ΜΑΘΗΜΑ 3ο

24
Hieronymus Bosch, Das Narrenschiff, c. 1490-1500 [Musée du Louvre, Paris] Πηγή: http://www.artrenewal.org/pages/artwork.php?artworkid=2857&size=large

description

g

Transcript of ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Page 1: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Hieronymus Bosch, Das Narrenschiff, c. 1490-1500 [Musée du Louvre, Paris]Πηγή: http://www.artrenewal.org/pages/artwork.php?artworkid=2857&size=large

Page 2: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Hieronymus Bosch, Das Steinschneiden, 1494 [Museo Nacional del Prado, Madrid]Πηγή:http://www.artrenewal.org/pages/artwork.php?artworkid=2856&size=large

Page 3: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Pieter Brueghel the Elder, Dulle Griet, 1562[Museum Mayer van den Bergh, Antwerp]

Πηγή: http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/b/bruegel/pieter_e/index.html

Page 4: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

William Hogarth, A Rake’s Progress, 1732-33 [Soane Museum, London]Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/A_Rake's_Progress

Page 5: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

William Hogarth, A Rake’s Progress, 1732-33 [Soane Museum, London]Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/A_Rake's_Progress

Page 6: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Desiderius Erasmus, Μωρίας Εγκώμιον (1509) [Kunstmuseum, Basel]Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/The_Praise_of_Folly

«Τώρα, ηλίθιε σοφέ, θα ’θελα να μετρήσεις μαζί μου τις μέρες και τις νύχτες που λογιώ-λογιώ αγωνίες σταύρωναν την ψυχή σου, κάνε μπρος σου ένα σωρό τις έγνοιες όλης σου της ζωής, και πάσχισε να καταλάβεις επιτέλους από πόσα κακά γλυτώνω τους τρελούς μου».

Page 7: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

«Όλες οι δυσοίωνες εκφάνσεις του κόσμου που υπήρχαν

στην τρέλα, όπως την έβλεπε ο Μπος, απαλείφονται στον

Έρασμο∙ η τρέλα δεν παραμονεύει πια τον άνθρωπο στα

πέρατα της γης∙ εμφιλοχωρεί μέσα του, ή μάλλον αποτελεί

μια περίπλοκη σχέση την οποία διατηρεί ο άνθρωπος με

τον εαυτό του. […] Η τρέλα δεν έχει σχέση τόσο με την

αλήθεια και τον κόσμο, όσο με τον άνθρωπο και με την

αλήθεια για τον εαυτό του, που αυτός ξέρει να την

αντιλαμβάνεται. Η τρέλα συνεπώς βγάζει σε ένα εξ

ολοκλήρου ηθικό σύμπαν».

Michel Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή

Page 8: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

François Dubois, Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου (1572) Πηγή:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Francois_Dubois_001.jpg

Ο 17ος αιώνας:● Μετασχηματισμοί στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας, της θρησκείας, της σκέψης ξεκίνησαν να μεταλλάσσουν την αντίληψη περί τρέλας.● Γαλλικοί Θρησκευτικοί Πόλεμοι (1562-1598), Ογδοηκονταετής Πόλεμος (1568-1648), Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648), Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος (1642-1649).● «Επιστημονική Επανάσταση» → η νέα μηχανιστική σύλληψη του σώματος ως το 1ο εναλλακτικό μοντέλο απέναντι στην Ιπποκρατική και Γαληνική φυσιολογία.

Page 9: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

«Η ορθοφροσύνη είναι στον κόσμο το πράγμα το

καλύτερα μοιρασμένο, [...]. Σ’ αυτό δεν είναι

πιθανό να γελιούνται όλοι, αλλά τούτο μαρτυρεί

μάλλον πως η ικανότητα να κρίνει κανένας καλά

και να ξεχωρίζει την αλήθεια από το ψέμα, η

οποία είναι, καθαυτό ό,τι ονομάζουν

ορθοφροσύνη ή λογικό, είναι φυσικά ίση σε

όλους τους ανθρώπους».

