1

Μάθημα: Οικιακή Οικονομία

6ο Γυμνάσιο Πατρών

ΘΕΜΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον

Ομάδα εργασίας: Σταυρογιαννόπουλος Ιωάννης

Στάμος Φίλιππος

Γιαννούτσος- Γεωργαντόπουλος Αλέξης

Δημογιάννης Αλέξανδρος

Τσάβος Ανδρέας

Σκληβανιώτης Βενέδικτος Τμήμα Β4

Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Ασπόστου Αικατερίνη

ΠΑΤΡΑ 2013

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στο μάθημα της Οικιακής Οικονομίας και στην ενότητα «Οικιακή Οικονομία

και Ελληνικός Πολιτισμός» , διαπραγματευθήκαμε το θέμα της Ελληνικής Λαϊκής

Παράδοσης. Συζητήσαμε, προβληματιστήκαμε και διαπιστώσαμε, πως πολλά

στοιχεία της λαϊκής μας παράδοσης σήμερα χάνονται και μαζί τους χάνονται και

στοιχεία της εθνικής πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Αποφασίσαμε λοιπόν ,να διερευνήσουμε αυτό το θέμα , γιατί πιστεύουμε πως

τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις ενός τόπου, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό και

αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού και της εθνικής μας ταυτότητας.

Στην εργασία αυτή ασχοληθήκαμε με το τι σημαίνει λαϊκή παράδοση, πώς

αυτή ορίζει συμπεριφορές και στάσεις ζωής σε μια κοινωνία, ποια είναι η αξία της

και η προσφορά της στην κοινωνική ζωή ενός τόπου και πώς μπορεί να αποδώσει

σήμερα , στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου μας.

Ακόμα μελετήσαμε τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου μας και

διατυπώσαμε προτάσεις σχετικά με τους τρόπους, που μπορούν να συμβάλλουν στη

διατήρηση της παράδοσής μας σήμερα.

Ανατρέξαμε σε πηγές έντυπες και ηλεκτρονικές ,για τη συλλογή πληροφοριών

που βοήθησαν στην ανάπτυξη του θέματος.

Προβλήματα παρουσιάστηκαν κυρίως στην μεταξύ μας συνεργασία, στον

καταμερισμό των ενοτήτων εργασίας, στη δυνατότητα συναντήσεων όλων των μελών

της ομάδας, στην επεξεργασία και στη σύνθεση των πληροφοριών. Το μεγαλύτερο

πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε, ήταν η καταστροφή του ηλεκτρονικού αρχείου της

εργασίας μας, γεγονός που μας ανάγκασε, να επαναλάβουμε την όλη διαδικασία, σε

λιγοστό χρονικό διάστημα.

Η ομάδα εργασίας μας, αποτελείται από τους μαθητές:

Σταυρογιαννόπουλο Ιωάννη

Στάμο Φίλιππο

Γιαννούτσο- Γεωργαντόπουλο Αλέξη

Δημογιάννη Αλέξανδρο

Τσάβο Ανδρέα

Σκληβανιώτη Βενέδικτο

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εργασία αυτή αφορά τη μελέτη της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης

διαχρονικά. Στόχος μας είναι να προσεγγίσουμε την έννοια της λαϊκής παράδοσης

ενός τόπου και να αναδείξουμε την αξία της για τη διατήρηση της πολιτιστικής

κληρονομιάς και της προσφοράς της στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική

ανάπτυξη ενός τόπου.

Η μελέτη αυτή περιλαμβάνει συνολικά πέντε ενότητες.

Στην πρώτη ενότητα καθορίζεται η έννοια της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης,

όπως προκύπτει από τη βιβλιογραφία, διευκρινίζονται οι έννοιες «ήθη, έθιμα και

παραδόσεις» ενός τόπου και αναλύεται το εθιμικό δίκαιο.

Στη δεύτερη, αναφέρεται η αξία της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης και

μελετάται, πώς αυτή ορίζει συμπεριφορές και στάσεις ζωής στα μέλη μιας κοινωνίας.

Στην τρίτη , εξετάζεται η προσφορά της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης στην

κοινωνική ζωή ενός τόπου.

Στην τέταρτη ,αναλύονται ενεργά και μη ενεργά στοιχεία παράδοσης και

περιγράφονται κάποια ήθη, έθιμα και παραδόσεις του τόπου μας.

Στην Πέμπτη και τελευταία ενότητα, μελετάμε και προτείνουμε τρόπους

διατήρησης της λαϊκής μας παράδοσης σήμερα, ώστε αυτή να αποδώσει στην τοπική

οικονομία και την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου μας.

4

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Η λέξη παράδοση είναι παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι»

που σημαίνει δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον.

Είναι δηλαδή η παράδοση μια διαδικασία, μια μεταβίβαση – συνήθως

προφορική – με την οποία μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη ήθη, έθιμα,

γνώσεις ή δοξασίες και έτσι διαιωνίζονται. Οι πολιτιστικές αξίες του παρελθόντος,

