αναπτυξη λογου

Ανάπτυξη λόγου 1

Η ανάπτυξη του προφορικού λόγου σε παιδιά προσχολικής ηλικίας

Συχνότητα διαταραχών και επιπτώσεις

Ιωάννης Βογινδρούκας Ισmicroήνη Τσαmicroουρτζή Βάγια Παπαγεωργίου

Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Βόρειας Ελλάδας

Ψυχιατρικό Νοσοκοmicroείο Θεσσαλονίκης

Αθανάσιος Πρωτόπαπας

Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου

Στοιχεία επικοινωνίας Ιωάννης Βογινδρούκας

Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Βόρειας Ελλάδας

Ψυχιατρικό Νοσοκοmicroείο Θεσσαλονίκης

Γιαννιτσών 52

546 27 Θεσσαλονίκη

Τηλ 2310-554031

Φαξ 2310-ΧΧΧΧ

e-mail yianemiacisgroupgr


Περίληψη

Ο προφορικός λόγος είναι άmicroεσα συνδεδεmicroένος microε την αναπτυξιακή πορεία του παιδιού

αφού είναι το εργαλείο microε το οποίο συmicromicroετέχει στη microαθησιακή διαδικασία Η διερεύνηση

των διαταραχών λόγου στην προσχολική ηλικία και η πρώιmicroη παρέmicroβαση θεωρείται

σηmicroαντικός παράγοντας στην πρόληψη της σχολικής αποτυχίας και της ψυχικής υγείας Η

παρούσα microελέτη εστιάζεται στα ευρήmicroατα από τη διερεύνηση των διαταραχών λόγου και

την ανάπτυξη του λεξιλογίου σε 300 παιδιά προσχολικής ηλικίας που φοιτούν σε

διαφορετικά νηπιαγωγεία της Θεσσαλονίκης Το ποσοστό των φωνολογικών δυσκολιών

βρίσκεται στο 14 χαmicroηλό λεξιλόγιο βρέθηκε στο 10 και διαταραχή του ρυθmicroού της

οmicroιλίας στο 1 Επίδραση στην ανάπτυξη του λεξιλογίου φαίνεται να ασκεί το κοινωνικό-

microορφωτικό επίπεδο ενώ δεν βρέθηκαν διαφορές ανάmicroεσα στα δύο φύλα ως προς το εύρος

του λεξιλογίου ή την εmicroφάνιση δυσκολιών στην ανάπτυξη του προφορικού λόγου

Λέξεις κλειδιά προφορικός λόγος γραπτός λόγος διαταραχές λόγου




Οι αναπτυξιακές διαταραχές λόγου εmicroφανίζονται microε συχνότητα 10 περίπου στο γενικό

πληθυσmicroό και αφορούν στην απόκλιση της ανάπτυξης των επιπέδων του λόγου συνολικά

ή σε κάποιο από αυτά όταν δεν υπάρχουν νοητικά ή αισθητηριακά ελλείmicromicroατα (APA

1994) Οι κυριότερες αναπτυξιακές διαταραχές λόγου είναι η διαταραχή λόγου

αντιληπτικού και εκφραστικού τύπου όπου υπάρχει απόκλιση από τη χρονολογική

ηλικία τόσο στην εκφραστική ικανότητα όσο και στην κατανόηση του προφορικού

λόγου η φωνολογική διαταραχή που περιορίζει το παιδί να κατακτήσει το φωνολογικό

σύστηmicroα της microητρικής του γλώσσας microε αποτέλεσmicroα να παρουσιάζει διαταραγmicroένη

αρθρωτική ικανότητα και η διαταραχή λόγου εκφραστικού τύπου όπου ενώ η κατανόηση

του προφορικού λόγου είναι αντίστοιχη της χρονολογικής ηλικίας του παιδιού η

κωδικοποίηση των ιδεών και η έκφραση τους είναι περιορισmicroένη Επίσης διαταραχές

που εmicroφανίζονται στην παιδική ηλικία και αφορούν στην οmicroιλία είναι η διαταραχή

ρυθmicroού της οmicroιλίας η οποία διαταράσσει τη ροή της οmicroιλίας microε την εmicroφάνιση

επαναλήψεων συλλαβών ή και λέξεων microε παρατεταmicroένη παραγωγή ήχων ή microε

laquomicroπλοκαρίσmicroαταraquo του αέρα ή της φώνησης (Guitar 1998) και η διαταραχή άρθρωσης η

οποία οφείλεται σε δυσλειτουργία του microηχανισmicroού της άρθρωσης

Η αναγνώριση και αποκατάσταση των δυσκολιών στην ανάπτυξη του λόγου κατά την

προσχολική ηλικία είναι ιδιαίτερης σηmicroασίας αφού αυτές επηρεάζουν σηmicroαντικά τη

microαθησιακή ικανότητα και έχουν επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών

Μελέτες σε φυσιολογικά αναπτυσσόmicroενα παιδιά απέδειξαν ότι οι καλές

γλωσσικές δεξιότητες είναι δείκτης πρόγνωσης της σχολικής απόδοσης αργότερα (Share


1995) ενώ αντίστοιχες έρευνες σε παιδιά microε microαθησιακές διαταραχές έδειξαν

καθυστέρηση στην ανάπτυξη της γλώσσας τόσο σε φωνολογικό επίπεδο όσο και στο

εύρος του λεξιλογίου και στην προφορική έκφραση (Gallagher Frith amp Snowling 2000)

Σύmicroφωνα microε διεθνή βιβλιογραφικά δεδοmicroένα το 60 των παιδιών microε δυσκολίες στην

ανάπτυξη του λόγου στην ηλικία των 5 ετών παρουσίασαν προβλήmicroατα ανάγνωσης

γραφής ορθογραφίας και microαθηmicroατικών στην ηλικία των 911 ετών (Μαρκοβίτης amp

Τζουριάδου 1991)

Οι δυσκολίες στο φωνολογικό τοmicroέα της γλώσσας επηρεάζουν την κατάκτηση

της ανάγνωσης η οποία έχει άmicroεση σχέση microε τη φωνολογική συνειδητότητα Πρόκειται

για microεταγλωσσική δεξιότητα που αφορά στην ανάλυση των φωνηmicroάτων που αποτελούν

microια λέξη και στο χειρισmicroό τους Από τα παιδιά microε φωνολογικές διαταραχές στην

προσχολική ηλικία είναι σε κίνδυνο να εmicroφανίσουν δυσκολία στην κατάκτηση της

ανάγνωσης εκείνα που έχουν δυσκολίες φωνολογικής συνειδητότητας και όχι απαραίτητα

αυτά που παρουσιάζουν φωνολογικές διαταραχές στην άρθρωση των λέξεων (Gough amp

Tunmer 1986 Dockrell Messer et al 1998 Snowling 2000)

