: ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΜΑΘΗΜΑ« ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ

»ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

: « ΘΕΜΑ ΠΟΙΑΗΤΑΝΗΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝΓΥΝΑΙΚΩΝΣΤΟΝΠΟΛΕΜΟ

1940;»ΤΟΥ

, Ηδιδασκαλία αυτού του κεφαλαίου της Ιστορίας 1940, της Εθνικής Αντίστασης δηλαδή του θα

’ . , πρέπει να γίνεται στην ΣΤ τάξη Ο λόγος είναι ότι , ο τρόπος που θέλω να οργανώσω το μάθημα μου οι πηγές που έχω χρησιμοποιήσει μέσα στην

, εργασία μου τα ερωτήματα που θα ήθελα να γεννηθούν στα παιδιά μέσα από τον διάλογο μέσα

στην τάξη καθώς και από την ανάγνωση μερικών, πηγών απευθύνεται στα μεγαλύτερα παιδιά του

, ’ , δημοτικού όπως αυτά της ΣΤ τάξης τα οποία πιστεύω πως θα ανταποκριθούν καλύτερα και πιο

.αποτελεσματικά στην εκπαιδευτική διαδικασία Οι διδακτικές ώρες που θεωρούνται απαραίτητες

για την διεκπεραίωση αυτής της διαδικασίας ώστε τα παιδιά να καταφέρουν να κατακτήσουν

, 5 την ιστορική γνώση είναι περίπου με 6.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ• ΕΙΣΑΓΩΓΗ• Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ• ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ• ΓΥΝΑΙΚΕΣ - ΗΡΩΕΣ• Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ• ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ• ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ• ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ• ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΞΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ• ΓΛΩΣΣΑΡΙ• ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗΤα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιταλός πρέσβης στην

Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, παρέδωσε στον Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Με αυτό, ο Ντούτσε ζητούσε να επιτραπεί η ελεύθερη διέλευση ιταλικών στρατευμάτων, τα οποία θα κατελάμβαναν απροσδιόριστα «στρατηγικά σημεία» εντός της ελληνικής επικράτειας(λιμάνια,αεροδρόμια κ.τ.λ). Ο Μεταξάς αρνήθηκε το τελεσίγραφο με τα λόγια: «Alors, c'est la guerre» που στα γαλλικά σημαίνει:«Λοιπόν, έχουμε πόλεμο») Η απάντηση στο ιταλικό τελεσίγραφο θεωρείται από αρκετούς ιστορικούς αποτέλεσμα πίεσης της κοινής γνώμης, κατ' άλλους προσωπική ενέργεια και απόφαση. Σύγχρονοι ιστορικοί πιστεύουν ότι η απόφαση του Μεταξά ήταν αποτέλεσμα της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης, αφού η Ελλάδα προετοιμαζόταν χρόνια για επικείμενη επίθεση εχθρικών δυνάμεων.

Εντός ολίγων ωρών, ξεκίνησε η ιταλική επίθεση, ενώ ο Μεταξάς απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. Κατόπιν αυτού, ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια και αντι-ιταλικά συνθήματα, ενώ εκατοντάδες εθελοντές σε ολόκληρη την επικράτεια, άνδρες και γυναίκες, έσπευδαν στα στρατολογικά γραφεία για να καταταγούν. Ολόκληρο το έθνος ενώθηκε ενάντια στην ιταλική επιθετικότητα.Το μέτωπο του πολέμου που επακολούθησε είχε μήκος περίπου 150 χιλιομέτρων και βρισκόταν σε μια εξ ολοκλήρου ορεινή περιοχή, η οποία επιπροσθέτως ήταν εξαιρετικά δύσβατη, λόγω του σχεδόν ανύπαρκτου οδικού δικτύου της. Η οροσειρά της Πίνδου χώριζε το θέατρο επιχειρήσεων στα δύο: αυτό της Ηπείρου και εκείνο της Δυτικής Μακεδονίας.Η πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας,διήρκεσε από τις 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι τις 23 Απριλίου 1941. Επίσημη έναρξη του Πολέμου θεωρείται η «επίδοση του τελεσιγράφου», ενώ μετά τις 6 Απριλίου 1941, με την επέμβαση των Γερμανών, συνεχίστηκε ως Ελληνοιταλικογερμανικός πόλεμος.(ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940)

[…] Ηπαράδοση που έχουν κληρονομήσει αποδέχεται μια σύνδεση των γυναικών με την ειρήνη και των αντρών με

. τον πόλεμο Ο αντρικός ρόλος εμπεριέχει την άσκηση βίας και ο γυναικείος την προσφορά βοήθειας και

. συμπαράστασης Η συμμετοχή σε μια μάχη αποτελεί απόδειξη αντρισμού και ταυτόχρονα θεωρείται σημαντική

. κοινωνική προσφορά Η παράδοση αυτή μεταφέρεται μέσα , , από μύθους αναμνήσεις και ιστορίες στις οποίες οι

άντρες μάχονται και οι γυναίκες μένουν σπίτι και χύνουν . δάκρυα για τις αναπόφευκτες τραγωδίες του πολέμου Οι

, στρατιώτες μετά το τέλος του πολέμου γίνονται ήρωες . αποκτούν δόξα ενώ οι γυναίκες μένουν στην αφάνεια

( «« Τασούλα Βερβένιώτη Οι υποδειγματικές διμοιρίες – »)ανταρτισσών ΕΛΑΣ ΕΠΟΝστηΜακεδονία

Σύμφωνα με την παραπάνω πηγή ποιες ήταν οι πεποιθήσεις για τον ρόλο των αντρών και των γυναικών

; κατά τη περίοδο του πολέμου

-Προσωπική μαρτυρία της Δανάη Αντωνοπούλου( Ψιλοπούλου ήταν εθελόντρια αδελφή νοσοκόμα του

Ερυθρού Σταυρού στο ΣτρατιωτικόΝοσοκομείο κατά τη - )διάρκεια του ελληνο ιταλικού πολέμου

« Το πρώτο κίνητρο ήταν η φοβερή κατάσταση υποτελείας . . … και σκλαβιάς Φανερής σκλαβιάς Φανερής Ήρθαν εδώ