που έδωσαν το ιδιαίτερο χρώμα, που διαμόρφωσαν τα διακριτικά στοιχεία του

ελληνικού λαού αποτελούν την ελληνική παράδοση. Οι αξίες αυτές εξακολουθούν

και σήμερα να αρδεύουν τον πολιτιστικό μας χώρο και να προσθέτουν στο παρόν

στοιχεία από τις εθνικές μας ρίζες. Η παράδοση δεν είναι μονοσήμαντη. Έχει

πολλούς κλάδους: γλωσσική παράδοση, πνευματική ( ήθη, έθιμα, δημοτικό

τραγούδι, παροιμίες, μυθοπλασία κ.ά ), οικιστική παράδοση (χωριά και μεμονωμένα

κτίσματα), λαϊκή οικοτεχνία, ενδυματολογία, χοροί, γιορτές, πανηγύρια κ.ά. Το

πλάτος της καλύπτει τόσες πτυχές όσες και η ζωή, από τη χαρά ως το θάνατο. Έτσι

διασώζει το ύφος με το οποίο ένας λαός ζει την καθημερινότητά του. Παράδοση

ωστόσο δε σημαίνει οπισθοδρόμηση, ούτε αποσυνδέεται από την πρόοδο, αλλά

εξελίσσεται, βιώνοντας τις τρεις διαστάσεις του χρόνου ( παρελθόν – παρόν –

μέλλον ) και συνδέεται με την έννοια της συνέχειας των στοιχείων εκείνων που έχουν

τη δυνατότητα να επιζήσουν. Γιατί η ζωή του ανθρώπου δεν είναι ποτέ στατική, δεν

είναι στάσιμη. Με την παράδοση κρατούμε αυτό που έχουμε και προσθέτουμε αυτό

που δημιουργούμε.

Η ελληνική παράδοση είναι τα λαϊκά δημιουργήματα που τα ονομάζουμε

λαϊκό πολιτισμό, όπως τα ήθη και έθιμα, δημοτικά τραγούδια, παραμύθια,

παραδόσεις, διάφορα κτίσματα, η γλώσσα, το ντύσιμο, οι θρησκευτικές παραδόσεις,

αλλά κι ό,τι επιβίωσε από παλιότερες εποχές και συνθέτει το νεοελληνικό ήθος και

ύφος ζωής, τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη ζωή και τον κόσμο ο νεοέλληνας, όπως η

περηφάνεια, η αγωνιστικότητα, η αγάπη για την ελευθερία κ.τ.λ. Η παράδοση είναι η

αλυσίδα που συνδέει τις γενιές μεταξύ τους. Με την παράδοση χάσμα δεν υπάρχει. Η

γενιά μας συνδέεται με τις προηγούμενες, αλλά και με τις επόμενες. Συνάμα αποτελεί

και προϋπόθεση για την ύπαρξη του πολιτισμού. Γιατί ποτέ ο πολιτισμός μιας

γενιάς δε δημιουργείται από το μηδέν. Ριζώνεται στο πολιτισμό των γενιών που

πέρασαν. Ένας λαός που έχει ξεχάσει την παράδοση είναι σαν τον άνθρωπο που έχει

5

πάθει αμνησία. Ιδιαίτερα σήμερα, που ο βιομηχανικός πολιτισμός έχει μια

οικουμενικότητα, που οδηγεί στην παγκοσμιοποίηση, επιβάλλεται η ένταξη στον

οικουμενικό πολιτισμό να συνδυάζεται με τη διατήρηση της λαϊκής παράδοσης, ώστε

οι κίνδυνοι της εξαφάνισης της ταυτότητας ενός λαού να παραμερίζονται. Μας

χρειάζεται λοιπόν, η παραδοσιακή γνώση, για να κρατήσουμε την ιστορική μας

φυσιογνωμία, την πολιτιστική μας ταυτότητα, την μοναδικότητα του έθνους

μας.

Εικ. 1. Παραδοσιακό υφαντό στον αργαλειό

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις είναι τρεις έννοιες που αλληλοσυμπληρώνονται

και συνήθως τις αναφέρουμε μαζί.

Ήθη ονομάζονται τα καθιερωμένα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς, που

καθορίζονται σύμφωνα με το άγραφο εθιμικό δίκαιο. Αναφέρονται σε κοινωνικές

σχέσεις, ρόλους των γονιών, το θεσμό του γάμου, της φιλοξενίας, τη θέση της

γυναίκας κ.ά., που καθόρισαν την ταυτότητα του ελληνισμού.

Έθιμα είναι οι κοινές συνήθειες, που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά με την

παράδοση και έχουν θεσπιστεί από το λαό διαχρονικά. Διακρίνονται σε: τοπικά, όταν

αναφέρονται σε συγκεκριμένο τόπο και σε γενικά, όταν αναφέρονται σε όλο το λαό.

Ακόμα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε : κοινωνικά, όταν ορίζουν τις σχέσεις των

ανθρώπων ή των κοινωνικών τάξεων και σε θρησκευτικά, όταν ορίζουν τη θέση των

ανθρώπων απέναντι στο Θεό. Όλες οι σημαντικές στιγμές στη ζωή των ανθρώπων,

δηλαδή η γέννηση, ο θάνατος, η βάφτιση, ο γάμος συνοδεύονται από έθιμα κοινωνικά

και θρησκευτικά, που διαφέρουν από τόπο σε τόπο.

6

Τα έθιμα ορίζουν την οικογενειακή ζωή, τις σχέσεις των μελών της οικογένειας και

τις συνήθειές τους. Συνδέονται άμεσα με την καθημερινή τους ζωή, την εργασία και

τις κοινωνικές τους σχέσεις.

Οι παραδόσεις περιλαμβάνουν θρύλους, διηγήσεις και παραμύθια, που δημιούργησε

ο λαός και πιστεύει πως είναι αληθινά. Με την προσωποποίηση ζώων, ποταμών,

βουνών και αναφορές σε ήρωες και δαίμονες έδωσαν τη δική τους ερμηνεία σε

μετεωρολογικά και γεωλογικά φαινόμενα και ουράνια σώματα. Υπάρχουν και

θρησκευτικές παραδόσεις με αναφορές στη ζωή του Χριστού, της Παναγίας και των

Αγίων.

