Η ιστοριογραφία μέχρι τον Διόδωρο

Η λέξη ιστορία είχε στους αρχαίους γενικά τρεις σημα­σίες: α) την αρχική σημασία που ήταν συνολική γνώση, σο­φία (Φυσική Ιστορία, Πλίνιος), β) τη σημασία που προήλθε από την προηγούμενη και ήταν η επιστήμη των πράξεων και της ζωής του ανθρώπου και γ) την αντικειμενική σημασία, τη σημασία, δηλαδή, των ίδιων των πράξεων του ανθρώπου.

Ο πρώτος που έδωσε ουσιαστικά τον ορισμό της ιστορίας ως επιστήμης των πράξεων του ανθρώπου είναι ο Ηρόδοτος, ο οποίος έγραψε την Ίστορείης άπο'δειξιν «ώστε ούτε οι πράξεις των ανθρώπων να ξεθωριάσουν με τον χρόνο ούτε τα μεγάλα και θαυμαστά έργα τόσο των Ελλήνων όσο και των βαρβάρων αποδειχτούν ότι έγιναν άδοξα». Ειδική όμως επιστημονική σημασία στη λέξη ιστορία έδωσε ο Αριστοτέ­λης, διακρίνοντας την από την ποίηση και ανάγοντας τη σε όρο συγκεκριμένο που αναφέρεται στη γνώση των ανθρωπί­νων πράξεων, όπου ο άνθρωπος δεν θεωρείται ον φυσικό αλλά λογικό και ηθικά ελεύθερο. Από τον Αριστοτέλη και στο εξής η λέξη ιστορία καθιερώθηκε ως όρος επιστημονι­κός, τον οποίο μεταχειρίστηκαν οι μεγάλοι ιστοριογράφοι των ελληνιστικών και των ελληνορωμαϊκών χρόνων, όπως ο Πολύβιος, ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς, ο Διόδωρος ο Σι-

11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

κελιώτης, ο Πλούταρχος, καθώς και οι Ρωμαίοι ιστορικοί Τίτος Λίβιος και Τάκιτος.

Σε όλους τους λαούς η ιστορία πέρασε από μια πρωτό­γονη περίοδο, κατά την οποία περιοριζόταν απλά και μόνο στην ξερή έκθεση γεγονότων, που εξυμνούσαν τον κυρίαρχο της κάθε κοινωνίας ή έθνους, και στην ποιητική ανάπτυξη γεγονότων ή και μύθων, που ψάλλουν «τη δόξα θεών και ανθρώπων». Η πρωτόγονη τούτη ιστορία παρουσιάζεται είτε με τη μορφή αναγραφών, που είναι κατάλογοι δυνα­στών και ιερέων των μεγάλων ανατολικών λαών, γενεαλο­γίες ισχυρών οίκων, μυθώδεις διηγήσεις για οικιστές πόλε­ων, κ.λπ., είτε με τη μορφή ποίησης, ιερών ύμνων και, προ­παντός, επικών ποιημάτων, όπως είναι τα ομηρικά έπη, οι σάγες (saga) της Βόρειας Ευρώπης ή τα επικά ιπποτικά άσματα του μεσαίωνα. Η σύνθεση όλων των έργων τούτων γινόταν με σκοπό πρακτικό και χάριν συμφέροντος, με απο­τέλεσμα να μην έχουν τίποτα κοινό με την ιστορική επιστή­μη όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, διότι τους λείπει το συνολικό και κριτικό πνεύμα. Οι Έλληνες πρώτοι ξεπέρα­σαν την πρωτόγονη περίοδο της ιστορίας και έκαναν την αναγραφή πράξεων ή την απλή αφήγηση του παρελθόντος είδος ιστορικό λογοτεχνικό. Έτσ ι , εμφανίζεται η αφηγημα­τική ιστορία, με τη λογογραφία των Ιώνων (προ του 500 π .Χ . ) , η πρώτη ελληνική ιστοριογραφία. Οι Ίωνες λογογρά-φοι αφηγήθηκαν κτίσεις πόλεων και γενεαλογίες. Κυρίως όμως το λογοτεχνικό είδος της ιστορίας εμφανίστηκε σε πλήρη ανάπτυξη τα μέσα του 5ου αιώνα, περί το 440 π.Χ. , με τον Ηρόδοτο. Όσο ωραία και θελκτική κι αν ήταν όμως η σύνθεση του Ηροδότου, δεν μπορούσε να ικανοποι­ήσει την επιθυμία της βαθιάς φιλοσοφικής σκέψης που ανα­πτύχθηκε κατά τα τέλη του 5ου αιώνα, της οποίας λαμπρός εκπρόσωπος είναι ο Θουκυδίδης. Με σιγουριά και κριτική θεώρηση, με ύφος σφιχτό και αξιωματικό σπάει πρώτος

12

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τα δεσμά που ένωναν την ιστορία με την εποποιία και απο­βάλλει από τη συγγραφή του κάθε μυθώδες και υπερφυσικό στοιχείο, για να αποδειχτεί ο πρώτος και μεγαλύτερος πο­λιτικός ιστοριογράφος του κόσμου. Ο Θουκυδίδης δεν αρκεί­ται στο να εκθέτει μόνο την ιστορική αλήθεια, αλλά αναζητά και τα αίτια των γεγονότων, ερμηνεύοντας τα με ευρύ, κρι­τικό πνεύμα.

Από την ευχάριστη διήγηση των γεγονότων που παρα­τάσσονται με απλή εξωτερική ενότητα, που προέρχεται από τη χρονική και τοπική συνάφεια, επιζητείται ήδη η παρά­σταση και η ερμηνεία τους με βάση την εσωτερική τους ενότητα, που προέρχεται από τη φυσική και λογική σχέση εσωτερικών δυνάμεων και ενεργειών, εκδηλώσεις των ο­ποίων είναι τα γεγονότα. Για την επίτευξη τούτου του βα­θύτερου σκοπού δεν πρέπει να εκτίθενται μόνο τα εξωτερικά πολιτικά γεγονότα αλλά και οι ποικίλες εσωτερικές εκδηλώ­σεις των λαών. Θαυμάσιο παράδειγμα τέτοιας ολοκληρωμέ­νης ιστορίας δίνει ο Πολύβιος (περί το 140 π .Χ.) . Η γεω­γραφία, οι θεσμοί των κρατών, οι νόμοι και τα ήθη, η στρα­τιωτική, θρησκευτική και οικονομική διοργάνωση δεν είναι θέματα παρόδου αλλά καθαυτή η ύλη της έρευνας του Πο­λύβιου.

Σε μίμηση των τριών τούτων Ελλήνων ιστορικών, του Ηροδότου, του Θουκυδίδη και του Πολύβιου βάδισαν οι ι­στορικοί όλων των αιώνων. Ο Διόδωρος παραδέχεται για τη συμβολή τους στην ιστοριογραφία τους δύο πρώτους, ενώ τον Πολύβιο, του οποίου το έργο γνωρίζει τον αναφέρει μό­νο ως παιδαγωγό του Πόπλιου Κορνηλίου Σκιπίωνα, αλλά και τον χρησιμοποιεί ως πηγή για τη ρωμαϊκή ιστορία.

13

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ζωη' και το έργο τον Διόδωρου

Ο Διόδωρος γεννήθηκε στη μικρή πόλη Αγύριον της Σι­κελίας περί το 90 π.Χ. , χρονολογία την οποία συνάγουμε από την ομολογία του ιδίου ότι επισκέφτηκε για σπουδές την Αίγυπτο κατά την 180ή ολυμπιάδα, δηλαδή, 60 - 56 π.Χ. Υποθέτουμε επίσης ότι έζησε μέχρι το 30 περίπου π.Χ. , από το ότι το τελευταίο ιστορικό γεγονός που αναφέρει εί­ναι ο αποικισμός του Ταυρομενίου από τον Οκταβιανό που τοποθετείται περί το 36 π.Χ., ενώ ταυτόχρονα δεν υπάρχει στο έργο του η παραμικρή ένδειξη για τη ναυμαχία του Α­κτίου, 31 π.Χ. , που αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη της πολιτικής ιστορίας της εποχής.

Για τη ζωή του Διόδωρου δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πέρα από τα όσα ο ίδιος μας λέει στο έργο του. Από το έργο του, λοιπόν, μαθαίνουμε πως εκτός της Ελληνικής, που ήταν η γλώσσα της Σικελίας, έμαθε από μικρή ηλικία και τη Λατινική, χάρη στη στενή επαφή που είχε η πόλη του με τους Ρωμαίους. Κατά τις συχνές επισκέψεις και παραμονές του στη Ρώμη, ήταν ακριβώς η γνώση της Λατινικής που του επέτρεψε να συλλέξει στοιχεία από τα αρχεία και τις βιβλιοθήκες για να τα ενσωματώσει στο έργο του. Σύμφω­να με δική του επίσης ομολογία μαθαίνουμε πως έμεινε στην Αίγυπτο επί τρία χρόνια, όπου μαθήτευσε κοντά στους ιε­ρείς και έμαθε πολλές παραδόσεις της χώρας και πως επί τριάντα χρόνια γύρισε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Ασίας για να συγκεντρώσει υλικό για το έργο του. Πέ­ρα από αυτά δεν γνωρίζουμε τίποτε ούτε διαθέτουμε άλλες πηγές για τη ζωή του.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης έγραψε Βιβλιοθήκην ιατο-ρικήν, ήτοι παγκόσμια ιστορία από τα αρχαιότατα μυθικά χρόνια μέχρι τον Γαλατικό πόλεμο του Καίσαρα, το 59 π.Χ. Το έργο του αποτελείται από σαράντα βιβλία και ο ίδιος το

14

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χωρίζει σε τρία μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει τα σκοτεινά χρόνια πριν τα Τρωικά, σε έξι βιβλία (τρία με τη ζωή των βαρβάρων και τρία με τη μυθική εποχή των Ελλήνων). Το δεύτερο μέρος, που αποτελείται από τα επόμενα έντεκα βι­βλία, είναι η παγκόσμια ιστορία από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στα υπόλοιπα είκοσι τρία συνεχίζεται η αφήγηση της παγκόσμιας ιστορίας μέχρι τον Γαλατικό πόλεμο του Ιουλίου Καίσαρα.

Από τα σαράντα αυτά βιβλία σώζονται πλήρη τα Α - Ε και τα ΙΑ - Κ, από τα υπόλοιπα υπάρχουν μόνο αποσπά­σματα που διασώθηκαν στο έργων άλλων συγγραφέων, ό­πως του Ευσεβίου, του Φώτιου, του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, του Τζέτζη , του Ευσταθίου κ.α.

Το περιεχόμενο των βιβλίων του είναι συνοπτικά το εξής: Βιβλίο Α: Μυθολογικές παραδόσεις, βασιλείς και έθιμα

των Αιγυπτίων. Βιβλίο Β: Ιστορία της Ασσυρίας, περιγραφή της Ινδίας,

Σκυθίας, Αραβίας και των νησιών του Ωκεανού. Βιβλίο Γ: Αιθιοπία, Αμαζόνες της Αφρικής, κάτοικοι

των παραλίων του Ατλαντικού και γένεση των πρώτων θε­ών.

Βιβλίο Δ: Οι θεοί των Ελλήνων, οι Αργοναύτες, ο Θησέ­ας, οι Επτά επί Θήβας.

Βιβλίο Ε: Νησιά και λαοί της Δύσης, Ρόδος, Κρήτη. Βιβλία ΣΤ - I: Αποσπάσματα που αναφέρονται σε γεγο­

νότα από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι το 480 π.Χ.

15

Βιβλία ΚΑ - Μ: Αποσπάσματα γεγονότων της περιόδου από 301 - 60 π.Χ. Πηγές του Διόδωρου ήταν, γενικά στα ιστορικά, ο Έφο­ρος και ο Απολλόδωρος, ενώ στα γεωγραφικά, ο Αγαθαρ-χίδης και ο Αρτεμίδωρος. Ειδικά για την ελληνική μυθο­λογία άντλησε από τον Διονύσιο τον Σκυτοβραχίονα, για τα αιγυπτιακά από τον Εκαταίο τον Αβδηρίτη και για τα περσικά και ασσυριακά από τον Κτησία. Για την ελλη­νική ιστορία μέχρι τον Μέγα Αλέξανδρο πήρε στοιχεία από τον Ηρόδοτο, τον Έφορο, τον Θεόπομπο, τον Ανα-ξιμένη τον Λαμψακηνό, τον Καλλισθένη και από τον Δη-μόφιλο. Για τους χρόνους του Μεγ. Αλεξάνδρου είχε ως πηγή τον Κλείταρχο, ενώ για την εποχή των διαδόχων του τον Ιερώνυμο και τον Δούρι τον Σάμιο. Για την ιστο­ρία της Σικελίας, στην οποία αφιερώνει μεγάλο μέρος, πηγές του ήταν ο Τίμαιος κυρίως και δευτερευόντως ο Φίλιστος, ο Αντίοχος, ο Δίυλλος, ο Ερμείας, ο Καλλίας και ο Αντανδρος. Για τη συγγραφή της ρωμαϊκής ιστο­ρίας είναι αμφίβολο αν χρησίμευσαν στον Διόδωρο οι Γ ω -μαίοι ιστορικοί Φάβιος Πίκτωρ, Καλπούρνιος Πίσσων και Κάσσιος Εμίνας, δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι ακολούθησε τους Έλληνες Μηνόδοτο τον Περίνθιο, Σό-συλο τον Ιλιέα, τον Πολύβιο και τον Ποσειδώνιο. Το να αναλάβει κάποιος να συγγράψει παγκόσμια ιστορία την εποχή που έζησε ο Διόδωρος ήταν έργο εξαιρετικά δύσκολο. Δύσκολη η ανεύρεση τόσου υλικού, δύσκολο το ξεκαθάρισμα του, δύσκολη η ταξινόμηση και δύσκολη η διάταξη του. Και τη μεν πρώτη δυσκολία ο Διόδωρος με ακατάβλητη θέληση και επιμονή κατάφερε να την υπερνι­κήσει. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες και μελέτησε πολλές

16

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

βιβλιοθήκες και αρχεία καθώς και το έργο των περισσό­τερων προγενέστερων του ιστορικών και γεωγράφων. Συγκέντρωσε άφθονο και ποικίλο υλικό που δεν αναφε­ρόταν μόνο στα γεγονότα και τις πράξεις αλλά και στις γεωγραφικές σχέσεις και τα ήθη και έθιμα των λαών, καθώς και στις τέχνες και τα γράμματα τους. Την επό­μενη όμως δυσκολία, το ξεκαθάρισμα τόσου υλικού, δεν κατάφερε πάντα να την ξεπεράσει με επιτυχία. Καθώς ανατράφηκε εν μέσω των ρητορικών σχολών που ανθού­σαν στην εποχή του, στερούνταν πολιτικής αγχίνοιας, για να εκτιμήσει σωστά τους πολιτικούς αγώνες και τους πρωταγωνιστές τους, και κριτικής οξύνοιας, για να δια­κρίνει το αληθές από το πλαστό. Περισσότερο όμως ο Διόδωρος αστόχησε στο τρίτο σκέλος της προσπάθειας του, στη διάταξη, δηλαδή, της ύλης. Συνθέτοντας το με­γαλύτερο μέρος του έργου του κατά τη χρονολογική μέ­θοδο, το χώρισε σε τμήματα, προτάσσοντας σε καθένα απ αυτά το έτος της ολυμπιάδας, τον επώνυμο άρχοντα των Αθηνών και τον Ρωμαίο ύπατο, στη θητεία των ο­ποίων συνέβαιναν τα ιστορούμενα γεγονότα. Τούτη η μέ­θοδος όμως ήταν εντελώς λαθεμένη, όχι μόνο επειδή δεν συμπίπτει ο χρόνος των επωνύμων Αθηναίων αρχόντων με τον χρόνο των Ρωμαίων υπάτων (ο χρόνος της Υπα-τείας άρχιζε την 1η Ιανουαρίου, ενώ η θητεία του επω­νύμου άρχοντα στην Αθήνα περί τα μέσα Ιουλίου), αλλά και επειδή το χρονικό διάστημα του ενός έτους είναι εξαι­ρετικά μικρό για τα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Έτσ ι ο συγγραφέας αναγκάζεται ανά πέντε ή έξι κεφά­λαια να μεταφέρει τον αναγνώστη από την Ελλάδα στη Σικελία κι από τη Σικελία στη Μακεδονία και από εκεί πάλι στη Ρώμη, πράγμα που όπως είναι φυσικό διατα­ράσσει την οικονομία του έργου.

17

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αξία τον έργον

Η γλώσσα του Διόδωρου παρά το ότι είναι απλή και σαφής, είναι άχρωμη και σχεδόν υπερβολικά άψυχη, πράγ­μα όμως που εκτίμησαν ιδιαίτερα οι Βυζαντινοί, όπως μαρ­τυρεί ο Φώτιος, όταν λέει ότι ο Διόδωρος κέχρηται ψράσει σαφεϊκαι άκομψω και ιστορία μάλιστα πρεπονση και μήτε τάς λίαν ύπερηττικισμένας και άρχαιοτρόπονς διώκων συν­τάξεις μήτε προς την καθωμιλημένην νενων παντελώς, αλλά τω μέσω των λόγων χαρακτήρι χαίρων. Τούτο ακριβώς λοιπόν το χαρακτηριστικό της γλώσσας του, που θα μπο­ρούσε να χαρακτηριστεί αρνητικό, έκανε το έργο του Διό­δωρου το μοναδικό σχεδόν ιστορικό σύγγραμμα που διαβα­ζόταν κατά τους βυζαντινούς χρόνους, δεδομένου ότι τότε σπανίως διάβαζαν τα έργα του Θουκυδίδη, του Εφόρου, του Θεόπομπου και του Πολύβιου, έτσι τα μεγάλα έργα και πράξεις του αρχαίου κόσμου Χριστιανοί και εθνικοί τα διδάσκονταν κυρίως από τον Διόδωρο, που χρησίμευσε και ως πρότυπο των Βυζαντινών χρονογράφων.

Ήδη από τον Εκαταίο τον Μιλήσιο και τον Ηρόδοτο, οι Έλληνες ιστορικοί επικέντρωναν το ενδιαφέρον τους στα γεωγραφικά στοιχεία των χωρών και στα ήθη και έθιμα των λαών .με τους οποίους καταπιάνονταν. Ακολουθώντας τη δική τους παράδοση, η ιστορία παρέμεινε άρρηκτα δεμέ­νη με τη γεωγραφία. Μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου και την επέκταση των ορίων του ελληνικού κόσμου, οι λόγιοι των Ελληνιστικών χρόνων αφέθηκαν στη γοητεία της μελέ­της ξένων χωρών και λαών απομακρυσμένων, ανταποκρινό­μενοι στις ανάγκες ενός κοινού με όλο και μεγαλύτερη δίψα για κάθε τι νέο, θαυμαστό, ακόμα και παράδοξο. Την ίδια τούτη τάση ξαναβρίσκουμε στον Διόδωρο. Δεν είναι τυχαίο που από τις πρώτες κιόλας αράδες θέτει το έργο του υπό την

18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

αιγίδα του Οδυσσέα, ο οποίος πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον εγνω. Α π ' άκρου σ' άκρο, το έργο του Διόδωρου διαπνέεται από ζωηρό ενδιαφέρον για τη γεωγραφία των χωρών και την εθνογραφία των λαών, στο βαθμό πάντα που τούτα τα.θέματα μπορούν να κεντρίσουν την περιέργεια του αναγνώστη.

Ταυτόχρονα, ο Διόδωρος δεν ξεχνά ποτέ πως το έργο που ανέλαβε δεν έχει μόνο σκοπό να διδάξει και να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη αλλά και να τον κάνει να σκεφτεί. Από και­ρού εις καιρόν, καλεί, διακριτικά πάντα, τον αναγνώστη να στρέψει την προσοχή του στα διδάγματα που θα μπορούσε να αντλήσει από την αφήγηση του. Αν επεκτείνεται, λέει ο ίδιος, στην παράθεση των «νομίμων» στους Αιγυπτίους, το κάνει για τρεις λόγους. Πρώτον, διότι ξεχωρίζουν για την παλαιότητα τους (παλαιότητι διήνεγκαν), δεύτερον, διότι φανερώνουν τάσεις πέρα από τα συνήθη (παρηλλαγμενην τάξιν εσχον), και τρίτον, διότι μπορούν να ωφελήσουν τους αναγνώστες {ωφέλειαν τοις φιλαναγνωστοϋσι δύνανται παρασχε'σθαι). Σε μία φράση, ο Διόδωρος εκφράζει τις βα­σικές αρχές που τον οδηγούν: την αρχαιότητα ηθών και θε­σμών, την ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν και ικανοποιούν την ανάγκη του κοινού του για το «παράδοξο», και την ηθική ωφέλεια που μπορούν να προσφέρουν στην κοινωνία.

Ένα από τα θέματα που διατρέχουν ολόκληρο το έργο είναι ο αποφασιστικός ρόλος που παίζουν οι μεγάλοι άνδρες στην ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας. Τον ρόλο αυτό υ­πογραμμίζει ο Διόδωρος, όταν εξηγεί τις αιτίες για τις ο­ποίες θεωρεί αναγκαίο να μην παραληφθεί η εποχή των η­ρώων και των ημιθέων και, κυρίως, στο δωδέκατο απόσπα­σμα του Δέκατου Βιβλίου, όταν λέει ότι: «η σύνθεση της βιογραφίας των προσωπικοτήτων του παρελθόντος είναι μεν δύσκολη για τους ιστορικούς, αλλά ταυτόχρονα ωφελεί σε μεγάλο βαθμό την κοινωνία συνολικά». Από το πρώτο

19

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

βιβλίο της ιστορίας του, οι μεγάλοι φαραώ αλλά και οι θεοί των Αιγυπτίων, Όσιρις και Ίσις , παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των λαών. Στη συνέχεια, ο Νίνος, η Σεμίραμις, ο Ηρακλής, ο Ιάσων, ο Θησεύς, ο Δαίδαλος αλλά και ο Α­ριστείδης, ο Ξέρξης, ο Θεμιστοκλής, ο Γέλων, ο Περικλής και ο Βρασίδας, ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο Επαμεινών­δας, ο Φίλιππος και ο Τιμολέων, ο Αλέξανδρος ο Μέγας και οι. Διάδοχοι και πολλοί άλλοι, με τα κατορθώματα τους α­παρτίζουν στην ουσία τον σκελετό της ιστορικής αφήγησης.

Από τα γεγονότα, εκείνα που παίζουν πρωταρχικό ρόλο είναι οι πολεμικές συγκρούσεις, πράγμα φυσικό για ιστορι­κό της αρχαιότητας. Μολονότι ο Διόδωρος δεν είναι αυθε­ντία στον εν λόγω τομέα, όπως οι παλαιότεροι του Θουκυ­δίδης, Ξενοφών ή Πολύβιος, δείχνει να γνωρίζει αρκετά ώστε να θεωρεί αποφασιστικό παράγοντα της εξέλιξης πό­λεων και ηγεμονιών την τροπή των γεγονότων στα πεδία των μαχών. Η ιστορία μέχρι την εποχή του γραφόταν στα πεδία των μαχών: ο Τρωικός πόλεμος, η κάθοδος των Ηρακλείδων, οι Περσικοί πόλεμοι, ο Πελοποννησια­κός πόλεμος, οι επιτυχίες του Φιλίππου και η εκστρατεία του Αλεξάνδρου, οι μάχες των Διαδόχων, οι Καρχηδονια­κοί πόλεμοι, η κατάκτηση της Ανατολής από τη Ρώμη , οι Γαλατικοί, τέλος, πόλεμοι και οι εμφύλιες διαμάχες που διαδραματίζονταν στην εποχή του. Πώς μπορούσε, λοι­πόν, ο Διόδωρος να βγει από εκείνο το πλαίσιο που εξακο­λουθούσε να καθορίζει τη ζωή των λαών; Έτσ ι , η Ιστορική Βιβλιοθήκη με τη σειρά της συνεισφέρει άφθονο υλικό στην ιστορία του πολέμου, στην οποία ο Διόδωρος επικεντρώνει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον του. Στα πρώτα πέντε βι­βλία, όπως είναι φυσικό, σημαντικότερο είναι το εθνογρα­φικό μέρος, αλλά και πάλι βλέπουμε πως από τη μυθική εποχή, θεοί και ήρωες, 'Οσιρις, Διόνυσος, Ηρακλής, Αμα­ζόνες, εμφανίζονται ως κατακτητές, κάποιες φορές και ε Ι­

ΣΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ρηνικοί όπως ο Όσιρις, μαζί με τους βασιλιάδες. Από το Ένατο, όμως, μέχρι και το Εικοστό βιβλίο οι περιγραφές των πολέμων κατέχουν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Ας ση­μειωθεί, μάλιστα, πως από τις περιγραφές αυτές πολλές είναι εκείνες που δικαιώνουν το έντονο ενδιαφέρον των ιστο­ρικών της πολεμικής τέχνης. Ένα από τα πολεμικά θέματα που φαίνεται να έλκει ιδιαίτερα την προσοχή του Διόδωρου είναι οι πολιορκίες. Ενδιαφέρεται να δώσει αναλυτικά το πώς επιλέγονται οι τόποι προς οχύρωση, τις τακτικές πο­λιορκητών και πολιορκουμένων, τις μεθόδους επίθεσης και άμυνας, που τα περιγράφει λεπτομερώς, χωρίς να παραλεί­πει τα προβλήματα που προκύπτουν από τη διάταξη αλλά και την κατασκευή των τειχών.

Για όλους αυτούς τους λόγους, αλλά και πολλούς άλλους που θα βρει ο αναγνώστης στις σελίδες του έργου, η αξία του, πέρα από τις όποιες ελλείψεις του, είναι ανεκτίμητη, καθώς, επίσης, αναπληρώνει την απώλεια πολλών ιστορι­κών έργων της αρχαιότητας, τα οποία μόνο μέσω του έργου του Διόδωρου μπορέσαμε να γνωρίσουμε, αλλά και από το γεγονός ότι το τμήμα που αναφέρεται στη ρωμαϊκή ιστορία είναι το αρχαιότερο και το πιο αξιόπιστο που διαθέτουμε.

Το Τέταρτο Βιβλίο

Ο Διόδωρος ανοίγει το Τέταρτο Βιβλίο της ιστορίας του αναφερόμενος εξ αρχής στις δυσκολίες που αντικειμενικά παρουσιάζει το θέμα μιας κατά κάποιον τρόπο ολοκληρω­μένης απόδοσης της μυθολογίας, δυσκολίες για τις οποίες απέφυγαν να περιλάβουν τους μυθικούς χρόνους στα ιστο­ρικά τους συγγράμματα οι Έφορος, Καλλισθένης και Θεό-πομπος, εκθέτοντας τη δική του άποψη για εκείνη την επο-

21

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

χή, σύμφωνα με την οποία οι θεοί ήταν αρχικά βασιλιάδες ή ήρωες που Θεοποιήθηκαν λόγω των ευεργεσιών που πρόσφε­ραν στην ανθρωπότητα - αν οι πράξεις τους μοιάζουν υπερ­φυσικές, είναι επειδή κρίνονται με τα μέτρα των αδύναμων ανθρώπων της εποχής του. Κυριότερη πηγή του υλικού για το Τέταρτο Βιβλίο είναι ο Διονύσιος ο Σκυτοβραχίων, που έζησε τον δεύτερο π.Χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια και συνέ­γραψε ένα είδος μυθολογικής εγκυκλοπαίδειας που περιλάμ­βανε τους κύκλους των Αργοναυτών, του Διονύσου, των Αμαζόνων και του Τρωικού πολέμου. Θεωρείται γενικά πως για τα περί τον Ηρακλή ο Διόδωρος άντλησε από το Ηρακλέους έγκώμιον του Μάτρι του Θηβαίου, έργο στο οποίο δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην αναφορά των παιδιών που γέννησε ο Ηρακλής, ώστε να υπάρχει έρεισμα για τις πολυάριθμες οικογένειες του ελληνικού κόσμου που ανέφε­ραν την καταγωγή τους σ' αυτόν. Για τα θέματα που αφο­ρούν στις περιοχές της δυτικής Μεσογείου, ο Διόδωρος ά­ντλησε από τον Τίμαιο τον Ταυρομένιο, που εξόριστος στην Αθήνα για πενήντα χρόνια συνέγραψε ιστορία της Σικελίας και της δυτικής Μεσογείου σε τριάντα οκτώ βιβλία. Ιδιαί­τερο στοιχείο του Τετάρτου Βιβλίου είναι η αναφορά του Αγυρίου, της ιδιαίτερης πατρίδας του Διόδωρου, στον μυ­θικό κύκλο του Ηρακλή και του Ιόλαου.

22

Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο - Μ Ε Τ Α Φ Ρ Α Σ Η

24

Στο τέταρτο βιβλίο του Διόδωρου περιέχονται τα εξής

Εισαγωγή για τους μύθους που αναφέρουν οι ιστορικοί. Για τον Διόνυσο, τον Πρίαπο, τον Ερμαφρόδιτο και τις

Μούσες. Για τον Ηρακλή, τους δώδεκα άθλους και τα υπόλοιπα

κατορθώματα που έκανε μέχρι την αποθέωση του. Για τους Αργοναύτες, τη Μήδεια και τις θυγατέρες του

Πελία. Για τους απογόνους του Ηρακλή. Για τον Θησέα και τους άθλους του. Για τους Επτά επί Θήβας. Για τους επιγόνους των Επτά επί Θήβας. Για τον Νηλέα και τους απογόνους του. Για τους Λαπίθες και τους Κενταύρους. Για τον Ασκληπιό και τους απογόνους του. Για τις θυγατέρες του Ασωπού και τους γιους που

απέκτησε ο Αιακός. Για τον Πέλοπα, τον Τάνταλο, τον Οινόμαο και τη Νιόβη. Για τον Δάρδανο και τους απογόνους του μέχρι τον

Πρίαμο. Για τον Δαίδαλο και τον Μινώταυρο και για την εκ­

στρατεία του Μίνωα εναντίον του βασιλιά Κωκάλου. Για τον Αρισταίο, τον Δάφνη και τον Έρυκα, καθώς και

για τον Ωρίωνα.

25

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

26

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

1. Δεν αγνοώ πως όσοι συντάσσουν αρχαίες μυθολογίες συμβαίνει να δυσκολεύονται πολύ κατά τη συγγραφή. Ε­πειδή λόγω της αρχαιότητας του το σχετικό υλικό είναι δυσεύρετο, οι γράφοντες βρίσκονται σε πολύ δύσκολη θέση, ενώ ταυτόχρονα καθώς η χρονική του τοποθέτηση δεν επιδέχεται ακριβή έλεγχο, κάνει τους αναγνώστες να πε­ριφρονούν τα ιστορούμενα. Επί πλέον, η ποικιλία και το πλήθος των ηρώων, ημιθέων και των άλλων ανδρών που πρέπει να γενεαλογηθούν κάνουν σχεδόν ανέφικτη την α­φήγηση. Μα το μεγαλύτερο και πιο εξωφρενικό εμπόδιο απ' όλα είναι πως συμβαίνει εκείνοι που ανέγραψαν τα αρχαιότατα γεγονότα και μυθολογίες να μην συμφωνούν μεταξύ τους. Γ ι ' αυτούς τους λόγους, εκείνοι που απέκτη­σαν τη μεγαλύτερη φήμη στους μεταγενέστερους ιστοριο­γράφους δεν ασχολήθηκαν με την αρχαία μυθολογία, ένεκα των δυσχερειών, αλλά περιορίστηκαν στην καταγραφή των νεοτέρων μόνο γεγονότων. Έτσι , λοιπόν, για παράδειγμα, ο Έφορος ο Κυμαίος 1 , που ήταν μαθητής του Ισοκράτη, όταν έπιασε να γράψει παγκόσμια ιστορία, παράλειψε τις παλαιές μυθολογίες κι άρχισε την ιστορία του από τα γεγονότα που έλαβαν χώρα μετά την κάθοδο των Ηρακλεί­δων. Το ίδιο έκαναν και ο Καλλισθένης 2 και ο Θεόπομπος 3, σύγχρονοι του Εφόρου, που κρατήθηκαν μακριά από τους

27

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ!

28

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

παλαιούς μύθους. Εμείς, όμως, μιας κι έχουμε αντίθετη γνώμη από εκείνους, υποστήκαμε τον κόπο της σχετικής αναγραφής και φροντίσαμε με κάθε τρόπο να εκθέσουμε τους αρχαίους μύθους. Διότι πολλές και μεγάλες πράξεις συντελέστηκαν από τους ήρωες και τους ημιθέους και πολλούς άλλους μεγάλους άνδρες, τους οποίους, για τις ευεργεσίες που παρείχαν σ' όλους τους ανθρώπους, οι με­ταγενέστεροι τους τίμησαν άλλους με ισόθεες και άλλους με ηρωικές θυσίες, ενώ όλους η ιστορία τους εξύμνησε στον αιώνα με τους επαίνους που τους έπρεπαν.

Στα τρία προηγούμενα βιβλία, αναγράψαμε τις πράξεις που τοποθετούνται στα μυθικά χρόνια στα άλλα έθνη, όσα εξιστορούν για τους θεούς τους, καθαις και την τοπογραφία της χώρας του καθενός, τα θηρία και τα λοιπά ζώα που βρίσκονται στις χώρες τους και, γενικά, αναφέραμε κάθε τι αξιομνημόνευτο και παράδοξο. Στο παρόν βιβλίο, θα δούμε τι ιστορούν οι Έλληνες για τα αρχαία τους χρόνια σχετικά με τους επιφανέστερους ήρωες και ημιθέους και, γενικά, για όλους όσους έκαναν αξιόλογα πολεμικά κατορθώματα αλλά και για εκείνους που σε καιρό ειρήνης ανακάλυψαν ή θεσμοθέτησαν κάτι χρήσιμο για την κοινωνική ζωή. Αρχή θα κάνουμε από τον Διόνυσο, επειδή και εξαιρετικά πα­λαιός είναι αλλά και μέγιστες ευεργεσίες προσέφερε στο ανθρώπινο γένος. Ή δ η έχουμε πει στα προηγούμενα βι­βλία πως μερικοί βάρβαροι λαοί διεκδικούν τη γένεση τούτου του θεού. Οι Αιγύπτιοι, για παράδειγμα, λένε πως ο θεός που εκείνοι ονομάζουν Όσιρι είναι ο καλούμε­νος από τους Έλληνες Διόνυσος4. Αυτός, κατά τη μυθολο­γία τους, επισκέφτηκε ολόκληρη την οικουμένη, ανακάλυ­ψε τον οίνο και δίδαξε στους ανθρώπους την καλλιέργεια του αμπελιού, και γ ι ' αυτή την ευεργεσία όλοι συμφώνησαν να του χαρίσουν την αθανασία. Το ίδιο και οι Ινδοί δηλώ­νουν πως τούτος ο θεός γεννήθηκε σ' εκείνους και πως,

29

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

30

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

αφού φιλόπονα βρήκε την καλλιέργεια του αμπελιού, με­τέδωσε τη χρήση του κρασιού στους ανθρώπους ολόκληρης της οικουμένης5. Εμείς, τώρα, καθόσον μιλήσαμε ήδη ανα­λυτικά γι αυτά, θα αναφερθούμε σε όσα λέγονται από τους Έλληνες γ ι ' αυτό τον θεό.

2. Λένε, λοιπόν, πως τον Κάδμο, τον γιο του Αγήνορα, τον έστειλε ο βασιλιάς από τη Φοινίκη να βρει την Ευρώ­πη, με την εντολή ή να του πάει την κόρη ή να μην ξανα­γυρίσει στη Φοινίκη. Εκείνος γύρισε πολλές περιοχές και, μην μπορώντας να τη βρει, έχασε κάθε ελπίδα επιστροφής στο σπίτι του - έφτασε, λοιπόν, στη Βοιωτία και, υπακούο­ντας στον χρησμό που έλαβε, ίδρυσε τις Θήβες6. Εκεί εγκαταστάθηκε, παντρεύτηκε την Αρμονία, την κόρη της Αφροδίτης, και απόκτησε από αυτήν τη Σεμέλη, την Ινώ, την Αυτονόη και την Αγαύη, καθώς και τον Πολύδωρο. Ο Δίας έσμιξε με τη Σεμέλη, για την ομορφιά της, μα καθώς πλάγιαζε μαζί της ήσυχα, εκείνη φαντάστηκε πως την καταφρονούσε· τον παρακάλεσε, λοιπόν, να σμίξει μαζί της με τον ίδιο τρόπο που πλησίαζε και την Ήρα. Έτσ ι , ο Δίας την επισκέφτηκε σ' όλη του τη θεϊκή μεγαλοπρέ­πεια εν μέσω αστραπών και βροντών, για να ενωθεί μαζί της ως θεός- η Σεμέλη, που ήταν έγκυος, δεν άντεξε το μεγαλείο της θείας εμφάνισης και απέβαλε το βρέφος ενώ η ίδια κάηκε στη φωτιά. Μετά απ' αυτό, ο Δίας πήρε το παιδί, το έδωσε στον Ερμή και τον πρόσταξε να το μετα­φέρει στο σπήλαιο στη Νύσα, που κείται μεταξύ Φοινίκης και Νείλου, και να το παραδώσει στις νύμφες που έπρεπε να το αναθρέψουν και να το φροντίσουν με τη μεγαλύτερη επιμέλεια και προσοχή. Κατά συνέπεια, εφόσον ο Διόνυσος ανατράφηκε στη Νύσα πήρε το όνομα του από τον Δία και τη Νύσα. Πράγμα που μαρτυρεί και ο Όμηρος στους ύμνους του, όπου λέει 7

31

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

32

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Υπάρχει κάποια Νύσα, βουνό ψηλό, γεμάτο δάση, μακριά απ' τη Φοινίκη, στις ροές σιμά του Αιγύπτου.

Αφού ανατράφηκε από τις νύμφες στη Νύσα, λένε πως έγινε ο εφευρέτης του κρασιού και δίδαξε στους ανθρώ­πους την καλλιέργεια του αμπελιού. Επισκέφτηκε ολόκλη­ρη σχεδόν την οικουμένη εξημερώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της, αιτία για την οποία έτυχε των μεγαλυτέρων τιμών από όλους. Ο ίδιος βρήκε και το ποτό που κατα­σκευάζεται από το κριθάρι, το οποίο μερικοί ονομάζουν ζύθο, που στην ευωδιά δεν υπολείπεται πολύ από το κρα­σί. Αυτό το δίδαξε στις χώρες που δεν επιδέχονταν καλ­λιέργεια αμπελιού. Μαζί του περιέφερε και στρατό, που δεν τον αποτελούσαν μόνο άντρες αλλά και γυναίκες, και τιμωρούσε τους άδικους και ασεβείς ανθρώπους. Στη Βοιωτία, από ευγνωμοσύνη προς την πατρίδα του, ελευθέ­ρωσε όλες τις πόλεις και ίδρυσε πόλη της οποίας το όνομα σήμαινε αυτονομία, την οποία ονόμασε Ελευθερές.

3. Εκστράτευσε στην Ινδία απ' όπου επέστρεψε τον τρίτο χρόνο στη Βοιωτία, φέρνοντας μαζί του αξιόλογο πλήθος λαφύρων, και ήταν ο πρώτος απ' όλους που έκανε θρίαμβο πάνω σε ινδικό ελέφαντα. Έτσ ι , οι Βοιωτοί κι οι υπόλοιποι Έλληνες αλλά και οι Θράκες σε ανάμνηση της εκστρατείας στις Ινδίες καθιέρωσαν τις τριετηρικές8 θυσίες στον Διόνυσο και πιστεύουν πως τότε ακριβώς αποκαλύ­πτεται ο θεός στους ανθρώπους. Γ ι ' αυτό και σε πολλές ελληνικές πόλεις ανά τριετία συγκεντρώνονται βακχικές ομάδες γυναικών και είναι νόμιμο να κρατούν θύρσους οι παρθένες, να καταλαμβάνονται επίσης από τον θεό κραυ­γάζοντας «Ευάν» και να τον τιμούν ενώ οι γυναίκες κατά ομάδες θυσιάζουν στον θεό, βακχεύουν και, γενικά, υμνούν την παρουσία του Διονύσου, μιμούμενες τις μαινάδες9 που,

33

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

34

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

όπως λέει η ιστορία, συντρόφευαν τον θεό τα παλαιά χρό­νια. Ο ίδιος θεός τιμώρησε, επίσης, πολλούς ανά τις διά­φορες περιοχές της οικουμένης που θεωρούνταν ασεβείς, επιφανέστεροι των οποίων είναι ο Πενθέας και ο Λυκούρ­γος. Επειδή η ανακάλυψη του κρασιού που δόθηκε δώρο στους ανθρώπους ήταν πηγή εξαιρετικής ικανοποίησης γ ι ' αυτούς, τόσο ένεκα της ηδονής που προκύπτει από το ποτό όσο και από την ευτονία που χαρίζει στο σώμα όσων πίνουν κρασί, λένε πως όταν στα δείπνα προσφέρεται ανέ­ρωτο κρασί, το χαιρετίζουν με την προσφώνηση «Στον καλό θεό!», κι όταν, μετά το δείπνο, προσφέρεται κρασί ανακατεμένο με νερό, με το επιφώνημα «Στον Δία τον Σωτήρα!» 1 0 . Διότι, όταν το κρασί πίνεται ανέρωτο, προκα­λεί μανιώδεις διαθέσεις, ενώ, αν έχει ανακατευτεί με τη βροχή του Δία, η ευχαρίστηση και η ηδονή παραμένουν, ενώ οι βλαβερές επιδράσεις της μανίας και της χαύνωσης διορθώνονται. Και γενικά, λέει ο μύθος, οι θεοί που τυγχά­νουν της μεγαλύτερης αποδοχής από τους ανθρώπους είναι εκείνοι που ξεπέρασαν στις ευεργεσίες τους άλλους με την ανακάλυψη αγαθών, δηλαδή ο Διόνυσος και η Δήμητρα, επειδή ο πρώτος ανακάλυψε το πλέον ευχάριστο ποτό, ενώ η δεύτερη παρέδωσε στο ανθροί»πινο γένος την καλύτερη ξηρά τροφή".

4. Μερικοί παραδίδουν τον μύθο πως υπήρξε και δεύτε­ρος Διόνυσος, σε πολύ προγενέστερη εποχή από αυτόν. Λένε, λοιπόν, πως από τον Δία και την Περσεφόνη γεννή­θηκε Διόνυσος, επονομαζόμενος από μερικούς Σαβάζιος, του οποίου η γένεση, οι θυσίες και οι τιμές γιορτάζονται κρυφά τη νύχτα, για την ντροπή που ακολουθεί μετά τη συνουσία. Λένε επίσης γι ' αυτόν ότι ξεχώριζε για την οξύνοιά του και ότι ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να ζέψει βόδια και μ' αυτά να κάνει τη σπορά των σιτηρών

35

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ!

36

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

εξ αυτού, άλλωστε, τον παρουσιάζουν με κέρατα. Όσο για τον Διόνυσο που γεννήθηκε από τη Σεμέλη κατά τους νεότερους χρόνους, λένε πως το σώμα του ήταν τρυφερό και πολύ απαλό, πως ξεχώριζε κατά πολύ από τους υπό­λοιπους σε ομορφιά, πως ήταν επιρρεπής στις ηδονές του έρωτα και πως κατά στις εκστρατείες είχε μαζί του πλήθος γυναικών εξοπλισμένων με λόγχες που είχαν μετατραπεί σε θύρσους12. Λένε επίσης πως τον ακολουθούσαν στα ταξίδια του και οι Μούσες, που ήταν παρθένες με ξεχω­ριστή παιδεία" αυτές με τα τραγούδια, τους χορούς και τα άλλα ταλέντα που είχαν αποκτήσει ψυχαγωγούσαν τον θεό. Λένε, ακόμη, πως τον ακολουθούσε στις εκστρατείες του ο παιδαγωγός και τροφέας του, ο Σειληνός, που ήταν ο σύμβουλος και δάσκαλος του στις ασχολίες του τις άρι­στες, ο οποίος συνέβαλε σημαντικά στην αρετή και δόξα του Διονύσου. Για τις πολεμικές μάχες ήταν αρματωμένος με όπλα πολεμικά και με δέρματα λεοπαρδάλεων, ενώ στα πανηγύρια και στις γιορτές σε καιρό ειρήνης φορούσε ρού­χα λουλουδάτα, απαλά και μαλακά. Επίσης, για την αντι­μετώπιση του πονοκεφάλου που πάθαιναν όσοι έπιναν πα­ραπάνω κρασί, λένε πως έδεσε ταινία («μίτρα») γύρω από το κεφάλι του" γι' αυτό τον λόγο ονομάστηκε και μιτρη-φόρος, και από αυτή την ταινία, λένε, προήλθε αργότερα το διάδημα των βασιλέων. Διηγούνται, επίσης, πως προσα-γορεύτηκε και «διμήτωρ» 1 3, επειδή από έναν πατέρα γεν­νήθηκαν δύο Διόνυσοι από δύο μητέρες. Ο νεότερος κλη­ρονόμησε τα κατορθώματα του προγενέστερου, και γι' αυτό οι μετέπειτα γενιές των ανθρώπων, αγνοώντας την αλήθεια και παραπλανημένοι από την ομωνυμία, πίστεψαν πως υπήρξε ένας μόνο Διόνυσος. Τον συσχετίζουν και με τον νάρθηκα14 για τις εξής περίπου αιτίες. Στην αρχή, όταν ανακαλύφθηκε το κρασί, δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη η ανάμειξη του με νερό και το έπιναν ανέρωτο, στις συνα-

37

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

38

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ναστροφές, λοιπόν, και στα τραπέζια των φίλων οι συνε-ορτάζοντες έπιναν άφθονο το ανέρωτο κρασί, τους έπιανε μανία κι άρχιζαν να χτυπιούνται μεταξύ τους με τα ξύλινα μπαστούνια τους. Έτσι, άλλοι τραυματίζονταν κι άλλοι σκοτώνονταν κιόλας από κάποια καίρια χτυπήματα, ο Διόνυσος δυσαρεστημένος μ' αυτές τις καταστάσεις δεν σκέφτηκε βέβαια να τους απαγορεύσει την ευχαρίστηση να πίνουν άφθονο το ανέρωτο κρασί, αλλά τους έδειξε να χρησιμοποιούν καλαμένια και όχι ξύλινα μπαστούνια.

5. Οι άνθρωποι του απέδωσαν πολλά επίθετα, παίρνο­ντας αφορμές από τις συνήθειες και τα έθιμα που σχετί­ζονται μ' αυτόν. Για παράδειγμα, τον ονόμασαν «Βακχείο» από τις βάκχες που τον ακολουθούν, «Ληναίο» από το πάτημα των σταφυλιών στους ληνούς [πατητήρια], «Βρό­μιο» από τη βροντή που συνόδευε τη γέννηση του' για τον ίδιο λόγο, επίσης, ονομάστηκε και «πυριγενής». Τον είπαν, λένε, και Θρίαμβο, επειδή ήταν ο πρώτος απ' όσους μνη­μονεύει η ιστορία, που τέλεσε θρίαμβο στην πατρίδα του μετά από εκστρατεία, όταν επέστρεψε από τις Ινδίες με με­γάλο πλήθος λαφύρων. Με παρόμοιο τρόπο που αποδόθη­καν και άλλοι επιθετικοί προσδιορισμοί, για τους οποίους θα πήγαινε πολύ να μιλήσουμε και δεν θα ταίριαζε με την προκείμενη ιστορία. Πιστεύεται επίσης πως έχει δυο μορ­φές, επειδή υπήρχαν δύο Διόνυσοι, όπου ο παλαιότερος είχε γενειάδα, επειδή όλοι οι αρχαίοι έτρεφαν γενειάδες15, ενώ ο νεότερος ήταν ωραίος, τρυφερός και νέος, όπως ειπώθηκε παραπάνω. Μερικοί, όμως, ισχυρίζονται ότι επειδή οι με­θυσμένοι έχουν διττές διαθέσεις, άλλοι καταλαμβάνονται από χαρά και άλλοι από οργή, γι' αυτό ονομάστηκε δίμορ-φος ο θεός. Λένε, επίσης, πως μαζί του περιφέρονται και Σάτυροι, οι οποίοι, ντυμένοι τράγοι, ψυχαγωγούν και δια­σκεδάζουν με χορούς και τραγούδια τον θεό. Γενικά, οι

39

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

40

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μούσες με τα αγαθά της παιδείας τους ωφελούσαν και ευχαριστούσαν τον θεό, ενώ οι Σάτυροι χρησιμοποιώντας μέσα που φέρνουν γέλιο, παρείχαν στον Διόνυσο βίο ευτυ­χισμένο και ευχάριστο. Όλοι, επίσης, λένε πως ήταν ο εφευρέτης των θυμελικών αγώνων 1 6, πως αυτός εισήγαγε τα θέατρα και οργάνωσε τις μουσικές εκδηλώσεις. Επί πλέον, απάλλαξε από κάθε υποχρέωση προς το κράτος όσους θεράπευαν οποιαδήποτε από τις τέχνες των Μου­σών, κατά τις εκστρατείες του' γι' αυτούς τους λόγους, στις μετέπειτα γενιές συστήθηκαν μουσικοί όμιλοι από τεχνίτες του Διονύσου17, ενώ ταυτόχρονα απαλλάσσονταν από τους φόρους όσοι ακολουθούσαν τα σχετικά επαγγέλ­ματα. Για τον Διόνυσο, λοιπόν, και τους σχετικά μ' αυτόν μύθους ας αρκεστούμε στα παραπάνω, έχοντας στον νου μας τη συμμετρία.

