσες πραγματοποίησαν τέσσερις εκστρατείες, με σκοπό

να υποτάξουν τη Βαλκανική Χερσόνησο. • Η πρώτη εκστρατεία πραγματοποιήθηκε το έτος 513-512 πΧ

εναντίον της Θράκης και της Σκυθίας (σημερινή Ρουμανίας και Ουκρανίας). Ο βασιλιάς Δαρείος πίστευε ότι για να επιτεθεί εναντίον της ηπειρωτικής Ελλάδος έπρεπε να εξασφαλίσει τα πλευρά του.

• Η δεύτερη έγινε το 492 πΧ εναντίον της Μακεδονίας. Στην εκστρατεία αυτή, ο Μαρδόνιος (γαμπρός του Δαρείου) κατόρθωσε να κατακτήσει τη Θράκη, τη Θάσο και τη Μακεδονία. Μια τρικυμία στο ακρωτήριο του Άθω κατάστρεψε το στόλο του, με αποτέλεσμα να επιτρέψει πίσω, έχοντας όμως εκπληρώσει το σκοπό της εκστρατείας του. Το 499 πΧ εκδηλώθηκε η Ιωνική επανάσταση, η οποία διήρκεσε μέχρι το 494 πΧ. Οι Ίωνες ζήτησαν βοήθεια από τη Σπάρτη, η οποία αρνήθηκε να συμμετάσχει σε μια τόσο μακρινή εκστρατεία και από την Αθήνα, η οποία απέστειλε ένα στόλο 20 πλοίων που ενισχύθηκε με πέντε ακόμη από την Ερέτρια.

Εκστρατείες Περσών

• Η τρίτη εκστρατεία των Περσών έλαβε χώρα το 490 πΧ, με σκοπό την τιμωρία της Αθήνας και της Ερέτριας για τη βοήθεια που παρείχαν προς τους επαναστατημένους Ίωνες. Η πολιτική που ακολούθησαν ήταν να στείλουν κήρυκες στις ελληνικές πόλεις και να ζητήσουν «γη και ύδωρ». Στα σχέδια τους ήταν να αποτρέψουν την ενίσχυση της Αθήνας και της Ερέτριας από άλλες πόλεις. Οι νησιώτες υποτάχθηκαν, ενώ «μήδισαν» οι πόλεις της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας.

• Η τέταρτη και τελευταία εκστρατεία θα εξεταστεί μαζί με τις μάχες των Θερμοπύλων, της Σαλαμίνας και των Πλαταιών.

Περιγραφή του πεδίου της μάχης

• Η πεδιάδα του Μαραθώνα βρίσκεται στους πρόποδες του Πεντελικού όρους.

• Έχει σχήμα δρεπανοειδές και στο βορειοανατολικό τμήμα της βρίσκεται το ακρωτήριο Κυνός Ουρά ή Κυνόσουρα, το οποίο προφυλάσσει την παραλία του Σχοινιά από τη σφοδρότητα των ανατολικών ανέμων.

• Ο κόλπος του Μαραθώνα είναι ομαλός και αμμώδης και επιτρέπει την ασφαλή αγκυροβόληση στο σημείο αυτό.

Περιγραφή του πεδίου της μάχης

• Η πεδιάδα έχει πλάτος τρία και μήκος εννέα χιλιόμετρα και περιβάλλεται στις τρεις πλευρές από λόφους (Αγριλίκι – Κοτρώνη –Σταυροκοράκι - Δρακονέρα).

• Το μεγαλύτερο μέρος του ΒΑ τμήματος της πεδιάδας, μεταξύ του όρους Σταυροκοράκι και της Κυνοσουράς, καλυπτόταν από εκτεταμένο έλος.

• Επίσης ένα μικρότερο έλος βρισκόταν ανάμεσα στο όρος Αγρικίκι και στην παραλία.

