Που βρέθηκεΒρέθηκε σε ναυάγιο κοντά στη νήσο Αντικύθηρα, μεταξύ Κυθήρων και Κρήτης το 1901 από ντόπιους ψαράδες σε βάθος 43m. Το πλοίο που τον μετέφερε ήταν ρωμαϊκό με ελληνικό φορτίο.

ΠεριγραφήΟι διαστάσεις του μηχανισμού ήταν 16x32x9cm (λίγο μικρότερος από έναν φορητό υπολογιστή). Ήταν τοποθετημένος σε ξύλινο κουτί και πίσω από τις πόρτες του ήταν χαραγμένες οδηγίες χρήσης. Έφερε κυλινδρικές κλίμακες βαθμονομημένες σε μοίρες που αναγράφονταν οι μήνες του έτους και οι ζωδιακοί αστερισμοί. Λειτουργούσε μάλλον με χερούλι που έδινε κίνηση σε έναν ή δυο μεγάλους τροχούς του μηχανισμού περιστρέφοντας έναν άξονα που πάνω του ήταν προσαρμοσμένοι άλλοι οριχάλκινοι οδοντωτοί τροχοί διαφόρων διαμετρημάτων. Κατά τη λειτουργία του στην αρχαιότητα έφερε δυο επιδιορθώσεις: είχαν αντικατασταθεί ένα δόντι γραναζιού και η ακτίνα ενός τροχού που είχαν σπάσει ίσως λόγω κακού χειρισμού ή ατελούς κατασκευής.

Πότε κατασκευάστηκε και από ποιόνΣύμφωνα με εκτιμήσεις ο μηχανισμός πρέπει να κατασκευάστηκε περί το 80 π.Χ. Ο δημιουργός του παραμένει άγνωστος. Πολλοί συγκλίνουν στον Ποσειδώνιο από τη Ρόδο (Αστρονόμος, Γεωγράφος και Γεωλόγος 135-50 π.Χ). Τον Ποσειδώνιο αναφέρει ως κατασκευαστή ενός τέτοιου μηχανισμού και ο Κικέρων (Ρωμαίος πολιτικός και φιλόσοφος) που είχε επισκεφτεί τη Ρόδο τα έτη 79-78π.Χ. Κατά τον Ντέρεκ Πράις (μελετητή του μηχανισμού), κατασκευαστής ήταν ο Γέμινος ο Ρόδιος (110-40π.Χ) στωικός φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος.

Ποια είναι η λειτουργία τουΟ μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένας αναλογικός υπολογιστής ο οποίος με βάση τις γεωμετρικές σχέσεις των γραναζιών του αναπαράγει με μεγάλη ακρίβεια διάφορα αστρονομικά φαινόμενα, όπως φάσεις της Σελήνης, εκλείψεις, ακριβή θέση Σελήνης, Ηλίου και των πέντε τότε γνωστών πλανητών (Ερμής, Αφροδίτη, Άρης, Δίας και Κρόνος). Πρόκειται δηλαδή για ένα μηχανικό πλανητάριο.

ΑνακατασκευήΈχουν γίνει τέσσερις ανακατασκευές του μηχανισμού με πιο αξιόπιστη την ανακατασκευή του Βρετανού Ντέρεκ Πράϊς (1922-1985) καθηγητή της Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Yale. Το 1958 έγινε η πρώτη συστηματική μελέτη του μηχανισμού από τον Πράις, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, αλλά το 1971 με χρήση ακτίνων Χ και γ διαχωρίστηκαν οπτικά τα διάφορα επίπεδα λειτουργίας και τα επιμέρους γρανάζια του ώστε να είναι δυνατή μια σύνθεση από τον ίδιο. Η ανακατασκευή του Πράις εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Γιατί είναι σημαντικόςΌταν το 1902 ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Στάης ανακοίνωσε τις πρώτες εκτιμήσεις του για την προέλευση και χρήση του μηχανισμού αμφισβητήθηκαν τα στοιχεία του γιατί δεν θεωρήθηκε τότε δυνατόν να έχει κατασκευαστεί στην αρχαιότητα λεπτομηχανικός μηχανισμός με την ακρίβεια που απαιτεί ένα πλανητάριο.Σήμερα μετά από χρόνιες μελέτες του μηχανισμού γνωρίζουμε ότι υπήρξε η τελειότερη μηχανή του κόσμου μέχρι την εμφάνιση των μεσαιωνικών ρολογιών 1500 χρόνια αργότερα. Η ύπαρξή του φανερώνει την βαθιά γνώση των Ελλήνων για τη θέση και τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, αλλά και την ανεπτυγμένη τεχνολογία που είχαν στη διάθεσή τους για να κατασκευάσουν έναν τέτοιο μηχανισμό που εξομοιώνει αυτές τις κινήσεις. Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων θεωρείται τόσο σημαντικός για την τεχνολογία, όσο η Ακρόπολη για την αρχιτεκτονική.

