Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

214

description

Διόδωρος Σικελιώτης-(5) - http://www.projethomere.com

Transcript of Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

Page 1: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -
Page 2: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αξία του έργον

Η γ λ ώ σ σ α του Διόδωρου παρά το ότι είναι απλή και σαφής, είναι άχρωμη και σχεδόν υπερβολικά άψυχη, πράγ­μα όμως που εκτίμησαν ιδιαίτερα οι Βυζαντινοί, όπως μαρ­τυρεί ο Φώτιος , όταν λέει ότι ο Διόδωρος κέχρηται φράσει σαφεΐκαι άκόμψω και ιστορία μάλιστα πρεπονσΐβ και μήτε τάς λίαν νπερηττικισμένας και άρχαιοτροπονς διώκουν συν­τάξεις μήτε προς την καθωμιλημενην νεύων παντελώς, αλλά τω μέσω των λόγων χαρακτήρι χαίρων. Τούτο ακριβώς λοιπόν το χαρακτηριστικό της γ λ ώ σ σ α ς του , που θα μπο ­ρούσε να χαρακτηριστεί αρνητικό, έκανε το έργο του Δ ι ό ­δωρου το μοναδικό σχεδόν ιστορικό σύγγραμμα που διαβα­ζόταν κατά τους βυζαντινούς χρόνους, δεδομένου ότι τότε σπανίως διάβαζαν τα έργα του Θουκυδίδη, του Εφόρου, του Θεόπομπου και του Πολύβιου, έτσι τα μεγάλα έργα και πράξεις του αρχαίου κόσμου Χριστιανοί και εθνικοί τα διδάσκονταν κυρίως από τον Δ ι ό δ ω ρ ο , που χρησίμευσε και ως πρότυπο των Βυζαντινών χρονογράφων.

Ή δ η από τον Εκαταίο τον Μιλήσιο και τον Ηρόδοτο , οι Έλληνες ιστορικοί επικέντρωναν το ενδιαφέρον τους στα γεωγραφικά στοιχεία των χωρών και στα ήθη και έθιμα των λαών με τους οποίους καταπιάνονταν. Ακολουθώντας τη δική τους παράδοση, η ιστορία παρέμεινε άρρηκτα δεμέ­νη με τη γεωγραφία . Μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου και την επέκταση των ορίων του ελληνικού κόσμου, οι λόγιοι των Ελληνιστικών χρόνων αφέθηκαν στη γοητεία της μελέ­της ξένων χωρών και λαών απομακρυσμένων, ανταποκρινό­μενοι στις ανάγκες ενός κοινού με όλο και μεγαλύτερη δίψα για κάθε τι νέο, θαυμαστό, ακόμα και παράδοξο . Την ίδια τούτη τάση ξαναβρίσκουμε στον Δ ιόδωρο . Δεν είναι τυχαίο που από τις πρώτες κιόλας αράδες θέτει το έργο του υπό την

18

Page 3: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

αιγίδα του Οδυσσέα, ο οποίος πολλών ανθρώπων ί'δεν άστεα και νόον εγνω. Α π ' άκρου σ' άκρο, το έργο του Διόδωρου διαπνέεται από ζωηρό ενδιαφέρον για τη γεωγραφία των χωρών και την εθνογραφία των λαών, στο βαθμό πάντα που τούτα τα θέματα μπορούν να κεντρίσουν την περιέργεια του αναγνώστη.

Ταυτόχρονα, ο Διόδωρος δεν ξεχνά ποτέ πως το έργο που ανέλαβε δεν έχει μόνο σκοπό να διδάξει και να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη αλλά και να τον κάνει να σκεφτεί. Α π ό και­ρού εις καιρόν, καλεί, διακριτικά πάντα, τον αναγνώστη να στρέψει την προσοχή του στα διδάγματα που θα μπορούσε να αντλήσει από την αφήγηση του. Αν επεκτείνεται, λέει ο ίδιος, στην παράθεση των «νομίμων» στους Αιγυπτίους, το κάνει για τρεις λόγους. Πρώτον , διότι ξεχωρίζουν για την παλαιότητα τους {παλαιότητι διήνεγκαν), δεύτερον, διότι φανερώνουν τάσεις πέρα από τα συνήθη (παρηλλαγμε'νην τάξιν έσχον), και τρίτον, διότι μπορούν να ωφελήσουν τους αναγνώστες (ώφέλειαν τοις φιλαναγνωστοΰσι δύνανται παρασχέσθαι). Σε μία φράση, ο Διόδωρος εκφράζει τις βα ­σικές αρχές που τον οδηγούν: την αρχαιότητα ηθών και θε­σμών , την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν και ικανοποιούν την ανάγκη του κοινού του για το « π α ρ ά δ ο ξ ο » , και την ηθική ωφέλεια που μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία.

Ένα από τα θέματα που διατρέχουν ολόκληρο το έργο είναι ο αποφασιστικός ρόλος που παίζουν οι μεγάλοι άνδρες στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας. Τον ρόλο αυτό υ­πογραμμίζει ο Διόδωρος , όταν εξηγεί τις αιτίες για τις ο­ποίες θεωρεί αναγκαίο να μην παραληφθεί η εποχή των η­ρώων και των ημιθέων και, κυρίως, στο δωδέκατο απόσπα ­σμα του Δέκατου Βιβλίου, όταν λέει ότι: «η σύνθεση της βιογραφίας των προσωπικοτήτων του παρελθόντος είναι μεν δύσκολη για τους ιστορικούς, αλλά ταυτόχρονα ωφελεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία συνολικά». Από το π ρ ώ τ ο

19

Page 4: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

βιβλίο της ιστορίας του, οι μεγάλοι φαραώ αλλά και οι θεοί των Αιγυπτίων, Όσιρις και Ίσις , παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των λαών. Στη συνέχεια, ο Νίνος, η Σεμίραμις, ο Ηρακλής, ο Ιάσων, ο Θησεύς, ο Δαίδαλος αλλά και ο Α­ριστείδης, ο Ξέρξης, ο Θεμιστοκλής, ο Γέλων, ο Περικλής και ο Βρασίδας, ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο Επαμεινών­δας, ο Φίλιππος και ο Τιμολέων, ο Αλέξανδρος ο Μέγας και οι Διάδοχοι και πολλοί άλλοι, με τα κατορθώματα τους α­παρτίζουν στην ουσία τον σκελετό της ιστορικής αφήγησης.

Από τα γεγονότα, εκείνα που παίζουν πρωταρχικό ρόλο είναι οι πολεμικές συγκρούσεις, πράγμα φυσικό για ιστορι­κό της αρχαιότητας. Μολονότι ο Διόδωρος δεν είναι αυθε­ντία στον εν λόγω τομέα, όπως οι παλαιότεροι του Θουκυ­δίδης, Ξενοφών ή Πολύβιος, δείχνει να γνωρίζει αρκετά ώ σ τ ε να θεωρεί αποφασιστικό παράγοντα της εξέλιξης π ό ­λεων και ηγεμονιών την τροπή των γεγονότων στα πεδία των μαχών. Η ιστορία μέχρι την εποχή του γραφόταν στα πεδία των μαχών: ο Τρωικός πόλεμος, η κάθοδος των Ηρακλείδων, οι Περσικοί πόλεμοι, ο Πελοποννησια­κός πόλεμος, οι επιτυχίες του Φιλίππου και η εκστρατεία του Αλεξάνδρου, οι μάχες των Διαδόχων , οι Καρχηδονια­κοί πόλεμοι, η κατάκτηση της Ανατολής από τη Ρ ώ μ η , οι Γαλατικοί, τέλος, πόλεμοι και οι εμφύλιες διαμάχες που διαδραματίζονταν στην εποχή του. Π ώ ς μπορούσε, λοι­πόν, ο Διόδωρος να βγει από εκείνο το πλαίσιο που εξακο­λουθούσε να καθορίζει τη ζωή των λαών; Έ τ σ ι , η Ιστορική Βιβλιοθήκη με τη σειρά της συνεισφέρει άφθονο υλικό στην ιστορία του πολέμου, στην οποία ο Διόδωρος επικεντρώνει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον του. Σ τ α πρώτα πέντε βι­βλία, όπως είναι φυσικό, σημαντικότερο είναι το εθνογρα­φικό μέρος, αλλά και πάλι βλέπουμε π ω ς από τη μυθική εποχή, θεοί και ήρωες, Όσιρις, Διόνυσος, Ηρακλής, Α μ α ­ζόνες, εμφανίζονται ως κατακτητές, κάποιες φορές και ει-

20

Page 5: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ρηνικοί όπως ο Όσιρις, μαζί με τους βασιλιάδες. Α π ό το Έ ν α τ ο , ό μ ω ς , μέχρι κάι το Εικοστό βιβλίο οι περιγραφές των πολέμων κατέχουν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Ας ση­μειωθεί, μάλιστα, πως από τις περιγραφές αυτές πολλές είναι εκείνες που δικαιώνουν το έντονο ενδιαφέρον των ιστο­ρικών της πολεμικής τέχνης. Έ ν α από τα πολεμικά Θέματα που φαίνεται να έλκει ιδιαίτερα την προσοχή του Δ ιόδωρου είναι οι πολιορκίες. Ενδιαφέρεται να δώσει αναλυτικά το π ώ ς επιλέγονται οι τόποι προς οχύρωση, τις τακτικές π ο ­λιορκητών και πολιορκουμένων, τις μεθόδους επίθεσης και άμυνας, που τα περιγράφει λεπτομερώς, χωρίς να παραλεί­πει τα προβλήματα που προκύπτουν από τη διάταξη αλλά και την κατασκευή των τειχών.

Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και πολλούς άλλους που θα βρει ο αναγνώστης στις σελίδες του έργου, η αξία του, πέρα από τις όποιες ελλείψεις του, είναι ανεκτίμητη, καθώς , επίσης, αναπληρώνει την απώλεια πολλών ιστορι­κών έργων της αρχαιότητας, τα οποία μόνο μέσω του έργου του Διόδωρου μπορέσαμε να γνωρίσουμε, αλλά και από το γεγονός ότι το τμήμα που αναφέρεται στη ρωμαϊκή ιστορία είναι το αρχαιότερο και το πιο αξιόπιστο που διαθέτουμε.

Το Πέμπτο βιβλίο

Ο Διόδωρος ανοίγει το Πέμπτο Βιβλίο της ιστορίας του αναφερόμενος στην οικονομία του έργου που πρέπει να έχει κατά νου όποιος καταπιάνεται με τη συγγραφή της ιστορίας και επικρίνει τον Τίμαιο, που αποτελεί μία από τις πηγές του και σ' αυτό το βιβλίο, γι αυτήν ακριβώς την παράλει­ψη. Μπαίνοντας στο κυρίως θέμα, αρχίζει με την περιγραφή

21

Page 6: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

της Σικελίας και των μύθων της (κεφ. 2-6). Συνεχίζει με την περιγραφή των νησιών της δυτικής Μεσογείου (κεφ. 7-18), καθώς και των νησιών εκτός του Γιβραλτάρ (κεφ. 19-20). Σ τ α κεφάλαια 21 έως 23 αναφέρεται στη Βρετανία και σε μερικά νησιά στη Βόρειο θάλασσα, και περνάει στην περι­γραφή των λαών της ηπειρωτικής Ευρώπης (κεφ. 24-40). Στη συνέχεια, περιγράφει εμβόλιμα τα νησιά του ωκεανού νότια της Αραβίας (κεφ. 41-46) και περνάει στο Αιγαίο, ό­που αρχίζει με την ιστορία της Σαμοθράκης (κεφ. 47-49). Τα υπόλοιπα κεφάλαια του Πέμπτου Βιβλίου (κεφ. 50-84) ανα­φέρονται στην προϊστορία των νησιών του Αιγαίου και των παραλίων της Μικράς Ασίας απέναντι από τη Ρόδο . Πηγές του στο παρόν βιβλίο, εκτός από τον Τίμαιο, είναι ο Φίλι-στος ο Συρακούσιος, ο Ποσειδώνιος, ο Ευήμερος ο Μεσσή-νιος, ο Ζήνων ο Ρόδιος και ο Έ φ ο ρ ο ς , καθώς και οι Δ ω σ ι ά -δης, Σωσικράτης και Λαοσθενίδας, τους οποίους αναφέρει ο Διόδωρος ως πηγές του , χωρίς όμως να είναι τίποτε άλλο γνωστό γι ' αυτούς.

22

Page 7: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΚΕΙΜΕΝΟ-MET ΑΦΡΑΣΗ

Page 8: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

24

Page 9: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

Στο πέμπτο βιβλίο του Διόδωρου περιέχονται τα εξής

Για τους μύθους που λέγονται για τη Σικελία και για το σχήμα και το μέγεθος της νήσου.

Για τη Δήμητρα και την Κόρη και για την εύρεση του καρπού του σταριού.

Για τη Λιπάρα και τις υπόλοιπες Αιολίδες λεγόμενες νήσους.

Για τη Μελίτη, τη Γαύλο και την Κερκίνη. Για την Αιθάλια, την Κύρνο και τη Σαρδηνία. Για την Πιτυούσα και τις Γυμνήσιες νήσους τις οποίες

μερικοί ονομάζουν Βαλεαρίδες. Για τα νησιά στον ωκεανό που βρίσκονται προς τη

δύση. Για την Πρεττανική νήσο και για την ονομαζόμενη

Βασιλεία στην οποία γίνεται το ήλεκτρο. Για τη Γαλατία και την Κελτιβηρία, καθώς και για την

Ιβηρία, τη Λιγουρία και την Τυρρηνία, για τους κατοίκους τους και τα έθιμα που έχουν.

Για τα προς νότο νησιά του ωκεανού, τη λεγόμενη Ιερή νήσο και την Παγχαία , καθώς και για όσα ιστορούνται σ' αυτά.

Για τη Σαμοθράκη και τα μυστήρια που γίνονται σ' αυτή.

Για τη Νάξο , τη Σύμη και την Κάλυδνα.

25

Page 10: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

26

Page 11: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Για τη Ρόδο και τους μύθους που λέγονται γι αυτήν. Για τη Χερρόνησο που κείται απέναντι από τη Ρόδο . Για την Κρήτη και τους μύθους που λέγονται σ' αυτή

μέχρι τη νεότερη εποχή. Για τη Λ έ σ β ο και για τις αποικίες του Μακαρέα στη

Χίο , τη Σ ά μ ο , την Κω και τη Ρόδο . Για την Τένεδο και τον αποικισμό της και για τους

μύθους των κατοίκων της Τενέδου για τον Τέννη. Για τις μικρότερες νήσους των Κυκλάδων και τον αποι­

κισμό τους από τον Μίνωα.

27

Page 12: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

Δ Ι Ο Δ Ω Ρ Ο Υ Σ Ι Κ Ε Λ Ι Ω Τ Ο Υ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ

ΒΙΒΛΟΣ Π Ε Μ Π Τ Η

28

Page 13: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

Δ Ι Ο Δ Ω Ρ Ο Υ Σ Ι Κ Ε Λ Ι Ω Τ Ο Υ

Β Ι Β Λ Ι Ο Θ Η Κ Η Σ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ

ΒΙΒΛΟΣ Π Ε Μ Π Τ Η

1. Οι ιστορικοί, κατά τη σύνταξη του έργου τους, πρέ­πει να προσέχουν όλα όσα είναι χρήσιμα στην καταγραφή, κυρίως όμως πρέπει να προνοούν για την οικονομία στη διευθέτηση του υλικού τους. Διότι η οικονομία δεν συμ­βάλλει μόνο τα μάλα στη διατήρηση και την αύξηση της περιουσίας στην ιδιωτική μας ζ ω ή , αλλά και στην κατα ­γραφή της ιστορίας παρέχει στους ιστορικούς ουκ ολίγα πλεονεκτήματα. Μολονότι μερικοί ιστορικοί δικαίως επαι­νούνται για το ύφος και για την πλούσια πείρα που συνά­γεται από τα αναγραφόμενα γεγονότα 1 , πέφτουν έ ξω ως προς τον τρόπο που διευθετούν το υλικό τους, με αποτέ ­λεσμα να αναγνωρίζεται μεν από τους αναγνώστες ο κόπος και η επιμέλεια τους, αλλά να επικρίνονται, και δίκαια, ως προς τη διάταξη του υλικού τους. Ο Τίμαιος 2 , λοιπόν, για παράδειγμα, έδωσε πολύ μεγάλη προσοχή στην ακρίβεια της χρονολόγησης και φρόντισε ιδιαίτερα για τη μετάδοση μεγάλης πείρας στους αναγνώστες , αλλά εύλογα κατηγο ­ρείται για τις άκαιρες και σχοινοτενείς επιτιμήσεις του , ένεκα της υπερβολής άλλωστε των οποίων επονομάστηκε από μερικούς Επιτίμαιος. Ο Έ φ ο ρ ο ς , πάλι, στην π α γ κ ό ­σμια καταγραφή των γεγονότων, πέτυχε τόσο στο ύφος της συγγραφής όσο και στην οικονομία της ύλης, γιατί έκανε το κάθε βιβλίο του να περιέχει γεγονότα της αυτής

29

Page 14: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

30

Page 15: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κατηγορίας 3 . Γι ' αυτό τον λόγο προτιμώντας κι εμείς αυτό το είδος του χειρισμού ακολουθούμε κατά το δυνατόν τούτη την αρχή. 2. Δεδομένου ότι επιγράφουμε τούτο το βιβλίο «Νησιωτ ικό» , σύμφωνα μ' αυτήν ακριβώς την επιγραφή, θα μιλήσουμε π ρ ώ τ α για τη Σικελία, καθόσον και το πλουσιότερο είνοςι από τα νησιά αλλά και κατέχει την πρώτη θέση ως προς την αρχαιότητα των μύθων που αναφέρονται σ' αυτή.

Τα παλαιά χρόνια, τούτο το νησί ονομαζόταν από το σχήμα του Τρινακρία 4 , ενώ από τους κατοίκους του που ήταν οι Σικανοί ονομάστηκε Σικανία και, τέλος, όταν πέ ­ρασαν πάνδημοι οι Σικελοί εκεί από την Ιταλία, ονομάστη­κε Σικελία. Η περίμετρος του είναι κάπου τέσσερις χιλιά­δες τριακόσια εξήντα στάδια - γιατί από τις τρεις πλευρές του η μία, από την Πελωριάδα μέχρι το Λιλύβαιο, έχει μήκος χίλια επτακόσια στάδια, η άλλη, από το Λιλύβαιο μέχρι την Πάχυνο στην περιοχή των Συρακουσών, χίλια πεντακόσια στάδια, και η τελευταία, έχει μήκος χίλια εκατόν σαράντα στάδια 5 . Οι Σικελοί, λοιπόν, που το κατοι­κούν παρέλαβαν από τους προγόνους τους την παράδοση, που από τα πανάρχαια χρόνια μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, ότι το νησί ήταν εξ αρχής το ιερό νησί της Δήμητρας και της Κόρης· μερικοί, μάλιστα, ποιητές αναφέρουν τον μύθο πως στον γάμο του Πλούτωνα και της Περσεφόνης ο Δίας έδωσε τούτο το νησί ανακαλυπτήριο 6 δώρο στη νύφη. Οι πλέον αξιόπιστοι ιστορικοί δηλο>νουν π ω ς οι παλαιοί κάτοικοι του νησιού, οι Σικανοί, είναι αυτόχθονες, π ω ς οι παραπάνω θεές σ' αυτό το νησί εμφανίστηκαν για πρώτη φορά και π ω ς εδώ πρωτοφύτρωσε ο καρπός του σταριού, λόγω της γονιμότητας της γης, πράγμα που μαρτυρεί και ο επιφανέστερος των ποιητών, όταν λέει 7

Αλλ ' άσπαρτα κι ανόργωτα όλα φυτρώνουν

31

Page 16: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

32

Page 17: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κριθάρια, στάρια και αμπέλια που βγάζουν διαλεχτά σταφύλια για κρασί, κι όλα τα μεγαλώνει

του Δία η βροχή.

Στην πεδιάδα, άλλωστε , των Λεοντίνων, αλλά και σε πολλά άλλα μέρη της Σικελίας, φυτρώνει μέχρι σήμερα το λεγό­μενο αγριόσταρο 8 . Και γενικά, πριν ανακαλυφθεί το σιτάρι, αν ζητηθεί σε ποια περιοχή της οικουμένης πρωτοεμφανί­στηκαν οι εν λόγω καρποί, φυσικό είναι η πρωτιά να δοθεί στην πλουσιότερη χώρα , και κατά συνέπεια να βλέπουμε τις θεές που τους βρήκαν να τιμώνται περισσότερο από τους Σικελούς.

3. Το γεγονός, επίσης, ότι η αρπαγή της Κόρης έγινε σ' αυτό το νησί, αποτελεί, λένε, καταφανή απόδειξη του ότι σ' ετούτο το νησί περνούσαν τον καιρό τους οι θεές μιας και το αγαπούσαν περισσότερο απ ' όλα. Διηγούνται, λοιπόν, τον μύθο π ω ς η αρπαγή της Κόρης έγινε στα λιβάδια στην περιοχή της Έννας. Τούτο το μέρος βρίσκεται κοντά στην πόλη κι είναι πανέμορφο, γεμάτο γιούλια και κάθε λογής λουλούδια, και αντάξιο της θεάς. Λέγεται μάλιστα π ω ς από την ευωδιά των τόσων λουλουδιών που ανθίζουν τα εκπαιδευμένα κυνηγετικά σκυλιά δεν μπορούν να ιχνηλα­τήσουν, γιατί εμποδίζεται η φυσική τους όσφρηση. Τούτο , λοιπόν, το λιβάδι που αναφέραμε προηγουμένως είναι επί­πεδο και ομαλό με άφθονα νερά, ολόγυρα του όμως υψώ­νονται απότομοι γκρεμοί. Θεωρείται δε π ω ς κείται στο μέσον ολόκληρης της νήσου και γι ' αυτό ονομάζεται από μερικούς ομφαλός της Σικελίας. Εκεί κοντά βρίσκονται άλση και λιβάδια τριγυρισμένα από έλη, καθώς και σπή­λαιο μεγάλο με χάσμα βαθύ μέσα στη γη και βλέπει προς βορρά μέσω του οποίου, σύμφωνα με τον μύθο, ανέβηκε με άρμα ο Πλούτωνας κι έκανε την αρπαγή της Κόρης. Ό σ ο

33

Page 18: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

34

Page 19: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

για τα γιούλια και τ' άλλα λουλούδια που μοσχοβολάνε, παραμένουν κατά παράξενο τρόπο ανθισμένα όλο τον χρόνο και κάνουν τον τόπο να δίνει εικόνα ολάνθιστη και γοητευ­τική. Ο μύθος λέει επίσης πως μαζί με την Κόρη, η Αθηνά και η Αρτεμη, που κι αυτές προτίμησαν την παρθενία κι είχαν ανατραφεί μαζί της, μάζευαν λουλούδια και έφτια­χναν όλες μαζί τον πέπλο για τον πατέρα τους τον Δία . Από τον χρόνο που περνούσαν μαζί κι έκαναν συντροφιά, αγάπησαν όλες περίσσια τούτο το νησί και καθεμιά πήρε μερίδιο α π ' αυτό. Η Αθηνά πήρε τα μέρη γύρω από την Ιμέρα, όπου οι Νύμφες προς χάρη της έκαναν ν' αναβλύ­σουν οι πηγές με τα θερμά νερά 9 , τότε που εμφανίστηκε ο Ηρακλής, και οι ντόπιοι της αφιέρωσαν την πόλη και την περιοχή που ονομάζεται μέχρι σήμερα Αθηναίο. Η Αρτεμη έλαβε από τους θεούς το νησί στις Συρακούσες που πήρε τ' όνομα της, τόσο από τους χρησμούς όσο και από τους ανθροίπους, και ονομάστηκε Ορτυγία 1 0 . Με τον ίδιο τρό ­πο, έκαναν οι Μούσες ν' αναβλύσει σ' ετούτο το νησί πηγή μεγάλη, προς χάρη της Αρτεμης, η λεγόμενη Αρέθουσα 1 1 . Τούτη η πηγή δεν είχε μόνο στα αρχαία χρόνια πολλά και μεγάλα ψάρια αλλά και στα δικά μας χρόνια συμβαίνει να υπάρχουν μερικά, που παραμένουν ιερά και ανέγγιχτα από τους ανθρώπους 1 πολλές φορές, πιεζόμενοι από πολεμικές περιστάσεις έφαγαν μερικοί από αυτά τα ψάρια, αλλά το θείο επενέβη με εκπληκτικά σημάδια και έριξε μεγάλες συμφορές σ' όσους τόλμησαν να τ ' αγγίξουν αλλά σ' αυτά θα αναφερθούμε ακριβέστερα στην αντίστοιχη εποχή 1 2 .

4. Ό π ω ς και οι δυο παραπάνω θεές, έτσι και η Κόρη έλαβε μερίδιο τα λιβάδια στην Έννα ' μα μια μεγάλη πηγή αφιερώθηκε σ' αυτήν στην περιοχή των Συρακουσών, η ονομαζόμενη Κυάνη' 3 . Γιατί ο μύθος λέει για τον Πλού ­τωνα π ω ς μετά την αρπαγή πήρε την Κόρη με το άρμα

35

Page 20: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

36

Page 21: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κοντά στις Συρακούσες και ανοίγοντας τη γη αυτός κατα ­δύθηκε με την αρπαγείσα στον άδη και ταυτόχρονα έκανε ν' αναβλύσει η πηγή που ονομάζεται Κυάνη, στην οποία κάθε χρόνο οι κάτοικοι των Συρακουσών κάνουν πανηγύρι λαμπρό, όπου οι πολίτες, καθένας χωριστά , θυσιάζουν μικρά ζ ώ α , ενώ η πολιτεία συνολικά βυθίζει στη λίμνη ταύρους" τούτη τη θυσία τούς την έμαθε ο Ηρακλής, την εποχή που φέρνοντας τις αγελάδες του Γηρυόνη έκανε τον γύρο της Σικελίας 1 4 . Μετά την αρπαγή της Κόρης, σ ύ μ φ ω ­να με τον μύθο, η Δήμητρα μην μπορώντας να βρει τη θυγατέρα της άναψε πυρσούς από τους κρατήρες της Α ί τ ­νας και γύρισε πάμπολλα μέρη της οικουμένης, και τους ανθρώπους που την υποδέχτηκαν καλύτερα τους ευεργέτη­σε δίνοντας τους σε αντάλλαγμα τον καρπό του σταριού. Επειδή οι Αθηναίοι υποδέχτηκαν τη θεά με τη μεγαλύτερη καλοσύνη α π ' όλους, σ ' εκείνους πρώτους , μετά τους Σικε ­λιώτες 1 5 , δώρισε τον καρπό του σταριού. Σ ' αντάλλαγμα της δωρεάς τούτος ο δήμος τίμησε τη θεά περισσότερο από κάθε άλλον με λαμπρότατες θυσίες και τα μυστήρια στην Ελευσίνα, τα οποία έγιναν πασίγνωστα σ' όλους τους αν­θρώπους για την αρχαιότητα και την ιερότητα τους. Από τους Αθηναίους πήραν πολλοί το αγαθό του σιταριού και μεταδίδοντας τον σπόρο στους γείτονες τους γέμισαν ολό­κληρη την οικουμένη. Οι κάτοικοι της Σικελίας, οι οποίοι λόγω της ιδιαίτερης συμπάθειας που είχαν προς αυτούς η Δήμητρα και η Κόρη ήταν οι πρώτοι που πήραν από αυτές την ανακάλυψη του σιταριού, καθιέρωσαν σε καθεμιά θεά θυσίες και πανηγύρεις, που τους έδωσαν τ' όνομα τους, ση­ματοδοτώντας με τον χρόνο τέλεσης των θυσιών τα δ ώ ρ α που τους είχαν δοθεί. Για την Κόρη καθιέρωσαν τον εορ­τασμό της επιστροφής της την εποχή που συμβαίνει να ωριμάζει ο καρπός του σταριού και γιόρταζαν τη θυσία και το πανηγύρι με τόση αυστηρότητα και ζήλο όση φυσι-

37

Page 22: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

38

Page 23: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κό είναι να περιμένει κανείς από τους ανθρώπους που προτιμήθηκαν πρώτοι απ ' όλους στην ανταπόδοση της ευεργεσίας. Για τη Δήμητρα διάλεξαν χρόνο της θυσίας την εποχή που αρχίζει να σχηματίζεται ο σπόρος του σταριού και επί δέκα ημέρες στήνουν πανηγύρι σ τ ' όνομα της θεάς, μεγαλοπρεπέστατο σε λαμπρότητα ετοιμασιών και μιμούμενοι στην εθιμοτυπία τους αρχαίους τρόπους. Εκείνες τις μέρες, έχουν τη συνήθεια να αισχρολογούν κατά τις συναναστροφές τους, επειδή και η θεά που ήταν περίλυπη για την αρπαγή της Κόρης γέλασε με την αισχρολογία 1 6 .

5. Ότι η αρπαγή της Κόρης έγινε όπως είπαμε παραπά­νω το μαρτυρούν και πολλοί αρχαίοι ιστορικοί και ποιητές. Ο Καρκίνος ο ποιητής των τραγωδ ιών 1 7 , που επισκέφτηκε πολλές φορές τις Συρακούσες και είδε τον ζήλο των ντό­πιων για τις θυσίες και τις γιορτές της Δήμητρας και της Κόρης, καταχώρησε στα ποιήματα του τους εξής στίχους

Λένε, της Δήμητρας την άρρητη την κόρη άρπαξε ο Πλούτωνας για τους κρυφούς σκοπούς του και χώθηκε στης γης τους μελανόφωτους μυχούς, με πόθο η μάνα για τη χαμένη κόρη όλην τη γην εγύρισε γυρεύοντας την. Τη Σικελία, γεμίζοντας της Αίτνας τ ' απόκρημνα φαράγγια ποτάμια πύρινα και απλησίαστα, έκαμε να στενάξει, πενθώντας την παρθένο χωρίς σιτάρι απόμεινε να χάνεται το γένος π' αγάπαγε ο Δίας. Κι έκτοτε τούτες τις θεές τιμάνε ακόμα.

Μα θα 'ταν ανάξιο να παραλείψουμε την επι πλέον ευ­εργεσία τούτης της θεάς προς τους ανθρώπους - γιατί πέρα

39

Page 24: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

40

Page 25: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

από την εύρεση του σίτου δίδαξε στους ανθρώπους και την κατεργασία του και εισηγήθηκε νόμους με τους οποίους συνήθισαν να είναι δίκαιοι, αιτία, μάλιστα, για την οποία λένε π ω ς επονομάστηκε Θεσμοφόρος . Κι από τούτες τις ανακαλύψεις κανείς δεν βρίσκει ευεργεσία μεγαλύτερη, μιας και περιέχουν τόσο το ζην όσο και το ευ ζην. Αλλά σχετικά με τα μυθολογούμενα από τους Σικελιώτες ας αρκεστούμε στα λεχθέντα.

6. Για τους Σικανούς που πρώτοι κατοίκησαν τη νήσο, επειδή κάποιοι ιστορικοί διαφωνούν, είναι τ ώ ρ α ανάγκη να μιλήσουμε εν συντομία. Γιατί ο Φίλιστος 1 8 , για παράδειγ­μα, λέει π ω ς έφυγαν άποικοι από την Ιβηρία κι εγκατα­στάθηκαν στο νησί και π ω ς από κάποιο ποταμό στην Ιβηρία που λεγόταν Σικανός πήραν τ' όνομα τους, αλλά ο Τίμαιος αποδεικνύοντας την άγνοια τούτου του ιστορικού δηλώνει ορθά π ω ς είναι αυτόχθονες" καθόσον όμως φέρνει πλήθος αποδείξεων για την αρχαιότητα τους, δεν θεωρούμε αναγκαίο να τις αναπτύξουμε. Οι Σικανοί, λοιπόν, τα πα ­λιά χρόνια ζούσαν σε μικρές κοινότητες, κατασκευάζοντας τους οικισμούς τους πάνω σε πολύ οχυρούς λόφους για τον φόβο των λ η σ τ ώ ν γιατί δεν είχαν ταχθεί υπό την εξουσία ενός βασιλιά και σε κάθε πόλη υπήρχε ένας αρχηγός. Στην αρχή, λοιπόν, κατοικούσαν σ' ολόκληρο το νησί και καλ­λιεργώντας την έκταση του παρήγαν την τροφή τους. Α ρ ­γότερα, ό μ ω ς , όταν η Αίτνα προκάλεσε σε πολλά μέρη ηφαιστειακές εκρήξεις και χύθηκαν ποτάμια με λάβα σε μεγάλο μέρος της περιοχής, η χ ώ ρ α καταστράφηκε στο μεγαλύτερο μέρος της. Καθώς η φωτιά συνέχιζε να λυμαί­νεται επί σειρά ετών μεγάλη έκταση, οι κάτοικοι φοβήθη­καν κι εγκατέλειψαν τα ανατολικά μέρη της Σικελίας, και μεταφέρθηκαν στα δυτικά. Τέλος , πολλές γενιές αργότερα, περνώντας σύ σσω μο το έθνος των Σικελών από την Ιταλία

41

Page 26: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

42

Page 27: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

στη Σικελία εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που είχαν εγκαταλείψει οι Σικανοί. Κ α θ ώ ς οι Σικελοί γίνονταν όλο και πιο πλεονέκτες και ξαπλώνονταν στη γειτονική περιο­χή, γίνονταν πολλοί πόλεμοι ανάμεσα σ' εκείνους και τους Σικανούς, μέχρις ότου συνήψαν συνθήκη και συμφώνησαν στη χάραξη των συνόρων των περ ιοχών γι' αυτά όμως θα μιλήσουμε λεπτομερέστερα στην αντίστοιχη χρονική περίοδο 1 9 . Τελευταίες και αξιόλογες έγιναν στη Σικελία οι αποικίες των Ελλήνων και ιδρύθηκαν πόλεις παραθα­λάσσιες. Έχοντας αναμειχθεί μεταξύ τους οι κάτοικοι και λόγω του πλήθους των Ελλήνων που κατέπλεαν, έμα­θαν τη γ λ ώ σ σ α και τον ελληνικό τρόπο ζωής , μέχρι που στο τέλος άλλαξαν τη βαρβαρική γ λ ώ σ σ α τους αλλά και την ονομασία τους, ονομαζόμενοι Σικελιώτες 2 0 .

7. Τ ώ ρ α που αρκετά μιλήσαμε γι ' αυτά τα θέματα, ας στρέψουμε τη συζήτηση στις νήσους που ονομάζονται Αιο -λίδες. Τούτα τα νησιά είναι επτά τον αριθμό κι έχουν τις εξής ονομασίες: Στρογγυλή και Ευώνυμος, Διδύμη, Φοι-νικώδης και Ερικώδης, καθώς και Ιερά Ηφαίστου και Λιπάρα 2 1 , όπου ιδρύθηκε και ομώνυμη πόλη. Βρίσκονται μεταξύ Σικελίας και Ιταλίας σε ευθεία γραμμή από τον πορθμό, με διεύθυνση ανατολή-δύση. Α π ό τη Σικελία απέ ­χουν μέχρι εκατόν πενήντα στάδια και τα μεγέθη όλων τους είναι παραπλήσια. Ό λ α τα νησιά πέρασαν από μεγά­λες ηφαιστειακές εκρήξεις, οι οποίες δημιούργησαν κρατή­ρες και στόμια που είναι ορατά μέχρι σήμερα. Στη Σ τ ρ ο γ ­γυλή, μάλιστα, και στην Ιερά, από τα ηφαιστειακά χ ά σ μ α ­τα βγαίνουν μέχρι σήμερα πολλές αναθυμιάσεις και κρότοι δυνατοί, εκτινάσσεται επίσης και άμμος και μεγάλο πλή­θος από πυρακτωμένες πέτρες, όπως βλέπουμε να γίνεται και στην περιοχή της Αίτνας. Μερικοί λένε πως υπάρχουν υπόγεια περάσματα από αυτά τα νησιά μέχρι την Αίτνα

43

Page 28: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

44

Page 29: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

που τα στόμια στα άκρα τους συνδέονται και γι ' αυτό τον λόγο οι κρατήρες σε τούτα τα νησιά ενεργοποιούνται ως επί το πλείστον εναλλάξ με τους κρατήρες της Αίτνας. Λένε, επίσης, π ω ς τα νησιά του Αιόλου παλιά ήταν έρημα, αλλά στη συνέχεια ο λεγόμενος Λίπαρος , ο γιος του βασιλιά Αύσονα, ανατράπηκε από τους αδελφούς του και ε ξασφα ­λίζοντας πολεμικά πλοία και στρατιώτες κατέφυγε από την Ιταλία στο νησί που ονομάστηκε από εκείνον Λ ι π α ­ρά. Σ' αυτό ίδρυσε πόλη με τ' όνομα του και παρέδωσε στη γεωργία όλα τα παραπάνω νησιά. Όταν ο Λίπαρος είχε ήδη γεράσει, ο Αιόλος, ο γιος του Ιππότη, έφτασε με μερι­κούς άλλους στη Λιπάρα και παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Λίπαρου την Κυάνη. Κι αφού συγχώνευσε τους δικούς του σε πολιτική κοινότητα με τους ντόπιους, έγινε βασιλιάς του νησιού. Τον Λίπαρο , που νοσταλγούσε την Ιταλία, τον βοήθησε να εξασφαλίσει τα μέρη γύρω από το Σύρρεντο, όπου βασίλεψε και πέθανε έχοντας τύχει μεγάλης αποδο ­χής· θάφτηκε με μεγαλοπρέπεια και οι ντόπιοι τον τίμησαν με τιμές ήρωα. Τούτος ο Αιόλος είναι εκείνος στον οποίο σύμφωνα με τον μύθο έφτασε ο Οδυσσέας κατά την πε ­ριπλάνηση τ ο υ 2 2 . Λένε επίσης π ω ς υπήρξε ευσεβής και δίκαιος και φιλάνθρωπος προς τους ξένους· πέρα από αυτά εισηγήθηκε στους ναυτικούς τη χρήση των ιστίων και έχοντας μάθει, από μακρόχρονες παρατηρήσεις, τα σημά­δια της φωτιάς [του ηφαιστείου] έκανε εύστοχες προβλέ­ψεις για τους ανέμους της περιοχής, πράγμα για το οποίο ο μύθος τον ανέδειξε σε φύλακα των ανέμων 2 3 - ενώ ταυτό ­χρονα ονομάστηκε φίλος των θεών λόγω της μεγάλης του ευσέβειας.