Εθιμικό Δίκαιο ,χαρακτηρίζονται οι άγραφοι νόμοι, αρχές και κανόνες δικαίου, που

ορίζει ο λαός μέσα από τα ήθη και τα έθιμα που ισχύουν σε κάθε τόπο. Το εθιμικό

δίκαιο ορίζει συμπεριφορές, στάσεις ζωής και διαμορφώνει εν μέρει τη δημόσια τάξη

και τα χρηστά ήθη μιας κοινωνίας.

Εικ. 2. Παραδοσιακές φορεσιές

Εικ. 3. Είδη λαϊκής τέχνης

7

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ-

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗΝ

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Όλοι οι λαοί με ιστορία έχουν να παρουσιάσουν δημιουργήματα της λαϊκής τους

παράδοσης. Η ελληνική παράδοση (τέχνη) είναι ιδιαίτερα σημαντική και παρουσιάζει

δείγματα σε πολλούς τομείς, όπως η Αρχιτεκτονική που περιλαμβάνει και άλλες

τέχνες (π.χ. ξυλουργική, ξυλογλυπτική, λιθογλυπτική, σιδηρουργική, μεταλλοτεχνία,

κεραμική, ζωγραφική). Λαϊκή τέχνη επίσης δημιουργήθηκε στους κλάδους της

χειροτεχνίας και της διακοσμητικής (υφαντική, κεντητική, αργυροχοΐα

�αργυροχρυσοχοΐα). Τα ήθη και έθιμα, τα δημοτικά τραγούδια και οι παροιμίες, οι

παραδόσεις και οι θρύλοι αποτελούν το λαϊκό πολιτισμό, που είναι ο καθρέφτης ενός

λαού. Μελετώντας τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, αντικρίζει κανείς ένα λαό απλό και

αληθινό, συγκροτημένο πάνω σε στέρεο προσανατολισμό, με πίστη στο παρελθόν και

αισιοδοξία για το μέλλον, με ιδανικά και αξίες. Και αυτό, γιατί υπάρχει αδιάσπαστη

ενότητα ανάμεσα στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό, τον αρχαίο και το νεότερο. Κάθε

έθιμο και δοξασία του λαϊκού πολιτισμού προχωρεί στα βάθη του παρελθόντος,

φτάνοντας όχι μόνο στους κλασικούς χρόνους, αλλά μερικές φορές στα βάθη της

προϊστορίας. Η λαϊκή παράδοση αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά για τον ελληνικό

λαό. Η αξία της είναι:

1. Ιστορική, γιατί μέσα από αυτή διατηρείται ζωντανή η ιστορική μνήμη

2. Κοινωνική, γιατί συνδέει τους ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες

3. Ψυχολογική, γιατί ψυχολογικά βοηθά τους ανθρώπους να νιώθουν ότι κάπου

ανήκουν

4. Εκπαιδευτική, γιατί επηρεάζει την κουλτούρα ενός λαού

5. Καλλιτεχνική, γιατί καλλιεργεί την αισθητική των ανθρώπων, εμπνέει

ζωγράφους, ποιητές συγγραφείς, μουσικούς και άλλους καλλιτέχνες.

Η παράδοση αποτελείται από το σύνολο των σταθερών μονάδων, που μένουν

αναλλοίωτες στην ιστορία, και το αξιακό σύστημα που διέπει την εξέλιξη του

ανθρώπινου γένους. Η μεταθανάτια ζωή, το καλό και το κακό πνεύμα, ο πόλεμος

και η ειρήνη, για παράδειγμα, είναι βασικά θέματα που επαναλαμβάνονται σε κάθε

πολιτισμό. Ο τρόπος, όμως, με τον οποίο προσλαμβάνονται και γίνονται αντικείμενο

προβληματισμού τα βασικά αυτά θέματα, είναι υπόθεση της κάθε κοινότητας

8

χωριστά. ΄Ετσι , η κάθε κοινωνία, λόγω των ιδιαίτερων ιστορικών, πολιτισμικών,

κοινωνικών, κλιματικών και γεωγραφικών συνθηκών δημιουργεί τόσο τον τοπικό

πολιτισμό, την τοπική της παράδοση, π. χ. φορεσιά, έθιμα γάμου κλπ., αρχές της

συμβίωσης, κώδικες επικοινωνίας, πρωτόκολλο συμπεριφοράς όσο και τη δική της

μυθολογία, τους θρύλους, τις παραδόσεις, τα τραγούδια, τα παραμύθια κ.ά. Η

παράδοση επηρεάζει καθημερινές συμπεριφορές, όπως το φαγητό, την ενδυμασία,

την καλλιέργεια δέντρων και λαχανικών, τη συγκομιδή καρπών (ελιά, τρύγος), την

παραγωγή ελαιολάδου, οίνου, τσίπουρου κ.ά., τον εορτασμό γιορτών (όπως τα

Χριστούγεννα και το Πάσχα), τη διασκέδαση (πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις).

Τρόφιμα και ποτά, γλυκά και ψωμί κατασκευάζονται με παραδοσιακό τρόπο με

συνταγές από τις γιαγιάδες και τους παππούδες της ελληνικής υπαίθρου και των

νησιών μας μέχρι τις μέρες μας. Το δημοτικό τραγούδι επίσης και η μελωδία που το

συνοδεύει αποτελεί ένα ιδιαίτερο κομμάτι της παραδοσιακής δημιουργίας που

συνοδεύει όλες τις περιστάσεις της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου καθώς και τις

φάσεις του κύκλου της ζωής του, από τη γέννηση (νανούρισμα), το γάμο και τη

διασκέδαση (ερωτικά, γαμήλια κλπ.) ως το θάνατο (μοιρολόγια).