Η επιγραφή στο μεγάλο κομμάτι αναγράφει τα εξής: (με υπογράμμιση τα αποκαταστημένα τμήματα της επιγραφής)

ΕΣΠΕΡΙΑΥΑΔΕΣ ΔΥΟΝΤΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ 

ΤΑΥΡΟΣΑΡΧΕΤΑΙΕΠΙΤΕΛΛΕΙΝΛΥΡΑΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΣΠΕΡΙΑ 

ΠΛΕΙΑΣΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΩΙΑ ΥΑΣΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΩΙΑ 

ΔΙΔΥΜΟΙΑΡΧΟΝΤΑΙ ΕΠΙΤΕΛΛΕΙΝΑΕΤΟΣΕΠΙΤΕΛΛΕΙΕΣΠΕΡΙΟΣ

ΑΡΚΤΟΥΡΟΣΔΥΝΕΙΕΩΙΟΣ

...το βράδυ Οι Υάδες δύουν το βράδυ 

Ο Ταύρος αρχίζει ν' ανατέλλει Η Λύρα ανατέλλει το βράδυ

Οι Πλειάδες ανατέλλουν το πρωί Οι Υάδες ανατέλλουν το πρωί 

Οι Δίδυμοι αρχίζουν ν' ανατέλλουν Ο Αετός ανατέλλει το βράδυ 

Ο Αρκτούρος δύει το πρωί 

Η επιγραφή στο πίσω θυρόφυλλο αναγράφει:

ΠΡΟΕΧΟΝΑΥΤΟΥΣ  ... ΜΟΝΟΙ ΦΕΡΕΙΩΝΗΜΕΝΕ 

ΤΟΣΤΟΔΕΔΙΑ ΤΗΣΑΦΡΟΔΙΤΗΣ

ΓΝΩΜΩΝ ΣΥ ΗΛΙΟΥΑΚΤΙΝ 

ΜΙΝΟΘΕΛΕΞΗΛΘΕΝΤΗΣΠΡΩΤΗΣΧΩΡΑΣ 

ΓΝΩΜΟΝΙΑΔΥΟΩΝΤΑΚΡΑ ΦΕ ΡΟ 

ΤΕΣΣΑΡΑΔΗΛΟΙΔΟΜΕΝΤ ΤΗΣ ΟCL  ΙΘL ΤΟΥ 

ΣΙΣ Σ ΣΚΓ ΣΥΝΓΕΙΝΟΜΕΝΟΙΟΣΔΙΑΙΡΕΘΗ Η ΟΛΗ 

ΕΓΛΕΙΠΤΙΚΟΙΣ ΟΜΟΙΑ ΤΟΙΣ ΕΠΙΤΗΣΕ 

ΦΕΡΕΙΤΑ 

Προεξέχοντας ...μόνοι φέρει απ' τις οποίες η μια 

και η άλλη της Αφροδίτης 

ο γνώμονας την ηλιακτίδα 

απ' όπου βγήκε από την πρώτη χώρα 

δυο γνωμόνια των οποίων τα άκρα φέρουν τέσσερα, το ένα δείχνει 

τα 776 χρόνια, 19 χρόνια του 233 συμβαδίζοντας 

ώστε να διαιρεθεί η όλη εκλειπτική 

παρόμοια με εκείνα που πάνω στη φέρει