• Η πεδιάδα χωριζόταν στη μέση από τον χείμαρρο Χάραδρο

Περιγραφή του πεδίου της μάχης

• Η πεδιάδα του Μαραθώνα παρουσίαζε μόνο δύο στενές διαβάσεις προς την Αθήνα. Η κατάληψη και ο έλεγχος των λόφων έδινε την απαιτούμενη ασφάλεια πριν από την εκδήλωση των εχθροπραξιών.

• Παράλληλα παρείχε ευχέρεια στον ανεφοδιασμό και τέλος αποτελούσε μια εξαιρετική βάση εξόρμησης του αθηναϊκού στρατού.

• Η πεδιάδα προσφερόταν για τις τακτικές κινήσεις της φάλαγγας των οπλιτών και του Ιππικού.

• Η ύπαρξη των ελών περιόριζε το ενεργητικό έδαφος, με αποτέλεσμα να ευνοεί τις λιγότερες αθηναϊκές δυνάμεις

Γενική Κατάσταση, Δυνάμεις και

Διάταξη των Αντιπάλων Πέρσες. • Ο μόνιμος στρατός αποτελούνταν από τους 10.000

Αθανάτους, οι οποίοι συγκροτούσαν το πεζικό. Οι εθνικότητες τους ήταν Πέρσες, Μήδοι (ΝΔ. Κασπίας) και Ελαμίτες (ανατολικά π. Τίγρη). Ο επίλεκτος πυρήνας των Αθανάτων περιλάμβανε 1.000 στρατιώτες («Συγγενείς»), οι οποίοι αποτελούσαν τους σωματοφύλακες του βασιλιά.

• Ο οπλισμός που διέθεταν ήταν τόξα, βέλη και εγχειρίδια. Φορούσαν φολιδωτό θώρακα και προστατευόταν από ασπίδες κατασκευασμένες από λυγαριά ή από δέρμα.

• Επίσης, είχαν 10.000 ιππείς, οι οποίοι ήταν ενταγμένοι στο μόνιμο στρατό.

• Με πυρήνες τους Αθανάτους και τους ιππείς οργανώνονταν οι έφεδροι και τα άτακτα στρατεύματα και προσέδιδαν ισχύ στην κεντρική κυβέρνηση.

Περσικός Στρατός• Μόνιμες στρατιωτικές δυνάμεις υπήρχαν στις

σατραπείες, οι οποίες διέθεταν και άτακτα στρατεύματα που υπηρετούσαν μόνο όταν προέκυπτε κάποια τοπική ανάγκη.

• Παράλληλα υπήρχαν φρουρές που επάνδρωναν τα αυτοκρατορικά φρούρια. Οι φρουρές αυτές σε πολλές περιπτώσεις ήταν ανεξάρτητες από τους κατά τόπους σατράπες.

• Στο μόνιμο στρατό υπήρχαν και οι μακροχρόνιοι μισθοφόροι, οι οποίοι προέρχονταν κατά βάση από τους λαούς της αυτοκρατορίας.

• Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπάρχουν, στον περσικό στρατό υπηρετούσαν πεζοί πολεμιστές, χωρίς όμως να είναι γνωστό αν πρόκειται για μόνιμα ή έφεδρα στρατιωτικά σώματα, η στρατιωτική ισχύς των οποίων ήταν κατώτερη των Αθανάτων.

Περσικός Στρατός• Οι έφεδροι επιστρατεύονταν μόνο σε περιόδους

μεγάλων κινητοποιήσεων, όπως για παράδειγμα η εκστρατεία κατά της Ελλάδος.

• Όλοι οι λαοί της αχανούς αυτοκρατορίας συνεισέφεραν, στο στρατό κυρίως στην επάνδρωση του πεζικού. Υπήρχαν άλλοι λαοί που η συνεισφορά τους ήταν κυρίως σε ιππείς.

• Το 480 πΧ τα στρατεύματα των εφέδρων ήταν οργανωμένα σε τμήματα ή μονάδες των δέκα, εκατό, χιλίων και δέκα χιλιάδων ανδρών.

