Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό...

53
1 «Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ, ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ» ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΜΠΑΤΙΣΤΆΤΟΣ ΕΥΆΓΓΕΛΟΣ ΕΕΞΆΜΗΝΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΤΜΉΜΑ: ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript of Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό...

Page 1: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

1

laquoΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΤΗΝ

ΕΝΩΣΗraquo ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ

ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

ΜΠΑΤΙΣΤΆΤΟΣ ΕΥΆΓΓΕΛΟΣ Εrsquo ΕΞΆΜΗΝΟ

ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΤΜΉΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗI Η Επτάνησος και οι Διεθνείς Εξελίξειςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip4

II Η Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιοhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip4

3 Αrsquo ΜΕΡΟΣI Τα Επτάνησα στον Ναπολέονταhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

II Οι Ρωσοτούρκοι στο Ιόνιο Η Συνθήκη τής Κωνσταντινούπολης6III Ο Ναπολέων ξανά στα Επτάνησα Η Συνθήκη τού Τιλσίτhelliphelliphellip7IV Βρετανική Κατοχή και Προστασία - Διπλωματικό παρασκήνιοhellip8 V Αγγλικό Πολιτικό Σύστημα στα Επτάνησαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

4 Βrsquo ΜΕΡΟΣI Κοινωνικές και Οικονομικές Συνθήκες στα Επτάνησαhelliphelliphelliphelliphellip12

II Η Κίνηση των Ιδεών στα Επτάνησαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14III Ένοπλες Κοινωνικές Εξεγέρσεις 1848 ndash 1849helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

i Η Εξέγερση του Σταυρού (1848)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16ii Η Επίδραση της Ριζοσπαστικής Δημοσιογραφίαςhelliphelliphelliphellip17iii Η Εξέγερση της Σκάλας (1849)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip18iv Χαρακτήρας και Σημασία των Εξεγέρσεωνhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

5 Γrsquo ΜΕΡΟΣI Το Ενωτικό Κίνημα έως την Ένωσηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip21

i Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής23II Το Διπλωματικό Παρασκήνιο τής Ένωσηςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

6 ΕΠΙΛΟΓΟΣhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

7 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 33

8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip34

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στα μέσα του 19ου αιώνα την παράσταση στην ελληνική διπλωματική και στρατηγική σκηνή έκλεβαν αδιαμφισβήτητα οι αγώνες για την ανεξαρτησία και την εθνική απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό Οι Έλληνες δοσμένοι ολόψυχα για το μέλλον του γένους ετοίμαζαν το ελεύθερο έδαφος ζωής για τις πρώτες γενιές μετά από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς από τους Τούρκους Σε μία άλλη όμως πλευρά του ελληνικού χώρου διαδραματίστηκε ένας άλλος αγώνας με κυρίως κοινωνική υφή που έμελλε να μείνει στην ιστορία

Ο λόγος για το Επτανησιακό ζήτημα το οποίο χρήζει μιας ειδικής ανάλυσης Αφrsquo ενός διότι πρόκειται για τον αλυτρωτισμό μιας χαμένης πατρίδας όπου το ελληνικό στοιχείο άκμαζε παρά τις διαδοχικές ξένες κυριαρχίες και αφrsquo ετέρου γιατί τα Επτάνησα είναι ίσως το μόνο μέρος της Ελλάδας που διατήρησαν στενές σχέσεις με τη δυτική Ευρώπη και δεν αποτέλεσαν κομμάτι τις Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Προκαλεί επομένως το ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες της περιοχής αυτής δέχτηκαν το Ευρωπαϊκό στοιχείο και ο τρόπος με τον οποίο βίωσαν την κατοχή και προστασία από τις Μ Δυνάμεις της Δύσης Είναι επιπρόσθετα σημαντικό να αναλυθεί η στάση των Μ Δυνάμεων στα Ιόνια νησιά και ο τρόπος με τον οποίο άσκησαν την επιρροή τους

Ένα άλλο σημείο που πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία είναι η ανάπτυξη τού κοινωνικού ιδεώδους στα νησιά αυτά Ενώ στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο οι σκλαβωμένοι Έλληνες προσπαθούσαν να διατηρήσουν την εθνική τους ταυτότητα αναλλοίωτη στα Επτάνησα αναπτυσσόταν το πρώτο ριζοσπαστικό ρεύμα το οποίο έμελλε να είναι οδηγός για τη μετέπειτα ύπαρξη του σοσιαλισμού στην Ελλάδα Μέσα από σημαντικές δυσχέρειες και εκτός πλαισίου αποφάσεων του Συνεδρίου της Βιέννης οι Επτανήσιοι ξεσηκώθηκαν και αναζήτησαν μια πιο δίκαιη ταξική ταυτότητα και μία καλύτερη οικονομικά ζωή

Τέλος κρίνεται σκόπιμη η ανάλυση των διπλωματικών διαπραγματεύσεων της Ελλάδας με τις προστάτιδες Δυνάμεις για την Ένωση των Ιονίων Νήσων με το Ελληνικό Βασίλειο Οι τακτικές τα διπλωματικά παιχνίδια και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις αναλύονται στο τελευταίο κεφάλαιο επικουρούμενες από επίσημα διπλωματικά έγγραφα καθώς και από μαρτυρίες της εποχής

Συμπερασματικά η ανάλυση που ακολουθεί υπενθυμίζει τη συνδρομή στην παλιγγενεσία της Ελλάδος των Επτανησίων οι οποίοι με πολλές δυνάμεις επεδίωξαν την Ένωση κάτι που ήξεραν πολλοί δεν ήταν το απαραίτητα ωφέλιμο για τα νησιά τους εκείνη την περίοδο όπου οι Άγγλοι διαδραματούσαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και ευημερία των νησιών έστω και για τους λίγους τους ευγενείς Η πορεία προς την Ένωση είναι μακρά όσο και ενδιαφέρουσα και οι πολιτικές διπλωματικές κοινωνικές και οικονομικές πλευρές του ζητήματος πολλές

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Επτάνησος και οι διεθνείς εξελίξεις

Στα τέλη του 18ου αιώνα οι πολιτικές ιδεολογικές και στρατιωτικές ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο παίζουν καθοριστικό ρόλο και καθορίζουν τα διπλωματικά παιχνίδια που παίζονται για την τύχη των Ιονίων Νήσων Η Ρωσία η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία καιροφυλακτούν για την κληρονομιά που αφήνει ο διαμελισμός δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου και κυρίως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Το διπλωματικό παρασκήνιο οργιάζει στην Κεντρική Ευρώπη και οι Συνθήκες έως το 1815 ανάλογα πάντα με τα συμφέροντα των Δυνάμεων της Ευρώπης και τους απώτερους στόχους τους ορίζεται εκάστοτε και νέος laquoπροστάτηςraquo της Επτανήσου Ιδιαίτερα όμως την τύχη των Ιονίων Νήσων λίγο πριν τον 19ο αιώνα θα επηρεάσει η έκβαση της Γαλλικής Επανάστασης και η προέλασή τού Ναπολέοντα προς την Ανατολική Ευρώπη Η ανατροπή των απολυταρχικών καθεστώτων και η εγκαθίδρυση τής λαϊκής κυριαρχίας παίζουν σημαντικό ρόλο στην πορεία των νησιών

Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο

Ωστόσο καθοριστικής σημασίας για την απαρχή δομικών αλλαγών θεωρείται η υπογραφή της Συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο (Traiteacute de Campo Formio) στις 17 Οκτωβρίου 1797συμβαλλόμενοι στην Συνθήκη ήταν ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης και ο Κουντ Λούντφιχ φον Κόμπεντζλ (Count Ludwig von Cobenzl) ως αντιπρόσωποι της Γαλλίας και του πρώτου Μεγάλου Συνασπισμού ευρωπαϊκών χωρών ενάντια στον Ναπολέοντα αντίστοιχα 1

Ο Ναπολέοντας πίστευε ότι κλειδί της επιτυχίας του θα ήταν η κατάκτηση της Αιγύπτου ώστε να παρεμποδίσει τη σύνδεση τού αγγλικού ναυτικού με τις Ινδίες Κατακτώντας τα Επτάνησα θα κατείχε μία πρώτη στρατηγική βάση κάτι που έγινε πραγματικότητα με την εν λόγω Συνθήκη αποτέλεσμα πολύμηνων διαπραγματεύσεων Επομένως ο Βοναπάρτης κατόρθωσε να πείσει την Αυστρία να κρατήσει τα βενετικά εδάφη της ανατολικής Αδίγης και την ίδια την πόλη της Βενετίας την Ιστρία την Δαλματία

1 Χάρτης που παρουσιάζει την Κεντρική Ευρώπη μετά την Συνθήκη Ειρήνης του Κάμπο Φόρμιο πηγή Wikipediaorg

5

και το Κάτταρο παραχωρώντας ανάμεσα στrsquo άλλα και τις πολυετείς βενετικές κτήσεις του Ιονίου χώρου2

Μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων κατέδειξε τη σημασία τούτης της κατάκτησης γράφοντας στο Γαλλικό Διευθυντήριο laquoΤα νησιά της Κέρκυρας της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία Αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε θα ήταν προτιμότερο να παραχωρήσουμε την Ιταλία στον αυτοκράτορα και να κρατήσουμε τα τέσσερα νησιά που είναι πηγή πλούτου και ευημερίας για το εμπόριό μαςraquo3 Ο Βοναπάρτης κατέχοντας πλέον τα Επτάνησα ενίσχυσε την θέση του στην Ανατολική Μεσόγειο και η Αγγλία με την Τουρκία ανησυχούσαν εντόνως μια και θίγονταν τα εμπορικά συμφέροντά τους Εντούτοις όταν ο γαλλικός στόλος βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αγγλικές δυνάμεις στην Αίγυπτο υπόκειται ολοκληρωτική καταστροφή στο Αβουκίρ τού Νείλου Στις 9 Σεπτεμβρίου 1798 επίσης η Τουρκία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας και έτσι ανοίγει ο δρόμος για μια νέα περίοδο στην ιστορία της Ευρώπης

Τα παραπάνω είχαν ως επίπτωση νεότερες αλλαγές στα Ιόνια Νησιά όπως την απομάκρυνση των Γάλλων Δημοκρατικών την επέμβαση των ρωσοτουρκικών δυνάμεων και την δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας (1800 ndash 1807) τη δεύτερη Γαλλική Προστασία (1807 ndash 1814) και τέλος τη λεγόμενη Βρετανική Προστασία από το 1814 ως το 1864 που επισημοποιείται στο Παρίσι στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 όταν οι πληρεξούσιοι της Μ Βρετανίας Castlereagh και Wellington και της Ρωσίας Ραζουμόφσκι και Καποδίστριας υπογράφουν ειδική συνθήκη Θα ακολουθήσει επιμέρους λεπτομερής ανάλυση για τις παραπάνω περιόδους σε επόμενα κεφάλαια

2 Δόμνα Βισβίκη ndash Δοντά ΙΕΕ τομΙΑrsquo σελ 369 ndash 370 στο άρθρο laquoΗ Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815)3 laquoΕπίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη ndash Παρίσι C L Panskouche 1819 τομ Δrsquo σελ 77raquo

6

Αrsquo ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΣΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ

Όταν οι Γάλλοι έφθασαν από την Βενετία στην Κέρκυρα στις 15 27 Ιουνίου 1797 όλοι τους υποδέχτηκαν με διστακτικότητα από τον ελληνικό λαό ενώ οι εναπομένουσες ενετικές δυνάμεις δεν έφεραν καμία αντίσταση στα στρατεύματα του Γάλλου Gentili Η αντιδράσεις των Κερκυραίων συνοψίζονται στα λόγια πρωτοπαπά Γεωργίου Μάντζαρου ο οποίος προσφωνεί τους Γάλλους κρατώντας ένα αντίτυπο της laquoΟδύσσειαςraquo του Ομήρου και λέει laquoΓάλλοι θα βρήτε σε αυτό το νησί ένα λαό αμαθή και στις επιστήμες και στις τέχνες που λαμπρύνουν τα έθνη αλλά μην τον περιφρονήσετε Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας αυτό το βιβλίοraquo4 Έπειτα από λίγες μόνο μέρες όλα τα νησιά του Ιονίου θα καταληφθούν από τους Γάλλους και μια νέα μέρα θα ξημερώσει για το Ιόνιο Πέλαγος

Στην αρχή οι Γάλλοι φώτισαν τον επτανησιακό λαό μεταφέροντάς του τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ιδρύοντας σχολεία στα πρότυπα των γαλλικών χορηγώντας υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι ιδρύοντας την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Τυπογραφείο στην Κέρκυρα κά Μάλιστα θεωρείται ότι οι Γάλλοι με την προσπάθειά τους να αλλάξουν τις βαθύτερες πολιτειακές και κοινωνικές δομές στα νησιά απαλλάσσουν το λαό από την τυραννία του αριστοκρατικού καθεστώτος και θεμελιώνουν για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ελεύθερης δημοκρατικής αυτοδιοίκησης Παρά τα θετικά στοιχεία της γαλλικής παρουσίας στα Επτάνησα υπήρχε ένα μεγάλο αρνητικό Η οικονομία των νησιών είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα από το πρώτο κιόλας εξάμηνο παρουσίας τους μια και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα των νησιών για να καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής και συντήρησης του γαλλικού στρατού laquoΟ κόσμος δεν ομιλούσε τότε παρά για τα δάνεια και τα χρέη μαςraquo δήλωνε εκ των υστέρων Γάλλος αξιωματούχος Ο λαός που γνώρισε μέσω των Γάλλων τις κλασικές ευρωπαϊκές αξίες άρχισε να εναντιώνεται στην παραμονή των γαλλικών στρατευμάτων και οδηγήθηκε σε βίαιες συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής

ΟΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Κατά το καλοκαίρι του 1798 και ενώ ο Ναπολέοντας ηττάται στην Αίγυπτο η Ρωσία συμμαχεί με την Τουρκία και στρέφονται από κοινού προς τον ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα προς τα Ιόνια νησιά Ο ναύαρχος Ουσακώφ και ο Καδήρ Μπέης πλέοντες προς το Ιόνιο προέτρεψαν με επιστολή τούς νησιώτες να τους βοηθήσουν να εκδιώξουν τους Γάλλους και εκείνοι θα τους βοηθούσαν οικονομικά και θα επέτρεπαν την ευημερία της τοπικής κοινωνίας Παρόμοια

4 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 23 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 2: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗI Η Επτάνησος και οι Διεθνείς Εξελίξειςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip4

II Η Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιοhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip4

3 Αrsquo ΜΕΡΟΣI Τα Επτάνησα στον Ναπολέονταhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

II Οι Ρωσοτούρκοι στο Ιόνιο Η Συνθήκη τής Κωνσταντινούπολης6III Ο Ναπολέων ξανά στα Επτάνησα Η Συνθήκη τού Τιλσίτhelliphelliphellip7IV Βρετανική Κατοχή και Προστασία - Διπλωματικό παρασκήνιοhellip8 V Αγγλικό Πολιτικό Σύστημα στα Επτάνησαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

4 Βrsquo ΜΕΡΟΣI Κοινωνικές και Οικονομικές Συνθήκες στα Επτάνησαhelliphelliphelliphelliphellip12

II Η Κίνηση των Ιδεών στα Επτάνησαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip14III Ένοπλες Κοινωνικές Εξεγέρσεις 1848 ndash 1849helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip15

i Η Εξέγερση του Σταυρού (1848)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip16ii Η Επίδραση της Ριζοσπαστικής Δημοσιογραφίαςhelliphelliphelliphellip17iii Η Εξέγερση της Σκάλας (1849)helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip18iv Χαρακτήρας και Σημασία των Εξεγέρσεωνhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip19

5 Γrsquo ΜΕΡΟΣI Το Ενωτικό Κίνημα έως την Ένωσηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip21

i Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής23II Το Διπλωματικό Παρασκήνιο τής Ένωσηςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

6 ΕΠΙΛΟΓΟΣhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip31

7 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 33

8 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip34

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στα μέσα του 19ου αιώνα την παράσταση στην ελληνική διπλωματική και στρατηγική σκηνή έκλεβαν αδιαμφισβήτητα οι αγώνες για την ανεξαρτησία και την εθνική απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό Οι Έλληνες δοσμένοι ολόψυχα για το μέλλον του γένους ετοίμαζαν το ελεύθερο έδαφος ζωής για τις πρώτες γενιές μετά από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς από τους Τούρκους Σε μία άλλη όμως πλευρά του ελληνικού χώρου διαδραματίστηκε ένας άλλος αγώνας με κυρίως κοινωνική υφή που έμελλε να μείνει στην ιστορία

Ο λόγος για το Επτανησιακό ζήτημα το οποίο χρήζει μιας ειδικής ανάλυσης Αφrsquo ενός διότι πρόκειται για τον αλυτρωτισμό μιας χαμένης πατρίδας όπου το ελληνικό στοιχείο άκμαζε παρά τις διαδοχικές ξένες κυριαρχίες και αφrsquo ετέρου γιατί τα Επτάνησα είναι ίσως το μόνο μέρος της Ελλάδας που διατήρησαν στενές σχέσεις με τη δυτική Ευρώπη και δεν αποτέλεσαν κομμάτι τις Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Προκαλεί επομένως το ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες της περιοχής αυτής δέχτηκαν το Ευρωπαϊκό στοιχείο και ο τρόπος με τον οποίο βίωσαν την κατοχή και προστασία από τις Μ Δυνάμεις της Δύσης Είναι επιπρόσθετα σημαντικό να αναλυθεί η στάση των Μ Δυνάμεων στα Ιόνια νησιά και ο τρόπος με τον οποίο άσκησαν την επιρροή τους

Ένα άλλο σημείο που πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία είναι η ανάπτυξη τού κοινωνικού ιδεώδους στα νησιά αυτά Ενώ στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο οι σκλαβωμένοι Έλληνες προσπαθούσαν να διατηρήσουν την εθνική τους ταυτότητα αναλλοίωτη στα Επτάνησα αναπτυσσόταν το πρώτο ριζοσπαστικό ρεύμα το οποίο έμελλε να είναι οδηγός για τη μετέπειτα ύπαρξη του σοσιαλισμού στην Ελλάδα Μέσα από σημαντικές δυσχέρειες και εκτός πλαισίου αποφάσεων του Συνεδρίου της Βιέννης οι Επτανήσιοι ξεσηκώθηκαν και αναζήτησαν μια πιο δίκαιη ταξική ταυτότητα και μία καλύτερη οικονομικά ζωή

Τέλος κρίνεται σκόπιμη η ανάλυση των διπλωματικών διαπραγματεύσεων της Ελλάδας με τις προστάτιδες Δυνάμεις για την Ένωση των Ιονίων Νήσων με το Ελληνικό Βασίλειο Οι τακτικές τα διπλωματικά παιχνίδια και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις αναλύονται στο τελευταίο κεφάλαιο επικουρούμενες από επίσημα διπλωματικά έγγραφα καθώς και από μαρτυρίες της εποχής

Συμπερασματικά η ανάλυση που ακολουθεί υπενθυμίζει τη συνδρομή στην παλιγγενεσία της Ελλάδος των Επτανησίων οι οποίοι με πολλές δυνάμεις επεδίωξαν την Ένωση κάτι που ήξεραν πολλοί δεν ήταν το απαραίτητα ωφέλιμο για τα νησιά τους εκείνη την περίοδο όπου οι Άγγλοι διαδραματούσαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και ευημερία των νησιών έστω και για τους λίγους τους ευγενείς Η πορεία προς την Ένωση είναι μακρά όσο και ενδιαφέρουσα και οι πολιτικές διπλωματικές κοινωνικές και οικονομικές πλευρές του ζητήματος πολλές

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Επτάνησος και οι διεθνείς εξελίξεις

Στα τέλη του 18ου αιώνα οι πολιτικές ιδεολογικές και στρατιωτικές ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο παίζουν καθοριστικό ρόλο και καθορίζουν τα διπλωματικά παιχνίδια που παίζονται για την τύχη των Ιονίων Νήσων Η Ρωσία η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία καιροφυλακτούν για την κληρονομιά που αφήνει ο διαμελισμός δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου και κυρίως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Το διπλωματικό παρασκήνιο οργιάζει στην Κεντρική Ευρώπη και οι Συνθήκες έως το 1815 ανάλογα πάντα με τα συμφέροντα των Δυνάμεων της Ευρώπης και τους απώτερους στόχους τους ορίζεται εκάστοτε και νέος laquoπροστάτηςraquo της Επτανήσου Ιδιαίτερα όμως την τύχη των Ιονίων Νήσων λίγο πριν τον 19ο αιώνα θα επηρεάσει η έκβαση της Γαλλικής Επανάστασης και η προέλασή τού Ναπολέοντα προς την Ανατολική Ευρώπη Η ανατροπή των απολυταρχικών καθεστώτων και η εγκαθίδρυση τής λαϊκής κυριαρχίας παίζουν σημαντικό ρόλο στην πορεία των νησιών

Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο

Ωστόσο καθοριστικής σημασίας για την απαρχή δομικών αλλαγών θεωρείται η υπογραφή της Συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο (Traiteacute de Campo Formio) στις 17 Οκτωβρίου 1797συμβαλλόμενοι στην Συνθήκη ήταν ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης και ο Κουντ Λούντφιχ φον Κόμπεντζλ (Count Ludwig von Cobenzl) ως αντιπρόσωποι της Γαλλίας και του πρώτου Μεγάλου Συνασπισμού ευρωπαϊκών χωρών ενάντια στον Ναπολέοντα αντίστοιχα 1

Ο Ναπολέοντας πίστευε ότι κλειδί της επιτυχίας του θα ήταν η κατάκτηση της Αιγύπτου ώστε να παρεμποδίσει τη σύνδεση τού αγγλικού ναυτικού με τις Ινδίες Κατακτώντας τα Επτάνησα θα κατείχε μία πρώτη στρατηγική βάση κάτι που έγινε πραγματικότητα με την εν λόγω Συνθήκη αποτέλεσμα πολύμηνων διαπραγματεύσεων Επομένως ο Βοναπάρτης κατόρθωσε να πείσει την Αυστρία να κρατήσει τα βενετικά εδάφη της ανατολικής Αδίγης και την ίδια την πόλη της Βενετίας την Ιστρία την Δαλματία

1 Χάρτης που παρουσιάζει την Κεντρική Ευρώπη μετά την Συνθήκη Ειρήνης του Κάμπο Φόρμιο πηγή Wikipediaorg

5

και το Κάτταρο παραχωρώντας ανάμεσα στrsquo άλλα και τις πολυετείς βενετικές κτήσεις του Ιονίου χώρου2

Μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων κατέδειξε τη σημασία τούτης της κατάκτησης γράφοντας στο Γαλλικό Διευθυντήριο laquoΤα νησιά της Κέρκυρας της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία Αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε θα ήταν προτιμότερο να παραχωρήσουμε την Ιταλία στον αυτοκράτορα και να κρατήσουμε τα τέσσερα νησιά που είναι πηγή πλούτου και ευημερίας για το εμπόριό μαςraquo3 Ο Βοναπάρτης κατέχοντας πλέον τα Επτάνησα ενίσχυσε την θέση του στην Ανατολική Μεσόγειο και η Αγγλία με την Τουρκία ανησυχούσαν εντόνως μια και θίγονταν τα εμπορικά συμφέροντά τους Εντούτοις όταν ο γαλλικός στόλος βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αγγλικές δυνάμεις στην Αίγυπτο υπόκειται ολοκληρωτική καταστροφή στο Αβουκίρ τού Νείλου Στις 9 Σεπτεμβρίου 1798 επίσης η Τουρκία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας και έτσι ανοίγει ο δρόμος για μια νέα περίοδο στην ιστορία της Ευρώπης

Τα παραπάνω είχαν ως επίπτωση νεότερες αλλαγές στα Ιόνια Νησιά όπως την απομάκρυνση των Γάλλων Δημοκρατικών την επέμβαση των ρωσοτουρκικών δυνάμεων και την δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας (1800 ndash 1807) τη δεύτερη Γαλλική Προστασία (1807 ndash 1814) και τέλος τη λεγόμενη Βρετανική Προστασία από το 1814 ως το 1864 που επισημοποιείται στο Παρίσι στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 όταν οι πληρεξούσιοι της Μ Βρετανίας Castlereagh και Wellington και της Ρωσίας Ραζουμόφσκι και Καποδίστριας υπογράφουν ειδική συνθήκη Θα ακολουθήσει επιμέρους λεπτομερής ανάλυση για τις παραπάνω περιόδους σε επόμενα κεφάλαια

2 Δόμνα Βισβίκη ndash Δοντά ΙΕΕ τομΙΑrsquo σελ 369 ndash 370 στο άρθρο laquoΗ Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815)3 laquoΕπίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη ndash Παρίσι C L Panskouche 1819 τομ Δrsquo σελ 77raquo

6

Αrsquo ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΣΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ

Όταν οι Γάλλοι έφθασαν από την Βενετία στην Κέρκυρα στις 15 27 Ιουνίου 1797 όλοι τους υποδέχτηκαν με διστακτικότητα από τον ελληνικό λαό ενώ οι εναπομένουσες ενετικές δυνάμεις δεν έφεραν καμία αντίσταση στα στρατεύματα του Γάλλου Gentili Η αντιδράσεις των Κερκυραίων συνοψίζονται στα λόγια πρωτοπαπά Γεωργίου Μάντζαρου ο οποίος προσφωνεί τους Γάλλους κρατώντας ένα αντίτυπο της laquoΟδύσσειαςraquo του Ομήρου και λέει laquoΓάλλοι θα βρήτε σε αυτό το νησί ένα λαό αμαθή και στις επιστήμες και στις τέχνες που λαμπρύνουν τα έθνη αλλά μην τον περιφρονήσετε Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας αυτό το βιβλίοraquo4 Έπειτα από λίγες μόνο μέρες όλα τα νησιά του Ιονίου θα καταληφθούν από τους Γάλλους και μια νέα μέρα θα ξημερώσει για το Ιόνιο Πέλαγος

Στην αρχή οι Γάλλοι φώτισαν τον επτανησιακό λαό μεταφέροντάς του τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ιδρύοντας σχολεία στα πρότυπα των γαλλικών χορηγώντας υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι ιδρύοντας την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Τυπογραφείο στην Κέρκυρα κά Μάλιστα θεωρείται ότι οι Γάλλοι με την προσπάθειά τους να αλλάξουν τις βαθύτερες πολιτειακές και κοινωνικές δομές στα νησιά απαλλάσσουν το λαό από την τυραννία του αριστοκρατικού καθεστώτος και θεμελιώνουν για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ελεύθερης δημοκρατικής αυτοδιοίκησης Παρά τα θετικά στοιχεία της γαλλικής παρουσίας στα Επτάνησα υπήρχε ένα μεγάλο αρνητικό Η οικονομία των νησιών είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα από το πρώτο κιόλας εξάμηνο παρουσίας τους μια και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα των νησιών για να καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής και συντήρησης του γαλλικού στρατού laquoΟ κόσμος δεν ομιλούσε τότε παρά για τα δάνεια και τα χρέη μαςraquo δήλωνε εκ των υστέρων Γάλλος αξιωματούχος Ο λαός που γνώρισε μέσω των Γάλλων τις κλασικές ευρωπαϊκές αξίες άρχισε να εναντιώνεται στην παραμονή των γαλλικών στρατευμάτων και οδηγήθηκε σε βίαιες συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής

ΟΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Κατά το καλοκαίρι του 1798 και ενώ ο Ναπολέοντας ηττάται στην Αίγυπτο η Ρωσία συμμαχεί με την Τουρκία και στρέφονται από κοινού προς τον ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα προς τα Ιόνια νησιά Ο ναύαρχος Ουσακώφ και ο Καδήρ Μπέης πλέοντες προς το Ιόνιο προέτρεψαν με επιστολή τούς νησιώτες να τους βοηθήσουν να εκδιώξουν τους Γάλλους και εκείνοι θα τους βοηθούσαν οικονομικά και θα επέτρεπαν την ευημερία της τοπικής κοινωνίας Παρόμοια

4 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 23 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 3: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στα μέσα του 19ου αιώνα την παράσταση στην ελληνική διπλωματική και στρατηγική σκηνή έκλεβαν αδιαμφισβήτητα οι αγώνες για την ανεξαρτησία και την εθνική απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό Οι Έλληνες δοσμένοι ολόψυχα για το μέλλον του γένους ετοίμαζαν το ελεύθερο έδαφος ζωής για τις πρώτες γενιές μετά από τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς από τους Τούρκους Σε μία άλλη όμως πλευρά του ελληνικού χώρου διαδραματίστηκε ένας άλλος αγώνας με κυρίως κοινωνική υφή που έμελλε να μείνει στην ιστορία

Ο λόγος για το Επτανησιακό ζήτημα το οποίο χρήζει μιας ειδικής ανάλυσης Αφrsquo ενός διότι πρόκειται για τον αλυτρωτισμό μιας χαμένης πατρίδας όπου το ελληνικό στοιχείο άκμαζε παρά τις διαδοχικές ξένες κυριαρχίες και αφrsquo ετέρου γιατί τα Επτάνησα είναι ίσως το μόνο μέρος της Ελλάδας που διατήρησαν στενές σχέσεις με τη δυτική Ευρώπη και δεν αποτέλεσαν κομμάτι τις Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Προκαλεί επομένως το ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες της περιοχής αυτής δέχτηκαν το Ευρωπαϊκό στοιχείο και ο τρόπος με τον οποίο βίωσαν την κατοχή και προστασία από τις Μ Δυνάμεις της Δύσης Είναι επιπρόσθετα σημαντικό να αναλυθεί η στάση των Μ Δυνάμεων στα Ιόνια νησιά και ο τρόπος με τον οποίο άσκησαν την επιρροή τους

Ένα άλλο σημείο που πρέπει να γίνει ιδιαίτερη μνεία είναι η ανάπτυξη τού κοινωνικού ιδεώδους στα νησιά αυτά Ενώ στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο οι σκλαβωμένοι Έλληνες προσπαθούσαν να διατηρήσουν την εθνική τους ταυτότητα αναλλοίωτη στα Επτάνησα αναπτυσσόταν το πρώτο ριζοσπαστικό ρεύμα το οποίο έμελλε να είναι οδηγός για τη μετέπειτα ύπαρξη του σοσιαλισμού στην Ελλάδα Μέσα από σημαντικές δυσχέρειες και εκτός πλαισίου αποφάσεων του Συνεδρίου της Βιέννης οι Επτανήσιοι ξεσηκώθηκαν και αναζήτησαν μια πιο δίκαιη ταξική ταυτότητα και μία καλύτερη οικονομικά ζωή

Τέλος κρίνεται σκόπιμη η ανάλυση των διπλωματικών διαπραγματεύσεων της Ελλάδας με τις προστάτιδες Δυνάμεις για την Ένωση των Ιονίων Νήσων με το Ελληνικό Βασίλειο Οι τακτικές τα διπλωματικά παιχνίδια και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις αναλύονται στο τελευταίο κεφάλαιο επικουρούμενες από επίσημα διπλωματικά έγγραφα καθώς και από μαρτυρίες της εποχής

Συμπερασματικά η ανάλυση που ακολουθεί υπενθυμίζει τη συνδρομή στην παλιγγενεσία της Ελλάδος των Επτανησίων οι οποίοι με πολλές δυνάμεις επεδίωξαν την Ένωση κάτι που ήξεραν πολλοί δεν ήταν το απαραίτητα ωφέλιμο για τα νησιά τους εκείνη την περίοδο όπου οι Άγγλοι διαδραματούσαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και ευημερία των νησιών έστω και για τους λίγους τους ευγενείς Η πορεία προς την Ένωση είναι μακρά όσο και ενδιαφέρουσα και οι πολιτικές διπλωματικές κοινωνικές και οικονομικές πλευρές του ζητήματος πολλές

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Επτάνησος και οι διεθνείς εξελίξεις

Στα τέλη του 18ου αιώνα οι πολιτικές ιδεολογικές και στρατιωτικές ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο παίζουν καθοριστικό ρόλο και καθορίζουν τα διπλωματικά παιχνίδια που παίζονται για την τύχη των Ιονίων Νήσων Η Ρωσία η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία καιροφυλακτούν για την κληρονομιά που αφήνει ο διαμελισμός δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου και κυρίως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Το διπλωματικό παρασκήνιο οργιάζει στην Κεντρική Ευρώπη και οι Συνθήκες έως το 1815 ανάλογα πάντα με τα συμφέροντα των Δυνάμεων της Ευρώπης και τους απώτερους στόχους τους ορίζεται εκάστοτε και νέος laquoπροστάτηςraquo της Επτανήσου Ιδιαίτερα όμως την τύχη των Ιονίων Νήσων λίγο πριν τον 19ο αιώνα θα επηρεάσει η έκβαση της Γαλλικής Επανάστασης και η προέλασή τού Ναπολέοντα προς την Ανατολική Ευρώπη Η ανατροπή των απολυταρχικών καθεστώτων και η εγκαθίδρυση τής λαϊκής κυριαρχίας παίζουν σημαντικό ρόλο στην πορεία των νησιών

Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο

Ωστόσο καθοριστικής σημασίας για την απαρχή δομικών αλλαγών θεωρείται η υπογραφή της Συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο (Traiteacute de Campo Formio) στις 17 Οκτωβρίου 1797συμβαλλόμενοι στην Συνθήκη ήταν ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης και ο Κουντ Λούντφιχ φον Κόμπεντζλ (Count Ludwig von Cobenzl) ως αντιπρόσωποι της Γαλλίας και του πρώτου Μεγάλου Συνασπισμού ευρωπαϊκών χωρών ενάντια στον Ναπολέοντα αντίστοιχα 1

Ο Ναπολέοντας πίστευε ότι κλειδί της επιτυχίας του θα ήταν η κατάκτηση της Αιγύπτου ώστε να παρεμποδίσει τη σύνδεση τού αγγλικού ναυτικού με τις Ινδίες Κατακτώντας τα Επτάνησα θα κατείχε μία πρώτη στρατηγική βάση κάτι που έγινε πραγματικότητα με την εν λόγω Συνθήκη αποτέλεσμα πολύμηνων διαπραγματεύσεων Επομένως ο Βοναπάρτης κατόρθωσε να πείσει την Αυστρία να κρατήσει τα βενετικά εδάφη της ανατολικής Αδίγης και την ίδια την πόλη της Βενετίας την Ιστρία την Δαλματία

1 Χάρτης που παρουσιάζει την Κεντρική Ευρώπη μετά την Συνθήκη Ειρήνης του Κάμπο Φόρμιο πηγή Wikipediaorg

5

και το Κάτταρο παραχωρώντας ανάμεσα στrsquo άλλα και τις πολυετείς βενετικές κτήσεις του Ιονίου χώρου2

Μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων κατέδειξε τη σημασία τούτης της κατάκτησης γράφοντας στο Γαλλικό Διευθυντήριο laquoΤα νησιά της Κέρκυρας της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία Αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε θα ήταν προτιμότερο να παραχωρήσουμε την Ιταλία στον αυτοκράτορα και να κρατήσουμε τα τέσσερα νησιά που είναι πηγή πλούτου και ευημερίας για το εμπόριό μαςraquo3 Ο Βοναπάρτης κατέχοντας πλέον τα Επτάνησα ενίσχυσε την θέση του στην Ανατολική Μεσόγειο και η Αγγλία με την Τουρκία ανησυχούσαν εντόνως μια και θίγονταν τα εμπορικά συμφέροντά τους Εντούτοις όταν ο γαλλικός στόλος βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αγγλικές δυνάμεις στην Αίγυπτο υπόκειται ολοκληρωτική καταστροφή στο Αβουκίρ τού Νείλου Στις 9 Σεπτεμβρίου 1798 επίσης η Τουρκία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας και έτσι ανοίγει ο δρόμος για μια νέα περίοδο στην ιστορία της Ευρώπης

Τα παραπάνω είχαν ως επίπτωση νεότερες αλλαγές στα Ιόνια Νησιά όπως την απομάκρυνση των Γάλλων Δημοκρατικών την επέμβαση των ρωσοτουρκικών δυνάμεων και την δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας (1800 ndash 1807) τη δεύτερη Γαλλική Προστασία (1807 ndash 1814) και τέλος τη λεγόμενη Βρετανική Προστασία από το 1814 ως το 1864 που επισημοποιείται στο Παρίσι στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 όταν οι πληρεξούσιοι της Μ Βρετανίας Castlereagh και Wellington και της Ρωσίας Ραζουμόφσκι και Καποδίστριας υπογράφουν ειδική συνθήκη Θα ακολουθήσει επιμέρους λεπτομερής ανάλυση για τις παραπάνω περιόδους σε επόμενα κεφάλαια

2 Δόμνα Βισβίκη ndash Δοντά ΙΕΕ τομΙΑrsquo σελ 369 ndash 370 στο άρθρο laquoΗ Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815)3 laquoΕπίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη ndash Παρίσι C L Panskouche 1819 τομ Δrsquo σελ 77raquo

6

Αrsquo ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΣΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ

Όταν οι Γάλλοι έφθασαν από την Βενετία στην Κέρκυρα στις 15 27 Ιουνίου 1797 όλοι τους υποδέχτηκαν με διστακτικότητα από τον ελληνικό λαό ενώ οι εναπομένουσες ενετικές δυνάμεις δεν έφεραν καμία αντίσταση στα στρατεύματα του Γάλλου Gentili Η αντιδράσεις των Κερκυραίων συνοψίζονται στα λόγια πρωτοπαπά Γεωργίου Μάντζαρου ο οποίος προσφωνεί τους Γάλλους κρατώντας ένα αντίτυπο της laquoΟδύσσειαςraquo του Ομήρου και λέει laquoΓάλλοι θα βρήτε σε αυτό το νησί ένα λαό αμαθή και στις επιστήμες και στις τέχνες που λαμπρύνουν τα έθνη αλλά μην τον περιφρονήσετε Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας αυτό το βιβλίοraquo4 Έπειτα από λίγες μόνο μέρες όλα τα νησιά του Ιονίου θα καταληφθούν από τους Γάλλους και μια νέα μέρα θα ξημερώσει για το Ιόνιο Πέλαγος

Στην αρχή οι Γάλλοι φώτισαν τον επτανησιακό λαό μεταφέροντάς του τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ιδρύοντας σχολεία στα πρότυπα των γαλλικών χορηγώντας υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι ιδρύοντας την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Τυπογραφείο στην Κέρκυρα κά Μάλιστα θεωρείται ότι οι Γάλλοι με την προσπάθειά τους να αλλάξουν τις βαθύτερες πολιτειακές και κοινωνικές δομές στα νησιά απαλλάσσουν το λαό από την τυραννία του αριστοκρατικού καθεστώτος και θεμελιώνουν για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ελεύθερης δημοκρατικής αυτοδιοίκησης Παρά τα θετικά στοιχεία της γαλλικής παρουσίας στα Επτάνησα υπήρχε ένα μεγάλο αρνητικό Η οικονομία των νησιών είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα από το πρώτο κιόλας εξάμηνο παρουσίας τους μια και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα των νησιών για να καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής και συντήρησης του γαλλικού στρατού laquoΟ κόσμος δεν ομιλούσε τότε παρά για τα δάνεια και τα χρέη μαςraquo δήλωνε εκ των υστέρων Γάλλος αξιωματούχος Ο λαός που γνώρισε μέσω των Γάλλων τις κλασικές ευρωπαϊκές αξίες άρχισε να εναντιώνεται στην παραμονή των γαλλικών στρατευμάτων και οδηγήθηκε σε βίαιες συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής

ΟΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Κατά το καλοκαίρι του 1798 και ενώ ο Ναπολέοντας ηττάται στην Αίγυπτο η Ρωσία συμμαχεί με την Τουρκία και στρέφονται από κοινού προς τον ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα προς τα Ιόνια νησιά Ο ναύαρχος Ουσακώφ και ο Καδήρ Μπέης πλέοντες προς το Ιόνιο προέτρεψαν με επιστολή τούς νησιώτες να τους βοηθήσουν να εκδιώξουν τους Γάλλους και εκείνοι θα τους βοηθούσαν οικονομικά και θα επέτρεπαν την ευημερία της τοπικής κοινωνίας Παρόμοια

4 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 23 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 4: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Επτάνησος και οι διεθνείς εξελίξεις

Στα τέλη του 18ου αιώνα οι πολιτικές ιδεολογικές και στρατιωτικές ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο παίζουν καθοριστικό ρόλο και καθορίζουν τα διπλωματικά παιχνίδια που παίζονται για την τύχη των Ιονίων Νήσων Η Ρωσία η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία καιροφυλακτούν για την κληρονομιά που αφήνει ο διαμελισμός δύο μεγάλων αυτοκρατοριών της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου και κυρίως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Το διπλωματικό παρασκήνιο οργιάζει στην Κεντρική Ευρώπη και οι Συνθήκες έως το 1815 ανάλογα πάντα με τα συμφέροντα των Δυνάμεων της Ευρώπης και τους απώτερους στόχους τους ορίζεται εκάστοτε και νέος laquoπροστάτηςraquo της Επτανήσου Ιδιαίτερα όμως την τύχη των Ιονίων Νήσων λίγο πριν τον 19ο αιώνα θα επηρεάσει η έκβαση της Γαλλικής Επανάστασης και η προέλασή τού Ναπολέοντα προς την Ανατολική Ευρώπη Η ανατροπή των απολυταρχικών καθεστώτων και η εγκαθίδρυση τής λαϊκής κυριαρχίας παίζουν σημαντικό ρόλο στην πορεία των νησιών