Αναμφίβολα, λοιπόν, μέσα από το λαϊκό πολιτισμό αναζητάμε τις

ρίζες μας και ανακαλύπτουμε τη φυσιογνωμία μας ως λαός, πιστοποιούμε

την ταυτότητά μας, θωρακίζουμε τη συνέχιση του έθνους μας,

εναρμονίζουμε το χθες με το σήμερα και χτίζουμε το αύριο.

Εικ. 4. Το μάζεμα της ελιάς

9

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΤΗΝ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΤΟΠΟΥ

Η λαϊκή παράδοση ενός τόπου αποτυπώνει τις ιδιαιτερότητες κάθε έθνους,

κάθε λαού. Η πατρίδα μας, η Ελλάδα έχει μια ξεχωριστή παράδοση να επιδείξει, που

κρατά άσβεστο τον ελληνικό χαρακτήρα της και την προσδιορίζει ως χώρα διαμέσου

των αιώνων. Τα κυριότερα στοιχεία που κρατάνε την παράδοση είναι: η Ελληνική

μας γλώσσα, η Ορθόδοξη χριστιανική μας θρησκεία, τα δημοτικά μας τραγούδια, οι

λαϊκοί μας χοροί, τα παραμύθια, οι παροιμίες, η λαϊκή μας τέχνη (έπιπλα, κτίσματα,

ενδυμασία, υφαντά) τα ήθη και έθιμα μας χαράς και λύπης, η διάρθρωση και ο

θεσμός της ελληνικής οικογένειας, η ελληνική αδελφοσύνη και άλλα πάρα πολλά

έθιμα από τη ζωή μέχρι τα αγροτικά έργα και τις ιστορικές αναμνήσεις και τους

θρύλους του λαού μας. Όλα αυτά μας κρατούν ενωμένους με τις προαιώνιες ρίζες της

φυλής μας και αποτελούν τον Εθνικό μας χαρακτήρα και μας ξεχωρίζουν από τους

άλλους λαούς.

Πάντοτε ο λαός μας δίπλα στις πίκρες της ζωής αναζητούσε τη χαρά, μέσα στον

πόνο του γύρευε λίγη διασκέδαση και ψυχαγωγία. Αυτές οι ανάγκες δημιούργησαν

λογής-λογής πολιτιστικά και πνευματικά αγαθά, όπως δημοτική μουσική και

τραγούδια, χορό, παραμύθια, παροιμίες και θρύλους κι όλα τα παράγωγα της λαϊκής

θυμοσοφίας. Συντρόφευαν τους χωριανούς σε κάθε κοινωνική μα και επαγγελματική

τους δραστηριότητα: Γιορτές, πανηγύρια, γάμοι, αρραβώνες, βαφτίσια, νυχτέρια,

ξεφλουδίσματα, άλεσμα στο μύλο, θέρος, τρύγος... Αυτά, συντροφιά με το εθιμικό

δίκαιο κάθε χωριού, δημιουργούσαν σχέσεις αγάπης, οικειότητας και ανθρωπιάς. Η

αλληλοβοήθεια, η φιλία, η φιλοξενία, η αμοιβαία εμπιστοσύνη, η ανοιχτή και πάντα

ζεστή ανθρώπινη καρδιά ήταν αρετές και βιώματα που χαρακτήριζαν την κοινωνική

ζωή του παλιού καιρού. Στις θρησκευτικές γιορτές, στις εκκλησιές και στα ξωκλήσια,

καθώς και στα μοναστήρια γίνονταν από κείνα τα χρόνια συγκεντρώσεις προσκυνητών.

Η συνάφεια αυτή γεννούσε αισιοδοξία, κέφι και γλέντι στο πλήθος που δημιουργούσε

το πανηγύρι. Στις πανηγυριώτικες αυτές συγκεντρώσεις οι χωρικοί μας πλάταιναν τις

γνώσεις τους, πληροφορούνταν τα νέα άλλων χωριών, αντάλλασσαν γνώμες, έδεναν

συμφωνίες, έκαναν συνοικέσια, μα προπάντων ξεσπούσαν σε γλέντι. Ευκαιρίες κοινής

χαράς που σφυρηλατούσαν την αρμονία της κοινωνικής ζωής του χωριού,

δημιουργώντας ακατάλυτους δεσμούς. Στις μεγάλες θρησκευτικές και ονομαστικές

γιορτές, στα πανηγύρια, στους γάμους, αρραβώνες και βαφτίσια, στα νυχτέρια του

χειμώνα, στις αλληλοβοηθητικές δουλειές (θέρος, αλώνισμα, ξεφλουδίσματα), το

δημοτικό τραγούδι κρατά εξέχουσα θέση. Εκφράζοντας την ιστορία, τους πόθους και τα

συναισθήματα του λαού μας συνοδεύει όλες σχεδόν τις κοινωνικές του δραστηριότητες.