6. Τώρα, θα εκθέσουμε τα σχετικά με τον Πρίαπο και όσα μυθολογούνται17α γι' αυτόν, καθόσον θεωρούμε πως ο λόγος περί Πριάπου συγγενεύει με τις ιστορίες περί Διονύ­σου. Οι παλαιοί, λοιπόν, λένε στους μύθους τους ότι ο Πρίαπος είναι γιος του Διονύσου και της Αφροδίτης και εξηγούν πιθανολογικά τούτη τη γέννηση, επειδή οι ευρισκό­μενοι υπό την επήρεια κρασιού αισθάνονται σωματική διέ­γερση προς τις ερωτικές απολαύσεις. Μερικοί, μάλιστα, λέ­νε πως όταν οι αρχαίοι ήθελαν να αναφέρουν στους μύθους τους το ανδρικό σεξουαλικό όργανο το ονόμαζαν Πρίαπο. Κάποιοι, όμως, λένε πως το γεννητικό μόριο, δεδομένου πως είναι αίτιο της γέννησης των ανθρώπων και της δια­τήρησης του είδους στον αιώνα τον άπαντα, έγινε αντικεί­μενο τιμής αθάνατης. Ενώ οι Αιγύπτιοι στους μύθους περί Πριάπου λένε πως τα παλαιά χρόνια, όταν οι Τιτάνες επι­βουλεύτηκαν τον Όσιρι και τον σκότωσαν, έκοψαν το σώμα του σε ισάριθμα κομμάτια, τα μοιράστηκαν και το έβγαλαν

41

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

42

\

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

κρυφά από το σπίτι του και μόνο το γεννητικό του μόριο πέταξαν στον ποταμό, γιατί κανείς δεν ήθελε να το πάρει μαζί του 1 8 . Στη συνέχεια, η Ίσις, ερευνώντας τον φόνο του άντρα της, σκότωσε τους Τιτάνες και τα μέρη του σώμα­τος του τα έπλασε σε ανθρώπινο σχήμα, δίνοντας τα στους ιερείς να τα θάψουν και προστάζοντας τους να τιμάνε τον Όσιρι ως θεό, το γεννητικό μόριο μόνο, που δεν μπόρεσε να βρει, τους έδειξε πώς να το τιμούν ως θεό και να το τοποθετούν τεταμένο στο ιερό19. Για τη γένεση του Πριά­που και της τιμής που του αποδίδεται αυτά μυθολογούνται από τους αρχαίους Αιγυπτίους. Τούτο, λοιπόν, τον θεό με­ρικοί τον ονομάζουν Ιθύφαλλο ενώ άλλοι Τύχωνα. Τιμές δεν του απονέμονται μόνο στις πόλεις, στα ιερά, αλλά και στην ύπαιθρο, όπου στήνουν το άγαλμα του για να φυλάει τους αμπελώνες και τα περιβόλια, και τον εισάγουν ως εκείνον που τιμωρεί όσους «ματιάζουν» κάτι από τα αγα­θά τους. Στις τελετές επίσης, όχι μόνο τις διονυσιακές αλλά και σχεδόν σ' όλες τις υπόλοιπες, τούτος ο θεός δέ­χεται κάποιες τιμές, καθώς εισάγεται στις θυσίες με τη συνοδεία γέλιων και παιχνιδιών. Παρόμοια γέννηση με τον Πρίαπο αποδίδουν μερικοί μυθογράφοι στον λεγόμενο Ερ­μαφρόδιτο, ο οποίος, καθόσον γεννήθηκε από τον Ερμή και την Αφροδίτη, πήρε το όνομα που συντέθηκε από τα ονό­ματα των γονιών του. Γι' αυτόν, άλλοι λένε πως είναι θεός και εμφανίζεται κάθε μερικά χρόνια στους ανθρώπους και πως γεννιέται με σώμα που έχει ανακατεμένη την ανδρική και τη γυναικεία φύση' η ομορφιά και η απαλότητα του σώματος του είναι παρεμφερής με τη γυναικεία, ενώ έχει την αρρενωπότητα και την ενεργητικότητα του άντρα· γεννιέται, επίσης, με τα φυσικά όργανα τόσο της γυναίκας όσο και του άντρα" ενώ άλλοι δηλώνουν πως τέτοια πλά­σματα με διπλές φύσεις είναι τέρατα και, καθώς γεννιού­νται σπάνια, η γέννηση τους σημαίνει πως θα συμβούν είτε κακά είτε καλά. Αλλά αρκετά είπαμε γι' αυτά.

43

/

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

44

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

7. Όσο για τις Μούσες, επειδή τις μνημονεύσαμε στις πράξεις του Διονύσου, καλό θα ήταν να μιλήσουμε επί τροχάδην και γι' αυτές. Οι περισσότεροι, λοιπόν, μυθογρά-φοι, και μάλιστα οι πλέον δόκιμοι, λένε πως είναι θυγατέ­ρες του Δία και της Μνημοσύνης· υπάρχουν όμως και λίγοι ποιητές, μεταξύ των οποίων και ο Αλκμάν 1 9 α , που αποφαί­νονται πως είναι θυγατέρες του Ουρανού και της Γης. Κα­τά τον ίδιο τρόπο, διαφωνούν και για τον αριθμό τους· άλλοι λένε πως είναι τρεις, ενώ άλλοι εννέα, επικράτησε όμως ο αριθμός εννέα, καθόσον επιβεβαιώθηκε από τους πλέον επιφανείς άνδρες, και εννοώ τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τους άλλους σαν κι αυτούς. Διότι, παραδείγματος χά­ριν, ο Όμηρος λέει20

Οι Μούσες όλες κι οι εννιά μιλώντας μεταξύ τους

με φωνή γλυκιά

Ενώ ο Ησίοδος δίνει και τα ονόματα τους, όταν λέει21

Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολυμνία, Ουρανία και Καλλιόπη, που είναι η πρεσβύτερη απ' όλες.

Σε καθεμιά από αυτές προσάπτουν τις αντίστοιχες επιδό­σεις στους κλάδους των τεχνών, όπως ποίηση, τραγούδι, παντομίμες και χορούς, αστρονομία και τις λοιπές τέχνες. Οι περισσότεροι συγγραφείς μύθων τις περιγράφουν παρ­θένες, επειδή οι άνθρωποι πιστεύουν πως οι αρετές που προκύπτουν από την παιδεία είναι αδιάφθορες. Τις ονόμα­σαν Μούσες επειδή «μυούν» τους ανθρώπους, που σημαίνει τους διδάσκουν τα καλά και συμφέροντα που αγνοούν οι απαίδευτοι22. Όσο για το όνομα της καθεμιάς, λένε, απο­νέμοντας τους τον αντίστοιχο όρο, ονομάζουν την Κλειώ από τον έπαινο που αποδίδει η ποίηση σ' εκείνους που

45

/ ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

46

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

εγκωμιάζονται και περιποιεί μεγάλη δόξα [κλέος] στους επαινούμενους, την Ευτέρπη από την τέρψη που παρέχει στους ακροατές με τα αγαθά που προσφέρει η παιδεία, τη Θάλεια, επειδή όσοι εγκωμιάζονται στα ποιήματα «βάλ­λουν» επί χρόνους πολλούς, τη Μελπομένη από τη μελωδία με την οποία ψυχαγωγεί τους ακροατές, την Τερψιχόρη από την τέρψη που παρέχει στους μαθητές της με τα αγαθά που προέρχονται από την παιδεία, την Ερατώ από το ότι κάνει τους μορφωμένους ποθητούς και αξιέραστους, την Πολυμνία από το ότι με τους πολλούς ύμνους κάνει διάσημους εκείνους των οποίων η φήμη απαθανατίζεται με τα ποιήματα, την Ουρανία από το ότι όσοι μορφώνονται από αυτήν ανεβαίνουν στα ουράνια" διότι με τους στοχα­σμούς και τις σκέψεις αιωρούνται οι ψυχές σε ύψη ουράνια" και την Καλλιόπη από την καλή της φωνή [οπα], που σημαίνει ότι με την εξαιρετική της ευφράδεια γίνεται απο­δεκτή από τους ακροατές.

Μιας και αρκετά μιλήσαμε για όλα ετούτα, ας μεταφέ­ρουμε τον λόγο στα κατορθώματα του Ηρακλή2 3.

8. Δεν αγνοώ πως όσοι εξιστορούν αρχαίες μυθολογίες συναντούν μεγάλες δυσκολίες, κι αυτό συμβαίνει κατ' εξο­χήν στην περίπτωση του Ηρακλή. Διότι, κατά την παρά­δοση, αυτός ομολογουμένως ξεπέρασε σε μέγεθος κατορ­θωμάτων όλους όσων η ανάμνηση έφτασε ως εμάς από τα πανάρχαια χρόνια" κατά συνέπεια, δύσκολα μπορεί κάποιος να περιγράψει επάξια την κάθε του πράξη και ο λόγος του να είναι ισάξιος με τόσο μεγάλα έργα, το μέγεθος των οποίων είχε έπαθλο την αθανασία. Επί πλέον, επειδή λό­γω της αρχαιότητας και της παραδοξότητας όσων ιστο­ρούνται, οι περισσότεροι δυσπιστούν ως προς τους μύθους, είναι αναγκαίο είτε παραλείποντας τα μεγαλύτερα από τα κατορθώματα να μειώσουμε κατά κάποιο τρόπο τη δόξα

47

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

48

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

του θεού είτε αναφέροντας τα πάντα να κάνουμε την ιστο­ρία τους απίστευτη. Διότι μερικοί αναγνώστες θέτουν άδι­κα κριτήρια επιζητώντας στους αρχαίους μύθους την ίδια ακρίβεια μ' αυτή που έχουν τα πραττόμενα στους καθ' ημάς χρόνους, αμφιβάλλουν για το μέγεθος των έργων κρίνοντας από τη δική τους τη ζωή και βλέπουν τη δύναμη του Ηρακλή από τη σκοπιά της αδυναμίας των σύγχρονων ανθρώπων, με αποτέλεσμα, ένεκα του τεράστιου μεγέθους των έργων, να μην πιστεύουν τα γραφόμενα. Γιατί, γενικά, στις ιστορίες της μυθολογίας με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να αναζητά κάποιος αυστηρά την αλήθεια. Άλλωστε και στα θέατρα, αν και ξέρουμε καλά πως ούτε Κένταυροι με σώματα σύνθετα από διαφορετικά είδη υπήρξαν ούτε Γη­ρυόνης με τρία σώματα, παρ' όλ' αυτά δεχόμαστε ευχα­ρίστως τις σχετικές μυθολογίες και με τις επιδοκιμασίες μας συμβάλλουμε στην αύξηση της τιμής προς τον θεό. Εκτός αυτού, θα ήταν άτοπο, ενώ ο Ηρακλής, που όσο βρισκόταν ακόμη στις τάξεις των ανθρώπων, εξημέρωσε με τον ίδιο του τον μόχθο την οικουμένη, οι άνθρωποι ξε­χνώντας τις ευεργεσίες που πρόσφερε σε όλους να συκο­φαντούν τον έπαινο που κατέκτησε με τις λαμπρές του πράξεις και, ενώ οι πρόγονοι συμφώνησαν ανενδοίαστα να του αποδώσουν για την εξαιρετική του αρετή την αθα­νασία, εμείς να μη διαφυλάσσουμε ούτε την πατροπαράδο­τη ευσέβεια προς τον θεό. Ας αφήσουμε όμως τούτες τις σκέψεις και ας αφηγηθούμε από την αρχή τις πράξεις του ακολουθώντας τους αρχαιότατους ποιητές και συγγραφείς μύθων.

9. Από τη Δανάη, λοιπόν, την κόρη του Ακρισίου, και τον Δία, λένε, γεννήθηκε ο Περσέας" σμίγοντας μ' αυτόν η Ανδρομέδα, η κόρη του Κηφέα, γέννησε τον Ηλεκτρύωνα, μ' αυτόν, ύστερα, παντρεύτηκε η Ευρυδίκη του Πέλοπα

49

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

50

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

και γέννησε την Αλκμήνη, με την οποία έσμιξε ο Δίας με απάτη και απέκτησε τον Ηρακλή. Η ρίζα της γενιάς του, λοιπόν, κι από τους δυο γονείς, λέγεται πως φτάνει με τον παραπάνω τρόπο στον μέγιστο των θεών. Έτσι, η αρετή που γεννήθηκε μέσα του δεν πρέπει να θεωρείται μόνο από τη σκοπιά των πράξεων του, αλλά να αναγνωρίζεται και πριν τη γέννηση του. Διότι ο Δίας, για να σμίξει με την Αλκμήνη, έκανε τη νύχτα τριπλάσια και η διάρκεια του χρόνου που αναλώθηκε στην παιδοποιία δήλωνε από τα πριν την πρωτόφαντη δύναμη του παιδιού που θα γεννιό­ταν. Και γενικά, τούτο το σμίξιμο δεν το έκανε από ερω­τική επιθυμία, όπως με τις άλλες γυναίκες, αλλά ως επί το πλείστον προς χάρη της τεκνοποίησης. Γι' αυτό ήθελε το ερωτικό σμίξιμο να είναι νόμιμο, δεν ήθελε ως εκ τούτου να υπάρξει βία, αλλά πάλι η φρονιμάδα της δεν του άφηνε καμιά ελπίδα να την πείσει- προτίμησε, λοιπόν, την εξα­πάτηση και παραπλάνησε την Αλκμήνη παίρνοντας τη μορφή του Αμφιτρύονα. Όταν πέρασε ο φυσιολογικός χρό­νος της εγκυμοσύνης, ο Δίας, που το μυαλό του ήταν στη γέννηση του Ηρακλή, προανήγγειλε παρουσία όλων των θεών πως το βρέφος που θα γεννηθεί εκείνη την ημέρα στη γενιά του Περσέα θα το κάνει βασιλιά. Η Ήρα γεμά­τη ζήλια και με συνεργό την κόρη της Ειλείθυια24, καθυ­στέρησε τις ωδίνες της Αλκμήνης και ταυτόχρονα έφερε στο φως τον Ευρυσθέα25 πριν την ώρα του. Ο Δίας, του οποίου ο λόγος είχε καταστρατηγηθεί, θέλησε και να τι­μήσει την υπόσχεση του αλλά και να προνοήσει για τη μελλοντική δόξα του Ηρακλή1 λένε, λοιπόν, πως έπεισε την Ήρα να επιτρέψει να γίνει βασιλιάς ο Ευρυσθέας, σύμφωνα με την υπόσχεση του, ενώ ο Ηρακλής να υπηρε­τήσει τον Ευρυσθέα και να τελέσει δώδεκα άθλους, όποιους προστάξει ο Ευρυσθέας, και αφού το κάνει, να κερδίσει την αθανασία. Μόλις γέννησε η Αλκμήνη, φοβούμενη τη ζηλο-

51

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

52

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τυπία της Ήρας, άφησε έκθετο το βρέφος στο μέρος που από εκείνον ονομάζεται σήμερα Ηράκλειο πεδίο. Την ίδια στιγμή, η Αθηνά πλησίασε στο μέρος μαζί με την Ήρα και καθώς έμεινε έκθαμβη από τη φυσική κατάσταση του παιδιού, έπεισε την Ήρα να του προσφέρει τη θηλή του στήθους της. Αρπάζοντας, όμως το παιδί με πολύ μεγα­λύτερη ορμή απ' όση αναλογούσε στην ηλικία του τη θηλή, η Ήρα πόνεσε και πέταξε μακριά της το βρέφος, έτσι η Αθηνά το πήρε και το πήγε στη μητέρα του παρακαλώντας τη να το αναθρέψει. Είναι να απορεί κανείς με το παράδοξο του πράγματος, διότι η μητέρα που όφειλε να στέργει το ίδιο της το παιδί το παραπέταγε, ενώ η μητριά που το μισούσε έσωζε από άγνοια τον φυσικό της εχθρό.

10. Μετά από αυτά, η Ήρα έστειλε δύο μεγάλα φίδια να σκοτώσουν το βρέφος, αλλά το παιδί, χωρίς να τρομάξει, άρπαξε από ένα φίδι με το κάθε χέρι από τον λαιμό και τα έπνιξε. Μαθαίνοντας το γεγονός οι Αργείοι τον ονόμασαν Ηρακλή, γιατί είχε κερδίσει δόξα [κλέος] μέσω της Ήρας, ενώ μέχρι τότε ονομαζόταν Αλκαίος. Στα άλλα, λοιπόν, παιδιά δίνουν όνομα οι γονείς τους και μόνο σ' ετούτο χάρισε όνομα η αξία του. Στη συνέχεια, εξορισμένος από την Τίρυνθα ο Αμφιτρύονας μετοίκησε στις Θήβες. Ο Ηρακλής, αφού ανατράφηκε και μορφώθηκε, αλλά κυρίως από την επίμονη σωματική άσκηση, έγινε περιβόητος για την υπεροχή του στη σωματική ρώμη έναντι όλων των άλλων καθώς και για τη λαμπρότητα του πνεύματος του· άλλωστε, έφηβος ακόμη στην ηλικία ελευθέρωσε πρώτα πρώτα τις Θήβες, ανταποδίδοντας στην πόλη, ως να ήταν πατρίδα του, τη χάρη που της όφειλε. Γιατί οι Θηβαίοι ήταν υποταγμένοι στον Εργίνο, τον βασιλιά των Μινυών2 6, και κάθε χρόνο του απέδιδαν ορισμένους φόρους. Χωρίς να τρομάξει ο Ηρακλής από την υπεροχή των κατακτητών,

53

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

54

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τόλμησε να κάνει πράξη περιβόητη· φτάνοντας οι απεσταλ­μένοι των Μινυών για να απαιτήσουν τους δασμούς και εισπράττοντας τους με εξευτελιστικό τρόπο, τους ακρω­τηρίασε27 και τους έδιωξε από την πόλη. Ο Εργίνος απαί­τησε να του παραδοθεί ο υπαίτιος και ο Κρέων, που ήταν βασιλιάς των Θηβαίων, πανικόβλητος από τη δύναμη του Εργίνου, ήταν έτοιμος να εκδώσει τον υπαίτιο του εγκλή­ματος. Ο Ηρακλής, όμως, πείθοντας τους συνομηλίκους του να ελευθερώσουν την πατρίδα, απέσπασε από τους ναούς τις καρφωμένες στους τοίχους πανοπλίες, που είχαν αφιερώσει οι πρόγονοι στους θεούς ως λάφυρα πολέμων διότι δεν ήταν δυνατόν να βρεθούν ιδιωτικά όπλα στην πόλη, καθόσον οι Μινύες την είχαν παροπλίσει, για να μην περάσει ποτέ από το μυαλό των Θηβαίων η ιδέα της επανάστασης. Όταν έμαθε ο Ηρακλής πως ο Εργίνος, ο βασιλιάς των Μινυών, πλησίαζε με στρατό στην πόλη, βγήκε και τον συνάντησε σε ένα μέρος στενό, όπου, αχρη­στεύοντας την υπέρτερη δύναμη του εχθρού, σκότωσε τον ίδιο τον Εργίνο και κατέσφαξε ολόκληρο σχεδόν τον στρα­τό του. Επιτιθέμενος, στη συνέχεια, αιφνιδιαστικά στην πόλη των Ορχομενίων και περνώντας από τις πύλες του τείχους, έβαλε φωτιά στα ανάκτορα των Μινυών και ισο­πέδωσε την πόλη. Το ανδραγάθημα του μαθεύτηκε σ' ολόκληρη την Ελλάδα κι όλοι εξεπλάγησαν από το αναπά­ντεχο γεγονός, ενώ ο βασιλιάς Κρέων, από τον θαυμασμό του για την αξία του νεαρού, του έδωσε γυναίκα την κόρη του Μεγάρα και του ανέθεσε τις υποθέσεις της πόλης σαν να ήταν γνήσιος γιος του, ο Ευρυσθέας, όμως, που κατείχε τον θρόνο του Αργούς, αντιμετωπίζοντας με υποψία την αύξηση της δύναμης του Ηρακλή, τον κάλεσε και τον πρόσταξε να εκτελέσει άθλους. Καθώς ο Ηρακλής δεν υπάκουσε, ο Δίας του παρήγγειλε να υπηρετήσει τον Ευ­ρυσθέα, έτσι ο Ηρακλής πήγε στους Δελφούς για να ρω-

55

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

56

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τήσει περί αυτών τον θεό και έλαβε χρησμό που έλεγε πως το θέλημα των θεών ήταν να εκτελέσει δώδεκα άθλους σύμφωνα με τις προσταγές του Ευρυσθέα και πως αφού το έκανε θα λάμβανε το δώρο της αθανασίας.

11. Όπως είχαν έρθει τα πράγματα, ο Ηρακλής έπεσε σε μεγάλη βαρυθυμία' διότι το να υπηρετεί έναν κατώτερο το έκρινε εντελώς ανάξιο της δικής του αρετής, μα πάλι το να μην υπακούσει τον Δία και πατέρα του του φαινόταν και ασύμφορο και αδύνατο. Έτσι, καθώς βρισκόταν σε μεγάλη αμηχανία και δεν ήξερε τι να κάνει, η Ήρα του έστειλε λύσσα, και μέσα στο ψυχικό του άγχος τον έπιασε μανία. Η κατάσταση του χειροτέρευε και χάνοντας τα λογικά του πήγε να σκοτώσει τον Ιόλαο, και ο μεν Ιόλαος ξέφυγε αλλά, καθώς τα παιδιά που είχε αποκτήσει με τη Μεγάρα βρίσκονταν εκεί κοντά, έριξε εναντίον τους με το τόξο ως να ήταν εχθροί και τα σκότωσε. Μόλις του πέρασε η μανία και συναισθάνθηκε την πράξη που είχε κάνει εν αγνοία του, έπεσε σε θλίψη μεγάλη για την τεράστια συμφορά που τον βρήκε. Οι πάντες τον συλλυπούνταν και πενθούσαν μαζί του, αλλά εκείνος έμενε συνέχεια σπίτι του αδρανής, απο­φεύγοντας συναναστροφές και συναπαντήματα με ανθρο)-πους- τελικά, καθώς ο χρόνος καταπράυνε τον πόνο του, αποφάσισε να υποστεί τους κινδύνους και πήγε στον Ευ­ρυσθέα. Ως πρώτο άθλο ανέλαβε να σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας. Αυτό ήταν ένα θηρίο τεραστίου μεγέθους, άτρωτο στο σίδερο, τον χαλκό και τις πέτρες κι έπρεπε να δαμαστεί μόνο με τη δύναμη των χεριών. Ζούσε κυρίους στην περιοχή μεταξύ Μυκηνών και Νεμέας κοντά σ' ένα βουνό που λόγω της ιδιότητας του ονομαζόταν Τρητό, διότι στα ριζά του είχε σήραγγα διαμπερή, όπου συνήθιζε να φωλιάζει το θηρίο. Φτάνοντας στην περιοχή ο Ηρακλής του επιτέθηκε, το θηρίο κατέφυγε στη σήραγγα, αλλά εκεί-

57

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

58

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

νος το ακολούθησε και, αφού έκλεισε το άλλο της στόμιο, συνεπλάκη με το θηρίο και το έπνιξε, σφίγγοντας του τον αυχένα με τα μπράτσα του. Γύρω στο σώμα του τύλιξε το δέρμα του θηρίου, που λόγω του μεγέθους του τον κάλυπτε ολόκληρο, και το είχε στο εξής προστασία για τους μελλο­ντικούς κινδύνους.

Δεύτερο άθλο ανέλαβε να σκοτώσει τη Λερναία ύδρα, από το σώμα της οποίας σχηματίζονταν εκατό αυχένες που στην άκρη τους είχαν κεφάλια φιδιών. Αν ένα από αυτά καταστρεφόταν, το μέρος απ' όπου κόπηκε έβγαζε δύο άλλα- αιτία για την οποία, όπως ήταν λογικό, θεωρούνταν αήττητη, καθόσον το μέρος που υποτασσόταν απέφερε διπλάσια βοήθεια στο θηρίο. Μπρος στη δύσκολη αυτή κατάσταση, επινοώντας ένα κόλπο πρόσταξε τον Ιόλαο να καίει με αναμμένη δάδα το μέρος που κοβόταν, για να σταματάει τη ροή του αίματος. Κι αφού υπέταξε μ' αυτό τον τρόπο το ζώο, εμβάπτισε τις αιχμές των βελών του στη χολή του, ώστε, όταν θα ριχνόταν το βέλος, η πληγή που θα προκαλούσε να είναι ανίατη.

12. Η τρίτη προσταγή που έλαβε ήταν να φέρει ζωντανό τον Ερυμάνθιο κάπρο, ο οποίος ζούσε στο όρος Λάμπεια της Αρκαδίας. Τούτη η προσταγή θεωρούνταν πολύ δύσκο­λη να εκτελεστεί, γιατί έπρεπε όποιος αγωνιζόταν με κείνο το θηρίο να έχει τόση υπεροχή, ώστε να συλλάβει με ακρίβεια την κατάλληλη ευκαιρία κατά τη διάρκεια της μάχης. Διότι αν τον άφηνε, ενώ εκείνος εξακολουθούσε να διατηρεί τη δύναμη του, θα κινδύνευε άμεσα από τους χαυλιόδοντές του, ενώ αν τον πολεμούσε περισσότερο απ' όσο έπρεπε, θα τον σκότωνε κι έτσι ο άθλος θα έμενε ανεκτέλεστος. Κατά τη μάχη, όμως, ζυγίζοντας με ακρί­βεια την κατάσταση διαχειρίστηκε με επιτυχία το όλο θέμα και έφερε τον κάπρο ζωντανό στον Ευρυσθέα- μάλι-

59

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

60

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στα, μόλις είδε τον Ηρακλή ο βασιλιάς να τον κουβαλάει στους ώμους του, φοβήθηκε τόσο που πήγε και κρύφτηκε μέσα σε χάλκινο πιθάρι.

Την εποχή που έκανε όλα τούτα ο Ηρακλής, νίκησε σε μάχη και τους λεγόμενους Κενταύρους για τις εξής αιτίες28. Ο Φόλος ήταν Κένταυρος, από τον οποίο, μάλιστα, ονο­μάστηκε Φολόη το βουνό κοντά στο οποίο ζούσε, αυτός, λοιπόν, υποδέχτηκε τον Ηρακλή φιλόξενα και άνοιξε προς τιμήν του το κρασοπίθαρο που είχε παραχώσει μέσα στο χώμα 2 9 . Τούτο το πιθάρι, σύμφωνα με τον μύθο, το είχε αφήσει, κάποτε τα παλαιά χρόνια, σε κάποιον Κένταυρο ο Διόνυσος, με την εντολή να ανοιχτεί μόνο όταν έρθει ο Ηρακλής. Έτσι, τέσσερις γενιές αργότερα, φτάνοντας ο Ηρακλής να φιλοξενηθεί, θυμήθηκε ο Φόλος την παραγγε­λία του Διονύσου. Μόλις ανοίχτηκε όμως το πιθάρι, η ευωδιά του κρασιού από την παλαιότητα και τη δύναμη του έφτασε στους Κενταύρους που κατοικούσαν εκεί γύρω και τους έκανε να καταληφθούν από οίστρο. Έτσι, πέφτο­ντας όλοι μαζί στο κατάλυμα του Φόλου όρμησαν να αρπά­ξουν το κρασί. Ο Φόλος φοβήθηκε και κρύφτηκε, αλλά ο Ηρακλής έμεινε να αντιμετωπίσει τους άρπαγες προς με­γάλη τους κατάπληξη, γιατί είχε να αγωνιστεί εναντίον πλασμάτων που από τη μητέρα τους ήταν θεοί, είχαν την ταχύτητα αλόγων, τη δύναμη δισώματων θηρίων και την εμπειρία και τη σύνεση του ανθρώπου. Οι Κένταυροι ορ­μούσαν κατ' επάνω του άλλοι κρατώντας πεύκα που είχαν ξεριζώσει, άλλοι πελώριους βράχους, μερικοί με αναμμένες δάδες και άλλοι με τα τσεκούρια που σκότωναν τα βόδια. Εκείνος, χο^ρίς να τρομάξει, στάθηκε να δώσει μάχη αντά­ξια με τους προηγούμενους άθλους του. Στο πλευρό των Κενταύρων αγωνιζόταν και η μητέρα τους, η Νεφέλη, ρίχνοντας πυκνή βροχή, πράγμα που δεν τους ενοχλούσε μιας κι είχαν τέσσερα πόδια, αλλά για τον Ηρακλή που

61

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΑΙΩΤΗΣ

62

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στηριζόταν σε δύο έκανε τη βάση στήριξης του ολισθηρή. Παρ' όλα όμως τα πλεονεκτήματα που είχαν οι Κένταυροι, ο Ηρακλής κατήγαγε εκπληκτική νίκη, σκότωσε τους πε­ρισσότερους και έτρεψε τους υπόλοιπους σε φυγή. Ανάμεσα στους Κενταύρους που σκοτώθηκαν οι επιφανέστεροι ήταν οι Δάφνις, Αργείος, Αμφίων, επίσης οι Ιπποτίων, Όρειος, ίσοπλής, καθώς και οι Θηρεύς, Δούπων, Φρίξος. Όσο για εκείνους που ξέφυγαν και γλίτωσαν τιμωρήθηκαν αργότε­ρα ο καθένας όπως του άξιζε - ο Όμαδος, για παράδειγμα, σκοτώθηκε στην Αρκαδία, ενώ επιχειρούσε να βιάσει την Αλκυόνη την αδελφή του Ευρυσθέα. Πράξη για την οποία, άλλωστε, ο Ηρακλής απέσπασε μεγάλο θαυμασμό, διότι είχε κάθε λόγο να μισεί τον εχθρό του, και με το να συμπονέσει την αδελφή του που υπέστη προσβολή θεωρή­θηκε ανώτερος από όλους σε ανθρωπιά. Κάτι ιδιαίτερο συνέβη και στον φίλο του Ηρακλή τον ονομαζόμενο Φό-λο. Διότι ενώ έθαβε, ένεκα της συγγένειας, τους Κενταύ­ρους που είχαν πέσει και καθώς τράβηξε ένα βέλος από κάποιον, τραυματίστηκε από την αιχμή του και, επειδή το τραύμα ήταν ανίατο, πέθανε. Ο Ηρακλής του απέδωσε με­γαλοπρεπείς τιμές και τον έθαψε στους πρόποδες του βου­νού που διασφαλίζει τη δόξα του πολύ καλύτερα από επι­τύμβια στήλη - δεδομένου ότι ονομάστηκε Φολόη, διατηρεί τη μνήμη του θαμμένου με το όνομα του κι όχι με επιγρα­φή. Παρομοίως, σκότωσε και τον Χείροινα, που ήταν θαυ­μαστός για την ιατρική του τέχνη, κατά λάθος με το τόξο του. Αλλά αρκετά είπαμε για τους Κενταύρους.

13. Στη συνέχεια, το πρόσταγμα που έλαβε ήταν να φέ­ρει τη χρυσοκέρατη λαφίνα που είχε εκπληκτική ταχύτητα στα πόδια3 0. Στην εκτέλεση τούτου του άθλου η επινοητι­κότητα του δεν του ήταν λιγότερο χρήσιμη από τη σωμα­τική του ρώμη. Μερικοί λένε πως την έπιασε με δίχτυα,

63

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

64

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

άλλοι π ω ς ακολουθώντας τα ίχνη της τη συνέλαβε ενώ κοιμόταν και άλλοι π ω ς την καταπόνησε με συνεχή κατα ­δίωξη" πλην ό μ ω ς , τούτον τον άθλο τον εκτέλεσε χωρίς βία και κινδύνους μόνο με την εξυπνάδα του μυαλού του.

Όταν , στη συνέχεια, ο Ηρακλής έλαβε το πρόσταγμα να διώξει τις Στυμφαλίδες όρνιθες από την ομώνυμη λίμνη 3 1 , εκτέλεσε τον άθλο εύκολα με τέχνη και επινοητικότητα. Φαίνεται, λοιπόν, π ω ς η λίμνη είχε πλημμυρίσει από απί­στευτο πλήθος πουλιών που αφάνιζαν κάθε καρπό που υπήρχε στη γύρω περιοχή. Με τη βία ήταν αδύνατον να χειραγωγηθούν τούτα τα πλάσματα , μιας και το πλήθος τους ήταν απίστευτο, το εγχείρημα, επομένως, απαιτούσε να επινοηθεί κάποιο τέχνασμα. Κατασκεύασε , λοιπόν, χάλ­κινο κρόταλο και μ' αυτό προκαλούσε τρομακτικό θόρυβο που φόβιζε τα πουλιά, έτσι τελικά με τον συνεχή κρότο εύκολα τα ανάγκασε να εγκαταλείψουν το μέρος που είχαν καταλάβει και καθάρισε τη λίμνη.

Αφού εκτέλεσε κι ετούτο τον άθλο, έλαβε προσταγή από τον Ευρυσθέα να καθαρίσει τον στάβλο του Αυγεία μόνος του, χωρίς τη βοήθεια κανενός 3 2. Ο στάβλος ήταν γεμάτος με τεράστιες ποσότητες κοπριάς που είχαν μαζευτεί με τα χρόνια, αυτή την κοπριά τον πρόσταξε ο Ευρυσθέας να καθαρίσει, με σκοπό να τον προσβάλει. Ο Ηρακλής απέρ­ριψε την ιδέα να τη βγάλει μεταφέροντας τη στους ώμους του, για να αποφύγει την ντροπή από την προσβολή, έστρε­ψε, λοιπόν, τον ονομαζόμενο Αλφειό ποταμό , ώ σ τ ε να πε ­ράσει από τον στάβλο και με τα ορμητικά νερά του τον καθάρισε, εκτελώντας τον άθλο, χωρίς να υποστεί την παραμικρή προσβολή, μέσα σε μία μέρα. Γι ' αυτό και είναι αξιοθαύμαστη η επινοητικότητα του, δεδομένου ότι εκτέλεσε το αλαζονικό πρόσταγμα χωρίς να ντροπιαστεί και χωρίς να υποστεί το παραμικρό που θα ήταν ανάξιο της αθανασίας.

65

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

66

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μετά από αυτά, ανέλαβε τον άθλο να φέρει από την Κρή­τη τον ταύρο, τον οποίο, λένε, είχε ερωτευτεί η Πασιφάη 3 3 . Έπλευσε στην Κρήτη και εξασφαλίζοντας τη συνεργασία του βασιλιά Μίνωα τον έφερε στην Πελοπόννησο, διαπλέ-οντας όλο εκείνο το πέλαγος πάνω στην πλάτη του.

14. Μετά την εκτέλεση και τούτου του άθλου, οργάνωσε τους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες , διαλέγοντας την ω­ραιότερη τοποθεσία για την τόσο σπουδαία πανήγυρη, που ήταν η πεδιάδα πλάι στον Αλφειό ποταμό , όπου αφιέρωσε τούτο τον αγώνα στον Δία πατέρα του. Έπαθλο για τους νι­κητές όρισε στεφάνι, διότι και ο ίδιος ευεργέτησε το ανθρώ­πινο γένος χωρίς να λάβει κανένα μισθό. Νίκησε σε όλα τα αθλήματα χωρίς συναγωνισμό, μιας και κανείς δεν τόλμησε να συγκριθεί μαζί του λόγω της υπέρτερης αξίας του , μολο­νότι τα αθλήματα είναι αντίθετα μεταξύ τους - διότι ο πυγ­μάχος ή ο παγκρατιαστής 3 4 δύσκολα νικάει τον δρομέα, καθώς επίσης δύσκολα γίνεται κατανοητό ο πρωταθλητής στα ελαφρά αθλήματα να βάλει κ ά τ ω εκείνους που υπερέ­χουν στα βαριά. Είναι, λοιπόν, φυσικό να γίνουν τούτοι οι αγώνες οι πιο τιμημένοι α π ' όλους, αφού ξεκίνησαν από έναν γενναίο άντρα.

Δεν είναι σ ω σ τ ό , όμως , να παραλείψω τα δώρα που του χάρισαν οι θεοί για την αξία του. Διότι όταν επέστρεψε από τους πολέμους και στράφηκε στις ανέσεις και στους πανη­γυρισμούς, στις γιορτές και στους αγώνες , κάθε θεός τον τίμησε και με δικό του δώρο , έτσι η Αθηνά του χάρισε πέπλο, ο Ή φ α ι σ τ ο ς ρόπαλο και θώρακα - τούτοι οι δυο θεοί συναγωνίστηκαν μεταξύ τους στην τέχνη τους και το δώρο της μιας ήταν για τις απολαύσεις και τις τέρψεις σε καιρό ειρήνης, ενώ του άλλου για την προστασία από τους κινδύ­νους του πολέμου. Από τους λοιπούς, ο Ποσειδώνας του δώρισε άλογα, ο Ερμής ξίφος, ο Απόλλων του έδωσε τόξο

67

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

68

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

και τον έμαθε να τοξεύει, ενώ η Δήμητρα , για να τον κα-Οάρει από τον φόνο των Κενταύρων, συνέστησε τα Μικρά Μυστήρια προς τιμήν του Ηρακλή 3 5 .

Κάτι ιδιαίτερο συνέβη επίσης και σχετικά με τη γέννη­ση τούτου του θεού. Η πρώτη θνητή γυναίκα με την οποία έσμιξε ο Δίας ήταν η Νιόβη του Φορωνέα και η τελευταία ήταν η Αλκμήνη, την οποία οι μυθογράφοι βεβαιώνουν πως ανήκε στη δέκατη έκτη γενιά απογόνων της Νιόβης - ώ σ τ ε ο Δίας άρχισε από τους δικούς της προγόνους να γεννάει ανθρώπους και μ' αυτήν κατέληξε, γιατί μετά από αυτή έπαψε να σμίγει με θνητές - δεδομένου ότι δεν ήλπιζε πως στα κατοπινά χρόνια θα γεννιόταν παιδί ισάξιο με τα προηγούμενα και δεν θέλησε τα καλύτερα να ακολουθη­θούν από τα χειρότερα.

15. Στη συνέχεια, οι γίγαντες στην περιοχή της Παλλή­νης αποφάσισαν να κηρύξουν πόλεμο στους αθανάτους. Ο Ηρακλής αγωνίστηκε στο πλευρό των θεών και σκοτώνο ­ντας πολλά από τα παιδιά της γης έτυχε μεγίστης αποδο­χής. Διότι ο Δίας μόνο όσους αγωνίστηκαν με τους θεούς ονόμασε Ολύμπιους, ώ σ τ ε ο καλός, κοσμημένος μ' αυτή την επωνυμία, να ξεχωρίζει από τον χειρότερο - απ όσους γεννήθηκαν από θνητές γυναίκες αξιώθηκαν να λάβουν αυτή την προσηγορία ο Διόνυσος και ο Ηρακλής, όχι μόνο επειδή ήταν πατέρας τους ο Δίας , αλλά και γιατί επιδίωξαν τους ίδιους στόχους στη ζωή τους, ευεργετώντας τα μάλα τον ανθρώπινο βίο.

Ο Δίας , όταν ο Προμηθέας παρέδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους, τον έβαλε στα δεσμά κι έστειλε τον αετό που του έτρωγε το συκώτι . Βλέποντας τον ο Ηρακλής να τι­μωρείται επειδή ευεργέτησε τους ανθρώπους, έριξε με το τόξο του στον αετό και τον σ κ ό τ ω σ ε και, πείθοντας ταυ­τόχρονα τον Δία να πάψει την οργή του, έσωσε τον ευ­εργέτη όλων.

69

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

70

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μετά από αυτά, ανέλαβε τον άθλο να φέρει τις φοράδες του Διομήδη του Θράκα 3 6 . Αυτές επειδή ήταν πολύ άγριες είχαν χάλκινα παχνιά κι επειδή ήταν πολύ δυνατές ήταν δεμένες με σιδερένιες αλυσίδες, η τροφή που έπαιρναν δεν φύτρωνε από τη γη, αλλά έκαναν κομμάτια τα σ ώ μ α τ α των ξένων και τρέφονταν από τη συμφορά των δύστυχων αν­θρώπων. Ο Ηρακλής, θέλοντας να τις χειραγωγήσει, τους πέταξε τον κύριο τους τον Διομήδη και ικανοποιώντας την πείνα τους με τις σάρκες εκείνου που τις έμαθε να παρα­βιάζουν τον [φυσικό] νόμο τις έκανε υπάκουες. Φτάνοντας οι φοράδες στον Ευρυσθέα, τις αφιέρωσε στην Ή ρ α " η γε ­νιά τους, μάλιστα, έτυχε να διατηρηθεί μέχρι τη βασιλεία του Αλέξανδρου του Μακεδόνα.

Μετά την εκτέλεση και τούτου του άθλου έπλευσε μαζί με τον Ιάσονα, μετέχοντας κι αυτός στην εκστρατεία για το χρυσόμαλλο δέρας στην Κολχίδα. Τα σχετικά ό μ ω ς θα τα περιγράψουμε με λεπτομέρειες στα κεφάλαια για την Αργοναυτική εκστρατεία 3 7 .

16. Παίρνοντας εντολή να φέρει τη ζώνη της Αμαζόνας Ιππολύτης, ο Ηρακλής έκανε την εκστρατεία εναντίον των Αμαζόνων. Έπλευσε , λοιπόν, στον Πόντο, που από εκείνον ονομάστηκε Εύξεινος, και φτάνοντας στις εκβολές του ποταμού Θερμώδοντα , στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη Θεμίσκυρα, όπου βρισκόταν το ανάκτορο των Αμαζόνων . Στην αρχή, τους ζήτησε τη ζώνη που τον είχαν προστάξει να πάρει, καθώς όμως εκείνες δεν υπάκουσαν, συνήψε μαζί τους μάχη. Το μεγάλο πλήθος τους παρατάχτηκε απέναντι των πολλών, ενώ οι πιο τιμημένες Αμαζόνες στάθηκαν απέναντι στον Ηρακλή κι έδωσαν μάχη σκληρή. Π ρ ώ τ η συγκρούστηκε μαζί του η Αελλα 3 8 , που είχε ονομαστεί έτσι λόγω της ταχύτητας της, αλλά βρήκε ταχύτερο τον αντί­παλο της. Δεύτερη η Φιλιππίς, από την πρώτη κιόλας συμπλοκή, δέχτηκε καίρια πληγή και σκοτώθηκε. Στη

71

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

72

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

συνέχεια, συνήψε μάχη με την Προθόη, η οποία, έλεγαν, είχε νικήσει επτά φορές τους αντιπάλους που είχε προκα­λέσει σε μάχη. Αφού έπεσε και αυτή, τέταρτη υπέταξε την ονομαζόμενη Ερίβοια. Αυτή που καυχιόταν π ω ς από την ανδραγαθία της στους πολεμικούς αγώνες δεν είχε ανάγκη κανενός βοηθού, απέδειξε ψεύτικο τον ισχυρισμό πέφτο ­ντας σε καλύτερο της. Μετά από αυτές, η Κελαινώ, η Ευρυβία και η Φοίβη, που συντρόφευαν την Αρτεμη στα κυνήγια της και ακόντιζαν τα πάντα με ευστοχία, τον ένα στόχο δεν τον πέτυχαν τότε και κατακόπηκαν όλες συνα­σπισμένες πλάι πλάι. Μετά από αυτές, κατέβαλε τη Δηιά­νειρα, την Αστερία και τη Μάρπη, καθώς και την Τέκμησ -σα και την Αλκίππη. Η τελευταία που είχε ορκιστεί να παραμείνει παρθένα τήρησε μεν τον όρκο της, αλλά τη ζωή της δεν τη διατήρησε. Η στρατηγός των Αμαζόνων Μελα-νιππη, που ήταν ιδιαίτερα θαυμαστή για την ανδρεία της, έχασε την αρχηγία. Σκοτώνοντας ο Ηρακλής τις επιφανέ­στερες Αμαζόνες και τρέποντας το πλήθος των υπολοίπων σε φυγή, κατάκοψε τις περισσότερες, με αποτέλεσμα να συντριβεί το έθνος τους παντελώς. Από τις αιχμάλωτες , δώρισε την Αντιόπη στον Θησέα, ενώ ελευθέρωσε τη Μ ε -λανίππη παίρνοντας λύτρα τη ζώνη της.

17. Στη συνέχεια, ο Ευρυσθέας τον πρόσταξε ως δέκατο άθλο να φέρει τα βόδια του Γηρυόνη 3 9 , που τύχαινε να βόσκουν στα μέρη της Ιβηρίας προς την πλευρά του ω κ ε ­ανού. Ο Ηρακλής, κρίνοντας π ω ς τούτος ο άθλος απαιτού­σε μεγάλη προπαρασκευή και σκληρές δοκιμασίες, συγκρό­τησε αξιόλογο εκστρατευτικό σ ώ μ α με πλήθος σ τρατ ιω ­τών ικανών για μια τέτοια εκστρατεία. Γιατί ήταν γνωστό σ ολόκληρη την οικουμένη π ω ς ο Χ ρ υ σ ά ω ρ 4 0 , που είχε πάρει τ ' όνομα του από τα πλούτη του , βασίλευε σ' ολό­κληρη την Ιβηρία και π ω ς είχε συναγωνιστές τους τρεις γιους του, που ξεχώριζαν για τη σωματική τους ρώμη και

73

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

74

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τα ανδραγαθήματα στους πολεμικούς αγώνες, κι εκτός από αυτά π ω ς ο κάθε γιος είχε μεγάλες δυνάμεις στη διάθεση του συγκροτημένες από έθνη πολεμικά" χάρη στα οποία, άλλωστε , ο Ευρυσθέας θεώρησε πολύ δύσκολη την εκστρα­τεία εναντίον τους και γι ' αυτό πρόσταξε τον εν λόγω άθλο. Ο Ηρακλής, πάλι, υπέμεινε θαρραλέα τους κινδύνους, όπως είχε κάνει και στα προηγούμενα κατορθώματα . Μάζεψε τις δυνάμεις του στην Κρήτη, έχοντας αποφασίσει να εξορμή­σει από εκεί· διότι η θέση του νησιού είναι εξαιρετικά καίρια και προσφέρεται για εκστρατεία σε οποιοδήποτε μέρος της οικουμένης. Προ της αναχωρίσεώς του, όμως , οι ντόπιοι τον τίμησαν μεγαλοπρεπώς, θέλοντας, λοιπόν, να δείξει την ευγνωμοσύνη του στους Κρήτες, καθάρισε το νησί από τα θηρία. Γι ' αυτό τα μετέπειτα χρόνια στο νησί δεν υπήρξε άγριο ζ ώ ο , όπως αρκούδα, λύκος, φίδι ή ό,τι αλλο παρόμοιο. Κι αυτά τα έκανε για να τιμήσει το νησί, όπου σύμφωνα με τον μύθο γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας. Αποπλέοντας από την Κρήτη, άνοιξε πανιά για τη Λιβύη, όπου π ρ ώ τ α απ ' όλα προκάλεσε σε μάχη τον Ανταίο, που ήταν διαβόητος για τη σωματική του ρώμη και την πείρα του στην παλαίστρα και που σκότωνε όσους ξένους νικούσε, παλεύοντας, λοιπόν, μαζί του τον σ κ ό τ ω σ ε . Στη συνέχεια, εξημέρωσε στη Λιβύη, που ήταν γεμάτη άγρια θηρία, μεγάλο μέρος της ερημικής περιοχής και παρέδωσε τη χώρα στη γεωργία και τις άλλες καλλιέργειες που απο­δίδουν καρπούς, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της χ ώ ­ρας να γεμίσει αμπέλια κι ένα άλλο με ελαιώνες - γενικά, τη Λιβύη, που πιο πριν ήταν ακατοίκητη από το πλήθος των θηρίων που τη λυμαίνονταν, την εξημέρωσε και την έκανε να μην υπολείπεται από καμιά άλλη χώρα σε ευδαιμονία. Με τον ίδιο τρόπο, τους ανθρώπους που παρανομούσαν και τους δυνάστες που ήταν αλαζόνες τους σκότωσε και χάρισε στις πόλεις την ευδαιμονία. Ο μύθος, μάλιστα, λέει π ω ς μίσησε και πολέμησε το γένος των αγρίων θηρίων και των

75

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

76

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

παράνομων ανθρώπων, επειδή παιδί ακόμη νήπιο συνέβη να τον επιβουλευτούν τα φίδια, ενώ μεγάλος έπεσε στην εξουσία αλαζόνα και άδικου μονάρχη που τον πρόσταζε να κάνει τους άθλους.

18. Μετά τον θάνατο του Ανταίου, πέρασε στην Αίγυ ­πτο , όπου σ κ ό τ ω σ ε τον Βούσιρι, τον βασιλιά που σκότωνε τους ξένους που πήγαιναν στη χ ώ ρ α τ ο υ 4 1 . Αφού διέσχισε το άνυδρο μέρος της Λιβύης, συνάντησε χώρα εύφορη και γεμάτη νερά, όπου ίδρυσε πόλη θαυμαστή για το μέγεθος της, την ονομαζόμενη Εκατόμπυλο, που της έδωσε αυτό το όνομα από τον αριθμό των πυλών της. Η ευδαιμονία τού ­της της πόλης διατηρούνταν μέχρι τη νεότερη εποχή, οπότε οι Καρχηδόνιοι, με αξιόλογες δυνάμεις και καλούς στρατη­γούς, εκστράτευσαν εναντίον της και την κατέλαβαν. Αφού επισκέφτηκε μεγάλο μέρος της Λιβύης, ο Ηρακλής έφτασε στον ωκεανό, στα Γάδειρα, και έστησε στήλες πάνω και στις δυο ηπείρους. Με τον στόλο του , που τον ακολουθούσε κατά μήκος των ακτών, πέρασε στην Ιβηρία και, βρίσκο­ντας τους τρεις γιους του Χρυσάορα με μεγάλες δυνάμεις στρατοπεδευμένους σε κάποια απόσταση μεταξύ τους, προ­κάλεσε σε μάχη έναν έναν και τους τρεις αρχηγούς, τους σκότωσε και, αφού υπέταξε την Ιβηρία, πήρε μαζί του τις περιώνυμες αγέλες των βοδιών. Κ α θ ώ ς διέσχιζε τη χώρα των Ιβήρων, τον τίμησε κάποιος από τους ντόπιους βασι­λιάδες, άνθρωπος ξεχωριστός για την ευσέβεια και τη δι­καιοσύνη του , στον οποίο άφησε μέρος των αγελάδων ως δωρεά προς τον βασιλέα. Εκείνος τις δέχτηκε αφιερώνο­ντας τες όλες στον Ηρακλή και κάθε χρόνο θυσίαζε προς τιμήν του τον καλύτερο ταύρο της αγέλης - όσο για τις αγε ­λάδες συμβαίνει να παραμένουν ιερές στην Ιβηρία μέχρι των ημερών μας.

Αλλά μιας και μνημονεύσαμε τις Ηράκλειες στήλες, καλό θα ήταν να μιλήσουμε και γι ' αυτές. Φτάνοντας ο

77

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

78

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Ηρακλής στις άκρες των ηπείρων της Λιβύης και της Ευρώπης προς τον ωκεανό αποφάσισε να στήσει τούτες τις στήλες σε ανάμνηση της εκστρατείας. Επειδή ήθελε να φτιάξει μνημείο στον ωκεανό που να μην ξεχαστεί ποτέ , λένε π ω ς έκανε προσχώσεις και στις δυο άκρες των ηπείρων που προχωρούσαν σε μεγάλο βάθος μέσα στη θάλασσα - γι ' αυτό, ενώ μέχρι τότε απείχαν μεγάλη απόσταση η μία από την άλλη, στένεψε το πέρασμα, ώ σ τ ε , καθώς έγινε ρηχό και στενό, να εμποδίζει τα μεγάλα κήτη να περνάνε από τον ωκεανό στη μέσα θάλασσα και ταυ ­τόχρονα με το μέγεθος του έργου του να παραμείνει στον αιώνα τον άπαντα η φήμη του κατασκευαστή - μερικοί, όμως , λένε το αντίθετο, πως οι ήπειροι ήταν ενωμένες, πως εκείνος τις έσκαψε και ανοίγοντας πέρασμα έκανε τον ωκεανό να ενώνεται με τη δική μας θάλασσα. Αλλά περί αυτών μπορεί ο καθένας να πιστεύει ό,τι προτιμάει. Έ ρ γ α παραπλήσια μ' αυτά είχε κάνει προηγουμένως και στην Ελλάδα. Διότι στα λεγόμενα Τέμπη, όπου η περιοχή είναι πεδινή και στο μεγαλύτερο μέρος της λίμναζαν νερά, άνοιξε κανάλι στην άκρη και διοχετεύοντας σ' αυτό όλο το νερό της λίμνης, αποκάλυψε τις πεδιάδες της Θεσσαλίας κατά μήκος του Πηνειού ποταμού - ενώ, αντίθετα, στη Βοιωτία φράζοντας το ρεύμα που κυλούσε κοντά στον Ορχομενό των Μινυών μετέτρεψε τη χ ώ ρ α σε λίμνη και προκάλεσε την καταστροφή ολόκληρης της περιοχής. Τα έργα, όμως , που έκανε στη Θεσσαλία σκοπό είχαν να ευ­εργετήσουν τους Έλληνες, ενώ εκείνα στη Βοιωτία έγιναν για να τιμωρήσει τους κατοίκους της Μινυάδας, επειδή είχαν υποδουλώσει τους Θηβαίους.

19. Ο Ηρακλής, λοιπόν, παρέδωσε τη βασιλεία των Ιβήρων στους άριστους μεταξύ των εγχωρίων, ενώ ο ίδιος πήρε τον στρατό του και, περνώντας στην Κελτική και διασχίζοντας την ολόκληρη, έθεσε τέλος στις συνήθεις

79

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΑΙΩΤΗΣ

80

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μέχρι τότε παρανομίες και ξενοκτονίες, και, επειδή μεγά­λο πλήθος ανθρώπων α π ' όλα τα έθνη συστράτευαν εκούσια μαζί του , ίδρυσε μια πόλη αρκετά μεγάλη που ονομάστηκε Αλησία, από την περιπλάνηση κατά την εκστρατεία. Με τους κατοίκους, όμως , της πόλης ανακάτεψε και πολλούς από τους ντόπιους, οι οποίοι ένεκα του πλήθους τους επι­κράτησαν και το αποτέλεσμα ήταν να εκβαρβαριστούν όλοι. Οι Κέλτες, μάλιστα, τιμάνε μέχρι σήμερα εκείνη την πόλη, θεωρώντας την εστία και μητρόπολη ολόκληρης της Κελτικής. Παρέμεινε, επίσης, ελεύθερη και απόρθητη όλο το χρονικό διάστημα από τους χρόνους του Ηρακλή μέχρι την εποχή μας· τελευταία, μόνο, ο Γάιος Καίσαρας, που για το μέγεθος των κατορθωμάτων του προσαγορεύ-τηκε θεός, την κατέλαβε με έφοδο και την ανάγκασε, μαζί με όλους τους υπόλοιπους Κέλτες, να υποταγεί στους Ρ ω ­μαίους 4 2 . Ο Ηρακλής μετά την Κελτική πορεύτηκε στην Ιταλία και καθώς περνούσε την ορεινή περιοχή των Άλπε ­ων έκανε λεωφόρο τον δύσβατο και κακοτράχαλο δρόμο, ώ σ τ ε να γίνει βατός για στρατεύματα και υποζύγια με αποσκευές. Οι βάρβαροι που κατοικούσαν σ' εκείνη την ορεινή περιοχή συνήθιζαν στα δύσβατα σημεία να περικό­πτουν και να καταληστεύουν τα στρατεύματα που περνού­σαν, όλους όμως τους υπέταξε ο Ηρακλής και σκοτώνοντας τους αρχηγούς στις παρανομίες έκανε ασφαλή την οδοιπο-ρία για τους μεταγενέστερους. Αφού πέρασε τις Άλπεις και διέσχισε την πεδιάδα της καλούμενης σήμερα Γαλατίας , συνέχισε την πορεία του δία μέσου της Λιγουρίας.

20. Οι Λιγούριοι που κατοικούν τούτη τη χώρα νέμονται εδάφη τραχιά και παντελώς άθλια" σε αντάλλαγμα του μόχθου και της ανείπωτης κακοπάθειας των ντόπιων η γη μόλις και μετά βίας παράγει κάποιους λιγοστούς καρ­πούς. Γι ' αυτό και οι κάτοικοι είναι μικροκαμωμένοι και

81

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

80

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μέχρι τότε παρανομίες και ξενοκτονίες, και, επειδή μεγά­λο πλήθος ανθρώπων απ ' όλα τα έθνη συστράτευαν εκούσια μαζί του , ίδρυσε μια πόλη αρκετά μεγάλη που ονομάστηκε Αλησία, από την περιπλάνηση κατά την εκστρατεία. Με τους κατοίκους, όμως , της πόλης ανακάτεψε και πολλούς από τους ντόπιους, οι οποίοι ένεκα του πλήθους τους επι­κράτησαν και το αποτέλεσμα ήταν να εκβαρβαριστούν όλοι. Οι Κέλτες, μάλιστα, τιμάνε μέχρι σήμερα εκείνη την πόλη, θεωρώντας την εστία και μητρόπολη ολόκληρης της Κελτικής. Παρέμεινε, επίσης, ελεύθερη και απόρθητη όλο το χρονικό διάστημα από τους χρόνους του Ηρακλή μέχρι την εποχή μας' τελευταία, μόνο, ο Γάιος Καίσαρας, που για το μέγεθος των κατορθωμάτων του προσαγορεύ-τηκε θεός, την κατέλαβε με έφοδο και την ανάγκασε, μαζί με όλους τους υπόλοιπους Κέλτες, να υποταγεί στους Ρ ω ­μαίους 4 2 . Ο Ηρακλής μετά την Κελτική πορεύτηκε στην Ιταλία και καθώς περνούσε την ορεινή περιοχή των Αλπε ­ων έκανε λεωφόρο τον δύσβατο και κακοτράχαλο δρόμο, ώ σ τ ε να γίνει βατός για στρατεύματα και υποζύγια με αποσκευές. Οι βάρβαροι που κατοικούσαν σ' εκείνη την ορεινή περιοχή συνήθιζαν στα δύσβατα σημεία να περικό­πτουν και να καταληστεύουν τα στρατεύματα που περνού­σαν, όλους όμως τους υπέταξε ο Ηρακλής και σκοτώνοντας τους αρχηγούς στις παρανομίες έκανε ασφαλή την οδοιπο-ρία για τους μεταγενέστερους. Αφού πέρασε τις Αλπεις και διέσχισε την πεδιάδα της καλούμενης σήμερα Γαλατίας , συνέχισε την πορεία του δία μέσου της Λιγουρίας.

20. Οι Λιγούριοι που κατοικούν τούτη τη χώρα νέμονται εδάφη τραχιά και παντελώς άθλια - σε αντάλλαγμα του μόχθου και της ανείπωτης κακοπάθειας των ντόπιων η γη μόλις και μετά βίας παράγει κάποιους λιγοστούς καρ­πούς. Γι ' αυτό και οι κάτοικοι είναι μικροκαμωμένοι και

81

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

82

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

από τη συνεχή άσκηση νευρώδεις - καθώς είναι εντελώς ξένοι προς τις απολαύσεις της αργίας, είναι ελαφροί και ευκίνητοι και ξεχωρίζουν στους πολεμικούς αγώνες για την τόλμη τους. Και γενικά, καθώς οι κάτοικοι των γύρω περιοχών είναι εξασκημένοι στη συνεχή καταπόνηση και καθώς η γη απαιτεί αδιάκοπη εργασία, συνήθισαν τις γ υ ­ναίκες τους να συμμετέχουν στις κακουχίες που απαιτεί η καλλιέργεια. Δεδομένου ότι εργάζονται έναντι μισθού ά­ντρες και γυναίκες πλάι πλάι, κάτι ιδιαίτερο και ταυτόχρο­να παράδοξο έτυχε να συμβεί με μια γυναίκα στις ημέρες μας. Ή τ α ν έγκυος και εργαζόταν έμμισθα μαζί με τους άντρες, την ώ ρ α , όμως , της δουλειάς την έπιασαν οι ωδίνες του τοκετού, έφυγε, λοιπόν, αθόρυβα και πήγε σε κάτι θάμνους - εκεί γέννησε, τύλιξε το παιδί με φύλλα και το έκρυψε, ενώ η ίδια ξανάσμιξε με τους εργάτες και συνέχισε να υπομένει τις ίδιες κακουχίες μ' εκείνους, χωρίς να πει τίποτα για το συμβάν. Καθώς το βρέφος άρχισε να κλα-ψουρίζει, το πράγμα φανερώθηκε, αλλά ο επιστάτης δεν κατάφερνε με κανένα τρόπο να την πείσει να σταματήσει την εργασία - όσο για εκείνη δεν έλεγε να πάψει τη σκληρή δουλειά, μέχρις ότου τη λυπήθηκε ο εργοδότης, την πλή­ρωσε και την απάλλαξε από την εργασία 4 3 .

21. Ο Ηρακλής πέρασε τη χώρα των Λιγουρίων και των Τυρρηνών, έφτασε στον ποταμό Τίβερη και στρατοπέδευσε εκεί που τ ώ ρ α βρίσκεται η Ρ ώ μ η . Η πόλη, βέβαια, κτί­στηκε μετά από πολλές γενιές, από τον Ρωμύλο τον γιο του Άρη, αλλά εκείνο τον καιρό κατοικούσαν στον λόφο που σήμερα ονομάζεται Παλατινός μερικοί ντόπιοι, εγκα­ταστημένοι σε μια πολύ μικρή κωμόπολη. Εκεί, δυο επι­φανείς άντρες, ο Κάκιος και ο Πινάριος, δέχτηκαν τον Ηρακλή πολύ φιλόξενα και τον τίμησαν με ωραία δώρα . Ενθύμια από εκείνους τους άντρες παραμένουν μέχρι και

83

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

84

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τούτη την εποχή στη Ρ ώ μ η , διότι στους Ρωμαίους εξακο­λουθεί να υπάρχει στους ευγενείς το γένος των Πιναρίων, και θεωρείται μάλιστα αρχαιότατο, όσο για τον Κάκιο υπάρχει κάθοδος στον Παλατινό λόφο με πέτρινα σκαλιά που ονομάζεται από εκείνον Κακία, γιατί βρίσκεται κοντά στο τότε σπίτι του Κάκιου. Ο Ηρακλής δέχτηκε με ικα­νοποίηση τα φιλικά αισθήματα των κατοίκων του Παλα­τινού και τους προείπε ότι μετά τη μετάσταση του στους θεούς, όποιος τάξει να αφιερώσει το δέκατο της περιουσίας του στον Ηρακλή θα ζήσει πολύ πιο ευτυχισμένη ζ ω ή . Κι ετούτη η συνήθεια όντως διατηρήθηκε στα κατοπινά χρόνια και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας - καθόσον πολλοί Ρ ω ­μαίοι, όχι μόνο άνθρωποι που είχαν μέτριες περιουσίες αλλά και κάποιοι πάμπλουτοι, έταξαν το ένα δέκατο της περιουσίας τους στον Ηρακλή κι όταν στη συνέχεια έγιναν ευτυχισμένοι, του αφιέρωσαν όντως το δέκατο της περιου­σίας τους, που έφτανε τα τέσσερις χιλιάδες τάλαντα. Ο Λεύκολλος, για παράδειγμα, που ήταν ίσως ο πλουσιότε­ρος Ρωμαίος του καιρού του , έκανε εκτίμηση της περιου­σίας του και προσέφερε στον θεό πραγματικά το ένα δέ­κατο, κάνοντας συνεχή και πολυδάπανα συμπόσια. Προς τιμήν αυτού του θεού κατασκεύασαν και οι Ρωμαίοι αξιό­λογο ιερό, πλάι στον Τίβερη, με σκοπό να τελούνται εκεί οι θυσίες για την προσφορά της δεκάτης.

Ο Ηρακλής, τ ώ ρ α , κίνησε από τον Τίβερη, πέρασε την παραλία της λεγόμενης σήμερα Ιταλίας κι έφτασε στην πεδιάδα της Κύμης, όπου, σύμφωνα με τον μύθο, υπήρχαν άντρες που διακρίνονταν για τη σωματική τους ρώμη κι ήταν φημισμένοι για την παρανομία τους, που ονομάζονταν γίγαντες. Η πεδιάδα, επίσης, ονομαζόταν Φλεγραία, από τον λόφο που τα παλαιά χρόνια ξερνούσε πελώριες φωτιές , όπως περίπου η Αίτνα στη Σικελία" σήμερα ο λόφος αυτός ονομάζεται Βεζούβιος κι έχει πολλά σημάδια από τη φωτιά που έβγαζε τα αρχαία χρόνια. Οι γίγαντες, λοιπόν, μόλις

85

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

86

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

έμαθαν για την εμφάνιση του Ηρακλή, μαζεύτηκαν όλοι και παρατάχτηκαν να τον αντιμετωπίσουν. Η μάχη που ακολούθησε ήταν θαυμαστή για τη δύναμη και την τόλμη των γιγάντων και λένε π ω ς ο Ηρακλής συμμάχησε με τους θεούς για να επικρατήσει κι έτσι, αφού σκότωσε τους περισσότερους, εξημέρωσε την περιοχή. Ο μύθος αναφέρει πως οι γίγαντες ήταν παιδιά της γης, ένεκα του τεράστιου μεγέθους των σ ω μ ά τ ω ν τους. Αυτά αναφέρουν μερικοί συγγραφείς μύθων για τους γίγαντες που φονεύτηκαν στη Φλέγρα, την εκδοχή των οποίων ακολουθεί και ο ιστορικός Τίμαιος 4 4 .

22. Από τη Φλεγραία πεδιάδα ο Ηρακλής κατέβηκε στη θάλασσα, όπου έκανε έργα στη λίμνη που ονομάζεται Ά-ορνος και θεωρείται ιερή λίμνη της Περσεφόνης. Αυτή η λίμνη βρίσκεται μεταξύ Μισηνού και Δικαιαρχείων, κοντά στις θερμές πηγές 4 5 , η περίμετρος της φτάνει τα πέντε στάδια και το βάθος της είναι απίστευτο" καθώς τα νερά της είναι πεντακάθαρα, το χρώμα τους είναι κυανό λόγω του μεγάλου βάθους. Ο μύθος αναφέρει π ω ς παλιά υπήρχε πλάι της νεκρομαντείο, το οποίο, λένε, καταργήθηκε τα κατοπινά χρόνια. Η λίμνη είχε άνοιγμα προς τη θάλασσα και λέγεται π ω ς ο Ηρακλής παράχωσε την εκροή και κατασκεύασε τον δρόμο που σήμερα πηγαίνει παράλληλα με τη θάλασσα, που πήρε το όνομα του και ονομάζεται Ηράκλειος.

Αυτά έκανε, λοιπόν, σ' εκείνα τα μέρη, α π ' όπου ξεκι­νώντας έφτασε στη χώρα των Ποσειδωνιατών, σ ' ένα βράχο για τον οποίο ο μύθος αναφέρει πως κάποτε έγινε εκεί κάτι ιδιαίτερο και παράξενο. Στους κατοίκους της περιοχής υπήρχε κάποιος κυνηγός που ήταν ονομαστός για τα κατορθώματα του στο κυνήγι. Τα προηγούμενα χρόνια, λοιπόν, συνήθιζε να αφιερώνει στην Αρτεμη τα

87

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

88

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

κεφάλια και τα πόδια των θηρίων που σκότωνε καρφώνο­ντας τα στα δέντρα. Κάποτε , ό μ ω ς , έπιασε έναν κάπρο τ ό ­σο μεγάλο που περιφρόνησε ακόμα και τη θεά και λέγοντας πως το κεφάλι του θηρίου το αφιερο')νει στον εαυτό του το κρέμασε σύμφωνα με τα λόγια του σε κάποιο δέντρο, ενώ ο ίδιος, καθώς έκανε πολύ ζέστη, έπεσε να κοιμηθεί για μεσημέρι. Την ώ ρ α όμως που κοιμόταν, ο κόμπος λύθηκε από μόνος του και το κεφάλι έπεσε πάνω στον κοιμισμένο και τον σ κ ό τ ω σ ε . Αλλά δεν έχει νόημα να εκπλήσσεται κανείς από το γεγονός, γιατί πολλές περιστάσεις που μνη­μονεύονται σχετικά μ' αυτή τη θεά αναφέρονται στην τι­μωρία των ασεβών . Ενώ με τον Ηρακλή συνέβη το αντί­θετο λόγω της ευσέβειας του. Γιατί μόλις έφτασε στα σύνορα Ρηγίνης και Λοκρίδας και ξεκουραζόταν από την κόπωση της οδοιπορίας, λένε π ω ς , επειδή τον ενοχλούσαν τα τζιτζίκια, ευχήθηκε στους θεούς να εξαφανιστούν, και γι αυτό οι θεοί εκπλήρωσαν την ευχή του εξαφανίζοντας τα όχι μόνο για εκείνη την ώ ρ α , αλλά κι όλα τα επόμενα χρόνια δεν εμφανίστηκε τζιτζίκι στην περιοχή 4 6 .

Φτάνοντας ο Ηρακλής στον πορθμό, στο στενότερο σημείο της θάλασσας, πέρασε το κοπάδι στη Σικελία, ενα') ο ίδιος κρατημένος από το κέρατο ενός ταύρου πέρασε κολυμπώντας απέναντι, διανύοντας απόσταση δεκατριών σταδίων, όπως λέει ο Τίμαιος 4 7 .

23. Στη συνέχεια, θέλοντας να κάνει όλο τον γύρο της Σικελίας, κίνησε από την Πελωριάδα προς τον 'Ερυκα 4 8 . Καθώς προχωρούσε κατά μήκος των παραλίων του νησιού, λέει ο μύθος, οι Νύμφες έκαναν ν' αναβλύσουν θερμά λου­τρά για να ξεκουράσουν την ταλαιπωρία του από την οδοιπορία. Τούτα τα λουτρά ήταν διπλά και τα μεν ονο­μάστηκαν Ιμεραία ενώ τα άλλα Εγεσταία , παίρνοντας τ ' όνομα τους από τις τοποθεσίες τους. Πλησιάζοντας ο Η-

89

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

90

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ρακλής στην περιοχή του Έ ρ υ κ α 4 9 , τον προκάλεσε σε α γ ώ ­να πάλης ο Έρυκας , που ήταν γιος της Αφροδίτης και του Βούτα, βασιλιά τότε του τόπου 5 0 . Ο αγώνας των δύο αντι­πάλων συνοδευόταν και από πρόστιμο, αν έχανε ο Έρυκας θα του παραχωρούσε τη χώρα κι αν έχανε ο Ηρακλής θα του έδινε τα γελάδια. Στην αρχή ο Έρυκας αγανάκτησε, διότι τα γελάδια υπολείπονταν κατά πολύ σε αξία από ολό­κληρη χ ω ρ α ' όταν όμως ο Ηρακλής του απάντησε π ω ς αν τα χάσει θα στερηθεί την αθανασία, ευδόκησε ο Έρυκας να συγκατατεθεί, κι έτσι πάλεψε, νικήθηκε και έχασε τη χ ώ ­ρα. Ο Ηρακλής παραχώρησε τη χ ώ ρ α στους ντόπιους και τους επέτρεψε να παίρνουν τους καρπούς της, μέχρις ότου φτάσει εκεί κάποιος από τους απογόνους του και την απαιτήσει - πράγμα που έγινε. Πολλές γενιές αργότερα, ο Δωριεύς ο Λακεδαιμόνιος ήρθε στη Σικελία, πήρε π ίσω τη χώρα και ίδρυσε την πόλη Ηράκλεια 5 1 . Καθώς η πόλη αυ ­ξανόταν γρήγορα, οι Καρχηδόνιοι τη φθόνησαν, μήπως φτάσει και γίνει ισχυρότερη από την Καρχηδόνα και αφαι­ρέσει την ηγεμονία από τους Φοίνικες, έτσι εκστράτευσαν εναντίον της με ισχυρές δυνάμεις, την κατέλαβαν κατά κράτος και την ισοπέδωσαν. Λεπτομέρειες όμως γι' αυτά θα δώσουμε , όταν φτάσουμε στην αντίστοιχη περίοδο 5 2 . Κι ενώ ο Ηρακλής συνέχιζε τον γύρο της Σικελίας, έφτασε στην πόλη που σήμερα είναι οι Συρακούσες, όπου έμαθε τα μυθολογούμενα για την αρπαγή της Κόρης. Πρόσφερε μεγαλοπρεπείς θυσίες στις θεές και τον ωραιότερο ταύρο εξαγνίζοντας τον στην πηγή Κυάνη 5 3 κι έδειξε στους ντό­πιους να θυσιάζουν κάθε χρόνο στην Κόρη και να κάνουν λαμπρό πανηγύρι και θυσία στην Κυάνη. Στη συνέχεια, διασχίζοντας με τα γελάδια τα μεσόγεια, αντιμετώπισε ντόπιους Σικελούς που του αντιπαρατάχτηκαν με ισχυρές δυνάμεις, τους νίκησε σε λαμπρή μάχη εκ παρατάξεως και σκότωσε πολλούς, μεταξύ των οποίων, μερικοί μυθογράφοι

91

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

92

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

αναφέρουν, και επιφανείς στρατηγούς που μέχρι σήμερα δέχονται τιμές ηρώων , όπως ο Λεύκασπις, ο Πεδιακρά-της, ο Βουφόνας, ο Γλυχάτας καθώς και ο Βυταίας και ο Κρυτίδας.

24. Περνώντας, στη συνέχεια, από την πεδιάδα των Λεοντίνων, θαύμασε την ομ.ορφιά της περιοχής και, για να δείξει τη συμπάθεια του στους ανθρώπους που τον τιμούσαν, άφησε πίσω του αθάνατα μνημεία της παρου­σίας του. Κάτι ιδιαίτερο, μάλιστα, έτυχε να συμβεί στην πόλη των Αγυριναίων 5 4 . Σ' αυτή την πόλη δέχτηκε τιμές σαν τους Ολύμπιους θεούς, με πανηγύρεις και θυσίες λα­μπρές, μολονότι, λοιπόν, τα προηγούμενα χρόνια δεν είχε δεχτεί καμιά θυσία, τότε συγκατατέθηκε για πρώτη φορά, ως να του προμηνούσε ο θεός την αθανασία. Διότι υπήρχε όχι πολύ μακριά από την πόλη ένας δρόμος βραχώδης , όπου αποτυπώνονταν πάνω του τα ίχνη από τα γελάδια σαν να ήταν σε κερί. Το ίδιο συνέβη και με τα ίχνη του Ηρακλή και καθώς ο δέκατος άθλος του τελείωνε, θ ε ω ρ ώ ­ντας πως ήδη αγγίζει κάπως την αθανασία, δέχτηκε τις θυσίες που τελούσαν κάθε χρόνο οι ντόπιοι. Για ν' αντα­ποδώσει τις χάρες που του έκαναν από καλοσύνη τους οι κάτοικοι, κατασκεύασε πριν από την πόλη λίμνη με περί­μετρο τέσσερα στάδια, που πρόσταξε να πάρει τ' όνομα του - δίνοντας, επίσης, και στα αποτυπωμένα ίχνη των βοδιών τ ' όνομα του, κατασκεύασε τέμενος αφιερωμένο στον ήρωα Γηρυόνη, που τιμάται μέχρι σήμερα από τους ντόπιους. Αξιόλογο τέμενος έφτιαξε και για τον Ιόλαο, τον ανεψιό του, που τον συνόδευε στην εκστρατεία, και όρισε να του αποδίδονται κάθε χρόνο τιμές και θυσίες, οι οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα' γιατί όλοι οι κάτοικοι αυτής της πόλης απ ' όταν γεννιούνται αφήνουν τα μαλλιά τους άκοπα για να τα αφιερώσουν στον Ιόλαο, όταν μετά από

93

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

94

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

καλούς οιωνούς εξευμενίσουν τον θεό με μεγαλοπρεπείς θυ­σίες. Είναι τόση η αγιότης και η σεμνότης του τεμένους, ώ σ τ ε τα αγόρια που δεν τελούν τις καθιερωμένες θυσίες χάνουν τη φωνή τους και μοιάζουν με πεθαμένα. Αλλά κι αυτά, όταν κάποιο, που υποφέρει από την παραπάνω αρ ­ρώστια, τάξει να αποδώσει τη θυσία και να αφήσει ενέχυρο της θυσίας [τα μαλλιά του] στον θεό, αποκαθίσταται, λένε, αμέσως η υγεία του. Οι ντόπιοι, λοιπόν, σύμφωνα μ' αυτά, την πύλη, στην οποία συνάντησαν τον θεό και του πρόσφε ­ραν τις θυσίες, την ονόμασαν Ηράκλεια και κάθε χρόνο διοργανώνουν με μεγάλη προθυμία γυμναστικούς και ιππι­κούς αγώνες. Καθώς πάνδημος ο λαός, ελεύθεροι και δού­λοι, αποδέχεται τον θεό, όρισαν να τον τιμούν χωριστά και οι υπηρέτες, συγκροτώντας θιάσους, και να συγκεντρώνο­νται σε συμπόσια και θυσίες που προσφέρουν στον θεό.

Ο Ηρακλής, τ ώ ρ α , πέρασε με τα γελάδια στην Ιταλία και προχωρούσε κατά μήκος της παραλίας· σ κ ό τ ω σ ε τον Λακίνιο 5 5 , που πήγε να κλέψει τις αγελάδες, και, χωρίς να το θέλει, τον Κρότωνα 5 6 , τον οποίο έθαψε με μεγαλοπρέ­πεια και του κατασκεύασε τάφο" επίσης, προείπε στους ντόπιους ότι τα κατοπινά χρόνια θα γινόταν σπουδαία πόλη που θα έφερε το όνομα του πεθαμένου.

25. Αφού έκανε το γύρο της Αδριατικής και πέρασε με τα πόδια ολόκληρη την παραλία του εν λόγω κόλπου, έφτα­σε στην Ήπειρο , απ ' όπου πορεύτηκε στην Πελοπόννησο, όπου ολοκληρώνοντας και τον δέκατο άθλο, πήρε τη δια­ταγή από τον Ευρυσθέα να ανεβάσει στο φως τον Κέρβερο από τον Αδη . Πιστεύοντας π ω ς αυτό θα τον συνέφερε σ' αυτό τον άθλο, πήγε στην Αθήνα και πήρε μέρος στα Ελευσίνια μυστήρια, όπου τελετάρχης τότε ήταν ο Μου ­σαίος, ο γιος του Ορφέα.

95

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

96

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μιας και μνημονεύσαμε τον Ορφέα, δεν θα ήταν άσχημο να κάνουμε μια μικρή παρέκβαση και να μιλήσουμε γι αυτόν. Αυτός , λοιπόν, ήταν γιος του Οίαγρου, θρακικής καταγωγής , που στη μόρφωση, στο μελωδικό τραγούδι και στην ποίηση ξεπερνάει κατά πολύ όλους όσους μνημο­νεύει η παράδοση - διότι συνέθεσε ποίημα θαυμαστό που ξεχώριζε και για τη μελωδικότητα του όταν τραγουδιό­ταν. Η φήμη του έφτασε σε τέτοια ύψη που οι άνθρωποι πίστευαν π ω ς με τη μελωδία του γοήτευε τα θηρία και τα δέντρα. Αφοσιωμένος στη μόρφωση του, αφού έμαθε ολα όσα έλεγαν οι μύθοι για τους θεούς, πήγε στην Αίγυπτο όπου έμαθε κι άλλα περισσότερα κι έγινε ο μεγαλύτερος των Ελλήνοιν σε θέματα θεολογίας, τελετών, ποιημάτων και τραγουδιών. Εκστράτευσε μαζί με τους Αργοναύτες και για τον έρωτα που έτρεφε για τη γυναίκα του τόλμησε πέρα από κάθε λογική να κατέβει στον Άδη , όπου, επειδή ψυχαγώγησε την Περσεφόνη με το τραγούδι του, την έπει­σε να συνεργήσει στις επιθυμίες του και να του επιτρέψει να πάρει την πεθαμένη γυναίκα του από τον Αδη , όπως εί­χε κάνει ο Διόνυσος - γιατί και για εκείνον λέει ο μύθος π ω ς ανέβασε τη μητέρα του από τον Άδη , της μετέδωσε την αθανασία του και τη μετονόμασε θ υ ώ ν η . Τ ώ ρ α , όμως , που μιλήσαμε για τον Ορφέα, ας επιστρέψουμε πάλι στον Η­ρακλή.

26. Αυτός , λοιπόν, σύμφωνα με τους μύθους που μας παραδόθηκαν, κατέβηκε στους τόπους του Άδη , όπου τον υποδέχτηκε η Περσεφόνη σαν αδελφό, ελευθέρωσε από τα δεσμά και ανέβασε στον επάνω κόσμο τον Θησέα και τον Πειρίθοο 5 7 , πράγμα που του έκανε χάρη η Κόρη, πήρε τον σκύλο δεμένο, τον απομάκρυνε προς γενική κατάπληξη 5 8

και τον φανέρωσε στους ανθρώπους 5 9 .

97

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

98

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

0 τελευταίος άθλος που ανέλαβε ήταν να φέρει τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων κι έτσι έπλευσε πάλι για τη Λιβύη. Γι ' αυτά τα μήλα έχουν διαφωνήσει οι μυθογράφοι και άλλοι λένε πως σε κάποιους κήπους των Εσπερίδων στη Λιβύη υπήρχαν όντως χρυσά μήλα που τα επιτηρούσε άγρυπνα ένας δράκος φοβερός, ενώ άλλοι λένε π ω ς οι Εσπερίδες είχαν κοπάδια με πρόβατα εξαιρετικής ομορφιάς και π ω ς ποιητικά τα ονόμασαν χρυσά μήλα 6 0 από την ομορφιά τους, όπως χρυσή αποκαλείται και η Αφροδίτη για την ομορφιά της. Μερικοί, επίσης, λένε π ω ς τα πρόβατα είχαν ένα ιδιάζων χ ρ ώ μ α προς το χρυσαφί και γι ' αυτό ονομάστη­καν έτσι, και π ω ς ο Δράκοντας που είχε αναλάβει τα κο ­πάδια είχε εξαιρετική δύναμη και τόλμη, φύλαγε τα πρό­βατα και σκότωνε όποιον πήγαινε να τα κλέψει. Σχετικά όμως με αυτά, μπορεί καθείς να πιστεύει ό,τι προτιμάει. 0 Ηρακλής, όμως , σκότωσε τον φύλακα των μήλων, τα πήγε στον Ευρυσθέα κι έχοντας τελειώσει με τους άθλους περί­μενε να λάβει την αθανασία, όπως είχε προφητέψει ο Α­πόλλωνας.

27. Αλλά δεν πρέπει να παραλείψουμε τα μυθολογούμε-να για τον Άτλαντα και τη γενιά των Εσπερίδων. Στη χώρα , λοιπόν, που ονομάζεται Εσπερίτις, γεννήθηκαν, λέ­νε, δυο αδέλφια, ο Έσπερος και ο Άτλαντας, που η φήμη τους ήταν πασίγνωστη. Αυτοί απόκτησαν πρόβατα ξ ε χ ω ­ριστά για την ομορφιά τους που είχαν χρώμα ξανθό χρυ­σαφί· και γι ' αυτό τον λόγο, οι ποιητές που ονομάζουν τα πρόβατα «μήλα» τα είπαν χρυσά μήλα. Ο Έσπερος , τ ώ ρ α , γέννησε θυγατέρα που ονομάστηκε Εσπερίδα, την οποία πάντρεψε με τον αδελφό του, και από αυτήν η χ ώ ρ α ονο­μάστηκε Εσπερίτις. Ο Ατλαντας απόκτησε από αυτήν επτά θυγατέρες, που από τον πατέρα τους ονομάστηκαν Α τ λ α -ντίδες ενώ από τη μητέρα τους Εσπερίδες. Επειδή αυτές οι

99

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

100

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Ατλαντίδες ξεχώριζαν για την ομορφιά και τη φρονιμάδα τους, λένε π ω ς ο Βούσιρις, ο βασιλιάς των Αιγυπτίων, θέλησε να έχει υπό την εξουσία του τις παρθένες, γι ' αυτό τους έστειλε ληστές από τη θάλασσα, με την εντολή να αρπάξουν τις κόρες και να του τις πάνε. Την ίδια περίο­δο, ο Ηρακλής, κατά την εκτέλεση του τελευταίου του άθλου, σ κ ό τ ω σ ε στη Λιβύη τον Ανταίο που ανάγκαζε τους ξένους να παλεύουν μαζί του , ενώ τον Βούσιρι στην Αί ­γυπτο, που θυσίαζε με καλούς οιωνούς στον Δία τους ξένους που επισκέπτονταν τη χ ώ ρ α του , τον τ ιμώρησε με τον τρόπο που του άξιζε. Στη συνέχεια, ανέβηκε τον Νείλο μέχρι την Αιθιοπία, όπου σ κ ό τ ω σ ε τον βασιλιά των Αιθιό­πων Ημαθίωνα, που του επιτέθηκε αναίτια, και, τέλος, επέστρεψε στην εκτέλεση του τελευταίου άθλου. Σ τ ο με ­ταξύ , οι ληστές είχαν αρπάξει τις κόρες που τις βρήκαν να παίζουν σε κάποιο κήπο και τρέχοντας γρήγορα στα κα­ράβια απέπλευσαν. Καθώς δειπνούσαν σε κάποια ακτή, τους βρήκε ο Ηρακλής, έμαθε από τις παρθένες τι είχε συμβεί κι έτσι σκότωσε όλους τους ληστές, ενώ τις κόρες τις οδήγησε στον Άτλαντα τον πατέρα τους· ο Άτλαντας , για να του ανταποδώσει τη χάρη της ευεργεσίας που του είχε κάνει, δεν του έδωσε μόνο πρόθυμα ό,τι χρειαζόταν για την εκπλήρωση του άθλου του αλλά τον δίδαξε και ό,τι ήξερε από την αστρονομία. Διότι , επειδή ο Άτλας είχε μελετήσει περισσότερο απ ' όλους την αστρονομία και είχε ανακαλύψει μετά από πολύ δουλειά τη σφαίρα όπου βρί­σκονται τα άστρα 6 1 , η εντύπωση που επικρατούσε ήταν πως εκείνος σήκωνε ολόκληρο τον κόσμο στους ώμους του. Έ τ σ ι , επειδή έφερε τον σφαιρικό λογισμό στους Έ λ ­ληνες, απόκτησε και ο Ηρακλής μεγάλη δόξα , σαν να είχε διαδεχτεί τον Άτλαντα στο κράτημα του κόσμου, καθώς με αυτό τον τρόπο οι άνθρωποι υπαινίχτηκαν το πραγματικό γεγονός 6 2 .

101

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

102

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

28. Σ τ ο διάστημα, λένε, που ο Ηρακλής ήταν απασχο ­λημένος με αυτά, οι Αμαζόνες που είχαν απομείνει στην περιοχή του Θερμώδοντα ποταμού συγκεντρώθηκαν πάν­δημες σπεύδοντας να πάρουν εκδίκηση από τους Έλληνες για τα όσα τους είχε κάνει ο Ηρακλής κατά την εκστρατεία του. Κυρίως όμως από τους Αθηναίους, επειδή ο Θησέας είχε πάρει σκλάβα την αρχηγό των Αμαζόνων Αντιόπη, ή σύμφωνα με άλλους την Ιππολύτη. Καθώς μαζί με τις Αμαζόνες εκστράτευσαν και οι Σκύθες, η δύναμη που μα­ζεύτηκε ήταν σημαντική, και μ' αυτήν οι αρχηγοί των Αμαζόνων πέρασαν τον Κιμμέριο Βόσπορο 6 3 και προχωρού­σαν διασχίζοντας τη Θράκη. Τέλος , αφού πέρασαν μεγάλο μέρος της Ευρώπης , έφτασαν στην Αττική, όπου στρατο ­πέδευσαν στο καλούμενο από αυτές σήμερα Αμαζονείο 6 4 . Μαθαίνοντας ο Θησέας για την έφοδο των Αμαζόνων , ήρθε να βοηθήσει τις δυνάμεις των πολιτών, έχοντας μαζί του την Αμαζόνα Αντιόπη, από την οποία είχε αποκτήσει τον γιο του Ιππόλυτο. Ο Θησέας έδωσε μάχη με τις Αμαζόνες , στην οποία οι Αθηναίοι υπερείχαν σε ανδραγαθία, κι έτσι νίκησε το στρατόπεδο του Θησέα, ενώ τις Αμαζόνες που τους αντιτάχτηκαν άλλες τις σκότωσαν κι άλλες τις έδιωξαν από την Αττική. Έτυχε , μάλιστα, η Αντιόπη, που αγωνί­στηκε στο πλευρό του άντρα της Θησέα , να αριστεύσει στη μάχη αλλά να χάσει ηρωικά τη ζωή της. Οι Αμαζόνες που απέμειναν αποκήρυξαν τα πάτρια εδάφη τους, επέστρεψαν με τους Σκύθες στη Σκυθία κι έμειναν μαζί τους. Αρκετά όμως είπαμε γι' αυτές, ας γυρίσουμε πάλι στις πράξεις του Ηρακλή.

29. Έχοντας εκτελέσει τους άθλους του, ο θεός έδωσε χρησμό π ω ς καλό θα ήταν, πριν περάσει στους θεούς, να στείλει αποικία στη Σαρδηνία και να κάνει ηγεμόνες της αποικίας τους γιους που είχε αποκτήσει από τις Θεσπια-

103

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

104

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

δες, έτσι ο Ηρακλής αποφάσισε να στείλει τον ανεψιό του Ιόλαο μαζί με τα παιδιά του , επειδή ήταν ακόμη πολύ μικρά. Φαίνεται, όμως , αναγκαίο να μιλήσουμε π ρ ώ τ α για τη γέννηση των παιδιών, για να μπορέσουμε να εκθέ­σουμε καλύτερα τα του αποικισμού. Ο Θέσπιος ήταν ά­ντρας από επιφανή γενιά των Αθηνών, γιος του Ερεχθέα, και βασιλιάς της ομώνυμης χ ώ ρ α ς 6 5 , που είχε αποκτήσει από πολλές γυναίκες πενήντα θυγατέρες. Όταν ο Ηρακλής ήταν παιδί στην ηλικία ακόμη, αλλά είχε ήδη αποκτήσει υπερφυσική σωματική ρώμη, ο βασιλιάς επιδίωξε ώ σ τ ε οι κόρες του να αποκτήσουν παιδιά από εκείνον. Έ τ σ ι , τον κάλεσε σε κάποια θυσία, τον δεξιώθηκε με λαμπρότητα και του έστελνε μία μία τις θυγατέρες του ' ο Ηρακλής έσμιξε με όλες τους, τις κατέστησε εγκύους κι έγινε πατέρας πε­νήντα γιων. Οι γιοι αυτοί πήραν κοινό όνομα από τις Θε -σπιάδες και, όταν ενηλικιώθηκαν, αποφάσισε να τους στεί­λει στην αποικία στη Σαρδηνία σύμφωνα με τον χρησμό. Καθώς αρχηγός της αποστολής ήταν ο Ιόλαος, που είχε συνοδεύσει τον Ηρακλή σ' όλες του σχεδόν τις εκστρατείες, του ανέθεσε τη φροντίδα των Θεσπιάδων και της αποικίας. Από τους πενήντα γιους, δύο παρέμειναν στις Θήβες, τους απογόνους των οποίων λένε π ω ς τιμάνε μέχρι σήμερα, και επτά στις Θεσπιές, τους οποίους ονομάζουν δημούχους 6 6 , και οι απόγονοι των οποίων ήταν, λένε, ηγέτες της πόλης μέχρι τη νεότερη εποχή. Όλους τους υπόλοιπους τους ανέ­λαβε ο Ιόλαος, καθώς και όσους άλλους θέλησαν να συμμε­τάσχουν στον αποικισμό, και έπλευσε στη Σαρδηνία. Εκεί, νίκησε σε μάχη τους ντόπιους, μοίρασε με κλήρο το καλύ­τερο μέρος του νησιού, και κυρίως την πεδινή περιοχή που μέχρι και σήμερα ονομάζεται Ιολαείον. Εκχέρσωσε τη χώρα και φυτεύοντας τη με καρποφόρα δέντρα την έκανε περιζήτητη - το νησί έγινε τόσο ονομαστό για την αφθονία των καρπών που παρήγε, ώ σ τ ε , όταν αργότερα αυξήθηκε η

105

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

106

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

δύναμη τους, οι Καρχηδόνιοι επιθύμησαν σφόδρα το νησί και μπήκαν σε μεγάλους κινδύνους και αγώνες για να το αποκτήσουν. Αλλά γι' αυτά θα γράψουμε στην αντίστοιχη

' ϊ 67 περιοοο .

30. Τότε ο Ιόλαος, αφού ίδρυσε την αποικία, κάλεσε τον Δαίδαλο από τη Σικελία και κατασκεύασε πολλά και με­γάλα έργα που παραμένουν μέχρι τη σύγχρονη εποχή και ονομάζονται από τον κατασκευαστή τους Δαιδάλεια. Οι­κοδόμησε μεγάλα και πολυτελή γυμναστήρια, ίδρυσε δικα­στήρια κι έκανε κάθε τι άλλο που συντελεί στην ευδαιμο­νία. Ονόμασε επίσης τους λαούς Ιολαείους, δίνοντας τους το δικό του όνομα, έχοντας την άδεια γι' αυτό από τους Θεσπιάδες που του έκαναν τούτη την τιμή ως να ήταν πατέρας του. Για τη φροντίδα, μάλιστα, που τους έδειξε, τον αγάπησαν τόσο ώ σ τ ε του απένειμαν την προσωνυμία που αποδίδεται στον γονιό' γι ' αυτό και στα κατοπινά χρόνια, όσοι προσφέρουν θυσίες σ' αυτό τον θεό τον προ-σαγορεύουν «πατέρα Ιόλαο» , όπως οι Πέρσες τον Κύρο. Μετά από αυτά, ο Ιόλαος, επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έριξε άγκυρα στη Σικελία, όπου και έμεινε αρκετόν και­ρό. Αυτό το διάστημα, αρκετοί από εκείνους που ταξίδευαν μαζί του γοητεύτηκαν από την ομορφιά της χώρας και έμειναν στη Σικελία, όπου ανακατεύτηκαν με τους Σικε ­λούς και εγκαταστάθηκαν εκεί, τιμώμενοι ιδιαίτερα από τους ντόπιους. Ό σ ο για τον Ιόλαο έγινε δεκτός με ενθου­σιασμό και, καθώς ευεργέτησε πολλούς, πολλές πόλεις τον τίμησαν με τεμένη και τιμές ήρωα . Έτυχε , μάλιστα, να συμβεί και κάτι ιδιαίτερο και παράδοξο μ' αυτή την αποι­κία" ο θεός τους είχε δώσει χρησμό ότι όλοι όσοι μετά­σχουν της αποικίας καθώς και οι απόγονοι τους θα παρα­μείνουν ελεύθεροι στον αιώνα τον άπαντα και το αποτέλε­σμα είναι να παραμένουν ελεύθεροι σύμφωνα με τον χρη-

107

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

108

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

σμό μέχρι την εποχή μας. Γιατί με την πάροδο του χρόνου ο πληθυσμός της αποικίας, καθώς οι βάρβαροι ήταν πε ­ρισσότεροι από όσους συμμετείχαν στον αποικισμό, εκβαρ-βαρώθηκε και μετοίκησε στα δύσβατα μέρη της ορεινής περιοχής, όπου οι άνθρωποι συνήθισαν να τρέφονται με γάλα και κρέας και, καθώς διατηρούσαν μεγάλα κοπάδια με ζ ώ α , δεν χρειάζονταν σιτάρι" κατασκεύασαν υπόγειες κατοικίες και ζώντας μέσα σε ορύγματα απέφυγαν τους κινδύνους των πολέμων. Γι ' αυτό και π ρ ώ τ α οι Καρχηδό­νιοι κι αργότερα οι Ρωμαίοι , μολονότι τους πολέμησαν πολλές φορές, δεν κατάφεραν να πετύχουν τους σκοπούς τους 6 8 .

Αλλά σχετικά με τον Ιόλαο, τους Θεσπιάδες και την αποικία που ιδρύθηκε στη Σαρδηνία, ας αρκεστούμε στα λεχθέντα για να συνεχίσουμε με την ιστορία του Ηρακλή από το σημείο που την αφήσαμε.

31. Αφού τελείωσε με τους άθλους ο Ηρακλής, πάντρε­ψε τη γυναίκα του , Μεγάρα, με τον Ιόλαο, επειδή ήταν καχύποπτος σχετικά με τα παιδιά που θα έκανε μαζί της, ένεκα της συμφοράς που τον είχε βρει με τα προηγούμενα, κι έτσι έψαχνε να βρει άλλη που να μην του γεννάει καχυ­ποψία για να κάνει παιδιά. Ζήτησε , λοιπόν, την Ιόλη, την κόρη του Εύρυτου που ήταν κύριος της Οιχαλίας. Ο Εύ -ρυτος, όμως , φοβούμενος για το ατύχημα που είχε συμβεί με τη Μεγάρα, του απάντησε π ω ς θα ήθελε να το σκεφτεί για τον γάμο . Αποτυχαίνοντας ο Ηρακλής στον αρραβώνα του , ένεκα της προσβολής που υπέστη, απήγαγε τις φορά­δες του Εύρυτου. Ο Ίφιτος , ο γιος του Εύρυτου, υποπτεύ­θηκε το πράγμα και πήγε στην Τίρυνθα προς ανεύρεση των φοράδων. Εκεί, ο Ηρακλής τον ανέβασε σ' ένα πύργο ψηλό λέγοντας του να κοιτάξει από εκεί μήπως τύχαινε να βό ­σκουν κάπου" μην μπορώντας να τις ανακαλύψει ο Ίφιτος ,

109

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

110

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ο Ηρακλής ισχυρίστηκε πως ψευδώς τον κατηγόρησε για την κλοπή και τον γκρέμισε από τον πύργο. Για τον θάνατο του Ίφιτου ο Ηρακλής αρρώστησε και πήγε στην Πύλο στον Νηλέα να τον παρακαλέσει να τον εξαγνίσει από τον φόνο. Ο Νηλέας έκανε συμβούλιο με τους γιους του , στο οποίο συμφώνησαν όλοι, εκτός από τον μικρότερο τον Νέστορα, να μην δεχτεί τον καθαρμό. Τότε ο Ηρακλής πήγε στον Δηίφοβο , τον γιο του Ιππόλυτου, και τον έπει­σε να τον εξαγνίσει, αλλά μην μπορώντας να απαλλαγεί από την αρρώστια ρώτησε τον Απόλλωνα για τη θεραπεία της. Όταν ο θεός του έδωσε τον χρησμό ότι θα απαλλασ­σόταν εύκολα από την αρρώστια , αν πουλιόταν σκλάβος και απέδιδε δίκαια το αντίτιμο της πώλησης του στα παι­διά του Ίφιτου , αναγκάστηκε να σκύψει το κεφάλι στον χρησμό και να πλεύσει με μερικούς φίλους στην Ασία . Εκεί, υπέμεινε με τη θέληση του να πουληθεί από κάποιον φίλο του κι έγινε δούλος της Ομφάλης, της κόρης του Ιαρδάνου, που ήταν παρθένα και βασίλισσα των Μαιό-νων, οι οποίοι τ ώ ρ α ονομάζονται Λυδοί. Ο άνθρωπος που πούλησε τον Ηρακλή απέδωσε , σύμφωνα με τον χρησμό, το αντίτιμο της αξίας του στα παιδιά του Ίφιτου , ενώ ο Ηρακλής, που βρήκε την υγεία του , δούλευε για την Ο μ ­φάλη τιμωρώντας όσους λήστευαν τη χώρα . Τους λεγόμε­νους Κέρκωπες , για παράδειγμα, που λήστευαν και προ­καλούσαν μεγάλες συμφορές, άλλους σ κ ό τ ω σ ε κι άλλους αιχμαλώτισε και τους παρέδωσε δεμένους στην Ομφάλη -

τον Συλέα που άρπαζε τους ξένους που περνούσαν και τους ανάγκαζε να σκάβουν τ ' αμπέλια του τον σ κ ό τ ω σ ε χ τ υ π ώ ­ντας τον με την ίδια του την αξίνα - όσο για τους Ιτώνους που λεηλατούσαν μεγάλο μέρος της χώρας της Ομφάλης, τους πήρε και τα λάφυρα και την πόλη από την οποία εξορμούσαν, που, αφού την κατέλαβε, την ισοπέδωσε και εξανδραπόδισε τους κατοίκους της. Η Ομφάλη ευχαριστη-

111

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

112

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μένη από την ανδρεία του Ηρακλή και μαθαίνοντας ποιος είναι και ποια είναι η γενιά του , τον θαύμασε για την αξία του, τον ελευθέρωσε, τον παντρεύτηκε και γέννησε μαζί του τον Λ ά μ ο . Υπήρχε, όμως , κι άλλος γιος του Ηρακλή, που είχε αποκτήσει από μια δούλη, την εποχή που ήταν κι εκείνος δούλος, ο Κλεόδαιος 6 9 .

32. Μετά από αυτά, επέστρεψε στην Πελοπόννησο, α π ' όπου εκστράτευσε εναντίον του Ιλίου, καταγγέλλοντας τον βασιλιά Λαομέδοντα. Γιατί αυτός, όταν ο Ηρακλής είχε εκστρατεύσει μαζί με τον Ιάσονα για το χρυσόμαλλο δέρας και σκότωσε το θαλάσσιο κήτος, δεν του έδωσε τις φοράδες που του είχε υποσχεθεί, αλλά γι' αυτά θα μιλήσουμε με λεπτομέρειες λίγο πιο κάτω στα σχετικά με τους Α ρ γ ο ­ναύτες. Τότε ο Ηρακλής δεν είχε χρόνο, απασχολημένος με την εκστρατεία του Ιάσονα, αργότερα όμως που βρήκε, εκστράτευσε εναντίον της Τροίας, όπως λένε μερικοί, με δεκαοκτώ πολεμικά πλοία, ενώ όπως λέει ο Όμηρος , με έξι συνολικά, εκεί που βάζει τον γιο του Ηρακλή, Τληπό -λεμο, να λέει 7 0

αλλά τι άντρας ήταν, λένε, ο γενναίος Ηρακλής, ο δικός μου ο πατέρας, ατρόμητος και λεοντόκαρδος, που κάποτε είχε έρθει εδώ για τ' άλογα του

Λαομέδοντα και μ' έξι μόνο πλοία και άντρες λιγοστούς κατέστρεψε την πόλη του Ιλίου κι ερήμωσε τους

δρόμους.

Φτάνοντας, λοιπόν, ο Ηρακλής με τα πλοία του στην Τ ρ ω ­άδα, ο ίδιος μαζί με τους επίλεκτους άντρες του προχώρησε εναντίον της πόλης, ενώ υπεύθυνο των πλοίων άφησε τον

113

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

114

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Οικλέα, τον γιο του Αμφιάραου. Καθώς η εμφάνιση των εχθρών ήταν απροσδόκητη, ο Λαομέδων δεν μπορούσε να συγκεντρώσει αξιόλογη στρατιωτική δύναμη, γιατί δεν είχε χρονικά περιθώρια, έτσι συγκεντρώνοντας όσους μπό ­ρεσε επιτέθηκε μ' αυτούς στα πλοία, ελπίζοντας π ω ς , αν καταφέρει να τα κάψει, θα βάλει τέλος στον πόλεμο. Ο Οι-κλής βγήκε να τον αντιμετωπίσει, αλλά όταν ο Οικλής, που ήταν ο αρχηγός, έπεσε, οι υπόλοιποι το έβαλαν στα πόδια κι έφτασαν στα πλοία με τα οποία και απομακρύνθηκαν από την ξηρά. Τότε ο Λαομέδων ξαναγύρισε προς την π ό ­λη, κοντά στην οποία συνεπλάκη με τους άντρες του Ηρα ­κλή και σκοτώθηκε μαζί με τους περισσότερους από τους συναγωνιστές του. Ο Ηρακλής κατέλαβε την πόλη με έφοδο και, αφού έσφαξε πολλούς στη μάχη που ακολούθη­σε , απέδωσε τη βασιλεία των κατοίκων του Ιλίου στον Πρίαμο, για τη δικαιοσύνη του - γιατί αυτός ήταν ο μόνος από τους γιους του Λαομέδοντα που είχε εναντιωθεί στον πατέρα του και τον είχε συμβουλεύσει να δώσει τις φορά­δες που είχε υποσχεθεί στον Ηρακλή. Ο Ηρακλής στεφά­νωσε , επίσης, τον Τελαμώνα με το στεφάνι της ανδρείας, δίνοντας του σύζυγο την κόρη του Λαομέδοντα Ησιόνη 7 1 , γιατί στην πολιορκία ήταν ο πρώτος που όρμησε με φόρα και μπήκε στην πόλη, ενώ ο Ηρακλής έκανε επίθεση στο ισχυρότερο σημείο του τείχους της ακροπόλεως.

33. Μετά από αυτά, επιστρέφοντας ο Ηρακλής στην Πελοπόννησο εκστράτευσε εναντίον του Αυγεία, επειδή δεν του είχε αποδώσει τον μισθό τ ο υ 7 2 . Έ δ ω σ ε μάχη με τους Ηλείους, αλλά εκείνη τη φορά γύρισε άπρακτος στον Δεξαμενό 7 3 στον Ώλενο. Η κόρη του η Ιππολύτη παντρευό­ταν τον Αζάνα , ο Ηρακλής, που παρακάθησε στο γαμήλιο δείπνο, βλέποντας στον γάμο τον Κένταυρο Ευρυτίωνα να

115

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

116

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

προσβάλει και να συμπεριφέρεται βίαια προς την Ιππολύ­τη, τον σ κ ό τ ω σ ε . Επιστρέφοντας ο Ηρακλής στην Τίρυν­θα, ο Ευρυσθέας τον κατηγόρησε π ω ς επιβουλευόταν την εξουσία του και πρόσταξε να φύγει από την Τίρυνθα, τόσο ο ίδιος όσο και οι Αλκμήνη, Ιφικλής και Ιόλαος. Έ τ σ ι , αναγκασμένος να εξοριστεί μαζί τους, εγκαταστάθηκε στον Φενεό της Αρκαδίας. Με ορμητήριο τούτη την πό ­λη, μαθαίνοντας π ω ς έχει σταλεί πομπή από την Ή λ ι δ α προς τιμήν του Ποσειδώνα στον Ισθμό και π ω ς αρχηγός της είναι ο Εύρυτος, ο γιος του Αυγεία, τους χτύπησε αιφνιδιαστικά και σ κ ό τ ω σ ε τον Εύρυτο κοντά στις Κ λ ε ω -νές, όπου σήμερα υπάρχει ιερό του Ηρακλή. Στη συνέχεια, εκστράτευσε εναντίον της Ήλιδας , όπου φόνευσε τον βα­σιλιά Αυγεία και παίρνοντας την πόλη με έφοδο, κάλεσε τον Φυλέα, τον γιο του Αυγεία, να έρθει και του παρέδωσε τη βασιλεία· γιατί ο Φυλέας είχε εξοριστεί από τον πατέρα του, τον καιρό που μπαίνοντας διαιτητής ανάμεσα στον πατέρα του και τον Ηρακλή για το θέμα της αμοιβής, έδωσε δίκιο στον Ηρακλή. Μετά από αυτά, ο Ιπποκόων εξόρισε από τη Σπάρτη τον αδελφό του, Τυνδάρεω, ενώ οι γιου του Ιπποκόωντα, είκοσι τον αριθμό, σκότωσαν τον Οιωνό που ήταν γιος του Λικύμνιου και φίλος του Ηρα ­κλή. Ο Ηρακλής αγανάκτησε μαζί τους κι εκστράτευσε εναντίον τους, στη μεγάλη μάχη που δόθηκε τους νίκησε και τους σ κ ό τ ω σ ε όλους. Παίρνοντας τη Σπάρτη εξ εφό­δου, αποκατέστησε στη βασιλεία τον Τυνδάρεω, τον πατέ ­ρα των Διοσκούρων, και του εμπιστεύτηκε τη βασιλεία που είχε κατακτήσει ο ίδιος με πόλεμο, με την εντολή να τη φυλάει για τους απογόνους του Ηρακλή. Πολύ λίγοι από τους συντρόφους του Ηρακλή έπεσαν στη μάχη, με ­ταξύ των οποίων, όμως , ήταν ο Ίφικλος, ο Κηφέας και δεκαεπτά τον αριθμό γιοι του Κηφέα" γιατί μόνο τρεις

117

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

118

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

διασώθηκαν από τους είκοσι. Α π ό τους αντιπάλους σκο ­τώθηκαν ο ίδιος ο Ιπποκόων μαζί με δέκα γιους του καθώς και μεγάλο πλήθος Σπαρτιατών . Μετά από εκείνη την εκστρατεία, επιστρέφοντας στην Αρκαδία, βρήκε κατάλυ­μα στον βασιλιά Αλεο , με τη θυγατέρα του οποίου, την Α ύ ­γη, έσμιξε κρυφά και αφού την κατέστησε έγκυο, επέστρε­ψε στη Στύμφαλο . Ο Άλεος αγνοώντας το γεγονός, καθώς ο όγκος της κοιλιάς του φανέρωσε τη φθορά της κόρης του, ζητούσε να βρει τον διαφθορέα. Όταν η Αύγη του αποκά­λυψε πως την είχε βιάσει ο Ηρακλής, αρνήθηκε να πιστέψει τα λόγια της και την παρέδωσε στον Ναύπλιο που ήταν φίλος του , με την εντολή να την καταποντίσει. Στην πορεία προς τη Ναυπλία και φτάνοντας στο όρος Παρθένιο, η Α ύ ­γη βάρυνε από τις ωδίνες του τοκετού και πήγε στο κοντινό δάσος, τάχα για την ανάγκη της" εκεί γέννησε ένα αγόρι που το εγκατέλειψε κρύβοντας το στους θάμνους. Μετά απ ' αυτό, η Αύγη γύρισε ελεύθερη στον Ναύπλιο, αλλά φτά ­νοντας στο λιμάνι της Ναυπλίας στην Αργολίδα σώθηκε αναπάντεχα από τον θάνατο. Διότι ο Ναύπλιος δεν αποφά­σιζε να την καταποντίσει σύμφωνα με τις εντολές που είχε λάβει και τη δώρισε σε κάτι ξένους, Κάρες, που έφευγαν για την Α σ ί α - ετούτοι παίρνοντας τη στην Ασία έδωσαν την Αύγη στον βασιλιά της Μυσίας Τεύθραντα. Ό σ ο για το βρέφος που είχε παρατήσει η Αύγη στο Παρθένιο, το βρήκαν κάτι βουκόλοι του βασιλιά Κόρυθου να βυζαίνει τον μαστό μιας λαφίνας και το δώρισαν στον κύριο τους. Ο Κόρυθος δέχτηκε με μεγάλη χαρά το παιδί και το ανά­θρεψε σαν γιο του , δίνοντας του το όνομα Τήλεφος από το ελάφι που τον έθρεψε. Όταν ο Τήλεφος ανδρώθηκε, επιθυ­μώντας διακαώς να μάθει ποια είναι η μητέρα του , πήγε στους Δελφούς, όπου έλαβε χρησμό να πλεύσει στη Μυσία στον βασιλιά Τεύθραντα. Εκεί βρήκε τη μητέρα του κι όταν μαθεύτηκε ποιος ήταν ο πατέρας του, τον δέχτηκαν

119

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

120

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

όλοι με τη μεγαλύτερη εγκαρδιότητα. 0 Τεύθραντας που δεν είχε αρσενικά παιδιά πάντρεψε την κόρη του Αργιόπη με τον Τήλεφο και τον ανέδειξε διάδοχο της βασιλείας.

34. Μετά το πέμπτο έτος της εγκατάστασης του στον Φενεό, ο Ηρακλής φέροντας βαρέως τον θάνατο του Ο ι ω ­νού, του γιου του Λικύμνιου, και του Ίφικλου, του αδελφού του , εγκατέλειψε με τη θέληση του την Αρκαδία κι ολόκλη­ρη την Πελοπόννησο. Καθώς έφυγαν μαζί του και πολλοί άλλοι από την Αρκαδία, πήγε και εγκαταστάθηκε στην Καλυδώνα της Αιτωλίας . Δεδομένου ότι δεν είχε γνήσια τέκνα ούτε νόμιμη σύζυγο, παντρεύτηκε τη Δηιάνειρα, την κόρη του Οινέα, μιας κι ο Μελέαγρος είχε ήδη πεθάνει. Δεν βρίσκουμε όμως πως είναι έ ξω από το θέμα μας να ιστο­ρήσουμε την περιπέτεια του Μελέαγρου, κάνοντας μια μικρή παρέκβαση. Ο Οινέας, λοιπόν, μια φορά που έτυχε να έχει εξαιρετικά μεγάλη σοδειά στο σιτάρι, τέλεσε θυσίες σ' όλους τους άλλους θεούς, αλλά αμέλησε να προσφέρει θυσία και στην Άρτεμη. Γι ' αυτό τον λόγο η θεά θύμιοσε και έστειλε εναντίον του τον διαβόητο ΚαλυδοΊνιο χοίρο, του οποίου το μέγεθος ήταν υπερφυσικό. Αυτός καταστρέ ­φοντας τη γειτονική περιοχή λυμαινόταν τα κτήματα· έτσι ο Μελέαγρος, ο γιος του Οινέα, που βρισκόταν στην ακμή της ηλικίας του και ξεχώριζε για τη σωματική ρώμη και την ανδρεία του, πήρε μαζί του πολλούς από τους καλύτε­ρους άντρες και βγήκε να τον κυνηγήσει. Καθώς πρώτος το πέτυχε με το ακόντιο του ο Μελέαγρος, του αποδόθηκε κατά γενική ομολογία το πρωτείο , που ήταν η δορά του ζ ώ ο υ . Σ τ ο κυνήγι συμμετείχε και η Αταλάντη, η κόρη του Σχοινέα, που την ερωτεύτηκε ο Μελέαγρος και γι ' αυτό της παραχώρησε τη δορά και τον έπαινο του βραβείου. Οι γιοι του Θεστία , που συμμετείχαν επίσης στο κυνήγι, αγανάκτησαν μ' αυτά τα πράγματα , που ο Μελέαγρος

121

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

122

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

προτίμησε την ξένη γυναίκα από αυτούς, παραβλέποντας τη μεταξύ τους συγγένεια. Έ τ σ ι , ακυρώνοντας τον απόφα­ση τους για τη δωρεά , έστησαν ενέδρα στην Αταλάντη κατά την επιστροφή της στην Αρκαδία και της αφαίρεσαν τη δορα. Ο Μελέαγρος ερεθισμένος από τον έρωτα του για την Αταλάντη αλλά και από την ατιμία που γινόταν, βοή­θησε την Αταλάντη. Στην αρχή, παρακάλεσε τους άρπαγες να επιστρέψουν στη γυναίκα το βραβείο που της είχε δοθεί, καθώς, όμως , εκείνοι δεν του έδιναν σημασία, τους σκό ­τ ω σ ε , παρ ' όλο που ήταν αδέλφια της Αλθαίας 7 4 . Η Αλθαία βουτηγμένη στη συμφορά από τον φόνο των ομοαίματων αδελφών της έστειλε κατάρες αξιώνοντας τον θάνατο του Μελέαγρου" οι αθάνατοι την άκουσαν κι έβαλαν τέλος στη ζωή του. Μερικοί, όμως , παραδίδουν τον μύθο πως όταν γεννούσε η Αλθαία τον Μελέαγρο, ήρθαν οι Μοίρες στον ύπνο της και της είπαν ότι τότε θα πεθάνει ο γιος της Με­λέαγρος, όταν καεί το δαυλί στη φωτιά . Όταν, λοιπόν, γέν­νησε, πιστεύοντας π ω ς η σωτηρία του παιδιού της έγκειτο στη διατήρηση του δαυλιού, φύλαγε το δαυλί με μεγάλη φροντίδα. Έξαλλη μετά τον φόνο των αδελφών της, έκαψε το δαυλί κι έγινε αιτία του θανάτου του Μελέαγρου - αλλά η θλίψη για την πράξη της όλο και μεγάλωνε, ώσπου στο τέλος κρεμάστηκε και αυτοκτόνησε.

35. Την εποχή που γίνονταν όλ' αυτά, ο Ιππόνοος στον Ώλενο θύμωσε με τη θυγατέρα του, Περίβοια, που του έλεγε π ω ς είχε μείνει έγκυος από τον Αρη, και την έστειλε στον Οινέα στην Αιτωλία , παραγγέλνοντας του να την αφανίσει το γρηγορότερο. Ο Οινέας, όμως , που είχε πρό­σφατα χάσει και τον γιο και τη γυναίκα του, δεν εννοούσε να σκοτώσει την Περίβοια, αντίθετα την παντρεύτηκε κι απόκτησε από αυτήν γιο, τον Τυδέα.

Για τον Μελέαγρο, λοιπόν, την Αλθαία και τον Οινέα

123

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

124

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

αυτά είχαμε να πούμε. 0 Ηρακλής, τ ώ ρ α , θέλοντας να ευχαριστήσει, τους Καλυδώνιους, εξέτρεψε τον ποταμό Α­χελώο και κατασκευάζοντας του άλλη κοίτη εξοικονόμησε μεγάλη και εύφορη περιοχή που αρδευόταν από το εν λόγω ρεύμα. Γι ' αυτό και μερικοί από τους ποιητές μυθοποίησαν το γεγονός και βάζουν τον Ηρακλή να δίνει μάχη με τον Α χ ε λ ώ ο , εξομοιώνοντας τον ποταμό με ταύρο, να σπάζει ένα από τα κέρατα του κατά τη συμπλοκή και να το δ ω ­ρίζει τους Αιτωλούς , κι αυτό το κέρατο ονομάστηκε κέρας της Αμάλθειας. Το πλάθουν να περιέχει πληθώρα φθινο­πωρινών φρούτων, σταφύλια, μήλα και τα άλλα παρόμοια, υπαινισσόμενοι οι ποιητές με το κέρας το ρεύμα του Α χ ε ­λώου που περνάει από την κοίτη, ενώ με τα μήλα, τα ρόδια και τα σταφύλια υποδηλώνουν την καρποφόρα έκταση που αρδεύεται από τον ποταμό και το πλήθος των καρποφόρων φ υ τ ώ ν η φράση, επίσης, «κέρας της Αμάλθειας» σημαίνει κάτι που δεν έχει σχέση με μαλθακότητα και δηλώνει το νεύρο του κατασκευαστή του έργου 7 5 .

36. Ο Ηρακλής εκστράτευσε μαζί με τους Καλυδώνιους εναντίον των Θ ε σ π ρ ω τ ώ ν , κατέλαβε την πόλη Εφύρα εξ εφόδου και σ κ ό τ ω σ ε τον Φυλέα, τον βασιλιά των Θ ε σ π ρ ω ­τών. Πήρε αιχμάλωτη τη θυγατέρα του Φυλέα, έσμιξε μαζί της και απέκτησε τον Τληπόλεμο. Κάποια φορά, τρία χρόνια μετά τον γάμο του με τη Δηιάνειρα, δειπνούσε στον Οινέα, ενώ το σερβίρισμα είχε αναλάβει ο Ευρύνομος, ο γιος του Αρχιτέλη, παιδί ακόμη στην ηλικία, αλλά καθώς ο Ευρύνομος 7 6 έκανε κάποιο λάθος στο σερβίρισμα, του έριξε μια γροθιά, αλλά το χτύπημα ήταν πιο δυνατό και σκότωσε το παιδί κατά λάθ$&. Περίλυπος για το ατύχημα, με τη θέληση του πάλι έφυγε από την Καλυδώνα μαζί με τη γυναίκα του Δηιάνειρα και τον 'Τλλο, που είχε α π ' αυ ­τήν, παιδί στην ηλικία. Στην πορεία του έφτασε στον π ο -

125

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

126

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ταμό Εύηνο, όπου βρήκε τον Κένταυρο Νέσσο που περνού­σε τους ανθρώπους απέναντι έναντι αμοιβής. Π ρ ώ τ η πέ ­ρασε απέναντι τη Δηιάνειρα, που από την ομορφιά της την ερωτεύτηκε και πήγε να τη βιάσει. Με τις φωνές που έβαλε να την ακούσει ο άντρας της, ο Ηρακλής έριξε με το τόξο του στον Κένταυρο και ο Νέσσος , που πάνω στη συνουσία δέχτηκε πλήγμα καίριο, έπεσε ψυχορραγώντας, πρόλαβε να πει, όμως , στη Δηιάνειρα π ω ς θα της δώσει φίλτρο, ώ σ τ ε ο Ηρακλής να μη θελήσει να πλησιάσει καμιά άλλη γυναίκα. Την παρότρυνε, λοιπόν, να πάρει το σπέρμα που είχε πέσει α π ' αυτόν, να το ανακατέψει με λάδι και με το αίμα που έσταζε από τη σαϊτιά, και να αλείψει μ' αυτό τον χιτώνα του Ηρακλή. Μ' αυτή την τελευταία συμβουλή που έδωσε στη Δηιάνειρα, ξεψύχησε 7 7 . Εκείνη, έκανε όπως τη δασκάλεψε ο Νέσσος , μάζεψε το σπέρμα σε δοχείο, εμβά­πτισε μέσα την αιχμή του βέλους και το φύλαγε κρυφά από τον Ηρακλή. Εκείνος, αφού πέρασε τον ποταμό , έφτασε στον Κήυκα, τον βασιλιά της Τραχίνας, και εγκαταστάθη­κε σ' αυτόν, έχοντας μαζί και τους Αρκάδες που πάντα τον συνόδευαν στις εκστρατείες του.

37. Μετά απ ' αυτά, ο Φύλαντας, ο βασιλιάς των Δρυό ­πων, παρανόμησε κατάφωρα έναντι του ιερού των Δ ε λ ­φών 7 8 . Ο Ηρακλής εκστράτευσε μαζί με Μηλιείς, σ κ ό τ ω ­σε τον βασιλιά των Δρυόπων, έδιωξε τους υπόλοιπους κα­τοίκους από τη χώρα και την παρέδωσε στους Μηλιείς 7 9 ,

πήρε αιχμάλωτη τη θυγατέρα του Φύλαντα και σμίγοντας μαζί της, απέκτησε έναν γιο, τον Αντίοχο. Από τη Δηιά ­νειρα απόκτησε δυο γιους, νεότερους από τον Ύλλο , τον Γληνέα και τον Οδίτη. Από τους Δρύοπες που εκδιώχτη­καν από την πόλη τους, άλλοι φτάσανε στην Εύβοια και ίδρυσαν την πόλη Κάρυστο κι άλλοι πήγαν με πλοία στην Κύπρο, όπου αναμείχτηκαν με τους ντόπιους κι εγκατα-

127

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

128

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στάθηκαν εκεί, οι υπόλοιποι Δρύοπες κατέφυγαν στον βα­σιλιά Ευρυσθέα που τους βοήθησε λόγω της έχθρας που έτρεφε προς τον Ηρακλή* με τη βοήθεια του, ίδρυσαν τρεις πόλεις στην Πελοπόννησο, την Ασίνη, την Ερμιόνη και την Ηιόνα. Μετά την εκδίωξη των Δρυόπων, ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στους Δωριείς , που κατοικούσαν στη λεγόμενη Εστιαιώτιδα 8 0 κι είχαν βασιλιά τον Αιγίμιο, και στους Λαπίθες, που ήταν εγκαταστημένοι στην περιοχή του Ολύ­μπου και τους κυβερνούσε ο Κόρωνος, ο γιος του Καινέα. Καθώς οι Λαπίθες υπερείχαν κατά πολύ σε στρατιωτική δύναμη, οι Δωριείς κατέφυγαν για βοήθεια στον Ηρακλή και του ζήτησαν να συμμαχήσει μαζί τους με αντάλλαγμα το ένα τρίτο της περιοχής της Δωρίδας και τη βασιλεία -

κατάφεραν να τον πείσουν και εκστράτευσαν μαζί εναντίον των Λαπιθών. Ο Ηρακλής, έχοντας πάντα τους Αρκάδες που τον συντρόφευαν στις εκστρατείες, κατάφερε μαζί τους να νικήσει τους Λαπίθες, σκότωσε τον βασιλιά τους Κ ό -ρωνο και κατέσφαξε τους περισσότερους από τους υπόλοι­πους, αναγκάζοντας τους να εκχωρήσουν την υπό αμφι­σβήτηση περιοχή. Αφού γίνανε αυτά, εμπιστεύτηκε στον Αιγίμιο το ένα τρίτο της χώρας που του ανήκε με την εντολή να το φυλάει για τους απογόνους του. Επιστρέφο­ντας στην Τραχίνα, τον προκάλεσε σε αγώνα ο Κύκνος, ο γιος του Αρη, τον οποίο σ κ ό τ ω σ ε 8 - . Προχωρώντας από την περιοχή της Ί τ ω ν α ς 8 2 και διασχίζοντας την Πελασγιώτι -δα 8 3 ήρθε σε επαφή με τον βασιλιά Ορμένιο και του ζήτησε σε γάμο τη θυγατέρα του, Αστυδάμεια. Όταν εκείνος του αρνήθηκε, επειδή είχε ήδη γυναίκα τη Δηιάνειρα, την κόρη του Οινέα, ο Ηρακλής του επιτέθηκε με τον στρατό του, πήρε την πόλη και σ κ ό τ ω σ ε τον απρόθυμο βασιλιά, όσο για την Αστυδάμεια , την πήρε αιχμάλωτη και σμίγοντας μαζί της απέκτησε τον γιο του , Κτήσιππο. Μετά απ ' αυτά τα κατορθώματα , εκστράτευσε εναντίον της Οιχαλίας 8 4 και

129

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

130

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

των γιων του Εύρυτου, επειδή δεν είχε καταφέρει να μνη-στευτεί την Ιόλη. Και πάλι οι Αρκάδες αγωνίζονταν στο πλευρό του ' πήρε, λοιπόν, την πόλη και σ κ ό τ ω σ ε τους γιους του Εύρυτου, Τοξέα , Μολίονα και Κλυτίο. Πήρε αιχμάλωτη την Ιόλη κι έφυγε από την Εύβοια για το ακρωτήριο το λεγόμενο Κηναίο 8 5 .

38. Εκεί, ο Ηρακλής θέλοντας να προσφέρει θυσία έ­στειλε τον υπηρέτη του , Λίχα, στη γυναίκα του Δηιάνειρα στην Τραχΐνα 1 τον είχε προστάξει να της ζητήσει τον χιτώνα και το ιμάτιο που συνήθιζε να φοράει για να κάνει θυσίες. Η Δηιάνειρα, όμως , μαθαίνοντας από τον Λίχα την αγάπη που έτρεφε ο Ηρακλής για την Ιόλη και θέλοντας να αγαπάει την ίδια περισσότερο, άλειψε τον χ ιτώνα 8 6 με το φίλτρο που της είχε δώσει ο Κένταυρος για να τον ε ξοντώ ­σει. Μόλις ο Ηρακλής φόρεσε τον χιτώνα κι άρχισε σιγά σιγά να επενεργεί η δράση του τοξικού φαρμάκου, τον βρήκε συμφορά μεγάλη. Γιατί η αιχμή του βέλους είχε πάνω της το δηλητήριο της έχιδνας 8 7 και γι ' αυτό ο χ ι τ ώ ­νας από τη θερμότητα του κορμιού του άρχισε να δ ιαβρώ­νει τις σάρκες του. Οι πόνοι έζωσαν τον Ηρακλή τόσο που σκότωσε τον Λίχα, που τον είχε υπηρετήσει, μάζεψε το στρατόπεδο και γύρισε στην Τραχίνα. Ενώ ο Ηρακλής υπέφερε όλο και περισσότερο από την αρρώστια , έστειλε στους Δελφούς τον Λικύμνιο και τον Ιόλαο να ρωτήσουν τον Απόλλωνα τι έπρεπε να κάνει για την αρρώστια , ενώ η Δηιάνειρα, χτυπημένη από το μέγεθος της συμφοράς του Ηρακλή, συνειδητοποιώντας το λάθος της, απαγχονίστη-κε. Ο θεός έδωσε τον χρησμό να μεταφερθεί ο Ηρακλής με την πολεμική του εξάρτυση στην Οίτη, πλάι του να κατα ­σκευαστεί πυρά μεγάλη και για τα υπόλοιπα, είπε, θα φρό­ντιζε ο Δίας . Ο Ιόλαος εκτέλεσε τα προστάγματα κι από μακριά κοίταζε να δει τι θα γινόταν, ενώ ο Ηρακλής σε

131

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

132

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

απόγνωση για την κατάσταση του ανέβηκε στην πυρά και παρακαλούσε όποιον πλησίαζε να την ανάψει. Κανείς δεν τολμούσε να υπακούσει και μόνο ο Φιλοκτήτης πείστηκε" χάρισμα για την υπηρεσία που θα προσέφερε πήρε δώρο τα τόξα του Ηρακλή και άναψε την πυρά. Την ίδια στιγμή, έπεσε κεραυνός από τον ουρανό και λ^αμπάδιασε ολόκληρη η πυρά. Μετά απ ' αυτά, ο Ιόλαος και οι σύντροφοι του ήρθαν να συλλέξουν τα οστά , μην βρίσκοντας όμως κανένα απολύτως, συμπέραναν πως ο Ηρακλής είχε μεταβεί, σύμ­φωνα με τους χρησμούς, από τις τάξεις των ανθρώπων στους θεούς.

39. Γι ' αυτό τον λόγο του πρόσφεραν αφιερώματα ως σε νεκρό ήρωα, κατασκεύασαν μεγάλο ανάχωμα κι έφυγαν για την Τραχίνα. Μετά από αυτούς, ο Μενοίτιος, ο γιος του Άκτορα , που ήταν φίλος του Ηρακλή, του θυσίασε κάπρο, ταύρο και κριάρι και όρισε στον Οπούντα κάθε χρόνο να θυσιάζουν και να τιμάνε τον Ηρακλή ως ήρωα. Το ίδιο πράγμα έκαναν και οι Θηβαίοι, ενώ πρώτοι α π ' όλους οι Αθηναίοι τίμησαν με θυσίες ως θεό τον Ηρακλή και, δί­νοντας παράδειγμα με τη δική τους ευσέβεια προς τον θεό στους υπόλοιπους ανθρώπους, προέτρεψαν π ρ ώ τ α όλους τους Έλληνες κι ύστερα τους ανθρώπους σ' ολόκληρη την οικουμένη να τιμούν τον Ηρακλή ως θεό. Σ τ α παρα­πάνω πρέπει να προσθέσουμε π ω ς μετά την αποθέωση του , ο Δίας έπεισε την Ή ρ α να κάνει γιο της τον Ηρακλή και στο εξής, στον αιώνα τον άπαντα, να του χαρίζει μητρική στοργή" λένε, επίσης, π ω ς η υιοποίηση έγινε με τον εξής τρόπο. Η Ή ρ α ανέβηκε σ' ένα κρεβάτι και τραβώντας τον Ηρακλή πάνω στο σ ώ μ α της τον άφησε να πέσει στο έδαφος μέσα από τα ρούχα της, μιμούμενη την αληθινή γέννηση" πράγμα που κάνουν μέχρι σήμερα οι βάρβαροι, όταν θέλουν να υιοθετήσουν παιδί. Η Ή ρ α , συνεχίζει ο

133

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

134

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μύθος, μετά την υιοποίηση, πάντρεψε την Ή β η με τον Ηρακλή, στην οποία αναφέρεται και ο ποιητής στη Νεκυία 8 8 :

το φάντασμα του - ενώ αυτός με τους αθάνατους θεούς χαίρεται τα συμπόσια κι έχει γυναίκα την Ή β η την

καλλίσφυρη.

Λένε, επίσης, για τον Ηρακλή π ω ς ο Δίας τον κατέταξε στους δώδεκα θεούς, αλλά εκείνος δεν δέχτηκε τούτη την τιμή" γιατί ήταν αδύνατον να συγκαταλεχτεί σ' εκείνους, αν πρώτα δεν αποβαλλόταν ένας από τους δώδεκα ' ήταν άτοπο, λοιπόν, να δεχτεί μια τιμή που θα ατίμαζε κάποιον άλλο θεό.

Σχετικά, λοιπόν, με τον Ηρακλή, αν και μιλήσαμε εκτεταμένα, δεν παραλείψαμε τίποτα από όσα μυθολογού-νται γι ' αυτόν. Τ ώ ρ α , καλό θα ήταν να μιλήσουμε για τους Αργοναύτες, μιας και ο Ηρακλής συμμετείχε στην εκστρα­τεία τους.

40. Ο Ιάσονας ήταν, λένε, γιος του Αίσονα και ανεψιός του Πελία, του βασιλιά των Θεσσαλών . Μεγαλώνοντας, καθώς ξεχώριζε από τους συνομηλίκους του σε σωματική ρώμη και ευγένεια ψυχής, θέλησε να κάνει κάτι αξιομνη­μόνευτο. Βλέποντας, λοιπόν, π ω ς από τους προγενεστέ­ρους του, ο Περσέας και μερικοί άλλοι, για τις πέρα από τα σύνορα εκστρατείες τους και το ριψοκίνδυνο των άθλων τους, κέρδισαν αθάνατη δόξα, ζήλεψε το παράδειγμα τους. Έ τ σ ι , μόλις ανακοίνωσε την απόφαση του στον βασιλιά, εκείνος του έδωσε αμέσως τη συγκατάθεση του, όχι βέβαια γιατί ο Πελίας είχε διάθεση να βγάλει από την αφάνεια τον νεαρό, αλλά επειδή ήλπιζε πως θα σκοτωθεί στις παρά­τολμες εκστρατείες· διότι ο ίδιος είχε στερηθεί τα αρσενικά

135

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

136

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

παιδιά εκ φύσεως και φοβόταν μήπως ο αδελφός του με συνεργό τον γιο του βάλει χέρι στη βασιλεία. Κρύβοντας τούτη την υποψία και υποσχόμενος να του χορηγήσει τα αναγκαία για την εκστρατεία, τον παρακάλεσε να εκτελέ­σει άθλο με το να πλεύσει στην Κολχίδα για το διαβόητο χρυσόμαλλο δέρας του κριαριού. Ο Πόντος, γύρω από τον οποίο εκείνη την εποχή κατοικούσαν έθνη βαρβάρων και παντελώς αγρίων ανθρώπων, προσαγορευόταν άξενος, κα­θώς οι ντόπιοι σκότωναν κάθε ξένο που ερχόταν α π ' τη θάλασσα. Ο Ιάσονας, λαχταρώντας τη δόξα και κρίνοντας πως ο άθλος ήταν μεν δύσκολος αλλά όχι και ανέφικτος, πράγμα μάλιστα για το οποίο θα κέρδιζε ακόμα μεγαλύ­τερη φήμη, άρχισε τις προετοιμασίες της επιχείρησης.

41. Π ρ ώ τ ' α π ' όλα, ναυπήγησε στην περιοχή του Π η ­λίου σκάφος, πολύ μεγαλύτερο σε μέγεθος και εξοπλισμό από τα τότε συνήθη, γιατί οι άνθρωποι τότε έπλεαν με σχεδίες και με πολύ μικρά βαρκάκια. Γι ' αυτό κι όσοι το έβλεπαν έμεναν κατάπληκτοι, και καθώς διαδόθηκε στην Ελλάδα η φήμη για τον άθλο και για το εγχείρημα της ναυπήγησης, ουκ ολίγοι διακεκριμένοι νέοι θέλησαν να λάβουν μέρος στην εκστρατεία. Μετά την καθέλκυση του σκάφους και αφού το αρμάτωσε περίλαμπρα με κάθε τι που προκαλεί θαυμασμό, ο Ιάσονας διάλεξε από εκείνους που λαχταρούσαν το ίδιο πράγμα μ' αυτόν τα πιο φημισμέ­να παλικάρια, ώστε όλοι μαζί να είναι πενήντα τέσσερις. Οι πιο ένδοξοι ανάμεσα τους ήταν ο Κάστορας και ο Πο­λυδεύκης, ο Ηρακλής κι ο Τελαμώνας, καθώς επίσης και ο Ορφέας με την Αταλάντη, την κόρη του Σχοινέα, οι γιοι του Θέσπιου και ο ίδιος, αρχηγός του ταξιδιού για την Κολχίδα. Το πλοίο ονομάστηκε Αργώ , από τον κατασκευα­στή, σύμφωνα με μερικούς μυθογράφους, του σκάφους, Άργο, που συμμετείχε στο ταξίδι γ ια να επισκευάζει τα

137

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

138

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

καταπονημένα μέρη του πλοίου, ή, όπως λένε άλλοι, από την υπερβολική του ταχύτητα, καθώς οι αρχαίοι ονόμαζαν το ταχύ αργό 8 9 . Όταν, λοιπόν, συγκεντρώθηκαν τα παλι­κάρια, εξέλεξαν στρατηγό τους τον Ηρακλή, προκρίνοντας τον για την ανδρεία του.

42. Σ τ η συνέχεια, απέπλευσαν από την Ιωλκό και, αφού πέρασαν τον Αθω και τη Σαμοθράκη, έπεσαν σε θύελλα που τους έριξε στο Σίγειο της Τρωάδας. Μετά την αποβί­βαση τους εκεί, λένε, βρήκαν μια κόρη δεμένη στον γιαλό για τους εξής λόγους. Λέγεται πως ο Ποσειδώνας είχε οργιστεί με τον βασιλιά Λαομέδοντα 9 0 , για τη μυθολογού-μενη κατασκευή των τειχών της Τροίας, κι είχε στείλει ένα κήτος από το πέλαγος να καταστρέφει τη χώρα. Αυτό το κήτος εμφανιζόταν ξαφνικά κι άρπαζε τους ανθρώπους που ζούσαν στον γιαλό καθώς κι εκείνους που καλλιεργούσαν χωράφια κοντά στην παραλία. Επ ί πλέον, έπεσε λοιμός στον λαό και πλήρης καταστροφή στους καρπούς, τόσο που είχαν μείνει όλοι άναυδοι από το μέγεθος της συμφο­ράς. Γι ' αυτό κι όταν ο λαός συγκεντρώθηκε σε συνέλευση απαιτώντας να απαλλαγεί από τις δυστυχίες, λέγεται πως ο βασιλιάς έστειλε στον Απόλλωνα να ρωτήσουν για τα όσα τους είχαν συμβεί. Σύμφωνα με τον χρησμό που βγήκε υπήρχε οργή του Ποσειδώνα που θα έληγε μόνο όταν οι Τρώες έδιναν με τη θέληση τους βορά στο κήτος το παιδί που θα του λάχαινε ο κλήρος. Λένε, λοιπόν, πως μολονότι όλα τα παιδιά μπήκαν στην κλήρωση, ο κλήρος έπεσε στην Ησιόνη, τη θυγατέρα του βασιλιά. Έ τ σ ι , ο Λαομέδοντας αναγκασμένος να παραδώσει την κόρη, την άφησε δεμένη με αλυσίδες στην ακτή. Τότε ήταν που αποβιβάστηκε εκεί και ο Ηρακλής με τους Αργοναύτες, κι αφού έμαθε από την κόρη την περιπέτεια της, έσπασε τα δεσμά που τύλιγαν το

139

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

140

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

σώμα της κι ανεβαίνοντας στην πόλη πρότεινε στον βασι­λιά να σκοτώσει το κήτος. Ο Λαομέδοντας αποδέχτηκε την πρόταση και προσφέρθηκε, μάλιστα, να του δώσει δώρο τις ανίκητες φοράδες του, λένε, λοιπόν, πως το μεν κήτος το σκότωσε ο Ηρακλής, στη δε Ησιόνη δόθηκε το ελεύθερο να φύγει, αν θέλει, με τον σωτήρα της ή να μείνει με τους γονείς της στην πατρίδα. Η κόρη διάλεξε να ζήσει με τον ξένο, όχι μόνο γιατί προτίμησε την ευεργεσία απο τη συγγένεια αλλά και επειδή φοβόταν μην εμφανιστεί πάλι κάποιο κήτος και εκτεθεί από τους πολίτες στην ίδια τι­μωρία. Όσο για τον Ηρακλή, που τιμήθηκε λαμπρά με δώρα και με την αρμόζουσα φιλοξενία, άφησε την Ησιόνη και τις φοράδες στον Λαομέδοντα, κανονίζοντας να τα πάρει κατά την επάνοδο του από την Κολχίδα, κι έφυγε εσπευσμένα με τους Αργοναύτες για την εκτέλεση του άθλου.

43. Πέσανε, όμως, σε μεγάλη τρικυμία, τα παλικάρια έχασαν κάθε ελπίδα σωτηρίας, όταν ο Ορφέας 9 1 , λένε, που ήταν ο μόνος από τους άντρες που είχε μυηθεί στα μυστή­ρια, έκανε τις ευχές υπέρ σωτηρίας στους θεούς τής Σα ­μοθράκης. Ευθύς αμέσως ο άνεμος κόπασε και δυο αστέρια έπεσαν στο κεφάλι των Διοσκούρων 9 2 , όλοι έμειναν έκπλη­κτοι από το θαύμα και συμπέραναν πως η θεία πρόνοια τους απάλλαξε από τους κινδύνους. Γι ' αυτό τον λόγο, με την παράδοση στους μεταγενέστερους της περιπέτειας των Αργοναυτών, πάντα όταν οι ναυτικοί πέφτουν σε φουρτού­να, κάνουν ευχές στους θεούς της Σαμοθράκης και αποδί­δουν την παρουσία των αστέρων στην εμφάνιση των Διο­σκούρων 9 3 . Μετά τη λήξη, λοιπόν, της τρικυμίας, τα πα­λικάρια αποβιβάστηκαν στη Θράκη, στην περιοχή όπου βασιλιάς ήταν ο Φινέας, κι έπεσαν πάνω σε δυο νεανίσκους οι οποίοι για τιμωρία τους ήταν χωμένοι στο χωμα και

141

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

142

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τους χτυπούσαν συνέχεια με μαστίγιο" αυτοί ήταν γιοι του Φινέα και της Κλεοπάτρας, που λένε πως είχε γεννηθεί από την Ωρείθυϊα, την κόρη του Ερεχθέα, και τον Βορέα, και πως από τις διαβολές της αδίστακτης μητριάς τους υπέ­στησαν άδικα την παραπάνω τιμωρία από τον πατέρα τους. Γιατί ο Φινέας είχε παντρευτεί την Ιδαία, την κόρη του Δάρδανου του βασιλιά των Σκυθών, και από τον έρωτα του γ ι ' αυτήν της έκανε όλα τα χατίρια, έτσι πίστεψε πως οι γιοι του, από προηγούμενο γάμο , είχαν φερθεί προσβλη­τικά και βίαια στη μητριά τους για να ευχαριστήσουν τη μητέρα τους. Όταν ξαφνικά φάνηκε ο Ηρακλής και οι φί­λοι του, λένε πως τα παιδιά που υπέφεραν ικέτευαν τα πα­λικάρια σαν να ήταν θεοί και, φανερώνοντας τους τις αιτίες της άδικης μεταχείρισης από τον πατέρα τους, παρακαλού­σαν να τους απαλλάξουν από τη δυστυχία τους.

44. Ο Φινέας αντιμετώπισε τους ξένους με κακό τρόπο και τους παράγγειλε να μην ασχολούνται με τις υποθέσεις του - γ ιατί κανείς πατέρας δεν τιμωρεί τους γιους του με τη θέληση του, αν το μέγεθος των αδικημάτων δεν ξεπερνάει τη φυσική φιλοστοργία που τρέφουν οι γονείς προς τα παιδιά τους. Τότε , όμως, οι λεγόμενοι Βορεάδες, που τα­ξίδευαν μαζί με τον Ηρακλή και ήταν αδελφοί της Κλε­οπάτρας, λέγεται πως ένεκα της συγγένειας όρμησαν πρώ­τοι να βοηθήσουν, έσπασαν τα δεσμά που τύλιγαν τους νεα­νίσκους και σκότωσαν τους βαρβάρους που τους εναντιώ­θηκαν. Καθώς όρμησε κι ο Φινέας στη μάχη βοηθούμενος από το πλήθος των Θρακών, λένε πως ο Ηρακλής, που αγωνίστηκε καλύτερα από όλους, σκότωσε τον ίδιο τον Φι­νέα και πολλούς από τους υπόλοιπους· τέλος, κατέλαβε τα ανάκτορα, έβγαλε την Κλεοπάτρα από τη φυλακή και απο­κατέστησε τους Φινεάδες στην πατρογονική τους εξουσία. Εκείνους, πάλι, που ήθελαν να σκοτώσουν τη μητριά τους

143

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

144

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

με βασανιστήρια, τους έπεισε να αποφύγουν να την τ ιμω­ρήσουν μ αυτό τον τρόπο και στέλνοντας τη στον πατέρα της στη Σκυθία να παρακαλέσουν εκείνον να αναλάβει την τιμωρία των ανομημάτων της. Αυτό και έγινε. Ο Σκύθης καταδίκασε την κόρη του σε θάνατο, ενώ οι γιοι της Κλε­οπάτρας απέκτησαν καλή φήμη στους Θράκες για την επιείκεια τους. Αλλά δεν αγνοώ ότι μερικοί μυθογράφοι λένε πως οι Φινεάδες τυφλώθηκαν από τον πατέρα τους και πως ο Φινέας πληρώθηκε με το ίδιο νόμισμα από τον Βορέα. Καθώς και πως μερικοί παραδίδουν ότι ο Ηρακλής βγήκε στην Ασία στη στεριά για να φέρει νερό και πως τον παράτησαν εκεί οι Αργοναύτες. Γενικά, όμο^ς, συμβαίνει οι αρχαίοι μύθοι να μη μας δίνουν απλές και σύμφωνες εκδο­χές, γ ι ' αυτό δεν πρέπει να απορούμε, αν συγκρίνοντας κάποια από τις αρχαίες παραδόσεις δεν τη βρίσκουμε να συμφωνεί με όλους τους ποιητές και τους ιστορικούς 9 4 . ' 0 7 τ ω ς κι αν έχει το πράγμα, λέγεται πως οι γιοι του Φινέα παρέδωσαν τη βασιλεία στη μητέρα τους και οι ίδιοι ακολούθησαν τους Αργοναύτες. Φεύγοντας από τη Θράκη και μπαίνοντας στον Πόντο προσέγγισαν στη χ ώ ­ρα των Ταύρων 9 5 , αγνοώντας την αγριότητα των ντόπιων. Διότι οι βάρβαροι που κατοικούσαν εκείνη τη χώρα είχαν το έθιμο να θυσιάζουν στην Ταυροπόλο Άρτεμη όσους ξένους κατέπλεαν στη χώρα τους· σ' εκείνους, λένε, έγινε τα κατοπινά χρόνια η Ιφιγένεια ιέρεια της εν λόγω θεάς και θυσίαζε τους αιχμαλώτους.

45. Καθώς έργο της ιστορίας είναι να ψάξει να βρει τις αιτίες της ξενοκτονίας, αναγκαίο είναι να τις εξετάσουμε εν συντομία, τούτη άλλωστε η παρέκβαση είναι σχετική με τα κατορθώματα των Αργοναυτών. Λένε, λοιπόν, π ως ο Ή­λιος απόκτησε δυο γιους, τον Αιήτη και τον Πέρση - απ ' αυτούς ο Αιήτης έγινε βασιλιάς της Κολχίδας και ο Πέρ-

145

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

146

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

σης της Ταυρικής, ενώ και οι δυο ξεχώριζαν για την ωμό­τητα τους. Ο Πέρσης απέκτησε μια θυγατέρα, την Εκάτη , που ξεπερνούσε τον πατέρα της στην τόλμη και την ανο­μία - καθώς της άρεσε το κυνήγι, όταν δεν έβρισκε θήραμα έστρεφε το τόξο της σε ανθρώπους αντί σε θηρία. Καθώς η κλίση της την οδήγησε στο να συνθέτει θανατηφόρα φάρ­μακα, πέραν του ότι ανακάλυψε το λεγόμενο ακόνιτο 9 6 , δοκίμαζε τις επιδράσεις του καθενός ανακατεύοντας τα με τις τροφές που πρόσφεραν στους ξένους. Αφού απόκτη­σε μεγάλη εμπειρία σ' αυτά, πρώτα σκότωσε με φαρμάκι τον πατέρα της και τον διαδέχτηκε στη βασιλεία κι έπειτα ίδρυσε ιερό αφιερωμένο στην Αρτεμη και όρισε να θυσιά­ζονται στη θεά οι ξένοι που κατέπλεαν, πράγμα που την έκανε ονομαστή για την ωμότητα της. Στη συνέχεια, πα­ντρεύτηκε τον Αιήτη κι έκανε δυο κόρες, την Κίρκη και τη Μήδεια, καθώς κι έναν γιο, τον Αιγιαλέα. Για την Κίρκη, λοιπόν, λένε πως αφοσιώθηκε στην επινόηση κάθε λογής φαρμάκων και ανακάλυψε ρίζες πάσης φύσεως με απίστευ­τες ιδιότητες - μιας και διδάχτηκε ουκ ολίγα από τη μητέρα της και ταυτόχρονα ανακάλυψε και η ίδια με την επινοητι­κότητα της κι άλλα περισσότερα, δεν άφησε περιθώριο σε άλλη γυναίκα να την ξεπεράσει σε εφευρετικότητα ως προς τα δηλητήρια. Την έδωσαν γυναίκα στον βασιλιά των Σαρ-ματών, τους οποίους μερικοί ονομάζουν Σκύθες. Κι αφού πρώτα φαρμάκωσε τον άντρα της, στη συνέχεια τον δια­δέχτηκε στη βασιλεία κι έκανε πολλές πράξεις ωμότητας και βίας εναντίον των υπηκόων της. Γι ' αυτό εξέπεσε της βασιλείας και, σύμφωνα με μερικούς μυθογράφους, κατέ­φυγε στον ωκεανό, όπου κατέλαβε ένα έρημο νησί κι εκεί εγκαταστάθηκε μαζί με τις γυναίκες που είχαν εκδιωχτεί μαζί της, ενώ, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, εγκατέ­λειψε τον Πόντο και κατοίκησε στο ακρωτήριο της Ιταλίας που μέχρι σήμερα έχει τ' όνομα της και λέγεται Κίρκαιο.

147

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

148

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

46. Για τη Μήδεια εξιστορούν πως έμαθε από τη μητέρα και την αδελφή της όλες τις ιδιότητες των φαρμάκων, αλλά τα χρησιμοποίησε για εντελώς αντίθετους σκοπούς· γιατί έβαλε στόχο της να γλιτώνει από τους κινδύνους τους ξέ­νους που κατέπλεαν, πότε με το να παρακαλεί τον πατέρα της να χαρίσει τη ζωή στους μελλοθάνατους και πότε να τους απελευθερώνει η ίδια από τη φυλακή και να προνοεί γ ια την ασφάλεια των άτυχων ανθρώπων γιατί ο Αιήτης, τόσο ένεκα της δικής του ωμότητας όσο και από την επίδραση της γυναίκας του της Εκάτης , είχε δεχτεί το έθιμο της ξενοκτονίας. Καθώς όμως η Μήδεια αντιτασσό­ταν όλο και περισσότερο στις αποφάσεις των γονιών της, λένε ότι μπήκαν υποψίες στον Αιήτη πω ς η κόρη του τον επιβουλευόταν και την έθεσε υπό «ελευθέρα φυλακή» 9 7 -

λένε, επίσης, πως η Μήδεια κατάφερε να δραπετεύσει και κατέφυγε σε κάποιο τέμενος του Ήλιου κοντά στη θάλασσα. Τότε ήταν που μια νύχτα κατέπλευσαν στην Κολχίδα στο εν λόγω τέμενος και οι Αργοναύτες ερχόμε­νοι από την Ταυρική'. Εκεί, λοιπόν, συνάντησαν τη Μήδεια να περιπλανιέται στην ακτή κι έμαθαν από αυτή για το έθιμο της ξενοκτονίας, χάρηκαν με την πολιτισμένη στάση της κοπέλας και, αφού της φανέρωσαν τον σκοπό τους, έμαθαν, πάλι από εκείνη, τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε για κείνη ο πατέρας της, επειδή η ίδια σεβόταν τους ξέ­νους. Βλέποντας πως το συμφέρον τους ήταν κοινό, η Μήδεια υποσχέθηκε να τους βοηθήσει μέχρις ότου εκτελέ­σουν τον προκείμενο άθλο, και ο Ιάσονας της έδωσε όρκο πίστης ότι θα την παντρευτεί και θα την έχει σύζυγο για όλη του τη ζωή. Μετά απ ' αυτά, οι Αργοναύτες άφησαν φύλακες στο πλοίο και ξεκίνησαν νύχτα μαζί με τη Μήδεια για το χρυσόμαλλο δέρας, για το οποίο καλό θα ήταν να μιλήσουμε λεπτομερέστερα, ώστε να μην αγνοηθεί τ ίποτα σχετικό με την ιστορία που αναλάβαμε.

149

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

150

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

47. 0 Φρίξος, ο γιος του Αθάμαντα, λέει ο μύθος, επειδή τον επιβουλευόταν η μητριά του, πήρε την αδελφή του την Έλλη κι έφυγε από την Ελλάδα. Περνώντας από την Ευρώπη στην Ασία, σαν να τους κατεύθυνε κάποια θεία πρόνοια, πάνω σ' ένα χρυσόμαλλο κριάρι, η κόρη γλίστρη­σε κι έπεσε στη θάλασσα, που πήρε τ' όνομα της κι ονο­μάστηκε Ελλήσποντος, ενώ ο Φρίξος συνέχισε για τον Πόντο κι έφτασε στην Κολχίδα, όπου σύμφωνα με κάποιο χρησμό θυσίασε το κριάρι και αφιέρωσε το δέρας του στο ιερό του Αρη. Αργότερα, όταν βασιλιάς της Κολχίδας ήταν ο Αιήτης, δόθηκε χρησμός ότι τότε θα τελειώσει η ζωή του, όταν έρθουν ξένοι με πλοία και πάρουν το χρυσόμαλλο δέρας. Γι' αυτές, λοιπόν, τις αιτίες αλλά και από τη δική του ωμότητα, όρισε να θυσιάζουν τους ξένους, ώστε να εξαπλωθεί σ' όλο τον κόσμο η φήμη για την αγριότητα των Κόλχων και να μην τολμήσει κανένας ξένος να αποβι­βαστεί στη χώρα. Περιέκλεισε το τέμενος με τείχος κι έβαλε πολυάριθμους φύλακες από τη χώρα των Ταύρων, και λόγω αυτών ακριβώς των φρουρών έπλασαν οι Έλλη­νες τερατώδεις μύθους. Εξαπλώθηκε, για παράδειγμα, η φήμη πως γύρω από το τέμενος υπήρχαν ταύροι που έβγα­ζαν φωτιές από τα ρουθούνια και πως ένας ακοίμητος δράκος φύλαγε το δέρας, όπου η ομωνυμία μεταφέρθηκε από τους Ταύρους στη δύναμη των βοδιών και από το άγριο έθιμο της ξενοκτονίας ο μύθος ήθελε τους ταύρους να βγάζουν φωτιές απ' τα ρουθούνια" με τον ίδιο τρόπο, ο φύλακας του τεμένους που ονομαζόταν Δράκοντας μετα­φέρθηκε από τους ποιητές ως φοβερό και τρομερό ζώο. Παρόμοια μυθολογική επεξεργασία υπέστησαν και τα λε­γόμενα για τον Φρίξο. Γιατί, όπως λένε κάποιοι, ταξίδευε με πλοίο που στην πρώρη του είχε προτομή κριαριού και πως η 'Ελλη νιώθοντας δυσφορία από τη ναυτία και σκύ­βοντας γι ' αυτό τον λόγο από την κουπαστή του πλοίου

151

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

152

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

έπεσε στη θάλασσα. Ενώ άλλοι λένε πως ο βασιλιάς των Σκυθών, που ήταν γαμπρός του Αιήτη, είχε πάει να επι­σκεφτεί τους Κόλχους τον ίδιο καιρό που ο Φρίξος πιάστη­κε αιχμάλωτος μαζί με τον παιδαγωγό του, πως καθώς ερωτεύτηκε το παιδί, το πήρε δώρο από τον Αιήτη και πως το αγάπησε σαν να ήταν δικός του γιος και του άφησε το βασίλειο του. Ο παιδαγωγός, όμως, που ονομαζόταν Κριός, θυσιάστηκε στους θεούς, και αφού τον έγδαραν, κάρφωσαν το δέρμα του στον ναό, σύμφωνα με κάποιο έθιμο. Έπειτα από αυτά, που βγήκε ο χρησμός για τον Αιήτη, σύμφωνα με τον οποίο τότε θα ερχόταν το τέλος του, όταν έφταναν από τη θάλασσα ξένοι κι έπαιρναν το δέρμα του Κριού, λένε πως ο βασιλιάς περιτείχισε το τέμενος και εγκατέστησε φρουρά, επί πλέον δε χρύσωσε και το δέρας, ώστε οι στρατιώτες να το φυλάνε με μεγα­λύτερη επιμέλεια λόγω της λαμπερής του εμφάνισης. Όλα αυτά, λοιπόν, επαφίενται στους αναγνώστες να τα κρίνουν σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους.

48. Η Μήδεια, συνεχίζει η ιστορία, οδήγησε τους Αργο­ναύτες στο τέμενος του Άρη που απείχε εβδομήντα στάδια από την πόλη που ονομαζόταν Σύβαρις και σ' αυτήν βρί­σκονταν τα ανάκτορα των Κόλχων. Φτάνοντας στις 7τύλες

που είχαν κλείσει για τη νύχτα, προσφώνησε τους φρου­ρούς στην ΤΓαυρική γλώσσα. Καθώς οι στρατιώτες της άνοιξαν πρόθυμα, εφόσον ήταν η κόρη του βασιλιά, τους όρμησαν, λένε, οι Αργοναύτες κραδαίνοντας τα ξίφη και σκότωσαν πολλούς βαρβάρους ενώ τους υπόλοιπους, που είχαν μείνει κατάπληκτοι από το απίστευτο γεγονός, τους πέταξαν έξω από το τέμενος, πήραν το δέρας κι έτρεξαν γρήγορα προς το πλοίο. Από κοντά και η Μήδεια, που μέ­σα στο τέμενος είχε σκοτώσει με τα φαρμάκια της τον μυ­θικό άυπνο δράκοντα που ήταν τυλιγμένος γύρω από το

153

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

154

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

δέρας, έτρεξε να κατέβει με τον Ιάσονα στη θάλασσα. Οι Ταύροι που είχαν γλιτώσει ανάγγειλαν στον βασιλιά την επίθεση που δέχτηκαν και λένε πως ο Αιήτης με τους στρατιώτες του έτρεξε πίσω από τους Έλληνες και τους πρόλαβε κοντά στη θάλασσα" τους επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και σκότωσε έναν από τους Αργοναύτες, τον Ίφιτο τον αδελφό του Ευρυσθέα που διέταξε τον Ηρακλή να κάνει τους άθλους, αλλά μετά, όταν με το πλήθος των συναγωνι­στών του περικύκλωσε και τους υπόλοιπους και τους πίεζε όλο και πιο πολύ, τον σκότωσε ο Μελέαγρος. Μόλις, λοι­πόν, έπεσε ο βασιλιάς και οι Έλληνες αναθάρρησαν, οι Κόλχοι τράπηκαν σε φυγή και στην καταδίωξη που ακο­λούθησε σκοτώθηκαν οι περισσότεροι. Από τα παλικάρια τραυματίστηκαν ο Ιάσονας, ο Λαέρτης, η Αταλάντη και οι λεγόμενοι Θεσπιάδες. Λένε, λοιπόν, πως η Μήδεια με ρίζες και κάποια βότανα τους θεράπευσε μέσα σε λίγες μέρες, ενώ οι Αργοναύτες, αφού συγκέντροισαν προμήθειες, απέ­πλευσαν είχαν φτάσει ήδη στο μέσο της θάλασσας του Πόντου, όταν έπεσαν σε θύελλα εξαιρετικά επικίνδυνη. Ο Ορφέας, όπως και προηγουμένως, έκανε ευχές στους θεούς της Σαμοθράκης και καταλάγιασε τους ανέμους, ενώ ανα­δύθηκε πλάι στο πλοίο ο λεγόμενος θαλάσσιος Γλαύκος98. Αυτός, λοιπόν, συνόδευσε το πλοίο ασταμάτητα επί δύο μερόνυχτα και πρόβλεψε στον Ηρακλή τους άθλους και την αθανασία, ενώ στους γιους του Τυνδάρεω ότι θα ονο­μάζονταν Διόσκουροι και ότι θα δέχονταν ισόθεες τιμές από όλους τους ανθρώπους. Γενικά, προσφώνησε όλους τους Αργοναύτες με τα ονόματα τους και τους είπε πως εμφανίστηκε από τις ευχές του Ορφέα σύμφωνα με τη θεία πρόνοια για να τους φανερώσει τα μελλούμενα" τους συμ­βούλεψε επίσης, μόλις φτάσουν σε στεριά, να αναπέμψουν προσευχές στους θεούς, η επέμβαση των οποίων τους είχε ήδη σώσει δύο φορές.

155

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

156

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

49. Στη συνέχεια, ο Γλαύκος καταδύθηκε πάλι στη θάλασσα, ενώ οι Αργοναύτες φτάνοντας στην είσοδο του Πόντου βγήκαν στη στεριά· βασιλιάς τότε της περιοχής ήταν ο Βύζαντας, από τον οποίο ονομάστηκε και η πόλη Βυζάντιο. Εκεί, αφού ίδρυσαν βωμούς και ανέπεμψαν προ­σευχές στους θεούς, καθιέρωσαν τον τόπο που τιμάται μέχρι και σήμερα από τους ναυτικούς που περνούν. Μετά από αυτά, έκαναν πανιά και περνώντας την Προποντίδα και τον Ελλήσποντο, φτάσανε στην Τρωάδα. Εκεί, ο Η­ρακλής έστειλε στην πόλη τον αδελφό του τον Ίφικλο και τον Τελαμώνα για να ζητήσουν τις φοράδες και την Ησιό-νη. Λέγεται, λοιπόν, πως ο Λαομέδοντας έβαλε στη φυλα­κή τους πρεσβευτές και συγκάλεσε συμβούλιο για να εξο­ντώσει με ενέδρα τους υπόλοιπους Αργοναύτες- συνεργούς στην πράξη του είχε όλους του τους γιους, εκτός από τον Πρίαμο που ήταν ο μόνος που εναντιώθηκε" γιατί αυτός δήλωσε πως πρέπει να τηρούνται τα δίκαια προς τους ξένους και να τους αποδοθούν τα άλογα και η αδελφή του. Καθώς κανείς δεν του έδωσε σημασία, λένε πως έβα­λε κρυφά δύο ξίφη στη φυλακή και τα έδωσε στον Τελα­μώνα και τους δικούς του και αποκαλύπτοντας τους τις προθέσεις του πατέρα του έγινε υπαίτιος της σωτηρίας τους. Γιατί αμέσως ο Τελαμώνας κι οι δικοί του σκότω­σαν τους φρουρούς που τους αντιστάθηκαν, έτρεξαν στη θάλασσα και ανήγγειλαν τα καθέκαστα στους Αργοναύ­τες. Έτσι κι αυτοί ετοιμάστηκαν για μάχη και αντιμετώ­πισαν τις δυνάμεις που ξεχύθηκαν από την πόλη με τον βασιλιά. Η μάχη που ακολούθησε ήταν ισχυρή, αλλά επι­κράτησαν τα παλικάρια για την ανδρεία τους" ο μύθος λέει, επίσης, πως ο Ηρακλής αγωνίστηκε γενναιότερα απ' ό­λους, γιατί και τον Λαομέδοντα σκότωσε και την πόλη κατέλαβε με έφοδο και τιμώρησε όσους συμμετείχαν στο σχέδιο του βασιλιά, ενώ στον Πρίαμο, για τη δικαιοσύνη

157

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

158

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

του, του παρέδωσε τη βασιλεία και, αφού συνήψε μαζί του φιλία, απέπλευσε με τους Αργοναύτες. Μερικοί όμως από τους αρχαίους ποιητές παραδίδουν πως δεν πήγε με τους Αργοναύτες, αλλά πως ο Ηρακλής εκστράτευσε μόνος του με έξι καράβια και κατέλαβε την Τροία εξ αφορμής των αλόγων σ' αυτά προσθέτει τη μαρτυρία του και ο Όμηρος με τα εξής λογία ,

αλλά τι άντρας ήταν, λένε, ο γενναίος Ηρακλής, ο δικός μου ο πατέρας, ατρόμητος και

λεοντόκαρδος, που κάποτε είχε έρθει εδώ για τ' άλογα του

Λαομέδοντα και μ' έξι μόνο πλοία και άντρες λιγοστούς κατέστρεψε την πόλη του Ιλίου κι ερήμωσε

τους δρόμους.

Για τους Αργοναύτες λένε, λοιπόν,, πως απέπλευσαν από την Τρωάδα κι έφτασαν στη Σαμοθράκη, όπου αναπέμπο­ντας ξανά προσευχές στους μεγάλους θεούς αφιέρωσαν στο τέμενος τις φιάλες που παραμένουν μέχρι σήμερα.

50. Κι ενώ η επιστροφή των παλικαριών δεν είχε ακόμη γίνει γνωστή στη Θεσσαλία, κυκλοφόρησε, λένε, η φήμη πως όλοι όσοι εκστράτευσαν μαζί με τον Ιάσονα στα μέρη του Πόντου χάθηκαν. Έτσι ο Πελίας, πιστεύοντας πως βρήκε την ευκαιρία να ξεμπερδέψει με τους διεκδικητές του θρόνου τους σκότωσε όλους ανεξαιρέτως· τον πατέρα

I t ι ι ι loo / ασονα τον ανάγκασε να πιει αιμα ταύρου , ενω τον

αδελφό του, τον Πρόμαχο, που ήταν παιδί ακόμη στην ηλικία, τον σκότωσε. Η Αμφινόμη, όμως, η μητέρα του, όταν επρόκειτο να σκοτο^θεί, έκανε, λένε, πράξη ανδρεία και αξιομνημόνευτη· γιατί κατέφυγε στην εστία του βασι-

159

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

160

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

λιά και, αφού τον καταράστηκε να πάθει ό,τι του άξιζε για την ασέβεια του, κάρφωσε στο στήθος της ξίφος και πέ­θανε ηρωικά. Όσο για τον Πελία, που σκότωσε μ' αυτό τον τρόπο όλους τους συγγενείς του Ιάσονα, σύντομα έλαβε την τιμωρία που ταίριαζε στις ασεβείς του πράξεις. Γιατί ο Ιάσονας που κατέπλευσε νύχτα στη Θεσσαλία, σ' έναν όρμο όχι μακριά από την Ιωλκό, αλλά που δεν φαινόταν από την πόλη, έμαθε από κάποιον χωρικό τις συμφορές που βρήκαν τους συγγενείς του. Όλα τα παλικάρια ήταν έτοιμα να βοηθήσουν τον Ιάσονα και να αναλάβουν κάθε κίνδυνο, αλλά διαφώνησαν ως προς τον τρόπο που θα έκα­ναν την επίθεση" γιατί οι μεν τον συμβούλεψαν να ξεκινή­σουν αμέσως για την πόλη και να επιτεθούν αιφνιδιαστικά στον βασιλιά, ενώ οι άλλοι αποφάσισαν πως έπρεπε να μα­ζέψει καθένας στρατό από την πατρίδα του και να κηρύξουν γενικό πόλεμο" διότι ήταν αδύνατο πενήντα τρεις άντρες να τα βάλλουν μ' έναν βασιλιά που διέθετε στρατό και πόλεις αξιόλογες. Είχαν περιπέσει σε τέτοια απορία περί του πρα­κτέου, που η Μήδεια ανακοίνωσε πως θα σκοτώσει μόνη της τον βασιλιά με δόλο και θα παραδώσει το παλάτι στα παλικάρια χωρίς να κινδυνεύσουν. Όλοι ξαφνιάστηκαν από τα λόγια της και ζήτησαν να μάθουν τον τρόπο που θα εκτελούσε το σχέδιο της, κι εκείνη τους είπε ότι φέρνει μαζί της πολλές και απίστευτες ιδιότητες φαρμάκων που είχαν βρει η μητέρα της η Εκάτη και η αδελφή της η Κίρκη και πως αυτές ποτέ πριν δεν τις είχε χρησιμοποιήσει για να σκοτώσει ανθρώπους, αλλά τώρα με τη βοήθεια τους εύ­κολα θα έπαιρνε εκδίκηση από εκείνους που άξιζαν την τιμωρία. Στη συνέχεια, αφού αποκάλυψε στα παλικάρια από τα πριν τις λεπτομέρειες της επίθεσης της, τους υπο­σχέθηκε πως θα έδινε σήμα, αν ήταν ημέρα, με καπνό, κι αν ήταν νύχτα, με φωτιά, προς την κατεύθυνση της σκοπιάς που βρισκόταν πάνω απ' τη θάλασσα.

161

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

162

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

51. Αφού κατασκεύασε ένα κούφιο άγαλμα της Άρτε­μης, έκρυψε μέσα του κάθε λογής φάρμακα, ενώ η ίδια με κάποιες ισχυρές αλοιφές έβαψε τα μαλλιά της λευκά και γέμισε το πρόσωπο και το σώμα της με ρυτίδες, ώστε όποιος την έβλεπε τη θεωρούσε εντελώς γριά - τέλος, πήρε στα χέρια της το άγαλμα της θεάς, διασκευασμένο έτσι που να προκαλεί τον τρόμο και τον φόβο των θεών στα πλήθη, και μπήκε στην πόλη με το ξημέρωμα. Παριστάνοντας πως έχει καταληφθεί από τη θεά και καθώς το πλήθος απ' τους δρόμους συνέρρεε προς το μέρος της, εκείνη παράγγελνε σε όλους να δεχτούν τη θεά με ευσέβεια, γιατί η θεά είχε έρθει από τους Υπερβορείους για να φέρει καλοτυχία στην πόλη και στον βασιλιά. Καθώς οι πάντες προσκυνούσαν και τιμούσαν τη θεά με θυσίες και γενικά ολόκληρη η πόλη είχε καταληφθεί από θρησκευτικό πυρε­τό, μπήκε η Μήδεια στο παλάτι κι έριξε τον Πελία σε τέτοια κατάσταση δεισιδαιμονίας και προκάλεσε στις κό­ρες του, με τα μαγικά της κόλπα, τόση κατάπληξη, που πίστεψαν πως όντως εμφανίστηκε η θεά για να φέρει την ευδαιμονία στον οίκο του βασιλιά. Διότι δήλωνε πως η Άρτεμη καβάλα σε δράκοντες πέταξε πάνω από πολλά μέρη της οικουμένης και πως επέλεξε τον ευσεβέστερο όλων των βασιλέων για να εγκατασταθεί και να της απο­δίδονται αιώνιες τιμές, και πως η θεά την είχε προστάξει να αφαιρέσει το γήρας του Πελία με κάποιες δυνάμεις και να τον κάνει εντελώς νέο στο σώμα και να του δωρίσει πολλά άλλα με σκοπό να γίνει η ζωή του μακάρια και αρεστή στους θεούς. Έκπληκτος ο βασιλιάς από τα παρά­δοξα λόγια, διέταξε τη Μήδεια να του τα αποδείξει επί τόπου πάνω στο δικό της σώμα. Είπε, λοιπόν, σε μια θυγατέρα του Πελία να της φέρει καθαρό νερό, εκείνη εκτέλεσε αμέσως την εντολή της, και λένε πως κλείστηκε σ' ένα μικρό δωμάτιο, όπου πλένοντας ολόκληρο το σώμα

163

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

164

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

της το καθάρισε από τις επιδράσεις των φαρμάκων. Όταν αποκαταστάθηκε στην προηγούμενη κατάσταση κι εμφα­νίστηκε στον βασιλιά, προκάλεσε τεράστια κατάπληξη σ' όσους την είδαν, που πίστεψαν πως από κάποια θεία πρό­νοια μεταλλάχτηκαν τα γηρατειά σε νεότητα κόρης και ομορφιά περίβλεπτη. Με κάποια φάρμακα, επίσης, έκανε να φανούν και οι εικόνες των δρακόντων, πάνω στους οποίους δήλωσε πως ήρθε η θεά πετώντας από τους Υπερ­βορείους για να φιλοξενηθεί από τον Πελία. Καθώς οι ενέργειες της Μήδειας φάνηκαν να ξεπερνούν την ανθρώ­πινη φύση και ο βασιλιάς θεώρησε πως έπρεπε να την αποδεχτεί πλήρως και να πιστέψει ως αληθινά όλα όσα έλεγε, λένε πως κάποια στιγμή που τον συνάντησε μόνο του παρακάλεσε τον Πελία να δώσει εντολή στις κόρες του να τη βοηθήσουν και να κάνουν 6,τι κι αν τις προστάξει, διότι δεν αρμόζουν στο σώμα του βασιλιά χέρια δούλων αλλά οι υπηρεσίες από τα χέρια των παιδιών του για να δεχτεί την ευεργεσία των θεών. Έτσ ι , ο Πελίας είπε κα­τηγορηματικά στις θυγατέρες του να κάνουν όλα όσα τις προστάξει η Μήδεια σχετικά με το σώμα του πατέρα τους, και οι κόρες ήταν έτοιμες να εκτελέσουν τις εντολές.

52. Η Μήδεια, όταν έπεσε η νύχτα και κοιμήθηκε ο Πελίας, είπε πως έπρεπε να βράσουν σε καζάνι το σώμα του Πελία. Οι κόρες δέχτηκαν τα λόγια της εχθρικά, κι εκείνη επινόησε άλλο κόλπο για να πειστούν στα λεγόμενα της - στον οίκο έτρεφαν ένα κριάρι που ήταν αρκετά μεγάλο στην ηλικία, και είπε στις κόρες πως θα το βράσει για να το ξανακάνει αρνί. Εκείνες συγκατατέθηκαν κι ο μύθος λέει πως η Μήδεια διαμέλισε το κριάρι και το έβρασε και, προκαλώντας τους παράκρουση με κάποια φάρμακα, έβγα­λε από το καζάνι το είδωλο ενός αρνιού. Τότε πια οι κόρες εξεπλάγησαν και νομίζοντας πως είχαν λάβει απόδειξη των

165

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

166

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

επαγγελιών της, εκτέλεσαν τα προστάγματα της. Όλες οι άλλες, λοιπόν, βάλθηκαν να χτυπάνε τον πατέρα τους μέχρι να τον σκοτώσουν και μόνο η Αλκηστις, από τον υπερβο­λικό σεβασμό που του έτρεφε, δεν άπλωσε χέρι στον γεν­νήτορα της. Στη συνέχεια, λένε, η Μήδεια απέφυγε να διαμελίσει και να βράσει το σώμα, αλλά προσποιούμενη πως πρέπει πρώτα να κάνει ευχές στη σελήνη, ανεβάζοντας τις κόρες με λαμπάδες στο ψηλότερο σημείο της στέγης του παλατιού, η ίδια άρχισε να λέει και να ξαναλέει κάποια μακροσκελή ευχή στη γλώσσα της Κολχίδας, δίνοντας έτσι χρόνο σ' εκείνους που επρόκειτο να κάνουν την επίθεση. Έτσι , οι Αργοναύτες βλέποντας τη φωτιά από τη σκοπιά και θεωρώντας πως συντελέστηκε η δολοφονία του βασι­λιά, όρμησαν τρέχοντας προς την πόλη, μπήκαν κραδαίνο­ντας τα ξίφη στο τείχος, έφτασαν στο παλάτι και σκότω­σαν τους φρουρούς που τους αντιστάθηκαν. Οι κόρες του Πελία που είχαν μόλις κατέβει από τη στέγη για το βράσι­μο, βλέποντας αναπάντεχα μέσα στο παλάτι τον Ιάσονα και τα παλικάρια του, γέμισαν συντριβή για τη συμφορά που τις βρήκε - διότι ούτε είχαν τη δύναμη να εκδικηθούν τη Μήδεια ούτε να διορθώσουν την απαίσια πράξη στην οποία οδηγήθηκαν με απάτη. Γι ' αυτό όρμησαν, λένε, να τερμα­τίσουν τη ζωή τους, αλλά ο Ιάσονας τις λυπήθηκε για τη συμφορά τους και τις συγκράτησε, παροτρύνοντας τες να δείξουν θάρρος μιας και δεν αμάρτησαν από κακία, αλλά παρά τη θέληση τους εξαπατήθηκαν και τις βρήκε τούτη η συμφορά.

53. Ο Ιάσονας υποσχόμενος πως θα φερθεί με επιείκεια και μεγαλοψυχία προς όλους τους συγγενείς, κάλεσε τον λαό σε συνέλευση. Εκεί, αφού απολογήθηκε για τις πράξεις του και εξήγησε ότι εκδικήθηκε εκείνους που τον αδίκησαν πρώτοι και, μάλιστα, με τιμωρία μικρότερη απ ' όσα έπαθε

167

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

168

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ο ίδιος, παρέδωσε στον Ακαστο, τον γιο του Πελία 1 0 1 , την πατρογονική του βασιλεία και σχετικά με τις κόρες του βασιλιά είπε πως έβρισκε σωστό να αναλάβει ο ίδιος τη φροντίδα τους. Τέλος, λενε, εκπλήρωσε την υπόσχεση του και μετά από λίγο καιρό τις πάντρεψε όλες με τους επιφα­νέστερους άντρες. Την Αλκηστη, τη μεγαλύτερη, την έδω­σε σε γάμο με τον Άδμητο, τον γιο του Φέρητα, από τη Θεσσαλία, την Αμφινόμη με τον Ανδραίμονα, τον αδελφό του Λέοντα, και την Ευάδνη με τον Κάνη, τον γιο του Κέ­φαλου, που τότε ήταν βασιλιάς των Φωκέων. Αυτά, όμως, τα έκανε αργότερα, ενώ τότε έπλευσε με τα παλικάρια στον Ισθμό της Πελοποννήσου και αφού πρόσφερε θυσία στον Ποσειδώνα, του αφιέρωσε την Αργώ. Καθώς ο βασι­λιάς των Κορινθίων, ο Κρέοντας, τον υποδέχτηκε με μεγά­λη εγκαρδιότητα, έγινε πολίτης της πόλεως και εγκατα­στάθηκε για το υπόλοιπο της ζωής του στην Κόρινθο.

Όταν οι Αργοναύτες επρόκειτο να χωριστούν και να πάνε στις πατρίδες τους, λένε πως ο Ηρακλής συμβούλεψε τα παλικάρια, εν όψει των αναπάντεχων γυρισμάτων της τύχης, να δώσουν μεταξύ τους όρκους συμμαχίας, για την περίπτωση που κάποιος μπορεί να χρειαστεί βοήθεια, και πως έπρεπε να εκλέξουν την καλύτερη τοποθεσία της Ελ­λάδας, κατάλληλη για αγώνες και θυσίες, και να αφιερώ­σουν τους αγώνες στον μεγαλύτερο των θεών, στον Ολύ­μπιο Δία. Αφού τα παλικάρια ορκίστηκαν περί της μεταξύ τους συμμαχίας και ανέθεσαν τη διοργάνωση των αγώνων στον Ηρακλή, εκείνος, λένε, διάλεξε τόπο της πανήγυρης την περιοχή πλάι στον Αλφειό ποταμό στη χώρα των Ηλείων. Γι ' αυτό και η παραποτάμια περιοχή που αφιε­ρώθηκε στον μέγιστο των θεών, ονομάστηκε από εκείνον Ολυμπία. Αφού εισηγήθηκε τη διενέργεια ιππικών και γυμναστικών αγώνων και όρισε τους κανόνες των αγωνι­σμάτων, έστειλε θεωρούς στις πόλεις για να ανακοινώσουν

169

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

170

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

την έναρξη των αγώνων για όσους ήθελαν να τους παρα­κολουθήσουν. Στην Ηρακλή, που είχε ήδη αποκτήσει με­γάλη φήμη ένεκα της αποδοχής που έτυχε από τους Αργο­ναύτες στη διάρκεια της εκστρατείας, προστέθηκε τώρα και η δόξα της Ολυμπιακής γιορτής, με αποτέλεσμα να γίνει ο επιφανέστερος των Ελλήνων και, γνωστός όπως ήταν στις περισσότερες πόλεις, υπήρχαν πολλοί που επιθυ­μούσαν τη φιλία του, πρόθυμοι να μοιραστούν μαζί του κάθε κίνδυνο. Καθα>ς σύντομα έγινε αντικείμενο θαυμα­σμού για την ανδρεία και τις στρατηγικές του ικανότη­τες, συνέστησε ισχυρότατο στρατό και γύρισε ολόκληρη την οικουμένη ευεργετώντας το γένος των ανθρώπων, από τους οποίους ομόφωνα έλαβε σε αντάλλαγμα το δώρο της αθανασίας. Αλλά οι ποιητές με τις συνήθεις τερατολο­γίες τους παρέδωσαν τον μύθο πως ο Ηρακλής μόνος του και χωρίς όπλα εκτέλεσε τους θρυλικούς άθλους.

54. Έχουμε όμως αναπτύξει όλους τους μύθους που παραδίδονται για τούτο τον θεό, έτσι τώρα πρέπει να προσθέσουμε ό,τι απομένει να ειπωθεί για τον Ιάσονα. Λένε, λοιπόν, πως εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο, όπου έζησε δέκα χρόνια μαζί με τη Μήδεια κι απέκτησε μαζί της τρια παιδιά, οι δυο πρώτοι δίδυμοι γιοι του ήταν ο Θεσσαλός και ο Αλκιμένης και ο τρίτος, πολύ μικρότερος απ ' αυτούς, ο Τίσανδρος. Όλο εκείνο το χρονικό διάστημα, συνεχίζει η ιστορία, η Μήδεια αξιώθηκε μεγάλη αποδοχής απο τον άντρα της, όχι μόνο επειδή διακρινόταν για την ομορφιά της αλλά και γ ιατί είχε επιπλέον κοσμήματα τη φρονιμάδα και τις άλλες αρετές· στη συνέχεια, όμως, κα­θώς το πέρασμα του χρόνου αφαιρούσε λίγο λίγο τη φυσική ομορφιά, λέγεται πως ο Ιάσονας ερωτεύτηκε τη Γλαύκη, την κόρη του Κρέοντα, και ζήτησε να την παντρευτεί. Όταν ο πατέρας της έδωσε τη συγκατάθεση του και ορί-

171

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

172

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στηκε η ημέρα του γάμου, ο Ιάσονας, λένε, προσπάθησε πρώτα να πείσει τη Μήδεια να αποχωρήσει με τη θέληση της από τον γάμο τους, γ ιατί εκείνος ήθελε να παντρευτεί όχι επειδή αποδοκίμαζε τη μεταξύ τους σχέση αλλά επειδή επιθυμούσε να αποκτήσουν τα παιδιά του δεσμούς συγγέ­νειας με τον βασιλικό οίκο. Η γυναίκα αγανάκτησε και επικαλέστηκε τους θεούς που ήταν μάρτυρες των όρκων του, αλλά ο Ιάσονας, λένε, περιφρονώντας τους όρκους παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά. Η Μήδεια, που διώ­χτηκε από την πόλη, έχοντας λάβει από τον Κρέοντα μία ημέρα διορία για να ετοιμάσει τα πράγματα της, μπήκε νύχτα στο παλάτι , έχοντας αλλάξει την όψη της με φάρμα­κα, κι έβαλε φωτιά στο οίκημα, προσθέτοντας και μια ρίζα που είχε ανακαλύψει η Κίρκη η αδελφή της και είχε την ιδιότητα άπαξ και ανάψει να μη σβήνει εύκολα. Αξαφνα το παλάτι τυλίχτηκε στις φλόγες, αλλά ο Ιάσονας πρόλαβε και πήδησε έξω, ενώ η Γλαύκη και ο Κρέοντας, που τους πρόλαβε η φωτιά , σκοτώθηκαν. Μερικοί, όμως, συγγρα­φείς λένε πως οι γιοι της Μήδειας πήγαν στη νύφη δώρα εμποτισμένα σε δηλητήρια, πως η Γλαύκη τα καλοδέχτηκε και τα φόρεσε και μετά απ ' αυτό τη βρήκε συμφορά και πέθανε, τόσο εκείνη όσο και τον πατέρα της που πήγε να τη βοηθήσει κι άγγιξε κι εκείνος το σώμα της. Μολονότι η Μήδεια πέτυχε στην πρώτη της επιχείρηση, δεν παραιτή­θηκε από την τιμωρία του Ιάσονα. Διότι έφτασε σε τέτοια κατάσταση οργής και ζηλοτυπίας αλλά και ωμότητας, ώστε επειδή είχε ξεφύγει από τον κίνδυνο που τον απείλη­σε μαζί με τη γυναίκα του, αποφάσισε να τον βυθίσει, με τη σφαγή των παιδιών του, στις μεγαλύτερες συμφορές" διότι, εκτός από έναν που ξέφυγε, έσφαξε τους υπόλοιπους γιους, έθαψε το σώμα τους στο τέμενος της Ήρας, έφυγε μες στη νύχτα από την Κόρινθο, με τις πιστές τις θερα-παινίδες, και κατέφυγε στον Ηρακλή στις Θήβες" γ ιατ ί

173

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

174

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

εκείνος ήταν μεσολαβητής στη συμφωνία που είχαν κάνει στην Κολχίδα και είχε υποσχεθεί να τη βοηθήσει στην περίπτωση που ο Ιάσονας θα παρασπονδούσε.

55. Στο μεταξύ, τον Ιάσονα που έχασε γυναίκα και παιδιά η κοινή γνώμη τον καταδίκασε πως δίκαια τα έπα­θε, γ ι ' αυτό και μην μπορώντας να σηκώσει το μέγεθος της συμφοράς έβαλε τέλος στη ζωή του. Οι Κορίνθιοι είχαν μείνει κατάπληκτοι από την τρομερή μεταστροφή της τύ­χης και κυρίως δεν ήξεραν τι να κάνουν με την ταφή των παιδιών. Γι ' αυτό έστειλαν ανθρώπους στην Πυθία να ρωτήσουν τον θεό τι έπρεπε να γίνει με το σώμα των παιδιών. Η Πυθία τους πρόσταξε να τα θάψουν στο τέμε­νος της Ήρας και να τους αποδώσουν τιμές ηρώων. Όταν οι Κορίνθιοι εκτέλεσαν το πρόσταγμα, λένε πως ο Θεσσα­λός, που διέφυγε τον φόνο από τη μητέρα του, ανατράφηκε στην Κόρινθο και στη συνέχεια επανήλθε στην Ιωλκό, που ήταν η πατρίδα του Ιάσονα" όπου φτάνοντας την εποχή που μόλις πριν λίγο είχε πεθάνει ο Ακαστος, ο γιος του Πελία, παρέλαβε τη βασιλεία που του ανήκε κληρονομικά κι έδωσε τ' όνομα του στους υπηκόους του, που ονομάστηκαν Θεσ­σαλοί. Δεν αγνοώ, επίσης, πως αυτή δεν είναι η μόνη παράδοση για την ονομασία των Θεσσαλών, και πως έ­χουν παραδοθεί και άλλες εκδοχές για τις οποίες θα μιλή­σουμε στις αντίστοιχες εποχές 1 0 2 . Όσο για τη Μήδεια, λένε πως φτάνοντας στις Θήβες βρήκε τον Ηρακλή να έχει πάθει μανία και να έχει σκοτώσει τους γιους του και πως τον γιάτρεψε με τα φάρμακα της. Επειδή, όμως, ο Ευρυσθέας τον πίεζε με τις εντολές του, έχασε προς το παρόν κάθε ελπίδα πως θα τη βοηθούσε και κατέφυγε στην Αθήνα, στον Αιγέα, τον γιο του Πανδίονα. Εκεί, άλλοι λένε πως παντρεύτηκε τον Αιγέα και γέννησε τον Μήδο, που αργότερα έγινε βασιλιάς της Μηδίας, ενώ άλλοι παραδί-

175

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

176

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

δουν την ιστορία πως όταν ζήτησε να την δικάσει ο Ιππό­της, ο γιος του Κρέοντα, πέρασε από δίκη και απαλλάχτη­κε από τα εγκλήματα. Μετά απ ' αυτά, όταν επέστρεψε ο Θησέας στην Αθήνα από την Τροιζήνα, κατηγορήθηκε ως δηλητηριάστρια και εξορίστηκε από την πόλη" δίνοντας της, όμως, ο Αιγέας συνοδεία για να πάει σε όποια χώρα ήθελε, μεταφέρθηκε στη Φοινίκη. Από εκεί ανέβηκε στο εσωτερικό της Ασίας και παντρεύτηκε κάποιον επιφανή βασιλιά, με τον οποίο γέννησε έναν γιο, τον Μήδο" ο γιος, μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον διαδέχτηκε στη βα­σιλεία, θαυμάστηκε για την ανδρεία του και ονόμασε τους υπηκόους του Μήδους, από τ' όνομα του.

56. Γενικά, όμως, λόγω της τερατολογίας των τραγικών ποιητών υπάρχουν πολλές και ποικίλες εκδοχές της ιστο­ρίας της Μήδειας, μερικοί, μάλιστα, που ήθελαν να ευχα­ριστήσουν τους Αθηναίους, λένε πως η Μήδεια πήρε τον Μήδο που είχε κάνει με τον Αιγέα και έφτασε σώα στην Κολχίδα" εκείνη την εποχή ο Αιήτης, που τον είχε ρίξει από τον θρόνο ο αδελφός του ο Πέρσης, ανέκτησε την αρχή, όταν ο Μήδος, ο γιος της Μήδειας, σκότωσε τον Πέρση. Στη συνέχεια, όταν απέκτησε ισχυρές δυνάμεις ο Μήδος, πάτησε μεγάλο μέρος της Ασίας πάνω από τον Πόντο κι έγινε κύριος της Μηδίας, όπως ονομάστηκε από αυτόν. Αλλά επειδή το να γράψουμε όλες τις εκδοχές των μύθων για τη Μήδεια δεν το κρίνουμε αναγκαίο ενώ ταυτόχρονα θα τράβαγε σε μάκρος, θα προσθέσουμε μόνο όσα υπολείπονται από την ιστορία των Αργοναυτών. Είναι αρκετοί οι αρχαίοι αλλά και οι μεταγενέστεροι ιστορικοί, μεταξύ των οποίων και ο Τίμαιος 1 0 3 , που λένε πως οι Αργοναύτες, μετά την αρπαγή του δέρατος, μαθαίνοντας ότι ο Αιήτης είχε κλείσει με πλοία την έξοδο του Πόντου, έκαναν ένα κατόρθωμα πρωτάκουστο και αξιομνημόνευτο.

177

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

178

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Ανέβηκαν με το πλοίο τον ποταμό Τάναϊ ' 0 4 μέχρι τις πηγές του, εκεί σε κάποιο σημείο, έσυραν το πλοίο μέχρι ένα άλλο ποτάμι που κυλούσε μέχρι τον ωκεανό κι ακολουθώντας το ρεύμα του έφτασαν στη θάλασσα, στη συνέχεια, έπλευσαν από τον βορρά προς δυσμάς έχοντας τη στεριά στ ' αριστε­ρά τους κι αφού έφτασαν στα Γάδειρα 1 0 5 , μπήκαν στη δική μας θάλασσα. Φέρνουν, μάλιστα, αποδείξεις γ ι ' αυτά και δείχνουν τους Κέλτες που κατοικούν στα παράλια του ωκεανού να τιμούν περισσότερο απ ' όλους τους θεούς τους Διόσκουρους. Διότι παραδίδεται σ' αυτούς από τα αρχαία χρόνια πως οι θεοί παρουσιάστηκαν ανάμεσα τους ερχόμε­νοι από τον ωκεανό. Επί πλέον, λένε πως η περιοχή πλάι στον ωκεανό έχει ουκ ολίγα ονόματα που προέρχονται από τους Αργοναύτες και τους Διόσκουρους. Το ίδιο και η ήπειρος στη δώθε μεριά των Γαδείρων έχει φανερά σημά­δια από την επιστροφή των Αργοναυτών. Γιατί καθώς περιέπλεαν την Τυρρηνία κι έφτασαν στο νησί που ονομά­ζεται Αιθάλεια 1 0 6 , το λιμάνι της, που είναι το ωραιότερο σ' εκείνα τα μέρη, το ονόμασαν Αργώο 1 0 7 από το όνομα του πλοίου κι αυτή η ονομασία διατηρείται μέχρι αυτά τα χρόνια. Με τον ίδιο τρόπο που λέμε, ονόμασαν το λιμάνι της Τυρρηνίας που απέχει οκτακόσια στάδια από τη Ρώμη Τελαμώνα, ενώ στη Φόρμια της Ιταλίας ονόμασαν Αιήτη το λιμάνι που σήμερα ονομάζεται Καιήτης 1 0 8 . Πέρα απ ' αυτά, καθώς οι άνεμοι τους έριξαν στις Σύρτεις κι έμαθαν από τον Τρίτωνα, που βασίλευε τότε στη Λιβύη, τον ιδιαί­τερο χαρακτήρα της θάλασσας, πράγμα που τους έσωσε από τον κίνδυνο, του δώρισαν έναν χρυσό τρίποδα με εγχάρακτη επιγραφή με τα αρχαία, βέβαια, γράμματα που σωζόταν μέχρι τους νεότερους χρόνους στους κατοί­κους της Ευεσπερίας' 0 9 . Αλλά δεν πρέπει να αφήσουμε χωρίς κριτική την ιστορία εκείνων που δηλώνουν ότι οι Αργοναύτες έπλευσαν κόντρα στο ρεύμα του Ίστρου 1 1 0

179

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

180

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μέχρι τις πηγές του κι από εκεί, ακολουθώντας ένα ποτάμι που έτρεχε προς την αντίθετη κατεύθυνση, κατέβηκαν στον Αδριατικό κόλπο. Γιατί ο χρόνος διέψευσε όσους υποθέτουν πως ο Ίστρος, που χύνεται από πολλά στόμια στον Πόντο, και ο Ίστρος που εκβάλλει στην Αδριατική ρέουν από τις ίδιες περιοχές. Διότι, όταν οι Ρωμαίοι υπέταξαν το έθνος των Ιστρίων, βρέθηκε να έχει ο ποταμός [που χύνεται στην Αδριατική] τις πηγές του σε απόσταση σαράντα στάδια από τη θάλασσα. Αιτία, όμως, αυτού του σφάλματος των ιστορικών είναι, λένε, η ομωνυμία των δύο ποταμών.

57. Τώρα, αφού αρκετά ασχοληθήκαμε με την ιστορία των Αργοναυτών και με τα κατορθώματα του Ηρακλή, καλό θα ήταν να περιγράψουμε, σύμφωνα με την υπόσχε­ση μας, και τα κατορθώματα των γ ιων του. Μετά, λοιπόν, τη θεοποίηση του Ηρακλή, τα παιδιά του κατοικούσαν στην Τραχίνα, στον βασιλιά Κήυκα. Στη συνέχεια, όταν ο 'Τλλος και μερικοί άλλοι ανδρώθηκαν, ο Ευρυσθέας φο­βούμενος μήπως, όταν ενηλικιωθούν όλοι, εκπέσει από τον θρόνο των Μυκηνών, αποφάσισε να εξορίσει τους Ηρακλεί­δες απ ' ολόκληρη την Ελλάδα. Έτσ ι , προειδοποίησε τον Κύηκα να εξορίσει τους Ηρακλείδες και τους γιους του Λικύμνιου 1", καθώς και τον Ιόλαο και την ομάδα των Αρκάδων που συντρόφευαν τον Ηρακλή στις εκστρατείες, αλλιώς, αν δεν το έκανε, θα του κήρυσσε τον πόλεμο. Οι Ηρακλείδες και οι σύντροφοι τους, επειδή δεν θεώρησαν τον εαυτό τους ικανό να αντιμετωπίσουν σε πόλεμο τον Ευρυσθέα, αποφάσισαν να φύγουν με τη θέληση τους από την Τραχίνα και πηγαίνοντας στις πιο αξιόλογες πόλεις παρακαλούσαν να τους δεχτούν να μείνουν μαζί τους. Κι ενώ καμιά πόλη δεν τολμούσε να τους δεχτεί, μόνο οι Αθηναίοι, λόγω της έμφυτης αίσθησης δικαίου που τους διέκρινε, δέχτηκαν τους Ηρακλείδες. Τους εγκατέστησαν,

181

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

182

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

λοιπόν, μαζί με τους συνεξόριστούς τους, στην πόλη Τρι-κόρυθο, που είναι μία από την ονομαζόμενη τετράπολη 1 1 2 . Όταν μετά από λίγο καιρό ανδρώθηκαν όλα τα παιδιά του Ηρακλή και απόκτησαν υψηλό φρόνημα για την ένδοξη γενιά τους, ο Ευρυσθέας βλέποντας με υποψία την ανάπτυ­ξη τους εκστράτευσε εναντίον τους με μεγάλη δύναμη στρατού. Οι Ηρακλείδες, βοηθούμενοι και από τους Αθη­ναίους, έβαλαν αρχηγό τον ανεψιό του Ηρακλή Ιόλαο και παραδίνοντας τη στρατηγία σ' αυτόν, στον Θησέα και στον Ύλλο, νίκησαν τον Ευρυσθέα σε μάχη εκ παρατάξεως. Στη μάχη, σκοτώθηκαν πολλοί από τον στρατό του Ευρυσθέα, ενώ ο ίδιος ο Ευρυσθέας, καθώς το άρμα του συνετρίβη ενώ είχε τραπεί σε φυγή, σκοτώθηκε από το χέρι του 'Υλλου του γιου του Ηρακλή· στη μάχη σκοτώθηκαν επίσης και όλοι οι γιοι του Ευρυσθέα.

58. Μετά απ ' αυτά, τώρα που οι Ηρακλείδες είχαν νικήσει σε περίφημη μάχη τον Ευρυσθέα και είχαν λόγω της επιτυχίας τους άφθονους συμμάχους, εκστράτευσαν στην Πελοπόννησο με στρατηγό τον Ύλλο. Ο Ατρέας, που μετά τον θάνατο του Ευρυσθέα κατέλαβε τον θρόνο των Μυκηνών, παίρνοντας συμμάχους τους Τεγεάτες και μερικούς άλλους βγήκε προς συνάντηση των Ηρακλείδων. Όταν οι δυο στρατοί συγκεντρώθηκαν στον Ισθμό, ο 'Υλ-λος, ο γιος του Ηρακλή, προκάλεσε σε μονομαχία όποιον από τους αντιπάλους ήθελε να τον αντιμετωπίσει , με τη συμφωνία πως αν νικήσει ο 'Υλλος τον αντίπαλο, θα πά­ρουν οι Ηρακλείδες τον θρόνο του Ευρυσθέα, ενώ αν ο 'Υλλος νικηθεί, οι Ηρακλείδες δεν θα κατέβουν στην Πε­λοπόννησο επί πενήντα χρόνια. Απαντώντας στην πρόκλη­ση ο 'Εχεμος, ο βασιλιάς των Τεγεατών, έγινε η μονομαχία και ο 'Υλλος σκοτώθηκε, έτσι οι Ηρακλείδες παραιτήθη­καν, όπως είχε συμφωνηθεί, από την κάθοδο και επέστρε-

183

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

184

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ψαν στην Τρικόρυθο. Μετά από μερικά χρόνια, ο Λικύ-μνιος με τα παιδιά του και με τον Τληπόλεμο, τον γιο του Ηρακλή, εγκαταστάθηκαν στο Άργος, καθώς οι Αρ-γείοι τους δέχτηκαν με τη θέληση τους - όλοι οι υπόλοιποι έμειναν στην Τρικόρυθο και μόλις πέρασε η περίοδος των πενήντα ετών, κατέβηκαν στην Πελοπόννησο· όσο για τις πράξεις τους θα τις περιγράψουμε, όταν φτάσουμε σ' εκεί­νη την εποχή 1 1 3 . Η Αλκμήνη, τώρα, που επέστρεψε στις Θήβες κι ύστερα από λίγο καιρό έγινε άφαντη, δέχτηκε από τους Θηβαίους θεϊκές τιμές. Οι υπόλοιποι Ηρακλεί­δες, λένε, ερχόμενοι στον Αιγίμιο, τον γιο του Δώρου, απαίτησαν να πάρουν τη χώρα που τους είχε αφήσει ο πατέρας τους 1 1 4 και εγκαταστάθηκαν μαζί με τους Δω­ριείς. Αλλά ο Τληπόλεμος, ο γιος του Ηρακλή, την εποχή που κατοικούσε στο Άργος, σκότωσε τον Λικύμνιο, τον γιο του Ηλεκτρύωνα, σ' έναν καβγά που είχαν για κάτ ι - εξό­ριστος από το Άργος για τον φόνο μετοίκησε στη Ρόδο, τότε το νησί το κατοικούσαν Έλληνες που το είχαν αποι­κήσει με αρχηγό τον Τρίοπα, τον γιο του Φόρβαντα. Ο Τληπόλεμος, λοιπόν, από κοινού με τους ντόπιους, χώρισε τη Ρόδο σε τρία μέρη και ίδρυσε τρεις πόλεις, τη Λίνδο, την Ιάλυσο και την Κάμειρο' βασιλιάς όλων των Ροδίων έγινε αυτός ένεκα της δόξας του πατέρα του, ενώ τα κα­τοπινά χρόνια εκστράτευσε μαζί με τον Αγαμέμνονα κατά της Τροίας.

59. Μιας, όμως, και μιλήσαμε για τον Ηρακλή και τους απογόνους του, καλό θα ήταν να πούμε και για τον Θησέα, που ζήλεψε τους άθλους του Ηρακλή. Ο Θησέας, λοιπόν, που ήταν γιος της Αίθρας, της κόρης του Πιτθέα, και του Ποσειδώνα, ανατράφηκε στην Τροιζήνα κοντά στον παπ­πού του τον Πιτθέα και, αφού πήρε τα σύμβολα που σύμφωνα με τον μύθο είχε βάλει ο Αιγέας κάτω από έναν

185

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

186

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

βράχο, πήγε στην Αθήνα 1 1 5 . Ακολουθώντας, όπως λένε, τον παραθαλάσσιο δρόμο και καθώς είχε πρότυπο του την αρετή του Ηρακλή, σκεπτόταν να εκτελέσει άθλους που να του φέρουν αναγνώριση και δόξα. Πρώτον, λοιπόν, σκότωσε τον λεγόμενο Κορυνήτη, που χρησιμοποιούσε, όπως λέει και τ' όνομα του, κορύνη, που ήταν όπλο επιθε­τικό, και σκότωνε τους διαβάτες, και δεύτερο τον Σίνη που κατοικούσε στον Ισθμό. Αυτός λύγιζε δυο πεύκα 1 1 6 , έδενε το ένα στο δεξί και το άλλο στο αριστερό χέρι του θύματος κι απότομα άφηνε τα πεύκα ελεύθερα, έτσι, καθώς τα σώματα σκίζονταν από την ορμή, όσοι είχαν την ατυχία να τον συναντήσουν πέθαιναν με φρικτό θάνατο. Τρίτος του άθλος ήταν να σκοτώσει το αγριογούρουνο που ζούσε στην περιοχή του Κρωμμυώνα" 7 , του οποίου το μέγεθος αλλά και η δύναμη ήταν τεράστια και είχε σκοτώσει πολλούς ανθρώπους. Επίσης τιμώρησε και τον Σκείρωνα, που έμενε στις λεγόμενες από αυτόν «Σκειρωνίδες πέτρες» της Με-γαρίδας - αυτός υποχρέωνε όσους περνούσαν από εκεί να του πλύνουν τα πόδια σ' ένα μέρος απόκρημνο και ξαφνι­κά τους έδινε μια κλοτσιά και τους έριχνε κάτω απ ' τον γκρεμό στη θάλασσα, στο μέρος που ονομαζόταν Χελώνη. Σκότωσε, επίσης, και τον Κερκύονα στα. περίχωρα της Ελευσίνας, που πάλευε με τους περαστικούς και τους σκό­τωνε. Στη συνέχεια, σκότωσε τον ονομαζόμενο Προκρού-στη, που έμενε στον λεγόμενο Κορυδαλλό της Αττικής -

αυτός ανάγκαζε τους οδοιπόρους που περνούσαν να ξαπλώ­σουν σε κρεβάτι και, αν ήταν μακρύτεροι απ ' αυτό, τους έκοβε το μέρος που εξείχε, αν ήταν κοντύτεροι, σφυροκό-παγε τα πόδια τους για να απλώσουν, και εξ αυτού ονο­μάστηκε Προκρούστης. Μετά απ ' αυτά τα κατορθώματα, έφτασε στην Αθήνα, όπου έκανε τον Αιγέα να τον αναγνω­ρίσει από τα σύμβολα. Στη συνέχεια, πάλεψε με τον ταύρο του Μαραθώνα, που είχε μεταφέρει ο Ηρακλής κατά την

187

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

188

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

εκτέλεση του άθλου του από την Κρήτη στην Πελοπόννη­σο, και αφού υπέταξε το ζώο, το πήγε στην Αθήνα, όπου το πήρε ο Αιγέας και το θυσίασε στον Απόλλωνα.

60. Τώρα μένει να μιλήσουμε για τον Μινοίταυρο που σκότωσε ο Θησέας, για να ολοκληρώσουμε τα κατορθώ­ματα του. Πρέπει, όμως, να ανατρέξουμε σε προηγούμενα χρόνια για να ιστορήσουμε τα γεγονότα που συνδέονται μ' αυτό τον άθλο, για να γίνει σαφής η όλη διήγηση.

Ο Τέκταμος του Δώρου, του γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα, κατέπλευσε στην Κρήτη μαζί με Αιολείς και Πελασγούς κι έγινε βασιλιάς του νησιού, πα­ντρεύτηκε την κόρη του Κρηθέα κι απόκτησε τον Αστέριο. Όταν, λοιπόν, ήταν αυτός βασιλιάς στην Κρήτη, ο Δίας, όπως λένε, άρπαξε την Ευρώπη από τη Φοινίκη, την έφερε στην Κρήτη πάνω στη ράχη ενός ταύρου και σμίγοντας μαζί της απόκτησε τρεις γιους, τον Μίνωα, τον Ραδάμαν-θυ και τον Σαρπηδόνα. Μετά από αυτό, παντρεύτηκε την Ευρώπη ο Αστέριος, ο βασιλιάς της Κρήτης" καθώς αυτός δεν είχε παιδιά, υιοθέτησε τους γιους του Δία και τους έκανε διαδόχους της βασιλείας του. Από αυτούς, ο Ραδά-μανθυς έδωσε στους Κρήτες νόμους, ο Μίνωας διαδέχτηκε τον Αστέριο στη βασιλεία, παντρεύτηκε την Ιτώνη, την κόρη του Λυκτία, και γέννησε τον Λύκαστο, ο οποίος τον διαδέχτηκε στον θρόνο, παντρεύτηκε την Ίδη, την κόρη του Κορύβαντα, και γέννησε τον Μίνωα τον δεύτε­ρο, τον οποίο μερικοί αναφέρουν ως γιο του Δία. Αυτός, πρώτος από τους Έλληνες, συνέστησε αξιόλογη ναυτική δύναμη και έγινε θαλασσοκράτορας. Παντρεύτηκε δε την Πασιφάη, την κόρη του Ήλιου, και γέννησε τον Δευκα­λίωνα, τον Κατρέα, τον Ανδρόγεω και την Αριάδνη, αλλά απέκτησε και πολλά άλλα νόθα παιδιά. Από τα παιδιά του Μίνωα, ο Ανδρόγεως πήγε στην Αθήνα την εποχή των

189

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

190

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Παναθηναίων, ενώ βασιλιάς ήταν ο Αιγέας, εκεί νίκησε στους αγώνες όλους τους αθλητές κι έγινε φίλος με τους γιους του Πάλλαντα 1 1 8 . Ο Αιγέας είδε με καχυποψία τη φι­λία του Ανδρόγεω, φοβούμενος μήπως βοηθήσει ο Μίνωας τους γιους του Πάλλαντα να του πάρουν την εξουσία, και κατέστρωσε σχέδιο κατά της ζωής του Ανδρόγεω. Καθώς πήγαινε στις Θήβες με τα πόδια για να παρακολουθήσει μια γιορτή, έβαλε να τον δολοφονήσουν κάποιοι ντόπιοι στα περίχωρα της Οινόης στην Αττική.

61. Μαθαίνοντας ο Μίνωας τη συμφορά που βρήκε τον γιο του έφτασε στην Αθήνα απαιτώντας ικανοποίηση για τον φόνο του Ανδρόγεω. Καθώς κανείς δεν του έδωσε ση­μασία, κήρυξε τον πόλεμο στους Αθηναίους και τους κα­ταράστηκε στ ' όνομα του Δία να πέσει στην πόλη των Αθηναίων ξηρασία και πείνα. Πράγματι μετά από λίγο έπεσε ξηρασία στην Αττική και στην Ελλάδα και κατα­στράφηκαν οι σοδειές, μαζεύτηκαν, λοιπόν, οι ηγεμόνες των πόλεων και ρώτησαν τον θεό πώς θα απαλλάσσονταν από τα κακά. Ο θεός τους έδωσε χρησμό να πάνε στον Αιακό, τον γιο του Δία και της Αίγινας, της κόρης του Ασωπού, και να του ζητήσουν να κάνει ευχές για λογαρια­σμό τους. Εκείνοι έκαναν ό,τι τους πρόσταξε ο θεός, ο Αιακός έκανε τις ευχές και η ξηρασία έπαψε σ' όλους τους άλλους Έλληνες, στους Αθηναίους όμως παρέμεινε - έτσι οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να ρωτήσουν τον θεό για το πώς θα απαλλαγούν από τα κακά. Τότε ο θεός έδωσε τον χρη­σμό πως τα κακά θα πάψουν άμα δώσουν ικανοποίηση στον Μίνωα για τον φόνο του Ανδρόγεω ό,τι ζητήσει - οι Αθη­ναίοι υπάκουσαν στον θεό και ο Μίνωας τους ζήτησε να του δίνουν επτά νέους και ισάριθμες νέες κάθε εννιά χρόνια για να τρώει ο Μινώταυρος, επί όσα χρόνια ζει το τέρας. Όταν οι Αθηναίοι τους έδωσαν, απαλλάχτηκαν από τα κακά οι

191

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

192

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

κάτοικοι της Αττικής και ο Μίνωας σταμάτησε να πολεμάει την Αθήνα. Μόλις πέρασαν τα εννιά χρόνια, ήρθε πάλι ο Μίνωας στην Αττική με μεγάλο στόλο και ζητώντας τους δεκατέσσερις νέους και νέες τους πήρε. Αυτή τη φορά ήταν και ο Θησέας σ' εκείνους που επρόκειτο να αποπλεύσουν, ο Αιγέας έκανε συμφωνία με τον κυβερνήτη και τον πρόστα­ξε στην περίπτωση που ο Θησέας θα νικήσει τον Μινώ­ταυρο, να επιστρέψει το πλοίο με λευκά πανιά, και αν σκοτωθεί, με μαύρα, όπως συνήθιζαν να κάνουν και πριν. Φτάνοντας στην Κρήτη, η Αριάδνη, η θυγατέρα του Μί­νωα, ερωτεύτηκε τον Θησέα που είχε εξαίρετο παρουσια­στικό, ο Θησέας μίλησε μαζί της κι εξασφαλίζοντας τη βοήθεια της σκότωσε τον Μινώταυρο και μαθαίνοντας απ ' αυτή την έξοδο του λαβυρίνθου σώθηκε. Για την επιστροφή στην πατρίδα έχοντας κλέψει την Αριάδνη απέπλευσε νύ­χτα και κρυφά κι έφτασε στο νησί που τότε ονομαζόταν Δία ενώ σήμερα Νάξος. Εκείνον τον καιρό, σύμφωνα με τον μύθο, εμφανίστηκε ο Διόνυσος στο νησί και λόγω της ομορφιάς της Αριάδνης πήρε την κόρη από τον'Θησέα να την έχει νόμιμη σύζυγο και να την αγαπάει πάνω απ ' όλες. Πράγματι, μετά τον θάνατο της, από την αγάπη του την έκρινε άξια αθάνατων τ ιμών κι έβαλε στ ' αστέρια του ουρανού το στέμμα της Αριάδνης 1 1 9 . Ο Θησεάς και οι φί­λοι του, λένε, στενοχωρήθηκαν πολύ από την αρπαγή της κόρης κι από τη λύπη τους ξέχασαν την παραγγελία του Αιγέα, έτσι κατέπλευσαν στην Αττική με ανοιχτά τα μαύ­ρα πανιά. Ο Αιγέας, μόλις είδε το πλοίο να πλησιάζει, πιστεύοντας πως ο γιος του πέθανε, έκανε μια πράξη που ήταν ηρωική αλλά ήταν και συμφορά" γ ιατ ί ανέβηκε στην ακρόπολη κι απελπισμένος από τη ζωή του ένεκα της υπερβολικής του λύπης έπεσε στον γκρεμό και σκοτώθηκε. Μετά τον θάνατο του Αιγέα, στη βασιλεία τον διαδέχτηκε ο Θησέας που κυβέρνησε τον λαό σύμφωνα με τους νόμους

193

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

194

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

κι έκανε πολλά για την ανάπτυξη της πατρίδας του. Το επιφανέστερο έργο που έγινε ήταν το σχετικό με τους δήμους που καθώς ήταν μικροί αλλά πολυάριθμοι τους ενσωμάτωσε στην Αθήνα" κι ήταν από εκείνα τα χρόνια που οι Αθηναίοι απέκτησαν υψηλό φρόνημα από τη σπου­δαιότητα της πόλης τους και θέλησαν ν' αναλάβουν την ηγεμονία των Ελλήνων. Τώρα, όμως, που αναπτύξαμε αρκετά όλ' αυτά, θα αναφέρουμε όσα υπολείπονται σχετι­κά με τον Θησέα.

62. Ο Δευκαλίωνας, ο μεγαλύτερος γιος του Μίνωα, όταν ήταν κυβερνήτης της Κρήτης, συμμάχησε με τους Αθηναίους κι έδωσε την αδελφή του, Φαίδρα, σύζυγο του Θησέα. Μετά τον γάμο, ο Θησέας έστειλε τον Ιππόλυτο, τον γιο που είχε αποκτήσει με την Αμαζόνα 1 2 0 , στην Τροι­ζήνα να ανατραφεί κοντά στα αδέλφια της Αίθρας, και με τη Φαίδρα απέκτησε τον Ακάμαντα και τον Δημοφώντα. Λίγο αργότερα, που ο Ιππόλυτος επέστρεψε στην Αθήνα για τον εορτασμό των μυστηρίων, η Φαίδρα τον ερωτεύ­τηκε για την ομορφιά του, τότε κι εκείνος ξανάφυγε για την Τροιζήνα, όπου ίδρυσε ιερό της Αφροδίτης στην ακρό­πολη, απ ' όπου φαινόταν ολόκληρη η Τροιζήνα. Αργότερα όμως, όταν εκείνη κατέλυσε μαζί με τον Θησέα στο σπίτι του Πιτθέα, απαίτησε από τον Ιππόλυτο να σμίξει μαζί της. Εκείνος της αρνήθηκε και λένε πως η Φαίδρα αγα­νάκτησε, επιστρέφοντας, λοιπόν, στην Αθήνα είπε στον Θησέα ότι ο Ιππόλυτος της πρότεινε να σμίξουν. Ο Θησέ­ας δεν πείστηκε από τις κατηγόριες της κι έστειλε να φέρουν τον Ιππόλυτο για να εξετάσει το πράγμα" η Φαί­δρα φοβήθηκε την εξέταση και κρεμάστηκε, ενώ ο Ιππό­λυτος, που οδηγούσε το άρμα του, όταν έμαθε για τις κατηγορίες, συγχύστηκε τόσο που ταράχτηκαν τ' άλογα και μην μπορώντας να κρατήσει τα ηνία, το άρμα έγινε

195

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

196

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

κομμάτια και το παιδί σύρθηκε μπλεγμένο στα λουριά και σκοτώθηκε. 0 Ιππόλυτος, λοιπόν, καθότι έχασε τη ζωή του από τη φρονιμάδα του, δέχτηκε απο τους κατοίκους της Τροιζήνας τιμές θεϊκές, ενώ ο Θησέας, που ανατράπη­κε ύστερα απ ' αυτά από στάση κι εξορίστηκε από την πατρίδα του, πέθανε στα ξένα 1 2 1 . Οι Αθηναίοι, που μετα-μελήθηκαν, έφεραν πίσω τα οστά του και τον τίμησαν με τιμές θεού, έφτιαξαν στην Αθήνα προς τιμήν του τέμενος το οποίο ήταν άσυλο και ονομάστηκε από εκείνον Θησείο.

63. Αφού αποδώσαμε την ιστορία του Θησέα, θα μιλή­σουμε για την αρπαγή της Ελένης και για την επιδίωξη του Πειρίθοου να παντρευτεί την Περσεφόνη, γ ιατ ί αυτές οι πράξεις είναι συνυφασμένες με εκείνες του Θησέα. Ο Πειρίθοος, λοιπόν, ο γιος του Ιξίονα, αφού πέθανε η γυ ­ναίκα του η Ιπποδάμεια αφήνοντας του έναν γιο τον Πο-λυποίτη, ήρθε στην Αθήνα να επισκεφθεί τον Θησέα. Βρί­σκοντας εκεί πως η Φαίδρα η γυναίκα του Θησέα είχε πεθάνει, τον έπεισε να αρπάξουν την κόρη της Λύδας και του Δία, την Ελένη, που ήταν μεν μόλις δέκα ετών αλλά ξεπερνούσε όλες τις άλλες στην ομορφιά. Φτάνοντας στη Λακεδαίμονα μαζί με αρκετούς άλλους και βρίσκοντας την ευκαιρία, άρπαξαν μαζί την Ελένη και την απήγαγαν στην Αθήνα. Στη συνέχεια, συμφώνησαν να βάλουν κλήρο και όποιος κερδίσει να παντρευτεί την Ελένη και να βοηθήσει τον άλλο να βρει άλλη γυναίκα υπομένοντας κάθε κίνδυνο. Αφού αντάλλαξαν όρκους περί του πράγματος, έριξαν τον κλήρο κι έτυχε να τον κερδίσει ο Θησέας. Αυτός, λοιπόν, μ' αυτό τον τρόπο έγινε κύριος της κόρης 1 επειδή όμως οι Αθηναίοι αγανάκτησαν με το γεγονός, ο Θησέας φοβήθη­κε κι έστειλε την Ελένη στην Άφιδνα, που ήταν μια από τις πόλεις της Αττικής. Πλάι της έβαλε τη μητέρα του την Αίθρα και τους πιο ανδρείους από τους φίλους του για να

197

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

198

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

φυλάνε την παρθένα. 0 Πειρίθοος αποφάσισε να ζητήσει γυναίκα την Περσεφόνη και παρακάλεσε τον Θησέα να τον συνοδεύσει στο ταξίδι. Ο Θησέας στην αρχή προσπάθησε να τον μεταπείσει από το εγχείρημα του λόγω της ασέ­βειας·, ο Πειρίθοος όμως επέμενε και ο Θησέας, δεσμευμέ­νος από τους όρκους, αναγκάστηκε να μετάσχει στο εγχεί­ρημα. Όταν, τέλος, κατέβηκαν στους τόπους του Αδη, εκείνο που έγινε ήταν να τους δέσουν και τους δυο για την ασέβεια τους, και ο Θησέας μεν αργότερα απελευθε­ρώθηκε χάρη στον Ηρακλή, ενώ ο Πειρίθοος παραμένει στον Αδη και τιμωρείται αιώνια για την ασέβεια του· μερικοί, μάλιστα, μυθογράφοι λένε πως κανείς από τους δυο δεν επέστρεψε. Τον ίδιο καιρό, λένε πως οι Διόσκουροι αδελφοί της Ελένης εκστράτευσαν κατά της Άφιδνας, κα­τέλαβαν την πόλη, την οποία ισοπέδωσαν, πήραν την Ελέ­νη πίσω στη Λακεδαίμονα, παρθένα ακόμη, και μαζί της πήραν δούλη τη μητέρα του Θησέα την Αίθρα.

64. Τώρα που μιλήσαμε αρκετά γ ι ' αυτό το θέμα, θα εξιστορήσουμε τα σχετικά με τους Επτά επί Θήβες, αρχί­ζοντας από τις πρώτες αιτίες του πολέμου. Ο Λάιος, ο βασιλιάς των Θηβών, παντρεύτηκε την Ιοκάστη του Κρέ­οντα, μένοντας όμως αρκετόν καιρό χωρίς παιδιά, ρώτησε τον θεό σχετικά με την απόκτηση τέκνων. Η Πυθία του έδωσε χρησμό πως δεν θα ήταν προς συμφέρον του να γεννήσει παιδιά (γιατί ο γιος που θα αποκτούσε θα γινό­ταν πατροκτόνος και θα έφερνε μεγάλες συμφορές στο σπίτι του), ξεχνώντας όμως εκείνος τον χρησμό κι απο­κτώντας γιο, άφησε το βρέφος έκθετο, αφού πρώτα του τρύπησε τους αστραγάλους με σιδερένιο καρφί - και γ ι ' αυτή την αιτία αργότερα ονομάστηκε Οιδίποδας. Οι υπη­ρέτες που πήραν το παιδί δεν θέλησαν να το παρατήσουν έκθετο και το δώρισαν στη γυναίκα του Πόλυβου, που δεν

199

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

200

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μπορούσε ν' αποκτήσει παιδιά. Στη συνέχεια κι αφού το παιδί είχε γίνει άντρας, ο Λάιος αποφάσισε να ρωτήσει τον θεό για το βρέφος που είχε εκτεθεί, ενώ ταυτόχρονα ο Οιδίποδας, που είχε μάθει από κάποιον τα της υιοθεσίας του, κίνησε να ρωτήσει την Πυθία για τους αληθινούς του γονείς. Οι δυο τους συναντήθηκαν στη Φωκίδα κι εκεί ο Λάιος τον πρόσταξε αλαζονικά να παραμερίσει για να του κάνει δρόμο να περάσει, ο Οιδίποδας οργίστηκε και σκό­τωσε τον Λάιο, αγνοώντας ότι ήταν πατέρας του. Τον ίδιο καιρό, σύμφωνα με τον μύθο, μια σφίγγα, θηρίο δίμορφο 1 2 2, είχε φτάσει στις Θήβες κι έβαζε ένα αίνιγμα να το λύσει όποιος μπορούσε, και πολλοί είχαν σκοτωθεί από τη σφίγ­γα γιατί δεν είχαν τη λύση του. Μολονότι το έπαθλο για όποιον το έλυνε ήταν μεγάλο, να παντρευτεί, δηλαδή, την Ιοκάστη και να γίνει βασιλιάς στις Θήβες, κανείς άλλος δεν μπόρεσε να βρει το ζητούμενο και μόνο ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα. Το ερώτημα που έθετε η σφίγγα ήταν τι είναι αυτό που είναι δίποδο, τρίποδο και τετράποδο. Κι ενώ όλοι οι άλλοι απορούσαν, ο Οιδίποδας απάντησε πως το ζητού­μενο είναι ο άνθρωπος - γ ιατί όταν είναι νήπιο είναι τετρά­ποδο, όταν μεγαλώσει είναι δίποδο κι όταν γεράσει έχει τρία πόδια, καθώς από την αδυναμία του χρησιμοποιεί μαγκούρα. Τότε η σφίγγα, σύμφωνα με τον χρησμό που λέει ο μύθος, γκρεμίστηκε, ενώ ο Οιδίποδας παντρεύτηκε την άγνωστη σ' αυτόν μητέρα του και γέννησε δυο γιους, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, και δυο θυγατέρες, την Αντιγόνη και την Ισμήνη.

65. Όταν οι γιοι ανδρώθηκαν κι έγιναν γνωστές οι αμαρτίες της οικογένειας, ο Οιδίποδας αναγκάστηκε από τους γιους του να παραμείνει έγκλειστος για την ντροπή και οι νέοι, αναλαμβάνοντας την εξουσία, συμφώνησαν μεταξύ τους να ασκούν την εξουσία εκ περιτροπής κάθε

201

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

202

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

χρόνο. Καθώς μεγαλύτερος ήταν ο Ετεοκλής, άρχισε πρώ­τος, όταν όμως πέρασε το έτος, δεν θέλησε να παραδώσει τον θρόνο. Ο Πολυνείκης, όμως, απαιτούσε την εξουσία, όπως είχαν συμφωνήσει, και καθώς ο αδελφός του δεν συμμορφωνόταν, έφυγε για το Άργος και πήγε στον βασι­λιά Άδραστο. Τον ίδιο καιρό, λένε, ο Τυδέας, ο γιος του Οινέα, έχοντας σκοτώσει στην Καλυδώνα τους ανεψιούς του, Αλκάθοο και Αυκωπέα, είχε φύγει από την Αιτωλία κι είχε πάει στο Άργος. Ο Άδραστος τους υποδέχτηκε και τους δυο φιλικά και υπακούοντας σε κάποιο χρησμό τους πάντρεψε με τις θυγατέρες του, τον Πολυνείκη με την Αργεία και τον Τυδέα με τη Δηιπύλη. Καθώς οι δυο νέοι απόκτησαν καλή φήμη και κέρδισαν την εκτίμηση του βασιλιά, λένε πως ο Άδραστος για να τους δείξει την ευχαρίστηση του τους υποσχέθηκε να αποκαταστήσει και τους δυο στις πατρίδες τους. Αποφασίζοντας πρώτο να αποκαταστήσει τον Πολυνείκη, έστειλε αγγελιαφόρο στις Θήβες τον Τυδέα να διαπραγματευτεί με τον Ετεοκλή τα της επιστροφής. Τότε, λένε, πως ο Τυδέας, στον οποίο ο Ετεοκλής είχε στήσει ενέδρα με πενήντα άντρες στον δρό­μο, τους σκότωσε όλους κι έφτασε σώος στο Άργος, προς γενική κατάπληξη, οπότε μαθαίνοντας ο Άδραστος τα συμβάντα άρχισε τις προετοιμασίες για την εκστρατεία, πείθοντας, μάλιστα, και τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα και τον Παρθενοπαίο, τον γιο της Αταλάντης του Σχοι-νέα, να μετάσχουν στον πόλεμο. Ο Πολυνείκης, επίσης, προσπαθούσε να πείσει τον Αμφιάραο τον μάντη να εκ-στρατεύσει μαζί τους στις Θήβες" αλλά επειδή εκείνος, που ήξερε εκ των προτέρων πως θα πέθαινε αν εκστράτευε μαζί τους, δεν συμφωνούσε, λένε πως ο Πολυνείκης έδωσε στη γυναίκα του Αμφιάραου το χρυσό περιδέραιο, που σύμφωνα με τον μύθο είχε δωρίσει η Αφροδίτη στην Αρ­μονία, για να πείσει τον άντρα της να συμμαχήσει μαζί τους. Τον ίδιο καιρό, ο Αμφιάραος μάλωνε με τον Άδραστο

203

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

204

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

για τη βασιλεία και συμφώνησαν να βάλουν κριτή στις διαφορές τους την Εριφύλη, που ήταν γυναίκα του Αμφιά­ραου και αδελφή του Αδράστου. Όταν εκείνη έδωσε τη νίκη στον Αδραστο και αποφάσισε πως έπρεπε να γίνει η εκστρατεία εναντίον των Θηβαίων, ο Αμφιάραος θεωρώ­ντας πως προδόθηκε από τη γυναίκα του, συμφώνησε να συμμετάσχει στην εκστρατεία, αλλά παράλληλα έδωσε εντολές στον γιο του τον Αλκμαίωνα να σκοτώσει την Εριφύλη μετά τον θάνατο του. Αυτός, λοιπόν, αργότερα, σύμφωνα με τις εντολές του πατέρα του σκότωσε τη μη­τέρα του, αλλά έχοντας συνείδηση της μιαρής του πράξης καταλήφθηκε από μανία. Ο Αδραστος, τώρα, ο Πολυνεί­κης και ο Τυδέας προσθέτοντας στις τάξεις τους τέσσερις αρχηγούς, τον Αμφιάραο, τον Καπανέα, τον Ιππομέδοντα και τον Παρθενοπαίο, τον γιο της Αταλάντης του Σχοινέα, κίνησαν εναντίον των Θηβών με αξιόλογες δυνάμεις. Μετά από αυτά, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης αλληλοσκοτώθη­καν, ο Καπανέας σκοτώθηκε σε έφοδο ανεβαίνοντας με σκάλα στα τείχη, όσο για τον Αμφιάραο, άνοιξε η γη , έπεσε στο χάσμα με το άρμα του κι έγινε άφαντος. Καθώς χάθηκαν, επίσης, και οι υπόλοιποι ηγεμόνες, εκτός από τον Άδραστο, και σκοτώθηκε πλήθος στρατιωτών, οι Θηβαίοι δεν τους επέτρεψαν να πάρουν τους νεκρούς τους, και ο Άδραστος αφήνοντας άταφους τους νεκρούς επέστρεψε στο Άργος. Τα σώματα των πεσόντων έμεναν άταφα κάτω από την Καδμεία 1 2 3 και κανείς δεν τολμούσε να τους θάψει, μόνο οι Αθηναίοι που ξεχωρίζουν απ ' όλους για τη χρηστό­τητα τους, έθαψαν όλους όσους είχαν πέσει στην Καδμεία 1 2 4 .

66. Αυτό, λοιπόν, ήταν το τέλος των «Επτά επί Θήβας». Όσο για τα παιδιά τους, που ονομάστηκαν επίγονοι, θέ­λοντας να εκδικηθούν τον θάνατο των πατέρων τους, απο­φάσισαν να εκστρατεύσουν όλοι μαζί εναντίον των Θηβών, έχοντας λάβει χρησμό από τον Απόλλωνα να πολεμήσουν

205

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

206

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

την εν λόγω πόλη με στρατηγό τον Αλκμαίωνα, τον γιο του Αμφιάραου. Όταν ο Αλκμαίωνας εκλέχτηκε στρατη­γός τους, ζήτησε από τον θεό χρησμό για την εκστρατεία και για την τιμωρία της μητέρα του Εριφύλης. Ο Απόλλω­νας χρησμοδότησε πως έπρεπε να τα κάνει και τα δυο, όχι μόνο γιατί η μητέρα του δέχτηκε να πάρει το χρυσό περι­δέραιο έναντι της απώλειας του πατέρα του αλλά και γ ιατ ί ειχε πάρει πέπλο έναντι του θανάτου του γιου της - επειδή, οπως λένε, η Αφροδίτη την παλαιά εποχή είχε δωρίσει στην Αρμονία, την κόρη του Κάδμου, το περιδέραιο και το πέπλο και η Εριφύλη τα είχε δεχτεί και τα δυο, έχοντας πάρει το περιδέραιο από τον Πολυνείκη και το πέπλο από τον γιο του Πολυνείκη τον Θέρσανδρο, για να πείσει τον γιο της να εκστρατεύσει εναντίον των Θηβών. Έτσ ι , λοι­πόν, ο Αλκμαίωνας δεν συγκέντρωσε μόνο από το Άργος στρατιώτες αλλά και από τις γύρω πόλεις και εκστράτευσε στις Θήβες με σημαντική δύναμη. Οι Θηβαίοι αντιτάχτη-καν και δόθηκε μάχη σκληρή, στην οποία νίκησε το στρα­τόπεδο του Αλκμαίωνα - οι Θηβαίοι έχοντας ηττηθεί στη μάχη κι έχοντας χάσει πολλούς πολίτες, βρέθηκαν σε α­πελπιστική κατάσταση. Καθώς δεν ήταν πλέον αξιόμαχοι, συμβουλεύτηκαν τον μάντη Τειρεσία, ο οποίος τους είπε να εγκαταλείψουν την πόλη τους, γ ιατ ί μόνο έτσι θα σώζο­νταν. Έτσ ι , λοιπόν, οι Καδμείοι, ακολουθώντας τη συμ­βουλή του μάντη, εγκατέλειψαν την πόλη και νύχτα κατέ­φυγαν όλοι μαζί σ' ένα χωριό της Βοιωτίας που ονομάζεται Τιλφωσσαίο. Στη συνέχεια, οι επίγονοι κυρίευσαν και λε­ηλάτησαν την πόλη και αιχμαλωτίζοντας την κόρη του Τει­ρεσία τη Δάφνη την πήγαν, σύμφωνα με κάποιο τάμα, αφιέρωμα στους Δελφούς ως προσφορά των απαρχών 1 2 5

της λεηλασίας. Αυτή, που κατείχε τη μαντική τέχνη όσο τουλάχιστον και ο πατέρας της, κατά την παραμονή της στους Δελφούς ανέπτυξε περισσότερο την τέχνη της και

207

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

208

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

καθώς διέθετε αξιοθαύμαστα χαρίσματα, έγραψε χρησμούς όλων των ειδών, που διακρίνονταν για τη σύνθεση τους -

απ' αυτήν, λένε, πως πήρε και ο ποιητής Όμηρος πολλούς στίχους με τους οποίους διάνθισε την ποίηση του. Επειδή, μάλιστα, αυτή έπεφτε συχνά σε έκσταση και χρησμοδο­τούσε, λένε πως επικλήθηκε Σίβυλλα - γ ιατί το να εκστα­σιάζεσαι εκφράζεται στη γλώσσα με το «σιβυλλαίνειν».

67. Οι επίγονοι, μετά την ένδοξη εκστρατεία τους, επέστρεψαν με πολλά λάφυρα στις πατρίδες τους. Από τους Καδμείους που κατέφυγαν στο Τιλφωσσαίο, ο Τειρε­σίας πέθανε εκεί - οι Καδμείοι τον έθαψαν με λαμπρότητα και τον τίμησαν με θεϊκές τιμές, ενώ οι ίδιοι εγκαταλεί­ποντας την πόλη εκστράτευσαν κατά των Δωριέων, νίκη­σαν τους ντόπιους σε μάχη, τους έδιωξαν από τις πατρίδες τους και εγκαταστάθηκαν για αρκετά χρόνια - απ ' αυτούς άλλοι παρέμειναν εκεί κι άλλοι επανήλθαν στις Θήβες, επί βασιλείας του Κρέοντα, του γιου του Μενοικέα. Εκείνοι που είχαν εκδιωχθεί από τις πατρίδες τους κατέβηκαν μετά από μερικά χρόνια στη Δωρίδα και εγκαταστάθηκαν στον Ερινεό, στο Κυτίνιο και στο Βοιό.

Πριν από εκείνα τα χρόνια, ο Βοιωτός, γιος της Αρνας και του Ποσειδώνα, φτάνοντας στην τότε λεγόμενη Αιολί-δα και σήμερα Θεσσαλία, ονόμασε αυτούς που είχε μαζί του Βοιωτούς. Τα σχετικά όμως μ' ετούτους τους Αιολείς πρέπει να εκτεθούν αναλυτικά κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν. Πριν από εκείνα τα χρόνια, οι γιοι του Αιόλου, γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα, εγκατα­στάθηκαν όλοι στους εν λόγω τόπους, εκτός από τον Μ ι­μάντα που έμεινε και βασίλεψε στην Αιολίδα. Ο Ιππότης, που απέκτησε ο Μίμαντας με τη Μελανίππη, γέννησε τον Αιόλο - ετούτου η θυγατέρα η Αρνη γέννησε τον Βοιωτό με τον Ποσειδώνα. Ο Αιόλος μην πιστεύοντας πως έσμιξε με

209

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

210

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τον Ποσειδώνα και κατηγορώντας τη για τη φθορά της παρθενίας της, παρέδωσε την Αρνη σ' έναν ξένο από το Μεταπόντιο που έτυχε να παρεπιδημεί εκεί προστάζοντας τον να την πάει στο Μεταπόντιο. Εκείνος εκτέλεσε την εντολή και η Αρνη στο Μεταπόντιο γέννησε τον Αιόλο και τον Βοιωτό, ο Μεταπόντιος, που δεν είχε ο ίδιος παι­διά, τους υιοθέτησε υπακούοντας σε κάποιο χρησμό. Τα παιδιά ανδρώθηκαν κι όταν εκδηλώθηκε κάποια στάση στο Μεταπόντιο, κατέλαβαν τον θρόνο με τη βία. Αργότερα, όμως, που η Αρνη βρισκόταν σε διένεξη με την Αυτολύτη, τη γυναίκα του Μεταποντίου, πήραν το μέρος της μητέρας τους και σκότωσαν την Αυτολύτη. Ο Μεταπόντιος πήρε το πράγμα πολύ άσχημα κι έτσι ετοίμασαν πλοία και παίρνο­ντας την Αρνη, έφυγαν με αρκετούς φίλους τους. Ο Αιόλος, λοιπόν, κατέλαβε τα νησιά του Τυρρηνικού πελάγους που ονομάστηκαν από αυτόν Αιολίδες και ίδρυσε πόλη την οποία ονόμασε Λιπάρα 1 2 6 . Ενώ ο Βοιωτός πήγε στον Αιό­λο, τον πατέρα της Αρνας και, μετά την υιοθεσία του από εκείνον, παρέλαβε τον θρόνο της Αιολίδας, τη χώρα ονό­μασε από τη μητέρα του Αρνη ενώ τους κατοίκους Βοιω­τούς από τον ίδιο. Ο γιος του Βοιωτού ο Ίτωνος απέκτησε τέσσερις γιους, τον Ιππάλκιμο, τον Ηλεκτρύωνα, τον Αρ-χίλυκο και τον Αλεγήνορα. Απ ' αυτούς ο Ιππάλκιμος γέν­νησε τον Πηνέλεω, ο Ηλεκτρύωνας τον Λήιτο, ο Αλεγή-νορας τον Κλονίο και ο Αρχίλυκος τον Προθοήνορα και τον Αρκεσίλαο, που εκστράτευσαν στην Τροία ηγεμόνες όλων των Βοιωτών.

68. Τώρα που διευκρινίσαμε αυτά, θα κάνουμε μια προ­σπάθεια να εκθέσουμε τα περί του Σαλμωνέα και της Τυρούς και των απογόνων τους μέχρι τον Νέστορα που συμμετείχε στην εκστρατεία της Τροίας. Γιατί ο Σαλμω-νέας ήταν γιος του Αιόλου, γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα - αυτός, λοιπόν, κινώντας από την Αιολίδα

211

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

212

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

μαζί με πλήθος Αιολέων ίδρυσε μια πόλη στην Ηλεία, πλάι στον Αλφειό ποταμό, στην οποία έδωσε τ' όνομα του και την ονόμασε Σαλμωνία. Παντρεύτηκε την Αλκιδίκη του Αλέα και απόκτησε θυγατέρα εξαιρετικής ομορφιάς που ονομάστηκε Τυρώ. Όταν, όμως, πέθανε η γυναίκα του η Αλκιδίκη, ξαναπαντρεύτηκε την ονομαζόμενη Σιδηρώ' ε­κείνη, όμως, φερόταν πολύ άσχημα στην Τυρώ, ως μητριά. Στη συνέχεια, ο Σαλμωνέας, καθότι υβριστής και ασεβής, μισήθηκε από τους υπηκόους του και κατακεραυνώθηκε από τον Δία για την ασέβεια του. Με την Τυρώ, που τότε ήταν παρθένα, έσμιξε ο Ποσειδώνας και γέννησε δυο παι­διά, τον Πελία και τον Νηλέα. Η Τυρώ παντρεύτηκε τον Κρηθέα και γέννησε τον Αμυθάονα, τον Φέρητα και τον Αίσονα. Μετά τον θάνατο του Κρηθέα, ο Πελίας και ο Νηλέας ήρθαν σε σύγκρουση μεταξύ τους για τον θρόνο -

απ ' αυτούς, ο Πελίας βασίλεψε στην Ιωλκό και τις γύρω περιοχές, ενώ ο Νηλέας παίρνοντας τον Μελάμποδα και τον Βίαντα, τους γιους του Αμυθάονα, και μερικούς άλλους Αχαιούς, Φθιωτούς και Αιολείς εκστράτευσε στην Πελο­πόννησο. Ο Μελάμποδας, που ήταν μάντης, θεράπευσε τις γυναίκες του Αργούς, που είχαν πέσει σε μανία επειδή είχε οργιστεί ο Διόνυσος, και σε αντάλλαγμα της ευεργεσίας του έλαβε από τον βασιλιά των Αργείων Αναξαγόρα, τον γιο του Μεγάπενθου, τα δύο τρίτα της βασιλείας - εγκατα­στάθηκε στο Αργός όπου μοιράστηκε τη βασιλεία με τον αδελφό του τον Βίαντα. Παντρεύτηκε την Ιφιάνειρα του Μεγάπενθου και απέκτησε τον Αντιφάτη και τη Μαντώ, καθώς και τον Βίαντα και την Προνόη - από τον Αντιφάτη και τη Ζευξίππη του Ιπποκόωντα γεννήθηκαν ο Οικλής και ο Αμφάλκης, από τον Οικλέα και την Τπερμνήστρα του Θέσπιου γεννήθηκαν η Ιφιάνειρα, η Πολύβοια και ο Αμφιάραος. Έτσ ι , λοιπόν, μετείχαν στη βασιλεία του Αρ­γούς ο Μελάμποδας, ο Βίαντας και οι απόγονοι τους, ενώ ο Νηλέας φτάνοντας μαζί μ' εκείνους που τον ακολούθησαν

213

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

214

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στη Μεσσήνη ίδρυσε την πόλη Πύλο, όπου οι ντόπιοι του παραχώρησαν το μέρος. Βασιλιάς σ' εκείνη την πόλη πα­ντρεύτηκε τη Χλώρη του Αμφίονα, γιου του Θηβαίου, και γέννησε δώδεκα παιδιά, από τα οποία μεγαλύτερος ήταν ο Περικλύμενος και μικρότερος ο Νέστορας που εκστράτευ-σε στην Τροία.

Αλλά σχετικά με τους προγόνους του Νέστορα ας αρκε­στούμε στα παραπάνω προς χάρη της συμμετρίας του έργου.

69. Τώρα θα μιλήσουμε λίγο για τους Λαπίθες και τους Κενταύρους. Σύμφωνα με τους μύθους, ο Ωκεανός και η Τηθύς έκαναν πολλά παιδιά, που έδωσαν τ' όνομα τους σε ποταμούς, μεταξύ των οποίων και ο Πηνειός, από τον οποίο πήρε τ' όνομα του ο ποταμός Πηνειός της Θεσσα­λίας. Αυτός, λοιπόν, έσμιξε με μια νύμφη, την ονομαζόμε­νη Κρέουσα, και απόκτησε παιδιά τον ΐ ψ έ α και τη Στίλβη, με την οποία έσμιξε ο Απόλλωνας και γέννησε τον Λαπίθη και τον Κένταυρο. Ο Λαπίθης εγκαταστάθηκε κοντά στον ποταμό Πηνειό και βασίλεψε σ' εκείνα τα μέρη, παντρεύ­τηκε την Ορσινόμη του Ευρύνομου κι απόκτησε δυο γιους, τον Φόρβαντα και τον Περίφαντα. Αυτοί, λοιπόν, βασίλε­ψαν εκεί κι όλοι οι λαοί της περιοχής ονομάστηκαν Λαπίθες από τον Λαπίθη. Από τους γιους του Λαπίθη, ο Φόρβαντας πήγε στην Ώλενο, απ ' όπου τον κάλεσε σε βοήθεια ο Α­λέκτορας, ο βασιλιάς της Ηλείας, φοβούμενος τη δυνα­στεία του Πέλοπα, και του μεταβίβασε τον θρόνο της Ηλείας 1 από τον Φόρβαντα γεννήθηκαν δυο γιοι, ο Αιγέας και ο Άκτορας, που παρέλαβαν τον θρόνο της Ηλείας. Ο άλλος γιος του Λαπίθη, ο Περίφαντας παντρεύτηκε την Αστυάγυια του Τψέα και γέννησε οκτώ παιδιά, με μεγα­λύτερο τον Αντίονα, ο οποίος έσμιξε με την Περίμηλα του Αμυθάονα και γέννησε τον Ιξίονα. Αυτός, όπως λένε, υ-

215

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

216

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

ποσχόμενος στον Ηΐονέα να δώσει μεγάλη προίκα πα­ντρεύτηκε τη θυγατέρα του Ηΐονέα τη Δία, με την οποία γέννησε τον Πειρίθοο. Έπειτα , όμως, ο ίξίονας δεν έδωσε την προίκα για τη γυναίκα και ο Ηϊονέας αντ' αυτής πήρε ενέχυρο τις φοράδες του. Ο Ιξίονας κάλεσε τον Ηΐονέα υποσχόμενος να συμμορφωθεί σε όλα, αλλά μόλις έφτασε ο Ηϊονέας τον έριξε σ' ένα λάκκο με φωτιά. Για το μέγεθος της παρανομίας, κανείς δεν θέλησε να τον καθάρει από τον φόνο. Τέλος, όμως, σύμφωνα με τη μυθολογία, τον εξάγνι­σε ο Δίας, αλλά εκείνος ερωτεύτηκε την Ήρα κι έφτασε στο σημείο να τολμήσει να της κάνει προτάσεις για συνου­σία. Τότε ο Δίας έφτιαξε ένα ομοίωμα της Ήρας από σύννεφο και του το έστειλε, κι ο Ιξίονας που έσμιξε με τη νεφέλη γέννησε τους λεγόμενους Κενταύρους που ήταν ανθρωπόμορφοι. Τέλος, λέει ο μύθος, ο Ιξίονας, από το μέγεθος των αμαρτημάτων του, δέθηκε σε τροχό από τον Δία και μετά τον θάνατο του υποφέρει την τιμωρία του στον αιώνα τον άπαντα.

70. Για τους Κενταύρους, άλλοι λένε πως ανατράφηκαν στο Πήλιο από Νύμφες και πως με την άνδρωσή τους έσμιξαν με θηλυκά άλογα και γέννησαν τους Ιπποκένταυ-ρους που είχαν διπλή φύση, ενώ άλλοι λένε πως οι Κένταυ­ροι που γεννήθηκαν από τη. Νεφέλη και τον Ιξίονα ήταν οι πρώτοι που επιχείρησαν να ιππεύσουν άλογα και γ ι ' αυτό ονομάστηκαν Ιπποκένταυροι, που ο μύθος τους κατέταξε στα πλάσματα με διπλή φύση. Λένε, λοιπόν, πως αυτοί, ως συγγενείς που ήταν, απαίτησαν μέρος της πατρικής εξου­σίας από τον Πειρίθοο' επειδή ο Πειρίθοος δεν τους το παραχώρησε, άρχισαν πόλεμο εναντίον εκείνου και των Λαπίθων. Στη συνέχεια, μετά τη διάλυση των διαφορών τους, ο Πειρίθοος παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια του Βούτα και κάλεσε στον γάμο τον Θησέα και τους Κενταύρους,

217

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

218

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

αλλά λένε πως εκείνοι μέθυσαν και ρίχτηκαν στις προσκε­κλημένες γυναίκες προσπαθώντας να τις βιάσουν. Ο Θησέ­ας και οι Λαπίθες εξοργίστηκαν από την προσβολή και σκότωσαν αρκετούς ενώ τους υπόλοιπους τους έδιωξαν από την πόλη. Γι ' αυτό τον λόγο, εκστράτευσαν πάνδημοι οι Κένταυροι εναντίον των Λαπίθων και σκότωσαν πολ­λούς, ενώ όσοι απέμειναν φύγανε γ ια τη Φολόη της Αρκα­δίας και καταλήγοντας τελικά στον Μαλέα εγκαταστάθη­καν εκεί. Οι Κένταυροι, που πήραν αέρα από τις επιτυχίες τους, με ορμητήριο τους τη Φολόη, καταλήστευαν τους Έλληνες που περνούσαν από εκεί και σκότωναν πολλούς από τους περίοικους 1 2 7 .

71. Μετά τις διευκρινίσεις αυτές, θα αποπειραθούμε να δώσουμε τα σχετικά με τον Ασκληπιό και τους απογόνους του. Κατά τη μυθολογία, λοιπόν, ο Ασκληπιός ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κορωνίδας και, καθώς ξεχώριζε για τον χαρακτήρα και την οξύνοιά του, αφοσιώθηκε στην ιατρική επιστήμη και έκανε πολλές ανακαλύψεις που συ­ντείνουν στην υγεία των ανθρώπων. Η φήμη που απέκτησε ήταν τόσο μεγάλη ώστε λεγόταν ότι θεράπευε προς γενική κατάπληξη πολλούς που είχαν χάσει κάθε ελπίδα, και γ ι ' αυτό πολλοί πίστευαν πως ξαναζωντάνευε και πεθαμένους. Γι ' αυτό και λέει ο μύθος πως ο Άδης απήγγειλε ενώπιον του Δία κατηγορία εναντίον του Ασκληπιού ότι περιόριζε τη δική του επικράτεια - γ ιατί λιγόστευαν οι πεθαμένοι, επειδή θεραπεύονταν από τον Ασκληπιό. Έτσ ι , ο Δίας οργισμένος και κατακεραυνώνοντας τον Ασκληπιό τον σκότωσε, ενώ στη συνέχεια οργισμένος ο Απόλλωνας για τον θάνατο του σκότωσε τους Κύκλωπες που είχαν κατα­σκευάσει τους κεραυνούς για τον Δία - οργισμένος για τον φόνο τους ο Δίας πρόσταξε τον Απόλλωνα να υπηρετήσει κάποιον άνθρωπο κι αυτή να είναι η τιμωρία του για τα

219

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

220

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

εγκλήματα του a. Οι γιοι, λένε, που απέκτησε ο Ασκλη­πιός, ο Μαχάονας και ο Ποδαλείριος, που ανέπτυξαν επί­σης την ιατρική τέχνη, συμμετείχαν με τον Αγαμέμνονα στην εκστρατεία στην Τροία, πως προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες κατά τον πόλεμο στους Έλληνες, με το να θε­ραπεύουν έμπειρα τους πληγωμένους, και πως γ ι ' αυτές τις ευεργεσίες απέκτησαν εξαιρετική φήμη στους Έλληνες, που τους απάλλαξαν από τη συμμετοχή στις μάχες και κάθε άλλη υποχρέωση για τη μεγάλη χρησιμότητα τους στη θεραπεία των πληγωμένων.

Για τον Ασκληπιό, λοιπόν, και τους γιους του ας αρκε­στούμε στα λεχθέντα.

72. Τώρα θα μιλήσουμε για τις θυγατέρες του Ασωπού και για τους γιους που απέκτησε ο Αιακός. Σύμφωνα με τους μύθους, ο Ωκεανός και η Τηθύς απέκτησαν πολλά παιδιά που έδωσαν το όνομα τους σε ποτάμια, μεταξύ των οποίων ο Πηνειός και ο Ασωπός. Ο Πηνειός που εγκαταστάθηκε, λοιπόν, στη σημερινή Θεσσαλία έδωσε τ' όνομα του στον παραπάνω ποταμό - ενώ ο Ασωπός, που εγκαταστάθηκε στον Φλιούντα, παντρεύτηκε τη Με­τώπη , την κόρη του Λάδωνα, η οποία γέννησε δυο γιους, τον Πελασγό και τον Ισμηνό, και δώδεκα θυγατέρες, την Κέρκυρα και τη Σαλαμίνα, καθώς και τις Αίγινα, Πειρήνη και Κλεώνη, επίσης τις Θήβη, Τανάγρα, Θέσπεια, Ασω-πίδα και Σινώπη και, τέλος, την Ορνία και τη Χαλκίδα. Από τ' αγόρια, ο Ισμηνός ήρθε και εγκαταστάθηκε στη Βοιωτία κοντά στον ποταμό ο οποίος πήρε τ' όνομα του, ενώ από τις κόρες, τη Σινώπη την άρπαξε ο Απόλλωνας και την πήγε στον τόπο όπου σήμερα βρίσκεται η πόλη Σινώπη που πήρε τ' όνομα της - ο γιος που γέννησε με τον Απόλλωνα, ο Σύρος, βασίλεψε εκείνους που ονομάστηκαν από αυτόν Σύροι. Την Κέρκυρα την απήγαγε ο Ποσειδώ-

221

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

222

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

νας και την πήγε στο νησί που ονομάστηκε απ ' αυτήν Κέρκυρα1 η οποία γέννησε με τον Ποσειδώνα τον Φαία-κα, από τον οποίο έτυχε να πάρουν την ονομασία τους οι Φαίακες. Ο Φαίακας απέκτησε τον Αλκίνοο που οδήγησε τον Οδυσσέα στην Ιθάκη 1 2 8 . Τη Σαλαμίνα την άρπαξε επίσης ο Ποσειδώνας και τη μετέφερε στη νήσο Σαλαμίνα που πήρε τ' όνομα της 1 αυτή έσμιξε με τον Ποσειδώνα και γέννησε τον Κυχρέα, ο οποίος βασίλεψε στο νησί και α­πέκτησε μεγάλη φήμη, επειδή σκότωσε ένα φίδι υπερφυ­σικού μεγέθους που λυμαινόταν τους κατοίκους. Την Αί­γινα την άρπαξε από τον Φλιούντα ο Δίας και την πήγε στο νησί που ονομάστηκε από εκείνη Αίγινα, και σμίγοντας αυτή με τον Δία γέννησε τον Αιακό, που βασίλεψε στο νησί. Ο Αιακός απέκτησε γιους τον Πηλέα και τον Τελα-μώνα. Απ ' αυτούς ο Πηλέας ρίχνοντας ένα δίσκο σκότωσε κατά λάθος τον Φώκο που ήταν αδελφός του από τον ίδιο πατέρα αλλά από άλλη μάνα. Εξορισμένος ο Πηλέας από τον πατέρα του γ ι ' αυτό τον φόνο, έφυγε από τη λεγόμενη σήμερα Θεσσαλία και πήγε στη Φθία, όπου εξαγνισμένος από τον βασιλιά Ακτορα τον διαδέχτηκε στη βασιλεία, καθώς ο Ακτορας ήταν άτεκνος. Από τον Πηλέα και τη Θέτιδα γεννήθηκε ο Αχιλλέας που εκστράτευσε μαζί με τον Αγαμέμνονα στην Τροία. Ο Τελαμώνας εξόριστος, επίσης, από την Αίγινα κατέληξε στη Σαλαμίνα, όπου παντρεύτηκε τη θυγατέρα του βασιλιά των Σαλαμινίων Κυχρέα, τη Γλαύκη, κι έγινε βασιλιάς του νησιού. Όταν πέθανε η γυναίκα του η Γλαύκη, παντρεύτηκε την Αθηναία Ερίβοια, κόρη του Άλκαθου, με την οποία γέννησε τον Αίαντα που εκστράτευσε στην Τροία.

73. Μετά τη διευκρίνιση όλων αυτών, θα επιχειρήσουμε να εκθέσουμε τα σχετικά με τον Πέλοπα, τον Τάνταλο και τον Οινόμαο1 αναγκαστικά, όμως, πρέπει να κάνουμε ανα-

223

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

224

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

δρομή στο παρελθόν για να τα δούμε περιληπτικά από την αρχή. Στην πόλη Πίσα της Πελοποννήσου, ο Αρης έσμιξε με την Αρπίνη, την κόρη του Ασωπού, και γέννησε τον Οινόμαο. Το μοναδικό παιδί που απέκτησε αυτός ήταν μια θυγατέρα που ονόμασε Ιπποδάμεια. Όταν ρώτησε για τον θάνατο του, ο θεός του έδωσε χρησμό πως θα πεθάνει όταν παντρευτεί η θυγατέρα του Ιπποδάμεια. Φοβούμενος, λοι­πόν, τον γάμο της κόρης του αποφάσισε να την κρατήσει παρθένα, θεωρώντας πως μόνο έτσι θα γλιτίόσει τον κίνδυ­νο. Έτσ ι , καθώς ήταν πολλοί εκείνοι που ζητούσαν την κόρη του, πρότεινε σ' όποιον ήθελε να την παντρευτεί ένα αγώνισμα με τους εξής όρους: ο ηττημένος έπρεπε να πεθάνει, ενώ ο νικητής να παντρευτεί την κόρη. Όρισε αγώνα την ιπποδρομία από την Πίσα μέχρι τον βωμό του Ποσειδώνα στον Ισθμό της Κορίνθου 1 2 9, ενώ κανόνισε την έναρξη της κούρσας των αλόγων ως εξής. Ο Οινόμαος θυσίαζε ένα κριάρι στον Δία, ενώ ο μνηστήρας εξορμούσε οδηγώντας άρμα με τέσσερα άλογα" όταν τελείωνε η θυσία, τότε άρχιζε να τρέχει ο Οινόμαος και να κυνηγάει τον μνηστήρα κρατώντας δόρυ και με ηνίοχο τον Μυρτίλο' αν κατάφερνε να προλάβει το διωκόμενο άρμα, χτυπούσε με το δόρυ και σκότωνε τον μνηστήρα. Μ' αυτό τον τρόπο προλά­βαινε πάντα τους μνηστήρες λόγω της ταχύτητας των αλό­γων του κι είχε σκοτώσει πολλούς. Όταν, λοιπόν, ο Πέλο­πας, ο γιος του Ταντάλου, έφτασε στην Πίσα και είδε την Ιπποδάμεια, θέλησε να την παντρευτεί" δωροδοκώντας τον Μυρτίλο τον ηνίοχο του Οινόμαου κι εξασφαλίζοντας τη βοήθεια του για τη νίκη, έφτασε πρώτος στον Ισθμό, στον βωμό του Ποσειδώνα. Ο Οινόμαος, πιστεύοντας πως εκ­πληρώθηκε ο χρησμός, μελαγχόλησε από τη θλίψη του και αυτοκτόνησε. Μ' αυτό, λοιπόν, τον τρόπο παντρεύτηκε ο Πέλοπας την Ιπποδάμεια και ανέλαβε το βασίλειο της Πί-σας, και καθώς λόγω της ανδρείας και της φρόνησης του

225

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

226

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

αύξανε ολοένα τη δύναμη του, πήρε με το μέρος του τους περισσότερους κατοίκους της Πελοποννήσου κι έδωσε τ' όνομα του στην περιοχή που ονομάστηκε Πελοπόννησος.

74. Αφού μνημονεύσαμε τον Πέλοπα, πρέπει να μιλή­σουμε και για τον πατέρα του, τον Τάνταλο, ώστε να μην παραλείψουμε τίποτα απ ' όσα αξίζουν να μαθευτούν. Ο Τάνταλος ήταν γιος του Δία που διακρινόταν για τα πλού­τη και τη φήμη του και κατοικούσε στην περιοχή της Ασίας που σήμερα ονομάζεται Παφλαγονία. Λόγω της ευγενικής καταγωγής από τον πατέρα του, Δία, έγινε, όπως λένε, και πολύ στενός φίλος των θεών. Τελικά, ό­μως, δεν μπόρεσε ν' αντέξει την ευτυχία του σαν άνθρω­πος, γ ιατί καθώς συμμετείχε στο τραπέζι των θεών και στις συζητήσεις τους, ανακοίνωνε στους ανθρώπους τα απόρρητα των θεών. Γι ' αυτό τον λόγο τιμωρήθηκε όσο ζούσε αλλά και, όταν πέθανε, σύμφωνα με τους μύθους, καταδικάστηκε σε αιώνια τιμωρία, γ ιατ ί κατατάχτηκε στους ασεβείς. Αυτός, λοιπόν, απέκτησε γιο τον Πέλοπα και κόρη τη Νιόβη· αυτή με τη σειρά της γέννησε επτά γιους κι επτά θυγατέρες ξεχωριστής ομορφιάς. Πολύ πε­ρήφανη για το πλήθος των παιδιών της συχνά καυχιόταν κι έλεγε πως ξεπερνούσε σε ευτεκνία ακόμα και τη Λητώ . Μετά απ ' αυτό, χόλωσε, σύμφωνα με τους μύθους, η Λητώ και πρόσταξε τον Απόλλωνα να σκοτώσει με το τόξο του τους γιους της Νιόβης και την Άρτεμη τις θυγατέρες της. Αυτοί υπάκουσαν τη μητέρα τους κι έριξαν ταυτόχρονα με τα τόξα τους στα παιδιά της Νιόβης, με αποτέλεσμα την ίδια στιγμή η Νιόβη να είναι και εύτεκνη και άτεκνη. Επειδή, όμως, ο Τάνταλος, όταν τον μίσησαν οι θεοί, έχασε τον θρόνο της Παφλαγονίας από τον Ίλο, τον γιο του Τρώα, πρέπει να μιλήσουμε και για τον Ίλο και τους προγόνους του.

227

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚ.ΕΛΙΩΤΗΣ

228

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

75. Πρώτος βασιλιάς της χώρας της Τρωάδας ήταν ο Τεύκτρος, που ήταν γιος του ποταμού Σκάμανδρου και μιας νύμφης της Ίδης, άνδρας σπουδαίος που ονόμασε τους υπηκόους του Τεύκτρους από τ' όνομα του. Ο Τεύκτρος απόκτησε θυγατέρα τη Βάτεια, την οποία παντρεύτηκε ο Δάρδανος, ο γιος του Δία, που διαδέχτηκε τον Τεύκτρο στη βασιλεία και ονόμασε τους υπηκόους του απ ' αυτόν Δαρδά-νους, ενώ ίδρυσε και πόλη παραθαλάσσια την οποία επίσης ονόμασε απ ' αυτόν Δάρδανο. Ο γιος που απόκτησε, ο Ε-ριχθόνιος, διακρίθηκε για την ευδαιμονία και τα πλούτη του, για τον οποίο, μάλιστα, ο ποιητής Όμηρος λέει 1 3 0 ,

ο πλουσιότερος έγινε από τους θνητούς ανθρώπους -

τρεις χιλιάδες φοράδες του βόσκαν στα βαλτερά λιβάδια.

Ο γιος που γέννησε ο Εριχθόνιος, ο Τρώας, ονόμασε τον λαό από αυτόν Τρώες. Αυτός απόκτησε τρεις γιους, τον Ίλο, τον Ασσάρακο και τον Γανυμήδη. Ο Ίλος, λοιπόν, ίδρυσε σε μια πεδιάδα την επιφανέστερη πόλη της Τρω­άδας, το Ίλιο, όπως την ονόμασε απ ' τ' όνομα του. Ο γιος του Ίλου, ο Λεομέδοντας γέννησε τον Τιθωνό και τον Πρίαμο· απ ' αυτούς ο Τιθωνός εκστράτευσε στα μέρη της Ασίας προς την ανατολή και φτάνοντας μέχρι την Αιθιοπία, απέκτησε από την Ηώ, σύμφωνα με τον μύθο, τον Μέμνονα που βοήθησε τους Τρώες και σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα. Ο Πρίαμος, τώρα, παντρεύτηκε την Εκάβη και απέκτησε, ανάμεσα σε πολλούς άλλους γιους, τον 'Ε-κτορα που διακρίθηκε πάνω απ ' όλους στον Τρωικό πόλε­μο. Ο Ασσάρακος έγινε βασιλιάς των Δαρδάνων και γέννη­σε τον Κάπυ, ο οποίος γέννησε τον Αγχίση που απέκτησε με την Αφροδίτη τον Αινεία, τον επιφανέστερο των Τρω­ών. Τον Γανυμήδη, που τους ξεπερνούσε όλους σε ομορφιά, τον άρπαξαν οι θεοί για να γίνει οινοχόος του Δία.

229

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

230

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Τώρα που διευκρινίσαμε κι αυτά, θα επιχειρήσουμε να αναπτύξουμε τα σχετικά με τον Δαίδαλο, τον Μινώταυρο και την εκστρατεία του Μίνωα στη Σικελία εναντίον του βασιλιά Κώκαλου.

76. Ο Δαίδαλος ήταν Αθηναίος την καταγωγή και ήταν ονομαστός ως ένας από τη γενιά των Ερεχθειδών γ ιατ ί ήταν γιος του Μητίονα που ήταν γιος του Ευπάλαμου του γιου του Ερεχθέα' καθώς από φύση του ήταν πολύ ανώτε­ρος απ' όλους τους άλλους, αφοσιώθηκε στην αρχιτεκτονι­κή, στην κατασκευή αγαλμάτων και στην επεξεργασία της πέτρας. Τπήρξε ο εφευρέτης πολλών που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της τέχνης του και κατασκεύασε έργα θαυμαστά σε πολλά μέρη της οικουμένης. Ως προς την κατασκευή, μάλιστα, των αγαλμάτων, ξεπέρασε τόσο πολύ όλους τους άλλους, ώστε οι μεταγενέστεροι έπλασαν γ ι ' αυτόν τον μύθο ότι τα αγάλματα που κατασκεύαζε ήταν απολύτως όμοια με τα ζωντανά πρότυπα τους· διότι έβλεπαν, περπα­τούσαν και γενικά διατηρούσαν συνολικά μια τέτοια κατά­σταση σώματος, ώστε να θεωρείται πως το κατασκεύασμα είναι ζωντανό και έμψυχο. Καθώς πρώτος εκείνος έβαλε μάτια κι έφτιαξε τα πόδια ανοιχτά, κατασκεύαζε επίσης και τα χέρια απλωμένα, είναι φυσικό που οι άνθρωποι τον θαύμαζαν" διότι, πριν από εκείνον, οι τεχνίτες κατασκεύα­ζαν τα αγάλματα με μάτια κλειστά και με χέρια πεσμένα, κολλημένα στα πλευρά. Ο Δαίδαλος, λοιπόν, μολονότι τον θαύμαζαν για την τέχνη του, εκδιώχτηκε από την πατρίδα του, όταν καταδικάστηκε για φόνο για τις εξής αιτίες. Ο Τάλως, ο γιος της αδελφής του Δαιδάλου, μαθήτευε πλάι στον Δαίδαλο, παιδί ακόμη στην ηλικία" καθώς ήταν πιο ευφυής από τον δάσκαλο του, ανακάλυψε τον τροχό της κεραμικής και κάποτε που βρήκε ένα σαγόνι φιδιού, πριό­νισε μ' αυτό ένα ξυλαράκι και προσπάθησε να μιμηθεί την

231

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

232

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

τραχύτητα των δοντιών του φιδιού - έτσι, λοιπόν, κατα­σκεύασε πριόνι σιδερένιο, με το οποίο πριόνιζε τα ξύλινα μέρη των έργων του, και απέκτησε τη φήμη πως ανακά­λυψε κάτι πολύ χρήσιμο στην ξυλουργική τέχνη. Καθώς ανακάλυψε τον τόρνο και μερικά άλλα εργαλεία απέκτησε μεγάλη φήμη. Ο Δαίδαλος, που φθόνησε το παιδί και θεώρησε πως θα ξεπεράσει σε φήμη τον δάσκαλο του, το δολοφόνησε. Την ώρα που το έθαβε κάποιος τον είδε, κι όταν ρωτήθηκε ποιον θάβει, απάντησε πως παραχώνει ένα φίδι. Αξίζει να θαυμάσει κανείς το παράδοξο του πράγμα­τος, ότι, δηλαδή, το ζώο που οδήγησε στην ανακάλυψη του πριονιού ήταν εκείνο μέσω του οποίου έτυχε να αποκαλυ­φθεί ο φόνος. Μετά την κατηγορία και την καταδίκη για φόνο από τους Αρεοπαγίτες, στην αρχή κατέφυγε σ' έναν από τους δήμους της Αττικής, του οποίου οι κάτοικοι ονομάστηκαν από εκείνον Δαιδαλίδες.

77. Στη συνέχεια, διέφυγε στην Κρήτη, όπου τον θαύ­μαζαν για τη δόξα που είχε αποκτήσει με την τέχνη του κι έγινε φίλος με τον βασιλιά Μίνωα. Σύμφωνα, τώρα, με τον μύθο που μας παραδόθηκε, η Πασιφάη, η γυναίκα του Μίνωα, ερωτεύτηκε τον ταύρο και ο Δαίδαλος της έφτιαξε ένα μηχανικό ομοίωμα αγελάδας, βοηθώντας την Πασιφάη να ικανοποιήσει την επιθυμία της. Οι συγγραφείς μύθων λένε πως πριν από εκείνα τα χρόνια, ο Μίνωας, σύμφωνα με τη συνήθεια, αφιέρωνε τον ωραιότερο ταύρο που γεννιό­ταν στον Ποσειδώνα και τον θυσίαζε στον θεό - καθώς ο ταύρος που γεννήθηκε τότε ήταν σπάνιας ομορφιάς, ο Μίνωας θυσίασε έναν άλλο μικρότερης αξίας - ο Ποσειδώ­νας θύμωσε με τον Μίνωα κι έκανε τη γυναίκα του την Πασιφάη να ερωτευτεί τον ταύρο. Με την ευρηματικότητα του Δαίδαλου, η Πασιφάη έσμιξε με τον ταύρο και γέννησε τον Μινώταυρο της μυθολογίας. Αυτός είχε, λένε, διπλή

233

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

234

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

φύση, και το πάνω μέρος του σώματος του μέχρι τους ώμους ήταν ταύρου ενώ το υπόλοιπο ανθρώπου. Λέγεται , λοιπόν, πως για να μένει το τέρας, ο Δαίδαλος κατασκεύα­σε τον Λαβύρινθο, του οποίου οι δίοδοι ήταν ελικοειδείς και δεν μπορούσαν να βρουν την άκρη τους όσοι δεν τις ήξεραν, κι εκεί ζούσε ο Μινώταυρος που έτρωγε τους επτά νέους και τις επτά νέες που έστελναν οι Αθηναίοι, για τους οποίους μιλήσαμε παραπάνω. Ο Δαίδαλος, όμως, μαθαί­νοντας πως ο Μίνωας είχε εκτοξεύσει απειλές εναντίον του για την κατασκευή της αγελάδας, φοβήθηκε, λένε, την οργή του βασιλιά κι έφυγε με πλοίο από την Κρήτη, με τη βοήθεια της Πασιφάης που του έδωσε το πλοίο. Μαζί του έφυγε κι ο γιος του Ίκαρος, κι έβαλαν πλώρη για κάποιο νησί στη μέση του πελάγους, καθώς όμως αποβι­βαζόταν απρόσεκτα εκεί, ο Ίκαρος έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε, έτσι το πέλαγος ονομάστηκε από αυτόν Ικάριο και το νησί Ικαρία. Ο Δαίδαλος απόπλευσε πάλι από το νησί κι έφτασε στη Σικελία, σε μια περιοχή όπου βασίλευε ο Κώκαλος που δέχτηκε ευγενικά τον Δαίδαλο κι επί πλέον, λόγω της εξυπνάδας και της φήμης του, τον έκανε φίλο του. Μερικοί, όμως, συγγραφείς μύθων παραδίδουν ότι, ενώ ο Δαίδαλος ήταν ακόμη στην Κρήτη και τον έκρυβε η Πασιφάη, θέλοντας ο βασιλιάς Μίνωας να τ ιμω­ρήσει οπωσδήποτε τον Δαίδαλο αλλά μην μπορώντας να τον βρει, ερευνούσε όλα τα πλοία στο νησί και υποσχέθηκε να δώσει πάρα πολλά χρήματα σε όποιον βρει τον Δαίδαλο. Τότε, λοιπόν, ο Δαίδαλος έχασε κάθε ελπίδα διαφυγής με πλοίο και κατασκεύασε φτερούγες με τέχνη θαυμαστή, σοφά σχεδιασμένες και κολλημένες άψογα με κερί 1 αφού τις προσάρμοσε στο σώμα του γιου του και στο δικό του, μπόρεσαν να πετάξουν με τρόπο απίστευτο και να δραπε­τεύσουν πάνω από το Κρητικό πέλαγος. Ο Ίκαρος, όμως, με την απειρία της νιότης πετούσε πολύ ψηλά κι έπεσε στη

235

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

236

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

θάλασσα, γ ιατί ο ήλιος έλιωσε το κερί που συγκρατούσε τα φτερά του, ενώ ο Δαίδαλος, που πετούσε κοντά στη θά­λασσα βρέχοντας κάθε τόσο τις φτερούγες κατάφερε να φτάσει, ως εκ θαύματος, στη Σικελία. Μολονότι ο μύθος σχετικά μ' αυτά είναι παράδοξος, κρίναμε πως δεν πρέπει να παραλειφθεί.

78. Ο Δαίδαλος έμεινε αρκετό καιρό στον Κώκαλο και στους Σικελούς, όπου θαυμάστηκε για την εξαιρετική του τέχνη. Σ' αυτό το νησί, μάλιστα, κατασκεύασε και κάποια έργα που διασώζονται μέχρι σήμερα. Κοντά στη Μεγαρί-δα, για παράδειγμα, έφτιαξε με μεγάλη τέχνη την ονομα­ζόμενη κολυμπήθρα 1 3 1 , από την οποία μέγας ποταμός εκ-βάλλει στην κοντινή θάλασσα, ο λεγόμενος Αλαβών. Στην περιοχή, επίσης, του Ακράγαντα, στον λεγόμενο Καμικό ποταμό 1 3 2 , έχτισε πάνω σε βράχους πόλη, την πιο οχυρή της Σικελίας, απόρθητη και στις πιο βίαιες επιθέσεις" γιατί σχεδίασε και κατασκεύασε τον δρόμο που ανέβαζε σ' αυτή στενό και ελικοειδή, ώστε να μπορούν να τον φρουρούν τρεις τέσσερις άνθρωποι. Γι ' αυτό ακριβώς και ο Κώκα-λος σ' εκείνη την πόλη έκανε το παλάτι του και αποθήκευ­σε τους θησαυρούς του και την κράτησε απόρθητη χάρη στην επινοητικότητα του τεχνίτη. Τρίτο, κατασκεύασε σπήλαιο στην περιοχή του Σελινούντα, όπου ρύθμιζε τον ατμό που έβγαινε από τη φωτιά μέσα του με τόση επιτυχία ώστε από τη βαθμιαία επενέργεια της θερμότητας να ιδρώνουν σιγά σιγά και ανεπαίσθητα όσοι κάθονταν στη σπηλιά και να θεραπεύουν με ευχαρίστηση το σώμα τους, χωρίς να ενοχλούνται στο παραμικρό από τη θερμοκρασία. Στον Έρυκα, επίσης, που υπάρχει βράχος απότομος που φτάνει σε ύψος δυσθεώρητο και το στενό μέρος όπου βρί­σκεται το ιερό της Αφροδίτης ανάγκαζε να οικοδομηθεί πάνω στον απόκρημνο βράχο, κατασκεύασε τοίχο πάνω

237

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

238

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στον ίδιο τον γκρεμό, αυξάνοντας κατά θαυμαστό τρόπο το επίπεδο της κορυφής του βράχου. Λένε ακόμη πως φιλοτέχνησε χρυσό κριάρι για την Αφροδίτη την Ερικύ-νη, δουλεμένο με τέχνη περισσή, όμοιο και απαράλλαχτο με αληθινό κριάρι. Μιλάνε και για πολλά άλλα έργα του στη Σικελία, που καταστράφηκαν όμως από τον χρόνο.

79. Ο Μίνωας, τώρα, ο βασιλιάς της Κρήτης, που εκείνα τα χρόνια ήταν θαλασσοκράτορας, μαθαίνοντας τη διαφυγή του Δαιδάλου στη Σικελία, αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον της. Αφού ετοίμασε αξιόλογη ναυτική δύναμη, απέπλευσε από την Κρήτη κι έφτασε στην περιοχή του Ακράγαντα, που ονομάστηκε από εκείνον Μινώα. Αποβί­βασε τον στρατό από τα πλοία κι έστειλε αγγελιαφόρους στον βασιλιά Κώκαλο, ζητώντας τον Δαίδαλο για να τον τιμωρήσει. Ο Κώκαλος, απ ' τη μεριά του, τον κάλεσε σε σύσκεψη και υποσχόμενος να κάνει τα πάντα τον πήρε στο σπίτι του να τον φιλοξενήσει. Κι ενώ έπαιρνε το λουτρό του, ο Κώκαλος κρατώντας τον περισσότερη ώρα στο καυ­τό νερό σκότωσε τον Μίνωα κι έδωσε το σώμα του στους Κρήτες, προφασιζόμενος για τον θάνατο του ότι γλίστρησε στο λουτρό και πέφτοντας στο καυτό νερό πέθανε. Μετά απ ' αυτά, οι σύντροφοι του έθαψαν με μεγαλοπρέπεια το σώμα του βασιλιά κι αφού κατασκεύασαν τάφο διπλό, στο κρυφό υπόγειο μέρος έβαλαν τα οστά ενώ στο ανοιχτό μέρος έφτιαξαν ναό της Αφροδίτης. Εδώ ο Μίνωας δέχο­νταν τιμές επί σειρά γενεών, καθώς οι ντόπιοι πρόσφεραν θυσίες αφού ο ναός ήταν της Αφροδίτης· στα νεότερα, όμως, χρόνια, μετά την ίδρυση της πόλης του Ακράγαντα που έγινε γνωστό ότι εκεί είχαν αποτεθεί τα οστά του Μίνωα, συνέβη να καταργηθεί ο τάφος και να αποδοθούν τα οστά στους Κρήτες, πράγμα που έγινε όταν άρχοντας των Ακραγαντίνων ήταν ο Θήρωνας 1 3 3 . Αλλ' όμως οι

239

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

240

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Κρήτες της Σικελίας μετά τον θάνατο του Μίνωα στασία­σαν, επειδή δεν είχαν αρχηγό, και καθώς το πλοία τους είχαν καεί από τους Σικελούς του Κώκαλου κι έχασαν κάθε ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα, αποφάσισαν να μείνουν στη Σικελία, όπου οι μεν ίδρυσαν εκεί μια πόλη την οποία ονόμασαν Μινώα από τον βασιλιά τους, ενώ οι υπόλοιποι περιπλανήθηκαν στα μεσόγεια του νησιού και, αφού κατέ­λαβαν έναν φυσικά οχυρωμένο τόπο, ίδρυσαν πόλη την οποία ονόμασαν Έγγυο 1 3 4 από την πηγή που έτρεχε σ' αυτήν. Αργότερα, μετά την άλωση της Τροίας, όταν ο Μηριόνης ο Κρητικός έφτασε στη Σικελία και καλοδέχτη­καν, λόγω της συγγένειας που είχαν μαζί τους, τους Κρή­τες που κατέπλευσαν και τους έκαναν συμπολίτες τους, με ορμητήριο την οχυρή τους πόλη υπέταξαν μερικούς περιοί­κους και κατέκτησαν αρκετά μεγάλη περιοχή. Με τη δύ­ναμη τους συνεχώς να αυξάνει, έχτισαν ιερό των Μητέρων και τιμούσαν με ιδιαίτερο σεβασμό, στολίζοντας το ιερό τους με πλήθος αναθημάτων. Η λατρεία τούτων των θε­οτήτων είχε μεταφερθεί, λένε, από την Κρήτη, καθόσον και οι Κρήτες αποδίδουν σ' ετούτες τις θεές ξεχο^ριστές τιμές.

80. Κατά τη μυθολογία, αυτές οι θεές ανάθρεψαν παλιά τον Δία, κρυφά από τον πατέρα του τον Κρόνο, και σε αντάλλαγμα ανέβηκαν στον ουρανό κι έγιναν οι αστερι­σμοί που ονομάζονται Αρκτοι. Μ' αυτά συμφωνεί και ο Αρατος 1 3 5 , όταν λέει γ ι ' αυτές στο ποίημα του για τ' αστέ­ρια,

ώμο με ώμο στέκονται στραμμένες" αν είν' αλήθεια, βέβαια,

από την Κρήτη εκείνες χάρη στο θέλημα του Δία του μεγάλου

241

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

242

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

στον ουρανό ανέβηκαν, γ ιατ ί τότε που ήταν νιούτσικος,

στο μοσχομύριστο Δικταίο, πλάι στο βουνό της Ίδης,

άντρο τον έβαλαν κι ένα χρόνο τον ανάθρεφαν, κι απ ' έξω οι Κουρήτες οι Δικταίοι τον Κρόνο

ξεγελούσαν.

Αλλά δεν είναι δίκαιο να παραλείψουμε την αγιότητα των θεών και τον σεβασμό που απολαμβάνουν από τους ανθρώ­πους. Γιατί τούτες τις θεές δεν τις τιμάνε μόνο οι κάτοικοι αυτής της πόλης, αλλά και αρκετοί από τους περίοικους με θυσίες μεγαλοπρεπείς και με όλες τις άλλες τιμές δοξάζουν τις θεές. Μερικές, μάλιστα, πόλεις έλαβαν χρησμούς απ ' την Πυθία που τους προστάζουν να τιμούν τις θεές· χρη­σμούς που τους βεβαίωναν πως έτσι η ζωή των πολιτών θα είναι ευτυχισμένη και οι πόλεις θα ευημερήσουν. Τέλος, καθώς όλο και περισσότερο μεγάλωνε ο σεβασμός προς αυτές τις θεές, οι κάτοικοι της περιοχής συνεχίζουν να τις τιμούν με αναθήματα πολλά, ασημένια και χρυσά, μέχρι τώρα που γράφεται τούτη η ιστορία. Τους έχτισαν ναό που δεν ξεχωρίζει μόνο για το μέγεθος του αλλά προ­καλεί και τον θαυμασμό για την πολυτέλεια της κατασκευ­ής του' γ ιατί μην έχοντας στη χώρα τους πέτρα ιδιαίτερης αξίας, έφεραν πέτρες από τους γείτονες τους, τους κατοί­κους του Αγύριου, που η πόλη τους απέχει εκατό σχεδόν στάδια και ο δρόμος απ ' όπου πρέπει να μεταφερθούν οι πέτρες είναι κακοτράχαλος και πάρα πολύ δύσκολος· γ ι ' αυτό τον λόγο, κατασκεύασαν άμαξες με τέσσερις τροχούς και μετέφεραν τις πέτρες με εκατό ζευγάρια βοδιών. Αλλά επειδή διέθεταν πολλά χρήματα από αφιερώματα, η αφθο­νία των πόρων τούς έκανε να μη λογαριάσουν τις δαπάνες 1

243

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

244

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

άλλωστε, δεν είναι πολλά χρόνια που οι θεές είχαν τρεις χιλιάδες ιερές αγελάδες καθώς και μεγάλες εκτάσεις, πε­ριουσία που έδινε μεγάλα έσοδα.

81. Αρκετά, όμως, μιλήσαμε γ ι ' αυτά, ας επιχειρήσουμε τώρα να γράψουμε για τον Αρισταίο. Ο Αρισταίος, λοιπόν, ήταν γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης, της κόρης του Τψέα που ήταν γιος του Πηνειού" σχετικά με τη γέννηση του μερικοί μυθογράφοι λένε τα εξής. Στην περιοχή του Πηλίου μεγάλωνε μια κόρη που την έλεγαν Κυρήνη, και ο Απόλλωνας, που την ερωτεύτηκε, την πήρε και την πήγε σ' εκείνη την περιοχή της Λιβύης όπου τα κατοπινά χρόνια ίδρυσε πόλη που την ονόμασε από εκείνη Κυρήνη. Σ' εκείνο το μέρος, λοιπόν, ο Απόλλωνας απόκτησε από την Κυρήνη γιο με τ' όνομα Αρισταίος, που τον έδωσε νήπιο ακόμη στις Νύμφες να τον αναθρέψουν, αυτές, όμως, έδωσαν στο παιδί τρία ονόματα - τον αποκαλούσαν Νόμιο, Αρισταίο και Αγρέα. Αυτός, τώρα, έμαθε από τις Νύμφες πώς πήζει το γάλα και πώς γίνονται τα μελίσσια, καθώς και πώς καλ­λιεργούνται οι ελιές, και πρώτος τα δίδαξε στους ανθρώ­πους. Λόγω της χρησιμότητας τούτων των ανακαλύψεων, οι άνθρωποι που ευεργετήθηκαν τίμησαν τον Αρισταίο αποδίδοντας του θεϊκές τιμές, όπως ακριβώς έγινε και με τον Διόνυσο. Μετά από αυτά, λένε πως πήγε στη Βοιωτία και παντρεύτηκε την κόρη του Κάδμου την Αυτονόη, από την οποία γεννήθηκε, λένε, ο Ακτέωνας, που σύμφωνα με τους μύθους, κατασπαράχτηκε από τα ίδια του τα σκυλιά. Την αιτία τούτης της δυστυχίας άλλοι την αποδίδουν στο ότι με την αφιέρωση στο ιερό της Άρτεμης των καλύτερων θηραμάτων του απέβλεπε σε γάμο με τη θεά, ενώ άλλοι στο ότι δήλωσε πως είναι καλύτερος κι από την Άρτεμη στο κυνήγι. Δεν είναι απίθανο να οργίστηκε η θεά και για τους δυο αυτούς λόγους" γιατί είτε χρησιμοποιούσε τα θηράματα

245

t

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

246

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

του για να ικανοποιήσει την επιθυμία του με τη θεά που δεν ήθελε να έχει σχέση με τον γάμο, είτε τόλμησε να πει πως είναι καλύτερος κυνηγός από εκείνη που της έδωσαν οι θεοί το χάρισμα να είναι απαράμιλλη στο κυνήγι, η οργή που ένιωσε η θεά ήταν ομολογουμένως δίκαιη. Και γενικά είναι πολύ πιθανό να μεταμορφώθηκε και να πήρε την όψη των θηρίων που κυνηγούσε και να σκοτώθηκε από τα σκυλιά που ήταν συνηθισμένα να επιτίθενται στ ' αγρίμια.

82. Μετά τον θάνατο του Ακτέωνα, λένε πως ο Αρι-σταίος πήγε στο μαντείο του πατέρα του και πως ο Απόλ­λωνας του προφήτεψε τη μετάβαση του στη νήσο Κέα και τις τιμές που θα δεχτεί εκεί από τους κατοίκους της. Εκείνος πήγε, λοιπόν, στο νησί κι επειδή είχε πέσει λοιμός στην Ελλάδα, έκανε θυσία υπέρ όλων των Ελλήνων. Καθώς η θυσία προσφέρθηκε την εποχή της ανατολής του σείριου, οπότε συμβαίνει να φυσάνε τα μελτέμια, πέρασε το λοιμώ­δες νόσημα. Αυτό και μόνο να συλλογιστεί κανείς, φυσικό είναι να εκπλαγεί με την απροσδόκητη τροπή της τύχης" γιατί εκείνος που είδε τον γιο του να κατασπαράζεται από σκυλιά, ο ίδιος έθεσε τέρμα στην επίδραση εκείνου του άστρου του ουρανού που έχει το ίδιο όνομα 1 3 6 και πιστεύουν πως φέρνει τον θάνατο στους ανθρώπους, κι έγινε η αιτία να σωθούν οι άλλοι 1 3 7 . Λένε, επίσης, πως ο Αρισταίος άφησε απογόνους στην Κέα, ενώ στη συνέχεια που επέστρεψε στη Λιβύη, απ ' όπου αναχώρησε οδηγούμενος στο ταξίδι από τη Νύμφη μητέρα του, έφτασε στη νήσο Σαρδηνία. Εκεί εγκαταστάθηκε και καθώς τον κέρδισε με την ομορφιά του, φύτεψε και καλλιέργησε το μέχρι τότε άγριο νησί εξημε­ρώνοντας το. Μάλιστα, σ' αυτό το νησί γέννησε δυο παιδιά, τον Χάρμο και τον Καλλίκαρπο. Στη συνέχεια, επισκέφτη­κε κι άλλα νησιά κι έμεινε αρκετό καιρό στη Σικελία, όπου λόγω της αφθονίας των καρπών του νησιού και της πλη-

247

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

248

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

θώρας των κοπαδιών που έβοσκαν εκεί, θέλησε να δείξει στους κατοίκους τα ευεργετήματα των ανακαλύψεων του. Γι αυτό και ο Αρισταίος, λένε, τιμήθηκε με λαμπρότητα ως θεός από τους κατοίκους της Σικελίας και κυρίως από τους ελαιοπαραγωγούς. Τέλος, σύμφωνα με τους μυθογρά-φους, επισκέφτηκε τη Θράκη για να λάβει μέρος στις οργιαστικές τελετές του Διονύσου και μένοντας μαζί με τον θεό αποκόμισε από αυτόν πολλές χρήσιμες γνώσεις -

αφού έμεινε αρκετό καιρό κοντά στο όρος που ονομάζεται Αίμος, έγινε άφαντος και τιμήθηκε με τιμές αθάνατες όχι μόνο από τους βαρβάρους εκείνης της περιοχής αλλά και από τους Έλληνες.

83. Για τον Αρισταίο ας αρκεστούμε στα λεχθέντα κι ας δοκιμάσουμε να πούμε την ιστορία του Δάφνη και του Έρυκα. Ο Έρυκας, λένε, ήταν γιος της Αφροδίτης και του Βούτα, κάποιου τοπικού βασιλιά της Σικελίας ιδιαίτε­ρα φημισμένου - αυτός, λοιπόν, θαυμάστηκε από τους ντό­πιους για την ευγενική καταγωγή που είχε από τη μητέρα του και βασίλεψε σ' ένα τμήμα του νησιού. Ίδρυσε και πόλη αξιόλογη που είχε τ' όνομα του που την έχτισε πάνω σε τόπο ψηλό 1 3 8 - στο ψηλότερο σημείο της πόλης ίδρυσε ιερό της μητέρας του περίλαμπρο όχι μόνο για την κατα­σκευή του ναού αλλά και για το πλήθος των αναθημάτων. Η θεά, πάλι, τόσο για τον σεβασμό που της έδειχναν οι ντόπιοι όσο και προς τιμή του γιου της, αγάπησε ιδιαίτερα την πόλη και γ ι ' αυτό ονομάστηκε Ερυκίνη Αφροδίτη. Κι είναι λογικό να θαυμάσει κανείς αν αναλογιστεί τη δόξα που απόκτησε τούτο το ιερό - διότι όλα τα άλλα τεμένη γνωρίζουν περίοδο μεγάλης άνθησης και φήμης, αλλά συ­χνά παρακμάζουν εξ αιτίας κάποιων περιστάσεων, και μόνο αυτό, από τότε που ιδρύθηκε προ αιώνων, όχι μόνο δεν έπαψε στιγμή να τιμάται αλλά τουναντίον συνέχιζε

249

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

250

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

αδιάκοπα να αναπτύσσεται. Διότι μετά από τις παραπάνω τιμές που δέχτηκε από τον Έρυκα, αργότερα, όταν ο Αι­νείας, ο γιος της Αφροδίτης, έφτασε με το πλοίο του στην Ιταλία και προσορμίστηκε στο νησί, κόσμησε το ιερό με πολλά αφιερώματα, καθώς ήταν ιερό της μητέρας του" μετά από αυτόν και επί πολλές γενιές, οι Σικελοί τιμούσαν τη θεά με μεγαλοπρεπείς θυσίες και συνεχώς τη στόλιζαν με αφιερώματα - στη συνέχεια, όταν οι Καρχηδόνιοι κατέ­λαβαν μέρος της Σικελίας, δεν παρέλειπαν να αποδίδουν ιδιαίτερες τιμές στη θεά. Τέλος, όταν οι Ρωμαίοι κυρίευ­σαν ολόκληρη τη Σικελία, ξεπέρασαν στις προς αυτήν τιμές όλους τους προηγούμενους. Και είναι λογικό που το έκαναν, διότι, επειδή σ' αυτήν αναφέρουν την καταγω­γή τους και γ ι ' αυτό τον λόγο είχαν επιτυχία σε ό,τι επιχειρούσαν, δεν έκαναν άλλο από το να ανταμείβουν την αιτία της ανάπτυξης τους με τις ευχαριστίες και τις τιμές που της όφειλαν. Γιατί οι ύπατοι και οι στρατηγοί που φτάνουν στο νησί αλλά και όλοι όσοι μένουν εκεί έχοντας κάποιο αξίωμα, όποτε πηγαίνουν στον Έρυκα, κοσμούν το τέμενος με μεγαλοπρεπείς θυσίες και τιμές κι αφήνοντας κατά μέρος το σκυθρωπό ύφος της εξουσίας το ρίχνουν μετά χαράς στα παιχνίδια και στις συνομιλίες με γυναίκες, πιστεύοντας πως μόνο έτσι θα κάνουν την παρουσία τους ευχάριστη στη θεά - ακόμα και η σύγκλητος των Ρωμαίων έδειξε τέτοιο ζήλο για τις τιμές προς τη θεά, που αποφάσισε γ ια τις δεκαεπτά πόλεις της Σικελίας, που είναι οι πιο πιστές στη Ρώμη, να πληρώνουν φόρο χρυσού στην Αφροδίτη και όρισε διακόσιους στρατιώτες φρουρά στο ιερό.

84. Μολονότι μακρηγορήσαμε σχετικά με τον Έρυκα, διηγηθήκαμε τουλάχιστον την ιστορία της θεάς όπως της άρμοζε. Τώρα, όμως, ας επιχειρήσουμε να δώσουμε τα

251

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

252

ΒΙΒΛΟΙ ΤΕΤΑΡΤΗ

μυθολογούμενα για τον Δάφνη. Στη Σικελία υπάρχουν τα Ηραία όρη, τα οποία, λένε, είναι από τη φύση τους κα­τάλληλα, λόγω της ομορφιάς και της φυσικής τους δια­μόρφωσης, για θερινή ανάπαυση και απόλαυση. Γιατί δια­θέτουν πολλές πηγές με νερά εξαιρετικής γλυκύτητας κι είναι κατάφυτα με κάθε λογής δέντρα. Υπάρχουν, επίσης και πολλές μεγάλες δρυς που δίνουν καρπούς εκπληκτικού μεγέθους, διπλάσιου από τους καρπούς που δίνουν οι δρυς που φύονται στις άλλες περιοχές. Τούτα τα όρη έχουν και αυτοφυείς ήμερους καρπούς, όπως κλήματα που φυτρώ­νουν άφθονα και απίστευτο πλήθος από μηλιές. Γι ' αυτό, άλλωστε, η περιοχή μπόρεσε κάποτε να θρέψει ένα ολόκλη­ρο στρατόπεδο Καρχηδονίου που υπέφερε από πείνα, κα­θώς τούτα τα όρη παρείχαν αποθέματα τροφής που έφτα­ναν να συντηρήσουν πολλές μυριάδες στρατιωτών. Σ' ετού­τη την περιοχή, υπάρχει φαράγγι θεϊκό γεμάτο δέντρα και άλσος αφιερωμένο στις Νύμφες κι εκεί, σύμφωνα με τους μύθους, γεννήθηκε ο λεγόμενος Δάφνης, γιος του Ερμή και μιας Νύμφης, που ονομάστηκε Δάφνης από τη δάφνη που φύτρωνε πλούσια και πυκνή. Αυτός ανατράφηκε από Νύμ­φες κι απόκτησε μεγάλες αγέλες βοδιών, που τις φρόντιζε με μεγάλη επιμέλεια· γ ι ' αυτή, μάλιστα, την αιτία ονομά­στηκε και Βουκόλος. Προικισμένος με το χάρισμα το με­λωδικού τραγουδιού, εφεύρε τη βουκολική ποίηση και με­λωδία, που μέχρι σήμερα εξακολουθούν να είναι αγαπητά στη Σικελία. Οι μύθοι λένε, επίσης, πως ο Δάφνης κυνη­γούσε μαζί με την Αρτεμη, υπηρετώντας τη θεά με χάρη και διασκεδάζοντας τη με τον αυλό και τα βουκολικά τρα­γούδια. Λένε, λοιπόν, πως τον αγάπησε μια Νύμφη και του είπε εκ των προτέρων πως αν πλησίαζε άλλη γυναίκα, θα έχανε το φως του - εκείνος, που μια φορά τον μέθυσε κά­ποια κόρη βασιλιά, πλάγιασε μαζί της κι έχασε το φως του σύμφωνα με την προφητεία.

253

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

254

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

85. Αρκετά όμως είπαμε πάλι για τον Δάφνη. Τώρα ας μιλήσουμε για τα μυθολογούμενα περί του Ωρίωνα. Λέγε­ται , λοιπόν, γ ι ' αυτόν πως επειδή υπερείχε κατά πολύ σε σωματική διάπλαση και ρώμη απ ' όλους τους ήρωες που μνημονεύονται, απόκτησε πάθος με το κυνήγι και κατα­σκεύασε μεγάλα έργα από την ισχύ και την αγάπη του για δόξα. Έτσι , λοιπόν, στη Σικελία έκανε για τον Ζάγκλο, που βασίλευε στην ονομαζόμενη τότε από αυτόν Ζάγκλη που σήμερα λέγεται Μεσσήνη, πολλά έργα μεταξύ των οποίων και την κατασκευή του λιμανιού που το έφτιαξε σχηματίζοντας με προσχώσεις τη λεγόμενη Ακτή. Μιας, όμως, και μνημονεύσαμε τη Μεσσήνη, δεν νομίζουμε πως θα ήταν άσχετο αν προσθέταμε στα παραπάνω και τις διηγήσεις για τον πορθμό της. Οι αρχαίοι μυθογράφοι, λοιπόν, λένε για τη Σικελία πως πρώτα ήταν χερσόνησος και μετά έγινε νησί για τις εξής αιτίες. Ο ισθμός στο στενότερο μέρος του, καθώς το χτυπούσε κι από τις δυο πλευρές η θάλασσα, ράγισε κι από αυτό ονομάστηκε ο τόπος Ρήγιον, αλλά και η πόλη που μετά από πολλά χρό­νια ιδρύθηκε εκεί πήρε την ίδια ονομασία. Αλλοι πάλι λένε πως έγιναν μεγάλοι σεισμοί και ράγισε ο αυχένας της ηπειρωτικής χώρας κι έγινε θαλάσσιος πορθμός που χώρι­σε τη στεριά από το νησί. Ο Ησίοδος όμως ο ποιητής πα­ραδίδει το αντίθετο, ότι, δηλαδή, τα χώριζε η θάλασσα και πως ο Ωρίωνας έκανε προσχώσεις στο ακρωτήριο στην πε­ριοχή της Πελωρίδας 1 3 9 , όπου κατασκεύασε και το τέμενος του Ποσειδώνα που τιμάται ξεχωριστά από τους ντόπιους. Αφού έκανε όλ' αυτά, μετανάστευσε στην Εύβοια όπου εγκαταστάθηκε. Από τη δόξα που απόκτησε συναριθμήθη-κε στ ' αστέρια τ' ουρανού και η μνήμη του έμεινε αθάνατη. Αυτόν μνημονεύει και ο ποιητής Όμηρος στη Νεκυία 1 4 0 , λέγοντας,

255

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

256

ΒΙΒΛΟΣ ΤΕΤΑΡΤΗ

Μετά απ ' αυτόν τον πελώριο Ωρίωνα αντιλήφθηκα να στρώνει όλα μαζί τ' αγρίμια στων ασφοδέλων

το λιβάδι, τ' αγρίμια που ο ίδιος σκότωσε στα έρημα βουνά, κρατώντας τ' ολόχαλκο ρόπαλο το άθραυστο στο χέρι.

Θέλοντας πάλι να δείξει το μέγεθος του, αφού πρώτα εκθέτει τα περί των Αλωάδων"", και λέει πως σε ηλικία εννιά ετών είχαν πλάτος εννέα πήχεις και ύψος εννιά ορ­γιές, προσθέτει 1 4 2 ,

που γιγαντόσωμους έθρεψε η σιτοδότρα η γη και πανέμορφους, μα μετά από τον ξακουστό

Ωρίωνα.

Όσο για μας, αφού μιλήσαμε αρκετά, σύμφωνα με την πρόθεση μας στην αρχή, για τους ήρωες και τους ημιθέ­ους, ας κλείσουμε εδώ τούτο το βιβλίο.

257

Σ X Ο Λ Ι Α

1. Ο Έφορος γεννήθηκε στην Κύμη της Αιολίδας το 405 και πέθανε το 334 π.Χ. Μαθήτευσε στη Χίο, στη ρητορική σχολή του Ισοκράτη, αλλά δεν είχε καμιά επίδοση στη ρη­τορική. Ταξίδεψε, όμως, σε πολλές χώρες και ήταν ο πρώτος Έλληνας που συνέλαβε την ιδέα να συγγράψει παγκόσμια ιστορία. Το σύγγραμμα του, που αποτελούνταν από 30 βι­βλία, άρχιζε από το πρώτο καθαρά ιστορικό γεγονός, την κάθοδο των Ηρακλείδων, περιλάμβανε την ιστορία 750 πε­ρίπου ετών, μέχρι την πολιορκία, δηλαδή, της Περίνθου (340 π.Χ.) , και είχε τίτλο Ιστορικά. Το κύριο χαρακτηριστικό του έργου του ήταν ότι απέκλειε τη μυθολογία καθώς και τις ηρωικές γενεαλογίες ως μυθικές. Χρησιμοποίησε πολ­λές πηγές με ευσυνειδησία και κριτική στάση και υπήρξε ο ίδιος η ασφαλέστερη πηγή και αφετηρία των ιστοριογρά­φων της εποχής των Διαδόχων καθώς και του Διόδωρου.

2. Ο Καλλισθένης ήταν ιστοριογράφος από την Όλυνθο. Ο χρόνος της γέννησης του δεν είναι ακριβώς γνωστός, αλλά έζησε, κατά πάσα πιθανότητα, από το 370 μέχρι το 328 π.Χ. Ήταν ανεψιός του Αριστοτέλη, ο οποίος και τον εκπαίδευσε, όταν μάλιστα ο Αριστοτέλης πήγε στην Πέλλα να διδάξει τον Αλέξανδρο, τον συνόδευσε και ο Καλλισθένης, ο οποίος στη συνέχεια έμεινε στην αυλή του Αλεξάνδρου με σκοπό να περιγράψει σε ιστορικό έργο τα κατορθώματα του νέου Α­χιλλέα και να τα κάνει γνωστά στον ελληνικό κόσμο. Ο Καλ­λισθένης μνημονεύεται ως φιλόσοφος αλλά κυρίως ως ιστο-

261

ΣΧΟΛΙΑ

ρικός, δεδομένου ότι και το έργο του ήταν ιστορικό. Συνέ­γραψε: Περι τον Ίεροΰ πολέμου (356-345), Ελληνικά ή Ελ­ληνικοί ίστορίαι (387-357) και Αλεξάνδρου πράξεις.

3. Ο Θεόπομπος γεννήθηκε στη Χίο το 377 π.Χ. Περί το 360 μαθήτευσε κι αυτός στη σχολή του Ισοκράτη και έγινε ικανός ρήτορας πριν επιδοθεί στην ιστοριογραφία. Ιστορικά έργα του παραδίδονται τρία: Επιτομή τών Ηροδότου ιστοριών, σε δύο βιβλία, Ελληνικά, σε δώδεκα βιβλία, ό­που συνέχιζε το έργο του Θουκυδίδη και περιλάμβανε την ιστορία από το 410 μέχρι το 394 π.Χ., και Φιλιππι-κά, σε πενήντα οκτώ βιβλία, που περιλάμβαναν την ιστορία ολόκληρης της Ελλάδας από το 362 μέχρι τον θάνατο του Φιλίππου, το 336 π.Χ.

4. Βλ. και Πρώτο Βιβλίο κεφ. 15 και εξής. 5. Βλ. και Πρώτο Βιβλίο κεφ. 19. 6. Ο Κάδμος είναι γιος του Αγήνορα και της Τηλέφασσας

(ή κατ ' άλλες εκδοχές της Αργιόπης) και αδελφός του Κί-λικα, του Φοίνικα και της Ευρώπης. Μετά την αρπαγή της Ευρώπης, ο Αγήνορας στέλνει τους γιους του να τη βρουν και τους απαγορεύει να εμφανιστούν μπροστά του, αν δεν τη φέρουν π ίσω. Η μητέρα τους πηγαίνει μαζί τους και εγκα­ταλείπει την Τύρο, όπου βασίλευε ο Αγήνορας. Δεν πέρασε καιρός και οι νέοι είδαν πως η αναζήτηση τους ήταν μάταιη. Καθώς οι αδελφοί του εγκαταστάθηκαν σε διάφορες χώρες, ο Κάδμος πήγε με τη μητέρα του στη Θράκη, όπου έγιναν ευνοϊκά δεκτοί από τους κατοίκους. Μόλις πέθανε η Τηλέ-φασσα, ο Κάδμος πήγε να συμβουλευτεί το μαντείο των Δελφών, το οποίο του είπε να εγκαταλείψει την καταδίωξη της Ευρώπης και να ιδρύσει μια πόλη. Για να διαλέξει, ό­μως, την τοποθεσία της έπρεπε να ακολουθήσει μιαν αγελά­δα, ώσπου αυτή να πέσει εξαντλημένη από την κούραση. Έτσι ο Κάδμος πήρε τον δρόμο και καθώς διέσχιζε τη Φω­κίδα, είδε στα κοπάδια του Πελάγοντα, του γιου του Αμφι-

262

ΣΧΟΛΙΑ

δάμαντα, μιαν αγελάδα που έφερε στα δυο πλευρά της το σημάδι της σελήνης (μια άσπρη στρογγυλή κηλίδα που θύ­μιζε πανσέληνο). Την ακολούθησε και η αγελάδα τον οδή­γησε στη Βοιωτία, όπου έπεσε από την κούραση στη θέση της μελλοντικής πόλης των Θηβών.

7. Βλ. Όμηρικοι Ύμνοι Α 8-9. 8. Τούτες οι γιορτές γίνονταν χρόνο παρά χρόνο, γιατί

στον υπολογισμό της τριετηρίδας πρώτος χρόνος, που ήταν το έτος της εκστρατείας, συνέπιπτε με τον τρίτο, πρώτο της επόμενης τριετηρίδας, που ήταν το έτος επανόδου.

Δεδομένου ότι ο Διόνυσος ήταν αρχικά θεός της βλάστη­σης οι μελετητές αναρωτήθηκαν για την αιτία που οι γιορτές προς τιμήν του δεν γίνονταν κάθε χρόνο. Η πιθανότερη εκ­δοχή γι' αυτό είναι ότι οι Θράκες, από τους οποίους ήρθε η λατρεία του Διονύσου στην Ελλάδα, έσπερναν πιθανώς τα χωράφια τους χρόνο παρά χρόνο.

9. Βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 65. 10. Η συνήθεια στην Αθήνα ήταν κάπως παραλλαγμένη"

η πρόποση «Στον καλό θεό» γινόταν με ανέρωτο κρασί που όμως προσφερόταν στο τέλος του δείπνου, και η πρόποση «Στον Δία τον Σωτήρα» λίγο πριν αναχωρήσουν οι συνδαι-τυμόνες.

11. Εννοείται το σιτάρι. 12. Βλ. Βιβλίο Τρίτο, κεφ. 65. 13. Πρβλ. Δεύτερο Βιβλίο, κεφ. 62, όπου δίδεται άλλη

εξήγηση της ίδιας προσηγορίας. 14. Ο νάρθηκας ήταν το καλάμι που αποτελούσε το κο­

ντάρι των θύρσων. 15. Στο Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 63, όμως, η γενειάδα αποδί­

δεται στο γεγονός ότι ο πρώτος Διόνυσος ήταν Ινδός. 16. Η «θυμέλη» στο θέατρο ήταν βωμός αφιερωμένος

στον Διόνυσο, που βρισκόταν στο κέντρο της ορχήστρας, γύρω από τον οποίο εκινείτο ο χορός· στις βαθμίδες της

263

ΣΧΟΛΙΑ

θυμέλης στεκόταν ο κορυφαίος του χορού. Στα ρωμαϊκά θέατρα, που δεν είχαν πλέον καμιά σχέση με τη λατρεία του Διονύσου ούτε είχαν χορό, δεν υπήρχε βωμός και «θυ­μέλη» λεγόταν το μέρος όπου στέκονταν οι μουσικοί και, αργότερα, ολόκληρη η σκηνή.

Οι «θυμελικοί αγώνες» , στην αρχή, δεν περιλάμβαναν μόνο θεατρικά έργα αλλά και διαγωνισμούς στο τραγού­δι, στον χορό, στην ακροβασία κ.λπ.

17. Από τον τέταρτο αιαινα π.Χ. και επί οκτώ τουλάχι­στον αιώνες, οι «τεχνίτες του Διονύσου» συνιστούσαν ισχυ­ρές συντεχνίες. Τούτες οι συντεχνίες έκλειναν συμβόλαια με πόλεις της περιφερείας τους για κάθε λογής θεατρικές εκδη­λώσεις, ενώ, συνήθως, τα μέλη τους ήταν απαλλαγμένα από στρατιωτικές υποχρεώσεις καθώς και από φορολογίες, ό­πως αναφέρεται πιο κάτω.

17α. Οι «μυθογράφοι εμφανίστηκαν στην ελληνική λογο­τεχνία περί τα τέλη του τέταρτου προ Χριστού αιώνα. Την εποχή εκείνη οι μύθοι άρχιζαν να αποκλείονται από την κα­θαρή ιστοριογραφία και να γίνονται αντικείμενο χωριστών συγγραμμάτων, οι συγγραφείς των οποίων ονομάστηκαν μυθογράφοι.

18. Πρβλ. Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 21-22, όπου δολοφόνος του Όσιρι είναι ο Τυφώνας και όχι οι Τιτάνες.

19. Ο Διόδωρος εδώ εξισώνει τον Πρίαπο με τον αιγυ­πτιακό θεό της γονιμότητας Μιν, του οποίου τα αγάλματα ήταν ιθυφαλλικά.

19". Έλληνας ποιητής από τις Σάρδεις, που ήκμασε κατά το δεύτερο ήμισυ του 7ου π.Χ. αιώνα. Έζησε στη Σπάρτη, που ευημερούσε μετά τη νίκη της στους πολέμους κατά των Μεσσηνίων, όπου αναγνωρίστηκε επίσημα ως διδάσκαλος του άσματος, και ήταν ο πρώτος που μελοποίησε ερωτικά ποιήματα (Λεξικό Σούδας: εΰρετής γεγονε τών ερωτικών μελών). Βλ. και Παυσανία, Γ, IV,2.

264

ΣΧΟΛΙΑ

20. Βλ. Όδνσσεια ω 60. 21. Βλ. Θεογονία 77-9. 22. Ο Πλάτων, όμως στον Κρατύλο (406 a) ετυμολογεί το

όνομα των Μουσών εκ του μώσθαι, που σημαίνει «έρευνα και φιλοσοφία».

23. Η περιγραφή των πράξεων του Ηρακλή που ακολου­θεί θεωρείται πως έχει ληφθεί από το έργο Ηρακλέους εγκα>μιον του Μάτρι του Θηβαίου. Αυτός ήκμασε πιθανώς περί τον τρίτο π.Χ. αιώνα και γνωρίζουμε πως όλη του τη ζωή τρεφόταν με μυρσίνες και έπινε μόνο νερό, λόγος για τον οποίο ονομάστηκε και Ύδροπότης. Βλ. και ε ισαγωγή.

24. Η Ειλείθυια είναι το θηλυκό πνεύμα που προστατεύει τον τοκετό. Είναι κόρη του Δία και της Ήρας, αδελφή της Ήβης, του Αρη και του Ηφαίστου. Ως πιστή υπηρέτρια της μητέρας της υπηρετεί τα μίση της, εμποδίζοντας, για πα­ράδειγμα, τον τοκετό της Λητώς και της Αλκμήνης. Μερι­κοί ποιητές μιλούν για Ειλείθυιες, που τότε θεωρούνται ως σύνολο πνευμάτων περί τον τοκετό.

25. Ο Ευρυσθέας ήταν κι αυτός απόγονος του Περσέα, εγγονός του από τον Σθένελο. Μητέρα του ήταν η Νικίπ-πη, κόρη του Πέλοπα. Ήταν πρώτος ξάδελφος του Αμφι­τρύωνα και της Αλκμήνης. Όταν γεννήθηκε ο Ευρυσθέας, η μητέρα του βρισκόταν στον έβδομο μήνα της κύησης, επειδή όμως γεννήθηκε πριν τον Ηρακλή, ευεργετήθηκε από την υπόσχεση του Δία.

26. Ο Εργίνος ήταν βασιλιάς των Μινυών στον Ορχομενό της Βοιωτίας. (Μινύες ονομάζονταν, από τον γενάρχη ήρωα τους, Μινύα, οι κάτοικοι του Ορχομενού κατά την ομηρική εποχή). Όταν ο πατέρας του σκοτώθηκε από κάποιον Θη­βαίο, ο Εργίνος βάδισε εναντίον των Θηβών. Στη μάχη που ακολούθησε σκότωσε πολλούς Θηβαίους και τέλος συνήψε συνθήκη με τον βασιλιά της πόλης, σύμφωνα με την οποία απαιτούσε για είκοσι χρόνια ετήσιο φόρο από εκατό βόδια.

265

ΣΧΟΛΙΑ

27. Τους έκοψε τη μύτη και τα αυτιά και τους τα κρέμασε στον λαιμό.

28. Οι Κένταυροι είναι τερατώδη όντα, μισοί άνθρωποι και μισοί άλογα. Έχουν κορμί ανθρώπου, μερικές φορές μάλιστα και ανθρώπινα πόδια, ενώ το πίσω μέρος του κορ­μιού τους, από τη μέση και κάτω, είναι κορμί αλόγου και — τα κλασικά κυρίως χρόνια— έχουν τέσσερα πόδια αλόγου και δύο χέρια ανθρώπου. Ζουν στα βουνά και τα δάση, τρέ­φονται με ωμό κρέας και είναι πολύ άγριοι.

Πιστεύεται, γενικά, πως οι Κένταυροι γεννήθηκαν από τους έρωτες του Ιξίονα κι ενός σύννεφου, της Νεφέλης, στο οποίο ο Δίας έδωσε τη μορφή της Ήρας και το έστειλε στον Ιξίονα, για να δει αν εκείνος θα τολμούσε να πραγμα­τοποιήσει τους ανόσιους πόθους του για την Ήρα. Δύο Κέ­νταυροι, ο Χείρωνας και ο Φόλος, διαφορετικοί στον χαρα­κτήρα από τους άλλους, έχουν άλλη προέλευση. Ο Χείρωνας γεννήθηκε από τους έρωτες της Φιλύρας και του Κρόνου, ενώ ο Φόλος ήταν γιος του Σιληνού και μιας Νύμφης των Μελιών (Μελιάδας). Ο Χείρωνας και ο Φόλος δεν έ­χουν τον άγριο χαρακτήρα των ομογενών τους, είναι φιλό­ξενοι, αγαθοεργοί, αγαπούν τους ανθρώπους και δεν χρησι­μοποιούν βία.

29. Οι σύγχρονες ανασκαφές δείχνουν πως οι αρχαίοι Έλ­ληνες έχωναν πιθάρια με κρασί, σε κατάλληλα εδάφη, με σκοπό την παλαίωση τους.

30. Η Κερυνίτης έλαφος, που είχε αφιερώσει η νύμφη Ταϋγέτη στην Άρτεμη, είχε χρυσά κέρατα και χάλκινα πό­δια που την έκαναν ακούραστη στο τρέξιμο. Στον Αιλιανό {Περι ζώων ιδιότητος, Ζ 39), δίνονται περικοπές για το ίδιο θέμα από τους Ευριπίδη, Πίνδαρο και Ανακρέοντα.

31. Οι Στυμφαλίδες όρνιθες ήταν τα πουλιά που ζούσαν μέσα σ' ένα πυκνό δάσος στις όχθες της Στυμφαλίας λίμνης στην Αρκαδία. Τα χάλκινα κρόταλα, που αναφέρονται πιο

266

ΣΧΟΛΙΑ

κάτω, σύμφωνα με μια παράδοση τα κατασκεύασε ο ίδιος, ενώ σύμφωνα με άλλη τα είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος και τα έδωσε στον Ηρακλή η Αθηνά.

32. Ο Αυγείας ήταν βασιλιάς της Ήλιδας στην Πελοπόν­νησο. Ήταν γιος του Ήλιου και είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του πολυάριθμα κοπάδια, αλλά παραμελούσε να βγάλει την κοπριά από τους στάβλους του, στερώντας έτσι τη γη από λίπασμα και καταδικάζοντας τη χώρα να παραμέ­νει άγονη. Πριν εκτελέσει τον άθλο του ο Ηρακλής, συμφώ­νησε με τον Αυγεία να πάρει αμοιβή. Μερικοί λένε πως ο βα­σιλιάς έδωσε την υπόσχεση να του δώσει ένα μέρος του βασι­λείου του, αν κατόρθωνε να καθαρίσει τους στάβλους σε μια μέρα. Άλλοι λένε πως του υποσχέθηκε, με τους ίδιους όρους, το ένα δέκατο από τα κοπάδια του. Μετά την εκτέλεση του άθλου, ο Αυγείας αρνήθηκε την αμοιβή που είχαν συμφωνή­σει. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, ο Ευρυσθέας δεν θέλησε να υπολογίσει αυτή την εργασία μέσα στους άθλους που είχε να του επιβάλει, με το επιχείρημα πως ο Ηρακλής είχε πάρει (ή τουλάχιστον είχε ζητήσει) αμοιβή και πως κατά συνέπεια είχε πάψει να βρίσκεται στην υπηρεσία του.

Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο Ευρυσθέας είχε το δικαίωμα να ζητήσει από την Ηρακλή να εκτελέσει δέκα και όχι δώ­δεκα άθλους, επειδή, όμως, δεν υπολόγισε το καθάρισμα της κόπρου του Αυγεία, για τον παραπάνω λόγο, και την εξό­ντωση της Λερναίας 'Τδρας, επειδή βοήθησε ο Ιόλαος τον Ηρακλή, οι άθλοι τελικά έγιναν δώδεκα.

33. Ο ταύρος της Κρήτης είναι το ζώο που σύμφωνα με ορισμένους είχε απαγάγει την Ευρώπη για λογαριασμό του Δία (στην εκδοχή που δεν δέχεται τη μεταμόρφωση του ίδιου του θεού σε ταύρο) - σύμφωνα με άλλους, ήταν ο ερα­στής της Πασιφάης. Τέλος, μια τρίτη παράδοση τον θέλει να είναι ο θαυματουργός ταύρος που βγήκε από τη θάλασσα, την ημέρα που ο Μίνωας υποσχέθηκε να θυσιάσει στον Πο-

267

ΣΧΟΛΙΑ

/ σειδώνα ό,τι θα εμφανιζόταν επάνω στα νερά. Ο Ηρακλής έπιασε ζωντανό τον ταύρο, για τον οποίο μερικοί συγγρα­φείς βεβαιώνουν πως έβγαζε φωτιές από τα ρουθούνια, και γύρισε πίσω στην Πελοπόννησο μαζί του, ίσως μάλιστα επάνω στην πλάτη του ζώου που κολυμπούσε, όπως τότε που κουβαλούσε επάνω του την Ευρώπη.

34. Το παγκράτιο ήταν αγώνισμα των αρχαίων Ελλήνων, συνδυασμός πυγμαχίας και πάλης, θεωρούνταν το άκρον άωτον της αθλητικής τέχνης, καθόσον απαιτούσε ταυτόχρο­να εξαιρετική δύναμη και μεγάλη τεχνική εξάσκηση.

35. Τα Μικρά Μυστήρια τελούνταν την άνοιξη στο προ­άστιο Αγρα, πλάι στον Ιλισό ποταμό, και αποτελούνταν από σειρά καθαρμών και προ-μυητικές τελετές, χωρίς τα οποία δεν ήταν δυνατόν να προχωρήσει κάποιος κατά τις τελετές των Ελευσίνιων (Μεγάλα Μυστήρια) στον βαθμό του μύστη και του επόπτη.

36. Ο Διομήδης ήταν βασιλιάς της Θράκης, που είχε στην κυριότητα του φοράδες οι οποίες τρέφονταν με ανθρώπινη σάρκα. Ήταν τέσσερις και ονομάζονταν Πόδαγρος, Λα­μπών, Ξάνθος και Δείνος.

37. Βλ. παρακάτω κεφ. 41-56. 38. 'Άελλα σημαίνει θύελλα, ανεμοστρόβιλος. 39. Ο Γηρυόνης ήταν γίγαντας με τρία κεφάλια και τρι­

πλό σώμα μέχρι τη μέση, γιος του Χρυσάορα και της Καλ-λιρόης, κόρης του Ωκεανού, και κατοικούσε στο νησί Ερύ-θεια, που βρίσκεται στις ομίχλες της Δύσης, πέρα από τον απέραντο ωκεανό. Τα πλούτη του αποτελούνταν από κοπά­δια βοδιών που τα φύλαγε ένα βοσκός, ο Ευρυτίων, και ένας σκύλος, ο 'Ορθος ή Όρθρος, όχι μακριά από το μέρος όπου ο Μενοίτιος φύλαγε τα κοπάδια του Άδη.

40. Ο Χρυσάωρ, ο «άνθρωπος με το χρυσό σπαθί», είναι γιος του Ποσειδώνα και της Μέδουσας (Γοργώς) , όπως και ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο. Βγήκαν και οι δύο από τον

268

ΣΧΟΛΙΑ

λαιμό της Γοργώς, όταν τη σκότωσε ο Περσέας. Κατά τη γέννηση του ο Χρυσάορας κράδαινε ξίφος.

41. Πρβλ. Πρώτο Βιβλίο, κεφ. 88. . 42. Το 52 π.Χ. Η περιγραφή της πολιορκίας και της κα­

τάληψης της Αλησίας γίνεται από τον ίδιο τον Καίσαρα, Bello Gallico, VII 68 κ.ε.

43. Παρόμοια ιστορία για τις γυναίκες της Λιγουρίας βρίσκουμε στον Στράβωνα (Γ IV 17), που την αποδίδει στον Ποσειδώνιο.

44. Ο Τίμαιος ο Ταυρομενίτης ήταν ιστορικός της Σικε­λίας, έζησε από το 345 μέχρι το 250 π.Χ. και είχε σπουδάσει στην Αθήνα. Σε ηλικία σαράντα δύο ετών εξορίστηκε από τον τύραννο Αγαθοκλή και κατέφυγε στην Αθήνα, όπου α­σχολήθηκε με τη συλλογή ιστορικού υλικού και τη σύνταξη ιστορίας, την οποία ολοκλήρωσε στη Σικελία, όταν επέστρε­ψε επί τυραννίας του Ιέρωνα Β' . Το σύγγραμμα του επιγρά­φεται Ίστορίαι και αποτελούνταν από 68 βιβλία 1 άρχιζε από τα αρχαιότατα χρόνια και κατέληγε με την καταστροφή του τυράννου Αγαθοκλή, το 289 π.Χ. Το έργο του περιείχε την ιστορία όχι μόνο της Σικελίας και της Ιταλίας αλλά και της Καρχηδόνας. Ο Τίμαιος ήταν ο πρώτος που εισήγαγε το κοινό σύστημα χρονολόγησης με τις Ολυμπιάδες, ενώ μέ­χρι τότε κάθε πόλη είχε το δικό της σύστημα, όπως, για παράδειγμα, η Αθήνα τους επώνυμους άρχοντες, η Σπάρτη τους εφόρους και το Άργος τους ιερείς.

45. Κατά τον Στράβωνα (Ε IV 5), τα θερμά λουτρά στις Βαίες είναι «κατάλληλα τόσο για ψυχαγωγία όσο και για θεραπεία ασθενειών».

46. Σύμφωνα με τον Αιλιανό (Περί ζώων ιδιότητος, Ε 9), υπήρχαν τζιτζίκια στην περιοχή αλλά ήταν άφωνα.

47. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου, ξέφυγε από τον Ηρακλή ένας ταύρος από το κοπάδι και διέσχισε κολυμπώ­ντας τον πορθμό που χωρίζει την Ιταλία από τη Σικελία.

269

ΣΧΟΛΙΑ

Λένε, μάλιστα, πως σ' αυτόν τον ταύρο οφείλει η Ιταλία τ' όνομα της (από τη λατινική λέξη vitulus που σημαίνει «μοσχάρι».

48. Από το ανατολικό, δηλαδή, άκρο της βορινής ακτής προς το δυτικό.

49. Το όρος Έρυξ βρίσκεται στη βορειοδυτική άκρη της Σικελίας - σήμερα ονομάζεται Σαν Τζουλιάνο.

50. Ο Έρυκας είναι ο ήρωας που έδωσε τ' όνομα του στο σικελικό βουνό, το ονομαστό για το ιερό της Αφροδίτης που βρισκόταν στην κορυφή του. Σύμφωνα με παραλλαγή του μύθου είναι γιος της Αφροδίτης και του Βούτα που ήταν Αργοναύτης και τον άρπαξε η θεά τη στιγμή που ήταν έτοι­μος να υποκύψει στο τραγούδι των Σειρήνων. Σύμφωνα με άλλους συγγραφείς, είναι γιος της Αφροδίτης και του Πο­σειδώνα.

51. Λεπτομέρειες για τη ζωή του Δωριέα δίνει ο Ηρόδο­τος· βλ. Ε 41-8.

52. Δεν υπάρχει άλλη αναφορά σ' αυτό το γεγονός στο σωσμένο έργο του Διόδωρου. Τούτη η Ηράκλεια, επίσης, στην περιοχή του όρους 'Ερυξ, δεν πρέπει να συγχέεται με τη γνωστή Ηράκλεια στον Ακράγαντα.

53. Η Κυάνη ή Κυανή πριν γίνει πηγή ήταν Νύμφη, που προσπάθησε να αντισταθεί στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Αδη, ο Αδης θύμωσε και τη μετέτρεψε σε τέλμα με χρώμα βαθύ μπλε, όμοιο με τη θάλασσα - βλ. και Πέ­μπτο Βιβλίο, κεφ. 4.

54. Πρόκειται για το Αγύριον της Σικελίας που ήταν και η γενέτειρα του Διόδωρου.

55. Ο Λακίνιος είναι ο επώνυμος ήρωας του ακρωτηρίου Λακινίου, στην περιοχή της ελληνικής αποικίας του Κρότω­να, στη Νότια Ιταλία. Άλλοτε θεωρείται βασιλιάς της χώ­ρας, που ήρθε από την Κέρκυρα και που είχε φιλοξενήσει τον Κρότωνα, όταν εκείνος περιπλανιόταν εξόριστος, και άλλοτε ληστής, γιος της Νύμφης Κυρήνης, που επιχείρησε να κλέ-

270

ψει τα βόδια του Ηρακλή. Όταν ο Ηρακλής σκότωσε τον

Λακίνιο, έχτισε ναό αφιερωμένο στην Ήρα, τον ναό της

Ήρ'ας Λακινίας πάνω στο ομώνυμο ακρωτήριο. Άλλοι ισχυ­

ρίζονται πως τον ναό τον είχε χτίσει ο ίδιος ο Άακίνιος, για

να προσβάλει τον Ηρακλή, τ ιμώντας την εχθρά του. 56. Ο Κρότωνας είναι ο μυθικός ήρωας που συνδέεται με

την ίδρυση της πόλης του Κρότωνα στη Νότια Ιταλία. Σύμ­φωνα με την εκδοχή του Διόδωρου και άλλων, σκοτώθηκε κατά λάθος από τον Ηρακλή στη συμπλοκή του με τον Άα-κίνιο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, είναι αδελφός του Αλκίνο­ου, του βασιλιά των Φαιάκων, παράδοση που σχετίζεται με την παράδοση του Λακίνιου.

57. Ο Θησέας και ο Πειρίθοος ήταν ζωντανοί, αλλά ο Άδης τους είχε αλυσοδέσει, γ ιατ ί είχαν πάει να κλέψουν την Περσεφόνη. Ο Ηρακλής τους ελευθέρωσε με την άδεια της Περσεφόνης.

58. Ο Ηρακλής ζήτησε από τον θεό Άδη να πάρει μαζί του τον Κέρβερο. Ο θεός έδωσε τη συγκατάθεση του με τον όρο πως θα δάμαζε το ζώο, χωρίς να καταφύγει στα συνηθισμέ­να του όπλα, αλλά φορώντας μόνο τον θώρακα και τη λεοντή του. Πράγματι, ο ήρωας επιτίθεται στον Κέρβερο, αρπάζει τον λαιμό του στα χέρια του και, μολονότι η ουρά του σκύ­λου, που καταλήγει σε κεντρί όμοιο με του σκορπιού, τον χτυπάει πολλές φορές, εκείνος δεν χαλαρώνει το σφίξιμο, προτού ο Κέρβερος υποκύψει.

59. Ο Ηρακλής ανέβηκε με τον Κέρβερο, περνώντας από το στόμιο του Άδη που βρισκόταν στην Τροιζήνα. Ο Ευρυ­σθέας, όταν είδε τον σκύλο, τρόμαξε τόσο πολύ που κρύφτη­κε μέσα στο πιθάρι του, συνηθισμένη του, άλλωστε, κρυψώ­να. Ο Ηρακλής μην ξέροντας τι να κάνει με τον Κέρβερο, τον πήγε πάλι π ίσω στον θεό του Άδη.

60. Η λέξη μήλον εκτός από καρπό δέντρου σημαίνει και «πρόβατο».

61. Πρβλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ. 60.

271

ΣΧΟΛΙΑ

ΣΧΟΛΙΑ

/ 62. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Προμηθέας είχε πει στον

Ηρακλή πως δεν έπρεπε να κόψει ο ίδιος τα μήλα αλλά να ζητήσει να του τα κόψει ο Άτλαντας. Έτσ ι , λοιπόν, ο Ηρακλής βρήκε τον Άτλαντα που κρατούσε τον κόσμο στους ώμους του και προσφέρθηκε να τον ανακουφίσει από το φορτίο του για όση ώρα ο γίγαντας θα πήγαινε να κόψει τρία χρυσά μήλα από τον κήπο των Εσπερίδων, που ήταν εκεί κοντά. Ο Άτλαντας δέχτηκε, αλλά όταν επέ­στρεψε με τα μήλα είπε στον Ηρακλή πως θα πήγαινε ο ίδιος να τα δώσει στον Ευρυσθέα. Ο Ηρακλής προσποιήθηκε πως δεχόταν, ζήτησε μονάχα να τον ανακουφίσει για μια στιγμή ο Άτλαντας για να βάλει ένα μαξιλάρι στους ώμους του. Ο γίγαντας δεν πονηρεύτηκε κι έτσι ο Ηρακλής, μόλις απελευ­θερώθηκε, άρπαξε τα μήλα κι έφυγε τρέχοντας.

63. Είναι τα στενά του Κερτς, μεταξύ Αζοφικής και Μαύ­ρης θάλασσας.

64. Το μέρος αυτό πρέπει να βρισκόταν στον λόφο του Αρείου πάγου" πρβλ. Αισχύλος, Ευμενίδες, 685-690: «Εδώ στο βράχο αυτόν του Αρη οι Αμαζόνες στήσανε τις σκηνές τους, όταν από έχθρα στο Θησέα ενάντια για πόλεμο ήρθαν κι αντίκρυ στην πόλη καινούριο κι αψηλό πύργωσαν κάστρο και θυσιάζανε στον Αρη, που έτσι πήρε από τότε τ' όνομα του ο βράχος Άρειος πάγος.. .» (Μετ. Τάσος Ρούσσος, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ).

65. Πρόκειται για την περιοχή της πόλης των Θεσπιών στη Βοιωτία.

66. Η λέξη σημαίνει «προστάτης του δήμου», κατά το σύγχρονο «πολιούχος».

67. Η σχετική περιγραφή δεν έχει σωθεί . 68. Πρβλ. Πέμπτο Βιβλίο, κεφ. 15. 69. Ο Διόδωρος παραθέτει την «ιστορίζουσα» εκδοχή του

μύθου της Ομφάλης. Σύμφωνα με την πιο «μυθιστορημα­τική» παραλλαγή, η Ομφάλη ερωτεύτηκε αμέσως τον Ηρα-

272

ΣΧΟΛΙΑ

κλή και ο Ηρακλής όλο το διάστημα που ήταν σκλάβος της έζησε μέσα στη μαλθακότητα. Η Ομφάλη φορούσε τη λεο­ντή και κράδαινε το ρόπαλο, ενώ ο Ηρακλής φορούσε μακριά λυδική φορεσιά κι έκλωθε μαλλί στα πόδια της βασίλισσας.

70. Βλ. Ίλιάς Ε 638-42. 71. Ο Ηρακλής είχε σκοτώσει μαζί με τον Λαομέδοντα

και όλους τους γιους του, εκτός από τον Ποδάρκη. Όταν έδωσε την Ησιόνη γυναίκα στον Τελαμώνα, της επέτρεψε να διαλέξει όποιον ήθελε από τους αιχμαλώτους. Εκείνη διάλεξε τον αδελφό της, Ποδάρκη και καθώς ο Ηρακλής της είπε πως ήταν σκλάβος και έπρεπε να εξαγοραστεί από αυτή, εκείνη έβγαλε το πέπλο της και το έδωσε ως λύτρα για τον αδελφό της, που χροιστούσε στο γεγονός αυ­τό το καινούριο του όνομα Πρίαμος, από τη λέξη «πρίαμαι» που σημαίνει «αγοράζω».

72. Βλ. παραπάνω κεφ. 13. 73. Ο Δεξαμενός («αυτός που δέχεται») ήταν βασιλιάς

της πόλης Ώλενος της Αχαΐας. Σύμφωνα με άλλη παραλλα­γή του μύθου, ο Δεξαμενός είχε υποσχεθεί στον Ηρακλή, πριν φύγει για την εκστρατεία, να του δώσει γυναίκα την κόρη του, Μνησιμάχη. Όταν επέστρεψε ο Ηρακλής, βρήκε τη Μνησιμάχη αρραβωνιασμένη με τη βία με τον Κένταυρο Ευρυτίωνα που είχε αναγκάσει τον Δεξαμενό να του τη δώ­σει γυναίκα. Ο Ηρακλής σκότωσε τον Ευρυτίωνα και πα­ντρεύτηκε τη Μνησιμάχη.

74. Η Αλθαία ήταν μητέρα του Μελέαγρου. 75. Για άλλη ερμηνεία της φράσης βλ. Τρίτο Βιβλίο, κεφ.

68. 76. Ο Ευρύνομος, Εύνομος και κάποτε Κύαθος, ήταν γιος

του Αρχιτέλη, κάποιου συγγενή του Οινέα. Ο Ευρύνομος ήταν οινοχόος στο εν λόγω δείπνο κι έκανε το λάθος να χύ­σει στα χέρια του Ηρακλής χλιαρό νερό αντί να του πλύνει τα πόδια. Ο Ηρακλής πήγε να του δώσει ένα χαστούκι αλλά η

273

ΣΧΟΛΙΑ

δύναμη του ήταν τόσο μεγάλη που τον σκότωσε αμέσως. Ο Αρχιτέλης συγχώρησε την αθέλητη ανθρωποκτονία, αλλά ο ήρωας αυτοεξορίστηκε, με τη γυναίκα και το παιδί του, και κατέφυγε στην Τραχίνα.

77. Πρβλ. Σοφοκλής, Τραχίνιαι, 569-577: «Κόρη του γε-ρο-Οινέα, άκου με και μεγάλο κέρδος θα 'χεις από το πέ­ρασμα σου αυτό, γ ιατ ί 'ναι το τελευταίο που έκανα. Αν μα­ζέψεις απ ' την πληγή μου το πηγμένο αίμα, εκεί που χτύ­πησε το βέλος και το μαύρο φαρμάκι εχύθη της Λερναίας 'Τδρας, ίσως σου χρησιμέψει αυτό πιστό κοντά σου τον Η­ρακλή για πάντα να κρατήσεις, ώστε ποτέ του να μη στέρξει άλλη γυναίκα». (Μετ. Τάσος Ρούσσος, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ).

78. Σύμφωνα με μια παράδοση είχε κάνει συμπόσιο μέσα στο ιερό τέμενος.

79. Μηλιείς ή Μαλιείς ήταν οι κάτοικοι ομώνυμης κωμό­πολης της Αρκαδίας.

80. Το όνομα της περιοχής γύρω από την Εστιαία της Θεσσαλίας.

81. Ο Κύκνος είναι γιος του Άρη και της Πελοπίας, μιας κόρης του Πελία. Ο μύθος τον παρουσιάζει άνθρωπο αιμο­βόρο και βίαιο, έναν ληστή, που έπιανε τους ταξιδιώτες, τους σκότωνε και από τα λάφυρα τους πρόσφερε θυσίες στον πατέρα του. Οι επιθέσεις του στρέφονταν κυρίως ενα­ντίον των προσκυνητών που πήγαιναν στους Δελφούς, πράγ­μα που προκαλούσε την οργή του Απόλλωνα, ο οποίος και παρακίνησε εναντίον του τον Ηρακλή.

82. Πόλη της Φωκίδας. 83. Επαρχία της Θεσσαλίας. 84. Η Οιχαλία είναι μια πόλη που τοποθετούν άλλοτε στη

Θεσσαλία, άλλοτε στη Μεσσηνία κι άλλοτε στην Εύβοια. 85. Το ακρωτήριο αυτό βρίσκεται επίσης στην Εύβοια. 86. Ο χιτώνας ήταν εσωτερικό ενώ το ιμάτιο εξωτερικό

ένδυμα. 87. Της Λερναίας, δηλαδή, 'Τδρας.

274

ΣΧΟΛΙΑ

88. Βλ. Όμηρος, Όδνσσεια, λ 602-3. 89. Για παράδειγμα, κννες πόδας αργοί σημαίνει τα γορ­

γοπόδαρα σκυλιά, καθώς αργός είναι ο λαμπρός, ο αργυρό-χρωμος και κάθε γρήγορη κίνηση συνοδεύεται από κάποιο είδος μαρμαρυγής, λάμψης που δονείται.

90. Ο Λαομέδοντας, ένας από τους πρώτους βασιλιάδες της Τροίας, είναι γιος του Ίλου και της Ευρυδίκης. Είχε πολλά παιδιά, μεταξύ των οποίων ο Πρίαμος, που πρώτα ονομαζόταν Ποδάρκης, και η Ησιόνη. Διαδέχτηκε τον πα­τέρα του στον θρόνο της Τροίας κι είναι εκείνος που έχτισε τα τείχη της ακρόπολης με τη βοήθεια δύο θεών του Απόλ­λωνα και του Ποσειδώνα, τους οποίους όμως αρνήθηκε να πληρώσει μετά την αποπεράτωση του έργου. Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Δίας είχε παροτρύνει τους θεούς να τον βοηθήσουν στο χτίσιμο, επειδή ο Λαομέδοντας ήταν πατέ­ρας του Γανυμήδη, και του είχε χαρίσει τα ιερά άλογα που αναφέρονται παρακάτω.

91. Στην Αργοναυτική εκστρατεία, ο Ορφέας, που είναι ο πιο αδύναμος από τους ήρωες, δεν κωπηλατεί . Εκτελεί το χρέος του αρχικελευστή και δίνει τον ρυθμό στους κωπηλά­τες. Στη διάρκεια της εν λόγω θύελλας, ηρεμεί τα μέλη του πληρώματος και ημερώνει τα κύματα με το τραγούδι του. Μόνος αυτός μυημένος στα Μυστήρια της Σαμοθράκης, ι­κετεύει τους Κάβειρους, που είναι οι θεοί τούτων των μυ­στηρίων, στο όνομα των συντρόφων του, τους οποίους ανα­γκάζει να μυηθούν κι εκείνοι. Ο κυριότερος ρόλος του στά­θηκε το ότι τραγούδησε, όταν οι Σειρήνες προσπαθούσαν να γοητεύσουν τους Αργοναύτες, και κατάφερε να τους συ­γκρατήσει, γ ιατί το τραγούδι του ήταν πιο γλυκό από εκεί­νο που τραγουδούσαν οι μάγισσες. Στο ποίημα Άργοναυτι-κοί των Ορφικών του αποδίδονται κι άλλα κατορθώματα, ότι ξόρκιζε τρ κακό με μάγια κ .λπ. Με λίγα λόγια, ο Ορφέας ήταν ο ιερέας των Αργοναυτών.

275

ΣΧΟΛΙΑ

92. Διόσκουροι ήταν ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, που συμμετείχαν στην αργοναυτική εκστρατεία.

93. «Διοσκούρους» ονόμαζαν τις φωτεινές λάμψεις με τις δύο αιχμές που εμφανίζονται κάποτε στα κατάρτια των πλοίων και οι ναυτικοί τις θεωρούσαν καλό οιωνό.

94. Ο μύθος του Φινέα, του βασιλιά της Θράκης, είναι αρκετά πολύπλοκος και παρουσιάζει πολυάριθμες παραλλα­γές. Εκτός από αυτές που αναφέρει ο Διόδωρος, ο Φινέας παρουσιάζεται να έχει μαντικές ιδιότητες και πως κάποτε προτίμησε τη μακροζωία με αντάλλαγμα τα μάτια του. Ο Ήλιος θύμωσε κι έστειλε τις Άρπυϊες να τον βασανίζουν ή, επειδή έδειξε στον Φρίξο τον δρόμο για την Κολχίδα ή στα παιδιά του Φρίξου τον δρόμο για την Ελλάδα, θύμωσε ο Δίας και του έστειλε τις Άρπυϊες. Οι Αργοναύτες πήγαν να τον ρωτήσουν ποιο δρόμο να ακολουθήσουν κι εκείνος τους είπε με αντάλλαγμα να τον απαλλάξουν από τις Άρπυϊες. Οι δυο αυτές ανεξάρτητες παραδόσεις συνδυάζονται αργότερα από μυθογράφους που διηγούνται πως ο Φινέας τύφλωσε σε ά­δικη τιμωρία τα παιδιά του, πως γ ι ' αυτό τιμωρήθηκε από τον Δία με τύφλωση και τις Άρπυϊες και πως αργότερα τον ελευθέρωσαν οι Αργοναύτες.

95. Η Ταυρική είναι η σημερινή Κριμαία. 96. Κατά τον Οβίδιο (Μεταμορφώσεις VII 408 κ.ε . ) , το

φυτό που δίνει το ακόνιτο βγήκε από τον αφρό που έσταζε από το στόμα του Κέρβερου, όταν ο Ηρακλής τον έβγαλε από τον Άδη. Πίστευαν, λοιπόν, πως το φυτό φυτρώνει κο­ντά στην Ηράκλεια του Πόντου, όπου έδειχναν και την εί­σοδο του Άδη.

97. Η ελευθέρα φυλακή ή libera (ή liberalis) custodia των Ρωμαίων είναι «φυλάκιση χωρίς δεσμά», ένα είδος επιτη­ρούμενης ελευθερίας, που ως ανάλογο της στις νεότερες νο­μικές μορφές θα μπορούσαμε να θέσουμε τους περιοριστι­κούς όρους.

276

ΣΧΟΛΙΑ

98. 0 Γλαύκος που ήταν θαλασσινός θεός, γεννήθηκε κατ ' αρχήν θνητός, αλλά δοκίμασε κατά τύχη ένα χόρτο που έδινε την αθανασία κι έγινε θεός της θάλασσας. Είχε το χάρισμα της προφητείας που το χρησιμοποιούσε, όταν ήθελε, με ι­διόρρυθμο τρόπο. Εκτός του ότι συνόδευσε την Αργώ, που σύμφωνα με ορισμένες παραλλαγές ήταν και ο κατα­σκευαστής της, εμφανίστηκε και στον Μενέλαο, όταν επι­στρέφοντας από την Τροία περνούσε το ακρωτήριο του Μα-λέα. Ο Βιργίλιος τον θέλει πατέρα της Σίβυλλας από την Κύμη που ήταν και αυτή προφήτισσα.

99. Βλ. Ίλιάς Ε 638-42. 100. Κατά τον Αριστοτέλη, Τών περί τά ζώα ιστοριών,

520b 28, το αίμα του ταύρου πήζει γρηγορότερα απ ' όλα τ' άλλα ζώα, επομένως όποιος το πιει πνίγεται .

101. Πρβλ. παραπάνω κεφ. 40, όπου δηλώνεται πως ο Πελίας δεν είχε σερνικά παιδιά.

102. Το σχετικό χωρίο δεν έχει σωθεί. 103. Βλ. παραπάνω κεφ. 21. 104. Ο σημερινός Δον. 105. Σημερινό Κάδιξ. 106. Η σημερινή νήσος 'Ελβα. 107. Η ρωμαϊκή του ονομασία ήταν Portus Argous, ενώ

σήμερα ονομάζεται Portoferreo και είναι η πρωτεύουσα του νησιού.

108. Σημερινή ονομασία Γαέτα. 109. Εννοείται η πιο δυτική πόλη, που αργότερα ονομά­

στηκε Βερενίκη, της Κυρηναϊκής Πενταπόλεως. 110. Σημερινός Δούναβις. 111.0 Λικύμνιος ήταν ετεροθαλής αδελφός της Αλκμή­

νης και συνεπώς θείος του Ηρακλή. 112. Η Τετράπολις ήταν ένωση τεσσάρων πόλεων της

Αττικής, σπουδαιότερη από τις οποίες ήταν ο Μαραθώνας. 113. Το σχετικό χωρίο δεν σώζεται .

277

ΣΧΟΛΙΑ

114. Βλ. κεφ. 37. 115. Όταν ο Αιγέας υποπτεύθηκε πως η Αίθρα είχε μείνει

έγκυος από αυτόν, έβαλε κάτω από έναν βράχο ένα σπαθί κι ένα ζευγάρι σανδάλια και της είπε, αν το παιδί που θα γεννή­σει είναι αγόρι κι αν όταν μεγαλώσει μπορέσει να μετακι­νήσει τον βράχο, να του το στείλει στην Αθήνα με τα «σύμ­βολα».

116. Έμεινε, άλλωστε γνοιστός ως «Πιτυοκάμπτης» . 117. Πόλη της Μεγαρίδας. 118. Ο Πάλλαντας ήταν αδελφός του Αιγέα και υπήρχε

συνεχής διαμάχη μεταξύ τους για τη βασιλεία. Σύμφωνα με μια εκδοχή, εξ αιτίας της διαμάχης αυτής ο Αιγέας φοβή­θηκε και άφησε τον Θησέα να μεγαλώσει κοντά στην Αίθρα, για να μη γίνει γνωστή η ύπαρξη του στους αντιπάλους του, γ ι ' αυτό και για να έρθει στην Αθήνα έπρεπε να έχει απο­δείξει την ανδρεία του, σηκώνοντας τον βράχο κάτω από τον οποίο είχε κρύψει ο πατέρας του το ξίφος και τα σανδάλια.

119. Σύμφωνα με όλες τις εκδοχές του μύθου, ο Θησέας εγκατέλειψε την Αριάδνη κοιμισμένη στην ακτή της Νάξου. Οι εξηγήσεις που δίνονται για την απιστία διαφέρουν ανά­λογα με τους συγγραφείς. Άλλοτε λένε πως ο Θησέας την εγκατέλειψε γ ιατ ί αγαπούσε άλλη και άλλοτε πως άκουσε τους θεούς, επειδή οι Μοίρες δεν άφηναν να την παντρευ­τεί. Η Αριάδνη, όταν ξύπνησε, είδε με πόνο να χάνεται στον ορίζοντα το καράβι του εραστή της. Η λύπη της όμως δεν κράτησε πολύ γιατί έφτασε ο Διόνυσος και η συνοδεία του. Ο θεός ήταν πάνω σε άρμα ζεμένο με πάνθηρες, είδε την κόρη και η ομορφιά της τον γοήτευσε. Την παντρεύτηκε και την ανέβασε στον Όλυμπο. Γαμήλιο δώρο έδωσε στην Αριάδνη ένα χρυσό στέμμα, έργο του Ηφαίστου. Αυτό ακρι­βώς το στέμμα έγινε αργότερα αστερισμός.

120. Με την Αντιόπη ή την Ιππολύτη· πρβλ. κεφ. 28. 121. Στο νησί της Σκύρου - πρβλ. Πλούταρχος, Θησεΰς,

35.

278

ΣΧΟΛΙΑ

122. Οι αρχαίοι απεικόνιζαν τη σφίγγα με κεφάλι και στήθος γυναίκας και σώμα λιονταριού.

123. Καδμεία ονομαζόταν η ακρόπολη των Θηβών. 124. Σύμφωνα με την παράδοση των Αθηναίων, ο Θησέας

πολέμησε με τους Θηβαίους για να πάρει τα σώματα των Επτά και να τα θάψει στην Ελευσίνα.

125. Απαρχές ήταν οι πρώτοι ώριμοι καρποί που προσφέ­ρονταν στους θεούς ή στους νεκρούς, πριν ακόμα τους γευ­τούν οι άνθρωποι.

126. Ο Διόδωρος στο Πέμπτο Βιβλίο, κεφ. 7, δηλώνει πως την πόλη ονόμασε ο Λίπαρος.

127. Το παραπάνω χωρίο δημιουργεί αμφιβολίες για την αυθεντικότητα του, επειδή ο Διόδωρος, αντίθετα με τη γε­νικά αποδεκτή παράδοση, παρουσιάζει τους Κενταύρους νι­κητές και όχι τους Λαπίθες, και τοποθετεί τους Λαπίθες και όχι τους Κενταύρους στον Μαλέα.

127°'. Ο Δίας για τον θάνατο των Κυκλώπων σκέφτηκε να τον ρίξει στα Τάρταρα, με την παρέμβαση όμως της Λητώς του ελάφρυνε την τιμωρία. Έτσ ι ο Απόλλωνας πήγε να υ­πηρετήσει επί ένα χρόνο ως δούλος τον βασιλιά Αδμητο στις Φερές και μπήκε στην υπηρεσία του ως αγελαδοβοσκός.

128. Πρβλ. Όμηρος, Όδΰσσεια ν 13 κ.ε. 129. Η απόσταση σε ευθεία είναι περίπου εκατόν είκοσι

χιλιόμετρα, αλλά βέβαια δεν υπήρχε απ ' ευθείας δρόμος που να ενώνει τους δυο τόπους.

130. Βλ. Ίλιάς Τ 220-221. 131. Ήταν πιθανώς αποχετευτική δεξαμενή ή κάποιο

έργο για τον έλεγχο της ροής του ποταμού. 132. Πρβλ. Στράβων, ΣΤ II 6. 133. Ο Θήρωνας πέθανε το 472 π.Χ., αφού υπήρξε τύραν­

νος του Ακράγαντα επί δεκαέξι χρόνια" πρβλ. Ενδέκατο Βι­βλίο, κεφ. 53.

134. Ο Πλούταρχος, βλ. Μάρκελλος 20, αποκαλεί την

279

ΣΧΟΛΙΑ

πόλη Εγγύιο, και περιγράφει ένα συμβάν που δείχνει τον σεβασμό και τον φόβο που έτρεφαν οι κάτοικοι της γ ια τις Μητέρες που αναφέρονται παρακάτω.

135. Ο Άρατος ο Σολεύς, ήταν διάσημος ποιητής του λε­γόμενου διδακτικού έπους και ήκμασε κατά την Αλεξανδρι­νή εποχή (305-240 π.Χ.) . Το σύγγραμμα που τον έκανε γνω­στό, όχι μόνο στους μεταγενέστερους αλλά και στους συγ ­χρόνους του, ήταν το επιγραφόμενο Φαινόμενα, που είναι και το μόνο που έχει σωθεί πλήρες. Το αστρονομικό αυτό έπος το συνέθεσε κατ ' εντολή του βασιλιά Αντίγονου, ο ο­ποίος του έδωσε το πεζό αστρονομικό σύγγραμμα του διά­σημου αστρονόμου Εύδοξου από την Κνίδο, που επιγραφό­ταν Κάτοπτρον ή Φαινόμενα, και του είπε: «Ενδοξότερον ποιήσεις Ενδοξον έντείνας τά παρ' αντω κείμενα μετρώ». Οι στίχοι που αναφέρονται πιο κ ά τ ω είναι από το έργο Φαινόμενα, 30-35.

136. Ο σείριος ανήκει στον αστερισμό του Κυνός (σκύ­λου).

137. Και όχι ο γιος του. 138. Πάνω στο όρος 'Ερυξ. 139. Στο βορειοανατολικό άκρο της Σικελίας. 140. Είναι η λ ραψωδία της «Οδύσσειας», που εξιστορεί

την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη και τ ις συναντήσεις που είχε με τους πεθαμένους· βλ. Όδνσσεια λ 572-575.

141. Οι Αλωάδες είναι οι γιοι που απόκτησε ο Ποσειδώ­νας με την ϊφ ιμέδεια που ήταν παντρεμένη με τον Αλωέα . Ήταν γ ίγαντες και τ' όνομα τους ήταν Ώτος και Εφιάλτης, κάθε χρόνο τα παιδιά μεγάλωναν έναν πήχη σε πλάτος και μια οργιά σε ύψος. Όταν έγιναν εννιά χρονών, είχαν πλάτος εννιά πήχεις (γύρω στα τέσσερα μέτρα), και ύψος εννιά ορ­γιές (δεκαεπτά μέτρα).

142. Βλ. Όμηρος, Όδνσσεια λ 309-310.

280

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α

Μ Ο Ν Α Δ Ε Σ Μ Ε Τ Ρ Η Σ Ε Ω Σ Μ Η Κ Ο Υ Σ

Δ α κ τ ύ λ ι ο ς 9,3 χ ι λ ι ο σ τ ά Πους 0,308 μέτρα Πήχυ ς 0,462 μέτρα Β ή μ α 0,77 μέτρα Οργ ιά 1,83 μέτρα Πλέθρο 30,83 μέτρα Σ τ ά δ ι ο 184,94 μέτρα