Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

23
Ε Ε Λ Λ Λ Λ Η Η Ν Ν Ι Ι Κ Κ Η Η Ι Ι Σ Σ Τ Τ Ο Ο Ρ Ρ Ι Ι Α Α Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος ΤΟΜΟΣ ΑΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009 - 1 -

description

Περίληψη 4Α Κεφαλαίου ΕΛΠ11

Transcript of Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Page 1: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΗΗ ΙΙΣΣΤΤΟΟΡΡΙΙΑΑ

Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος

ΤΟΜΟΣ Α’

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009

- 1 -

Page 2: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ........................................................... 3 

4.1.1 Η συγκρότηση των Ελληνιστικών Βασιλείων (323 – 276 π.Χ.) ...................... 3 4.2.1 Η Μακεδονία .................................................................................................. 5 4.2.2 Ο παλαιός ελληνικό κόσμος ........................................................................... 6 4.2.3 Το βασίλειο της Αιγύπτου............................................................................... 7 4.2.4 Το βασίλειο των Σελευκιδών .......................................................................... 9 4.2.5 Το βασίλειο της Περγάμου ........................................................................... 11 4.2.6 Το βασίλειο της Βακτριανής ......................................................................... 12 4.3.1 Η μοναρχία................................................................................................... 13 4.3.2 Η πόλη ......................................................................................................... 16 4.3.3 Η συμπολιτεία .............................................................................................. 17 4.4.1 Ο πρωτογενή τομέας ................................................................................... 17 4.4.2 Ο δευτερογενής τομέας ................................................................................ 18 4.4.3 Ο τριτογενής τομέας..................................................................................... 18 4.5.1 Αισθητική και τέχνη ...................................................................................... 19 4.5.2 Γράμματα ..................................................................................................... 22 

- 2 -

Page 3: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

4.1.1 Η συγκρότηση των Ελληνιστικών Βασιλείων (323 – 276 π.Χ.)

323 π.Χ. θάνατος Μ. Αλεξάνδρου. Προκύπτει πρόβλημα διαδοχής στο θρόνο

της τεράστιας αυτοκρατορίας, επειδή ο Αλέξανδρος δεν άφησε νόμιμο διάδοχο

Από το 323 π.Χ. έως το 276 π.Χ., οπότε και αναγορεύτηκε βασιλιάς της

Μακεδονίας ο Αντίγονος Γονατάς, το διάστημ αυτό σφραγίστηκε από τη

διαμάχη ανάμεσα σε στρατηγούς του ιππικού και πεζικού του Μ. Αλεξάνδρου

για την απόκτηση του βασιλικού τίτλου

Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι: Περδίκκας (αξιωματούχος του ιππικού), ο

χιλίαρχος Ηφαιστίων, ο αρχηγός του πεζικού σώματος Μελέαγρος, ο

Πτολεμαίος και ο Λεοννάτος (ανήκαν στη μακεδονική βασιλική οικογένεια), ο

Λυσίμαχος, ο Αριστόνους (αξιωματούχους του στρατού του Μ. Αλεξάνδρου),

ο Πευκέστας (σατράπης της Περσίας και Σουσιανής), ο Σέλευκος (αρχηγός

των υπασπιστών), ο γραμματέας του Αλέξανδρου Ευμένης από την Καρδία, ο

Κάσσανδρος (γιος του Αντίπατρου που είχε μείνει αντικαταστάτης του

Αλέξανδρου στη Μακεδονία), ο Κρατερός ( ο οποίος στάλθηκε στη Μακεδονία

για να αντικαταστήσει τον Αντίπατρο), ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος

(σατράπης της Φρυγίας)

Από το 323 μέχρι το 320 ο Περδίκκας προσπάθησε να βρει συμβιβαστική

λύση στο πρόβλημα της διαδοχής, η οποία θα ευνοούσε. Αυτός κατείχε το

υψηλότερο αξίωμα επί Αλεξάνδρου και σε αυτόν είχε εμπιστευθεί ο νεκρός

βασιλιάς το δαχτυλίδι με τη σφραγίδα. Έτσι λοιπόν υποστήριξε σθεναρά την

αναμονή για τη γέννηση του διαδόχου από τη Ρωξάνη, αποσκοπώντας στο

αξίωμα του επίτροπου του θρόνου. Άλλοι υποστήριξαν την ανάληψη του

θρόνου από τον Αρριδαίο (ετεροθαλή και πνευματικά καθυστερημένο αδελφό

του Αλεξάνδρου) προκείμενου να καρπωθούν οι ίδιοι την εξουσία. Ο

Πτολεμαίος πρότεινε να ανατεθεί η διακυβέρνηση σε στενούς συνεργάτες του

νεκρού βασιλιά και καθένας από αυτούς να αναλάβει ένα τμήμα της.

Από το 320 έως το 301 ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος θα προσπαθήσει να

θέσει ολόκληρη την αυτοκρατορία υπό την κυριαρχία του. Η σκηνή δράσης

μετατοπιζόταν από την Ασία στην Ευρώπη και αντίστροφα και τελικά έληξε

- 3 -

Page 4: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

ύστερα από τον συνασπισμό των αντιπάλων του στη μάχη της Ιψούς και τον

θάνατό του.

Την προσπάθειά του Αντίγονου συνέχισε ο γιος του Δημήτριος ο

Πολιορκητής. Αυτός έχοντας ως βάση τη Μακεδονία οργάνωσε πολεμικές

επιχειρήσεις στην κυρίως Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου αλλά και στην

Αίγυπτο προσπαθώντας να ανακόψει την επιρροή του Κασσάνδρου, του

Πτολεμαίου και του Λυσίμαχου σε αυτές τις περιοχές. Η συμμαχία μεταξύ του

Λυσιμάχου και του Πύρρου της Ηπείρου επέφερε την πτώση και το θάνατο του

Δημητρίου

Αυτή η εξέλιξη οδήγησε στον διαμελισμό της αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου

και από το 303 άρχισαν να διαμορφώνονται τα νέα βασίλεια

Η διαμόρφωση των νέων βασιλείων οριστικοποιήθηκε το 280, οπότε και

εδραιώθηκε η εξουσία των επιγόνων

Τα βασίλεια ήταν:

1) Των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο. Η κυριαρχία τους επεκτάθηκε

και σε Λιβύη, νότια Συρία, Κύπρο, σημερινή νότια Τουρκία και τα

νησιά του Αιγαίου

2) Των Σελευκιδών στη Βαβυλωνία και τη Συρία. Ήταν το

μεγαλύτερο βασίλειο. Κέντρο ήταν η Συρία και εκτεινόταν από τι

δυτική Μ. Ασία μέχρι το σημερινό Αφγανιστάν

3) Των Ατταλιδών στη Μ. Ασία, με σημαντικότερη πόλη την

Πέργαμο

4) Του Λισιμάχου στη Θράκη και στον Εύξεινο Πόντο 5) Των Αντιγονιδών στη Μακεδονία. Η πολιτική κατάσταση στη

Μακεδονία άργησε να σταθεροποιηθεί. Μεταξύ 288 και 282 ο

Λυσίμαχος προσπάθησε να την προσαρτήσει στο χώρο επιρροή

του, συμμαχώντας με τον Πύρρο της Ηπείρου και μετά μόνος

αλλά νικήθηκε από τον τελευταίο. Μετά από πολλές αναταραχές,

λόγω των γαλατικών επιδρομών αλλά και λόγω των συχνών

δυναστικών αλλαγών στο μακεδονικό θρόνο, την εξουσία της

Μακεδονίας την πήρε ο Αντίγονος Γονατάς (γιος του Δημήτριου

του Πολιορκητή). Η δυναστεία κυβέρνησε ως την κατάκτηση της

Μακεδονίας από τη Ρώμη, το 168 π.Χ.