8. Οι γιοι που απόκτησε ο Αιόλος ήταν έξι τον αριθμό: ο Αστύοχος , ο Ξούθος, ο Ανδροκλής, καθώς και οι Φεραίμο-νας, Ιόκαστος και Αγάθυρνος - όλοι τους έτυχαν μεγάλης

45

Page 30: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

48

Page 31: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

λίδας από τη Λακωνία , ο Πένταθλος και οι δικοί του έπλευσαν στη Σικελία στα μέρη του Λιλύβαιου, όπου βρή­καν τους Εγεσταίους και τους Σελινούντιους να πολεμάνε μεταξύ τους. Εκεί, οι Σελινούντιοι τους έπεισαν να συμμα­χήσουν μ' εκείνους, με αποτέλεσμα να χάσουν πολλούς άντρες στη μάχη, μεταξύ των οποίων και τον Πένταθλο. Οι επιζήσαντες, επειδή οι Σελινούντιοι ηττήθηκαν, αποφά­σισαν να επιστρέψουν πάλι σπίτια τους - εξέλεξαν αρχηγούς τους φίλους του Πεντάθλου Γόργο , Θέστορα και Επιθερσί-δη και απέπλευσαν μέσω του Τυρρηνικού πελάγους. Βγαί ­νοντας όμως στη Λιπάρα, όπου τους υποδέχτηκαν θερμά, πείστηκαν να εγκατασταθούν εκεί σε ενιαία κοινότητα με τους ντόπιους, μιας και από την αποικία του Αιόλου είχαν απομείνει όλοι κι όλοι καμιά πεντακοσαριά. Αργότερα , επειδή τους ταλαιπωρούσαν οι Τυρρηνοί που λυμαίνονταν το πέλαγος με την πειρατεία, κατασκεύασαν στόλο και χωρισμένοι πλέον οι μισοί καλλιεργούσαν από κοινού τα νησιά και οι άλλοι μισοί αντιμάχονταν τους πειρατές, έχο­ντας τις περιουσίες κοινές και ζώντας με σύστημα συσσι­τίων πέρασαν κάμποσα χρόνια με κοινοκτημοσύνη. Α ρ γ ό ­τερα, διένειμαν μεταξύ τους το νησί της Λιπάρας , όπου βρισκόταν και η πόλη, ενώ τα υπόλοιπα νησιά τα καλλιερ­γούσαν από κοινού. Τελικά, μοίρασαν μεταξύ τους και τα υπόλοιπα νησιά για είκοσι χρόνια και όποτε περνούσε το παραπάνω χρονικό διάστημα, έριχναν πάλι κλήρο και ξ α ­ναμοίραζαν τα χωράφια. Στη συνέχεια, νίκησαν τους Τ υ ρ -ρηνούς σε πολλές ναυμαχίες και από τα λάφυρα πρόσφεραν συχνά δέκατες, που ήταν αρκετά μεγάλες, στους Δελφούς.

10. Υπολείπεται τ ώ ρ α να δώσουμε τις αιτίες για τις οποίες η πόλη των Λιπαραίων έλαβε στα μετέπειτα χρό­νια μεγάλη ανάπτυξη όχι ως προς την ευδαιμονία μόνο αλλά και ως προς τη δόξα. Τούτη, λοιπόν, η πόλη έχει

49

Page 32: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

50

Page 33: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

φυσικά στολίδια ωραία λιμάνια και περίφημες θερμές πη­γές - γιατί τα λουτρά της δεν συντελούν μόνο στην αποκα­τάσταση της υγείας των ασθενών, αλλά τα θερμά νερά της έχουν την ιδιότητα να παρέχουν ξεχωριστή τέρψη και απόλαυση. Γι ' αυτό και πολλοί από τη Σικελία που π ά ­σχουν από ιδιότροπες αρρώστιες την επισκέπτονται και μπαίνοντας στα λουτρά της ξαναβρίσκουν κατά ένα παρά ­ξενο τρόπο την υγειά τους. Τούτο το νησί έχει τα περίφημα μεταλλεία στυπτηρίας η οποία αποφέρει σε Λιπαραίους και Ρωμαίους μεγάλες προσόδους. Δεδομένου ότι σε κανένα άλλο μέρος της οικουμένης δεν παράγεται στυπτηρία και καθώς έχει μεγάλη χρησιμότητα, φυσικό είναι, αφού έχουν το μονοπώλιο, να ανεβάζουν τις τιμές και να βγάζουν ανυπολόγιστα χρήματα. Μόνο στη νήσο Μήλο υπάρχει κάποιο μικρό κοίτασμα στυπτηρίας, που δεν καλύπτει όμως τις ανάγκες πολλών πόλεων. Το νησί των Λ ι π α -ραίων είναι μικρό στο μέγεθος αλλά αρκετά παραγωγικό ώ σ τ ε να προσφέρει στους ανθρώπους παραπανίσια πολυτέ­λεια - γιατί παρέχει στους κατοίκους πλήθος από κάθε λογής ψάρια και καρπούς δέντρων που προσφέρουν τη μεγαλύτερη απόλαυση όταν τους γεύεσαι. Για τη Λ ι π α ­ρά, λοιπόν, και τα υπόλοιπα νησιά του Αιόλου, όπως λέ­γονται, ας αρκεστούμε στα λεχθέντα.

11. Πέρα από τη Λιπάρα, στα δυτικά, υπάρχει ανοιχτά στο πέλαγος νησί, μικρό στο μέγεθος κι έρημο και που από κάποια συγκυρία ονομάζεται Οστεώδης . Την εποχή.που οι Καρχηδόνιοι ήταν σε πόλεμο με τους Συρακούσιους και δίνονταν μάχες πολλές και μεγάλες, είχαν αξιόλογες ναυτι­κές και πεζικές δυνάμεις και γι ' αυτό τον λόγο διατηρούσαν πλήθος μισθοφόρων διαφόρων εθνοτήτων αυτοί, λοιπόν, που είναι έτσι κι αλλιώς εστία αναταραχής και συνηθίζουν κάθε τόσο να επαναστατούν, κυρίως, βέβαια, όποτε δεν

51

Page 34: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

52

Page 35: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

λαμβάνουν έγκαιρα τους μισθούς τους, έτσι και τότε σ υ -μπεριφέρονταν με τη συνήθη τους πανουργία και θρασύτη­τα . Όντας έξι χιλιάδες τον αριθμό και μην λαμβάνοντας τους μισθούς τους, στην αρχή συγκεντρώνονταν και κατα -φέρονταν με φωνές εναντίον των στρατηγών , καθώς ό μ ω ς εκείνοι δεν είχαν τα χρήματα και ανέβαλλαν συνέχεια τις πληρωμές, τους απειλούσαν π ω ς θα έπαιρναν τα όπλα και θα τα έστρεφαν εναντίον των Καρχηδονίων κι έφτασαν να βάζουν χέρι και στους αξιωματικούς. Α π ό την άλλη, η γερουσία τους επέκρινε και οι διαφορές τους όλο και ο ξ ύ ­νονταν, μέχρι που η γερουσία πρόσταξε κρυφά τους σ τ ρ α ­τηγούς να αφανίσουν όλους τους ταραξίες. Οι στρατηγοί , σύμφωνα με τις εντολές που έλαβαν, επιβίβασαν τους μισθοφόρους στα πλοία και απέπλευσαν, για κάποια πολε­μική δήθεν ανάγκη. Φτάνοντας στο παραπάνω νησί, απο ­βίβασαν εκεί όλους τους μισθοφόρους και απέπλευσαν εγκαταλείποντας στο νησί τους ταραξίες. Οι μισθοφόροι, περίλυποι για την κατάσταση τους και μην μπορώντας να εκδικηθούν τους Καρχηδόνιους, πέθαναν από πείνα. Κ α ­θώς , λοιπόν, σ' ένα τόσο μικρό νησί πέθαναν τόσοι πολλοί άνθρωποι που δεν μπορούσαν να φύγουν, ο τόπος, που έτσι κι αλλιώς ήταν μικρός, γέμισε οστά και γι ' αυτό τον λόγο ονομάστηκε έτσι το νησί. Τους μισθοφόρους, λοιπόν, που κρίθηκαν ένοχοι με τον τρόπο που περιγράψαμε, τους βρήκε η μεγαλύτερη συμφορά να πεθάνουν από έλλειψη τροφής.

12. Τ ώ ρ α , επειδή αναπτύξαμε τα σχετικά με τις Αιολί-δες νήσους, καλό είναι να περιγράψουμε στη συνέχεια και τα νησιά που κείνται από την άλλη πλευρά. Σ τ α νότια, λοιπόν, της Σικελίας, ανοιχτά στο πέλαγος, βρίσκονται τρία νησιά, που το καθένα τους έχει πόλη και λιμάνια ικανά να παρέχουν ασφάλεια σε πλοία που πέφτουν σε

53

Page 36: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

54

Page 37: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

φουρτούνα. Το π ρ ώ τ ο νησί είναι η λεγόμενη Μελίτη 2 6 , που απέχει περί τα οκτακόσια στάδια από τις Συρακούσες, διαθέτει λιμάνια πολλά και εξαιρετικά χρήσιμα και οι κάτοικοι της είναι ευτυχείς με τα υπάρχοντα τους. Γιατί υπάρχουν τεχνίτες για εργασίες κάθε είδους, κυρίως στην κατασκευή λινών όπου είναι οι καλύτεροι, γιατί φτιάχνουν υφάσματα εξαιρετικά για τη λεπτότητα και την απαλότητά τους, με αρχοντικά σπίτια διακοσμημένα με γείσα και κονιάματα εξαιρετικής τεχνικής. Τούτο το νησί είναι αποι­κία των Φοινίκων, οι οποίοι, δεδομένου ότι το εμπόριο τους εκτεινόταν μέχρι τον δυτικό ωκεανό, κατέφευγαν σ' αυτό, επειδή είχε προφυλαγμένα λιμάνια και βρισκόταν στη μέση του πελάγους" γι ' αυτή, μάλιστα, την αιτία, ωφελούμενοι οι κάτοικοι από πολλές πλευρές από τους εμπόρους, σύντο­μα ανέβασαν το βιοτικό τους επίπεδο κι έγιναν ονομαστοί. Μετά από αυτό το νησί, υπάρχει άλλο που ονομάζεται Γαύλος, καταμεσής κι αυτό του πελάγους και στολισμένο με λιμάνια απάγκια, αποικία επίσης των Φοινίκων. Στη συνέχεια, έρχεται η Κέρκινα, απέναντι από τη Λιβύη, με πόλη μετρίου μεγέθους και πολύ εξυπηρετικά λιμάνια, κατάλληλα όχι μόνο για εμπορικά αλλά και για πολεμικά πλοία. Α φ ο ύ , λοιπόν, μιλήσαμε για τα προς νότο νησιά, ας επιστρέψουμε στα νησιά μετά τη Λιπάρα, που βρίσκονται στο Τυρρηνικό λεγόμενο πέλαγος.

13. Μπρος από την πόλη της Τυρρηνίας που ονομάζεται Ποπλώνιο υπάρχει νησί που το λένε Αιθάλεια 2 7 . Το νησί απέχει γύρω στα εκατό στάδια από την παραλία και πήρε τ' όνομα του από τον πολύ καπνό που το περιβάλλει. Γιατί το νησί έχοντας πολλά πετρώματα σιδηρίτη, τα οποία σπάνε για να τα λιώσουν και να βγάλουν σίδηρο, διαθέτει αφθονία απ ' αυτό το μέταλλο. Εκείνοι, λοιπόν, που α σ χ ο ­λούνται με την κατεργασία, σπάνε το πέτρωμα και τα

55

Page 38: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

56

Page 39: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κομμάτια που παίρνουν τα βάζουν να καούν σε ειδικά φτιαγμένα καμίνια - μέσα σ' αυτά λιώνουν τις πέτρες με τη μεγάλη θερμοκρασία και τις διαμορφώνουν σε κομμάτια μετρίου μεγέθους, παρόμοια στην όψη με μεγάλα σφουγ­γάρια. Αυτά αγοράζουν ή συναλλάσσουν οι έμποροι και τα μεταφέρουν στη Δικαιάρχεια και τα άλλα εμπορικά λιμά­νια. Υπάρχουν άνθρωποι που αγοράζουν αυτά τα φορτία, οι οποίοι έχοντας συγκεντρώσει πλήθος τεχνιτών μετάλλου τα κατεργάζονται και κατασκευάζουν όλων των ειδών τα σιδερένια αντικείμενα. Άλλα σφυρηλατούνται σε διάφορα είδη όπλων κι άλλα γίνονται δικέλλες και δρεπάνια και κάθε λογής χρήσιμα εργαλεία, τα οποία μεταφέρονται από τους εμπόρους παντού κι έτσι πολλά μέρη της οικου­μένης ωφελούνται από τη χρησιμότητα τους.

Μετά την Αιθάλεια υπάρχει ένα νησί που απέχει περί τα τριακόσια στάδια απ ' αυτήν και ονομάζεται Κύρνος από τους Έλληνες ενώ από τους Ρωμαίους και τους ντόπιους Κορσική. Τούτο το νησί είναι κατάλληλο για αγκυροβόλι, μιας και διαθέτει ωραιότατο λιμάνι, το λεγόμενο Συρακό-σιο. Πάνω του υπάρχουν και δυο πόλεις αξιόλογες, που η μια ονομάζεται Κάλαρις 2 8 και η άλλη Νίκαια. Α π ' αυτές την Κάλαρι την ίδρυσαν Φωκαείς , που αφού είχαν εγκα­τασταθεί επί αρκετόν καιρό, εκδιώχτηκαν από το νησί από Τυρρηνούς. Τη Νίκαια την ίδρυσαν Τυρρηνοί, τότε που ήταν θαλασσοκράτορες και είχαν ιδιοποιηθεί τα νησιά της Τυρρηνίας. Οι Τυρρηνοί ήταν κύριοι της Κύρνου επί αρκετά χρόνια κι έπαιρναν από τους ντόπιους φόρους σε ρετσίνι, κερί και μέλι, που υπάρχουν άφθονα στο νησί. Οι δούλοι, επίσης, από την Κύρνο θεωρούνται π ω ς υπερέχουν κατά πολύ όλων των άλλων στην εξυπηρέτηση των ανα­γκών της ζωής , ιδιότητα που αποτελεί φυσικό χαρακτη­ριστικό τους 2 9 . Ολόκληρο το νησί είναι αρκετά μεγάλο κι ένα μεγάλο μέρος του είναι ορεινό, σκεπασμένο με πυκνά δάση και διαρρεόμενο από μικρά ποτάμια.

57

Page 40: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

58

Page 41: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

14. Οι κάτοικοι της Κόρνου τρέφονται με γάλα, μέλι και κρέας, καθώς η γη τους τα παρέχει εν αφθονία, ενώ οι μεταξύ τους σχέσεις είναι ήπιες και δίκαιες σε βαθμό που ξεπερνά όλους τους άλλους βαρβάρους· οι κυψέλες, για παράδειγμα, που βρίσκονται στα δέντρα της ορεινής περιοχής ανήκουν στον πρώτο που θα τις βρει, και κανείς δεν αμφισβητεί την κυριότητα του , τα πρόβατα , πάλι, είναι σημαδεμένα και παρ ' όλο που κανένας δεν τα φυλάει πα ­ραμένουν στην ιδιοκτησία των κατόχων τους, και γενικά είναι αξιοθαύμαστο το ότι σ' όλες τις οικονομικές σχέσεις της ζωής προτάσσουν το δίκαιο. Το πιο παράδοξο όμως σ ' αυτούς είναι εκείνο που γίνεται στη γέννηση των π α ι δ ι ώ ν γιατί όταν γεννήσει η γυναίκα, δεν υπάρχει καμιά ιδιαίτερη φροντίδα γι' αυτή κατά την περίοδο της λοχείας, ενώ πέφτει ο άντρας στο κρεβάτι, σαν να είναι άρρωστος , και συμπεριφέρεται σαν λεχώνα επί ορισμένο αριθμό ημερών, λες και ταλαιπωρήθηκε το δικό του σ ώ μ α 3 0 . Σ' ετούτο το νησί φυτρώνει επίσης πολύ πυξάρι 3 1 εξαιρετικής ποιότητας και λόγω αυτού το μέλι που παράγει το νησί είναι πολύ πικρό. Το νησί κατοικείται από βαρβάρους που μιλάνε γ λ ώ σ σ α διαφορετική από τους άλλους και δυσνόητη και ξεπερνάνε σε αριθμό τις τριάντα χιλιάδες.

15. Σ τ η συνέχεια της Κύρνου υπάρχει η νήσος που ονομάζεται Σαρδηνία, η οποία είναι σε μέγεθος παραπλή­σια της Σικελίας και κατοικείται από βαρβάρους που ονο­μάζονται Ιολαείοι και θεωρούνται απόγονοι εκείνων που μαζί με τον Ιόλαο και τους Θεσπιάδες εγκαταστάθηκαν στο νησί 3 2 . Διότι την εποχή που ο Ηρακλής τελούσε τους περίφημους άθλους του, έχοντας αποκτήσει πολλά παιδιά από τις θυγατέρες τους Θέσπιου, τα έστειλε ο Ηρακλής, υπακούοντας σε κάποιο χρησμό, στη Σαρδηνία μαζί με αξιόλογη δύναμη Ελλήνων και βαρβάρων για να ιδρύσουν

59

Page 42: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

60

Page 43: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

αποικία. Επικεφαλής της αποικίας ο Ιόλαος, ο ανεψιός του Ηρακλή, κατέλαβε τη νήσο, ίδρυσε σ' αυτή πόλεις αξιόλο­γες, μοίρασε τα χωράφια με κλήρο και ονόμασε από τον ίδιο τους αποίκους Ιολαείους, κατασκεύασε επίσης γυμνα­στήρια, ναούς για τους θεούς και όλα όσα κάνουν ευτυχι­σμένη τη ζωή του ανθρώπου, ενθύμια των οποίων διατη­ρούνται μέχρι τον καιρό μας" γιατί οι ωραιότερες πεδιάδες ονομάζονται Ιολάειες, παίρνοντας τ' όνομα τους από εκεί­νον, ενώ ο λαός διατηρεί μέχρι σήμερα την ονομασία του από τον Ιόλαο. Ο χρησμός, τ ώ ρ α , που αναφερόταν στον αποικισμό και έλεγε π ω ς όσοι μετάσχουν σ' εκείνη την αποικία θα παραμείνουν ελεύθεροι στον αιώνα τον άπα ­ντα, συμβαίνει κατά παράξενο τρόπο όντως να εξασφαλί­ζει αδιασάλευτη μέχρι τ ώ ρ α αυτονομία στους κατοίκους. Έ τ σ ι , οι Καρχηδόνιοι, μολονότι έφτασαν να έχουν σημα ­ντική δύναμη και κατέλαβαν το νησί, δεν μπόρεσαν να υποτάξουν τους προηγούμενους κατοίκους του. Οι Ιολα-είοι καταφεύγοντας στα ορεινά και κατασκευάζοντας υπό­γειες κατοικίες έτρεφαν πολλές αγέλες ζ ώ ω ν που τους παρείχαν άφθονη τροφή και καθώς αρκούνταν στο γάλα , το τυρί και το κρέας, παραχώρησαν την πεδινή περιοχή και απαλλάχτηκαν από τους μόχθους της καλλιέργειας, με αποτέλεσμα να νέμονται τα ορεινά, να ζουν άκοπα και να συντηρούνται με τις προαναφερθείσες τροφές. Οι Καρχη­δόνιοι εκστράτευσαν εναντίον τους πολλές φορές με σημα ­ντικές δυνάμεις, αλλά εκείνοι από την τραχύτητα του τ ό ­που και από τις δυσκολίες που δημιουργούσαν τα υπόγεια καταλύματα παρέμεναν αδούλωτοι. Τέλος, όταν επικράτη­σαν οι Ρωμαίοι και εκστράτευσαν τόσες φορές εναντίον τους, πάλι έμειναν ανυπότακτοι στις εχθρικές δυνάμεις για τις ίδιες αιτίες. Κατά τους αρχαίους, όμως χρόνους, ο Ιόλαος, αφού βοήθησε στην εγκαθίδρυση της αποικίας, επέστρεψε στην Ελλάδα, και έμειναν οι Θεσπιάδες προε-

61

Page 44: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣίΚΕΛΙΩΤΗΣ

62

Page 45: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

στοί του νησιού επί πολλές γενιές, μέχρις ότου τελικά εκδιώχτηκαν στην Ιταλία και εγκαταστάθηκαν στα μέρη της Κύμης, ενώ οι υπόλοιποι εκβαρβαρίστηκαν και β ά ζ ο ­ντας άρχοντες τους καλύτερους από τους ντόπιους διαφύ­λαξαν την ελευθερία τους μέχρι τα χρόνια μας.

16. Τ ώ ρ α , αφού αρκετά μιλήσαμε για τη Σαρδηνία, θα περάσουμε στα επόμενα νησιά. Μετά , λοιπόν, από τα πα ­ραπάνω νησιά υπάρχει ένα που ονομάζεται Πυτιούσσα [= Πευκούσα] 3 3 , το οποίο πήρε τ ' όνομα του από το πλή­θος των πεύκων που φυτρώνουν σ' αυτό. Βρίσκεται μεσο ­πέλαγα και απέχει από τις Ηράκλειες στήλες τρία μερό­νυχτα ταξίδι, από τη Λιβύη απέχει ένα μερόνυχτο και από την Ιβηρία μία ημέρα, ενώ στο μέγεθος είναι παραπλήσιο με την Κέρκυρα. Το νησί δεν είναι ιδιαίτερα εύφορο, έχο­ντας μικρή μόνο αμπελόφυτη έκταση, ενώ οι ελιές είναι μπολιασμένες σε αγριελιές. Α π ό τα προϊόντα του το καλύ­τερο είναι, λένε, το μαλλί, που είναι εξαιρετικά μαλακό. Το νησί διασχίζουν αξιόλογες πεδιάδες και γήλοφοι και έχει πόλη τη λεγόμενη Έρεσο που είναι αποικία Καρχηδονίων. Έχει , επίσης, αξιόλογα λιμάνια, μεγάλα τείχη και πλήθος καλοχτισμένα σπίτια. Κάτοικοι του είναι βάρβαροι διαφό­ρων εθνοτήτων, αλλά οι περισσότεροι είναι Φοίνικες. Ο αποικισμός του νησιού έγινε εκατόν εξήντα χρόνια μετά την κτίση της Καρχηδόνας 3 4 .

17. Αλλα νησιά υπάρχουν απέναντι από την Ιβηρία, τα οποία ονομάζονται από τους Έλληνες Γυμνήσια, επειδή οι κάτοικοι τους ζουν το καλοκαίρι γυμνοί από ρούχα, ενώ από τους ντόπιους και τους Ρωμαίους ονομάζονται Βαλε­αρίδες, επειδή βάλλουν με τις σφεντόνες τους πέτρες με ­γάλες καλύτερα απ ' όλους τους άλλους ανθρώπους. Το μεγαλύτερο απ ' αυτά είναι το μεγαλύτερο μετά τα επτά

63

Page 46: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

64

Page 47: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

π ρ ώ τ α , δηλαδή, τη Σικελία, τη Σαρδηνία, την Κύπρο, την Κρήτη, την Εύβοια, την Κύρνο και τη Λ έ σ β ο 3 5 , και απέχει από την Ιβηρία μιας μέρας ταξίδι. Το μικρότερο είναι το ανατολικότερο και εκτρέφει πολλά και κάθε λογής ζ ώ α , κυρίως όμως ημιόνους μεγάλου αναστήματος και εξαιρετι­κής δύναμης. Και τα δυο νησιά έχουν γόνιμη γη και καρ­ποφόρα, ενώ το πλήθος των κατοίκων τους ξεπερνάει τις τριάντα χιλιάδες, αλλά από τα τρόφιμα που παράγονται λείπει εντελώς το κρασί - γι ' αυτό και όλοι είναι εξαιρετικά επιρρεπείς στο κρασί, επειδή στα μέρη τους σπανίζει - τους λείπει επίσης εντελώς το λάδι και γι ' αυτό φτιάχνουν λάδι από σχίνο που το ανακατεύουν με χοιρινό λίπος και μ' αυτό αλείφουν το σ ώ μ α τους. Κ α θ ώ ς αγαπούν τις γυναίκες περισσότερο α π ' όλους, τις εκτιμούν τόσο ώ σ τ ε , όταν πιά­νονται γυναίκες από πειρατές που φτάνουν μέχρι εκει, ανταλλάσσουν την καθεμιά με τρεις ή τέσσερις άντρες και τις απελευθερώνουν. Κατοικούν κάτω από κοίλους βράχους ή κατασκευάζουν ορύγματα στους γκρεμούς και γενικά φτιάχνουν πολλά υπόγεια καταλύματα και μέσα σ' αυτά ζουν, επιδιώκοντας ταυτόχρονα τη στέγη αλλά και την ασφάλεια. Αργυρά ή χρυσά νομίσματα δεν χρησιμο­ποιούν ποτέ και γενικά απαγορεύουν την είσοδο τους στο νησί. Η αιτία που δίνουν γι' αυτό είναι ότι το κάνουν επειδή παλιά ο Ηρακλής είχε εκστρατεύσει κατά του Γ η ­ρυόνη που α φ ' ενός ήταν γιος του Χρυσάορα και α φ ' ετέρου είχε και ο ίδιος τεράστια περιουσία σε ασήμι και χρυσάφι 3 6 . Για να μην υπάρχει, λοιπόν, λόγος επιβουλής κατά της ιδιοκτησίας τους, έμειναν μακριά από τα πλούτη σε ασήμι και χρυσάφι. Γι ' αυτό, σύμφωνα μ' αυτή τους την απόφα­ση, όταν το πάλαι ποτέ συμμετείχαν στις εκστρατείες των Καρχηδονίων, δεν έφερναν τους μισθούς τους στην πατρί­δα, αλλά τους σπαταλούσαν αγοράζοντας γυναίκες και κρασί.

65

Page 48: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

66

Page 49: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

18. Υπάρχει επίσης ένα παράξενο έθιμο που έχουν στους γάμους τους· γιατί στα γαμήλια συμπόσια οι συγγενείς και οι φίλοι κατά σειρά ηλικίας, πρώτος ο μεγαλύτερος, δεύ­τερος ο επόμενος στα χρόνια και ούτω καθεξής όλοι, σμί­γουν με τη νύφη, ενώ ο νυμφίος έχει αυτή την τιμή τελευταίος 3 7 . Χαρακτηριστικό επίσης και εντελώς παράξε ­νο είναι αυτό που κάνουν με την ταφή των πεθαμένων γιατί κόβουν με ξύλινα μαχαίρια τα μέλη του σ ώ μ α τ ο ς τους, βάζουν τα κομμάτια σε αγγείο και σωριάζουν πάνω του άφθονες πέτρες. Ο οπλισμός τους είναι τρεις σφεντό­νες, εκ των οποίων τη μία φορούν στο κεφάλι, την άλλη στην κοιλιά και την τρίτη την έχουν στα χέρια. Σε περι­πτώσεις πολέμου εκσφενδονίζουν πέτρες πολύ μεγαλύτερες απ ' όλους τους άλλους και με τόση δύναμη που το βλήμα μοιάζει να έχει εκτοξευτεί από καταπέλτη" γι ' αυτό και στις επιθέσεις κατά τις τειχομαχίες χτυπούν εκείνους που μάχονται στις επάλξεις και τους αχρηστεύουν με τα τραύ­ματα που τους προκαλούν, ενώ στις μάχες εκ παρατάξεως συντρίβουν ασπίδες, κράνη και κάθε προστατευτικό όπλο. Ως προς την ευστοχία είναι τόσο ακριβείς που σπάνια δεν πετυχαίνουν τον στόχο τους. Αιτία όλων αυτών είναι η συνεχής εξάσκηση από παιδιά, καθώς οι μητέρες τους τους αναγκάζουν από παιδιά να ρίχνουν συνέχεια με τη σφεντόνα" διότι αναρτούν πάνω σ' ένα ξύλο ψωμί κι αυτό είναι ο στόχος τους, γιατί δεν δίνουν στον εξασκούμενο να φάει πριν πετύχει το ψωμί και τότε του επιτρέψει η μητέρα του να το φάει.

19. Επειδή όμως μιλήσαμε για τα νησιά που βρίσκονται μέσα από τις Ηράκλειες στήλες, ας ασχοληθούμε τ ώ ρ α με τα νησιά του ωκεανού. Σ τ ' ανοιχτά, λοιπόν, της Λιβύης προς τον ωκεανό, βρίσκεται ένα νησί 3 8 αρκετά μεγάλου μεγέθους που απέχει αρκετές ημέρες ταξίδι από τη Λιβύη

67

Page 50: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

68

Page 51: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

προς τα δυτικά. Η γη του είναι καρποφόρα, είναι ορεινό κατά το μεγαλύτερο μέρος αλλά έχει και ουκ ολίγες πεδινές περιοχές ξεχωριστής ομορφιάς. Το νησί διαρρέεται από πλωτά ποτάμια από τα οποία και αρδεύεται κι έχει περιβόλια 3 9 κατάφυτα με κάθε λογής δέντρα και πάρα πολλούς κήπους που τους διασχίζουν ρυάκια με γλυκό νερό. Σ τ ο νησί υπάρχουν επαύλεις πολυτελούς κατασκευ­ής, ενώ στους κήπους είναι φτιαγμένες αίθουσες συμπο­σίων γεμάτες λουλούδια, όπου μένουν οι κάτοικοι κατά τη θερινή περίοδο, μιας και η χ ώ ρ α τούς παρέχει άφθονα όλα όσα συντελούν στην απόλαυση και τη χλιδή. Κ α θ ώ ς η ορεινή περιοχή έχει μεγάλα και πυκνά δάση, κάθε λογής καρποφόρα δέντρα και πλήθος λαγκάδια και πηγές, κάνει ευχάριστη τη διαμονή στα όρη. Γενικά παντού στο νησί αναβλύζουν γλυκά νερά, τα οποία δεν παρέχουν μόνο από ­λαυση στους κατοίκους του αλλά και συμβάλλουν στην υγεία και τη σωματική τους δύναμη. Υπάρχει άφθονο κυ­νήγι κάθε είδους ζ ώ ω ν και θηρίων, και όπως τα έχουν μπόλικα στα συμπόσια δεν τους λείπει τίποτα α π ' όσα συνιστούν τη χλιδή και την πολυτέλεια" γιατί και η θάλασ­σα γύρω από το νησί έχει πλήθος ψάρια, καθώς ο ωκεανός έχει από τη φύση του παντού πληθώρα από κάθε λογής ψάρια. Και γενικά το κλίμα του νησιού είναι τόσο εύκρατο που το μεγαλύτερο μέρος του έτους παράγει άφθονους καρπούς δέντρων και άλλα φρούτα, ώ σ τ ε από την τόση ευδαιμονία να θεωρείται κατοικία θεών και όχι ανθρώπων.

20. Σ τ α παλαιά χρόνια, τούτο το νησί δεν είχε ανακα­λυφθεί, λόγω της απόστασης του από τον κατοικημένο κόσμο , αλλά αργότερα βρέθηκε για τους εξής λόγους. Οι Φοίνικες που ταξίδευαν συνέχεια από τα παλαιά χρόνια εμπορευόμενοι ίδρυσαν στη Λιβύη πολλές αποικίες αλλά και αρκετές στην Ευρώπη στα μέρη προς τη δύση. Και

69

Page 52: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

70

Page 53: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

δεδομένου ότι τα σχέδια τους πήγαιναν κατ ' ευχήν, συγκέ­ντρωσαν μεγάλα πλούτη και επιχείρησαν να ταξιδέψουν και στη θάλασσα πέρα από τις στήλες της Ηρακλή, που την ονομάζουν ωκεανό. Π ρ ώ τ α π ρ ώ τ α , λοιπόν, ίδρυσαν πάνω ακριβώς στο πέρασμα των στηλών στη μεριά της Ευρώπης πόλη, την οποία επειδή ήταν χερσόνησος την ονόμασαν Γάδειρα 4 0 , όπου, εκτός των άλλων που κατα ­σκεύασαν προσαρμοσμένα στη φύση της περιοχής, κατα ­σκεύασαν και πολυτελή ναό προς τιμήν του Ηρακλή και καθιέρωσαν θυσίες μεγαλοπρεπείς σύμφωνα με τα έθιμα των Φοινίκων. Αυτό μάλιστα το ιερό συνέβη, και τότε και στα νεότερα χρόνια, να τιμάται περισσότερα απ ' όλα, μέχρι τη δική μας εποχή. Επίσης, πολλοί Ρωμαίοι , άντρες επι­φανείς που κατόρθωσαν μεγάλα επιτεύγματα, έκαναν τάμα σ' ετούτο τον θεό και μετά την επιτυχία τους εκπλήρωσαν το τάμα τους. Οι Φοίνικες, λοιπόν, που ερευνούσαν, για τους λόγους που αναφέραμε, τα παράλια εκτός των στηλών και έπλεαν παράλληλα με τη Λιβύη, κάποια φορά παρα­σύρθηκαν από δυνατό άνεμο σε μεγάλη απόσταση μέσα στον ωκεανό. Αφού θαλασσοδάρθηκαν επί πολλές ημέρες, φτάσανε στο προαναφερθέν νησί και βλέποντας την ευδαι­μονία και τη φύση του το γνωστοποίησαν σε όλους. Γι ' αυτό και οι Τυρρηνοί, την εποχή που ήταν θαλασσοκράτο­ρες και αποφάσισαν να στείλουν εκεί αποικία, εμποδίστη­καν από τους Καρχηδόνιους που αφ ' ενός φοβήθηκαν μή­πως μεταναστεύσουν στο νησί πολλοί από τους κατοίκους της Καρχηδόνας, μιας κι ήταν τόσο ωραίο, και α φ ' ετέρου για να το έχουν καταφύγιο στα γυρίσματα της τύχης, αν τύχαινε να υποστεί η Καρχηδόνα ολοσχερή καταστροφή· γιατί πίστευαν πως εφ ' όσον ήταν θαλασσοκράτορες, θα μπορούσαν να μεταφερθούν σύσσωμοι με τις περιουσίες τους στο νησί που θα αγνοούσαν οι κατακτητές τους 4 1 .

71

Page 54: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

72

Page 55: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

21. Τ ώ ρ α που μιλήσαμε για τον ωκεανό πέρα από τη Λιβύη και τα νησιά που βρίσκονται σ' αυτόν, ας μεταφέ­ρουμε τη διήγηση στην Ευρα>πη. Πέρα από τη Γαλατία που βρέχεται από τον ωκεανό και απέναντι από τους λε­γόμενους Ερκύνιους δρυμούς 4 2 (για τους οποίους έχουμε μάθει π ω ς είναι οι μεγαλύτεροι της Ευρώπης) , υπάρχουν στον ωκεανό νησιά πολλά, το μεγαλύτερο των οποίων είναι η λεγόμενη Πρεττανική νήσος 4 3 . Τούτο το νησί τα παλαιά χρόνια παρέμενε μακριά από κάθε ξενική επίδραση, γιατί ούτε για τον Διόνυσο ούτε για τον Ηρακλή ή τους άλλους ήρωες και αρχηγούς μας παραδίδεται να εκστράτευσαν ποτέ σ' αυτό, αλλά στους δικούς μας χρόνους ο Γάιος Καίσαρας, που για τα έργα του επονομάστηκε θεός, π ρ ώ ­τος απ ' όσους μνημονεύει η ιστορία υπέταξε το νησί και αφού νίκησε τους Πρεττανούς, τους ανάγκασε να πληρώ­νουν ορισμένους φόρους. Αλλά γι' αυτές τις πράξεις θα γράψουμε αναλυτικά στην αντίστοιχη περίοδο 4 4 , τ ώ ρ α θα μιλήσουμε για το νησί και για τον κασσίτερο που παράγε ­ται σ' αυτό. Το σχήμα του νησιού είναι τριγωνικό και όπως η Σικελία οι πλευρές του δεν είναι ισομεγέθεις. Το νησί εκτείνεται λοξά σε σχέση με την ακτή της Ευρώπης και το ακρωτήριο που απέχει λιγότερο από την ηπειρωτική χ ώ ρ α , το οποίο ονομάζουν Κάντιο, λένε π ω ς απέχει από τη στεριά γύρω στα εκατό στάδια, στο σημείο όπου εκρέει η θά­λασσα 4 5 , ενώ το άλλο ακρωτήριο, το λεγόμενο Βελέριο, λένε π ω ς απέχει από την ηπειρωτική χώρα ταξίδι τ ε σ σ ά ­ρων ημερών, ενώ το τρίτο εκτείνεται, μας λένε οι ιστορι­κοί, προς το ανοιχτό πέλαγος και ονομάζεται Ό ρ κ α . Η μικρότερη από τις πλευρές έχει μήκος επτάμισι χιλιάδες στάδια και εκτείνεται παράλληλα με την Ευρώπη, η επό­μενη, από τον πορθμό μέχρι την κορυφή [το βόρειο άκρο] φτάνει σε μήκος τα δεκαπέντε χιλιάδες στάδια και η τε ­λευταία τα είκοσι χιλιάδες στάδια, ώ σ τ ε ολόκληρη η περί-

73

Page 56: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

74

Page 57: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

μετρος του νησιού είναι σαράντα δύο χιλιάδες πεντακόσια στάδια 4 6 . Λένε, λοιπόν, πως την Πρεττανική κατοικούν αυ ­τόχθονες φυλές που διατηρούν τον αρχαϊκό τρόπο ζο^ής. Στους πολέμους χρησιμοποιούν άρματα , όπως , σύμφωνα με την παράδοση, οι αρχαίοι ήρωες των Ελλήνων χρησιμο­ποιούσαν στον Τρωικό πόλεμο και οι κατοικίες τους είναι ευτελείς, φτιαγμένες κατά το πλείστον από καλάμια και ξύλα" η μέθοδος που έχουν στη συγκομιδή των σιτηρών εί­ναι να κόβουν τα στάχυα και να τα αποθηκεύουν σε υπό­στεγα κτίσματα, απ ' αυτά τραβάνε κάθε μέρα τα πιο ώρι ­μα στάχυα, τα κατεργάζονται και φτιάχνουν την τροφή τους. Σ τ α ήθη είναι απλοί και δεν έχουν καμιά σχέση με την οξύνοια και την πονηριά των σημερινών ανθρώπων. Η διαβίωση τους είναι λιτή και απέχουν από κάθε απόλαυση που γεννάει ο πλούτος. Επίσης το νησί είναι πυκνοκατοι­κημένο και το κλίμα του είναι εντελώς κατεψυγμένο, μιας και βρίσκεται κάτω από την Αρκτο . Έχει πολλούς βασι­λιάδες και άρχοντες, που ως επί το πλείστον διάκεινται ειρηνικά μεταξύ τους.