René Descartes, Λόγος Περί της Μεθόδου (1637)

Page 10: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

«Ο Αρχιμήδης, για να μπορέσει να μετακινήσει τον κόσμο από τη θέση του, αναζήτησε μόνο ένα σημείο αμετακίνητο και σταθερό∙ κατά τον ίδιο τρόπο θα είχα κάθε δικαίωμα να έχω τις μεγαλύτερες ελπίδες, εάν είμαι αρκετά τυχερός να ανακαλύψω μόνο ένα πράγμα που είναι βέβαιο και αδιαμφισβήτητο».

René Descartes, Δεύτερος Μεταφυσικός Στοχασμός (1641)

Page 11: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Οι νέες θεωρίες του 17ου αιώνα:● Robert Burton (1577-1640) → The Anatomy of Melancholy (1621): «Θέμα μου είναι μια αρρώστια της ψυχής, κι αυτό αφορά εξίσου έναν παπά κι ένα γιατρό, και ποιος δεν ξέρει τι συνδέει τα δύο επαγγέλματα; […] Μονάχος του ένας κληρικός ελάχιστα μπορεί σ’ αυτή τη σύνθετη, μεικτή ασθένεια, ένας γιατρός πολύ λιγότερα σε μερικές μορφές μελαγχολίας, αλλά κι οι δύο μαζί είναι η τέλεια θεραπεία». ● Thomas Willis (1621-1675) → Cerebri Anatome (1664): η 1η ενδελεχής μελέτη του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος.Ο εγκεφαλικός φλοιός αποκτούσε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη δομή και τις λειτουργίες του σώματος → η αναγκαία φυσιοκρατική βάση στις απόπειρες παγίωσης της πολιτικής και θρησκευτικής ορθοδοξίας στην Αγγλία της Παλινόρθωσης (δεκ. 1660).● John Locke (1632-1704) → An Essay on Human Understanding (1690). Ο ανθρώπινος νους ως tabula rasa που διαμορφωνόταν μέσω της εμπειρίας και των αισθήσεων. Η τρέλα οφειλόταν σε λανθασμένους συσχετισμούς κατά τη διαδικασία μετασχηματισμού σε γνώση όσων συλλάμβαναν οι αισθήσεις.

Πηγή: https://openlibrary.org/works/OL1

5865859W/Cerebri_anatome

Page 12: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Ο «Μεγάλος Εγκλεισμός» (“Le Grand Renfermement”):

● 27/4/1656 → βασιλικό διάταγμα Λουδοβίκου ΙΔ’ για την ίδρυση του Γενικού Νοσοκομείου στο Παρίσι. Ακολούθησε το βασιλικό έδικτο της 16/6/1676, που όριζε την ίδρυση «ενός Γενικού Νοσοκομείου σε κάθε πόλη του βασιλείου». Στο Γενικό Νοσοκομείο θα γίνονταν δεκτοί όλοι οι φτωχοί «κάθε φύλου, πατρίδας και ηλικίας, ανεξαρτήτως επαγγέλματος και καταγωγής, σε όποια κατάσταση κι αν βρίσκονται, ικανοί ή ανάπηροι, άρρωστοι ή σε ανάρρωση, με ιάσιμη ή ανίατη νόσο».

● «Εφεξής, η ένδεια δεν εμπλέκεται στη διαλεκτική της ταπείνωσης και της υπερηφάνειας∙ αλλά σε μιαν ορισμένη σχέση της αταξίας με την τάξη, που την κρατά έγκλειστη μέσα στην ενοχή. […]. Ολισθαίνει από μια θρησκευτική εμπειρία που την καθαγιάζει, σε μια ηθική αντίληψη που την καταδικάζει. Τα μεγάλα ιδρύματα εγκλεισμού απαντώνται στο πέρας αυτής της εξέλιξης: εκκοσμίκευση της ελεημοσύνης, αναμφίβολα∙ αλλά, αφανώς, και ηθική τιμωρία της ένδειας» (M. Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή).