• Σε συνδυασμό με τον μόνιμο στρατό, διαμορφώνονταν έξι στρατιωτικά σώματα με ξεχωριστούς Πέρσες διοικητές.

Μειονεκτήματα Περσικού Στρατού• Κάθε τμήμα ήταν οργανωμένο με το δικό του

παραδοσιακό τρόπο και πολεμούσε, κατά πάσα πιθανότητα με την πολεμική τακτική που γνώριζε καλύτερα.

• Η ανομοιομορφία του οπλισμού, η διαφορετική γλώσσα των πολεμιστών, ο τρόπος πολέμου και η αδυναμία εκπαίδευσης ήταν αδυναμίες των περσικών δυνάμεων.

• Η στρατιωτική ηγεσία πρέπει να ήταν ένας εφιάλτης για τους Πέρσες διοικητές, αφού τα διοικούμενα στρατεύματα δεν είχαν καμία εμπειρία σε ελιγμούς και η αφοσίωση τους ήταν αμφισβητούμενη. Ακόμη και οι απλές αποφάσεις των Περσών διοικητών απορροφούσαν μεγάλο μέρος από το διαθέσιμο χρόνο τους.

• Αυτές οι αδυναμίες καθιστούσαν αμφίβολο αν μπορούσε το περσικό στράτευμα να ανταπεξέρθει εναντίον ενός εκπαιδευμένου στρατού

Οπλισμός Περσών

• Ο κύριος όγκος αποτελούνταν από τοξότες, οι οποίες έφεραν και κοντό ακόντιο στερούμενοι όμως αμυντικού οπλισμού.

• Το Πεζικό αποτελούνταν από γερροφόρους • Το δόρυ, το ξίφος και ο πέλεκυς αποτελούσαν

τον κύριο οπλισμό των Περσών ο οποίος ήταν ακατάλληλος για τον αγώνα εκ του συστάδην.

• Επεδίωκαν ώστε ο αγώνας να κρίνεται από τα εκηβόλα όπλα (κυρίως τα βέλη). Το Ιππικό ήταν έφιππο Πεζικό οπλισμένο με τόξα ή διέθετε ξίφος, δόρυ, περικεφαλαία και θώρακα.

Διάταξη Περσών• Οι Πέρσες που αποβιβάσθηκαν στο Μαραθώνα

υπολογίζονται σε 50.000 άνδρες περίπου. Η παράταξη των Περσών κάλυπτε ένα μέτωπο πάνω από 1.625 μέτρων.

• Η διάταξη των περσικών δυνάμεων δεν ήταν όπως αυτή των Αθηναίων.

• Για να μπορούν οι τοξότες να ενεργούν ελευθέρα ο κάθε στοίχος έπρεπε να απέχει 1,40 μέτρα.

• Με βάση αυτό τον παράγοντα εκτιμάται ότι τα περίπου 1.600 μέτρα τα κάλυπταν 1.100 άνδρες.

• Αν ληφθεί υπόψη ότι το βάθος των Περσών ήταν 40 – 50 ζυγοί, τότε η συνολική δύναμη ανερχόταν σε 44.000 ή 55.000, χωρίς να υπολογίζονται οι τοξότες.

Διάταξη Περσών• Παρατάχθηκαν ανατολικά του χείμαρρου

Χάραδρος. • Οι απόψεις των ιστορικών διίσταται, επειδή

δεν είναι γνωστό αν παρατάχθηκαν κάθετα ή παράλληλα προς την ακτή (πολλά σχεδιαγράμματα στρατιωτικής ιστορίας υιοθετούν είτε τη μια, είτε την άλλη άποψη).