. . . ξένοι και μας ρήμαξαν Πεινάγαμε Πείναγαν τα παιδιά . ; Πείναγαν όλοι Και έμπαινε ένα μεγάλο ΓΙΑΤΙ Αυτό ήταν

, το πρώτο αλλά δεν ήταν αυτό που θα μπορούσε να σε . κρατήσει μέσα στον αγώνα ολοκληρωτικά Στη συνέχεα η

οργάνωση έδινε τη δυνατότητα στα κορίτσια να ξεφεύγουν από το σπίτι και αυτό δημιούργησε μια

, ικανοποίηση μια αυτοπεποίθηση που με τη σειρά της . ανέπτυσσε το μυαλό και όλη την προσωπικότητα Γινόταν

. . , μια τέτοια λειτουργία Ένας κύκλος Η επιδίωξη της τιμής , το πληγωμένο φιλότιμο από τους ξένους το γεγονός ότι

, , είχε προηγηθεί η νίκη κατά των Ιταλών η συμπεριφορά , κυρίως των Γερμανών που αντιμετώπιζαν τον πληθυσμό

" ", .» ( σαν ιθαγενείς συνένωσαν το έθνος Τασούλα, « , Βερβένιώτη Η γυναίκα της Αντίστασης η είσοδος των

»)γυναικών στην πολιτική

-Συμφώνα με την μαρτυρία της Δανάη Αντωνοπούλου , Ψιλοπούλου ποιοι ήταν οι λόγοι για τους οποίους

;οργανώθηκαν οι γυναίκες στην αντίσταση

, 17 - - , ΟΜανόληςΠαπαδάκης χρονος τότε μαθητής θυμάται .την πρώτη μέρα της κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου

« . ! Ένιωσα ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα Πόλεμος Τι μπορούσε να σημαίνει η λέξη αυτή για ένα παιδί δεκαεπτά

;. . μόλις χρονών Φοβερό κομφούζιο και αναστάτωση Τις , επόμενες ώρες φτάνουν απανωτές οι διαταγές για

, , επιστράτευση και σε διάστημαωρών καλούνται να 10 παρουσιαστούν στις θέσεις τους περισσότερες από

. κλάσεις εφέδρων Οι πιο πολλοί καθηγητές, επιστρατεύονται τα σχολεία και τα γυμνάσια κλείνουν

’ . , επ αόριστον Φεύγουμε και την άλλη μέρα κιόλας . . ξαναγυρίζουμε στα χωριά μας Η ίδια κατάσταση κι εκεί

Αναστάτωση . και ανησυχία

. , , Οι πρώτοι έφεδροι άρχιζαν να παρουσιάζονται Αγκαλιές φιλιά. . δάκρυα αποχαιρετισμοί Εκείνο όμως που ξεχωρίζει και

, σημαδεύει τις δύσκολες αυτές ώρες είναι η ψυχραιμία και το , υψηλό ηθικό και εκείνων που φεύγουν και αυτών που μένουν

. , πίσω Ηαναχώρηση συνοδεύεται συνήθως από διασκέδαση , . χαρές και τραγούδια λες και πήγαιναν σε πανηγύρι Η

’ ατμόσφαιρα αυτή θα διατηρηθεί καθ όλη τη διάρκεια του , ελληνοϊταλικού πολέμου και θα είναι ένα από τα παράξενα

.» (φαινόμενα της ηρωικής εκείνης εποχής Διαδίκτυο, http://natassaki.wordpress.com/2007/10/28/28101940/)

, Σύμφωνα με την μαρτυρία τουΜανόληΠαπαδάκη ποια ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στην χώρα τις πρώτες

;στιγμές της κήρυξης του ελληνοϊταλικού πολέμου Ποιά ήταν τα συναισθήματα και ποιά η ψυχολογία και το

; ηθικό των Ελλήνων στρατιωτών με το άκουσμα του πολέμου

ΟΡΟΛΟΣΤΩΝΓΥΝΑΙΚΩΝΣΤΗΝΑΝΤΙΣΤΑΣΗ[...]Πριν την δημιουργία των ομάδων και διμοιριών ανταρτισσών, η

θέση των γυναικών στον αγώνα του βουνού ήταν κάπως συγκεχυμένη. Οι πρώτες αντάρτισσες είναι κοπέλες που για διάφορους λόγους καταφεύγουν από τις πόλεις στις ελεύθερες περιοχές και εντάσσονται στον ΕΛΑΣ. Εκεί τις «βαφτίζουν» νοσοκόμες και τις χρησιμοποιούν στον εκδοτικό μηχανισμό ως συνδέσμους, τηλεφωνήτριες, ασυρματίστριες και όπου αλλού χρειαστεί, χωρίς να σημαίνει ότι δεν συμμετέχουν ενεργά στις μάχες και ότι δεν κρατούν όπλο. Ο κόσμος ονομάζει αντάρτισσες και τις γυναίκες μέλη ή στελέχη του ΚΚΕ, που τις περισσότερες φορές έχουν ανέβει στο βουνό μαζί με τους άντρες για κομματική δουλειά. Συνήθως όλες αυτές φορούν κάποιο ρούχο αντάρτικης αμφίεσης. (Τασούλα Βερβένιώτη ««Οι υποδειγματικές διμοιρίες ανταρτισσών ΕΛΑΣ–ΕΠΟΝ στη Μακεδονία»)

Οι πρώτες ομάδες ανταρτισσών που δημιουργήθηκαν, που χρησίμευαν στον πόλεμο και τι θέσεις κατείχαν;

Οι ομάδες και οι διμοιρίες ανταρτισσών αρχίζουν να ’43. σχηματίζονται από το Φθινόπωρο του Οι πρώτες

9 κατατάξεις έγιναν στην ηΜεραρχία το Φθινόπωρο του’43. ’44 , 30 Στις αρχές του η διμοιρία που αποτελούνταν από

. περίπου αντάρτισσες είχε σχηματιστεί Δυο από αυτές στάλθηκαν να φοιτήσουν στη σχολή αξιωματικών του

