Αρχαία Ιερά Οδός. Και όμως αντιστέκεται…

Επιστολή - Πρόσκληση ενδιαφέροντος

Είναι γνωστό στην επιστημονική κοινότητα ότι, ήδη από τη δεκαετία του 1930, ο Κ. Κουρουνιώτης σε συνεργασία με τον Ιωάννη Τραυλό, υπό την αιγίδα και με τη χρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, προχώρησαν στη συστηματική ανασκαφή του ιερού της Αφροδίτης στην Αφαία, στην περιοχή του Σκαραμαγκά, που σήμερα υπάγεται διοικητικά στο Δήμο Χαϊδαρίου. Παράλληλα προχώρησαν -ο Ιωάννης Τραυλός κατά κύριο λόγο- στη διερεύνηση και αποκάλυψη ενός σημαντικού τμήματος της αρχαίας Ιεράς Οδού, που οδηγούσε από το άστυ της Αρχαίας Αθήνας προς το ιερό της Δήμητρας και Περσεφόνης στην Ελευσίνα.

Πιο συγκεκριμένα, αποκαλύφθηκε τμήμα της λιθόστρωτης οδού που προσέγγιζε και περνούσε μπροστά από το ιερό της Αφροδίτης αλλά, ταυτόχρονα, η πορεία και η αποκάλυψή της προς την Ελευσίνα προχώρησε σε σημαντικό βαθμό, καθώς διαπιστώθηκε ότι αμέσως μετά τον περίβολο του ιερού η αρχαία οδός διακλαδιζόταν σε δύο τμήματα. Το πρώτο ακολουθούσε «παράλια» πορεία, σχεδόν όπως η σημερινή Εθνική Οδός Αθηνών - Κορίνθου, κατά μήκος των νότιων παρυφών του σημερινού οικισμού της Αφαίας. Το τμήμα αυτό κατέληγε στη νοτιότερη εκ των δύο λίμνη των αρχαίων Ρειτών, τη σημερινή λίμνη Κουμουνδούρου. Η έτερη διακλάδωση αποτελούσε την «μεσόγαια», κατά κάποιο τρόπο οδό, η οποία ανηφόριζε τους πρώτους χαμηλούς λόφους του όρους Αιγάλεω (σημ. Ποικίλο όρος) στα βόρεια και διασχίζοντας το πρώτο ύψωμα, που φέρει την ονομασία «λόφος της Ηχούς», κατέβαινε και διασταυρωνόταν με τον πρώτο κλάδο στη λίμνη των Ρειτών.

Ειδικά στο δεύτερο αυτό τμήμα ο Ι. Τραυλός διαπίστωσε όλη την πορεία της Ιεράς Οδού και προχώρησε ταυτόχρονα σε ευρύτατη αποκάλυψη των οδοστρωμάτων και των αναλημμάτων της καθώς και στη διερεύνηση των τεχνικών λεπτομερειών

κατασκευής της, όπως αποδεικνύεται και από τις σχετικές ανασκαφικές εκθέσεις που δημοσιεύθηκαν στα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Πράγματι, οι φωτογραφίες της εποχής εκείνης ήταν και εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικές.

Για όλους εμάς που ζούμε και εργαζόμαστε στην ευρύτερη περιοχή του Χαϊδαρίου, ο χώρος αυτός, που βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του Θριασίου Πεδίου και αποτελεί τη Δυτική Πύλη του Λεκανοπεδίου με την κυριολεκτική έννοια, συνιστά Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς παγκόσμιας εμβέλειας, το οποίο όμως τις τελευταίες δεκαετίες στενάζει κυριολεκτικά και ασφυκτιά από την ποικίλης μορφής ανάπτυξη. Αυτό που συνιστά διαρκή αγωνία μας είναι ότι το μνημείο αυτό, η αρχαία Ιερά Οδός, παραμένει αναξιοποίητο και άγνωστο στο ευρύ κοινό, ενώ είναι ένας από τους αρχαιότερους οδικούς άξονες, μέσω του οποίου διακινήθηκαν ιδέες, άνθρωποι και αγαθά, που διετέλεσαν ένα μεγάλο μέρος αυτού που αποκαλούμε αρχαία ελληνική παιδεία και ελληνικός πολιτισμός ευρύτερα.