• Στο κέντρο της περσικής παράταξης τάχθηκε το επίλεκτο Πεζικό των Περσικών δυνάμεων, δηλαδή οι Σάκες (νομαδικός λαός που κατοικούσε στην κεντρική Ασία (Σκυθία)) και αριστερά και δεξιά ο υπόλοιπος στρατός

Κατάσταση Αθηναίων• Οι Αθηναίοι ζήτησαν βοήθεια από τους

Σπαρτιάτες. • Οι Λακεδαιμόνιοι φάνηκαν πρόθυμοι να

βοηθήσουν να μην υποδουλωθεί η Αθήνα, αλλά επικαλέσθηκαν νόμο που ίσχυε, σύμφωνα με τον οποίο δεν μπορούσαν να εκστρατεύσουν μέσα στο δεύτερο τέταρτο της σελήνης.

• Υποσχέθηκαν ότι μετά την πανσέληνο θα έστελναν βοήθεια προς την Αθήνα.

• Η αρνητική απάντηση έφθασε στο αθηναϊκό στρατόπεδο την πέμπτη ημέρα και αναστάτωσε τους στρατηγούς.

Κατάσταση Αθηναίων

• Τέθηκε το δίλημμα αν θα έπρεπε δώσουν τη μάχη στον Μαραθώνα ή να αμυνθούν στα τείχη της πόλης των Αθηνών.

• Σύμφωνα με την τακτική της εποχής, όταν το αντίπαλο στράτευμα διέθετε συντριπτική υπεροχή οι στρατηγοί όφειλαν να δίνουν τη μάχη από τα τείχη της πόλης, ώστε με αυτόν τον τρόπο να εξισορροπούνται οι αντίπαλες δυνάμεις.

• Παράλληλα οι αθηναϊκές δυνάμεις θα κέρδιζαν χρόνο, ώστε να φθάσουν οι ενισχύσεις από τη Σπάρτη.

Κατάσταση ΑθηναίωνΟ Μιλτιάδης πρότεινε να παραμείνουν στη θέση τους και

να δοθεί η μάχη στο Μαραθώνα, επειδή πίστευε ότι:• Τα τείχη της πόλης δεν ήταν ισχυρά.• Οι Αθηναίοι δεν διέθεταν τοξότες, οι οποίοι ήταν τελείως

απαραίτητοι για την άμυνα των τειχών, ενώ αντίθετα διέθεταν πολυάριθμους οι αντίπαλοι.

• Θα είχε εγκαταλειφθεί η ύπαιθρος στα χέρια του εχθρού, γεγονός το οποίο θα επιδρούσε δυσμενώς στο ηθικό του στρατού

• Οι οπαδοί του Ιππία μέσα στην πόλη θα ενθαρρυνόταν να ταχθούν με το μέρος των Περσών και

• Δεν θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματα της αθηναϊκής φάλαγγας που ήταν η υπεροχή του οπλισμού και η καλύτερη τακτική που εφάρμοζε

Κατάσταση Αθηναίων• Κατά την ψηφοφορία οι ψήφοι

ισομοιράσθηκαν πέντε –πέντε. Τη λύση έδωσε ο πολέμαρχος (αρχιστράτηγος) Καλλίμαχος, ο οποίος τάχθηκε με την άποψη του Μιλτιάδη.

• Η μάχη αποφασίσθηκε να δοθεί τη δεκάτη ημέρα, κατά την οποία θα αναλάμβανε τη στρατηγία ο Μιλτιάδης.

• Στο διάστημα που μεσολάβησε το αθηναϊκό στράτευμα ενισχύθηκε από 1.000 Πλαταιείς, οι οποίοι επιθυμούσαν να απαλλαγούν από τη θηβαϊκή ηγεμονία.

Τακτικά προβλήματα ΑθηναίωνΟ αρχιστράτηγος είχε να επιλύσει τρία τακτικά

προβλήματα:• Την ύπαρξη εχθρικού Ιππικού. Σε αυτήν την

περίπτωση φαίνεται ότι η θεά τύχη υπήρξε με το μέρος των Ελλήνων, αφού το περσικό Ιππικό δεν έλαβε μέρος στη μάχη.

