Ο Μακεδονικός Αγώνας (μέρος 3ο) : Η ένοπλη φάζη (1904-1908)

Η μεηαζηποθή ηηρ ελληνικήρ πολιηικήρ και οι αποζηολέρ ηος Παύλος Μελά

Ο Αλζππνινραγόο Π. Μειάο (Μίθεο Εέδαο) (1870-1904) από ηελ Αζήλα απνηέιεζε

έλαλ από ηνπο πξώηνπο Μαθεδνλνκάρνπο πνπ ζπζηάζηεθαλ. Ο ζάλαηόο ηνπ ελεξγνπνίεζε πνιινύο αθόκε αμησκαηηθνύο ζηνλ αγώλα

Σα ηξαγηθά γεγνλόηα ηνπ Ίιηληελ ην 1903 ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία νδήγεζε ηνπο ηνπηθνύο θπξίαξρνπο εθπξνζώπνπο ηνπ ειιεληζκνύ ζε αθόκε πην έληνλεο εθθιήζεηο πξνο ην Διιεληθό Κξάηνο. Ο Γεξκαλόο Καξαβαγγέιεο, ν λένο πξόμελνο ηνπ Μνλαζηεξίνπ Β. Κππξαίνο θαη ν ππνπξόμελνο Η. Γξαγνύκεο επηδηώθνπλ επίκνλα ηελ αλάιεςε επζύλεο εθ κέξνπο ηεο ειεύζεξεο Διιάδαο[1]. Δθκεηαιιεπόκελε ηελ θπγή ησλ πεξηζζόηεξσλ θνκηηαηδήδσλ ζηελ Βνπιγαξία, ε νξγάλσζε ηεο Μαθεδνλίαο ‘’Δζληθή Άκπλα’’[2] πξνζπαζνύζε λα νξγαλώζεη θαιύηεξα ηνπο θαηνίθνπο θάζε νηθηζκνύ σο αληίπαιν δένο πξνο ηηο επηηξνπέο πνπ είρε δεκηνπξγήζεη ε ΔΜΔΟ. Από ηε κεξηά ησλ ήδε δξώλησλ ληόπησλ νπιαξρεγώλ θαηέθζαζε ζηελ Αζήλα κηα επηηξνπή ώζηε λα ελεκεξώζεη θαη λα παξαθηλήζεη ηνπο έιιελεο αμησκαηηθνύο θαη εθπξνζώπνπο ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο. Μέιε απηήο ηεο επηηξνπήο νη θαπεηάλ Κώηηαο, Π. Κύξνπ, . Ησαλλίδεο, Ζ. Γαδνύηζεο, Β. Ράκκνο, Γ. Κνιίηζεο, Λ. Πύξδαο θαη . Γνύκαο[3]. Απηνί εμέζεζαλ ηελ ηξαγηθή θαηάζηαζε ηνπ ειιεληζκνύ ζηε Μαθεδνλία θαη έπεηζαλ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε λα ζηείιεη νξηζκέλεο δηεξεπλεηηθέο απνζηνιέο. Δλ ησ κεηαμύ είρε δηνξηζηεί θαη κηα ζεηξά από αμησκαηηθνύο ζηα πξνμελεία ηεο Μαθεδνλίαο πνπ ζα δξνύζαλ σο πξάθηνξεο. Έηζη, ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1904 ζηάιζεθε ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία ν δηεξκελέαο ζηελ πξεζβεία ηεο Πόιεο Γ. Σζνξκπαηδόγινπ θαη ζηελ Γπηηθή Μαθεδνλία κηα επηηξνπή ηεζζάξσλ

αμησκαηηθώλ, πνπ απνηεινύληαλ από ηνπο Π. Μειά[4], Α. Κνληνύιε[5], Α. Παπνύια[6] θαη Γ.Κνινθνηξώλε[7]. Σνπο αμησκαηηθνύο ζπλόδεπζαλ νη Α. Σξάγαο, Δ. Κανύδεο, Γ. Γηθώλπκνο – Μαθξήο, Γ. Πεξάθεο θαη όινη νη πξναλαθεξζέληεο γεγελείο νπιαξρεγνί. Έηζη, δεκηνπξγήζεθε έλα κηθξό ζώκα πνπ έθηαζε ζηηο 14 Μαξηίνπ ζηελ Μνλή Σζηξηιόβνπ κεηά από πνξεία δύν εβδνκάδσλ. Ο Καξαβαγγέιεο ζπλαληήζεθε κόλν κε ηνλ Κνληνύιε ζηελ Καζηνξηά θαη ζηε ζπλέρεηα ην ζώκα πνξέπζεθε βόξεηα ζηα Κνξέζηεηα θαη ηηο Πξέζπεο. Δπηζθέθζεθε αξθεηά ρσξηά θαη πξνζπάζεζε λα πςώζεη ην εζηθό ησλ ληόπησλ. Δλώ ην ζώκα βξηζθόηαλ ζηηο Καξπέο ησλ Πξεζπώλ αλαθιήζεθε κε θπβεξλεηηθή εληνιή ζηελ Διιάδα ν Μειάο, ν νπνίνο κέζσ Μνλαζηεξίνπ θαη Θεζζαινλίθεο έθηαζε ζηελ Αζήλα ζηηο 29 Μαξηίνπ. Οη ππόινηπνη ρσξίζηεθαλ ζε νκάδεο θαη πεξηόδεπζαλ ζε πνιιά ρσξηά ηνπ Βηηζίνπ, ζπλεξγαδόκελνη κε ηνλ ηξεκπεληώηε, κέρξη ηελ αλαγθαζηηθή αλάθθιεζε όισλ ησλ αμησκαηηθώλ ζηηο 1 Μαΐνπ[8].

Έλα κνλαδηθό ληνθνπκέλην. ηηγκηόηππν από ηα ζπιιαιεηήξηα ζηελ Καζηνξηά ηνλ Μάτν ηνπ 1904 θαηά

ηελ έιεπζε ηνπ εμαξρηθνύ επηζθόπνπ Γξεγόξηνπ. Οη δηαδεισηέο βξίζθνληαη ζην πξναύιην ηνπ

κεηξνπνιηηηθνύ λανύ.

Μεηά ην Ίιηληελ ζηελ Καζηνξηά είρε παξακείλεη κόλν ην ζώκα ηνπ Μήηξν Βιάρνπ θαη ην λαπάγην ηεο βνπιγάξηθεο έλνπιεο πξνπαγάλδαο εμαλάγθαζε ηνπο Βνπιγάξνπο λα ρεηξηζηνύλ άιια κέζα. Ο εμαξρηθόο επίζθνπνο ηνπ Μνλαζηεξίνπ Γξεγόξηνο (1853-1906) πξνζπάζεζε κε θάζε κέζν λα κεηαθέξεη ηελ έδξα ηνπ ζηελ Καζηνξηά. Σνλ Μάτν ηνπ 1904 κεηά από άδεηα ηνπ Υηική Παζά εγθαζίζηαηαη πξαμηθνπεκαηηθά ζηελ Καζηνξηά θαη μεζπνύλ επξείεο αληηδξάζεηο από ηνπο θαηνίθνπο ηεο. Με πξνεμάξρνληα ηνλ έιιελα κεηξνπνιίηε Γεξκαλό γίλνληαη κεγάια ζπιαιιεηήξηα από εθαηνληάδεο γπλαηθόπαηδα ηεο πόιεο. Ο θατκαθάκεο ηεο Καζηνξηάο ηάρζεθε εμ αξρήο ζην πιεπξό ηνπ βνύιγαξνπ επηζθόπνπ θαη κόλν όηαλ ε θαηάζηαζε νμύλζεθε αξθεηά ύζηεξα από ηε ζπλδξνκή ησλ κπέεδσλ ηεο πόιεο, αλαγθάζηεθε λα ηνλ δηώμεη. Καηά ηελ αλαρώξεζή ηνπ κεηά από ιίγεο κέξεο παξακνλήο ριεπάζηεθε από ηνπο θαηνίθνπο ηεο πόιεο θαη παηδηά κε γθαδνηελεθέδεο ηνλ γηνπράτδαλ[9]. Οη θαζηνξηαλνί κε ηε ζηάζε ηνπο απηή μεθαζάξηζαλ όηη δελ ήηαλ δηαηεζεηκέλνη λα ππνρσξήζνπλ ζηελ νινέλα θαη πην πξνθιεηηθή ζηάζε ησλ Βνπιγάξσλ. Δπηπξόζζεηα, ηελ άλνημε ηνπ 1904 ε ηνπξθηθή εμνπζία παξείρε γηα αθόκε κηα θνξά ακλεζηεία ζηνπο βνύιγαξνπο επαλαζηάηεο ηνπ Ίιηληελ, κεηά από ζθνδξέο πηέζεηο ησλ δπηηθώλ. ηηο 8 Απξηιίνπ 1904 ππνγξάθεθε βνπιγαξνηνπξθηθή ζπκθσλία θαηά ηνπο όξνπο ηνπ Πξνγξάκκαηνο ηεο Μπξζηέγεο. Έηζη, ζηαδηαθά επαλεκθαλίζηεθαλ νη θνκηηαηδήδεο ζηελ πεξηνρή

θαη ζπλέρηζαλ αλελόριεηνη ην αλζειιεληθό έξγν ηνπο. ηηο 12 Μαΐνπ δνινθνλήζεθε κε ελέδξα ν Β. ηξεκπεληώηεο θαη ζηηο 9 Ηνπλίνπ ζπιιήθζεθε από ηνπο Σνύξθνπο ν Κώηηαο θαη απαγρνλίζηεθε πεξίπνπ έλα ρξόλν κεηά ζην Μνλαζηήξη. Ζ πξνδνζία ηνπ Κώηηα ζηνπο Σνύξθνπο παξακέλεη κηα από πην ζθνηεηλέο ππνζέζεηο ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα θαη ζηηο πεγέο εκθαλίδνληαη δηάθνξα αίηηα. ύκθσλα κε ηελ επίζεκε εθδνρή ηεο Γηεύζπλζεο Ηζηνξίαο ηξαηνύ, νη έιιελεο νπιαξρεγνί είραλ εληνιή λα εμνινζξέπζνπλ ηνλ Μήηξν Βιάρν, πνπ ζπλέρηδε λα ζθνξπά ηνλ ηξόκν ζηα Κνξέζηεηα. Ο Κώηηαο όκσο αδπλαηνύζε λα ζθνηώζεη ην παιηό πξσηνπαιιίθαξό ηνπ θαη ζπλαληήζεθε θξπθά καδί ηνπ ζην Σξίγσλν, πξνζπαζώληαο λα ηνλ πείζεη λα ηαρζεί κε ην ειιεληθό κέξνο. Οη ζπλαγσληζηέο ηνπ θαη ν Καξαβαγγέιεο όκσο παξεμήγεζαλ απηή ηνπ ηελ ζηάζε θαη πξνέβεζαλ ζηελ πξνδνζία[10]. Ο Κώηηαο θπζηθά ζε θακία πεξίπησζε δελ έδξαζε πξνδνηηθά, θαζώο κέρξη ην ηέινο δηαηήξεζε ηελ ειιεληθή ηνπ ζπλείδεζε. Υαξαθηεξηζηηθά ηα ηειεπηαία ιόγηα ηνπ ζην ζιαβόθσλν ηδίσκα: ‘’Νηα δίβε Γθξηζηα. ιόκπνληα ίιη ζκξη’’, δειαδή ‘’Εήησ ε Διιάδα. Διεπζεξία ή ζάλαηνο’’[11]. πσο θαη λα ‘ρεη ην ζέκα, ράζεθαλ ζε κηθξό ρξνληθό δηάζηεκα νη δύν ζεκαληηθόηεξνη έιιελεο νπιαξρεγνί ζηελ πεξηνρή θαη ε θαηάζηαζε θξηλόηαλ σο εμαηξεηηθά θξίζηκε.

Ο Γ. Καιαπνζάθεο (1862-1921) ήηαλ εθδόηεο ηεο εθεκεξίδαο Δκπξόο θαη Πξόεδξνο ηνπ Μαθεδνληθνύ Κνκηηάηνπ ζηελ Αζήλα ηα έηε

1904-1907

ηαλ επέζηξεςαλ νη ηέζζεξηο αμησκαηηθνί θαη ν Σδνξκπαηδόγινπ ζηελ Αζήλα έθζεζαλ ηηο απόςεηο ηνπο γηα ηελ θαηάζηαζε ζηε Μαθεδνλία. Μεηαμύ ησλ αμησκαηηθώλ ππήξρε δηρνγλσκία θαζώο νη Μειάο θαη Κνληνύιεο ήηαλ ππεξ ηεο απνζηνιήο ζσκάησλ από ηελ Διιάδα, ελώ νη Παπνύιαο θαη Κνινθνηξώλεο απέξξηπηαλ ηε ζέζε απηή θαη ζεσξνύζαλ πσο έπξεπε απιά λα εθνδηαζηνύλ νη ληόπηνη θάηνηθνη[12] [13]. Ζ ηξαγηθή αδξάλεηα ηεο θπβέξλεζεο νδήγεζε ζηηο 22 Μαΐνπ 1904 ζηελ ίδξπζε ελόο άιινπ θνξέα πνπ

ζα νξγάλσλε ηνλ αγώλα ζηε Μαθεδνλία, ηνπ ‘’Μαθεδνληθνύ Κνκηηάηνπ’’ κε πξόεδξν ηνλ Γ. Καιαπνζάθε. Ζ αιήζεηα είλαη όηη ην Διιεληθό Κξάηνο αδπλαηνύζε λα ιάβεη κηα απνθαζηζηηθή ιύζε θαη δήηεζε ηελ έθζεζε ηνπ λένπ πξόμελνπ ζην κνλαζηήξη Γ. Καιιέξγε. Ο Καιιέξγεο δήηεζε ηελ άκεζε απνζηνιή 5 νκάδσλ πνπ ζα δξνύζαλ ζηα Καζηαλνρώξηα, ηα Κνξέζηεηα, ηελ πεξηνρή Βαζηιεηάδαο - Κιεηζνύξαο - Λερόβνπ, ην αλαηνιηθό Βίηζη (Πνιππόηακνο, Γξνζνπεγή, Φιάκπνπξν, Νπκθαίν) θαη βνξείσο ηεο ιίκλεο Οζηξόβνπ (Βεύε, Κέιιε, θνπόο)[14]. Σειηθά, ηνλ Αύγνπζην ηνπ 1904 πάξζεθε ε απόθαζε απνζηνιήο δύν κηθξώλ έλνπισλ ζσκάησλ ζηελ Καζηνξηά ππν ηνπο Γ. Μπόια θαη Π. Καλδύια[15]. Ο Καλδύιαο (θαπεηάλ Κόθθηλνο) αλέπηπμε κηθξή δξάζε γύξσ από ην Βνγαηζηθό, ελώ ην ζώκα ηνπ Μπόια ζπλεπιάθε κε ηνπξθηθό απόζπαζκα ζηελ πεξηνρή ηεο Διαζζόλαο θαη επέζηξεςε πίζσ. Σν Μαθεδνληθό Κνκηηάην έζηεηιε σο εθπξόζσπό ηνπ ζηελ Καζηνξηά ηνλ Κ. Μάλν θαη ν Παύινο Μειάο πξνζθιήζεθε από ηελ Μαθεδνληθή Δπηηξνπή ηεο Κνδάλεο. ην δεύηεξν ηαμίδη ηνπ καδί κε ηνλ Λ. Πύξδα ν Μειάο, παξηζηάλσληαο ηνλ δσέκπνξν Πέηξν Γέδε, έθηαζε ζηελ Κνδάλε θαη δηαπίζησζε όηη δελ ππήξρε θακία νξγάλσζε, παξα ηηο δηαβεβαηώζεηο πνπ είρε απν ηνπηθνύο παξάγνληεο. Αξθέζηεθε κόλν ζηελ ζπκθσλία κε ηνπο νπιαξρεγνύο Καξαιίβαλν θαη Βηζβίθε θαη ηαμίδεςε κέρξη ηε ηάηηζηα[16] [17]. Έλα κεγαιύηεξν ζώκα 14 αλδξώλ ππν ηνλ Δ. Κανύδε έθηαζε ζηηο 31 Απγνύζηνπ ζην Αληαξηηθό θαη μεθίλεζε ηε δξάζε ηνπ. ηξάθεθε ελαληίνλ κειώλ ηεο ΔΜΔΟ θαη δνινθόλεζε ηνπο εμαξρηθνύο πξάθηνξεο ηότηζε, Υαηδεπαύιν θαη ηνλ ξνπκαλίδνληα από ην Πηζνδέξη Σζνιάθε[18].

Σν ζπίηη όπνπ ζθνηώζεθε ν Παύινο Μειάο. ηε ζέζε πνπ βξίζθεηαη ην αξηζηεξό άηνκν δέρηεθε ν νπιαξρεγόο

ηα ππξά ζηελ θνηιηαθή ρώξα.