Τραγούδια της Ρούμελης, του Μωριά και της Ηπείρου τραγουδιούνται και χορεύονται

στον τόπο μας. Τραγουδιούνται με το στόμα ατομικά κι ομαδικά ή με διαδοχικές

επαναλήψεις των στίχων από δυο ομάδες. Πολλές φορές στίχοι των τραγουδιών

10

παραφράζονται και έχουμε κάποιες τοπικές παραλλαγές. Οι πιο συνηθισμένοι χοροί

είναι ο τσάμικος, ο συρτός, ο καλαματιανός και ο χορός στα «τρία». Τους χορούς

συνόδευαν, όπου υπήρχε δυνατότητα, και λαϊκά τοπικά όργανα. Ο κατ΄ εξοχήν τόπος

των κοινωνικών αλλά και οικονομικών δραστηριοτήτων του χωριού ήταν η πλατεία. Σε

απλόχωρο μέρος, στη μέση περίπου του χωριού και συνήθως δίπλα από την εκκλησία

και τη γάργαρη πέτρινη βρύση, κάτω από βαθύσκια δέντρα, με τα μαγαζιά τριγύρω,

ήταν ο πνεύμονας, το επίκεντρο της μικρής κοινωνίας. Εκεί στρώνονταν τα τραπέζια

και στήνονταν οι χοροί στα πανηγύρια (χοροστάσι). Αυτός ο λαϊκός πολιτισμός με την

ομορφιά των παλιών ηθών και εθίμων αχνοφέγγει και ξεθωριάζει σιγά-σιγά μπροστά

στη σαρωτική μανία του σύγχρονου πολιτισμού.

Εικ. 5.

Πανηγύρι

στο χωριό

Εικ. 6. Η πλατεία του χωριού σημείο συνάντησης

11

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

ΕΝΕΡΓΑ ΚΑΙ ΜΗ ΕΝΕΡΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ –

ΗΘΗ,ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Είναι γεγονός, ότι ο σύγχρονος πολιτισμός, η αστικοποίηση, η εκβιομηχάνιση,

η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχουν επιφέρει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής

των ανθρώπων και στα ήθη, με αποτέλεσμα πολλά στοιχεία της λαϊκής μας

παράδοσης να μην είναι πλέον «ενεργά». Για παράδειγμα μη ενεργά στοιχεία είναι η

παραδοσιακή ενδυμασία και πολλά παλιά αντικείμενα, που η χρήση τους έχει

καταργηθεί (όπως η λάμπα λαδιού, η ρόκα και το αδράχτι, ο αργαλειός κ.ά.)με την

αλλαγή του τρόπου ζωής του σημερινού ανθρώπου.

Υπάρχουν όμως και ενεργά στοιχεία, που συντηρούνται από την αγάπη των

ανθρώπων στην παράδοση και τα παραδοσιακά προϊόντα, όπως έπιπλα, διακοσμητικά

αντικείμενα, εργόχειρα, φαγητά, δημοτικά τραγούδια και χοροί κ.ά. Τα παλιά

παραδοσιακά αντικείμενα φυλάσσονται ως οικογενειακά κειμήλια από γενιά σε γενιά.

Σύλλογοι και σχολές συνεχίζουν τη χορευτική παράδοση, μαθαίνουν τέχνες

(αγγειοπλαστική, υφαντική), και προσπαθούν να μεταδώσουν την παράδοση στους

νεότερους. Στις γιορτές προς τιμή των αγίων σε διάφορα μέρη γίνονται πανηγύρια με

λαϊκούς , δημοτικούς χορούς και μουσική και αναβιώνουν παλιά έθιμα. Επίσης

ακόμα και τα μη ενεργά στοιχεία της λαϊκής τέχνης δε χάνονται, αλλά εκτίθενται σε

Λαογραφικά Μουσεία, για να διατηρηθεί η ιστορία και ο πολιτισμός του τόπου.

Εικ. 7. Εκθέματα σε Λαογραφικό Μουσείο

12

Εικ. 8. Εκθέματα σε Λαογραφικό Μουσείο

Εικ. 9. Ο αργαλειός

13

Η συλλογή και καταγραφή της Λαϊκής Παράδοσης μελετάται από τη Λαογραφία, που

στόχο έχει να διατηρήσει την πολιτιστική ταυτότητα ενός τόπου.

Στην ενότητα αυτή ενδεικτικά θα αναφέρουμε κάποια ήθη, έθιμα και

παραδόσεις της Ελλάδας.

1. ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Μαντινάδες του αργαλειού(Κρήτη)

Χαράς τση το τσή μάνας σου που σ’έμαθε να φαίνης

Κι όντε κτυπάς το πέταλο το νού τ’ ανθρώπου παίρνεις.

Μαλαματένιο τ’ αργαλειό και φίλντισι το κτένι

Και μια κοπέλλα λυγερή που τραγουδά και φαίνει.

Τιμή μεγάλη και τρανή που’ν’ αργαλειός στο σπίτι,

Το κάθε δόντι του κτενιού αξίζει μαργαρίτη.

Χτύπα τα πέταλα γερά και κάμε τα προυκιά σου

Σφιχτό για νάναι το πανί νάχης την ζεστασιά του.

Πώς ρέγομαι τον αργαλειό κι όντε κτυπά το κτένι

Και μια κοπέλλα όμορφη να τραγουδά, να ‘φαίνη.

Το κένημα ‘ναι γλέντισμα κι η ρόκα ‘ναι σεριάνι

Και ο παντέρμος αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη.

Όλη ‘ναι η θάλασσα αργαλειός κι η Κρήτη κάθεται κι υφαίνει.

Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

14

2. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ

Μουσταλευριά

Υλικά

4 ποτήρια μούστος

1 ποτήρι αλεύρι

στάχτη

καρύδια

κανέλα

σουσάμι

Παρασκευή

«Σε μια κατσαρόλα βάζουμε τον μούστο που διαθέτουμε για το γλυκό και ρίχνουμε μέσα

στάχτη (δέκα κιλά μούστος, ένα κιλό στάχτη).

Βάζουμε την κατσαρόλα στη φωτιά και ξαφρίζουμε συνέχεια μέχρι να χοχλάξει.

Το αφήνουμε να πάρει μερικούς χόχλους και το κατεβάζουμε από τη φωτιά.

Αφήνουμε να κρυώσει καλά και να ξαστερώσει ο μούστος.

Όταν γίνει αυτό, σουρώνουμε προσεκτικά το μούστο σε μια άλλη κατσαρόλα (στο σουρωτήρι

βάζουμε και πανί) προσέχοντας να μην πέσει το κατακάθι.

Μετράμε το μούστο που έχουμε καθαρό και ρίχνουμε το ανάλογο αλεύρι.

Βάζουμε την κατσαρόλα στη φωτιά και βράζουμε, ανακατεύοντας συνέχεια μέχρι να πήξει.

Λίγο πριν πήξει ρίχνουμε μέσα τα καρύδια (αν θέλουμε)

Βάζουμε τη μουσταλευριά σε πιάτα (ή σε μπολ), που τα έχουμε προηγουμένως βρέξει για να

μην κολλάει το γλυκό και να βγαίνει κομμάτια, και από πάνω πασπαλίζουμε με σουσάμι,

κανέλα και χοντροκομμένα καρύδια».

15

Εικ. 10. Συνταγή αλοιφής για εγκαύματα

3. ΕΘΙΜΑ

Τσικνοπέμπτη

Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσια ή

αλλιώς Κουτσομπολιά ή Πέτε Γόλια. Η πετεγολέτσα, το πετεγουλιό όπως το λένε οι

Κερκυραίοι, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό. Η πετεγολέτσα

πραγματοποιείται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, στην Πιάτσα κοντά στην τοποθεσία

“Κουκουνάρα”, της πόλης τής Κέρκυρας.

Στην Πάτρα έχουμε το έθιμο της Κουλουρούς. Η Γιαννούλα η Κουλουρού πιστεύει

λανθασμένα πως ο Ναύαρχος Ουίλσον είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της και πως

έρχεται να την παντρευτεί. Γι’ αυτό ντύνεται νύφη και με τη συνοδεία των Πατρινών

πηγαίνει να προϋπαντήσει τον καλό της στο λιμάνι. Γύρω της οι Πατρινοί

διασκεδάζουν με τα καμώματά της.

Στις Σέρρες ανάβονται μεγάλες φωτιές στις αλάνες, στις οποίες αφού ψήσουν το

κρέας, πηδούν από πάνω τους. Στο τέλος κάποιος από την παρέα με χιούμορ

αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.

Στην Κομοτηνή καψαλίζουν την κότα που θα φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της

Απόκρεω). Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα

φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον

κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά

πραγματοποιούν την παροιμία πως ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».

Στο Ηράκλειο της Κρήτης, μικροί και μεγάλοι περιδιαβαίνουν μεταμφιεσμένοι

στους δρόμους και στις πλατείες της πόλης, τραγουδώντας και χορεύοντας.

16

ΕΝΟΤΗΤΑ 5

ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Ένα σύνθημα και μια προτροπή που ακούγεται τα τελευταία χρόνια είναι

«επιστροφή στην παράδοση». Αυτό φανερώνει έναν προβληματισμό κάθε

σκεπτόμενου ανθρώπου σχετικά με ποιο τρόπο η παράδοση θα συμβάλλει στην

προκοπή μας ως άτομα και ως κοινωνία. Και βέβαια το σύνθημα αυτό παίρνει νόημα

και περιεχόμενο, όχι με την αντιγραφική τήρηση των παραδοσιακών αξιών, αλλά με

την αναγνώριση και εμπέδωση των καλών τους στοιχείων, που θα μπολιάζονται στο

δικό μας πολιτισμό. Ο νεοέλληνας έχει χρέος να αποκαταστήσει την επαφή του με τις

πηγές της νεοελληνικής πνευματικότητας και τις ηθικές αξίες της νέας ελληνικής

ζωής. Έτσι θα έχουμε τα δικά μας θεμέλια, τις δικές μας ρίζες, για να μη μιμούμαστε

ανόητα, αλλά από την ξένη εμπειρία να μπορούμε να παίρνουμε αυτό που μας

ταιριάζει και αυτό που μπορούμε να αφομοιώνουμε γόνιμα. Το να καλλιεργήσουμε

την εθνική μας προσωπικότητα δε σημαίνει όμως ότι θα αρνηθούμε ή θα

περιφρονήσουμε τις προσωπικότητες άλλων εθνών. Όλα τα έθνη έχουν κάτι να

προσφέρουν στον πολιτισμό. Αλλά και κανένα δεν μπορεί να υπάρξει κλεισμένο στον

εαυτό του. Η αλληλεξάρτηση των λαών εντείνεται κι έτσι αυξάνεται η ανάγκη

ειρηνικής συμβίωσης και συνεργασίας τους. Εξάλλου η εθνική μας παράδοση με τα

δυο μεγάλα ρεύματά της, τον ανθρωπισμό και το χριστιανισμό, μας κατευθύνει στο

ιδανικό της πανανθρώπινης αδελφοσύνης. Όμως με τον ίδιο σεβασμό και την ίδια

διαλλακτικότητα πρέπει να αντιμετωπίζουμε και να δεχόμαστε τον πολιτισμό και των

άλλων και να τους θεωρούμε εξίσου αξιόλογους, αφού όλοι μαζί δημιουργούν τον

ελληνικό λαϊκό πολιτισμό.

Ο νομπελίστας Γ. Σεφέρης στο έργο του «Δοκιμές» προβληματίζεται

σχετικά με την παράδοση. Επισημαίνει πως η γεωγραφική θέση της χώρας μας

είναι τέτοια που μας φέρνει σε επαφή με διάφορες επιρροές και ενδεχομένως με

κινδύνους. Τονίζει, ότι οι κίνδυνοι αυτοί μπορούν να αποσοβηθούν με την

ακλόνητη πίστη στον εαυτό μας, επισημαίνοντας δε ότι ο Ελληνισμός είναι κάτι

το ζωντανό και είναι αυτό που κάνει τον κάθε ένα μας να νιώθει μέρος του

συνόλου με συγκεκριμένη ταυτότητα και ρίζες.