- 4 -

Page 5: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

4.2.1 Η Μακεδονία

Από το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου 323 π.Χ. μέχρι το 316 π.Χ. για τη

Μακεδονία ήταν μια περίοδος αναταραχών που σχετίζονταν με τη διαδοχή στο

μακεδονικό θρόνο.

Από το 316 π.Χ., ο Κάσσανδρος κυβέρνησε τη Μακεδονία και συνέβαλε στην

ανάκαμψή της μέχρι το θάνατό του, το 297 π.Χ.

Η περίοδος ως το 276 π.Χ. χαρακτηριζόταν από τους ανταγωνισμούς και τις

διαμάχες ανάμεσα στο Δημήτριο, τον Πύρρο, τον Λυσίμαχο, τον Σέλευκο και

τον Πτολεμαίο τον Κεραυνό.

Από το 276 π.Χ. ως το 168 π.Χ. βρίσκονταν στην εξουσία η δυναστεία των

Αντιγονιδών

Το μοναρχικό πολιτειακό σύστημα, που επικρατούσε στη Μακεδονία δεν

άλλαξε αλλά παρόλα αυτά σταδιακά άρχισε να αποκτά κάποια χαρακτηριστικά

από τα υπόλοιπα ελληνιστικά βασίλεια. Έτσι, ο βασιλιάς της Μακεδονίας

ανήκε στην ίδια οικογένεια με τους υπηκόους του αλλά οι εταίροι (φίλοι)

έπαψαν να είναι αποκλειστικά Μακεδόνες και έγιναν αποδεκτοί στον κύκλο και

άνθρωποι που προέρχονταν από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Επίσης

ιδρύθηκαν νέες πόλεις όπως η Κασσάνδρεια και η Θεσσαλονίκη από τον

Κάσσανδρο

Η «αστικοποίηση» προχώρησε πολύ στη Μακεδονία (π.Χ. Δημητριάδα

Θεσσαλίας => είχε μεγάλη ανάπτυξη και εξελίχθηκε σε σημαντικό λιμάνι

ανάμεσα στο 200 και 150 π.Χ.)

Παρόλα αυτά εξακολουθούσε να είναι μεγάλος ο αριθμός των Μακεδόνων που

ζούσαν στην ύπαιθρο ως αγρότες ή καλλιεργητές των βασιλικών κτημάτων ή

της γης που ανήκε στους αριστοκράτες

Η δουλεία δεν γνώρισε μεγάλη διάδοση στη Μακεδονία με εξαίρεση τους

οικιακούς δούλους των πόλεων

Στον οικονομικό τομέα το μακεδονικό βασίλειο είχε λιγότερους προσόδους

από τα άλλα. Οι συνεχείς πόλεμοι και το μεταναστευτικό ρεύμα αποτέλεσαν

πλήγματα για την οικονομία του

- 5 -

Page 6: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Οι σχέσεις της Μακεδονίας με τις ελληνικές πόλεις και συμπολιτείες

Λόγω γεωγραφικής θέσης η Μακεδονία βρισκόταν σε στενότερη επαφή με την

ηπειρωτική / νότια Ελλάδα και έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της

ασφάλειας της νότιας Ελλάδας από τις επιδρομές των βόρειων φύλων

(Ιλλυριών, Δαρδάνων και Θρακών)

Η πολιτική της δυναστείας των Αντιγονιδών εστίασε στον πλήρη έλεγχο της

ηπειρωτικής Ελλάδας ώστε να μην πέσει στα χέρια των άλλων ηγεμόνων,

όπως του Πτολεμαίου ή του Πύρρου και έτσι να μην απειληθεί και η δική τους

ασφάλεια. Έτσι, εγκαθίδρυσαν μακεδονικές φρουρές σε ισχυρές θέσεις όπως

στην Αθήνα, την Κόρινθο, τη Χαλκίδα και τη Δημητριάδα. Η πολιτική αυτή

ερχόταν σε αντίθεση με την επιθυμία για αυτονομία των Ελλήνων με

αποτέλεσμα τις συχνές πολεμικές συγκρούσεις

Με υποκίνηση του Πτολεμαίου Β’ ξέσπασε εξέγερση εναντίον της Μακεδονίας

το 267/8 π.Χ. γνωστή ως Χρεμωνίδειος Πόλεμος. Αυτός ο πόλεμος έληξε με

την ήττα των Ελλήνων, οπότε ο Αντίγονος εγκαθίδρυσε τυραννικά καθεστώτα

στην Πελοπόννησο

Φίλιππος Ε’ => μέλη συμμαχίας Μακεδονία, Αχαΐα, Θεσσαλία, Ήπειρος,

Ακαρνανία, Βοιωτία και Φωκίδα.

Η συμμαχία ηττήθηκε από την Αιτωλική Συμπολιτεία

Πόλεμος Μακεδονίας – Ρώμης όπου στη μάχη στις Κυνός Κεφαλές (197 π.Χ.)

ο Φίλιππος ηττήθηκε και περιορίστηκε στα παλιά όρια του μακεδονικού

κράτους. Από το 198 π.Χ. οι Αχαιοί είχαν συμπαραταχθεί με τους Ρωμαίους.

Τρίτος μακεδονικός πόλεμος ήττα του Περσέα και τέλος του βασιλείου των

Αντιγονιδών

4.2.2 Ο παλαιός ελληνικό κόσμος

Αιτωλική Συμπολιτεία => συνέλευση όπου συμμετείχαν όλοι οι στρατεύσιμης

ηλικίας άντρες. Συγκαλούνταν 2 φορές το χρόνο (άνοιξη, φθινόπωρο) και

επικεφαλής ήταν ο στρατηγός. Συμβούλιο από εκπροσώπους των πόλεων

που ανήκαν στην συμπολιτεία μεριμνούσε για τη διακυβέρνηση κατά το

διάστημα ανάμεσα στις συνελεύσεις. Καθημερινές υποθέσεις διεκπεραιωνόταν

- 6 -

Page 7: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

από τους αποκλήτους (ολιγάριθμη επιτροπή της Βουλής) που απαρτιζόταν

από 30 μέλη, ενώ τα θέματα εξωτερικής πολιτικής τα διαχειριζόταν η

συνέλευση. Οι πολίτες των πόλεων που ενσωματώνονταν στην συμπολιτεία

ως πλήρη μέλη απολάμβαναν την ισοπολιτεία. Η ισοπολιτεία εφαρμόστηκε και

για την προσάρτηση μακρινών πολιτειών όπως η Χίος, η Κίος, και η

Χαλκηδόνα. Η συμπολιτεία ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση με τη

Μακεδονία αλλά με την Αχαϊκή Συμπολιτεία και τελικά συμμάχησε με του

Ρωμαίους εναντίον του Φιλίππου Ε’.