Ο Παύινο Μειάο δηέξρεηαη γηα ηξίηε θνξά ηελ ειιελνηνπξθηθή κεζόξην ζηηο 27 Απγνύζηνπ 1904 σο αξρεγόο ελόο ζώκαηνο 30 αλδξώλ, κεηαμύ ησλ νπνίσλ νη Λ. Πύξδαο, Α. Γηθώλπκνο, Λ. Βξαλάο, Γ. Βνιάλεο[19] θαη Η. Καξαβίηεο[20]. Μεηά από 10 κέξεο πνξεία θαη πξνδνζία ελόο από ηνπο νδεγνύο θαηαθέξλεη λα θηάζεη ζην Κσζηαξάδη ζηηο 8 επηεκβξίνπ. Από εθεί πνξέπεηαη πξνο ηε Μνλή Σζηξηιόβνπ θαη κεηά πξνο ην Λέρνβν, όπνπ ζπλαληά ηνλ ηνπηθό αγσληζηή Ε. Γεκνπιηό[21]. Δηζέξρεηαη ζηελ Πεξηθνπή θαη ηα Αζπξόγεηα, όπνπ δηαιύεη ηηο ηνπηθέο επηηξνπέο ηεο ΔΜΔΟ. ηε ζπλέρεηα κεηαβαίλεη ζηελ Γξνζνπεγή, όπνπ θιείλεη ην ξνπκάληθν ζρνιείν θαη εληάζζεη ζην ζώκα ηνπ ηνλ Φ. Καπεηαλόπνπιν[22]. ηνλ Πνιππόηακν δέρεηαη ηνύξθηθε επίζεζε θαη ζθνηώλεηαη ν Καπεηαλόπνπινο. ηηο 7 Οθησβξίνπ ζπλαληά ηα ζώκαηα

Καξαιίβαλνπ, Μπνύιαθα θαη Βνιάλε ζην Φιάκπνπξν θαη ζπλελώλεηαη κε απηά. ε όιε ηελ πεξηνδεία απηή νξγάλσζε ηνπηθέο ειιεληθέο επηηξνπέο ακύλεο ζε θάζε ρσξηό θαη πξνζπάζεζε λα ηνλώζεη ην εζηθό ησλ γεγελώλ. ηε ζπλέρεηα πνξεύεηαη δπηηθά ώζηε λα ζπλαληήζεη ζην Αληαξηηθό ην ππάξρσλ ζώκα ηνπ Κανύδε θαη ζηηο 12 Οθησβξίνπ εηζέξρεηαη ζηελ ηάηηζηα (Μειάο), όπνπ δηαλπθηεξεύεη ζε δηάθνξεο νηθείεο όιν ην ζώκα ησλ 35 αλδξώλ[23]. Σελ επόκελε κέξα εηδνπνηείηαη όηη θαηαθζάλεη από ην Μαθξνρώξη ηζρπξή ηνύξθηθε ζηξαηησηηθή δύλακε, αιιά νξίδεη λα παξακείλνπλ ζην ρσξηό. Σν βξάδπ ηεο 13εο Οθησβξίνπ (26 Οθησβξίνπ κε ην λέν εκεξνιόγην) αθνύγνληαο ζνξύβνπο βγαίλεη από ηελ νηθία θαη δέρεηαη ππξνβνιηζκό ζηελ θνηιηαθή ρώξα. Πεζαίλεη ιίγε ώξα κεηά, ζπιιακβάλνληαη 7 άλδξεο θαη νη ππόινηπνη δηαθεύγνπλ ζην Αληαξηηθό θαη ζπλαληνύλ ηνλ Κανύδε. Ζ πξνδνζία ηνπ Μειά ζηνπο Σνύξθνπο πξνεξρόηαλ από ηνλ Μήηξν Βιάρν, πνπ βξηζθόηαλ ζην Μαθξνρώξη, θαη αδπλαηνύζε λα αληηπαξαηεζεί κε ηνλ Μειά. Έηζη, ζθέθηεθε ην εμήο ηέρλαζκα: έβαιε έλαλ αθόινπζό ηνπ λα γξάςεη γξάκκα ζηα ειιεληθά πξνο ηνλ ηνύξθν ζηξαηησηηθό δηνηθεηή ηνπ Μαθξνρσξίνπ θαη λα ηνπ γλσζηνπνηεί όηη ζηε ηάηηζηα βξηζθόηαλ ν Μήηξν Βιάρνο, ν νπνίνο θαηαδεηνύληαλ πνιύ θαηξό γηα δνινθνλίεο Σνύξθσλ θαη Διιήλσλ[24]. Έηζη, ην ηνπξθηθό απόζπαζκα θηλήζεθε ώζηε λα ζθνηώζεη ηνλ ππνηηζέκελν Μήηξν Βιάρν, ελώ αθόκε θαη κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Μειά δελ γλώξηδε θαλ πνηνο είρε ζθνησζεί. Μπνξεί νη θπζηθνί απηνπξγνί ηεο δνινθνλίαο ηνπ Μειά λα είλαη νη ηνύξθνη ζηξαηηώηεο, όκσο ν εζηθόο απηνπξγόο είλαη ν Μήηξν Βιάρνο. ηε ζπλέρεηα, ν Καξαβαγγέιεο πξνζπάζεζε λα θξαηήζεη θξπθό ηνλ ζάλαην ηνπ Μειά θαη έζηεηιε ηνλ έκπηζηό ηνπ Κ. ηεξγίνπ από ην ρσξηό λα πάξεη ην άςπρν ζώκα ηνπ, όκσο εθείλνο δελ πξόιαβε θαη έθνςε κόλν ην θεθάιη ηνπ θαη ην κεηέθεξε ζηελ εθθιεζία ηνπ Πηζνδεξίνπ, όπνπ ζάθηεθε. Σν ππόινηπν ζώκα αλαθαιύθζεθε από ηνπο Σνύξθνπο θαη κεηαθέξζεθε ζηελ Καζηνξηά. ηα απνκλεκνλεύκαηα ηνπ Καξαβαγγέιε πεξηγξάθεηαη ιεπηνκεξώο ν αγώλαο πνπ έγηλε εθεί ώζηε λα πάξεη ην ζώκα θαη λα ην ζάςεη[25], πξάγκα πνπ έθαλε απέλαληη από ηελ Μεηξόπνιε Καζηνξηάο, έμσ από ηνλ λαό ησλ Σαμηαξρώλ.

Υάξηεο ηεο πξώηεο θαη ηεο ηξίηεο πεξηνδείαο ηνπ Μειά ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο. (ζρέδην Γ. Σζόηζνπ)

Φσηνγξαθίεο ηνπ Π. Μειά κε ηε γπλαίθα ηνπ Ναηαιία

θαη ηελ θόξε ηνπ Εσή ζην ζπίηη ηνπ ζηελ Κεθηζηά, ην νπνίν ζήκεξα ζώδεηαη

Ζ είδεζε ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Μειά ηαμίδεςε ηαρύηαηα θαη έγηλε ακέζσο πξσηνζέιηδν ζηηο αζελατθέο εθεκεξίδεο. Ο αλζππνινραγόο Μειάο ήηαλ εμέρνπζα πξνζσπηθόηεηα ηεο αζελατθήο θνηλσλίαο θαη ν αλαπάληερνο ρακόο ηνπ εμόξγηζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε πνιινύο άιινπο αμησκαηηθνύο. Σν ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηελ Μαθεδνλία ηνλ νδήγεζε λα εγθαηαιείςεη ηελ ήξεκε αζηηθή δσή ηνπ, ηελ πινύζηα θαηνηθία ηνπ ζηα Βόξεηα Πξνάζηηα θαη ηα δπν κηθξά παηδηά ηνπ. Γελ είλαη ηπραίν πνπ ε έλαξμε ηνπ ειιεληθνύ αγώλα ζηε Μαθεδνλία ηνπνζεηείηαη ζηα 1904 θαη ηαπηίδεηαη ζπρλά κε ηνλ ζάλαηό ηνπ. Ζ γπλαίθα ηνπ Ναηαιία ήξζε ιίγν δηάζηεκα αξγόηεξα κε ςεπδώλπκν ζηελ Καζηνξηά, ώζηε λα δεη ηνλ ηάθν ηνπ άλδξα ηεο. Μεηά από ηξία ρξόληα ήξζε μαλά καδί κε ηνλ αδεξθό ηεο Ίσλα Γξαγνύκε, ηνλ αδεξθό ηνπ Παύινπ Μειά Κσλζηαληίλν θαη ηνλ Πξόμελν ηνπ Μνλαζηεξίνπ. Σόηε κεηαθέξζεθε θξπθά ην θεθάιη ηνπ λεθξνύ από ην Πηζνδέξη ζηελ Καζηνξηά θαη έγηλε ε αλαθνκηδή ησλ ιεηςάλσλ, πνπ βξίζθνληαη κέρξη ζήκεξα κέζα ζηνλ λαό ησλ Σαμηαξρώλ[26]. ην ρσξηό όπνπ ζθνηώζεθε δεκηνπξγήζεθε έλα θελνηάθην θαη κεηνλνκάζηεθε πξνο ηηκήλ ηνπ Μειάο θαηά ηνλ Μεζνπόιεκν.

Η έλεςζη Καηεσάκη και Βάπδα

Ο Γ. Καηεράθεο (θαπεηάλ Ρνύβαο) (1880-1936) από ηελ Πόκπηα Ζξαθιείνπ απνηέιεζε

Γεληθόο Αξρεγόο ησλ επηρεηξήζεσλ ζην Βηιαέηη Μνλαζηεξίνπ, αληηθαζηζηώληαο

ηνλ Παύιν Μειά

Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Μειά επηθξαηνύζε ζύγρπζε κεηαμύ ησλ ειιήλσλ νπιαξρεγώλ. Σνπνζεηήζεθαλ νιηκειείο θξνπξέο ζην Αληαξηηθό, ηελ Γξνζνπεγή, ην Φιάκπνπξν θαη ην Λέρνβν ππν ηνπο Π. Κύξνπ, Λ. Βξαλά[27], Η. Μπνύιαθα[28] θαη Α. Γηθώλπκν[29] αληίζηνηρα. Σν ζώκα ηνπ Καξαιίβαλνπ θαη ν Πύξδαο[30] θαηέθπγαλ ζηελ Νόηηα Διιάδα, ελώ ην ππόινηπν ζώκα ηνπ Κανύδε πεξηθεξόηαλ ζηα Κνξέζηεηα θαη ην Βίηζη. ηηο 7 Ννεκβξίνπ ν Κανύδεο έζπεπζε ζην Κσζηαξάδη λα ζπλαληήζεη ηνλ Γ. Καηεράθε (θαπεηάλ Ρνύβα)[31],

λέν απεζηαικέλν αξρεγό από ην Μαθεδνληθό Κνκηηάην. Σν 25κειέο ζώκα ηνπ Καηεράθε πεξηιάκβαλε κεηαμύ άιισλ ηνπο Γ. Νηαιίπε, Π. Γύπαξε[32], . Ησαλλίδε[33] θαη Γ. Γατηαηδή[34]. Από εθεί κεηέβεζαλ ζηε Βιάζηε θαη πξνεηνίκαδαλ επίζεζε ζην εμαξρηθό ρσξηό Αεηόο, όηαλ πιεξνθνξήζεθαλ ηελ ηέιεζε ελόο γάκνπ ζην θιήζξν, όπνπ ζα ζπγθεληξώλνληαλ πνιιά ζηειέρε ηεο ΔΜΔΟ. Ζ επίζεζε πξαγκαηνπνηήζεθε από ηα ζπλαζπηζκέλα ζώκαηα Καηεράθε, Κανύδε θαη Πνύιαθα ζηηο 13 Ννεκβξίνπ θαη έιεμε κε αξθεηνύο εμαξρηθνύο λεθξνύο. Σν γεγνλόο απηό, καδί κε ηελ επίζεζε ζηε Βαζηιεηάδα ιίγν δηάζηεκα αξγόηεξα, ρξεζηκνπνηήζεθε θαηά θόξνλ από ηε βνπιγαξηθή πξνπαγάλδα εσο ζήκεξα. Οη ηζηνξηνγξάθνη από ηε Βνπιγαξία θαη ηα θόπηα κηινύλ ζπρλά γηα ηνλ ιεγόκελν ‘’καησκέλν γάκν’’ ζην Εέιεληηο (θιήζξν) θαη ζθαγή ακάρσλ, απνζηνπώληαο θπζηθά ην γεγνλόο όηη ζε απηόλ ζπκκεηείραλ βαζηθά όξγαλα ηεο ΔΜΔΟ πιήξσο νπιηζκέλα, κεηαμύ ησλ νπνίσλ ν βνεβόδαο Κόιε Αληξέεθ πνπ δηέθπγε ηειηθώο. ηελ πξαγκαηηθόηεηα, ζηνλ γάκν δηεμήρζε ζπκπινθή κε έλνπινπο θνκηηαηδήδεο, ελώ νη γπλαίθεο παξέκεηλαλ θιεηδσκέλεο ζε έλα δσκάηην[35]. Άξα ελ νιίγνηο κηιάκε γηα κηα κηθξή κάρε θαη όρη γηα ζθαγή ακάρσλ, όπσο πξνζπάζεζαλ έληερλα λα κεηαβηβάζνπλ νη Βνύιγαξνη ζηηο πξνμεληθέο αξρέο ηνπ Μνλαζηεξίνπ. Χο αληίπνηλν απηήο ηεο ειιεληθήο επίζεζεο εθιακβάλεηαη ε δνινθνλία 13 θνδαληηώλ ηαμηδησηώλ θνληά ζην Ξπλό Νεξό από ηνλ Αληξέεθ. Μεηά ην γεγνλόο ζην θιήζξν, ν Καηεράθεο κε ηνλ Κανύδε πνξεύζεθαλ πξνο ηα Κνξέζηεηα, ελώ νη ππόινηπνη αξρεγνί επέζηξεςαλ ζηηο ζέζεηο ηνπο σο θξνύξαξρνη νηθηζκώλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηνδεία απηήο δηεμήρζε κάρε θνληά ζην Αληαξηηθό κε ηνπο θνκηηαηδήδεο ζηηο 30 Ννεκβξίνπ. Σα ζώκαηα Καηεράθε, Κανύδε, Καξαβίηε θαη εκαλίθα πξνζπάζεζαλ λα πεξηθπθιώζνπλ ηηο ηζέηεο ησλ Μήηξν Βιάρνπ θαη Κεξζάθσθ ζηε θνξπθή Γηάκηζε, όκσο απέηπραλ θαζώο παξεβιήζε ηνπξθηθόο ζηξαηόο από ην Πηζνδέξη θαη ην Μαθξνρώξη, επηηξέπνληαο ηε θπγή ησλ Βνπιγάξσλ[36].

Ο Γ. Σζόληνο (Βάξδαο) (1871-1942) από ην

Αζθύθνπ Υαλίσλ ήηαλ Γεληθόο Αξρεγόο ζην Βηιαέηη Μνλαζηεξίνπ ην δηάζηεκα 1905-1907.

Ζ πξνζθνξά ηνπ ζηελ ζεηηθή εμέιημε ηνπ αγώλα ήηαλ κεγάιε

Οη πξώηεο λίθεο ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ επξόθεηην λα πνιιαπιαζηαζηνύλ κεηά ηελ έιεπζε ηνπ Γ. Σζόληνπ (θαπεηάλ Βάξδαο)[37], λένπ γεληθνύ αξρεγνύ ηνπ αγώλα ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία. Ο Βάξδαο έθηαζε ζηελ πεξηνρή πεξη ηα ηέιε Ννεκβξίνπ καδί κε 40 άλδξεο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ νη Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο[38], ν Δκ. Νηθνινύδεο[39], ν ηεξέαο Υ. Υξπζνκαιιίδεο[40] θαη ν αδειθόο ηνπ Μ. Σζόληνο[41]. Δλ ησ κεηαμύ ν Καηεράθεο θαηά ηε κάρε ηνπ Αληαξηηθνύ αζζέλεζε από ηελ θήιε ηνπ θαη θξίζεθε ζθόπηκν λα κεηαβεί ζηελ Αζήλα. Έηζη, κεηά από κηα ζύληνκε ζπλάληεζε κε ηνλ Βάξδα ζην Βνγαηζηθό αλαρώξεζε ζηηο αξρέο ηνπ 1905. Αξρηθά, ην ζώκα ηνπ Σζόληνπ-Βάξδα θαηεπζύλζεθε ζηα Καζηαλνρώξηα θαη ηε Γακαζθεληά, όπνπ έιαβε νδεγίεο γηα ηηο θηλήζεηο ηνπ. ηηο 5 Γεθεκβξίνπ ππξπόιεζε νηθία ζηνλ Άγην Ζιία, όπνπ θαηέιπε ν βνεβόδαο Κσζηάλησθ καδί κε νπιίηεο ηνπ. Σειηθώο, ν ζάλαηόο ηνπο πξνήιζε από αζθπμία, θαζώο παξέκεηλαλ θξπκκέλνη ζε κηα θξύπηε ηεο θνπδίλαο[42]. ηε ζπλέρεηα, κεηέβε λνηηόηεξα ζε πεξηνρέο ηηο Αλαζέιηηζαο ρσξίο ηελ νκάδα ηνπ αδεξθνύ ηνπ, όπνπ νξγάλσζε ηνπο ειιεληθνύο πιεζπζκνύο ζην Μαθεδνληθό Κνκηηάην θαη εθθαζάξηζε ηελ πεξηνρή από εμαξρηθνύο ρσξηθνύο ησλ ειιελνηνπξθηθώλ ζπλόξσλ, πνπ δξνύζαλ σο πιεξνθνξηνδόηεο γηα ηηο θηλήζεηο ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ πνπ εηζέξρνληαλ ή έθαλαλ ιαζξεκπόξην όπισλ από ηελ λόηηα Διιάδα.

Η επίθεζη ζηη Βαζιλειάδα. Οι μάσερ καηά ηο 1905

Ο αξρηθνκηηαηδήο Ν. Αληξέεθ (Κόιε) (1879-1911) από ην Βαξηθό έδξαζε κε ηελ

ηζέηα ηνπ ζηηο πεξηνρέο Καζηνξηάο θαη Φιώξηλαο γηα έλα κεγάιν δηάζηεκα

(1902-1908)

Σελ άλνημε ηνπ 1905 νη Βνύιγαξνη θνκηηαηδήδεο επαλεκθαλίδνληαη ζηελ πεξηνρή, ζπλερίδνληαο ηε δξάζε ηνπο. Καηαθζάλνπλ ηα ζώκαηα ησλ Σζαθαιάξσθ, Πνπώθ θαη Μηραήισθ, ελώ αλαπηύζζνπλ εληνλόηεξε δξάζε απηά ησλ Μήηξν Βιάρνπ, Κεξζάθσθ, Αληξέεθ, Νηνκπξνιίηζθη θαη Πνπζηέξεθ. ηηο 21 Φεβξνπαξίνπ ππξπνιήζεθε ε Μνλή Αγ. Νηθνιάνπ Κνξνκειηάο από ηνλ Μήηξν Βιάρν θαη δνινθνλνύληαη ν εγνύκελόο ηεο Άλζηκνο θαη νη εγθαηαβηνύληεο κνλαρνί. ηηο 24 Φεβξνπαξίνπ ππξπνιείηαη ε Μνλή Αγ. Νηθνιάνπ Σζηξηιόβνπ από ηνλ Κόιε Αληξέεθ, ζεκαληηθό θέληξν ηνπ ειιεληθνύ αγώλα. Γνινθνλνύληαη νη κνλαρνί, ελώ ν εγνύκελνο Γξεγόξηνο απνπζίαδε, έηζη θαη γιίησζε. Αθόκε, δνινθνλνύληαη νξηζκέλνη παηξηαξρηθνί, θαίγεηαη ε εθθιεζία ηνπ Κξεκαζηνύ θαη δέρεηαη επίζεζε ε ειιεληθή θξνπξά ηνπ Λερόβνπ. Σα ειιεληθά ζώκαηα πξνβαίλνπλ ζε αληίπνηλα θαη δνινθνλνύλ εμαξρηθνύο πξάθηνξεο. ηηο 18 Μαξηίνπ δέρεηαη επίζεζε ε Μνλή Αγ. Αζαλαζίνπ Εεθνβίζηεο θαη ζηηο 21 Μαξηίνπ θαηαθζάλεη ζην ηζάλη ην πνιππιεζέο ζώκα ηνπ . Γνύθα (θαπεηάλ Μάιιηνο)[43] θαη ζπλαληάηαη κε ηνλ Βάξδα. Μαδί κε ηα ζώκαηα Κανύδε, Γύπαξε, Γηθώλπκνπ-Μαθξή, Καξαβίηε, Γθνύηα θαη Πνύιαθα ζπγθεληξώλεηαη έλα πιήζνο 180-200 νπιηηώλ ζηε Μνλή Αγίσλ Αλαξγύξσλ θαη απνθαζίδνπλ λα επηηεζνύλ ζηελ θσκόπνιε ηεο Βαζηιεηάδαο, εμαηηίαο ηνπ γεγνλόηνο όηη πνιινί θάηνηθνί ηεο ζπκκεηείραλ ζηελ ππξπόιεζε ηεο Μνλήο Σζηξηιόβνπ πξηλ έλα κήλα. Σν ηπθιό πάζνο θαη ε απεξηζθεςία ησλ νπιαξρεγώλ, ηδίσο ηνπ Βάξδα, νδήγεζε ζην κεγαιύηεξν έγθιεκα θαηά ακάρσλ πνπ δηέπξαμαλ ηα ειιεληθά ζώκαηα ζηε δηάξθεηα ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα. Σν μεκέξσκα ηεο 25εο Μαξηίνπ (7 Απξηιίνπ) εηζήιζε ην πξώην ζώκα ηνπ Μάιιηνπ θαη κεηά από κηα απνηπρεκέλε δηαπξαγκάηεπζε κε ηνλ πξόεδξν ηνπ νηθηζκνύ ε επίζεζε γεληθεύηεθε κε εκπξεζκνύο, ιεζηείεο θαη ηειηθό απνινγηζκό 62 λεθξνύο. Μεηαμύ ησλ ζπκάησλ πεξηιακβάλνληαλ έλνπινη θνκηηαηδήδεο πνπ πξνζπαζνύζαλ λα ακπλζνύλ, αιιά θαη πνιινί άκαρνη (ειηθησκέλνη θαη γπλαηθόπαηδα). Μηιάκε ζαθώο γηα έλαλ πνιύ κεγάιν αξηζκό λεθξώλ αιιά όρη γηα νινθαύησκα, θαζώο ε Βαζηιεηάδα είρε πιεζπζκό 2500 πεξίπνπ θαηνίθσλ ελώ ήηαλ ήδε θαηεζηξακκέλε από ηελ πεξίνδν ηνπ Ίιηληελ. Μεηά ηελ επίζεζε ηα ειιεληθά ζώκαηα ζπγθεληξώζεθαλ ζην ύςσκα νύκπξεηο πάλσ από ην ρσξηό θαη θηλδύλεςαλ λα πεξηθπθισζνύλ από ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό πνπ έθηαζε ζηελ πεξηνρή. Με έλαλ ειηγκό θαηέθπγε ζην απέλαληη βνπλό θαη ζπγθεληξώζεθε ζηνλ Γέξκα, όπνπ θαη δηαζπάζηεθε[44] [45].

Ζ θσκόπνιε ηεο Βαζηιεηάδαο θαηαζηξάθεθε θαηά ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ Ίιηληελ από ηνύξθηθα θαη βνπιγάξηθα

ζώκαηα. Σνλ Μάξηην ηνπ 1905 δέρηεθε ηελ επίζεζε ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ.

Σα γεγνλόηα ζηε Βαζηιεηάδα έζπεπζε άκεζα λα εθκεηαιιεπηεί, όπσο ήηαλ θπζηθό, ε βνπιγαξηθή πιεπξά. Με δηνγθσκέλεο θαη ςεπδείο αλαθνξέο ζηνπο μέλνπο απεζηαικέλνπο ζπγθεληξώζεθε ζηελ θσκόπνιε επηηξνπή πξνμέλσλ θαη ν ηηαιόο δηνηθεηήο ηεο ρσξνθπιαθήο από ηελ Καζηνξηά Δ. Μαλέξα. Μέρξη ζήκεξα, ζηε βνπιγάξηθε θαη γηνπγθνζιαβηθή ηζηνξηνγξαθία ε ζθαγή εθείλε ιακβάλεη κλεκεηώδεο πξνπαγαλδηζηηθό ραξαθηήξα, δπζαλάινγν ησλ γεγνλόησλ. ηελ πξαγκαηηθόηεηα, ε επίζεζε εθείλε δελ δηέθεξε από αλάινγεο επηζέζεηο ησλ θνκηηαηδήδσλ, ελώ ν ζπλνιηθόο αξηζκόο ησλ δνινθνλεζέλησλ από ηηο βνπιγαξηθέο ηζέηεο ειιήλσλ ζηελ πεξηνρή ήδε από ην 1898 είλαη πνιιαπιάζηνο ησλ ζπκάησλ ζηελ Βαζηιεηάδα. Χο ππαίηην εθείλεο ηεο ελέξγεηαο πξνζπάζεζαλ νη Βνύιγαξνη λα αλαδείμνπλ ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε, έηζη αλαθιήζεθε από ηνλ Παηξηάξρε ζηε Θεζ/λίθε αιιά επέζηξεςε κε δηθή ηνπ πξσηνβνπιία 45 εκέξεο κεηά. Ο Καξαβαγγέιεο γλώξηδε ηελ απόθαζε γηα επίζεζε ζηε Βαζηιεηάδα, αθνύ ν ίδηνο είρε δώζεη ζηνλ Βάξδα θαηάινγν ησλ παηξηαξρηθώλ ρσξηθώλ ώζηε λα κε πεηξαρζνύλ[46] (βέβαηα κέζα ζηελ αλαηαξξαρή ηεο κάρεο ζθνηώζεθαλ θαη νξηζκέλνη παηξηαξρηθνί), αιιά δελ αλακίρζεθε πεξαηηέξσ. Σα πξαγκαηηθά αίηηα ηεο επίζεζεο είλαη αθ΄ελόο ε ζπκκεηνρή πνιιώλ θαηνίθσλ ηνπ ρσξηνύ ζε ζώκαηα θνκηηαηδήδσλ, πνπ ην πξνεγνύκελν δηάζηεκα έθαλαλ πνιιέο επηζέζεηο ζε όιε ηελ επαξρία, θαη αθ΄εηέξνπ ε ιαλζαζκέλε πξσηνβνπιία ησλ ζπκκεηερόλησλ νπιαξρεγώλ λα πξνβνύλ ζε ηέηνηα έθηαζεο αληίπνηλα. Σνλ Απξίιην ηνπ 1905 εκθαλίζηεθε ζηελ πεξηνρή ν Τπνινραγόο Ν. Καινκελόπνπινο (θαπεηάλ Νίδαο)[47] κε ππαξρεγό ηνλ Υ. Σζνιαθόπνπιν (θαπεηάλ Ρέκπεινο)[48] θαη 115 νπιίηεο. ηηο 16 Απξηιίνπ ην ζώκα θαηέιπζε ζηελ Γξνζνπεγή, όπνπ βξηζθόηαλ εγθαηεζηεκέλε ε θξνπξά ηνπ Λ. Βξαλά γηα αξθεηό δηάζηεκα. Μεηά από βνπιγάξηθε πξνδνζία πνιπάξηζκα ηνύξθηθα ζηξαηεύκαηα πεξηθύθισζαλ ηνλ νηθηζκό, κε απνηέιεζκα λα εγθσβίζνπλ ηνπο έιιελεο νπιαξρεγνύο. Οη αηπρείο έμνδνη πνπ επαθνινύζεζαλ επέθεξαλ κεγάιεο απώιεηεο, θαζώο αξθεηνί ζαλαηώζεθαλ ή αηρκαισηίζζεθαλ. Σν ζώκα Καινκελόπνπινπ δηαιύζεθε θαη ν Λ. Βξαλάο ζθνηώζεθε, ελώ ν Σζνιαθόπνπινο καδί κε έλα ηκήκα δηέθπγε ζην Λέρνβν θαη ζπλέρηζε ηελ δξάζε ηνπ βνξεηόηεξα ζην Μνξίρνβν[49].

Ο νπιαξρεγόο Π. Γύπαξεο (1882-1966)

απν ηελ Αζή Γσληά Ρεζύκλνπ πήξε κέξνο ζε πνιιέο ληθεθόξεο κάρεο ζηελ

πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο

Σν ίδην δηάζηεκα, έθαλε ηελ εκθάληζή ηνπ ην ζώκα ηνπ Π. Μάλνπ (θαπεηάλ Βέξγα)[50], ελώ επαλεκθαλίζηεθαλ απηά ηνπ Καηεράθε θαη ηνπ Γύπαξε. ινη καδί ζπλαληήζεθαλ κε ηνλ Σζόλην-Βάξδα θνληά ζηε Βιάζηε θαη απνθάζηζαλ λα επηηεζνύλ ζην εμαξρηθό ρσξηό Δκπόξην. Ζ παξνπζία ηνπο όκσο έγηλε γλσζηή ζηνπο Σνύξθνπο θαη έηζη δηαζπάζηεθαλ. Ο κελ Βάξδαο θηλήζεθε πξνο ην ηζάλη, ελώ νη ππόινηπνη πξνο ην Λέρνβν. ηηο 13 Απξηιίνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ε αηπρήο γηα ηα ειιεληθά ζώκαηα κάρε ζηε ζέζε Κνπξί ηνπ Γέξκα, όπνπ αηρκαισηίζηεθε ν νπιαξρεγόο ηνπ Βάξδα Δ. Φξαγθηαδάθεο (θαπεηάλ Γαιηαλόο)[51] θαη είρε σο επαθόινπζν ηελ δνινθνλία ηνπ νπιαξρεγνύ Α. Μαξγαξίηε[52] γηα πξνδνζία. ηηο 21 Απξηιίνπ, ελώ ηα ζώκαηα Καηεράθε, Μάλνπ θαη Γύπαξε δηαλπθηέξεπαλ ζην όξνο Μνπξίθη, εκθαλίζηεθε ηζρπξή ηνπξθηθή δύλακε ε νπνία αληηκεησπίζηεθε επηηπρώο θαη ηξάπεθε ζε θπγή. Ζ κάρε ηνπ Μνπξηθίνπ επέθεξε ζεκαληηθέο απώιεηεο ζηελ ηνπξθηθή πιεπξά θαη ειάρηζηεο ζηελ ειιεληθή, κε απνηέιεζκα λα αλαπηεξσζεί ην εζηθό ησλ Διιήλσλ. κσο, από ηε ζηηγκή εθείλε μεθίλεζε κηα ζπλερήο θαη έληνλε θαηαδίσμε πνπ αλάγθαζε ηα ζώκαηα Καηεράθε θαη Μάλνπ λα επαλέιζνπλ ζηελ ειεύζεξε Διιάδα. Σν Μαθεδνληθό Κνκηηάην ζπλέζηεζε πιένλ λα απνθεύγνληαη νη ζνξπβώδεηο ελέξγεηεο, πνπ θηλνύλ ηελ πξνζνρή ησλ Οζσκαλώλ θαη ησλ δπηηθώλ δπλάκεσλ.

Ο Φ. Περεώλ (1875-1947) (Φηιώηαο) από ηελ Καζηνξηά έδξαζε ζηελ πεξηνρή

καδί κε ηνπο Γνύθα θαη Μαθξή, ελώ αξγόηεξα πξνσζήζεθε ζην Μνξίρνβν.

Σνλ Μάτν ηνπ 1905 ηα ζώκαηα Βάξδα θαη Μαθξή δξνπλ ζην αλαηνιηθό Βίηζη, ηνπ Γνύθα ζηα ληξηα θαη ηνπ Καξαβίηε ζηα Κνξέζηεηα, όπνπ ήιζαλ αξθεηέο θνξέο ζε ζπκπινθή κε ηηο ηζέηεο θνκηηαηδήδσλ. Σνλ Ηνύλην ν Βάξδαο θηλήζεθε αλαηνιηθά, πξαγκαηνπνηώληαο επίζεζε ζην εμαξρηθό ρσξηό Αγ. Παληειεήκνλαο. Ο Γνύθαο κεηαθηλήζεθε πξνο ην Νεζηόξην θαη ηελ Κνξπηζά,

ελώ ν Καξαβίηεο πξνο ην Μνξίρνβν. Σν ζώκα Μαθξή ζπλέρηζε ηε δξάζε ηνπ ζην αλαηνιηθό Βίηζη, εληζρπκέλν από ηελ νκάδα ηνπ Φ. Περεώλ (θαπεηάλ Φηιώηαο)[53]. ηηο 20 Ηνπλίνπ πξαγκαηνπνίεζε επίζεζε ζην ρσξηό Πεξηθνπή, όπνπ θαηέιπε ε ηζέηα ηνπ Μήηξν Βιάρνπ, ελώ ηελ επόκελε κέξα ζθνηώζεθε ζηνλ Αεηό ν νπιαξρεγόο Η. Καινγεξάθεο. Παξάιιεια, εκθαλίδνληαη ηα ζώκαηα Κανύδε θαη Βιαρνγηάλλε (θαπεηάλ Οδπζζέα)[54]. Σνλ Ηνύιην ν Μαθξήο θηλήζεθε βόξεηα ζηνλ Βαξλνύληα θαη ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο δξνπλ κέρξη ηέιε θαινθαηξηνύ ηα ζώκαηα Βάξδα, Κανύδε, Βιαρνγηάλλε, Περεώλ, Νηαιίπε, Νηατιάθε, Κύξνπ, Γύπαξε θαη Πύξδα. Σνλ επηέκβξην εκθαλίδεηαη ζηα Καζηαλνρώξηα ν Α. Βιαράθεο (θαπεηάλ Λίηζαο)[55] θαη αξγόηεξα ν Κ. Πνύινο (θαπεηάλ Πιάηαλνο)[56]. Δπίζεο, πξαγκαηνπνηήζεθαλ πνιιέο κάρεο ζηα Κνξέζηεηα θαη ηηο Πξέζπεο ελαληίνλ ησλ θνκηηαηδήδσλ. Σνλ Οθηώβξην έγηλε κηα πξόζθαηξε ζπλεξγαζία Σζόληνπ Βάξδα θαη Μαθξή ώζηε λα εμνλησζεί ν Μήηξν Βιάρνο ζην Βαηνρώξη, ε νπνία απέηπρε. Σνλ Γεθέκβξην όια ηα ειιεληθά ζώκαηα επέζηξεςαλ ζηε λόηηα Διιάδα γηα λα αλαζπληαρζνύλ θαη ζηελ πεξηνρή παξέκεηλαλ ιηγνζηνί ληόπηνη νπιαξρεγνί[57]. ηελ ζέζε ηνπ Βάξδα είραλ ζηαιεί ν Αλζππίιαξρνο Β. Παλνπζόπνπινο (θαπεηάλ Σξνκάξαο)[58] θαη ν Αλζππνινραγόο Γ. Εήξαο. Σν ζώκα ηνπ Παλνπζόπνπινπ εμνινζξεύζεθε άκεζα από ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό ζηελ ηξαγηθή Μάρε ησλ Φαξάδσλ ζηηο 25 Ννεκβξίνπ 1905, ελώ ν Εήξαο απνρώξεζε ζε ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα. Δπίζεο, ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1905 ηα ζώκαηα Βιαράθε, Πνύινπ θαη Κόθθηλνπ[59] επηηέζεθαλ ζηα Λαθθώκαηα, όπνπ βξηζθόηαλ ν Μήηξν Βιάρνο, θαη ην Πεηξνπνπιάθη. Έπεηηα, δηαζπάζηεθαλ θαη ν Βιαράθεο επέζηξεςε ζηελ Διιάδα[60].

Οι ανηαγωνιζμοί ζηην οπγάνωζη ηος αγώνα. Οι μάσερ καηά ηο 1906

Παξα ηηο επηηπρίεο ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ ελαληίνλ ησλ Σνύξθσλ θαη ησλ Βνπιγάξσλ θαηά ην 1905 νη νξγαλσηηθνί παξάγνληεο από ηελ Διιάδα αδπλαηνύζαλ λα ηηο δηαρεηξηζηνύλ ζσζηά θαη ν αγώλαο πήξε δπζάξεζηε ηξνπή ζηηο αξρέο 1906. Απηό νθείιεηαη θαηά θύξην ιόγν ζηελ έιιεηςε ζπλελλόεζεο θαη ηνλ αληαγσληζκό ζηελ εγεζία ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα κεηαμύ ηεο ειιεληθήο θπβέξλεζεο θαη ηνπ Μαθεδνληθνύ Κνκηηάηνπ. Ζ θπβέξλεζε είλαη γεγνλόο όηη θαζπζηέξεζε δξακαηηθά λα αλακηρζεί ζηε Μαθεδνλία, αιιά από ηε ζηηγκή πνπ ην έπξαμε βνήζεζε ζεκαληηθά κε ηελ παξνρή νηθνλνκηθήο βνήζεηαο θαη θπξίσο κε ηηο ππεξεζίεο πνπ πξνζέθεξαλ νη πξάθηνξεο ζηελ Πξεζβεία ηεο Πόιεο θαη ηα Πξνμελεία ηνπ Μνλαζηεξίνπ, Θεζ/λίθεο, εξξώλ θαη Φηιηππνύπνιεο. Σν Μαθεδνληθό Κνκηηάην από ηελ άιιε, κε πξόεδξν ηνλ εθδόηε ηεο εθεκεξίδαο ‘’Δκπξόο’’ Γ. Καιαπνζάθε, ηδξύζεθε αθξηβώο ιόγσ ηεο πξναλαθεξζείζεο θαζπζηέξεζεο κε ζθνπό λα νξγαλώζεη ηα ειιεληθά αληάξηηθα ζώκαηα γηα ηε Μαθεδνλία. Σν Κνκηηάην δηεύζπλε ηνλ αγώλα από ηελ Αζήλα θαη πνιιέο θνξέο πξνθαινύζε ζύγρπζε ζηνπο νπιαξρεγνύο κε ηηο θαζπζηεξεκέλεο ή άηνπεο εληνιέο ηνπ. Ζ αξγνπνξία απνζηνιήο κηαο επηζηνιήο, αθόκε θαη ελόο ηειεγξαθήκαηνο, έζεηε ζπρλά ζε θίλδπλν ηα ειιεληθά ζώκαηα. Δπηπξόζζεηα, πνιιέο θνξέο νη νπιαξρεγνί ηεο πεξηνρήο δέρνληαλ δηαθνξεηηθέο εληνιέο από ην Κνκηηάην θαη δηαθνξεηηθέο από ην Πξνμελείν Μνλαζηεξίνπ κε απνηέιεζκα λα επηθξαηεί κηα ζπγθερπκέλε θαη δηαζπαζηηθή θαηάζηαζε. Μεηαμύ αμησκαηηθώλ θαη Κνκηηάηνπ είρε δεκηνπξγεζεί κηα άηππε αληηπαιόηεηα κε απνθνξύθσκα ηελ εληνιή ηνπ

Βάξδα ζηνπο αμησκαηηθνύο πνπ βξίζθνληαλ ζηελ Αζήλα λα απνθιείζνπλ ηνπο παξάγνληεο ηνπ Κνκηηάηνπ από ηε δηεύζπλζε ηνπ αγώλα. Ζ άιιε πιεπξά απάληεζε κε κηα εγθύθιην απνθήξπμεο όισλ ζρεδόλ ησλ αμησκαηηθώλ πνπ εξγάδνληαλ ζηα Πξνμελεία ή ήηαλ επηθεθαιείο ζσκάησλ σο δηαζπαζηέο. Ζ θαηάζηαζε απηή ζπλερίζηεθε κέρξη ην ηέινο ηνπ αγώλα θαη απνηέιεζε βαζηθό αλαζηαιηηθό παξάγνληα γηα ηελ θαζνιηθή επηθξάηεζε ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ ζηε Μαθεδνλία[61] [62].

Ο Α. Βιαράθεο (Λίηζαο) (1874-1906) έδξαζε κε ην ζώκα ηνπ ζηα Καζηαλνρώξηα

θαη ζθνηώζεθε ζηε Μάρε ηνπ Καζηαλόθπηνπ καδί κε ηνλ ππαξρεγό ηνπ Λ. Πεηξνπνπιάθε

Σνλ ρεηκώλα είραλ εγθαηαιείςεη ηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο πνιινί ληόπηνη θαη όινη νη λνηηνειιαδίηεο νπιαξρεγνί, κε εμαίξεζε ην ζώκα ηνπ Πνύινπ. Σα ζώκαηα ησλ Μήηξν Βιάρνπ, Αληξέεθ, Νηνκπξνιίηζθη, Κιηάζεθ θαη Κεξζάθσθ ζπλέρηζαλ λα δξνπλ θαη απηό ην έηνο, ελώ επαλεκθαλίδεηαη από ηε Βνπιγαξία ν Κ. Πνπληίλσθ[63]. Σνλ Ηαλνπάξην αηρκαισηίδεηαη από ηνπο Σνύξθνπο ν νπιαξρεγόο Λ. Σζώξεο[64] ζην Λέρνβν, απηνηξαπκαηίδεηαη θαη πεζαίλεη αξγόηεξα ζηε θπιαθή ηεο Καζηνξηάο. Δπίζεο, θαηαθζάλεη ν Ε. Παπαδάο (θαπεηάλ Φνύθαο)[65], πνπ δξα αξρηθά ζηνλ Βαξλνύληα. Σνλ Μάξηην ν Μαθξήο επαλεκθαλίδεηαη ζην Βίηζη θαη ηα Κνξέζηεηα, πξνζπαζώληαο αλεπηηπρώο καδί κε ηνλ Φνύθα λα εμνληώζεη γηα αθόκε κηα θνξά ηνλ Μήηξν Βιάρν ζην Βαηνρώξη. Αθνινπζεί κεγάιε κάρε κε ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό θνληά ζην ρσξηό θήθα ησλ Πξεζπώλ. ηα ηέιε Απξηιίνπ επαλεκθαλίδεηαη ν Βιαράθεο κε ππαξρεγό ηνλ θνηηεηή Λ. Πεηξνπνπιάθε[66] θαη ιακβάλεη εληνιή λα επηηεζεί ζην Καζηαλόθπην, όπνπ θαηάιπαλ Κνκηηαηδήδεο. ιν ην ζώκα 85 αλδξώλ ζπγθεληξώλεηαη ζηε Μνλή Εεθνβίζηεο θαη ρσξίδεηαη ζε 6 ηκήκαηα. Ζ κάρε μεθίλεζε ην πξσί ηεο 7εο Μαΐνπ θαη ήηαλ επηηπρήο γηα ηα ειιεληθά ζώκαηα κέρξη ηελ εκθάληζε ηνπ ηνπξθηθνύ ζηξαηνύ πνπ έζπεπζε ζε βνήζεηα ησλ Βνπιγάξσλ. Ο απνινγηζκόο ήηαλ 142 λεθξνί γηα ηνπο Σνύξθνπο θαη 24

λεθξνί γηα ηνπο Έιιελεο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ νη Βιαράθεο θαη Πεηξνπνπιάθεο. Ο Κόθθηλνο ζηε ζπλέρεηα αλέιαβε ηελ αξρεγία ηνπ ππόινηπνπ ζώκαηνο θαη πνξεύζεθε λνηηόηεξα[67]. ηα ηέιε Μαΐνπ ηνπ 1906 έθηαζαλ επίζεο ζηελ πεξηνρή νη νκάδεο Βνιάλε, Γύπαξε θαη Καλειιόπνπινπ πνπ πξννξίδνληαλ γηα ηηο πεξηνρέο ησλ Κνξεζηείσλ θαη ηνπ Βηηζίνπ. ηηο 28 Μαΐνπ θαηέιπζαλ ζηελ ζέζε ‘’Υσξάθη Μήηξνπ’’ κεηαμύ Λερόβνπ θαη Αζπξνγείσλ, καδί κε ηηο κηθξέο νκάδεο ηνπ Α. Γηθώλπκνπ θαη Κνξνπνύιε. ύληνκα, έγηλαλ αληηιεπηνί θαη έλα πνιύ κεγάιν ηνπξθηθό ζηξάηεπκα 1500 αηόκσλ εκθαλίζηεθε ην πξσί ηεο 29εο Μαΐνπ. Σόηε δηεμήρζε κηα από ηηο πην απνθαζηζηηθέο κάρεο ηνπ αγώλα, γλσζηή σο Μάρε ησλ Αζπξνγείσλ. Σν απνηέιεζκά ηεο ήηαλ ηδηαίηεξα επηηπρέο γηα ηα ειιεληθά ζώκαηα, θαζώο νη Έιιελεο λεθξνί ήηαλ 15 ελώ νη Σνύξθνη πεξίπνπ 200. Σν ζώκα Γύπαξε δηαιύζεθε, ν Βνιάλεο κεηαθηλήζεθε ζην Μνξίρνβν θαη νη ππόινηπνη παξέκεηλαλ ζην Βίηζη[68]. Σνλ Ηνύλην επαλήιζε ν Σζόληνο-Βάξδαο θαη πνξεύζεθε ζηα Κνξέζηεηα, όπνπ είρε κηα αηπρή κηθξνζπκπινθή κε ηνπξθηθό απόζπαζκα. ηε ζπλέρεηα, απνηξαβήρζεθε ζηηο πεξηνρέο Νεζηνξίνπ θαη Καζηαλνρσξίσλ, όπνπ ζπλάληεζε ηνλ νπιαξρεγό Γ. Βαζηιείνπ (θαπεηάλ νύιην)[69].

Ο Μεηξνπνιίηεο Κνξπηζάο θαη Πξεκεηήο Φώηηνο Καιπίδεο (1862-1906) δνινθνλήζεθε ηνλ

επηέκβξην ηνπ 1906 από αιβαληθή ζπκκνξία

Σν θζηλώπνξν έιαβε εληνιή λα κεηαθηλεζεί βνξεηόηεξα ζηνλ Βαξλνύληα, σο αξρεγόο. Χο ηα ηέιε ηνπ 1906 ζπλέρηζαλ λα δξνπλ ζηελ Καζηνξηά νη Παπαδάο, Φαιεξέαο, Κύξνπ, Νηαιίπεο, Νηατιάθεο, νύιηνο θαη άιια κηθξόηεξα ζώκαηα. Ζ θαηάζηαζε επηδεηλώζεθε ζηα ηέιε Ννεκβξίνπ, όπνηε δνινθνλήζεθαλ νη δπν πην δξαζηήξηνη νπιαξρεγνί Κύξνπ θαη Νηαιίπεο θνληά ζην Αληαξηηθό, όπσο θαη ν νπιαξρεγόο Η. Ναθίηζαο[70]. Δπίζεο, λσξίηεξα είραλ δνινθνλεζεί ν παπα-ηαύξνο Σζάκεο[71] ηνπ Πηζνδεξίνπ από ηνλ Κεξζάθσθ θαη ν Μεηξνπνιίηεο Κνξπηζάο Φώηηνο[72] από αιβαληθή νκάδα.

Μάιηζηα, κεηά ηε δνινθνλία ηνπ δεύηεξνπ δηαδόζεθε ιαλζαζκέλα όηη επξόθεηην γηα ηνλ Μεηξνπνιίηε Γεξκαλό Καξαβαγγέιε. Ο εθδόηεο ηεο εθεκεξίδαο ‘’Δκπξόο’’ Καιαπνζάθεο έθαλε ην ηξαγηθό ιάζνο λα δεκνζηεύζεη κλεκνλνιόγην ηνπ Καξαβαγγέιε, εμαίξνληαο όινπο ηνπο αγώλεο πνπ είρε θάλεη θαηά ηνλ αγώλα ζηε Μαθεδνλία. Απηό είρε σο ζπλέπεηα λα κάζνπλ νη Σνύξθνη ηα πεπξαγκέλα ηνπ Καξαβαγγέιε θαη λα απαηηήζνπλ ηελ απνπνκπή ηνπ, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην επόκελν έηνο. Ο ίδηνο ν Καιαπνζάθεο θαζαηξέζεθε από πξόεδξνο ηνπ Μαθεδνληθνύ Κνκηηάηνπ θαη ηε ζέζε ηνπ πήξε ν Κ. Μάλνο.

Ο αγώναρ καηά ηο 1907 και οι διπλωμαηικέρ εξελίξειρ

Ο Ε. Παπαδάο (Φνύθαο) (1876-1907) έδξαζε ην 1906 ζηνλ όξνο Βαξλνύληαο θαη ην 1907 ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο. θνηώζεθε ηνλ Μάτν ηνπ

1907 ζηε Μάρε ηνπ Παιαηνρσξίνπ.

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκώλα ην ζώκα ηνπ Αλζππνινραγνύ Γ. Φαιεξέα (θαπεηάλ Εάθα)[73] παξέκεηλε ζηα Καζηαλνρώξηα, δηαηεξώληαο ή επαλαθέξνληαο αξθεηνύο νηθηζκνύο ζην Παηξηαξρείν. ε απηό ζπκκεηείραλ νη νπιαξρεγνί Κόθθηλνο, νύιηνο, Γειεγηαλλάθεο, Κνύληνπξαο, Ληραδηώηεο θαη Αξγπξάθνο. Σνλ Φεβξνπάξην εμνληώζεθε ν πεξηβόεηνο Μήηξν Βιάρνο θαη ν Πνπρξίζησθ κεηά από πιεξνθνξίεο ηνπ Καξαβαγγέιε θαη πεξηθύθισζε από ηνλ νζσκαληθό ζηξαηό ζηε Λεύθε. Σελ ζέζε ηνπ ζηελ εγεζία ηεο πεξηνρήο πήξε ν Υ. Σζθέηθσθ[74], ζπλεπηθνπξνύκελνο από ηνπο Πνπληίλσθ θαη

Εειέθζθη[75]. Σνλ Απξίιην επαλήιζε ην ζώκα ηνπ θαπεηάλ Φνύθα ζηελ πεξηνρή θαη ζπλαληήζεθε κε απηό ηνπ Φαιεξέα ζην Μνπξίθη, όπνπ απνθαζίζηεθε ε πξνζβνιή ηνπ Παιαηνρσξίνπ κε δύλακε 60 αηόκσλ. Ζ κάρε δηεμήρζε ην βξάδπ 8/9 Μαΐνπ θαη είρε ζνβαξέο απώιεηεο γηα ηα ειιεληθά ζώκαηα. Οη έλνπινη Κνκηηαηδήδεο ήηαλ νρπξσκέλνη ζηελ δπζπξόζβιεηε νηθία Κύξνπ, απ΄όπνπ έβαιαλ ζπλερώο. Οη ηξαπκαηίεο ήηαλ αξθεηνί θαη νη λεθξνί 7, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ν Φνύθαο[76]. Ο Φαιεξέαο έπεηηα ζπλέρηζε ηε δξάζε ηνπ ζηα Καζηαλνρώξηα, απ΄όπνπ αλαθιήζεθε γηα ηελ πεξηνρή ηνπ δπηηθνύ Βηηζίνπ θαη αληηθαηαζηάζεθε από ηνλ Αλζππαζπηζηή Ν. Πιαηαληά (θαπεηάλ Λαρηάξαο)[77].

Ο Α. Κεξζάθσθ (1883-1907) ήηαλ έλαο από ηνπο πην δξαζηήξηνπο θνκηηαηδήδεο πνπ ζθνηώζεθε ηνλ Ηνύιην

ηνπ 1907 ζηε Μάρε ηεο Πηειέαο. Δδώ, βξίζθεηαη ζην θέληξν θαη δεμηά ηνπ ν βνεβόδαο . ηέξγηνθζθη

πνπ ζθνηώζεθε ην 1905

ην κεηαμύ ηνλ Απξίιην θαηέθζαζε ην ζώκα Γ. Σόκπξα (θαπεηάλ Ρνππαθηάο)[78] θαη αξγόηεξα ηα ζώκαηα Γ. Παπαβηέξνπ (θαπεηάλ Γθνύξαο)[79] θαη Δ. Θεηάθε (θαπεηάλ Φιάκπνπξαο)[80]. Σν πξώην έδξαζε ζηελ πεξηνρή ηνπ Νεζηνξίνπ, όπνπ αληηκεηώπηζε απνηειεζκαηηθά ηνύξθηθεο θαη ηνπξθαιβαληθέο νκάδεο. ηηο 3 Ηνπιίνπ κάιηζηα θαηάθεξε λα εμνληώζεη καδί κε ηνλ Πιαηαληά ηνλ αξρηθνκηηαηδή Κεξζάθσθ ζηνλ νηθηζκό Πηειέα. Σα άιια δύν ζπλαληήζεθαλ κε ηνλ Φαιεξέα ζηε Βιάζηε θαη απνθάζηζαλ λα επηηεζνύλ ζηελ Ομπά, όπνπ βξηζθόηαλ ν Πνπληίλσθ. κσο, όζν όιε ε δύλακε βξηζθόηαλ ζηα πςώκαηα νύκπξεηο θαη Βέξκπηζηα βόξεηα ηεο Κιεηζνύξαο έγηλε αληηιεπηή από ηνλ ηνπξθηθό ζηξαηό πνπ πξνζπάζεζε λα ηελ πεξηθπθιώζεη από Κιεηζνύξα, Λέρνβν θαη Βαζηιεηάδα. ηηο 13 Ηνπλίνπ δηεμήρζε ε Μάρε ηεο Βέξκπηζηαο θαηά ηελ νπνία ζρεδόλ δηαιύζεθε ην ζώκα Φαιεξέα θαη ζθνηώζεθε ν Κ. Αξγπξόπνπινο. Έπεηηα, ην ζώκα Παπαβηέξνπ θηλήζεθε πξνο ην Μνξίρνβν θαη ηνπ Θεηάθε πξνο ηηο Πξέζπεο[81]. Σνλ Ηνύιην ηνπ 1907 θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπ ν Ν. Σζνηάθνο (θαπεηάλ Γέξκαο)[82] κε δύλακε 41 αλδξώλ πξνο ελίζρπζε ηνπ Φαιεξέα. πλαληνύληαη θνληά ζην Βνγαηζηθό θαη ε παξνπζία ηνπο γίλεηαη γλσζηή ζηνπο Σνύξθνπο από πξνδνζία. Οη Σνύξθνη πεξηθπθιώλνπλ ηελ νιόθιεξε ηελ νξεηλή πεξηνρή θαη

ην ζώκα εγθισβίδεηαη ζηελ ζέζε Καινγεξηθό, βνξείσο ηνπ ζεκεξηλνύ νηθηζκνύ Γέξκα. Ζ ζέζε ήηαλ αξθεηά κεηνλεθηηθή θαη θαηά ηελ κάρε ηεο 16εο Ηνπιίνπ πθίζηαηαη κεγάιεο απώιεηεο. Ο Σζνηάθνο θαη νη πεξηζζόηεξνη νπιίηεο ζθνηώλνληαη, άιινη αηρκαισηίδνληαη, ελώ κόλν κηα κηθξή νκάδα 8 αηόκσλ ππν ηνλ Φαιεξέα δηαθεύγεη λόηηα[83].

Ζ ηζέηα ηνπ Υ. Σζθέηθσθ (1877-1934) ην 1907, όηαλ αληηθαηέζηεζε ηνλ ζαλόληα Μήηξν Βιάρν θαη αλέιαβε

ηελ αξρεγία γηα όιε ηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο

Σνλ Ηνύιην κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Κεξζάθσθ, αθνινπζεί απηόο ηνπ πνιύ ζεκαληηθνύ θνκηηαηδή εγέηε Π. Κιηάζεθ. Σνλ Ννέκβξην απηνθηόλεζε ν Πνπληίλσθ, κεηά από πεξηθύθισζε ηνπξθηθνύ ζηξαηεύκαηνο. Αθόκε, δηαιύζεθε ε νκάδα ηνπ Σζθέηθσθ θαη ζθνηώζεθαλ πνιινί άιινη θνκηηαηδήδεο. Οπζηαζηηθά, ν κόλνο από ηνπο παιηνύο αξρηθνκηηαηδήδεο ηεο Καζηνξηάο πνπ ήηαλ δσληαλόο ήηαλ ν Σζαθαιάξσθ πνπ είρε δηαθύγεη από θαηξό ζηε Βνπιγαξία, ελώ νη ππόινηπνη πνπ παξέκελαλ ζηελ πεξηνρή είραλ αλαζηείιεη ζεκαληηθά ηηο δξαζηεξηόηεηέο ηνπο. Από ηα ειιεληθά ζώκαηα ν Βάξδαο πεξηζηαζηαθά δξνύζε ζηα Κνξέζηεηα, νη Σόκπξαο θαη Πιαηαληάο αλαρώξεζαλ ην θζηλώπνξν κεηά από επηηπρεκέλεο επηρεηξήζεηο ζηα Καζηαλνρώξηα θαη ην Νεζηόξην, ηνλ Ννέκβξην αηρκαισηίζηεθε ην ζώκα νύιηνπ, ελώ επαλήιζε από ηελ Νόηηα Διιάδα απηό ηνπ Γύπαξε. Οη ηνπξθηθέο θξνπξέο είραλ πιεζύλεη ζηα ρσξηά θαη ε νπνηαδήπνηε ελέξγεηα είρε θαζηζηεί δύζθνιε. Ο Γεξκαλόο Καξαβαγγέιεο είρε πεξηνξηζηεί από ηνπο Σνύξθνπο θαζ΄όιε ηε δηάξθεηα ηνπ 1907 ζηελ Καζηνξηά θαη απνπέκθζεθε ηειηθά ην θζηλώπνξν. Ήδε από ην 1907 νη λίθεο ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ θαη ε εμόλησζε πνιιώλ βνπιγαξηθώλ ηζεηώλ έγεηξαλ εκθαλώο ηηο ηζνξξνπίεο ζηε Μαθεδνλία πξνο ην κέξνο ησλ πξώησλ. ε δηπισκαηηθό επίπεδν, ε Αγγιία θαη ε Σνπξθία πξνρώξεζαλ ζε αιιεπάιιεια δηαβήκαηα πξνο ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε Θενηόθε, δηακαξηπξόκελεο γηα ηελ απνζηνιή αμησκαηηθώλ ζηε Μαθεδνλία. Οη κεγάιεο Γπλάκεηο έδεηρλαλ λα επηδηώθνπλ ηελ δηαηήξεζε ηνπ πθηζηάκελνπ status quo ζηε Μαθεδνλία θαη ηελ επηθπξηαξρία ηεο Σνπξθίαο. Φπζηθά, δελ είραλ δείμεη παξόκνηα επαηζζεζία ηα πξνεγνύκελα ρξόληα, όηαλ δξνύζαλ κόλν βνπιγάξηθα ζώκαηα ζηε Μαθεδνλία ή όηαλ ε θαηάζηαζε ήηαλ αθόκα ξεπζηή. Αληίζεηα, πίεδαλ ηελ Σνπξθία λα πξνρσξήζεη ζε κεηαξξπζκίζεηο κε ην Πξόγξακκα ηεο Μπξζηέγεο, κάιηζηα ακέζσο κεηά ηηο εθηεηακέλεο ζπγθξνύζεηο ηνπ Ίιηληελ. Με απηό ηνλ ηξόπν, εμέθξαζαλ έκκεζα γηα αθόκε κηα θνξά ηελ ππνζηήξημή ηνπο ζηηο βνπιγαξηθέο ζέζεηο. Ζ Διιάδα απάληεζε θνηλνπνηώληαο έλα θαηάινγν κε ηνλ αξηζκό ησλ λεθξώλ Διιήλσλ από ηηο

βνπιγαξηθέο ηζέηεο θαηά ηα έηε 1905-06, εμαλαγθάδνληαο ζηελ νπζία ηηο Μεγάιεο Γπλάκεηο λα αλαδεηήζνπλ επζύλεο θαη αιινύ. Σειηθά, ζηηο 28 επηεκβξίνπ 1907 ππνβάιιεηαη ηαπηόρξνλα ζε Διιάδα, Βνπιγαξία θαη εξβία απζηεξή δηαθνίλσζε πνπ απαηηεί ηελ εμαθάληζε ησλ αληάξηηθσλ ζσκάησλ ζηε Μαθεδνλία από ηελ Απζηξία θαη ηε Ρσζία. Έθηνηε νη θπβέξλεζεηο ησλ ηξηώλ θξαηώλ πξνζπάζεζαλ λα θξαηήζνπλ κηα θαηλνκεληθά δηαιιαθηηθή ζηάζε, ρσξίο όκσο λα ζηακαηήζνπλ λα απνζηέιινπλ ζώκαηα ζηε Μαθεδνλία. Σν ζώκα δηεζλνύο ρσξνθπιαθήο ππό ηνλ βξεηαλό De Georgis παξά ην γεγνλόο όηη εμνιόζξεπζε αξθεηά αληάξηηθα ζώκαηα από ην θαινθαίξη ηνπ 1907, δελ θαηάθεξε εληνύηνηο λα επηβάιιεη ηελ ηάμε θαζώο εκθαλίδνηαλ ζπλερώο λέα. Έηζη, κέρξη ηνλ Ηνύιην ηνπ 1908 αθνινύζεζε κηα θνύξζα δηαβνπιεύζεσλ, εγθπθιίσλ θαη ππνκλεκάησλ κεηαμύ ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ γηα ηελ βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο. Κακία πξόηαζε δελ ηειεζθόξεζε θαζώο ε θάζε δύλακε πεξηζζόηεξν πξνζπαζνύζε λα πξνσζήζεη ηα ζπκθέξνληά ηεο ζηελ πεξηνρή, παξά λα επηηύρεη κηα πξαγκαηηθή ιύζε. Σειηθώο, νη εμειίμεηο ζην εζσηεξηθό ηεο Σνπξθίαο κε ηελ Δπαλάζηαζε ησλ Νεόηνπξθσλ καηαίσζαλ θάζε πξνζπάζεηα θαη ε αλάκημε ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ κεηώζεθε ζεκαληηθά.

Οι δπάζειρ καηά ηο 1908 και ηο ηέλορ ηος αγώνα

Ο Γ. Γηθώλπκνο (Μαθξήο) (1887-1939) πξσηνεκθαλίζηεθε καδί κε ηνλ Μειά ζηελ Καζηνξηά θαη ζπλέρηζε ηελ δξάζε κέρξη ην

1908 παίξλνληαο κέξνο ζε πάξα πνιιέο κάρεο

ηηο αξρέο ηνπ 1908 ν πξσζππνπξγόο Θενηόθεο πξνζπάζεζε λα εμαιείςεη ηηο έξηδεο ηνπ Μαθεδνληθνύ Κνκηηάηνπ κε ηνπο αμησκαηηθνύο θαη ν πληαγκαηάξρεο Γαγθιήο αλέιαβε ηε δηέπζπλζε ηνπ αγώλα ζηε Κεληξηθή

Μαθεδνλία. Απηή ε πξνζπάζεηα αλαδηνξγάλσζεο δελ άιιαμε θάηη νπζηαζηηθό, θαζώο ε θαηάζηαζε ζπλερίζηεθε κέρξη ηελ ιήμε ηνπ αγώλα ηνλ Ηνύιην. Μεγαιύηεξα πξνβιήκαηα αληηκεηώπηδε ε βνπιγαξηθή θπβέξλεζε ζηελ πξνζπάζεηα λα αλαδηνξγαλώζεη ηελ ΔΜΔΟ θαη λα ηελ θέξεη ππό ηνλ πιήξε έιεγρό ηεο. Μάιηζηα, νη ζπλερείο ήηηεο από ηα ειιεληθά ζώκαηα νδήγεζαλ ζηελ αδξαλνπνίεζε ηεο δξαζηεξηόηεηαο ησλ ηζεηώλ ζε πνιιέο πεξηνρέο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ε Καζηνξηά. Δδώ, δελ παξαηεξήζεθε ε έληνλε δξάζε ησλ πξνεγνύκελσλ εηώλ από ηε κεξηά ησλ Κνκηηαηδήδσλ, κηαο θαη νη πεξηζζόηεξνη βνεβόδεο είραλ εμνλησζεί. Αληίζεηα, ππήξραλ αξθεηά ειιεληθά ζώκαηα: νη Γύπαξεο θαη Κνξνπνύιεο ζηα Κνξέζηεηα, ν Αλδξηαλάθεο θαη ν Πνύιαθαο ζην Βίηζη, νη νύιηνο θαη Μπέινο ζηα Καζηαλνρώξηα, νη Λ. Απνζηνιίδεο[84], Η. ηδέξεο[85] θαη Κ. Νηόγξεο[86] ζηελ πεξηνρή Κνξεζνύ-Βαζηιεηάδαο-Κιεηζνύξαο[87], ελώ ηε δηεύζπλζε ηνπ αγώλα ζηελ Καζηνξηά αλέιαβε ν Γ. Γνπκπηώηεο[88]. Σνλ Απξίιην νη νκάδεο Γύπαξε θαη Κνξνπνύιε επέζηξεςαλ ζηελ Διιάδα θαη ζηε ζέζε ηνπο αθίρζεζαλ ηα ζώκαηα Γ. Γηθώλπκνπ-Μαθξή θαη Λ. Παπαινπθά (θαπεηάλ Ρνπκειηώηεο)[89]. Σα δύν λέα ζώκαηα επηηέζεθαλ ζηηο 13 Μαΐνπ ζηελ Ηεξνπεγή, αθήλνληαο πνιινύο εμαξρηθνύο λεθξνύο. Έπεηηα, ιόγσ ηνπξθηθήο θαηαδίσμεο ν Παπαινπθάο θηλήζεθε πξνο ηα Καζηαλνρώξηα, ελώ ν Μαθξήο εηζήιζε ζηα Κνξέζηεηα. πλεπιάθε κε ηνπξθηθό απόζπαζκα θνληά ζηελ Ομπά Πξεζπώλ θαη επηηέζεθε καδί κε ηνλ Αλδξηαλάθε ζηελ Βπζζηληά. Από εθεί πνξεύζεθε ζηελ Γξνζνπεγή, ην Φιάκπνπξν θαη επηηέζεθε ζηε Λεπηνθαξπά. Σέινο, κέζσ Πνιππόηακνπ θαη Πηζνδεξίνπ εγθαηαζηάζεθε ζηελ πεξηνρή ηνπ Βαξλνύληα κέρξη ηνλ Ηνύιην[90].

Πξνπαγαλδηζηηθή απεηθόληζε ησλ Νεόηνπξθσλ ζε επηζηνιηθό δειηάξην. Έρεη ην πξόζσπν ηνπ Δλβέξ Μπέε,

εγεηηθήο πξνζσπηθόηεηαο ησλ Νεόηνπξθσλ, θαη είλαη γξακκέλε ζηελ ειιεληθή θαη ηελ αξαβηθή γιώζζα.

ηηο 11 Ηνπιίνπ 1908 ην θίλεκα ησλ Νεόηνπξθσλ ‘’Έλσζε θαη Πξόνδνο’’ δηαθεξύζεη ηελ επαλάζηαζε κε ζηόρν ηελ επαλαθνξά ηνπ πληάγκαηνο ηνπ 1876 πνπ είρε θαηαιπζεί από ηνλ νπιηάλν Ακπληνύι Υακίη Β’. ην θίλεκα απηό ζπκκεηείραλ θπξίσο αμησκαηηθνί ηνπ νζσκαληθνύ ζηξαηνύ, αιιά θαη άιινη αλαλεσηηθνί θνξείο όπσο πνιηηηθνί θαη επηζηήκνλεο. Ζ θαηαδπλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηνπ ζνπιηάλνπ, ε νηθνλνκηθή αζηάζεηα θαη ε αλππνιεςία ζηελ νπνία είρε πεξηπέζεη ην Οζσκαληθό Κξάηνο κε ηελ ζπλερή αλάκημε ησλ Μεγάισλ Γπλάκεσλ ζην εζσηεξηθό ηνπ, νδήγεζαλ ηειηθά ζηελ εμέγεξζε γηα ηελ αλαδηνξγάλσζε, ηνλ εθδεκνθξαηηζκό θαη ηνλ εμπγρξνληζκό ηνπ θξάηνπο. Ζ κεηαξξύζκηζε απηή μεθηλά κε ην θίλεκα ησλ Νεόηνπξθσλ θαη νινθιεξώλεηαη κε ηελ πνιηηηθή ηνπ Κεκάι Αηαηνύξθ αξγόηεξα. ηηο 17 Γεθεκβξίνπ 1908 ζρεκαηίζηεθε ε ηνπξθηθή βνπιή ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ εθηόο από Σνύξθνπο, Άξαβεο, Έιιελεο, Βνύιγαξνη, έξβνη, Αιβαλνί, Αξκέληνη

θαη Δβξαίνη, αλάινγα κε ηνλ πιεζπζκό θάζε εζλόηεηαο. Από ην Βηιαέηη Μνλαζηεξίνπ πξνέξρνληαλ 11 βνπιεπηέο : 4 Μνπζνπικάλνη, 3 Έιιελεο (Σ. Νάιιεο, Κ. Γξίδεο, Γ. Μπνύζηνο), 1 Βνύιγαξνο, 1 έξβνο, 1 Αιβαλόο θαη 1 ξνπκαλίδσλ Βιάρνο[91]. Σελ είδεζε ηεο επαλάζηαζεο ππνδέρηεθαλ κε ηδηαίηεξε ηθαλνπνίεζε νη Βνύιγαξνη, νη νπνίνη αλέζηεηιαλ άκεζα ηε δξάζε ησλ έλνπισλ ζσκάησλ Κνκηηαηδήδσλ ζηε Μαθεδνλία. Ζ ειιεληθή πιεπξά είλαη γεγνλόο όηη ήηαλ πεξηζζόηεξν επηθπιαθηηθή ζηηο εμαγγειίεο ησλ Νεόηνπξθσλ γηα εθπιήξσζε ησλ αηηεκάησλ ησλ εζληθώλ κεηνλνηήησλ. Παξ’ όια απηά απνθαζίζηεθε ε αλαζηνιή ηεο έλνπιεο δξάζεο ησλ ειιεληθώλ ζσκάησλ θαη ε παξάδνζε ησλ όπισλ ζηνπο ηνύξθνπο. Έηζη, ην Πξνμελείν Μνλαζηεξίνπ ζπγθέληξσζε ηνπο Μαθξή, Βνιάλε, Καξαβίηε θαη Σζίηζν ζην Μεγάξνβν, νη δξώληεο νπιαξρεγνί ηνπ Βηηζίνπ Αλδξηαλάθεο θαη Ησαλλίδεο παξνπζηάζηεθαλ ζηε Φιώξηλα, ελώ νη ππόινηπνη Γύπαξεο, Πνύιαθαο θαη Παπαινπθάο δελ παξέδσζαλ ηα όπια ηνπο θαη θαηέθπγαλ ζηε Νόηηα Διιάδα[92]. Ζ Δπαλάζηαζε ησλ Νεόηνπξθσλ είρε ηεξκαηίζεη ηνλ 4εηή αληάξηηθν πόιεκν ζηε Μαθεδνλία, αιιά όπσο απνδείρζεθε ζην επόκελν δηάζηεκα ε θαηάζηαζε γηα ηνπο ππόδνπινπο κάιινλ επηδεηλώζεθε, κηαο θαη νη Νεόηνπξθνη εθάξκνζαλ κηα ζθιεξόηεξε πνιηηηθή εθηνπξθηζκνύ. Ζ ειιεληθή θπβέξλεζε πξνρώξεζε ζηελ ίδξπζε ηεο Παλειιήληαο Οξγάλσζεο θαη ηεο απνζηνιήο αμησκαηηθώλ ζηα Πξνμελεία ηεο Μαθεδνλίαο, ώζηε λα ππνζηεξηρζνύλ θαιύηεξα ηα δηθαηώκαηα ησλ ειιήλσλ γεγελώλ. Μεξηθνί νπιαξρεγνί ζπλέρηζαλ ηε δξάζε ηνπο κεκνλσκέλα κέρξη ηελ ηειηθή θήξπμε ηνπ πνιέκνπ ην 1912. Οη Βαιθαληθνί Πόιεκνη νδήγεζαλ ζηελ νξηζηηθή απειεπζέξσζε ηνπ κεγαιύηεξνπ ηκήκαηνο ηεο Μαθεδνλίαο θαη ηελ ελζσκάησζή ηνπ ζην Διιεληθό Κξάηνο.

πεγέο εηθόλσλ: αξρείν Μνπζείνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα Θεζ/λίθεο

Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979

αξρείν ΔΛΗΑ

Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993

Γ. Σζόηζνο, Γηαδξνκέο αγσληζηώλ ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα: Μηα πξόηαζε γηα ηελ ηνπηθή αλάπηπμε, Μαθεδνληθόο Αγώλαο - Παύινο Μειάο, Δπηζηεκνληθό πλέδξην 14-23 Ματνπ 2004, Έθδνζε Ηεξάο Μεηξνπόιεσο Καζηνξηάο, Καζηνξηά, 2005

πεξηνδηθό Ilyustratsia Ilinden (βνπιγ), Sofia 1927-1938

C. R. Buxton, Turkey in Revolution, ed Unwin, London, 1909

[1] Αξρείν Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθώλ, Φάθεινο Μαθεδνληθνύ Εεηήκαηνο 1903, ππ΄αξηζκόλ 607/20.08.1903 θαη Πξνμελείν Μνλαζηεξίνπ, ηειεγξάθεκα 28.12.1903

[2] Ζ ‘’Δζληθή Άκπλα’’ ηδξύζεθε ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1902 ζην Μνλαζηήξη κε πξσηνβνπιία ηνπ Η. Γξαγνύκε. Πξώηα κέιε νη Α. Εάρνο, Α. Μαηιήο, Φ.

Καπεηαλόπνπινο, Ν. Καιαξίηεο, Θ. Μόδεο, Υ. Γνύκαο θαη παπα-ηαύξνο Σζάκεο. θνπόο ηεο ε ζπλεξγαζία ησλ ειιεληθώλ παξαγόλησλ ζηε Μαθεδνλία θαη ε νξγάλσζε ησλ ειιεληθώλ αγξνηηθώλ πιεζπζκώλ ζε έλα δίθηπν πνπ ζα ελεκέξσλε γηα ηηο ελέξγεηεο ησλ θνκηηαηδήδσλ θαη ησλ Σνύξθσλ. Φπζηθά, δελ είρε ηε δπλαηόηεηα λα νξγαλώζεη έλνπια ζώκαηα, παξα κόλν λα πξνζηαηεύζεη κέζσ πιεξνθνξηνδνηώλ ηνπο ειιεληθνύο πιεζπζκνύο. [3] Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1959, ζ. 3

[4] Ο Πάπινο Μειάο (1870-1904) γελλήζεθε ζηε Μαζζαιία ηεο Γαιιίαο θαη είρε επεηξώηηθε θαηαγσγή. Ήηαλ γόλνο κηα κεγαιναζηηθήο νηθνγέλεηαο πνπ επέζηξεςε ζηελ Αζήλα ην 1876. Ο παηέξαο ηνπ Μηραήι ζπκκεηείρε σο ηακίαο ηεο Δζληθήο Δπηηξνπήο ζηελ νξγάλσζε ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1878 ζε Μαθεδνλία θαη Κξήηε. Ο Παύινο ην 1891 απνθνίηεζε από ηελ ρνιή Δπειπίδσλ, έγηλε Αλζππνινραγόο ηνπ Ππξνβνιηθνύ θαη ζπκκεηείρε ζηνλ Διιελνηνπξθηθό Πόιεκν ηνπ 1897. πκκεηείρε ελεξγά ζε πνιιέο νξγαλώζεηο γηα ηε Μαθεδνλία θαη ήηαλ ηδηαίηεξα επαηζζεηνπνηεκέλνο ζε απηό ην δήηεκα, αιιεινγξαθώληαο κε ηνλ Γεξκαλό Καξαβαγγέιε. Πξαγκαηνπνίεζε ηξία δηεξεπλεηηθά ηαμίδηα ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία κέζα ζην 1904, πξνζπαζώληαο λα αθππλίζεη ην θνβηζκέλν ζπλαίζζεκα ησλ ειιεληθώλ πιεζπζκώλ θαη λα νξγαλώζεη ηνλ έλνπιν αγώλα. Σν ςεπδώλπκό ηνπ Μίθεο Εέδαο πξνήιζε από ηα νλόκαηα ησλ δύν παηδηώλ ηνπ Μηράιε (Μίθε) θαη Εσή (Εέδα). θνηώζεθε θαηά ηελ ηξίηε πεξηνδεία ηνπ ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1904 από ηνύξθηθν απόζπαζκα ζηελ ηάηηζηα Καζηνξηάο, ύζηεξα από πξνδνζία ηνπ Μήηξν Βιάρνπ. Απνηεινύζε έλαλ από ηνπο πην έλζεξκνπο ππνζηεξηθηέο ηεο έλνπιεο επέκβαζεο ζηε Μαθεδνλία ππεξ ησλ ειιεληθώλ πιεζπζκώλ. Ζ αιήζεηα είλαη όηη πξόιαβε λα πάξεη κέξνο ζε ιηγνζηέο κάρεο, όκσο ν ζάλαηόο ηνπ απνηέιεζε ηελ αθνξκή γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ ππόινηπσλ έλνπισλ ζσκάησλ από ηελ Νόηηα Διιάδα. Έηζη, ην όλνκά ηνπ πήξε ζπκβνιηθό ραξαθηήξα θαη ν νηθηζκόο όπνπ ζθνηώζεθε πήξε ην όλνκά ηνπ. [5] Ο Αιέμαλδξνο Κνληνύιεο (1858-1933) γελλήζεθε ζηελ Διεπζίλα Αηηηθήο θαη ην 1885, ζπκκεηείρε ζηελ επαλάζηαζε ηνπ 1878 θαη ην 1891 πξνάρζεθε ζε Αλζππνινραγό ηνπ Πεδηθνύ. πκκεηείρε ζηνλ πόιεκν ηνπ 1897 θαη κεηά ππνζηήξημε ηελ ειιεληθή επέκβαζε ζηε Μαθεδνλία. Σν 1911 ζπλέδξακε ηνπο αγώλεο γηα απειεπζέξσζε ηεο Αιβαλίαο από ηνπο Σνύξθνπο θαη ην 1912 ζηνλ Α΄Βαιθαληθό Πόιεκν. ηνλ κεζνπόιεκν πξνάρζεθε ζε Τπνζηξάηεγν θαη πήξε κέξνο ζηελ Μηθξαζηαηηθή Δθζηξαηεία ην 1922. πλέγξαςε ηελ βηνγξαθία ηνπ θαπεηάλ Κώηηα θαη πέζαλε ην 1933. [6] Ο Αλαζηάζηνο Παπνύιαο (1857-1935) θαηαγόηαλ από ην Μεζνιόγγη θαη θαηαηάρζεθε από κηθξόο εζεινληήο ζηνλ ειιεληθό ζηξαηό. πκκεηείρε ζηνλ πόιεκν ηνπ 1897, ελώ ήηαλ αληίζεηνο κε ηελ επέκβαζε θαηά ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα. Πήξε κέξνο ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο σο πληαγκαηάξρεο θαη πξνάρζεθε ζε Τπνζηξάηεγν. ηνλ εζληθό δηραζκό πήξε ην κέξνο ηνπ βαζηιηά θαη νξγάλσζε ηα αληηβεληδειηθά θηλήκαηα ζηελ Θήβα θαη ηελ Πεινπόλλεζν. Φπιαθίζηεθε θαη θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην, όκσο απνθπιαθίζηεθε ην 1920. Αλέιαβε ηελ αξρηζηξαηεγία ηνπ ειιεληθνύ εθζηξαηεπηηθνύ ζώκαηνο ζηε Μηθξά Αζία κέρξη ηνλ Μάτν ηνπ 1922. Έπεηηα, άιιαμε πνιηηηθή παξάηαμε, ην 1935 ζπκκεηείρε ζην βεληδειηθό θίλεκα ησλ Πιαζηήξα – Γνλαηά, θπιαθίζηεθε θαη εθηειέζηεθε επί θπβέξλεζεο Π. Σζαιδάξε.

[7] Ο Γεώξγηνο Κνινθνηξώλεο (1866-1913) ήηαλ εγγνλόο ηνπ αξρεγνύ ηεο ειιεληθήο Δπαλάζηαζεο ηνπ 1821 Θεόδσξνπ Κνινθνηξώλε θαη ζπνύζαζε ζηε ρνιή Δπειπίδσλ. πκκεηείρε ζηνλ πόιεκν ηνπ 1897 θαη ήηαλ αληίζεηνο κε ηελ επέκβαζε ζηε Μαθεδνλία. πκκεηείρε σο Σαγκαηάξρεο ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ζθνηώζεθε ζε κάρε κε ηνπο Βνπιγάξνπο ζην όξνο ξβεινο ηεο Αλαη. Μαθεδνλίαο ηνλ Ηνύιην ηνπ 1913. [8] Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1959, ζ. 4

[9] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 55-57

[10] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 145, 146 βάζεη ησλ πεγώλ: Α. Κνληνύιεο, Βηνγξαθία θαπεηάλ Κώηηα, Φιώξηλα, 1931, ζ. 41-43

Ν. Κνεκηδόπνπινο, Καπεηάλ Κώηηαο, Αζήλαη, 1968, ζ. 133-149

Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1959, ζ. 4,5

[11] Α. Κνληνύιεο, Βηνγξαθία θαπεηάλ Κώηηα, Φιώξηλα, 1931, ζ. 43

[12] Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1959, ζ. 3, 4

[13] Π. Παπαζηακάηεο, Ζκεξνιόγηνλ (Απνκλεκνλεύκαηα) Λάθε Πύξδα, πεξ. Αξηζηνηέιεο 20 (1960), Φιώξηλα, ζ. 37

[14] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 135-137 θαη Αξρείν ΓΗ, Πξνμελείν Μνλαζηεξίνπ, Φάθεινο 1904, ππ΄αξηζκόλ 685/16.07.1904

[15] Ο Παληειήο Καλδύιαο (θαπεηάλ Κόθθηλνο) θαηαγόηαλ από ην Βνγαηζηθό θαη ζπκκεηείρε σο εζεινληήο ζηνλ πόιεκν ηνπ 1897. Καηά ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα έδξαζε γύξσ από ηνλ ηόπν θαηαγσγήο ηνπ θαη ηα Καζηαλνρώξηα, ελώ ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Π. Μειά, ηνλ Γ. Σζόλην θαη ηνλ Α. θαξαιίβαλν πξηλ θπιαθηζηεί γηα ηξία ρξόληα ην 1905. [16] Ν. Μειά, Παύινο Μειάο, Γσδώλε, Αζήλα, 1992, ζ. 272-314

[17] Π. Παπαζηακάηεο, Ζκεξνιόγηνλ (Απνκλεκνλεύκαηα) Λάθε Πύξδα, πεξ. Αξηζηνηέιεο 20 (1960), Φιώξηλα, ζ. 44, 45

[18] Α. Υνηδίδεο (επηκ.), Δπζύκηνο Κανύδεο. Έλαο Κξεηηθόο αγσλίδεηαη γηα ηε Μαθεδνλία: Απνκλεκνλεύκαηα (1903-1907), Φίινη Μνπζείνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα, Θεζ/λίθε, 1997, ζ. [19] Ο Γεώξγηνο Βνιάλεο (1876-1924) γελλήζεθε ζηνπο Λάθθνπο Υαλίσλ θαη ήξζε σο εζεινληήο ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία, καδί κε ηνλ Π. Μειά ην 1904. πιιήθζεθε ηε λύρηα ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Μειά θαη παξέκεηλε θπιαθηζκέλνο ζην Μνλαζηήξη κέρξη ηελ απόδξαζή ηνπ θαη ηε δηαθπγή ζηελ Αζήλα. Δπαλεκθαλίζηεθε ην 1906 θαη έδξαζε θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηνπ Μνξηρόβνπ κέρξη ην ηέινο ηνπ αγώλα. Πέζαλε ζηα Πεξηβόιηα Υαλίσλ ην 1926. [20] Ο Ησάλλεο Καξαβίηεο (1883-1949) γελλήζεθε ζηελ Αλώπνιε Υαλίσλ θαη εκθαλίζηεθε ην 1904 ζηελ Καζηνξηά καδί κε ηνλ Μειά. ηε ζπλέρεηα ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Καηεράθε θαη ηνλ Γ. Βάξδα θαη κεηαθηλήζεθε ζηελ πεξηνρή ηνπ Μνξηρόβνπ. Έδξαζε ζε πεξηνρέο ηεο Φιώξηλαο θαη ηνπ Μνλαζηεξίνπ κέρξη ην 1908. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηνλ αγώλα ζηε Βόξεην Ήπεηξν. Δμέδσζε καθξνζθειή απνκλεκνλεύκαηα θαη πέζαλε ην 1949 ζηελ Αζήλα. Γηα έλα κεγάιν δηάζηεκα ηνπ κεζνπνιέκνπ είρε

δσζεί πξνο ηηκήλ ηνπ ην όλνκα Καξαβίαο ζηνλ ζεκεξηλό νηθηζκό Ν. Μεζήκβξηα ηεο Θεζ/λίθεο. [21] Ο Εήζεο Γεκνπιηόο ( -1908) ήηαλ παιηόο θιεθηαξκαηνιόο ηνπ Βηηζίνπ. Καηαγόηαλ από ην Λέρνβν θαη θαηά ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα ζπλεξγάζηεθε κε αξθεηνύο αμησκαηηθνύο, ελώ απνηέιεζε αξρεγόο ηεο επηηξνπήο άκπλαο ζην ρσξηό ηνπ. θνηώζεθε ην 1908 ζηε Βεύε ηεο Φιώξηλαο. [22] Ο Φίιηππνο Καπεηαλόπνπινο ( -1904) γελλήζεθε ζηνπο Πύξγνπο (Καηξαλίηζα) Δνξδαίαο, ζπνύδαζε θαξκαθνπνηόο θαη εξγάζηεθε ζην Μνλαζηήξη. Γεκηνύξγεζε ηελ ηνπηθή επηηξνπή άκπλαο καδί κε ηνλ Θ. Μόδε θαη ηνλ Υ. Γνύκα. Μεηα ηελ πξνδνζία θαη ηνλ δνινθνλία ηνπ Μόδε θαηέθπγε λόηηα θαη ζπλάληεζε ην ζώκα ηνπ Μειά. θνηώζεθε κόιηο κηα εκέξα κεηά ζηνλ Πνιππόηακν από ηνύξθηθα ππξά. [23] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 149-153

[24] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 62

[25] ν.π, ζ. 64, 66

[26] ν.π, ζ. 66-71

[27] Ο Λακπξηλόο Βξαλάο ( -1905) γελλήζεθε ζηνλ Καιιηθξάηε θαθηώλ θαη πξώηε θνξά εκθαλίζηεθε ζηελ Καζηνξηά ηνλ Ηνύλην ηνπ 1903. Δπαλήιζε ην 1904 καδί κε ηνλ Μειά θαη ηνπνζεηήζεθε αξρεγόο ζηελ θξνπξά ηεο Γξνζνπεγήο. θνηώζεθε ηνλ Απξίιην ηνπ 1905 ζηε κάρε ηεο Γξνζνπεγήο κεηά από πξνδνζία ησλ Βνπιγάξσλ ζηνπο Σνύξθνπο. [28] Ο Ησάλλεο Πνύιαθαο (θαπεηάλ Μπνύιαθαο) ( -1908) θαηάγνληαλ από ην Θέξηζζν ησλ Υαλίσλ θαη πξσηνεκθαλίζηεθε σο εζεινληήο ζηε Μαθεδνλία ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1904. Σνπνζεηήζεθε αξρεγόο ηεο θξνπξάο ζην Φιάκπνπξν θαη ζπλεξγάζηεθε κε αξθεηνύο αμησκαηηθνύο κέρξη λα δεκηνπξγήζεη ην δηθό ηνπ κεγάιν ζώκα. Γνινθνλήζεθε ην 1908 ζε κηα ραξηνπαηθηηθή ιέζρε ζηελ Αζήλα. [29] Ο Αλδξέαο Γηθώλπκνο (κπαξκπα-Αλδξέαο) γελλήζεθε ζηνλ Καιιηθξάηε θαθηώλ θαη έθηαζε ην 1904 καδί κε ηνλ Μειά ζηελ Καζηνξηά. Αξγόηεξα, ηνπνζεηήζεθε επηθεθαιήο ηεο θξνπξάο ηνπ Λερόβνπ, όπνπ θαη έδξαζε ην κεγαιύηεξν δηάζηεκα ηνπ Αγώλα. Σξαπκαηίζηεθε ζνβαξά ζην κάηη θαηά ηε δηάξθεηα κηαο επηρείξεζεο ζηελ Πεξηθνπή ην 1905, αιιά ζπλέρηζε ηνλ αγώλα παξα ηελ πξνρσξεκέλε ειηθία ηνπ. [30] Ο Νηθόιανο (Λάθεο) Πύξδαο (1880-1947) από ηε Φιώξηλα απνηέιεζε έλαο από ηνπο πξσηνπόξνπο ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα ζηελ πεξηνρή. Από ην 1904 θαη ηελ επίζθεςε ζηελ Αζήλα ζπλδέεηαη ζηελά κε ηνλ Π. Μειά θαη νξίδεηαη ππαξρεγόο ηεο νκάδαο ηνπ. Ο ζλήζθσλ Μειάο ηνπ έδσζε ζηε ηάηηζηα ην ζηαπξό θαη ην όπιν ηνπ ώζηε λα ηα παξαδώζεη ζηελ νηθνγέλεηά ηνπ. Έηζη, ζηα ηέιε ηνπ 1904 κεηαβαίλεη ζηελ Αζήλα θαη επηζηξέθεη ην θαινθαίξη ηνπ 1905, ζπλεξγαδόκελνο κε ηνλ Βάξδα. Σειηθά, έξρεηαη ζε ξήμε καδί ηνπ θαη εγθαηαιείπεη ηνλ αγώλα, θεύγνληαο ζηελ Αίγππην κέρξη ηελ απειεπζέξσζε ηνπ ’12. Δγθαζίζηαηαη ζηε Φιώξηλα, ζπγγξάθεη ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ θαη πεζαίλεη ην 1947. [31] Ο Γεώξγηνο Καηεράθεο (θαπεηάλ Ρνύβαο) (1880-1936) γελλήζεθε ζηελ Πόκπηα Ζξαθιείνπ θαη απνθνίηεζε ην 1902 από ηε ρνιή Δπειπίδσλ σο αλζππνινραγόο. Δκθαλίζηεθε ζηελ Καζηνξηά ζηα ηέιε ηνπ 1904 σο γεληθόο αξρεγόο ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα, αιιά απνζύξζεθε κεηά από έλα κήλα ιόγσ πξνβιήκαηνο πγείαο. Δπαλήιζε ην 1905 θαη πήξε κέξνο ζε ζεκαληηθέο

κάρεο. Αξγόηεξα έδξαζε ζε πεξηνρέο ηνπ Μνλαζηεξίνπ θαη ηεο Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη απνζηξαηεύηεθε νξηζηηθά ην 1922 σο Τπνζηξάηεγνο. Γηεηέιεζε γεληθόο δηνηθεηήο Θξάθεο θαη Κξήηεο, βνπιεπηήο, γεξνπζηαζηήο θαη ηξεηο θνξέο ππνπξγόο. Πέζαλε ην 1938 ζην Ζξάθιεην. [32] Ο Παύινο Γύπαξεο (1882-1966) θαηάγνληαλ από ηελ Αζή Γσληά ησλ Υαλίσλ θαη πξσηνεκθαλίζηεθε σο εζεινληήο ζηε Μαθεδνλία καδί κε ηνλ Καηεράθε ην 1904. Πήξε κέξνο ζε αξθεηέο κάρεο ελαληίνλ ησλ Βνπιγάξσλ, ελώ ζπκκεηείρε ζε πνιιέο κάρεο θαηά ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο, ηνλ Αγώλα ζηελ Βόξεην Ήπεηξν θαη ηνλ Α΄Παγθόζκην Πόιεκν ζηελ Μηθξά Αζία. ηνλ Μεζνπόιεκν ηάρζεθε θαλαηηθά κε ηνλ Βεληδέιν θαη νξγάλσζε ηα βεληδειηθά παξαθξαηηθά ηάγκαηα αζθαιείαο ζηελ Αζήλα. Μάιηζηα, ήηαλ ν επηθεθαιήο ηνπ απνζπάζκαηνο πνπ δνινθόλεζε ηνλ Ίσλα Γξαγνύκε ην 1920. Σν 1941 πνιέκεζε ζηε Μάρε ηεο Κξήηεο ελαληίνλ ησλ Γεξκαλώλ θαη έπεηηα θαηέθπγε ζηελ Αίγππην. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε ηνπ ’44 ηνπνζεηείηαη θξνύξαξρνο Υαλίσλ θαη αλαιακβάλεη αληηθνκκνπληζηηθή δξάζε ζηνλ Δκθύιην Πόιεκν. Σέινο, ςεθίδεηαη βνπιεπηήο Υαλίσλ, γξάθεη ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ θαη πεζαίλεη ζηελ Αζήλα ην 1966. [33] Ο ίκνο Ησαλλίδεο (ηνγηάλλεο ή Αξκελζθηώηεο) γελλήζεθε ζηα Άισλα (Αξκέλζθν) Φιώξηλαο θαη αθνινύζεζε από λσξίο ηνλ θαπεηάλ Κώηηα, σο έλα από ηα πξσηνπαιιίθαξά ηνπ. Μεηά ην Ίιηληελ πήγε καδί κε άιινπο ζηελ Αζήλα ώζηε λα παξνπζηάζνπλ ηελ θαηάζηαζε ζηε Μαθεδνλία. Δπέζηξεςε ζηα Κνξέζηεηα θαη ην 1905 κεηά ηελ εμόλησζε ηνπ Κώηηα θαηέθπγε πάιη ζηελ Νόηηα Διιάδα. Δπαλήιζε θαη εληάρζεθε ζηα ζώκαηα Βάξδα θαη Κανύδε. Σν 1906 δεκηνπξγεί ηελ δηθή ηνπ νκάδα θαη δξα ζηνλ Βαξλνύληα καδί κε ηνλ Π. Ραθνβίηε, ελώ πξνζπαζεί αλεπηηπρώο λα ζθνηώζεη ηνλ Σζαθαιάξσθ. Μεηαπνιεκηθά δόζεθε ην όλνκά ηνπ ζην ρσξηό Μνηέζληηζα πνπ βξίζθεηαη δίπια ζηα Άισλα, ηνλ ηόπν θαηαγσγήο ηνπ. [34] Ο Γνύθαο Γατηαηδήο (θαπεηάλ Εέξβαο) (1879-1938) γελλήζεθε ζηηο έξξεο από εύπνξε νηθνγέλεηα θαη δηεηέιεζε από λσξίο πξάθηνξαο ειιεληθώλ ζπκθεξόλησλ. Μεηα από ηελ απνηπρεκέλε απόπεηξα δνινθνλίαο ηνπ βνύιγαξνπ πξάθηνξα ηόγηαλ θαηαθεύγεη ζηελ Αζήλα θαη ζπλδέεηαη κε ηνλ Βάξδα. Σν 1904 είλαη ππαξρεγόο ζην ζώκα ηνπ Καηεράθε θαη δξα ζηελ Καζηνξηά. Από ην 1905 κεηαθέξεηαη ζηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία, όπνπ δεκηνπξγεί ην δηθό ηνπ ζώκα θαη ζπκκεηέρεη ζε πνιιέο κάρεο. ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο δξα ζην Πάγγαην θαη απειεπζεξώλεη ηελ Διεπζεξνύπνιε Καβάιαο. ηνλ Μεζνπόιεκν αλαδείρζεθε βνπιεπηήο θαη πέζαλε ζην Παξίζη ην 1938. [35] Η. Καξαβίηεο (επηκ. Γ. Πεηζίβαο), Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, η. Α’, Μπίξε, Αζήλα, 1994, ζ. 152-156

[36] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 158, 159

[37] Ο Γεώξγηνο Σζόληνο (θαπεηάλ Βάξδαο) (1871-1942) θαηάγνληαλ από ην νξνπέδην Αζθύθνπ ησλ θαθηώλ. Έιαβε κέξνο ζηελ Κξεηηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1897 θαη δξαζηεξηνπνηήζεθε ελεξγά κε ζέκαηα ηεο Μαθεδνλίαο θαηά ηελ κεηνίθεζή ηνπ ζηελ Αζήλα. Γεκηνύξγεζε ην δηθό ηνπ ζώκα θαη εκθαλίζηεθε ζηελ Καζηνξηά ζηα ηέιε ηνπ 1904. Πήξε κέξνο ζε πνιιέο κάρεο θαζ΄όιε ηε δηάξθεηα ηνπ αγώλα θαη έδξαζε ζηα Καζηαλνρώξηα, ηα Κνξέζηεηα, ην Βίηζη, αιιά θαη ην Μνξίρνβν, ην Μνλαζηήξη θαη ηνλ Βαξλνύληα. Οη λίθεο ηνπ ελάληηα ζηνπο θνκηηαηδήδεο απνηέιεζαλ ίζσο ηνλ βαζηθόηεξν παξάγνληα

πεξηνξηζκνύ ηεο βνπιγαξηθήο εμάπισζεο ζηελ πεξηνρή, ελώ ήηαλ ν εγέηεο ηεο ακθηιεγόκελεο επίζεζεο ζηε Βαζηιεηάδα. Μεηά ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα ζπκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη πξνήρζε ζε Σαγκαηάξρε. Γηνξίζηεθε γηα θάπνην δηάζηεκα ην 1914 δηνηθεηήο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ ζηελ Κνξύηζα. Απνζηξαηεύηεθε ην 1923 θαη αζρνιήζεθε ελεξγά κε ηελ πνιηηηθή σο βνπιεπηήο Φιώξηλαο θαη Καζηνξηάο. Πέζαλε ην 1942 ζηελ Αζήλα, αθνπ ζπλέγξαςε ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [38] Ο Γεώξγηνο Γηθώλπκνο (θαπεηάλ Μαθξήο) (1887-1939) ήηαλ αλεςηόο ηνπ κπαξκπα-Αλδξέα Γηθώλπκνπ, γελλήζεθε ζηνλ Καιιηθξάηε θαθηώλ θαη ήηαλ έλαο από ηνπο 10 θξεηηθνύο πνπ πξσηνεκθαλίζηεθαλ ζηελ Καζηνξηά ην θαινθαίξη ηνπ 1903. Δπαλεκθαλίζηεθε ζηελ πξώηε πεξηνδεία ηνπ Μειά θαη κεηά καδί κε ηνλ Σζόλην-Βάξδα. πκκεηείρε ζε πνιιέο κάρεο ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο θαη αξγόηεξα βνξεηόηεξα ζην Μνξίρνβν. ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο έδξαζε πάιη ζηελ πεξηνρή ηεο Καζηνξηάο, ζπκκεηέρνληαο ζηελ απειεπζέξσζε. Έγξαςε ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ θαη πέζαλε ην 1939 ζηελ Αζήλα. [39] Ο Δκκαλνπήι Νηθνινύδεο θαηαγόηαλ από ηνπο Λάθθνπο Υαλίσλ θαη θαηαηάρζεθε εζεινληήο ζην ζώκα ηνπ θαπεηάλ Βάξδα. Έπεηηα, δεκηνύξγεζε ην δηθό ηνπ πνιπκειέο ζώκα θαη έδξαζε ζην Μνξίρνβν, όπνπ πήξε κέξνο ζε ζεκαληηθέο κάρεο. Απνζηξαηεύηεθε σο ινραγόο. [40] Ο Υξπζόζηνκνο Υξπζνκαιιίδεο (παπα-Γξάθνο) γελλήζεθε ζηελ Ζξάθιεηα ηεο Αλαη. Θξάθεο θαη ζπνύδαζε ζηε Θενινγηθή ρνιή ηεο Υάιθεο σο καζεηήο ηνπ Καξαβαγγέιε. Σνπνζεηήζεθε σο ηεξέαο θνληά ζηνλ ηόπν θαηαγσγήο ηνπ θαη ζπκκεηείρε σο εζεινληήο ζηνλ πόιεκν ηνπ ’97. Αξγόηεξα, ήξζε κε ην ζώκα ηνπ Βάξδα ζηελ Καζηνξηά θαη ζπλεξγάζηεθε κε αξθεηνύο νπιαξρεγνύο. Πήξε κέξνο ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηέινο ηπνζεηήζεθε ηεξέαο ζην Α΄Νεθξνηαθείν Αζελώλ κέρξη ηνλ ζάλαηό ηνπ. Πξόθεηηαη γηα κηα ακθηιεγόκελε πξνζσπηθόηεηα, θαζώο κεξηθέο θνξέο ην πάζνο θαη ε καρεηηθόηεηά ηνπ ηνλ νδήγεζαλ ζε ιάζνο ελέξγεηεο, όπσο νη δνινθνλίεο νξηζκέλσλ ακάρσλ θαη νη θηινληθίεο κε άιινπο νπιαξρεγνύο, ελώ ζρεηίδεηαη κε ηελ εθηέιεζε ηνπ καθεδνλνκάρνπ Αξ. Μαξγαξίηε γηα πξνδνζία. [41] Ο Μηραήι Σζόληνο θαηάγνληαλ από ην Αζθύθνπ θαθηώλ θαη ήηαλ αδεξθόο ηνπ Γεσξγίνπ Σζόληνπ-Βάξδα. Έδξαζε καδί κε ηνλ αδεξθό ηνπ ζηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα θαη αξγόηεξα ζπκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηνλ αγώλα απηνλνκίαο ηεο Βνξείνπ Ζπείξνπ. [42] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 72, 74

[43] Ο ηέθαλνο Γνύθαο (θαπεηάλ Μάιιηνο) γελλήζεθε ζηελ Κνξπηζά θαη μεθίλεζε αξρηθά ηνλ αγώλα ελαληίνλ ησλ ξνπκαληδόλησλ θαη ηνπξθαιβαλώλ ζηελ επαξρία ηνπ. Μεηνίθεζε ζηελ Διιάδα θαη αλαδείρζεθε ζε ινραγό ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ. πκκεηείρε ζηελ επίζεζε ζηε Βαζηιεηάδα ην 1905 θαη ζπλέρηζε ηε δξάζε ζηα Καζηαλνρώξηα, ηνλ Γξάκκν θαη ηελ Κνξπηζά, ζπλεξγαδόκελνο κε ηνλ Νηατιάθε. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηνπ ’12 ηνπνζεηήζεθε δηνηθεηήο ηεο Καζηνξηάο. [44] Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1959, ζ. 8, 9

[45] Η. Καξαβίηεο (επηκ. Γ. Πεηζίβαο), Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, η. Α’, Μπίξε, Αζήλα, 1994, ζ. [46] Απνκλεκνλεύκαηα Γεξκαλνύ Καξαβαγγέιε. Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ, Μπαξκπνπλάθεο, Θεζ/λίθε, 1993, ζ. 74-76

[47] Ο Νηθόιανο Καινκελόπνπινο (θαπεηάλ Νίδαο) (1865-1952) θαηάγνληαλ από ηελ ύξν θαη ήηαλ ζπκκεηείρε σο Τπνινραγόο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ ζηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα. Με ηελ έιεπζή ηνπ ην 1905 ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία ζπιιακβάλεηαη κε πνιινύο άλδξεο ηνπ θαη θπιαθίδεηαη ζην Μνλαζηήξη. Απνδξά κεηά από 3 ρξόληα θαη δηαθεύγεη ζηελ λόηηα Διιάδα. πκκεηέρεη ζηνπο Βαιθαληθνύο θαη ηνλ Α΄Παγθόζκην Πόιεκν σο ζηξαηησηηθόο δηνηθεηήο ηνπ Αηγαίνπ. Πέζαλε ζηελ Αζήλα ην 1952. [48] Ο Υξήζηνο Σζνιαθόπνπινο (θαπεηάλ Ρέκπεινο) (1868-1923) θαηαγόηαλ από ηελ Δπίδαπξν Αξγνιίδαο θαη ήηαλ Τπνινραγόο ηνπ Πεδηθνύ πνπ πήξε κέξνο ζηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα ην 1905, δξώληαο θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηνπ Μνξηρόβνπ. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηνλ Α΄Παγθόζκην Πόιεκν, ελώ απνζηξαηεύηεθε ην 1920 σο πληαγκαηάξρεο. Πέζαλε ην 1923 ζηελ Αζήλα. [49] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 191-194

[50] Ο Πέηξνο Μάλνο (θαπεηάλ Βέξγαο) γελλήζεθε ζηα Υαληά θαη ήηαλ αδεξθόο ηνπ Πξνέδξνπ ηνπ Μαθεδνληθνύ Κνκηηάηνπ Κ. Μάλνπ. Δκθαλίζηεθε ζηελ Καζηνξηά ην 1905 σο Δπίιαξρνο κε ην δηθό ηνπ ζώκα, πνπ ζπλεξγάζηεθε θπξίσο κε ηνλ Καηεράθε. Αξγόηεξα, έδξαζε ζε πεξηνρέο ησλ Γξεβελώλ θαη ηεο Αλαζέιηηζαο ελαληίνλ ηεο ξνπκαληθήο πξνπαγάλδαο. Δμειίρζεθε ζε Τπνινραγό ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ. [51] Ο Δπάγγεινο Φξαγθηαδάθεο (θαπεηάλ Γαιηαλόο) (1869-1951) θαηαγόηαλ από ην Ρέζπκλν, ζπκκεηείρε ζηελ Κξεηηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1897 θαη εκθαλίζηεθε σο εζεινληήο ζηε Μαθεδνλία ην 1904 καδί κε ηνλ Σζόλην-Βάξδα. Πήξε κέξνο ζε πνιιέο ζπκπινθέο θαη αηρκαισηίζηεθε θαηά ηελ κάρε ζην Κνπξί Γέξκα ηνλ Απξίιην ηνπ 1905. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη πέζαλε ην 1951 ζην Ρέζπκλν. [52] Ο Αξηζηείδεο Μαξγαξίηεο (θαπεηάλ Σξνκάξαο) ( -1905) γελλήζεθε ζηελ Καζηνξηά θαη είρε δεκηνπξγήζεη ην δηθό ηνπ κηθξό ζώκα πξηλ ηελ έιεπζε ησλ αμησκαηηθώλ από ηε λόηηα Διιάδα. πλεξγάζηεθε κε ηνλ Παύιν Μειά θαη έδξαζε ζηα Καζηαλνρώξηα θαη ηα Κνξέζηεηα. Ο Μαξγαξίηεο ζεσξήζεθε από ηνπο αξρεγνύο Βάξδα, Καηεράθε θαη Μάλν σο ππεύζπλνο γηα ηε δηαζπνξά πιεξνθνξηώλ ζηνπο Σνύξθνπο θαη ιεζηείεο, θαηεγνξίεο κάιινλ αλαιεζείο. Δθηειέζηεθε ηνλ Μάτν ηνπ 1905 από ηνλ παπα-Γξάθν Υξπζνκαιιίδε. [53] Ο Φηιόιανο Περεώλ (θαπεηάλ Φηιώηαο ή Λαύξαο) (1875-1947) ήηαλ γηόο ηνπ πξσηεξγάηε ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα Αλαζηάζηνπ Περεώλ θαη γελλήζεθε ζηελ Καζηνξηά. Μεηέβε ζηελ λόηηα Διιάδα, όπνπ έγηλε Αλζππίιαξρνο ηνπ ειιεληθνύ ηππηθνύ. Σν 1905 πξσηνεκθαλίζηεθε σο θαπεηάλ Φηιώηαο κε ην ζώκα ηνπ Γνύθα ζηελ πεξηνρή θαη αξγόηεξα ζπλεξγάζηεθε κε ηνλ Γηθώλπκν-Μαθξή. Καηέθπγε ιόγσ αζζέλεηαο ζηελ Αζήλα θαη επαλήιζε ην 1907 σο θαπεηάλ Λαύξαο ζηελ πεξηνρή ηνπ Μνξηρόβνπ. Δηρε ελεξγό ξόιν θαηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο Καζηνξηάο ην 1912, ελώ θαηά ην Μεζνπόιεκν αλαξξηρήζεθε ζην αμίσκα ηνπ ηξαηεγνύ. ήκεξα, ην ζσδώκελν αξρνληηθό ηνπ Φηιόιανπ Περεώλ ζηελ Καζηνξηά, όπνπ δηέκελε κέρξη ηνλ ζάλαηό ηνπ ην 1947, έρεη κεηαηξαπεί ζε Μνπζείν Μαθεδνληθνύ Αγώλα. [54] Ο Γεώξγηνο Βιαρνγηάλλεο (θαπεηάλ Οδπζζέαο) γελλήζεθε ζηε Ναύπαθην θαη σο Αλζππνινραγόο βνήζεζε ζηελ απνζηνιή ηεο πξώηεο νκάδαο Μαθεδνλνκάρσλ Κξεηώλ ην 1903. Αξγόηεξα, ηνπνζεηήζεθε σο πξάθηνξαο ζε Πξνμελεία ηεο Μαθεδνλίαο. Σν 1905 σο Λνραγόο θαηάξηηζε

δηθό ηνπ ζώκα θαη ζπλεξγάζηεθε θπξίσο κε ηνλ Μαθξή ζηελ πεξηνρή ηνπ Βαξλνύληα θαη ηνπ Μνξηρόβνπ. [55] Ο Αληώληνο Βιαράθεο (θαπεηάλ Λίηζαο) (1874-1906) γελλήζεθε ζηελ Μπξζίλε (Πάληηζα) ηεο Μάλεο θαη ζπκκεηείρε ζηνλ αηπρή πόιεκν ηνπ 1897. ηελ Καζηνξηά εκθαλίζηεθε ην 1905 σο Αλζππνινραγόο κε ην ςεπδώλπκν θαπεηάλ Λίηζαο, δξώληαο ζηα Καζηαλνρώξηα. Δπαλεκθαλίζηεθε ην 1906 παίξλνληαο κέξνο ζε πνιιέο κάρεο. θνηώζεθε ζηε Μάρε ηνπ Καζηαλόθπηνπ ηνλ Μάτν ηνπ 1906. [56] Ο Κσλζηαληίλνο Πνύινο (θαπεηάλ Πιάηαλνο) ( -1912) γελλήζεθε ζηνλ Πιάηαλν Ναππαθηίαο θαη κε ηελ ηδηόηεηα ηνπ Αλζππνινραγνύ έδξαζε ην 1905 θαη ηηο αξρέο ηνπ 1906 θπξίσο ζηα Καζηαλνρώξηα. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ζθνηώζεθε ζηε Μάρε ηνπ αξαληάπνξνπ ην 1912. [57] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 195-201

[58] Ο Βαζίιεηνο Παλνπζόπνπινο (θαπεηάλ Σξνκάξαο) ήηαλ Αλζππίιαξρνο ηνπ ειιεληθνύ ηππηθνύ. Σνπνζεηήζεθε σο πξάθηνξαο ηνλ Ηνύιην ηνπ 1905 ζε ζρνιείν ηεο Φιώξηλαο θαη ηνλ Ννέκβξην ηνπ ίδηνπ έηνπο ζπγθξόηεζε ην δηθό ηνπ ζώκα πνπ θαηαζηξάθεθε νινζρεξώο ζηε Μάρε ησλ Φαξάδσλ. Αξγόηεξα ζπκκεηείρε σο Τπίιαξρνο ζηελ απειεπζέξσζε ηεο Φιώξηλαο ην 1912. [59] Ο Λνπθάο Κόθθηλνο (1878-1913) θαηάγνληαλ από ην Μέγαξν (Ραδνζίληζηα) Γξεβελώλ θαη αλέπηπμε από λσξίο έλνπιε δξάζε. πλεξγάζηεθε κε πνιινύο αμησκαηηθνύο θαη ηδηαίηεξα κε ηνλ Βιαράθε θαη ηνλ Φαιεξέα ζηα Καζηαλνρώξηα, θαη κε ηνλ Γνύθα ζηα Γξεβελά. Πνιέκεζε κε πάζνο ηε βνπιγαξηθή θαη ξνπκαληθή πξνπαγάλδα κέρξη ην ηέινο ηνπ αγώλα θαη ην 1911 ζθόησζε ηνπο δνινθόλνπο ηνπ Μεηξνπνιίηε Γξεβελώλ Αηκηιηαλνύ. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο, όπνπ ηξαπκαηίζηεθε θαη πέζαλε ζηα Γξεβελά ην 1913. [60] ν.π, ζ. 214, 215

[61] ν.π, ζ. 213, 214

[62] Γ. Σζόληνο-Βάξδαο (επηκ. Γ. Πεηζίβαο), Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Ζκεξνιόγην 1904-1907, η. 3, Πεηζίβαο, Αζήλα, 2003, ζ. [63] Ο Κνύζκαλ (Κνύδν) Πνπληίλσθ (1875-1907) γελλήζεθε ζηελ Ομπά (Μπιάηζα) θαη ήηαλ βνπιγαξνδηδάζθαινο ζην ρσξηό ηνπ. Δληάρζεθε ζηελ ΔΜΔΟ θαη θπιαθίζηεθε ην 1901. πκκεηείρε ζηελ Δπαλάζηαζε ηνπ Ίιηληελ θαη επαλήιζε ζηα ηέιε ηνπ 1905 ζηελ Καζηνξηά, αλαιακβάλνληαο εληνλόηεξε δξάζε. Απηνθηόλεζε ζηνλ Πνιπθέξαζν ην 1907 θαηά ηε δηάξθεηα ζπκπινθήο κε ηνύξθηθν απόζπαζκα. [64] Ο Λεσλίδαο Σζώξεο ( -1906) ήηαλ εζεινληήο νπιαξρεγόο από ηελ Θεζζαιία πνπ έδξαζε απηόλνκα θαηά ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα ζηελ πεξηνρή ηνπ Λερόβνπ. ηηο αξρέο ηνπ 1906 πεξηθπθιώζεθε ζην Λέρνβν από ηνπο Σνύξθνπο κεηά από βνπιγάξηθε πξνδνζία θαη πξνζπάζεζε αλεπηηπρώο λα απηνθηνλήζεη γηα λα κελ αηρκαισηηζηεί. Σειηθά, πέζαλε ζηηο θπιαθέο ηεο Καζηνξηάο κεηά από νμείο πόλνπο. [65] Ο Εαραξίαο Παπαδάο (θαπεηάλ Φνύθαο) (1876-1907) γελλήζεθε ζην Πιαηαλάθη Αξθαδίαο θαη ήηαλ Αλζππνινραγόο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ. Δκθαλίζηεθε ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία ζηηο αξρέο ηνπ 1906 θαη έδξαζε κέρξη ηνλ Ηνύιην ζην Βίηζη, ηνλ Βαξλνύληα, ηα Κνξέζηεηα θαη ηα Καζηαλνρώξηα. Δπέζηξεςε ηνλ Απξίιην ηνπ 1907 θαη ζθνηώζεθε ζηε Μάρε ηνπ Παιαηνρσξίνπ ηνλ επόκελν κήλα. Σν Παιαηνρώξη Πηνιεκαΐδαο κεηνλνκάζηεθε θαηά ηνλ Μεζνπόιεκν ζε Φνύθαο πξνο ηηκήλ ηνπ.

[66] Ο Λεσλίδαο Πεηξνπνπιάθεο (1880-1906) γελλήζεθε ζην Γύζεην Λαθσλίαο ελώ ζπνύδαδε Ννκηθά ζηελ Αζήλα ζπκκεηείρε σο εζεινληήο ζην ζώκα ηνπ Βιαράθε. θνηώζεθε πνιύ γξήγνξα ζηε Μάρε ηνπ Καζηαλόθπηνπ ηνλ Μάτν ηνπ 1906. Πξνο ηηκήλ ηνπ ν νηθηζκόο Έδεξεηο κεηνλνκάζηεθε ζε Πεηξνπνπιάθη. [67] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 216-218

[68] ν.π, ζ. 220

[69] Ο Βαζίιεηνο Γεσξγίνπ (θαπεηάλ νύιηνο) ( -1927) γελλήζεθε ζηελ Κνξπηζά θαη δεκηνύξγεζε από λσξίο ηε δηθή ηνπ αληάξηηθε νκάδα πνπ δξνύζε θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Κνξπηζάο θαη ηεο Βίγιηζηαο. πλεξγάζηεθε κε ηνλ Βάξδα θαη ηνλ Φαιεξέα θαηά ηνλ Μαθεδνληθό Αγώλα θαη έδξαζε ζηα Καζηαλνρώξηα, ην Νεζηόξην θαη ηελ Κνξπηζά. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηδηαηηέξσο ζηνλ αγώλα γηα ηελ Απηνλνκία ηεο Βνξείνπ Ζπείξνπ ην 1914. Μεηά ηελ έληαμή ηεο ζην Αιβαληθό Κξάηνο κεηνίθεζε ζηελ πεξηνρή ηεο Φιώξηλαο θαη πέζαλε ην 1927 ζηε Μαξίλα Φισξίλεο. [70] Ο Ησάλλεο Ναθίηζαο (Παθίηζαο) ( -1906) είρε θαηαγσγή από ηελ Γξάκκνπζηα ή ηε ακαξίλα, αιιά έδεζε ζηελ Καζηνξηά. Έδξαζε σο νπιαξρεγόο ζηα Κνξέζηεηα ζπλεξγαδόκελνο κε ηνλ Βάξδα. Γνινθνλήζεθε από ηνπξθηθό απόζπαζκα ηνλ Οθηώβξην ηνπ 1906 ζηνπο Ακπειόθεπνπο. [71] Ο παπα-ηαύξνο Σζάκεο ( -1906) θαηάγνληαλ από ην Πηζνδέξη θαη ζπνύδαζε ζην Μνλαζηήξη, ελώ ην 1890 ρεηξνηνλήζεθε ηεξέαο ζην Κξνύζνβν. πκκεηείρε από πνιύ λσξίο ζηνλ αγώλα καδί κε ηα ζώκαηα ηνπ θαπεηάλ Κώηηα, ελώ ήηαλ απηόο πνπ έζαςε ην θεθάιη ηνπ Π. Μειά ζην Μνλαζηήξη ηεο Αγ. Σξηάδνο Πηζνδεξίνπ. Γνινθνλήζεθε από ηνπο βνπιγάξνπο θνκηηαηδήδεο ην 1906 ζην ύςσκα Βίγια Λνύηδα ηνπ Βηηζίνπ. ώδνληαη ηα απνκλεκνλεύκαηά ηνπ. [72] Ο Μεηξνπνιίηεο Κνξπηζάο Φώηηνο Καιπίδεο (1862-1906) γελλήζεθε ζην Σζαγθξάθ ηεο Κεξαζνύληαο ηνπ Πόληνπ καζήηεπζε ζηε γελέηεηξά ηνπ θαη ηε Κεξαζνύληα, ελώ ζπνύδαζε ζηε Θενινγηθή ρνιή ηεο Υάιθεο θαη ην 1889 έγηλε δηδάθηνξαο. Σν 1890 ρεηξνηνλήζεθε δηάθνλνο θαη ην 1897 έγηλε αξρηγξακκαηέαο ηεο Ηεξάο πλόδνπ. Σν 1902 εθιέρζεθε Μεηξνπνιίηεο Κνξπηζάο θαη Πξεκεηήο θαη μεθίλεζε ην εζληθό ηνπ έξγν απέλαληη ζηελ δξάζε Δμαξρηθώλ, Ρνπκαληδόλησλ θαη Σνπξθαιβαλώλ, ηδξύνληαο αξθεηά ειιεληθά ζρνιεία. Σνλ Αύγνπζην ηνπ 1906 ν Καξαβαγγέιεο έθαλε κηα κεγάιε πεξηνδεία ζηελ πεξηνρή ηνπ Νεζηνξίνπ θαη ηεο Κνξπηζάο. Γελ είλαη πιήξσο απνζαθεληζκέλν αλ ε αιβαληθή ζπκκνξία πνπ δνινθόλεζε ηνλ Φώηην ζηνλ νηθηζκό Μπξαβδίηζα ήζειε λα ζθνηώζεη ηνλ ίδην ή ηνλ Καξαβαγγέιε. Πάλησο ε ιαλζαζκέλε δηάδνζε όηη πέζαλε ν Καξαβαγγέιεο είρε ηξαγηθό αληίθηππν ζηε ζπλέρεηα ηνπ αγώλα. [73] Ο Γξεγόξηνο Φαιεξέαο (θαπεηάλ Εάθαο) (1873-1937) γελλήζεθε ζην Δμσρώξη (Αλδξνύβηζηα) ηεο Μεζζεληαθήο Μάλεο θαη ζπκεηείρε σο εζεινληήο ζηελ θξεηηθή Δπαλάζηαζε ηνπ 1897. Σν 1906 σο Αλζππνινραγόο εκθαλίζηεθε κε ην δηθό ηνπ ζώκα ζηα Καζηαλνρώξηα κε ην ςεπδώλπκν Εάθαο, εηο αλάκλεζε ηνπ παιηνύ αγσληζηή Θεόδσξνπ Εάθα. πλεξγάζηεθε κε ηνπο Παπαδά θαη Σζνηάθν ζε ζεκαληηθέο κάρεο κέρξη ηελ θπγή ηνπ ην 1907. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη απνζηξαηεύηεθε ην 1933 σο Αληηζηξάηεγνο. Πέζαλε ην 1937 ζηελ Αζήλα. [74] Ο Υξήζην Σζθέηθσθ (1877-1934) γελλήζεθε ζην Μαθξνρώξη (Κνλνκπιάηη) θαη ζπκκεηείρε καδί κε ηνλ Μήηξν Βιάρν ζηηο πξώηεο ελέξγεηεο

ηνπ θαπεηάλ Κώηηα. πκκεηέρεη ζην Ίιηληελ θαη ην επόκελν δηάζηεκα παξακέλεη ζηελ πεξηνρή σο πξσηνπαιιίθαξν ηνπ Μήηξν Βιάρνπ. Μεηά ην ζάλαην ηνπ Μήηξνπ ην 1907 γίλεηαη αξρεγόο ηεο ηζέηαο θαη ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο Πνπληίλσθ θαη Εειέθζθη. Σειηθώο, ην ζώκα ηνπ δηαιύεηαη θαη ζηακαηά ηνλ αγώλα. Αξγόηεξα, ζπκεηέρεη ζηνπο Βαιθαληθνύο θαη ηνλ Α΄ Παγθόζκην Πόιεκν κε ηνλ βνπιγάξηθν ζηξαηό. Πέζαλε ην 1934 ζην Νόβν Κνλνκπιάηη ηεο Βνπιγαξίαο. [75] Ο Σξάτθν Εειέθζθη (Σνληόξσθ) (1875-1925) γελλήζεθε ζην Αληαξηηθό (Εέινβν) θαη εληάρζεθε ζηελ ΔΜΔΟ ην 1898. πκκεηείρε ζηηο ηζέηεο Μήηξν Βιάρνπ, Κιηάζεθ θαη Σζθέηθσθ. Πήξε κέξνο ζηνπο Βαιθαληθνύο θαη ηνλ Α΄Παγθόζκην Πόιεκν. Πέζαλε ζηε ηελήκαρν ηεο Αλαηνιηθήο Ρσκπιίαο ην 1925. [76] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 247, 248

[77] Ο Νηθόιανο Πιαηαληάο (θαπεηάλ Λαρηάξαο) ( -1913) θαηάγνληαλ από ηε Γηαλληηζνύ Φζηώηηδαο θαη σο Αλζππνινραγόο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ εηζήιζε ην 1907 ζηα Καζηαλνρώξηα αληηθαζηζηώληαο ηνλ Φαιεξέα. Έδξαζε επίζεο ζηελ πεξηνρή ηνπ Νεζηνξίνπ καδί κε ηνλ Σόκπξα. θνηώζεθε θαηά ηνλ 2ν Βαιθαληθό Πόιεκν, ππνθύπηνληαο ζηα ηξαύκαηά ηνπ ζε λνζνθνκείν ηεο Θεζ/λίθεο. [78] Ο Γεώξγηνο Σόκπξαο (θαπεηάλ Ρνππαθηάο) θαηάγνληαλ από ηηο Κπδσληέο (Ατβαιί) Μηθξάο Αζίαο θαη ήηαλ Αλζππνθαξκαθνπνηόο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ. Πξσηνεκθαλίζηεθε ην 1905 ζηελ Κεληξηθή Μαθεδνλία καδί κε ηνλ Ρήγα (θαπεηάλ Καβνληόξν) θαη αξγόηεξα ζηελ Καζηνξηά καδί κε ηνλ Καηεράθε. Σν 1906 έδξαζε πάιη ζηελ πεξηνρή Γηαλληηζώλ θαη Κακπαλίαο, ελώ ην 1907 αλέιαβε σο αξρεγόο ηελ πεξηνρή ηνπ Νεζηνξίνπ. ηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο έδξαζε πάιη ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία κε ηνλ Καηεράθε [79] Ο Γεκήηξηνο Παπαβηέξνο (θαπεηάλ Γθνύξαο) ήηαλ Αλζππνινραγόο ηνπ Πεδηθνύ από ην Μαπξνιηζάξη Φσθίδαο. Σν ςεπδώλπκό ηνπ ην επνκίζηεθε ράξηλ ηνπ παιηνύ νπιαξρεγνύ ηεο Ρνύκειεο Ησάλλε Γθνύξα. Σν 1907 δεκηνύξγεζε ην 40κειέο ζώκα ηνπ θαη μεθίλεζε ηνλ αγώλα. Μεηά από ζύληνκε δξάζε ζηελ Καζηνξηά έδξαζε ζηελ πεξηνρή ηνπ Μνξηρόβνπ, ζπλεξγαδόκελνο κε ηνλ Α. Εώε θαη ηνλ Δ. Καηζηγάξε. [80] Ο Δπζηάζηνο Θεηάθεο (θαπεηάλ Φιάκπνπξαο) ( -1912) ήηαλ Αλζππνινραγόο πνπ εκθαλίζηεθε ηνλ Μάτν ηνπ 1907 ζηελ Καζηνξηά σο αξρεγόο ζώκαηνο καδί κε ηνλ Κ. Αξγπξόπνπιν. ηε ζπλέρεηα έδξαζε ζηηο Πξέζπεο θαη ηνλ Βαξλνύληα κέρξη ηνλ Ννέκβξην ηνπ ίδηνπ έηνπο. θνηώζεθε ζηελ πεξηνρή ηεο Διαζζόλαο θαηά ηνλ 1ν Βαιθαληθό Πόιεκν. [81] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 248-250

[82] Ο Νηθόιανο Σζνηάθνο (θαπεηάλ Γέξκαο) (1874-1907) θαηάγνληαλ από ηε Γέξκα Λαθσλίαο, απ΄ όπνπ πήξε θαη ην ςεπδώλπκό ηνπ. Δκθαλίζηεθε ην 1907 σο Αλζππνινραγόο κε ην δηθό ηνπ ζώκα ζηελ Καζηνξηά. πλεξγάζηεθε κε ηνλ Φαιεξέα, ελώ ππαξρεγνί ηνπ ήηαλ νη νπιαξρεγνί Β. Σζηκπίδαξνο θαη Θ. Μαληνύβαινο. θνηώζεθε ζε κηθξό ρξνληθό δηάζηεκα ζηε Μάρε ηνπ Καινγεξηθνύ. Πξνο ηηκήλ ηνπ πήξε ην όλνκα Γέξκαο ν θνληηλόο νηθηζκόο κε ηελ παιηά νλνκαζία Λόζληηζα. [83] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 251-253

[84] Ο Λάδαξνο Απνζηνιίδεο (1885- ) γελλήζεθε ζηελ Α. Λεύθε (Ενππάληζηα) θαη μεθίλεζε ηε δξάζε ηνπ καδί κε ηνλ Μαξγαξίηε ζηελ Καζηνξηά. Μεηά ην Ίιηληελ θαηέθπγε ζηελ Αζήλα θαη επαλήιζε καδί κε ηνλ Βάξδα ην 1905. Πήξε κέξνο ζε αξθεηέο κάρεο θαη ζπλέρηζε ηε δξάζε ηνπ κεηά ην ηέινο ηνπ αγώλα. πκκεηείρε ζηνπο βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ηνλ Αγώλα γηα ηελ Απηνλνκία ηεο Βνξείνπ Ζπείξνπ. Πέζαλε ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε. [85] Ο Ηζίδσξνο ηδέξεο (1885- ) γελλήζεθε ζην Γηαλλνρώξη (Γηαλλόβελε) θαη ζε κηθξή ειηθία θαηέθπγε ζηελ Διιάδα, ιόγσ ηεο δνινθνλίαο ελόο ηνπξθαιβαλνύ. Δπαλήιζε καδί καδί κε ηνλ Βάξδα ην 1905 θαη έδξαζε θαζ΄όιε ηε δηάξθεηα ηνπ αγώλα, θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηνπ Νεζηνξίνπ θαη ησλ Καζηαλνρσξίσλ. πκκεηείρε ζηνλ Αγώλα ηεο Βνξείνπ Ζπείξνπ, νπόηε θπιαθίζηεθε γηα δπν ρξόληα. Πέζαλε ζηε Νεάπνιε Κνδάλεο θαηά ην Μεζνπόιεκν. [86] Ο Κσλζηαληίλνο Νηόγξεο (Νηόγξαο) θαηάγνληαλ από ην Βνγαηζηθό θαη έδξαζε ζηελ πεξηνρή γύξσ από ην ρσξηό ηνπ κέρξη ην ηέινο ηνπ αγώλα. πλεξγάζηεθε θπξίσο κε ηνπο Μειά θαη Παπαδά θαη Φαιεξέα. [87] ν.π, ζ. 287

[88] Ο Γεκήηξηνο Γνπκπηώηεο (1874-1917) ήηαλ εγγνλόο ηνπ παιηνύ αγσληζηή Κ. Γνπκπηώηε θαη Τπίαηξνο ηνπ ειιεληθνύ ζηξαηνύ κε θαηαγσγή από ηε Γνπκπηά Υαιθηδηθήο. Δίρε ηνπνζεηεζεί σο ππάιιεινο ζην Πξνμελείν Μνλαζηεξίνπ κέρξη ηελ αλάιεςε θαζεθόλησλ ζηελ Καζηνξηά ην 1908. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη πέζαλε ην 1917 ζηελ Αζήλα. [89] Ο Λνπθάο Παπαινπθάο (θαπεηάλ Ρνπκειηώηεο) ( -1918) θαηάγνληαλ από ηελ Διάηεηα (Γξαρκάλη) Φζηώηηδαο θαη εκθαλίζηεθε σο Αλζππνινραγόο καδί κε ηνλ Κιείην ζηελ πεξηνρή ηεο Γεπγειήο ην 1907 θαη κε ην δηθό ηνπ ζώκα ην 1908 ζηελ Καζηνξηά. πκκεηείρε ζηνπο Βαιθαληθνύο Πνιέκνπο θαη ήηαλ έλαο από ηνπο πξώηνπο εζεινληέο έιιελεο αεξνπόξνπο. θνηώζεθε ην 1918 ζηε Γντξάλε θαηά ηνλ Α΄Παγθόζκην Πόιεκν. [90] Γ. Γηθώλπκνο-Μαθξήο, Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ. Απνκλεκνλεύκαηα, ΗΜΥΑ, Θεζ/λίθε, 1959, ζ. [91] Αξρείν Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθώλ, Πξνμελείν Θεζζαινλίθεο, Φάθεινο ππ΄αξηζκόλ 616/26.01.1909 [92] Ο Μαθεδνληθόο Αγώλ θαη ηα εηο Θξάθελ γεγνλόηα, ΓΔ/ΓΗ, Αζήλαη, 1979, ζ. 301