Στην ελλιπή κατανόηση του γραπτού κειmicroένου δυσκολία που συναντάται συχνά σε

παιδιά microε microαθησιακές δυσκολίες συνεισφέρουν το χαmicroηλό λεξιλόγιο και η περιορισmicroένη

ικανότητα συντακτικής ανάλυσης Η δυσκολία αυτή microπορεί να υπάρχει χωρίς την παρουσία

δυσκολιών στην αναγνωστική ικανότητα και να επηρεάζει την εξαγωγή συmicroπερασmicroάτων από

γραπτό κείmicroενο τόσο σε επίπεδο επεξεργασίας και ειρmicroού όσο και στην ικανότητα δόmicroησης

περίληψης από γραπτό κείmicroενο (Snowling 2000) Η δυσκολία στην επεξεργασία κειmicroένου

επηρεάζει και την επίλυση αριθmicroητικών προβληmicroάτων όταν αυτά δίνονται microε γραπτή microορφή

Σύmicroφωνα microε τους Nation amp Snowling (1998) το 10 των παιδιών microε microαθησιακή διαταραχή


αντιmicroετωπίζουν τέτοιου τύπου δυσκολίες οι οποίες δεν αναγνωρίζονται αφού δεν

συνυπάρχει microε αυτές δυσκολία στην αναγνωστική ικανότητα

Σύmicroφωνα microε τα παραπάνω φαίνεται η σχέση του γραπτού λόγου microε τον προφορικό

να είναι άmicroεση και η ανάπτυξη του πρώτου να στηρίζεται στον δεύτερο αφού η γλώσσα

είναι το εργαλείο που microας επιτρέπει να αποκτούmicroε γνώσεις για τον κόσmicroο να ταξινοmicroούmicroε

τις αποκτούmicroενες γνώσεις και να τις συνδυάζουmicroε microε στόχο την εξαγωγή συmicroπερασmicroάτων

Οι δυσκολίες microάθησης microπορεί να παρουσιάζονται ως δυσκολίες επεξεργασίας των

πληροφοριών ή ως δυσκολίες στην κατάκτηση και χρήση του διαφορετικού κώδικα

(γραπτός - προφορικός) microε τον οποίο παρουσιάζεται η γλώσσα Στην πρώτη περίπτωση αιτία

των δυσκολιών θεωρείται ότι είναι η χρήση της γλώσσας για ανάλυση και συνδυασmicroό των

δεδοmicroένων ενώ στην δεύτερη η κατάκτηση και χρήση του φωνολογικού και του

ορθογραφικού κώδικα που χρησιmicroοποιείται για τη microεταφορά των γλωσσικών πληροφοριών

και την επικοινωνία

Η αναγνώριση και αντιmicroετώπιση των δυσκολιών στον προφορικό ή και στον

γραπτό λόγο αποτελεί σηmicroαντική και απαραίτητη διαδικασία αφού επηρεάζει την microετέπειτα

ψυχική υγεία των παιδιών Σύmicroφωνα microε έρευνες το 50 των παιδιών microε δυσκολίες στην

ανάπτυξη της γλώσσας εmicroφανίζουν συναισθηmicroατικά προβλήmicroατα και προβλήmicroατα

συmicroπεριφοράς τρεις φορές περισσότερο σε σχέση microε το γενικό πληθυσmicroό (Goodyer 2000)

Οι συχνότερες διαταραχές που συνυπάρχουν microε τις διαταραχές λόγου είναι η ενκόπριση η

ενούρηση εκρήξεις θυmicroού ανησυχία κοινωνική αποmicroόνωση και ή έλλειψη ενδιαφέροντος

για συνοmicroηλίκους Οι διαταραχές λόγου και οι συνέπειές τους ακολουθούν το παιδί σε όλη

τη ζωή του αν δεν αντιmicroετωπιστούν έγκαιρα microε αποτέλεσmicroα και στην ενήλικη ζωή να

εmicroφανίζονται προβλήmicroατα ψυχικής υγείας όπως χαmicroηλή αυτοεκτίmicroηση αντικοινωνικές

συmicroπεριφορές ψυχοσωmicroατικά προβλήmicroατα (Fergusson amp Lynskey 1997)


Σκοπός της παρούσας microελέτης είναι η διερεύνηση των προβληmicroάτων ανάπτυξης του

προφορικού λόγου σε παιδιά προσχολικής ηλικίας microε στόχο τη συλλογή στοιχείων για την

συχνότητα τους Εξετάζεται το εύρος του λεξιλογίου η συχνότητα των φωνολογικών

δυσκολιών και η παρουσία διαταραχών στον ρυθmicroό της οmicroιλίας (τραυλισmicroός) Συγκριτικά

microελετώνται οι διαφορές ανάmicroεσα στα δύο φύλα το microορφωτικό επίπεδο των γονέων οι

διαφορές ως προς τις περιοχές που κατοικούν το είδος του νηπιαγωγείου που

παρακολουθούν (κλασικό ολοήmicroερο) η χρονολογική τους ηλικία και η επίπτωση ή microη των

παραπάνω microεταβλητών στην ανάπτυξη του λεξιλογίου

Μέθοδος

Μετά από έγκριση της ερευνητικής πρότασης από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

παραχωρήθηκε σχετική άδεια για την είσοδο των ερευνητών σε νηπιαγωγεία της

Θεσσαλονίκης Τα νηπιαγωγεία που συmicroπεριλήφθηκαν στην έρευνα κάλυπταν όλες τις

περιοχές της πόλης και επιλέχθηκαν τυχαία

Συmicromicroετέχοντες

Εξετάστηκαν 301 παιδιά microε ηλικίας από 50 ως 78 microήνες (microέσος όρος 69 microήνες τυπική

απόκλιση 5 microήνες) από τα οποία 158 ήταν αγόρια (525) και 143 κορίτσια (475) Τα

παιδιά παρακολουθούσαν δηmicroόσια νηπιαγωγεία στην Κεντρική Ανατολική και ∆υτική

Θεσσαλονίκη Το microορφωτικό επίπεδο των γονέων των παιδιών παρουσιάζεται στον Πίνακα

1 Τα παιδιά που συmicroπεριλήφθηκαν στην έρευνα δεν παρουσίαζαν κάποιο έλλειmicromicroα στην

ανάπτυξη τους ή αισθητηριακό έλλειmicromicroα και αυτό ελέγχθηκε (α) microε τη χορήγηση του τεστ

Mann Zeichen Test (Ziler 1996) και (β) από τη συνέντευξη microε τους γονείς Η ηλικιακή


κατανοmicroή των συmicromicroετεχόντων και η microέση αναπτυξιακή ηλικία ανά ηλικιακή οmicroάδα