Αχαϊκή Συμπολιτεία => Πάτρα, Δύμη, Τριταία Αίγιο, Κερύνεια κ.α. Α’

Μακεδονικό πόλεμο η Αχαΐα ήρθε σε σύγκρουση με τη Ρώμη. Στον Β’

Μακεδονικό Πόλεμο υο 200 π.Χ. η Αχαΐα συντάχθηκε με τη Ρώμη

4.2.3 Το βασίλειο της Αιγύπτου

Μετά τη διάσπαση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου ο Πτολεμαίος Λάγος

ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Αιγύπτου

Εξαπλώθηκαν στο Αιγαίο για ενισχύσουν το θαλάσσιο εμπόριό τους και να

εξασφαλίσουν προϊόντα που έλειπαν από το βασίλειό τους (πολύτιμα

μέταλλα), στα παράλια της Μ. Ασίας, τμήμα των ακτών του Ελλησπόντου και

της Θράκης, στη Σαμοθράκη, Λέσβο, Σάμο, Κύπρο

Η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από την Μέμφιδα στην Αλεξάνδρεια

Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου υπήρξε εισροή μεγάλου αριθμού αποίκων

κυρίων Ελλήνων και Εβραίων

Διοίκηση

Έλληνες στελέχωναν τον πτολεμαϊκό στρατό όπως και τις ανώτερες θέσεις του

διοικητικού μηχανισμού

Οι Αιγύπτιοι κατείχαν κατώτερες θέσεις για να έρχονται σε άμεση επαφή με

τον ιθαγενή πληθυσμό

Οι Πτολεμαίοι σεβάστηκαν τη θρησκεία και τους νόμους των Αιγυπτίν

προκειμένου να τους προσεγγίσουν

- 7 -

Page 8: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Οικονομική πολιτική

Ισχυρός διοικητικός μηχανισμός και συγκεντρωτικό κράτος

Μονάρχης είχε εποπτεία και λάμβανε αποφάσεις

Νόμοι, τόποι (επαρχίες) και οι κώμες

Μέλημα ήταν να αυξήσουν τα εισοδήματα της χώρας και να καταστήσουν

αυτάρκη

Ανέπτυξαν τις κρατικές υπηρεσίες με τέτοιο τρόπο ώστε να παρακολουθούν

την πορεία της παραγωγής και να καταθέτουν προτάσεις για την ανάπτυξή

της.

Επιβολή μονοπωλίου σε διάφορα γεωργικά προϊόντα (όπως ελαιόλαδο) αλλά

και αυστηρός κρατικός έλεγχος και επέμβαση (με δασμούς και φόρους) τόσο

στο κόστος της παραγωγής όσο και στην τιμή πώλησής τους

Μεγάλο μέρος εσόδων από: φορολογία και «μισθώματα» (υπενοικίαση γης,

εργαστηρίων, καταστημάτων) που επέβαλλαν στους κατοίκους της Αιγύπτου

αλλά και σε κείνους των εξωτερικών κτίσεων

Οι κάτοχοι γης (κληρούχοι ή δωραιούχοι) πλήρωναν φόρους στο κράτος

αλλά και εισφορές στις κοινότητες που ανήκαν

Έμποροι και βιοτέχνες πλήρωναν φόρο άσκησης επαγγέλματος και φόρο

για την κατοχή και χρήση των εργαλείων τους

Φορολόγηση: εισοδήματος, επιβολή εισαγωγικών δασμών (στόχος δεν ήταν

η συγκέντρωση χρήματος αλλά και η προστασία των προϊόντων που παρήγε

η Αίγυπτος), φόρος κατανάλωσης προϊόντος (είχε τη μορφή ετήσιας κατά

κεφαλήν εισφοράς)

Οι πόλεις που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία των Πτολεμαίων δεν είχαν το

ίδιο φορολογικό σύστημα αλλά είχαν την υποχρέωση να πληρώνουν

ορισμένους τακτικούς φόρους καθώς και έκτακτες εισφορές

Άλλα έσοδα από: πρόστιμα, κατασχέσεις και πολεμικά λάφυρα

Νομισματική πολιτική: αντικατέστησε το αττικό σύστημα βάρους με το

ροδιακό το οποίο ήταν πιο ελαφρύ και στη συνέχεια με το φοινικικό που ήταν

ακόμη πιο ελαφρύ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αποκοπή των Πτολεμαίων

από το υπόλοιπο ελληνιστικό κόσμο, στον οποίο χρησιμοποιούσαν το αττικό

σύστημα. Χάλκινα νομίσματα για συναλλαγές στο εσωτερικό της Αυγύπτου.

Χρυσές και αργυρές εκδόσεις κυκλοφορούσαν στην Αλεξάνδρεια και άλλες

- 8 -

Page 9: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

πόλεις της Αιγύπτου, στις εξωτερικές κτήσεις και χρησιμοποιούνταν για την

πληρωμή των εισαγόμενων εμπορευμάτων

Βελτιώθηκε το οδικό δίκτυο και κατασκευάστηκαν διώρυγες ώστε να φτάνουν

τα προϊόντα με ευκολία στα παράλια

Βελτίωση καλλιεργειών και νέες καλλιέργειες (ελιά, αμπέλι, πωρικά και

κηπευτικά)

Βιοτεχνικοί κλάδοι: διατήρησαν τις παραδόσεις τους και ενσωματώθηκαν στο

γενικό οικονομικό σύστημα

Εισαγωγές: μέταλλα, μάρμαρα, ξυλεία, καρυκεύματα, αρωματικές ύλες

4.2.4 Το βασίλειο των Σελευκιδών

Η οργάνωση του βασιλείου μοιάζει με αυτό των Αχαιμενιδών καθότι

αναπτύχθηκε στο γεωγραφικό χώρο του δευτέρου, όπου κοινωνικοί και

οικονομικοί παράγοντες παρουσιάζουν μεγάλη ομοιότητα

Οι Σελευκίδες αναγνώρισαν σχετική αυτονομία στις περισσότερες πόλεις και

παραχώρησαν αρκετά δικαιώματα στις διοικητικές περιφέρεις του βασιλείου

τους

Η βασιλική ιδιοκτησία αλλά και πρόσοδοι που εισπράττονταν ήταν πιο

περιορισμένες από τις αντίστοιχες των Πτολεμαίων

Εκχωρήθηκαν πολλές εκτάσεις βασιλικής γης σε πόλεις, ναούς, κληρούχους

κ.α. και δεν είχαν μονοπώλια

Διοίκηση

Βασιλική χώρα: ελεγχόταν από τον μονάρχη και τους ανώτερους

αξιωματικούς

Συμμαχία: αποτελούνταν από μικρότερα ημιαυτόνομα κράτη υπό την

επικυριαρχία των Σελευκιδών και διοικούνταν από του στρατηγούς

Υποχρεώσεις των συμμάχων: παροχή στρατιωτικής βοήθειας, καταβολή

φόρου, συντήρηση των βασιλικών στρατευμάτων

Τα κράτη είχαν τη δυνατότητα έκδοσης νομισμάτων και εφαρμογής του δικού

τους δικαίου

- 9 -

Page 10: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Ιερατείο: ορισμένων ναών αποτελούσε μια αυτοδιοικούμενη κοινότητα.

Περιουσία τους ήταν εκτάσεις γης και τα εργαστήρια τα οποία νεμόταν το ίδιο

το ιερατείο και ανώτατος άρχοντας ήταν ο αρχιερέας. Πλήρωναν φόρους στο

μονάρχη και είχαν την υποχρέωση να φιλοξενούν τους βασιλικούς

υπαλλήλους. Ορισμένα ελέγχονταν από έναν βασιλικό επίτροπό των νεωκόρο.