• Την αποφυγή των βελών. Η απόσταση των δύο αντιπάλων στρατευμάτων ήταν 8 σταδίες, η οποία ισοδυναμεί με 177,60 μέτρα περίπου. Για να αποφύγει τα βέλη διέταξε τους άνδρες του να κινηθούν με βήμα γοργό. Στα 150 μέτρα μπροστά από τις γραμμές των Περσών οι Έλληνες θα έτρεχαν με την προοπτική να αποφύγουν τα εχθρικά βέλη.

• Την εξίσωση της παράταξης των δυνάμεων του με τους Πέρσες.

Παράταξη των αθηναϊκών δυνάμεων • Το δεξιό κέρας είχε επίσης 500 μέτρα. Εδώ ο

Μιλτιάδης διέταξε η παράταξή του να έχει βάθος 8 άνδρες, δηλαδή συνολικά 4.000. Επικεφαλής της δεξιάς παράταξης ήταν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος όπως όριζε ο νόμος, δηλαδή η διοίκηση της δεξιάς παράταξης δινόταν στον πολέμαρχο.

• Το κέντρο είχε πλάτος 500 μέτρα. Τοποθέτησε δύο φυλές με στρατηγούς τον Αριστείδη και τον Θεμιστοκλή ηγέτες με κύρος και στρατιωτική ικανότητα. Οι οπλίτες του κέντρου παρατάχθηκαν σε βάθος 4 ανδρών. Συνολικά διέθεσε για το κέντρο 2.000 άνδρες.

• Το αριστερό κέρας είχε πλάτος 625 μέτρα. Στο άκρο αριστερό τάχθηκαν οι Πλαταιείς και ακολούθησαν οι Αθηναίοι. Η παράταξη στο αριστερό είχε βάθος 8 άνδρες, δηλαδή συνολικά 5.000

Διοίκηση του Στρατού

• Σύμφωνα με την άποψη που διατυπώνει ο Pritchett Kendrick, ο Μιλτιάδης δεν ήταν επικεφαλής της φάλαγγας την ημέρα της μάχης, αλλά ο πολέμαρχος.

• Εκτός των άλλων επιχειρημάτων διατυπώνει ότι η θέση που πολέμησε ο Καλλίμαχος στο δεξιό φανερώνει ποιος είχε την αρχιστρατηγία

Διεξαγωγή της Μάχης. Πρώτη Φάση • Η επίθεση άρχισε στις 05.30 με την αυγή. Η ώρα

επίθεσης πιθανόν να προσδιορίσθηκε με σκοπό να αποφευχθεί η σύγκρουση της αθηναϊκής φάλαγγας με το περσικό Ιππικό.

• Οι Έλληνες αφού έλαβαν τον σχηματισμό μάχης άρχισαν να βαδίζουν με γοργό βήμα εναντίον των Περσών, ώστε να καλύψουν την απόσταση των 8 σταδίων χωρίς να εξαντληθούν και παράλληλα να αποφύγουν την επέμβαση του περσικού ιππικού. Όταν έφθασαν στα 200 μέτρα περίπου άρχισαν να τρέχουν προς τις εχθρικές γραμμές για να αποφύγουν τις απώλειες από τα βέλη. Η τακτική αυτή φαίνεται ότι απέδωσε, αφού δεν αναφέρθηκε καμία απώλεια.

Διεξαγωγή της Μάχης. Πρώτη Φάση• Επιπλέον με αυτό το ρυθμό προχώρησης αιφνιδιάσθηκαν

οι Πέρσες. Η σύγκρουση υπήρξε σφοδρή σε όλο το μέτωπο.

• Η υπεροχή του αθηναϊκού οπλισμού και η διεξαγωγή αγώνα εκ του συστάδην, ο οποίος αποτελούσε το δυνατό σημείο των Ελλήνων οδήγησαν τα περσικά στρατεύματα των πλευρών να διαλυθούν γρήγορα και να στραφούν σε άτακτη φυγή προς τη θάλασσα.