17

Τρόποι που μπορούν να προταθούν για την επανασύνδεση των νέων με την

ελληνική λαϊκή παράδοση είναι :

Η ελληνική παιδεία, η οποία πρέπει να στοχεύει να εμφυσήσει στους νέους τα

ιδεώδη της παράδοσης και να οικοδομήσει μια βιωματική σχέση των νέων με το

παρελθόν και την παράδοση.

Οι πνευματικοί άνθρωποι μέσα από το δημιουργικό τους έργο να ωθήσουν τους

νέους να γνωρίσουν, να αγαπήσουν και να σεβαστούν την παράδοση.

Οι γονείς να αναζητήσουν τρόπους και να γαλουχήσουν τα παιδιά τους με την

γνώση των θησαυρών του παρελθόντος μεταφέροντάς τους τις γνώσεις και

εμπειρίες τους για να διατηρηθούν στο πέρασμα του χρόνου.

Τέλος, η πολιτεία να εκδηλώσει με κρατικές πρωτοβουλίες την προβολή των

εθνικών θησαυρών από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και όχι μόνο, τη διοργάνωση

πολιτιστικών εκδηλώσεων και εκπόνηση σχετικών προγραμμάτων, ώστε οι νέοι να

έλθουν σε επαφή με την παράδοση, με κάθε μορφή λαϊκής τέχνης και με την

πολιτιστική κληρονομιά γενικότερα. Μπορεί λοιπόν αν αναβιώσει η παράδοση

ενός τόπου όχι με φολκλορικό τρόπο, δηλαδή με αναπαραστάσεις παλαιότερων

μορφών ζωής, ως ένα θέαμα, αλλά με ουσιαστικό, τότε να έχουμε πολλά οφέλη

στη ζωή μας.

Τα παραδείγματα είναι πολλά.

Αναλυτικότερα:

1. Η συλλογή λαογραφικού υλικού αποτελεί μια προσπάθεια να γνωρίσουμε

τον τόπο μας, την Τοπική Ιστορία, να έρθουμε σε επαφή με το λαϊκό

πολιτισμό δηλαδή τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες του λαού, μέχρι περίπου

τα μέσα του 20ου αιώνα, πρώτου κυριαρχήσει ο βιομηχανικός τρόπος ζωής

και η αστικοποίηση καθώς επίσης και να συμβάλλουμε στη διάσωση τους.

2. Μέσα από έρευνες έχει τεκμηριωθεί η συμβολή της λεγόμενης Μεσογειακής

Διατροφής στην πρόληψη καρδιαγγειακών και άλλων νοσημάτων γιατί

βασίζεται σε τροφές αγνές χωρίς συντηρητικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα,

πρόσθετα κ.α. , τροφές λιγότερα επεξεργασμένες, τροφές που παράγονται

κυρίως στη λεκάνη της Μεσογείου, όπως το ελαιόλαδο και έχουν πολύτιμα

θρεπτικά συστατικά. Σήμερα έχουμε ξεφύγει από αυτό το διατροφικό πρότυπο

γι’ αυτό και κατακτούμε σα χώρα πρωτιά στην παχυσαρκία. Σκεφτείτε λοιπόν

πόσο καλό θα έκανε στη ζωή μας αν υιοθετούσαμε ένα παραδοσιακό τρόπο

διατροφής.

3. Τα παραδείγματα των γυναικείων αγροτουριστικών συνεταιρισμών

αποτελούν πρότυπα μίμησης . Αφενός με τη δημιουργία τους δίνεται μια λύση

στον Έλληνα καταναλωτή που θέλει να αγοράσει κάτι υγιεινό για να τραφεί.

Αφετέρου είναι και ένας τρόπος για εισροή εισοδήματος σε μια τοπική

κοινωνία, απόκτηση οικονομικής ανεξαρτησίας των γυναικών και γενικότερα

βιώσιμη ανάπτυξη. Έτσι λοιπόν επιτυγχάνεται η διατήρηση της παράδοσης

ταυτόχρονα με την βελτίωση της ποιότητας ζωής μας και της ανάπτυξης ενός

τόπου.

4. Η ενίσχυση των βιολογικών παραδοσιακών καλλιεργειών, αυτών δηλαδή

που γίνονται με τον παραδοσιακό τρόπο χωρίς τη χρήση χημικών λιπασμάτων

18

και φυτοφαρμάκων, αφήνουν και τη γη να αναπνεύσει και συνεχίζουν την

παράδοση, όπως στα μέρη μας η αποξηραμένη σταφίδα που τείνει να

εξαλειφθεί, ενώ παλαιότερα η Πάτρα αποτελούσε πρότυπο ευρωπαϊκό κέντρο

σταφιδεμπορίου.

5. Άλλος ένας προτεινόμενος τρόπος είναι η χρήση οικολογικών προϊόντων

καθαρισμού του σπιτιού. Σήμερα σε ελάχιστα ράφια των super Market θα

βρούμε τέτοια προϊόντα όμως αυτό δε μας εμποδίζει να τα παρασκευάσουμε

μόνοι μας. Να αντιγράψουμε δηλαδή συνταγές των γιαγιάδων μας με ξύδι,

σόδα κ.ά. με τα απλά μέσα που διέθεταν.

6. Η κατασκευή παραδοσιακών προϊόντων, όπως γλυκά κουταλιού, ψωμί,

πίτες, εδέσματα, πρέπει να περάσει μέσα από την καταγραφή στις επόμενες

γενιές.