Οι πόλεις των ιθαγενών που προϋπήρχαν στην επικράτεια των Σελευκιδών

διατήρησαν ως ένα βαθμό την αυτονομία τους, σε θέματα θρησκευτικής

εξουσίας και λατρείας, αλλά διοικούνταν από βασιλικούς υπαλλήλους.

Κατοικίες: δηλαδή αποικίες των στρατιωτικών κληρούχων, στη διοίκηση του

βασιλείου, ορισμένες εξελίχθηκαν σταδιακά σε πόλεις

Σχέσεις Σελευκιδών με ελληνικές πόλεις (κυρίως με Μ. Ασία) χαρακτηρίζονταν

από διατήρηση σχετικής αυτονομίας αλλά και καταβολής φόρου ως συμβολή

στα έξοδα της κοινής άμυνας. Οι πόλεις απέδιδαν τιμές στους ηγεμόνες και

αυτοί τους χορηγούσαν φορολογικές απαλλαγές

Έθνη: αποτελούσαν τμήμα της συμμαχίας, ήταν λαοί που κατοικούσαν στο

εσωτερικό της Μ. Ασίας, της Αρμενίας και σε ορεινές περιοχές του Ιράν, οι

οποίοι ήταν στρατιωτικά ισχυροί και κατείχαν φυσικά οχυρά μέσα στο βασίλειο

Δυνάστες: ιθαγενείς ηγεμόνες ή αρχιερείς που αναγνώριζαν την εξουσία των

Σελευκιδών

Οικονομική πολιτική

Βασιλική γη: χαρακτηριζόταν εκείνη μόνο το εσωτερικό της χώρας, η γη που

ανήκε στους ναούς και εκείνη που είχε εκχωρηθεί με τη μορφή δωρεών και

κλήρων

Μερικές δωρίζονταν ή πουλιόνταν σε πόλεις της συμμαχίας αλλά έτσι

μειωνόταν η βασιλική χώρα. Η κυριότητα των εδαφών παρέμενε στο μονάρχη

και μετά την εκχώρησή της σε ιθαγενείς με τη μορφή δωρεών και κλήρων. Οι

εκχωρήσεις αφορούσαν την επικαρπία των εισοδημάτων ήταν ανακλητές και ο

μονάρχης είχε δικαίωμα να επιβάλει φορολογία σε αυτές

Έσοδα κράτους: εκμετάλλευση και εκποίηση των περιουσιακών του στοιχείων,

φορολογία, δημεύσεις και πρόστιμα, πολεμική λεία

Βασιλικό ταμείο: ονομαζόταν γαζοφυλάκιο, από την περσική λέξη γάζα που

σημαίνει θησαυρός

- 10 -

Page 11: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Οι Σελευκίδες όταν είχαν ανάγκη από χρήματα πουλούσαν μεγάλες εκτάσεις

βασιλικής γης σε μέλη της οικογένειας, σε ιδιώτες, αλλά και πόλεις

Φορολογούμενες μονάδες θεωρούνταν ολόκληρες κοινότητες και όχι τα άτομα

Το ύψος του φόρου ήταν πάγιο

Τα εμπορεύματα υπόκειντο σε δασμούς στα σύνορα του κράτους και στα

λιμάνια ακόμη και στα όρια των σατραπειών και των πόλεων

Υπήρχαν φόροι ναυσιπλοΐας και ελλιμενισμού στους πλωτούς ποταμούς του

βασιλείου

Ο Σέλευκος Α’ διατήρησε το νομισματικό σύστημα του Αλέξανδρου το οποίο

ήταν όμοιο με το αττικό.

Τον 3ο αι. π.Χ. οι Σελευκίδες έθεσαν σε κυκλοφορία αργυρά και χρυσά

νομίσματα με αρκετή περιεκτικότητα σε πολύτιμο μέταλλο, τα οποία είχαν

μεγάλη ζήτηση έξω από το βασίλειό τους, ενώ δεν απαγόρευσαν την

κυκλοφορία άλλων νομισμάτων στο εσωτερικό της επικράτειάς τους

Η σύνθεση του πληθυσμού άλλαξε στην επικράτεια με έντονη την παρουσία

των Ελλήνων και των Μακεδόνων που αποκτούσαν πολιτικά ή κοινωνικά

προνόμια με τη συγκατάθεση του βασιλιά

Οι Σελευκίδες σεβάστηκαν τον πολιτισμό και τις παραδόσεις των διαφόρων

λαών

Στις διοικήσεις προωθούνταν όσοι ήταν Έλληνες ή είχαν ελληνική παιδεία

Στη στρατιωτική ιεραρχία ιθαγενείς προωθήθηκαν σε ανώτερες θέσεις

4.2.5 Το βασίλειο της Περγάμου

Η κυριαρχία των Σελευκιδών κλονίστηκε όταν ο Σέλευκος Β’ συγκρούστηκε με

τον αδελφό του Αντιόχου Ιέρακα, διοικητή των Σάρδεων. Ο Ιέραξ ζήτησε

βοήθεια από τους Γαλάτες, που έφερε μεγάλη αναταραχή στην περιοχή κι

αυτό το εκμεταλλεύτηκε ο Άτταλος Α’ που είχε κληρονομήσει την ηγεμονία της

Περγάμου από τον θείο του Φιλέταιρο. Ο Άτταλος αντιμετώπισε

αποτελεσματικά τους Γαλάτες και έτσι η δυναστεία των Ατταλιδών εδραιώθηκε

στην Μ. Ασία και σταδιακά η περιοχή γύρω από την Πέργαμο αποσχίστηκε

από τους Σελευκίδες και αποτέλεσε ανεξάρτητο βασίλειο.

- 11 -

Page 12: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Το βασίλειο των Ατταλιδών συμμάχησε έγκαιρα με τη Ρώμη και σε συνδυασμό

με την εξασθένιση των Σελευκιδών συνέβαλε στην αύξηση της επιρροής του

στην περιοχή και είχε ως αποτέλεσμα την παραχώρηση αρκετών πόλεων της

Μ. Ασίας από τους Ρωμαίους, όπως την Έφεσο, στον Ευμένη Β’

Το οικονομικό σύστημα έμοιαζε μ’ αυτό της Αιγύπτου αλλά προσαρμοσμένο

στις τοπικές συνθήκες

Η πλεονεκτική θέση του βασιλείου της Περγάμου δημιούργησαν τις

προϋποθέσεις για την ακμή του βασιλείου (βορειοδυτικά της Μ. Ασίας όπου

περνούσαν οι εμπορικοί δρόμοι προς την Προποντίδα καθώς και η πλούσια

σε χρυσό και άργυρο οροσειρά της Ίδα)

Υπήρχε διαχωρισμός της βασιλικής γης από εκείνη που δινόταν ως δωρεά σε

αγροτικές κοινότητες, οι οποίες αποτελούσαν βασικό παράγοντα στην

οικονομική πολιτική του βασιλείου

Η δουλοκτησία ήταν συνηθισμένο φαινόμενο

Η Πέργαμος είχε τη δεύτερη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη μετά την Αλεξάνδρεια

4.2.6 Το βασίλειο της Βακτριανής

Η Βακτριανή ήταν μία από τις ανατολικές επαρχίες του βασιλείου των

Σελευκιδών

Διοικητική και στρατιωτική εξουσία βρισκόταν στα χέρια ενός σατράπη και της

εξασφάλιζε ημιανεξαρτησία

Η οριστική απόσχιση διευκολύνθηκε από την χαλαρότητα της επικυριαρχίας

των Σελευκιδών και η οικονομική της αυτάρκεια, λόγω των εμπορικών δρόμων

Ανατολής – Δύσης που κατέληγαν σ’ αυτήν

Εκείνη την εποχή η Βακτρία (Αφγανιστάν) ήταν εύπορη (σήμερα είναι άγονη

περιοχή). Εκεί ευδοκιμούσαν όλα τα φυτά – εκτός από την ελιά – και η

ανάπτυξη των πλουτοπαραγωγικών πηγών της έδωσε την ώθηση στη

γεωργία και την κτηνοτροφία

Μεγαλύτερη πηγή πλούτου ήταν το εμπόριο, διότι ήταν σταυροδρόμι

Ευρώπης και Ανατολής

- 12 -

Page 13: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Η πληθυσμιακή σύνθεση των ελληνιστικών βασιλείων

Πολλοί κάτοικοι των πόλεων και του Ελλαδικού χώρου και της Μακεδονίας

μετοίκησαν στα νέα βασίλεια και αποτέλεσαν ισχυρό πολιτιστικό παράγοντα

στις περιοχές αυτές

Ελληνικής καταγωγής ήταν πολλοί μάχιμοι των ελληνιστικών βασιλείων,

καθώς και απόμαχοι, δηλ. είχαν μεγάλοι ηλικία για να πολεμήσουν

Οι έποικοι, που ανήκαν στους ανώτερους πνευματικούς κύκλους ή

στελέχωναν τη διοίκηση

Μισθοφόροι, έμποροι και καιροσκόποι

4.3.1 Η μοναρχία

Ο χαρακτήρας της ελληνιστικής μοναρχίας

Τα αίτια της επικράτησης των μοναρχικών καθεστώτων θα πρέπει να

αναζητηθούν στην εποχή ακόμη του Μ. Αλεξάνδρου, αφού σχετίζονται με τον

στρατιωτικό και απολυταρχικό χαρακτήρα της εξουσίας του, καθώς και στο

μέγεθος και την πολυμορφία που απέκτησε η αυτοκρατορία μετά τις

κατακτήσεις του στην Ανατολή

Ένας άλλος παράγοντας είναι και εξοικείωση των περισσότερων

κατακτημένων περιοχών μ’ αυτή, αφού αποτέλεσε το παραδοσιακό τους

πολιτειακό σύστημα

Επίσης, από τον 4ο αι. π.Χ. είχε αρχίσει να προετοιμάζεται το έδαφος

(θεωρητικά) για την εδραίωση της μοναρχίας από τους Έλληνες φιλοσόφους

Πλάτωνα και Αριστοτέλη και τους ρήτορες Αντισθένη και Διογένη, οι οποίοι

επέκριναν το δημοκρατικό πολίτευμα. Σε ανάλογο ιδεολογικό πλαίσιο

κινήθηκαν τον 3ο αι. π.Χ. και ο Ζήνων, οι Επικούριοι και ο Μένανδρος

Ο χαρακτήρας της ελληνιστική μοναρχίας διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα

ελληνομακεδονικά πρότυπα αλλά δέχτηκε επιρροές και από τα ανάλογα

πολιτειακά συστήματα της Ανατολής

- 13 -

Page 14: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Η θέση του ηγεμόνα της Μακεδονίας ως πρώτου μεταξύ ίσων έχει

αμφισβητηθεί παρόλα αυτά φαίνεται πως οι σχέσεις με τους υπηκόους του

ήταν στενότερες από τις αντίστοιχες των άλλων μοναρχών. Επίσης η απουσία

επίσημης δυναστικής λατρείας διαφοροποιούσε μεν τη Μακεδονία από άλλα

βασιλεία, χωρίς όμως να αλλοιώνει το ύφος του πολιτεύματος

Άλλη ιδιαιτερότητα ο τίτλος «βασιλεύς των Μακεδόνων». Οι ηγεμόνες των

άλλων ελληνιστικών βασιλείων χαρακτηρίζονταν με γεωγραφικούς

προσδιορισμούς, οι οποίοι υποδήλωναν και την έκταση του της κυριαρχίας

τους

Σε όλα τα ελληνιστικά βασίλεια η διαδοχή ήταν κληρονομική

Η αίγλη του βασιλικού τίτλου εκφραζόταν από συγκεκριμένο

ενδυματολογικό κώδικα αλλά και από τα απαιτούμενα σύμβολα της

εξουσίας. Οι ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων υιοθέτησαν τη μακεδονική στρατιωτική στολή με μπότες, χιτώνα, πλατύγυρο καπέλο.

Τα βασιλικά σύμβολα ήταν: α) το διάδημα, το φορούσαν στο κεφάλι και

αποτελούνταν από μια άσπρη ή μοβ και άσπρη κορδέλα, β) το στέμμα, γ) το σκήπτρο και δ) το δαχτυλίδι με το σφραγιδόλιθο

Η λειτουργία του μοναρχικού συστήματος

Έντονη γραφειοκρατία, πολυπρόσωπη κεντρική εξουσία, οργανωμένο δίκτυο

περιφερειακών υπαλλήλων

Επικεφαλής της κεντρικής εξουσίας ο μονάρχης, που πλαισιωνόταν από

αξιωματούχους. Αν και ήταν απαραίτητη η κύρια εξουσία παρέμεινε στα χέρια

του μονάρχη, ο οποίος αποτελούσε την «πηγή» του νόμου

Τα βασιλικά διατάγματα και οι αποφάσεις δημοσιοποιούνταν σε ολόκληρο το

βασίλειο αλλά και στις πόλεις που βρίσκονταν κάτω από την εξουσίας του

(προσπαθούσε να ενσωματώσει τα βασιλικά διατάγματα στου νόμους των

πόλεων)

Τίτλοι και αρμοδιότητες αξιωματούχων:

1) Επί των πραγμάτων: είχε αρμοδιότητες ανάλογες ενός σημερινού

πρωθυπουργού

- 14 -

Page 15: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

2) Υπομνηματογράφος: μεταβίβαζε τις βασιλικές εντολές που έπρεπε

να πάρουν τη μορφή διαταγών, εντολών ή νόμων στον

3) Επιστολογράφο: υπεύθυνο για τη βασιλική αλληλογραφία

4) Αρχιδικαστής: είχε την εποπτεία των δικαστικών υπαλλήλων

Ο μονάρχης είχε του αυλικούς

Οι αυλικοί, οι δούλοι και ευνούχοι εξασφάλιζαν την εύρυθμη λειτουργία του

παλατιού, όπου και ζούσαν

Για την ασφάλεια του μονάρχη φρόντιζαν οι σωματοφύλακες και για την υγεία

του ο προσωπικός του γιατρός

Οι φίλοι διακρίνονταν για τη μόρφωσή τους και ήταν συνήθως Μακεδόνες ή

Έλληνες, χωρίς να αποκλείονται και τα μέλη των ανώτερων κοινωνικών

στρωμάτων άλλων πληθυσμών του βασιλείου. Από αυτούς ο μονάρχης

επέλεγε διάφορους αξιωματούχους κλπ. Είχαν διάφορους τίτλους, οι οποίοι

ήταν κυρίως τιμητικοί και δεν αντιστοιχούσαν σε συγκεκριμένη ιεραρχία: φίλοι,

πρώτοι των φίλων, τιμώμενοι φίλοι, πρώτοι των προτιμώμενοι φίλοι,

συγγενείς, σύντροφοι, τροφείς (θετοί πατέρες)

Η πρωτεύουσα του βασιλείου

Η πρωτεύουσα ήταν εκείνη όπου κατοικούσε και διατηρούσε ο μονάρχης την

αυλή του

Βρισκόταν σε προνομιακή θέση, αφού εκεί συνέρεαν πολλά χρήματα και

πραγματοποιούνταν οικοδομικά έργα εξαίρετης μεγαλοπρέπειας,

αντικατοπτρίζοντας την αίγλη της δυναστείας που κυβερνούσε. Η εξέλιξη των

πόλεων – πρωτευουσών σε κέντρα πνευματικής και καλλιτεχνικής

δημιουργίας συντέλεσε στο να καλλιεργηθεί η εικόνα του μονάρχη ως

πάτρωνα των ανθρώπων των γραμμάτων και των καλλιτεχνών

Οι σχέσεις του μονάρχη με τις ελληνικές πόλεις

Χαρακτηριζόταν από διάθεση προσεταιρισμού και επιβολή ισχύος από την

πλευρά του μονάρχη, ανάλογα με την γεωγραφική θέση της πόλης, της

- 15 -

Page 16: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

δύναμή της και τις πολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν τη δεδομένη χρονική

στιγμή

Ο προσεταιρισμός των πόλεων που βρίσκονταν έξω από το βασίλειο του

μονάρχη αλλά είχαν στρατηγική σημασία για την επίτευξη των στόχων του,

επιτυγχάνονταν με ευεργεσίες διαφόρων τύπων, όπως προσφορά πρώτων υλών (σιτηρά σε περίοδο ανεπάρκειας τροφίμων), ανάληψη δημόσιων έργων, οικονομική ενίσχυση (μείωση φόρων)

Οι τοπικοί ναοί και τα ιερά λάμβαναν επίσης δώρα

4.3.2 Η πόλη

Κατά την ελληνιστική περίοδο οι πόλεις μπορούν να διακριθούν στις εξής

κατηγορίες:

1) Αυτόνομες πόλεις. Παρέμεινα και στον ηπειρωτικό και στον

νησιωτικό ελλαδικό χώρο, διατηρώντας σε γενικές γραμμές

την παραδοσιακή τους δομή

2) Πόλεις που είχαν ενταχθεί σε μια συμπολιτεία. Έχαναν

ως ένα βαθμό την αυτονομία τους, αφού η συμπολιτεία

αναλάμβανε ορισμένες από τις λειτουργίες τους, αλλά

αποτελούσαν ισότιμα μέλη της.

3) Παλαιές ελληνικές πόλεις που ήταν εξαρτημένες από τους ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων. Διατήρησαν

τις δομές και τις λειτουργίες τους αλλά η διοίκησή τους

επιτηρούνταν από συγκεκριμένα τοπικά όργανα (επιστάτες

και φρουρά) τα οποία είχε εγκαταστήσει ο μονάρχης

4) Νέες πόλεις που ιδρύθηκαν είτε από τον Μ. Αλέξανδρο είτε από τους ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων και εντάσσονταν στη σφαίρα επιρροής τους. Ο αυστηρότερος

έλεγχός τους από τους τοπικούς εκπροσώπους του μονάρχη

μετέτρεψε τις νέες πόλεις σε απλές αυτοδιοικούμενες

ενότητες

- 16 -

Page 17: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

4.3.3 Η συμπολιτεία

Συμπολιτεία: συνασπισμός πολλών σε μία ισχυρή ομοσπονδία, όπου η

αυτονομία και ανεξαρτησία των επιμέρους μελών της μετριάζεται, προκειμένου

να ενισχυθεί το σύνολο. Αυτό το πολιτειακό σύστημα αναπτύχθηκε στη νότια

Ελλάδα όπου υπήρχε παράδοση στις ομοσπονδίες όπως στην Αχαΐα,

Αρκαδία, Βοιωτία και Αιτωλία (εκεί δεν είχε ριζώσει γερά ο θεσμός της πόλης –

κράτους)

Ο παλιός ελληνικός κόσμος συνειδητοποιώντας την αδυναμία τους να

αντιμετωπίσει κατά πόλεις ή κατά μικρά «κοινά» (ομοσπονδίες πόλεων) τον

επεκτατισμό των διαδόχων αλλά και αργότερα των επιγόνων του Μ.

Αλεξάνδρου συνασπίστηκε σε συμπολιτείες. Επιδίωκαν να αντισταθούν στ η

μοναρχία, να προασπίσουν την αυτονομία τους και να εξασφαλίσουν τα

πολιτικά τους δικαιώματα

Στη συμπολιτεία συνασπίζονταν είτε γειτονικές πόλεις είτε και πόλεις που δεν

γειτνίαζαν. Στη δεύτερη περίπτωση οι πόλεις υπέγραφαν με τη συμπολιτεία

συνθήκη ισοπολιτείας, σύμφωνα με την οποία κάθε συμβαλλόμενο μέλος

παραχωρούσε πολιτικά δικαιώματα στους πολίτες του άλλου

4.4.1 Ο πρωτογενή τομέας

Η μετακίνηση πληθυσμών είχε επιπτώσεις στην γεωργία και κτηνοτροφία

Συνέβαλε στη διάδοση ορισμένων ζώων και φυτών καθώς και στην ενίσχυση

του πειραματισμού σχετικά με την καλλιέργεια νέων ποικιλιών ή υβριδίων

Η γεωργία δεν επέδειξε σημαντικές καινοτομίες όσον αφορά τις μεθόδους

όσο και στα εργαλεία (χρήση αρότρου με σιδερένιο υνί, , νέες τεχνικές

αποχέτευσης και άρδευσης)

Η κτηνοτροφία ανανεώθηκε και αναπτύχθηκε προς νέες κατευθύνσεις

(διασταύρωση προβάτων από την Αραβία και τη Μίλητο, αναπτύχθηκε η

πτηνοτροφία και διαδόθηκε η εκτροφή φασιανών)

Τα μέταλλα είχαν ζήτηση. Εκτός από την έκδοση νομισμάτων

χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή πολυτελών σκευών, κοσμημάτων και

άλλων αντικειμένων

- 17 -

Page 18: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

4.4.2 Ο δευτερογενής τομέας

Οι κλάδοι της δευτερογενούς παραγωγής αναπτύχθηκαν ποσοτικά αλλά λίγοι

γνώρισαν τεχνικές βελτιώσεις

Μειώθηκε η οικοτεχνία και προωθήθηκε βιοτεχνική παραγωγή και

εμφανίστηκαν νέοι κλάδοι ειδικοτήτων τεχνιτών

Βελτιώθηκαν οι πολεμικές μηχανές λόγω τον συχνών πολεμικών συρράξεων

Η οικοδομική ανάπτυξη συντέλεσε στην εξέλιξη των μηχανημάτων

σύνθλιψης και ανύψωσης, στη βελτίωση της στατικής των έργων

Η ναυπηγική βελτιώθηκε επίσης

Η πολεοδομία γνώρισε ραγδαία εξέλιξη

4.4.3 Ο τριτογενής τομέας

Παρατηρήθηκε μεγάλη άνθηση του εμπορίου

Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των ελληνιστικών βασιλείων

Η απλοποίηση και ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών ήταν αποτέλεσμα