22. Αλλά τα σχετικά με τα έθιμα και τα λοιπά χαρακτη­ριστικά στο νησί θα τα εκθέσουμε αναλυτικά, όταν φτά ­σουμε στην εκστρατεία που έκανε ο Καίσαρας στην Πρετ -τανία, τ ώ ρ α θα μιλήσουμε για τον κασσίτερο που βγάζει το νησί 4 7 . Οι κάτοικοι της Πρεττανικής στη μεριά του Βελέ-ριου λεγόμενου ακρωτηρίου είναι ιδιαίτερα φιλόξενοι κι έχουν υιοθετήσει πολιτισμένο τρόπο ζωής από την επιμει-ξία τους με ξένους εμπόρους. Αυτοί βγάζουν τον κασσίτερο κατεργαζόμενοι το κοίτασμα με ειδική επεξεργασία. Τα κοιτάσματα είναι πετρώδη και περιέχουν γεώδεις φλέβες, από τις οποίες κατεργάζονται το πωρί και το καθαρίζουν με τήξη. Στη συνέχεια δίνουν στον κασσίτερο μορφή α­στραγάλων και τον μεταφέρουν σε κάποιο νησί εμπρός

75

Page 58: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

76

Page 59: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

από την Πρεττανική, που ονομάζεται Ί κ τ ι ς 4 8 - γιατί κατά την άμπωτη αποξηραίνεται ο τόπος ανάμεσα στο νησί και τη στεριά και περνώντας με άμαξες μεταφέρουν άφθονο τον κασσίτερο. Υπάρχει κάτι χαρακτηριστικό που συμβαί­νει στα γύρω κοντινά νησιά που βρίσκονται ανάμεσα στην Πρεττανική και στην Ευρώπη" κατά την πλημμυρίδα το μεταξύ τους πέρασμα καλύπτεται με νερό και φαίνονται νησιά, ενώ κατά την άμπωτη , που τραβιέται η θάλασσα και μεγάλο μέρος αποξηραίνεται, θεωρούνται χερσόνησοι. Από εκεί, λοιπόν, τον αγοράζουν οι έμποροι από τους ντόπιους και τον περνάνε στη Γαλατία" τέλος, τον μετα­φέρουν πεζή διά μέσου της Γαλατίας περπατώντας τριάντα σχεδόν ημέρες και φέρνουν τα φορτία τους φορτωμένα σε άλογα στις εκβολές του ποταμού Ροδανού.

23. Για τον κασσίτερο, όμως , ας αρκεστούμε στα λεχθέ­ντα και ας μιλήσουμε τ ώ ρ α για το λεγόμενο ήλεκτρο. Ακριβώς απέναντι από τη Σκυθία που είναι πάνω από τη Γαλατία υπάρχει σ τ ' ανοικτά του ωκεανού ένα νησί το οποίο ονομάζεται Βασίλεια 4 9 . Τα κύματα της θάλασσας βγάζουν άφθονο στο νησί το λεγόμενο ήλεκτρο, που δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού στην οικουμένη. Πολλοί από τους παλαιούς έγραψαν γι' αυτό μύθους εντελώς απίστευ­τους που διαψεύστηκαν αργότερα από την πράξη. Γιατί πολλοί ποιητές και ιστορικοί λένε π ω ς ο Φαέθων, ο γιος του Ήλιου , παιδί ακόμη στην ηλικία, έπεισε τον πατέρα του να του παραχωρήσει το τέθριππο του για μία ημέρα· καθώς εκείνος του το επέτρεψε, ο Φαέθων οδηγώντας το τέθριππο δεν μπόρεσε να κρατήσει τα ηνία, και τ' άλογα πήραν τον αέρα του παιδιού και βγήκαν από τη συνήθη διαδρομή τους" π ρ ώ τ α , λοιπόν, περιπλανήθηκαν στον ου ­ρανό που τον έκαψαν και δημιούργησαν τον λεγόμενο σή­μερα κύκλο του γαλαξία, ενώ στη συνέχεια έριξαν τις

77

Page 60: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

78

Page 61: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

φλογισμένες ακτίνες σε μεγάλο μέρος της οικουμένης και κατάκαψαν ουκ ολίγη έκταση. Γι ' αυτό, αγανακτώντας ο Δίας με τα κατορθώματα τους κατακεραύνωσε τον Φαέ­θοντα και αποκατέστησε τον ήλιο στη συνήθη τροχιά του . Τον Φαέθοντα, που έπεσε στις εκβολές του λεγόμενου σήμερα Πάδου ποταμού, ο οποίος παλιά ονομαζόταν Ηρι­δανός, τον θρήνησαν οι αδελφές τους με πάθος και από την υπερβολική τους θλίψη η φύση τους μετασχηματίστηκε κι έγιναν λεύκες. Αυτές , λοιπόν, κάθε χρόνο την ίδια εποχή βγάζουν δάκρυ, το οποίο πήζει και αποτελεί το λεγόμενο ήλεκτρο, που ξεχωρίζει σε λάμψη από τα ομοφυή 5 0 του και χρησιμοποιείται συνήθως κατά το πένθος από θάνατο νέων. Δεδομένου, όμως , ότι εκείνοι που έπλασαν τούτο τον μύθο έκαναν λάθος και το πράγμα ελέγχεται εκ του αποτελέσμα­τος ως ανακριβές στα κατοπινά χρόνια, ας δώσουμε προ ­σοχή στην αληθινή ιστορία - γιατί το ήλεκτρο συλλέγεται στο προαναφερθέν νησί, μεταφέρεται από τους ντόπιους στην αντίπερα ήπειρο κι από αυτήν έρχεται στα δικά μας μέρη, όπως είπαμε παραπάνω.

24. Τ ώ ρ α που ολοκληρώσαμε τη διήγηση για τα νησιά που βρίσκονται στα μέρη της δύσης, δεν θεωρούμε άσχετο να πούμε λίγα πράγματα και για τα έθνη της Ευρώπης που κατοικούν στις γύρω τους περιοχές, τα οποία παραλείψαμε στα προηγούμενα βιβλία. Στην Κελτική, λοιπόν, παλιά, αρχηγός ήταν, όπως λένε, ένας επιφανής άντρας, ο οποίος απόκτησε μια θυγατέρα εξαιρετικά μεγάλου αναστήματος που ξεπερνούσε τις άλλες κατά πολύ σε ομορφιά. Αυτή, λοιπόν, περήφανη για τη σωματική της ρώμη και τη θαυ­μαστή ομορφιά της αρνιόταν να παντρευτεί τον κάθε μνη­στήρα που τη ζητούσε σε γάμο , μην θεωρώντας κανέναν αντάξιο της. Κατά την εκστρατεία, όμως , του Ηρακλή εναντίον του Γηρυόνη, όταν έφτασε στην Κελτική και ίδρυ-

79

Page 62: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

80

Page 63: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

σε εκεί την πόλη Αλησία 5 1 , εκείνη είδε τον Ηρακλή και θαύ­μασε την ανδρεία και τη σωματική του διάπλαση κάι δέ ­χτηκε με μεγάλη προθυμία την αγκαλιά του, με τη συγκα­τάθεση βέβαια και των γονιών της. Από την ένωση της με τον Ηρακλή γεννήθηκε γιος ονόματι Γαλάτης, που διακρί­θηκε από τους ομοεθνείς του σε ψυχική αρετή και σωματική ρώμη. Αφού έφτασε στην ηλικία της άνδρωσης και διαδέ­χτηκε στον θρόνο τους προγόνους του, κατέκτησε μεγάλο μέρος των γειτονικών περιοχών και πέτυχε μεγάλα πολε­μικά κατορθώματα . Έγινε πασίγνωστος για την ανδρεία του και ονόμασε τους υπηκόους του Γαλάτες από τ' όνομα του , από τους οποίους ονομάστηκε κι ολόκληρη η Γαλατία.

25. Αφού είπαμε για την ονομασία των Γαλατών , καλόν είναι να μιλήσουμε και για τη χ ώ ρ α τους. Η Γαλατία, λοιπόν, κατοικείται από πολλά, μεγάλα και μικρά έθνη· τα μεγαλύτερα έχουν μέχρι και διακόσιες χιλιάδες άντρες ενώ τα μικρότερα πενήντα χιλιάδες, απ ' αυτά ένα έχει συγγένεια από τα παλιά χρόνια με τους Ρωμαίους και φιλία που διαρκεί μέχρι τα χρόνια μας. Καθώς το μεγα­λύτερο μέρος της χώρας βρίσκεται κάτω από τις Αρκτους, το κλίμα της είναι χειμερινό και εξαιρετικά ψυχρό. Διότι κατά τη χειμερινή περίοδο τις συννεφιασμένες ημέρες αντι για βροχή πέφτει χιόνι πολύ, ενώ τις αίθριες υπάρχει παγετός και πάγοι σε υπερβολικά μεγάλη έκταση, που παγώνουν τους ποταμούς και τους κάνουν να σχηματίζουν γέφυρες με τα ίδια τα νερά τους. Όχι μόνο οι περιστασια­κοί οδοιπόροι τους διαβαίνουν, περπατώντας , λίγοι κάθε φορά, πάνω στον πάγο, αλλά και στρατιές από χιλιάδες στρατιώτες τους περνούν με ασφάλεια μαζί με ζ ω α που κουβαλούν προμήθειες και φορτωμένες άμαξες. Πολλοί και μεγάλοι ποταμοί διαρρέουν τη Γαλατία και τα ρεύματα τους κόβουν προς κάθε κατεύθυνση την επίπεδη χώρα"

81

Page 64: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

82

Page 65: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

άλλοι πηγάζουν από λίμνες απύθμενες, άλλοι στα όρη έχουν τις πηγές και από εκεί ξεκινούν οι παραπόταμοι τους. Α π ' αυτούς άλλοι εκβάλλουν στον ωκεανό και άλλοι στη δική μας θάλασσα. Ο μεγαλύτερος απ ' όσους ρέουν προς το δικό μας πέλαγος είναι ο Ροδανός, που έχει τις πηγές του στα βουνά των Αλπεων και με πέντε στόματα χύνεται στη θάλασσα. Α π ' όσους χύνονται στον ωκεανό μεγαλύτεροι θεωρούνται ότι είναι ο Δούναβης 5 2 και ο Ρή ­νος, τον οποίο στα χρόνια μας γεφύρωσε ο Καίσαρας, που επονομάστηκε θεός, με πολύ πρωτότυπο τρόπο και, αφού διαπεραίωσε πεζή τις στρατιωτικές του δυνάμεις υπέταξε τους Γαλάτες που κατοικούσαν πέρα α π ' αυτόν. Υπάρχουν και πολλοί άλλοι ποταμοί πλωτοί στην Κελτική, για τους οποίους αν γράφαμε θα μακρηγορούσαμε. Όλοι σχεδόν, όταν παγώνουν και στερεοποιούνται, γεφυρώνουν τις ό­χθες τους και, εφόσον ο πάγος , λείος από τη φύση του , κάνει όσους τους διαβαίνουν να γλιστρούν, ρίχνουν πάνω τους άχυρα και τους διαβαίνουν με ασφάλεια.

26. Κάτι ιδιαίτερο και παράξενο συμβαίνει στο μεγαλύτερο μέρος της Γαλατίας, που θεωρούμε π ω ς δεν αξίζει να παραλείψουμε. Από το σημείο της θερινής δύσης και τον βορρά πνέουν συνήθως άνεμοι τόσο σφοδροί και δυ­νατοί ώ σ τ ε ανασηκώνουν από τη γη πέτρες μεγάλες όσο κρατάει η χούφτα του ανθρώπου και κονιορτό από χοντρά χαλίκια. Και γενικά, με την ορμή που φυσάνε, παίρνουν από τους άνδρες τα όπλα και τα ρούχα τους και ρίχνουν από τα άλογα τους αναβάτες. Λ ό γ ω του υπερβολικού ψύ­χους χαλάει η ισορροπία του κλίματος και η χώρα δεν πα ­ράγει ούτε κρασί ούτε λάδι. Γι ' αυτό όσοι από τους Γαλά ­τες στερούνται τους καρπούς τούτους κατασκευάζουν ποτό από το κριθάρι που καλείται ζύθος και χρησιμοποιούν επίσης για ποτό το νερό με το οποίο πλένουν τις κηρή-

83

Page 66: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

84

Page 67: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

θρες. Κ α θ ώ ς τρελαίνονται για το κρασί, πίνουν σε υπερβο­λικές ποσότητες άκρατο τον οίνο που εισάγουν οι έμποροι και, πίνοντας στη λαχτάρα τους άπληστα το ποτό , μεθάνε και πέφτουν σε ύπνο ή τους πιάνει μανία. Γι ' αυτό και πολλοί από τους Ιταλούς εμπόρους λόγω της γνωστής τους φιλαργυρίας, θεωρούν θεόσταλτο δώρο την αγάπη των Γαλατών για το κρασί. Αυτοί , λοιπόν, κουβαλώντας μέσω των π λ ω τ ώ ν ποταμών με πλοία ή διά μέσου της πεδινής χώρας με άμαξες το κρασί, έχουν απίστευτα με­γάλα κέρδη: δίνοντας μια στάμνα κρασί, παίρνουν ένα δούλο και αμείβονται έτσι για το ποτό με έναν υπηρέτη.

27. Σε όλη τη Γαλατία δεν υπάρχει γενικά ασήμι, χρυ­σάφι όμως πολύ, το οποίο προσφέρει η φύση στους ντόπιους χωρίς εξόρυξη και ταλαιπωρία. Κ α θ ώ ς το ρεύμα των π ο ­ταμών ακολουθεί ελικοειδή πορεία, χτυπάει στις όχθες που σχηματίζουν τα βουνά δεξιά και αριστερά και κόβει μεγάλα κομμάτια βράχων, γεμίζει με ψήγματα χρυσού. Τούτα τα συλλέγουν οι ασχολούμενοι με αυτή την εργασία, αλέθουν ή θρυμματίζουν τους βόλους που περιέχουν το ψήγμα, ξεπλέ­νουν με νερό το γεώδες μέρος και τους παραδίδουν στα καμίνια για το χώνεμα του μετάλλου. Συσσωρεύοντας μ' αυτό τον τρόπο τόσο χρυσάφι το χρησιμοποιούν καθ ' υπερ­βολή για κοσμήματα όχι μόνο οι γυναίκες αλλά και οι άντρες. Γιατί γύρω από τους καρπούς και τα μπράτσα τους φοράνε βραχιόλια, γύρω α π ' τον λαιμό τους χοντρούς κρίκους ολόχρυσους, φορούν επίσης μεγάλα δαχτυλίδια και χρυσούς θώρακες. Κάτι ιδιαίτερο και παράξενο γίνεται στους Α ν ω Κέλτες σχετικά με τα τεμένη των θεών τους -

γιατί στα ιερά και στα τεμένη της χώρας τους είναι σ υ σ σ ω ­ρευμένο πολύ χρυσάφι αφιερωμένο στους θεούς και κανείς από τους ντόπιους δεν το αγγίζει για τον φόβο των θεών, παρ ' όλο που οι Κέλτες είναι υπερβολικά φιλάργυροι.

85

Page 68: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

86

Page 69: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

28. Οι Γαλάτες στο σ ώ μ α είναι αρκετά ψηλοί, με σάρκα τρυφερή και λευκή, ενώ στα μαλλιά δεν είναι μόνο ξανθοί εκ φύσεως, αλλά επιδίδονται και στο να επιτείνουν με τεχνητές μεθόδους το ιδιαίτερο φυσικό τους χ ρ ώ μ α . Γιατί λούζουν συνέχεια τα μαλλιά τους με ασβεστόνερο και τα χτενίζουν από το μέτωπο προς την κορυφή του κεφαλιού και τον αυχένα, με αποτέλεσμα να μοιάζουν στην όψη με Σατύρους και Πάνες" γιατί οι τρίχες χοντραίνουν μ' αυτή την κατεργασία τόσο που δεν διαφέρουν από τις τρίχες στη χαίτη των αλόγων. Ως προς τη γενειάδα, άλλοι την ξυρί­ζουν κι άλλοι την αφήνουν να μεγαλώσει μέχρι ορισμένου σημείου" οι ευγενείς ξυρίζουν τα μάγουλα τους, αλλά αφή­νουν το μουστάκι να μακρύνει τόσο που να καλύψει το στόμα τους. Γι ' αυτό και όταν τρώνε , οι τροφές μπλέκο­νται στα μουστάκια, ενώ όταν πίνουν, το πιοτό είναι σαν να περνάει από φίλτρο. Όλοι δειπνούν καθιστοί όχι σε σκα ­μνιά αλλά κατάχαμα κι έχουν για στρωσίδια δέρματα λύκων ή σκυλιών. Σερβίρονται από νέα παιδιά στην κα­τάλληλη ηλικία, αγόρια και κορίτσια. Κοντά τους βρίσκο­νται σχάρες με δυνατή φωτιά και πάνω τους είναι κατσα ­ρόλες και σούβλες με ολόκληρα σφαχτά . Τους γενναίους άντρες τους τιμούν με τις καλύτερες μερίδες του κρέατος, όπως ακριβώς βάζει ο ποιητής τον Αίαντα να τιμάται από τους αντρειωμένους, όταν νίκησε σε μονομαχία τον Έ κ τ ο ρ α 5 3 ,

μεγάλες μερίδες α π ' την πλάτη πρόσφερε στον Αίαντα να τον τιμήσει.

Καλούν και ξένους στα συμπόσια τους και μετά το δείπνο τους ρωτάνε ποιοι είναι και τι χρειάζονται. Συνηθίζουν επίσης, ακόμα και στη διάρκεια του δείπνου, ν' αρχίζουν τις λογομαχίες με τυχαίες αφορμές κι ύστερα να προκα-

87

Page 70: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

88

Page 71: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

λούν τον άλλο σε μονομαχία, μην έχοντας σε τίποτα τον θάνατο - γιατί σ' εκείνους επικρατεί η πίστη στα λόγια του Πυθαγόρα ότι η ψυχή των ανθρώπων συμβαίνει να είναι αθάνατη και π ω ς μετά από ορισμένο αριθμό ετών η ψυχή ξαναζεί μπαίνοντας σε άλλο σ ώ μ α 5 4 . Γι ' αυτό και κατά την ταφή των νεκρών, μερικοί ρίχνουν στην πυρά επιστολές που έγραψαν προς τους νεκρούς συγγενείς τους, σαν να πρόκειται οι νεκροί να τις διαβάσουν.

29. Για τις οδοιπορίες και τις μάχες χρησιμοποιούν άμαξες με δυο άλογα, ενώ πάνω στο άρμα βρίσκεται ο ηνίοχος και ο πολεμιστής. Συναντώντας τους έφιππους πολεμιστές στις μάχες χτυπούν τους εχθρούς με τα ακό­ντια κι έπειτα κατεβαίνουν από το άρμα και μάχονται με τα ξίφη. Ορισμένοι απ ' αυτούς τόσο πολύ περιφρονούν τον θάνατο ώ σ τ ε ρίχνονται στη μάχη χωρίς ασπίδα και θ ώ ρ α ­κα. Παίρνουν μαζί τους στον πόλεμο και υπηρέτες ελεύθε­ρους, που τους στρατολογούν από τους φτωχούς , και τους χρησιμοποιούν στις μάχες ως ηνίοχους και υπασπιστές. Όταν παρατάσσονται για μάχη, προχωρούν στην πρώτη γραμμή και προκαλούν τους πιο αντρειωμένους των αντι­πάλων σε μονομαχία, κραδαίνοντας τα όπλα και τρομοκρα­τώντας τους εχθρούς. Αν κάποιος τύχει να δεχτεί την πρόκληση, αρχίζουν να εξυμνούν τα ανδραγαθήματα των προγόνων και να απαριθμούν τις δικές τους πολεμικές ικανότητες, ενώ ταυτόχρονα κοροϊδεύουν και ταπεινώνουν τον αντίπαλο και γενικά με τα λόγια τους του αφαιρούν από τα πριν το θάρρος της ψυχής. Αφού κόψουν τα κεφάλια των εχθρών που έπεσαν στη μάχη, τα κρεμάνε στον λαιμό των αλόγων. Τα λάφυρα παραδίνουν ματωμένα στους υπη­ρέτες και τα παίρνουν μαζί τους, τραγουδώντας παιάνες και ύμνους επινίκιους, και τις απαρχές 5 5 από τη λεία αυτή καρφώνουν στους τοίχους των σπιτιών τους, όπως κάνουν

89

Page 72: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

90

Page 73: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ορισμένες φορές οι κυνηγοί με τα άγρια θηρία που σ κ ό τ ω ­σαν. Τ ω ν πιο σπουδαίων εχθρών βαλσαμώνουν τα κεφάλια με λάδι κέδρου και τα φυλάνε επιμελώς σε κιβώτια για να τα δείχνουν στους ξένους και να υπερηφανεύονται που για το τάδε κεφάλι προσφέρθηκαν πολλά χρήματα σε κάποιον πρόγονο, πατέρα ή αυτούς τους ίδιους και δεν δέχτηκαν να το ανταλλάξουν. Λέγεται ότι μερικοί απ ' αυτούς καυχιού­νται που τους προσφέρθηκε χρυσάφι όσο το βάρος του κε­φαλιού και δεν το δέχτηκαν, εκδηλώνοντας ένα είδος βαρ­βαρικής μεγαλοψυχίας, γιατί αυτό το έκαναν όχι επειδή δεν θεωρούνταν ευγενές να πουλάνε τα αποδεικτικά στοιχεία της ανδρείας, αλλά επειδή θεωρούνταν κτηνωδία να αντι­τάσσονται στους ομόφυλους τους, αφού είχαν πια πεθάνει.

30. Τα ενδύματα τους είναι εντυπωσιακά, χιτώνες με κάθε είδους χρώματα βαμμένους και κεντημένους και πε -ρισκελίδες, που εκείνοι ονομάζουν βράκες. Φορούν π α ν ω ­φόρια ριγωτά, πιασμένα με πόρπη, τον χειμώνα χοντρά και το καλοκαίρι ελαφρά, με πυκνά, πολύχρωμα καρό. Για όπλα έχουν στενόμακρες ασπίδες, ψηλές όσο ένας άντρας, με χαρακτηριστικά στολίδια, ορισμένες φέρουν προεξοχές με ανάγλυφα ζ ώ α από χαλκό, προσεγμένες στην κατασκευή όχι μόνο ως προς τη διακόσμηση αλλά και ως προς την ασφάλεια. Σ τ ο κεφάλι φορούν κράνη χάλκινα με μεγάλες προεξοχές που κάνουν να φαίνονται τεράστιοι όσοι τα φορούν. Σε μερικά από τα κράνη αυτά έχουν προσαρτηθεί κέρατα, σε άλλα είναι αποτυπωμένα πρόσωπα όρνιων ή τετραπόδων ζ ώ ω ν . Οι σάλπιγγες τους είναι ιδιόμορφες και βαρβαρικές, γιατί τις φυσάνε και βγάζουν ήχο τραχύ, ταιριαστό με την ταραχή της μάχης. Μερικοί φορούν θώρακες σιδερένιους αλυσιδωτούς, ενώ άλλοι αρκούνται σε όσα δίνει η φύση και μάχονται χωρίς προστασία. Αντί για ξίφος έχουν μακριές σπάθες, που

91

Page 74: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

92

Page 75: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κρέμονται από χάλκινες ή σιδερένιες αλυσίδες στον δεξί τους μηρό. Μερικοί ζώνουν τους χιτώνες τους με επίχρυ­σες ή ασημένιες ζώνες. Προτάσσουν λόγχες, τις οποίες οι ίδιοι ονομάζουν λαγκίες, που έχουν σιδερένιες αιχμές μή­κους ενός πήχη ή και παραπάνω και πλάτους λίγο μικρό­τερου από δύο παλάμες. Τα ξίφη τους είναι σχεδόν ίσα με τα ακόντια άλλων λαών, ενώ τα ακόντια τους έχουν αιχμές μεγαλύτερες από τα ξίφη των άλλων. Α π ' αυτά ορισμένα είναι σφυρηλατημένα σε ευθεία, ενώ τα άλλα είναι στριφτά σε όλο τους το μήκος, έτσι ώστε με το χτύπημα όχι μόνο να κόβουν αλλά και να συνθλίβουν τις σάρκες και να ξεσκί­ζουν την πληγή με το τράβηγμα του δόρατος.

31. Οι ίδιοι είναι τρομεροί στην όψη, με βαριές και τραχιές φωνές, ενώ στην ομιλία τους είναι λιγόλογοι και αινιγματικοί [και τα περισσότερα υπαινίσσονται με συνεκ-δοχές]. Λένε πολλά και υπερβολικά για να εξάρουν τον εαυτό τους και να μειώσουν τους άλλους, είναι απειλητι­κοί, καυχησιολόγοι και πομπώδεις , αλλά στο μυαλό είναι οξείς και όχι ανεπίδεκτοι μαθήσεως. Ανάμεσα τους υπάρ­χουν και λυρικοί ποιητές, τους οποίους ονομάζουν Βάρ­δους. Αυτοί, τραγουδώντας με συνοδεία οργάνων που μοιά­ζουν με λύρες, άλλους εξυμνούν και άλλους κατηγορούν. Υπάρχουν επίσης και κάποιοι φιλόσοφοι και θεολόγοι, που τους απονέμουν ξεχωριστές τιμές και τους αποκαλούν Δρουίδες. Έχουν και μάντεις, που απολαμβάνουν ευρείας αποδοχής. Τούτοι με την οιωνοσκοπία και με τις θυσίες ζώων προλέγουν τα μέλλοντα και τους υπολογίζει όλος ο λαός. Μάλιστα, όταν πρόκειται να εξετάσουν σπουδαία θέματα, έχουν έθιμο παράξενο και απίστευτο, διότι θυσιά­ζουν άνθρωπο, χτυπώντας τον με μαχαίρι στην περιοχή πάνω από το διάφραγμα και, αφού το θύμα πέσει, από τον τρόπο που έπεσε και από τον τρόπο που σπαράζουν

93

Page 76: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

94

Page 77: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

τα μέλη του αλλά και, από το πώς ρέει το αίμα καταλα­βαίνουν το μέλλον, δίνοντας πίστη σε παμπάλαιες και πολύχρονες σχετικές παρατηρήσεις. Έθ ιμο τους είναι κα­νείς να μην προσφέρει θυσία χωρίς την παρουσία φιλοσό­φου, διότι μέσω αυτών που γνωρίζουν τη θεϊκή φύση και που μιλούν, σαν να λέμε, τη γλώσσα των θεών θεωρούν ότι πρέπει να προσφέρονται οι ευχαριστίες στους θεούς και μέσω αυτών πιστεύουν ότι πρέπει να ζητούν τα αγαθά. Ό χ ι μόνο για τις ανάγκες της ειρήνης αλλά και κατά τους πολέμους αυτούς εμπιστεύονται κυρίως και τους λυρικούς ποιητές, όχι μόνον οι δικοί τους αλλά και οι εχθροί" πολλές φορές στις εκ παρατάξεως μάχες, καθώς οι στρατοί πλη­σιάζουν ο ένας στον άλλο, με γυμνά τα ξίφη και τις λόγχες προτεταμένες, αυτοί προχωρούν στη μέση και τους στα­ματάνε, σαν να πρόκειται για θηρία που τα μαγεύουν. Έτσ ι , ακόμη και στους αγριότερους βαρβάρους ο θυμός υποχωρεί μπροστά στη σοφία και ο Αρης σέβεται τις Μούσες.

32. Καλόν είναι να ξεκαθαρίσουμε κάτι που πολλοί αγνοούν. Τους ανθρώπους που κατοικούν στο εσωτερικό πάνω από τη Μασσαλία, εκείνους στις πλαγιές των Αλπε­ων και τους ανθρώπους που κατοικούν στην από δω μεριά των Πυρηναίων τους λένε Κέλτες, ενώ εκείνους που είναι εγκαταστημένοι πάνω απ ' αυτή την Κελτική στα μέρη προς βορρά, τόσο στα παράλια του ωκεανού όσο και στο όρος Ερκύνιο, αλλά και όλους στη συνέχεια μέχρι τη Σκυ -θία, τους λένε Γαλάτες· οι Ρωμαίοι όμως πάλι περιλαμβά­νουν όλα τούτα τα έθνη συλλήβδην σε μια ονομασία, λέ­γοντας τους όλους Γαλάτες. Οι γυναίκες, τώρα, των Γα­λατών δεν είναι μόνο παραπλήσιες με τους άντρες στο μέγεθος αλλά εφάμιλλες και σε δύναμη. Τα παιδιά τους μόλις γεννιούνται, έχουν ως επί το πλείστον άσπρα μαλλιά,

95

Page 78: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

96

Page 79: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

μεγαλώνοντας όμως στην ηλικία αλλάζει η απόχρωση και τα μαλλιά τους παίρνουν το χρώμα των πατέρων τους. Πιο άγριοι απ ' όλους είναι εκείνοι που κατοικούν στον βορρά και κοντά στη Σκυθία, λένε μάλιστα μερικοί π ως τρώνε ανθρώπους, όπως από τους Πρεττανούς εκείνοι που κατοι­κούν την ονομαζόμενη Ί ρ η 5 6 . Καθώς το μένος και η αγριό­τητα τους είναι πια διαβόητα, μερικοί λένε πως τα παλαιά χρόνια διέτρεξαν ολόκληρη την Ασία, υπό την ονομασία Κιμμέριοι, και πως με το πέρασμα του χρόνου παραφθάρη-κε η λέξη και κατέληξε το όνομα να γίνει Κίμβροι 5 7 . Γιατί φιλοδοξία τους από παλιά είναι να ληστεύουν, εισβάλλο­ντας στις χώρες των άλλων, και να μην υπολογίζουν κα­νένα. Είναι εκείνοι που κατέλαβαν τη Ρ ώ μ η 5 8 , σύλησαν το ιερό των Δελφών 5 9 , εκείνοι που επέβαλαν φόρους σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης και αρκετό από την Ασία, που εγκα­ταστάθηκαν στην περιοχή που υπέταξαν και που λόγω της επιμειξίας τους με τους Έλληνες ονομάστηκαν Ελληνογα-λάτες και, τελευταία, συνέτριψαν πολλές και μεγάλες ρω­μαϊκές στρατιές. Σύμφωνα με την αγριότητα που τους διακρίνει, είναι και απίστευτα ασεβείς ως προς τις θυσίες" γιατί φυλακίζουν τους κακούργους επί πενταετία και στη συνέχεια τους ανασκολοπίζουν στ ' όνομα των θεών και τους θυσιάζουν μαζί με πολλές άλλες απαρχές πάνω σε τεράστιες πυρές. Χρησιμοποιούν τους αιχμαλώτους ως θυ­σιαστήρια ζώα προς τιμήν των θεών. Μερικοί, επίσης, τα ζώα που αιχμαλωτίζουν στον πόλεμο τα σκοτώνουν μαζί με τους ανθρώπους ή τα καίνε ή τα αφανίζουν με άλλες εκδικητικές μεθόδους. Μολονότι οι γυναίκες που έχουν εί­ναι ωραίες, ελάχιστη σημασία τους δίνουν, ενώ λυσσάνε με μανία για την αγκαλιά των σερνικών. Συνηθίζουν να κοι­μούνται κατάχαμα πάνω σε δέρματα θηρίων και να κυλιού­νται μ' έναν ερωμένο α π ' τη μια κι άλλον α π ' την άλλη μεριά 6 0 . Το πιο παράξενο α π ' όλα είναι ότι αδιαφορούν

97

Page 80: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

98

Page 81: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

πλήρως για την αξιοπρέπεια τους και με ευκολία προσφέ­ρουν στους άλλους την ακμή του σώματος τους, πράγμα που άλλωστε δεν θεωρούν αισχρό, αλλά μάλλον θεωρούν άτιμο εκείνον που θα τον πλησιάσουν και δεν θα δεχτεί τη χάρη που του γίνεται.

33. Αλλά αρκετά μιλήσαμε για τους Κέλτες, τώρα ας μεταφέρουμε την ιστορία μας στους γειτονικούς τους Κελ-τίβηρες. Ετούτοι, λοιπόν, τα παλιά χρόνια πολεμούσαν μεταξύ τους για τη χώρα, οι Ίβηρες , δηλαδή, και οι Κέλ­τες, αλλά μετά διέλυσαν τις διαφορές τους και εγκαταστά­θηκαν μαζί στην περιοχή και, επί πλέον, συνάπτοντας μεταξύ τους γάμους, πήραν, ένεκα της επιμειξίας, τούτη την ονομασία. Καθώς τα δυο έθνη που αναμείχτηκαν ήταν ισχυρά και η χώρα που κατοικούσαν εύφορη, συνέβη να αποκτήσουν οι Κελτίβηρες μεγάλη δόξα και επί πολλά χρόνια να αντιτάσσονται στους Ρωμαίους, έχοντας μόλις πρόσφατα υποταχτεί . Αυτοί, λοιπόν, θεωρούνται ότι στον πόλεμο δεν είναι μόνο καλοί ιππείς αλλά δίνουν και πεζούς εξαιρετικής ρώμης και αντοχής. Φοράνε χοντρούς χιτώνες μαύρους και τραχείς, από μαλλί που μοιάζει με κατσικό-τριχες. Μερικοί από τους Κελτίβηρες οπλίζονται με γαλα-τικές μακρόστενες ασπίδες ελαφρές και άλλοι με στρογγυ­λές πλεχτές ασπίδες στο μέγεθος των ελληνικών, και γύρω στις κνήμες τους τυλίγουν τρίχινες περικνημίδες, ενώ στο κεφάλι φορούν χάλκινα κράνη στολισμένα με φοινικόχρω-μα λοφία. Φέρουν ξίφη δίκοπα και σφυρηλατημένα από σί­δερο εξαιρετικής ποιότητας και πλάι στο ξίφος έχουν στι­λέτο μήκους μιας σπιθαμής, το οποίο χρησιμοποιούν στις εκ του σύνεγγυς μάχες. Σ' αυτούς γίνεται και κάτι ιδιαί­τερο στην κατασκευή των αμυντικών τους όπλων 6 1 - γ ιατί χώνουν μέσα στο χώμα ελάσματα σιδήρου και τα αφήνουν, μέχρις ότου με τον καιρό η σκουριά διαβρώσει το ασθενές

99

Page 82: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

100

Page 83: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

μέρος του σιδήρου κι αφήσει το πιο σκληρό, από το οποίο κατασκευάζουν ξίφη διαφόρων ειδών και τα άλλα χρήσιμα στον πόλεμο αντικείμενα. Το όπλο που έχει κατασκευαστεί μ' αυτό τον τρόπο κόβει στα δυο οτιδήποτε πέσει στον δρόμο του, γ ιατί ούτε ασπίδα ούτε κράνος ούτε κόκαλο αντέχει το χτύπημα του, λόγω της εξαιρετικής ποιότητας του σιδήρου. Έχοντας την ικανότητα να μάχονται με δυο τρόπους, αφού νικήσουν πολεμώντας πάνω στ ' άλογα, π η ­δάνε στη γη και μεταπίπτοντας στην τάξη των πεζών δί­νουν μάχες θαυμαστές. Υπάρχει, όμως, σ' αυτούς κι ένα ιδιαίτερο και παράξενο έθιμο - μολονότι όντως είναι επιμε­λείς και καθαροί στον τρόπο ζωής τους, επιδίδονται σε μια πρακτική βάναυση και πολύ βρόμικη, γιατί συνηθίζουν να πλένουν το σώμα τους με ούρα και να τρίβουν μ' αυτά και τα δόντια τους, πιστεύοντας πως αυτή είναι η σωστή φροντίδα για το σώμα 6 2 .

34. Στα ήθη τους είναι ωμοί απέναντι στους κακούργους και τους εχθρούς τους, ενώ προς τους ξένους είναι ευγενι­κοί και φιλάνθρωποι. Τους ξένους, για παράδειγμα, που φτάνουν στα μέρη τους ζητάνε όλοι να τους φιλοξενήσουν στα σπίτια τους και μαλώνουν μεταξύ τους για το ποιος θα τους πρωτοπάρει - όποιους, λοιπόν, ακολουθήσουν οι ξένοι, αυτούς τους επαινούν και τους θεωρούν ευλογημένους από τους θεούς. Για τροφή χρησιμοποιούν άφθονο και κάθε λογής κρέας και για ποτό έχουν μέλι ανακατεμένο με κρασί, μιας και η χώρα παράγει άφθονες ποσότητες με­λιού ενώ κρασί αγοράζουν από τους εμπόρους που κατα­πλέουν. Το πιο αναπτυγμένο από τα γειτονικά τους έθνη είναι η φυλή των λεγόμενων Βακκαίων - γ ιατί αυτοί μοιρά­ζουν κάθε χρόνο τη γη τους και την καλλιεργούν, η σοδειά στη συνέχεια είναι κοινή κι απ ' αυτήν δίνουν στον καθένα το μερίδιο του, ενώ για τους γεωργούς που ιδιοποιούνται

101

Page 84: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

102

Page 85: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κάτι από τη σοδειά τιμωρία είναι ο θάνατος. Από τους Ίβηρες οι πιο γενναίοι είναι οι λεγόμενοι Λυσιτανοί, αυτοί στους πολέμους κρατάνε εξαιρετικά μικρές ασπίδες, πλεγ­μένες από σκοινιά τενόντων και μπορούν να προστατεύουν πολύ καλά το σώμα επειδή είναι γερές· καθώς τούτη την ασπίδα τη μετακινούν, πότε δω πότε κει, με μεγάλη ευκο­λία στις μάχες, αποκρούουν με τέχνη τα βέλη που τους έρχονται. Χρησιμοποιούν, επίσης, ακόντια αγκιστρωτά, φτιαγμένα ολόκληρα από σίδερο, και φοράνε κράνη και ξίφη παρόμοια με τους Κελτίβηρες. Ρίχνουν τα ακόντια τους μακριά και με ευστοχία, ενώ γενικά έχουν μεγάλη αντοχή στα χτυπήματα. Καθώς είναι ευκίνητοι και ελα­φροί, είναι γρήγοροι και στην υποχώρηση και στην κατα­δίωξη, στις μάχες όμως εκ του συστάδην υπολείπονται κατά πολύ από τους Κελτίβηρες σε αντοχή. Τον καιρό τ η ς . ειρήνης εξασκούνται σ' ένα είδος πεταχτού χορού που απαιτεί μεγάλη αντοχή στα πόδια, στους πολέμους πάλι προχωρούν με ρυθμό και τραγουδούν παιάνες, όταν επιτίθενται στους αντιπάλους. Οι Ίβηρες , οι Λυσιτανοί κυρίως, κάνουν κάτι ιδιόμορφο - οι νέοι, στην ακμή της ηλικίας τους, όσοι είναι οι πιο φτωχοί και δεν έχουν πε­ριουσία, αλλά ξεχωρίζουν σε σωματική δύναμη και τόλμη, εφοδιάζονται, απλά και μόνο, με αποφασιστικότητα και όπλα και συγκεντρώνονται στα δυσπρόσιτα ορεινά μέρη, όπου σχηματίζουν αρκετά μεγάλες ομάδες και κάνοντας ληστρικές επιδρομές στην Ιβηρία συγκεντρώνουν πλούτη. Κι αυτό το κάνουν συνέχεια χωρίς να υπολογίζουν τ ίποτα, γιατί καθώς φέρουν ελαφρό οπλισμό και είναι εξαιρετικά ευκίνητοι και γρήγοροι, είναι πολύ δύσκολο να τους υπο­τάξει οποιοσδήποτε. Γενικά, θεωρούν πατρίδα τους τα δύ­σβατα και κακοτράχαλα βουνά και σ' αυτήν καταφεύγουν, καθώς δύσκολα τη διαβαίνουν μεγάλα και δυσκίνητα στρα­τεύματα. Γι ' αυτό και οι Ρωμαίοι , μολονότι εκστράτευσαν

103

Page 86: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

104

Page 87: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

εναντίον τους πολλές φορές και τους ανάγκασαν κάπως να συμμαζευτούν, δεν μπόρεσαν τελικά να εξαρθρώσουν τα ορμητήρια τους, όσο φιλότιμα κι αν το προσπάθησαν.

35. Τώρα που εκθέσαμε τα σχετικά με τους Ίβηρες , φρονούμε πως δεν είναι ξένο με το θέμα να μιλήσουμε και για τα μεταλλεία αργύρου που υπάρχουν σ' αυτή την περιοχή, γ ιατί τούτη η χώρα έχει σχεδόν το περισσότερο και καλύτερο μεταλλευόμενο ασήμι και αποφέρει μεγάλες προσόδους στους εργαζόμενους. Σ τ α προηγούμενα βιβλία που πραγματεύονται τα κατορθώματα του Ηρακλή, ανα­φέραμε τα βουνά της Ιβηρίας που ονομάζονται Πυρηναία 6 3 , αυτά, λοιπόν, ξεπερνούν και σε ύψος και σε μέγεθος τα άλλα, γιατί εκτείνονται από τη θάλασσα προς νότο σχεδόν μέχρι τον ωκεανό προς βορρά 6 4 , χωρίζοντας τη Γαλατία από την Ιβηρία και την Κελτιβηρία, και φτάνουν να κα­λύπτουν μήκος τριών χιλιάδων σταδίων. Καθώς υπάρχουν πάνω τους πολλά και πυκνόφυτα δάση, λένε πως στα παλιά χρόνια κάποιοι βοσκοί άναψαν φωτιά και κατάκαψαν περα ως πέρα την ορεινή περιοχή - γ ι ' αυτό, επειδή η φωτιά έκαιγε συνέχεια επί πολλές ημέρες και κάηκε μαζί και η επιφάνεια της γης, τα όρη ονομάστηκαν Πυρηναία από αυτό το γεγονός, ενώ η επιφάνεια της καμένης περιοχής γέμισε ασήμι και, καθώς έλιωσε η ουσία από την οποία βγαίνει ο άργυρος, σχηματίστηκαν πολλά ρυάκια από κα­θαρό ασήμι. Οι ντόπιοι, όμως, αγνοούσαν τη χρήση του, αλλά οι Φοίνικες που ασχολούνταν με το εμπόριο έμαθαν το γεγονός και αγόραζαν το ασήμι ανταλλάσσοντας το με άλλα εμπορεύματα μικρής αξίας. Κι αυτός ήταν ο λόγος που οι Φοίνικες μεταφέροντας το στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες της Ασίας απόκτησαν τόσα πλούτη. Μάλιστα η απληστία των εμπόρων έφτανε σε τέτοιο βαθμό που αν τύχαινε τα πλοία τους να είναι γεμάτα αλλά να περισσεύει

105

Page 88: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

106

Page 89: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

πολύ ασήμι, έκοβαν τις μολυβένιες άγκυρες κι έβαζαν ασήμι να παίξει τον ρόλο του μολυβιού. Έτσ ι , δεδομένου ότι επί πολλά χρόνια οι Φοίνικες εξασκούσαν αυτό το εμπόριο κι έφτασαν να πλουτίσουν αφάνταστα, ίδρυσαν πολλές αποικίες, άλλες στη Σικελία και στα κοντινά της νησιά κι άλλες στη Λιβύη, τη Σαρδηνία και την Ιβηρία.

36. 'Τστερα, όμως, από πολλά χρόνια οι Ίβηρες έμαθαν τις ιδιότητες που έχει ο άργυρος και έφτιαξαν αξιόλογα μεταλλεία - παράγοντας, λοιπόν, άργυρο άριστης ποιότητας και σε μεγάλες ποσότητες, αποκόμιζαν μεγάλα κέρδη. Ο τρόπος με τον οποίο οι Ίβηρες βγάζουν και επεξεργάζο­νται τον άργυρο είναι περίπου ο εξής. Δεδομένου ότι υ­πάρχουν θαυμάσια μεταλλεία χαλκού, χρυσού και αργύρου, οι εργαζόμενοι στα χαλκωρυχεία βγάζουν ποσότητα καθα­ρού χαλκού ίση με το ένα τέταρτο της ποσότητας του ορυκτού μεταλλεύματος, ενώ από τους εργαζόμενους στα μεταλλεία αργύρου υπάρχουν μερικοί που μέσα σε τρεις μέρες βγάζουν ποσότητα ίση με ένα Ευβοϊκό τάλαντο 6 5 -

γιατί το ορυκτό είναι γεμάτο με λαμπερά ψήγματα αργύ­ρου σε μεγάλη πυκνότητα. Θαυμάζει, λοιπόν, κανείς τόσο τη φύση της χώρας όσο και τη φιλοπονία των ανθρώπων που τη δουλεύουν. Στην αρχή, ο οποιοσδήποτε ιδιώτης εργαζόταν στα μεταλλεία κι έβγαζε μεγάλα πλούτη από την ευκολία εξόρυξης και την αφθονία του ορυκτού αργύ­ρου, ύστερα, όμως, που στην Ιβηρία επικράτησαν οι Ρ ω ­μαίοι, συγκεντρώθηκε στα μεταλλεία πλήθος Ιταλών, που βγάζουν μεγάλα πλούτη από τη φιλοκέρδεια τους. Γιατί αγοράζουν πλήθη από δούλους και τους στέλνουν στους υπεύθυνους των εργασιών στα μεταλλεία - αυτοί, ανοίγο­ντας ακόμα περισσότερες στοές και εξορύσσοντας το με­τάλλευμα από μεγαλύτερο βάθος, αναζητούν τις πλουσιό­τερες σε χρυσό και άργυρο φλέβες της γης - προεκτείνοντας

107

Page 90: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

108

Page 91: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

τις στοές όχι μόνο'σε μήκος αλλά και σε βάθος που φτάνει τα πολλά στάδια και σκάβοντας λοξούς και ελικοειδείς διαδρόμους βγάζουν από τα βάθη το μετάλλευμα που τους δίνει τόσο κέρδος.

37. Τούτα τα μεταλλεία έχουν μεγάλη διαφορά από τα μεταλλεία της Αττ ικής 6 6 . Γιατί οι ασχολούμενοι με τις μεταλλουργικές εργασίες σ' εκείνα, μολονότι έχουν κάνει μεγάλες δαπάνες, εκείνα που ήλπισαν κάποτε πως θα λά­βουν δεν έλαβαν κι αυτά που είχαν τα έχασαν, ώστε μοιά-ζ ι f t '67 Ό '

ουν να ατυχήσαν κατα τρόπον αινιγματικό . ϋ ν ω οι με­ταλλουργοί της Ισπανίας σωρεύουν πλούτη ανάλογα με τις προσδοκίες τους από τούτες τις εργασίες. Γιατί από τις πρώτες τους προσπάθειες επιτυγχάνουν, λόγω της εξαιρε­τικής απόδοσης της γης ως προς αυτό και στη συνέχεια ανακαλύπτουν όλο και πιο λαμπρές φλέβες, γεμάτες ασήμι και χρυσάφι - γ ιατί όλα τα γύρω εδάφη είναι ένα πολύπλοκο δίκτυο φλεβών που διακλαδίζονται προς όλες τις κατευ­θύνσεις. Μερικές φορές μάλιστα, κατεβαίνοντας σε βάθος πέφτουν σε ποτάμια που κυλούν υπόγεια, αλλά αναχαιτί­ζουν την ορμή τους, εκτρέποντας το προς το μέρος τους ρεύμα με ορύγματα που ανοίγουν στα πλάγια. Διότι ωθού­μενοι από την αδιάψευστη προσδοκία του κέρδους, φέρνουν σε πέρας κάθε έργο που αναλαμβάνουν και, το πιο παράξε­νο απ ' όλα, αντλούν τα νερά που τρέχουν με τους λεγόμε­νους αιγυπτιακούς κοχλίες, που τους εφεύρε ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος όταν είχε πάει στην Α ί γ υ π τ ο 6 8 - με τη χρήση τούτων των κοχλιών μεταφέρουν το νερό κατά διαδοχικά στάδια 6 9 μέχρι την έξοδο, αποξηραίνοντας έτσι τα μέρη όπου έσκαβαν και κάνοντας τα κατάλληλα για τη συνέχι­ση των εργασιών. Καθώς τούτο το μηχάνημα είναι εξαιρε­τικά αποτελεσματικό, με ασήμαντη εργασία τεράστια πο­σότητα νερού αντλείται κατά τρόπο απίστευτο, και όποιο

109

Page 92: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

110

Page 93: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κι αν είναι το ρεύμα του ποταμού αδειάζει με μεγάλη ευκο­λία από τον βυθό στην επιφάνεια της γης. Λογικό είναι να θαυμάζει κανείς την επινοητικότητα του τεχνίτη όχι μόνο σ' αυτή την εφεύρεση αλλά και σε πολλές άλλες κι ακόμα μεγαλύτερες που είναι πασίγνωστες σ' ολόκληρη την οι­κουμένη, για τις οποίες θα μιλήσουμε αναλυτικά και με ακρίβεια, όταν φτάσουμε στην εποχή του Αρχιμήδη 7 0 .

38. Οι εργάτες, λοιπόν, στα μεταλλεία παράγουν για τους κυρίους τους απίστευτα ύψη κερδών, ενώ οι ίδιοι μέρα και νύχτα μέσα στις υπόγειες στοές φθείρουν τα σώματα τους και πολλοί πεθαίνουν από τις υπερβολικές κακουχίες - γ ιατί γ ι ' αυτούς δεν υπάρχει χαλάρωση ή ανά­παυλα, αλλά κάτω από τα χτυπήματα των επιστατών αναγκάζονται να υπομένουν τα φοβερά δεινά και να χάνουν τη ζωή τους μ' αυτό τον φρικτό τρόπο, μερικοί, μάλιστα, από τη σωματική τους αντοχή και την ψυχική τους καρτε­ρία υπομένουν επί πολλά χρόνια τις ταλαιπωρίες, γ ιατί , στην πραγματικότητα, ο θάνατος είναι γ ι ' αυτούς προτι­μότερος από τη ζωή για την τόση κακοπάθεια που πρέπει να υποφέρουν. Μολονότι πολλά είναι τα παράξενα με τις εν λόγω μεταλλευτικές εργασίες, εκείνο που θα άξιζε να θαυ­μάσει κανείς είναι πως κανένα από τα ορυχεία δεν έχει ανοιχτεί πρόσφατα, αλλά όλα ανοίχτηκαν λόγω της φιλαρ­γυρίας των Καρχηδονίων την εποχή που επικρατούσαν στην Ιβηρία. Διότι από αυτά αύξησαν τόσο πολύ τη δύνα­μη τους, προσλαμβάνοντας μισθοφόρους τους καλύτερους στρατιώτες και μ' αυτούς νίκησαν σε πολλούς και μεγά­λους πολέμους. Γιατί πάντα γενικά οι Καρχηδόνιοι δεν εμπιστεύονταν τους πολέμους σε στρατιώτες από δικούς τους πολίτες ούτε σ' εκείνους που στρατολογούσαν από τους συμμάχους τους, αλλά σε Ρωμαίους, Σικελιώτες και κατοίκους της Λιβύης, που τους οδηγούσαν στους μεγαλύ-

111

Page 94: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

112

Page 95: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

τερους κινδύνους, υποτάσσοντας τους όλους στο χρήμα που έβγαζαν άφθονο από τα μεταλλεία. Γιατί , όπως φαίνεται, οι Φοίνικες ήταν από τα παλαιά χρόνια ικανότατοι στην ανακάλυψη του κέρδους, ενώ οι Ιταλοί είναι εξ ίσου ικανοί στο να μην αφήνουν τίποτα για τους άλλους.

Σε πολλά μέρη της Ιβηρίας υπάρχει και κασσίτερος που δεν βρίσκεται στην επιφάνεια της γης , όπως επιμένουν να γράφουν μερικοί ιστορικοί, αλλά εξορύσσεται και υποβάλ­λεται σε κατεργασία πύρωσης ίδια με του αργύρου και του χρυσού. Γιατί στην περιοχή πάνω από τη χώρα των Λυ-σιτανών υπάρχουν πολλά μεταλλεία κασσιτέρου, στα νησιά του ωκεανού μπρος από την Ιβηρία που απ αυτό το γε ­γονός ονομάστηκαν Κασσιτερίδες 7 1 . Πολύς κασσίτερος δια­κομίζεται και από την Πρεττανική νήσο στην απέναντι ακτή της Γαλατίας 7 2 και μεταφέρεται από εμπόρους από το εσωτερικό της Κελτικής μέχρι τους Μασσαλιώτες και την πόλη της Ναρβώνας, όπως ονομάζεται" τούτη η πόλη είναι αποικία Ρωμαίων και λόγω της βολικής της θέσης έχει τη μεγαλύτερη αγορά σ' εκείνους τους τόπους.

39. Εμείς , τώρα, αφού μιλήσαμε για τους Γαλάτες, τους Κελτίβηρες και του Ίβηρες , θα περάσουμε στους Λίγυες. Αυτοί, λοιπόν, κατοικούν χώρα τραχιά και παντελώς φτω­χή και από τον κόπο και την αδιάκοπη ταλαιπωρία που υφίστανται στη δουλειά τους ζουν σκληρή και μίζερη ζωή. Γιατί καθώς η χώρα τους είναι γεμάτη δέντρα, άλλοι α π ' αυτούς κόβουν ολημερίς δέντρα φορτωμένοι με κοφτερά και βαριά τσεκούρια κι άλλοι, που ασχολούνται με την καλλιέργεια της γης , τον περισσότερο καιρό σπάνε πέ­τρες, επειδή το έδαφος είναι υπερβολικά κακοτράχαλο" γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να σηκώσουν με τα σκαπτι­κά τους εργαλεία σβόλο χώματος χωρίς πέτρα. Κι όπως η δουλειά τους είναι τόσο σκληρή, μόνο με τη συνεχή προ-

113

Page 96: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

114

Page 97: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

απάθεια υπερνικούν τη φύση και με μεγάλο μόχθο κατα­φέρνουν μόλις και μετά βίας να βγάλουν κάποιους λιγο­στούς καρπούς. Λόγω, όμως, της συνεχούς εξάσκησης με ελάχιστη τροφή, το σώμα τους είναι ισχνό και νευρώδες. Σ' ετούτη την κακοπάθεια συνεργάτες έχουν τις γυναίκες, που είναι συνηθισμένες να εργάζονται το ίδιο με τους άντρες. Βγαίνουν συνέχεια για κυνήγι, όπου πιάνοντας πολλά αγρίμια αναπληρώνουν την έλλειψη των γεωργικών καρπών. Δεδομένου, λοιπόν, ότι ζούνε σε βουνά σκεπασμέ­να με χιόνι κι είναι συνηθισμένοι να ορειβατούν σε απίστευ­τες κακοτοπιές, τα σώματα τους γίνονται γερά και μυώδη. Υπάρχουν μερικοί που ένεκα της έλλειψης γεωργικών καρπών πίνουν νερό 7 3 , τρώνε κρέας ήμερων αλλά και ά­γριων ζώων και χορταίνουν με τα χορταρικά που φυτρώ­νουν στην περιοχή, καθώς στη χώρα τους δεν πάτησαν πόδι οι προσφιλέστεροι των θεών, η Δήμητρα και ο Διόνυσος. Οι Λίγυες διανυκτερεύουν στα χωράφια, σπανιότερα σε φτωχικές αγροικίες ή καλύβες και συνήθως σε κοιλώματα βράχων και φυσικά σπήλαια ικανά να προσφέρουν προστα­σία. Σύμφωνα μ' αυτά κάνουν κι όλα τα άλλα, διαφυλάσ­σοντας τον αρχαίο και ανεπιτήδευτο τρόπο ζωής. Και γενικά σ' εκείνους τους τόπους, οι γυναίκες έχουν νεύρο και δύναμη αντρών και οι άντρες νεύρο και δύναμη θεριών. Λένε, μάλιστα, πως πολλές φορές σε εκστρατείες, ο πιο μεγαλόσωμος Γαλάτης προκλήθηκε σε μονομαχία από έ­ναν κάτισχνο Λίγυα και σκοτώθηκε. Ο οπλισμός που έχουν οι Λίγυες είναι ελαφρότερος στην κατασκευή του από τον οπλισμό των Ρωμαίων, γιατί τους καλύπτει μακρόστενος θυρεός, 7 4 δουλεμένος με γαλατική μέθοδο και χιτώνας δε­μένος με ζωστήρα, ενώ τυλίγονται με δέρματα αγρίων ζώων και φέρουν ξίφος μετρίου μεγέθους· αλλά μερικοί, μετά την ενσωμάτωση τους στο ρωμαϊκό κράτος, άλλαξαν τον οπλισμό τους θέλοντας να εξομοιωθούν με τους ηγεμό-

115

Page 98: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

116

Page 99: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

νες τους. Τολμηροί και γενναίοι δεν είναι μόνο στον πόλεμο αλλά και στις δύσκολες περιστάσεις της ζωής. Διότι, ως έμποροι, πλέουν το Λιβυκό και το πέλαγος της Σαρδηνίας, έτοιμοι πάντα να ριχτούν αβοήθητοι σε κινδύνους - γ ιατί μολονότι τα σκάφη που χρησιμοποιούν είναι πιο ευτελή και από σχεδίες κι είναι εξοπλισμένα με τα ελάχιστα αναγκαία εξαρτήματα των πλοίων, αντιμετωπίζουν με κα­ταπληκτικό τρόπο τις πλέον φοβερές φουρτούνες.

40. Απομένει, τώρα, να μιλήσουμε για τους Τυρρηνούς. Ετούτοι, λοιπόν, κατά το παρελθόν, από την ξεχωριστή τους ανδρεία κατέκτησαν μεγάλη περιοχή και ίδρυσαν πολλές και αξιόλογες πόλεις. Με τον ίδιο τρόπο, όντας ισχυροί σε ναυτικές δυνάμεις και θαλασσοκράτορες επί πολλά χρόνια, έκαναν το πέλαγος πλάι στην Ιταλία να ονομαστεί από τους ίδιους Τυρρηνικό, ενώ, τελειοποιώ­ντας την οργάνωση των δυνάμεων του πεζικού, ανακάλυ­ψαν τη λεγόμενη σάλπιγγα 7 5 , που είναι εξαιρετικά χρήσιμη στους πολέμους και που ονομάστηκε από εκείνους Τυρρη-νή, δημιούργησαν επίσης το αξίωμα των ηγουμένων στρα­τηγών, τοποθετώντας γύρω από τους αρχηγούς ραβδού­χους και δίνοντας τους δίφρο από ελεφαντόδοντο 7 6 και τήβεννο με πορφυρή μπορντούρα, ενώ σχετικά με τα σπί­τια τους εφεύραν το περίστυλο 7 7 , χρήσιμη επινόηση για την αποφυγή του θορύβου από το πλήθος των υπηρετών, τα οποία μιμήθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι Ρωμαίοι και αφού τα βελτίωσαν, τα μετέφεραν στο δικό τους πολιτικό σύστημα. Εκπόνησαν, επίσης, γράμματα, λόγο περί φύσεως και λόγο περί θεών και τελειοποίησαν περισσότερο απ ' όλους τους ανθρώπους την κεραυνοσκοπία - γ ι ' αυτό και μέχρι τα χρό­νια μας ο λαός που ηγείται ολόκληρης σχεδόν της οικου­μένης 7 8 τους θαυμάζει και τους χρησιμοποιεί ως ερμηνευ­τές των σημείων που φανερώνει ο Δίας με τους κεραυ-

117

Page 100: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

118

Page 101: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

νους 7 9 . Καθώς η χώρα που νέμονται είναι γονιμότατη, την καλλιεργούν και παράγουν αφθονία καρπών που δεν ικανοποιούν μόνο τις ανάγκες διατροφής τους, αλλά συνει­σφέρουν και στις πλούσιες και πολυτελείς απολαύσεις. Γιατί στρώνουν δυο φορές την ημέρα πλούσιο τραπέζι με κάθε τι που συντείνει στην παραπανίσια πολυτέλεια, με πο­λύχρωμα στρωσίδια, πολλά και κάθε λογής ποτήρια αση­μένια και ουκ ολίγους πρόθυμους υπηρέτες - α π ' αυτούς, μάλιστα, άλλοι ξεχωρίζουν για την ευπρέπεια τους κι άλλοι είναι στολισμένοι με εσθήτες πολυτελέστερες α π ' ό,τι ταιριάζει στην τάξη των δούλων. Ιδιαίτερες κατοικίες κάθε είδους δεν έχουν σ' αυτούς μόνο οι υπηρέτες 8 0 αλλά και οι περισσότεροι από τους ελεύθερους. Αλλά καθώς έχουν αποβάλει, γενικά, το αγωνιστικό πνεύμα που καλ­λιεργούσαν από παλιά και περνάνε άνανδρα τη ζωή τους με ποτά και καλοπέραση, δεν είναι παράλογο που χάσανε την πολεμική δόξα των πατέρων τους. Έ ν α ς από τους συντε­λεστές τούτης της καλοπέρασης, κι όχι ο μικρότερος, είναι η γονιμότητα της χώρας, γιατί , καθώς η χώρα που νέμο­νται είναι εύφορη κι έχει γόνιμα εδάφη, συγκεντρώνουν πλήθος από κάθε είδους καρπούς. Διότι γενικά η Τυρρηνία με τα εύφορα εδάφη έχει εκτεταμένες πεδιάδες που χωρί­ζονται από ψηλές σαν βουνά περιοχές που είναι κι αυτές καλλιεργήσιμες, ενώ το ύψος των βροχοπτώσεων σ' αυτήν είναι μέτριο όχι μόνο τον χειμώνα αλλά και κατά την εποχή του καλοκαιριού.

41. Αφού όμως περιγράψαμε τις προς δυσμάς και τις προς βορρά περιοχές, καθώς και τα νησιά στον ωκεανό, τώρα θα περιγράψουμε τα προς νότο νησιά στον ωκεανό της Αραβίας που εκτείνεται προς ανατολάς και συνορεύει με τη λεγόμενη Κεδρωσία 8 1 . Τούτη, λοιπόν, η περιοχή περιέχει πολλές κωμοπόλεις και πόλεις αξιόλογες, άλλες

119

Page 102: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

120

Page 103: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

από τις οποίες βρίσκονται πάνω σε μεγάλα αναχώματα κι άλλες έχουν κτισθεί πάνω σε γεώλοφους ή σε πεδιάδες - οι μεγαλύτερες α π ' αυτές έχουν ανάκτορα πολυτελούς κατα­σκευής, με πολλούς κατοίκους και σημαντικές περιουσίες. Ολόκληρη η χώρα τους είναι γεμάτη από κοπάδια κάθε είδους, παράγει καρπούς και παρέχει στα ζώα άφθονα βοσκοτόπια - καθώς οι ποταμοί που τη διαρρέουν είναι πολλοί, αρδεύουν το μεγαλύτερο μέρος της και συμβάλ­λουν στην πλήρη ωρίμανση των καρπών. Γι ' αυτό άλλω­στε και η καλύτερη περιοχή της Αραβίας πήρε όνομα ανάλογο με τη γονιμότητα της και ονομάστηκε Ευδαί­μων. Στ ις εσχατιές τούτης της χώρας, κατ ' αντικρύ των ακτών στον ωκεανό, υπάρχουν νησιά πολλά, εκ των οποίων τα τρία αξίζουν να αναφερθούν από την ιστορία. Το ένα είναι η ονομαζόμενη «Ιερά νήσος», όπου δεν επιτρέπεται να θάβονται νεκροί, ενώ το άλλο βρίσκεται κοντά της, σε απόσταση επτά σταδίων, και σ' αυτό μεταφέρουν τα σώ­ματα των πεθαμένων που αξίζουν να ταφούν. Η Ιερά, τ ώ ­ρα, νήσος δεν παράγει κανέναν άλλο καρπό, αλλά βγάζει τέτοια ποσότητα λιβανωτού που φτάνει και αρκεί σ' ολό­κληρη την οικουμένη για τη λατρεία των θεών έχει επίσης και πάρα πολύ σμύρνα και κάθε ποικιλία από τα υπόλοιπα θυμιάματα, που παρέχουν ευωδιά μεγάλη. Η φύση, λοιπόν, του λιβανωτού αλλά και η παρασκευή του είναι η εξής. Είναι δέντρο μικρού μεγέθους, παρεμφερές στην όψη με τη λευκή αιγυπτιακή άκανθα 8 2 . Τα φύλλα του δέντρου είναι όμοια με τα φύλλα της λεγόμενης ιτιάς, το άνθος που βγάζει είναι χρυσωπό, ενώ ο λιβανωτός που παράγεται στάζει απ αυτό σαν δάκρυ. Το δέντρο της σμύρνας είναι όμοιο με σχίνο, αλλά τα φύλλα του είναι πιο λεπτά και πιο πυκνά. Το μύρο στάζει, αν ανασκαφθεί γύρω από τις ρίζες το χώμα, κι όσα απ ' αυτά φυτρώνουν σε εύφορο έδαφος, βγάζουν μύρο δυο φορές τον χρόνο, την άνοιξη και το κα-

121

Page 104: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

122

Page 105: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

42. Η γη του είναι μοιρασμένη στους ντόπιους, και ο βασιλιάς παίρνει την καλύτερη καθώς και το ένα δέκατο των καρπών που παράγονται στο νησί. Το πλάτος του νησιού, λένε, φτάνει τα διακόσια στάδια. Κάτοικοι του νησιού είναι οι λεγόμενοι Παγχαίοι που μεταφέρουν αντί­περα τον λιβανωτό και τη σμύρνα και τα πουλάνε στους Άραβες εμπόρους, από τους οποίους άλλοι αγοράζουν τού­τα τα εμπορεύματα και τα μεταφέρουν στη Φοινίκη, την Κοίλη Συρία ακόμα και στην Αίγυπτο , και, τελικά, από εκείνα τα μέρη, άλλοι έμποροι τα μεταφέρουν σ' ολόκληρη την οικουμένη. Υπάρχει, όμως, και άλλο μεγάλο νησί, που απέχει τριάντα στάδια από το προαναφερθέν, προς το ανατολικό μέρος τους ωκεανού, του οποίου το μήκος εκτεί­νεται σε πολλά στάδια, γιατί από το ανατολικό του ακρω­τήριο, λένε, φαίνεται η Ινδία, αχνά λόγω της μεγάλης απόστασης. Η ίδια η Παγχαία έχει πολλά που αξίζουν να καταγραφούν από την ιστορία. Τούτο το νησί το κατοι­κούν αυτόχθονες, οι λεγόμενοι Παγχαίοι , και ξένοι που είναι Ωκεανίτες, Ινδοί, Σκύθες και Κρητικοί. Υπάρχει στο νησί πόλη αξιόλογη, η Πανάρα, που ξεχωρίζει για τον πλούτο της . Οι κάτοικοι της πόλης ονομάζονται «ικέ­τες του Τριφυλίου Διός» και είναι οι μόνοι από τους κα­τοίκους της Παγχαίας που είναι αυτόνομοι και αβασίλευ-τοι. Κάθε χρόνο, τοποθετούν τρεις άρχοντες, οι οποίοι δεν έχουν αρμοδιότητα στα εγκλήματα που επισύρουν τη θα­νατική ποινή αλλά, δικάζουν όλες τις υπόλοιπες υποθέσεις, ενώ τις πιο σημαντικές τις αναθέτουν οι ίδιοι στους ιερείς.

123

Page 106: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

124

Page 107: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Από την πόλη τούτη απέχει περί τα εξήντα στάδια το ιερό του Τριφυλίου Διός, που βρίσκεται σε πεδιάδα και θαυμά­ζεται ιδιαίτερα για την αρχαιότητα, την πολυτέλεια της κατασκευής του και την καλοδιαλεγμένη τοποθεσία του. 43. Η πεδιάδα, λοιπόν, γύρω από το ιερό είναι πυκνόφυτη με κάθε λογής δέντρα, όχι μόνο καρποφόρα αλλά και άλλα που έχουν την ικανότητα να ευχαριστούν την όραση' γ ιατί είναι γεμάτη πανύψηλα κυπαρίσσια, πλατάνια, δάφνες και μυρσίνες, καθώς ο τόπος είναι γεμάτος πηγές . Κοντά, μάλιστα, στο τέμενος αναβλύζει από τη γη πηγή γλυκού νερού τόσο μεγάλη που το νερό της σχηματίζει ποτάμι πλωτό" καθώς το νερό απ ' αυτό το ποτάμι διακλαδίζεται σε πολλά μέρη της πεδιάδας ποτίζοντας τα, σ' ολόκληρη την έκταση της πεδιάδας φυτρώνουν πυκνές συστάδες δέ­ντρων ψηλών, στις οποίες παραθερίζουν το καλοκαίρι άν­θρωποι πολλοί και στις οποίες φτιάχνουν τις φωλιές τους πολλά και κάθε λογής πουλιά με ποικίλα χρώματα, που με το κελάδημά τους παρέχουν μεγάλη ευχαρίστηση" σ' αυτές υπάρχουν επίσης κήποι κάθε είδους και λιβάδια πολλά με μεγάλη ποικιλία φυτών και λουλουδιών, και τόσο είναι το θεϊκό μεγαλείο της θωριάς του που κάνει το μέρος να φαίνεται ισάξιο των θεών του τόπου. Υπάρχουν και φοίνι­κες με κορμούς ψηλούς, που βγάζουν καρπούς εξαιρετικής ποιότητας, και πολλά είδη δέντρων που βγάζουν καρύδια 8 3 , που παρέχουν μεγάλη απόλαυση στους ντόπιους. Πέρα α π ' αυτά, υπήρχαν και πολλά και κάθε λογής αμπέλια, που καθώς ανέβαιναν σε ύψος και διαπλέκονταν ποικιλοτρό­πως πρόσφεραν ευχάριστη θέα και παρείχαν άκοπη από­λαυση στην εποχή τους.

44. Ο ναός ήταν κτίσμα αξιόλογο, από λευκή πέτρα, μήκους δύο πλέθρων και πλάτους ανάλογου του μήκους" στηριζόταν από μεγάλους και χοντρούς κίονες κι ήταν

125

Page 108: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

126

Page 109: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

διακοσμημένος κατά διαστήματα με περίτεχνα ανάγλυφα και με αξιολογότατα αγάλματα των θεών, εξαιρετικής τέχνης και θαυμαστού μεγέθους. Σε κύκλο γύρω από τον ναό είχαν τα σπίτια τους οι ιερείς που υπηρετούσαν τους θεούς, οι οποίοι διοικούσαν και κάθε τι σχετικό με το τέ­μενος. Από τον ναό ξεκινούσε δρόμος μήκους τεσσάρων σταδίων και πλάτους ενός πλέθρου. Κατά μήκος κάθε πλευράς του δρόμου στέκουν χάλκινοι λέβητες με τετρά­γωνες βάσεις, ενώ στο τέλος του δρόμου βρίσκονται οι πηγές απ ' όπου κυλάει ορμητικά ο προαναφερθείς ποτα­μός. Το νερό του ρεύματος ξεχωρίζει γ ια τη διαύγεια και τη γλυκύτητα του, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει τα μέγιστα στην υγεία του σώματος εκείνων που το πίνουν τούτος, λοιπόν, ο ποταμός ονομάζεται «νερό του Ήλιου» . Ολόκλη­ρη η πηγή περιέχεται μέσα σε πέτρινη, πολυτελή κρηπίδα, που εκτείνεται επί τέσσερα στάδια σε κάθε πλευρά, ενώ μέχρι το τέλος της κρηπίδας δεν επιτρέπεται να πατήσει άνθρωπος, εκτός από τους ιερείς. Επ ί διακόσια στάδια η πεδιάδα που εκτείνεται κάτω από τον ναό είναι αφιερωμέ­νη στους θεούς, και τα έσοδα που βγάζουν από αυτήν τα καταναλώνουν στις θυσίες. Μετά την εν λόγω πεδιάδα, υπάρχει βουνό ψηλό, αφιερωμένο στους θεούς, που ονομά­ζεται «Δίφρος του Ουρανού» και «Τριφύλιος Όλυμπος» . Διότι, σύμφωνα με τον μύθο, όταν τα παλαιά χρόνια ο Ουρανός ήταν βασιλιάς της οικουμένης, ευχαριστιόταν να περνάει τον καιρό του σ' εκείνον ακριβώς τον τόπο και να επιβλέπει από την κορυφή του το στερέωμα και τα αστέρια του, στη συνέχεια, όμως, αποκλήθηκε Τριφύλιος Όλυμπος , επειδή οι κάτοικοι του ανήκαν σε τρεις φυλές, εκ των οποίων οι μεν ονομάζονταν Παγχαίοι , οι άλλοι Ωκεανίτες και οι τρίτοι Δώοι, οι οποίοι όμως εκδιώχτηκαν αργότερα από τον Άμμωνα. Διότι λένε πως ο Άμμωνας όχι μόνο εκδίωξε τούτο το έθνος αλλά και κατέστρεψε ολοκληρωτι-

127

Page 110: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

128

Page 111: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κά τις πόλεις τους και ισοπέδωσε τόσο τη Δώα όσο και την Αστερουσία. Και λένε πως κάθε χρόνο σ' ετούτο τον τόπο προσφέρουν θυσία οι ιερείς με μεγάλη σεμνότητα.

45. Μετά από αυτό το βουνό και σ' όλη την υπόλοιπη Παγχαία, υπάρχει, λένε, πλήθος από κάθε λογής ζώα" γιατί η χώρα έχει ελέφαντες πολλούς και λιοντάρια, λεο­παρδάλεις και δορκάδες και τα περισσότερα από τα υπό­λοιπα θηρία, ξεχωριστά σε όψη και θαυμαστά σε αγριότη­τα. Τούτο το νησί έχει και τρεις σημαντικές πόλεις, την Τρακία, τη Δαλίδα και την Ωκεανίδα. Ολόκληρη η χώρα είναι εύφορη και παράγει κυρίως κρασιά όλων των ειδών. Οι άντρες εκεί είναι φιλοπόλεμοι και χρησιμοποιούν στις μάχες άρματα κατά τον αρχαϊκό τρόπο. Το πολιτικό σώμα χωρίζεται σε τρία μέρη. Πρώτη στην κοινωνία τους είναι η τάξη των ιερέων, στους οποίους είναι προσαρτημένοι και οι τεχνίτες, δεύτερη είναι η τάξη των γεωργών και τρίτη των στρατιωτών, στους οποίους προστίθενται και οι βοσκοί. Οι ιερείς, λοιπόν, είναι οι αρχηγοί τους σε όλα, εκδικάζοντας τις αμφισβητούμενες υποθέσεις κι έχοντας την εξουσία σε όλα τα δημόσια πράγματα. Οι γεωργοί που καλλιεργούν τη γη προσφέρουν τους καρπούς στην κοινότητα και όποιος από αυτούς θεωρηθεί πως εργάστηκε καλύτερα, λαμβάνει ειδικό βραβείο κατά το μοίρασμα της σοδειάς, με απόφαση των ιερέων ο πρώτος, ο δεύτερος και με τη σειρά οι υπό­λοιποι μέχρι τους δέκα, με σκοπό να αποτελέσει αυτό κίνητρο για τους άλλους. Παρόμοια μ' αυτούς και οι βο­σκοί αποδίδουν στο δημόσιο τα σφάγια και όλα τ' άλλα, άλλα με τον αριθμό κι άλλα με το βάρος, με απόλυτη ακρίβεια. Και γενικά δεν υπάρχει ιδιοκτησία, πέρα από ένα σπίτι κι έναν κήπο, κι όλα τα γεννήματα και τα έσο­δα, αφού τα παραλάβουν οι ιερείς, απονέμουν δίκαια στον καθένα το μερίδιο του και μόνο στους ιερείς αποδίδεται το

129

Page 112: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

130

Page 113: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

διπλάσιο. Τα ρούχα που φορούν είναι μαλακά, μιας και τα πρόβατα τους ξεχωρίζουν από τα άλλα σε μαλακότητα μαλλιού, φορούν επίσης και χρυσά κοσμήματα, όχι μόνο οι γυναίκες αλλά και οι άντρες, χρυσούς στριφτούς δακτυ­λίους γύρω από τον λαιμό, βραχιόλια στα χέρια και στ ' αυτιά κρεμαστούς κρίκους χρυσούς όπως οι Πέρσες. Τα παπούτσια που φορούν φτάνουν μέχρι την κνήμη και είναι διακοσμημένα με χρώματα περίσσια.

46. Οι στρατιώτες παίρνουν τους ανάλογους μισθούς, φυλάνε τη χώρα, εγκαταστημένοι σε οχυρές θέσεις και ενδιάμεσα φυλάκια - διότι υπάρχει ένα μέρος στη χώρα όπου έχουν τα ορμητήρια τους ληστές, θρασείς και παρά­νομοι, που στήνουν ενέδρες και επιτίθενται στους γεωρ­γούς. Όσο για τους ιερείς, που υπερέχουν κατά πολύ των υπολοίπων σε χλιδή, καθαριότητα και τις λοιπές πολυτέ­λειες της ζωής, έχουν στολές από λινά υφάσματα εξαιρε­τικά λεπτά και μαλακά, ενώ μερικές φορές φορούν ρούχα υφασμένα από τα μαλακότερα μαλλιά - επί πλέον έχουν χρυσούφαντες ταινίες στο κεφάλι 8 4 , ενώ για υποδήματα έχουν σανδάλια πολύχρωμα και καλοφτιαγμένα - στολίζο­νται με κοσμήματα όπως οι γυναίκες, μόνο που δεν φορούν σκουλαρίκια. Κύριο έργο των ιερέων είναι η λατρεία των θεών, οι ύμνοι και τα εγκώμια, στα οποία ψάλλουν τα έργα των θεών και τις ευεργεσίες τους προς τους ανθρώπους. Οι ιερείς αναφέρουν τον μύθο πως το γένος των θεών τους κατάγεται από την Κρήτη και πως τους οδήγησε ο Δίας στην Παγχα ία , όταν ανήκε ακόμη στις τάξεις των ανθρώ­πων και βασίλευε στην οικουμένη - ως απόδειξη αυτού φέρνουν τη γλώσσα τους, αποδεικνύοντας ότι τα περισσό­τερα πράγματα σ' αυτούς εξακολουθούν να έχουν τα κρη­τικά τους ονόματα και προσθέτουν πως τη συγγένεια με τους Κρητικούς και την αγάπη που τους τρέφουν την έχουν παραλάβει από τους προγόνους τους, καθώς τούτη η φήμη

131

Page 114: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

132

Page 115: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

παραδιδόταν από γενιά σε γενιά. Προς επίρρωση των ισχυρισμών τους έδειχναν και επιγραφές, τις οποίες, έλε­γαν, χάραξε ο Δίας, τον καιρό που ζώντας ακόμη ανάμεσα στους ανθρώπους ίδρυσε το ιερό. Η χώρα έχει και πλούσια μεταλλεία χρυσού, αργύρου, χαλκού, κασσιτέρου και σιδή­ρου, αλλά κανένα απ ' αυτά τα μέταλλα δεν επιτρέπεται να βγει από το νησί ούτε οι ιερείς έχουν δικαίωμα να βγουν από την περιοχή που είναι αφιερωμένη στους θεούς, κι όποιον βγει έχει δικαίωμα όποιος τον συναντήσει να τον σκοτώσει. Πολλά και μεγάλα αναθήματα, χρυσά και αση­μένια, είναι αφιερωμένα στους θεούς, καθώς ο χρόνος εχει συσσωρεύσει πλήθος τα αφιερώματα. Οι πόρτες και οι παραστάδες του ναού είναι κατασκευασμένα με τρόπο θαυ­μαστό από ασήμι, χρυσάφι και ελεφαντόδοντο καθώς και από θύα 8 5 . Η κλίνη του θεού έχει μήκος έξι πήχες και πλάτος τέσσερις, είναι ολόχρυση και κάθε λεπτομέρεια της είναι περίτεχνα κατασκευασμένη. Παραπλήσιο σε μέ­γεθος και σε πολυτέλεια είναι και το τραπέζι του θεού που βρίσκεται κοντά στην κλίνη. Καταμεσής της κλίνης, στέκει μεγάλη στήλη χρυσή, που φέρει επιγραφή με γράμματα που στους Αιγυπτίους καλούνται ιερά, με τα οποία είχαν αναγραφεί οι πράξεις του Ουρανού και του Δία, ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν από τον Ερμή και οι πράξεις της Άρτεμης και του Απόλλωνα. Για τα νησιά, λοιπόν, απέ­ναντι από την Αραβία, στον ωκεανό, ας αρκεστούμε στα λεχθέντα.

47. Τώρα θα μιλήσουμε για τα νησιά της Ελλάδας που βρίσκονται στο Αιγαίο πέλαγος, αρχίζοντας από τη Σα­μοθράκη. Τούτο το νησί, σύμφωνα με μερικούς ονομαζό­ταν παλαιά Σάμος , αλλά όταν έγινε η κτίση της σημερινής Σάμου, λόγω της ταυτότητας των ονομάτων, η παλαιά Σάμος ονομάστηκε Σαμοθράκη από τη Θράκη που βρίσκε-

133

Page 116: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

134

Page 117: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ται κοντά της. Κατοίκησαν τούτο το νησί άνθρωποι αυτό­χθονες και γ ι ' αυτό δεν μας έχει παραδοθεί τίποτα για τους πρώτους ανθρώπους και ηγεμόνες τους. Αλλοι, πάλι, λένε πως παλαιά λεγόταν Σαόννησος 8 6 και πως πήρε το όνομα Σαμοθράκη από τους αποίκους που πήγαν εκεί από τη Σάμο και τη Θράκη. Οι αυτόχθονες είχαν δική τους αρ­χαία γλώσσα, πολλές λέξεις της οποίας διατηρούνται μέχρι σήμερα στις θυσίες. Οι Σαμόθρακες, επίσης, αφηγούνται μια ιστορία, σύμφωνα με την οποία πριν γίνουν οι κατα­κλυσμοί στους υπόλοιπους λαούς, έγινε εκεί μέγας κατα­κλυσμός, κατά τον οποίον πρώτο άνοιξε το στόμιο γύρω

ι ΛΓ ' ι 87 ι ι

απο τις Κυανεες πέτρες και στη συνέχεια το στόμιο του Ελλησπόντου. Διότι η θάλασσα του Πόντου, που μέχρι τότε ήταν λίμνη, φούσκωσε τόσο από τα νερά ποταμών που χύνονταν σ' αυτήν, ώστε από την ποσότητα του νερού που έπεσε μέσα της, καθώς ξεχύθηκε με ορμή στον Ελλή­σποντο, πλημμύρισε μεγάλη παραθαλάσσια περιοχή της Ασίας κι έκανε θάλασσα ουκ ολίγο από το επίπεδο μέρος της Σαμοθράκης, και γ ι ' αυτό, τα κατοπινά χρόνια, μερι­κοί ψαράδες ανέβαζαν στα δίχτυα τους πέτρινα κιονόκρα­να, καθώς είχαν κατακλυστεί και πόλεις. Ενώ οι κάτοικοι που πιάστηκαν στον κατακλυσμό, συνεχίζει η αφήγηση, έτρεξαν να σωθούν στα ψηλότερα σημεία του νησιού και καθώς η θάλασσα συνέχιζε ν' ανεβαίνει όλο και περισσό­τερο, προσευχήθηκαν στους θεούς και σώθηκαν, και σε ανάμνηση της σωτηρίας τους οριοθέτησαν με πέτρες ολό­γυρα το νησί και ίδρυσαν βωμούς στους οποίους κάνουν θυσίες μέχρι σήμερα - είναι φανερό, λοιπόν, πως κατοικού­σαν στη Σαμοθράκη πριν από τον κατακλυσμό.

48. Μετά απ ' αυτά, κάποιος Σάωνας στο νησί, που γεννήθηκε, όπως λένε μερικοί, από τον Δία και κάποια Νύμφη, ή, σύμφωνα με άλλους, από τον Ερμή και τη

135

Page 118: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

136

Page 119: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Ρήνη, συγκέντρωσε τους λαούς που κατοικούσαν διασκορ­πισμένοι και θέτοντας νόμους ονόμασε το νησί Σάωνα από τον ίδιο και χώρισε τους ανθρώπους σε πέντε φυλές στις οποίες έδωσε τα ονόματα των γιων του. Ζώντας οι κάτοι­κοι της Σαμοθράκης υπό αυτό το καθεστώς, λένε π ως γεννήθηκαν εκεί από τον Δία και την Ηλέκτρα, που ήταν μία από τις Ατλαντίδες, ο Δάρδανος, ο Ιασίωνας και η Αρμονία. Α π ' αυτούς ο Δάρδανος, έχοντας μεγαλεπήβολα σχέδια και περνώντας πρώτος στην Ασία με σχεδία, ίδρυσε πρώτ ' απ ' όλα την πόλη Δάρδανο, συνέστησε το βασίλειο γύρω από τη μετέπειτα ονομασθείσα Τροία και ονόμασε τους λαούς Δαρδάνους από τ' όνομα του. Λένε, επίσης, πως αυτός εξουσίασε και άλλα έθνη της Ασίας και εγκα­τέστησε τους Δαρδάνους πέρα από τη Θράκη. Επειδή, όμως, ο Δίας θέλησε να τιμηθεί και ο άλλος του γιος, του δίδαξε την τέλεση των μυστηρίων, που υπήρχε από παλιά στο νησί αλλά τότε, κατά κάποιον τρόπο, ανατέθηκε σ' αυτόν, γ ι ' αυτά όμως είναι αθέμιτο να μάθει κανείς εκτός από τους μυημένους. Ο Ιασίων, λοιπόν, θεωρείται ο πρώτος που μύησε ξένους στην τελετή κάνοντας τη μ' αυτό ένδοξη. Ύστερα απ ' αυτά, ο Κάδμος, ο γιος του Αγήνορα, αφίχθηκε εκεί αναζητώντας την Ευρώπη και, αφού μυήθηκε στην τελετή, παντρεύτηκε την Αρμονία, που ήταν αδελφή του Ιασίωνα και όχι, όπως αναφέρουν οι Έλληνες στους μύθους τους, κόρη του Αρη.

49. Τούτος ο γάμος ήταν ο πρώτος, λένε, στον οποίο παρακάθησαν θεοί και η Δήμητρα, που ερωτεύτηκε τον Ιασίωνα, δώρισε τον καρπό του σίτου, ενώ ο Ερμής έκανε δώρο λύρα και η Αθηνά το περιβόητο 8 7 " περιδέραιο, πέπλο και αυλούς, η Ηλέκτρα δώρισε τα μυστήρια της λεγόμενης μεγάλης μητέρα των θεών, με τα κύμβαλα, τα τύμπανα και τα λοιπά σύνεργα των οργιαστικών τελετών, ο Απόλ-

137

Page 120: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

138

Page 121: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

λωνας έπαιξε τη λύρα, οι Μούσες τους αυλούς και οι υπό­λοιποι θεοί με τα ωραία λόγια τους προσαύξησαν τη δόξα του γάμου. Μετά απ ' αυτά, ο Κάδμος, σύμφωνα με τον χρησμό που του είχε δοθεί, ίδρυσε τις Θήβες, λένε, στη Βοιωτία, ενώ ο Ιασίωνας παντρεύτηκε την Κυβέλη και γέννησε τον Κορύβαντα. Μετά τη μετάσταση του Ιασίωνα στους αθανάτους, ο Δάρδανος, η Κυβέλη και ο Κορύβαντας μετέφεραν στην Ασία τις τελετές της μητέρας των θεών και πήγαν στη Φρυγία. Η Κυβέλη παντρεύτηκε τον πρώτο 'Ολυμπο και γέννησε την Αλκή και ονόμασε τη θεά Κυβέλη από τ' όνομα της, ενώ ο Κορύβαντας έδωσε τ' όνομα του σε όλους όσους καταλήφθηκαν από τη θεά στις ιερές τελε­τές της μητέρας του, ονομάζοντας τους Κορύβαντες, και παντρεύτηκε τη Θήβη, τη θυγατέρα του Κίλικα. Με τον ίδιο τρόπο, μετέφερε από εκεί τους αυλούς στη Φρυγία και τη λύρα του Ερμή στη Λυρνησσό, την οποία αργότερα πήρε ο Αχιλλέας όταν εκπόρθησε την πόλη. Από τον Ια­σίωνα, τώρα, και τη Δήμητρα, γεννήθηκε, λένε οι μύθοι, ο Πλούτος, αλλά στην πραγματικότητα ο πλούτος που δίνει το σιτάρι δόθηκε από τη Δήμητρα δώρο στον Ιασίωνα για τη συνουσία της μαζί του, κατά τον γάμο της Αρμονίας. Τα επί μέρους στοιχεία της τελετής παραμένουν απόρρητα και παραδίδονται μόνο στους μυημένους, ενώ είναι πασί­γνωστη η εμφάνιση τούτων των θεών 8 8 και η αναπάντεχη βοήθεια που προσφέρουν σε περίπτωση κινδύνου στους μυηθέντες που τους επικαλούνται. Λένε, μάλιστα, πως όσοι μετάσχουν στα μυστήρια γίνονται ευσεβέστεροι και δικαιότεροι και από κάθε άποψη καλύτεροι. Γι ' αυτό και οι επιφανέστεροι από τους αρχαίους ήρωες και ημιθέους θέ­λησαν να μυηθούν στην τελετή' γ ιατί και ο Ιάσονας και οι Διόσκουροι, ο Ηρακλής, επίσης, και ο Ορφέας, αφού μυ­ήθηκαν, πέτυχαν σε όλες τους τις εκστρατείες λόγω της εμφάνισης τούτων των θεών.

139

Page 122: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

140

Page 123: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

50. Αφού μιλήσαμε για τη Σαμοθράκη, θα μιλήσουμε στη συνέχεια για τη Νάξο. Η νήσος αυτή στην αρχή ονο­μαζόταν Στρογγυλή, ενώ οι πρώτοι της κάτοικοι ήταν Θράκες, για τις εξής περίπου αιτίες. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Βορέας απέκτησε δυο γιους, τον Βούτη και τον Λυκούργο, που δεν είχαν την ίδια μητέρα. Ο Βούτης, που ήταν νεότερος, συνωμότησε κατά του αδελφού του, μα μετά την αποκάλυψη του σχεδίου του δεν έπαθε μεν τ ίπο­τε άλλο από τον Λυκούργο, αλλά έλαβε την προσταγή να πάρει μαζί με τους συνενόχους του πλοία και να ψάξει να βρει άλλη χώρα να εγκατασταθεί. Έ τ σ ι και ο Βούτης, μαζί με τους Θράκες συνενόχους του, απέπλευσε και περνώντας μέσα από τις Κυκλάδες έφτασε στη νήσο Στρογγυλή, όπου εγκαταστάθηκε και λήστευε πολλούς α π ' όσους παρέπλεαν με τα καράβια τους το νησί. Καθώς είχαν έλλειψη γυναι­κών, έπλεαν με τα καράβια τους και άρπαζαν γυναίκες από την ηπειρωτική χώρα. Γιατί από τις Κυκλάδες άλλες ήταν έρημες ολοσχερώς κι άλλες κατοικούνταν από λιγοστούς ανθρώπους· καθώς, λοιπόν, αναγκάστηκαν να ταξιδέψουν μακρύτερα, αφού αποκρούστηκαν στην Εύβοια, έφτασαν στη Θεσσαλία, όπου βγαίνοντας ο Βούτης και οι σύντρο­φοι του στην ξηρά συνάντησαν τις τροφούς του Διονύσου, κοντά στον λεγόμενο Δρίο, που γιόρταζαν οργιαστικά τον θεό στην Αχαΐα της Φθιώτιδας. Καθώς όρμησαν πάνω τους ο Βούτης και οι δικοί του, πέταξαν τα ιερά και άλλες ξέφυγαν στη θάλασσα κι άλλες στο βουνό που ονομάζεται Δρίος· η Κορωνίδα όμως, που την άρπαξαν, αναγκάστηκε να ζευγαρώσει με τον Βούτη. Φέροντας βαρέως την αρπα­γή και την προσβολή, επικαλέστηκε τον Διόνυσο να τη βοηθήσει. Ο θεός έριξε μανία στον Βούτη, ένεκα της ο­ποίας παρανόησε, ρίχτηκε σ' ένα πηγάδι και βρήκε το τέλος του. Οι λοιποί Θράκες άρπαξαν κάποιες άλλες γυ­ναίκες, με επιφανέστερες τη γυναίκα του Αλωέα, την Ιφι-

141

Page 124: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

142

Page 125: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

μέδεια, και τη θυγατέρα της την Παγκράτιδα, τις πήραν κι απέπλευσαν για τη Στρογγυλή. Οι Θράκες, στη θέση του Βούτη, έκαναν βασιλιά του νησιού τον Αγασαμενό και του έδωσαν γυναίκα τη θυγατέρα του Αλωέα την Παγκράτιδα που ξεχώριζε σε ομορφιά - πριν όμως από την εκλογή του, οι επιφανέστεροι από τους ηγεμόνες, ο Σικελός και ο Ε-κήτορος, μάλωσαν για την Παγκράτιδα και σκότωσε ο ένας τον άλλο. Ο Αγασαμενός, στη συνέχεια, έκανε ύπαρ­χο έναν φίλο του και του έδωσε γυναίκα την Ιφιμέδεια.

51. Ο Αλωέας, όμως, έστειλε τους γιους του, Ώ τ ο και Εφιάλτη, σε αναζήτηση της γυναίκας και της κόρης του. Εκείνοι έπλευσαν στη Στρογγυλή, νίκησαν σε μάχη τους Θράκες και κυρίευσαν την πόλη. Σ τ η συνέχεια, η Παγκρά­τιδα πέθανε, ενώ ο Ώτος και ο Εφιάλτης αποφάσισαν να εγκατασταθούν στο νησί και να κυβερνήσουν τους Θράκες, μετονόμασαν, επίσης, το νησί σε Δία. Αργότερα, εξεγέρ­θηκε ο ένας εναντίον του άλλου και στη μάχη που συνήψαν σκότωσαν πολλούς αλλά σκοτώθηκαν και μεταξύ τους, ενώ οι ντόπιοι, στα χρόνια που ακολούθησαν, τους τιμούσαν ως ήρωες. Οι Θράκες, λοιπόν, που έμειναν εγκαταστημένοι εκεί για περισσότερα από διακόσια χρόνια, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το νησί, γ ιατί έπεσαν συνεχείς ξηρασίες. Μετά α π ' αυτά, ήρθαν Κάρες μετανάστες από τη λεγόμενη Λατμία κι εγκαταστάθηκαν στο νησί. Βασιλιάς τους ήταν ο Νάξος, ο γιος του Πολέμωνα, και ονόμασε το νησί από τ' όνομα του Νάξο αντί για Δία. Ο Νάξος, τώρα, υπήρξε καλός και σπουδαίος άντρας και άφησε απόγονο ένα γιο, τον Λεύκιππο, ο γιος του ποίου, ο Σμέρδιος, έγινε βασιλιάς του νησιού. Επ ί της δικής του βασιλείας, γυρνώντας ο Θησέας από την Κρήτη με την Αριάδνη φιλοξενήθηκε στο νησί και βλέποντας στον ύπνο του τον Διόνυσο να τον απειλεί, αν δεν του άφηνε την Αριάδνη, φοβήθηκε,

143

Page 126: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

144

Page 127: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

την άφησε και απέπλευσε. Τη νύχτα ο Διόνυσος πήρε την Αριάδνη στο βουνό που ονομάζεται Δρίος, όπου πρώτα εξαφανίστηκε ο θεός και στη συνέχεια έγινε άφαντη και η Αριάδνη.

52. Οι κάτοικοι της Νάξου, στους μύθους τους για τούτο τον θεό, λένε 8 9 πως ο θεός ανατράφηκε κοντά τους και πως γ ι ' αυτό το νησί του ήταν προσφιλέστατο και πως από μερικούς ονομαζόταν μάλιστα Διονυσίας. Διότι σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση ο Δίας, τότε που κατακεραυ­νώθηκε η Σεμέλη πριν γεννήσει, πήρε το βρέφος και το έραψε στον μηρό του κι όταν έφτασε η ορισμένη στιγμή της γέννησης, θέλοντας να ξεφύγει από την Ή ρ α , έβγαλε το βρέφος στη σημερινή Νάξο και το έδωσε να το αναθρέψουν οι Νύμφες της περιοχής, η Φιλία, η Κορωνίς και η Κλείδη. Ο λόγος για τον οποίο κατακεραύνωσε ο Δίας τη Σεμέλη πριν γεννήσει ήταν για να μη βγει το μωρό από θνητή αλλά από δύο αθάνατους και να είναι αθάνατο εκ γενετής. Έ τ σ ι , για την ευεργεσία που έκαναν στον Διόνυσο με την ανατρο­φή του, δέχτηκαν οι ντόπιοι την ευγνωμοσύνη του" γιατί χαρίζοντας στο νησί την ευδαιμονία, ανέπτυξαν οι ντόπιοι αξιόλογη ναυτική δύναμη και ήταν οι πρώτοι που αποστά­τησαν από το ναυτικό του Ξέρξη και συμμετείχαν στη ναυμαχία κατά του βαρβάρου 9 0 , και πήραν επίσης μέρος στη μάχη των Πλαταιών 9 1 , όπου μάλιστα διακρίθηκαν. Αλλά και το κρασί που βγαίνει εκεί έχει κάτι το ιδιαίτερο και καταδεικνύει την οικειότητα του θεού προς το νησί 9 2 .

53. Όσο για το νησί που ονομάζεται Σύμη , τα παλαιά χρόνια ήταν έρημο και πρώτοι το κατοίκησαν οι άνθρωποι που έφτασαν με τον Τρίοπα, αρχηγός τον οποίων ήταν ο Χθόνιος, ο γιος του Ποσειδώνα και της Σύμης 9 3 , από την οποία πήρε το νησί τ' όνομα του. Αργότερα, βασιλιάς της

145

Page 128: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

146

Page 129: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Σύμης ήταν ο Νιρέας, ο γιος του Χαρόπου και της Α­γλαΐας, που ήταν εξαιρετικής ομορφιάς και εκστράτευσε στην Τροία μαζί με τον Αγαμέμνονα, τόσο ως ηγεμόνας του νησιού όσο και ως κύριος μέρους της χερσονήσου της Κνίδου. Μετά την εποχή των Τρωικών, κατέλαβαν το νησι Κάρες, την εποχή που ήταν θαλασσοκράτορες. Αργότερα, όμως, που έπεσε ξηρασία, εγκατέλειψαν το νησί και εγκα­ταστάθηκαν στο λεγόμενο Ουράνιο 9 4 . Η Σύμη απέμεινε έρημη, μέχρις ότου έφτασε σ' εκείνα τα μέρη ο στόλος των Λακεδαιμονίων και των Αργείων κι έπειτα κατοική­θηκε πάλι με τον εξής τρόπο. Κάποιος που συμμετείχε στον αποικισμό του Ιππότη 9 5 , ονόματι Ναύσος, αναλαμβά­νοντας εκείνους που έφτασαν καθυστερημένοι για το μοί­ρασμα της γης , εγκαταστάθηκε στη Σύμη , που ήταν έρη­μη, και αργότερα, όταν κατέπλευσαν μερικοί άλλοι με αρχηγό τον Ξούθο, τους έδωσε ίσα δικαιώματα στο πολί­τευμα και στη γ η , και εγκαταστάθηκαν όλοι μαζί στο νησί. Λένε, ποις σ' εκείνη την αποικία συμμετείχαν επίσης Κνί-διοι και Ρόδιοι.

54. Την Κάλυδνα 9 6 και τη Νίσυρο, την αρχαία εποχή, τις κατοικούσαν Κάρες, αλλά στη συνέχεια κατάκτησε και τα δυο νησιά ο Θεσσαλός ο γιος του Ηρακλή. Γι ' αυτόν, άλλωστε, τον λόγο, ο Άντιφος και ο Φείδιππος 9 7 , οι βασι­λιάδες των Κώων, στην εκστρατεία κατά του Ιλίου ήταν αρχηγοί του στόλου των προαναφερθέντων νησιών. Κατά τον απόπλου, επίσης, από την Τροία, τέσσερα από τα πλοία του Αγαμέμνονα, εξόκειλαν στην Κάλυδνα, όπου οι ναυαγοί αναμείχτηκαν με τους ντόπιους και εγκαταστάθη­καν. Όσο για τη Νίσυρο, οι παλαιοί της κάτοικοι σκοτώ­θηκαν από σεισμό, ενώ αργότερα, εγκαταστάθηκαν εκεί, όπως και στην Κάλυδνα, Κώες. Μετά από αυτά, όταν αποδεκατίστηκε ο πληθυσμός από αρρώστια, έστειλαν ε-

147

Page 130: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

148

Page 131: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

κεί εποίκους οι Ρόδιοι. Της Καρπάθου πρώτοι κάτοικοι ήταν κάποιοι από εκείνους που εκστράτευαν μαζί με τον Μίνωα, την εποχή που έγινε ο πρώτος Έλληνας θαλασσο­κράτορας" πολλές γενιές, όμως, αργότερα, ο Ίοκλος του Δημολέοντα, με καταγωγή από το Άργος, έστειλε αποικία στην Κάρπαθο, υπακούοντας σε κάποιο χρησμό.

55. Το νησί, τώρα, που ονομάζεται Ρόδος, πρώτοι το κατοίκησαν οι λεγόμενοι Τελχίνες. Αυτοί, σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, ήταν γιοι της Θάλασσας, και ο μύθος λέει πως μαζί με την Καφείρα, την κόρη του Ωκε­ανού, ανάθρεψαν τον Ποσειδώνα, όταν η Ρέα τους τον εμπιστεύτηκε μωρό. Οι ίδιοι, επίσης, έγιναν και εφευρέ­τες κάποιων τεχνών, καθώς επίσης εισηγήθηκαν και άλλα χρήσιμα πράγματα για τον βίο των ανθρώπων. Γ ι ' αυτούς λέγεται πως ήταν οι πρώτοι που κατασκεύασαν αγάλματα των θεών, μερικά μάλιστα από τα αρχαία ομοιώματα [των θεών] πήραν τ' όνομα τους· έτσι, για παράδειγμα, από τους κατοίκους της Λίνδου ο Απόλλωνας προσαγορεύτηκε Τελ-χίνιος, από τους κατοίκους της Ιαλυσού η Ή ρ α και οι Νύμφες Τελχίνιες και από τους κατοίκους της Καμείρου η Ή ρ α ονομάστηκε Τελχινία. Λέγεται , επίσης, γ ι ' αυτούς πως ήταν γητευτές κι όποτε ήθελαν δημιουργούσαν σύννε­φα, βροχές και χαλάζι και με τον ίδιο τρόπο προκαλούσαν και χιόνι, κι αυτά, μας λένε, τα έκαναν όπως και οι μάγοι [της Περσίας]. Άλλαζαν επίσης και τη φυσική τους όψη και ήταν φθονεροί στο να διδάξουν τις τέχνες τους. Ο Ποσει­δώνας, τώρα, μόλις ανδρώθηκε, συνεχίζει ο μύθος, ερω­τεύτηκε την Αλία, την αδελφή των Τελχινών, και σμίγο­ντας μαζί της γέννησε έξι αγόρια και μία κόρη τη Ρόδο, από την οποία πήρε τ' όνομα του το νησί. Την ίδια εκείνη περίοδο, γεννήθηκαν στα ανατολικά μέρη του νησιού οι Γίγαντες, όπως ονομάστηκαν τότε, λένε, πως ο Δίας είχε

149

Page 132: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

150

Page 133: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

νικήσει τους Τιτάνες και ερωτεύτηκε μια Νύμφη, τη λε­γόμενη Ιμαλία, από την οποία απέκτησε τρεις γιους, τον Σπαρταίο, τον Κρόνιο και τον Κύτο. Τον καιρό που εκείνοι ήταν ακόμη νέοι, λένε, πηγαίνοντας η Αφροδίτη από τα Κύθηρα στην Κύπρο, την εμπόδισαν να προσορμιστεί στο νησί οι γιοι του Ποσειδώνα, που ήταν υπερήφανοι και αλαζόνες· οργισμένη η θεά τους έριξε μανία, με αποτέλε­σμα να βιάσουν τη μητέρα τους και να κάνουν πολλά κακά στους ντόπιους. Μαθαίνοντας ο Ποσειδώνας το γεγονός, έκρυ-ψε τους γιους του μέσα στη γη για τις αναίσχυντες πράξεις τους, και οι άνθρωποι τους αποκάλεσαν «ανατο­λικούς δαίμονες». Η Αλία, τέλος, ρίχτηκε στη θάλασσα, ονομάστηκε Λευκοθέα και δέχτηκε τιμές αθάνατες από τους ντόπιους.

56. Μετά από καιρό, προαισθανόμενοι οι Τελχίνες τον κατακλυσμό που ερχόταν, εγκατέλειψαν το νησί και δια-σπάρθηκαν. Από αυτούς ο Λύκος έφτασε στη Λυκία και ίδρυσε ιερό του Λυκίου Απόλλωνα, πλάι στον ποταμό Ξάνθο. Ερχόμενου του κατακλυσμού οι υπόλοιποι κάτοι­κοι σκοτώθηκαν, ενώ, καθώς στο νησί συγκεντρώθηκε νερό από τις βροχοπτώσεις και σκέπασε τα επίπεδα μέρη του, λιγοστοί κάτοικοι, που κατέφυγαν στα ψηλά μέρη του νησιού, δ ιασώθηκαν μεταξύ εκείνων ήταν και οι γιοι του Δία. Ο Ήλιος , τώρα, που σύμφωνα με τον μύθο ερωτεύ­τηκε τη Ρόδο, ονόμασε από αυτή τη νήσο Ρόδο και εξα­φάνισε το πλεονάζον νερό - η πραγματική αιτία είναι, όμως, καθώς από την αρχική του σύσταση το νησί ήταν ακόμη λασπερό και μαλακό, αποξηραίνοντας ο ήλιος την πολλή υγρασία ζωογόνησε τη γη και έγιναν οι Ηλιάδες, όπως ονομάστηκαν από εκείνον, επτά τον αριθμό, και με τον ίδιο τρόπο έγιναν και οι υπόλοιποι αυτόχθονες λαοί. Ως συνέπεια τούτων των γεγονότων, το νησί θεωρήθηκε ιερό

151

Page 134: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

152

Page 135: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

νησί του Ήλιου και οι Ρόδιοι διατήρησαν στη συνέχεια τη συνήθεια να τιμούν περισσότερο απ ' όλους τους θεούς τον Ήλ ιο , ως ιδρυτή της γενιάς τους. Οι επτά γιοι ήταν, λοιπόν, οι Όχ ιμος , Κέρκαφος, Μάκαρ, Ακτίς , Τενάγης, Τριόπας και Κάνδαλος και η μια θυγατέρα ήταν η Ηλε-κτρυώνη, η οποία παρθένος ακόμη έφυγε από τη ζωή και δέχτηκε τιμές ηρωίδας από τους Ροδίους. Όταν οι Ηλιάδες έφτασαν στην ηλικία της άνδρωσης, τους είπε ο Ήλιος ότι εκείνοι που θα θυσιάσουν πρώτοι στην Αθηνά θα έχουν στο εξής τη θεά στο πλευρό τους· το ίδιο πράγμα λέγεται πως δήλωσε και στους κατοίκους της Αττικής. Γι ' αυτό, λοι­πόν, λένε πως οι Ηλιάδες, παρ ' όλο που ξέχασαν στη βιασύνη τους να φέρουν φωτιά, έβαλαν τα θύματα στον βωμό και ο τότε βασιλιάς των Αθηναίων Κέκροπας θυσία­σε στη φωτιά μετά από εκείνους. Γι ' αυτό, λένε, διατηρεί­ται στη Ρόδο μέχρι σήμερα στις θυσίες το χαρακτηριστικό ετούτο και γ ι ' αυτό η θεά έχει την έδρα της εκεί. Ετούτους, λοιπόν, τους μύθους σχετικά με την αρχαία ιστορία των Ροδίων αναφέρουν μερικοί, μεταξύ των οποίων είναι και ο Ζήνοιν που συνέταξε ιστορία της νήσου 9 8 .

57. Οι Ηλιάδες, τώρα, που αναδείχτηκαν ανώτεροι α π ' όλους, ξεχώρισαν στη μόρφωση και κυρίως στην αστρονο­μία. Εισηγήθηκαν πολλά σχετικά με τη ναυτιλία και όρι­σαν τον χωρισμό της ημέρας σε ώρες. Ο πιο προικισμένος α π ' όλους ήταν ο Τενάγης που τον σκότωσαν οι αδελφοί του από τον φθόνο τους. Όταν αποκαλύφθηκε η συνωμο­σία, όλοι όσοι συμμετείχαν στον φόνο έφυγαν. Από αυτούς ο Μάκαρ έφτασε στη Λέσβο, ο Κάνδαλος στην Κω, ενώ ο Ακτίς βάζοντας πλώρη για την Αίγυπτο ίδρυσε τη λεγό­μενη Ηλιούπολη, δίνοντας της το όνομα του πατέρα του -

απ ' αυτόν έμαθαν και οι Αιγύπτιοι τα θεωρήματα της αστρονομίας. Όταν , όμως, αργότερα έγινε ο κατακλυσμός

153

Page 136: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

154

Page 137: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

στους Έλληνες και από τις βροχοπτώσεις χάθηκαν οι πε­ρισσότεροι άνθρωποι, μαζί μ' εκείνους συνέβη να κατα­στραφούν και τα γραπτά μνημεία, και γ ι ' αυτή την αιτία οι Αιγύπτιοι , βρίσκοντας την ευκαιρία, ιδιοποιήθηκαν όλα τα περί αστρονομίας και επειδή λόγω της άγνοιας τους οι Έλληνες δεν μπορούσαν πλέον να επικαλεστούν τις γρα­πτές μαρτυρίες, ενισχύθηκε η άποψη ότι πρώτοι οι Αιγύ­πτιοι ανακάλυψαν τα άστρα. Με τον ίδιο τρόπο, μολονότι και οι Αθηναίοι ίδρυσαν πόλη στην Αίγυπτο, που ονομα­ζόταν Σάις , το γεγονός αυτό ξεχάστηκε λόγω του κατα­κλυσμού. Γι ' αυτές, λοιπόν, τις αιτίες, πολλές γενιές αργό­τερα, ο Κάδμος του Αγήνορα θεωρήθηκε ότι πρώτος έφερε τα γράμματα από τη Φοινίκη στην Ελλάδα 9 9 - και από τον καιρό του Κάδμου και στο εξής, πίστευαν για τους Έ λ λ η ­νες πως έκαναν πάντα συμπληρωματικές ανακαλύψεις στην επιστήμη των γραμμάτων, καθώς ένα είδος καθολικής άγνοιας κατείχε τους Έλληνες. Ο Τριόπας, πάλι, έπλευσε στην Καρία και κατέλαβε ένα ακρωτήριο που ονομάστηκε από εκείνον Τριόπιο, ενώ οι υπόλοιποι γιου του Ήλ ιου , επειδή δεν είχαν συμμετάσχει στον φόνο, παρέμειναν στη Ρόδο και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Ιαλυσού όπου ίδρυσαν την πόλη Αχαία. Ο Όχ ιμος , που ήταν ο μεγαλύ­τερος κι έγινε βασιλιάς, παντρεύτηκε μία από της Νύμφες του τόπου, την Ηγητορία, από την οποία απέκτησε θυγα­τέρα την Κυδίππη που αργότερα μετονομάστηκε σε Κυρ-βία" ετούτη την παντρεύτηκε ο άλλος αδελφός, ο Κέρκα-φος, και διαδέχτηκε τον Όχιμο στη βασιλεία. Μετά τον θάνατο του, τον διαδέχτηκαν στην εξουσία οι τρεις γιοι του, ο Λίνδος, ο Ιαλυσός και ο Κάμειρος' επί των ημερών τους έγινε μεγάλη πλημμύρα, η Κύρβη κατακλύστηκε από νερά και ερημώθηκε κι εκείνοι μοίρασαν τη χώρα και ίδρυσε ο καθένας τους πόλη που της έδωσε τ' όνομα του.

155

Page 138: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

156

Page 139: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

58. Την ίδια εποχή έφυγε από την Αίγυπτο ο Δαναός μαζί με τις θυγατέρες του, όταν κατέπλευσε στη Λίνδο της Ρόδου, έγινε δεκτός από τους ντόπιους, ίδρυσε ιερό της Αθηνάς και αφιέρωσε άγαλμα στη θεά. Από τις θυγατέρες του Δαναού, τρεις πέθαναν κατά την επιδημία που έπεσε στη Λίνδο, ενώ οι υπόλοιπες απέπλευσαν μαζί με τον πατέρα τους για το Άργος . Λίγο μετά από εκείνα τα χρόνια, ο Κάδμος του Αγήνορα, σταλμένος από τον βασι ­λιά στην αναζήτηση της Ευρώπης, κατέπλευσε στη Ρ ό δ ο -

καθώς είχε περάσει μεγάλες τρικυμίες στο ταξίδι του και είχε τάξει στον Ποσειδώνα να του ιδρύσει ιερό, μετά τη διάσωση του ίδρυσε στο νησί τέμενος αφιερωμένο στον θεό και άφησε εκεί μερικούς Φοίνικες για να το επιμελούνται. Αυτοί, τ ώ ρ α , αναμείχτηκαν με τους κατοίκους της Ιαλυ­σού και συνέχισαν να ζουν ως συμπολίτες τους - από αυ­τούς, λένε, προέρχονται οι ιερείς με κληρονομική διαδοχή. Ο Κάδμος, λοιπόν, τίμησε με αφιερώματα και τη Λινδία Αθηνά, μεταξύ των οποίων ήταν και χάλκινος λέβητας κατασκευασμένος σε αρχαϊκό ρυθμό - αυτός ο λέβητας είχε επιγραφή με Φοινικικά γράμματα , τα οποία, λένε, ήρθαν για πρώτη φορά από τη Φοινίκη στην Ελλάδα. Μετά από αυτά, η γη της Ρόδου έβγαλε φίδια υπερμεγέθη κι έτυχε πολλοί από τους ντόπιους να σκοτωθούν από αυτά' έτσι, οι επιζήσαντες έστειλαν στη Δήλο για να ρωτήσουν τον θεό π ώ ς ν' απαλλαγούν από το κακό. Ο Απόλλωνας τους πρόσταξε να δεχτούν τον Φόρβαντα και τους συντρόφους του και να κατοικήσουν μαζί τους τη Ρόδο , αυτός ήταν γιος του Λαπίθη κι έμενε με πολλούς άλλους στην περιοχή της Θεσσαλίας αναζητώντας χώρα προς εγκατάσταση, οι Ρόδιοι, λοιπόν, έστειλαν να τον καλέσουν, σύμφωνα με τον χρησμό, για να του παραχωρήσουν μέρος της χώρας . Έ τ σ ι ο Φόρβαντας σ κ ό τ ω σ ε τα φίδια και απαλλάσσοντας το νησί

157

Page 140: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

158

Page 141: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

από τον φόβο εγκαταστάθηκε στη Ρόδο , και καθώς κατά τα άλλα ήταν επίσης άνθρωπος καλός, δέχτηκε μετά τον θάνατο του τιμές ηρωικές.

59. Πολύ αργότερα απ ' αυτά, ο Αλθαιμένης, ο γιος του Κατρέα του βασιλιά της Κρήτης, ζητώντας χρησμό για κάποια θέματα έλαβε τον χρησμό ότι το πεπρωμένο του είναι να σκοτώσει με τα ίδια του τα χέρια τον πατέρα του. Θέλοντας να γλιτώσει τούτο το μίασμα έφυγε από την Κρήτη με τη θέληση του, μαζί με όσους επιθυμούσαν να φύγουν μαζί του , που ήταν αρκετά πολλοί. Αυτός , λοιπόν, κατέπλευσε στην Κάμειρο της Ρόδου , όπου πάνω στο όρος Ατάβυρο ίδρυσε ιερό του Δία που προσαγορεύτηκε Α τ α -βύριος - γι αυτό και εξακολουθεί να τιμάται μέχρι σήμερα με ιδιαίτερη λαμπρότητα, καθώς το ιερό βρίσκεται πάνω σε μια ψηλή κορυφή, απ ' όπου μπορεί να δει κανείς την Κρήτη. Ο Αλθαιμένης, λοιπόν, μαζί μ' εκείνους που τον ακολούθησαν, εγκαταστάθηκε στην Κάμειρο, όπου οι ντό­πιοι τον τιμούσαν, ενώ ο πατέρας του ο Κατρέας, που δεν είχε αρσενικά παιδιά και αγαπούσε υπερβολικά τον Αλθαι-μένη, έπλευσε στη Ρόδο , έχοντας σκοπό να βρει τον γιο του και να τον φέρει στην Κρήτη. Η δύναμη του π ε π ρ ω ­μένου ήταν όμως πιο ισχυρή κι έτσι ο Κατρέας αποβιβά­στηκε με μερικούς άλλους νύχτα στη Ρόδο και κατά τη σ ώ μ α με σ ώ μ α μάχη που δόθηκε με τους εγχώριους, ο Αλθαιμένης, τρέχοντας να τους βοηθήσει, έριξε τη λόγχη του και χωρίς να το ξέρει χτύπησε και σκότωσε τον π α ­τέρα του. Όταν κατάλαβε τι είχε κάνει, ο Αλθαιμένης, μην μπορώντας ν' αντέξει το μέγεθος της συμφοράς, απέφευγε κάθε συναπάντημα και συναναστροφή με ανθρώπους, ρί­χτηκε στις ερημιές όπου γυρνούσε ολομόναχος κι από τη λύπη του πέθανε· αργότερα, δέχτηκε από τους Ρόδιους,

159

Page 142: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

160

Page 143: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

σύμφωνα με κάποιο χρησμό, τιμές ηρωικές. Λίγο πριν τα Τρωικά , ο Τληπόλεμος, ο γιος του Ηρακλή, φυγάδας ένεκα του φόνου του Λικύμνιου τον οποίο είχε σκοτώσει χωρίς να το θέλει, έφυγε με τη θέληση του από το Άργος ' παίρνοντας χρησμό να ιδρύσει αποικία κατέπλευσε μαζί με κάποιους άλλους λαούς στη Ρόδο , όπου έγινε δεκτός από τους ντόπιους και εγκαταστάθηκε. Όταν έγινε βασιλιάς ολόκληρου του νησιού, μοίρασε με κλήρο ισότιμα τη γη και συνέχισε να ασκεί με επιείκεια την εξουσία σε όλα τα θέματα. Τέλος , εκστρατεύοντας με τον Αγαμέμνονα στο Ίλιο , παρέδωσε την εξουσία της Ρόδου στον Βούτα, που τον είχε συνοδεύσει στην εξορία του από το Αργός , ενώ ο ίδιος, αφού απέκτησε μεγάλη φήμη στον πόλεμο, πέθανε στην Τ ρ ω ά δ α .

60. Δεδομένου ότι συμβαίνει οι πράξεις των Ροδίων να συνδέονται με μερικά απ ' όσα έγιναν στην αντίπερα Χ ε ρ -ρόνησο, δεν θεωρώ άσχετο να μιλήσω και γι ' αυτά. Η Χερρόνησος, λοιπόν, τα παλαιά χρόνια, όπως λένε μερι­κοί, πήρε τ ' όνομα της λόγω της φύσης του τόπου που έμοιαζε με ισθμό, ενώ όπως έχουν γράψει άλλοι, ονομά­στηκε Χερρόνησος από το όνομα του ανθρώπου που κυ ­βερνούσε κάποτε εκείνα τα μέρη. Όχι πολύ αργότερα από την εποχή της διακυβέρνησης του , λέγεται π ω ς πέντε Κουρήτες πέρασαν σ' αυτή από την Κρήτη - ετούτοι ήταν απόγονοι εκείνων στους οποίους ανέθεσε τον Δία η μητέρα του η Ρέα να τον αναθρέψουν στα Ιδαία όρη της Κρήτης. Πλέοντας στη Χερρόνησο με αξιόλογο στόλο, έδιωξαν από το έδαφος της τους Κάρες που την κατοικούσαν κι εγκα­ταστάθηκαν οι ίδιοι, χωρίζοντας τη χώρα σε πέντε μέ-ρη και ιδρύοντας ο καθένας από μία πόλη στην οποία έδω-σε τ' όνομα του. Όχι πολύ αργότερα α π ' αυτά, ο Ίναχος , ο βασιλιάς των Αργείων, μετά την εξαφάνιση της κόρης του

161

Page 144: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

162

Page 145: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Ιώς , έστειλε τον Κύρνο, έναν από τους αρχηγούς του, δίνοντας του σημαντικό στόλο, και τον πρόσταξε να ανα­ζητήσει την Ιώ παντού και να μη γυρίσει, αν δεν την έχει στην κατοχή του. Ο Κύρνος, αφού περιπλανήθηκε σε πολλά μέρη της οικουμένης και μην μπορώντας να τη βρει, κατέ­πλευσε στην Καρία στην προαναφερθείσα Χερρόνησο" έχο­ντας χάσει κάθε ελπίδα επιστροφής στο σπίτι του , εγκα­ταστάθηκε στη Χερρόνησο και, λίγο με την πειθώ λίγο με τη βία, έγινε βασιλιάς ενός μέρους της χώρας , όπου έκτισε πόλη ομώνυμη με τον ίδιο, την Κύρνο - ακολουθώντας φιλολαϊκή πολιτική έτυχε μεγάλης αποδοχής από τους συμπολίτες του.

61. Μετά από αυτά, ο Τριόπας, ένας από τους γιους του Ήλιου και της Ρόδου, φυγάδας για τον φόνο του αδελφού του, Τενάγη, αφίχθηκε στη Χερρόνησο. Εκεί εξαγνίστηκε για τον φόνο από τον Μελισσέα τον βασιλιά και έπλευσε στη Θεσσαλία για να βοηθήσει ως σύμμαχος τα παιδιά του Δευκαλίωνα, μαζί με τα οποία έδιωξε τους Πελασγούς από τη Θεσσαλία και έλαβε μερίδιο το λεγόμενο Δ ώ τ ι ο πεδίο. Εκεί, έκοψε το ιερό άλσος το αφιερωμένο στη Δήμητρα και χρησιμοποίησε την ξυλεία για να χτίσει ανάκτορο, αιτία για την οποία έγινε μισητός στους ντόπιους, εκδιώχτηκε από τη Θεσσαλία και κατέπλευσε μαζί με τους λαούς που τον συνόδευσαν στην περιοχή της Κνίδου, όπου ίδρυσε το Τριόπιο, όπως ονομάστηκε από αυτόν. Με ορμητήριο το Τριόπιο, κατέκτησε τόσο τη Χερρόνησο όσο και μεγάλο μέρος της Καρίας. Ό σ ο για την καταγωγή , ό μ ω ς , του Τρίοπα, έχουν διαφωνήσει πολλοί από τους ιστορικούς και τους ποιητές, γιατί άλλοι γράφουν π ω ς είναι γιος της Κανάχης, της κόρης του Αιόλου, και του Ποσειδώνα, και άλλοι π ω ς είναι γιος του Λαπίθη, του γιου του Απόλλωνα , και της Στίλβης , της κόρης του Πηνειού 1 0 0 .

163

Page 146: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

164

Page 147: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

62. Στην Κ ά σ τ α β ο της Χερρονήσου υπάρχει ένα σεμνό ιερό της Ημίθεας, της οποίας την περιπέτεια δεν αξίζει να παραλείψουμε. Πολλές και ποικίλες εκδοχές έχουν παρα­δοθεί γι ' αυτήν, αλλά θα εκθέσουμε εκείνη που επικρατεί και είναι δεκτή από τους ντόπιους. Α π ό τον Στάφυλο και τη Χρυσόθεμη γεννήθηκαν, λένε, τρεις θυγατέρες, με ονό­ματα Μολπαδία, Ροιώ και Παρθένος. Με τη Ροιώ έσμιξε ο Απόλλωνας και την κατέστησε έγκυο, ο πατέρας της, ό μ ω ς , εξοργίστηκε, θεωρώντας π ω ς την είχε διακορεύσει άνθρωπος, και γι ' αυτό έκλεισε την κόρη του σ' ένα κ ι β ώ ­τιο και την πέταξε στη θάλασσα. Το κιβώτιο , όμως , εκ-βράστηκε στη Δήλο , όπου η Ροιώ γέννησε αγόρι και το ονόμασε Άνιο. Η Ρ ο ι ώ , που εντελώς αναπάντεχα είχε σωθεί, έβαλε το βρέφος πάνω στον β ω μ ό του Απόλλωνα και προσευχήθηκε στον θεό, αν είναι δικό του, να το σώσει . Σύμφωνα με τον μύθο, λοιπόν, ο Απόλλωνας έκρυψε τότε το παιδί, αλλά αργότερα φρόντισε την ανατροφή του και του δίδαξε τη μαντική τέχνη και το περιέλαβε με μεγάλες τιμές. Οι αδελφές, τ ώ ρ α , της διακορευμένης, η Μολπαδία και η Παρθένος, καθώς φύλαγαν το κρασί του πατέρα τους, που πρόσφατα είχε εφευρεθεί από τους ανθρώπους, κοιμήθηκαν κι εκείνη την ώρα , μπήκαν τα χοιρινά που εξέτρεφαν και έσπασαν το πιθάρι όπου φύλαγαν το κρασί και κατέστρεψαν το κρασί. Οι παρθένες, μόλις κατάλαβαν τι είχε γίνει, φοβούμενες τον απότομο πατέρα τους, έφυγαν στον γιαλό κι έπεσαν από κάτι ψηλά βράχια. Ο Απόλλοί-νας, όμως , από την αγάπη που έτρεφε για την αδελφή τους, έσωσε τις κόρες και τις εγκατέστησε στη Χερρόνη­σο . Την ονομαζόμενη Παρθένο, έκανε ο θεός, να απολαμ­βάνει τιμές και να έχει τέμενος στη Βούβαστο της Χερρο ­νήσου, ενώ η Μολπαδία που ήρθε στην Κ ά σ τ α β ο , λόγω της εμφάνισης που έκανε ο θεός στους ανθρώπους, ονομάστηκε Ημιθέα και δέχτηκε τιμές από όλους τους κατοίκους της

165

Page 148: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

166

Page 149: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Χερρονήσου. Και στις θυσίες που της προσφέρονται, για το συμβάν που της έτυχε με το κρασί, κατά τις σπονδές χρησιμοποιούν μέλι με γάλα, ενώ όποιος άγγιξε ή έφαγε χοιρινό κρέας δεν επιτρέπεται να προσέλθει στο τέμενος.

63. Σ τ α κατοπινά χρόνια, το ιερό της Ημίθεας έλαβε τόσο μεγάλη ανάπτυξη, που όχι μόνο οι ντόπιοι και οι περίοικοι το τιμούσαν ιδιαίτερα, αλλά και άνθρωποι που κατοικούσαν μακριά έδειχναν μεγάλο ζήλο στο να το επι­σκέπτονται και να το τιμούν με μεγαλοπρεπείς θυσίες και αξιόλογα αναθήματα, και το κυριότερο, την περίοδο που ήταν οι Πέρσες ηγεμόνες της Ασίας και λεηλατούσαν όλα τα ιερά των Ελλήνων μόνο από το τέμενος της Ημίθεας κρατήθηκαν μακριά και οι ληστές που λαφυραγωγούσαν τα πάντα μόνο αυτό άφησαν ασύλητο, παρ ' όλο που ήταν ατείχιστο και δεν παρουσίαζε κανένα κίνδυνο για τους άρπαγες. Ως αιτία της περισσής ανάπτυξης φέρνουν την κοινή ευεργεσία προς όλους τους ανθρώπους, γιατί φανε­ρώνεται στον ύπνο των πασχόντων και τους δίνει τη θερα­πεία και πολλούς που διακατέχονται από αγιάτρευτες αρ ­ρώστιες τους κάνει καλά" επί πλέον, τις γυναίκες που δυστοκούν στις ωδίνες η θεά τις απαλλάσσει από την τ α ­λαιπωρία και τον κίνδυνο. Γι ' αυτό και από τα παλαιά χρόνια πολλοί που βρήκαν τη σωτηρία τους γέμισαν το τέμενος με αφιερώματα κι αυτά δεν φυλάγονται ούτε από τείχη οχυρά ούτε από φύλακες αλλά από τον συνήθη φόβο των ανθρώπων για τους θεούς.

64. Σχετικά με τη Ρόδο και τη Χερρόνησο ας αρκεστού­με στα λεχθέντα και τώρα ας μιλήσουμε για την Κρήτη. Οι κάτοικοι, λοιπόν, της Κρήτης λένε π ω ς οι αρχαιότεροι στο νησί ήταν αυτόχθονες, οι λεγόμενοι Ετεοκρήτες, των ο­ποίων ο βασιλιάς, Κρήτας το όνομα, ανακάλυψε πολλά

167

Page 150: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

168

Page 151: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

και πολύ σημαντικά πράγματα στο νησί που είχαν τη δυνατότητα να ωφελήσουν την κοινωνική ζωή των ανθρώ­πων. Οι περισσότεροι, επίσης, από τους θεούς, σύμφωνα με τους μύθους τους, έγιναν στο νησί τους, θεοί που για τις ευεργεσίες που πρόσφεραν σ' όλη την ανθρωπότητα δέχτη­καν τιμές αθάνατες" σχετικά μ' αυτές τις παραδόσεις θα μιλήσουμε περιληπτικά, ακολουθώντας τους πιο διάσημους απ ' όσους συνέταξαν ιστορία της Κρήτης. Πρώτοι , λοιπόν, α π ' όσους μνημονεύονται από την παράδοση, κατοίκησαν στην περιοχή της Ίδης στην Κρήτη οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, όπως ονομάστηκαν. Ετούτοι, σύμφωνα με μια παράδοση, ήταν εκατό τον αριθμό, ενώ άλλοι λένε π ω ς ήταν μόνο δέκα που έλαβαν αυτή την ονομασία, ισάριθμοι με τα δάχτυλα των χεριών. Μερικοί, όμως , μεταξύ των οποίων και ο Έφορος , ιστορούν πως οι Ιδαίοι Δάκτυλοι γεννήθηκαν στην Ίδη της Φρυγίας και πως πέρασαν στην Ευρώπη με τον Μύγδονα 1 0 1 " καθώς ήταν γητευτές, επιδίδονταν στα ξόρκια, τις τελετές και τα μυστήρια και ζώντας ένα διάστημα στη Σαμοθράκη εξέπληξαν σε μεγάλο βαθμό τους εκεί κατοίκους" την ίδια περίοδο και ο Ορφέας, προι­κισμένος με ξεχωριστή ικανότητα στην ποίηση και τη μελωδία, έγινε μαθητής τους κι έφερε πρώτος στους Έ λ λ η ­νες τις τελετές και τα μυστήρια. Για τους Ιδαίους Δ α κ τ ύ ­λους της Κρήτης παραδίδεται π ω ς ανακάλυψαν τη χρήση της φωτιάς , τη φύση του χαλκού και του σιδήρου στη χ ώ ρ α των Απτεραίων στο λεγόμενο Βερέκυνθο, καθώς και τον τρόπο επεξεργασίας τους" επειδή θεωρήθηκαν π ω ς ήταν οι εισηγητές μεγάλων αγαθών για το ανθρώπινο γένος έτυχαν τιμών αθανάτων. Λένε, μάλιστα, για έναν απ ' αυτούς π ω ς ονομάστηκε Ηρακλής και π ω ς καθώς ξεπέρασε τους άλ­λους σε φήμη ίδρυσε τους Ολυμπιακούς αγώνες" εξ αιτίας της συνωνυμίας οι μεταγενέστεροι άνθρωποι θεώρησαν π ω ς ο γιος της Αλκμήνης εγκαθίδρυσε τους Ολυμπιακούς

169

Page 152: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

170

Page 153: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

αγώνες. Αποδείξεις όλων αυτών παραμένουν, λένε, στο γεγονός ότι ακόμη και σήμερα πολλές γυναίκες παίρνουν ξόρκια α π ' αυτό τον θεό και φτιάχνουν φυλαχτά, από το γεγονός ότι ήταν γητευτής και επιδιδόταν στις τελετές, πράγματα που απείχαν πολύ από τις συνήθειες του Ηρα ­κλή που γέννησε η Αλκμήνη.

65. Μετά τους Ιδαίους Δακτύλους, συνεχίζει η εξιστό­ρηση, έγιναν εννέα Κουρήτες. Γι ' αυτούς άλλοι μύθοι λένε π ω ς ήταν γηγενείς και άλλοι π ω ς ήταν απόγονοι T C O V

Ιδαίων Δακτύλων. Ετούτοι κατοικούσαν στα δασωμένα μέρη και τα φαράγγια των βουνών και γενικά στους τ ό ­πους που τους παρείχαν φυσική στέγη και προστασία , επειδή δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη το χτίσιμο σπιτιών. Καθώς διακρίνονταν για τη σύνεση τους, έδειξαν στους ανθρώπους πολλά χρήσιμα π ρ ά γ μ α τ α - διότι εκείνοι π ρ ώ ­τοι συγκέντρωσαν τα πρόβατα σε κοπάδια, εξημέρωσαν τα υπόλοιπα είδη των ζ ώ ω ν που βόσκουν και ανακάλυψαν τη μελισσοκομία. Έ τ σ ι , ετούτοι εισηγήθηκαν την τέχνη του τόξου και του κυνηγιού, τη συναναστροφή και τη συμβίω ­ση μεταξύ των ανθρώπων, αλλά ήταν και οι πρώτοι που δίδαξαν την ομόνοια και κάποια ευταξία στην κοινωνική ζωή . Ανακάλυψαν, επίσης, τα ξίφη, τα κράνη και τους πολεμικούς χορούς, μέσω των οποίων έκαναν μεγάλη φα­σαρία και εξαπατούσαν τον Κρόνο 1 0 2 . Λένε, λοιπόν, π ω ς σ' αυτούς, κρυφά από τον πατέρα Κρόνο, παρέδωσε τον Δία η μητέρα του η Ρέα κι εκείνοι τον πήραν και τον ανάθρεψαν εφόσον, όμως , πρόκειται να μιλήσουμε αναλυτικά γι' αυτά, είναι ανάγκη να πιάσουμε τη διήγηση από λίγο νωρίτερα.

66. Οι Κρήτες, λοιπόν, διηγούνται τον μύθο π ω ς τον καιρό που οι Κουρήτες ήταν νέοι υπήρχαν οι λεγόμενοι Τιτάνες. Αυτοί κατοικούσαν στην περιοχή της Κνωσού ,

171

Page 154: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

172

Page 155: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

εκεί όπου και τ ώ ρ α ακόμη δείχνουν θεμέλια του οίκου της Ρέας και άλσος κυπαρισσιών αφιερωμένο στη θεά από τα πολύ παλιά χρόνια. Οι Τιτάνες ήταν έξι άντρες και πέντε γυναίκες τον αριθμό, για τους οποίους άλλοι μυθολογούν π ω ς ήταν παιδιά του Ουρανού και της Γης και άλλοι λένε π ω ς πατέρας τους ήταν ένας Κουρήτας και μητέρα τους η Τιταία, από την οποία πήραν και τ' όνομα τους. Αγόρια ήταν ο Κρόνος, ο Τπερίωνας και ο Κοίος, στη συνέχεια ο Ιαπετός και ο Κριός και τελευταίος ο Ωκεανός, ενώ οι αδελφές τους ήταν η Ρέα, η Θέμις και η Μνημοσύνη, καθώς και η Φοίβη και η Τηθύς. Όλοι τους έγιναν εφευρέτες κάποιων αγαθών για την ανθρωπότητα και, λόγω της ευεργεσίας που έκαναν προς όλους, δέχτηκαν τιμές και η μνήμη τους παρέμεινε αιώνια. Ο Κρόνος που ήταν ο μεγαλύτερος απ ' όλους έγινε βασιλιάς και τους ανθρώπους που είχε υπηκόους τους έβγαλε από την αγριό­τητα και τους έκανε να ζουν πολιτισμένα, γι ' αυτό και η αποδοχή που έτυχε από τους ανθρώπους ήταν μεγάλη καθώς επισκέφτηκε πολλά μέρη της οικουμένης. Τούτος , επίσης, εισηγήθηκε τη δικαιοσύνη και την ειλικρίνεια, γι ' αυτό και οι άνθρωποι που έζησαν την εποχή του Κρόνου διατηρήθηκαν από την παράδοση στη μνήμη των μεταγε­νέστερων ως απλοϊκοί και παντελώς άκακοι αλλά και ως ιδιαίτερα ευτυχισμένοι. Η επικράτεια του ήταν ισχυρότερη στα μέρη της δύσης, όπου και δέχτηκε τις μεγαλύτερες τιμές - γι ' αυτό και μέχρι τα νεότερα χρόνια, οι Ρωμαίοι και οι Καρχηδόνιοι, όσο υπήρχε ακόμη η πόλη τους, αλλά και τα υπόλοιπα γειτονικά έθνη τελούσαν λαμπρές γιορτές και θυσίες προς τιμήν ετούτου του θεού 1 0 3 και πολλοί τόποι πήραν τ ' όνομα του. Λ ό γ ω της μεγάλης υπακοής στους νό­μους δεν γινόταν κανένα αδίκημα, ποτέ και από κανέναν, με αποτέλεσμα όλοι οι υπήκοοι της εξουσίας του Κρόνου να ζήσουν ζωή μακάρια απολαμβάνοντας χωρίς εμπόδια κάθε

173

Page 156: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

174

Page 157: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ηδονή. Περί αυτών μάρτυρας είναι και ο ποιητής Ησίοδος με τα εξής λόγ ια 1 0 4 .

Εκείνοι που ήταν τον καιρό του Κρόνου, όταν βασίλευε στον ουρανό,

σαν θεοί ζούσαν έχοντας ανέγνοιαστη ψυχή, μακριά κι ελεύθεροι από συμφορές και βάσανα από οδυνηρές αρρώστιες και σκοτούρες κι ούτε

τα μέλη τους τα βάραιναν γεράματα και ίδιοι πάντα σε πόδια και

σε χέρια χαίρονταν στα συμπόσια μακριά α π ' όλα τα κακά" και πέθαιναν ως να τους δάμαζε ο ύπνος. Και άλλα

πολλά δικά τους ή τ α ν τον καρπό έδινε η ζωοδότρα γη από μόνη της, πολύ και άφθονο - κι αντλώντας

από τη γη χαρά, μοιράζονταν τα έργα τους μαζί με τόσα αγαθά, πλούσιοι σε κοπάδια, αγαπημένοι των μακάριων θεών.

Αυτοί είναι, λοιπόν, οι μύθοι για τον Κρόνο.

67. Για τον Τπερίωνα λένε την κίνηση του ήλιου, της σελήνης και των υπολοίπων αστεριών, καθώς και τις επο­χές που προκαλούνται απ ' αυτά, πρώτος κατανόησε με την επιμέλεια και την παρατηρητικότητα του και τα δίδαξε στους άλλους να τα μάθουν και γι ' αυτό ονομάστηκε πα ­τέρας τούτων των σ ω μ ά τ ω ν , ωσάν να γέννησε τη θεωρία περί αυτών και τη φύση τους. Από τον Κοίο και τη Φοίβη γεννήθηκε η Λ η τ ώ , ενώ ο Ιαπετός απόκτησε τον Προμη­θέα, για τον οποίο παραδίδουν μερικοί μυθογράφοι ότι έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους, ενώ στην πραγματικότητα ήταν εκείνος που

175

Page 158: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

176

Page 159: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ανακάλυψε τα πυρεία 1 0 5 από τα οποία ξεπηδάει η φωτιά . Απο τις Τιτανίδες, λένε π ω ς η Μνημοσύνη εφεύρε τους συλλογισμούς και όρισε την τοποθέτηση ονόματος σε κάθε τι που μας περιβάλλει, όνομα με το οποίο δηλώνουμε το κάθε πράγμα και συνομιλούμε μεταξύ μας" τούτα, όμως , μερικοί λένε πο:>ς τα εισηγήθηκε ο Ερμής 1 0 6 . Σ' ετούτη, επίσης, τη θεά αποδίδουν και την ανάκληση πραγμάτων στη μνήμη και τη λειτουργία της ενθύμησης, ιδιότητες που έχουν οι άνθρωποι, εκ των οποίων, άλλωστε , της δόθηκε κι ετούτο το όνομα. Για τη Θέμιδα, λένε οι μύθοι, π ω ς ήταν η πρώτη που εισηγήθηκε τη μαντική, τις θυσίες και τους θεσμούς σχετικά με τους θεούς και δίδαξε την υπακοή στους νόμους και την ειρήνη. Γι ' αυτό τον λόγο ονομάζο­νται θεσμοφύλακες και θεσμοθέτες οι άνθρωποι που δια­φυλάσσουν τα ιερά και τα όσια των θεών και τους νόμους των α ν θ ρ ώ π ω ν και ο Απόλλωνας , την ώρα που πρόκειται να δο'ισει τους χρησμούς, λέμε π ω ς «θεμιστεύει», από το γεγονός ότι η Θέμις ανακάλυψε τους χρησμούς. Τούτοι , λοιπόν, οι θεοί, έχοντας ευεργετήσει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή των ανθρώπων, δεν αξιώθηκαν μόνο να λάβουν αθά­νατες τιμές, αλλά θεωρήθηκαν επίσης πως ήταν οι πρώτοι που κατοίκησαν στον 'Ολυμπο, μετά τη μετάσταση τους από τους ανθρώπους.

68. Από τον Κρόνο και τη Ρέα λέγεται πως γεννήθηκαν η Εστία, η Δήμητρα και η Ή ρ α , καθώς και ο Δίας , ο Ποσειδώνας και ο Αιδης. Α π ό αυτούς λέγεται πως η Εστία ανακάλυψε την κατασκευή των σπιτιών και για τούτη την ευεργεσία όλοι σχεδόν οι άνθρωποι της ίδρυσαν β ω μ ό σ' όλα τα σπίτια, όπου της αποδίδονται θυσίες και τιμές. Για τη Δήμητρα , λέγεται π ω ς , καθο')ς το σιτάρι φύτρωνε τυχαία ανάμεσα σ τ ' άλλα χορτάρια και οι άνθρω­ποι αγνοούσαν τη χρήση του, εκείνη πρώτη το μάζεψε,

177

Page 160: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

178

Page 161: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

επινόησε την κατεργασία και την αποθήκευση του και δίδαξε τη σπορά του. Η Δήμητρα , τ ώ ρ α , είχε ανακαλύψει το σιτάρι, πριν γεννήσει τη θυγατέρα της την Περσεφόνη, και μετά τη γέννηση της και την αρπαγή της από τον Πλούτωνα, έβαλε φωτιά σ' όλον τον καρπό του σταριού, από την έχθρα της απέναντι στον Δία και από τη λύπη για τη θυγατέρα της. Όταν , ό μ ω ς , βρήκε την Περσεφόνη, συμφιλιώθηκε με τον Δία κι έδωσε στον Τριπτόλεμο τον σπόρο του σταριού, προστάζοντας τον να μοιραστεί το δώρο που του έκανε με όλους τους ανθρώπους και να τους διδάξει κάθε τι που έχει σχέση με την καλλιέργεια του. Λένε, επίσης, μερικοί, ότι εισηγήθηκε και νόμους, σ ύ μ φ ω ­να με τους οποίους οι άνθρωποι συνήθισαν να αποδίδουν μεταξύ τους το δίκαιο, και τη θεά που τους παρέδωσε τους νόμους την αποκάλεσαν Θεσμοφόρο. Δεδομένου ότι έγινε η αιτία να αποκτήσουν οι άνθρωποι τα μεγαλύτερα αγαθά, δέχτηκε τις πιο λαμπρές τιμές και θυσίες, καθώς και εορτές και πανηγύρεις μεγαλοπρεπείς, όχι μόνο από τους Έλληνες αλλά και από όλους σχεδόν τους βαρβάρους, όσους συμμετείχαν στην απόλαυση τούτης της τροφής.

69. Πολλοί είναι εκείνοι που αμφισβητούν τα της ανα­κάλυψης ετούτου του καρπού, δηλώνοντας πως η θεά σ' εκείνους πρώτα θεάθηκε και τους δίδαξε τις ιδιότητες και τη χρησιμότητα του. Οι Αιγύπτιοι, για παράδειγμα, ισχυ­ρίζονται π ω ς η Δήμητρα είναι η ίδια με την Ίσ ιδα και π ω ς στην Αίγυπτο έφερε πρώτα τον σπόρο , μιας και ο ποταμός Νείλος πότιζε την κατάλληλη περίοδο τα χωράφια και η χώρα αυτή έχει τις πιο εύκρατες εποχές. Ό σ ο για τους Αθηναίους, αν και δηλώνουν ότι στον δικό τους τόπο έγινε η ανακάλυψη τούτου του καρπού, παρ ' όλ' αυτά ομολογούν ότι ο καρπός ήρθε στην Αττική από αλλού' γιατί τον τόπο που δέχτηκε εξ αρχής τη δωρεά τον ονομάζουν Ελευσίνα,

179

Page 162: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

180

Page 163: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

από το γεγονός ότι ο σπόρος του σταριού ήρθε φερμένος από αλλού. Οι Σικελιώτες, πάλι, που κατοικούν νησί αφιε­ρωμένο στη Δήμητρα και την Κόρη, είναι λογικό να λένε π ω ς τούτη η δωρεά έγινε π ρ ώ τ α στους ανθρώπους που κατοικούσαν την αγαπημένη χώρα τούτων των θ ε ώ ν για­τί θα ήταν άτοπο , ισχυρίζονται, η θεά να κάνει, σαν να λέμε, δική της την πιο εύφορη χ ώ ρ α και να της χαρίσει ύστερα α π ' όλες την ευεργεσία της, ως να μην την υπολο­γίζει καθόλου, και ταυτόχρονα να έχει σ' αυτή την κατοι­κία της, καθόσον ομολογουμένως και η αρπαγή της Κόρης σ' ετούτο το νησί έγινε. Επιπλέον, τούτη η χ ώ ρ α είναι η καταλληλότερη γι ' αυτούς τους καρπούς, όπως λέει άλλω­στε και ο ποιητής 1 0 7

μα όλ' αυτά βέβαια χωρίς να σπέρνονται και να οργώνονται φυτρώνουν, στάρια και κριθάρια.

Αυτά , λοιπόν, λένε οι μύθοι για τη Δήμητρα. Για τους άλλους θεούς που γεννήθηκαν από τον Κρόνο και τη Ρέα , οι Κρήτες λένε π ω ς ο Ποσειδώνας πρώτος ασχολήθηκε με τις ναυτικές εργασίες και συγκρότησε στόλους, καθώς ο Κρόνος του ανέθεσε την εξουσία σ' ετούτα τα θέματα - γι ' αυτό και παραδόθηκε στις γενιές που ακολούθησαν π ω ς είναι ο κύριος όλων όσων γίνονται στη θάλασσα και οι ναυτικοί τον τιμούν με θυσίες. Σ' αυτόν αποδίδουν και το ότι πρώτος δάμασε άλογα και δίδαξε τη γνώση της ιππι­κής, πράγμα για το οποίο τον αποκάλεσαν « ίππιο» . Για τον Άιδη λέγεται π ω ς δίδαξε τα σχετικά με την ταφή, την εκφορά και τις τιμές προς τους πεθαμένους, καθώς τα προηγούμενα χρόνια δεν υπήρχε καμιά φροντίδα γι ' αυ­τούς - κι έτσι η παράδοση μας λέει π ω ς τούτος ο θεός είναι κύριος των πεθαμένων, καθόσον τα παλαιά χρόνια ανατέ­θηκε σ' εκείνον η εξουσία σχετικά με τη φροντίδα τους.

181

Page 164: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

182

Page 165: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

70. Σχετικά, ό μ ω ς , με τη γέννηση και τη βασιλεία του Δία υπάρχουν διαφωνίες. Άλλοι λένε π ω ς μετά τη μετά­σταση του Κρόνου από τους ανθρώπους στους θεούς, τον διαδέχτηκε στη βασιλεία, χωρίς να υποτάξει με βία τον πατέρα του αλλά λαμβάνοντας το αξ ίωμα νόμιμα και δί­καια· ενώ άλλοι παραδίδουν τον μύθο ότι δόθηκε χρησμός στον Κρόνο σχετικά με τη γέννηση του Δία ότι ο γιος που θα γεννήσει θα του αποσπάσει βίαια τη βασιλεία. Έ τ σ ι ο Κρόνος αφάνιζε κάθε φορά τα παιδιά του που γεννιούνταν, η Ρέα αγανάκτησε, αλλά μην μπορώντας να αλλάξει την απόφαση του άντρα της, όταν γέννησε τον Δία , τον έκρυψε στην Ίδη και τον έδωσε κρυφά να τον αναθρέψουν οι Κουρήτες που κατοικούσαν κοντά στο βουνό της Ίδης . Εκείνοι τον πήγαν σε κάποιο σπήλαιο και τον παράδωσαν στις Νύμφες, με την εντολή να τον περιποιούνται με τη μεγαλύτερη φροντίδα. Οι Νύμφες ανακατεύοντας μέλι και γάλα έθρεψαν το παιδί και το τάιζαν από τον μαστό της κατσίκας που ονομαζόταν Αμάλθεια. Πολλά σημάδια της γέννησης και της διατροφής του θεού παραμένουν μέχρι σήμερα στο νησί. Λένε, για παράδειγμα, πως καθώς τον μετέφεραν νήπιο οι Κουρήτες, έπεσε ο αφαλός του κοντά στο ποτάμι που ονομάζεται Τρίτωνας και π ω ς από εκείνο το γεγονός έγινε ιερός τούτος ο τόπος και ονομάστηκε Ομφαλός, καθώς και το γύρω πεδίο που ονομάστηκε Ο μ -φάλειο. Πάνω στην ίδια την Ί δ η , όπου συνέβη να ανατρα­φεί ο θεός, έγινε ιερό τόσο το σπήλαιο μέσα στο οποίο έζησε όσο και τα γύρω λιβάδια που είναι στην κορυφή του βουνού αφιερώθηκαν σ' εκείνον. Το πιο καταπληκτι­κό, όμως , που αναφέρουν οι μύθοι, είναι εκείνο με τις μέλισσες και δεν πρέπει να το παραλείψουμε" γιατί λένε πως θέλοντας ο θεός να διαφυλαχτεί αθάνατη η ανάμνηση της στενής σχέσης που είχε μ' αυτές άλλαξε το χ ρ ώ μ α τους και το έκανε να μοιάζει με χαλκό που χρυσίζει και καθώς ο

183

Page 166: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

184

Page 167: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

τόπος βρίσκεται σε πολύ μεγάλο υψόμετρο και οι άνεμοι που φυσάνε είναι δυνατοί και το χιόνι που πέφτει πολύ, έκανε τις μέλισσες να είναι ανεπηρέαστες και απρόσβλη­τες, μιας και ζουν σε τόπους όπου οι χειμώνες είναι βαρείς. Ό σ ο για την αίγα που τον έθρεψε, ο Δίας της απένειμε μεν και άλλες τιμές, αλλά πήρε απ ' αυτή και την επωνυμία Αιγίοχος 1 0 8 . Όταν έφτασε στην ηλικία της άνδρωσης, λένε π ω ς πρώτα ίδρυσε μια πόλη στην περιοχή της Δίκτης, όπου σύμφωνα με τον μύθο που λένε έλαβε χ ώ ρ α και η γέννηση του ' η πόλη ετούτη εγκαταλείφθηκε τα κατοπινά χρόνια, αλλά σώζονται ακόμη βάσεις των θεμελίων της.

71. Τούτος ο θεός, λοιπόν, ξεπέρασε όλους τους άλλους σε ανδρεία, σύνεση και δικαιοσύνη, αλλά και σ' όλες τις υπόλοιπες αρετές· γι ' αυτό και παραλαμβάνοντας τη βασι­λεία από τον Κρόνο, πρόσφερε πολλές και μεγάλες ευεργε­σίες στη ζωή των ανθρώπων. Διότι, π ρ ώ τ α απ ' όλα, δίδαξε στους ανθρώπους την απονομή δικαιοσύνης στα μεταξύ τους αδικήματα και την αποφυγή της βιαιοπραγίας, με το να λύνουν τις διαφορές τους με δίκες και δικαστήρια. Γενικά, συνέβαλε τα μέγιστα στην ευνομία και την ειρήνη, πείθοντας τους καλούς και φοβερίζοντας τους κακούς με την απειλή της τιμωρίας. 0 ίδιος γύρισε κι ολόκληρη σχεδόν την οικουμένη, σκοτώνοντας τους ληστές και τους ασεβείς και εισάγοντας την ισότητα και τη δημοκρατία -

και σχετικά μ' αυτό λένε π ω ς σ κ ό τ ω σ ε τους γίγαντες, στην Κρήτη τον Μύλινο και την παρέα του και στη Φρυγία τον Τυφώνα και τους δικούς του. Μάλιστα, πριν από τη μάχη με τους γίγαντες της Κρήτης, λέγεται π ω ς ο Δίας θυσίασε βόδι στον Ήλιο , στον Ουρανό και στη Γη και πως σ' όλες τις φάσεις της ιεροτελεστίας του φανερώθηκε η θέληση των θεών περί του πράγματος ... ( μ έ σ ω οιωνών οι ο­ποίοι ) 1 0 9 του επισήμαναν τη νίκη των θεών και μια αποστα -

185

Page 168: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

186

Page 169: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

σία από τον εχθρό. Η έκβαση του πολέμου έγινε σύμφωνα μ' αυτούς, διότι αυτομόλησε από τους εχθρούς ο Μουσαίος, ο οποίος, μάλιστα, δέχτηκε ειδικές τιμές, ενώ όλοι όσοι αντιτάχθηκαν κατακόπηκαν από τους θεούς. Ο Δίας έκανε κι άλλους πολέμους κατά των γιγάντων, στη Μακεδονία κοντά στην Παλήνη και στην Ιταλία στην πεδιάδα, που παλαιά ονομαζόταν Φλεγραία από τον τόπο που ήταν καμένος 1 1 0 , αλλά τα κατοπινά χρόνια ονομάστηκε Κ υ -μαία. Οι γίγαντες τιμωρήθηκαν από τον Δία , επειδή πα ­ρανομούσαν σε βάρος των υπολοίπων ανθρώπων κι επειδή έχοντας εμπιστοσύνη στη σωματική τους δύναμη και υπε­ροχή είχαν υποδουλώσει τους γειτονικούς λαούς, παραβία­ζαν τους νόμους περί δικαίου που είχαν θεσπιστεί κι είχαν ανοίξει πόλεμο προς όλους εκείνους που θεωρούνταν θεοί λόγω των ευεργεσιών που είχαν προσφέρει στην ανθρωπό­τητα. Για τον Δ ία , λοιπόν, λένε π ω ς όχι μόνο αφάνισε άρδην από τους ανθρώπους τους ασεβείς και πονηρούς, αλλά και π ω ς απένειμε τιμές στους αρίστους των θεών και των η ρ ώ ω ν ακόμη και των ανθρώπων. Από το μέγε­θος της ευεργεσίας και την υπεροχή της δύναμη του , συμ­φώνησαν όλοι οι άνθρωποι να του παραχωρήσουν την α ι ώ ­νια βασιλεία και την παραμονή στον Όλυμπο.

72. Καθιερώθηκε, επίσης, να του προσφέρονται περισ­σότερες θυσίες α π ' όλους τους άλλους θεούς, και, μετά τη μετάσταση του από τη γη στον ουρανό, γεννήθηκε στις ψυχές εκείνων που είχαν ευεργετηθεί η δίκαιη πίστη ότι εκείνος ήταν ο κύριος όλων όσων γίνονται στον ουρανό, και εννοώ τις βροχές, τις βροντές, τους κεραυνούς κι όλα τα παρόμοια. Γι ' αυτό τον λόγο, άλλωστε , τον ονόμασαν Ζήνα 1 1 1 , επειδή οι άνθρωποι πιστεύουν π ω ς εκείνος είναι το αίτιο του ζην, καθώς κάνει τους καρπούς να ωριμάζουν φτιάχνοντας τις κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες - τον

187

Page 170: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

188

Page 171: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ονομάζουν, επίσης, Πατέρα για τη φροντίδα και την εύνοια που δείχνει προς όλους τους ανθρώπους αλλά και γιατί θεωρείται ως πρώτη αρχή του γένους των ανθρώπων, καθώς και Ύ π α τ ο και Βασιλιά, από την υπεροχή της εξουσίας του , αλλά και Ευβουλέα και Πάνσοφο, από τη σοφία που έχουν οι σωστές του συμβουλές. Αναφέρουν, επίσης, τον μύθο ότι και η Αθηνά γεννήθηκε στην Κρήτη από τον Δία , στις πηγές του ποταμού Τρίτωνα και γι ' αυτό ονομάστηκε Τριτογένεια 1 1 2 . Υπάρχει και σήμερα σ' εκείνες τις πηγές ιερός ναός τούτης της θεάς, στο μέρος όπου έγινε η γέννηση της, κατά τον μύθο. Λένε, επίσης, π ω ς και οι γάμοι του Δία με την Ή ρ α έγιναν στην περιοχή της Κ ν ω ­σού, σ' ένα μέρος κοντά στον ποταμό Θήρηνο, στον οποίο υπάρχει σήμερα ιερό όπου τελούνται κάθε χρόνο άγιες θυσίες από τους ντόπιους κατ ' απομίμηση του γάμου με τον τρόπο που παραδόθηκε ότι έγινε αρχικά.

Παιδιά του Δία , λένε, ήταν από τις θεές η Αφροδίτη και οι Χάριτες, καθώς και η Ειλείθυια και η συνεργάτις της η Αρτεμη και οι Ώρες , όπως ονομάζονται, η Ευνομία η Δίκη και η Ειρήνη, καθώς και η Αθηνά και οι Μούσες, και από τους θεούς ο Ή φ α ι σ τ ο ς , ο Αρης και ο Απόλλωνας , καθώς επίσης ο Ερμής, ο Διόνυσος και ο Ηρακλής.

73. Σε καθέναν από αυτούς, ο Δίας , σύμφωνα με τον μύθο, μετέδωσε τη γνώση των πραγμάτων που ο ίδιος είχε ανακαλύψει και τελειοποιήσει και τους απένειμε την τιμή της ανακάλυψης, επιθυμώντας να τους περιβάλει έτσι με αιώνια δόξα από μέρους του ανθρωπίνου γένους. Στην Αφροδίτη ανατέθηκε η νεαρή ηλικία των παρθένων, τα χρόνια που πρέπει να παντρεύονται και την εποπτεία όλων των πραγμάτων του γάμου, που διατηρούνται μέχρι σήμε­ρα, μαζί με τις θυσίες και τις σπονδές τις οποίες οι άνθρω­ποι προσφέρουν σ' ετούτη τη θεά. Π ρ ώ τ α , όμως , όλοι οι

189

Page 172: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

190

Page 173: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

άνθρωποι θυσιάζουν στον Δία τον Τέλειο και στην Ή ρ α την Τελεία, γιατί εκείνοι ήταν οι εισηγητές και οι εφευρέ­τες των πάντων, όπως είπαμε παραπάνω. Στις Χάριτες ανατέθηκε το στόλισμα της εμφάνισης και η περιποίηση όλων των μερών του σ ώ μ α τ ο ς ώ σ τ ε να γίνεται κομψότερο και πιο θελκτικό στο βλέμμα, τους δόθηκε επί πλέον το προνόμιο να αρχίζουν πρώτες τις ευεργεσίες και από την άλλη να ανταμείβουν με τις κατάλληλες χάρες όσους κά­νουν καλές πράξεις. Η Ειλείθυια ανέλαβε τη φροντίδα των επιτόκων και την ανακούφιση όσων υποφέρουν στον τοκε­τό . Γι ' αυτό και όσες γυναίκες κινδυνεύουν σ' αυτές τις καταστάσεις αυτή τη θεά επικαλούνται κυρίως. Η Άρτεμη, λένε, ανακάλυψε τη θεραπεία των νηπίων και τη διατροφή που είναι κατάλληλη για τα βρέφη, αιτία για την οποία ονομάζεται και Κουροτρόφος. Από τις λεγόμενες Ώρες δόθηκε στην καθεμιά, ανάλογα με τ' όνομα της, η τάξη και το στόλισμα της ζωής , προς μέγιστη ωφέλεια των α ν θ ρ ώ π ω ν γιατί τίποτα δεν μπορεί να κάνει πιο ευτυχι­σμένη τη ζωή από την ευνομία, τη δίκη και την ειρήνη. Στην Αθηνά προσδίδουν την εξημέρωση της ελιάς και την παράδοση της καλλιέργειας της στους ανθρώπους, καθώς και την κατεργασία του καρπού της - διότι πριν τη γέννηση ετούτης της θεάς, τούτο το είδος δέντρου υπήρχε, βέβαια, μαζί με τα άλλα άγρια δέντρα, αλλά η φροντίδα και η πείρα που δείχνουν μέχρι σήμερα οι άνθρωποι στην καλλιέργεια του είναι έργο ετούτης της θεάς. Πέρα απ ' αυτά της απο ­δίδουν την κατασκευή των ενδυμάτων και την ξυλουργική τέχνη, καθώς και την εισήγηση πολλών γνώσεων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι στις άλλες τέχνες" βρήκε, επί­σης, την κατασκευή των αυλών και τη μουσική που παρά­γεται απ ' αυτούς και, γενικά, πολλά έργα που απαιτούν τέχνη στην κατασκευή, γεγονός για το οποίο ονομάστηκε Εργάνη.

191

Page 174: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

192

Page 175: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

74. Στις Μούσες, δόθηκε από τον πατέρα τους, η ανα­κάλυψη των γραμμάτων και η σύνθεση των επών, η λεγό­μενη ποιητική. Σ' εκείνους που λένε π ω ς οι Σύροι είναι οι εφευρέτες των γραμμάτων , πως οι Φοίνικες τα έμαθαν από εκείνους και τα παρέδωσαν στους Έλληνες και π ω ς αυτοί οι Φοίνικες ήταν εκείνοι που έπλευσαν με τον Κάδμο στην Ευρώπη και π ω ς γι' αυτό οι Έλληνες ονομάζουν τα γράμ­ματα Φοινικικά, απαντούν πως οι Φοίνικες δεν ήταν οι αρχικοί εφευρέτες και πως το μόνο που έκαναν ήταν να αλλάξουν τη μορφή των γραμμάτων και, καθώς η πλειο­ψηφία των ανθρώπων χρησιμοποίησε αυτό το είδος γρα ­φής, γι' αυτό τους δόθηκε η παραπάνω ονομασία. Για τον Ή φ α ι σ τ ο λένε π ω ς εφεύρε κάθε σιδηρουργική εργασία καθώς και την επεξεργασία του χαλκού, του χρυσού, του αργύρου και όποιου άλλου επιδέχεται κατεργασία με φ ω ­τιά, πως βρήκε επίσης όλες τις άλλες χρήσεις της φωτιάς και τις παρέδωσε στους τεχνίτες και σ' όλους τους υπόλοι­πους ανθρώπους· γι ' αυτό και οι εργάτες που ειδικεύονται σ' ετούτες τις τέχνες προσεύχονται και θυσιάζουν περισσό­τερο σε τούτο τον θεό και αποκαλούν, τόσο αυτοί όσοι και οι υπόλοιποι άνθρωποι, τη φωτιά Ή φ α ι σ τ ο , απαθανατίζο­ντας μ' αυτό τον τρόπο την ανάμνηση και την τιμή της ευεργεσίας που προσφέρθηκε αρχικά στην κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Ο Αρης , αναφέρει ο μύθος, ήταν ο πρώτος που κατασκεύασε πανοπλία, εξόπλισε στρατιώτες και ει­σηγήθηκε την πολεμική τακτική στις μάχες, φονεύοντας ο ίδιος όσους δεν υπάκουγαν στους θεούς. Τον Απόλλωνα αναγορεύουν εφευρέτη της λύρας και της μουσικής της· εισήγαγε επίσης τη γνώση της ιατρικής που γίνεται μέσω της μαντικής τέχνης, που παλιά μ' αυτή θεραπεύονταν όσοι αρρώσταιναν 1 1 3 - καθώς βρήκε και το τόξο , δίδαξε στους ντόπιους τα περί την τοξοβολία, αιτία για την οποία οι Κρήτες επιδόθηκαν με ζέση στην τοξοβολία και το τόξο

193

Page 176: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

194

Page 177: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ονομάστηκε Κρητικό. Από τον Απόλλωνα και την Κ ο ρ ω ­νίδα γεννήθηκε ο Ασκληπιός, που αφού έμαθε πολλά χρή­σιμα για την ιατρική από τον πατέρα του , ο ίδιος στη συνέχεια ανακάλυψε τη χειρουργική και την παρασκευή των φαρμάκων καθώς και τις δυνατότητες των ριζών, και γενικά προήγαγε σε τέτοιο βαθμό την ιατρική τέχνη ώ σ τ ε τιμάται ως γενάρχης και ιδρυτής της.

75. Στον Ερμή αποδίδουν την κατά τους πολέμους α­ποστολή πρεσβειών για διαπραγματεύσεις περί της ειρή­νης, για συνδιαλλαγή και ανακωχή καθώς και το σύμβολο τους το κηρύκειο, το οποίο συνηθίζουν να φορούν οι εντε­ταλμένοι γι ' αυτές τις διαπραγματεύσεις και μ' αυτό να είναι ασφαλείς ανάμεσα στους εχθρούς - γι ' αυτό, άλλωστε , ονομάστηκε και Κοινός Ερμής, γιατί τα οφέλη είναι κοινά και για τους δυο εμπολέμους που συμμετέχουν στις ειρη­νικές διαπραγματεύσεις. Λένε, επίσης, π ω ς πρώτος επι­νόησε τα μέτρα και τα σταθμά και τα κέρδη μέσω του εμπορίου, καθώς και τον τρόπο να σφετερίζεσαι τα αγαθά των άλλων χωρίς να γίνεσαι αντιληπτός. Παραδίδεται, ακόμη, πως είναι ο κήρυκας των θεών καθώς και άριστος αγγελιοφόρος, επειδή εκφράζει με σαφήνεια κάθε εντολή που του δόθηκε - γεγονός από το οποίο πήρε και το όνομα του , όχι επειδή ήταν ο εφευρέτης των ονομάτων και των λέξεων, όπως ισχυρίζονται μερικοί, αλλά επειδή ανέπτυξε περισσότερο από κάθε άλλο την τέχνη να μεταβιβάζει με αρτιότητα και σαφήνεια ένα άγγελμα. Λένε πως ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την παλαίστρα και επινόησε τη λύ­ρα από καύκαλο χελώνας, μετά τον διαγωνισμό του Α π ό λ ­λωνα με τον Μαρσύα, κατά τον οποίο λέγεται π ω ς αφού νίκησε ο Απόλλωνας και τιμώρησε τον ηττημένο με τ ι μ ω ­ρία πολύ μεγαλύτερη απ ' ό,τι του άξιζε , μεταμελήθηκε και, σπάζοντας τις χορδές της λύρας, για κάμποσο καιρό

195

Page 178: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

196

Page 179: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

δεν ήθελε ν' ασχοληθεί με τη μουσική" 4 . Για τον Διόνυσο, αναφέρει ο μύθος, π ω ς ήταν ο εφευρέτης του αμπελιού και της καλλιέργειας του , καθώς και της οινοποιίας και της αποθήκευσης πολλών φθινοπωρινών φρούτων, παρέχοντας στους ανθρώπους τη δυνατότητα να τα χρησιμοποιούν ως τρόφιμα επί πολύν καιρό. Τούτος ο θεός, λένε, γεννήθηκε από τον Δία και την Περσεφόνη στην Κρήτη, και ο Ορφέας διέσωσε στις τελετές των μυστηρίων την παράδοση ότι ο Διόνυσος έγινε κομμάτια από τους Τιτάνες - συμβαίνει, όμως , να έχουν γίνει περισσότεροι Διόνυσοι, για τους ο­ποίους γράψαμε αναλυτικά και με σαφήνεια στα οικεία κεφάλαια" 3 . Οι Κρήτες, τ ώ ρ α , προσπαθούν να φέρουν α­ποδείξεις του ότι γεννήθηκε στο νησί τους ο θεός, λέγοντας π ω ς σχημάτισε δυο νησιά κοντά στην Κρήτη, στους λεγό­μενους Δίδυμους Κόλπους, τις οποίες ονόμασε Διονυσιάδες από τον ίδιο, πράγμα που δεν έκανε σε κανένα άλλο μέρος της οικουμένης.

76. Για τον Ηρακλή λέει ο μύθος π ω ς γεννήθηκε από τον Δία πάμπολλα χρόνια πριν γεννηθεί ο άλλος από την Αλκμήνη στο Αργός . Για τη μητέρα ετούτου δεν μας δίνει πληροφορίες η παράδοση, αλλά λέει μόνο π ω ς ξεπερνώντας σε σωματική ρώμη κατά πολύ τους πάντες, γύρισε την οικουμένη, τ ιμωρώντας τους αδίκους και σκοτώνοντας τα θηρία που έκαναν τη χώρα ακατοίκητη - χάρισε την ελευ­θερία σ' όλους τους ανθρώπους, παραμένοντας ο ίδιος αήττητος και άτρωτος , και για τις ευεργεσίες που πρόσφε ­ρε δέχτηκε αθάνατες τιμές από τους ανθρώπους. Ό σ ο για τον Ηρακλή της Αλκμήνης, που ήταν πολύ μεταγενέστε­ρος, αλλά ενστερνίστηκε τον τρόπο ζωής του παλαιού Η­ρακλή, για τους ίδιους λόγους κέρδισε την αθανασία και, επειδή τα χρόνια που είχαν περάσει ήταν πολλά αλλά και ένεκα της συνωνυμίας, οι άνθρωποι πίστεψαν πως επρόκει-

197

Page 180: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

198

Page 181: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

το για το ίδιο πρόσωπο και τα κατορθώματα του προη­γούμενου αποδόθηκαν σ' αυτόν, καθώς οι περισσότεροι αγνοούσαν την αλήθεια" 6 . Κατά γενική ομολογία, τα πιο λαμπρά κατορθώματα και τιμές που αποδίδονται στον παλαιότερο θεό διατηρούνται στην Αίγυπτο , όπου ιδρύθη­κε και πόλη από εκείνον. Η Βριτόμαρτις, που ονομάζεται και Δίκτυννα, σύμφωνα με τον μύθο που αναφέρουν, γεν­νήθηκε στην Καινώ της Κρήτης, από τον Δία και την Κάρμη του Εύβουλου του γιου της Δήμητρας - αυτή που ανακάλυψε τα δίχτυα που χρησιμοποιούνται στο κυνήγι ονομάστηκε Δίκτυννα και περνούσε τις μέρες της με την Αρτεμη, αιτία για την οποία μερικοί πιστεύουν πως η Δίκτυννα είναι η ίδια με την Αρτεμη - οι Κρήτες καθιέρω­σαν θυσίες κι έκτισαν ναούς προς τιμήν ετούτης της θεάς. Εκείνοι που διηγούνται την ιστορία ότι ονομάστηκε Δ ί ­κτυννα επειδή κατέφυγε σε δίχτυα ψαράδων, όταν την κυνηγούσε ο Μίνωας για να τη βιάσει, κάνουν λάθος - γιατί ούτε είναι πιθανό να βρέθηκε σε τέτοια αδυναμία η θεά ώ σ τ ε να χρειαστεί τη βοήθεια των ανθρώπων, θυγατέρα ούσα του μέγιστου των θεών, ούτε είναι σ ω σ τ ό να προσά ­πτουμε στον Μίνωα τέτοια ασέβεια, καθόσον η παράδοση μας λέει ρητά ότι ήταν προσκολλημένος στις αρχές του δικαίου κι έζησε ζωή παινεμένη.

77. Ο Πλούτος γεννήθηκε, λένε, στην Τρίπολο της Κρή­της, από τη Δήμητρα και τον Ιασίωνα, αλλά αναφέρονται δύο εκδοχές για τη γένεση του. Γιατί μερικοί λένε π ω ς η γη, όταν σπάρθηκε από τον Ιασίωνα και καλλιεργήθηκε με την κατάλληλη επιμέλεια, έδωσε τόσο μεγάλη ποσότητα καρπών, ώ σ τ ε εκείνοι που το είδαν έδωσαν ιδιαίτερο όνομα στο πλήθος των καρπών και το ονόμασαν πλούτο 1 γι ' αυτό και επικράτησε η παράδοση στις επόμενες γενιές να λέγε­ται πως εκείνοι που απέκτησαν περισσότερα απ ' όσα

199

Page 182: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

200

Page 183: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

χρειάζονται έχουν πλούτο. Ενώ άλλοι αναφέρουν τον μύθο π ω ς από τη Δήμητρα και τον Ιασίωνα γεννήθηκε γιος που ονομάστηκε Πλούτος, ο οποίος ήταν ο πρώτος που ειση­γήθηκε την πρόνοια στη ζωή και τη συγκέντρωση και φύλαξη χρημάτων, καθώς μέχρι τότε οι άνθρωποι δεν νοιάζονταν να συσσωρεύουν και να φυλάνε πλούτη.

Για τους θεούς, λοιπόν, που ισχυρίζονται πως γεννήθη­καν στον τόπο τους, αυτοί είναι οι μύθοι που διηγούνται οι Κρήτες. Δηλώνουν, επίσης, ότι οι θυσίες, οι τιμές και οι τελετές των μυστηρίων από την Κρήτη παραδόθηκαν στους άλλους ανθρώπους και ως αδιάσειστο, όπως νομίζουν, τεκμήριο αναφέρουν το εξής. Η τελετή που ακολουθείται από τους Αθηναίους στην Ελευσίνα, που είναι σχεδόν η πιο φημισμένη α π ' όλες, εκείνη που γίνεται στη Σαμοθράκη κι εκείνη που γίνεται στη Θράκη από τους Κίκονες, απ ' όπου είναι ο Ορφέας που τη δίδαξε, όλες παραδίδονται ως μυ ­στήριο, ενώ στην Κνωσό της Κρήτης είναι έθιμο από την αρχαία εποχή τούτες οι τελετές να παραδίδονται φανερά σε όλους και εκείνα που στους άλλους παραδίδονται ως απόρ­ρητα ετούτοι δεν τα κρύβουν από κανέναν που επιθυμεί να τα γνωρίσει. Γιατί οι περισσότεροι θεοί, λένε, κίνησαν από την Κρήτη να επισκεφτούν πολλά μέρη της οικουμένης, για να ευεργετήσουν τα γένη των ανθρώπων και να μ ε τ α δ ώ ­σουν σε όλους τα οφέλη από τις ανακαλύψεις τους. Η Δήμητρα, για παράδειγμα, πέρασε στην Αττική, από εκεί τράβηξε για τη Σικελία και μετά στην Αίγυπτο και σ' εκείνους τους τόπους κυρίως, επειδή παρέδωσε τον καρπό του σταριού και δίδαξε τη σπορά του , δέχτηκε μεγάλες τιμές από τους ευεργετημένους. Το ίδιο και η Αφροδίτη στη Σικελία περνούσε τον καιρό της στον 'Ερυκα, από τα νησιά στα Κύθηρα και στην Πάφο της Κύπρου και στην Ασία στην περιοχή της Συρίας· επειδή φανερώθηκε η θεά και έμενε περισσότερο στη χώρα τους, οι ντόπιοι την

201

Page 184: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

202

Page 185: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ιδιοποιήθηκαν αποκαλώντας την Αφροδίτη Ερυκίνη, Κυθέ-ρεια και Παφία, καθώς επίσης και Συρία. Με τον ίδιο τρόπο, ο Απόλλωνας φανερώθηκε περισσότερο καιρό στη Δήλο , στη Λυκία και στους Δελφούς, και η Αρτεμη στην 'Εφεσο και στον Πόντο, αλλά και στην Περσία και στην Κρήτη 1 έτσι από τους τόπους ή τις πράξεις που έλαβαν χώρα στο κάθε μέρος, ο Απόλλωνας ονομάστηκε Δήλιος, Λύκιος και Πύθιος και η Αρτεμη Εφεσία, Κρησία, καθώς και Ταυροπόλος και Περσία, παρ ' όλο που και οι δυο είχαν γεννηθεί στην Κρήτη. Ετούτη, μάλιστα, η θεά δέχεται ιδιαίτερες τιμές από τους Πέρσες και οι βάρβαροι έχουν μυστήρια που τελούνται από άλλους λαούς μέχρι την εποχή μας προς τιμήν της Περσίας Άρτεμης. Παρόμοιους μύθους διηγούνται και για τους υπόλοιπους θεούς, που αν γράφαμε γι ' αυτούς, η αφήγηση θα τράβαγε σε μάκρος και οι ανα­γνώστες δεν θα τα συγκρατούσαν.

78. Μετά τη γέννηση των θεών, πολλές γενιές αργότερα, γεννήθηκαν, λένε, στην Κρήτη και ουκ ολίγοι ήρωες, με­ταξύ των οποίων οι επιφανέστεροι ήταν ο Μίνωας, ο Ρ α -δάμανθυς και ο Σαρπηδόνας. Γι ' αυτούς λέει ο μύθος π ω ς γεννήθηκαν από τον Δία και την Ευρώπη, την κόρη του Αγήνορα, η οποία, λένε, μεταφέρθηκε πάνω σ' ένα ταύρο στην Κρήτη σύμφωνα με το θέλημα των θεών. Ο Μίνωας, λοιπόν, που ήταν ο μεγαλύτερος αδελφός, έγινε βασιλιάς του νησιού και ίδρυσε σ' αυτό αρκετές πόλεις, με γνωστότερες τις εξής τρεις: την Κνωσό στα μέρη του νησιού που βλέπουν προς την Ασία , τη Φαιστό προς τη θάλασσα του νότου και την Κυδωνία στα μέρη προς τη δύση απέναντι στην Πελο­πόννησο. Ο ίδιος θέσπισε και αρκετούς νόμους για τους Κρήτες, προσποιούμενος ότι τους έλαβε από τον πατέρα του τον Δία με τον οποίο συνομιλούσε μέσα σε κάποια σπηλιά. Απέκτησε , επίσης, μεγάλη ναυτική δύναμη, κυ-

203

Page 186: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

204

Page 187: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

ρίευσε τα περισσότερα νησιά κι έγινε ο πρώτος Έλληνας θαλασσοκράτορας. Αφού κέρδισε μεγάλη δόξα για την αν­δρεία και τη δικαιοσύνη του, έχασε τη ζωή του στη Σικελία, κατά την εκστρατεία εναντίον του Κώκαλου , την οποία περιγράψαμε όταν αναφερθήκαμε στον Δαίδαλο, για τον οποίον, άλλωστε , και συνέβη να γίνει η εκστρατεία.

79. Για τον Ραδάμανθυ λένε π ω ς έβγαζε τις δικαιότερες δικαστικές αποφάσεις και επέβαλλε αμείλικτη τιμωρία σε ληστές, ασεβείς και άλλους κακούργους. Κατέκτησε , επί­σης, αρκετά νησιά και μεγάλο μέρος της παραθαλάσσιας περιοχής της Ασίας , όλοι οι κάτοικοι των οποίων παραδί­νονταν σ' αυτόν με τη θέληση τους για τη δικαιοσύνη του. Ο Ραδάμανθυς παρέδωσε στον Έρυθρο , έναν από τους γιους του , τη βασιλεία των Ερυθρών, όπως ονομάστηκαν από εκείνον, και παρέδοισε, λένε, τη Χίο , στον γιο της Αριάδνης του Μίνωα, τον Οινοπίωνα, για τον οποίο μερι­κοί αναφέρουν τον μύθο π ω ς ήταν γιος του Διονύσου και πως έμαθε από τον πατέρα του την τέχνη της οινοποιίας. Αλλά και στον καθένα από τους στρατηγούς του λένε π ω ς δώρισε ο Ραδάμανθυς από ένα νησί ή πόλη, έτσι έδωσε στον Θόαντα τη Λήμνο, στον Ενυέα την Κύρνο, στον Στάφυλο την Πεπάρηθο, στον Ευάνθη τη Μαρώνεια, στον Αλκαίο την Πάρο , στον Ανίωνα τη Δήλο και στον Άνδρο το νησί που ονομάστηκε από εκείνον Άνδρος. Α π ό τη μεγάλη του δικαιοσύνη βγήκε ο μύθος ότι τον έκαναν δικαστή στον άδη, όπου ξεχωρίζει τους ευσεβείς από τους πονηρούς. Την ίδια τιμή αξιώθηκε και ο Μίνωας, γιατί βασίλευσε απόλυτα σύμφωνα με τους νόμους και με ιδιαί­τερη φροντίδα για τη δικαιοσύνη. Για τον τρίτο αδελφό, τον Σαρπηδόνα, λένε π ω ς πέρασε με μεγάλη στρατιωτική δύναμη στην Α σ ί α , όπου κατέκτησε τα μέρη της Αυκίας. Ο γιος που απέκτησε, ο Εύανδρος, τον διαδέχτηκε στον θρόνο

205

Page 188: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

206

Page 189: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

της Λυκίας και παντρεύτηκε τη Δηιδάμεια, την κόρη του Βελλερεφόντη, από την οποία απέκτησε τον Σαρπηδόνα που εκστράτευσε [με τον Αγαμέμνονα ] 1 1 7 στην Τροία και ο οποίος ονομάζεται από μερικούς γιος του Δία. Ο Μίνωας απέκτησε, λένε, δυο γιους, τον Δευκαλίωνα και τον Μόλο, στη συνέχεια από τον Δευκαλίωνα έγινε ο Ιδομενέας και από τον Μόλο ο Μηριόνης. Ετούτοι με ενενήντα καράβια εκστράτευσαν με τον Αγαμέμνονα στο Ίλιο και, αφού επέστρεψαν σώοι στην πατρίδα τους και πέθαναν, κρίθη­καν άξιοι να ταφούν με λαμπρότητα και να δεχτούν τιμές αθάνατες. Δείχνουν, μάλιστα, στην Κνωσό και τον τάφο τους που έχει την εξής επιγραφή,

Ιδές τον τάφο του Ιδομενέα απ ' την Κνωσό . Ό μ ω ς εγώ πλάι του κείμαι, ο Μηριόνης ο γιος του Μόλου.

Ετούτους, λοιπόν, ως ήρωες επιφανείς τους τιμάνε οι Κρή-τες ξεχωριστά , θυσιάζοντας σ' αυτούς και επικαλούμενοι τη βοήθεια τους κατά τους κινδύνους των πολέμων.

80. Αφού διευκρινίσαμε όλα τούτα, απομένει να μιλή­σουμε για τα έθνη τα οποία ήρθαν σε επιμειξία με τους Κρήτες. Ότι οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι ονο­μαζόμενοι Ετεοκρήτες, που θεωρούνται αυτόχθονες, το είπαμε παραπάνω ' μετά απ ' αυτούς και πολλές γενιές αργότερα, Πελασγοί , που περιπλανιόνταν ένεκα συνεχών εκστρατειών και μεταναστεύσεων, έφτασαν στην Κρήτη και εγκαταστάθηκαν σ' ένα μέρος του νησιού. Τρίτο ή­ταν, λένε, το γένος των Δωριέων που έφτασε στο νησί με αρχηγό τον Τ έ κ τ α μ ο 1 1 8 , τον γιο του Δώρου" το μεγα­λύτερο μέρος ετούτου του λαού συγκεντρώθηκε, λένε, από την περιοχή του Ολύμπου, αλλά ένα μέρος του ήταν από Αχαιούς της Λακωνίας , επειδή ο Δ ώ ρ ο ς είχε τη βάση

207

Page 190: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

208

Page 191: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

εξόρμησης στην περιοχή του Μαλέα. Τέταρτο γένος που ανακατεύτηκε με τους κατοίκους της Κρήτης ήταν, λένε, ένα συνονθύλευμα βαρβάρων που με τα χρόνια εξομοιώθη­καν στη γ λ ώ σ σ α με τους Έλληνες κατοίκους. Μετά α π ' αυτά, επικράτησαν ο Μίνωας και ο Ραδάμανθυς και συνέ­νωσαν τα έθνη του νησιού σε ενιαίο σύνολο. Τέλος, μετά την κάθοδο των Ηρακλείδων 1 1 9 , Αργείοι και Λακεδαιμόνιοι στέλνοντας αποίκους, ίδρυσαν αποικίες σε κάποια άλλα νησιά και, αφού κατέκτησαν και τούτο το νησί, οίκισαν πόλεις σ' αυτά. Αλλά γι' αυτά θα μιλήσουμε αναλυτικά στην αντίστοιχη χρονική περίοδο. Επειδή, όμως , οι περισ­σότεροι που έχουν γράψει για την Κρήτη διαφωνούν μετα­ξύ τους, δεν πρέπει να απορούμε αν αυτά που λέμε δεν συμφωνούν με όλους· εμείς, άλλωστε , ακολουθήσαμε εκεί­νους που αναφέρουν τις πιο πιθανές και έγκυρες εκδοχές, βασιζόμενοι για άλλα στον Επιμενίδη 1 2 0 , που έχει γράψει για τους θεούς, και για άλλα στον Δ ω σ ι ά δ η , τον Σ ω σ ι κ ρ ά -τη και τον Λαοσθενίδα 1 2 1 .

81. Τ ώ ρ α που αναπτύξαμε σε ικανοποιητικό βαθμό τα περί Κρήτης, θα επιχειρήσουμε να μιλήσουμε για τη Λ έ ­σβο . Τα παλιά χρόνια τούτο το νησί κατοικήθηκε από πολλά γένη, καθόσον έγιναν σ' αυτό πολλές μεταναστεύ­σεις. Όντας αρχικά έρημο, πρώτοι το κατέλαβαν οι Π ε ­λασγοί, με τον εξής τρόπο. Ο Ξάνθος του Τρίοπα, που ήταν βασιλιάς των Πελασγών του Αργούς, αφού κατέλαβε ένα μέρος της χώρας της Λυκίας, στην αρχή εγκαταστά ­θηκε εκεί, βασιλιάς στους Πελασγούς που τον είχαν ακο­λουθήσει, στη συνέχεια, όμως , πέρασε στη Λ έ σ β ο , που ήταν έρημη, μοίρασε τη γη της στον λαό και την ονόμασε από τον λαό που την κατοίκησε Πελασγία , ενώ πιο πριν λεγόταν Ί σ σ α . Μετά από επτά γενιές, όταν έγινε ο κατα ­κλυσμός την εποχή του Δευκαλίωνα και χάθηκαν τόσοι

209

Page 192: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

210

Page 193: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

άνθρωποι, συνέβη να ερημωθεί και η Λέσβος από τις πολλές βροχοπτώσεις . Μετά από αυτά, όταν αφίχθηκε εκεί ο Μακαρέας, βλέποντας την ομορφιά του νησιού, εγκαταστάθηκε εκεί. Ο Μακαρέας ήταν γιος του Κρίνα-κου που ήταν γιος του Δία , όπως λέει ο Ησίοδος και μερικοί άλλοι ποιητές, κι έμενε στην Ώλενο της τότε Ιά-δας και σημερινής Αχαΐας. Ο λαός που είχε μαζί του ήταν μαζεμένος από διάφορα μέρη, άλλοι ήταν Ίωνες κι άλλοι είχαν συρρεύσει από άλλα έθνη. Στην αρχή, λοιπόν, εγκα­ταστάθηκε στη Λ έ σ β ο , αλλά καθώς η δύναμη του αυξανό­ταν όλο και περισσότερο, τόσο ένεκα της ευφορίας του νησιού όσο και λόγω της δικής του επιείκειας και δικαιο­σύνης, κατακτούσε και τα γειτονικά νησιά και μοίραζε τη γη που ήταν έρημη από ανθρώπους. Την ίδια εποχή, ο Λέσβος , ο γιος του Λαπίθη, που ήταν γιος του Αιόλου του γιου του Ιππότη, ακολουθώντας κάποιο χρησμό της Πυθίας, κατέπλευσε στο εν λόγω νησί μαζί με αποίκους, όπου, αφού παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Μακαρέα Μή­θυμνα, εγκαταστάθηκε μαζί της, καθώς η δόξα που απέ ­κτησε ήταν μεγάλη, ονόμασε το νησί Λ έ σ β ο από τον ίδιο και τους κατοίκους του Λεσβίους. Ο Μακαρέας, εκτός από τις άλλες θυγατέρες, είχε τη Μυτιλήνη και τη Μήθυμνα, από τις οποίες πήραν τ' όνομα τους οι ομώνυμες πόλεις. Αποφασίζοντας ο Μακαρέας να κάνει δικά του τα γειτονι­κά νησιά, έστειλε π ρ ώ τ α αποικία στη Χίο , θέτοντας επικε­φαλής έναν από τους γιους του ' στη συνέχεια, έστειλε άλλον γιο στη Σ ά μ ο , τον ονομαζόμενο Κυδρόλαο, ο οποίος εγκαταστάθηκε σ' αυτό το νησί, όπου βασίλευσε, αφού μοί­ρασε τη γη του ' τρίτη αποίκισε την Κ ω , εγκαθιστώντας βασιλιά της τον Νέανδρο" στη συνέχεια, έστειλε στη Ρόδο τον Λεύκιππο, με μεγάλο πλήθος αποίκων, τους οποίους δέχτηκαν με μεγάλη χαρά οι κάτοικοι της Ρόδου, γιατί είχαν έλλειψη ανθρώπων, και κατοίκησαν μαζί στο νησί.

211

Page 194: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

212

Page 195: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

82. Η στεριά απέναντι από τα νησιά συνέβη να υποστεί μεγάλες καταστροφές από τον κατακλυσμό, γιατί από τις καταστροφές που είχαν πάθει οι καρποί από τις συνεχείς και επί πολλά χρόνια βροχοπτώσεις , υπήρχε έλλειψη των αναγκαίων και στις πόλεις είχαν πέσει λοιμώδεις ασθένειες λόγω της μόλυνσης της ατμόσφαιρας. Τα νησιά, ό μ ω ς , όπου φύσαγε καθαρός αέρας και η ατμόσφαιρα ήταν υγιει­νή για τους κατοίκους τους κι όπου επίσης υπήρχε παρα­γ ω γ ή καρπών, συνέχιζαν να ευπορούν όλο και περισσότερο και σύντομα χάρισαν τη μακαριότητα στους κατοίκους τους. Γι ' αυτό, άλλωστε , ονομάστηκαν και «νήσοι των μακάρων» , επειδή η ευπορία των αγαθών έγινε αιτία να χαρακτηριστούν έτσι. Μερικοί, όμως , λένε π ω ς ονομάστη­καν «νήσοι των μακάρων» από τον Μακαρέα [και τον Ί ω ν α ] , απ ' όταν τις κυβερνούσαν τα παιδιά τους. Και γενικά, τα εν λόγω νησιά ξεπερνούσαν σε ευδαιμονία τους γειτονικούς τους τόπους όχι μόνο κατά τα αρχαία χρόνια αλλά και στη δική μας εποχή, διότι καθώς είναι τα ωραιό ­τερα νησιά ως προς τη γονιμότητα της γης, την εξαιρετική τους θέση και το εύκρατο κλίμα τους, εύλογα ονομάζονται και είναι πράγματι ευτυχισμένα. Ό σ ο για τον ίδιο τον Μακαρέα, ενόσω ήταν βασιλιάς στη Λ έ σ β ο , [πρώτα] θέσπι­σε νόμο που συνέβαλε σημαντικά στο κοινό συμφέρον και τον ονόμασε «λέοντα» , δίνοντας του αυτό το όνομα από τη δύναμη και την τόλμη του ζώου .

83. Αρκετά χρόνια μετά τον αποικισμό της Λ έ σ β ο υ , έτυχε να κατοικηθεί και η νήσος η ονομαζόμενη Τένεδος, με τον εξής τρόπο. Ο Τέννης ήταν γιος του Κύκνου, που ήταν βασιλιάς στην Κολώνη της Τ ρ ω ά δ α ς , και ήταν άν­θρωπος ονομαστός για την αρετή του. Αυτός , λοιπόν, συγκέντρωσε αποίκους και με ορμητήριο την αντίπερα στεριά κατέλαβε ένα νησί που ήταν έρημο και ονομαζόταν

213

Page 196: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

214

Page 197: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

Λεύκοφρυς. Χ ώ ρ ι σ ε τη γη του νησιού και τη μοίρασε με κλήρο στους ανθρώπους που τον είχαν ακολουθήσει και ίδρυσε πόλη την οποία ονόμασε Τένεδο από τον ίδιο. Δ ε ­δομένου ότι κυβέρνησε δίκαια και ευεργέτησε κατά πολύ τους κατοίκους, έτυχε μεγάλης αποδοχής από τον λαό όσο ζούσε και, όταν πέθανε, αξιώθηκε να λάβει αθάνατες τιμές, γιατί και τέμενος κατασκεύασαν προς τιμήν του και σαν θεό τον τιμούσαν με θυσίες, τις οποίες συνέχιζαν να του προσφέρουν μέχρι τη νεότερη εποχή. Δεν πρέπει, ό μ ω ς , να παραλείψουμε τα όσα μυθολογούν οι Τενέδιοι για τον ιδρυ­τή της πόλης τον Τέννη. Λένε, λοιπόν, π ω ς ο πατέρας του ο Κύκνος, πιστεύοντας τις άδικες διαβολές της γυναίκας του , έκλεισε τον γιο του , Τέννη, σε κιβώτιο και τον πέταξε στη θάλασσα· το κιβώτιο μεταφέρθηκε από τα κύματα στην ακτή της Τενέδου, κι έτσι ο Τέννης, που σώθηκε αναπάντεχα με την πρόνοια κάποιου θεού, βασίλεψε στο νησί και, καθώς έγινε ονομαστός για τη δικαιοσύνη αλλά και για τις άλλες αρετές του, αξιώθηκε να λάβει τιμές αθάνατες. Κι επειδή, όταν η μητριά του τον διέβαλε, είχε βρεθεί κάποιος αυλητής να ψευδομαρτυρήσει εναντίον του , έθεσαν νόμο οι κάτοικοι να μην επιτρέπεται σε κανέναν αυλητή η είσοδος στο τέμενος. Επειδή, επίσης, την εποχή των Τρωικών , ο Αχιλλέας σ κ ό τ ω σ ε τον Τέννη, όταν εκ­πόρθησαν οι Έλληνες την Τένεδο, έκαναν νόμο οι Τενέδιοι κανείς να μην προφέρει το όνομα του Αχιλλέα μέσα στο τέμενος του ιδρυτή της πόλης τους. Ετούτα λένε, λοιπόν, οι μύθοι για την Τένεδο και τους αρχαίους της κατοίκους.

84. Αφού μιλήσαμε για τα πιο αξιόλογα νησιά, ας γρά ­ψουμε τ ώ ρ α και για τα μικρότερα. Την εποχή που τα νησιά των Κυκλάδων ήταν ακόμη έρημα, ο Μίνωας, ο γιος του Δία και της Ευρώπης , βασιλιάς της Κρήτης, με μεγάλες ναυτικές και πεζικές δυνάμεις, ήταν θαλασσοκράτορας και

215

Page 198: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

216

Page 199: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΒΙΒΛΟΣ ΠΕΜΠΤΗ

έστελνε πολλές αποικίες από την Κρήτη, έτσι κατοίκησε τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων και μοίρασε τη γη τους με κλήρο στους αποίκους, ενώ ταυτόχρονα κατέλαβε και αρκετά μεγάλη παραθαλάσσια περιοχή της Ασίας . Γι ' αυτό υπάρχουν λιμάνια, τόσο στις Κυκλάδες όσο και στην Ασία , που έχουν κρητικά ονόματα και λέγονται Μινώες. Ο Μίνωας που προώθησε σημαντικά τη δύναμη του, έχοντας συγκυβερνήτη στη βασιλεία τον αδελφό του Ραδάμανθυ, τον φθόνησε που τον θαύμαζαν τόσο για τη δικαιοσύνη του και, θέλοντας να τον βγάλει α π ' τα πόδια του, τον έστειλε στις εσχατιές της περιοχής που είχε υποτάξει. Ο Ραδάμανθυς πήγε να μείνει στα νησιά απέναντι από την Ιωνία και την Καρία και έκανε ιδρυτή της ομώνυμης πόλης στην Ασία τον Έρυθρο , ενώ τον Χίο , τον γιο του Οινοπίω­να και της Αριάδνης του Μίνωα, τον εγκατέστησε κύριο της Χίου. Ό λ α ετούτα έγιναν πριν από τα Τρωικά . Μετά την άλωση της Τροίας, αναπτύχθηκαν περισσότερο οι Κ ά ­ρες κι έγιναν θαλασσοκράτορες, επικράτησαν στις Κυκλά­δες και άλλες τις πήραν δικές τους κι έδιωξαν τους Κρήτες που τις κατοικούσαν, ενώ σε άλλες εγκαταστάθηκαν μαζί με τους προκατόχους τους Κρήτες. Αργότερα, που αυξή­θηκε η δύναμη των Ελλήνων, συνέβη να κατοικηθούν από αυτούς τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων και να εκδιω-χθούν ot βάρβαροι Κάρες· αλλά γι' αυτά θα γράψουμε πε ­ρισσότερες λεπτομέρειες, όταν φτάσουμε στην αντίστοιχη χρονική περίοδο.

217

Page 200: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

1. Πρβλ. Π ρ ώ τ ο Βιβλίο κεφ. 1, για την αξία της έμμεσης πείρας που προσφέρει η ιστορία στους αναγνώστες της.

2. Για τον Τίμαιο βλ. σχ. 44 Τετάρτου Βιβλίου. 3. Κάθε βιβλίο του, δηλαδή, ήταν αυτοτελές. Σε άλλο

σημείο (Δέκατο Έ κ τ ο Βιβλίο, κεφ. 76), ο Διόδωρος αναφέ­ρει πως κάθε βιβλίο του Εφόρου είχε δική του Εισαγωγή ' για τον Έ φ ο ρ ο βλ. Τέταρτο Βιβλίο, σχ. 1.

4. Είχε, δηλαδή, τρεις άκρες, άλλως ακρωτήρια 1 πρβλ. Σ τ ρ ά β ω ν , ΣΤ II 1.

5. Το άθροισμα του μήκους των τριών πλευρών είναι τέσ ­σερις χιλιάδες τριακόσια σαράντα στάδια, υπολείπεται, δη­λαδή, κατά 20 στάδια από την περίμετρο που δίνει πιο πάνω ο Διόδωρος .

6. Ανακαλυπτήρια λέγονταν τα δώρα που δίνονταν στη νύφη από τον σύζυγο, τους συγγενείς και τους φίλους την τρίτη ημέρα μετά τον γάμο , οπότε και εμφανιζόταν η νύφη για πρώτη φορά χωρίς παρθενική καλύπτρα. Σύμφωνα με το αρχαίο ελληνικό δίκαιο, τα ανακαλυπτήρια δώρα αποτε ­λούσαν αποκλειστική ιδιοκτησία της γυναίκας.

7. Βλ. Όμηρος , Όδΰσσεια ι 109-111. 8. Κοινή ονομασία του ωοειδή αιγίλωπα, που είναι αυτο­

φυής στις παραμεσόγειες περιοχές και που σύμφωνα με ο­ρισμένους αποτελεί τον κοινό πρόγονο όλων των καλλιερ­γούμενων ειδών σιταριού (βλ. Π. Γενναδίου Φυτολογικόν Λεξικόν, στο λήμμα « Σ ί τ ο ς » ) .

221

Page 201: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

9. Πρβλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 23. 10. Στη Δήλο προσαγόρευαν την Αρτεμη Ορτυγία, δεδο­

μένου ότι αυτή ήταν και η αρχαιότερη ονομασία του νησιού. 11. Για τη Νύμφη Αρέθουσα διηγούνται πως ήταν Νύμφη

της Αχαΐας, ακόλουθος της Άρτεμης και όπως η προστάτριά της περιφρονούσε τον έρωτα. Μια μέρα που κυνήγησε με μεγαλύτερη ζέση α π ' ό,τι συνήθιζε, αντάμωσε έναν ποταμό με γάργαρα και δροσερά νερά κι επιθύμησε να λουστεί. Κα­θώς κολυμπούσε, χωρίς να τη βλέπει κανείς, μια φωνή βγή­κε από το νερό. Ή τ α ν ο Αλφειός, ο θεός του ποταμού, που ένιωσε πόθο για την ωραία νέα. Τρομοκρατημένη η Αρέθου­σα το έβαλε στα πόδια γυμνή όπως ήταν. Ο θεός την κυνήγη­σε. Το κυνηγητό κράτησε πολύ, ως τη στιγμή που η Αρέ­θουσα εξαντλημένη παρακάλεσε την Αρτεμη να τη σώσει. Η θεά την περιέβαλε μ' ένα σύννεφο και από φόβο, γιατί ο θεός δεν έφευγε από το μέρος, η Αρέθουσα έγινε πηγή . Η γη τότε χωρίστηκε στα δυο, για να μην μπορέσει ο θεός να ενώσει τα νερά του με τα νερά της πηγής και να μην καταφέρει να ενωθεί μαζί της ούτε με την καινούρια μορφή που είχε πάρει η Νύμφη. Η Αρέθουσα, με την καθοδήγηση της Άρτεμης, διέσχισε τους υπόγειους δρόμους κι έφτασε στις Συρακού­σες, στο νησί Ορτυγία, που ήταν αφιερωμένο στη θεά.

12. Περιπτώσεις τιμωριών για βεβήλωση των ιερών Δή­μητρας και Κόρης δίνονται στο Δέκατο Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 63, 70 και 71.

13. Πρβλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 23. 14. Βλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 23. 15. Βλ. παρακάτω σχ. 20. 16. Σύμφωνα με την παράδοση, η Δήμητρα οργισμένη

για την αρπαγή της Περσεφόνης πήρε μορφή γερόντισσας και πήγε στην Ελευσίνα, όπου πρώτα κάθισε σε μια πέτρα που ονομάστηκε «Αγέλαστος πέτρα» κι ύστερα πήγε στον βασιλιά Κελεό. Εκεί κάθονταν κάτι γερόντισσες που την

222

Page 202: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

κάλεσαν να καθίσει ανάμεσα τους, και μία, η Ιάμβη, την έκανε με τα αστεία της να χαμογελάσει. Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή, η Δήμητρα αναζητώντας την κόρη της έφτασε στην Ελευσίνα, συνοδευόμενη στην αναζήτηση της από τον μικρό Ί α κ χ ο . Βρέθηκε, λοιπόν, στο σπίτι του Δυσαύλη και της Βαυβώς που δέχτηκαν να τη φιλοξενήσουν. Στην αρχή, η Βαυβώ της πρόσφερε ένα ζωμό για να δυναμώσει, αλλά η θεά, μέσα στον πόνο της, αρνήθηκε να φάει. Τότε η Βαυβώ, είτε για να δείξει τη δυσαρέσκεια της είτε για να ευθυμήσει τη θεά, σήκωσε τα ρούχα της και έδειξε τα οπίσθια της. Ο Ίακχος ενθουσιασμένος άρχισε να χειροκροτάει ενώ η θεά διασκεδάζοντας άρχισε να γελάει κι έτσι δέχτηκε τον ζωμό.

17. Με το όνομα Καρκίνος είναι γνωστοί δύο τραγικοί ποιητές. Ο πρώτος ήταν ο Καρκίνος ο Θορικός, γιος του Ξενότιμου και στρατηγός των Αθηναίων κατά τον Πελοπον­νησιακό πόλεμο. Αυτός ήταν γενάρχης ολόκληρης οικογέ­νειας χορευτών και τραγικών, αιτία για την οποία δέχτηκε τα σκώμματα του Αριστοφάνη στην «Ειρήνη» και τις «Νε­φέλες». Ο δεύτερος με το ίδιο όνομα ήταν εγγονός του πρώ­του. Αυτός έζησε στην αυλή του τυράννου Διονυσίου του Νεώτερου και σύμφωνα με κάποια επιγραφή έγραψε 160 έργα, εκ των οποίων τα 11 νίκησαν σε δραματικούς αγώνες.

18. Ο Φίλιστος (435-356 π .Χ.) ήταν Έλληνας ιστορικός από τις Συρακούσες. Έγραψε , μιμούμενος τον Θουκυδίδη, Σικελικά, ιστορία, δηλαδή, της Σικελίας, της οποίας το πρώτο μέρος περιλάμβανε την ιστορία του νησιού μέχρι την ανάληψη της αρχής από τον Διονύσιο τον Πρεσβύτερο (406 π .Χ.) και το δεύτερο την ιστορία του Διονυσίου του Πρεσβύτερου και την ιστορία του Διονυσίου του Νεώτερου (367-363 π .Χ. ) . Ο Κικέρων αποκαλεί τον Φίλιστο μικρό Θουκυδίδη, ενώ ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς τον κατηγο­ρεί ως κόλακα και φιλοτύραννο.

19. Το σχετικό χωρίο δεν έχει σωθεί.

223

Page 203: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

20. Τούτη η ονομασία, Σικελιώτες, χρησιμοποιείται εδώ για να δηλώσει τους κατοίκους της Σικελίας που υιοθέτησαν την ελληνική αγωγή και γλώσσα, σε αντιδιαστολή με άλλους συγγραφείς που τη χρησιμοποιούν για να ξεχωρίσουν τους Έλληνες από τους Σικελούς.

21. Η σύγχρονη ονομασία των νησιών είναι αντίστοιχα: Στρόμπολι, Πανάρια, Σαλίνα, Φιλικούρι, Αλικούρι, Βουλ-κάνο και Λίπαρι.

22. Βλ. Όμηρος, Όδΰσσεια κ 1 κ.ε. 23. Πρβλ. Όμηρος, Όδνσσεια κ 21. 24. 580-576 π .Χ. 25. Ο περίφημος αγώνας δρόμου στην Ολυμπία μήκους

606 3/4 ποδών. 26. Σημερινή Μάλτα. 27. Σημερινή ονομασία Έλβα . Πρβλ. περιεχόμενα του

βιβλίου όπου γράφεται Αίθάλια. 28. Ο Ηρόδοτος (Α 165) την ονομάζει Αλαλία, ενώ οι Ρ ω ­

μαίοι Αλέρια, ως εκ τούτου η ονομασία Κάλαρις πρόκειται πιθανώς για παραφθορά.

29. Ο Στράβων (Ε II 7) παραδίδει ακριβώς το αντίθετο, ότι, δηλαδή: «θυμώνουνε τους αγοραστές τόσο πολύ με την απάθεια και την αναισθησία τους, ώστε αν και δεν έχουν δώσει για τ ίμημα παρά ένα πολύ μικρό ποσό, ωστόσο το ζητάνε π ίσω». Μετ. Πάνος Θεοδωρίδης, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ.

30. Ο Στράβων (Γ III 17) αποδίδει τούτο το έθιμο στους Βάσκους.

31. Η πύξος, κοινώς πυξάρι ή τσιμισίρι, είναι δέντρο με ξύλο κίτρινο, σκληρό και συμπαγές, από το οποίο κατα­σκεύαζαν παλιά τις πυξίδες και τα πιόνια στο σκάκι. Τα φύλλα του είναι τοξικά, γ ι ' αυτό και δεν τα πλησιάζουν τα ζώα. Σ' αυτή την τοξικότητα φαίνεται πως αναφέρεται και ο Διόδωρος, όταν λέει πως το μέλι που γίνεται είναι πικρό.

224

Page 204: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

32. Πρβλ. Τέταρτο Βιβλίο κεφ. 29 κ.ε. 33. Στην πραγματικότητα είναι δύο νησιά, η Ί μ π ι ζ α και

η Φορμεντέρα. 34. Η χρονολογία κτίσεως της Καρχηδόνας είναι το 814

π .Χ . , σύμφωνα με τον Τίμαιο, τον οποίο πιθανώς να ακο­λουθεί στο παρόν χωρίο ο Διόδωρος.

35. Ο Στράβων (ΙΔ II 1θ) που μεταφέρει την ίδια πληρο­φορία από τον Τίμαιο, λέει πως δεν είναι σωστή.

36. Πρβλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 17. 37. Παρόμοιο έθιμο περιγράφει ο Ηρόδοτος (Δ 172) για

τους Νασαμώνες της Λιβύης. 38. Τα ειδυλλιακά χρώματα με τα οποία περιγράφεται

τούτο το νησί του Ατλαντικού, απαλλάσσει τον ιστορικό από την ευθύνη της κατονομασίας του, έτσι μερικοί μελετη­τές το ταύτισαν με το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος των Μαδέρων, το οποίο όμως δεν έχει πλωτούς ποταμούς.

39. Η λέξη «παράδεισος» είναι δανεισμένη από τα Περ­σικά και σημαίνει περιφραγμένος κήπος.

40. Είναι το σημερινό Κάδιξ. Η λέξη Γάδειρα προέρχεται από το Φοινικικό «γαδίρ» ή «αγαδίρ» που σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς σημαίνει «οχυρό».

41. Λίγο πιο πάνω όμως μαθαίνουμε πως οι Φοίνικες είχαν κάνει το νησί γνωστό σ' όλη την ανθρωπότητα.

42. Δεδομένου ότι ο Ερκύνιος δρυμός είναι στο κέντρο περίπου της Γερμανίας, η αναφορά του δεν βοηθά στο πα­ραμικρό τον προσδιορισμό της θέσης των νησιών. Κλασική περιγραφή των Ερκυνίων δρυμών γίνεται από τον Καίσαρα, Bello Gallico VI , 25-28.

43. Σε αυτό το Βιβλίο διατηρείται η παλαιά ορθογραφία της λέξης. Φαίνεται πως ο λαός που συνάντησε ο Καίσαρας στη Βρεττανία ονομαζόταν Πρετάνοι, αλλά γνωρίζοντας του Βρεττόνους της Γαλατίας ο Καίσαρας άλλαξε το Π σε Β καθώς και την ορθογραφία της λέξης.

225

Page 205: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

44. 0 Καίσαρας εισέβαλε στη Βρεττανία το 55 π .Χ . , η ιστορία όμως του Διόδωρου δεν φτάνει σ' αυτή τη χρονολο­γία.

45. Στο σημείο, δηλαδή, που η Βόρεια θάλασσα χύνεται στον ωκεανό.

46. Γύρω στα επτά χιλιάδες οκτακόσια χιλιόμετρα, που είναι περισσότερο από το διπλό της περιμέτρου της Βρεττα-νίας, οι αριθμοί όμως του Διόδωρου προέρχονται από τον Πυθέα που έκανε τον περίπλου της Βρεττανίας περί το 300 π .Χ. , εποχή κατά την οποία δεν υπήρχαν όργανα μέτρη­σης αποστάσεων στη θάλασσα.

47. Οι αρχαίοι Έλληνες, πριν τον Πυθέα, δεν γνώριζαν πού βρίσκονται οι Κασσιτερι'δες νήσοι, όπως τις αποκαλού­σαν, γιατί οι Φοίνικες που εμπορεύονταν το εν λόγω μέταλλο κρατούσαν μυστική την τοποθεσία τους.

48. Πρόκειται μάλλον για το νησάκι στον κόλπο της Κορ-νουάλης που ενώνεται από ένα πέρασμα με τη στεριά την περίοδο της άμπωτης .

49. Σημερινή Ελιγολάνδη ή Ελγολάνδη, νήσος στη Βό­ρεια θάλασσα που ανήκει στη Γερμανία.

50. Δηλαδή, από τις ρητίνες των δέντρων. 51. Βλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ 17, 19. 52. Την εποχή του Διόδωρου, οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Δού­

ναβη το πρώτο τμήμα του σημερινού Δούναβη, τον οποίο ο Διόδωρος ονομάζει αλλού (Δ, κεφ. 56) Ίστρο και αναφέρει ότι εκβάλλει στη Μαύρη θάλασσα. Ί σ ω ς η συνήθεια αυτή των Ρωμαίων να τον έκανε να θεωρεί ότι επρόκειτο για δια­φορετικό ποτάμι .

53. Βλ. Όμηρος, Ίλιάς Η 321. 54. Η μετεμψύχωση αποτελούσε κεντρική πίστη των

Δρουίδων πρβλ. Καίσαρ, Bello Gallico VI 14 και Στρά­βων, Δ IV 4.

55. Απαρχές ήταν οι πρώτοι ώριμοι καρποί που τους θυ-

226

Page 206: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

σίαζαν στους θεούς ή τους νεκρούς, πριν ακόμη τους γευτούν οι άνθρωποι - η συνήθεια αυτή επεκτεινόταν και σε κάθε άλλο απόκτημα, πέρα από τις σοδειές.

56. Πρόκειται για τη σημερινή Ιρλανδία. 57. Πολλά έχουν γραφεί για να αποδείξουν πως το Γερ­

μανικό φύλο των Κιμβρίων, που αποτελούσε μεγάλο κίνδυνο για την Ιταλία λίγο πριν το 100 π .Χ . , ήταν απόγονοι των Κιμμερίων που εισέβαλαν στη Μικρά Ασία τον έβδομο προ Χριστού αιώνα.

58. Το 387-86 π .Χ. , σύμφωνα με τη χρονολόγηση του Πολύβιου και του Διόδωρου 1 το 390 κατά τη ρωμαϊκή χρο­νολόγηση.

59. Το 279 π .Χ. 60. Το ίδιο μαρτυρεί και ο Αθηναίος, ΙΓ 603 a. 61. Η λέξη άμυντήριον, εδώ όπως και αλλού, φαίνεται να

σημαίνει «επιθετικό» - πιθανώς όμως να υποδηλώνει απλά και μόνο «όπλο», όπως φαίνεται στη συνέχεια.

62. Τούτη τη συνήθεια επιβεβαιώνει και ο Στράβων (Γ IV 16).

63. Σ τ α προηγούμενα δύο βιβλία που σχετίζονται με τον Ηρακλή δεν αναφέρονται τα Πυρηναία.

64. Από τη Μεσόγειο, δηλαδή, μέχρι τον Ατλαντικό. 65. Γύρω στα είκοσι έξι, δηλαδή, κιλά. 66. Εννοούνται τα μεταλλεία αργύρου στο Λαύριο. 67. Το αίνιγμα που υπαινίσσεται εδώ ο Διόδωρος αποδί­

δεται κατά την παράδοση στον Όμηρο, όταν συνάντησε κά­ποιους ψαράδες να κάθονται στην παραλία και να έχουν γε­μίσει ζωύφια, οπότε του είπαν: άσσ'ελομεν λιπόμεσθα, άδ' ονχ ελομεν φερόμεσθα (Ψευδο-Ηρόδοτος, Βίος Όμηρου, 35), γιατί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα ψάρια στην παραλία, χωρίς μην μπορούν να βγάλουν τα ζωύφια από πάνω τους. Ο Δημήτριος ο Φαληρέας είχε αναφέρει το αί­νιγμα για τους Αθηναίους που είχαν επενδύσει στα μεταλ-

227

Page 207: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

λεία του Λαυρίου και δεν έβλεπαν τις επενδύσεις τους να αποφέρουν κέρδη. Την παρατήρηση του Φαληρέα την περιέ­λαβε στο έργο του ο Ποσειδώνιος, ο οποίος είναι και η πηγή του Στράβωνα (Γ II 9) και του Αθηναίου (ΣΤ 233e), που την παραδίδουν με διάφορες μορφές.

68. Τούτος ο κοχλίας αναφέρεται και πιο πριν (βλ. Π ρ ώ ­το Βιβλίο, κεφ. 34), ότι τον χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι για να αρδεύσουν την περιοχή του Δέλτα.

69. Δηλαδή, το νερό αντλούνταν μέσω διαδοχικής σειράς κοχλιών.

70. Ο Αρχιμήδης έζησε τον τρίτο προ Χριστού αιώνα, περίοδος που καλύπτεται στα αποσπασματικά βιβλία της ιστορίας του Διόδωρου.

71. Τα νησιά αυτά βρίσκονται έξω από τις ακτές της Κορνουάλης, αλλά οι αρχαίοι τα θεωρούσαν ως ευρισκόμενα ανοιχτά της Ισπανίας, γιατί πήγαιναν εύκολα σ' αυτά από τις ισπανικές ακτές μέσω του Βισκαϊκού κόλπου.

72. Βλ. και παραπάνω, κεφ. 22. 73. Δεν έχουν, δηλαδή, κρασί. 74. Ο Θυρεός, η ασπίς και η πε'λτη, που αναφέρονται σ'

ετούτο το βιβλίο του Διόδωρου, είναι τρία από τα πολλά είδη ασπίδων που χρησιμοποιήθηκαν ανά τους αιώνες. Σ τ η Μυ­κηναϊκή εποχή υπήρχαν δυο είδη ασπίδων, η ωοειδής και η τετράγωνη, ενώ λίγο αργότερα προστέθηκε και τρίτο, η στρογγυλή. Οι δυο πρώτες κάλυπταν το σώμα από τον λαι­μό μέχρι τα πόδια, ήταν, δηλαδή, «ανδρομήκεις», η τρίτη ήταν μικρότερη. Από τους κλασικούς χρόνους και εξής, η «ασπίς» ήταν στρογγυλή και ωοειδής, με διάμετρο/μήκος 0,8-1 μέτρο, και την έφεραν όλοι οι Έλληνες οπλίτες, πλην των Λακεδαιμονίων που έφεραν ασπίδες ανδρομήκεις, και οι πρώτης τάξεως Ρωμαίοι πολίτες, α π ' όταν έγινε η κατά τίμημα διαίρεση των Ρωμαίων πολιτών και έπαψαν να φέ­ρουν, όπως και παλιότερα οι Έλληνες, τις τετράγωνες ασπί-

228

Page 208: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

δες. Τούτη η ασπίδα ήταν χάλκινη ή φτιαγμένη από δέρμα βοδιού. Οι βάρβαροι έφεραν μικρές συνήθως ασπίδες. Η «ασπίς» του Διόδωρου είναι συνήθως η αργολική ελληνική ασπίδα που ήταν ελλειψοειδής και κάλυπτε το σώμα από τον λαιμό μέχρι τα γόνατα. Τούτη την ασπίδα πήραν οι Ρωμαίοι από τους Τυρρηνούς και τη διατήρησαν μέχρι το 340 π .Χ.

Θυρεός ονομαζόταν η ασπίδα που έμοιαζε με θύρα. Ή τ α ν επιμήκης και είχε συνήθως αναλογία 4 πόδια μήκος προς 2,5 πόδια πλάτος. Από τους Έλληνες θυρεό έφεραν οι Βοιωτοί. Με τον βοιωτικό θυρεό έμοιαζε η ρωμαϊκή ασπίδα scutum, που αργότερα έγινε το σκουτάριον των Βυζαντινών. Ο θυρε­ός έγινε αργότερα ημικυκλικός. Κατασκευαζόταν από κλα­διά ελαφρού ξύλου και καλυπτόταν με οθόνη από σκντος (δέρμα βοδιού). Ο θυρεός όπως και η ασπίδα είχε ομφαλό που χρησίμευε και κατά την επίθεση, γιατί μ' αυτόν απ ω­θούνταν ή πληγωνόταν ο εχθρός.

Η πέλτη ήταν μικρή, ελαφριά ασπίδα, σε σχήμα φύλλου κισσού ή ημισελήνου. Κατασκευαζόταν από κλαδιά ιτιάς και καλυπτόταν από δέρμα. Ή τ α ν εφοδιασμένη με λαβή και ιμάντες, ώστε να την φέρουν οι στρατιώτες (πελταστές) κρεμασμένη στην πλάτη.

Οι ασπίδες που περιγράφει ο Διόδωρος είναι παραλλαγές των παραπάνω κύριων τύπων.

75. Η σάλπιγξ των αρχαίων θεωρείται εύρημα των Τυρ-ρηνών που μετανάστευσαν από τη Λυδία στην Ιταλία, γ ι ' αυτό και ονομάζεται «τυρρηνική» από τους τραγικούς, και ήταν συνήθως λεπτός και ευθύς μεταλλικός σωλήνας, με προστομίδα από κεράτινη ή οστέινη γλωσσίδα, που κα­τέληγε σε κώδωνα. Ό π ω ς η βυκάνη, το μεταγενέστερο βού­κινο, και το επικαμπές «κέρας» των Ρωμαίων, έτσι και η σάλπιγγα ήταν κυρίως πολεμικό όργανο, διά του οποίου σήμαινε η αρχή και το τέλος της μάχης (το πολεμικόν

229

Page 209: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

και το άνακλητικόν), αλλά και διάφορα άλλα πολεμικά πα­ραγγέλματα και επελάσεις του ιππικού.

76. Sella Curulis ονομαζόταν ο ηγεμονικός δίφρος, του οποίου δικαιούντο ορισμένοι άρχοντες, γεγονός που δήλωνε τη διαφοροποίηση τους από συνάρχοντές τους.

Οι Leges Liciniae Sextiae (Λικίνιοι και Σέξτιοι Νόμοι, 367 π .Χ. ) δημιούργησαν, παράλληλα προς τους ήδη υπάρχοντες στο ρωμαϊκό cursus honorum Αγορανόμους (Aediles), νέους, ανωτέρους την τάξει, Αγορανόμους, οι οποίοι, λόγω ακρι­βώς του ότι δικαιούνταν ηγεμονικού δίφρου (sella curulis), ονομάστηκαν Aelides Curules.

77. Εσωτερική αυλή, πίσω από τη μεγάλη αίθουσα υπο­δοχής και τα συνεχόμενα μ' αυτή δωμάτια.

78. Δηλαδή, οι Ρωμαίοι . 79. Η μαντεία από τον κεραυνό έλαβε μεγάλη έκταση

κυρίως στην Ιταλία από τους Τυρρηνούς που είχαν δικές τους μαντικές σχολές. Ευρετής της κεραυνοσκοπίας θεω­ρούνταν ο Τάγης , ο οποίος αποκάλυψε στον Τάρχωνα τα Κεραννοσκοπικά βιβλία, στα οποία οι ερωτήσεις ήταν σε αρχαιότατη λατινική ενώ οι απαντήσεις στην τυρρηνική (ετρουσκική) γλώσσα. Η κεραυνοσκοπία περιλάμβανε τρία στάδια: την παρατήρηση των φαινομένων του κεραυνού, την ερμηνεία και τις ικετήριες τελετές. Από αυτά τα τρία μέρη σώζονται άπειρες υποδιαιρέσεις και μακροσκελέστατοι κα­τάλογοι όρων, οι οποίοι κατά κύριο μέρος παραμένουν ανερ­μήνευτοι.

80. Ο Vogel προτείνει αντικατάσταση του θεράποντες με το άρχοντες, πρόταση που αποδέχεται και ο Jacoby, μολο­νότι όλα τα χειρόγραφα παραδίδουν το πρώτο.

81. Ονομάζεται, επίσης, Γεδρωσία (βλ. Βιβλίο Τρίτο, κεφ. 15.) και είναι το σημερινό Βελουχιστάν.

Για τα κεφάλαια 41 έως και 46 θεωρείται γενικά π ως έχουν ληφθεί από το έργο Ιερά αναγραφή του Κυρηναίου

230

Page 210: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

φιλοσόφου Ευημέρου που ήκμασε κατά τον τρίτο προ Χρι­στού αιώνα.

82. Πρόκειται πιθανώς για την ακακία την υπόλευκο ή λευκή άκανθα του Θεόφραστου (Δ II 8).

82". Ο παλίουρος του Διόδωρου πρόκειται πιθανώς για τον δεύτερο παλίουρο που αναφέρει ο Θεόφραστος και είναι ο Ζίφυρος ο Λωτός , κ. Τζιτζ ιφιά.

83. Οι αρχαίοι απέδιδαν την ονομασία «καρύα» σε καρ­ποφόρα δέντρα, όπως την καρυδιά, την καστανιά, τη λεπτο-καριά (φουντουκιά), ακόμη και την αμυγδαλιά.

84. Βλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 4. 85. Πιθανώς η καλλιτρίς η αρθρωτή, αρωματικό δέντρο

της Αφρικής. 86. Δηλαδή, νήσος του Σάωνα. Το ψηλότερο βουνό της

Σαμοθράκης (1800 μ. ύψος), που μετά τα όρη της Κρήτης και τη Δίρφη της Εύβοιας είναι το ψηλότερο βουνό του Αι­γαίου ονομάζεται Σάον.

87. Το στόμιο προς τον θρακικό Βόσπορο, γύρω από τις Συμπληγάδες πέτρες.

87α. Για τα δώρα της Αθηνάς βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 65, 66 κ.ε.

88. Οι θεοί που δεν κατονομάζονται είναι οι Κάβειροι -

πρβλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 43. 89. Πρβλ. το χωρίο που ακολουθεί με το αντίστοιχο στο

Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 64. 90. Αναφέρεται στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π .Χ. 91. Το 479 π .Χ. 92. Ο ποιητής Αρχίλοχος (Αθηναίος, A 30f) συγκρίνει το

κρασί της Νάξου με το νέκταρ των θεών. 93. Η Σύμη ήταν κόρη του Ιαλυσού (βλ. Τέταρτο βιβλίο,

κεφ. 58) και της Δωτίδας, που την απήγαγε ο Γλαύκος, γιος του Ανθηδόνα και της Αλκυόνης. Όταν ο Γλαύκος κατέλαβε το νησί ανάμεσα στη Ρόδο και στη χερσόνησο της Κνίδου, το

231

Page 211: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

ονόμασε Σύμη από τη γυναίκα του. Στο παρελθόν το νησί ονομαζόταν διαδοχικά Μεταποντίς και Αίγλη.

94. Πρόκειται πιθανώς για την αρχαία πόλη Ουρανία της Κύπρου, στη βορειοανατολική ακτή της νήσου, της οποίας η ακριβής θέση αγνοείται.

95. Ο Ιππότης είναι ένα από τους Ηρακλείδες. Κατάγεται από τον γιο του Ηρακλή Αντίοχο, που απέκτησε από τη Μήδα, την κόρη του Φύλαντα, του βασιλιά των Δρυόπων. Ο Αντίοχος απέκτησε γιο που ονομάστηκε επίσης Φύλα-ντας και που ήταν ο πατέρας του Ιππότη . Συμμετείχε στην εκστρατεία των Ηρακλείδων εναντίον της Πελοποννήσου μαζί με τον Τήμενο" ενώ βρισκόταν στη Ναύπακτο, σκότω­σε κατά λάθος ένα μάντη, που τον πήρε για κατάσκοπο, πράγμα που προκάλεσε την οργή του Απόλλωνα. Για τ ιμω­ρία ο Ιππότης εξορίστηκε για δέκα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων καθώς περιπλανιόταν από τόπο σε τόπο ίδρυε αποι­κίες.

96. Κατά τον Στράβωνα (I V 19) πρόκειται για την Κά­λυμνο.

97. Ο Φείδιππος ήταν γιος του Θεσσαλού - βλ. Όμηρος, Ίλιάς Β 676 κ.ε.

98. Το μόνο που γνωρίζουμε για τον Ζήνωνα είναι ό,τι λέει γ ι ' αυτόν ο Πολύβιος (Ιστοριών ΙΣΤ' 14), που τον θε­ωρεί αξιόπιστο, επειδή ήταν ο ίδιος πολιτικό πρόσωπο και ασχολήθηκε με τη συγγραφή ιστορίας όχι για το κέρδος αλλά για την τ ιμή και για να εκπληρώσει το πολιτικό του χρέος.

99. Περί του Κάδμου και του φοινικικού αλφαβήτου βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 67.

100. Ο Τριόπας είναι ήρωας με ιδιαίτερα αβέβαιη γενε­αλογία, που εμφανίζεται ταυτόχρονα στον θεσσαλικό και στον αργείο μυθικό κύκλο. Εκτός από τις εκδοχές που ανα­φέρει ο Διόδωρος, εμφανίζεται και ως γιος του Αιόλου και

232

Page 212: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

της Ορσινόμης, αλλά και ως γιος του Φόρβαντα και της Εύβοιας, από το γένος της Νιόβης και του Άργου.

101. Ένας Μύγδονας που αναφέρει η παράδοση ήταν γιος του Ποσειδώνα, τον οποίο νίκησε ο Ηρακλής που είχε συμ­μαχήσει με τον Λύκο, με τον οποίο ο Μύγδονας βρισκόταν σε πόλεμο. Στο βασίλειο του, όταν το κατέκτησε ο Ηρα­κλής, ίδρυσε την πόλη Ηράκλεια του Πόντου.

102. Με τη φασαρία που έκαναν κάλυπταν το κλάμα του μικρού Δία, για να μην καταλάβει ο Κρόνος την ύπαρξη του μωρού.

103. Από τις πιο γνωστές γιορτές προς τιμήν του Κρόνου ήταν τα Σατουρνάλια ή Κρόνια των Ρ ω μ α ί ω ν ο Διόδωρος επίσης αναφέρει ( ΙΓ 86, Κ 14) την αρχαία συνήθεια των Καρχηδονίων να θυσιάζουν παιδιά στον Κρόνο.

104. Βλ. Έργα και ήμέραι, 111-120' το κείμενο που πα­ραθέτει ο Διόδωρος διαφέρει σε μερικά σημεία ριζικά από το κοινά παραδεκτό σήμερα κείμενο του Ηροδότου.

105. Τα «πυρεία» ήταν τεμάχια ξύλου που τα έτριβαν μεταξύ τους μέχρι να βγάλουν φλόγα.

106. Βλ. και Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 16. 107. Βλ. Όμηρος, Όδνσσεια ι 109. 108. Αυτός, δηλαδή, που κρατά την αιγίδα, όπου «αιγίς»

είναι το τομάρι της κατσίκας. 109. Το κείμενο στο σημείο αυτό είναι φθαρμένο, αλλά η

σημασία του είναι σαφής. 110. Βλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 21. 111. Βλ. και Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 61. 112. Αλλη εκδοχή αυτής της προσωνυμίας δίνεται στο

Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 12' βλ. επίσης Γ 70. 113. Γίνεται αναφορά στη μέθοδο της «ύπνωσης», κατά

την οποία ο ασθενής περνούσε μια νύχτα μέσα στον ναό με την ελπίδα πως ο θεός θα του αποκαλυφθεί στον ύπνο του και θα του φανερώσει τον τρόπο θεραπείας του' πρβλ. Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 25.

233

Page 213: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

ΣΧΟΛΙΑ

114. Βλ. επίσης Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 59. 115. Βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 63 κ.ε. 116. Βλ. και Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 74. 117. Η φράση μετ' Αγαμέμνονος παραδίδεται σε όλα τα

χειρόγραφα, αλλά ο Σαρπηδόνας ήταν σύμμαχος των Τ ρ ω ­ών.

118. Βλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 60. 119. Βλ. Τέταρτο Βιβλίο, κεφ. 57-8. 120. Ο Επιμενίδης είναι ημιμυθικός μάντης και θεοσοφι­

στής, επικός και θρησκευτικός συγγραφέας που κατάγεται από την Κνωσό ή τη Φαιστό της Κρήτης και θεωρείται σύγ­χρονος του Σόλωνα. Κατά Σούδα γεννήθηκε το 659 π .Χ . Ε­πειδή, νέος ακόμη, έπεσε σε βαθύ και μακροχρόνιο ύπνο, η διάρκεια της ζωής του κυμαίνεται από 150 μέχρι, κατά την κρητική παράδοση, 299 χρόνια. (Βλ. Πλούταρχος, Σόλων, 12 και Διογένης Λαέρτιος, Α, 10.) Για τα έργα του το λεξικό Σούδα αναφέρει, ότι έγραφε» έπικώς και καταλογάδην μυ­στήρια, καθαρμούς και άλλα αινιγματώδη και του αποδίδει τα εξής συγγράμματα: Κουρητών και Κορνβάντων γε'νεσις και Θεογονία, σε 5000 στίχους, Άργοΰς ναυπηγία και Ιά­σονος εις Κόλχους άπόλπονς, σε 6500 στίχους, έργο που θεωρείται προγενέστερο των Αργοναυτικών του Απολλώ­νιου, Περι θυσιών και τής εν Κρήτη πολιτείας, σε πεζό λόγο, και Περι Μίνω και Ραδαμάνθυος, σε 4000 στίχους.

121. Τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό γι αυτούς τους τρεις.

234

Page 214: Διόδωρος Σικελιώτης-(5) -

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α

Μ Ο Ν Α Δ Ε Σ Μ Ε Τ Ρ Η Σ Ε Ω Σ Μ Η Κ Ο Υ Σ

Δακτύλιος 9,3 χιλιοστά Πους 0,308 μέτρα Πήχυς 0,462 μέτρα Βήμα 0,77 μέτρα Οργιά 1,83 μέτρα Πλέθρο 30,83 μέτρα Στάδιο 184,94 μέτρα