Page 13: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

«Και όπως είναι η σημασία της λέξης [Beruf] νέα, έτσι και η ιδέα

είναι ένα νέο προϊόν – κάτι που θα έπρεπε να είναι γνωστό – της

Μεταρρύθμισης. […] Αναμφίβολα όμως, τουλάχιστον ένα

πράγμα ήταν νέο: η αξιολόγηση της εκπλήρωσης του χρέους

στα εγκόσμια επαγγέλματα, σαν το ύψιστο περιεχόμενο που η

ηθική δραστηριότητα θα μπορούσε να προσλάβει. […] Ο μόνος

σύμφωνα με το θεό τρόπος ζωής δεν ήταν να υπερβάλλουμε την

εγκόσμια ηθικότητα με μοναχικό ασκητισμό, αλλά μόνο με την

εκπλήρωση των υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη θέση

του ατόμου στον κόσμο. Αυτός είναι ο “προορισμός” του».

Max Weber,

Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού

Page 14: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Ο «Μεγάλος Εγκλεισμός» (“Le Grand Renfermement”):● Φτωχοί, περιπλανώμενοι, ανάπηροι, επαίτες, πόρνες και παράφρονες αποτέλεσαν το αντικείμενο μίας νέας κρατικής μέριμνας και τους πρώτους τροφίμους των νέων ιδρυμάτων εγκλεισμού. ● Ευρωπαϊκές διαστάσεις φαινομένου → τα “Zuchthäusern” στη Γερμανία, τα “houses of correction” και τα “workhouses” στην Αγγλία.● Ο τρελός, μαζί με τον επαίτη, την πόρνη, τον ελευθεριάζοντα, τον βλάσφημο, κ.ά., στο πλαίσιο μίας νέας ηθικής και κοινωνικής πραγματικότητας → δημιουργία Ξένων και παραγωγή νέων μορφών γνώσης και νέων μορφών κατηγοριοποίησής τους.

Page 15: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

«Η τρέλα εφεξής θα βρίσκει φιλοξενία μόνο πίσω

από τους τοίχους του νοσοκομείου, δίπλα σε

όλους τους φτωχούς. […]. Στερημένη από τα

δικαιώματα της ένδειας και απογυμνωμένη από

την δόξα της, η τρέλα, μαζί με την φτώχεια και την

οκνηρία, εμφανίζεται εφεξής, ψυχρότατα, μέσα

στην εμμενή διαλεκτική των κρατών».

Michel Foucault,

Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή

Page 16: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Ενστάσεις και διαφωνίες ως προς τον «Μεγάλο Εγκλεισμό»:

● Roy Porter → αν και εντόπιζε ένα βαθμό ιδρυματοποίησης στην Γαλλία, τα παραδείγματα της Αγγλίας, της Ρωσίας, της Ιβηρικής χερσονήσου και των γερμανόφωνων περιοχών δεν συνηγορούσαν υπέρ της θεωρίας του «Μεγάλου Εγκλεισμού». Edward Shorter → έμφαση στον μικρό αριθμό ψυχικά ασθενών στα ιδρύματα εγκλεισμού του 17ου και 18ου αιώνα.Jonathan Andrews → ο 19ος και οι αρχές του 20ού αιώνα θα έπρεπε να χαρακτηρισθούν ως η περίοδος του «Μεγάλου Εγκλεισμού». Andrew Scull → η ιδρυματοποίηση ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης αστικοποίησης και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.Καμία από τις παραπάνω προσεγγίσεις δεν αναιρεί ουσιαστικά την προσέγγιση του Michel Foucault.

● «Μεγάλος Εγκλεισμός» → νέος τρόπος περιθωριοποίησης και αποκλεισμού των μορφών αλογίας και των θεωρούμενων ως «αποκλινόντων», αλλαγή νοοτροπιών και νέος τρόπος αντιμετώπισης της τρέλας.

Page 17: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

«Κατ’ αυτόν τον τρόπο η τρέλα αποσπάται από εκείνη τη φανταστική ελευθερία που την έκανε να ακμάζει τον καιρό της Αναγέννησης. […], μέσα σε

λιγότερο από μισόν αιώνα βρέθηκε αποτραβηγμένη και, μέσα στο φρούριο του

εγκλεισμού, προσαρτημένη στο λόγο, στους κανόνες της ηθικής και στις μονότονες νύχτες

τους».