• Το κέντρο αντίθετα υποχώρησε προς τη Μεσογαία εκπληρώνοντας την αποστολή του που ήταν η απασχόληση (αγκίστρωση) του περσικού κέντρου. Η υποχώρηση έγινε με τρόπο συντεταγμένο.

• Αυτή η εξέλιξη αποτελούσε την πρώτη φάση της μάχης, στο τέλος της οποίας εύρισκε τις αθηναϊκές δυνάμεις να έχουν διαλύσει τις περσικές δυνάμεις των δύο πλευρών, ενώ το κέντρο του είχε υποχωρήσει με τρόπο συντεταγμένο και παρά τις απώλειες τους παρέμεναν αξιόμαχες και διαθέσιμες για τη δεύτερη φάση του αγώνα

Διεξαγωγή της Μάχης Δεύτερη Φάση. Όταν εξουδετερώθηκαν τα δύο περσικά άκρα οι

αθηναϊκές δυνάμεις σχημάτισαν μια φάλαγγα των 9.000 ανδρών, η οποία ανεστράφη κατά 180 μοίρες και άρχισε την επίθεση της στα νώτα του περσικού κέντρου.

Ο εχθρός βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο δυνάμεις, με αποτέλεσμα να αιφνιδιασθεί. Οι Πέρσες διέθεταν περισσότερες και επίλεκτες δυνάμεις.

Διεξαγωγή της Μάχης Δεύτερη Φάση

• Ο αιφνιδιασμός που υπέστησαν σε συνδυασμό με την εσπευσμένη προσπάθεια τους να επεκτείνουν το μέτωπο τους, ώστε να εξισωθούν με το αθηναϊκό προκάλεσε αταξία και σύγχυση.

• Επακολούθησε ισχυρή σύγκρουση, με τελικό αποτέλεσμα τη διάλυση των Περσών, οι οποίοι στην προσπάθεια τους να διαφύγουν μεγάλος αριθμός ανδρών έπεσε στα έλη και είτε πνίγηκαν, είτε σκοτώθηκαν από τους Έλληνες.

• Με τη διάλυση των περσικών δυνάμεων έληγε η δεύτερη φάση της μάχης

Διεξαγωγή της Μάχης. Τρίτη Φάση

• Η τρίτη φάση του αγώνα άρχιζε με την καταδίωξη του εχθρού. Οι Πέρσες υποχωρούσαν προς τα πλοία. Οι Αθηναίοι τους καταδίωκαν και από τις ενέργειες τους κατόρθωσαν να κυριεύσουν έξι πλοία.

• Σε αυτήν τη φάση σκοτώθηκε και ο πολέμαρχος Καλλίμαχος.

• Η μάχη του Μαραθώνα έληξε περί τις 08.00 με 08.30 δηλαδή μετά από τρεις ώρες αγώνα με την απομάκρυνση και του τελευταίου πλοίου των Περσών.

• Οι ελληνικές απώλειες ανέρχονταν σε 192 άνδρες, οι οποίες φαίνεται ότι οι περισσότερες έλαβαν χώρα στη θέση Σωρός. Οι απώλειες των Περσών ανέρχονταν σε 6.400

Συμπεράσματα • Στη μάχη του Μαραθώνα κυριαρχεί η άνιση κατανομή των

οπλιτών μέσα στη φάλαγγα. • Για πρώτη φορά στη στρατιωτική ιστορία το σύνολο της

φάλαγγας (παράταξης) δεν έχει την ίδια αποστολή. Υπήρξε ένας καταμερισμός εργασίας (ενεργειών και αποστολών) δηλαδή μια κατανομή των δυνάμεων σε κυρία και δευτερεύουσα προσπάθεια.

• Η κυρία προσπάθεια εφαρμόσθηκε στα πλευρά όπου υπήρχε η εκτίμηση ότι εκεί θα αναμενόταν το αποφασιστικό αποτέλεσμα, ενώ η δευτερεύουσα είχε αποστολή την αγκίστρωση των δυνάμεων του κέντρου.

• Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκαν οι ιδέες: της οικονομίας δυνάμεων και της συγκέντρωσης.

• Ο καταμερισμός αυτός γέννησε επίσης την ιδέα του ελιγμού. Το σχέδιο μάχης του Μαραθώνα εφαρμόσθηκε με παραλλαγές στη μάχη των Καννών

Συμπεράσματα

• Παρατηρείται η κατάτμηση της μάχης σε διαδοχικές προσπάθειες (φάσεις), γεγονός το οποίο αποτελεί πρωτοπορία για τα δεδομένα της εποχής και ουσιαστικά αποσκοπούσε στη συγκέντρωση δυνάμεων στην καταπολέμηση του ισχυρού περσικού κέντρου.

• Με την ασθενή διάταξη του κέντρου (βάθος 4 άνδρες) ουσιαστικά δεν επετράπη η μετάγγιση δυνάμεων του Περσικού κέντρου προς τα πλευρά, για όσο χρόνο οι δύο πλευρικές αθηναϊκές δυνάμεις θα τα διέλυαν.

Συμπεράσματα• Μια άλλη καινοτομία που εφαρμόσθηκε ήταν οι

διαφορετικές κινήσεις τμημάτων της φάλαγγας. • Η καθιερωμένη τακτική προέβλεπε την ενιαία

κίνηση των δυνάμεων κάθετα προς την εχθρική παράταξη.

• Ο Μιλτιάδης εισήγαγε περισσότερες από μια κινήσεις στα τμήματά του. Το αθηναϊκό κέντρο κινήθηκε σε αντίθετη κατεύθυνση οπισθοχωρώντας, σε σχέση με τα πλευρά που κινήθηκαν εμπρός.

• Η κίνηση φαίνεται ότι εκτιμήθηκε και υλοποιήθηκε με ακρίβεια. Στη δεύτερη φάση αρχικά τα δύο άκρα κινούνται προς το κέντρο (σε άξονα κάθετο σε σχέση με τον αρχικό), ώστε να συναντηθούν και στη συνέχεια

Συμπεράσματα• Η επιλογή του χρόνου επίθεσης αποτελεί σημαντικό

παράγοντα αιφνιδιασμού του εχθρού. • Στην περίπτωση του Μαραθώνα ύψιστο ρόλο για την

επιλογή της έναρξης της επίθεσης φαίνεται να διαδραματίζουν οι κινήσεις του εχθρικού ιππικού, το οποίο είτε βρισκόταν στη Μακαρία πηγή, είτε είχε επιβιβασθεί στα πλοία.

• Στενά συνδεδεμένο με το εχθρικό ιππικό φαίνεται ότι ήταν η κάλυψη της απόστασης των 8 σταδίων με γοργό βήμα, προκειμένου η αθηναϊκή φάλαγγα να έρθει σε επαφή με τις περσικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα μετά την εμπλοκή να μην μπορούν να επέμβουν οι αντίπαλοι ιππείς.

• Άλλο σημείο υπεροχής των αθηναϊκών δυνάμεων ήταν η διατήρηση της πρωτοβουλίας σε συνδυασμό με την επιθετική στάση που τήρησαν.

Συμπεράσματα

• Σημαντική καινοτομία υπήρξε ο τρόπος εφόδου των αθηναϊκών δυνάμεων, ο οποίος αφενός εκμηδένισε τις απώλειες από τα εχθρικά βέλη, αφετέρου αιφνιδίασε τους Πέρσες. Η καλή φυσική κατάσταση των οπλιτών σε συνδυασμό με το υψηλό ηθικό οδήγησε τους Αθηναίων να εκδηλώσουν επιθετικό πνεύμα καθ’ όλη τη διάρκεια της μάχης.

• Η υπεροχή του αθηναϊκού οπλισμού για τον αγώνα εκ του συστάδην προκάλεσε μεγάλες απώλειες και ως ένα σημείο αναστάτωση στις τάξεις των περσικών δυνάμεων.