παρουσιάζονται στον Πίνακα 2

∆ιαδικασία

Οι εξεταστές ήταν microεταπτυχιακοί φοιτητές του τmicroήmicroατος Ψυχολογίας του ΑΠΘ οι οποίοι

εκπαιδεύτηκαν στην χορήγηση των δοκιmicroασιών στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Β Ελλάδας

του ΨΝΘ Η συλλογή των δεδοmicroένων έγινε microε το Word Finding Vocabulary Test (Renfrew

1995) και microε την καταγραφή των φωνολογικών λαθών και του ρυθmicroού της οmicroιλίας κατά τη

διάρκεια της εξέτασης Οι εξεταστές εξέτασαν τα παιδιά σε ξεχωριστό χώρο στο σχολείο

τους microεmicroονωmicroένα και είχαν συνάντηση microε έναν από τους γονείς για να συλλέξουν στοιχεία

για το αναπτυξιακό και ιατρικό ιστορικού του κάθε παιδιού Η διάρκεια της εξέτασης ήταν

20 λεπτά και της συνέντευξης 15 λεπτά

Στοιχεία αξιολόγησης

α) Πληροφορίες από το αναπτυξιακό και ιατρικό ιστορικό του παιδιού

Ερωτηmicroατολόγιο το οποίο σχεδιάστηκε από τους ερευνητές microε σκοπό την συλλογή

πληροφοριών για το αναπτυξιακό και ιατρικό ιστορικό των παιδιών καθώς επίσης και για τη

συλλογή πληροφοριών για τα microέλη της οικογένειας του σχετικά microε το κοινωνικό-οικονοmicroικό

και microορφωτικό επίπεδο την ύπαρξη αναπτυξιακών διαταραχών στο ευρύτερο οικογενειακό

περιβάλλον και την γνώmicroη των γονέων για πιθανές δυσκολίες στην ανάπτυξη του παιδιού

Επίσης συmicroπεριλήφθηκαν πληροφορίες από τους παιδαγωγούς για την συmicroπεριφορά και τη

λειτουργικότητα του παιδιού στο χώρο του σχολείου και παρατηρήσεις του εξεταστή για την

συmicroπεριφορά του παιδιού κατά τη διάρκεια της εξέτασης και το ρυθmicroό της οmicroιλίας του

β) Word Finding Vocabulary Test (∆οκιmicroασία Λεξιλογίου Εύρεσης Λέξης)


Το Word Finding Vocabulary Test (∆οκιmicroασία Λεξιλογίου- Εύρεσης λέξης 4η έκδοση

Renfrew 1995) αποτελείται από 50 γραmicromicroικά σκίτσα που απεικονίζουν ουσιαστικά Οι

λέξεις που απεικονίζονται επιλέχθηκαν και κατατάχθηκαν microε τέτοιο τρόπο ώστε να

ανταποκρίνονται στο γνωστικό επίπεδο των παιδιών των ηλικιών που απευθύνεται η

δοκιmicroασία (33 - 86) Οι έννοιες των εικόνων είναι από το καθηmicroερινό περιβάλλον των

παιδιών και έννοιες που συχνά συναντούν τα παιδιά σε βιβλία τηλεοπτικά προγράmicromicroατα

κλπ

γ) Mann-Zeichen Test (Ζωγραφιά Ανθρώπου)

Το τεστ laquoΖωγραφιά του Ανθρώπουraquo χορηγείται στην παιδοψυχολογική κλινική πρακτική ως

συmicroπληρωmicroατική δοκιmicroασία σε θέmicroατα σχετικά microε τη σχολική ετοιmicroότητα Απευθύνεται σε

παιδιά ηλικίας 4 ετών και άνω βαθmicroολογείται σύmicroφωνα microε τα στοιχεία που εmicroφανίζονται

στην ζωγραφιά των παιδιών και δίνει αποτελέσmicroατα σχετικά microε την αναπτυξιακή ηλικία και

το νοητικό πηλίκο

δ) Καταγραφή φωνολογικών λαθών

Αποτελείται από microια λίστα microε όλα τα φωνήmicroατα της ελληνικής γλώσσας σύmicroφωνα microε τα

δεδοmicroένα της έρευνας του Πανελληνίου Συλλόγου Λογοπεδικών (Λεβαντή κα 1998) στην

οποία ο εξεταστής καλούνταν να σηmicroειώσει τα φωνολογικά λάθη που παρατηρούσε σε κάθε

παιδί κατά την διάρκεια της εξέτασης του στη δοκιmicroασία λεξιλογίου

Αποτελέσmicroατα

Η συχνότητα εmicroφάνισης φωνολογικών δυσκολιών1 ήταν 213 Εντοπίστηκαν δυσκολίες

σε 37 αγόρια (236) και 27 κορίτσια (189) Η διαφορά microεταξύ των δύο φύλων δεν είναι

στατιστικά σηmicroαντική (χ2=098)


∆ιαταραχή του ρυθmicroού οmicroιλίας (τραυλισmicroός)2 παρατηρήθηκε σε 4 παιδιά 3 αγόρια

(19) και 1 κορίτσι (07) Η διαφορά microεταξύ των δύο φύλων δεν είναι στατιστικά

σηmicroαντική (χ2=082) Από τα παιδιά που παρουσιάζουν διαταραχή του ρυθmicroού της οmicroιλίας

επίσκεψη σε λογοπεδικό έκανε microόνο ένα παιδί το οποίο είχε και ιστορικό

κληρονοmicroικότητας τραυλισmicroού στην οικογένεια

Οι microετρήσεις λεξιλογίου συνοψίζονται στο ∆ιάγραmicromicroα 1 ανά ηλικιακή οmicroάδα σε

σχέση microε τις καmicroπύλες του βρετανικού δείγmicroατος στάθmicroισης Ο microέσος όρος λεξιλογίου για

όλο το δείγmicroα είναι 29 και κυmicroαίνεται από 22 ως 36 Σύmicroφωνα microε τα δεδοmicroένα της

στάθmicroισης της δοκιmicroασίας στο βρετανικό δείγmicroα για την αντίστοιχη ηλικιακή οmicroάδα η microέση

επίδοση είναι 32 και κυmicroαίνεται από 27 ως 36 Η διακύmicroανση του αριθmicroού σωστών

απαντήσεων στο ελληνικό δείγmicroα σύmicroφωνα microε τα στοιχεία από το βρετανικό δείγmicroα

στάθmicroισης ηλικιακά αντιστοιχεί σε παιδιά 40 ως 67 ετών Η επίδοση αυτή δεν δηλώνει

κάποια αναπτυξιακή διαταραχή αφού η απόκλισή της δεν είναι πέραν των δύο ετών από τη

χρονολογική ηλικία των παιδιών και αφού η microέση τιmicroή της βρετανικής στάθmicroισης στο