Michel Foucault,

Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή

Page 18: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Είσοδος της Pitié-Salpêtrière Hospital, Paris

Τα πρώτα ιδρύματα στη Γαλλία:● Bicêtre → το 1634 ξεκίνησε η οικοδόμηση στο Le Kremlin-Bicêtre. Αρχικός σκοπός η οικοδόμηση στρατιωτικού νοσοκομείου. Το 1642 ξεκίνησε ως ορφανοτροφείο και το 1656 ενσωματώθηκε στο Γενικό Νοσοκομείο του Παρισιού (αποκλειστικά για άνδρες).● Charenton → ιδρύθηκε το 1645 στη Charenton-Saint-Maurice.Ανάμεσα στους τροφίμους και ο Marquis de Sade (1801-1814). ● Salpêtrière → το 1656, ο Λουδοβίκος ΙΔ’ προσέλαβε τους Libéral Bruant και Antoine Duval να χτίσουν στη θέση ενός παλιού εργοστασίου παραγωγής μπαρουτιού ένα ίδρυμα για να λειτουργήσει ως φυλακή για πόρνες και ως τόπος εγκλεισμού για παράφρονες, επιληπτικούς, φτωχούς.Ενσωματώθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα του 1656 στο Γενικό Νοσοκομείο του Παρισιού (αποκλειστικά για γυναίκες).

Page 19: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Τα πρώτα ιδρύματα στην Αγγλία:

● Σημαντική καθυστέρηση ως προς την ανέγερση ιδρυμάτων σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες λόγω της διάλυσης των μοναστηριών από τον Ερρίκο Η’ (1536-1541).

● 1750 κ.ε. → κύμα δόμησης ιδρυμάτων (και για φρενοβλαβείς), μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της ίδρυσης μεγάλου αριθμού νοσοκομειακών ιδρυμάτων.

● Τρεις τύποι ιδρυμάτων, ανάλογα με το καθεστώς νοσηλείας, τον τρόπο πληρωμής και την κοινωνική προέλευση των τροφίμων → i) ιδιωτικά άσυλα, ii) φιλανθρωπικά ιδρύματα, iii) δημόσιου χαρακτήρα ιδρύματα.Σημαντικές οι διαφορές ως προς το μέγεθος, τον αριθμό των ασθενών, τις παρεχόμενες υπηρεσίες, το προσωπικό, κ.λπ.

● Σημαντικά άσυλα → Norwich Asylum (1713), St. Luke’s Hospital for Lunatics (1751), York Asylum (1774), Newcastle upon Tyne Asylum (1767), κ.ά.

Page 20: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Τα πρώτα ιδρύματα στον υπόλοιπο δυτικοευρωπαϊκό χώρο και τις Η.Π.Α.:

● Γερμανόφωνες περιοχές → κράτος, εκκλησία και τοπική κοινότητα μοιράζονταν την ευθύνη για τη φροντίδα των ψυχικά ασθενών, ήδη από την περίοδο του Μεσαίωνα.

● Ιβηρική χερσόνησος → συνέχεια παράδοσης από τον 15ο αιώνα, υπό τον έλεγχο της καθολικής εκκλησίας. Πρότυπο τα ισλαμικά νοσοκομεία.

● Η.Π.Α. → το 1773 ιδρύθηκε το 1ο δημόσιο άσυλο, στην πολιτεία της Virginia, το Public Hospital for Persons of Insane and Disordered Minds.Τέλη 18ου αι. → το πτωχοκομείο της Βοστόνης καθιέρωσε ψυχιατρικό τμήμα, ενώ το νοσοκομείο της Πενσυλβάνιας και το νοσοκομείο της Νέας Υόρκης ξεκίνησαν να δέχονται παράφρονες.

