Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

41
ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΔΕΛΤΙΟ 35–ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό Amazon-Killer Εύα Στάμου: Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας Η αιρετική, παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς Η μη απόλαυση της ανάγνωσης Επιλογή θεμάτων: Παντελής Μάκη Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

description

"Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση, αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου, εξηγώ τα κρυμμένα νοήματα… Κρίνω σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο, προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας, στη διεύρυνση των οριζόντων μας, στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών" Στο τελευταίο τεύχος του Βιβλιοτροπίου. Καλή Ανάγνωση

Transcript of Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Page 1: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

`

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ

ΔΕΛΤΙΟ 35ndashΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Amazon-Killer

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Επιλογή θεμάτων

Παντελής Μάκη

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Περιεχόμενα

Amazon-Killer 2

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία 4

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9 Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδίαhellip 13

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας 17

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας 20

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό 23

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας 28

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης 34

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια 36

Σελ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

2

Της Κατερίνας Γούλα (ανταπόκριση- Γαλλία)

Amazon-Killer

Τα Χριστούγεννα είναι η χρυσή περίοδος των βιβλιοπωλείων μιας και το βιβλίο παραμένει το νούμερο ένα δώρο στις προτιμήσεις των καταναλωτών και η πληθώρα λογοτεχνικών βραβείων του φθινοπώρου έρχεται να ικανοποιήσει αυτήν ακριβώς την αγοραστική τάση Στις 12 Δεκέμβρη λίγο πριν η αγοραστική περίοδος φτάσει στο αποκορύφωμά της ο Elliot Lepers ένας νεαρός Γάλλος προγραμματιστής και σχεδιαστής ιστοσελίδων λάνσαρε μια εφαρμογή διαθέσιμη για την ώρα στο Google Chrome αλλά με την πρόθεση να επεκταθεί και σε άλλες μηχανές πλοήγησης όπως Safari Explorer και Firefox η οποία φέρει το όνομα Amazon-Killer και αναγκάζει τον αγοραστή να περάσει αναγκαστικά από την ιστοσελίδα των βιβλιοπωλών Place des Libraires και να διαπιστώσει σε ποια βιβλιοπωλεία διατίθενται τα βιβλία που αναζητά βρίσκοντας αυτό που είναι πιο κοντά του Αν και οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η προσφυγή στην Άμαζον δεν οφείλεται σίγουρα στην έλλειψη γειτονικών βιβλιοπωλείων αφού οι περισσότεροι αγοραστές της Άμαζον κατrsquo αναλογία με τον πληθυσμό του κάθε τόπου βρίσκονται στο Παρίσι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

3

Συν τοις άλλοις η ιδέα αυτή επιτρέπει στον καταναλωτή να χρησιμοποιεί την Άμαζον σαν βάση δεδομένων ώστε να ελέγξει τα χαρακτηριστικά ενός βιβλίου που ψάχνει ακόμη και να επωφεληθεί του αλγορίθμου βάσει του οποίου το site είναι σε θέση να κάνει προτάσεις στους χρήστες βάσει των βιβλίων που έχουν τραβήξει ως τώρα το ενδιαφέρον τους Αντί λοιπόν να επιτίθεται άμεσα στην Άμαζον υιοθετεί μια έξυπνη τακτική πολεμώντας την εκ των έσω εκμεταλλευόμενος μάλιστα τα προτερήματά της

Σύμφωνα με κείμενο που δημοσίευσε ο ίδιος ο Elliot Lepers με τίτλο laquo La Fabrique de lrsquoengagement raquo (Η κατασκευή της δέσμευσης) η πρωτοβουλία που ανέλαβε είναι η εξής laquo Όπως ακριβώς δεν αρκεί να ανοίξει ένα μαγαζί με βιολογικά κάτω από το σπίτι μας για να αρχίσουμε να τρεφόμαστε σωστά όπως δεν αρκεί ο δήμος να διαθέτει δωρεάν ποδήλατα κάτω από το σπίτι μας για να πουλήσουμε το αυτοκίνητό μας όπως δεν αρκεί να υπάρχουν δωρεάν συστήματα πληροφόρησης για να εγκαταλείψουμε το iPhone μια λειτουργία δεν έχει καμία προοπτική υιοθέτησης αν δεν συνοδεύεται από μια προοπτική χρήσης Και εκεί είναι που εμείς οι προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών μπαίνουμε στο παιχνίδι και καταθέτουμε την εμπειρογνωμοσύνη μας τη σκέψη μας και την έρευνά μας στην κατασκευή της έννοιας του πολίτη (hellip) Από τη στιγμή που η ευκολία έχει γίνει συνώνυμο της άνεσης και η δέσμευση συνώνυμο της προσπάθειας δεν είμαστε δυστυχώς σε θέση να περιμένουμε αυτόματα να σημειωθεί μια ευρεία λήψη ευθυνών από την πλευρά των πολιτώνraquo

Ο νεαρός δημιουργός της εφαρμογής αυτής εξήγησε επίσης ότι κατασκεύασε αυτόν τον ηλεκτρονικό κώδικα σαν αντίδραση στα γεγονότα του Ιουλίου του 2014 συγκεκριμένα η κυβέρνηση προσπάθησε να παρέμβει ζητώντας να κηρυχθεί παράνομη η διάθεση από την Άμαζον των παραγγελιών των βιβλίων της χωρίς έξοδα αποστολής κίνηση στην οποία η Άμαζον απάντησε ορίζοντας τα έξοδα αποστολής για τις παραγγελίες της στο 1 λεπτό του ευρώ Η είδηση έχει τις τελευταίες είκοσι μέρες αναστατώσει το χώρο του βιβλίου έχει συγκεντρώσει την επιδοκιμασία του κόσμου και την ευγνωμοσύνη των ανεξάρτητων βιβλιοπωλών και αναμένεται να διαπιστωθεί η ουσιαστική συμβολή της Σύμφωνα πάντως με τον Lepers η πορεία διαγράφεται ευοίωνη μιας και όπως ισχυρίζεται σε κάθε μεγάλη πόλη ένας πολίτης απέχει το πολύ μισή ώρα από ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο με ένα μέσο μεταφοράς Η Άμαζον όπως και ναrsquo χει θέλει τουλάχιστον μια μέρα για να στείλει το προϊόν της Ήδη γίνονται επαφές με πολλές χώρες που επιθυμούν να υιοθετήσουν το σύστημα αυτόhellip

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

4

Νέος εκδοτικός οίκος

Οι Κώστας Σπαθαράκης και Θοδωρής Δρίτσας δημιουργοί ενός νέου εκδοτικού οίκου εξηγούν στην Popaganda πώς ονειρεύονται την εκδοτική δραστηριότητα

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία

Της Λίνας Ρόκου

Ο Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας των εκδόσεων Αντίποδες

O Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας στα τέλη του 2014 δημιούργησαν τον δικό τους εκδοτικό οίκο με την ονομασία Αντίποδες Νέοι στον ρόλο του εκδότη αλλά όχι καινούριοι στον χώρο του βιβλίου αφού εδώ και χρόνια εργάζονται ως μεταφραστές επιμελητές και διορθωτές Τους ενδιαφέρει να διευρύνουν τον δημόσιο χώρο και θεωρούν ότι τα βιβλία και η συζήτηση γύρω από αυτά αποτελούν το καλύτερο εφαλτήριο για το πετύχουν

Φτιάξατε έναν εκδοτικό με σκοπό να εκδώσετε βιβλία που σας αρέσουν βιβλία που πιθανόν αναρωτιόσασταν ως τώρα γιατί δεν τα βγάζει κάποιος άλλος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

5

Όλοι όσοι έχουν εμπλακεί στον χώρο του βιβλίου έχουν κάνει κάποια στιγμή σκέψεις του τύπου laquoγιατί δεν βγάζουν το τάδεraquo ή laquoτο τάδε βιβλίο δεν το πρόσεξαν όσο του άξιζεraquo Στην ουσία η ίδια η παραγωγή του βιβλίου σε ωθεί στη λογική της έκδοσης όπου αποφασίζεις για όλες τις παραμέτρους μιας έκδοσης και το κυριότερο επιλέγεις τι βιβλίο θα εκδώσεις Παρότι ως μεταφραστές και επιμελητές δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας Κατά κάποιο τρόπο η θέληση να ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία είναι αυτή που μας ώθησε να κάνουμε αυτό το βήμα

Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα βιβλίο ώστε να σας ενδιαφέρει να το εκδώσετε

Στην Ελλάδα λίγοι εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτότητα καθώς η εκδοτική παραγωγή των περισσότερων είναι μάλλον ετερόκλιτη και χωρίς σταθερό άξονα Εμείς θα θέλαμε να υπάρχει δυνητικά αναγνώστης που θα τον ενδιέφεραν εξίσου όλα τα βιβλία που βγάζουμε άρα επιδιώκουμε να υπάρχει μια ενότητα μεταξύ των βιβλίων

Πώς προκύπτει αυτή η ενότητα

Η δική μας ιδέα είναι ότι δεν θα βγάλουμε μόνο λογοτεχνικά βιβλία αλλά θα φτιάξουμε με τη λογοτεχνία και μέσω της λογοτεχνίας ένα ζωντανό κοινό που να ενδιαφέρεται επίσης για το δοκίμιο τη φιλοσοφία την ιστορία Το πρόγραμμά μας θέλουμε να λειτουργήσει σαν μια συνολική πρόταση σε όλα αυτά τα πεδία καθώς το ένα βιβλίο μας θα οδηγεί στο άλλο σαν αλυσίδα Θα προτείνουμε με τη λογική laquoΑν σου αρέσει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και το laquoΓκιακraquo θα σου αρέσει και το τάδε βιβλίοraquo και γιrsquo αυτό έχουμε ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα και στο ύφος παρουσίασης των βιβλίων Θέλουμε να χτίσουμε λοιπόν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό να το κάνουμε να πιστέψει ότι οι Αντίποδες θα παρουσιάζουν μόνο αξιόλογα πράγματα που θα τον αφορούν ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος Το κριτήριο λοιπόν είναι να υπηρετείται μια ενότητα Δεν λέμε όμως ότι βγάζουμε μόνο λογοτεχνία στο ύφος του Παπαμάρκου ή ρωσική πρωτοπορία Εννοούμε μια βαθύτερη ενότητα που θα συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα

Επίσης στόχος μας είναι να επιτύχουμε μια πιο ζωντανή σχέση με το κάθε βιβλίο να υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από αυτά να μη σταματάει η συζήτηση όταν εκδίδεται το βιβλίο αλλά να αρχίζει τότε Πιστεύουμε ότι ήδη υπάρχει μια γενιά που μπορεί μόνη της να δημιουργήσει και να συζητήσει ενδιαφέροντα βιβλία χωρίς να καθοδηγείται από προβληματισμούς ακαδημαϊκού τύπου Πιο απλά δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με βιβλία που ανήκουν σε έναν κληροδοτημένο κανόνα υψηλής κουλτούρας δεν μας αφορούν αυτά τα βιβλία που αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να τα διαβάσει γιατί έχουν περάσει ως οι σταθερές αναφορές της εποχής μας Θα μπορούσαμε βεβαίως να εντάξουμε και καταξιωμένους συγγραφείς σε όλο αυτό που κάνουμε αρκεί να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο Αν καταφέρουμε μια τέτοια ανατροπή θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι Πιστεύουμε επιπλέον ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και εμπορικά επιτυχημένη

Όταν λέμε laquoεμπορικά επιτυχημένηraquo τι εννοούμε στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 2: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Περιεχόμενα

Amazon-Killer 2

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία 4

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9 Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδίαhellip 13

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας 17

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας 20

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό 23

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας 28

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης 34

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια 36

Σελ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

2

Της Κατερίνας Γούλα (ανταπόκριση- Γαλλία)

Amazon-Killer

Τα Χριστούγεννα είναι η χρυσή περίοδος των βιβλιοπωλείων μιας και το βιβλίο παραμένει το νούμερο ένα δώρο στις προτιμήσεις των καταναλωτών και η πληθώρα λογοτεχνικών βραβείων του φθινοπώρου έρχεται να ικανοποιήσει αυτήν ακριβώς την αγοραστική τάση Στις 12 Δεκέμβρη λίγο πριν η αγοραστική περίοδος φτάσει στο αποκορύφωμά της ο Elliot Lepers ένας νεαρός Γάλλος προγραμματιστής και σχεδιαστής ιστοσελίδων λάνσαρε μια εφαρμογή διαθέσιμη για την ώρα στο Google Chrome αλλά με την πρόθεση να επεκταθεί και σε άλλες μηχανές πλοήγησης όπως Safari Explorer και Firefox η οποία φέρει το όνομα Amazon-Killer και αναγκάζει τον αγοραστή να περάσει αναγκαστικά από την ιστοσελίδα των βιβλιοπωλών Place des Libraires και να διαπιστώσει σε ποια βιβλιοπωλεία διατίθενται τα βιβλία που αναζητά βρίσκοντας αυτό που είναι πιο κοντά του Αν και οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η προσφυγή στην Άμαζον δεν οφείλεται σίγουρα στην έλλειψη γειτονικών βιβλιοπωλείων αφού οι περισσότεροι αγοραστές της Άμαζον κατrsquo αναλογία με τον πληθυσμό του κάθε τόπου βρίσκονται στο Παρίσι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

3

Συν τοις άλλοις η ιδέα αυτή επιτρέπει στον καταναλωτή να χρησιμοποιεί την Άμαζον σαν βάση δεδομένων ώστε να ελέγξει τα χαρακτηριστικά ενός βιβλίου που ψάχνει ακόμη και να επωφεληθεί του αλγορίθμου βάσει του οποίου το site είναι σε θέση να κάνει προτάσεις στους χρήστες βάσει των βιβλίων που έχουν τραβήξει ως τώρα το ενδιαφέρον τους Αντί λοιπόν να επιτίθεται άμεσα στην Άμαζον υιοθετεί μια έξυπνη τακτική πολεμώντας την εκ των έσω εκμεταλλευόμενος μάλιστα τα προτερήματά της

Σύμφωνα με κείμενο που δημοσίευσε ο ίδιος ο Elliot Lepers με τίτλο laquo La Fabrique de lrsquoengagement raquo (Η κατασκευή της δέσμευσης) η πρωτοβουλία που ανέλαβε είναι η εξής laquo Όπως ακριβώς δεν αρκεί να ανοίξει ένα μαγαζί με βιολογικά κάτω από το σπίτι μας για να αρχίσουμε να τρεφόμαστε σωστά όπως δεν αρκεί ο δήμος να διαθέτει δωρεάν ποδήλατα κάτω από το σπίτι μας για να πουλήσουμε το αυτοκίνητό μας όπως δεν αρκεί να υπάρχουν δωρεάν συστήματα πληροφόρησης για να εγκαταλείψουμε το iPhone μια λειτουργία δεν έχει καμία προοπτική υιοθέτησης αν δεν συνοδεύεται από μια προοπτική χρήσης Και εκεί είναι που εμείς οι προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών μπαίνουμε στο παιχνίδι και καταθέτουμε την εμπειρογνωμοσύνη μας τη σκέψη μας και την έρευνά μας στην κατασκευή της έννοιας του πολίτη (hellip) Από τη στιγμή που η ευκολία έχει γίνει συνώνυμο της άνεσης και η δέσμευση συνώνυμο της προσπάθειας δεν είμαστε δυστυχώς σε θέση να περιμένουμε αυτόματα να σημειωθεί μια ευρεία λήψη ευθυνών από την πλευρά των πολιτώνraquo

Ο νεαρός δημιουργός της εφαρμογής αυτής εξήγησε επίσης ότι κατασκεύασε αυτόν τον ηλεκτρονικό κώδικα σαν αντίδραση στα γεγονότα του Ιουλίου του 2014 συγκεκριμένα η κυβέρνηση προσπάθησε να παρέμβει ζητώντας να κηρυχθεί παράνομη η διάθεση από την Άμαζον των παραγγελιών των βιβλίων της χωρίς έξοδα αποστολής κίνηση στην οποία η Άμαζον απάντησε ορίζοντας τα έξοδα αποστολής για τις παραγγελίες της στο 1 λεπτό του ευρώ Η είδηση έχει τις τελευταίες είκοσι μέρες αναστατώσει το χώρο του βιβλίου έχει συγκεντρώσει την επιδοκιμασία του κόσμου και την ευγνωμοσύνη των ανεξάρτητων βιβλιοπωλών και αναμένεται να διαπιστωθεί η ουσιαστική συμβολή της Σύμφωνα πάντως με τον Lepers η πορεία διαγράφεται ευοίωνη μιας και όπως ισχυρίζεται σε κάθε μεγάλη πόλη ένας πολίτης απέχει το πολύ μισή ώρα από ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο με ένα μέσο μεταφοράς Η Άμαζον όπως και ναrsquo χει θέλει τουλάχιστον μια μέρα για να στείλει το προϊόν της Ήδη γίνονται επαφές με πολλές χώρες που επιθυμούν να υιοθετήσουν το σύστημα αυτόhellip

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

4

Νέος εκδοτικός οίκος

Οι Κώστας Σπαθαράκης και Θοδωρής Δρίτσας δημιουργοί ενός νέου εκδοτικού οίκου εξηγούν στην Popaganda πώς ονειρεύονται την εκδοτική δραστηριότητα

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία

Της Λίνας Ρόκου

Ο Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας των εκδόσεων Αντίποδες

O Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας στα τέλη του 2014 δημιούργησαν τον δικό τους εκδοτικό οίκο με την ονομασία Αντίποδες Νέοι στον ρόλο του εκδότη αλλά όχι καινούριοι στον χώρο του βιβλίου αφού εδώ και χρόνια εργάζονται ως μεταφραστές επιμελητές και διορθωτές Τους ενδιαφέρει να διευρύνουν τον δημόσιο χώρο και θεωρούν ότι τα βιβλία και η συζήτηση γύρω από αυτά αποτελούν το καλύτερο εφαλτήριο για το πετύχουν