Συμπεράσματα• Σε πολλά εγχειρίδια στρατιωτικής ιστορίας

αναφέρεται ότι επιτεύχθηκε ενότητα διοικήσεως. • Η ενότητα δεν διασπάται παρά την παρουσία δέκα

στρατηγών και του πολέμαρχου, αφού ουσιαστικά εφαρμόσθηκε το σχέδιο, το οποίο ψηφίσθηκε από το συμβούλιο των στρατηγών.

• Επιπλέον σύμφωνα με μια άποψη τη διοίκηση πιθανόν να την ασκούσε ο πολέμαρχος Καλλίμαχος.

• Κατά την αρχαιότητα - Ρωμαϊκή περίοδο, χαρακτηριστικό παράδειγμα έλλειψης ενότητας διοίκησης απετέλεσε η διαφωνία των δύο υπάτων Βάρρωνα και του Λεύκιου Αιμίλιου στη μάχη των Καννών

Σφάλματα Περσών• Βασικό σφάλμα των Περσών υπήρξε η μη εμπλοκή

του Ιππικού το οποίο θα μπορούσε να συμβάλει αποφασιστικά στην έκβαση της μάχης.

• Επίσης άλλο βασικό σφάλμα ήταν ότι παρασύρθηκαν στη συμπλοκή σε αγώνα εκ του συστάδην, όταν ο οπλισμός τους δεν ήταν κατάλληλος για τέτοιου είδους μάχη και γενικά ήταν κατώτερος από αυτόν των Αθηναίων.

• Στα σφάλματα των Περσών θα πρέπει να περιληφθεί και το γεγονός ότι ο κυριότερος όγκος των δυνάμεων τους παρέμεινε άπραγος στα πλοία, ενώ θα μπορούσε να είχε μεταβεί στο Φάληρο και σχετικά εύκολα να καταλάμβανε την Αθήνα ή τουλάχιστον να διασπούσε τις αθηναϊκές δυνάμεις.

Σφάλματα Περσών

• Έτερο σφάλμα τους υπήρξε η αδυναμία εκπλήρωσης του σκοπού του πολέμου της εκστρατείας. Ενώ ο σκοπός του πολέμου ήταν η τιμωρία της Ερέτριας και της Αθήνας, μόνο στην πρώτη πόλη εκπλήρωσαν την επιδίωξή τους, ενώ στη περίπτωση της δεύτερης, αν και διέθεταν ακμαίες και πολυάριθμές δυνάμεις, παρόλα αυτά αναχώρησαν μόνο με τη θέα του αθηναϊκού στρατού στο Φάληρο.

• Η πιθανότερη εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι οι Πέρσες δεν επιθυμούσαν να εμπλακούν σε ένα χρονοβόρο πολιορκητικό αγώνα για την κατάληψη της Αθήνας.

Συμπεράσματα• Διοίκηση και Έλεγχος. Η θέση του στρατηγού στην

πρώτη γραμμή δεν του άφηνε κανένα περιθώριο να ασκήσει οποιαδήποτε διοίκηση ή έλεγχο κατά τη διεξαγωγή της μάχης, αφού δεν μπορούσε να παρέμβει στον αγώνα και να επηρεάσει την εξέλιξη.

• Με άλλα λόγια δεν ήταν δυνατή η τροποποίηση του αρχικού σχεδίου μάχης (επιχειρήσεων). Επίσης, θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι η διοίκησης κατά τη διάρκεια της μάχης ήταν επιπέδου σημερινού διμοιρίτη ή ομαδάρχη, αφού στρατιωτικός ηγήτορας δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσει την εξέλιξη της μάχης για όλο το στράτευμα του.

• Η κατάσταση φαίνεται ότι παραμένει η ίδια τουλάχιστον μέχρι την εποχή του στρατηγού Φιλοποίμην (θα αναλυθεί στη σχετική ενότητα). Εκτός από αυτό οι επικοινωνίες για χιλιετίες δεν άλλαξαν