. ΕΛΑΣ ΤοΜάη του ιδίου έτους η διμοιρία διαχωρίζεται και 3 τα κορίτσια κατανέμονται στα Συντάγματα ανάλογα με

. τον τόπο καταγωγής τους Μια στέλνεται ως ανθυπολοχαγός στη διμοιρία ανταρτισσών που είχε ήδη

10 . σχηματιστεί στη ηΜεραρχία Είχαν δημιουργηθεί διάφορες ομάδες και διμοιρίες ανταρτισσών και στο

’44 τέλος του συγκεντρώθηκαν και δημιούργησαν την« ». ( επίλεκτη διμοιρία ανταρτισσών Τασούλα Βερβένιώτη«« – Οι υποδειγματικές διμοιρίες ανταρτισσών ΕΛΑΣ ΕΠΟΝ

») στηΜακεδονία

Πότε δημιουργήθηκαν οι πρώτες διμοιρίες ανταρτισσών ( ) και πως κατανέμονται εισχωρούν αυτές μέσα στον

; υπόλοιπο στρατό

1. […] Οι γυναίκες μαζί με τους νέους αναλαμβάνουν το , άνοιγμα των σχολείων και των παιδικών σταθμών την

, , περίθαλψη των παρανόμων των καταδιωκόμενων των, . φυλακισμένων των πυροπαθών Στην ελεύθερη Ελλάδα

σημαντική ήταν η προσφορά τους στην ίδρυση και τη , , λειτουργία νοσοκομείων αναρρωτήριων ιατρικών

, . κέντρων σταθμών πρώτων βοηθειών Πολλά πρόσφεραν . επίσης στον τομέα της ψυχαγωγίας και του εκπολιτισμού

Τη μεγαλύτερη όμως ανάγκη από την παραδοσιακή . δουλειά των γυναικών την είχε ο λαϊκός στρατός Οι

, , αντάρτες χρειάζονται καθαρά ρούχα μάλλινες κάλτσες, φανέλες πουλόβερ αλλά και ηθική στήριξη που οι . γυναίκες πρόθυρα τους προσφέρουν Η προσφορά τους

. όμως δεν σταματά εκεί Μετέχουν σε έργα που δεν « ». θεωρούνται ταιριαστά με τη γυναικεία φύση

, Αναλαμβάνουν την φρούρηση του χωριού είναι, σύνδεσμοι κρατούν το τηλέφωνο και σε ιδιαίτερα

κρίσιμες και δύσκολες στιγμές εμφανίζονται και στο . πεδίο της μάχης Υπολογίζεται ότι στον τακτικό στρατό η

αναλογία ανάμεσα στους μάχιμους και τους στρατιώτες 1 7 1 14 των υπηρεσιών ήταν προς και στο αντάρτικο προς

.αυτοί στην πλειονότητα τους ήταν γυναίκες

« Και στο πολιτικό κίνημα ξεφεύγουν από τα γυναικεία» έργα και προσχωρούν προς την αυτονόμηση τους από την

. οικογένεια Αρκετές φεύγουν από το σπίτι και ζουν στην , παρανομία ή βγαίνουν στο βουνό στις ελεύθερες περιοχές

, ως καθοδηγήτριες γυρνούν τα χωριά κοιμούνται σε ξένα . ( σπίτια και ταξιδεύουν μέσα από άγρια δάση Τασούλα

, « , Βερβένιώτη Η γυναίκα της Αντίστασης η είσοδος των »)γυναικών στην πολιτική

2.[…] Δεν μπορεί να μην αναφερθεί η πρόσφορα της . , γυναίκας της Πίνδου Σύμφωνα με πηγές η γυναίκα της

. Πίνδου είχε μια σπουδαία αποστολή Ενώ πολεμούσαν οι άντρες στα χιονισμένα βουνά αυτές ανέβαιναν εκεί

, ζωσμένες πυρομαχικά τρόφιμα και ζεστά ρούχα που ( , , ). έπλεκαν οι νέες του χωριού κάλτσες φανέλες μπλούζες

Σε ένα άρθρο του πολεμικού τύπου αναφέρεται ότι όταν 8διατάχτηκε η η , Μεραρχία να μεταβεί στο μέτωπο οι

γυναίκες μετέφεραν στις κορυφές των βουνών τα, . πυροβόλα τις οβίδες και τα λοιπά πυρομαχικά

Από μια άλλη μαρτυρία μαθαίνουμε ότι οι γυναίκες διόρθωναν τους δρόμους ρίχνοντας πέτρες στις λάσπες

έτσι ώστε να μπορέσει να περάσει ο στρατός χωρίς. καθυστερήσεις Στη συνέχεια φορτωνόντουσαν τα

. απαραίτητα στη πλάτη και τα μετέφεραν Στην επιστροφή μετέφεραν τους τραυματισμένους και τους πήγαιναν στα

νοσοκομεία που και εκεί βρισκόντουσαν γυναίκες έτοιμες .( να προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες Κώστας

. , . , « 40-ΝΧατζηπατέρας ΜΦαφαλιού Μαρτυρίες41», , ,1982)Κέδρος Αθηνα

3. , Στην Κοκκινιά κανένας Γερμανός δεν τολμά να . κυκλοφορήσει μόνος του Οι Κοκκινιώτισσες ζητάνε

αυστηρά την ταυτότητα από όποιο ύποπτο πρόσωπο . εμφανίζεται στη γειτονιά Αν τα στοιχεία του δεν είναι

. ξεκάθαρα τον διώχνουν Όταν γίνονται κομματικές, « ». συνεδριάσεις οι γυναίκες κρατάνε τσίλιες

, Περιφρουρούν τους παράνομους ανοίγουν πρόθυμα τα . σπίτια τους να τους κρύψουν Βλέπουν το ΕΑΜ σαν λαϊκή

τους εξουσία και το θεωρούν τιμή το σπίτι τους να . στεγάζει συνεδριάσεις ή να κρύβει κάποιον αγωνιστή

Με τη συγκρότηση της γυναικείας επιτροπής του ΕΑΜ . Πειραιά οι γυναίκες δουλεύουν πιο οργανωμένα