της μείωσης των ανταγωνιζόμενων νομισματικών συστημάτων που

κυριάρχησαν στον ελληνιστικό κόσμο και της αντικατάστασης του

ανταλλακτικού συστήματος με πληρωμές σε νόμισμα ανάμεσα στους

εγχώριους, γηγενείς πληθυσμούς. Χρησιμοποιήθηκε ενιαία μετρική μονάδα

βάρους για την κοπή των κυριοτέρων νομισμάτων εκτός του πτολεμαϊκού

Άλλος παράγοντας που βοήθησε το εμπόριο ήταν οι μετακινήσεις

πληθυσμών. Έτσι δόθηκε ώθηση στο εμπόριο με τον ελλαδικό χώρο λόγω

αυξημένης ζήτησης συγκεκριμένων ειδών διατροφής, ενδυμασίας ή άλλων

αγαθών

Ανάπτυξη τους συγκοινωνιακού δικτύου, βελτίωση λιμενικών εγκαταστάσεων.

Προστατευτικά μέτρα που λήφθηκαν κατά της πειρατείας και της ληστείας

- 18 -

Page 19: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των ελληνιστικού και του υπόλοιπου

κόσμου

Εκτός από τις μεταξύ τους συναλλαγές τα ελληνιστικά κράτη ανέπτυξαν

εμπορικούς δεσμούς και με τον υπόλοιπο κόσμο, όπως με την Αραβία, Ινδία,

Σκυθία, με το ρωμαϊκό κράτος, την κεντρική Ευρώπη, την Καρχηδόνα, τα

παράλια της Γαλατίας και της Ιβηρικής Χερσονήσου, Κίνα, Μογγολία, Κεντρική

Αφρική

Μεγάλα εμπορικά κέντρα ήταν: η Αλεξάνδρεια, η Λαοδικεία, η Σελεύκεια και

η Αντιόχεια, Δήλος, Θεσσαλονίκη, Βυζάντιο, Έφεσος κλπ.

4.5.1 Αισθητική και τέχνη

Πολεοδομία

Οι αρχές της πολεοδομίας θεμελιώθηκαν κατά τη κλασική περίοδο από τον

αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ιππόδαμο. Αυτές οι αρχές εφαρμόστηκαν και κατά

τους ελληνιστικούς χρόνους στην ανοικοδόμηση των ελληνικών πόλεων. Οι

πόλεις της νότιας Ελλάδας εξακολούθησαν να χτίζονται με τις προϊπποδάμειος

αντιλήψεις

Με βάση το ιπποδάμειο σύστημα οι πόλεις χωρίζονταν σε κανονικά

οικοδομικά τετράγωνα με ένα σύστημα παράλληλων και κάθετων δρόμων. Οι

διαστάσεις των οικοδομικών τετραγώνων ήταν προκαθορισμένες με ακρίβεια

και καθένα από αυτά είχε πλάτος που καλύπτονταν από δύο σπίτια με έναν

κοινό τοίχο στην εσωτερική τους πλευρά και μήκος οκτώ σπίτια.

Αρχιτεκτονική

Τάση για μνημειακή διάσταση των οικοδομημάτων, η οποία δημιούργησε

νέα αντίληψη των αρχιτεκτονικών αναλογιών, η υποχώρηση της λειτουργικότητας των αρχιτεκτονικών μελών μπροστά στη διακοσμητική

- 19 -

Page 20: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

τους υπόσταση και μια νέα αντίληψη για τη σχέση κτιρίων και περιβάλλοντος

Εκτεταμένη χρήση του ιωνικού ρυθμού, με άνετους χώρους και δημιουργία

αντιθέσεων φωτός και σκιάς.

Ο κορινθιακός ρυθμός άρχισε να χρησιμοποιείται από το 3ο αιώνα, είχε

έντονα διακοσμητικό χαρακτήρα που ανταποκρινόταν στις τάσεις της

περιόδου ενώ συχνό φαινόμενο ήταν και ο συνδυασμός των ρυθμών δηλ.

ιωνικού, δωρικού και κορινθιακού στο ίδιο οικοδόμημα

Οι θόλοι ήταν κυκλικά οικοδομήματα τα οποία πρωτοεμφανίστηκαν τον 4ο αι.

π.Χ. και εξελίχθηκαν αργότερα

Καινοτομίες παρατηρήθηκαν και στα θέατρα με μετατόπιση της δράσης των

ηθοποιών στο λογείο (εξέδρα πάνω από το προσκήνιο), περιορίστηκε ο

χώρος που καταλάμβανε η ορχήστρα ενώ η σκηνή απέκτησε μνημειακές

διαστάσεις

Ελληνιστική οικία, διατήρησε τα βασικά χαρακτηριστικά των κλασικών

χρόνων, δηλ. την οργάνωση των δωματίων γύρω από την εσωτερική υπαίθρια

αυλή τώρα όμως η στοά επεκτάθηκε και στις τέσσερις πλευρές της

τετράγωνης αυλής και όχι μόνο στο ανατολικό μέρος. Αυτός ο τύπος

επικράτησε στα ελληνιστικά χρόνια αλλά και στα ρωμαϊκά

Γλυπτική

Το ενδιαφέρων των γλυπτών στράφηκε στην απεικόνιση των ανθρώπινων

τύπων και στιγμιότυπων από την καθημερινή τους ζωή, καθώς και στην

απόδοση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, φυλετικών (απεικόνιση μαύρων),

συναισθηματικών, ηλικιακών, επαγγελματικών. Δίνεται έμφαση στην

απεικόνιση της δυστυχίας. Επίσης, προσπάθησαν να αποδώσουν με ρεαλισμό

λεπτομέρειες ανατομικές και άλλες. Επίσης, προβάλλονται και μυθολογικά

θέματα

Το πορτρέτο κατά την ελληνιστική εποχή γνώρισε άνθηση.

Παράλληλα με τον ρεαλισμό αναπτύχθηκε και μια άλλη τάση στη γλυπτική ο

νατουραλισμός

Η Πέργαμος αναδείχθηκε σε σημαντικό κέντρο γλυπτικής

- 20 -

Page 21: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Από το τέλος του 2ου αι. π.Χ. και με τη σταδιακή κατάκτηση της Ελλάδας από

τους ρωμαίους παρατηρήθηκε ένα κλασικιστικό ρεύμα στη γλυπτική. Κι αυτό

οφείλεται στην αγάπη των ρωμαίων για την ελληνική γλυπτική

Ο κλασικισμός εκφράστηκε σε τρεις μορφές στις δημιουργίες του 1ου αι. π.Χ.:

1) Πρωτότυπα έργα που ακολουθούν αναχρονιστικά τους

κλασικούς κανόνες

2) Ελεύθερες μεταπλάσεις γνωστών κλασικών έργων

γλυπτικής, στα οποία μπαίνει η σφραγίδα της εποχής

3) Πιστά αντίγραφα κλασικών έργων

Ζωγραφική

Δείγματα ζωγραφικής έχουν βρεθεί σε αγγεία, γραπτές επιτύμβιες στήλες, σε

τοιχογραφίες και ψηφιδωτά

Η ζωγραφική πάνω σε πίνακες (ξύλο, μάρμαρο ή λινό ύφασμα) με τη μέθοδο

της εγκαυστικής (χρώματα διαλυμένα σε κερί) διαδόθηκε ευρύτατα διότι οι

πίνακες μπορούσαν να μεταφερθούν εύκολα

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα ήταν: η πολυχρωμία και η προσπάθεια των