ηλικιακό εύρος του δείγmicroατος απέχει λιγότερο από microια τυπική απόκλιση από τη microέση τιmicroή

των microετρήσεών microας Υπάρχουν όmicroως 31 παιδιά (10) 16 κορίτσια και 15 αγόρια των

οποίων η βαθmicroολογία στη δοκιmicroασία του λεξιλογίου είναι πάνω από 2 τυπικές αποκλίσεις

από το microέσο όρο που αναmicroένεται για την ηλικία τους στο βρετανικό δείγmicroα

Η microέση επίδοση στο λεξιλόγιο των αγοριών του δείγmicroατος (30) ήταν υψηλότερη από

αυτή των κοριτσιών (27) και η διαφορά αυτή microεταξύ των δύο φύλων ήταν στατιστικά

σηmicroαντική (F(1297)=727 p=0007 σε microονοmicroεταβλητή ανάλυση διακύmicroανσης microε την ηλικία

ως συmicromicroεταβλητή επειδή τα αγόρια είχαν microεγαλύτερο microέσο όρο ηλικίας από τα κορίτσια) Η

διαφορά αυτή έρχεται σε αντίθεση microε τα ευρήmicroατα από το βρετανικό δείγmicroα στάθmicroισης όπου

η επίδοση των κοριτσιών (34) ήταν υψηλότερη από αυτή των αγοριών (32)


Η επίδοση στο λεξιλόγιο ανά ηλικιακή κατηγορία και φύλο παρουσιάζεται στον

Πίνακα 3 Η ηλικιακή κατηγορία έχει στατιστικά σηmicroαντική επίδραση στο λεξιλόγιο

(F(4290)=616 plt00005) και δεν αλληλεπιδρά microε το φύλο Ειδικότερα η αντίστοιχη

γραmicromicroική τάση είναι στατιστικά σηmicroαντική (p=0005) υποδεικνύοντας ότι το λεξιλόγιο

αυξάνει προοδευτικά microε την ηλικιακή κατηγορία όπως θα ήταν αναmicroενόmicroενο

Η σχέση του microορφωτικού επιπέδου των γονέων microε το λεξιλόγιο των παιδιών

παρουσιάζεται στον Πίνακα 4 Σε ξεχωριστές microονοmicroεταβλητές αναλύσεις διακύmicroανσης microε

την ηλικία ως συmicromicroεταβλητή η επίδραση του microορφωτικού επιπέδου τόσο του πατέρα όσο

και της microητέρας ήταν στατιστικά σηmicroαντική (πατέρα F(3260)=500 p=0002 microητέρας

F(3265)=436 p=0005) Όmicroως microόνο για το microορφωτικό επίπεδο του πατέρα ήταν

στατιστικά σηmicroαντική η αντίστοιχη γραmicromicroική τάση (p=001 για της microητέρας p=033)

υποδεικνύοντας microια πιο σύνθετη ή πιθανότερα έmicromicroεση σχέση για το microορφωτικό επίπεδο της

microητέρας

Η ανάλυση των επιδόσεων στο λεξιλόγιο ανά περιοχή κατοικίας έδειξε στατιστικά

σηmicroαντικές διαφορές (F(2287)=197 plt00005) Επαναλαmicroβανόmicroενες συγκρίσεις microεταξύ

των τριών περιοχών ανά δύο έδειξαν ότι η microέση επίδοση στο κέντρο (32) διαφέρει από τη

microέση επίδοση τόσο της δυτικής (25) όσο και της ανατολικής (28) Θεσσαλονίκης (plt00005)

και ότι οι τελευταίες διαφέρουν microεταξύ τους (p=0023)

Αναλύοντας τη διακύmicroανση της επίδοσης στο λεξιλόγιο λαmicroβάνοντας υπόψη

συγχρόνως την επίδραση της περιοχής και το microορφωτικό επίπεδο των γονέων διαπιστώθηκε

ότι η επίδραση του microορφωτικού επιπέδου του πατέρα και της microητέρας καθώς και η γραmicromicroική

τάση του λεξιλογίου συναρτήσει του microορφωτικού επιπέδου του πατέρα παύουν να είναι

στατιστικά σηmicroαντικές ενώ διατηρείται ισχυρή η επίδραση της περιοχής Στο ∆ιάγραmicromicroα 2

φαίνονται οι σύνθετες επιδράσεις στο λεξιλόγιο της περιοχής και του microορφωτικού επιπέδου


γονέων Η απώλεια της σηmicroαντικότητας για το microορφωτικό επίπεδο microπορεί να οφείλεται εν

microέρει στον κατακερmicroατισmicroό των αθροισmicroάτων των τετραγώνων όmicroως δεν microπορούmicroε να

παραβλέψουmicroε ότι η επίδραση της περιοχής είναι στατιστικά ισχυρότερη τουλάχιστον όσον

αφορά στο ποσοστό της διακύmicroανσης που δικαιολογεί Φυσικά η στατιστική επίδραση

καθεαυτή δεν τεκmicroηριώνει αιτιακή σχέση Ίσως το ανώτερο microορφωτικό επίπεδο στην

οικογένεια να εξηγεί τόσο την επιλογή τόπου κατοικίας όσο και το καλύτερο λεξιλόγιο

Ίσως όmicroως η καλύτερη ανάπτυξη του λεξιλογίου να οφείλεται τουλάχιστον κατά ένα microέρος

σε καλύτερη ποιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα σχολεία όπου υπάρχουν παιδιά από

οικογένειες microε υψηλότερο microορφωτικό επίπεδο δηλαδή να σχετίζεται έmicromicroεσα και όχι άmicroεσα

microε το microορφωτικό επίπεδο των γονέων

Πάντως η διαφορά στην κατανοmicroή microορφωτικού επιπέδου microεταξύ περιοχών είναι

σηmicroαντική (Fishers exact χ2 test p=0001) Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5 στη δυτική

Θεσσαλονίκη το ποσοστό παιδιών microε πατέρα απόφοιτο microέσης εκπαίδευσης είναι πολύ

microεγαλύτερο ενώ το ποσοστό παιδιών microε πατέρα απόφοιτο ανώτατης εκπαίδευσης πολύ

χαmicroηλότερο Στον πίνακα αυτό φαίνεται επίσης ότι ο αριθmicroός των παιδιών για ορισmicroένους

συνδυασmicroούς microορφωτικού επιπέδου περιοχής είναι πολύ χαmicroηλός δικαιολογώντας ίσως

ορισmicroένες αποκλίσεις από την αναmicroενόmicroενη γραmicromicroική τάση καθώς και την απώλεια της

αντίστοιχης στατιστικής σηmicroαντικότητας τουλάχιστον όσον αφορά στο microορφωτικό επίπεδο

του πατέρα

Ο τύπος του νηπιαγωγείου που παρακολουθούν τα παιδιά του δείγmicroατος (κλασσικό ή

ολοήmicroερο) φαίνεται να επηρεάζει το λεξιλόγιο Η microέση επίδοση λεξιλογίου των παιδιών που

παρακολουθούν κλασσικό νηπιαγωγείο είναι 28 (τυπ απ 8) ενώ των παιδιών του

ολοήmicroερου είναι 31 (τυπ απ 7) Η διαφορά είναι στατιστικά σηmicroαντική (F(1264)=419

p=0024)


Η σύγκριση του λεξιλογίου microεταξύ παιδιών microε και χωρίς φωνολογικές δυσκολίες

δείχνει ότι υπάρχει στατιστικά σηmicroαντική διαφορά (F(1289)=470 p=0031) Η microέση επίδοση

των παιδιών microε φωνολογική δυσκολία είναι 27 (τυπ απ 9) και των παιδιών χωρίς

φωνολογική δυσκολία είναι 29 (τυπ απ 7)

Συζήτηση

Οι φωνολογικές δυσκολίες στα παιδιά του δείγmicroατος φαίνεται να είναι αρκετά υψηλές σε

σχέση microε τα ποσοστά της φωνολογικής διαταραχής που αναφέρονται στην διεθνή

βιβλιογραφία Σύmicroφωνα microε το DSM-IV (APA 1994) το ποσοστό σοβαρής φωνολογικής

διαταραχής ανέρχεται στο 2-3 και αυτό αυξάνεται σε ηπιότερες microορφές φωνολογικών

διαταραχών Στα αποτελέσmicroατα της παρούσας έρευνας βρέθηκε ότι φωνολογικές δυσκολίες

αντιmicroετωπίζει το 213 (64 παιδιά) Στα αγόρια το ποσοστό είναι 236 και στα κορίτσια

189 Από αυτά 656 (42 παιδιά) παρουσιάζουν φωνολογικές δυσκολίες σε περισσότερα

από ένα φωνήmicroατα έως και έξι Το ποσοστό αυτό σε σχέση microε το συνολικό αριθmicroό του

δείγmicroατος ανέρχεται στο 14 Τα υπόλοιπα παιδιά που παρουσιάζουν φωνολογική

δυσκολία σε ένα microόνο φώνηmicroα αυτό συνήθως είναι το r ή το s ή τα Dθkstsdz

Σύmicroφωνα microε σχετική έρευνα στην ελληνική γλώσσα τα παραπάνω φωνήmicroατα microπορεί να

κατακτώνται από τα ελληνόπουλα και microετά την ηλικία των έξι ετών (Λεβαντή κ συν 1998)

γεγονός που δικαιολογεί το παρατηρούmicroενο ότι το τελικό ποσοστό φωνολογικής διαταραχής

στην παρούσα έρευνα είναι 14 Το παραπάνω ποσοστό διαφέρει σηmicroαντικά από τα διεθνή

βιβλιογραφικά δεδοmicroένα σε σχέση microε τη φωνολογική διαταραχή αλλά πιθανόν

αντικατοπτρίζει την ελληνική πραγmicroατικότητα αφού σε σχετική έρευνα (Okalidou amp


Kampanaros 2001) το ποσοστό των φωνολογικών δυσκολιών ανέρχεται στο 11 Στο

109 των παιδιών που παρουσιάζουν φωνολογική δυσκολία παρατηρούνται δυσκολίες στη

φωνοτακτική δοmicroή των λέξεων όπου εmicroφανίζονται πτώσεις συλλαβών αντιmicroεταθέσεις

συλλαβών και δυσκολία στην άρθρωση κλειστών συλλαβών κυρίως όταν αυτές τελειώνουν

σε r

Τα παραπάνω αποτελέσmicroατα δεν microπορούν να δηλώσουν την πιθανότητα ανάπτυξης

microαθησιακών δυσκολιών αργότερα στην οmicroάδα των παιδιών microε φωνολογικές δυσκολίες αφού

σύmicroφωνα microε την Stackhouse (2000) η εικόνα των παιδιών αλλάζει πολύ γρήγορα πιθανόν

δηλώνει όmicroως microια ευαισθησία στην ανάπτυξη και στον χειρισmicroό των διαδικασιών που

εmicroπλέκονται στην κατάκτηση της γραφής και της ανάγνωσης Ακόmicroη και αν δεχτούmicroε ότι η

φωνολογικές δυσκολίες στην προσχολική ηλικία σχετίζονται microε την εmicroφάνιση microαθησιακών

δυσκολιών αργότερα σύmicroφωνα microε τον Rutter (2000) οι microαθησιακές δυσκολίες θα είναι ήπιας

σοβαρότητας και θα έχουν καλή πρόγνωση microια και η εκδήλωση των δυσκολιών στην

προσχολική ηλικία αφορούσε microόνο την κατάκτηση του φωνολογικού συστήmicroατος της

microητρικής γλώσσας

Το εύρηmicroα ότι επίσκεψη σε λογοπεδικό για προβλήmicroατα άρθρωσης έκανε το 93 (6

παιδιά) του συνόλου των παιδιών που παρουσίαζαν φωνολογικές δυσκολίες (213) πιθανόν

δηλώνει την έλλειψη ενηmicroέρωσης για τη σηmicroασία της αποκατάστασης των προβληmicroάτων

λόγου στην παιδική ηλικία

Τα ποσοστά για την διαταραχή ρυθmicroού της οmicroιλίας (1) στο δείγmicroα της έρευνας

συmicroφωνούν microε τα διεθνή βιβλιογραφικά δεδοmicroένα (APA 1994) αλλά το γεγονός ότι microόνο

ένα από τα παιδιά της οmicroάδας αυτής επισκέφθηκε λογοπεδικό για την βελτίωση της οmicroιλίας

του δείχνει την έλλειψη ενηmicroέρωσης των ειδικών και των γονέων Οι σοβαρές επιπτώσεις

στην ψυχική υγεία των παιδιών που τραυλίζουν microπορούν να αποφευχθούν αν ακολουθηθεί


κάποιο πρόγραmicromicroα παρέmicroβασης στην προσχολική ηλικία Η σηmicroασία της εmicroπλοκής των

γονέων στην αντιmicroετώπιση του τραυλισmicroού κατά τα την προσχολική ηλικία έχει αποδειχθεί

από σχετικές έρευνες (Bernstein 1993 Rustin et al 1996) Οι ερευνητές καταλήγουν στο

συmicroπέρασmicroα ότι η συmicroπεριφορά των γονέων και ο τρόπος αλληλεπίδρασης microε το παιδί που

τραυλίζει microπορεί να βελτιώσουν το ρυθmicroό οmicroιλίας του παιδιού microέχρι και σε σηmicroείο

ολοκληρωτικής εξάλειψης του προβλήmicroατος (MacKay amp Anderson 2000)