. Μοιράζουν τον αντιστασιακό τύπο και προκηρύξεις « Εκδίδουν και κυκλοφορούν την εφημερίδα Φωνή της», Γυναίκας μια από τις πολλές που έβγαιναν εκείνη την

« », « περίοδο στη κατοχή όπως ήταν Γυναικεία Δράση Η ». ( , «1940-45, φωνή της Ρουμελιώτισσας Βάσος Γεωργίου

», , ,1979)Ιστορία της Αντίστασης Αύλος Αθηνα

1, 2 3 Σύμφωνα με τις πηγές και πιστεύετε ότι ο ρόλος της γυναίκας στην Αντίσταση ήταν σημαντικός και βοήθησε

καθοριστικά στη νίκη και την Απελευθέρωση της; , , Ελλάδας Αν ναι αναφέρετε συνοπτικά σύμφωνα πάντα

, .με τις πηγές με ποιους τρόπους βοήθησε

ΑΛΛΕΣΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝΓΥΝΑΙΚΩΝ[…] , Οι γυναίκες έχουν την ευθύνη για τα οικόσιτα ζώα

δουλεύουν το μαλλί και εκτός από τις αγροτικές δουλειές . είναι και νοικοκυρές Στη δική τους αρμοδιότητα ανήκει

επίσης και η φροντίδα για τη διατροφή της οικογενείας και μέσα σε όλα αυτά έχουν και την υποχρέωση να ράβουν

. , τα ρούχα μόνες τους Επίσης κάνουνε έξτρα δουλειά για να αυξήσουν το οικογενειακό εισόδημα ή να αγοράσουν

.. ένα σπίτι ή να σπουδάσουν τα παιδιά τους Έπαιζαν οργανικό ρόλο στην εκπαίδευση και την κοινωνικοποίηση

, των παιδιών καθώς και στον τομέα της. , περίθαλψης Επιπλέον ήταν υπεύθυνες για την διαχείριση

. των οικονομικών στο σπίτι Η διαχείριση των οικονομικών έδινε στις νοικοκυρές τη δυνατότητα να

. παίρνουν αποφάσεις που αφορούσαν όλη την οικογένεια( , « , Τασούλα Βερβένιώτη Η γυναίκα της Αντίστασης η

»)είσοδος των γυναικών στην πολιτική

Τι άλλες δραστηριότητες και τι υποχρεώσεις είχαν οι γυναίκες στο οικογενειακό τους περιβάλλον παράλληλα

;με την ενεργή συμβολή τους στην επανάσταση

* Για πιο γεγονός μιλάει κατά τη γνώμη σας η φωτογραφία

;δίπλα

* Ποιο είναι το κοινό κατά τη γνώμη σας στο οποίο

;απευθυνόταν

* Ποιος είναι ο σκοπός της ;δημιουργίας της

* Σύμφωνα με όλες τις προηγούμενες πηγές πιστεύετε

ότι ο έρανος ήταν ένα έργο που το αναλάμβαναν οι

;γυναίκες ή οι άντρες

. , ΗΜαρία Κ Δημάδη ήταν μια κυρία του σαλονιού . φιλάνθρωπη και καλλιεργημένη Γεννήθηκε στο Αγρίνιο

, , και μικρό παιδί έπαιζε πιάνο έμαθε ξένες γλώσσες, . ζωγραφική διάβαζε και έγραφε ποιήματα Οι Γερμανοί

στο Αγρίνιο ζητούσαν τότε διερμηνέα για το . , φρουραρχείο του Αγρινίου Κομψή ευπαρουσίαστη και

γλωσσομαθής είναι ο ιδανικός άνθρωπος που μπορεί να . εργαστεί ως μεταφράστρια των Γερμανών

Αποφασιστική και ριψοκίνδυνη ηΜαρία δέχεται και αναλαμβάνει τη . θέση

Εκεί παρακολουθεί τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, κρυφακούει συζητήσεις, ανοίγει βιβλία, διαβάζει απόρρητα έγγραφα για τις λεπτομέρειες των κινήσεων του γερμανικού στρατού και τα αποτυπώνει στο μυαλό της. Επειτα, παρέδιδε στους ανθρώπους της αντίστασης όσα έγγραφα έπαιρνε, και έλεγε ότι πληροφορίες άκουγε .

ΓΥΝΑΙΚΕΣ - ΗΡΩΕΣ

, ΗΜαρία Δημάδη πείθει τον διοικητή του Φρουραρχείου να , γίνει έρανος για τους φτωχούς της περιοχής

50.000 συγκροτούνται επιτροπές κι έτσι συγκεντρώνονται , , . οκάδες καλαμπόκι στάρι λάδι Οι δέκα χιλιάδες

40.000 μοιράζονται στους φτωχούς και οι υπόλοιπες . στέλνονται στον ΕΛΑΣ Η κυριότερη όμως προσφορά της

Μαρίας Δημάδη ήταν οι πληροφορίες που μετέδωσε για , τις στρατιωτικές κινήσεις των κατακτητών στο Θέρμο το

, Μακρυνόρος και το Καρπενήσι όπου κατευθύνονται50.000 Γερμανοί από Αγρίνιο και Λαμία με στόχο την

. κυβέρνηση της Ελεύθερης Ελλάδας Το Γενικό Στρατηγείο , του ΕΛΑΣ ειδοποιημένο έγκαιρα δίνει τη μάχη εκεί που

θέλει και έτσι η μάχη...κερδίζεται

Κατά πιο τρόπο βοήθησε ηΜαρία Δημάδη στον αγώνα ; για την εθνική απελευθέρωση

(18 Μαρτυρία τηςΜαρίαςΜπέικου χρονών έγινε)αντάρτισσα

« Επί τρεις . μήνες κάναμε κάθε μέρα μάχη και τη νύχτα πορεία Δεν

. ήξερες αν η επόμενη σφαίρα έφευγε για να βρει εσένα … , , Τυχαία έζησα Ήμασταν γυμνοί πεινασμένοι

. ψωριασμένοι Τις περισσότερες μάχες τις κάναμε για να . βρούμε τροφή και παπούτσια Ο επιμελητής Κώστας