Μολονότι το ιερό της Αφροδίτης αναδείχθηκε εν μέρει -στα πλαίσια ανάπλασης της Δυτικής Πύλης της Αθήνας ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004-, η ίδια η Ιερά Οδός παρέμεινε στη λήθη και την απειλή για την συνέχιση της ύπαρξής της. Και όμως, αυτή η ίδια αντιστέκεται, σε πείσμα των καιρών. Ενώ, λοιπόν, ένα τμήμα του «παράλιου» κλάδου της αποκαλύφθηκε πρόσφατα (με αφορμή την εκτέλεση ιδιωτικού έργου), η «μεσόγαια» διακλάδωση είναι ακόμη και σήμερα υπαρκτή σε όλη της την πορεία (η οποία θα πρέπει με πρόχειρους υπολογισμούς να ξεπερνά τα 1000 μέτρα ) και ορατή σε αρκετά τμήματά της. Αυτό διαπιστώθηκε πρόσφατα, αφού- παρακινημένοι από το προσωπικό ενδιαφέρον και το ρομαντισμό μας- αποφασίσαμε και πραγματοποιήσαμε μία προκαταρκτική «αυτοψία - διερεύνηση» στην περιοχή. Πράγματι, με μία προσεκτική ματιά και διάθεση για περπάτημα ανάμεσα σε θάμνους και δένδρα είναι δυνατόν να παρακολουθήσει κανείς την διαδρομή της αρχαίας οδού από τα όρια του οικισμού της Αφαίας μέχρι την -πρόσφατα κατασκευασμένη- σήραγγα της Δυτικής Περιφερειακής Λεωφόρου Αιγάλεω, πάνω από τη λίμνη Κουμουνδούρου. Τον αρχικό ενθουσιασμό μας για την

ύπαρξη του αρχαίου δρόμου διαδέχθηκε όμως η αγωνία μας, καθώς σε κάποια σημεία του έχει υποστεί παραβιάσεις είτε από τη διάνοιξη δασικών δρόμων παλαιότερα είτε από τη ρίψη σκουπιδιών από κάποιους ασυνείδητους συμπολίτες μας.

Επειδή έχουμε την πεποίθηση ότι όλη αυτή η κληρονομιά των προγόνων μας αλλά και η σημαντικότατη έρευνα έγκριτων επιστημόνων του παρελθόντος, όπως του αείμνηστου. Ι. Τραυλού, δεν πρέπει να παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό αλλά ταυτόχρονα η έρευνα να συνεχισθεί και να εμπλουτισθεί με νέα στοιχεία, πιστεύουμε ότι η αρχαία Ιερά Οδός θα πρέπει να αναδειχθεί και να αποτελέσει ένα επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο και έναν αρχαιολογικό «περίπατο» συνάμα, ο οποίος θα ενώνει το ιερό της Αφροδίτης με τη λίμνη των Ρειτών, που και αυτή με τη σειρά της αποτελούσε ιερό τόπο, καθώς ήταν αφιερωμένη στην ιερά Κόρη, την Περσεφόνη. Καλούμε, λοιπόν, κάθε ενδιαφερόμενο (αρμόδιους φορείς, όπως το Υπουργείο Πολιτισμού, Αρχαιολογικά Τμήματα επιστημονικών ιδρυμάτων, Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές, φορείς και ιδρύματα Πολιτισμού), να αναλάβει την πρωτοβουλία της εκ νέου αποκάλυψης και περαιτέρω διερεύνησης της αρχαίας Ιεράς Οδού, προς όφελος των κατοίκων, των μελλοντικών επισκεπτών της περιοχής, της επιστημονικής έρευνας, αλλά και της Παγκόσμιας Κοινότητας εν γένει, καθώς αποτελεί μνημείο εμβέλειας που ξεπερνά τα όρια της περιοχής και της ηπείρου μας. Υπάρχει εξάλλου πεδίο ευρύτερης επιστημονικής δράσης, καθώς ενδείξεις της πορείας της και τμήματά της υπάρχουν ακόμη στα όρια του Δήμου Χαϊδαρίου, τα οποία παραμένουν –ευτυχώς ακόμη- αδόμητα. Όμως, επειδή το μνημείο ως σύνολο καθώς και η ευρύτερη περιοχή εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να υφίστανται απειλές εξαιτίας της κατασκευής νέου σιδηροδρομικού δικτύου, των σχεδίων κατασκευής νέων οδικών αξόνων και μετεγκατάστασης δεξαμενών πετρελαίου, θεωρούμε ότι οι αποφάσεις και οι πρωτοβουλίες για την προστασία αυτού του σημαντικότατου μνημείου της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς θα πρέπει να γίνουν άμεσα και με το χαρακτηρισμό του επείγοντος.

Διότι … οι καιροί ου μενετοί… Μάϊος 2009

Με τιμή

Εκ μέρους της Διαρκούς Κίνησης

Χρήστος Καραγιαννόπουλος

Αρχαιολόγος