Τα ευρήmicroατα σχετικά microε τη δοκιmicroασία λεξιλογίου δείχνουν ότι υπάρχει κάποια microικρή

διαφορά σχετικά microε την απόδοση στη δοκιmicroασία microεταξύ των ελληνόπουλων και του

αγγλόφωνου δείγmicroατος στάθmicroισης του τεστ Παρόλο που δεν υπάρχει στατιστικά σηmicroαντική

διαφορά το εύρηmicroα αυτό θα microπορούσε να οφείλεται σε πολιτισmicroικά στοιχεία ήκαι στο microικρό

microέγεθος του δείγmicroατος της παρούσας έρευνας

Το εύρηmicroα σχετικά microε την επίδραση του φύλου στην ανάπτυξη του λεξιλογίου δεν

είναι συmicroβατό microε πρόσφατα ευρήmicroατα ερευνών οι οποίες έρχονται σε αντίθεση microε

παλαιότερες βιολογικές θεωρίες για διαφορετικό προφίλ ανάπτυξης αγοριών και κοριτσιών

εξαιτίας ορmicroονικών διαφορών (Bishop 1999)

Το ποσοστό των παιδιών που παρουσιάζουν δυσκολίες στη φωνολογία (236

αγόρια 189 κορίτσια) ή χαmicroηλό λεξιλόγιο (5 αγόρια και 53 κορίτσια) στην παρούσα

έρευνα φανερώνουν ότι η συχνότητα εmicroφάνισης των διαταραχών αυτών στα δύο φύλα είναι

παρόmicroοιες Και άλλες πρόσφατες έρευνες έχουν καταλήξει σε παρόmicroοια συmicroπεράσmicroατα ότι

δηλαδή δεν υπάρχουν διαφορές ανάmicroεσα στα φύλα ως προς την συχνότητα εmicroφάνισης

διαταραχών λόγου και microάθησης Η παλαιότερη πεποίθηση περί ύπαρξης διαφοράς πιθανόν να

εξηγείται από την υπόθεση ότι τα αγόρια παραπέmicroπονται συχνότερα σε διαγνωστικές

υπηρεσίες από ότι τα κορίτσια διότι συνυπάρχουν microαζί microε τις δυσκολίες και εντονότερες


δυσκολίες στη συmicroπεριφορά και στο εύρος της προσοχής (Shaywitz Shaywitz Fletcher amp

Escobar 1990 Anderson amp Kristen 1997)

Η θετική επίδραση του ολοήmicroερου νηπιαγωγείου στο εύρος του λεξιλογίου

υποστηρίζεται από έρευνες για το ολοήmicroερο νηπιαγωγείο οι οποίες έδειξαν ότι τα παιδιά των

ολοήmicroερων νηπιαγωγείων παρουσιάζουν επαυξηmicroένες ακαδηmicroαϊκές ικανότητες αργότερα

ανεξαρτησία στη microάθηση καλύτερη σχολική ετοιmicroότητα και microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στην

τάξη ικανότητες που έχουν άmicroεση σχέση microε το λεκτικό αναπτυξιακό επίπεδο των παιδιών

(Ντολιοπούλου 2003)

Η αύξηση του λεξιλογίου microε την ηλικιακή κατηγορία ήταν αναmicroενόmicroενη αφού η

σηmicroασία της ηλικίας στην αύξηση του λεξιλογίου έχει υποστηριχτεί από σχετικές έρευνες και

αφού το λεξιλόγιο αυξάνει και εmicroπλουτίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόmicroου

Σύmicroφωνα microε τους Cole (1982) και Toppelberg amp Shapiro (2000) παράγοντες που

επηρεάζουν την εκmicroάθηση των λέξεων στα παιδιά είναιοι εmicroπειρίες του παιδιού το

περιβάλλον και οι αλλαγές ήκαι οι ενέργειες που συmicroβαίνουν σε αυτό το πλαίσιο microέσα στο

οποίο χρησιmicroοποιούνται οι λέξεις τα γονεϊκά microοντέλα χρήσης της γλώσσας και η

ανταπόκριση του οικογενειακού περιβάλλοντος στις προσπάθειες επικοινωνίας του παιδιού

το διάβασmicroα και η συζήτηση παραmicroυθιών και παιδικών ιστοριών και η ποιότητα και η

συχνότητα συζήτησης στο οικογενειακό περιβάλλον

Η στατιστικά σηmicroαντική γραmicromicroική τάση microε την εκπαίδευση του πατέρα σε σχέση microε

το λεξιλόγιο των παιδιών θα microπορούσε ίσως να εξηγηθεί από τους ρόλους των γονέων στην

οικογένεια Σε σχετικές έρευνες για τον τρόπο λειτουργίας της ελληνικής οικογένειας και

την επίδραση των γονέων στην ανάπτυξη των παιδιών φαίνεται ότι ο πατέρας επηρεάζει το

πολιτισmicroικό τους επίπεδο αφού η δική του microόρφωση και κατά συνέπεια το δικό του


επάγγελmicroα είναι εκείνα που κατά κύριο λόγο καθορίζουν το κοινωνικό οικονοmicroικό επίπεδο

της οικογένειας (Κατσίλλης amp Λώλου 1999)

Η περιοχή που κατοικούν σε συνδυασmicroό microε το microορφωτικό επίπεδο του πατέρα microπορεί

να ερmicroηνεύσει πιθανόν το διαφορετικό επίπεδο του λεξιλογίου που φαίνεται από τα

αποτελέσmicroατα να υπάρχει στα παιδιά που κατοικούν στην κεντρική Θεσσαλονίκη Σύmicroφωνα

microε τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας από την απογραφή του 1991 το 17 των ανδρών

στο ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης είναι απόφοιτοι Ανώτερης ή Ανώτατης εκπαίδευσης το αντίστοιχο

ποσοστό στην ∆υτική Θεσσαλονίκη είναι 57 και στην Ανατολική 15

Η σχέση των φωνολογικών δυσκολιών microε την ανάπτυξη του λεξιλογίου είναι

ιδιαίτερα ισχυρή αφού για κάθε καινούρια λέξη την οποία microαθαίνει ένα παιδί πρέπει να

διαmicroορφωθεί microια σχέση ανάmicroεσα στην φωνολογική αναπαράσταση της λέξης και την

σηmicroασία της Η δυσκολία στην ανάπτυξη της φωνολογίας επηρεάζει την ανάπτυξη του

λεξιλογίου αφού η διαδικασία της φωνολογικής αναπαράστασης της λέξης δυσλειτουργεί

(Bishop 1999)

Συmicroπερασmicroατικά από τα αποτελέσmicroατα της παρούσας έρευνας φαίνεται ότι ένα

ποσοστό 22 (14 φωνολογικές δυσκολίες 10 χαmicroηλό λεξιλόγιο και τα δύο 2)

περίπου των παιδιών προσχολικής ηλικίας αντιmicroετωπίζουν δυσκολίες microε την ανάπτυξη του

προφορικού λόγου Τα παιδιά της οmicroάδας αυτής δεν microπορεί να θεωρηθούν ότι θα

αναπτύξουν microαθησιακές δυσκολίες microε την ένταξη τους στο σχολείο ή αργότερα αλλά τα

αποτελέσmicroατα δηλώνουν ότι υπάρχει κάποια ανωριmicroότητα στις διαδικασίες του προφορικού

λόγου που θα microπορούσε να επηρεάσει σε κάποιο βαθmicroό την σχολική τους απόδοση

Σύmicroφωνα microε την Stackhouse (2000) δεν υπάρχει καmicroιά laquomicroαγικήraquo δοκιmicroασία που να microπορεί microε

σιγουριά να διαχωρίσει τα παιδιά που θα αντιmicroετωπίσουν προβλήmicroατα στη σχολική τους

απόδοση από τα άλλα αλλά θα πρέπει microε πολύ προσοχή να εστιαστούmicroε στα αναπτυξιακά


σηmicroάδια που εmicroπεριέχονται στην ανάπτυξη του προφορικού λόγου (φωνολογία ακουστική

διάκριση λεξιλόγιο) έτσι ώστε αυτά να microην υπολείπονται από τις αντίστοιχες δεξιότητες των

συνοmicroηλίκων Ιδιαίτερης σηmicroασίας λοιπόν αναδεικνύεται η πρώιmicroη παρέmicroβαση στις

διαταραχές του προφορικού λόγου αφού θα βοηθήσει στην κατάλληλη ανάπτυξη των

περιοχών του λόγου που δυσλειτουργούν και θα δώσει ίσες ευκαιρίες για microάθηση και καλή

σχολική απόδοση

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association (1994) Diagnostic and Statistical Manual (4η έκδοση)

Washington DC

Anderson KG (1997) Gender bias and special education referrals Annals of Dyslexia 47

151-162

Bernstein D (1993) Language Development The Preschool Years Στο D Bernstein amp E

Tiegerman (επιmicro) Language and Communication Disorders in Children Macmillan

Publishing Company

Bishop DVM (1999) Uncommon Understanding Disorders of Language Comprehension

in Children Psychology Press Ltd

Bishop DVM amp Leonard LB (2000) Speech and Language Impairments in Children

Psychology Press Ltd

Cole P (1982) Language Disorders in Preschool Children Englewood Cliffs Prentice-

Hall

Dockrell JE Messer D George R amp Wilson G (1998) Children with word finding

difficulties-prevalence presentation and naming problems Journal of language amp

communication disorders 33 445-454

Gough P amp Tunmer W E (1986) Decoding reading and reading disability


Fergusson D M amp Lynskey M T (1997) Early Reading Difficulties and Later Conduct

Problems Journal of Child Psychology and Psychiatry 38 899-907

Guitar B (1998) Stuttering Αn Integrated Approach to its Nature and Treatment London

Williams and Wilkins

Gallagher A Frith U amp Snowling M (2000) Precursors of literacy delay among children

at genetic risk of dyslexia Journal of Child Psychology and Psychiatry 41 203-213

Goodyer I M (2000) Language difficulties and psychopathology Στο Bishop DVM amp

Leonard LB (επιmicro) Speech and Language Impairments in Children Psychology

Press Ltd

Κατσίλλης Ι amp Λώλου Χ (1999) Επίδραση σηmicroαντικών άλλων και εκπαιδευτικές

φιλοδοξίες Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα 511-517 Αθήνα

Ατραπός

Λεβαντή Ε Κιρπότιν Λ Καρδαmicroίτση Ε Καmicroπούρογλου Μ (1998) Η φωνολογική

εξέλιξη των παιδιών στην Ελλάδα Αθήνα Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών

MacKay G amp Anderson C (2000) Teaching Children with Pragmatic Difficulties of

Communication London David Fulton Publishers

Μαρκοβίτης Μ amp Τζουριάδου Μ (1991) Μαθησιακές ∆υσκολίες Εκδόσεις laquoΠροmicroηθεύςraquo

Ντολιοπούλου Ε (2003) Το ολοήmicroερο νηπιαγωγείο και το διαθεmicroατικό ενιαίο πλάισιο

προγραmicromicroάτων σπουδών για το νηπιαγωγείο Σύγχρονο Νηπιαγωγείο 35 8-12

Nation K amp Snowling M (1998) Semantic Processing and development of word

recognition skills Evidence from children with reading comprehension difficulties

Journal of Memory and Language 39 85-101

Renfrew K (1995) Word Finding Vocabulary Test (4η έκδοση) Winslow


Rustin L et al (1996) Assessment and Therapy of young dysfluent children Family

Interaction London Whurr

Rutter M (2000) Research into practice Future prospects Στο Bishop DVM amp Leonard

LB (επιmicro) Speech and Language Impairments in Children Psychology Press Ltd

Share DL (1995) Phonological recording and self-teaching The sine qua non of reading

acquisition Cognition 55 151-218

Snowling M (2000) Language and Literacy skills Who is at risk and why Στο Bishop

DVM amp Leonard LB (επιmicro) Speech and Language Impairments in Children


Shaywitz SE Shaywitz BA Fletcher JM amp Escobar MD (1990) Prevalence of

reading disability in boys and girls Journal of the American Medical Association

264 998-1002

Stackhouse J (2000) Barriers to literacy development in children with speech and language

difficulties Στο Bishop DVM amp Leonard LB (επιmicro) Speech and Language

Impairments in Children Psychology Press Ltd

Toppelberg C amp Shapiro T (2000) Language Disorders A 10-Year Research Update

Review Journal of American Academy of Adolescent Psychiatry 392 143-152

Ziler H 1996 Mann-Zeichen Test (9η έκδοση) Remedial and Special Education 7 6-10


Υποσηmicroειώσεις

1 Χρησιmicroοποιείται ο όρος φωνολογική δυσκολία διότι δεν εξετάστηκαν τα παιδιά του

δείγmicroατος microε σταθmicroισmicroένο εργαλείο για τη διάγνωση της φωνολογική διαταραχής

2 ∆ιαταραχή του ρυθmicroού της οmicroιλίας (τραυλισmicroός) που χαρακτηρίζεται από επαναλήψεις

ήχων επιmicroηκύνσεις ήχων microπλοκάρισmicroα της οmicroιλίας


Πίνακας 1

Κατανοmicroή microορφωτικού επιπέδου των γονέων των παιδιών του δείγmicroατος

∆ηmicroοτικό Μέση Ανώτερη Ανώτατη

Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2

Αριθmicroός συmicromicroετεχόντων και microέση τιmicroή του δείκτη αναπτυξιακής ηλικίας (σε έτη) ανά

ηλικιακή κατηγορία (σε microήνες) του δείγmicroατος

Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78

Αναπτυξιακή ηλικία 53 55 58 61 67


Πίνακας 3

Μέση απόλυτη επίδοση στη δοκιmicroασία λεξιλογίου (και τυπική απόκλιση σε παρένθεση) ανά

φύλο και ηλικιακή οmicroάδα

Ηλικία (microήνες) 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78 Όλες

Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4

Μέση απόλυτη επίδοση στη δοκιmicroασία λεξιλογίου (και τυπική απόκλιση σε παρένθεση) σε

συνάρτηση microε το microορφωτικό επίπεδο των γονέων


Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5

Μορφωτικό επίπεδο πατέρα ανά περιοχή κατοικίας (ποσοστό επί του microερικού συνόλου ανά

περιοχή)

Περιοχή ∆ηmicroοτικό Μέση Ανώτερη Ανώτατη Ποσοστό

συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000


∆ιάγραmicromicroα 1

Μέσος όρος λεξιλογίου (απόλυτη επίδοση και τυπική απόκλιση) ανά φύλο και ηλικιακή

οmicroάδα σε σύγκριση microε τις επιδόσεις του βρετανικού δείγmicroατος στάθmicroισης

1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80

Χρονολογική ηλικία (microήνες)

Λεξιλόγιο Renfrew girls

Renfrew boysΚορίτσιΑγόρι



Μέση απόλυτη επίδοση στη δοκιmicroασία λεξιλογίου συναρτήσει του microορφωτικού επιπέδου του

πατέρα (πάνω) και της microητέρας (κάτω) χωριστά για κάθε περιοχή κατοικίας

ΑνώτατηΑνώτερηΜέση∆ηmicroοτικό

Μέση απόλυτη επίδοση λεξιλογίου

36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική


Περίληψη

Ο προφορικός λόγος είναι άmicroεσα συνδεδεmicroένος microε την αναπτυξιακή πορεία του παιδιού

αφού είναι το εργαλείο microε το οποίο συmicromicroετέχει στη microαθησιακή διαδικασία Η διερεύνηση

των διαταραχών λόγου στην προσχολική ηλικία και η πρώιmicroη παρέmicroβαση θεωρείται

σηmicroαντικός παράγοντας στην πρόληψη της σχολικής αποτυχίας και της ψυχικής υγείας Η

παρούσα microελέτη εστιάζεται στα ευρήmicroατα από τη διερεύνηση των διαταραχών λόγου και

την ανάπτυξη του λεξιλογίου σε 300 παιδιά προσχολικής ηλικίας που φοιτούν σε

διαφορετικά νηπιαγωγεία της Θεσσαλονίκης Το ποσοστό των φωνολογικών δυσκολιών

βρίσκεται στο 14 χαmicroηλό λεξιλόγιο βρέθηκε στο 10 και διαταραχή του ρυθmicroού της

οmicroιλίας στο 1 Επίδραση στην ανάπτυξη του λεξιλογίου φαίνεται να ασκεί το κοινωνικό-

microορφωτικό επίπεδο ενώ δεν βρέθηκαν διαφορές ανάmicroεσα στα δύο φύλα ως προς το εύρος

του λεξιλογίου ή την εmicroφάνιση δυσκολιών στην ανάπτυξη του προφορικού λόγου

Λέξεις κλειδιά προφορικός λόγος γραπτός λόγος διαταραχές λόγου



















































































Μέθοδος











































κλπ






















































microητέρας































του πατέρα





p=0024)






Συζήτηση






















σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



















































































Μέθοδος











































κλπ






















































microητέρας































του πατέρα





p=0024)






Συζήτηση






















σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική































κλπ






















































microητέρας































του πατέρα





p=0024)






Συζήτηση






















σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική







































microητέρας































του πατέρα





p=0024)






Συζήτηση






















σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική




















του πατέρα





p=0024)






Συζήτηση






















σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική






Συζήτηση






















σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική






σε r


















































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική































































(Bishop 1999)




















Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική










Washington DC


151-162



Publishing Company






Hall














Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική










Press Ltd



Ατραπός
























264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική













264 998-1002














Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική








Πίνακας 1



Ν Ν Ν Ν

Πατέρας 11 37 141 468 39 130 84 279

Μητέρα 10 33 149 495 30 100 91 302


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική


Πίνακας 2



Εύρος ηλικιών 49-54 55-60 61-66 67-72 73-78

Ν 8 10 76 128 78



Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική


Πίνακας 3




Αγόρια 24 (3) 23 (11) 29 (7) 30 (8) 32 (7) 30 (8)

Κορίτσια 29 (5) 19 (5) 26 (7) 27 (7) 31 (7) 27 (7)

Σύνολο 27 (5) 21 (8) 28 (7) 28 (8) 31 (7) 29 (7)


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική


Πίνακας 4




Πατέρας 26 (5) 28 (7) 30 (9) 31 (7)

Μητέρα 30 (4) 28 (8) 29 (6) 31 (7)


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική


Πίνακας 5


περιοχή)


συνόλου

Κεντρική 10 462 173 356 391

∆υτική 109 691 55 145 207

Ανατολική 37 495 159 308 402

Όλες 41 523 143 293 1000





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική





1820222426283032343638

45 50 55 60 65 70 75 80










36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική







36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική



36

32

28

24

20

ΠΕΡΙΟΧΗ

Κεντρική

∆υτική

Ανατολική

αναπτυξη λογου

Documents

snowling 2000

Transcript of αναπτυξη λογου

ΑΝΑΠΤΥΞΗ-ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΒΟΗΘΗΜΑ

αναπτυξη εφαρμογών σε προγραμματιστικό περιβαλλον

εξελιξη και αναπτυξη των υπολογιστων(1)

ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜE ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΠΙΚΩΝ ...14 ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜE ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΟΠΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ (CLLD) -

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗΣ

5. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ.pdf

ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ 26-13.pdf · Έρευνες στη Φιλοσοφική Θεμελίωση των Πολιτισμών 13 ...

ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ και ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ 26-6em.pdf · Αλλά η μωρία δεν περισσεύει στις ηγεσίες του κόσμου,

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΝΕΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ 26-14.pdfΗ Ευρώπη αποδομείται πολιτιστικά και πολιτικά, οικονομικά

ΟΤΑ Επιχειρησιακη νοημοσυνη : ΕΝΟΤΗΤΑ B c1.1.1: ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ανιση Αναπτυξη

Λογου απεικασμα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΤΙΚΟ ...stoug/papers/aepp.pdfΓενικό Λύκειο Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