Πεντεδέκας αν έβρισκε μια χούφτα αλεύρι την έκρυβε σε . μια βουνοπλαγιά Ένα κουτσό μουλαράκι κουβαλούσε τα

. καζάνια Όταν φτάναμε στο σημείο που ήταν κρυμμένο το , , αλεύρι βάζαμε μια χούφτα αλεύρι μια χούφτα πλιγούρι

– λίγο τραχανά ρίχναμε νερό στο καζάνι και αυτό ήταν το . ’ . συσσίτιο μας Μ αυτά ζήσαμε Και επιπλέον δεν ξέραμε αν

θα .»ζήσουμε

, Σύμφωνα με την μαρτυρία τηςΜαρίαςΜπέικου ποιές

ήταν οι συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο , ; στα βουνά στα πεδία της μάχης

ΑθηνάΜπενέκουH , ΑθηνάΜπενέκου μεγάλωσε σε περιβάλλον δημοκρατικό

, , - μορφώθηκε έγινε δασκάλα έμαθε γλώσσες εγγλέζικα . και γαλλικά Στα χρόνια της κατοχής συμμετείχε στην

, , Εθνική Αντίσταση αναδείχτηκε σε στέλεχος του ΚΚΕ με τη δράση της δίκαια ονομάστηκε λεβεντογυναίκα του

. , Μοριά Εκτελούσε επικίνδυνες αποστολές στο ΔΣΕ , , παράνομα έμπαινε στις πόλεις όπως αυτή της Τρίπολης

.όπου και πιάστηκε

Αφού διαβάσετε τον λόγο της ΑθηνάςΜπενέκου :παρακάτω απαντήστε στο εξής ερωτημα οι αντάρτισσες

;φοβόντουσαν τον θάνατο

Λόγος της ΑθηνάςΜπενέκου στο δικαστήριο που την :καταδίκασε σε θάνατο

" Βλέπω γύρω μου βλέμματα μίσους και αντιπάθειας και . καταλαβαίνω πως βρίσκομαι σε εχθρικό περιβάλλον

, Τούτο όμως δε με νοιάζει καθόλου γιατί ξεπλήρωσα το χρέος μου σαν αντάρτισσα και είμαι έτοιμη να δεχτώ ...». όποια τιμωρία μου βάλετε Ζήτησε να μην τιμωρηθούν οι

συγκρατούμενες της Ελένη Δασκαλοπούλου και οι άλλες , δυο που στο σπίτι τους πιάστηκε αναλαμβάνοντας την

. ευθύνη η ίδια Τελειώνοντας την απολογία της: « συμπλήρωσε Δεν πρόκειται να μετανοήσω γιατί δε

. , βλέπω να έκανα κανένα έγκλημα Όσο για κείνους που , κρατούν τον αγώνα του λαού στο βουνό σας λέγω ότι

" " ξεπληρώνουν το χρέος τους και δεν είναι συμμορίται . , όπως τους λέτε Τίποτα άλλο ας με οδηγήσετε στο

».απόσπασμα

- ΤιτίκαΠαναγιωτίδου Γκελντή - . ΤιτίκαΠαναγιωτίδου Γκελντή ή αλλιώς Τίτο Ήταν μια

30 9 από τις γυναίκες που καταταγήκαν στην ηΜεραρχία . « », του ΕΛΑΣ Στο βιβλίο της Γνωριμία με τις αντάρτισσες

κάνει μια εκτενή αναφορά για τα γυναικεία στελέχη του . απελευθερωτικού στρατού και τη ζωή τους στο αντάρτικο

, , Εκπαιδεύονταν στη θεωρία στο σημάδι στο λύσιμο και δέσιμο των όπλων με κλειστά ή ανοιχτά μάτια υπό την

. 4 επίβλεψη ενός λοχία Μετά από μήνες υποχρεωτικής , εκπαίδευσης και στρατιωτικής κατάρτισης άρχιζαν έναν

. 30 νέο γιγάντιο αγώνα Η διμοιρία αποτελούνταν από 16-24 . κοπέλες χρονών Συμμετείχαν ενεργά στην

. απελευθέρωση της πατρίδας

Ως άλλες Μπουμπουλίνες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο βιβλίο της, ρίχτηκαν στον αγώνα αψηφώντας στο κίνδυνο που παραμόνευε. Πήραν μέρος στις μάχες στα βουνά ως το τέλος του αγώνα. (Τιτίκα Παναγιωτίδου-Γκελντή, «Γνωριμία με τις αντάρτισσες», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1983)

ΗΚΟΙΝΩΝΙΚΗΑΝΟΔΟΣΤΩΝΓΥΝΑΙΚΩΝ 4.[…] . Ηαναγνώριση δεν άργησε να έρθει Η ηγεσία του ΕΑΜ

εκτιμώντας την πολύτιμη και πολλαπλή συνεισφορά της , Ελληνίδας στον αντιστασιακό αγώνα έδωσε λύση σε ένα

παλιό δημοκρατικό πρόβλημα πολύ νωρίτερα από άλλες , Ευρωπαϊκές χώρες Αναγνώρισε τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα της γυναίκας και τα έκρινε ισάξια με αυτά

. , των αντρών Συγκεκριμένα στις εκλογές που ακολούθησαν για ανάδειξη αντιπροσώπων στο Εθνικό

, Συμβούλιο όχι μόνο ψήφισαν οι γυναίκες μα εκλέχτηκαν . πέντε από αυτές Σε γενικές γραμμές ο αγώνας για την

Απελευθέρωση τους πρόσφερε τη δυνατότητα να , αποδείξουν τις ικανότητες τους να αναλάβουν

, , υπευθυνότητες να γίνουν αποδεκτές και σεβαστές να , αποκτήσουν αυτοσεβασμό και αυτοπεποίθηση να

« » , εξισωθούν με τους άντρες να πολεμήσουν ακόμη και με , . ( , «1940-45, το όπλο να γίνουν στρατιώτες Βάσος Γεωργίου

», , ,1979) Ιστορία της Αντίστασης Αύλος Αθηνα

5. Στον παρακάτω πίνακα φαίνετε ο αριθμός των γυναικώνβουλευτών 1974 2004.στο Ελληνικό Κοινοβούλιο από το μέχρι το