Συνθήκη του Κάμπο Φόρμιο

Ωστόσο καθοριστικής σημασίας για την απαρχή δομικών αλλαγών θεωρείται η υπογραφή της Συνθήκης του Κάμπο Φόρμιο (Traiteacute de Campo Formio) στις 17 Οκτωβρίου 1797συμβαλλόμενοι στην Συνθήκη ήταν ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης και ο Κουντ Λούντφιχ φον Κόμπεντζλ (Count Ludwig von Cobenzl) ως αντιπρόσωποι της Γαλλίας και του πρώτου Μεγάλου Συνασπισμού ευρωπαϊκών χωρών ενάντια στον Ναπολέοντα αντίστοιχα 1

Ο Ναπολέοντας πίστευε ότι κλειδί της επιτυχίας του θα ήταν η κατάκτηση της Αιγύπτου ώστε να παρεμποδίσει τη σύνδεση τού αγγλικού ναυτικού με τις Ινδίες Κατακτώντας τα Επτάνησα θα κατείχε μία πρώτη στρατηγική βάση κάτι που έγινε πραγματικότητα με την εν λόγω Συνθήκη αποτέλεσμα πολύμηνων διαπραγματεύσεων Επομένως ο Βοναπάρτης κατόρθωσε να πείσει την Αυστρία να κρατήσει τα βενετικά εδάφη της ανατολικής Αδίγης και την ίδια την πόλη της Βενετίας την Ιστρία την Δαλματία

1 Χάρτης που παρουσιάζει την Κεντρική Ευρώπη μετά την Συνθήκη Ειρήνης του Κάμπο Φόρμιο πηγή Wikipediaorg

5

και το Κάτταρο παραχωρώντας ανάμεσα στrsquo άλλα και τις πολυετείς βενετικές κτήσεις του Ιονίου χώρου2

Μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων κατέδειξε τη σημασία τούτης της κατάκτησης γράφοντας στο Γαλλικό Διευθυντήριο laquoΤα νησιά της Κέρκυρας της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία Αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε θα ήταν προτιμότερο να παραχωρήσουμε την Ιταλία στον αυτοκράτορα και να κρατήσουμε τα τέσσερα νησιά που είναι πηγή πλούτου και ευημερίας για το εμπόριό μαςraquo3 Ο Βοναπάρτης κατέχοντας πλέον τα Επτάνησα ενίσχυσε την θέση του στην Ανατολική Μεσόγειο και η Αγγλία με την Τουρκία ανησυχούσαν εντόνως μια και θίγονταν τα εμπορικά συμφέροντά τους Εντούτοις όταν ο γαλλικός στόλος βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αγγλικές δυνάμεις στην Αίγυπτο υπόκειται ολοκληρωτική καταστροφή στο Αβουκίρ τού Νείλου Στις 9 Σεπτεμβρίου 1798 επίσης η Τουρκία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας και έτσι ανοίγει ο δρόμος για μια νέα περίοδο στην ιστορία της Ευρώπης

Τα παραπάνω είχαν ως επίπτωση νεότερες αλλαγές στα Ιόνια Νησιά όπως την απομάκρυνση των Γάλλων Δημοκρατικών την επέμβαση των ρωσοτουρκικών δυνάμεων και την δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας (1800 ndash 1807) τη δεύτερη Γαλλική Προστασία (1807 ndash 1814) και τέλος τη λεγόμενη Βρετανική Προστασία από το 1814 ως το 1864 που επισημοποιείται στο Παρίσι στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 όταν οι πληρεξούσιοι της Μ Βρετανίας Castlereagh και Wellington και της Ρωσίας Ραζουμόφσκι και Καποδίστριας υπογράφουν ειδική συνθήκη Θα ακολουθήσει επιμέρους λεπτομερής ανάλυση για τις παραπάνω περιόδους σε επόμενα κεφάλαια

2 Δόμνα Βισβίκη ndash Δοντά ΙΕΕ τομΙΑrsquo σελ 369 ndash 370 στο άρθρο laquoΗ Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815)3 laquoΕπίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη ndash Παρίσι C L Panskouche 1819 τομ Δrsquo σελ 77raquo

6

Αrsquo ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΣΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ

Όταν οι Γάλλοι έφθασαν από την Βενετία στην Κέρκυρα στις 15 27 Ιουνίου 1797 όλοι τους υποδέχτηκαν με διστακτικότητα από τον ελληνικό λαό ενώ οι εναπομένουσες ενετικές δυνάμεις δεν έφεραν καμία αντίσταση στα στρατεύματα του Γάλλου Gentili Η αντιδράσεις των Κερκυραίων συνοψίζονται στα λόγια πρωτοπαπά Γεωργίου Μάντζαρου ο οποίος προσφωνεί τους Γάλλους κρατώντας ένα αντίτυπο της laquoΟδύσσειαςraquo του Ομήρου και λέει laquoΓάλλοι θα βρήτε σε αυτό το νησί ένα λαό αμαθή και στις επιστήμες και στις τέχνες που λαμπρύνουν τα έθνη αλλά μην τον περιφρονήσετε Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας αυτό το βιβλίοraquo4 Έπειτα από λίγες μόνο μέρες όλα τα νησιά του Ιονίου θα καταληφθούν από τους Γάλλους και μια νέα μέρα θα ξημερώσει για το Ιόνιο Πέλαγος

Στην αρχή οι Γάλλοι φώτισαν τον επτανησιακό λαό μεταφέροντάς του τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ιδρύοντας σχολεία στα πρότυπα των γαλλικών χορηγώντας υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι ιδρύοντας την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Τυπογραφείο στην Κέρκυρα κά Μάλιστα θεωρείται ότι οι Γάλλοι με την προσπάθειά τους να αλλάξουν τις βαθύτερες πολιτειακές και κοινωνικές δομές στα νησιά απαλλάσσουν το λαό από την τυραννία του αριστοκρατικού καθεστώτος και θεμελιώνουν για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ελεύθερης δημοκρατικής αυτοδιοίκησης Παρά τα θετικά στοιχεία της γαλλικής παρουσίας στα Επτάνησα υπήρχε ένα μεγάλο αρνητικό Η οικονομία των νησιών είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα από το πρώτο κιόλας εξάμηνο παρουσίας τους μια και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα των νησιών για να καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής και συντήρησης του γαλλικού στρατού laquoΟ κόσμος δεν ομιλούσε τότε παρά για τα δάνεια και τα χρέη μαςraquo δήλωνε εκ των υστέρων Γάλλος αξιωματούχος Ο λαός που γνώρισε μέσω των Γάλλων τις κλασικές ευρωπαϊκές αξίες άρχισε να εναντιώνεται στην παραμονή των γαλλικών στρατευμάτων και οδηγήθηκε σε βίαιες συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής

ΟΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Κατά το καλοκαίρι του 1798 και ενώ ο Ναπολέοντας ηττάται στην Αίγυπτο η Ρωσία συμμαχεί με την Τουρκία και στρέφονται από κοινού προς τον ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα προς τα Ιόνια νησιά Ο ναύαρχος Ουσακώφ και ο Καδήρ Μπέης πλέοντες προς το Ιόνιο προέτρεψαν με επιστολή τούς νησιώτες να τους βοηθήσουν να εκδιώξουν τους Γάλλους και εκείνοι θα τους βοηθούσαν οικονομικά και θα επέτρεπαν την ευημερία της τοπικής κοινωνίας Παρόμοια

4 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 23 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 5: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

5

και το Κάτταρο παραχωρώντας ανάμεσα στrsquo άλλα και τις πολυετείς βενετικές κτήσεις του Ιονίου χώρου2

Μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων κατέδειξε τη σημασία τούτης της κατάκτησης γράφοντας στο Γαλλικό Διευθυντήριο laquoΤα νησιά της Κέρκυρας της Ζακύνθου και της Κεφαλληνίας έχουν περισσότερο ενδιαφέρον για εμάς παρά όλη η Ιταλία Αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να διαλέξουμε θα ήταν προτιμότερο να παραχωρήσουμε την Ιταλία στον αυτοκράτορα και να κρατήσουμε τα τέσσερα νησιά που είναι πηγή πλούτου και ευημερίας για το εμπόριό μαςraquo3 Ο Βοναπάρτης κατέχοντας πλέον τα Επτάνησα ενίσχυσε την θέση του στην Ανατολική Μεσόγειο και η Αγγλία με την Τουρκία ανησυχούσαν εντόνως μια και θίγονταν τα εμπορικά συμφέροντά τους Εντούτοις όταν ο γαλλικός στόλος βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αγγλικές δυνάμεις στην Αίγυπτο υπόκειται ολοκληρωτική καταστροφή στο Αβουκίρ τού Νείλου Στις 9 Σεπτεμβρίου 1798 επίσης η Τουρκία κηρύσσει επίσημα τον πόλεμο εναντίον της Γαλλίας και έτσι ανοίγει ο δρόμος για μια νέα περίοδο στην ιστορία της Ευρώπης

Τα παραπάνω είχαν ως επίπτωση νεότερες αλλαγές στα Ιόνια Νησιά όπως την απομάκρυνση των Γάλλων Δημοκρατικών την επέμβαση των ρωσοτουρκικών δυνάμεων και την δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας (1800 ndash 1807) τη δεύτερη Γαλλική Προστασία (1807 ndash 1814) και τέλος τη λεγόμενη Βρετανική Προστασία από το 1814 ως το 1864 που επισημοποιείται στο Παρίσι στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 όταν οι πληρεξούσιοι της Μ Βρετανίας Castlereagh και Wellington και της Ρωσίας Ραζουμόφσκι και Καποδίστριας υπογράφουν ειδική συνθήκη Θα ακολουθήσει επιμέρους λεπτομερής ανάλυση για τις παραπάνω περιόδους σε επόμενα κεφάλαια

2 Δόμνα Βισβίκη ndash Δοντά ΙΕΕ τομΙΑrsquo σελ 369 ndash 370 στο άρθρο laquoΗ Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815)3 laquoΕπίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη ndash Παρίσι C L Panskouche 1819 τομ Δrsquo σελ 77raquo

6

Αrsquo ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΣΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ

Όταν οι Γάλλοι έφθασαν από την Βενετία στην Κέρκυρα στις 15 27 Ιουνίου 1797 όλοι τους υποδέχτηκαν με διστακτικότητα από τον ελληνικό λαό ενώ οι εναπομένουσες ενετικές δυνάμεις δεν έφεραν καμία αντίσταση στα στρατεύματα του Γάλλου Gentili Η αντιδράσεις των Κερκυραίων συνοψίζονται στα λόγια πρωτοπαπά Γεωργίου Μάντζαρου ο οποίος προσφωνεί τους Γάλλους κρατώντας ένα αντίτυπο της laquoΟδύσσειαςraquo του Ομήρου και λέει laquoΓάλλοι θα βρήτε σε αυτό το νησί ένα λαό αμαθή και στις επιστήμες και στις τέχνες που λαμπρύνουν τα έθνη αλλά μην τον περιφρονήσετε Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας αυτό το βιβλίοraquo4 Έπειτα από λίγες μόνο μέρες όλα τα νησιά του Ιονίου θα καταληφθούν από τους Γάλλους και μια νέα μέρα θα ξημερώσει για το Ιόνιο Πέλαγος

Στην αρχή οι Γάλλοι φώτισαν τον επτανησιακό λαό μεταφέροντάς του τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ιδρύοντας σχολεία στα πρότυπα των γαλλικών χορηγώντας υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι ιδρύοντας την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Τυπογραφείο στην Κέρκυρα κά Μάλιστα θεωρείται ότι οι Γάλλοι με την προσπάθειά τους να αλλάξουν τις βαθύτερες πολιτειακές και κοινωνικές δομές στα νησιά απαλλάσσουν το λαό από την τυραννία του αριστοκρατικού καθεστώτος και θεμελιώνουν για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ελεύθερης δημοκρατικής αυτοδιοίκησης Παρά τα θετικά στοιχεία της γαλλικής παρουσίας στα Επτάνησα υπήρχε ένα μεγάλο αρνητικό Η οικονομία των νησιών είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα από το πρώτο κιόλας εξάμηνο παρουσίας τους μια και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα των νησιών για να καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής και συντήρησης του γαλλικού στρατού laquoΟ κόσμος δεν ομιλούσε τότε παρά για τα δάνεια και τα χρέη μαςraquo δήλωνε εκ των υστέρων Γάλλος αξιωματούχος Ο λαός που γνώρισε μέσω των Γάλλων τις κλασικές ευρωπαϊκές αξίες άρχισε να εναντιώνεται στην παραμονή των γαλλικών στρατευμάτων και οδηγήθηκε σε βίαιες συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής

ΟΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Κατά το καλοκαίρι του 1798 και ενώ ο Ναπολέοντας ηττάται στην Αίγυπτο η Ρωσία συμμαχεί με την Τουρκία και στρέφονται από κοινού προς τον ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα προς τα Ιόνια νησιά Ο ναύαρχος Ουσακώφ και ο Καδήρ Μπέης πλέοντες προς το Ιόνιο προέτρεψαν με επιστολή τούς νησιώτες να τους βοηθήσουν να εκδιώξουν τους Γάλλους και εκείνοι θα τους βοηθούσαν οικονομικά και θα επέτρεπαν την ευημερία της τοπικής κοινωνίας Παρόμοια

4 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 23 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 6: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

6

Αrsquo ΜΕΡΟΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ ΣΤΟΝ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ

Όταν οι Γάλλοι έφθασαν από την Βενετία στην Κέρκυρα στις 15 27 Ιουνίου 1797 όλοι τους υποδέχτηκαν με διστακτικότητα από τον ελληνικό λαό ενώ οι εναπομένουσες ενετικές δυνάμεις δεν έφεραν καμία αντίσταση στα στρατεύματα του Γάλλου Gentili Η αντιδράσεις των Κερκυραίων συνοψίζονται στα λόγια πρωτοπαπά Γεωργίου Μάντζαρου ο οποίος προσφωνεί τους Γάλλους κρατώντας ένα αντίτυπο της laquoΟδύσσειαςraquo του Ομήρου και λέει laquoΓάλλοι θα βρήτε σε αυτό το νησί ένα λαό αμαθή και στις επιστήμες και στις τέχνες που λαμπρύνουν τα έθνη αλλά μην τον περιφρονήσετε Μάθετε να τον εκτιμάτε διαβάζοντας αυτό το βιβλίοraquo4 Έπειτα από λίγες μόνο μέρες όλα τα νησιά του Ιονίου θα καταληφθούν από τους Γάλλους και μια νέα μέρα θα ξημερώσει για το Ιόνιο Πέλαγος

Στην αρχή οι Γάλλοι φώτισαν τον επτανησιακό λαό μεταφέροντάς του τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ιδρύοντας σχολεία στα πρότυπα των γαλλικών χορηγώντας υποτροφίες για σπουδές στο Παρίσι ιδρύοντας την Εθνική Βιβλιοθήκη και το Εθνικό Τυπογραφείο στην Κέρκυρα κά Μάλιστα θεωρείται ότι οι Γάλλοι με την προσπάθειά τους να αλλάξουν τις βαθύτερες πολιτειακές και κοινωνικές δομές στα νησιά απαλλάσσουν το λαό από την τυραννία του αριστοκρατικού καθεστώτος και θεμελιώνουν για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο τις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ελεύθερης δημοκρατικής αυτοδιοίκησης Παρά τα θετικά στοιχεία της γαλλικής παρουσίας στα Επτάνησα υπήρχε ένα μεγάλο αρνητικό Η οικονομία των νησιών είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα από το πρώτο κιόλας εξάμηνο παρουσίας τους μια και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα των νησιών για να καλύπτουν τις ανάγκες διατροφής και συντήρησης του γαλλικού στρατού laquoΟ κόσμος δεν ομιλούσε τότε παρά για τα δάνεια και τα χρέη μαςraquo δήλωνε εκ των υστέρων Γάλλος αξιωματούχος Ο λαός που γνώρισε μέσω των Γάλλων τις κλασικές ευρωπαϊκές αξίες άρχισε να εναντιώνεται στην παραμονή των γαλλικών στρατευμάτων και οδηγήθηκε σε βίαιες συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής

ΟΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Κατά το καλοκαίρι του 1798 και ενώ ο Ναπολέοντας ηττάται στην Αίγυπτο η Ρωσία συμμαχεί με την Τουρκία και στρέφονται από κοινού προς τον ελληνικό χώρο και συγκεκριμένα προς τα Ιόνια νησιά Ο ναύαρχος Ουσακώφ και ο Καδήρ Μπέης πλέοντες προς το Ιόνιο προέτρεψαν με επιστολή τούς νησιώτες να τους βοηθήσουν να εκδιώξουν τους Γάλλους και εκείνοι θα τους βοηθούσαν οικονομικά και θα επέτρεπαν την ευημερία της τοπικής κοινωνίας Παρόμοια

4 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 23 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 7: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

7

επιστολή απέστειλε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης από την Πόλη έπειτα από συνεννόηση με την Υψηλή Πύλη Επομένως μετά από πολλές συγκρούσεις με τον στρατό του Ναπολέοντα τα νησιά καταλήφθηκαν από την ρωσοτουρκική συμμαχία με τελευταία την Κέρκυρα στις 13 25 Φεβρουαρίου 1799 Οι Ρωσοτούρκοι θέλοντας να αλλάξουν τα πράγματα ανακοινώνουν ότι θα λειτουργήσει ενιαίο κράτος με πρωτεύουσα την Κέρκυρα θα συσταθεί Γερουσία και θα συνταχθεί σύνταγμα Εντούτοις από το νέο άτυπο κράτος έλειπε η διεθνής αναγνώριση κάτι που επέτυχε η ειδική αποστολή Ιόνιων γερουσιαστών στην Κωνσταντινούπολη μετά από πολύπλοκες διαπραγματεύσεις με την Υψηλή Πύλη Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης όπως ονομάστηκε υπογράφηκε μεταξύ των δυνάμεων Ρωσίας και Τουρκίας από τη μία και εκπροσώπους της Ιονίου Γερουσίας από την άλλη στις 21 Μαρτίου του 1800 και είχε ως αποτέλεσμα την ίδρυση αναγνωρισμένου ενιαίου κράτους υπό την επικυριαρχία της Τουρκίας Το νέο κράτος που είχε την ονομασία laquoΠολιτεία των Επτά Ενωμένων Νήσωνraquo απέκτησε δικά του σύμβολα και κυβερνιόταν από τοπικούς άρχοντες Αξίζει να σημειωθεί ότι το Σύνταγμα του νεοϊδρυθέντος κράτους που ονομάστηκε Βυζαντινό επανέφερε το αριστοκρατικό καθεστώς δίνοντας την εξουσία σε συμβούλια ευγενών Άμεσες επομένως ήταν οι αντιδράσεις των κατώτερων στρωμάτων τα οποία δεν άντεχαν περαιτέρω οικονομική εξαθλίωση και άρχισαν να επαναστατούν Καθώς λοιπόν η αναρχία είχε κορυφωθεί τον Ιούλιο του 1801 τα ρωσοτουρκικά στρατεύματα μην μπορώντας να αντιμετωπίσουν τις λυσσαλέες αντιδράσεις του πλήθους άρχισαν να αναχωρούν και στις 13 Αυγούστου το νησί της Κέρκυρας έπεσα στα χέρια των επαναστατών χωρικών Τα πράγματα γαλήνεψαν στα νησιά έπειτα από τη σύμπραξη των αγγλικών αστυνομικών αρχών στις οποίες ζητήθηκε από την Ιόνιο Γερουσία να συνδράμουν Έπειτα από πολλές διπλωματικές διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και τους Τούρκους κατέστη αδύνατη η έφοδος των ρωσοτουρκικών στρατευμάτων ώστε να ανακτηθεί και πάλι η εξουσία από τις προσκείμενες σε αυτούς ταξικές ομάδες

Ο ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΞΑΝΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΤΙΛΣΙΤ

Στην Ευρώπη η επέλαση του Ναπολέοντα συνεχιζόταν και το ζήτημα της Επτανήσου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με τις διεθνείς εξελίξεις Στις 27 8 Ιουλίου 1807 υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Τιλσίτ ανάμεσα τους Γάλλους και τους Ρώσους Τα Επτάνησα δεν αφορούσαν τα εμφανή άρθρα της Σύμβασης αλλά ένα από τα δύο μυστικά σημεία της Ο Τσάρος μην έχοντας κανένα κυριαρχικό δικαίωμα στην Πολιτεία των νησιών έπειτα την Συνθήκη της Κωνπολης παρέδωσε στον Ναπολέοντα ως αντάλλαγμα τα Επτάνησα Το άρθρο μάλιστα έγραφε επί λέξει laquoΗ ΑΜ ο αυτοκράτωρ Ναπολέων ως απόλυτος κτήτωρ και κυρίαρχος θα κατέχη τας επτά Ιονίους Νήσουςraquo5

Οι Γάλλοι για να προλάβουν την οποιαδήποτε επέμβαση των Άγγλων αποβιβάζονται στην Κέρκυρα στις 8 20 Αυγούστου 1807 και για δεύτερη φορά

5 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 37 Αθήνα 1964

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 8: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

8

καταστούν τα Επτάνησα μέρος της Γαλλικής Αυτοκρατορίας τους Επτανήσιους Γάλλους υπηκόους και καταργούν το ισχύον σύνταγμα του 1803

Ωστόσο τα επόμενα χρόνια τη μεγαλύτερη επιρροή στους Επτανησίους άσκησε η Αγγλική κυβέρνηση μέσω των απεσταλμένων της και των τοπικών προσκείμενων της Οι αγγλόφιλοι δεν έχαναν ευκαιρία να προπαγανδίσουν υπέρ της Αγγλίας και να δημιουργήσουν την αίσθηση στο πλήθος ότι η μόνη λύση στα δεινά που αντιμετώπιζαν για χρόνια έπειτα από τις αλλεπάλληλες αλλαγές στην κυριαρχία των νησιών θα ήταν η Αγγλική Προστασία Από την άλλη η μεγάλη ναυτική δύναμη των Άγγλων προσπαθούσε να αποκλείσει τους θαλάσσιους δρόμους του Ιονίου που συνέδεαν τα νησιά με την υπό τουρκική κυριαρχία Ήπειρο και την Ιταλία Συγκεκριμένα οι Άγγλοι κατεδίωκαν οποιοδήποτε πλοίο έφερε τη γαλλική σημαία και λεηλατούσαν τα εμπορικά πλοία που μετέφεραν παραγόμενα προϊόντα προς πώληση Έτσι τα έσοδα του λαού μειώθηκαν τραγικά και η κατάσταση που επικρατούσε δημιούργησε αντιγαλλικό πνεύμα ρεύμα στα νησιά Προς αυτήν την κατεύθυνση δρούσε και η Πύλη από την ανατολική πλευρά του Ιονίου μιας και κοινός στόχος ήταν ο περιορισμός των κτήσεων του Ναπολέοντα Εν τέλει έπειτα από διάφορες διπλωματικές κινήσεις των αγγλόφιλων Ιονίων ο αρχηγός των αγγλικών δυνάμεων της Μεσογείου Στρατηγός Stuart ο οποίος μάλιστα δεν είχε αναγνωρίσει την Συνθήκη του Τιλσίτ και θεωρούσε ακόμη αυτόνομη την Επτάνησο με το πολίτευμα του 1800 αποφάσισε την κατάληψη των νησιών

ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Την 1η Οκτωβρίου 1809 εμφανίζεται στην Ζάκυνθο ένα μικρό μέρος του αγγλικού στόλου ο οποίος μάχεται στην Ιβηρική με την στρατιά του Ναπολέοντα Πλησίαζε η ώρα όπου οι Βρετανοί θα καταλάμβαναν τα νησιά του νοτίου Ιονίου και θα ξεκινούσε έτσι μια μακρά περίοδος αγγλικής κατοχής και προστασίας Οι ήττες του Ναπολέοντα οδήγησαν τους Άγγλους στα γαλλικά έως τότε Επτάνησα όπου και η αντίδραση των λιγοστών Γάλλων και Ελλήνων ήταν μικρή Παρόλα αυτά το φρούριο της Κέρκυρας παρέμενε υπό γαλλική κατοχή Οι νέοι κατακτητές των νησιών εμφανίστηκαν ως σωτήρες από την τυραννία των Γάλλων και οι Επτανήσιοι προσπάθησαν να τους δεχτούν καλόπιστα Όπως αναφέρθηκε το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι προπαγανδιστές αγγλόφιλοι των νησιών Από την άλλη στην Κέρκυρα ο ναυτικός αποκλεισμός (κατάληψη Παξών Λευκάδας και Πάργας) από τους Άγγλους έχει φέρει σε δυσμενή θέση τον κερκυραϊκό λαό Η δραματική κατάσταση όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς κράτησε για σχεδόν τέσσερα χρόνια Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σπ Βερύκιος laquoΗ κατάστασις είναι δραματική Άρτος εις την αγοράν δεν υπάρχει πλέον ενώ τα αποθέματα εις τας οικίας εξαντλούνται Η διαταχθείσα καλλιέργεια πάσης εκτάσεως ουσιαστικώς ελάχιστα απέδωσε [hellip] [hellip] Οι κάτοικοι υπέφερον τα πάνδεινα πεινώντες πληρώνοντες φόρους και εκτεθειμένοι εις τον βομβαρδισμόν των Αγγλικών πλοίωνraquo6Έπειτα από διαπραγματεύσεις Αγγλίας και του Γάλλου τοποτηρητή Donzelot η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους

6 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 62 Αθήνα 1964

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 9: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

9

Άγγλους στις 26 Ιουνίου 1814 Ο λαός υποδέχθηκε τους Άγγλους με μεγάλο ενθουσιασμό Οι Βρετανοί επανίδρυσαν την Επτάνησο Πολιτεία και έθεσαν διάφορα μέτρα laquoπροστασίαςraquo στη Γερουσία και στο λαό τον οποίον ωστόσο βοήθησαν σε αντιδιαστολή των πράξεων των Γάλλων Παρόλα αυτά ο J Campbell που είχε αναλάβει τη γενική διοίκηση των Ιονίων κυβέρνησε με αυστηρότητα Παρά την ονομαστική επανίδρυση της Πολιτείας δεν αναγνώριζε τη Γερουσία ως Σώμα που εκπροσωπούσε όλα τα νησιά παρά μόνο την Κέρκυρα

Ενώ λοιπόν όλα τα φρούρια των Ιονίων έχουν καταληφθεί από τους Άγγλους μία νέα διπλωματική κίνηση αρχίζει για την ρύθμιση της τύχης της Επτανήσου

Οι διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ευρώπης ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1814 αλλά το θέμα των Επτανήσων δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις Μ Δυνάμεις παρά μόνο παρασκηνιακά Το θέμα απασχόλησε τις Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης οπότε και άρχισαν να καταθέτουν επίσημες προτάσεις για τα Ιόνια Την αρχή έκανε η Ρωσία μέσω του Ιωάννη Καποδίστρια η οποία κατέθεσε ειδικό σχέδιο με βάση το οποίο θα εγκαθιδρυόταν ένα Ιόνιο κράτος ελεύθερο ανεξάρτητο και ουδέτερο και θα περιελάμβανε τα νησιά της Ζακύνθου της Κεφαλονιάς της Ιθάκης των Κυθήρων της Λευκάδας των Παξών και της Κέρκυρας με το όνομα laquoΕπτάνησος Πολιτείαraquo Η πρώτη που αντέδρασε στο σχέδιο του Καποδίστρια ήταν η Αυστρία Ο αντιπρόσωπος του Μέτερνιχ δήλωνε ότι η τύχη των Επτανήσων αφορούσε κυρίως την Αυστρία διότι ο αυτοκράτορας της θα έπρεπε να θεωρείται νόμιμος διάδοχος των Ενετικών κτήσεων και εν συνεχεία των Ιονίων Κατέθεσε λοιπόν σχέδιο συνθήκης σύμφωνα με το οποίο τα νησιά θα περιέρχονταν στην αυστριακή αυτοκρατορία και υποσχέθηκε διατήρηση των νόμων των ελευθεριών του θρησκεύματος και του εμπορίου Την κυριαρχία θα έπαιρναν οι Αυστριακοί μετά από συνεννόηση με τους Άγγλους κατακτητές Οι Άγγλοι διπλωμάτες απέδειξαν τις ικανότητές τους στη διαπραγμάτευση Ακολουθώντας ειδικό σχέδιο για τα νησιά Προς απάντηση στις Αυστριακές αξιώσεις κατέθεσαν πρόταση η οποία ταυτιζόταν με αυτή των Αυστριακών Με αυτόν το τρόπον περιόρισε το laquoπαιχνίδιraquo μεταξύ Αυστριακών και Ρώσων γνωρίζοντας καλά ότι οι Επτανήσιοι θα έκαναν τα πάντα για να αποτρέψουν την Αυστριακή Προστασία Και το έκαναν όχι επειδή δεν τους ενδιέφερε η περίπτωση των ελληνικών νησιών αλλά επειδή έτσι εδραίωναν τη θέση τους στο διπλωματικό παζάρι της Βιέννης Πράγματι ο Καποδίστριας αντιμετωπίζοντας αυτήν τη δύσκολη περίπτωση θα αναγκαζόταν να υποστηρίξει την Αγγλική Προστασία από το να περιπέσουν τα Επτάνησα σε Αυστριακή επιρροή κάτι που φόβιζε ιδιαίτερα και το λαό ο οποίος γνώριζε τις φρικαλεότητες που είχαν διαπράξει οι Αυστριακοί στους Ιταλούς υπηκόους Οι διαπραγματεύσεις ωστόσο αναβλήθηκαν μετά από ξαφνική αποχώρηση από την Βιέννη του Ι Καποδίστρια έως ότου αποφασίσει πως θα χειριστεί το θέμα Οι συζητήσεις θα συνεχίζονταν στο Παρίσι σε συνέδριο των Μ Δυνάμεων Εν τω μεταξύ μεσολάβησε η μεγάλη ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και η άνοδος των Βουρβόνων στην εξουσία της Γαλλίας

Στη διαπραγμάτευση του Παρισιού τα πράγματα είχαν αλλάξει ριζικά Η Αγγλία και η Ρωσία ως μεγάλες νικήτριες του πολέμου είχαν ενισχύσει τη θέση

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 10: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

10

τους στο ευρωπαϊκό στερέωμα Επιβεβαιώνοντας τις προβλέψεις των Άγγλων διπλωματών η Αυστρία εγκατέλειψε τις αξιώσεις της για τα Επτάνησα αδιαφορώντας πλέον για την τύχη τους Το ίδιο έπραξε και η Πρωσία η οποία από την αρχή δεν φάνηκε να ενδιαφέρεται Τον Αύγουστο λοιπόν του 1814 τέθηκε επί τάπητος το Επτανησιακό ζήτημα μεταξύ των αντιπροσώπων Αγγλίας και Ρωσίας Castlereagh και Καποδίστρια Η Αγγλία στις συζητήσεις έκανε σαφείς πλέον τις θέσεις της και αναφέρθηκε σε υποταγή των νησιών στην Βρετανική Αυτοκρατορία Ο Καποδίστριας από την άλλη γνωρίζοντας ότι τα σχέδια του για ανεξάρτητο ιόνιο κράτος δεν είχαν τύχει προσπάθησε να κερδίσει ότι καλύτερο για τους συμπατριώτες του Επτανήσιους Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις και καταθέσεις σχεδίων από αμφότερους τους διαπραγματευόμενους οι Castlereagh και Wellington από τη μεριά της Αγγλίας και οι Πρίγκιπας Ραζουμόφσκι και Κόμης Καποδίστριας στις 5 17 Νοεμβρίου 1815 υπογράφουν συνθήκη η οποία ιδρύει laquoελεύθερο και ανεξάρτητο Ιόνιο Κράτος υπό την Προστασίαν Κραταιάς Δυνάμεως (σσΑγγλίας)raquo7

Τα νέα στα Επτάνησα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό οι ντόπιοι οι οποίοι στη συγκεκριμένοι περίπτωση έχοντας παρασυρθεί από διπλωματικές εκφράσεις και αοριστολογίες της Συνθήκης έδειξαν περισσότερη εμπιστοσύνη στη δήθεν γενναιοδωρία των Ευρωπαίων απrsquo όσο θα έπρεπε Οι Βρετανοί στην πράξη ελάχιστες φορές και κατά προτίμηση τήρησαν τις υποσχέσεις τους για ελευθερία και ευημερία του Επτανησιακού λαού και έτσι διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες ότι με την υπογραφή της συνθήκης θα έληγαν τα δεινά της Επτανήσου

ΑΓΓΛΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Η αγγλική παρουσία στα Ιόνια νησιά ενέτεινε το κοινωνικό πρόβλημα το οποίο υπήρξε έκδηλο όλο το 19ο αιώνα Βασικοί παράγοντες στη διαμόρφωση αυτού του προβλήματος υπήρξαν η δομή της οικονομίας και ιδιαίτερα της αγροτικής και το πολιτικό σύστημα που έθεσαν κατά κύριο λόγο οι Άγγλοι προστάτες Τα πολιτικά και οικονομικά δεδομένα αλληλεπιδρούσαν και δημιουργούσαν μία έντονη κοινωνική τριβή που οδήγησε σε λαϊκές αντιδράσεις και εξεγέρσεις

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Παρισιού την προσωρινή διοίκηση των νησιών θα αναλάμβανε Άγγλος λόρδος μέγας αρμοστής (Lord High Commissioner) θα συγκαλούσε συνέλευση και θα φρόντιζε για την εκπόνηση συντάγματος Το Σύνταγμα που προέκυψε μεριμνούσε για την ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας αλλά όλες οι αποφάσεις θα έπρεπε να επικυρωθούν από τον αρμοστή ο οποίος είχε δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) Γίνεται σαφές ότι ο αρμοστής των νησιών (Thomas Maitland) με τις διευρυμένες εξουσίες του και συνάμα με την έντονη παρουσία στρατιωτικής φρουράς μετέβαλε την προστασία σε επικυριαρχία Έδρα της αρμοστείας ήταν η Κέρκυρα και σε κάθε νησί θα υπήρχε τοποτηρητής του αρμοστή (Resident) ο οποίος ήταν συνήθως Άγγλος αξιωματικός και αυτός με τη σειρά του θα έπρεπε να οργανώσει τοπική κυβέρνηση αποτελούμενη από πενταμελές επαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο

7 Σπ Βερύκιου laquoΙστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσωνraquo σ 94 Αθήνα 1964

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 11: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

11

τον έπαρχο (Reggente) Το Σύνταγμα του 1817 δεν άφηνε αμφιβολίες ότι το κέντρο της πολιτικής σκηνής αποτελούσε ο Αρμοστής και ενεργούσε σχεδόν σαν ανεξάρτητος κυρίαρχος Από την άλλη το Υπουργείο Αποικιών δεν έφερνε καμία αντίρρηση στις ενέργειές του ακόμα και όταν αυτές κινούνταν προς την αντίθετη κατεύθυνση των εντολών Ο ιστορικός Μοσχόπουλος εύλογα παρατηρεί ότι laquoΟλόκληρο το πολιτικό και διοικητικό σύστημα απέβλεπε στη διασφάλιση των συμφερόντων της προστασίας και ευνοούσε την τιμοκρατική τάξη των Επτανησίων που συνεργαζόταν στενά με τις αγγλικές αρχέςraquo8

8 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 520 εκδ Δομή Αθήνα 2006

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 12: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

12

Βrsquo ΜΕΡΟΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Στα Επτάνησα οι βαθύτερες αιτίες του κοινωνικού ζητήματος πρέπει να αναζητηθούν στην εποχή της Ενετοκρατίας οπότε και δημιουργήθηκε ένα ιδιότυπο μητροπολιτικού τύπου δυσμενές φεουδαρχικό σύστημα Δημιουργήθηκε δηλαδή το δίπολο laquoαγρότες ndash ευγενείςraquo το οποίο εκφράστηκε ήδη από τον 17ο αιώνα με τα laquoρεμπελιάraquo των Ποπολάρων (διαταξικές συγκρούσεις κατά τις οποίες εκφράστηκαν οι πρώτες επτανησιακές φιλελεύθερες ιδέες)9 και μάλιστα συνέχιζε να ισχύει αυτούσια και κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων ξένων κατοχών παρά την παύση των ενετικών νόμων την 1η

Μαΐου 1841 και τη δημιουργία του Ιόνιου Πολιτικού Κώδικα Αναλύοντας τις κοινωνικές τάξεις των νησιών διακρίνεται στην κορυφή της

πυραμίδας η τάξη των αριστοκρατών γαιοκτημόνων και των μεγάλων εμπόρων εκείνοι ο οποίοι αποκαλούνται από το λαό αφέντες ή άρχοντες οι λεγόμενοι signori οι οποίοι διατηρούν μία συνεχή υποστήριξη στην αγγλική προστασία και σαν αντάλλαγμα ήλεγχαν τον κρατικό μηχανισμό και κατείχαν όλες τις τοπικές εξουσίες Αυτή η τάξη εμφανίζεται στα Επτάνησα ήδη από την Ενετική παρουσία και ενισχύονται με την ελευθερία του εμπορίου και τη δημοκρατική πολιτική των Γάλλων Από την επόμενη τάξη τη μεσαία προήλθαν οι λαϊκοί ηγέτες στους αγώνες κατά της προστασίας Επηρεασμένοι από το φιλελεύθερο ευρωπαϊκό πνεύμα που υιοθέτησαν στο εξωτερικό κατά την περίοδο των σπουδών τους πρωτοστάτησαν στους αγώνες ενάντια του αγγλοϊονικού κράτους Στο τελευταίο στρώμα της ταξικής πυραμίδας βρίσκονταν οι εργάτες ndashβιοτέχνες και τεχνίτες- και οι μικροέμποροι Σύμφωνα με μία στατιστική για την Κεφαλονιά (Foglio Statistico dellrsquoIsola di Cefalonia) που συντάχθηκε το 1810 οι βιοτέχνες και οι τεχνίτες ανέρχονταν στους 2373 και ήταν κυρίως σιδηρουργοί ξυλουργοί χτίστες τσαγκάρηδες βαφειάδες ράπτες πετροκόποι βαρελοποιοί αργυροτεχνίτες ωρολογοποιοί και υφαντές Περιορισμένος ήταν από την άλλη ο αριθμός των εμπόρων που ανέρχονταν μόνος στους 14810 Ας μη λησμονήσουμε σrsquo αυτό το σημείο ότι στα κτήματα των γαιοκτημόνων εργάζονταν άνθρωποι των κατώτερων στρωμάτων επί σειρά γενεών με την απειλή τής έξωσης από τη laquoνομήraquo λόγω laquoκακογεωργησίαςraquo11 και με την υποχρέωση να καταβάλει αποζημίωση στον τιμαριούχο για τους καρπούς που ενδεχομένως κακομεταχειρίστηκε

Από τα χρόνια της βενετικής κυριαρχίας στα Επτάνησα είχε δημιουργηθεί ο γεωργικός χαρακτήρας της οικονομίας Η δυναμική που διατηρούσαν οι μεγαλογαιοκτήμονες στον αγροτικό τομέα σταματούσε κάθε προσπάθεια αποδέσμευσης των αγροτών από τα μειονεκτήματα της μονοκαλλιέργειας Επίσης η απροθυμία της αγγλικής διοίκησης για οποιαδήποτε μορφή ανάπτυξης συμφωνούσε απόλυτα με τους μηχανισμούς των γαιοκτημόνων οι οποίοι

9 Σ Δ Σωμερίτης laquoΟι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωσηraquo σ 107 Αθήνα 195310 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 523-524 εκδ Δομή Αθήνα 200611 Πολιτικός Κώδιξ Επτανήσου άρθρ 1640

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 13: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

13

διαιώνιζαν την οικονομική εξάρτηση των χωρικών Η Βιομηχανική Επανάσταση που συντελέστηκε στην Ευρώπη δεν επηρέασε την επτανησιακή οικονομία

Βασική πηγή εσόδων για τους Επτανήσιους ήταν για πολλά χρόνια η καλλιέργεια της γης και ιδιαίτερα η εξαγωγή της μαύρης σταφίδας η τιμή της οποίας ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη ζήτηση στην αγγλική αγορά Σκληρός ήταν ωστόσο ο ανταγωνισμός με τους παραγωγούς της Πελοποννήσου οι οποίοι προωθούσαν τα ίδια ακριβώς προϊόντα Στις αρχές του 19ου αιώνα οι καταστροφές που προξένησε ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο ευνόησαν την επτανησιακή παραγωγή και εξαγωγή σταφίδας και έτσι το εμπόριο γνώρισε την πρόσκαιρη ανάπτυξη Παραταύτα η πελοποννησιακή παραγωγή αποκαταστάθηκε και βύθισε την οικονομία των Επτανήσιων σε πολύ χαμηλούς ρυθμούς Η έλλειψη προηγμένων τεχνολογικών μέσων σε συνδυασμό με την κάμψη της εμπορικής ναυτιλίας δημιούργησαν σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα μέσα του 19ου αιώνα Τη γενικότερη οικονομική δυσχέρεια επιβάρυνε και η δημοσιονομική πολιτική που εφήρμοζε η αγγλική προστασία μια και επιβάρυνε εισαγωγές και εξαγωγές με υψηλούς φόρους που έπλητταν κυρίως τις κατώτερες τάξεις των νησιών Το νησί που επηρεάστηκε περισσότερο θεωρείται η Κεφαλονιά εξαιτίας τής μεγάλης παραγωγής σταφίδας λαδιού και κρασιού Επιπλέον η τακτική της φιλοαγγλικής Ιονικής Τράπεζας η οποία διευκόλυνε το δανεισμό με τόκο στο υψηλό 9 ενώ δεχόταν καταθέσεις με επιτόκιο 3 έκανε ακόμα πιο δύσκολη τη ζωή των αγροτών Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η επίσημη μαρτυρία του νομικού συμβούλου της Ιονικής Κυβέρνησης Γενικού Εισαγγελέα Αναστασίου Τυπάλδου ndash Ξυδιά ο οποίος επικρίνει τις πιέσεις της Τράπεζας προς τους γαιοκτήμονες για την εξόφληση των χρεών τους στο παρακάτω υπόμνημα laquoΟ ανατοκισμός είναι μία πρόσθετη αιτία για τη δημιουργία γενικής δυσαρέσκειας χωρίς νrsquo αναφερθούμε στον αναγκαστικό πλειστηριασμό Ο νόμιμος τόκος σrsquo αυτά τα νησιά (σσ Ζάκυνθο Κεφαλονιά Ιθάκη) είναι 10 ενώ η γη δε δίνει παραπάνω από 4 κατά μέσο όρο Η πληρωμή τόσο υψηλού επιτοκίου είναι εξαιρετικά επαχθής αν λάβουμε υπόψη μας ότι σε χώρες που ο ανατοκισμός επιτρέπεται το νόμιμο επιτόκιο δεν είναι ασφαλώς 10 αλλά το μάξιμουμ 5 ή 55raquo12

Οποιαδήποτε προσπάθεια έγινε έπειτα για αναστήλωση της οικονομίας των νησιών από τους τοποτηρητές ή τους τοπικούς άρχοντες δεν έφερε αποτέλεσμα και αυτό είχε ως συνέπεια τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 1849 στην Κεφαλονιά

12 Γεν Εισαγγελέας Αναστάσιος Τυπάλδος ndash Ξυδιάς προς αρμοστή Seaton Κέρκυρα 20 Δεκεμβρίου 1848 εμπιστευτική Συνημμένη από εμπιστευτική επιστολή της 8ης Ιανουαρίου 1849 του Seaton προς τον Grey ndash Public Record Office (PRO) Colonial Office (CO) 136 130

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 14: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

14

Η ΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΣΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΑ

Ύστερα από την Γαλλική Επανάσταση του 1789 όπως και ολόκληρη η Ευρώπη έτσι και τα Επτάνησα γνώρισαν τη διακίνηση των κλασικών ιδεών Ιταλοί και Γάλλοι πρόσφυγες στα νησιά διδάσκουν στους νέους τις γλώσσες και τις επιστήμες που έχουν αναπτυχθεί και διοχετεύουν έτσι την ευρωπαϊκή κουλτούρα Ήδη βέβαια πολλοί νέοι επτανήσιοι γόνοι πλούσιων οικογενειών είχαν βρεθεί στα Πανεπιστήμια της Μπολόνια της Νεάπολης της Πίζας και της Πάντοβα και γυρνώντας στα νησιά διέδωσαν τις φιλελεύθερες ιδέες που γνώρισαν στην Ευρώπη Έχοντας μάλιστα πολεμήσει παρά το πλευρό των Ιταλών επαναστατών του 1831 και άλλοι έχοντας ζήσει την Ιουλιανή Επανάσταση του 1830 στην Γαλλία από κοντά μεταφέρουν ευρωπαϊκές αρχές και ιδανικά και δημιουργούν έτσι την πνευματική τάξη των Επτανήσων Σημαντική είναι επίσης και η συνεισφορά των αποφοίτων της Ιονίου Ακαδημίας (Κέρκυρα ιδρ1808) οι οποίοι προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στην εκπαίδευση και σε άλλους μορφωτικούς χώρους

Στην πορεία προς τις εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς δημιουργήθηκαν τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού Ειδικότερα τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών των Επτανήσων βρήκαν τη σωτηρία προς την laquoαπελευθέρωσηraquo από την οικονομική εξαθλίωση Ο ιστορικός Γ Μοσχόπουλος παρατηρεί laquoΌπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο υπό τις υπάρχουσες συνθήκες η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσειraquo

Από το 1830 και έπειτα το ρεύμα που έχει δημιουργηθεί με πρωτοστάτη τον Γεράσιμο Α Λιβαδά πραγματοποιεί σκληρή αντιπολίτευση στην αγγλική κυβέρνηση ενώ ο διανοούμενος δάσκαλος Παναγής Κεφαλάς Πυλαρινός Ταμπακόνας συνθέτει σάτιρες που ξεσηκώνουν τον λαό όπωςraquo Όποιος έλθει και σας φέρει γράμματα και αναφοράςraquo δια να βάλετε υποκάτω θέλησιν και υπογραφάς raquo μάθετε ακριβώς πολίται είναι όλαι διαβολαίraquo των τυράννων μας Ιγγλέζων όπου ξέρουνε πολλαίςhelliphelliphelliphellip helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipraquo Τι γοβέρνο είναι τούτο τι πατέρας μισητόςraquo πέντε δέκα ευτυχίζουν και λιμάζει ο λαόςraquo Πώς μπορεί τέτοιο γοβέρνο να αγαπηθεί ποτέraquo Ρίψε πυρ κατάκαυσέ το παντοδύναμε Θεέhellip

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν ακόμα και οι λέσχες της εποχής Εκεί μαζεύονταν διανοούμενοι και άγρυπνοι νέοι των νησιών και ήταν τόπος που διαχέονταν ιδέες ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας των ανθρώπων των γραμμάτων της Επτανήσου

Οι πρώτοι επομένως ριζοσπάστες των Ιονίων είχαν κάνει την εμφάνισή τους και μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες οι οποίοι ήταν έτοιμοι να

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 15: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

15

συσπειρωθούν και να αντιδράσουν εναντίον του αγγλοιονικού κράτους Ο Π Χιώτης γράφει χαρακτηριστικά laquoΕγαργαλίζετο πολλάκις το ωτίον των χωρικών [hellip] ότι δια τής στάσεως ήθελεν αφανισθώσιν δικόγραφα και ομόλογα χρεωστικά ήθελε διαλυθώσι αι υποσχέσεις των αγροληπτών και εξοντοθώσιν οι τοκογλύφοιraquo θέλοντας να καταδείξει τις επαχθείς κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στα Επτάνησα και ιδιαίτερα στην Κεφαλονιά από όπου θα ξεκινήσει και ο ένοπλος αγώνας Ένας ένοπλος αγώνας ο οποίος θα οδηγήσει στην κοινωνική ανεξαρτησία και αποκατάσταση

ΕΝΟΠΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ 1848 ndash 1849

Τον Φεβρουάριο τού 1848 οι Κεφαλλονίτες μαθαίνουν την είδηση της φεβρουριανής επανάστασης τού Παρισιού και προχωρούν στην πρώτη ενδεικτική αντιπολιτευτική κίνηση η πολιτική λέσχη του Αργοστολίου μετονομάζεται σε laquoΔημοτικό Αναγνωστήριοraquo με την έννοια του δημοκρατικού ενθουσιάζοντας έτσι όχι μόνο τούς ομοϊδεάτες τους στην πόλη αλλά και τους αγρότες τής υπαίθρου Με την παραπάνω συμβολική κίνηση δόθηκε το έναυσμα για μια σειρά πολιτικών ndash αντιπολιτευτικών πράξεων (πχ το κάψιμο της κυβερνητικής εφημερίδας στην πλατεία της πόλης) οι οποίες δίνουν μια ξεχωριστή δυναμική στο νέο αυτό ριζοσπαστικό κίνημα που έχει δημιουργηθεί Έχοντας ως οδηγό την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και μέσα από τις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την ενδεχόμενη ενοποίηση της φιλικής Ιταλίας οι Επτανήσιοι και κυρίως οι Κεφαλλονίτες δημιούργησαν έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις αγγλικές αρχές οι οποίες έβρισκαν αποδοχή μονάχα από τον κερκυραϊκό λαό ο οποίος έχαιρε ειδικής μεταχείρισης από τους Άγγλους προστάτες Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση στην κίνηση του Πέτρου Βράιλα ndash προέδρου της Φιλοαναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας ndash να εκφράσει ευχές για την Βασίλισσα της Αγγλίας κατά την πρόποση ενός συμποσίου στις 29 10 Μαρτίου Υπήρχε ωστόσο και μια μερίδα Κερκυραίων οι οποία αντιδρούσε στην αγγλική πολιτική13 Από την άλλη τα γεγονότα κατά την περιφορά του Επιταφίου την Μ Παρασκευή του 1848 ήταν αντιπροσωπευτικά του τι επρόκειτο να ακολουθήσει τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους

Προτού αναλυθούν οι ένοπλες εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς κρίνεται σκόπιμη η συσχέτιση τής πολιτικής κατάστασης με τα γεγονότα της Αθήνας και τα πολιτικά κόμματα εξουσίας Οι αντιδρώντες Επτανήσιοι έβρισκαν οδηγό των λαϊκών αιτημάτων τους τον αρχηγό του Γαλλικού Κόμματος Ιωάννη Κωλέττη Ο Κωλέττης σημαντική προσωπικότητα τού αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία θεωρείτο αυθεντικός εκφραστής του λαϊκού αισθήματος και διατηρούσε μεγάλη επαφή με τη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων όπως αυτή προερχόταν από το Βυζάντιο Οι Επτανήσιοι σαφώς επηρεασμένοι από τις ιδέες του κινήθηκαν στα χνάρια του παρότι η αντίδραση στα νησιά συντελέστηκε έναν χρόνο μετά τον θάνατό του laquoΟ Κωλέττης εξέφραζε πλήρως την προδιάθεση του λαού να

13 laquo Στο πλαίσιο της εθνικής πολιτικής που συνέχισε νrsquo ακολουθεί ο Όθων μετά τον θάνατο του Κωλέττη λειτούργησε στην Κέρκυρα κλιμάκιο laquoεταιριστώνraquo που επικοινωνούσε με την Αθήνα μέσω απεσταλμένων του Όθωνοςraquo Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σ 106

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 16: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

16

παρακάμπτει την θεσμική συνταγματική τάξη ενός κράτους οι νόμοι του οποίου είχαν επιβληθεί από τη βαυαροκρατία από μία εξουσία δηλαδή ξενόφερτη (σ γ εξουσία επίσης με την μορφή προστασίας) η οποία δεν είχε την παραμικρή λαϊκή αποδοχήraquo14 και στα Επτάνησα αυτή η αντίληψη έδινε την ώθηση για αγώνα κατά της αγγλικής προστασίας Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Κωλέττη στα Επτάνησα κυριάρχησε το γαλλικό πνεύμα και η ανάγκη για laquoΕλευθερία Ισότητα Αδελφότηταraquo μια και η μυστική συνεργασία πρωτεργατών αγωνιστικών κινημάτων της Αθήνας με τους ιόνιους ριζοσπάστες θεωρείται βέβαιη Επτανήσιοι και φιλογάλλοι της Αθήνας κινήθηκαν από κοινού εναντίον της αγγλικής εξωτερικής πολιτικής η οποία προωθούσε συστηματικά την Οθωμανική κυριαρχία και τον προστατευτισμό Το σχέδιο κινούταν στα πλαίσια της laquoμεγαλοϊδεατικήςraquo τακτικής του Ι Κωλέττη όπως πιστοποιεί και το παρακάτω απόσπασμα του Γ Βερύκιου laquoΤους δε Κεφαλλήνας και άλλα αίτια προήγαγαν προς επίτασιν των αισθημάτων τούτων εξ ού ο Κωλέττης εν Ελλάδι της πολιτείας ήψατο οί Κεφαλλήνες τα της Μεγάλης Ιδέας μυηθέντες συνεβάλοντο εις μείζονα αυτής απόδοσιν συνεκκλησιάζοντες ουν οί εταίροι και διηνεκώς επί συννοίας έχοντες το Πανελλήνιον και περί της ανεξαρτησίας άμα της ιδίας αυτών Πατρίδος εβουλεύοντοraquo Στην Αθήνα στο αυλικό περιβάλλον δρούσαν για τους Επτανήσιους ο μοίραρχος Ηλίας Πανάς και ο γενικός εισαγγελέας Νικόλαος Βαλσαμάκης καθώς και ο ταγματάρχης του ελληνικού στρατού Χαράλαμπος Τζανγκαρόλος Όλα έδειχναν ότι η κρίσιμη ώρα δεν αργούσε

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ (1848)

Τον Σεπτέμβριο του 1848 όλα ήταν έτοιμα για το μεγάλο χτύπημα στους Άγγλους της Κεφαλονιάς Τόπος εξόρμησης ήταν ο ελαιώνας τής πρωτεύουσας και στόχος η αγγλική φρουρά οι Άγγλοι αξιωματικοί ο τοποτηρητής Drsquo Everton και οι υπόλοιπες πολιτικές και αστυνομικές αρχές Οι Ιωάννης Τυπάλδος Καπελέτος Γεώργιος Μεταξάς Λυσσέος και Νικόλαος Φωκάς laquoΡεπούμπλικαςraquo θα αποτελούσαν την προσωρινή κυβέρνηση και η αστυνόμευση του νησιού θα βρισκόταν στα χέρια του πρώην αστυνόμου Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτου Μέχρι την ημέρα του Σταυρού (14 26 Σεπτεμβρίου 1848) η αστυνομία ερευνούσε το νησί πιθαμή προς πιθαμή αναζητώντας πιθανές εστίες εξέγερσης χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα Τις μυστικές προετοιμασίες ωστόσο σημάδεψε η λιποταξία του Νικολάου Φωκά στην Πάτρα Ο πρώην αρχηγός θεωρούσε ότι το κίνημα δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο και διέβλεπε μία επικείμενη ήττα σύμφωνα με μάρτυρες της εποχής

Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου ένας αξιοσέβαστος αριθμός χωρικών είχε συγκεντρωθεί έξω από την πρωτεύουσα του νησιού ενώ το σύνθημα της επιτυχίας ανέμεναν οι ομοϊδεάτες τους από την πλευρά του Ληξουρίου για να δράσουν και αυτοί Οι εξεγερθέντες ήταν παθιασμένοι και απογοητευμένοι από την οικονομική κατάσταση αλλά δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις προσπάθειες τους Το κίνημα επηρεάστηκε από διχογνωμία ανάμεσα στους αρχηγούς και έτσι η αγγλική φρουρά κατάφερε να περιορίσει τον ξεσηκωμό Από την άλλη στο Ληξούρι το κίνημα εκδηλώθηκε με μεγαλύτερη επιτυχία εξrsquo αιτίας της λιγοστής

14 Απόστολος Διαμαντής laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 377 εκδ Δομή Αθήνα 2006

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 17: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

17

αστυνομικής δύναμης που υπήρχε εκεί Εκατό περίπου χωρικοί περιόρισαν τους λίγους αστυνομικούς και κατέλαβαν το κτίριο της Αστυνομίας καθώς και αυτό του δικαστηρίου θέλοντας να καταστρέψουν τα ομόλογα και τα χρεόγραφα ώστε να απαλλαχθούν από τα χρέη Δεν πρόλαβαν όμως να ολοκληρώσουν την αποστολή τους αφού στις 23 Σεπτεμβρίου ολοκληρώθηκε η στρατιωτική κατάληψη όλων των επαναστατημένων περιοχών του νησιού Η εξέγερση του Σταυρού εμφάνισε τα μειονεκτήματα που κατά καιρούς εμφάνιζαν όλες οι κοινωνικές αντιδράσεις στον κόσμο Κατέδειξε εντούτοις την ισχυρή θέληση και αγωνιστικότητα των Κεφαλλονιτών για απελευθέρωση και θεωρήθηκε η απαρχή συνεργασίας αγώνα όλων των Επτανησίων για ένωση με το ελληνικό κράτος

Η επίδραση της ριζοσπαστικής δημοσιογραφίας

Τα γεγονότα του Σταυρού καθώς και η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας15 στα Επτάνησα έδωσαν το ερέθισμα για μια νέα αντιδραστική κίνηση στην Αγγλική Προστασία τής Κεφαλονιάς Στις εφημερίδες και σε άλλες εκδόσεις της εποχής παρατηρούταν έντονη εσωτερική υπονόμευση της Προστασίας και οι τίτλοι ήταν φανερά ενδεικτικοί της ιδεολογικής αφετηρίας των συντακτών τους Το πρώτο φύλλο και ένα από τα σπανιότερα προπαγανδιστικά έντυπα της Επτανήσου θεωρείται laquoο Φιλελεύθερος ή διδασκαλία περί καλής ή κακής χρήσης της ελευθεροτυπίας εις την Επτάνησονraquo το οποίο τυπώθηκε στην Κέρκυρα και αποτελούσε laquoτον κώδικα τιμής του δημοσιογραφικού λειτουργήματοςraquo16 Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στις 7 19 Φεβρουαρίου 1849 στο οποίο με θάρρος δίνεται το σύνθημα για την Ένωση τω νησιών με την Ελλάδα laquo Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και όχι να λεγώμεθα απλώς Έλληνες Θέλομεν να ενωθώμεν εις ένα έθνος αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον μεθrsquo όλης της ελληνικής φυλής Θέλομεν να εξασκώμεν δημοκρατικά δικαιώματα Θέλομεν να βελτιωθώμεν και να λάβομεν υλικήν και διανοητικήν ανατροφήν ως εκείνην της μητρός μας Ελλάδος και όχι ξένην και ανθελληνικήν Θέλομεν επί τέλους να υπάρξωμεν και να ζήσωμεν˙ ας ενώσωμεν ειλικρινώς τα προσπαθείας μας ας υποστηρίξωμεν ελευθέρως και αφόβως την αλήθειαν ας την υποστηρίξωμεν με απάθειαν και με λόγους σοβαρούς και σκέψεις εμβριθείς και ας είμεθα βέβαιοι ότι η θεία Πρόνοια και η πρόοδος του ανθρωπίνου πνεύματος θέλουν πραγματοποιήσει τας επιθυμίας μας και στεφανώσει επί τέλους τα έργα μαςraquo17 Επίσης την 16η Απριλίου 1849 ο δικηγόρος Νικόλαος Λούζης παραθέτει στην εφημερίδα laquoΈνωσιςraquo ένα ποίημα που αντικατοπτρίζει τον ευσεβή πόθο των μεταρρυθμιστικών Εφημερίδων (laquoΠατρίςraquo Κέρκυρας laquoΜέλλονraquo Ζακύνθου και laquoΈνωσιςraquo Κεφαλονιάς) για την Ένωση

Λαέ της ΕπτανήσουΠόσες γλυκές ελπίδες

Οι τρεις του εφημερίδεςΔίνουνε στα νησιά

15 Βιογραφία Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου σ4116 Ντίνος Κονόμου laquoΟ Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσουraquo σελ 107 Αθήνα 196417 Εφημεριδα laquoΦιλελεύθεροςraquo αρ1 Κεφαλληνία 19 Φεβρουαρίου

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 18: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

18

Το μέλλον αρχινάειΝα κι η Πατρίς κατόπι

Την ένωση όλοι οι τόποιΜονάχη καρτερούν

Όπου κι οι τρεις σμιγμένεςΜrsquo ελεύθερο κονδύλιΩσάν πιστοί σου φίλοιΘα γράψουνε καλά

Την άδικη εξουσίαΘα την παραμονεύσουνΚαι θα την στηλιτεύσουν

Μrsquo αισθήματα εθνικά

Τώρα λοιπόν τα μάτιαΕίναι καιρός νrsquoανοίξηςΜε πόθο να τα ρίξηςΕις όποιον σrsquo αγαπά

Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες στα νησιά είχαν δημιουργήσει τον κατάλληλο χώρο για την κυκλοφορία εντύπων που θα διέγειραν τον ενθουσιασμό του επτανησιακού λαού Οι ριζοσπαστικές θέσεις που διατυπώνονταν συνοψίζονται ως εξής η παύση της Προστασίας η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και η ανέγερση δημοκρατικής πολιτείας18 Έπειτα λοιπόν την είσοδο της ελευθεροτυπίας η παράταξη των ριζοσπαστών απέκτησε νέους οπαδούς από όλα τα νησιά και σε σύντομο χρόνο μετατράπηκε σε επαναστατικό λαϊκό κόμμα το ριζοσπαστικό το οποίο κινήθηκε στην αστική ιδεολογία των γαλλικών Επαναστάσεων του 1789 και του 1848 καθώς και του ιταλικού Risorgimento

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΣΚΑΛΑΣ (1849)

Το κλίμα είχε ήδη δημιουργηθεί έπειτα την εξέγερση του Σταυρού ενώ το εθνικό φρόνημα του λαού ενίσχυσαν οι ιδέες εκδοτών εφημερίδων όπως ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος Γεράσιμος Λιβαδάς Νέστορας Σολωμός Μαρίνος Τυπάλδος Χαριτάτος κα Η επόμενη λαϊκή αντίδραση ήταν θέμα χρόνου Ήδη από τις 15 Αυγούστου 1849 οι ένοπλοι αγρότες έδειξαν τις διαθέσεις τους πραγματοποιώντας επίθεση εναντίον χωροφυλάκων στο χωριό Σκάλα της Κεφαλονιάς Την επόμενη μέρα με αφορμή τον πυρπολισμό της οικίας του γαιοκτήμονα Νικολάου Μεταξά Τζανάτου Καψολιβέρη και τη δολοφονία του γαμπρού του από τους χωρικούς των χωριών γύρω από την Σκάλα πολλοί επαναστάτες εκδικούνται του signori από τους οποίους ένοιωθαν καταπιεσμένοι και οικονομικά εξαρτημένοι Στις 19 Αυγούστου μία μεγάλη πομπή επαναστατών

18 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις όπ σελ 183 Π Πανάς Ριζοσπάσται και Βελτιώσεις σελ 6 ndash 7

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 19: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

19

(600 άτομα) ξεκίνησε για την πρωτεύουσα συμπαρασύροντας στο πέρασμα της πολλούς χωρικούς και αγανακτισμένους πολίτες Ωστόσο οι αντίπαλοι των επαναστατών μετά τα γεγονότα της Σκάλας διέδωσαν φήμες για την επικείμενη έφοδο στο Αργοστόλι και έτσι η σύγκρουση των άγγλων στρατιωτών με τους χωρικούς διέλυσε την εξέγερση και η αγγλική κυβέρνηση προχώρησε σε μία σειρά βάρβαρων κατασταλτικών μέτρων Έπειτα από πρόσκληση του αρμοστή Ward στις 10 Σεπτεμβρίου 1849 κατέλαβαν τα υψώματα του νησιού περίπου 13000 ναύτες του βρετανικού στόλου οι οποίοι έπλευσαν από την Μάλτα Συνελήφθησαν οι αρχηγοί του κινήματος Θεόδωρος Βλάχος και ιερέας Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος οι οποίοι απαγχονίστηκαν στις 19 Οκτωβρίου ενώ ο τρίτος Αναστάσιος Μπομπότης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά Επιπλέον οι επίσημες μαρτυρίες αναφέρουν ότι από τις 31 Αυγούστου έως τις 27 Οκτωβρίου 1849 πραγματοποιήθηκαν 21 εκτελέσεις 12 άτομα μαστιγώθηκαν με απόφαση στρατοδικείου 34 φυλακίστηκαν και περίπου 75 μαστιγώθηκαν έπειτα από συνοπτική δίκη Χαρακτηριστική είναι η προκήρυξη του αρμοστή προς τους Κεφαλλονίτες laquoI am perfectly aware that I run the risk of being denounced as a prosecutor and a tyrant of taking these steps but I have no choice I have to deal with semi barbarians as recent events have proved and I must treat them as such They respect nothing but actual forcehellipraquo19 Οι ελληνικές πηγές της εποχής βέβαια κάνουν λόγο για 400 μαστιγώσεις και πάνω από 40 απαγχονισμούς Παράλληλά το εμπόριο νέκρωσε οι γεωργικές εργασίες εγκαταλείφθηκαν ενώ χειροτεχνεία και εργαστήρια έκλεισαν Σαφής επομένως ήταν η βούληση της Προστασίας για παραδειγματισμό και αποφυγή παρόμοιων κινημάτων στην Ζάκυνθο ή την Κέρκυρα Στα κατασταλτικά μέτρα συμμετείχε και ο φιλοκυβερνητικός μητροπολίτης Κεφαλληνίας Σπυρίδων Κοντομίχαλος αφορίζοντας παραδειγματικά τον παπα ndash Νοδάρο

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ

Ο εμφανής κοινωνικός - ταξικός χαρακτήρας των εξεγέρσεων της Κεφαλονιάς δεν θα πρέπει να περιορίζει το πολιτικό ndash εθνωτικό υπόβαθρο της επανάστασης Η οικονομική και κοινωνική καταπίεση υπήρξε η αφορμή για μία μεστή αντίδραση προς το ανελεύθερο πολιτικό σύστημα της Επτανήσου που υπηρετούσε τα συμφέροντα της αποικιοκρατίας και της ντόπιας ολιγαρχίας

Ο καθηγητής Γ Μοσχόπουλος δίνει σε λίγα σημεία την πολιτικοεθνική χροιά των εξεγέρσεων του 1848 ndash 49

1 το περιεχόμενο του όρκου προσχώρησης στο επαναστατικό κίνημα ήταν αμιγώς εθνικό και πολιτικό laquoΟρκίζομαι [hellip] να χύσω το αίμα μου διrsquo αγάπην της πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννο δια να μείνω ελεύθερος [hellip]raquo

2 μαρτυρούνται συνθήματα των επαναστατών με καθαρά επαναστατικό χαρακτήρα όπως laquoΖήτω η ελευθερία και η πατρίςraquo και laquoΒάλε και lsquoσύ το στήθος σου για την πατρίδαraquo Ενώ στις διάφορες εξορμήσεις των χωρικών προτάσσεται η ελληνική σημαία

19 Προκήρυξη προς Κεφαλήνες και Grey Αργοστόλι 19 Οκτωβρίου 1849 Νο 7 Correspondence όπ ΝΔ Τζουγανάτος σ 87

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 20: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

20

3 στο κίνημα του 1848 στο Ληξούρι διαπιστώνεται και συμμετοχή άλλων πολιτών εκτός από τους αγρότες αποφεύγονται αιματηρές αντεκδικήσεις και η ένοπλη εισβολή στο Ληξούρι είχε στόχο την προστασία Σύμφωνα με τον προεστό του χωριού Μονοπολάτα laquo[hellip] ο σκοπός ο άμεσος της στάσεως εκείνης ήταν πολιτικός δεικνύεται δια της συνδρομής των ιερέων δια της ουδεμίας ακολουθήσεως κλοπής δια της σημαίας ήτις προπορεύετο των στασιαστικών και δια το να διευθυνθώσι εις το παλάτιο των αρχώνraquo

4 στις συμπλοκές που εκδηλώθηκαν στο Αργοστόλι παρά το γεγονός ότι οι επαναστάτες της περιοχής της Κρανιάς ήταν στο σύνολό τους αγρότες και το κίνημα περιόρισε τον χαρακτήρα του στο κοινωνικό επίπεδο σημειώθηκαν περιστατικά που μαρτυρούν ότι στόχος των επαναστατών ήταν οι αγγλικές Αρχές Οι χωρικοί δεν πυροβολούσαν τους χωροφύλακες τους οποίους προέτρεπαν να ακολουθήσουν αλλά είχαν στραφεί εναντίον των Άγγλων στρατιωτών

5 η κατάθεση του ενός αρχηγού της εξέγερσης στην Σκάλα προδίδει τον αρχικός σκοπό της εξέγερσης laquo[hellip] εμείς δεν εβγήκαμε έξω να σταυρώσωμεν τον κόσμον αλλά να κάμωμεν επανάστασιν δια να αναχωρήσωσι οι Ιγγλέζοι από τα Νησιά και να μας αφήσουν να ενωθώμεν με την Ελλάδαraquo Οι δηλώσεις και καταθέσεις και άλλων επιφανών των εξεγέρσεων και του τύπου κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση

6 η ένοπλη αντίσταση των επαναστατών ndash χωρικών τρεισήμισι ολόκληρες ώρες εναντίον των Άγγλων στρατιωτών που αποβιβάστηκαν στον Κατελιό κατά την εξέγερση του 1849 και στη συνέχεια η συμπλοκή και η αγωνιστική αντίσταση στα Σίσια και στις Ατσουπάδες δηλώνουν μία μαζική έκφραση και πράξη εναντίον του ξένου κατακτητή που εδράζεται σε ιδεολογικό υπόβαθρο με εθνικό χαρακτήρα

7 τέλος δεν πρέπει να υποτιμηθεί αλλά αντίθετα να εκτιμηθεί ιδιαίτερα η αντίληψη που επικράτησε στο λαϊκό στοιχείο ύστερα από τη λήξη των γεγονότων Αυτή ακριβώς η αντίληψη εκφράζεται μέσα στα λαϊκά στιχουργήματα αποσπάσματα και τονίζεται η ηρωοποίηση των πρωτεργατών του κινήματος Αλήθεια τι άλλο παρά τον εθνικό παλμό που άφησαν τα γεγονότα δηλώνουν οι στίχοι laquoΚι αν τον παπά κρεμάσανε ndash και το ληστή τον Βλάχο - εγώ εις τα τσαρούχια μου ndash τους Άγγλους όλους γράφωraquo20 Οι εξεγέρσεις της Κεφαλονιάς θεωρούνται το προοίμιο της Ένωσης με το

ελληνικό κράτος και οδηγός για τη μετατροπή των νησιών από προτεκτοράτο σε τόπο ελληνικής κυριαρχίας Είχαν σαφή ταξικό και εθνωτικό χαρακτήρα και βρήκαν απήχηση στο σύνολο των Επτανησίων που ζούσαν υπό την αγγλική προστασία και τα βάρη των αγγλόφιλων γαιοκτημόνων Υποστηρίζεται εντούτοις και η άποψη ότι τα κινήματα ndash ειδικά του 1849- ήταν υποκινούμενα από την Κυβέρνηση ώστε να ενοχοποιηθούν οι ριζοσπάστες να εκμηδενιστεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις για τις οποίες είχε μεριμνήσει ο προηγούμενος αρμοστής αλλά η ανάλυση τους δεν είναι επί του γενικότερου θέματος

20 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 174 - 177 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 21: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

21

Γrsquo ΜΕΡΟΣ

Το Ενωτικό Κίνημα ως την Ένωση

Κυρίως μετά το 1848 ndash 49 το ενωτικό κίνημα ανέδειξε κορυφαίος ηγέτες που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στον αγώνα εναντίον της Αγγλικής τυραννίας και υπέρ της Ένωσης Ο λαός της Επτανήσου κάτω από την Αγγλική Κατοχή προστασία όπως ήθελε να την αναφέρει η ευρωπαϊκή διπλωματία της εποχής υπέστη μεγάλα δεινά εκ των οποίων πολλά έχουν αναφερθεί

Το 1848 που συγκλόνισε την Ευρώπη με τις αστικοδημοκρατικές επαναστάσεις επιδρά βαθιά και στα Επτάνησα Καθώς λοιπόν η Προστασία έχει εδραιωθεί βασικό ιδεώδες για κομματική ή κάθε παραταξιακής μορφής αντιπροσώπευση στις αρχές της δεκαετίας του 1850 είναι η ένωση κα μαζί με αυτήν η κοινωνική απελευθέρωση και οικονομική ανεξαρτησία Συνεχείς παλινδρομικές πράξεις της εξουσίας εξορίες αντιφρονούντων φιμώσεις του Τύπου και άρσεις μεταρρυθμίσεων θα συσπειρώσουν τις υγιής ομάδες της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στην ίδρυση τριών κομμάτων με σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ τους και επομένως θα σημειωθούν σημαντικές ανακατατάξεις στο επτανησιακό στερέωμα

i Το Ριζοσπαστικό Κόμμα το οποίο στηρίζεται στα αυτονόητα δικαιώματα της αυτοδιάθεσης των λαών Πάνω σε αυτήν τη βάση έγινε ο αγώνας για την Ένωση Από τις εφημερίδες που υποστήριζαν τους Ριζοσπάστες και από το βήμα της Βουλής είχαν κηρυχθεί επανειλημμένα οι αρχές του κόμματος η απομάκρυνση της Προστασίας η ένωση τα Επτανήσου με την Ελλάδα η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η συγκρότηση μιας ενιαίας ελληνικής πολιτείας ελεύθερης και ανεξάρτητης21

Ο Ζερβός προσδιορίζει το ιδεολογικό περιεχόμενο του κόμματος ως εξής laquoΤο ανακηρυττόμενον δόγμα του κόμματος τούτου καίτοι απλούν ανήγετο όμως αναπτυσσόμενον εις εν σύστημα και μίαν θεωρίαν επεκτείνοντα τα φώτα και την πορείαν των εντός και εκτός της επτανησιακής κοινωνίας καθότι εις τα έσχατα αυτών όρια αφεώρων την εν καιρώ ευθέτω και διαμέσων δραστηρίων και καταλλήλων απελευθέρωσιν απάσης της Ελληνικής φυλής προ απαρτισμού έθνους μεγάλου και ισχυρού έχοντος εν εαυτώ τα στοιχεία της ανεπηρεάστου αυθυπαρξίας του και της εν τη Ανατολή επιτελέσεως του εκπολιτιστικού προορισμού τουraquo22 Επιπρόσθετα στις αρχές των ριζοσπαστών εντάσσονταν η εθνική αποκατάσταση κάθε λαού και η διάδοση των υγιών πολιτικών και αξιών της ελευθερίας της ισότητας και της αδελφότητας Ο Ζακυνθινός πολιτικός Κ Λομβάρδος παρατηρεί ότι οι ρίζες του Ριζοσπαστικού κόμματος βρίσκονται στην Κεφαλονιά ιδιαίτερα μετά τις εξεγέρσεις του 1848 ndash 49 ενώ σημαντική συμβολή είχε και το Δημοτικό Κατάστημα του Αργοστολίου όπου οι νέοι μπολιάστηκαν με φιλελεύθερες

21 Μ Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Εξεγέρσεις σελ 18522 Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος όπ σελ 91

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 22: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

22

και επαναστατικές ιδέες23 Η ιδιαίτερη συμβολή των ριζοσπαστών στην ένωση με το ελληνικό κράτος θα αναλυθεί παρακάτω

ii Στη συνέχεια το μεταρρυθμιστικό κόμμα το οποίο πλαισίωναν τα μεγαλοαστικά στοιχεία που υποστήριζαν ότι laquoτης Επτανήσου μη ούσης εις θέσιν να καταλύση την Προστασίαν πάσα περί Ενώσεως Διακήρυξης θα είναι επιβλαβήςraquo Κατrsquo αρχάς θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το εθνικό φρόνημα των μεταρρυθμιστών θεωρείται δεδομένο Η κύρια θέση που προέβαλαν ήταν η ένωση μέσα όμως από μετριοπαθείς κινήσεις Πίστευαν ότι συνέφερε τον Επτανησιακό λαό η εδραίωση αρχικά πολιτικών ελευθεριών μέσα από μία διαδικασία ριζικής ή μερικής μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817 και η απομάκρυνση της Προστασίας και η ένωση των νησιών με την Ελλάδα μπορούσε να μετατεθεί σε ευθετότερο χρόνο Κυρίως συνέδεαν την στάση τους με εξωελλαδικές συγκυρίες και διπλωματικές καταστάσεις Επιδίωκαν ιδιαίτερα κοινωνικές και ιδίως οικονομικές μεταρρυθμίσεις για τον περιορισμό της ταξικής αδικίας Στη μεταρρυθμιστική παράταξη συμμετείχαν επιφανείς Ιόνιοι όπως οι Ζαμπελιοί ο Βράιλας ο Σωκράτης Κουρής και άλλοι των οποίων τις ιδέες προέβαλαν οι κατά τόπους εφημερίδες

iii Το κόμμα των αριστοκρατών τέλος που ουσιαστικά υπήρχε από παλιά και που χαρακτηριστικά ο λαός το αποκαλούσε laquoΚαταχθόνιοraquo Χωρίς ντροπή τάχθηκε υπέρ των κατακτητών laquoΤα πάντα έλεγαν έχουσι καλώς υπό την αγγλικήν προστασίαν και ότι υπέρτατος νόμος πρέπει να είναι η θέλησις του αρμοστούraquo Στα μέλη αυτής της κοινωνικής μερίδας δεν υπήρχε κανένα ιδεώδες και ως παραταξιακό συνδετικό κρίκο είχαν την υπεράσπιση των κεκτημένων με την παραμονή στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων˙ χαρακτηριστική η ονομασία τους από το λαό ως laquoκομεστάδεςraquo λόγω του ότι συνήθιζαν να λένε ldquocome sta come stardquo (ως έχει) σχετικά με την κατάσταση στα νησιά Το παραταξιακό αυτό μόρφωμα απάρτιζαν γαιοκτήμονες μεγαλέμποροι και κρατικοί υπάλληλοι οι οποίοι αμείβονταν για τις υπηρεσίες τους Τις απόψεις τους στον τύπο προέβαλλε η εφημερίδα laquoΠέλεκυςraquo ενώ αρχηγός των laquoκαταχθόνιωνraquo ήταν ο Έπαρχος στην Κεφαλονιά και αργότερα Γερουσιαστής Δημήτριος ΚαρούσοςΩστόσο εδώ θα πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι το κόμματα της Επτανήσου

δεν θα πρέπει να θεωρούνται όπως τα σύγχρονα και μάλιστα αναφορικά με την παράταξη των Κομεστάδων δεν θεωρούνταν κόμμα ούτε με τα δεδομένα της εποχής Ο Γ Μοσχόπουλος παραθέτει στοιχεία του Γrsquo Συμποσίου της Εταιρίας Λευκαδικών Μελετών (Λευκάδα Σεπτέμβριος 1986) όπου πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί ασχολήθηκαν με τα κόμματα κατά την Αγγλοκρατία και η συζήτηση δεν κατέληξε σε επιστημονική ομοφωνία εκτός βέβαια από την συμφωνία ότι δεν πρέπει να νοούμε τα κόμματα του τότε όπως σήμερα μια και δεν είχαν ούτε οργάνωση ούτε καθορισμένο πρόγραμμα24

23 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ15 Αθήνα 196524 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 181 εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 23: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

23

Ο Αγώνας για την Ένωση στο Πλαίσιο της Ιονίου Βουλής

Η πρώτες ελεύθερες εκλογές στο Ιόνιο Κράτος έγιναν το 1850 Η Θrsquo Βουλή που σχηματίστηκε έχει μείνει στην ιστορία εξrsquo αιτίας τού ψηφίσματος τής ένωσης που πρότειναν οι ριζοσπάστες βουλευτές και αφορούσε πρόταση για κατάργηση της Αγγλικής Προστασίας και την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα Το κείμενο υπεγράφη από όλους του ριζοσπάστες βουλευτές και η ανάγνωσή του ανετέθη στον Ιωάννη Τυπάλδο Καπελέτο Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος μας δίνει το πρωτότυπο κείμενο ως εξής

laquoΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝraquoΕπειδή η ανεξαρτησία η κυριαρχία και η εθνικότις εκάστου λαού είναι

δικαιώματα φυσικά και απαράγραπταΕπειδή ο λαός της Επτανήσου απαρτίζων μέρος αναπόσπαστον της

Ελληνικής φυλής στερείται σήμερον της πραγματικής απολαυής και εξασκήσεως των τοιούτων δικαιωμάτων

Επειδή προς τοις άλλοις εξέλειψαν πλέον αι αφορμαί ένεκα των οποίων ετέθη υπό την Αγγλικήν Προστασίαν δυνάμει συνθήκης εις την οποίαν ουδεμίαν ποτέ έδωκε συγκατάθεσιν

Επειδή τέλος μέρις τις της ελληνικής φυλής εις την οποίαν ανήκει δηλαδή η απελευθερωμένη Ελλάς απέκτησε τα κυριαρχικά και εθνικά αυτής δικαιώματα

Διrsquo όλα αυτά η πρώτη ελευθέρα Βουλή των Αντιπροσώπων της Επτανήσου

ΔΙΑΚΗΡΥΤΤΕΙΌτι η ομόθυμος στερεά και αμετάτρεπτος θέλησις τού επτανησιακού λαού είναι η ανάκτησις της ανεξαρτησίας του και η ένωσις αυτού με το λοιπόν έθνος του

την απελευθερωμένην Ελλάδα

Η παρούσα διακήρυξις θέλει διαβιβασθή δια διαγγέλματος της Βουλής προς την προστάτιδα δύναμιν όπως δια αρμοδίων μέσων διακοινώση αυτήν και εις τας λοιπάς της Ευρώπης δυνάμεις δια να ενεργήσωσιν ομού προς ταχείαν αυτής πραγματοποίησιν

Έν τη Βουλή των αντιπροσώπων τη 26η Νοεμβρίου 185025

Το παραπάνω ψήφισμα συνυπέγραψαν μεταξύ άλλων και οι βουλευτές Γ Λιβαδάς Γ Τυπάλδος Η Ζερβός Ιωσήφ Μομφερράτος Π Δομενεγίνης και Σιγούρος Δεσύλλας

Ωστόσο από τον πρόεδρο της Βουλής Κανδιάνο Ρώμα ndash μετά από εντολή του Αρμοστή Ward ndash διεκόπη η ανάγνωση του ψηφίσματος και στα πρακτικά εντάχθηκαν μόνο λίγες πρώτες λέξεις η συνεδρίαση αναβλήθηκε κι έπειτα στα νησιά σταμάτησε κάθε δημοκρατική διαδικασία Στην ευρύτατη κυκλοφορία του ψηφίσματος στο λαό και στην κατακραυγή του Τύπου η Προστασία απάντησε με εξορίες ριζοσπαστών βουλευτών και την προκήρυξη νέων εκλογών οι οποίες μετά από μεγάλη νοθεία ndashαπειλές ύβρεις πελατειακές υποσχέσεις προτάσεις

25 Κ Λομβάρδος laquoΤο Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησαraquo σ 88-90 Αθήνα 1965

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 24: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

24

διαφθοράς συνειδήσεων κτλ ndash θα συσταθεί το 1851 η Ιrsquo Ιόνιος Βουλή στις συνεδριάσεις τις οποίας θα ζητηθεί από τους λιγοστούς φιλελεύθερους βουλευτές η ακύρωση των εκλογών κάτι όμως που θα αρνηθούν τα κόμματα των Καταχθόνιων και των Μεταρρυθμιστών ώστε να αποφευχθεί και νέα πολιτική κρίση στο Ιόνιο Η Ιrsquo Βουλή θα εργαστεί έως και την αποδοχή της Προεδρίας της επιστροφής από την εξορία του Ηλία Ζερβού Ιακωβάτου και του Ιωσήφ Μομφερράτου μετά από τροποποιημένη πρόταση του βουλευτή Φραγκίσκου Δομενεγίνη Ωστόσο οι εξόριστοι δεν θα επιστρέψουν ακόμα διότι ο Αρμοστής Γιουγκ αρνούμενος να δεχτεί την απόφαση προκηρύσσει εκλογές την 1η Ιουλίου 1855 για την ανάδειξη της ΙΑrsquo Βουλής Εξαιτίας της εκ νέου νοθείας που παρατηρήθηκε οι Ριζοσπάστες απέχουν από τη διαδικασία και έτσι έπειτα από νέο αίτημα για απελευθέρωση των εξόριστων τον Ιανουάριο του 1857 ο αρμοστής δέχεται την επιστροφή των αντιφρονούντων επειδή laquoη ενεστώσα της Κεφαλληνίας κατάστασις είναι ευτυχώς η φυσική κατάστασις συνετού λαούraquo26

ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Ενώ οι μάχες στην Ιόνια Βουλή συνεχίζονταν στα διπλωματικά σαλόνια της Ευρώπης το Επτανησιακό ζήτημα απασχολούσε ιδιαίτερα τις Μεγάλες Δυνάμεις Θα παρατεθούν παρακάτω στοιχεία που επηρέασαν τις διαπραγματεύσεις καθώς και μέρη επίσημων και ανεπίσημων διπλωματικών εγγράφων τα οποία αφορούσαν το θέμα της Επτανήσου

Κατά το έτος 1862 άρχισαν στην Αγγλία οι συζητήσεις για την πιθανή παραχώρηση των Ιονίων στο Ελληνικό Βασίλειο Στις διαπραγματεύσεις συμμετείχαν οι Δυνάμεις της Αγγλίας της Γαλλίας της Ρωσίας της Αυστρίας και της Πρωσίας Το θέμα που αφορούσε κυρίως τους Βρετανούς εκείνη την περίοδο ήταν η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας ως πάγια τακτική τους στην Ανατολή Μία ενδεχόμενη αμφισβήτηση από πλευράς Ελλήνων θα μπορούσε να αποφευχθεί με την παρουσία ενός βασιλιά αντικαταστάτη του Όθωνα φιλικά προσκείμενο στις διαθέσεις των Βρετανών Με αυτήν τη λογική η Αγγλία υποστήριξε ότι τον θρόνο στην Ελλάδα έπρεπε να καταλάβει ο Δανός πρίγκιπας Γουλιέλμος ο οποίος δύσκολα θα αρνιόταν μιας και η χώρα του είχε την ανάγκη υποστήριξης της Αγγλίας στο ζήτημα των δουκάτων της Έλβας Με αυτόν τον τρόπο οι Άγγλοι έδωσαν το στέμμα της Ελλάδας στον Δανό πρίγκιπα ο οποίος πήρε το όνομα Γεώργιος ο Αrsquo και έφτασε στην Αθήνα στις 18 30 Οκτωβρίου 1863 και έθεσαν σαφώς την επιρροή τους στα της χώρας για ακόμη μία φορά Ωστόσο μια και στη διπλωματία ισχύει το ρητό του laquoδούναι και λαβείνraquo οι Βρετανοί για να καλοπιάσουν τους Έλληνες για την επιλογή του αγγλόφιλου βασιλιά έδειξαν την προθυμία να ανακινηθεί το Ιόνιο ζήτημα με σκοπό την Ένωση των νησιών με το Ελληνικό κράτος

Στις 13 25 Οκτωβρίου του 1863 ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας έχοντας ήδη ξεκινήσει συνομιλίες με τις άλλες Μ Δυνάμεις αποστέλλει τηλεγράφημα στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα γράφοντάς του τα εξής

26 Γ Ν Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία των Ελλήνωνraquo τομ 12 σ 563 εκδ Δομή Αθήνα 2006

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 25: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

25

laquo Εν Λονδίνω την 13 25 Οκτωβρίου 1863Πρέπει άνευ αναβολής να εφελκύσετε συντόνως την προσοχή της Κυβερνήσεως του Βασιλέως επί της ανάγκης του να διορίση Πληρεξούσιον μεταβησόμενον εις Λονδίνον και εφωδιασμένον μετά της πσοσηκούσης πληρεξουσιότητος δια την διαπραγμάτευσιν Συνθήκης περί της παραχωρήσεως της επί των Ιονίων Νήσων προστασίας της Αυτής Μεγαλειότητος και περί της ενώσεως των Νήσων τούτων μετά της Ελλάδος Ο τοιούτος Πληρεξούσιος δέον να έχη επίσης πληρεξουσιότητα ίνα διαπραγματευθή μετά των εν Λονδίνω Πρέσβεων των δύο άλλων προστατίδων δυνάμεων Αι οδηγίαι του Βασιλέως δέον να δίδωσιν αυτώ ευρείαν εξουσίαν

ΡΩΣΣΕΛraquoΜε αυτόν τον τρόπο κοινοποιήθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη η πρόθεση των Δυνάμεων να παραδώσουν στην Ελλάδα τα Επτάνησα αναθεωρώντας την Συνθήκη του 1815 περί ανεξαρτησίας υπό αγγλική προστασία Τα νέα στο Ιόνιο ανακοίνωσε ο τότε αρμοστής Storks ο οποίος έδωσε εντολή να διαλυθεί η Βουλή και να συγκληθεί η ΙΓrsquo Ιόνιος Βουλή η οποία διακήρυξε την ένωση με την Ελλάδα ως εξής laquo[] όπως εσαεί αποτελώσιν αναπόσπαστον αυτού μέρος εν μια και αδιαιρέτω πολιτεία υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α Μ του βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Αrsquo και των διαδόχων αυτού27

Στη συνέχεια ο Δεληγιάννης όρισε πληρεξούσιο της Ελλάδας τον Τρικούπη ο οποίος γνώριζε τα του Λονδίνου και ήταν δεινός διαπραγματευτής Στην αγγλική πρωτεύουσα οι Δυνάμεις είχαν ετοιμάσει ειδικό πρωτόκολλο από την 1η Αυγούστου και με βάση αυτό έγιναν οι συνομιλίες που θα κατέληγαν στην οριστική συνθήκη Ενώ ο Τρικούπης μετέβαινε στο Λονδίνο ο Δεληγιάννης του γνωστοποιεί με επείγον τηλεγράφημα ότι υπάρχουν φήμες πως το σχέδιο της σύμβασης περιλαμβάνει την οριστική κατεδάφιση των φρουρίων των νησιών ειδικά αυτών της Κέρκυρας Πράγματι το μεγαλύτερο laquoαγκάθιraquo στις διαπραγματεύσεις στο Λονδίνο ήταν το θέμα της ενδεχόμενης κατεδάφισης των φρουρίων Οι Μ Δυνάμεις ειδικά η Αγγλία και η Αυστρία έθεταν ως όρο την ομαλή κατεδάφιση όλων των ιστορικών φρουρίων των νησιών φοβούμενες μια ενδεχόμενη εξόρμηση Ελλήνων προς τις ηπειρωτικές ακτές του αυστριακού και τουρκικού τότε εδάφους Αυτή η ρύθμιση προκάλεσε έντονη δυσφορία στην ελληνική πλευρά η οποία αντιλαμβανόταν τη μεγάλη ιστορική και συναισθηματική σημασία που είχαν τα φρούρια για τους Επτανησίους και τους Έλληνες γενικά Μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας σε τηλεγράφημά του στον Τρικούπη την 21η Νοεμβρίου (3η Δεκεμβρίου) 1863 αναλύει με σαφήνεια τρεις λόγους για τους οποίους θα έπρεπε ο Έλληνας πληρεξούσιος να διαπραγματευθεί μέχρι τέλους ώστε να μην ισχύσει αυτή η ρύθμιση

laquoΕν Αθήναις την 21 Νοεμβρίου 1863[] Δεν έχομεν τι νεώτερον να σας γνωστοποιήσωμεν ως προς την κατεδάφισιν των φρουρίων [] Εν μόνο σας προσθέτομεν ότι η κατεδάφισις όλων των εν Κερκύρα φρουρίων δεν δύναται ή να επιφέρη την καταστροφήν ολοκλήρου της

27 Σ Θ Λάσκαρης laquoΔιπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914raquo τόμος Αrsquo σ 100 εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 26: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

26

πόλεως της Κερκύρας εν τοις κόλποις τοις οποίας κείονται πολλά των οχυρωμάτων τούτων Παραλείπομεν το ηθικόν και θλιβερόν αποτέλεσμα ο θέλει προξενήσει αφεύκτως εις τα πνεύματα ενθέρμου και φιλοτίμου λαού η προ των οφθαλμών του πραγματοποίησις έργου τοσούτον καταστρεπτικού[] Αι μεγάλαι της Ευρώπης Δυνάμεις δεν πρέπει νομίζομεν να θεωρήσωσιν ως όλως αδιάφορον την τε κατεδάφισιν των οχυρωμάτων και την απογύμνωσιν από πάσης αξιομάχου στρατιωτικής δυνάμεως μιας θέσεως σρατηγικής τοιαύτης σπουδαιότητος οποία εστί η της Κερκύρας Και τω όντι εάν ο μη γένοιτο ήθελεν επέλθη ποτέ πόλεμος μεταξύ των θαλασσίων Δυνάμεων Αγγλίας και Γαλλίας μrsquo όλη την και υπrsquoαυτών τούτων και υπό των άλλων συνομολογηθείσαν ουδετερότητα της χώρας ταύτης το πρώτο βεβαίως κίνημα των έσεται τίς πρώτη των δύο αυτών εμπολέμων Δυνάμεων να φθάση να καταλάβη διrsquo αιφνιδίου επιθέσεως την Κέρκυρα Ποία δε τότε έσεται η θέσις της όλης Ελλάδος [] Πώς είναι δυνατόν δε η μεν νήσος των Κυθήρων η εις απόστασιν τριακοσίων περίπου μιλίων κειμένη από της Κερκύρας και μόλις δια στενοτάτου πορθμού διαχωριζομένη της Πελοποννήσου να ήναι ουδετέρα μή ούσης τοιαύτης της απέναντι στερεάς μεθrsquoής διοικητικώς οικονομικώς και δικαστικώς έσεται συνδεδεμένη Πώς είναι δυνατόν η Λευκάς η διά γλώσσης μόνον αβαθών υδάτων διαχωριζομένη της Ακαρνανίας να διέπεται υπό των νόμων της ουδετερότητος κατrsquo εξαίρεσιν του λοιπού νομού ούτινος πρέπει εξrsquoανάγκης να αποτελεί μέρος Την αυτήν εντελώς σχεδόν παρουσιάζουσι παρατήρησιν η Ζάκυνθος η Κεφαλονιά η Ιθάκη Άπασαι αι νήσοι αύται ίνα διοικηθώσι πρέπει να αποτελώσιν εκάστη μέρος ενός των ήδη αποτελούντων το Ελληνικό Βασίλειον Νομών Τα Κύθηρα ενωθήσονται μετά της Λακωνίας˙ η Ζάκυνθος και Κεφαλληνία ίσως μετά της Ηλείας˙ η Ιθάκη μετά της Αιτωλίας˙ η Λευκάς μετά της Ακαρνανίας˙ άλλως η διοίκησις των νήσων τούτων καθίσταται ανέφικτος [] Άλλως τε είς τί δύναται να χρησιμεύση των νήσων τούτων η ουδετερότηςraquo

Ο ΥπουργόςΠ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ

Με το παραπάνω ο Δεληγιάννης έκανε σαφές ότι η στρατιωτική ουδετερότητα θα προξενούσε εσωτερικές αναταραχές οι οποίες θα επηρέαζαν και την Ευρώπη Ωστόσο ο Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ρώσσελ με τον οποίο ο Τρικούπης είχε συνεχείς προσωπικές συναντήσεις θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση την κατεδάφιση των φρουρίων ώστε να υπογραφεί η Συνθήκη

Από την άλλη είχε προκύψει ένα ζήτημα σχετικά με το αυστριακό ατμόπλοιο της Εταιρίας Λόυδ η οποία είχε ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή τού Ιονίου Η Αυστρία επειδή επιθυμούσε να διατηρήσει την εκμετάλλευση τού θαλάσσιου χώρου και την πραγματοποίηση ελληνικού εμπορίου από ξένους παράγοντες στο Ιόνιο (σε αυστριακές εταιρίες είχαν παραχωρηθεί από την αγγλική προστασία οικονομικά και εμπορικά πλεονεκτήματα στο Ιόνιο) διατηρούσε ακάθεκτη στάση στο ζήτημα των φρουρίων Αυτό ήταν ένα θέμα το οποίο δεν άρεσε στον Τρικούπη και προσπάθησε να το λύσει διπλωματικά Συνομιλώντας μάλιστα με τον Ρώσο πληρεξούσιο και προσπαθώντας να τον πείσει να βοηθήσει ώστε να καταλαγιάσει το πάθος των Αυστριακών ο Ρώσος

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 27: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

27

του απάντησε τα εξής (από τηλεγράφημα του Χ Τρικούπη προς τον Υπουργό Εξωτερικών Π Δεληγιάννη την 28η Νοεμβρίου 1863)

laquolaquoΔιά του Λόυδ μοι είπε δύνασθε να επηρεάσητε την Αυστριακήν Κυβέρνησιν Εάν ήσθε διατεθειμένοι να παραχωρήσετε αυτώ προνόμια τίνα εν Ελλάδι ως ανταλλαγήν θα επιτυγχάνετε ίσως σπουδαίες παραχωρήσειςraquo Είναι τω όντι αληθέστατον ότι η Αυστριακή Κυβέρνησις ούχ ήττον ενδιαφέρεται όπως απολαύση ωφελείας υπέρ της ατμοπλοϊκής Εταιρίας της ή διά την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότηταraquo Η Ρωσία όσον αφορά το θέμα των Ιονίων φάνηκε να βρίσκεται για πρώτη φορά μετά από χρόνια σε συμφωνία με την Αγγλία σε ζήτημα σχετικό με την Ανατολή της Ευρώπης Η Ρώσοι συμφωνούσαν στην παραχώρηση των νησιών στο ελληνικό κράτος με την προϋπόθεση η Αγγλία να μην επιδιώξει ιδιαίτερη επιρροή στα εσωτερικά των Ελλήνων καθώς θεωρούσαν ότι τα Επτάνησα ήταν δώρο στην Ελλάδα από το σύνολο της Ευρώπης και όχι μονάχα από τους Βρετανούς Επίσης η Ρωσία επέμεινε ώστε στην τελική συνθήκη να υπάρχει όρος σύμφωνα με τον οποίο στα Επτάνησα θα ισχύσει ο θεσμός της Ορθόδοξης Εκκλησίας όπως ακριβώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα

Από την άλλη ο Δεληγιάννης θέλοντας να πετύχει τις μεγαλύτερες δυνατές συναινέσεις προέτρεπε τον Τρικούπη με μήνυμα του στις 6 8 Δεκεμβρίου να επιδιώξει την εύνοια του Πρέσβη τής Πρωσίας η οποία δεν έτρεφε ιδιαίτερες αξιώσεις στην περιοχή και θα μπορούσε να βοηθήσει τους Έλληνες Εντούτοις η Πρωσία βρήκε ως ευκαιρία το ζήτημα τής Επτανήσου ώστε να φανεί ευάρεστη στην Αυστρία με την οποία την χώριζαν πολλές διαφορές Ως εκ τούτου η βοήθεια της δεν ήρθε ποτέ

Ωστόσο ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν ο Έλληνας γενικός πρόξενος από την Κέρκυρα με τηλεγράφημά του πληροφορούσε τον Δεληγιάννη στην Αθήνα ότι οι Άγγλοι ήδη είχαν προχωρήσει διαδικασίες για την κατεδάφιση φρουρίων και την ουδετερότητα του νησιού κάτι που δυσαρέστησε την ελληνική πλευρά έδωσε ωστόσο ελπίδα στους Επτανησίους ότι υπάρχει πιθανότητα ένωσης με το ελληνικό κράτος

laquoΕν Κερκύρα τήν 1628 Δεκεμβρίου 1863Σπεύδω να φέρω είς γνώσιν υμών ότι ο Στρατηγός ο επί κεφαλής των εν

ταις Νήσοις Αγγλικών δυνάμεων έλαβεν εκ Λονδίνου διαταγήν να αρχίση τας αναγκαίας διά τον αφοπλισμό του Βίδου και την μέλλουσαν αυτού αποτείχισον (deacutemantegravelement) εργασίας

[]Τάς προπαρασκευαστικάς τής εκκενώσεως των Νήσων εργασίας λίαν ευχαρίστως αποδέχεται το κοινόν όπερ εμψυχώθεν κατά τι από τας ειδήσεις διrsquo ών δίδεται ελπίς τροποποιήσεως τινός των διατάξεων τής αφορώσης την κατεδάφισιν των φρουρίων και την ουδετερότητα Συνθήκης συνεκέντρωσεν όλας αυτού τας επιθυμίας είς την όσον ένεστι τάχιον αποχώρησιν τής Προστασίας και την εγκαθίδρυσιν τής νέας των πραγμάτων τάξεως υπό την εθνικήν σημαίαν

Ο Γενικός ΠρόξενοςΝ ΒΙΤΑΛΗΣ

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 28: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

28

Στα τέλη του 1863 ο λόρδος Ρώσσελ Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας παρέδωσε στον Τρικούπη ένα δεύτερο αναθεωρημένο προσχέδιο τής προκείμενης συνθήκης Ο Τρικούπης μόλις μία μέρα μετά εξέφρασε την έντονη δυσαρέσκεια τής ελληνικής πλευράς διότι τα δύο άρθρα στα οποία διαφωνούσε συνέχιζαν να βρίσκονται στο σχέδιο και μάλιστα αυτή τη φορά με επαχθέστερους όρους για την Ελλάδα Συγκεκριμένα το άρθρο 2 το οποίο αφορούσε την ουδετερότητα των νήσων παρέμεινε ως είχε και το άρθρο 3 που αφορούσε την οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση τού Ιονίου χώρου αντί να συνεχίζει να αναφέρεται μόνο σε περίοδο δεκαπενταετίας στην τελευταία παράγραφο γινόταν πλέον λόγος για εκμετάλλευση laquoεσαείraquo Αυτό βεβαίως συνέβη μετά τις έντονες πιέσεις της Αυστριακής πλευράς Μία επιπλέον επικείμενη διάταξη που κρίνεται σκόπιμη να αναφερθεί είναι αυτή στο άρθρο 8 σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα πρέπει να συνεχίζει να πληρώνει τις συντάξεις των Άγγλων υπηκόων που είχαν κατά καιρούς συνταξιοδοτηθεί στα Ιόνια Οι υπήκοοι που θα συνέχιζαν να χρηματοδοτούνται προέκυπταν από σχετική λίστα συνημμένη στο σχέδιο συνθήκης Προς απάντηση μάλιστα στις Μεγάλες Δυνάμεις ο Τρικούπης στα μέσα Δεκεμβρίου κατέρτησε υπόμνημα εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης καταθέτοντας τους φόβους που προξενούσε η νέα συνθήκη όσον αφορά τις αντιδράσεις των ντόπιων και τον τρόπο της επικείμενης ένωσης Ιδιαίτερη βάση έδωσε στην κατεδάφιση των φρουρίων και κυρίως της Κέρκυρας laquoκαθόσον βεβαίως η θέσις της και όχι τα εν αυτή φρούρια είναι το στόμιον τής Αδριατικήςraquo28 Σύμμαχοι στην όλη προσπάθεια δεν υπήρχαν μια και ακόμα η ομόθρησκη Ρωσία κρατούσε αποστάσεις για να μην έρθει σε άμεση διένεξη με τις άλλες Δυνάμεις κυρίως με την Αυστρία η οποία διατηρούσε τις μεγαλύτερες επιφυλάξεις και αξιώσεις σχετικά με την Ένωση των νησιών

Ο Τρικούπης ωστόσο θέλοντας να αλλάξει τις ισορροπίες ξεκίνησε νέο κύκλο επαφών με στόχο την προώθηση των θέσεων του στο υπόμνημα Έτσι σε τηλεγράφημα του προς τον Δεληγιάννη στις 31 Δεκεμβρίου 12 Ιανουαρίου 1863 γνωστοποιεί την στάση των Δυνάμεων Γαλλίας και Ρωσίας έπειτα από συνάντηση που είχε μαζί τους Ειδικότερα γράφει

Εν Λονδίνω την 31η Δεκεμβρίου 1863[] Ανεκοίνωσα τώ Πρέσβει της Γαλλίας τάς υμετέρας παρατηρήσεις επί

του σχεδίου της Συνθήκης τής 214 Νοεμβρίου Αλλά προτιμά να γείνη εν τώ άρθρω μνεία τής συναινέσεως της Αυστρίας και Πρωσσίας ως προς τον περιορισμόν τής ουδετερότητος είς τας δύο νήσους και εί δυνατόν ως προς την βεβαίωσιν ότι η ουδετερότης ουδόλως παραβλάπτει το δικαίωμα τού Βασιλέως τών Ελλήνων τού διοικείν τάς νήσους όπως το εννοεί και τού στέλλειν εν αυταίς όσας αν ήθελε δυνάμεις

Αλλrsquo ώς προς τα δικαιώματα τής Καθολικής θρησκείας ο Πρέσβυς τής Γαλλίας είναι ακατάπειστος Ουδεμίαν ώς προς αυτά δέχεται τροποποίησιν και με προτρέπει θερμώς να παραιτήσω οιανδήποτε ως προς τούτο αξίωσιν

Ο Πρέσβυς της Ρωσίας ουδεμίαν των υμετέρων παρατηρήσεων επεδοκίμασε Φρονεί ότι η Ελληνική Κυβέρνησις επιδιώκει μεταβολάς άνευ

28 laquoΥπόμνημα Ελληνικής Κυβερνήσεως για την Συνθήκη Ενώσεως των Ιονίων Νήσων με το νέο Ελληνικό Βασίλειοraquo Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 29: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

29

πρακτικού αποτελέσματος αλλrsquo ίνα φανή μόνον ότι ετροποποίησε την Συνθήκη τής 214 Νοεμβρίου Εκ των τριών Πληρεξουσίων αυτός μόνον αντέτεινεν είς την απάλειψιν τού άρθρ 5 ώς προς τάς 10000 λίρας τάς προσθετέας τη Βασιλική χορηγία Εάν εξακολουθήσετε αφαιρούντες ούτως είπε ουδέν πλέον θα μείνη εκ τής Συνθήκης Ο Βαρών Βρουνώφ φρονεί εξ εναντίας ότι έπρεπε η Συνθήκη να ήναι λεπτομερέστερα ώς προς το αντικείμενον τής ενώσεως Επεθυμεί τουλάχιστον ειδικόν άρθρον να κανονίση τίνες αρχαί θα ήσαν αρμόδιοι να ασχοληθώσι διά τα κατόπιν περί ενώσεως μέτρα Διότι η Συνθήκη έθετε μεν τής ενώσεως την αρχήν δεν ώριζεν όμως πώς αυτή ήθελε πραγματοποιηθή

Επί τού είς την θρησκείαν αφορώντος άρθρου ο Βαρών Βρουνώφ μοί είπεν ότι αφrsquoής τα δικαιώματα τής καθολικής θρησκείας ανεφέροντο ώφειλε να επιμείνη ίνα μνεία και τής Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ώς επικρατούσης Επί τοσούτον δrsquo ώφειλε να ήναι προσεκτικός ώς προς τούτο καθόσον ο ίδιος ήτο διαμαρτυρούμενος

Χ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Πάραυτα στις 25 Ιανουαρίου του 1864 οι Μεγάλες Δυνάμεις καταθέτουν στον Έλληνα πληρεξούσιο το τελικό επίσημο σχέδιο συνθήκης και τα συνημμένα σε αυτό πρωτόκολλα Με έκπληξη η ελληνική πλευρά συνειδητοποιεί τότε ότι τα καίρια ζητήματα που την απασχολούσαν είχαν πλέον εξαλειφθεί μια και στο άρθρο 3 γινόταν λόγος για ουδετερότητα μόνο των νησιών της Κέρκυρας και των Παξών Ταυτόχρονα με ειδικό πρωτόκολλο αναγνώριζαν ότι laquo [] τα χορηγηθέντα πλεονεκτήματα εις την ναυτιλίαν και το εμπόριον των αλλοδαπών διά Συνθηκών συνομολογηθεισών υπό της Κυβερνήσεως της Αυτής Βρετανικής Μεγαλειότητος ως προστάτιδος του Ιονίου Κράτους δεν είναι διηνεκή αλλrsquo έχουσι περωρισμένην την διάρκειαν[]raquo29 Πράγματι οι υπόλοιπες αξιώσεις του Τρικούπη δεν έγιναν δεκτές αλλά η επιτυχία θεωρούταν μεγάλη Στο ελληνικό Κοινοβούλιο τα νέα έφτασαν στις αρχές Φεβρουαρίου και οι αντιδράσεις των βουλευτών δεν ήταν ιδιαίτερα ευτυχείς για τον Δεληγιάννη μιας και είχαν διαδοθεί φήμες ότι θα κατεδαφιστούν τα φρούρια όλων των νησιών και η Αυστρία θα διαχειρίζεται σχεδόν το σύνολο του ιόνιου εμπορίου θέσεις που έσπευσε να διαψεύσει ο Υπουργός Εξωτερικών

Η επιτυχείς όμως διατάξεις δεν ήταν αρκετές για τον Έλληνα πληρεξούσιο ο οποίος ακολουθώντας την γραμμή που του έδινε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών ξεκίνησε νέο γύρο επαφών με τους αντιπροσώπους των Μ Δυνάμεων με σκοπό την ικανοποίηση ενός τελευταίου ζητήματος των συντάξεων των Βρετανών υπηκόων σύμφωνα με τις νομοθετικές ρυθμίσεις της Ιονίου Βουλής Το θέμα αυτό ρύθμιζε ειδική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Αγγλίας και το ποσό ανερχόταν σε σύνολο επτά χιλιάδων λιρών τον χρόνο Επιπλέον υπολογίζονταν 3 χιλιάδες λίρες τον χρόνο αποζημίωση σε Βρετανούς οι οποίοι υπηρετούσαν στην Ιόνιο Βουλή και θα έχαναν τις θέσεις τους μετά την Ένωση Ο Τρικούπης επεδίωξε τη μη υπογραφή τής συγκεκριμένης σύμβασης μια και το κόστος θα το επιβαρύνονταν οι Επτανήσιοι και το Ελληνικό Δημόσιο και ως εκ τούτου οι αντιδράσεις αναμένονταν έντονες Χαρακτηριστικό είναι το

29 Πρωτόκολλο Βrsquo Σχεδίου Συνθήκης σ 70 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 1864

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 30: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

30

απόσπασμα από τηλεγράφημα τού Υπουργού Εξωτερικών προς τον Χ Τρικούπη ο οποίος τον ενημερώνει για τις αντιδράσεις του κόσμου στο εν λόγω προσχέδιο Σύμβασης laquoΣας γράφομεν οποίαν δυσάρεστον και λυπηράν εντύπωσιν ενεποίησεν είς το κοινόν της τε Ελλάδος και της Επτανήσου η διαδοθείσα φήμη περί του ότι η Αγγλική Κυβέρνησις ζητεί σύνταξιν μεν διrsquo υπαλλήλους Άγγλους ουδέν εχόντων τινών εξ αυτών κατά τους Ιονίους νόμους εις αυτήν δικαίωμα αποζημιώσεις δε διrsquo ετέρους μη διανύσαντας εν τη υπηρεσία των Ιονίων Νήσων ικανόν χρόνον υπηρεσίας παρέχοντα αυτοίς δικαιώματα επί συντάξειraquo30

Το μόνο που κατάφερε ο Τρικούπης εντούτοις ήταν να καταβάλλονται μεν οι συντάξεις αλλά να διακόπτονται σε περίπτωση που αναλάβει την πληρωμή τους η Βρετανία ή ο δικαιούχος πεθάνει

Λίγο πριν την υπογραφή του συνόλου της Συνθήκης ο Ρώσος απεσταλμένος προέβη σε μία ένσταση η οποία δημιούργησε την εντύπωση ότι οι διαπραγματεύσεις ναυαγούν Ειδικότερα η Ρωσία θεωρώντας μείζον το θέμα της θρησκείας θέλησε να προστεθεί στην Συνθήκη ειδικό Πρωτόκολλο σύμφωνα με το οποίο laquoοι νόμιμοι κληρονόμοι του Βασιλέως Γεωργίου ώφειλον να πρεσβεύουν το Ορθόδοξο Δόγμαraquo μια και οι Έλληνες δε δεσμεύονταν με κανένα επίσημο κείμενο για τα παραπάνω Είναι σαφές πως οι Ρώσοι επεδίωκαν την καθιέρωση ομόθρησκου βασιλιά στην Ελλάδα ώστε να εξυπηρετηθούν μελλοντικά τους συμφέροντα Ο Τρικούπης προσπαθώντας να μειώσει το θέμα διαβεβαίωνε τον Ρώσο απεσταλμένο ότι η αξίωσή του θεωρούταν αυτονόητη και ότι στην Ελλάδα υπήρχε ομοφωνία για το θέμα και αυτό επιβεβαίωνε ο βασιλικός όρκος αποδοχής των αρχών Αγγλία Γαλλία και Αυστρία ωστόσο δεν έφεραν αντίρρηση στην αξίωση του Ρώσου πληρεξούσιου Επομένως μετά την επιμονή του Βαρόνου Βρουνώφ μαζί με την ειδική Σύμβαση που κανόνιζε τις λεπτομέρειες των συντάξεων οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν και Πρωτόκολλο σχετικό με την τήρηση του Ορθόδοξου Δόγματος από τον εκάστοτε βασιλιά της Ελλάδος

Στις 1729 Μαρτίου του 1864 στο Λονδίνο ο Τρικούπης ο κόμης Ρώσσελ ο πρίγκιπας De La Tour Drsquo Auvergne και ο Βαρών Βρουνώφ υπέγραψαν την Συνθήκη της Ένωσης των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα31

Αφού η Εθνοσυνέλευση της Ελλάδος αποδέχτηκε παμψηφεί τις διεθνείς πράξεις που υπογράφηκαν ο βασιλιάς προχώρησε στην επικύρωσή τους στις 1325 Απριλίου Τα της αποχώρησης των Άγγλων ρύθμισε ο Θρασύβουλος Ζαΐμης ο οποίος υπέγραψε πρωτόκολλο με τον αρμοστή Στόρξ σύμφωνα με το οποίο στις 21 Μαΐου (2 Ιουνίου) και ώρα 1200 σε όλα τα νησιά ταυτόχρονα θα ανέβαινε η ελληνική σημαία Έτσι έμελλε να ενωθούν τα Ιόνια Νησιά με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1864

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

30 Απόσπασμα από Τηλεγράφημα την 21η Φεβρουαρίου (4η Μαρτίου) 1864 Υπουργείο Εξωτερικών laquoΈγγραφα Επίσημαraquo Εθνικό Τυπογραφείο 186431 Το επίσημο κείμενο τής Συνθήκης καθώς και τα ειδικά πρωτόκολλα επισυνάπτονται στο πίσω μέρος της εργασίας

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 31: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

31

Η είδηση της ένωσης ενθουσίασε τον απανταχού ελληνικό κόσμο Χωρίς αμφιβολία ήταν μία εξέλιξη που επιθυμούσε για πολλά χρόνια μία από τις αλύτρωτες πατρίδες όπως ήταν τα Ιόνια Νησιά Παρά την ευρωπαϊκή κουλτούρα και μόρφωση που ακόμα και σήμερα εμφανίζουν οι Επτανήσιοι ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται περίσσια την ελληνική τους καταγωγή Έχοντας πίστη στην απελευθέρωση του γένους έδωσαν τη μάχη τους στον δρόμο της ιστορίας ώστε να έρθει η μέρα που το ελληνικό κράτος θα αποκτούσε τα χαμένα εδάφη του

Η Προστασία έκανε τους Ιόνιους να αισθάνονται για χρόνια υπόδουλοι Και είναι πιο σκληρή η δουλεία όταν ονομάζεται laquoπροστασίαraquo Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα των νησιών ευνοούσε τους ευγενείς και δημιουργούσε μεγάλο χάσμα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις Η Ένωση έδινε στους Επτανήσιους την ελπίδα της laquoκαλύτερης μέραςraquo και μιας καινούργιας ζωής Ωστόσο η αντίδραση των νησιωτών προς τους Άγγλους δεν ήταν εχθρική Ας μη λησμονούμε τα έργα που διετέλεσαν οι τοποτηρητές των νησιών τα οποία διατηρούνται ακόμα και στις μέρες μας Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω ποιητικό απόσπασμα από εφημερίδα της εποχής το οποίο δηλώνει περισσότερο τη χαρά των Επτανησίων παρά το μίσος τους προς τους Άγγλους

Ήρθε η μέρα Σrsquo εμάς δε χωράειΜέρα τέτοια θεόργιστο μίσος

Τrsquo ουρανού μας το χρώμα γελάειΌλη ανθίζει και χαίρεται η γη

Σύρτε ώ ξένοι Φευγάτε και ανίσωςΑπό ταύτα τα ελεύθερα μέρη

Τrsquo αγεράκι έναν ήχο σας φέρειΔεν θαrsquo ναι κατάρας βοή32

Οι λαοί που πέρασαν από το Ιόνιο ήταν πολλοί Μόλις μέσα σε έναν αιώνα τέσσερις Οι νησιώτες όμως αυτοί απέδειξαν το υψηλό εθνικό τους φρόνημα και δεν αλλοίωσαν τις ελληνικές τους αρχές Οι ριζοσπαστικές αρχές όπως ξεκίνησαν από την Κεφαλονιά και επεκτάθηκαν στην Κέρκυρα και όλα τα νησιά δημιούργησαν μία πρωτοφανή κίνηση ιδεών που μεταβλήθηκε σε οδηγό προς την ιδέα του Σοσιαλισμού στον Ελλαδικό χώρο κατά το πέρασμα στον 20ο

αιώνα (Μαρίνος Αντύπας Πλάτων Δρακούλης Ρόκκος Χοϊδάς κά)Στον οικονομικό τομέα η ευρωπαϊκή επιρροή καθώς και η πολιτική

Τρικούπη ωθούν στην όποια δειλή τάση εκβιομηχάνισης την ελληνική και ιόνια οικονομία Οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και η αντιπαράθεση εργατών και κεφαλαίου ωστόσο οδηγεί στη δημιουργία οργανώσεων και σωματείων υποστήριξης των δικαιωμάτων των εργαζομένων με αφετηρία και πάλι την Κεφαλονιά που αποδεικνύεται η πηγή των κοινωνικών αγώνων στον χώρο του Ιονίου Η αρχή γίνεται στο Δημοτικό Κατάστημα Αργοστολίου όπου

32 Γεράσιμος Μαρκοράς εκδόθηκε στην εφημερίδα laquoΑναγέννησιςraquo Κερκύρας αρ Φύλλου 59 την 2α

Απριλίου 1864

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 32: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

32

καταβάλλονται προσπάθειες για την ίδρυση Δημοτικού Κόμματος με επικεφαλής τον Παναγιώτη Πανά

Οι εκδηλώσεις ενθουσιασμού στα νησιά είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Μάρτιο του 1864 και ολοκληρώθηκαν με την επίσκεψη του Βασιλιά Γεωργίου του Αrsquo τον Ιούνιο του ίδιου έτους αρχικά στην Κέρκυρα και έπειτα στα υπόλοιπα νησιά Η ευχαρίστηση ήταν τόσο μεγάλη όσο και η υπομονή και η καρτερικότητα που επέδειξαν οι Επτανήσιοι αναμένοντας την πλήρωση των εθνικών τους πόθων

Παρόλα αυτά υπήρχε και η αντίθετη άποψη σύμφωνα με την οποία τα Επτάνησα είχαν εμπλακεί σε ένα διπλωματικό παιχνίδι που κανένας παίχτης δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την τύχη τους laquoΗ Ένωση είχε εμπλακεί έντεχνα στο παιχνίδι της εκθρόνισης του Όθωνα της αναρρίχησης στον ελληνικό θρόνο του Γεωργίου Αrsquo και της εξάρτησης της Επτανήσου μαζί με ολόκληρη την Ελλάδα πολιτικά και οικονομικά από την Αγγλίαraquo33 Οι πρωτεργάτες των αγώνων για απελευθέρωση στα νησιά θεωρούσαν ότι η Ένωση ήταν το δώρο των Άγγλων στον βασιλιά Γεώργιο Αrsquo και εντασσόταν σε μία νέα στρατηγική της Μ Βρετανίας σύμφωνα με την οποία ο νέος Βασιλιάς laquoεξουσιοδοτούτανraquo να υπηρετήσει τα οικονομικά της σχέδια Σχέδια όπως η τακτική υπόγειας επιρροής που θα ενίσχυε παράλληλα τη δύναμη του Γεωργίου Η Επτάνησος δεμένη στο άρμα του Ελληνικού Βασιλείου εντάχθηκε οριστικά πια στην σφαίρα της βρετανικής επιρροής πανηγυρίζοντας τραγικά την ένωση και τη δήθεν εθνική και κοινωνική της ανεξαρτησία σύμφωνα με τον ιστορικό Γ Μοσχόπουλο Στο ίδιο μήκος κύματος με την παραπάνω άποψη και η δήλωση του Παν Πανά ο οποίος σημειώνει ότι laquoΗ Αγγλία παρεχώρει την Επτάνησον όπως κατακτήση ηθικώς την Ελλάδα [hellip] να μεταφέρη τον αρμοστήν της από της Κερκύρας εις Αθήναςraquo34

Είναι αλήθεια ότι η Αγγλία μετά από τη μακροχρόνια παρουσία της στον χώρο του Ιονίου θέλησε ξαφνικά να αποχωρήσει Αυτό δεν οφειλόταν στην καλή της διάθεση ή στη διαπραγματευτική ικανότητα του Τρικούπη παρά την σοβαρότατη προσπάθεια που κατέβαλλε για ικανοποίηση των απαιτήσεων της Ελλάδας αλλά στη νέα τροπή που πήραν τα πράγματα στην Ευρώπη όπου οι μοναρχίες άρχιζαν να ενισχύονται και οι Μ Δυνάμεις θέλησαν να ενισχύσουν τη θέση τους κερδίζοντας στην επιρροή τους όσο πιο πολλά προτεκτοράτα μπορούσαν Έτσι και η Ελλάδα με τον Βασιλιά Γεώργιο Αrsquo θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Βρετανών παραπάνω από όσο η προστασία στο Ιόνιο Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να υποβαθμίζει την ποθητή εκπλήρωση των εθνικών πόθων του λαού της Επτανήσου που περίμενε την ένωση σχεδόν έναν αιώνα

33 ΓΝ Μοσχόπουλος laquoΗ Ιστορία της Κεφαλονιάςraquo τομ Βrsquo σ 201 εκδ Κέφαλος Αθήνα 198834 Π Πανάς laquoΒιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτουraquo σελ 28 Κεφαλληνία 1888

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 33: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

33

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 34: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

34

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Βερύκιου Σπ Ιστορία των laquoΗνωμένων Κρατώνraquo των Ιονίων Νήσων Αθήνα 1964

bull Βισβίκη ndash Δοντά Δόμνα ΙΕΕ Η Ευρώπη από την Συνθήκη του Ιασίου ως το Συνέδριο της Βιέννης (1792 ndash 1815) τομΙΑrsquo

bull Διαμαντής Απόστολος Η Ιστορία των Ελλήνων τομ12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Ιδρωμένος Α Μ Πολιτική Ιστορία της Επτανήσου (1815 ndash 1864) Κέρκυρα 1935

bull Κονόμου Ντίνος Ο Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και η Ένωση της Επτανήσου Αθήνα 1964

bull Λάσκαρης Σ Θ Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821 ndash 1914 τόμος Αrsquo εκδ Τζάκα ndash Δελαγραμμάτικα Αθήνα 1947

bull Λομβάρδος Κ Το Ενωτικό Κίνημα στα Επτάνησα εισαγωγή ndash επιμέλεια Σπύρου Μυλωνά Αθήνα 1965

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία τής Κεφαλονιάς εκδ Κέφαλος Αθήνα 1988

bull Μοσχόπουλος ΓΝ Η Ιστορία των Ελλήνων τομ 12 εκδ Δομή Αθήνα 2006

bull Πανάς Π Βιογραφία Ιωσήφ Μομφερράτου σελ 28 Κεφαλληνία 1888

bull Παξιμαδοπούλου ndash Σταυρινού Μιράντα Οι Εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848 και 1849 εκδ Εταιρίας Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών Αθήνα 1980

bull Σωμερίτης Σ Δ Οι πολιτικές ιδέες στην Επτάνησο και η επίδρασή τους στην υπόλοιπη Ελλάδα ύστερα από την Ένωση Αθήνα 1953

bull Υπουργείο Εξωτερικών Έγγραφα Επίσημα αφορώντα τας επί τού Επτανησιακού Ζητήματος Διαπραγματεύσεις Εθνικό Τυπογραφείο 1864

bull Χιώτης Π Απομνημονεύματα τομ3 Κέρκυρα 1863

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 35: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

35

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

bull Panskouche C L Επίσημη και εμπιστευτική ανέκδοτη αλληλογραφία του Ναπολέοντος Βοναπάρτη Παρίσι 1819

bull Public Record Office (PRO) και Colonial Office (CO) Λονδίνου 136 295 και 136 1069

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

bull wwwwikipediaorg

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣτα κείμενα όπου χρησιμοποιείται η καθαρεύουσα ελληνική το σύστημα τονισμού είναι το μονοτονικό

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 36: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

36

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 37: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

37

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008
Page 38: Η Ένωση των Επτανήσων με το Ελληνικό Κράτος, Πολιτικό και Διπλωματικό Παρασκήνιο

38

  • εrsquo εξάμηνο
  • ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2008