Φτιάξατε έναν εκδοτικό με σκοπό να εκδώσετε βιβλία που σας αρέσουν βιβλία που πιθανόν αναρωτιόσασταν ως τώρα γιατί δεν τα βγάζει κάποιος άλλος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

5

Όλοι όσοι έχουν εμπλακεί στον χώρο του βιβλίου έχουν κάνει κάποια στιγμή σκέψεις του τύπου laquoγιατί δεν βγάζουν το τάδεraquo ή laquoτο τάδε βιβλίο δεν το πρόσεξαν όσο του άξιζεraquo Στην ουσία η ίδια η παραγωγή του βιβλίου σε ωθεί στη λογική της έκδοσης όπου αποφασίζεις για όλες τις παραμέτρους μιας έκδοσης και το κυριότερο επιλέγεις τι βιβλίο θα εκδώσεις Παρότι ως μεταφραστές και επιμελητές δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας Κατά κάποιο τρόπο η θέληση να ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία είναι αυτή που μας ώθησε να κάνουμε αυτό το βήμα

Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα βιβλίο ώστε να σας ενδιαφέρει να το εκδώσετε

Στην Ελλάδα λίγοι εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτότητα καθώς η εκδοτική παραγωγή των περισσότερων είναι μάλλον ετερόκλιτη και χωρίς σταθερό άξονα Εμείς θα θέλαμε να υπάρχει δυνητικά αναγνώστης που θα τον ενδιέφεραν εξίσου όλα τα βιβλία που βγάζουμε άρα επιδιώκουμε να υπάρχει μια ενότητα μεταξύ των βιβλίων

Πώς προκύπτει αυτή η ενότητα

Η δική μας ιδέα είναι ότι δεν θα βγάλουμε μόνο λογοτεχνικά βιβλία αλλά θα φτιάξουμε με τη λογοτεχνία και μέσω της λογοτεχνίας ένα ζωντανό κοινό που να ενδιαφέρεται επίσης για το δοκίμιο τη φιλοσοφία την ιστορία Το πρόγραμμά μας θέλουμε να λειτουργήσει σαν μια συνολική πρόταση σε όλα αυτά τα πεδία καθώς το ένα βιβλίο μας θα οδηγεί στο άλλο σαν αλυσίδα Θα προτείνουμε με τη λογική laquoΑν σου αρέσει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και το laquoΓκιακraquo θα σου αρέσει και το τάδε βιβλίοraquo και γιrsquo αυτό έχουμε ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα και στο ύφος παρουσίασης των βιβλίων Θέλουμε να χτίσουμε λοιπόν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό να το κάνουμε να πιστέψει ότι οι Αντίποδες θα παρουσιάζουν μόνο αξιόλογα πράγματα που θα τον αφορούν ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος Το κριτήριο λοιπόν είναι να υπηρετείται μια ενότητα Δεν λέμε όμως ότι βγάζουμε μόνο λογοτεχνία στο ύφος του Παπαμάρκου ή ρωσική πρωτοπορία Εννοούμε μια βαθύτερη ενότητα που θα συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα

Επίσης στόχος μας είναι να επιτύχουμε μια πιο ζωντανή σχέση με το κάθε βιβλίο να υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από αυτά να μη σταματάει η συζήτηση όταν εκδίδεται το βιβλίο αλλά να αρχίζει τότε Πιστεύουμε ότι ήδη υπάρχει μια γενιά που μπορεί μόνη της να δημιουργήσει και να συζητήσει ενδιαφέροντα βιβλία χωρίς να καθοδηγείται από προβληματισμούς ακαδημαϊκού τύπου Πιο απλά δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με βιβλία που ανήκουν σε έναν κληροδοτημένο κανόνα υψηλής κουλτούρας δεν μας αφορούν αυτά τα βιβλία που αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να τα διαβάσει γιατί έχουν περάσει ως οι σταθερές αναφορές της εποχής μας Θα μπορούσαμε βεβαίως να εντάξουμε και καταξιωμένους συγγραφείς σε όλο αυτό που κάνουμε αρκεί να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο Αν καταφέρουμε μια τέτοια ανατροπή θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι Πιστεύουμε επιπλέον ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και εμπορικά επιτυχημένη

Όταν λέμε laquoεμπορικά επιτυχημένηraquo τι εννοούμε στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 3: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

2

Της Κατερίνας Γούλα (ανταπόκριση- Γαλλία)

Amazon-Killer

Τα Χριστούγεννα είναι η χρυσή περίοδος των βιβλιοπωλείων μιας και το βιβλίο παραμένει το νούμερο ένα δώρο στις προτιμήσεις των καταναλωτών και η πληθώρα λογοτεχνικών βραβείων του φθινοπώρου έρχεται να ικανοποιήσει αυτήν ακριβώς την αγοραστική τάση Στις 12 Δεκέμβρη λίγο πριν η αγοραστική περίοδος φτάσει στο αποκορύφωμά της ο Elliot Lepers ένας νεαρός Γάλλος προγραμματιστής και σχεδιαστής ιστοσελίδων λάνσαρε μια εφαρμογή διαθέσιμη για την ώρα στο Google Chrome αλλά με την πρόθεση να επεκταθεί και σε άλλες μηχανές πλοήγησης όπως Safari Explorer και Firefox η οποία φέρει το όνομα Amazon-Killer και αναγκάζει τον αγοραστή να περάσει αναγκαστικά από την ιστοσελίδα των βιβλιοπωλών Place des Libraires και να διαπιστώσει σε ποια βιβλιοπωλεία διατίθενται τα βιβλία που αναζητά βρίσκοντας αυτό που είναι πιο κοντά του Αν και οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η προσφυγή στην Άμαζον δεν οφείλεται σίγουρα στην έλλειψη γειτονικών βιβλιοπωλείων αφού οι περισσότεροι αγοραστές της Άμαζον κατrsquo αναλογία με τον πληθυσμό του κάθε τόπου βρίσκονται στο Παρίσι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

3

Συν τοις άλλοις η ιδέα αυτή επιτρέπει στον καταναλωτή να χρησιμοποιεί την Άμαζον σαν βάση δεδομένων ώστε να ελέγξει τα χαρακτηριστικά ενός βιβλίου που ψάχνει ακόμη και να επωφεληθεί του αλγορίθμου βάσει του οποίου το site είναι σε θέση να κάνει προτάσεις στους χρήστες βάσει των βιβλίων που έχουν τραβήξει ως τώρα το ενδιαφέρον τους Αντί λοιπόν να επιτίθεται άμεσα στην Άμαζον υιοθετεί μια έξυπνη τακτική πολεμώντας την εκ των έσω εκμεταλλευόμενος μάλιστα τα προτερήματά της

Σύμφωνα με κείμενο που δημοσίευσε ο ίδιος ο Elliot Lepers με τίτλο laquo La Fabrique de lrsquoengagement raquo (Η κατασκευή της δέσμευσης) η πρωτοβουλία που ανέλαβε είναι η εξής laquo Όπως ακριβώς δεν αρκεί να ανοίξει ένα μαγαζί με βιολογικά κάτω από το σπίτι μας για να αρχίσουμε να τρεφόμαστε σωστά όπως δεν αρκεί ο δήμος να διαθέτει δωρεάν ποδήλατα κάτω από το σπίτι μας για να πουλήσουμε το αυτοκίνητό μας όπως δεν αρκεί να υπάρχουν δωρεάν συστήματα πληροφόρησης για να εγκαταλείψουμε το iPhone μια λειτουργία δεν έχει καμία προοπτική υιοθέτησης αν δεν συνοδεύεται από μια προοπτική χρήσης Και εκεί είναι που εμείς οι προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών μπαίνουμε στο παιχνίδι και καταθέτουμε την εμπειρογνωμοσύνη μας τη σκέψη μας και την έρευνά μας στην κατασκευή της έννοιας του πολίτη (hellip) Από τη στιγμή που η ευκολία έχει γίνει συνώνυμο της άνεσης και η δέσμευση συνώνυμο της προσπάθειας δεν είμαστε δυστυχώς σε θέση να περιμένουμε αυτόματα να σημειωθεί μια ευρεία λήψη ευθυνών από την πλευρά των πολιτώνraquo

Ο νεαρός δημιουργός της εφαρμογής αυτής εξήγησε επίσης ότι κατασκεύασε αυτόν τον ηλεκτρονικό κώδικα σαν αντίδραση στα γεγονότα του Ιουλίου του 2014 συγκεκριμένα η κυβέρνηση προσπάθησε να παρέμβει ζητώντας να κηρυχθεί παράνομη η διάθεση από την Άμαζον των παραγγελιών των βιβλίων της χωρίς έξοδα αποστολής κίνηση στην οποία η Άμαζον απάντησε ορίζοντας τα έξοδα αποστολής για τις παραγγελίες της στο 1 λεπτό του ευρώ Η είδηση έχει τις τελευταίες είκοσι μέρες αναστατώσει το χώρο του βιβλίου έχει συγκεντρώσει την επιδοκιμασία του κόσμου και την ευγνωμοσύνη των ανεξάρτητων βιβλιοπωλών και αναμένεται να διαπιστωθεί η ουσιαστική συμβολή της Σύμφωνα πάντως με τον Lepers η πορεία διαγράφεται ευοίωνη μιας και όπως ισχυρίζεται σε κάθε μεγάλη πόλη ένας πολίτης απέχει το πολύ μισή ώρα από ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο με ένα μέσο μεταφοράς Η Άμαζον όπως και ναrsquo χει θέλει τουλάχιστον μια μέρα για να στείλει το προϊόν της Ήδη γίνονται επαφές με πολλές χώρες που επιθυμούν να υιοθετήσουν το σύστημα αυτόhellip

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

4

Νέος εκδοτικός οίκος

Οι Κώστας Σπαθαράκης και Θοδωρής Δρίτσας δημιουργοί ενός νέου εκδοτικού οίκου εξηγούν στην Popaganda πώς ονειρεύονται την εκδοτική δραστηριότητα

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία

Της Λίνας Ρόκου

Ο Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας των εκδόσεων Αντίποδες

O Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας στα τέλη του 2014 δημιούργησαν τον δικό τους εκδοτικό οίκο με την ονομασία Αντίποδες Νέοι στον ρόλο του εκδότη αλλά όχι καινούριοι στον χώρο του βιβλίου αφού εδώ και χρόνια εργάζονται ως μεταφραστές επιμελητές και διορθωτές Τους ενδιαφέρει να διευρύνουν τον δημόσιο χώρο και θεωρούν ότι τα βιβλία και η συζήτηση γύρω από αυτά αποτελούν το καλύτερο εφαλτήριο για το πετύχουν

Φτιάξατε έναν εκδοτικό με σκοπό να εκδώσετε βιβλία που σας αρέσουν βιβλία που πιθανόν αναρωτιόσασταν ως τώρα γιατί δεν τα βγάζει κάποιος άλλος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

5

Όλοι όσοι έχουν εμπλακεί στον χώρο του βιβλίου έχουν κάνει κάποια στιγμή σκέψεις του τύπου laquoγιατί δεν βγάζουν το τάδεraquo ή laquoτο τάδε βιβλίο δεν το πρόσεξαν όσο του άξιζεraquo Στην ουσία η ίδια η παραγωγή του βιβλίου σε ωθεί στη λογική της έκδοσης όπου αποφασίζεις για όλες τις παραμέτρους μιας έκδοσης και το κυριότερο επιλέγεις τι βιβλίο θα εκδώσεις Παρότι ως μεταφραστές και επιμελητές δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας Κατά κάποιο τρόπο η θέληση να ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία είναι αυτή που μας ώθησε να κάνουμε αυτό το βήμα

Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα βιβλίο ώστε να σας ενδιαφέρει να το εκδώσετε

Στην Ελλάδα λίγοι εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτότητα καθώς η εκδοτική παραγωγή των περισσότερων είναι μάλλον ετερόκλιτη και χωρίς σταθερό άξονα Εμείς θα θέλαμε να υπάρχει δυνητικά αναγνώστης που θα τον ενδιέφεραν εξίσου όλα τα βιβλία που βγάζουμε άρα επιδιώκουμε να υπάρχει μια ενότητα μεταξύ των βιβλίων

Πώς προκύπτει αυτή η ενότητα

Η δική μας ιδέα είναι ότι δεν θα βγάλουμε μόνο λογοτεχνικά βιβλία αλλά θα φτιάξουμε με τη λογοτεχνία και μέσω της λογοτεχνίας ένα ζωντανό κοινό που να ενδιαφέρεται επίσης για το δοκίμιο τη φιλοσοφία την ιστορία Το πρόγραμμά μας θέλουμε να λειτουργήσει σαν μια συνολική πρόταση σε όλα αυτά τα πεδία καθώς το ένα βιβλίο μας θα οδηγεί στο άλλο σαν αλυσίδα Θα προτείνουμε με τη λογική laquoΑν σου αρέσει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και το laquoΓκιακraquo θα σου αρέσει και το τάδε βιβλίοraquo και γιrsquo αυτό έχουμε ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα και στο ύφος παρουσίασης των βιβλίων Θέλουμε να χτίσουμε λοιπόν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό να το κάνουμε να πιστέψει ότι οι Αντίποδες θα παρουσιάζουν μόνο αξιόλογα πράγματα που θα τον αφορούν ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος Το κριτήριο λοιπόν είναι να υπηρετείται μια ενότητα Δεν λέμε όμως ότι βγάζουμε μόνο λογοτεχνία στο ύφος του Παπαμάρκου ή ρωσική πρωτοπορία Εννοούμε μια βαθύτερη ενότητα που θα συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα

Επίσης στόχος μας είναι να επιτύχουμε μια πιο ζωντανή σχέση με το κάθε βιβλίο να υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από αυτά να μη σταματάει η συζήτηση όταν εκδίδεται το βιβλίο αλλά να αρχίζει τότε Πιστεύουμε ότι ήδη υπάρχει μια γενιά που μπορεί μόνη της να δημιουργήσει και να συζητήσει ενδιαφέροντα βιβλία χωρίς να καθοδηγείται από προβληματισμούς ακαδημαϊκού τύπου Πιο απλά δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με βιβλία που ανήκουν σε έναν κληροδοτημένο κανόνα υψηλής κουλτούρας δεν μας αφορούν αυτά τα βιβλία που αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να τα διαβάσει γιατί έχουν περάσει ως οι σταθερές αναφορές της εποχής μας Θα μπορούσαμε βεβαίως να εντάξουμε και καταξιωμένους συγγραφείς σε όλο αυτό που κάνουμε αρκεί να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο Αν καταφέρουμε μια τέτοια ανατροπή θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι Πιστεύουμε επιπλέον ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και εμπορικά επιτυχημένη

Όταν λέμε laquoεμπορικά επιτυχημένηraquo τι εννοούμε στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 4: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

3

Συν τοις άλλοις η ιδέα αυτή επιτρέπει στον καταναλωτή να χρησιμοποιεί την Άμαζον σαν βάση δεδομένων ώστε να ελέγξει τα χαρακτηριστικά ενός βιβλίου που ψάχνει ακόμη και να επωφεληθεί του αλγορίθμου βάσει του οποίου το site είναι σε θέση να κάνει προτάσεις στους χρήστες βάσει των βιβλίων που έχουν τραβήξει ως τώρα το ενδιαφέρον τους Αντί λοιπόν να επιτίθεται άμεσα στην Άμαζον υιοθετεί μια έξυπνη τακτική πολεμώντας την εκ των έσω εκμεταλλευόμενος μάλιστα τα προτερήματά της

Σύμφωνα με κείμενο που δημοσίευσε ο ίδιος ο Elliot Lepers με τίτλο laquo La Fabrique de lrsquoengagement raquo (Η κατασκευή της δέσμευσης) η πρωτοβουλία που ανέλαβε είναι η εξής laquo Όπως ακριβώς δεν αρκεί να ανοίξει ένα μαγαζί με βιολογικά κάτω από το σπίτι μας για να αρχίσουμε να τρεφόμαστε σωστά όπως δεν αρκεί ο δήμος να διαθέτει δωρεάν ποδήλατα κάτω από το σπίτι μας για να πουλήσουμε το αυτοκίνητό μας όπως δεν αρκεί να υπάρχουν δωρεάν συστήματα πληροφόρησης για να εγκαταλείψουμε το iPhone μια λειτουργία δεν έχει καμία προοπτική υιοθέτησης αν δεν συνοδεύεται από μια προοπτική χρήσης Και εκεί είναι που εμείς οι προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών μπαίνουμε στο παιχνίδι και καταθέτουμε την εμπειρογνωμοσύνη μας τη σκέψη μας και την έρευνά μας στην κατασκευή της έννοιας του πολίτη (hellip) Από τη στιγμή που η ευκολία έχει γίνει συνώνυμο της άνεσης και η δέσμευση συνώνυμο της προσπάθειας δεν είμαστε δυστυχώς σε θέση να περιμένουμε αυτόματα να σημειωθεί μια ευρεία λήψη ευθυνών από την πλευρά των πολιτώνraquo

Ο νεαρός δημιουργός της εφαρμογής αυτής εξήγησε επίσης ότι κατασκεύασε αυτόν τον ηλεκτρονικό κώδικα σαν αντίδραση στα γεγονότα του Ιουλίου του 2014 συγκεκριμένα η κυβέρνηση προσπάθησε να παρέμβει ζητώντας να κηρυχθεί παράνομη η διάθεση από την Άμαζον των παραγγελιών των βιβλίων της χωρίς έξοδα αποστολής κίνηση στην οποία η Άμαζον απάντησε ορίζοντας τα έξοδα αποστολής για τις παραγγελίες της στο 1 λεπτό του ευρώ Η είδηση έχει τις τελευταίες είκοσι μέρες αναστατώσει το χώρο του βιβλίου έχει συγκεντρώσει την επιδοκιμασία του κόσμου και την ευγνωμοσύνη των ανεξάρτητων βιβλιοπωλών και αναμένεται να διαπιστωθεί η ουσιαστική συμβολή της Σύμφωνα πάντως με τον Lepers η πορεία διαγράφεται ευοίωνη μιας και όπως ισχυρίζεται σε κάθε μεγάλη πόλη ένας πολίτης απέχει το πολύ μισή ώρα από ένα μεγάλο βιβλιοπωλείο με ένα μέσο μεταφοράς Η Άμαζον όπως και ναrsquo χει θέλει τουλάχιστον μια μέρα για να στείλει το προϊόν της Ήδη γίνονται επαφές με πολλές χώρες που επιθυμούν να υιοθετήσουν το σύστημα αυτόhellip

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

4

Νέος εκδοτικός οίκος

Οι Κώστας Σπαθαράκης και Θοδωρής Δρίτσας δημιουργοί ενός νέου εκδοτικού οίκου εξηγούν στην Popaganda πώς ονειρεύονται την εκδοτική δραστηριότητα

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία

Της Λίνας Ρόκου

Ο Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας των εκδόσεων Αντίποδες

O Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας στα τέλη του 2014 δημιούργησαν τον δικό τους εκδοτικό οίκο με την ονομασία Αντίποδες Νέοι στον ρόλο του εκδότη αλλά όχι καινούριοι στον χώρο του βιβλίου αφού εδώ και χρόνια εργάζονται ως μεταφραστές επιμελητές και διορθωτές Τους ενδιαφέρει να διευρύνουν τον δημόσιο χώρο και θεωρούν ότι τα βιβλία και η συζήτηση γύρω από αυτά αποτελούν το καλύτερο εφαλτήριο για το πετύχουν

Φτιάξατε έναν εκδοτικό με σκοπό να εκδώσετε βιβλία που σας αρέσουν βιβλία που πιθανόν αναρωτιόσασταν ως τώρα γιατί δεν τα βγάζει κάποιος άλλος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

5

Όλοι όσοι έχουν εμπλακεί στον χώρο του βιβλίου έχουν κάνει κάποια στιγμή σκέψεις του τύπου laquoγιατί δεν βγάζουν το τάδεraquo ή laquoτο τάδε βιβλίο δεν το πρόσεξαν όσο του άξιζεraquo Στην ουσία η ίδια η παραγωγή του βιβλίου σε ωθεί στη λογική της έκδοσης όπου αποφασίζεις για όλες τις παραμέτρους μιας έκδοσης και το κυριότερο επιλέγεις τι βιβλίο θα εκδώσεις Παρότι ως μεταφραστές και επιμελητές δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας Κατά κάποιο τρόπο η θέληση να ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία είναι αυτή που μας ώθησε να κάνουμε αυτό το βήμα

Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα βιβλίο ώστε να σας ενδιαφέρει να το εκδώσετε

Στην Ελλάδα λίγοι εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτότητα καθώς η εκδοτική παραγωγή των περισσότερων είναι μάλλον ετερόκλιτη και χωρίς σταθερό άξονα Εμείς θα θέλαμε να υπάρχει δυνητικά αναγνώστης που θα τον ενδιέφεραν εξίσου όλα τα βιβλία που βγάζουμε άρα επιδιώκουμε να υπάρχει μια ενότητα μεταξύ των βιβλίων

Πώς προκύπτει αυτή η ενότητα

Η δική μας ιδέα είναι ότι δεν θα βγάλουμε μόνο λογοτεχνικά βιβλία αλλά θα φτιάξουμε με τη λογοτεχνία και μέσω της λογοτεχνίας ένα ζωντανό κοινό που να ενδιαφέρεται επίσης για το δοκίμιο τη φιλοσοφία την ιστορία Το πρόγραμμά μας θέλουμε να λειτουργήσει σαν μια συνολική πρόταση σε όλα αυτά τα πεδία καθώς το ένα βιβλίο μας θα οδηγεί στο άλλο σαν αλυσίδα Θα προτείνουμε με τη λογική laquoΑν σου αρέσει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και το laquoΓκιακraquo θα σου αρέσει και το τάδε βιβλίοraquo και γιrsquo αυτό έχουμε ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα και στο ύφος παρουσίασης των βιβλίων Θέλουμε να χτίσουμε λοιπόν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό να το κάνουμε να πιστέψει ότι οι Αντίποδες θα παρουσιάζουν μόνο αξιόλογα πράγματα που θα τον αφορούν ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος Το κριτήριο λοιπόν είναι να υπηρετείται μια ενότητα Δεν λέμε όμως ότι βγάζουμε μόνο λογοτεχνία στο ύφος του Παπαμάρκου ή ρωσική πρωτοπορία Εννοούμε μια βαθύτερη ενότητα που θα συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα

Επίσης στόχος μας είναι να επιτύχουμε μια πιο ζωντανή σχέση με το κάθε βιβλίο να υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από αυτά να μη σταματάει η συζήτηση όταν εκδίδεται το βιβλίο αλλά να αρχίζει τότε Πιστεύουμε ότι ήδη υπάρχει μια γενιά που μπορεί μόνη της να δημιουργήσει και να συζητήσει ενδιαφέροντα βιβλία χωρίς να καθοδηγείται από προβληματισμούς ακαδημαϊκού τύπου Πιο απλά δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με βιβλία που ανήκουν σε έναν κληροδοτημένο κανόνα υψηλής κουλτούρας δεν μας αφορούν αυτά τα βιβλία που αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να τα διαβάσει γιατί έχουν περάσει ως οι σταθερές αναφορές της εποχής μας Θα μπορούσαμε βεβαίως να εντάξουμε και καταξιωμένους συγγραφείς σε όλο αυτό που κάνουμε αρκεί να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο Αν καταφέρουμε μια τέτοια ανατροπή θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι Πιστεύουμε επιπλέον ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και εμπορικά επιτυχημένη

Όταν λέμε laquoεμπορικά επιτυχημένηraquo τι εννοούμε στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 5: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

4

Νέος εκδοτικός οίκος

Οι Κώστας Σπαθαράκης και Θοδωρής Δρίτσας δημιουργοί ενός νέου εκδοτικού οίκου εξηγούν στην Popaganda πώς ονειρεύονται την εκδοτική δραστηριότητα

Στους laquoΑντίποδεςraquo θα ανθίσει ο δημόσιος χώρος μέσα από τα βιβλία

Της Λίνας Ρόκου

Ο Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας των εκδόσεων Αντίποδες

O Κώστας Σπαθαράκης και ο Θοδωρής Δρίτσας στα τέλη του 2014 δημιούργησαν τον δικό τους εκδοτικό οίκο με την ονομασία Αντίποδες Νέοι στον ρόλο του εκδότη αλλά όχι καινούριοι στον χώρο του βιβλίου αφού εδώ και χρόνια εργάζονται ως μεταφραστές επιμελητές και διορθωτές Τους ενδιαφέρει να διευρύνουν τον δημόσιο χώρο και θεωρούν ότι τα βιβλία και η συζήτηση γύρω από αυτά αποτελούν το καλύτερο εφαλτήριο για το πετύχουν

Φτιάξατε έναν εκδοτικό με σκοπό να εκδώσετε βιβλία που σας αρέσουν βιβλία που πιθανόν αναρωτιόσασταν ως τώρα γιατί δεν τα βγάζει κάποιος άλλος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

5

Όλοι όσοι έχουν εμπλακεί στον χώρο του βιβλίου έχουν κάνει κάποια στιγμή σκέψεις του τύπου laquoγιατί δεν βγάζουν το τάδεraquo ή laquoτο τάδε βιβλίο δεν το πρόσεξαν όσο του άξιζεraquo Στην ουσία η ίδια η παραγωγή του βιβλίου σε ωθεί στη λογική της έκδοσης όπου αποφασίζεις για όλες τις παραμέτρους μιας έκδοσης και το κυριότερο επιλέγεις τι βιβλίο θα εκδώσεις Παρότι ως μεταφραστές και επιμελητές δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας Κατά κάποιο τρόπο η θέληση να ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία είναι αυτή που μας ώθησε να κάνουμε αυτό το βήμα

Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα βιβλίο ώστε να σας ενδιαφέρει να το εκδώσετε

Στην Ελλάδα λίγοι εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτότητα καθώς η εκδοτική παραγωγή των περισσότερων είναι μάλλον ετερόκλιτη και χωρίς σταθερό άξονα Εμείς θα θέλαμε να υπάρχει δυνητικά αναγνώστης που θα τον ενδιέφεραν εξίσου όλα τα βιβλία που βγάζουμε άρα επιδιώκουμε να υπάρχει μια ενότητα μεταξύ των βιβλίων

Πώς προκύπτει αυτή η ενότητα

Η δική μας ιδέα είναι ότι δεν θα βγάλουμε μόνο λογοτεχνικά βιβλία αλλά θα φτιάξουμε με τη λογοτεχνία και μέσω της λογοτεχνίας ένα ζωντανό κοινό που να ενδιαφέρεται επίσης για το δοκίμιο τη φιλοσοφία την ιστορία Το πρόγραμμά μας θέλουμε να λειτουργήσει σαν μια συνολική πρόταση σε όλα αυτά τα πεδία καθώς το ένα βιβλίο μας θα οδηγεί στο άλλο σαν αλυσίδα Θα προτείνουμε με τη λογική laquoΑν σου αρέσει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και το laquoΓκιακraquo θα σου αρέσει και το τάδε βιβλίοraquo και γιrsquo αυτό έχουμε ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα και στο ύφος παρουσίασης των βιβλίων Θέλουμε να χτίσουμε λοιπόν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό να το κάνουμε να πιστέψει ότι οι Αντίποδες θα παρουσιάζουν μόνο αξιόλογα πράγματα που θα τον αφορούν ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος Το κριτήριο λοιπόν είναι να υπηρετείται μια ενότητα Δεν λέμε όμως ότι βγάζουμε μόνο λογοτεχνία στο ύφος του Παπαμάρκου ή ρωσική πρωτοπορία Εννοούμε μια βαθύτερη ενότητα που θα συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα

Επίσης στόχος μας είναι να επιτύχουμε μια πιο ζωντανή σχέση με το κάθε βιβλίο να υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από αυτά να μη σταματάει η συζήτηση όταν εκδίδεται το βιβλίο αλλά να αρχίζει τότε Πιστεύουμε ότι ήδη υπάρχει μια γενιά που μπορεί μόνη της να δημιουργήσει και να συζητήσει ενδιαφέροντα βιβλία χωρίς να καθοδηγείται από προβληματισμούς ακαδημαϊκού τύπου Πιο απλά δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με βιβλία που ανήκουν σε έναν κληροδοτημένο κανόνα υψηλής κουλτούρας δεν μας αφορούν αυτά τα βιβλία που αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να τα διαβάσει γιατί έχουν περάσει ως οι σταθερές αναφορές της εποχής μας Θα μπορούσαμε βεβαίως να εντάξουμε και καταξιωμένους συγγραφείς σε όλο αυτό που κάνουμε αρκεί να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο Αν καταφέρουμε μια τέτοια ανατροπή θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι Πιστεύουμε επιπλέον ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και εμπορικά επιτυχημένη

Όταν λέμε laquoεμπορικά επιτυχημένηraquo τι εννοούμε στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 6: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

5

Όλοι όσοι έχουν εμπλακεί στον χώρο του βιβλίου έχουν κάνει κάποια στιγμή σκέψεις του τύπου laquoγιατί δεν βγάζουν το τάδεraquo ή laquoτο τάδε βιβλίο δεν το πρόσεξαν όσο του άξιζεraquo Στην ουσία η ίδια η παραγωγή του βιβλίου σε ωθεί στη λογική της έκδοσης όπου αποφασίζεις για όλες τις παραμέτρους μιας έκδοσης και το κυριότερο επιλέγεις τι βιβλίο θα εκδώσεις Παρότι ως μεταφραστές και επιμελητές δεν είχαμε ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων μας Κατά κάποιο τρόπο η θέληση να ασχοληθούμε με τη λογοτεχνία είναι αυτή που μας ώθησε να κάνουμε αυτό το βήμα

Ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα βιβλίο ώστε να σας ενδιαφέρει να το εκδώσετε

Στην Ελλάδα λίγοι εκδοτικοί οίκοι έχουν ταυτότητα καθώς η εκδοτική παραγωγή των περισσότερων είναι μάλλον ετερόκλιτη και χωρίς σταθερό άξονα Εμείς θα θέλαμε να υπάρχει δυνητικά αναγνώστης που θα τον ενδιέφεραν εξίσου όλα τα βιβλία που βγάζουμε άρα επιδιώκουμε να υπάρχει μια ενότητα μεταξύ των βιβλίων

Πώς προκύπτει αυτή η ενότητα

Η δική μας ιδέα είναι ότι δεν θα βγάλουμε μόνο λογοτεχνικά βιβλία αλλά θα φτιάξουμε με τη λογοτεχνία και μέσω της λογοτεχνίας ένα ζωντανό κοινό που να ενδιαφέρεται επίσης για το δοκίμιο τη φιλοσοφία την ιστορία Το πρόγραμμά μας θέλουμε να λειτουργήσει σαν μια συνολική πρόταση σε όλα αυτά τα πεδία καθώς το ένα βιβλίο μας θα οδηγεί στο άλλο σαν αλυσίδα Θα προτείνουμε με τη λογική laquoΑν σου αρέσει ο Δημοσθένης Παπαμάρκος και το laquoΓκιακraquo θα σου αρέσει και το τάδε βιβλίοraquo και γιrsquo αυτό έχουμε ενιαία αισθητική στα εξώφυλλα και στο ύφος παρουσίασης των βιβλίων Θέλουμε να χτίσουμε λοιπόν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό να το κάνουμε να πιστέψει ότι οι Αντίποδες θα παρουσιάζουν μόνο αξιόλογα πράγματα που θα τον αφορούν ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο ίδιο είδος Το κριτήριο λοιπόν είναι να υπηρετείται μια ενότητα Δεν λέμε όμως ότι βγάζουμε μόνο λογοτεχνία στο ύφος του Παπαμάρκου ή ρωσική πρωτοπορία Εννοούμε μια βαθύτερη ενότητα που θα συνδέει μεταξύ τους τα κείμενα

Επίσης στόχος μας είναι να επιτύχουμε μια πιο ζωντανή σχέση με το κάθε βιβλίο να υπάρχει μια κινητικότητα γύρω από αυτά να μη σταματάει η συζήτηση όταν εκδίδεται το βιβλίο αλλά να αρχίζει τότε Πιστεύουμε ότι ήδη υπάρχει μια γενιά που μπορεί μόνη της να δημιουργήσει και να συζητήσει ενδιαφέροντα βιβλία χωρίς να καθοδηγείται από προβληματισμούς ακαδημαϊκού τύπου Πιο απλά δεν θέλουμε να ασχοληθούμε με βιβλία που ανήκουν σε έναν κληροδοτημένο κανόνα υψηλής κουλτούρας δεν μας αφορούν αυτά τα βιβλία που αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να τα διαβάσει γιατί έχουν περάσει ως οι σταθερές αναφορές της εποχής μας Θα μπορούσαμε βεβαίως να εντάξουμε και καταξιωμένους συγγραφείς σε όλο αυτό που κάνουμε αρκεί να μπορέσουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ζωντανό διάλογο Αν καταφέρουμε μια τέτοια ανατροπή θα είμαστε πολύ ευχαριστημένοι Πιστεύουμε επιπλέον ότι μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να αποδειχθεί και εμπορικά επιτυχημένη

Όταν λέμε laquoεμπορικά επιτυχημένηraquo τι εννοούμε στα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 7: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

6

Υπολογίζουμε ότι το laquoζωντανόraquo κοινό της λογοτεχνίας σε όλη την Ελλάδα είναι περίπου 10000 ενώ για το δοκίμιο είναι πολύ μικρότερο

Με αυτά τα νούμερα μπορεί σήμερα ένας εκδοτικός να έχει κέρδος

Ένας εκδοτικός σαν τον δικό μας ναι Γιατί κάνουμε πάρα πολλές δουλειές μόνοι μας τα πάντα κάνουμε μόνοι μας μόνο που δεν τυπώνουμε Επιμελούμαστε διορθώνουμε κουβαλάμε σηκώνουμε τα τηλέφωνα Στην ομάδα συμμετέχει σχεδιάζοντας εξώφυλλα δελτία τύπου κλπ και η Μάρω Κατσίκα που είναι αρχιτεκτόνισσα αλλά πρόσφατα εξέδωσε ένα παιδικό βιβλίο με τίτλο laquoΤο καραβάκιraquo στις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο σε κείμενο και εικονογράφηση δικά της Τα έξοδά μας είναι η εκτύπωση η αμοιβή των μεταφραστών και φυσικά τα δικαιώματα που πληρώνουμε στους συγγραφείς Και αυτό το τελευταίο όσο κι αν ακούεται αυτονόητο δυστυχώς δεν είναι Σε πολλούς εκδοτικούς οίκους πληρώνονται γραμματείς διορθωτές και επιμελητές και δεν πληρώνονται οι συγγραφείς Δεν είναι αδιανόητο αυτό

Μα πλέον ακούω πολλές περιπτώσεις συγγραφέων που όχι μόνο δεν πληρώνονται αλλά πληρώνουν για να εκδώσουν το έργο τους

Αυτό είναι παραλογισμός και από τη μεριά του συγγραφέα και από τη μεριά του εκδότη Έτσι νοθεύεται η αγορά γιατί δεν ξέρεις τελικά πόσα από τα βιβλία που κυκλοφορούν έχουν περάσει από ένα έστω στοιχειώδες στάδιο κρίσης Στην ποίηση αυτό συμβαίνει κατά κόρον και είναι ώς ένα βαθμό εύλογο αλλά το βλέπουμε και στην πεζογραφία Βέβαια έτσι χάνεται ο στόχος του εκδότη Αν βγάζει ένα βιβλίο γιατί πληρώθηκε γιrsquo αυτό τότε δεν τον απασχολεί αν το βιβλίο είναι καλό ή όχι Μπορεί και να ντρέπεται που το έβγαλε και να σκέφτεται laquoΠαναγία μου που το έβαλα πάλι το ονοματάκι μουraquo οπότε σιγά μην ασχοληθεί με την προώθησή του Επιπλέον σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι συγγραφείς δεν ασχολούνται με το βιβλίο τους Τους αρκεί που το έβγαλαν άντε να γράψει κάτι ένας φίλος τους αλλά η φιλοδοξία τους έχει ικανοποιηθεί και δεν ασχολούνται περαιτέρω

Γιατί επιλέξατε ως τα δύο πρώτα βιβλία του εκδοτικού το laquoΓκιακraquo του Δημοσθένη Παπαμάρκου και το laquoΚαρδιά σκύλουraquo του Mikhail Bulgakov

Το laquoΓκιακraquo είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο και οι Αντίποδες είναι περήφανοι που το εξέδωσαν Μακάρι να μπορέσουμε να κινηθούμε σε τέτοιο επίπεδο ποιότητας και στα επόμενα βιβλία μας Η laquoΚαρδιά σκύλουraquo επίσης είναι ένα εντυπωσιακά επίκαιρο έργο πολυεπίπεδο αλλά και τρομερά αστείο Και τα δύο εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Τα τρία επόμενα θα κυκλοφορήσουν τέλη Φεβρουαρίου και κινούνται στη λογική της εσωτερικής ενότητας για την οποία κάναμε λόγο παραπάνω Πρόκειται για το laquoΠερί βάθουςraquo του Alexander Pope ενός λογοτέχνη που αποτελεί υπόδειγμα για εμάς αφού είναι ένας από τους πρώτους που βιοπορίστηκαν από τα κείμενά τους Στο θεοπάλαβο έργο του laquoΠερί βάθουςraquo αντιστρέφεται όλη η πραγματεία του Λογγίνου laquoΠερί ύψουςraquo και προκύπτει ένα σατιρικό κείμενο που κοροϊδεύει τη σοβαροφάνεια και τη μεγαλοστομία των ποιητών της εποχής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 8: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

7

Το δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί προσεχώς είναι μια νουβέλα laquoΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφraquo του Gaito Gazdanov που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και δεν είναι ένα τυπικό ρώσικο μυθιστόρημα αλλά ένα γαλλικό νουάρ με μεταφυσική χροιά Το τρίτο laquoΗ δύναμη του κυρίου Δraquo του Άγη Πετάλα είναι μια διαβολιάδα που τοποθετείται στη σημερινή Ελλάδα

Για να επιστρέψουμε στο κείμενο του Pope αυτό που μας γοητεύει σε εκείνη την περίοδο την Αγγλία των αρχών του 18ου αιώνα είναι η συγκρότηση ενός εκπληκτικά διευρυμένου και ζωντανού δημόσιου χώρου αυτό δηλαδή που μας λείπει σήμερα εδώ Υπολογίζεται ότι το Spectator το περιοδικό που εξέδιδε καθημερινά ο Άντισον διαβαζόταν από περίπου 60000 ανθρώπους δηλαδή από το ένα δέκατο του πληθυσμού του Λονδίνου Ωραία θα ήταν να πετύχαινε κανείς σήμερα κάτι τέτοιο

Ο Θοδωρής Γρίτσας

Έστω και με 10000 ενεργούς αναγνώστες

Μα αυτό είναι που έχει ενδιαφέρον Υπάρχει αυτό το μικρό νούμερο αλλά υπάρχει κι άλλο κοινό ας πούμε οι άνθρωποι που διαβάζουν αποκλειστικά επιστημονική φαντασία ή κόμικς Αυτούς που δεν είναι άσχετοι με το χώρο του βιβλίου δεν μπορούμε να τους προσελκύσουμε και σε άλλα λογοτεχνικά είδη Μπορούμε έχουμε και παραδείγματα ότι τα σύνορα πέφτουν ότι συγκλίνουν τα διαφορετικά είδη όπως η συνεργασία του συγγραφέα Δημοσθένη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 9: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

8

Παπαμάρκου με τον κομίστα Γιώργο Γούση Δεν αντιμετωπίζουμε τους αναγνώστες κόμικς ως αναγνώστες β΄ κατηγορίας Όταν καταργήσουμε αυτές τις διακρίσεις μέσα στο κεφάλι μας ή σε επίπεδο κριτικής τότε θα επιτύχουμε να διευρυνθεί το αναγνωστικό κοινό και να διαχυθεί και σε άλλα είδη και επιπλέον θα γίνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα η συζήτηση περί λογοτεχνίας Πολύ σημαντικό για να επιτευχθεί αυτό είναι να καταργηθεί ο κάθε είδους διδακτισμός και αυτή η εμμονή με τα στάνταρ που έρχονται απέξω Το θέμα είναι να τεθούν οι βάσεις για να γεννηθεί μια συζήτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα

Υπάρχουν λογοτεχνικές παρέες στην Αθήνα που μπορούν να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα

Παρέες και συντροφιές υπάρχουν αλλά ίσως είναι η στιγμή να αρχίσουμε να αποδομούμε και αυτήν την ιστορία της παρέας γιατί μάλλον μας έχει κάνει κακό Δεν το λέω από την άποψη ότι υπάρχει κύκλωμα δεν εννοώ κάτι τέτοιο Λέω ότι το πιο κομφορμιστικό πράγμα είναι ότι οι παρέες γράφουν ιστορία Δεν αρκεί να είμαστε μια ωραία παρέα η οποία συμφωνεί σε όλα και να βγαίνει αυτό προς τα έξω ως ενιαία ταυτότητα Αυτό είναι κάτι που και το λογοτεχνικό πεδίο και τη θεωρητική αλλά και την πολιτική συζήτηση την έχει δηλητηριάσει Υπάρχει μια αυτάρκεια που οδηγεί στη σκέψη laquoδε με νοιάζει τι λες εσύ γιατί ανήκεις σε μια άλλη παρέα με μια άλλη ταυτότηταraquo

Μπορεί να σε νοιάζει αλλά να αισθάνεσαι ότι δεν υπάρχουν κανάλια επικοινωνίας

Ναι αλλά αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημόσιος χώρος ή αν υπάρχει είναι κατακερματισμένος σε μικρές κοινότητες που τα μέλη τους συνεννοούνται μεταξύ τους και ισχύει το laquoΓιάννης κερνάει Γιάννης πίνειraquo Για να το πούμε πιο απλά όλοι οι άνθρωποι που γράφουν και που ασχολούνται με το βιβλίο συζητούν μεταξύ τους αλλά αυτή η συζήτηση παραμένει στο επίπεδο των ιδιωτικών σκέψεων πρωτοβουλιών και δράσεων ενώ σπάνια περνάει στον δημόσιο χώρο με τους όρους που θα έπρεπε

Πώς μπορεί να περάσει στον δημόσιο χώρο

Πρέπει να καλλιεργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν η συζήτηση και κυρίως η κριτική αποκτήσει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα ρίχνοντας το βάρος στις ιδέες την αισθητική και το ύφος Πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε όχι με τους όρους καλό ή μέτριο βιβλίο αλλά με βάση τη συνολική λογική που το διέπει είτε πρόκειται για λογοτεχνία είτε πρόκειται για επιστημονική μελέτη Η συζήτηση πρέπει αντίστοιχα να ξεφύγει από το name dropping στο οποίο πολλές φορές καταφεύγουμε για να συγκροτήσουμε μια ταυτότητα Έτσι όμως δεν φτιάχνουμε κοινότητα ιδεών ούτε οι αναφορές μας οργανώνονται σε μια ενιαία αντίληψη

Το σημαντικό είναι πως ένα σύγχρονο αναγνωστικό και όχι μόνο κοινό έχει άμεση ανάγκη να κατανοήσει Δεν χρησιμοποιεί λοιπόν το βιβλίο μόνο για να αποκτήσει ταυτότητα αλλά για να καταλάβει τον κόσμο γύρω του Αυτό θέτει πολύ ψηλά τον πήχυ των απαιτήσεων από τη μετάφραση όπου έχουμε συνηθίσει να ανεχόμαστε να μην καταλαβαίνουμε Αντίστοιχα

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 10: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

9

διαβάζουμε ένα ελληνικό βιβλίο που γράφτηκε σήμερα όχι για να το παίξουμε έξυπνοι επειδή ανακαλύψαμε κάτι καινούργιο ή για να δείξουμε ότι είμαστε μέσα στα λογοτεχνικά πράγματα Διαβάζουμε για να καταλάβουμε για να γνωρίσουμε μια όψη της αλήθειας

Μας ενδιαφέρει κι εμάς να ξεκινήσουμε μια συζήτηση ζωντανή ίσως στην παρουσίαση των πέντε πρώτων βιβλίων μας Θα θέλαμε ένα μοντέλο παρουσίασης που θα υπηρετεί αυτή τη λογική και θα ξεφεύγει λίγο από τη συνηθισμένη παρουσίαση βιβλίου που είναι μάλλον ανιαρή Πρέπει να βγάλουμε τη δική μας κανονικότητα για να μπορούμε να συζητάμε σαν άνθρωποι και όχι αποστειρωμένα και βαρετά λες και όσοι ασχολούνται με το βιβλίο είναι μια ομάδα nerd και αποκομμένων από τη ζωή ανθρώπων

Πηγή httppopagandagr

Ο Πολωνός στοχαστής παρέδωσε με αυτό το βιβλίο-διαθήκη το μανιφέστο του για τη σημασία της ζωτικής ορμής στο δημιούργημα πέρα από κάθε έννοια μορφής ή συστήματος

Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς

Της Τίνας Μανδηλαρά

Στον Άμλετ που ξαναθυμηθήκαμε αυτές τις μέρες χάρη στην παράσταση της Στέγης τίθεται περισσότερο απ οπουδήποτε αλλού το δίλημμα που θέτει κάθε άνθρωπος ριγμένος στο Είναι του κόσμου γιατί η ύπαρξη να είναι πάντα πιο δυνατή από την ανυπαρξία Γιατί να είμαστε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 11: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

10

αυτοί και όχι άλλοι Γιατί η ζωή μας να είναι ένα ατέρμονο παιχνίδι ρόλων και μια αδιέξοδη διαδικασία πλήρωσης στο τέλος της οποίας παραμονεύει πάντα ο θάνατος Το ερώτημα για το παράλογο παιχνίδι που είναι η ίδια η ζωή και απλώς περιπλέκεται σε μια ατελείωτη σειρά από λόγια μέχρι αναγκαστικά κάποια στιγμή να τερματιστεί υπήρχε στην καρδιά του έργου του Σαίξπηρ όπως και κάθε σπουδαίου φιλοσόφου Υπήρχε και στο μυαλό καλλιτεχνών που απάντησαν στο παράλογο της ύπαρξης με τη δύναμη της δημιουργίας Εμπνευσμένος απόλυτα από τον Άμλετ και τις ματωμένες ιαχές του Σαίξπηρ ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας φιλόσοφος μυθιστοριογράφος και διανοητής Βίτολντ Γκομπρόβιτς άρχισε να γράφει και να στοχάζεται από το βάθος των πραγμάτων από την καρδιά της ύλης τους και μέχρι τέλος πάλευε να τα αποτυπώσει μακριά και έξω από το περιβάλλον τους Έλεγε διαρκώς πως περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο εχθρεύεται τη Μορφή ndash αυτή την κατηγορική δύναμη που προσπαθεί να δώσει ένα ψευδεπίγραφο νόημα σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και οτιδήποτε ζούμε αυτή την αναγκαστική προσήλωση στο αποσπασματικό και στο συγκεκριμένο Ο ίδιος προσπάθησε όπως ο Άμλετ να ακολουθήσει τον παράδοξο σοφό τον αρχετυπικό μάντη-χορευτή τον τρελό του Νίτσε που με μια κίνησή του αφαιρούσε από το αλυσοδεμένο σώμα του ανθρώπου σε σκέψεις λόγια και στεγανά τα αυθαίρετα σύμβολα (που ενισχύουν τις υποτιθέμενες αποκωδικοποιήσεις κι ερμηνείες) Αυτός ναι μόνο αυτός είχε το χάρισμα να διαλύει τις περιορισμένες εξηγήσεις να θυσιάζει τις αρμονικές μορφές προκειμένου να ανιχνεύει τον ρυθμό και τη δύναμη του αίματος να παίρνει το φως που είχε διαθλαστεί εντός του και να το απελευθερώνει στο εσωτερικό του κόσμου Οι σπουδαίοι καλλιτέχνες και ηγήτορες όπως ο Σαίξπηρ ο Νίτσε ο Άμλετ ή ο Γκομπρόβιτς το κατάφεραν επειδή ακριβώς δεν αναζήτησαν συνταγές ούτε επεδίωξαν το θάμβος των ιδεών παρά διείδαν κάτι πέρα από το προφανές την κρυμμένη κι αιώνια αρμονία

Και κάπως έτσι φτάσαμε στη Διαθήκη που παρέδωσε ο Πολωνός στοχαστής στους ακολούθους του στη δύσκολη εκείνη στιγμή που λίγο πριν από τον θάνατο ο ίδιος ο δημιουργός καλείται να δώσει εξηγήσεις Δύσκολο για έναν καλλιτέχνη ο οποίος έχει αναδιαμορφώσει τον τρόπο που προσεγγίζεται το κείμενο να πρέπει να το καλουπώσει στα όρια μιας δεδομένης συνομιλίας ndash να εξηγήσει τι ακριβώς υπάρχει πέρα από την καλλιτεχνική του πράξη Ευτυχώς αυτή η παράδοξη συνάντηση μία από τις πιο συγκλονιστικές και ευεργετικές στιγμές που μπορεί να χαρεί πραγματικά ένας αναγνώστης πήρε τη μορφή μιας απολαυστικής συνομιλίας και κατόπιν ενός βιβλίου όπου ο ανεξάντλητος Γκομπρόβιτς μας παρασύρει συνομιλώντας με τον Ντομινίκ ντε Ρου στην πολύπλοκη περιπέτειά του Αιρετικός ατιθάσευτος προκλητικός κυνικός ένας πραγματικός καλλιτέχνης στον υπερθετικό βαθμό έγινε όπως διαφαίνεται και μέσα από τη συζήτηση αυτό που είναι το έργο του ndash πράγμα σπάνιο στην ασύμπτωτη πορεία δημιουργού και έργου

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 12: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

11

Ανακαλύπτοντας επομένως κανείς ταυτόχρονα τον Γκομπρόβιτς και το έργο του στο ξεφύλλισμα του απολαυστικού αυτού αναγνώσματος που είναι η Διαθήκη τον παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα καθώς επιταχύνει τις γραμμές της διάλυσης την ώρα που στήνει σπειροειδή σύμπαντα εμπλέκει το μυθοπλαστικό με το πραγματικό καθυβρίζει ανοίγει δρόμους και προκαλεί laquoΕίμαι χιουμορίστας γελωτοποιός ακροβάτης προβοκάτορας Τα έργα μου κάνουν διπλές κωλοτούμπες για να διασκεδάσουν το κοινό μου Εγώ είμαι τσίρκο λυρισμός ποίηση τρόμος καβγάς παιχνίδια τι άλλο θέλετεraquo λέει ο μέγας προβοκάτορας στον εκδότη του και καλό του φίλο Ντομινίκ ντε Ρου Κι εδώ το αίτημα για την κατάλυση της Μορφής επανέρχεται εντονότερο από ποτέ ndash πώς θα μπορέσει ο άνθρωπος να παραβγεί τις δεδομένες συνθήκες και να απελευθερωθεί από τα συγκεκριμένα δεσμά της έκφρασης laquoΕάν η Μορφή μάς παραμορφώνει τότε το ηθικό αξίωμα απαιτεί από μας να αναλάβουμε τις συνέπειες Να είμαι ο εαυτός μου να υπερασπίζομαι τον εαυτό μου ενάντια στην παραμόρφωση να κρατώ αποστάσεις από τα αισθήματά μου από τις πιο μύχιες σκέψεις μου όταν δεν με εκφράζουν πραγματικά Αυτό είναι το πρώτιστο ηθικό καθήκον Απλό δεν είναιraquo αναρωτιέται εύλογα καθώς τονίζει την κατάρα τού να είναι κανείς πάντα laquoτεχνητόςraquo στον βαθμό που καθορίζεται από τους άλλους και από τον πολιτισμό από τις δικές του laquoμορφικές ανάγκεςraquo Τουλάχιστον εκείνος προσπάθησε να αντιταχθεί σε αυτή την ευκολία με το έργο του τον ατιθάσευτο Φερντυτούρκε τον εκκεντρικό και παράλογο Υπερ-Ατλαντικό το εμβληματικό θεατρικό του Πριγκίπισσα Υβόννη την ανίερη και διάσημη Πορνογραφία του Όσο για την αριστοκρατική του σκέψη αυτή σχετίζεται άμεσα όπως εξηγεί κι ο ίδιος στη Διαθήκη του με τη μεγαλοπρεπή πολωνική καταγωγή του αλλά και με το γενεαλογικό του δέντρο Ταυτόχρονα όμως ο ίδιος έτυχε να βιώσει την πιο σκληρή πραγματικότητα βρέθηκε από τη μια στιγμή στην άλλη στην Αργεντινή λίγο πριν ξεσπάσει ο Παγκόσμιος Πόλεμος όπου έζησε 23 αδιάλειπτα χρόνια σε δύσκολες συνθήκες ενώ συναναστράφηκε πόρνες μαστροπούς και ανθρώπους του περιθωρίου Μέσα στην εγγενή αντίφαση που διέτρεχε πάντα τη ζωή του είχε παρ όλα αυτά την τύχη έστω και όψιμα τα έργα του να μεταφραστούν και να δοξαστούν από τους πνευματικούς κύκλους του Παρισιού ndashο Κούντερα ακόμη και σήμερα δεν σταματάει να τον επικαλείταιndash αν και ο ίδιος ο Γκομπρόβιτς δεν έδειξε να ανήκει και να ασπάζεται ποτέ τα παραδεδομένα μιας πνευματικής κάστας Στην Αργεντινή δεν τα πήγε ποτέ καλά με τον κύκλο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 13: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

12

του Μπόρχες δεν δέχτηκε την ταμπέλα του laquoσυγγραφέα του παραλόγουraquo που του επέβαλαν οι κριτικοί κι αρνήθηκε κατηγορηματικά τον χαρακτηρισμό laquoαντιφατικάraquo για πολλά από τα έργα του Ωστόσο δέχτηκε τη δημιουργική αντίφαση που χαρακτήριζε τον βίο του απτό παράδειγμα ήταν και η ομοφυλοφιλία του που δεν φάνηκε να εναρμονίζεται με την έγγαμη πραγματικότητα laquoΣτην πραγματική ζωή ήμουν διαταραγμένος ευμετάβλητος οκνηρός βορά της αναρχίας χαμένος Στο χαρτί ήθελα να είμαι ιδιοφυής αστείος θριαμβικός πάνω απ όλα αγνός Εξαγνισμένοςraquo Κάτι που προσέδωσε στο έργο του ένα χαρακτηριστικό τρυφερής απόγνωσης μιας αθωότητας που σφράγισε ακόμη και τις πιο σκληρές σκέψεις

Κι όντως ο Γκομπρόβιτς έκανε την ταπετσαρία με την οποία σκέπασαν οι λογοτέχνες τον κόσμο της πραγματικότητας κομμάτια Δεν άφησε πλοκή αρχή μέση και τέλος χαρακτήρες για εύκολη ταύτιση τίποτα Μίλησε αλληγορικά για τεράστια στόματα που καταβροχθίζουν οτιδήποτε ωραίο είδε αυτήν τη δόλια ομορφιά που παρηγορεί με ψέματα τον κόσμο να καταστρέφεται από τις ευκολίες και την καθύβρισε Άνοιξε τις πληγές της δυτικής σκέψης και πέταξε τις στραγγαλισμένες εμβρυακές σκέψεις στους υπονόμους της δεδομένης αφήγησης laquoΗ Ομορφιά ήταν για μένα ένα πολύτιμο πετράδι κρυμμένο στους υπονόμουςraquo Τι κρυβόταν πίσω από τις ξεδιαντροπιές του φορμαλισμού ώστε να μπορέσει να γίνει κόσμος και να αρθρώσει την πρώτη λέξη Ο άνθρωπος ήταν από μόνος του προορισμένος να βρει την αρχετυπική ισχύ των πραγμάτων και το κυριότερο να τη ζήσει να τη βιώσει ως το μεδούλι όχι μόνο να την εξηγήσει Ίσως και να τη μεταμορφώσει σε κάτι άλλο ως καλλιτέχνης laquoΑν δεν βλέπει κάποιος τη Μορφή όπως τη βλέπω εγώ αυτόνομη και αενάως εύπλαστη αν δεν βλέπει τη δημιουργική της μανία τις ιδιοτροπίες της και τις διαστροφές της τα ιζήματα και τα διαλύματά της τα ζεύγματα και τα διαζεύγματά της τι θα μπορούσε άραγε να του πει ο Κόσμος Ίσως αν στο μέλλον διαδοθεί ευρύτερα μια παρόμοια αντίληψη για τη Μορφή ο Κόσμος να κατορθώσει να του προκαλέσει ρίγηraquo ήταν το μόνιμο παράπονο του Γκομπρόβιτς για την ανικανότητα κατανόησης του έργου του κι ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που δέχτηκε να προβεί σε αυτήν τη συγκλονιστική συζήτηση με τον Ντε Ρου που απέκτησε τη μορφή της Διαθήκης (ακόμη ένα ευτύχημα η εξαιρετική απόδοσή της σε λαγαρά ελληνικά από τον Θεόφιλο Τραμπούλη για τις εκδόσεις Πατάκη) Ο Γκομπρόβιτς εν προκειμένω επιμένει πως αν ξεφεύγαμε από τον φόβο του μηδενός (το καθιστά ακόμη περισσότερο σαφές στα Μαθήματα Φιλοσοφίας που κυκλοφορούν στα ελληνικά επίσης από τον Πατάκη) και από τη μανία των συστημάτων να διαρκούν ενώ έχουν συγκεκριμένη πορεία ζωής να καταφέρναμε να ανιχνεύσουμε τη ζωτική ορμή πέρα από τη μορφή που κάνει το έργο πραγματικό δημιούργημα Οι διαφεύγουσες σκέψεις άλλωστε αποκρυσταλλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη όχι έξω από αυτό αφού μόνο εκεί μπορεί να ανασυσταθεί το περίτεχνο υφάδι της δημιουργίας που δεν φτιάχτηκε για να είναι καλό ή κακό δίκαιο ή άδικο αλλά πραγματικό Το έργο μετράει γιατί ακόμα κι αν όλος ο κόσμος έχει συντριβεί οι ιαχές θα πάλλονται εντός του μέσα από ερωτήματα αγωνίες αντιφάσεις λαμπρή και ιδρωμένη σάρκα που γίνεται έρωτας δύναμη και φως Ο καλλιτέχνης τις άκουσε ο καλλιτέχνης τις είδε και μίλησε Κι αυτή είναι η πιο συγκλονιστική του διαθήκη

Πηγή wwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 14: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

13

Το νέο μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ υπό τον τίτλο laquoΥποταγήraquo περιγράφει τον βαθμιαίο εξισλαμισμό της Γαλλίας στο προσεχές μέλλον και προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Ένας μουσουλμάνος πρόεδρος στα Ηλύσια Πεδία

Του Γρηγόρη Μπέκου

Γαλλία 2022 Φανταστείτε μια καθοριστική εκλογική αναμέτρηση σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον Στη χώρα επικρατεί ένα παράξενο κλίμα Κυριαρχούν η αβεβαιότητα και ο φόβος Η κοινωνική βία εξαπλώνεται αλλά συγκαλύπτεται Ο (μη δημοφιλής) πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ έχει (παραδόξως) ολοκληρώσει τη δεύτερη θητεία του παρά την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς καταποντίζονται Στον δεύτερο (και τελικό) γύρο οι δύο βασικοί αντίπαλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ένα υπαρκτό κόμμα το Εθνικό Μέτωπο (Front National) της Μαρίν Λεπέν και ένα φανταστικό η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Fraterniteacute Musulmane) ένα μετρ ιοπαθές (κατά τα φαινόμενα) ισλαμικό κόμμα υπό τη χαρισματική ηγεσία του επίσης φανταστικού Μοχάμεντ Μπεν Αμπές Τι συμβαίνει τότε Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις (δεξιοί κεντρώοι και αριστεροί μαζί) συνασπίζονται εναντίον της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 15: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

14

Ακροδεξιάς και στηρίζουν τον μουσουλμάνο υποψήφιο ο οποίος και κερδίζει τελικώς τις εκλογές

Αυτά συμβαίνουν βεβαίως σε ένα πολιτικό και κοινωνικό roman danticipation στο νέο μελλοντολογικό μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ το έκτο κατά σειρά του γάλλου πεζογράφου υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο laquoSoumissionraquo (Υποταγή) Η ίδια η λέξη laquoΙσλάμraquo ας σημειώσουμε παραπέμπει ακριβώς στην απαιτούμενη υποταγή του πιστού στο θέλημα του Αλλάχ δηλαδή του Θεού

Το βιβλίο όπως γίνεται ευκόλως αντιληπτό πριν ακόμη κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Flammarion (στις 7 Ιανουαρίου επισήμως) προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις Οι χαρακτηρισμοί laquoσκάνδαλοraquo και laquoπρόκλησηraquo κατέκλυσαν τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης Ενδεικτικό του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ - ένα μυθιστόρημα που ανεξαρτήτως της λογοτεχνικής του ποιότητας δοκιμάζει συνολικά απ ότι

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 16: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

15

φαίνεται τη σύγχρονη γαλλική πραγματικότητα - είναι πως αρχικά διακινήθηκε (παρανόμως) από τους laquoπειρατέςraquo του Διαδικτύου

Η laquoLibeacuterationraquo μάλιστα αφιέρωσε την περασμένη εβδομάδα έξι ολόκληρες σελίδες (εξαιρετικά ενδιαφέρουσες) στο μυθιστόρημα επιχειρώντας να αναδείξει τα ζητήματα που θίγει (ή που τολμά να θίξει με αυτό το laquoπαρατραβηγμένοraquo κατ άλλους σενάριο) ο Μισέλ Ουελμπέκ τον οποίο ο Λοράν Ζοφρέν ο διευθυντής της γαλλικής εφημερίδας χαρακτήρισε laquoαληθινό συγγραφέαraquo

Η laquoΥποταγήraquo απέσπασε μεταξύ άλλων και τα διθυραμβικά σχόλια του πολύ αξιόλογου συγγραφέα Εμανουέλ Καρέρ Τα όσα συμβαίνουν πάντως στο μυθιστόρημα με αιχμή τον εξισλαμισμό θα μπορούσαμε να πούμε της γαλλικής κοινωνίας μέσα από τον έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος (τα όσα περιγράφει ο Μισέλ Ουελμπέκ συνιστούν μια laquoυπαρκτή πιθανότηταraquo κατά τον ίδιο αυτό είπε στο τηλεοπτικό δίκτυο France 2) τα παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια του Φρανσουά ενός 44χρονου καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης με ειδίκευση στον 19ο αιώνα και λατρεία στο έργο του συγγραφέα Ζορίς-Καρλ Ισμάν ο οποίος συνδέθηκε άρρηκτα με το αισθητικό κίνημα της γαλλικής deacutecadence

Ο αφηγητής του Μισέλ Ουελμπέκ πέραν των αδιέξοδων ερωτικών του περιπετειών με κατά πολύ μικρότερές του γυναίκες (πρωτίστως όμως με την εβραϊκής καταγωγής Μίριαμ) δεν αντιστέκεται στον προσηλυτισμό του στο Ισλάμ όταν καλείται εκ των νέων συνθηκών να περισώσει τη δουλειά του γεγονός που ο ίδιος ο Φρανσουά εδώ που τα λέμε δεν το φέρει και βαρέως

Υπό μία έννοια ο Μισέλ Ουελμπέκ διερευνά το πολιτισμικό πλαίσιο μιας τέτοιας επιλογής ή για να το πούμε καλύτερα την ευκολία μιας τέτοιας διολίσθησης - άλλωστε ο πρώτος τίτλος που επεξεργάστηκε ο συγγραφέας για το μυθιστόρημά του ήταν η λέξη conversion όπως αποκάλυψε ο ίδιος στην πρώτη συνέντευξη που έδωσε στο αμερικανικό περιοδικό laquoThe Paris Reviewraquo με αφορμή τον έντονο δημόσιο διάλογο που έχουν πυροδοτήσει στη Γαλλία οι διαφορετικές ερμηνείες για το νέο του βιβλίο το βιβλίο ενός laquoσεσημασμένου προβοκάτοραraquo

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Μισέλ Ουελμπέκ απλώς μετέπλασε μυθιστορηματικά το μπεστ σέλερ του δημοσιογράφου Ερίκ Ζεμούρ υπό τον τίτλο laquoΗ γαλλική αυτοκτονία - Τα 40 χρόνια που κατέστρεψαν τη Γαλλίαraquo όπου μεταξύ άλλων και μάλλον ακραίων πεποιθήσεων υποστηρίζεται ότι οι πληγές της χώρας είναι η μετανάστευση ο φεμινισμός ο αντιρατσισμός η απώλεια της laquoγκωλικής ή βοναπαρτικήςraquo παράδοσης

Άλλοι λένε ότι η laquoΥποταγήraquo προωθεί την ισλαμοφοβία υπενθυμίζοντας μια δήλωση του συγγραφέα στο λογοτεχνικό περιοδικό laquoLireraquo το 2001 όταν αποκάλεσε το Ισλάμ laquoτην πιο βλακώδη θρησκείαraquo Αλλοι είναι πεπεισμένοι ότι είναι το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να κάνει σήμερα ο Μισέλ Ουελμπέκ στο επελαύνον (όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις) Εθνικό

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 17: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

16

Μέτωπο και στη Μαρίν Λεπέν Αλλοι πάλι βλέπουν το όλο ζήτημα με πρακτικούς όρους καθαρά χρηματικούς

Ο συγγραφέας πάντως ο οποίος είναι ένα πνεύμα ομολογουμένως αντιφατικό αλλά σε κάθε περίπτωση πιο σύνθετο απ όσους τον κατηγορούν με τις πρώτες τους αναγνώσεις απάντησε δημοσίως ότι δεν έχει ασχοληθεί με το βιβλίο του Ζεμούρ και ότι δεν συμφωνεί εν γένει με αυτή την ιδέα της αυτοκτονίας - laquoοι χώρες αυτοκτονούν μόνο δημογραφικά και η Γαλλία δεν κινδυνεύει απ αυτόraquo σημείωσε - ενώ υπογράμμισε ότι το μυθιστόρημά του δεν μπορεί να βοηθήσει τη Μαρίν Λεπέν (η οποία ούτως ή άλλως laquoτα πάει καλάraquo από μόνη της) επειδή κατά την άποψή του η πολιτική και η κοινωνία δεν επηρεάζονται από βιβλία μυθοπλασίας αλλά από άλλου είδους κείμενα όπως είναι λχ το Κομμουνιστικό Μανιφέστο

laquoΣτην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεοςraquo

Πέραν των όσων λένε οι άλλοι για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ έχει σημασία να σταθούμε και σε αυτά που λέει ο ίδιος ο οποίος δεν θεωρεί laquoδιανοούμενοraquo τον εαυτό του και αποποιείται την οποιαδήποτε laquoευθύνηraquo μπορεί να συνεπάγεται αυτός ο ρόλος

laquoΤο βιβλίο μου περιγράφει την καταστροφή της φιλοσοφίας που κατέλιπε ο Διαφωτισμός η οποία πλέον φαίνεται να μην έχει καμία σημασία για κανέναν ή να έχει κάποια σημασία μόνο για μια μικρή μειοψηφίαraquo υπογράμμισε ο συγγραφέας

Από την άλλη μεριά laquoθεωρώ ότι η ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν στον Θεό είναι αληθινή και ότι η επιστροφή της θρησκείας στις ημέρες μας δεν είναι απλώς ένα σύνθημα αλλά μια πραγματικότηταraquo Απαντώντας δε στο ευθύ ερώτημα laquoγιατί γράψατε αυτό το βιβλίοraquo ο Μισέλ Ουελμπέκ προέβη σε μια εξήγηση προσωπικού χαρακτήρα ότι laquoστην πραγματικότητα δεν ήμουν ποτέ άθεος ήμουν αγνωστικιστήςraquo κάτι που συνειδητοποίησε μπροστά σε οικείους θανάτους που δεν άντεξε

Εν τω μεταξύ άλλαξε και η προσέγγισή του για το Κοράνι που laquoείναι μάλλον καλύτερο απ ότι νόμιζαraquo η ανάγνωση του οποίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι laquoοι τζιχαντιστές είναι κακοί μουσουλμάνοιraquo

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 18: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

17

Ο ρόλος του κριτικού λογοτεχνίας

Του Γιώργου Ν Περαντωνάκη

Όποιος νομίζει ότι ο ρόλος του κριτικού είναι απλώς μεσολαβητικός κι ο βιβλιοκριτικός ένα είδος ενδιάμεσου που αναδεικνύεται σε κόσκινο ώστε να διηθήσει τη βιβλιοπαραγωγή και να την παρουσιάσει στους αναγνώστες απλά τον συγχέει με τον δημοσιογράφο του λογοτεχνικού ρεπορτάζ Όποιος νομίζει ότι ο κριτικός λογοτεχνίας αξιολογεί τα βιβλία για να ξεδιαλέξει τα καλύτερα και να τα θέσει υπόψη του αναγνώστη απλώς περιμένει λίγα απrsquo αυτόν

Ο κριτικός βιβλίου δεν έχει καθήκον να ενημερώνει για τις νέες κυκλοφορίες ούτε απλώς να διυλίζει τα καλύτερα προκειμένου να διευκολύνει τις αγορές του αναγνώστη Ούτε έχει το χρέος να εξηγεί (χρησμοδοτεί για) το περιεχόμενο ή τη μορφή του λογοτεχνικού έργου σαν ένα είδος αυθεντίας που μπορεί ex cathedra να νοηματοδοτεί και έτσι να ιεραρχεί την παραγωγή προσπαθώντας να ξεχωρίσει την ήρα από το στάρι Όλα αυτά βέβαια περιλαμβάνονται σε μια βιβλιοκρισία αλλά δεν είναι αυτοσκοπός αυτή να λειτουργεί προς αυτήν την κατεύθυνση Οι αναγνώστες έχουν ήδη πολλές πληροφορίες από πληθώρα πηγών ώστε να εκτιμήσουν ποιο ή ποια κείμενα τους ενδιαφέρουν

Η βιβλιοκριτική δεν αποσκοπεί στο να κάνει γνωστό το βιβλίο στο κοινόmiddot αυτό θα την έκανε αξιανάγνωστη μόνο πριν κανείς διαβάσει το έργο Αντίθετα η βιβλιοκριτική μπορεί να έχει διαχρονική αξία αν επιχειρήσει να αξιολογήσει τα εκάστοτε βιβλία για να τα θέσει σε έναν

βραχείας ή μακράς εμβέλειας Κανόνα Γράφω λοιπόν ακόμα και για ένα έργο που εκδόθηκε σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 19: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

18

παλιότερες εποχές (και τώρα επανεκδίδεται ή επανέρχεται με άλλο τρόπο στο προσκήνιο) σημαίνει ότι περνάω από τη βάσανο του χρόνου τον υπάρχοντα Κανόνα

Ακόμα περισσότερο ο ρόλος του κριτικού είναι να θέσει τον λόγο της λογοτεχνίας σε ενεργή αντιπαράθεση με τους άλλους λόγους της κοινωνίας Σε ένα ρευστό και συνεχώς αναμορφούμενο γίγνεσθαι η λογοτεχνία συναντά την πολιτική τη θρησκεία την ιδεολογία το λαϊκό αίσθημα την ηθική την επιστήμη κλπ Η ανάγνωση πλέον δεν είναι απλώς η ψυχαγωγία που προσφέρει η συνάντηση με το βιβλίο αλλά η αναζήτηση της νέας οπτικής που κάθε ποιοτικό ανάγνωσμα καταθέτει Ο βιβλιοκριτικός λοιπόν καλείται να αναλύσει πόσο η λογοτεχνία είτε τα μεμονωμένα έργα είτε το σύνολό της διασταυρώνεται με τους υπόλοιπους λόγους δείχνοντας την κατεύθυνση της ανθρώπινης σκέψης

Όπως προείπα ο ρόλος της κριτικής (πρέπει να) εκτείνεται σε πιο ουσιαστικά εδάφη να αποτελέσει λόγο που να συνδιαλέγεται με τη λογοτεχνία να τίθεται σε διάλογο μαζί της και να επιχειρεί να αναδείξει τη βασιμότητα της φωνής της αλλά και να ανασκευάσει το αβάσιμο του λόγου της Στην ουσία δεν παρουσιάζει το βιβλίο ούτε το αξιολογεί βάσει ενός ενδολογοτεχνικού αισθητικού μέτρου αλλά το αξιολογεί κρίνοντας πόσο αυτό συντελεί στην ευρύτερη πολιτισμική συζήτηση για την πορεία της ανθρώπινης σκέψης και την εξέλιξη της κοινωνίας Κρίνω ως κριτικός δεν σημαίνει ότι εξιστορώ την υπόθεση αναλύω την αφηγηματικότητα ή την ποιητικότητα του έργου εξηγώ τα κρυμμένα νοήματαhellip Κρίνω

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 20: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

19

σημαίνει ότι διεξάγω διάλογο με το κείμενο προκειμένου να φανεί η συμβολή του στην αλλαγή νοοτροπίας στη διεύρυνση των οριζόντων μας στην επιβεβαίωση ή αναθεώρηση των υπαρχουσών αξιών

Η λογοτεχνία είναι ένας ισχυρός ακόμα (έστω κι αν αυτό αμφισβητείται πλέον από πολλούς) πόλος της κουλτούρας που δομεί την κοινωνία και συμβάλλει στη ζύμωση των κοινωνικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων Ίσως ο κινηματογράφος η τηλεόραση το διαδίκτυο και οι κουλτούρες της εκπαίδευσης της πολιτικής κά να επενεργούν πιο δραστικά και άμεσα αλλά έστω κι έτσι η λογοτεχνία και γενικότερα το βιβλίο που διατηρεί τον γραπτό λόγο ως άξονα μιας συνεχώς υπάρχουσας πολιτισμικής εξέλιξης λειτουργούν ακόμα μέσα στις πολιτισμικές διεργασίες

Σrsquo αυτό το πλαίσιο η κριτική βιβλίου αναλαμβάνει τον ρόλο της ανάδειξης αυτής της λειτουργίας της λογοτεχνίας ξεδιπλώνοντας κουκί κουκί τις καινοτόμες ή πιο συντηρητικές μορφές της Έτσι αξιολογώ δεν σημαίνει απλώς μrsquo αρέσει ή δεν μrsquo αρέσει αλλά ιεραρχώ κάθε βιβλίο σε μια κλίμακα πολιτισμικής διαμόρφωσης Κρίνω ποιοτικά τα έργα που καινοτομούν ιδεολογικά και αισθητικά που προεκτείνουν τους πνευματικούς ορίζοντες της κοινής γνώμης που δίνουν απαντήσεις σε διαχρονικά ερωτήματα τα οποία κάθε άνθρωπος σε κάθε εποχή θέτει στον εαυτό του και στους άλλους

Ο Τζβετάν Τοντορόφ στο βιβλίο του laquoΗ λογοτεχνία σε κίνδυνοraquo (Πόλις 2013) κρούει τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας να βλέπουμε κάθε βιβλίο στο πλαίσιο της ιστορίας των ιδεών και των λόγων που εισηγούνται κάτι στην κοινωνική αυτοσυνειδησία Γιrsquo αυτό ίσως το σοβαρότερο λάθος στο οποίο έχει εγκλωβιστεί η σημερινή κριτική είναι η συζήτηση στην οποία περιορίζεται συζήτηση για το βιβλίο και όχι για το θέμα που το βιβλίο θέτει Η κριτική μιλάει για το δάκτυλο και αγνοεί συχνά τον ουρανό τον οποίο το δάκτυλο δείχνει μιλάει για τη μορφή τη λογοτεχνικότητα τον τρόπο γραφής του εκάστοτε συγγραφέα και παραγκωνίζει τους προβληματισμούς που αυτός θέτει για τον άνθρωπο και την κοινωνία Αποφεύγει σωστά τις παλιότερες ιδεολογικές και ηθικές αγκυλώσεις όταν το καλλιτεχνικό έργο κρινόταν αμιγώς βάσει των πολιτικών του αντιλήψεων αλλά φτάνει στο άλλο άκρο αγνοεί τη δυναμική που μπορεί να έχει το λογοτέχνημα διά του θέματος που προτείνει στο αναγνωστικό κοινό και τους ερεθισμούς που αυτό προκαλεί και συνάμα αμπελοφιλολογεί για την ενδοκειμενική -φορμαλιστική και τεχνική- υπόσταση του έργου Λίγες κριτικές δείχνουν με ουσιαστικό τρόπο πώς η αισθητική ενός πεζού ή ποιήματος προωθεί πετυχημένα ή όχι τις απόψεις που τίθενται σε διάλογο

Πηγή httpwwwbookpressgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 21: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

20

Του Νικόλα Σεβαστάκη

Τέχνη της μνήμης και τα ερείπια της πραγματικότητας

Ποιος ήταν ο Β Γκ Ζέμπαλντ Το ερώτημα φαίνεται βιογραφικό αλλά δεν μπορεί να απαντηθεί με τα εργαλεία της συμβατικής βιογραφίας Μιλώντας για τον Ζέμπαλντ αναφερόμαστε φυσικά σε έναν συγγραφέα των τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα Πολύ περισσότερο όμως μιλάμε για μια παράξενη όσο και συναρπαστική τροπή της γραφής για μια μορφική ανανέωση αυτού που ο ίδιος αποκαλούσε αφηγηματική πρόζα Και επιπλέον αναφερόμαστε σε ένα έργο μοναδικό το οποίο διαμορφώνεται στη μεθόριο μιας ιδιαίτερης ατομικής φαντασίας και του προβλήματος της συλλογικής μνήμης

Στο βιβλίο Η Ανάδυση της Μνήμης ο Ζέμπαλντ απαντά σε ερωτήσεις για το έργο του ενώ επιφανείς μελετητές του εμβαθύνουν ερμηνευτικά σε κόμβους της συγγραφικής του πορείας Τα θέματα περιστρέφονται γύρω από τη γραφή αλλά και το πλαίσιο ανάδυσης μιας συγκεκριμένης συγγραφικής πρακτικής Το συγκεκριμένο πλαίσιο υπήρξε ουσιαστικά η διαμάχη μεταξύ μνήμης και λήθης κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες στις οποίες η Γερμανία θεμελίωσε την ανάπτυξή της στην απώθηση του ναζιστικού κακού Ο Ζέμπαλντ Νοτιογερμανός των συντηρητικών καθολικών περιοχών μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου τα κρισιμότερα ερωτήματα της περιόδου 1933-1945 δεν συζητούνται Αυτή η σιωπή γίνεται έτσι η αφετηρία

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 22: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

21

και το έναυσμα της δικής του πορείας προς την ανησυχία της γραφής ανησυχία η οποία ωριμάζει αργά μετά την εγκατάσταση του νεαρού Γερμανού στο Νόριτς της ανατολικής Αγγλίας

Η ανησυχία και την ίδια στιγμή η μελαγχολία Η παρατήρηση των ερειπίων των φυσικών καταστροφών και των μεγάλων πληγών του πολέμου θα έχει έτσι σημαίνουσα διάσταση στον κόσμο του Ζέμπαλντ Η ενθύμηση των απωλειών θα αποτυπωθεί όπως λέει η Ρουθ Φράνκλιν σε ένα γοητευτικό laquoκράμα αισθητισμού και θρήνουraquo Αλλά η γραφή του Βαυαρού συγγραφέα είναι αυτή η οποία θα γεννήσει τα περισσότερα ερωτήματα στους ειδικούς δοκιμιακή και λογοτεχνική μαζί θέτει σε κάθε της βήμα σε δοκιμασία τη σχέση πραγματικότητας και μυθοπλασίας Η μακροπερίοδος κομψή φράση μοιάζει να εγγράφει στους κυματισμούς της το περπάτημα του οδοιπόρου στους εξοχικούς δρόμους της ανατολικής Αγγλίας τις συνεχείς στάσεις του και τις παρεκβάσεις των οφθαλμών και της συνείδησης που ανοίγουν καινούργια κεφάλαια στην εξερεύνηση μοναδικών ανθρώπινων πεπρωμένων και τοπίων

Όπως παρατηρεί εύστοχα ένας από τους συνομιλητές του η περιπλάνηση η οποία διακρίνει τη γραφή του Ζέμπαλντ μοιάζει με το βάδισμα στα laquoνύχια των ποδιώνraquo ενός υπνοβάτη Σε μια τέτοια μετακίνηση από θέμα σε θέμα και από laquoυπόθεσηraquo σε laquoυπόθεσηraquo το εκάστοτε συγκεκριμένο περιστατικό ή η αφηγούμενη ιστορία αποκτά μια διάσταση παραίσθησης και ονείρου Πάνω σε αυτό το μοτίβο ο τρόπος του Ζέμπαλντ συνομιλεί με διακριτές στιγμές του παρελθόντος και του παρόντος της γερμανόφωνης λογοτεχνίας όπως τον Ανταλμπερτ Στίφτερ τον Μάρτιν Βάλζερ και κυρίως τον Τόμας Μπέρνχαρντ

Τόσο στις συνεντεύξεις όσο και στα δοκίμια των ερμηνευτών του μας φανερώνεται μια σύνθετη εργο-βιογραφία πτυχές του βίου του ίδιου του συγγραφέα και του αφηγηματικού του προσωπείου στους Ξεριζωμένους στους Δακτύλιους του Κρόνου στο Αούστερλιτς

Ο Arthur Lubow στο τελευταίο κείμενο του τόμου μάς λέει ότι μιλώντας για τον Ζέμπαλντ παρασύρθηκε και ο ίδιος στη ζεμπαλντική λογική όπου laquoμοιάζουν αυθαίρετα τα όρια ανάμεσα στους νεκρούς και τους ζωντανούς ανάμεσα σε ότι σχεδιάστηκε και ότι επιτεύχθηκε ανάμεσα σε ότι θυμόμαστε και ότι συμβαίνει στην πραγματικότηταraquo Στο ίδιο κείμενο ο Lubow ανακαλεί το παράδοξο ενός ανθρώπου με πνευματώδη αίσθηση του χιούμορ και ενός αφηγητή ο οποίος πάντοτε αναδεικνύει ροπή προς τη μελαγχολία

Σε άλλα κείμενα ωστόσο εγείρονται κριτικά ερωτήματα για τη χρήση της Ιστορίας και κυρίως για τη μελαγχολική ενατένιση εικόνων καταστροφής στα βιβλία του συγγραφέα Με ποια έννοια ας πούμε μπορεί κανείς να βρει laquoκοινό μοτίβοraquo σε έναν μεγάλο σεισμό ή στην έκλειψη ηλίου του 1502 και στους βομβαρδισμούς της Δρέσδης από τους Συμμάχους Ο Ζέμπαλντ διατείνεται η Ρουθ Φράνκλιν παρουσιάζει πάντα τα ανθρώπινα δεινά χωρίς αναφορά στα αίτιά τους laquoπαρά μόνο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου οδύνης που ορίζει την ανθρώπινη κατάστασηraquo Η ομορφιά μιας εικόνας και η περίτεχνη ή μαγευτική αφήγηση που δημιουργεί συγκίνηση δεν συμβάλλει στην κατανόηση των όσων πραγματικά συνέβησαν Με άλλα λόγια αναδύεται πάντα ο κίνδυνος μιας αισθητικοποίησης της καταστροφής

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 23: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

22

Ο Τιμ Παρκς από την άλλη ισχυρίζεται ότι οι εικόνες που παρεμβάλλει ο Ζέμπαλντ στα βιβλία λειτουργούν ως τεκμήρια βιωμάτων και εμπειριών Ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια από τις συνομιλίες του διευκρινίζει ότι οι φωτογραφίες που παρεμβάλλει στα βιβλία του πιστοποιούν τη laquoνομιμότητα της αφήγησηςraquo ως τεκμήρια αυθεντικότητας λειτουργώντας συγχρόνως και ως μορφές σύλληψης του χρόνου

Στην Ανάδυση της Μνήμης μάς συστήνεται εν τέλει το σύμπαν του Ζέμπαλντ στις απορίες στις εμμονές και στις αινιγματικές του συμπτώσεις Δεν είναι ένας κόσμος διάφανων προθέσεων και χειραγώγησης του αναγνώστη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση Ο συγγραφέας φτάνει σε μια μορφή αλήθειας η οποία ωστόσο δεν είναι η αλήθεια της αιτιότητας του laquoγιατί συνέβη αυτό ή το άλλοraquo Και αν ομολογεί ότι βρίσκει σημαντική πηγή έμπνευσης στα επιστημονικά κείμενα αδιακρίτως εποχής ο ίδιος αναλώθηκε σε μια laquoστοιχειωμένη γραφήraquo σε μια γραφή όπου το φως συνοδεύεται μόνιμα από την ομίχλη και η διαύγεια συνυπάρχει με την καταχνιά

Η μετάφραση του Βασίλη Δουβίτσα μαζί με την επιμέλεια του Γιάννη Καλιφατίδη προσθέτουν ουσιαστικά στο ευεργετικό αποτύπωμα του βιβλίου το οποίο λειτουργεί διπλά τόσο ως μια laquoσυνολικήraquo εισαγωγή στο έργο του Ζέμπαλντ όσο και ως βιογραφικό σχεδίασμα μιας φυσιογνωμίας των γραμμάτων της εποχής μας

Πηγή wwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 24: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

23

Νέα μετάφραση

Το laquoΜηδέν και το άπειροraquo το κλασικό πολιτικό μυθιστόρημα του Αρθουρ Καίσλερ που κυκλοφορεί στα ελληνικά σε νέα μετάφραση απευθύνεται στους προβληματισμούς της εποχής μας

Ο συγγραφέας που κατήγγειλε τον αυταρχισμό

Ο Αρθουρ Καίσλερ σε φωτογραφία του 1969

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 25: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

24

O σύντροφος Ρουμπάσοφ μέλος της ιστορικής ηγεσίας του Κόμματος και πρώην λαϊκός επίτροπος καταλήγει μια νύχτα στη φυλακή Πολιτικός κρατούμενος με την κατηγορία της προδοσίας πιθανότερη μοίρα του είναι η εκτέλεση ή στη γλώσσα του Κόμματος η laquoεκκαθάρισηraquo Περιμένοντας στο κελί του την εξέλιξη της υπόθεσής του μεταξύ ανακρίσεων και εκβιασμών για απόσπαση ομολογίας μεταξύ της ανάγκης για τσιγάρο και ενός επίμονου πονόδοντου μεταξύ εφιαλτικών ονείρων και ενοχικών αναστοχασμών ανατρέχει στη διαδρομή του στο Κόμμα θυμάται τα στελέχη αλλά και τα απλά μέλη που συνάντησε φιλοσοφεί για την ιδεολογία της Επανάστασης και τις πρακτικές του Κόμματος και προσπαθεί να προσδιορίσει τη δική του ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα και στην Ιστορία

Γραμμένο στη Γαλλία στα 1938-1940 το μυθιστόρημα του ούγγρου συγγραφέα Αρθουρ Καίσλερ (1905-1983) αποτελεί κλασικό έργο της πολιτικής λογοτεχνίας και του ιδεολογικού μυθιστορήματος Στον απόηχο των περιβόητων Δικών της Μόσχας (1936-1938) καταγγέλλει τις ολοκληρωτικές πρακτικές του σταλινικού καθεστώτος Δεν αναφέρεται η Σοβιετική Ενωση δεν κατονομάζεται ο Στάλιν δεν αποσαφηνίζεται το Κόμμα αλλά οι παραπομπές είναι προφανείς

Γιος εβραίου ιδιοκτήτη μικρής σαπωνοποιίας ο Καίσλερ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη σπούδασε στη Βιέννη ασπάστηκε τον σιωνισμό έζησε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη εργαζόμενος ως ανταποκριτής γερμανικών εφημερίδων και το 1931 εντάχθηκε στο Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα Το 1932 επισκέφθηκε το Τουρκμενιστάν καταγράφοντας τις συνθήκες ζωής στην Κεντρική Ασία και το 1936 και το 1937 ταξίδεψε στην Ισπανία για λογαριασμό της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 26: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

25

Κομιντέρν Συνελήφθη από το καθεστώς του Φράνκο φυλακίστηκε και γλίτωσε την εκτέλεση την τελευταία στιγμή

Μετά την απελευθέρωσή του στη Γαλλία πλέον αρχίζει να γράφει στα γερμανικά το μυθιστόρημα Sonnenfinsternis στο οποίο η απογοήτευσή του από το Κομμουνιστικό Κόμμα και οι εμπειρίες του από τις φυλακές του Φράνκο μεταπλάθονται σε μια αφήγηση που ασκεί κριτική στην πολιτική του Στάλιν και της Κομμουνιστικής Διεθνούς Είχαν μεσολαβήσει οι εκτελέσεις χιλιάδων παλαιών μπολσεβίκων μετά τις προσχηματικές δίκες της Μόσχας και η υπογραφή από τον Χίτλερ και τον Στάλιν του γερμανοσοβιετικού συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότοφ που διαμέλιζε την Πολωνία μεταξύ των δύο δυνάμεων και καθήλωνε την ΕΣΣΔ σε εγκληματική ουδετερότητα ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν στην Ευρώπη Ο Καίσλερ που είχε εγκαταλείψει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1938 είναι απαυδισμένος από όλα αυτά

Το μυθιστόρημα που αποτυπώνει αυτή τη ματαίωση μεταφράζει στα αγγλικά η σύντροφός του γλύπτρια Δάφνη Χάρντι Τον Μάιο του 1940 λίγο πριν από τη γερμανική εισβολή στο Παρίσι η Χάρντι αναχωρεί για τη Βρετανία παίρνοντας μαζί της τα χειρόγραφα Ακολουθούν μια εσφαλμένη πληροφόρηση ότι το πλοίο που τη μετέφερε βυθίστηκε και μαζί της χάθηκαν τα χειρόγραφα και μια θρυλούμενη απόπειρα αυτοκτονίας του Καίσλερ Αργότερα σώος και ο ίδιος στη Βρετανία βλέπει την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα τέλη του 1940 με τον τίτλο Darkness at Noon (Σκοτάδι στο μεσημέρι)

Το βιβλίο γνωρίζει γρήγορα μεγάλη επιτυχία Το 1945 μεταφράζεται στα γαλλικά με τον τίτλο Le zeacutero et linfini (Το μηδέν και το άπειρο) τίτλο με τον οποίο καθιερώθηκε το έργο και στα ελληνικά με την πρώτη μετάφραση του Αλέξανδρου Κοτζιά στις εκδόσεις Γαλαξίας το 1960 Παρά τη μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία του η κριτική το αντιμετωπίζει μουδιασμένη ειδικά για την αριστερή κριτική αποτελεί ταμπού - αν δεν της προκαλεί δυσφορία Ο Καίσλερ θεωρείται υπόλογος για αντισοβιετική προπαγάνδα ένας από τους εχθρούς του σοσιαλισμού που τον πολεμά ύπουλα αντικαθιστώντας εκ των ένδον τους ταξικά αναγνωρίσιμους αντιπάλους του laquoΟταν νεότεροι διαβάζαμε το Μηδέν και το άπειρο του Καίσλερ ανίδεοι για όσα συνέβαιναν κάτω από τη μύτη μας και υπερβέβαιοι ότι τα πάντα ήταν σατανικές επινοήσεις του καπιταλισμού προκειμένου να ανακόψει την ουμανιστική πορεία του σοσιαλισμού στο μέλλον που το φανταζόμαστε γεμάτο ευδία και ευτυχία δυσανασχετούσαμε εναντίον του συγγραφέαraquo θα παραδεχθεί χρόνια αργότερα ο Τάσος Βουρνάς σε κριτική του στην Αυγή (laquoΡομαντικέ μου Αρθουρ Καίσλερraquo 1741988)

Από τον 20ό στον 21ο αιώνα

Ιστορικά το μυθιστόρημα του Καίσλερ αφενός επιβεβαίωνε την αστική δυτική διανόηση και αφετέρου συνετέλεσε μαζί με την αλληγορική Φάρμα των ζώων (1945) του Τζορτζ Οργουελ στη μεταστροφή της προοδευτικής ευρωπαϊκής διανόησης απέναντι στον κομμουνισμό δείχνοντας το σκοτεινό του πρόσωπο δύο δεκαετίες πριν από τις αποκαλύψεις του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν για τη ζωή στα ρωσικά γκουλάγκ

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 27: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

26

Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το μυθιστόρημα του Καίσλερ άρχισε να απομακρύνεται ταχύτατα από τις καθημερινές εμπειρίες που επηρεάζουν το αναγνωστικό γούστο Η διεθνής κρίση όμως κρίση εξίσου οικονομική όσο και πολιτική και αξιών το φέρνει ξανά στο επίκεντρο της επικαιρότητας

Θαυμάσιο δείγμα της λεγόμενης laquoλογοτεχνίας της φυλακήςraquo το κείμενο χρησιμοποιεί τη σύμβαση του εγκλεισμού για να αναδιπλώσει με τη μορφή στοχαστικών μονολόγων διαλογικών αντιπαραθέσεων και ημερολογιακών εγγραφών ιδεολογικούς φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς για το σωστό το αναγκαίο το δίκαιο και το ηθικό στην πολιτική προβληματισμούς διαχρονικούς που ξεπερνούν τα προαναφερθέντα ιστορικά συμφραζόμενα

Ένας γερασμένος Ρουμπάσοφ παρατηρεί ότι το σφριγηλό σώμα του Κόμματος είναι γεμάτο πληγές αποστεώνεται Υπέρτατη αξία στο Κόμμα είναι η αξιωματική πίστη ότι η συλλογιστική των ηγετών του είναι η σωστή όμως ο Ρουμπάσοφ δεν πιστεύει πια στο αλάθητό του δεν πιστεύει στην ανωτερότητα της laquoαναγκαιότητας της λογικήςraquo απέναντι στην περιφρονούμενη μικροαστική ηθική Αρχίζει να έχει ενοχές για την προπαγάνδα και τα ψέματα τον κυνισμό και τον εκφοβισμό την ωμότητα και την κρατική βία για τις μεθόδους που χρησιμοποίησε ακολουθώντας τους κανόνες της λογικής για τους φίλους που εγκατέλειψε χάριν της λογικά αναγκαίας πορείας προς τη μελλοντική Γη της Επαγγελίας Δεν τη βλέπει πουθενά Ο Ρουμπάσοφ laquoόπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του το μόνο που έβλεπε ήταν η έρημος και το σκοτάδι της νύχταςraquo

Μόνος πλέον ένα Εγώ που δεν μπορεί να υπάρξει ατιμώρητα ξέχωρα από το Εμείς του κράτους και του Κόμματος ακούει τη θεωρία της παλιάς ιντελιγκέντσιας να βγαίνει απάνθρωπη από τα χείλη του Γκλέτκιν του νεαρού ανακριτή του Τον χαρακτηρίζει laquoνεαντερτάλειοraquo είναι όμως δημιούργημα της δικής του γενιάς Στο διάστημα που μεσολάβησε από τη μια γενιά στην άλλη το Κόμμα αλαζονικό έχασε την επαφή με τη λαϊκή βάση του με το αρχικό όραμα με τον άνθρωπο Η διαφορά είναι όπως λέει ένας κουρασμένος Ρουμπάσοφ στον παλαιό συναγωνιστή και νυν ανακριτή του Ιβανόφ ότι laquoτότε γράφαμε Ιστορία τώρα εσείς απλώς κάνετε πολιτικήraquo

Η πρόσληψη του Καίσλερ οι ελληνικές εκδόσεις

Ο Καίσλερ αυτοκτόνησε στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 1983 σε ηλικία 78 ετών Επασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και από καρκίνο και δεν ήθελε να υποστεί την απώλεια της σωματικής και πνευματικής αυτάρκειας που συνεπαγόταν η επιδείνωση της υγείας του Μαζί του αυτοκτόνησε η πολύ νεαρότερη τρίτη σύζυγός του η οποία όπως δήλωνε στο σημείωμα που άφησε δεν άντεχε στη σκέψη της ζωής χωρίς εκείνον Ως προσωπικότητα ο Καίσλερ παραμένει αμφιλεγόμενος για τις πολιτικές του μετακινήσεις για τη σεξιστική και βίαιη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες για το ενδιαφέρον του για τα παραφυσικά φαινόμενα στα τέλη της

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 28: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

27

ζωής του Από το σύνολο του έργου του το Μηδέν και το άπειρο ξεχωρίζει αναμφίβολα ως το εισιτήριό του στην πολιτεία των Γραμμάτων και ως το δημοφιλέστερο κείμενό του με το οποίο πρωτογνώρισε τον συγγραφέα και το ελληνικό κοινό τη δεκαετία του 1960 - αν εξαιρέσουμε τη Μεγάλη σεξουαλική εγκυκλοπαίδεια στην οποία είχε συνεργαστεί ο Καίσλερ και η οποία μεταφράστηκε τη δεκαετία του 1950

Το Μηδέν και το άπειρο ακολούθησαν στα ελληνικά τα δοκίμια Ο κομισάριος και ο γιόγκι (Γαλαξίας 1962) και το ρεπορτάζ του ισπανικού εμφυλίου πολέμου Ισπανική διαθήκη (Ωκεανίδα 1965) Το ενδιαφέρον για τον Καίσλερ στην Ελλάδα βρίσκεται στο ζενίθ του τη δεκαετία του 1970 και ειδικότερα μετά τη Μεταπολίτευση Κυκλοφορούν τουλάχιστον δέκα τίτλοι του μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα Τα κωλ-γκερλς (Αγκυρα 1973) το κοσμολογικό Οι υπνοβάτες (Χατζηνικολή 1975) τα αυτοβιογραφικά Ο βούρκος της γης (Χατζηνικολή 1977) και Ενα βέλος στον ουρανό (Χατζηνικολή 1979) και το φιλοσοφικό-ψυχολογικό Ένα φάντασμα στη μηχανή (Χατζηνικολή 1977) Την επόμενη δεκαετία κυκλοφορούν τέσσερα βιβλία του και ο αριθμός τους μειώνεται κατά το ήμισυ τις δεκαετίες που ακολούθησαν

Το Μηδέν και το άπειρο μετέφρασαν επίσης η Αλίκη Βρανά (Αγκυρα 1974) ο Βασίλης Καζαντζής (Κάκτος 1975) και ο Βασίλης Τομανάς (Νησίδες 2003)

Η νέα μετάφραση του Ανδρέα Παππά αν εξαιρέσουμε σποραδικές αποδόσεις λέξεων (τεχνικές όπως το laquoμορφότυποςraquo και το laquoδιάχωροraquo λαϊκότροπες όπως το laquoκούτελοraquo) που ξενίζουν υφολογικά σε μια αφήγηση που είναι γραμμένη για να ρέει απλά αποδίδει θαυμάσια την αφηγηματική μαεστρία του Καίσλερ και τη ζωντάνια της γλώσσας του η οποία παρά τα εβδομήντα πέντε χρόνια της δεν έχει χάσει τη φρεσκάδα της

Πηγή httpwwwtovimagr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 29: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

28

Συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Εύα Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας

-Ποια ηταν η αφορμη για να γραφει το βιβλιο laquoΗ επελαση της ροζ λογοτεχνιαςraquo

Καθε φορα που διαβαζα σε καποια εφημεριδα την λιστα των ευπωλητων ενιωθα βαθια απογοητευση διαπιστωνοντας οτι αφορουσε στην πλειονοτητα τους εγχωρια η μεταφρασμενα βιβλια παραλογοτεχνιας Ειχα την απορια γιατι δυο διαφορετικα ειδη η λογοτεχνια κι η παραλογοτεχνια δεν διαχωριζονταν το ενα απο το αλλο Με αφορμη ενα ταξιδι μου στη Βοστώνη οπου παρατηρησα οτι τα ροζ βιβλια ειχαν κατακλυσει και τις προθηκες του COOP του διασημου βιβλιοπωλειου των Πανεπιστημιακων Ιδρυματων Χα ρβαρντ και ΜΙΤ αποφασισα να μελετησω το φαινομενο της ροζ λογοτεχνιας πιο συστηματικα

-Διπλα στον τιτλο υπαρχει ο υποτιτλος laquoΓια την ευδοκιμηση μιας μορφης αφηγηματικου λογουraquo Μπορειτε να μας εξηγησετε τι εννοειτε

Προσεγγιζω τα ροζ βι βλια ως δείγματα ενος γραμματολογικου ειδους με κοινη τεχνοτροπια αφηγησης και επαναλαμβανομενη θεματολογια και υποστηριζω οτι η ευδοκιμηση που

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 30: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

29

εμφανιζουν απο αποψη παραγωγης και πωλησεων μπορει να κατανοηθει μονο αν το φαινομενο ιδωθει υπο το πρισμα της ευρυτερης κυριαρχιας της ροζ κουλτου ρας

-Το φαινο μενο της ροζ λογοτεχνιας εχει τις ριζες του στο μακρινο παρελθον Ποια ειναι ομως η ουσιαστικη διαφορα με τα σημερινα βιβλια απο τα ροζ βιβλια του παρελθοντος

Η συστηματικη διαδοση των ροζ βιβλιων μεσω της επιθετικης διαφημισης σε ολοκληρο τον πλανητη μας βοηθα να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για μια βιομηχανι α παραγωγης ροζ κουλτου ρας η οποια στοχευει στο γυναικειο κοινο απο τις απαρχες της εφηβειας εως την τριτη ηλικια ασχετα απο την κοινωνικη ταξη το επαγγελμα και την πολιτικη η αλλη ιδεολογια των αναγνωστριων Αυτη ειναι η πρωτη σημαντικη διαφορα Η δευτερη ειναι ο τροπος με τον οποιο παρουσιαζονται οι ηρωιδ ες των ροζ μυθιστορηματων ταινιων σηριαλ δεν εχουμε πια να κανουμε αποκλειστικα με την φτωχη αγνη ομορφη πρωταγωνιστρια του rsquo70 και του rsquo80 Στις μερες μας η ηρωιδα μπορει να προερχεται απο την μεσαια ταξη και να ειναι μια δυναμικη εργαζομενη που απολαμβανει τον εντονο τροπο ζωης καποιας μεγαλουπολης Αυτο ειναι το αποτελεσμα της διαχυσης και της υπεραπλουστευσης των ιδεων του φεμινισμου στη μαζικη κουλτου ρα Στην ουσια βεβαια και τα συγχρονα ροζ βιβλια βασιζοντ αι σε μια φορμουλα που αναπαραγει τα πιο τετριμμενα και συντηρητικα κλισε για τις σχεσεις των φυλων τη θεση της γυναικας και τον ερωτα Η ηρωιδα εξακολουθει να ειναι η lsquoγυναικα της διπλανης πορτας rsquo που αναζητει τον τελειο αντρα που θα της προσφερει μια παραμυθενια ζωη

-Αληθεια γιατι ονομαστηκε ροζ λογοτεχνια Ποια ειναι η διαφορα της απο την ποιοτικη λογοτεχνια

Ονομαζεται ροζ γιατι ασχολειται αποκλειστικα με το θεμα των ερωτικων σχεσεων με τροπο απλοι κό και τυποποιημενο Οι διαφορες εντοπιζονται στη γραφη και στη θεματολογια αλλα και στο γεγονος οτι η μοναδικη μοναδα μετρησης επιτυχιας των ροζ βιβλιων απο ειδικους και κοινο ειναι η εμπορικοτητα

-Ο Αρθουρ Σοπενχαουερ γραφει laquoοτι οπο ιος γραφει για τους ανοητους βρισκει παντοτε ευρυ κοινοhellipraquo Που οφειλεται αυτη η αποψη του

Στα αποσπάσματα που συνθετουν το laquoΠερι Αναγνωσης και Βιβλιωνraquo ο Σοπενχαουερ κανει μια διακριση αναμεσα αφενος στην laquoμονιμηraquo λογοτεχνια και τα laquoμονιμαraquo βιβλια που ειναι κατα τη

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 31: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

30

γνωμη του ελαχιστα και στα laquoελαφραraquo βιβλια που κυκλοφορουν κατα χιλιαδες καθε σεζον και με τη βοηθεια του ημερησιου τυπου κανουν σημαντικες πωλησεις Ο λογος που οι περισσοτεροι τα αναζητουν και τα δ ιαβαζουν δεν ειναι η λογοτεχνικη η φιλοσοφικη αξια τους αλλα η επιθυμια να κουτσομπολεψουν με τους γνωστους τους το περιεχομενο η και την προσωπικοτητα του συγγραφεα και με τον τροπο αυτο να αισθανθουν οτι συμμετεχουν σε μια κοινοτητα που ενημερωνεται εχει αποψη για την επικαιροτητα διαμορφωνει αναγνωστικες τασεις και μοδες Το κουτσομπολιο κι ο μιμητισμος αποτελουν λοιπον τους κυριους λογους που συμφωνα με τον Σοπενχαουερ τα ευπεπτα και ευτελη αυτα αναγνωσματα σημειωνουν μεγαλη εμπορικη επιτυχια

-Τα μπεστ-σελερ εχουν την βοηθεια της διαφημισης Τι θα συνεβαινε αν δεν ειχαν αυτη την προωθηση

Η επικρατηση της ροζ κουλτου ρας στηριζεται στη μαζικη εφαρμογη μεθοδων του εμπορικου μαρκετινγκ Προκειται για μια χαμηλη μορφη τεχνης που στοχευει απλα στο να πουλησει οσο περισσοτερα αντιτυπα γινεται σε μικρο χρονικο διαστημα οπως ακριβως ισχυει για οποιαδηποτε αλλη βιομηχανια καταναλωσιμων προι όντων Θα ηταν ενδιαφερον ομως οπως αναφερω και στο βιβλιο μου να ρισκαρουν οι εκδοτικοι οικοι δινοντας επιτελους τα χρηματα που προοριζουν για την προωθηση των ροζ βιβλιων για την υποστηριξη της καλης συγχρονης λογοτεχνιας και ποιησης Μονο τοτε θα γνωριζαμε αν το κοινο θα εξακολουθουσε να καταναλωνει τα ροζ αναγνωσματα με τετοια μανια η αν θα στρεφοταν στην αναζητηση ποιοτικων βιβλιων

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 32: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

31

-Η ροζ λογοτεχνια εστιαζεται στις ερωτικες σχεσεις και στη συγκινηση του αναγνωστικου κοινου Ειναι ομως αυτα αρκετα για να προσελκυσουν το ενδιαφερον των αναγνωστων και να αυξησουν τις πωλησεις των βιβλιων

Λογω της απουσιας επισημης πολιτικης βιβλιου στη χωρα μας και της συνακολουθης ελλειψης αναγνωστικης παιδειας αρκετοί αναγνωστες δεν αντιλαμβανονται τη διαφορα αναμεσα σε ενα βιβλιο κλασικης η συγχρονης λογοτεχνιας κι ενα ευπεπτο ροζ βιβλιο με ημερομηνια ληξης Το κοινο χρειαζεται ενημερωση εκπαιδευση και ευκολη προσβαση σε δανειστικες βιβλιοθηκες κατι που στην Ελλαδα ακομα δυστυχως λειπει

-Η ροζ λογοτεχνια εχει στην πλειοψηφια γυναικες αναγνωστες Τι ειναι αυτο που τις κερδιζει

Η ψευδαισθηση που σκοπιμα καλλιεργειται απο την βιομηχανια των ροζ προι όντων ότι η αναγνωση ροζ βιβλιων αποτ ελει φυσικο κι αναποσπαστο μερος της θηλυκοτητας οτι ειναι με αλλα λογια μια απολυτα φυσικη ενασχοληση για γυναικες καθε ηλικιας επαγγελματος λαιφ σταιλ και ιδεολογιας

-Ποια ειναι η διακριση μεταξυ λογοτεχνιας και παραλογοτεχνιας

Η παραλογοτεχνια χαρακτηριζεται απο τη χρηση μιας μη λογοτεχνικης γλωσσας προχειρης ατεχνης γεματης laquoκαλολογικαraquo στοιχεια κλισε και επαναληψεις Σε αντιθεση με τη λογοτεχνια η αποδοση των χαρακτηρων στην παραλογοτεχνια ειναι ε πιδερμικη η σκιαγραφηση του κοινωνικου και ψυχολογικου προφιλ των χαρακτηρων ελλιπης Τελος η θεματολογια στην παραλογοτεχνια στηριζεται σε μια συγκεκριμενη συνταγη αναπαραγωγης στερεοτυπων οσον αφορα τις ερωτικες σχεσεις και τη γυναικεια ταυτοτητα

-Μυθιστορηματα οπως laquoΤο ημερολο γιο της Μπριτζετ Τζοουνς raquo laquoΣεξ και η πολη raquo και laquoΟι πενηντα αποχρωσεις του γκριraquo γιατι εκαναν απιστευτες πωλησεις

Προβληθηκαν ως προι όντα που απενοχοποιούν την γυναικεία σεξουαλικότητα και προάγουν την γυναικει α χειραφετηση Στην πραγματικοτητα ομως προκειται για συντηρητικα αναγνωσματα αφου βασιζονται σε δοκιμασμενα χιλιοφορεμενα κλισε για τους αντρες τις γυναικες και τον ερωτα Αναπαραγουν ενα συντηρητικο μοντελο ζωης που απευθυνεται σε

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 33: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

32

οσους αρνουνται να σκεφθουν η να δοκιμασουν οτιδηποτε πρωτοπορειακο η ανατρεπτικο στη ζωη αλλα και στη λογοτεχνια

-Μερικοι ισχυριζονται οτι αν ενας εκδοτικος οικος κανει μια εμπορικη επιτυχια μπορει τοτε να βγαλει και αλλα ποιοτικα βιβλια αφου θα εχει πλεονασμα χρηματων Εσεις συμφωνειτε με αυτη την γνωμη

Πρόκειται για το ωφελιμιστικο επιχειρημα υπερ της παραλογοτεχνιας Η αληθεια ομως ειναι οτι δεν γνωριζουμε τι θα συνεβαινε αν τα χρηματα που επενδυουν οι εκδοτικοι οικοι για την συστηματικη προωθηση των μεταφρασμενων κι εγχωριων laquoαρλεκινraquo πηγαιναν στην προβολη βιβλιων λογοτεχνιας Μηπως τοτε θα ειχαμε μια ανατροπη της υπαρχουσας καταστασης που θα καθιστουσε ακυρο το ωφελιμιστικο επιχειρημα

-Πως αντιμετωπιζει η κριτικη τη ροζ λογοτεχνια

Τα τελευταια χρονια σοβαροι κριτικοι εχουν γραψει κατα συγκεκριμενων ροζ βιβλιων εφιστωντας την προσοχη των αναγνωστων στην αφροντιση γλωσσα και στην τυποποιημενη θεματολογια αυτων των κειμενων Αυτο ομως που εχουμε αναγκη ειναι μια επισημη ειδολογικη διαφοροποιηση αναμεσα στα ειδη της λογοτεχνιας και της παραλογοτεχνιας που θα ενισχυσει την σωστη πληροφορηση του κοινου Ειναι επισης αναγκαιο να συνειδητοποιησουμε οτι προκειται για ενα παγκοσμιο φαινομενο που χρειαζεται σοβαρη οργανωμενη αντιμετωπιση Στη χωρα μας το αναγνωστικο κοινο ειναι τοσο περιορισμενο που δεν υπαρχει δυστυχως χωρος για την επιτυχι α ολων των ειδων Το γεγονο ς οτι τα ροζ βιβλια εχουν παραγκωνισει την καλη συγχρονη και κλασικη λογοτεχνια δεν ειναι κατι που πρεπει να μας αφηνει αδιαφορους

-Υπαρχουν υπερασπιστες της ροζ λογοτεχνιας Τι γραφουν

Εχω αφιερωσει ενα κεφαλαιο του δοκιμιου σε αυτο το θεμα Χωριζω τους υπερασπιστες της παραλογοτεχνιας σε τρεις κατηγοριες τους ελιτιστες τους μηδενιστες και τους ωφελιμιστες που ειναι και οι περισσοτεροι στη χωρα μας Αναλυω τα κυρια επιχειρηματα και των τριων τυπων υπερασπισης της ροζ λογοτεχνιας και καταδεικνυω τα λογικα και αλλα σφαλματα στα οποια υποπιπτουν Πιστευω οτι αξιζει οι αναγνωστες να διαβασουν κατευθειαν το σχετικο

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 34: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

33

κεφαλαιο απο το βιβλιο και να μην αρκεστου ν σε μια συντομη περιγραφη μου που ειναι πιθανον να αδικησει ενα τοσο σοβαρο ζητημα

-Αληθεια ποια κατα την γνωμη σας στο μελλον θα επικρατησει Η ροζ η η ποιοτικη λογοτεχνια

Η ροζ λογοτεχνια επικρατει ηδη στις προθηκες των βιβλιοπωλειων στις λιστες των ευπωλητων στα εκδοτικα προγραμματα αρκετων οικων Χωρις συγκεκριμενη επισημη πολιτικη βιβλιου διχως δανειστικες βιβλιοθηκες και με τον τροπο που διδασκ εται σημερα το μαθημα της λογοτεχνιας στην μεση εκπαιδευση δεν ειμαι ιδιαιτερα αισιοδοξη για το μελλον της λογοτεχνιας στη χωρα μας

Ποια ηταν η ανταποκριση του βιβλιου σας απο τους κριτικους αλλα και απο τους αναγνωστες

Υπαρχει ανταποκριση από τους κριτικους και ακομη μεγαλυτερη απο το κοινο Το σημαντικο για μενα ειναι οτι αποτελεσε αφορμη για να τεθει και παλι το ζητημα προς συζητηση οδηγωντας σταδιακα σε μια συνθεση αποψεων που θα φωτισει αυτο το περιπλοκ ο προβλημα Προκεται για ζητημα που αφορα οσους αγαπουν τη λογοτεχνια και ασχολουνται συστηματικα με το βιβλιο

-Τι θα προτεινατε στους αναγνωστες που θα διαβασουν την συνεντευξη σας

Να διαβασουν και να χαρισουν βιβλια κλασικης και συγχρονης πεζογραφιας και ποιησης και να κουβεντιασουν με τους φιλους η τα παιδια τους το θεμα της παραλογοτεχνιας Με καποιον τροπο πρεπει οσοι απολαμβανουμε τις χαρες της καλης λογοτεχνιας να αντισταθουμε στη ροζ λαιλαπα Θεωρω οτι ει ναι πραξη μεγαλης σημασιας για τον πολιτισμο μας ειναι πραξη πολιτικη

Πηγή httpfractalartgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 35: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

34

Άρθρο

Της Βενετίας Αποστολίδου

Η μη απόλαυση της ανάγνωσης

Από τότε που ο Ρολάν Μπαρτ έγραψε το βιβλίο Η απόλαυση του κειμένου (1973 στα γαλλικά 1980 στα ελληνικά) ή σωστότερα από τότε που διαδόθηκε στη χώρα μας ο δομισμός και έγινε μόδα η λέξη laquoαπόλαυσηraquo συνδέθηκε με την ανάγνωση με έναν τρόπο που θεωρείται πια αυτονόητος Φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να μην αντιμετωπίζεις την ανάγνωση ως απόλαυση Και όπως συμβαίνει συνήθως με τις θεωρίες φυσικοποιήσαμε μια προσέγγιση την οποία ο εμπνευστής της εισήγαγε ως αντίδραση στην επί αιώνες φυσικοποιημένη ηθική (χριστιανική θετικιστική ρασιοναλιστική μαρξιστική) προσέγγιση του κειμένου Ο Μπαρτ όμως μισούσε το αυτονόητο και μας έμαθε να αμφισβητούμε όλες τις παραδοχές στο χώρο της κουλτούρας Μήπως λοιπόν πρέπει να ξανασκεφτούμε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η ανάγνωση δίνει απόλαυση Μήπως πέσαμε στην παγίδα λόγω της υπερβολικής χρήσης του όρου να ταυτίσουμε την απόλαυση του κειμένου με την απλή ψυχαγωγία ολωσδιόλου αντίθετα με όσα επεδίωκε ο Μπαρτ

Τα ερωτήματα είναι τεράστια και θα ήμουν αφελής αν επιδίωκα να τα απαντήσω εδώ Σκοπός μου είναι να τα θέσω και για την ώρα να προετοιμάσω το έδαφος προσεγγίζοντάς τα από την αντίθετη οδό ποιες είναι δηλαδή εκείνες οι περιστάσεις όπου εμφανώς δεν αισθανόμαστε απόλαυση κατά την ανάγνωση αλλά αντίθετα δυσφορία πίεση δυσκολία στην κατανόηση Όλοι οι αναγνώστες έχουμε να θυμηθούμε αναγνώσεις που μας προκάλεσαν τέτοιες αντιδράσεις αλλά παρόλα αυτά συνεχίσαμε την ανάγνωση διότι υπήρχε κάποιος λόγος

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 36: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

35

είχαμε κίνητρο σε πολλές περιπτώσεις η απόλαυση ήρθε στο τέλος ή βρισκόταν σε άλλο επίπεδο λχ γίναμε αποδεκτοί σε μια ομάδα ανεβάσαμε το κύρος μας σε μια κοινότητα πλησιάσαμε ένα αγαπημένο πρόσωπο Δεν συζητώ εδώ τις καταναγκαστικές αναγνώσεις των μαθητικών χρόνων των εξετάσεων αν και σ΄ αυτές μπορεί κάποτε να ελλοχεύει η απόλαυση της κατάκτησης Μιλώ για τις μη απολαυστικές αναγνώσεις που επιλέγουμε μόνοι μας διότι θέλουμε να γνωρίσουμε έναν συγγραφέα (ο οποίος τελικά δεν μας αρέσει αλλά πώς θα το ξέραμε αν δεν τον διαβάζαμε) διότι θέλουμε να διερευνήσουμε ένα θέμα διότι απλώς θέλουμε να πλουτίσουμε τις αναγνωστικές μας εμπειρίες και εν τέλει το πολιτισμικό μας κεφάλαιο Πώς θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε τι είναι η απόλαυση της ανάγνωσης αν δεν νιώθαμε και μάλιστα συχνότερα τη μη απόλαυση Τι είδους αναγνώστες θα ήμασταν τι είδους άνθρωποι θα ήμασταν αν δεν συνδέαμε εν τέλει την απόλαυση της ανάγνωσης με τη δυσκολία την κατάκτηση αναβαθμών τη γνωριμία με νέα πράγματα συχνά ενοχλητικά που μας κάνουν να θυμώνουμε ή να δυσφορούμε

Αν συμφωνούμε στα παραπάνω θα πρέπει να επανεξετάσουμε τα μηνύματα που δίνουμε στα παιδιά σε σχέση με την ανάγνωση Καταλαβαίνω πως η έμφαση στην απόλαυση ήρθε ως αντίδραση σε ένα μακροχρόνιο καθεστώς ηθικοπλαστικών αναγνώσεων οι οποίες επιβάλλονταν σε ένα κλίμα αυστηρότητας και στρυφνότητας Τα δικαιώματα του αναγνώστη του Ντανιέλ Πενάκ έχουν γίνει το νέο ευαγγέλιο των απανταχού προωθητών της ανάγνωσης στα παιδιά και τους νέους Τα προσυπογράφω κι εγώ Μήπως όμως αποενοχοποιούν το ατέρμονο τσαλαβούτημα Σε διάφορα προγράμματα και δράσεις η ανάγνωση παρουσιάζεται σαν μια παιδική χαρά όπου μόνο ευχάριστα πράγματα συμβαίνουν τραγουδάμε χορεύουμε παίζουμε ζωγραφίζουμε κοκ Όλα αυτά είναι πολύ καλά για εισαγωγή στον κόσμο της ανάγνωσης στα μικρά παιδιά Πότε όμως θα πάμε παραπέρα Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχουν προγράμματα για μεγαλύτερα παιδιά τα οποία χάνονται από τις βιβλιοθήκες ή ότι πολλά παιδιά που διαβάζουν παιδική λογοτεχνία δυστυχώς δεν μετατρέπονται σε συστηματικούς αναγνώστες καθώς μεγαλώνουν Θα πρέπει να δημιουργήσουμε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες από την ανάγνωση και όχι μόνο εκείνη της απόλαυσης Θα πρέπει να βρούμε νέους τρόπους να ξανασυνδέσουμε την ανάγνωση με την κοινωνική προκοπή μακριά από τη ρητορεία και τη χρησιμοθηρία του παρελθόντος Να αναδείξουμε την ανάγνωση σε πολυδύναμο μέσο απόλαυσης γνώσης και κοινωνικής συμμετοχής Το χρωστάμε σε όλα τα παιδιά αλλά ιδίως στα παιδιά που στερούνται πολλών ευκαιριών

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 37: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

36

Βιβλιοθήκες που βρίσκονται σε σπίτια

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 38: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

37

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 39: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

38

Πηγή httpwwwlifogr

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 40: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

Φεβρουάριος 2015 Βιβλιοτρόπιο 35

39

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε

Τέσσερις μορφές κυριαρχούν στον πρώτο τούτο τόμο η Ιουστίνη μια αινιγματική και παράφορη Εβραία η Μέλισσα χορεύτρια ο Νεσσήμ Κόπτης τραπεζίτης και ο αφηγητής ένας Ιρλανδός Πλάι στα πρόσωπα τούτα πλήθος άλλα που ο αναγνώστη θα παρακολουθήσει την ιστορία τους στους επόμενους τόμους Αλλά το κεντρικό πρόσωπο σ όλη την τετραλογία είναι ασφαλώς η Αλεξάνδρεια πόλη εξωτική και παρακμασμένη γεμάτη ομορφιά και γραφικότητα σύμβολο ενός κόσμου κατ εξοχή ερωτικού Ο έρωτας το πάθος η ζήλεια αλλά και το μυστήριο που υπορρέει τον μύθο συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος μοναδικού έντονου και εξαιρετικά αισθησιακού

Ο Lawrence Durrell γεννήθηκε στην Ινδία το 1912 από γονείς Βρετανούς Στην πατρίδα του βρέθηκε μόνο για τις πανεπιστημιακές του σπουδές τις οποίες γρήγορα εγκατέλειψε για να αρχίσει μια ζωή περιπλανήσεων με επίκεντρο τη λεκάνη της Μεσογείου Αφού γεύθηκε τη μποέμικη ζωή των καλλιτεχνών στο Παρίσι εγκαταστάθηκε από το 1934 ως το 1940 στην Ελλάδα χώρα που γνώρισε κι αγάπησε βαθιά Στα χρόνια του πολέμου υπηρέτησε στο Κάιρο ενώ αργότερα εργάστηκε στη Ρόδο στην Κύπρο και στην Αργεντινή Από το 1957 ως τον θάνατό του το Νοέμβριο του 1990 έζησε στη νότια Γαλλία όπου αφοσιώθηκε στο γράψιμο Το έργο του που ο ίδιος χαρακτηρίζει σπουδή του έρωτα στη σύγχρονη εποχή μελετά την ανθρώπινη ψυχή με κλειδιά τον έρωτα το πάθος και τη ζήλια Η πλούσια και αισθησιακή γραφή του βρήκε μεγάλη απήχηση στην Ευρώπη και πολύ μικρότερη στην Αγγλία Από το έργο του που περιλαμβάνει μυθιστορήματα διηγήματα και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ξεχωρίζουν Το αλεξανδρινό κουαρτέτο Πικρολέμονα Το κουιντέτο της Αβινιόν Tune

Nunquam

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου
Page 41: Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 35

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

  • Εξώφυλλο Δελτίου Φεβρουαρίου
  • Δελτίο 35
    • Η αιρετική παλλόμενη και ανίερη Διαθήκη του Γκομπρόβιτς 9
    • Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ
      • Οπισθώφυλλο Δελτίου