( , ’ , « Σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας ΣΤ Δημοτικού Στα νεότερα και », )σύγχρονα χρόνια τετράδιο εργασιών

4 5 Σύμφωνα με τις πηγές και πιστεύετε ότι η συμμετοχή και η δράση των γυναικών στην αντίσταση είχε ως αποτέλεσμα να

ανέβουν οι γυναίκες στο κοινωνικό επίπεδο και να καταρρεύσουν τα ταμπού που τόσα χρόνια την ήθελαν άβουλη

; και υποδεέστερη του άντρα ; Δικαιώθηκαν οι γυναίκες για τον αγώνα τους Πήραν την

;πολιτική και κοινωνική θέση που τους άξιζε

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΑΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του Και τη σκούφια την καλή του

' , ' .μ όλα τα φτερά μ όλα τα φτερά και μια νύχτα με φεγγάρι την Ελλάδα πάει να πάρει , .βρε τον φουκαρά βρε τον φουκαρά

!! Ωχ τον τσολιά μας τον λεβέντη βρίσκει στα βουνά

.και ταράζει τον αφέντη το μακαρονά , , , Αχ Τσιάνο θα τρελαθώ Τσιάνο με την Ελλάδα ποιος μου είπε να τα

.βάνω

Ξεκινάει την άλλη μέρα μα και πάλι ακούει Αέρα

, .από τον τσολιά από τον τσολιά Δρόμο παίρνει και δρομάκι και πηδάει

το ποταμάκι

, ξέρει τη δουλειά ξέρει τη δουλειά.

6.

Στίχοι: Γιώργος ΘίσβιοςΜουσική: Θεόφραστος ΣακελλαρίδηςΠρώτη εκτέλεση: Σοφία Βέμπο

:Για το παραπάνω τραγούδι που ακούσατε * ;Ποιος είναι ο δημιουργός του * ;Πότε πιστεύετε ότι μπορεί να δημιουργήθηκε * Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο σκοπός της δημιουργίας

;του * Ποιο πιστεύετε ότι είναι το κοινό στο οποίο

;απευθυνόταν * ( );Ποιο είναι το θέμα του τι πραγματεύεται * Τι πιστεύετε ότι θέλει να προβάλλει ο δημιουργός του

;μέσα από αυτό το τραγούδι * ;Τι πιστεύετε ότι παραλείπεται

ΣοφίαΒέμπο

7. ΗΣοφία Βέμπο γεννήθηκε στην Καλλίπολη Ανατολικής 1910 , 11 Θράκης το και απεβίωσε στην Αθήνα στις Μαρτίου

1978. του Ηταν κορυφαία Ελληνίδα ερμηνεύτρια και ηθοποιός της οποίας η καλλιτεχνική πορεία εκτείνεται

από τοΜεσοπόλεμο έως τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ’50. " και τη δεκαετία του Χαρακτηρίστηκε Τραγουδίστρια " της Νίκης εξαιτίας των εθνικών τραγουδιών που

- ερμήνευσε κατά τη διάρκεια του Ελληνο ιταλικού 1940.πολέμου του

ΗΒέμπο κατά την περίοδο της κατοχής τραγουδά σατιρικά και πολεμικά τραγούδια και η φωνή της γίνεται η

εθνική φωνή που εμψυχώνει τουςΈλληνες στρατιώτες . στο μέτωπο και συγκλονίζει το πανελλήνιο Την ίδια

εποχή σε μία συμβολική πράξη προσφέρει στο Ελληνικό 2000 . Ναυτικό χρυσές λίρες Με την είσοδο των ναζιστικών

στρατευμάτων στην Αθήνα φυγαδεύεται στηΜέση Ανατολή όπου συνεχίζει να τραγουδά για τα εκεί ελληνικά

. ( )και συμμαχικά στρατεύματα ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ Σοφία Βέμπο

1) 6 7 Σύμφωνα με τις πηγές και με ποιούς τρόπους ;βοήθησε η Σοφία Βέμπο στην ελληνική επανάσταση

2) " ";Γιατί χαρακτηρίζεται ως Τραγουδίστρια της νίκης 3) Πιστεύετε ότι με τα τραγούδια της βοήθησε στην

έκρηξη της επανάστασης και του ηθικού του ελληνικού;λαού

Των εχθρών τα φουσάτα περάσαν σαν το Λίβα που καίει τα σπαρτά

με κανόνια τις πόλεις χαλάσαν μας ανάψαν φωτιές στα χωριά Μαοι εχθροί μας πια τώρα σκορπίσαν ,και ξανάρθε για μας λευτεριά για να φτιάξουμε τα όσα γκρεμίσαν

ας κοιτάξουμε τώρα μπροστά

ΗΕλλάδα ποτέ δεν πεθαίνει δεν τη σκιάζει φοβέρα καμιά

μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει ( , )και ξανά προς τη δόξα τραβά τραβά τραβά

και ξανά προς τη δόξα τραβά

Νέα δύναμη το έθνος θα πάρει σαν και πριν να βαδίσουμε εμπρός

κι ο καινούργιος στρατός με καμάρι θα σταθεί των συνόρων φρουρός

Όλη ορθή μες στον ήλιο προβάλει και ψηλά το κεφάλι κρατεί ,μια πατρίδα πολύ πιο μεγάλη μια πατρίδα πολύ πιο τρανή

Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει

Στίχοι: ΠαραδοσιακόΜουσική: Παραδοσιακό

Προέλαση (1945, ελαιογραφία σε μουσαμά, έργο του Αλέξανδρου Ἀλεξανδράκη

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣΑΠΌΤΗΝΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Πως αναγγέλλεται στον Τύπο της εποχής η νίκη του ;ελληνικού στρατού εναντίον των Ιταλών

1940 1941Μέσα 1941

Στον πρώτο χάρτη απεικονίζεται η στρατιωτική κίνηση , των Ιταλών στον δεύτερο των Ελλήνων και στον τρίτο .των Γερμανών

Προσπαθήστε να περιγράψετε βλέποντας μόνο αυτούς

1940 τους χάρτες την έκβαση του πολέμου του στην.Ελλάδα

, Σχολιάστε τα λόγια τουΜεταξά πρωθυπουργού , .τότε της Ελλάδος απευθυνόμενος προς την νεολαία

Γελοιογραφία του Λέσλι Ιλινγκουορθ σε αγγλική (1940)εφημερίδα

Πως απεικονίζει ο γελοιογράφος την σύγκρουση των ;Ιταλών με τουςΈλληνες αντάρτες

« !» (1945)Αέρα έργο του Αλέξανδρου Ἀλεξανδράκη

Παρατηρείστε την πηγή και σχολιάστε το μήνυμα που .θέλει να περάσει ο δημιουργός

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΤΟΝΕΜΦΥΛΙΟ […] Το γυναικείο κίνημα συνέχισε τον αγώνα του και την

. περίοδο του εμφύλιου πολέμου Η στρατολόγοι του Δημοκρατικού στρατού απέφευγαν να συμπεριλαμβάνουν

. γυναίκες παντρεμένες και ειδικά μητέρες Επομένως η 16-πλειοψηφία των κοριτσιών κυμαίνονταν ηλικιακά από

20 . χρονών Όσο και αν ακούγεται περίεργο η μαχητική αξία των γυναικών δεν υστερούσε σε τίποτα από των

. αντρών Εντάσσονταν παρά πολύ εύκολα στο σύνολο χωρίς να παρουσιάζονται προβλήματα στον κυριότερο . δείκτη μαχητικής αξιοπιστίας ενός μαχητή Δεν υπάρχει

καμία μαρτυρία ότι οι γυναίκες αντιδρούσαν με ιδιαίτερο τρόπο στις πιέσεις του πολέμου ή ότι προσβάλλονταν

« » εύκολα από τις πολεμικές ασθένειες ή άλλες μορφής κατάρρευσης που προκαλούσαν οι βομβαρδισμοί κόπωση

. ( , « και οι διαρκείς πιέσεις ΓιώργοςΜαργαρίτης Ιστορία 1946-49», 1 του Ελληνικού εμφυλίου πολέμου τόμος και

2, , ,2001 )ΒιβλιόραμαΑθηνα

Σύμφωνα με την παραπάνω πηγή οι αντάρτισσες είχαν ; προβλήματα προσαρμογής και ένταξης στις μάχες

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΞΕΝΩΝΠΟΛΙΤΙΚΩΝΓΙΑ ΤΗΝΑΝΤΙΣΤΑΣΗ , , ΗΕΣΣΔ διά του Ραδιοφωνικού Σταθμού τηςΜόσχας

αναγνώρισε την καθοριστική συμβολή της Ελλάδος στην :αποτυχία της Γερμανικής επιθέσεως εναντίον της ΕΣΣΔ

" Επολεμήσατε άοπλοι εναντίον πανόπλων και. . ενικήσατε Μικροί εναντίον μεγάλων και επικρατήσατε

, . Δεν ήτο δυνατόν να γίνει άλλως διότι είσθε Έλληνες . Εκερδίσαμεν χρόνον διά να αμυνθώμεν Ως Ρώσοι και ως

." άνθρωποι σας ευγνωμονούμε

( 1940):Αλλά και οι Ιαπωνικές εφημερίδες Δεκέμβριος " , Ηχώρα μας εις την οποίαν ιδιαιτέρως τιμάται η

, ανδρεία παρακολουθεί με θαυμασμόν τον αγώνα των , Ελλήνων εις την Αλβανίαν ο οποίος μας συγκινεί τόσον

, , ώστε παραμερίζοντες προς στιγμήν παν άλλο αίσθημα " "."αναφωνούμεν Ζήτω η Ελλάς

Hitler: " , ο Εάν επιτεθώ θα μου πουν ότι κτυπώ πισώπλατα · , έναν ηρωικό λαό εάν δεν επιτεθώ προδίδω ένα φίλο και

(Mussolini)." σύμμαχο Η ηρωική μάλιστα Ελληνική αντίσταση σταΟχυρά της ΓραμμήςΜεταξά τον έκανε να

(4 1941):αναγνωρίσει σε λόγο του στο Ράιχσταγκ Μαΐου« Ενώπιον της Ιστορίας είμαι υποχρεωμένος να

, , αναγνωρίσω ότι από τους μέχρι τώρα αντιπάλους μας ο Έλληνας στρατιώτης πολέμησε με εξαιρετική

γενναιότητα και δεν παραδόθηκε παρά όταν κάθε . , αντίστασή του ήταν αδύνατη Ως εκ τούτου απεφάσισα να

μην κρατηθεί κανέναςΈλληνας στρατιώτης αιχμάλωτος και οι αξιωματικοί να διατηρήσουν τα προσωπικά όπλα

.»τους

οWinston Churchill " είπε το περίφημο Του λοιπού δεν θα , λέγεται ότι οι Έλληνες πολεμούν ως ήρωες αλλά ότι οι

."ήρωες πολεμούν ωςΈλληνες

Τι γνώμη είχε η παγκόσμια κοινότητα για την ελληνική, επανάσταση καθώς και για το θάρρος και την ;γενναιότητα των Ελλήνων

ΓΛΩΣΣΑΡΙ . : ΙΜΕΤΑΞΑΣ Υπήρξε ανώτατος αξιωματικός του

Ελληνικού Στρατού και στη συνέχεια πρωθυπουργός και (1936-1941). 1936, δικτάτορας της Ελλάδας Το κατόπιν

, διαφόρων συγκυριών διορίστηκε Πρωθυπουργός της 1941. Ελλάδας κυβερνώντας έως το θάνατό του το Έμεινε

στην ιστορία για την απάντηση που έδωσε στο Ιταλικό 28 1940 ( ) φασιστικό τελεσίγραφο της ης Οκτωβρίου Το ΌΧΙ

και για την ταχεία πολεμική προπαρασκευή της Ελλάδας ενόψει του ελληνοϊταλικού πολέμου και της Γερμανικής

εισβολής στην Ελλάδα : Αδόλφος Χίτλερ Ήταν Γερμανός πολιτικός και δικτάτορας της Ναζιστικής Γερμανίας

: ΕΛΑΣ Ε λληνικόςΛ αϊκόςΑ πελευθερωτικός Σ , τρατός ' ανταρτική οργάνωση κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο

:ΕΑΜ . Εθνικό ΑπελευθερωτικόΜέτωπο Οργάνωση που 1941 ιδρύθηκε το από το ΚΚΕ

:ΚΚΕ ΚομμουνιστικόΚόμμαΕλλάδας . Ιδρύθηκε το1918 ' και είναι το μακροβιότερο απ τα πολιτικά κόμματα

που δρουν στην Ελλάδα:ΕΠΟΝ Η ΕνιαίαΠανελλαδικήΟργάνωσηΝέων

( . . . .) ΕΠΟΝ ή ΕΠΟΝ ήταν οργάνωση νέων που ιδρύθηκε , 23 1943 κατά τη διάρκεια της Κατοχής στις Φεβρουαρίου

.και ήταν μέλος του ΕΑΜ

:ΔΣΕ Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) ήταν , ένοπλη αντιμοναρχική δύναμη προσκείμενη στο

, Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας κατά την διάρκεια του . Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου

:ΕΣΣΔ ΈνωσηΣοβιετικών ΣοσιαλιστικώνΔημοκρατιών( . . . ) Ε Σ Σ Δ και συνηθέστερα .ΣοβιετικήΈνωση Ηταν

κράτος που εκτείνοταν στην ανατολική Ευρώπη και τη . βόρεια Ασία με πρωτεύουσα τηνΜόσχα Ήταν η γνωστή σε

.όλους μας Ρωσία

:Μεραρχία Ονομάζεται μεγάλος στρατιωτικός σχηματισμός του στρατού ξηράς με δυνατότητα

.διεξαγωγής μεγάλων σε έκταση πολεμικών επιχειρήσεων:Μοριάς Λεγόταν ηΠελοπόννησος

:Κοκκινιά Η ( )Κοκκινιά ήΝίκαια είναι προάστιο .νοτιοανατολικά του Πειραιά

Winston Churchill: ΟΣερ Ουίνστον Τσόρτσιλ ήταν Βρετανός πολιτικός και πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασίλειου κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου

. Πόλεμου

: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

: ( )πηγή Βικιπαιδεια Διαδίκτυο

:Πηγές από όπου ελήφθησαν οιφωτογραφίες

[1] , .Ιστορία του ΕλληνικούΈθνους Εκδοτική Αθηνών[2] « . ΟΕλληνικός Στρατός και τοΈπος της Β Ηπείρου(1940-41)», . « », εκδ περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία σειρά« », . 3, . 2001, ISBN 960-86822-5-8.ΜεγάλεςΜάχες τ Οκτ[3] « - », . ' .Στίχοι Ηρωικοί Αθάνατοι εκδ Δ Σώματος Στρατού[4] « », . 11, .- . 2004 Περιοδικον Ελληνική Ιστορία τ Σεπτ Οκτ( . . ).ἐκδ Δ Τασσόπουλος[5 ] « ...», . 69, .- . 1997. [5 ] α Περιοδικὸν Τότε τ Νοέμ Δεκ β

« ...», . 71, .- . 1998.Περιοδικον Τότε τ Μάρτ Απρ[6] «Greek Military Photos», greekmilitary.net . [7] Περιοδικον« », . 1, 2009, . , ISSN 1791-7638.Ιστορικά Αρχεία τ ἐκδ Ιωλκός[8] National Geographic, «1940-41: - », Ελλάδα Η πρώτη νίκη

, 2008, ISBN 978-960-469-244-6.Αθήναι[9] « »ΙωάννηςΜεταξάς , .της Ιωάννας Φωκα[10] « 40 »ΤοΈπος του ᾿ στη λαϊκή εικονογραφία ,

.Εἰκαστικόν[11] «6 1941: », . Απριλίου Η γερμανική επίθεση εκδ« - 7 », 7 . 2002.Καθημερινή ημέρες Απρ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ * - , « ΤιτίκαΠαναγιωτίδου Γκελντή Γνωριμία με τις

», , , 1983αντάρτισσες Σύγχρονη Εποχή Αθήνα

* . , . , « 40-ΚώσταςΝΧατζηπατέρας ΜΦαφαλιού Μαρτυρίες41», , ,1982Κέδρος Αθηνα * , « ΓιώργοςΜαργαρίτης Ιστορία του Ελληνικού εμφυλίου

1946-49», 1 2, , ,2001πολέμου τόμος και ΒιβλιόραμαΑθηνα

* , «1940-45, », Βάσος Γεωργίου Ιστορία της Αντίστασης, ,1979Αύλος Αθηνα

* . , « Θεόδωρος ΚΞομάλης Μαρτυρία Ηρώων Ανατολικής 1940-44», ,1993Μακεδονίας Καβαλα

* , « Δημήτρης Παπαδημητρίου Αρχείο της Πολιτικής ( . . . ) Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης ΠΕΕΑ Πρακτικά

», , ,1990Συνεδριάσεων Σύγχρονη Εποχη Αθηνα

* «« Τασούλα Βερβένιώτη Οι υποδειγματικές διμοιρίες – » ανταρτισσών ΕΛΑΣ ΕΠΟΝστηΜακεδονία στο

, 1941–1944. – –Μακεδονία και Θράκη Κατοχή Αντίσταση, : ' Απελευθέρωση Διεθνές Συνέδριο ΊδρυμαΜελετών

Χερσονήσου του Αίμου και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο/ , , . 311–322. Θεσ νίκης Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας σ

: . «Θεσσαλονίκη ΄ΙδρυμαΜελετών Χερσονήσου του Αίμου

* , « , Τασούλα Βερβένιώτη Η γυναίκα της Αντίστασης η »είσοδος των γυναικών στην πολιτική

* , « »Γιάννης Λέφας Ο ΔΣΕΠελοποννήσου

* , ’ , « Σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας ΣΤ Δημοτικού Στα », , νεότερα και σύγχρονα χρόνια εκδόσεις Βιβλιόραμα

2008Αθήνα