7. Καταγραφή ακόμα πρέπει να γίνει σε δημοτικά τραγούδια, μύθους, έθιμα,

παραμύθια, ξόρκια , παραδόσεις και καθετί που μπορεί να σωθεί από γενιά

σε γενιά.

8. Η δημιουργία αγροτουριστικών καταλυμάτων συνδυάζει τη διατήρηση του

παραδοσιακού τοπίου και του παραδοσιακού τρόπου ζωής (καθώς οι

φιλοξενούμενοι έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε αγροτικές κ.λ.π.

εργασίες) με την εισροή χρήματος και άρα την οικονομική ευημερία της

περιοχής.

9. Το ίδιο συμβαίνει και με τα διάφορα μουσεία (λαϊκής τέχνης, παραδοσιακών

επαγγελμάτων κ.ά) ή τους αρχαιολογικούς χώρους καθώς και τα πάσης

φύσεως έντυπα και οπτικοακουστικό υλικό που αφορούν το λαϊκό

πολιτισμό.

10. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει δε να γίνει και στα λαϊκά δρώμενα όπως είναι τα

πανηγύρια, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι γιορτές αγροτουρισμού, η

αναβίωση εθίμων μιας περιοχής, που συμβάλουν κι αυτά με τη σειρά τους

στη σύνδεση με το παρελθόν και στην ενίσχυση και ανάδειξη ενός τόπου.

Είμαστε μια χώρα μικρή σε έκταση αλλά μεγάλη σε

πολιτισμό. Ας μην τον αφήσουμε να χαθεί! Είναι χρέος όλων

μας προς τις επόμενες γενιές.

Εικ. 11.

Παραδοσιακό

χορευτικό

συγκρότημα

19

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ –ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Είναι εύλογο το ερώτημα ,αν μπορεί η παράδοση, όπως αυτή έχει

καταγραφεί και αποτυπωθεί στα μουσεία, όπως ζει ακόμη στη συλλογική μνήμη

του λαού, και όπως αποσπασματικά διαιωνίζεται μέσα από τις σύγχρονες γενιές

να αποτελέσει πηγή έμπνευσης στη σημερινή εποχή.

Ίσως φαίνονται σήμερα ουτοπικές οι απόψεις για τη διατήρηση και διάσωση

της πολιτισμικής ταυτότητας και της αναβάπτισης στα νάματα του λαϊκού

πολιτισμού. Θα μπορούσε ωστόσο να υπάρξει και ο αντίλογος στηριγμένος στο

επιχείρημα ότι η οποιαδήποτε μελλοντική εξέλιξη κάθε τόπου, προκειμένου να

διατηρήσει την αυτονομία του και την ιδιαιτερότητά του, περνάει από την λαϊκή του

παράδοση, παρά το γεγονός ότι οι φυσικοί δεσμοί με αυτή την παράδοση, ακόμη και

με τα όσα στοιχεία της έχουν επιβιώσει οργανικά μέχρι σήμερα, είναι πια πολύ

χαλαροί. Ο λαϊκός πολιτισμός ουδέποτε υπήρξε στεγανός και αναλλοίωτος. Πάντοτε

στο μέτρο κάθε εποχής με τα μέσα επικοινωνίας που διέθετε, υπήρξε δεκτικός σε

έξωθεν στοιχεία. Η γνώση και η συνειδητοποίηση των στοιχείων που συγκροτούν τον

λαϊκό πολιτισμό μπορεί να αποτελέσει ένα σταθερό και διαχρονικό υπόβαθρο για το

μέλλον.

Συμπερασματικά θα λέγαμε η ελληνική παράδοση παρουσιάζει ξεχωριστό

ενδιαφέρον, αποτελεί βασικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας και είναι

απαραίτητο να τη διατηρήσουμε. Είναι χρέος όλων μας να επαγρυπνούμε για την

ιστορία μας, τις λαϊκές μας παραδόσεις, την αξιοπρέπειά μας στην εθνική μας

υπόσταση. Πρέπει όλοι να αφυπνίσουν την εθνική τους συνείδηση, να εργαστούν

συνολικά καθένας με τις δυνάμεις του και με φρέσκιες ιδέες να συνεργαστούν

μαζί όλοι οι φορείς : Οικογένεια, Σχολείο, Τοπικό Συμβούλιο, Δήμος,

Περιφέρεια, Κεντρική Εξουσία, μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, Μέσα

Ενημέρωσης, με στόχο να επαναφέρουν στο προσκήνιο την παράδοση και με ένα

σύγχρονο τρόπο να την παντρέψουν με την σύγχρονη ζωή των νέων.

20

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ανδρίτσου Ε., Πολυμέρου-Καμηλάκη Αικ., Θανόπουλος Γ., Αγροτική παράδοση

και λαϊκή τέχνη, 2000, έκδ. Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Αθήνα.

2. Γκέφου-Μαδιανού Δ. (επιμελ.), 1998, Ανθρωπολογική θεωρία και εθνογραφία.

Σύγχρονες τάσεις, Αθήνα.

3.Μέγας Γ.Α., 1975, Ζητήματα Ελληνικής Λαογραφίας, (επανέκδοση).

4.Πολίτης Ν.Γ., 1980-1984, Λαογραφικά Σύμμεικτα, Τόμος Δ΄, Κέντρον Ερεύνης της

Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα.

ΠΗΓΕΣ

www. zosimaia.gr

www.e-telescope.gr

www.repository.edull.gr

www.edc.uoc.gr/ptd

www.laikiparadosi.blogspot.gr

www.ellinikiparadosi.blogspot.gr