Page 21: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Edvard Munch, Skrik, 1893 [National Gallery Oslo]Πηγή:http://www.artcyclopedia.com/scripts/tsearch.pl?

t=scream&type=2

Ο λόγος των ψυχικά ασθενών:● Εξαιρετικά σπάνιες οι περιπτώσεις που ο λόγος των ψυχικά ασθενών και των εγκλείστων επιτρεπόταν να ακουστεί.● «Το ένα μισό της ανθρωπότητας δεν γνωρίζει πώς ζει το υπόλοιπο μισό της ανθρωπότητας» (“Warmark”).

Page 22: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Μαρτυρίες ψυχικά ασθενών:

● Samuel Bruckshaw, έμπορος από το Stamford (Lincolnshire).1770 → The Case, Petition and Address of Samuel Bruckshaw, who Suffered a Most Severe Imprisonment for Very Nearly a Whole Year & One More Proof of the Iniquitous Abuse of Private Madhouses.

● John Perceval, 1838 → A Narrative of the Treatment Received by a Gentleman, During a State of Mental Derangement: «Οι άνθρωποι ενεργούσαν σαν το σώμα, η ψυχή και το πνεύμα μου να τους ανήκαν και να είχαν δοθεί στον απόλυτο έλεγχό τους για να εξασκήσουν την κακία και την τρέλα τους πάνω τους. Η σιωπή μου, υποθέτω, εκλαμβανόταν ως συναίνεση».

Page 23: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Οι άθλιες συνθήκες στα πρώτα ιδρύματα εγκλεισμού του 17ου-18ου αι.:

● Οι 5 «υπηρεσίες» της Bicêtre (1737) → 1) κάτεργο, μπουντρούμια, καλύβες τρελών και κελιά για έγκλειστους με βασιλική διαταγή, 2) & 3) οι «καλοί φτωχοί» και οι «μικροί και μεγάλοι παραλυτικοί», 4) οι νοητικά αλλοτριωμένοι και οι φτωχοί, 5) οι πάσχοντες από αφροδίσια νοσήματα και τα παιδιά του αναμορφωτηρίου.

● Ίδρυμα εργασίας Βερολίνου (1781) → «επαίτες, οκνηροί, λωποδύτες και ελευθεριάζοντες, ανάπηροι και εγκληματίες, άπορα γερόντια και παιδιά».

● «Πώς ήταν δυνατόν να ελπίζουμε στη θεραπεία των παραφρόνων βάζοντας τρεις ή τέσσερις διεγερμένους στο ίδιο κρεβάτι, όπου συνωστίζονται, κινούνται, χτυπιούνται, φιμώνοντάς τους, εξαναγκάζοντάς τους, σε εξαιρετικά στενές αίθουσες, με τέσσερις σειρές κρεβατιών, όπου για κακή τους τύχη υπάρχει μια καπνοδόχος που δεν σβήνει ποτέ, μια σόμπα για τη θέρμανση των λουτρών κ.λπ.;» (Jacques-René Tenon, Mémoire sur les hôpitaux de Paris, 1788).

● «Ένας νεαρός, 16 ετών, που για χρόνια κειτόταν στη βρώμικη καλύβα του πατέρα του, ενός βοσκού, είχε χάσει τόσο πολύ την επαφή με τα άκρα και το νου του, που έτρωγε από τη γαβάθα με το στόμα, όπως τα ζώα».Οι περισσότεροι ασθενείς που έφθαναν στο ίδρυμα είχαν συνήθως «μελανιασμένες πλάτες και έφεραν αιχμηρά τραύματα» (A. Müller, Würzburg, 1798).

Page 24: ΜΑΘΗΜΑ 3ο

Πηγή:http://www.purpleberets.org/leissues_medical_alert.html

«Ο εγκλεισμός αποσπά την αλογία, την απομονώνει από τα τοπία μέσα στα οποία ήταν ανέκαθεν παρούσα και από τα οποία, συγχρόνως, είχε ήδη φύγει. […]. Οι άνθρωποι της αλογίας είναι τύποι τους οποίους η κοινωνία αναγνωρίζει και απομονώνει […]. Η αλογία αρχίζει να μετράται ανάλογα με την απομάκρυνση από το κοινωνικό πρότυπο».

Michel Foucault,

Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή