Η πόλη αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής οντότητας. « Η πόλη είναι το περιβάλλον της ιστορίας γιατί είναι συγκέντρωση της εξουσίας και συνείδηση του παρελθόντος»(Πετροπούλου,2013: 285). « Η μοντέρνα πόλη του ευρωπαϊκού βορρά αναδιαρθρώνεται το 19ο αιώνα με τη βιομηχανική επανάσταση και την ανάπτυξη των εθνών κρατών» (Λεοντίδου, 2011: 223).

Στόχος της τέταρτης εργασίας είναι να διακρίνομαι τα βασικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας και μεταμοντέρνας πόλης, των εποχών της νεωτερικότητας και της μετανεωτερικότητας καθώς και των κινημάτων που τις χαρακτήρισαν. Από τις αρχές του 20ου αιώνα, οι νέες καινοτομίες στην τεχνολογία επιφέρουν αλλαγές στη δομή και την οργάνωση των ευρωπαϊκών πόλεων. Αλλαγές σημειώνονται στη δημιουργία νέων δομικών υλικών, στην ανάπτυξη μεθόδων οικοδόμησης( κοινωνική κατοικία) και στα μέσα, μαζικής μεταφοράς.(Πετροπούλου, 2013: 275).

Νεωτερική μοντέρνα πόλη

Aπό τις αρχές του 20ου αιώνα η εικόνα της πόλης αλλάζει με την τεχνολογική πρόοδο, την εμφάνιση του αυτοκινήτου, την οικονομική ανάπτυξη, οι πόλεις μεταμορφώνονται. Σχεδιάζονται τότε αυτοκινητόδρομοι για να στηριχθεί η ατομική μηχανοκίνητη μετακίνηση των αστών που εγκαταλείπουν το κέντρο για να εγκατασταθούν σε καλύτερες κατοικίες στα προάστια (Λεοντίδου 2011: 120). Έτσι τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα εγκαθίστανται στο εγκαταλελειμμένο κέντρο της πόλης, μέσα σε άθλιες συνθήκες. Ο εξηλεκτρισμός του δικτύου ( εμφάνιση τραμ) και αργότερα του μετρό (Λονδίνο, Παρίσι, Βιέννη, Βερολίνο) επέτρεψε η χρήση των νέων μέσων και στα φτωχότερα λαϊκά στρώματα να εγκατασταθούν στα όρια της πόλης, με αποτέλεσμα την γρήγορη επέκταση του αστικού ιστού, και την εμφάνιση της παραθεριστικής κατοικίας που απευθυνόταν σε αστούς και μεσοαστούς (Πετροπούλου 2013: 275). Η πρώτη κρίση των μοντέρνων πόλεων είναι μια κρίση του κέντρου που έχει σχέση με τις μεταβολές που παρατηρήθηκαν στα προάστια Το τοπίο της πόλης αλλάζει περνώντας από την αστικοποίηση στην προαστιοποίηση είναι το πρώτο χαρακτηριστικό της μοντέρνα πόλης, δηλαδή της ανάπτυξης των προαστίων, το οποίο προήλθε από τη δυνατότητα ενός ορθολογικά σχεδιασμένου συγκοινωνιακού δικτύου « καθώς και της μαζικής παραγωγής φτηνών κατοικιών που στέγαζαν εκατομμύρια ανθρώπων» (Πετροπούλου 2013: 276). Αυτό που χαρακτηρίζει την μοντέρνα πόλη της φορντιστικής περιόδου είναι ότι, η αρχή του Φορντ εφαρμόστηκε σε νέα είδη παραγωγής από την κατασκευή κατοικίας μέχρι την παραγωγή πρόχειρου φαγητού (επιτυχία της αλυσίδας Mc Donald’s). Στο μοντερνισμό η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία « Τα τοπία της νεωτερικότητας είναι ομοιόμορφα, αστικά και βιομηχανικά, τοπία του φορντικού μοντέλου» (Λεοντιάδου 2011: 223). Χαρακτηριστικό της οικονομικής ανάπτυξης της μοντέρνας πόλης

αφορά την διαχείριση της, η πόλη κατεύθυνε το οικονομικό της πλεόνασμα σε βιομηχανίες και κοινωνικές υποδομές σε κοινωνικές κατοικίες, , επιδόματα και παροχές στους οικονομικά ασθενέστερους η χρηματοδότηση των οποίων γινόταν με τη μεσολάβηση κομματικού συστήματος και οι υπηρεσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης ήταν γραφειοκρατικά οργανωμένες (Αράπογλου 2013: 306).

Οι νέες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές σχέσεις υπήρξαν και η αιτία ανάδυσης της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική και πολεοδομία θέτει ζητήματα λειτουργικότητας της πόλης με κεντρικό ζήτημα της μαζικής στέγασης των εργατών και καλύτερης ποιότητας ζωής. Οι πολιτικές οργάνωσης επικεντρώνονται στον κατακερματισμό του χώρου, διαμορφώνοντας ένα γενικό πολεοδομικό σχέδιο που διαχωρίζει τις λειτουργίες της πόλης(κατοικία, αναψυχή, εργασία, κυκλοφορία) « σε ζώνες χρήσεων γης» (Λεοντίδου 2011: 224). Οι διαχωρισμένες χρήσεις γης στην πόλη χωρίζουν και κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους ανάλογα με τη λειτουργία που επιτελούν κάθε ώρα της ημέρας

Οι ιδέες του διαφωτισμού (ορθολογισμός) επέδρασαν αποφασιστικά στις αντιλήψεις του αστικού σχεδιασμού. Μέσα από το όραμα του μοντερνισμού γεννήθηκε η ουτοπική αντίληψη ότι με τον έλεγχο και με τον επιστημονικό σχεδιασμό των πόλεων θα επιλύονταν τα προβλήματα διαβίωσης, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Για την κατάπτωση των πόλεων κατά τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση πολλοί θεωρούν υπαίτιο το ανεκπλήρωτο μανιφέστο της πολεοδομίας του Μοντέρνου Κινήματος, όπως εκφράστηκε από τα Διεθνή Συνέδρια Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής και ειδικότερα το IV CIA (1933) από τη Χάρτα των Αθηνών του Le Corbusier. Ήδη από τις αρχές του 20ου υπάρχει συνύφανση της επιστήμης της κοινωνιολογίας με το αστικό περιβάλλον. Η κοινωνική οργάνωση εντάχθηκε στη μεγάλη αφήγηση του Toennies Gemeinchaft και Gesellschaft, οι οποίοι προσπάθησαν να δώσουν μια συνολική ερμηνεία του κόσμου. Η νέα κοινωνική πραγματικότητα διαμόρφωνε τις σύγχρονες δυτικοευρωπαϊκές πόλεις της νεωτερικότητας, η ομοιογένεια της παραδοσιακής κοινότητας-γειτονιάς έχει εκλείψει στη νεωτερική «μαζική κοινωνία που λειτούργησε με βάση τα κοινωνικά δίκτυα και την εξατομίκευση» (Λεοντίδου 2011: 224).

Ο 20ος αιώνας δημιούργησε διάφορα καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά κινήματα. Τον υπερρεαλισμό τον χρησιμοποίησαν ο Benjamin και ο Ernst Bloch ως αισθητικό κίνημα μέσα από την αρχιτεκτονική αρ νουβό Η αρ νουβό ως κίνημα διέθετε μεγάλη ομοιογένεια εκδηλώθηκε κυρίως στο χώρο της διακόσμησης και της αρχιτεκτονικής, αλλά και σε όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής έκφρασης. Το στυλ αρ-νουβό των αρχών του 20ου αιώνα σηματοδοτεί μια προαστιοποίηση των πόλεων, μια επικράτηση της «αστικής άνεσης» των κατοίκων σε βάρος της επιδεικτικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. « Η αντίδραση στην αποξενωτική αστική πραγματικότητα» υπήρξε η στροφή του σε χειροποίητες και έντονες καμπύλες

γραμμές υψηλής αισθητικής. (Λουκάκη 2013: 289) Το ύφος της αρ νουβό συνδυάζει διακοσμητικές τάσεις εμπνευσμένες από τη φύση με βιομηχανοποιημένες κατασκευές , χάλυβα, σίδηρο, γυαλί, με νέες τεχνικές, απομακρυσμένο από κάθε ιστορικό ύφος, εκφράζοντας την κοινωνική καταπίεση. Επικρατεί η καμπύλη στο αρχιτεκτονικό σχέδιο που γοητεύει αλλά και εκφράζει τις ανησυχίες της αστικής κοινωνίας απέναντι στις καινοτομίες και την υποκειμενικότητα του μοντέρνου ανθρώπου (οπ,289-291).

Άλλο ένα κίνημα της μοντέρνας τέχνης εμφανίζεται από το 1914, το κίνημα Bauhaus (Μπαουχάους)· βασικός εκπρόσωπος του ήταν ο αρχιτέκτονας W. Gropius, Η Σχολή Μπαουχάους ιδρύεται από τον Paul Klee και τον Wassili Kandinsky (1919-1933) στη Βαϊμάρη της Γερμανία ήταν ένας συνδυασμός αρχιτεκτονικής και τέχνης. Ο Γκρόπιους προσπάθησε να γεφυρώσει την απόσταση ανάμεσα στην υψηλή τέχνη και την εφαρμοσμένη δημιουργία. «Η κατοικία αλλά και κάθε αντικείμενο χρήσης, θεωρήθηκαν πλέον μαζικά καταναλωτικά προϊόντα και έπρεπε να αποκτήσουν μια φόρμα που θα μπορούσε να αναπαραχθεί μέσω της βιομηχανίας και να απευθύνεται σε όλους» (Πετροπούλου 2013: 277). Το ρεύμα του κυβισμού εκφράσθηκε μέσα από γεωμετρικές μορφές επιδιώκοντας, το ασκίαστο φως, τη διαφάνεια και τον αέρα ως συστατικά στοιχεία της νέας αρχιτεκτονικής της Σχολή Μπαουχάους θεωρώντας εκείνο που προέχει είναι η λειτουργικότητα ενός κτιρίου(Λουκάκη 2013: 205).

Μετανεωτερική-μεταμοντέρναπόλη Από τις αρχές του 1970 συντελείται ένας μετασχηματισμός στον πολιτισμό όσο και στις πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές προοπτικές. Η γρήγορη μεταπολεμική ανοικοδόμηση και η ευρεία διάδοση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής προκάλεσαν οικοδομική, κοινωνική και πολιτισμική κρίση των μεγαλουπόλεων. Παρατηρείται «μια στροφή από το χρόνο προς το χώρο και από την παραγωγή στην επικοινωνία» (Λεοντίδου 2011: 215), ο μεταμοντερνισμός κατά τον Λυοτάρ είναι η «δυσπιστία απέναντι στις μεγάλες αφηγήσεις» και στροφή προς τις τοπικές αφηγήσεις. Η ανάδυση των παγκόσμιων συστημάτων επικοινωνίας, νέων τεχνολογιών και της παγκοσμιοποίησης περιορίζουν τον κόσμο. Η εποχή της μετανεωτερικότητας έχει χαρακτηριστεί ως το τέλος του Διαφωτισμού (ορθολογισμού) Η μεταμοντέρνα πόλη στην αρχιτεκτονική ακολούθησε τον εκλεκτικισμό (συνύπαρξη παλαιών και νέων αρχιτεκτονικών εκφράσεων) είναι πολυσυλλεκτική ή ακόμη και κιτς. Η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική δεν έχει μοναδικό της μέλημα να προσφέρει καλύτερη ποιότητα ζωής. Στο μεταμοντερνισμό η μορφή ακολουθεί τη φαντασία, τη διασκέδαση και τη χρηματοδότηση (Λεοντιάδου 2011: 216). Η σημερινή φάση του νεοφιλελευθερισμού, λέγεται και περίοδος του μεταμοντερνισμού ή της μετανεωτερικότητας συνδέεται με την επιχειρηματική πόλη. Η επιχειρηματική πόλη αναπτύσσεται στο τελευταίο κύκλο, στην επαναστικοποίηση, το στάδιο του « εξευγενισμού» των κέντρων των πόλεων, τα οποία αναβαθμίζονται και αλλάζουν

χρήσεις. Η επιχειρηματική πόλη φροντίζει τον ευπρεπισμό, τη μορφολογική επεξεργασία και την προστασία των παραδοσιακών οικισμών που προάγει ο μεταμοντερνισμός στη θέση της αλλοτινής οικιστικής μεταρρύθμισης των πολεοδόμων του μοντερνισμού. «Ο στρατηγικός σχεδιασμός δίνει τη θέση του στην αρχιτεκτονική σύνθεση για σημειακές παρεμβάσεις. Ενδιάμεσοι χώροι εμφανίζονται ανάμεσα στους πόλους των ζευγμάτων. Αγοράς και δημοσίου τομέα, κερδοσκοπίας και αναδιανομής και laissez-faire και μεταρρύθμισης»(Λεοντίδου 2011: 227-229). Την Μετανεωτερική εποχή οι πόλεις περνούν σε μια νέα φάση ζωής της επαναστικοποίησης, ο πυρήνας των πόλεων ξαναζωντανεύει με την επιστροφή των εύπορων στα αναβαθμισμένα και «εξευγενισμένα» κέντρα. Η υπερτοπικότητα και η υπερκατανάλωση φέρνουν την τριτογενοποίηση και τεταρτογενοποίηση και τη συρρίκνωση της βιομηχανικής παραγωγής στις οικονομίες των πόλεων. Η αναβάθμιση δεν αφορά μόνο τον πυρήνα των πόλεων αλλά και εγκαταλειμμένες περιοχές ναυπηγείων, αποθηκών κοκ. Η επιδίωξη της κεντρικότητας επαναφέρει τη μνήμη και την ιστορία. Από οικονομικής σκοπιάς, τα αίτια εντοπίσθηκαν στην εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης, καθώς όλες οι πόλεις εξωθήθηκαν προς τον αστικό ανταγωνισμό σκληρή στρατηγική αστικής ανάπτυξης , « με την αναβάθμιση και τη μεταστέγαση φτωχών πληθυσμών» (Λεοντιάδου 2011: 122).

Στη μεταφορντική εποχή η τοπική αυτοδιοίκηση έχει μεταβιβάσει πλέον τις πολιτικές εξουσίες σε ιδιωτικούς φορείς. Έτσι η δυνατότητα λήψης αποφάσεων δεν περιορίζεται στα δημοκρατικά εκλεγμένα σώματα. Οι πόλεις επιζητούν και ανταγωνίζονται για την προσέλκυση κεφαλαίων και την κεντρικότητα. Οι τοπικοί θεσμοί και οι αντιλήψεις καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τις αστικές πολιτικές, καθώς οι τόποι και οι κουλτούρες δεν υποτάσσονται σε ένα αφηρημένο χώρο ροών καθορισμένο από τις κινήσεις κεφαλαίων (Λουκάκη 2013: 307-308). Οι επιχειρηματικές πόλεις αναπτύσσουν στρατηγικές προσέγγισης κεφαλαίων δίνοντας έμφαση στην αρχιτεκτονική σύνθεση και στον τεχνολογικό τους εξοπλισμό, στις πολιτιστικές εγκαταστάσεις , ενώ εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες υπηρεσίες προβάλλοντας την «ταυτότητα» με διαφημιστικές εκστρατείες και συνέδρια (οπ. 308). Η αντιπαράθεση γύρω από τις πόλεις ανέδειξε ότι η αστική ανάπτυξη εξαρτάται από οικονομικούς, πολιτικούς, ιδεολογικούς και πολιτιστικούς παράγοντες (Λουκάκη 2013: 306). Στη σύγχρονη αστική κοινωνία η κοινότητα μπορεί να υπάρχει χωρίς γειτονιά μέσα από τη δικτύωση του χώρου, «κοινότητα χωρίς εγγύτητα» (Λεοντίδου 2011: 245). Η δυνατότητα δημιουργίας δεσμών με άτομα που μπορεί να βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση το ένα από το άλλο εφόσον το διαδίκτυο καταργεί τις αποστάσεις. Τα δίκτυα που περιορίζονται σε συγκεκριμένο τόπο αποτελούν τη κοινότητα-γειτονιά, όταν αφορά τον ευρύ γεωγραφικό χώρο έχουμε κοινωνία δικτύων. Μέσα από τα δίκτυα ο καθένας μπορεί να επιλέξει φίλους και δίκτυα που δημιουργούν αξίες και νοοτροπίες, επίσης μέσα από αυτά κυκλοφορούν σχόλια και πληροφορίες. Από το κοινωνικό

δίκτυο, πέρα από το επάγγελμα δημιουργείται και η κοινωνική συνείδηση. Άτομα με το ίδιο επάγγελμα αν έχουν διαφοροποιημένο κοινωνικό δίκτυο μπορεί να έχουν διαφορετική κοινωνική συνείδηση. Η δημιουργία εμπιστοσύνης μεταξύ των επιχειρηματιών εξαρτάται από κοινωνικό δίκτυο που αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας (Λεοντίδου 2011: 246) μιας επιχείρησης

Μεσογειακή πόλη

Οι πόλεις της Μεσογείου χαρακτηρίζονται από την αντιστροφή του μοντέλου του Burgess που χρησιμοποιήθηκε στην μελέτη των πόλεων της Βόρειας Ευρώπη Η αστική ανάπτυξη στις μεσογειακές πόλεις συνέβη πριν την βιομηχανική ανάπτυξη ενώ για ιστορικούς λόγους ήταν διαφορετική από τις βόρειες και βορειοδυτικές ευρωπαϊκές πόλεις. Η παραχώρηση του αστικού και περιαστικού χώρου στους μικροϊδιοκτήτες , η ανάμειξη των κατοίκων με άλλες χρήσεις γης και ο νέος κατακόρυφος διαχωρισμός στη χρήση- ταυτόχρονα με ένα όμοιο κοινωνικό-είναι τα χαρακτηριστικά που εντάσσονται σε ένα ευρύτερο κατακερματισμού του αστικού χώρου. (Λεοντίδου2011: 224). Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν από το μεσοπόλεμο σε μια λειτουργία μιας άτυπης –μικροκαπιταλιστικής οικονομίας βασισμένης σε πλήθος αυτοαπασχολούμενων, μικρών επιχειρήσεων και κατ’ οίκο εργαζόμενων Εξαιτίας όλων αυτών και της ελεύθερης αγοράς που λειτουργεί χωρίς πρότυπα ανάπτυξης οδηγούν σε άναρχη δόμηση και «αυθόρμητη δόμηση» (λαϊκή αυτοστέγαση). Αν αναρωτηθούμε ποιο μοντέλο ζωής θα αντιστοιχούσε στις μεσογειακές μετανεωτερικές πόλεις; Οι μεσογειακές πόλεις δεν ακολούθησαν το συμβατικό κύκλο ζωής των πόλεων. Η αστικοποίηση και προαστιοποίηση συνέβησαν ταυτόχρονα αφού οι πλούσιοι δεν εγκατέλειψαν ποτέ το κέντρο της πόλης. Μετά το 1980 το σχήμα αυτό αλλάζει γίνεται σύνθετο, αποτελείται από διαφορετικά μοντέλα οικολογικής και κοινωνικο-χωρικής δομής της πόλης, με κυρίαρχο το μοντέλο του τομέα του Hoyt. Η ανάπτυξη οδικών δικτύων , η μαζικοποίηση των μέσων μεταφοράς και η επικράτηση του μοντέλου μονοκατοικίας στα μεσοαστικά στρώματα είναι αυτά που οδήγησαν τους μεσοαστούς να κατοικήσουν στην περιφέρεια. Η έξοδος έγινε σε καλύτερο φυσικό περιβάλλον (συχνά καταστρέφοντάς το) εγκαταλείποντας τις υποβαθμισμένες περιοχές να κατοικηθούν από τα κατωτέρα κοινωνικά στρώματα και μετανάστες(Πετροπούλου 2013: 281-282). Συνέπεια όλων των παραπάνω σε συνδυασμό με την αδυναμία –έλλειψη βούλησης;- των αρχών να επιβάλλουν πρότυπα ανάπτυξης οδηγούν σε άναρχη δόμηση και ανορθολογικές επεκτάσεις χρήσεις.

Συμπέρασμα