καλλιτεχνών να αποδώσουν την τρίτη διάσταση χρησιμοποιώντας τις αρχές

της προοπτική. Δόθηκε επίσης έμφαση στην υποδήλωση του περιβάλλοντος με την ανάδειξη αρχιτεκτονικών λεπτομερειών σε

περιπτώσεις εσωτερικού χώρου ή των στοιχείων του φυσικού εξωτερικού

περιβάλλοντος για την πλαισίωση των μορφών

Η θεματολογία διέφερε από εκείνη της γλυπτικής: μυθολογικά περιστατικά,

ιστορικές στιγμές, σκηνές της καθημερινότητας, βουκολικά τοπία και νέκρες

φύσεις

Μικροτεχνία

Πολύτιμα και μη υλικά είχαν μεγάλη διάδοση και αντικατόπτριζαν τη χλιδή της

αυλής των ηγεμόνων

Εδώ ανήκουν διάφορα χρηστικά αντικείμενα, είδη οικοσκευής, κοσμήματα,

είδη καλλωπισμού και μικροαντικείμενα για θρησκευτικούς και λατρευτικούς

σκοπούς

- 21 -

Page 22: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

Η τορευτική (σκάλισμα ξύλου, μετάλλου κλπ.) περιλαμβάνει έργα από χρυσό,

ασήμι και χαλκό.

Η σφραγιδογλυφία, δηλ. η εγχάραξη πολύτιμων λίθων με διακοσμητικά

μοτίβα π.χ. σκηνές από μυθολογία, πορτρέτα ηγεμόνων κλπ. για να

χρησιμοποιηθούν σε σφραγίδες. Σημαντικό κέντρο ήταν η Αλεξάνδρεια

Η κοροπλαστική, δηλ. η κατασκευή πήλινων ειδωλίων με ποικίλη

θεματολογία είχε μεγάλη ανάπτυξη

4.5.2 Γράμματα

Φιλοσοφικά ρεύματα

Η Αθήνα παρέμεινε σημαντικό κέντρο φιλοσοφίας κατά τους ελληνιστικούς

χρόνους με τον Επίκουρο και το Ζήνωνα

Τα γενικά χαρακτηριστικά και των δύο σχολών καθώς και η στροφή προς την

ηθική ανταποκρινόταν στο γενικότερο ρεύμα της εποχής

Οι φιλοσοφικές σχολές που είχαν αναπτυχθεί κατά τους κλασικούς χρόνους

στην Αθήνα (Περίπατος του Αριστοτέλη και Ακαδημία του Πλάτωνα)

συνέχισαν να υπάρχουν και κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου

προσαρμοσμένες στις νέες απαιτήσεις της εποχής

Η πλατωνική Ακαδημία συνέχισε τη διδασκαλία του Πλάτωνα και τα

ενδιαφέροντά της στράφηκαν σε ηθικά ζητήματα. Στα μέσα του 3ου αι. π.Χ. η

σχολή ενστερνίστηκε τις θεωρίες του ιδρυτή της σκεπτικής σχολής Πύρρωνα,

ο οποίος πρέσβευε ότι η πηγή της ευτυχίας είναι η γαλήνη

Τα φιλοσοφικά ρεύματα των Επικουρείων και των Στωικών αναπτύχθηκαν

σχεδόν ταυτόχρονα και αποσκοπούσαν στο να βοηθήσουν τον άνθρωπο να

βρει τη γαλήνη της ψυχής του.

Βασικό δόγμα των Επικουρείων ήταν η ηδονή, η οποία δεν προέρχεται από

την ικανοποίηση των αναγκών αλλά πήγαζε από την αταραξία και τη γαλήνη

της ψυχής

Ο στωικισμός θεμελιώθηκε γύρω στο 301 από το Ζήνωνα. Οι αντιλήψεις τους

στηρίχθηκαν στη θεωρία του Ηράκλειτου για τη ταυτοσημία της τύχης και της

ανάγκης και οι εκφραστές της διατύπωσαν την άποψη ότι το σημαντικότερο

- 22 -

Page 23: Περίληψη 4ο Κεφάλαιο_Α_ΕΛΠ 11

- 23 -

αγαθό για τον άνθρωπο είναι το να ζει σύμφωνα με τη θέληση του θεού ή της

φύσης. Δέχονταν τέσσερις βασικές αρετές όπως και ο Πλάτωνας: ανδρεία,

σωφροσύνη, φρόνηση και δικαιοσύνη, ενώ οι ρίζες της στωικής διδασκαλίας

βρισκόταν στη σωκρατική διδασκαλία στο «γνώθι σαυτόν»

Οι κυνικοί, η διδασκαλία τους στρεφόταν γύρω από την προσαρμογή του

ανθρώπου στις καταστάσεις της ζωής και αντιμετώπιζαν με σατυρικό και

συχνά περιφρονητικό τρόπο τον πολιτισμό, τη θρησκεία, την επιστήμη αλλά

και την ίδια τη ζωή. Ο κυνισμός συνδεόταν με την άρνηση όλων των αγαθών

του πολιτισμού και αξίωνε την επιστροφή του ανθρώπου στην πρωτόγονη

κατάσταση

Λογοτεχνική έκφραση: ποίηση

Οι λογοτεχνικές δημιουργίες των ελληνιστικών χρόνων αντανακλούσαν τα

ενδιαφέροντα του ατόμου και όχι του συνόλου. Αποδέκτες ήταν οι ανώτερες

κοινωνικές τάξεις, στις οποίες άνηκε και το μορφωμένο αναγνωστικό κοινό

Η ποίηση γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση και στόχος ήταν η καλλιτεχνική απόλαυση που μπορούσε να προσφέρει στον άνθρωπο και όχι η νουθεσία.

Αλλαγή θεματολογίας: με εγκατάλειψη γνωστών μύθων και η στροφή προς

τοπικούς θρύλους και μύθους, ο ανθρωπιστικός της χαρακτήρας και η

ενασχόληση με τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων δούλων, ξένων κλπ

καθώς και η απουσία βαθύτερου θρησκευτικού συναισθήματος

Καλλίμαχος => ελεγεία => ποιητικό είδος που αντλούσε την έμπνευσή του

από τοπικούς μύθους που ερμήνευαν παράδοξα κοινωνικά, φυσικά ή

θρησκευτικά φαινόμενα. «Αίτια» ελεγεία 7.000 στίχων

Απολλώνιος ο Ρόδιος => μυθολογικό έπος => «Αργοναυτικά» εισήγαγε τον

έρωτα στο κέντρο της επικής δράσης (Μήδεια – Ιάσονας)

Ευφορίων => επύλιο => σύντομο ρεαλιστικό επικό ποίημα και αναφερόταν

σε ένα επεισόδιο από τη ζωή του ήρωα και μάλιστα όχι ευρύτατα διαδεδομένο

και γνωστό

Θεόκριτος => μίμος => σύντομη και ρεαλιστική παρουσίαση σκηνών από την

καθημερινή ζωή

Μένανδρος => νέα αττική κωμωδία => εξέφραζε με ρεαλιστικό τρόπο τον

καθημερινό βίο αποφεύγοντας το μύθο και τη φαντασία